Alfred Adler _ Psikolojik Aktivite

Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...
Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak
grdmz sitemizdeki
tm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesine
istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla
ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma
ekran
vebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibi
formatlarda, tarayc ve OCR (optik
karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin,
hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki
e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari ama
gzetilmeksizin, tamamen gnlllk
esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emei
sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin
istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veya
kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek
tmyasalsorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com
web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek
ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyoruz.
Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri
abalardan ve
yaptklar katklardan tr teekkr ediyoruz.
Bilgi paylamakla oalr.

LGL KANUN:
5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK
MADDE 11" :
"ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat
eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa
hibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya
nc bir kii tek nsha olarak
ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi
kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri
formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi
bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."
Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda
kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin
bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir.
Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne
mutlu ki, bir grme
engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu
sevinci paylaabilmek
tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz
tarayp,
kitapsevenler@kitapsevenler.com veya kitapsevenler@gmail.com
Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.
Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfen
bu aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan
ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
TRKYE Beyazay Dernei

www.kitapsevenler.org
www.kitapsevenler.com
e-posta: kitapsevenler@kitapsevenler.com kitapsevenler@gmail.com


Alfred Adler _ Psikolojik Aktivite

PSKOLOJK AKTVTE
(stnlk ve Toplumsal lgi)
alfred adler
tarama ve dzeltme: hekimhan
Say Yaynlar
ISBN 975-468-046-9
zgn Ad: Superiority and Social Interest
Trkesi: Belks ORAKI
Yaymlayan: Say Yaynlar
Kapak: Derman ver
Bask: Engin Ofset
nc Basm: 1997
Genel Datm: SAY DAITIM LTD. ti.
Ankara Caddesi No. 54, Sirkeci, istanbul.
Tel: 512 21 58-52817 54 Fax:512 50 80
--------
NDEKLER
nsz ............... 7
Adler'i Tanmak .............. 13
Genel Olarak Kiilik Kuram..................................................15
Gereki Ruhbilim ve Ruh Hekimlii.....................................18
Neo-Freud'cu Ruh zmleme (Psikanaliz)...........................20
Freud'cu Psikanaliz .........:...... 21
Dier Kiilik Kuramlaryla Karlatrma...............................22
Kiilik Tehisi ............. 22
Psikoterapi Uygulamas ............ 24
Olumlu (Pozitif) Akl ve Ruh Sal Kuram........................25
Adler'ci Eylemler ............. 28
BLM 1 - GENEL KAVRAMLAR VE PRENSPLER
1 - nsanolunun lerleyii (1937) ..... 33
2 - stnlk Hevesinin ve Toplumsal ilginin Kayna zerine (1933) .......39
3 - Mantk, Zek ve Aptallk zerine Ksa Grmeler (1928) ........... 53
4 - Aalk Duygusunun Yararlar ve Zararlar (1933)............63
5 - Ruhsal Etkinliin (Psikolojik Aktivite) ekilleri (1933).....71
6 - Hayat Sorunlarn Karlamada Tipoloji (1935)..................79
7 - Kiiliin ve Sinircenin Bir Paras Olarak Kompleks Mecburiyeti (1935).85
BLM 2 - SNRCE KURAMI
8 - Sinircenin Yaps (1932) ........... 97
9 - Nrotik Dnya Gr Bir Olgu incelemesi (1936).........111
10 - Zorgu Sinircesi (1931) ......... 127
BLM 3 - OLGU YORUMU VE SAALTIM
11- lkokullu iki Kz .......... 159
12 - Bayan A'nn Olgusu (1931)...............................................175
13 - Saaltm Teknii (1932) ......... 207
BLM 4 - ETL KONULAR
14 - Bireysel Psikoloji ile Ruh zmlemenin Farklar (1931) .......... 221
15- Cinsel ilev .......... 235
16 - Psiik Rahatszlklarn Fiziksel Belirtileri (1934).............241
17 - Uykusuzluk (1929) ........... 251
18 - Sinircede lm Sorunu (1936)..........................................257
19 - intihar (1937) ........... 267
20 - Su ilemede Yap ve nleme (1935)..............................275
BLM 5 - DN VE RUH SALII
21 - Din ve Bireysel Psikoloji (1933).......................................291
---------
NSZ
Sekiz yl nce, elinizdeki bu kitabn yaymclar, Alfred Adler'in Bireysel
Ruhbilim (Psikoloji) konusunda yazd yazlardan semeleri sistematize bir
ekilde yayn dnyasna sunmulard. Byle bir sunu, gerek tarihsel
incelemelere kaynak olma asndan, gerekse Adler'in yazlarnn bugn bile
katklarnn byk olmas nedeniyle, ok gerekli gzkmekteydi.
O zamanlar Adler'in ad psikoloji ve psikiatri literatrnde pek sk gememesine
ramen, kiilik kuram ve psikoterapi (ruh saaltm) konusu yava yava,
Adler'in kendi gnnde profesyonel evrelerin kar kmasna gs gererek
ortaya serdii dnceler dorultusunda gelimeye balamt. Biz bu paradoksu,
Adler'in yaz slbunun genelde sistematik olmayan bir biime sahip oluu ve bu
nedenle profesyonel okuru doyurmad eklinde aklamaktaydk.
Bu durumda, sz edilen ilk eserin amac, kendi nsznde de belirtildii gibi,
Adler'in psikoloji kuram ve uygulamasna katklarn hem sistematik, hem de ayn
zamanda aslna uygun ekilde okurlarn yararlanmasna sunmakt. Bu amala
yazlarndan semeler yaptk ve bunlar bir niversite ders kitabna benzer
ekilde sraya koyarak dzenledik. Metinlerin iindeki kelimelerin tm Adler'in
setii kelimeler olduuna gre, bu abalarmzn rn de herhalde Adler
tarafndan yazlm bir ders kitab olmalyd. Adler'in 1907 ylndan, lm yl
olan 1937'ye kadar yazd yazlar arasndan en nemli olanlar seilerek,
dncesindeki gelimeleri ortaya serecek ekilde sralanmt. Kiilik zerine,
zihinsel dzensizlik ve ruh saaltm zerine kuramlar, ocuklara rehberlik
konusundaki grleri ve dier sorun alanlar zerindeki dnceleri de bu arada
kapsanm oluyordu. Yaymclar tarafndan eklenen bir giri blm, Adler'in
Bireysel Ruhbilimi'nin dier runbilim sistemleriyle karlatrmasn da
yapyordu. Bu tarz karlatrma ve aklamalar kitap boyunca, yapmclarn
ekledii dip notlar halinde srdrlmekteydi.
O gnden bu yana Adler giderek daha ok tannd. Gelimelerin tr, kapsam, bu
kitabn giri blmnde anlatlmaktadr. Yeni ortaya kan bu destein nedeni
daha ok, Adler tarz kiilik kuramnn ve Adler tarz ruh saaltm
dncelerinin gnmzde profesyonel iklimde daha ok rabet bulmas olabilir.
Ama bir dereceye kadar, sekiz yl nce yaynlanan kitabn da katks olmu
olabilir. O kitap birok kimsenin Adler sistemini inceleyebilmesine, onu, ekler,
dzeltmeler, deiikliklerle gelitirmesine yol am olabilir.
Bu ilgi nedeniyle, ilk yaynlanan kitabn ardndan bir ikincisini sunmann
zaman geldii dnlerek, Adler'in bugne kadar kitap halinde yaynlanmam,
daha sonraki zamanlarna ait yazlarnn derlenmesi yoluna gidilmitir.
ite elinizdeki kitap bu amala domu bulunmaktadr, iinde Adler'in yazm
olduu toplam 21 rapor bulunmaktadr. Bunlardan 17 tanesinin yazl tarihi
1931-1937 arasna rastlamakta, ikisi 1928 ve 1929'da yazlm bulunmakta,
ikisinde de hi tarih bulunmamaktadr.
Bu kitaptaki sunulu, nceki kitaptan baz ekillerde farkldr. O kitapta
Adler'in dnce geliimini sistematik biimde sunmak istemitik. Birok
alanlardaki dncelerini kapsama alabilmek iin bazlarna ok ksa ekilde
deinmek zorunluluu domutu. Elinizdeki bu kitap ise Adler'in son zamanlardaki
yazlarndan bir demet olup, yazlar tm olarak, kesintisiz ekilde vermekte,
bylelikle Adler'in sorunlara yaklam biimini daha iyi yanstmaktadr. Ayrca
bu ikinci kitapta Adler'in zgemiiyle ilgili yeni bir yaz ve geni bir
bibliyografya da bulunmaktadr.
Elinizdeki kitap, ilk eseri aadaki ekillerde tamamlamaktadr.
Blm I, Genel Varsaymlar ve ilkeler, daha nceki kitaptaki 4 ve 6'nc
blmleri gelitirerek stnlk abas, sosyal ilgi, aalk duygusu, etkinlik
dzeyi, lipoloji ve kompleks (karmaa) kavram konularna deinmektedir. Bu
blme alnan yedi yazdan be tanesinin yeni yaynlanmakta olmas nemlidir.
Belli ki uygulamaclar asndan ilginlik derecesi daha az olan bu tr
yazlarn yaynlanma ans da daha az olmutur.
Blm II, Sinirce (Nevroz), yazdan olumakta ve bunlar da nceki kitaptaki 9
ve 12'nci blmleri tamamlamaktadr. Bu blmdeki yazlar daha nceden de
yaynlanm bulunmaktadr. Hatta Adler'in Amerika dergisi kendi ynetimindeyken,
orada da yaynlanmlardr.
Blm III, Olgu (Case) Yorumlar ve Saaltmlar (Tedaviler), olguyu uzun ve
ayrntl biimde sunmakta, ayrca burada Saaltm Tekniiyle ilgili de ksa bir
aklama bulunmaktadr. Bu yazlar da eski kitaptaki Blm 13' tamamlar
niteliktedir. zellikle de o kitapta yazlar ksa tutma gerei yznden olgu
tanmlarn uzun verememe nedeniyle.
Blm IV, eitli Konular, Adler'in kendi dncelerinin Fre-ud'dan nerelerde
ayrldn anlatmasyla balamaktadr. Burada birinci kitabn Blm 2'sinde
olduu gibi tarihsel bir tartmann dramatik doruu bulunmaktadr. Bunun
peinden eitli davran bozuklu/daryla ilgili be rapor yeralr. Bunlardan
yalnzca bir tanesi eski kitaptaki Blm 12'yi tamamlar niteliktedir. Blm 4,
daha nceki 17. bljiM tamamlayan su ileme konulu bir yazyla son
bulmaktadr.
Blm V, Adler'in din konusuna ilikin yazsyla balar. Bu yaz daha nce de,
yazarn Peder Ernst Jahn'la birlikte yaynlad kk bir kitapla km, Peder
Jahn bu sefer de yazya yeni bir nsz vermek nezketini gstermitir. Ayn
konu, birinci kitapta da, Blm 19'un son ksmnda sunulmu bulunmaktayd.
Adler'in raporlarnn seimine ve gereinde evrilmesine ek olarak, yaynclar
ayn zamanda her raporun bana aklama yazlar eklemi bulunmaktadrlar.
Yalnzca Blm lirdeki olgu tartmasna bu tr not eklenmemitir ki, orada da
Rudolf Dreikurs ve F.G. Crookshang'n eldeki hazr yazlar kullanlmtr.
evirisi eskiden yaplm yazlarda baz deiiklikler yapma zorunluluu
domutur. Bunun nedeni, bu kitapta bir terminoloji btnl salama amacna
dnktr. Bu zellikle Gemeinschaftgefhl deyimiyle
ilgilidir. Bunun pek ok mmkn evirisi bulunabilirse de, bizler bu sze
karlk olarak toplumsal ilgi demeyi semi bulunmaktayz. Daha nceki
evirilerden, Adler'in tercih ettii deyimin de bu olduu anlalmaktadr.
Yalnzca zaman zaman sosyal duygu deyimi de, yerine daha uygun dt
dnlyorsa, kullanlm bulunmaktadr.
Bu yeni kitapla ilgili umudumuz, Adler psikolojisi ile ilgili bilgilerin
zenginlemesinin yan sra, okura onun kuram ve uygulamalarnn, insanla kar
belki bu daldaki tm bilim adamlarndan fazla sorumluluk duyan biri tarafndan
dnlm ve gelitirilmi olduunu hissettirmektir. Adler'in gerek kendisi,
gerek kuramlar ve gerekse uygulamalarnn hep ayn dokuya sahip olduunu,
okuyucu bu kitaptan renip anlayabilir. Son zamanlarda bir yazarn dedii gibi,
"Adler hayat boyunca toplumsal amalara ve demokratik ilkelere en ok inanan
insanlardan olmu... dier baz kuramclarn aksine kendi kuramlar
dorultusunda yaamay da baarm biridir."
Ayrca Adler, ann ilerisinde bir kuramc ve ayn zamanda "basit" bir insan
olmak gibi ender rastlanr bir bileim sergilemektedir. Dikkatli bir uygulamac,
iyimser, yapc bir dnya fikrinin yorulmak bilmez bir propagandistidir. Bu
iyimser dnceyi ruh salyla, daha iyi birey ve grup treliyle (moraliyle)
ilgili saymaktadr. Kuramlarnda sinisizme ve cesaret krlmasna kar yararl
bir yol bulduuna inanmaktadr. Yine de bu kuramlar, mistisizmden uzak,
uygulamaya ak, bilimsel olarak salam kuramlardr.
Son gelime dneminde, bu kitapta da belirtildii gibi, Adler daha nceleri
adyla birlikte anlmas det olmu olan irade-yoluyla-g ve aalk duygusu-
dnleme paradigmi gibi yanl kalplardan uzak durmaktadr. Bunun yerine
insan, tm canllar gibi, srekli aba gsteren bir varlk olarak grmektedir.
nsann abas, bireysel olarak dnd bir tr stnle dorudur,
kusursuzlua, baarya dorudur. Bu aba dar, bencil bir amaca yneldii zaman,
hayatta deiik trlerde baarszlklara yol aar. Ruhsal sala sahip
olanlarda abann as gem'tir ve saduyu nitelii vardr. Salanmak istenen
stnlk de dier insanlara kar-
10
i deil, yenilmesi, stesinden gelinmesi gerekli olan glklere kardr ki,
bu glkleri yenmek, dier insanlar asndan da yararl olacaktr, ite bu
nedenlerle elinizdeki kitabn ad "Psikolojik Aktivite (stnlk ve Toplumsal
tlgi)" olarak seilmi bulunmaktadr.
Vermont niversitesi H.L.A.
Burlington, Vermont R.R.A.
Nisan23,1964
11
GR
ADLER' TANIMAK Heinz L Ansbacher
Bu giri yazsnda, gnmzda Alfred Adlere'e verilen nemin baz kantlar
gzden geirilecektir. Sz konusu edilen ey, genelde, kiilik kuram, varoluu
ruhbilim ve ruh hekimlii, neo-Frcud'cu ruh zmleme (psikanaliz), Freud'cu ruh
zmleme, kiilik tehisi (rya yorumu dahil), ruh hekimlii uygulamas ve bir
de olumlu ruh sal kuramdr. Adlcr'in antropoloji kavram asndan
kazand neme de deinilmitir. Ama bu bilgileri sunmadan nce, birka
tarihsel notu, konuya girerken sralamakta yarar var.
Adlcr 7 ubat 1870 tarihinde Viyana'da dodu, ayn kentte, 1895 tarihinde tp
eitiminifamamlayp mezun oldu. Freud'un ilk alma arkadalarndan olan Adler,
zellikle 1920 - 1930 yllarnda iyi tanand. Ad Freud ve Jung'la birlikte,
"derin" ruhbilim'in kumcular arasnda anld. Kendisi bu deyimin kullanlmasna
karyd. "Aalk karmaas (kompleksi)" szy de sk sk Adler'in adyla
birlikle kullanlr olmutu. Yazd birok popler kitap satlmakta, eitli
dillere evrilmekteydi. Kendi psikoloji ve psikoterapi ekol, Bireysel Ruhbilim
adyla uluslararas ekilde lanse edildi, ou orta Avrupa'da bulunan 34
kurulula ilikiler kurdu. Viyana'da 30 kadar Adler ocuk Rehberlii klinii
almt. Kendisi Bireysel Ruhbilim adl bir dergiyi ayda iki kere
yaynlyordu. Derginin dili Almancayd. 1935 ylnda bunun yanma ayda bir
kan bir de Amerikan dergisi (ngilizce) katld. Bundan baka, 1931 ylnda
bir ngiliz dergisine de balanmt. Bu dergi, bir doktorlar grubu tarafndan
yaynlanyordu.
13
Adler en fazla, kar karya konuurken etki yapan bir insand. Kiisel
temaslarnda ve konferanslarnda. Temel ruhbilim ve akl sal bilgilerinin
tm insanlara ulatrlmas, onlarla paylalmas gerektiine itenlikle
inanrd. Onun fikrine gre psikolojinin ana amac, insan tabiatnn her insan
tarafndan anlalmasyd. Bu nedenle bkp usanmadan doktorlar, retmenler,
din adanlan ve her ilgi gsteren topluluklar karsnda konferanslar verir,
deneyler yapar, gayri resm sohbet toplantlarnda konuur, rencilerle
toplantlar yapard. Amerika'dan Avrupa'ya doru kt son konferans turu,
1937 ylnn Nisan ayndan Temmuz ayma kadar tasarlanm, 100 konferans
kapsamt. 28 Mays 1937'de, Isko-ya'nn Aberdeen kentinde bir kalp krizi
sonucu ld.
Hitler'in kuvvet kazanmas sonucu birok orta Avrupa kuruluu ortadan silinmi,
birok Adler'ciler de g etmi, ilerinden pek ou ABD'ye yerlemiti.
Adler'in lmyle hem Alman, hem de Amerikan dergileri yayn hayatndan ekildi,
bir sre sonra ngiliz dergisinin yaynndan da vazgeildi.
Adler'in geride brakt yaynlarn pek ou konferans notlaryd. Kitaplar da
hemen hemen konferanslarn derlemesine benziyordu. Konularn hep birbiri stne
akt grlmekteydi. Ayrca Adler bir yandan temel ilkelere, dier yandan
bireysel olgulara ilgi duyduundan, kuramlar hibir zaman dier sistemlerde
grmeye altmz gibi yaygn eitlilik ve farkllk gstermez. Gerek hayata
yakn olmay ok istedii, en byk amac kolayca anlalabilecek bir ruhbilim
kurmak olduu iin, teknik dilden de uzak durmaya alm, yeni teknik deyimler
icat etmeye hi yanamamtr. Bu yzden birok profesyoneller onu, konulan
fazla poplarize etmekle, fazla basitletirmekle sularlar.
Bu nedenlerle, lmnden sonraki birka yl boyunca ad biraz solmu, yalnzca
kk bir Adler'ciler emberi iinde yaamaya devam etmitir. Ama bu asla
Adler'in fikirlerinin demodeletii anlamna gelmez. Tam tersine, fikirlerinden
birou kendi zamanndan ileridir. Zamanla bakalar tarafndan yeniden
kefedilmi, yeniden ortaya atlmlardr. Baz fikirleri ise, saduyunun gerei
olarak yaamlarn srdrmektedir ve kimse onlarn Adler'in fikri olduunu
bilmemektedir. Ruth Munroe bunu en gzel ekilde ifade
14
etmitir: "Adler'in kaderi de Heine'ninkine benzer. Heine'nin kk aheseri
Lorelei birden o kadar tutulmu ve sevilmiti ki, kendisi gnn birinde sokakta
o arky syleyen bir topluluk yazann sorduunda "Onu neden birisi yazsn ki -
o bir halk sarkdr." demiti.
1960'larn balarndan bu yana, eilim deiti. Julian B. Rotter bunu da yle
anlatyor: "Son zamanlarda Adler'in kiilik kuramna ve ruh hekimlii
uygulamasna katklarna ilgi ve sayg giderek artmaktadr... Bu deiimin
yaps, aadaki ekilde zetlenebilir: a) Davranlarn aklanmasnda
igdlerin neminin inkr; b) tm ruh hastalklar biliminin aklanmasnda
cinsel gdlerin nceliinin inkr; c) benlik ihtiyalar ve benlik savunmas
eklinde ifade edilen eylere daha fazla arlk verilmesi; d) insanoluna daha
ahlka dayal bir bak asndan bakma isteinin artmas; e) ruh hekimlii
tekniklerinin ak seik belirlenmi ahlk deerlerini iermesi gereinin
anlalmas (nk deerler her trl tedavide ok byk nem tar)...
Bylelikle Adler'in ruh hekimlii uygulamasna katklar daha ilgi ve sayg
toplarken, niversitelerin ruhbilim blmlerinde Adler kuramlarnn retilmesi
konusunda da bir ilgi uyanmsa da, bu henz ok kuvvet kazanm deildir."
Bu kitapta ad geecek olan ve yazlarndan satrlar alnm olan yazarlarn
ou, elbette ki, A.H. Maslow (1962)'un yeni ortaya kan "nc kuvvet"^ye
nitelendirdii gruptandr. Ruhbilim-de nc kuvvet, daha nce insan tabiat
konusunda arlk tayan iki etkiye, yani Freud kuramyla deneysel-pozitivist-
davran kuramna kar bir denge salamaktadr. Maslow, ok hakl olarak
bunlarn en bana Adler'cileri yazmaktadr. Aadaki satrlar ise yalnzca
Adler'ci olmayanlarn grlerini vermektedir.
GENEL OLARAK KLK KURAMI
Kiilik kuramnda Adler'e verilen payeyi anlayabilmek iin belki de Paul
Svvartz'n ruhbilim ders kitab (1963)'m ele almak gerekir. Burada derslerin
kapsamna alnacak belli bal gr as arasna Adler'in Bireysel
Ruhbilim'i de seilmi bulunmaktadr. Dier iki gr ise, Freud'cu grle G.W.
Allport'un grdr.
Adler'in kiilik kuramnn ekirdei, btnl olan, eree d-
15
nk, yaratc bir benlik anlayna dayanmaktadr.Bu tutum salkl olduu zaman
evreyle olumlu, yapc, yani ahlkl bir ilikiyi srdrebilmek demek olur.
Btnlk kavram Adler larafmdan 'hayat tarz1 olarak formle edilirken, olumlu
toplumsal ilikiler de, "toplumsal ilgi" olarak adlandrlmtr. Her iki kavram
da son on yldan bu yana byk arlk kazanm bulunmaktadr.
Hayal tarz. Hayatn tarz ile ilgili olarak Allport'un yeni ders kitabnda
(1961, sayfa 565-566), kiilik konusunda yle denmektedir: "Bu son blmde
gzden geirdiimiz fikirlerin pek ou 'hayat tarz' bal altnda
toplanabilir... Adler ruhbilimi, hayat tarz kavramn kendine arlk merkezi
olarak semitir..." Geri bu deyimi ve kavram tarif etmek olduka zordur ama,
"ruhbilim dal ileride bu konularla epey uraacaktr." Fredcrick C. Thorne
(1961, s. 65-68) ise Adler'in hayal tarz dedii kavram, "insan ki-iliindeki
btnletirici ve dzenleyici ilke" olarak deerlendirmektedir.
Londra Times'da (imzasz, 1958, s. 665-666) Adler'in almalarn deerlendiren
bir yazar geri onu epey eletirmektedir ama, sonunda durumu u ekilde
zetlemitir: "nsan kiiliinin sorunlar konusunda analitik yaklama duyulan
gvensizlik giderek artmaktadr ve buna karlk yeniden btnlk, tutarl ve
amaca dnk karakter yaklam arlk kazanmaktadr. Gordon Allport'un ve
Gardner Murphy'nin yazlarnda ok iyi ekilde temsil edilen bu gr, kukusuz
Adler'in bireyi inceleyi biimine ve onun hayat tarz grne ok ey
borludur. Adler hi deilse bu adan gnmz ruhbiliminde etkin bir yer
kazanm saylr."
Hayat tarz, Adler'e gre, aslnda bireyin kendi yaratt bir eydir ve onun
yaratc gcnn rndr. Adler bu yaratc gc, yalnz seilmi birka tipe
deil, tm insanlara maleimektedir. Hail ve Lindzey (1957, s. 124) yaratc g
konusundaki bu anlay, "Adler'in kiilik kuramcs olarak en byk baars"
eklinde nite-, lendirmektedirler.
Tm ruhsal sreler, bireyin hayal tarz'nn etkisi altndadr. Yalnzca
hareketlerinden deil, yalnzca duygularndan deil, onun bilisel (cognitive)
srelerinden de etkilenirler. Halta nceki ikisi, bu bilisel srelerin
yannda daha az etkiye sahiptir. Bireyin gz-
16
lem karakteri, dnya gr, kendi hakkndaki dnceleri, dnya hakkndaki
dnceleri hep bu bili kapsamna girer. Robert W. Leeper (1963, s. 369),
kiilik ve renme sorunlarna modern bir bilisel yaklam getirirken yle
demektedir: "Yararlandm kiilik aratrmaclar arasnda zellikle Adler,
Sullivan, Homey, Ro-gers ve Diamond' sayabilirim."
Toplumsal ilgi. Gladys L. Anderson (1961, s. 481)'e gre toplumsal ilgi,
yaratc z'n toplumsal ilikileriyle gerekleir ve Adler'in ruhbiliminin
kilit terimidir. Buna dayanan yazar, "Alfred Adler'in oluz yllk kuramlarn
bugn de olduka ada" bulmakta... "Ruhbilimcilerin Adler'e yetime
abasnda..." olduunu ileri srmektedir.
Toplumsal ilgi kavramnda im edilen ahlki etkene gelince, ruh hekimi Thomas S.
Szasz (1961, s. 266-267) yine Adler'e dikkat ekmi bulunmaktadr : "Demokrasi,
eitlik, karlkl davranlar ve ibirlii kavramlar, Freud'un yazlarnda
hi ele alnmamtr... Buna karlk Adler, ahlaken makbul veya "zihnen
salkl" insan ilikileri konusundaki fikirlerini rahatlkla ortaya sermi
biridir. Bunlar byk lde toplumsal ilgi ve ibirlii eilimiyle karakte-rize
edilmektedir... Sylemek istediim, Adler'in, deerlerin rol konusunda kendi
gnnden ok dah^. ileride olduudur. Hem deerlerin rol, hem ahlk sorunlarn
genel olarak insan ruhunda ve ruh hekimliindeki rol konusunda. Bu yzyln
banda, cinsel davranlar incelemek bile byk kabahat saylyordu. Ahlki
davranlarn bilimsel incelemesini yapmak ise tmyle olanak dyd. Ancak son
on veya yirmi yl iinde, sosyal bilimlerin ok hzl gelimesi sayesinde, ahlk
sorunlarn insan davrannn bir paras olarak bilimsel ekilde ele almak
mmkn olabilmektedir."
Adler'in toplumsal ilgi anlay, insan topluma kar deil, toplumun iinde
gren bir yaklamnn bir parasdr. Adler tek bana olan bireyi ele almaktan
da, incelemekten de kanm, byle yapmay reddetmitir. Buna karlk toplum
yaamnn demir man-t'nnn sz eder. Gardner Murphy (1949, s. 341) de modern
ruhbilim tarihini incelerken u sonuca varmaktadr:
"Adler'in ruhbilim sistemi, ruhbilim tarihinde ilk defa olarak
17
bugn sosyal bilim diye tanmladmz yne dnk bir sistem olarak ortaya
kmtr."
GEREK RUHBLM VE RUH HEKML
ikinci Dnya Sava'ndan sonra en nemli gelimelerden biri, varoluuluk
(existentialism) dncelerinin ruhbilime ve ruh hekimliine etkisidir.
Varoluu ruhbilim, insan kendine zg, benzersiz bir varlk olarak grr, onun
esas ilgisinin, kendi varlnn anlamna, varlnn sorunlarn zmek iin
plan ve proje yapmaya dnk olduunu savunur. Bir insan anlamaya almak iin
onun durumunu mmkn olduu kadar kendi gr asndan grmemiz gereklidir,
der. Varoluu ruhbilim mekanistik, determinis-tik ve analitik yaklamlardan
uzaklaan bir harekettir, tle varoluu ruhbilimin temelini dayandrd bu
grlerin hepsi Adler'in sisteminde de ok merkez bir yerde bulunmaktadr. Bu
nedenle, varoluu psikolog VVilson M. Van Dsen (1959, s. 156)'in Adler'in
sistemini "varoluu psikolojiye dorudan atf yapan bir sistem" olarak
deerlendirmesinde de pek alacak bir ey yoktur.
Varoluulukla Adlcr psikolojisi arasndaki benzerliklere ilk iaret eden,
dnr Afred Slern olmu ve bunu, Jean-Paul Sart-re'm eserlerini incelerke'n
yapmtr. Slern (1958, s. 38) yle demektedir: "Sartre sandndan veya
inanmak isteyeceinden ok daha fazla Adler'cidir. Oysa Sartre'n kendi ileri
srd ve vurgulad farklar da ortadadr."
Ruh hekimliinde varoluu hareketin gerisindeki ba kuramc, Martin
Heidegger'dir. Joseph Lions (1961, s. 149) ise, Heideg-ger'in yar iirsel, daha
ok metafizik yazlarna deinerek yle konumaktadr: "Adler'in konferans ve
yazlarna gz attmz zaman gryoruz ki, onun yeni varoluularn tekrardan
kefettii ilk kaynak saylmas gerekirdi."
Fakat Adlerci psikolojiden varoluu psikolojiye inen direkt ve kiisel izgiler
de vardr. Avrupann en bata gelen varoluu ruh hekimlerinden Viktor E.
Frankl, almalarna Adler'le balamtr. Onun Adler'ci grlere katklar
da, Adler'in grlerini insann ac ekmesi ve insann yalanmas alanlarna
uygulamak olarak bi-
18
linmektedir (Bimbaum, 1961). Rollo May de ABD'nin en gzde varoluu
psikologlarndan biridir ve o da Adler'ci olarak meslee atlm, onunla
almtr. May'in ilk kitaplarndan olan ve sonradan yeniden baslan bir eseri
eletiren yazar yle demektedir: "Bu kitabn elan vitall Alfred Adler'dir
(Hail, 1959).
Varoluu psikoloji zerine Amerikan standardlar asndan yaplan incelemeyi
May ve Angel'le birlikte yorumlayp dzelten Henri F. Ellenberger (1955) de
Adler'den inen izgiye dikkat ekmitir. Raporun tarihe ilikin blmnde
Ellenberger, Adler'in baz temel kavramlar ele aldn ve bunlarn varoluu
analizlerde birok ilgin noktalarn ekirdeini oluturduunu sylemektedir.
Bunu kantlamak iin de Adler'le Binsvanger'in kavramlar arasndaki birok
paralellie dikkati ekmektedir.
Buna karlk, modern ruh hastalklarnn kurucular, Freud'u varoluuluktan
pek ok uzakta bulmaktadrlar. Birok varoluu psikoterapist, kendi
pozisyonlarn Freud'un pozisyonuyla uyuturmaya ne kadar alrsa alsn bu
durum deimemektedir. Homey grubu liderlerinden Harold Kelman (1962, s. 120)'a
gre: "Varoluuluun iinde en az Freud, biraz daha fazla Jung ve Rank, en ok
da Adlcr ve Fcrcnczi vardr". "Freud iin toplum sabit bir koordinattr ve birey
ona uymaya mecburdur. Adler ise insan sosyal bir varlk olarak grmtr.
Bireyin h#fal tarzn tanmlarken, aadan yukarya doru olan hareketi ve
bitirme, tamamlama isteini incelerken, dnceleri grngbilim (fenomenoloji)
akmyla hareket etmektedir. Eer sosyal varlk olmay bireyin bu dnyada
oluunun zgn yolu olarak gryorsak, onun bu grleri varoluu grlerdir.
Bu konuyu Van Dsen (1958)'in bir gzlemiyle bitirelim: "nsan merak ediyor,
acaba varoluu analitik hareket, Freud'a kar bir isyan mdr? diye... ve
acaba Avrupa'daki analitik akm, Freud'u izleyecei yerde Adler'i izleseydi,
buna hi gerek kalmayabilir miydi? diye..."
19
NEO-FREUD'CU RUH ZMLEME (PSKANALZ)
Neo-Freud'cularn tutumu, biyolojik etkenler yerine sosyal ilikileri vurgulamak
eklinde zetlenebilir. Yani id ve sper-ego yerine, z (elf), cinsel igd
yerine, kendini kabul ettirme, gemi tecrbeler yerine de bugnk durum. Neo-
Freud'cularn bir ou, varoluu psikolojiye olduka yaklam
bulunmaktadrlar.
Bu vurgulanan noktalarn hepsinin Adler'inkilere benzemesi, hem onun
almalarn bir kere daha onaylamaya, hem de son zamanlarda ona ve
kavramlarna gsterilen ilginin yeniden artmasn aklamaya yaramaktadr.
Aslnda Freud'dan yeni sapan bu gruba, nco-Adler'ciler denmesi gerektii de
ortaya atlmtr. Benjamin B. Wolman (1960, s. 298), ruhbilim kuramlaryla
ilgili ders kitabnda yle demektedir: "Adler'in etkisinin genellikle
sanldndan ok daha derin ve kapsaml olduunu kabul etmek gerekir. Horney,
Fromm ve Sullivan da dahil olmak zere btn neo-psikanalitik ekol, neo-Frcud'cu
olduu kadar da neo-Adler'cidir. Adler'in sosyallik, kendini kabul ettirme,
gvenlik, z ve yaratclk konularndaki kavramlar, nco-analist'lerin rehberi
olmutur.
Sundberg ve Tylcr (1962, s. 394) da, nco-Frcud'cu ve neo-Adler'ci deyimlerini
ele alm, ayn noktaya dikkati ekmilerdir. Bir adm daha ileri giderek yle
demektedirler: "Adler'in temel fikirlerinin, sonradan baka ruhbilimcilerin
yazlarnda tekrar tekrar ortaya kmas, hatla Freud izgisinde ie balam
kiilerin yazlarnda yeni balan kefedilmesi ok ilgintir. Sanki bu insanlar
mesleklerinde belli bir dzeye vardktan sonra, tpk Adler'in yapm olduu
gibi, Freud'dan kopmak gereini duyuyorlarm gibi." (s. 360) Daha nce de
Munroe (1955, s. 334) ayn gzlemde bulunmutur. "Horney, Sullivan ve Fromm'un
Adler'le direkt bir balan olmad, bu isimler Freud'dan yeni kopmalar temsil
ellii halde, fikirleri yine de Freud'la balantl olmaktan ok Adlcr
izgisinde grlmektedir," dediini grmekleyiz. Ayn gre Hail ve Lind-zey
(1957, s. 114-156) de katlmakta, Adler'i psikanalilik kuramclkla yeni sosyal
psikolojik grn babas olarak deerlendirmektedirler ki, burada kastettikleri
yine Homey, Sullivan ve Fromm'dur.
20
Neo-Freud'cular arasnda saylan merhum Clara Thompson (1950, sp. 160-161) da
Adler'den yle sz eder: "Birok fikir ve gr, genel olarak kabul
edilmelerinden yllar nce tehis etmitir. Psikanalizi total kiilie
uygulamann ncsdr. Sinircenin (Nevroz) domasnda benlie (ego) den rol
ilk tarif eden, insann gitmekle olduu ynn, yani ereinin, sinirce
sorunlarna byk katkda bulunduuna ilk iaret eden odur."
FREUD'CU PSKANALZ
Gerek Freud'cu evrelerde son zamanlarda yeralan gelimeler de Adler'e doru
kaymalar gstermektedir. Freud'un lmnden bu yana, en yakn izleyicileri bile,
total kiilik iinde benliin (ego) roln daha fazla vurgulama eiliminde
olmulardr. Esasen Adler'in 1911 ylnda Freud'dan ayrlmas da bu vurguya, z
ve kiiliin btnl konusundaki bu vurguya dayanmaktadr. Freud bu yzden
Adler'i yalnzca ego psikolojisine ilgi gstermekle sulamtr. Gerek bu
bakmdan, gerekse baka alardan, Rober W. White (1957 a) unlar
sylemekledir: "Bir bakma Freud psikolojisinin u sra Adler'e yetime
abasnda olduunu sylemek yerinde olur." Bir baka yerde de White (1957 b, s.
114), Munroe'nun grne katlmakla ve "Ego psikolojide vtffisikanalizde ilk
admlar Alfrcd Adler ^tarafndan atlmtr," demektedir. Bir de Martin Hoffman
(1962, s. Z31)'n gr vardr ki, o daha da ileriye gitmekte, "Adler'in ego
sikolojinin geliimiyle ilgili nc fikirlerinin, sonradan Freud ve "onun
evresi tarafndan ele alnd" tezini savunmaktadr.
Adler'in kuramnn balangta Freud ve takipileri tarafndan yalnzca ego
psikolojisi ile ilgili bulunup suland hatrlanrsa, O.H. Movvrer (1959)'e
hak vermemek elde deildir. Mowrer yle Drmaktadr: "Psikolojiye yeni bak
demek, ne demektir?" Sonra ia bu sorusuna yine kendisi cevap vermektedir: "Ego
psikoloji denektir!"
Davranla dnk psikolog John Dollard (1956). Freud'un (Tsisteminin esas
olarak doru olduuna inanmakta, fakat o sistemi de kusursuzlua doru
gelitirmek ve tamamlamak iin, "Alfred Adler'in almalarn gzden geirmenin
byk yararlan olaca-"n sylemektedir.
21
DER KLK KURAMLARIYLA KARILATIRMA
Adler'in kuram ada kiilik kuramlarnn toplu analiz yoluyla
karlatrmasn yapan iki aratrmada iyi puan alm bulunmaktadr. Bu
aratrmalar birbiriaHen ok farkl verilere dayanlarak gerekletirilmitir.
Birincisi tmyle kuramsal, ikincisi ise daha ok uygulamal adan ele
alnmtr.
Hail ve Lindzey (1957, sp. 539-550), ayr kiilik kuramn 18 boyutta
deerlendirmi bulunmaktadrlar. Bu deerlendirmeler sonradan Taft (1958)
tarafndan toplu analize tabi tutulmutur. Taft birok ilgin bulgu arasnda,
dier 16 kuramn faktrlerinin benzerlik kayna olarak, Adler'in kuramn ilk
yerden birine yerletirmektedir. Dier ikisi de Freud ile H.A. Murray'in
kuramlardr. Taft ald bu sonutan hareketle, bu kuramn ok eklektik
olduu, ya da dier kuramlar zerinde byk etki yapt yargsna varmaktadr.
Farberoz ve Shneidman (1961, sp. 306-313) ise, alt kuramcdan, bir intihar
giriimi olgusu hakknda gr istemitir. Bu alt kuramc, baka baka
ekollerin temsilcileridir. Analiz, "Kr analiz" diye nitelendirilebilecek trden
olmakla birlikte, Q-tipi teknik uy-gulanmaktadr.Bunun da sonucu bir faktr
analizine tabi tutulmu, analiz H. Gulliksen (Kelly, 1963) tarafndan
gerekletirilmitir. Temsil edilen kuramlar, Freud, Jung, Adler, Sullivan,
Kelly ve Ro-gers'e aittir. Adler'ci Q-tip, bunlarn hepsi arasnda birinci yeri
almaktadr.
Her iki aratrma, Adler kuramnn, tm kiilik kuramlarnn ekirdeini
oluturduu, dier kuramlardan daha iyi ifade ve temsil edildii konusunda gr
birlii iindedir ().
KLK TEHS
Hastayla grmenin ve genel olarak yapt ciddi gzlemlerin yan sra, Adler
tehiste kendi icat ettii ynteme dayanrd: Bi-
(1) Adler bugn klasmanda, elikili ve tutarl insan iradelerinden ok,
"tatminli" insan modelini savunanlar arasnda yer almaktadr. Baka bir deyimle,
Robot model yerine Pilot modeli savunanlardandr.
reyin kendi hayatnn ilk balangc hakkndaki en eski anlan, ailenin kanc
ocuu olduu ve bir de ryalarnn nasl yorumland. Bu temel de sonradan
geni evrelerce kabul edilmitir.
lk anlar konusunda Munroe (1955, sp. 428-429) yle demektedir: "Bana yle
geliyor ki, Adler'in kiiden her seferinde bir ilk an istemesi, bugn ok
kullanlan projektif metodolojinin ilk rneidir. lk annn genellikle doru
olmadn Adler de bilir. Olayn zamannn yanl olmas ise ok byk
olaslktr. Ama onun fikrine gre "ilk" olarak seilen an, kreatif olarak,
yaratc olarak seilmektedir ve total kiilikle ilgili olarak yorumlanabilir...
ki bu da, ada tekniklerin nvesini oluturmaktadr." O zamandan bu yana, ilk
anlar konusunda bol miktarda aratrma literatr birikmektedir ve birka geni
kapsaml aratrmaya da giriilmi bulunulmaktadr.
Orijinal durumun tehiste kullanlmasna gelince, bu da son zamanlarda
psikolojik aratrmalarn kapsamna girmi, konuya ilgi duyanlar arasnda
Stanley Schachter (1959)'in ad bata gelmeye balamtr. Ayn konuda bir baka
kapsaml aratrma eserinin yazar olan Waller Tornan (1961, s. yi) da, Adler'in
ailedeki ocuk sralamasna gre karakter gelimesi fikrini vurgulayna
deinmekledir.
Adler'in rya yorumu kurapm Montagne Ullman (1962) kendi dnceleri nda
ele alm, Kleitman'n son almalarn inceleyerek bunlarla uyku ve rya
psikolojisi arasnda balantlar saptamtr. Ullman'n Freud'dan ayrlp
Adler'e katld nokta, bilinle bilin-d arasnda sistematik bir fark
olmad, bir ryann dorultusunun, isteklerin elde edilmesiyle snrl
olmad, gdlerin de yalnzca cinsel igdler olmaddr. Olumlu adan,
Adler'in aadaki ana grlerine katlmaktadr: a) Rya yorumu saduyuya
aykr dmemelidir, b) Ryalar belli bir hayat tarznn rndr ve onlar da bu
hayat tarzn destekler, hatta uygulamaya zorlarlar, c) Ryalar, bireyin kendi
gelecei konusundaki tutumuna gre anlalmaldr. Ullman'n Adler'e katld
bu nemli ana noktalarn yannda, ondan ayrld birtakm noktalar ok nemsiz
kalmaktadr.
Bylelikle Adler'in, kuramlarna ek olarak, metodolojisinin de
22
23
(ikisi birbiriyle ok ilgili olsa bile) yeni bir onayn grm bulunmaktayz.
Adler'in almalarna ynelik ilginin artmasna bir neden olarak da bu
gsterilebilir.
PSKOTERAP UYGULAMASI
Ruh hekimi Joseph NVilder (1959, s. XV) ortaya ok ilgin bir sz atmtr:
"Sorun herhangi bir insann Adler'ci olup olmad deil, ne derece Adler'ci
olduudur." Kendisini bu gre gtren ey, Adler'in gr ve fikirlerinden
giderek daha ounun modern psikolojik dnceye szdn grmesidir (2).
Rottcr (1960, s. 383), Nisan 1958 ile Nisan 1959 arasndaki ruh saaltm
literatrnn incelemesini yaparken, psikanizdeki yeni ilerlemelerin tmnde
genel olarak Adler'ci bir hava bulunduunu farkemitir. "Kuramclar 20 yldan
bu yana yazdklar kitaplarda hep Adlcr'in grlerini Adlcr'e atf yapmakszn
tekrarlayp duruyorlar, yalnzca bazlar bu grleri biraz evirip eviriyor,
bu yolla bunlar Frcud'un da kabul ettiini kantlamaya alyorlar,"
demektedir. R.R. Mezer (1957), ok ak konumakta ve yle sylemektedir:
"Gnmz psikanalizi, uygulamada bir ego-psikolojidir ve Adler'in Bireysel
Psikolojisinden pek de farkl deildir.
Sundberg ve Tyler (1962, s. 42), klinik ruhbilimi konulu ders kitaplarnda,
ruhbilimin yedi yaklamn kendilerine gre bir sraya sokmulur ve bunlardan
ikisinin Adlcr tarafndan bulunduunu belirtmilerdir. Bu iki yaklam, "kavram
ve deerler deiimi olarak ruhsaaltm" ile, "insanlararas ilikiler ve
iletiimlerdi ruh saaltm", yani ruh saaltmna bilisel ve bireyleraras
yaklamlardr. Ya-
(2) Levvis R. Wolberg (1970), Ne w York niversite st Akd ve Ruh Sal
Merkezi Dekan. Adler'in doumunun 100. ylnda yle demitir: "Ruh sal
konusunda modem sandmz nice grn, Adlcr'in yazlarnda savunulan
grlere paralel olduunu farkelmek insan byk lde artmaktadr. Bugn
toplumsal ruh salna bak odamz, Adler'in sosyal vektrlere verdii
vurgunun pek ounu iermekledir. Ayn ekilde, eitim metodolojisi, ae,
saaltm (terapi) ve sosyal saaltm... yine Adler tarafndan ayrntl ekilde
anlatlmtr.
Henri F. Kllenberger (1970), "Bilin Dnn Keti" adl antsal eserinde u
sonuca varmaktadr: "Fikir ve grleri, Alfred Adler kadar kaynak
belirtilmeksizin alnm bir ikinci yazar bulmak ok zordur."(s. 645).
24
zarlar bu iki grn de liderliini Alfred Adler'in yapm olduunu ne
srmektedirler.
Ford ve Urban (1963, s. 365), ruh saaltm sistemlerinin bir karlatrmasn
yaptklar ders kitaplarnda yine Adler'e atf yapmakta ve kiileraras
tecrbelerin roln ilk ortaya atan olarak onu gstermektedirler. Ayrca kiinin
kendi imajn yaratma ve korumasnn nemini anlatmak konusunda da, son saaltm
yntemlerinde tutulmaya balayan sbjektivist grngsel (fenomenolojik) tutumu
gelitirmekte de Adler'in ncln tanmaktadrlar. Ad-leri'in sistemini enine
boyuna inceleyen yazarlar sonunda fikirlerini yle seslendirmekledirler: "Bu
sistem gelien saaltm kuramlar alanna katklarndan tr byk saygnl
olmas gereken bir sistemdir.
Ruh saaltma Albert Ellis (1962, s. 323) de kendi Ussal Ruh Saaltm (Rasyonel
Psikoterapi) sistemini gelitirmi bir bilim adamdr. Eserinin sonunda kendi
sistemini Adlcr'inkiyle karlatrrken unlar sylemektedir: " Bambaka bir
ereveden ve bak asndan hareketle, bamsz olarak ortaya karlan
kiilik ve ruh saaltm kuramlarnda Alfred Adler'in yarm yzyl nceden doru
noktalara parmak basm olmas, kendisinin gr ve klinik yarglar bakmndan
hayranlk uyandracak bir yere sahip olduunu ortaya koymaktadr (3)." ^
OLUMLU (POZTF) AKIL VE RUH SALII KURAMI
Bugn artk Adler'in ok ilerlikli, olumlu bir ruh sal kuram ortaya
koyduu giderek daha ok kabul edilmekte, buna karlk Freud'un kuramnn en
iyimser deerlendirmeyle, ancak ruh salkszln ilgilendirdii inanc
yaylmaktadr. R.W. White (1957 b, s. 214)'n ifadesiyle, "Eer sinirceden
(nevrozdan) iyilemenin oluumunu anlamak ve kiiliin salkl ilevlerine
ynelmek gerekiyorsa, Freud'un analitik penetrasyonlarma baz eyler eklemenin
gerekli olacan ilk gren insan, Adler'dir."
(3) Chicago Tp Okulu Psikiatri Blm tarafndan 24-25 Mart 1972 tarihlerinde
dzenlenen Drdnc Ksa Psikoterapi Konferans, tamamiyle Adler tekniklerinin
tartlmasna ayrlm bulunmaktadr. Bu konferans ayn zamanda Adler'in
100'nc doum yldnmn kutlama vesilesi olmu, byk bilim adamnn
rencilerine onur payeleri verilmitir.
25
Hoffman (1962, s. 233)'a gre, Adler ayn zamanda ruh sal eylemi (aksiyonu)
konusunda bir program da sunmu bulunmaktadr. Adler iin, toplumsal ilginin
gelimesini tevik yoluyla, uyumlu grup hayat eitimine arlk veren bir
toplum yaratmamz gerekir. Bu yetenei normal yetimeleri srasnda gelitirmeyi
beceremeyenler iin, yeniden eitilme (yani psikoterapi) tek aredir."
Maslow (1954, s. 217) ideal ruh salna sahip insanlar inceledii zaman, bu
kiilerin ortak karakteristiklerinden birinin toplumsal ilgi olduunu saptam
bulunmaktadr ki, Adler'in ruh sal konusunda lt de budur. "Alfred
Adlcr'in ortaya att bu deyim, kendini kabul ettiren bireylerin tm insanlara
ynelik duygularn anlatmak iin elimizde bulunan en iyi deneyimdir. Bu
kimselerin insanlara ynelik duygular arasnda, genellikle ok derin bir
ekilde kendilerini onlarla zdeletirme, geni bir anlay, arasra ortaya
kan fkelere, sabrszlk ve tiksintilere karn, bir sevgi bulunmaktadr...
Bu insanlar, insan nesline yardmc olmak iin samimi bir istek duyarlar. Sanki
herkes bir tek ailenin bireyle-riymi gibi."
Sidney M. Jourard (1963, s. 21) da grlerinde Maslov/a ok yaklamakta ve ruh
sal tanmna toplumsal ilgiyi de katmaktadr: "(Ruhsal sala sahip) birey
kendini bir dereceye kadar ihmal edebilmekte, enerji ve dncelerini
gvenliin, sevilir olmann ve hayatta pozisyon kazanmann tesindeki, sosyal
anlam olan konu ve sorunlara evirebilmektedir." Ayrca Jourard'a gre,
"Adler'in yazlar psikiatri ve eitim alanlarnda etkili olmu, fakat her
nedense Freud'un fikirleri kadar iyi tannmamtr. Sosyal duygu kavram din ve
ahlk ilkelerinin en yceleriyle ayn paralelde bulunmakta, daha ok patalojiye
dnk olan psikanalidk yazlardan ok daha fazla dzeltici ileve sahip
bulunmaktadr." (s. 8).
Adler'in kuramnn ruh sal asndan ele alnmas, Hail ve Lindzey
tarafndan da ihmal edilmi saylmaz (1957, s. 125): "Adler ortaya hmanistik
bir kiilik kuram koymutur. Bu kuram Freud'un insan kavramnn antitezidir,
insana yardmseverlik, hmani-terlik, ibirlii, yaratclk, zgnlk ve
uyanklk (farknda olmak) vermekle, Adler insana bir gurur, bir deer
kazandrmtr. Oysa
26
bu deerleri o zamana kadar psikanaliz byk lde ykmakta, yoketmekteydi.
Freud'u okuyanlarn pek ouna itici gelen o korkun maddeci imajn yerine Adler
daha tatmin edici, daha umut verici, daha iltifat dolu bir insan portresi sunmu
bulunmaktadr. Adler'in kiilik yaps kavram, insan kendi kaderinin kurban
deil, yapcs olabilecei yolundaki popler fikre de uymaktadr."
Londra Times (1958)'n imzasz yorumcusu (kendisine daha nce de deinilmiti),
ayn zamanda unlar da sylemektedir: "Dzenli toplumun byle iyimser bir bak
asndan deerlendirilii, kukusuz Adler'in yeni batan dikkat ekmeye
balamasnn nedenlerindendir. Gerek o, gerekse modern neo-Freud'cularmz,
yalnz topluluun saaltc (teraptik) fonksiyonu konusunda deil, ayn zamanda
toplumun daha iyiye gitmesini de ilgilendiren bir noktada gr birlii
iindedirler: Sinirce (Nevroz) uygarln cezas deil, uygarlk yokluunun
cazasdr, demeye getiriyorlar.
ANTROPOLOJ
Antropolog Ashley Montagu-bir sreden beri, Adler'in toplumsal ilgi kavramn
ok tuttuunu aka ifade etmektedir. Montagu (1955, s. 185) bu kavram anne-
ocuk ilikisine uygulamakla, eitime uygulamakta, insannm yaknlarna
uygulamaktadr. Bununla kendi esas grn, yani "hayat sosyaldir, insan da
sosyal olmak zere domutur, ibirliine yatkndr - bir btnn dayanmal
parasdr" grn desteklemektedir.
Sonradan ikinci bir antropolog, Ernest Becker (1962) de Ad-ler'e byk nem
vermitir. Becker'e gre bireyin z-sayg'y gelitirmesi, bununla kendi
aalk duygularn yenmesi, kendi gznde kendi deerini kantlamas,
insanolunun en zel niteliklerinden biridir ve ayn durum ok eitli
kltrlerde tekrar tekrar ortaya
kmaktadr.
Becker, Freud'un igdler kuramn, sosyal bilimlerin gelimesini geciktirmekle
sulamtr. gdler, insann iinde yatan gizli dmanlklar, birey-toplum
dmanl gibi grler, Becker'e gre, "Freud'un topluma deli gmlei
giydirdiinin" simgeleridir (s. 133). Bu durum tam yarm yzyl srmtr.
"Freud'un
27

psikolojik drt deimezlerinin eitli dallardaki bilim adamlar tarafndan
bsbtn rlmesine ramak kalmtr," demektedir. "Freud'un insan gelimesi
kuramndan kard belli bal deimezlerin ou yanltr." (s. 162).
Bccker bundan sonra insan artacak bir yargya varmaktadr: "Saldrganlk
kavramn pek erken lerkeden Adlcr'in oktan beri savunduu insan abasnn
sembolik yaps kavramn kabul etmezsek, sosyal bilim alannda hibir gerek
ilerleme kaydedeceimiz de yoktur (s. 134)." Ve bundan sonra, giderek says
artan itirazlara, kendi itirazn da eklemekle Adler'in bir sre iin ihmal
edilmi ve unutulmu olmasn sulamaktadr: "nsan davrannn psikanalitik
bir adan tartlmas srasnda Adler'in adn anma-maya olanak yoktur.
Kendilerine neo-Freud'cu diyen birtakm kimselerin 'yepyeni' bir fikirmi gibi,
Adler tarafndan yarm yzyl nce anlatlm, aklanm fikirleri ortaya
sermelerine izin vermeye de gerek yoktur. Freud, Adler'in kendisi iin tehlike
uluturabi-lecek olaanst zekasna srt evirmekle bir emsal yaratm, ayn
tulum, iki ekoln resmen ayrlmasndan sonra devam etmi gitmitir." (s. 200).
ADLER 'C EYLEMLER
Kuzey Amerika Adler Psikolojisi Dernei, aslnda 1952 ylnda Amerikan Adler
Psikolojisi Dernei olarak kurulmu olup, 1978 ylnda ABD ve Kanada'da
toplad ye says 1100'e varm bulunmakta, bunlarn ou da psikoloji
danmanl yapan kimseler olmaktadr. Bu dernek Bireysel Ruhbilim Dergisi ve
Bireysel Ruhbilimci adl iki dergiyle bir de haberler mektubu trnde gazete
yaynlamaktadr. Ylda ve alt ayda bir dzenledii toplantlarn dnda
blgesel toplantlar da tertiplemekte, alma gruplarna f-nansrlk
yapmaktadr. New York'da, Chicago'da Bowie (Mar-land) Eyalet niversitesi'nde
Adler Eitim Enstitleri bulunmaktadr. Ayrca pek ok sayda yerel kurulular,
eitim enstitleri, aile eitim merkezleri ve alma gruplar da vardr.
Dergiler yllar boyunca yaynlanm Adler'ci literatr iin rehber grevi
yapabilecek durumdadr.
Dier lkelerde, rnein Avusturya, Danimarka, Fransa, ingiltere, Yunanistan,
israil, talya, Hollanda, isvire ve Bat Almanya'da Adler'ci gruplar, ABD'deki
gruplarla biraraya gelerek, Uluslararas Bireysel Ruhbilim Demei'ni oluturmu
bulunmaktadrlar. Bu dernek de bir gazete yaynlamakta, her ylda bir
psikoloji kongreleri dzenlemektedir. lke gruplarnn iinde en kalabalk olan
Bat Almanya'dakidir. Alman Breysel Ruhbilim Demei, 1964 ylnda yeniden
kurulmu olup, 1978'de 950 yeye sahip gzkmektedir. Drt blgesel enstitde
eitim salamakta ve 1976'dan bu yana Zeiischrifl f ndividualpsychologie'y'
yaynlamaktadr. Dier dikkati eken bir faaliyet de, 1968'den beri almakta
olan Adler Yaz Okullar (ICASSI) olmakladr. Bu kurulu da her yaz deiik bir
Avrupa lkesinde veya israil'de iki haftalk bir seminer dzenlemekte, 300-400
renciye danmanlk eilimi salamaktadr.
28
29
BLM I
GENEL KAVRAMLAR VE PRENSPLER
L.
BR
NSANOLUNUN LERLEY (1937)
Alfred Adler'in ileri yllarndaki raporlarnn bir derlemesine iaadaki para
ile balamak, kanmzca ok uygun olacaktr. Yaz fAdler'in lm ylnda
yaynlanm olup, konu olarak, hem kendisinin mr boyunca itenlikle inand,
hem de psikolojisinin temelini dayandrd bir konuyu semitir: lerleme
fikrine iyimser yaklam.
Aada Adler'in Bireysel Ruhbilim adl yaplnn zelini, alt varsaym
eklinde bulacaksnz, bunlar, bireyin organizmik btnl; bireyin
znelliinin nemi, fenomenolojik dnya, bu dnya ile ilgili grleri; nier
birdinamik (burada baarya ulama abas eklinde balklandrfmtr);
bireyin benzersizlik (nik) nitelii (hayat tarz kavramyla formle
edilmitir); bireyin yaratclna atfedilen iradesi ve bir de, bireyin olumlu
sosyal oryantasyonudur ki, bu sonuncusu da o bireyin sosyal ilgi potansiyeli
olarak ifade edilmitir.
Aadaki rapor, Adler'in genel yaklamnn tipik bir rnei saylabilir, zira
sosyal ilginin ilerlemesi ve artmas tezini, saduyuya hitap eden basil
dncelerle desteklemektedir. \
(Yay.)
nsanolunun ilerlemesi mmkn m, muhtemel mi, imknsz m, yoksa kesin mi
sorunu, bugn herkesi her zamandan daha ok ilgilendirmektedir. Bununla
birlikte, daha balarken, ilerleme szcnn tanmnda bile anlamazlklar
vardr. Nedeni, herhalde in-
33
sanlarn ou zaman genel bir yaklamn daha geni faktrlerini gzden
karmalar, bilimsel sorunlar da dahil olmak zere tm sorunlara genellikle dar
olan kendi kiisel alarndan bakmalar olmaktadr. Ayn durum, ilerleme
kavram iin de geerlidir.
Herkes tm deneylerini ve sorunlarn kendi anlayna gre deerlendirir. Bu
anlay ou zaman gizli bir varsaymdr ve bunu bireyin kendisi bilmemektedir.
Bilim adamlarnn bile, zellikle dnrlerin, sosyologlarn ve psikologlarn
bile bu aa yakalanmalar hem gln, hem de ayn zamanda hazindir. Bireysel
ruhbi-lim de, kendi varsaymlarna, kendi hayat anlayna, kendi hayat tarzna
sahip bulunduundan, bu kurala istisna oluturmaz. Tek fark, bu durumun tamamen
bilincinde olmasdr.
BREYSEL RUHBLMN TEMEL VARSAYIMLARI
Bireysel Psikoloji, i kuvvetler varsaymndan, yani igdlerden, drtlerden,
bilindhk vb.'den kopmay baaran ilk psikoloji ekoldr ve bunlar mantk
d malzeme sayar. Kiiyi veya bir grubu anlamak ve deerlendirmek sz konusu
olduu zaman, bu kopmann ok yararl olduu grlr. Olumlu adan, Bireysel
Psikoloji aadaki varsaymlarda bulunmaktadr.
Bir kere Bireysel Psikoloji, insan kiiliinde btnlk ve devamllk
bulunduunu varsayar ki, buna kar olan geerli bir iddia da bulunamamaktadr.
Bireysel Psikoloji, kendi salam ve mantkl faaliyet alann, her zaman tutarl
olan bireyin, srekli deimekte olan hayat sorunlarna kar davrannda
bulmaktadr. Bu davranta esas rol oynayan da, bireyin kendi hakkndaki ve
iinde yaayp iliki kurmak zorunda olduu evre hakkndaki fikri olmakladr.
Bireysel Psikoloji ayrca bireyin, sorunlarn zebilmek iin baarya ulama
abas gsterdiini varsayar. Bu aba, hayatn yapsnda vardr. Ama baarnn
ne olup ne olmad, nelerin baar saylp nelerin saylmayaca, yine bireyin
kendi dncesine braklmtr.
Spesifik bir varyant seme ltmz, ister birey, ister grup
sz konusu olsun, her zaman insanolunun giderek artan gelimesine ve refahna
dnk yndedir. Yani baka bir deyimle bu lt, genel refah ve yukar doru
gelime amacna ulaabilmek iin gerekli toplumsal ilginin derecesi ve cinsidir.
Bu varsaymn en arlkl nedeni, kiinin ancak yeterli toplumsal ilgiyle
zebilecei birtakm sorunlarla karlamakta olduunu kefetmemizdir. Kiide
ilgi ya ocukluundan vardr, ya da onu sonradan edinmitir. Hayat sorunlarnn
tm, balk altnda birletirilebilir ki, bunlar da, dostluk sevgisi, i ve
cinsel sevgidir. Tm insanlarda, hi deilse bir dereceye kadar toplumsal ilgi
bulunursa da, bu yetersizdir. Hatta hayvanlarda da bir dereceye kadar sosyal
ilgi bulunabilir. Bu nedenle yaam boyu gsterilen bu toplumsal ilginin germ
hcrede var olduunu, oradan geldiini varsaymakta kendimizi hakl gryoruz.
Ama orada bir gizlig (potansiyel) olarak vardr, gerek bir yetenek durumunda
deildir.
Toplumsal ilgi, tm gizli insan potansiyelleri gibi, bireyin lu-tarh hayal
tarzna gre geliecektir.
Hayat tarz, ocukta, ocuun yaratma gcnden, yani dnyay nasl grd ve
neyi baar olarak deerlendirdii noktasndan doar.
Bir psikolojinin bu pkilde lemellendirilmesi, gzlemcinin emin olabilmesini
byk lde desteklemekledir. Bunun birinci nedeni, varsaymlarn aka
belirlmesiyle, bunlarn bilinmesi, anlalmas ve her zaman kontrol edilecek
durumda olmasdr. kincisi, gzlemcinin bireyi veya grubu gzlemlerken yanl
sonulardan, yanlg iinde deerlendirmelerden zellikle korunuyor olmasdr.
nk gzlemci toplumsal ilgiyi, ifade tayan hareketlerin, ahsiyet
belirtilerinin ve semptomlarn tmnde aramak zorundadr. Bu son avantajn,
bireyin ahsiyetinde, dnme, hissetme ve davranma konularnda btnlk ve
tutarllk bulunduunu varsaymasna borludur.
LERLEME FKR
Bu temel varsaymlarmzdan, insanolunun ilerlemesine ilikin ok nemli bir
sonu ortaya kmaktadr.
34
35
nsanolunun ilerlemesini, sosyal ilginin daha st dzeylere doru gelimesi
olarak tanmlayabiliriz. Kabul etmek gerekir ki, sosyal ilgi dzeyi halen
olduka dktr. Byle oluu, "Neden komumu sevecek misim?", "Benden sonra
tufan!" gibi szlerle kendini belli etmektedir. Ama sosyal ilgi yine de srekli
olarak bask yapmakta ve bymektedir. Bu nedenle, durum u anda ne kadar
karanlk gzkrse gzksn, uzun vadede bireyin ve grubun daha yksek dzeylere
doru geliicei konusunda gvenceler vardr. Sosyal ilgi her an bymektedir,
insanln ilerlemesi de sosyal ilginin gelimesinin bir fonksiyonudur ve
dolaysyla, insanolu var olduka ilerlemeden kanlmayacaktr.
MUHTEMEL DNCE
Aada, evrimin sosyal ilginin baarsna yol aaca konusundaki ksa neri
tartlacaktr. te bu grler, Bireysel Psi-koloji'ye en ve iyimser bir
bilim nitelii kazandrmaktadr (i).
1. Birinci dnce, bir fkray andrmaktadr. Bir zamanlar bunu bir
Amcrikal'nn makalesinde okudum. Geri yazarn ad, ne yazk ki, aklmda
kalmad ama, konu beni byk lde etkiledi(2). Genliini sefalet ve fakirlik
iinde geirmi bir mltimilyoner, kendi soyundan gelecekleri ayn tehlikeden
korumak istemektedir. Bir avukatla konuur, ona servetinin ne kadar olduunu
akladktan sonra, soyundan gelecekleri onuncu kuaa kadar korumak niyetinde
olduunu anlatr. Avukat kalemi eline alr, hesap yapmaya balar. Bitirdii
zaman mteriye dner ve yle konuur: "Servetiniz ylesine bol ki, onuncu
kuaa kadarki ahvadnz korumaya rahatlkla yetecektir. Ama bunu yaparken,
koruduunuz ocuklarn, sizin kuanzdaki bin kiiye daha, size olduklar
kadar yakn akraba olacaklarn biliyor musunuz?"
Bu noktadan hareket eder, gzlemimizi on yerine yz ya da daha ok kua
ierecek ekilde geniletirsek, insanlarn katkda bu-
(1) "en bilim" deyimi herhalde Nietzche'nin ayn adh kitabndan alnmadr.
(2) Ss edilen yazar, Henri Stillwell Edwards (1855-1938) adl Amerikal
romanc ve dergi yazandr.
36
lunduu her eyin, srf kendi ailelerini dnerek yaptklar eyler de dahil
olmak zere, hep insanolunun toplam karlarna dnk olmaktan
kurtulamayacan grrz. Bu "eitleyici sre" belki zaman zaman, yararl
katklarn azl nedeniyle yavalayabilirse de, asla durdurulamaz.
2. Yaknda kacak olan Der Sinn des Lebens adh kitabmdan alnm olan ikinci
bir dnce, birincisini tamamlamaktadr. Bir soru soruyorum: "Bu dnyaya
geldiimizde ne buluruz?" Cevab da yle olmaldr. Alalarmzn yaratp
brakt tm yararl katklar buluruz. nsanlar bedensel ve zihinsel
gelimeleri iinde buluruz. Sosyal kurulular, sanal, bilimi, uzun mrl
gelenekleri, sosyal ilikileri, deerleri eitimi, vb. buluruz. Bunlarn hepsini
alr, zerine ilerlemeleri, gelimeleri, deimeleri katarz ve bunlar daha
dayankl hale getiririz. Atalarmzdan bize kalan budur. Bunlar bizim
ynetimimize braklmtr. te vcutlar dtkten sonra ruhlarn lmszle
kavuturan da, onlarn bu katklardr.
Peki hibir katkda bulunmayanlarn, ya da gelime srecine engel olmu
olanlarn dnyasal yaam ne olmutur o halde? Cevab ortada: Kaybolmutur.
Onlarn hayatndan hibir iz bulunmaz. Bu durum, gelecek kuaklarn yaamna
hibir olumlu katkda bulunmayanlara ynelmi, ihll edilmez bir yasaya
benzemiyor mu? Onlarn dnyadaki izleri bir daMfbulunmamak zere silinip
gitmitir.
Kar gelinmesi pek zor olan bu dnce biimi, benim birey hayat ve grup
hayat bir dnleme (telfi) srecidir yolundaki bulgularmla da yakndan
ilgilidir. Bu sre, hissedilen veya hayal edilen aalk duygularn fiziksel
ve psikolojik ekilde yenme gi-riimindedir. Telfi abasnn bir amac, insan
kltrnn durmadan bymesini, eitli kuaklarn katklarn toplayp daha
sonraki kuaklara ulatrmasn salamaktr.
nsanolunun yaamnda hazr bulunan sosyal ilginin kuvveti, insan tabiatn
saptayan bir nitelik olmasnn yan sra, yokluu yalnzca zayf kafallarda
grlen, ocukla birlikte dnyaya gelip ocuun yaratcl kanalyla verimli
olan bir kuvvettir. imdilik lm insanln zorluklarn zebilecek kadar gl
deildir ama, yine de u anda var olan sosyal ilgi bile ylesine gldr ki,
bi-
37
reyler de, gruplar da ona uymak zorundadrlar, insan yargs ancak, sz edilen
bir hareketin, sonunda insanolunun genel refahna katkda bulunup
bulunmayacan dnmekten baka bir ey yapamaz. Siyasal giriimler, bilim ve
teknolojideki ilerlemelerin kullanlmas, yasalar ve sosyal normlar hep bu
deerlendirmenin kapsam iindedir. Ama yine de, toplumun iyiliine ynelik
olduu iddia edilen giriimlerin uzun vadede gl kalabilmesi, ancak bu
iddialar kantlanrsa mmkn olabilir.
3. nc dncenin dayana ok daha ciddidir ama, o da ayn sonucu, yani
ilerlemenin insanoluna zorland sonucuna varmaktadr. Buna gre birey
hayatnn sonu, insanln ilerlemesi iinde erimekte, onunla birlemektedir.
Geri kuruyan ve kurumakta olan hayat bizi ac ekilde etkilemektedir ama, bu
hayatn bir kuak sonra yeniden genleeceini ve nceki kuaklarn katklaryla
zenginleeceini bildiimizden, yeni katklarn ve gelimelerin ycralacan da
biliriz. Genleme yeni yeni sorunlar dourmakta, sonra da onlar zmektedir.
Bu konuda hibir kuak olgunlam deildir, nk sorunlar daha nce ortaya
km sorunlar deildir. ocuun ve yetikinin yaratc gleri durmadan yeni
gerilimler tarafndan snanr, yeni zmler bulunur ve ie yaramayan eski
zmler frlatlp atlr.
Her yeni kuak, evrenin getirdii eski ve yeni grevleri stlenmek, kendi
dengesini fiziksel ve psikolojik olarak salamak, duyularn ve anlayn daha
gelitirmek zorundadr. Bu dengenin salanmas ancak, bireyin enerjileri
mantkl bir dnya gryle desteklendii ve evre sorunlarnn zmne biraz
daha yaklamay baard zaman mmkndr.
nsanla meknn ilikisi iinde, insanolunun yklmasna kadar geecek sre
boyunca, ilerleme her zaman ynetici durumda olacaktr. evre insan yourur
ama, insan da evreyi yourur (Pestalozzi). Duyularmzn ve nemli konular
anlama yeteneimizin snrl olmas yznden, son sz ussal (rasyonel) bilim
syleyecektir. u an iin, ortaya kp nemli bir sz syleyebilen, yalnzca
Bireysel Psikoloji olmutur ve syledii eyin arlk merkezini de sosyal ilgi
oluturmaktadr.
38
K
STNLK HEVESNN VE TOPLUMSAL LGNN
KAYNAI ZERNE
(1933)
Bireysel Psikoloji, organik bir kuram olarak birletirici, kendine zg bir
gdleme (motivasyon) kuram gerektirmektedir. Bu da, ya bir ana motifi ierir,
ya da hayat kuvveti denilen gc dinamik ilke olarak kabullenmek gereini
dourur. Adler esas olarak ikinci yolu semitir. Zaman zaman bir ana motif
sese bile, bu yine de hayat kuvvetinin bir insanda ald ekli tarif edecek
bir kelime olmaktan teye gitmez. Adler'in hayal kuvveti kavram temel veri
olarak kalmtr. Oysa insan ana motiflerine verdii isimler, eitli
dnemlerde, belli bir ereve iinde olsa dahi, deiiklikler gsterir. Bundan
nceki rapordu^-yani 1937 ylnda yazd yazda) baar peinde komaktan sz
etmektedir. Aada okuyacanz 1933 tarihli raporunda ise kusursuzluk peinde
komak, stnlk peinde komak, yenmek, ykselme hevesinde olmak, daha iyi uyum
salama abasnda olmak, hayata ait nitelikler olarak gemektedir.
Kuram olarak Bireysel Psikoloji, kiiyle toplum arasnda ibirliine ynelik
uyumu da art komakta, doabilecek atmay yanl bir durum olarak
nitelemektedir. Bu uyum, kiide var olan sosyal ilgi temeline dayaldr ve
bilinli olarak gelitirilmelidir. Sosyal ilgi ikinci bir dinamik g deildir
ama, stnlk hevesine yn vermektedir. Dier gelitirilmi potansiyellerin de
abalara yn verdii gibi. Ynlendirici bir etken olarak sosyal ilgi ayn
zamanda normatif bir ideal haline de gelmektedir.
(Yay.)
39
Kusursuzluk peinde koma ve sosyal ilginin kkleri konusu zerinde tartmak,
gnmze ok uygun gibi geliyor. Oysa bu konular Bireysel Psikoloji iin oktan
beri ele alnm eski konulardr. Hatt daha ileri gidip, Bireysel Psikoloji'nin
tm deeri ve nemi bu iki soruda ve onlarn cevaplarnda bulunmaktadr
diyebilirim.
Daha nceki almalarmzda da bu iki soru hibir zaman ihmal edilmi deildir
ama, herhalde siz de benim gibi bu sorulan bir kere de ana hatlaryla ele
almann gereini hissediyorsunuzdur. Bylelikle zaman zaman yaknlarmzda ve
dostlarmzda, daha sk olarak da hasmlarmzda grdmz karklktan,
belirsizlikten ve mulaklktan kurtulmu oluruz. Kusursuzluk peinde komann
anlam bence bizim kendi meslek evremiz dnda pek de iyi bilinmemektedir.
Bugne kadar biriken bilgilere bir takm eklemeler yapmak zorunluluunu
duyuyorum. Bu bilgiler bir anda anlalacak eyler deildir. Gzken bir
fenomenin ve gereklerin analiziyle de ortaya kmaz. Yepyeni bir eyin asla
analiz sonucu yara-tlamamas gibi. Bu durumda elimizde bir btn deil,
yalnzca paralar bulunmaktadr. Bireysel Psikoloji uzman iin btn, her zaman
paralardan daha fazla ey ifade eder. Beri yandan, insan yalnzca paralan
biraraya getirecek olsa, sentezle de asla yepyeni bir ey yaratamaz.
KUSURSUZLUK ABASI
Varlan noktadan daha ileri gitmek istiyorsak, dncelerimize nereden
balamamz gerekir? Kusursuzluk abasn, ya da baz hallerde karlatmz
ekliyle stnlk abasn, daha az bilgi sahibi yazarlarn yaktrd gibi
Kudret abasn pek az sayda kimseler teden beri tanmaktadrlar. Ama bu
konudaki bilgileri, bakalarna yanstacak kadar kapsaml olmad gibi, bu
abann kiiliin tm yaps zerindeki temel nemi de aydnlatamamakta-dr. Bu
kusursuzluk abasnn her bireyde bulunduunu ortaya atmak, ancak Bireysel
Psikoloji dalna nasip olmutur. Nietzche'nin o atak giriimindeki gibi, insana
nce bir spermen olarak gelime isteini alamak art deildir. Bireysel
Psikoloji bize her insanda
!l
kusursuzluk abasnn ve yukar doru ykselme abasnn var olduunu
gstermektedir. Bu kitab okurken satrlar arasnda gizli anlamlan da grmeye
alkn bir okuyucu, kusursuzluk abasnn nemini her an bilerek konutuumuzu
anlayacaktr. Herhangi bir hastalk olgusunun ele alnnda, her seferinde bu
abann kiisel bir yne dnk olduunu ortaya karmzdr.
Yine bir soru vardr ki, bu problemin her ortaya knda ses-lendirilmektcdir.
Hem dostlar, hem hasmlar dile getirmektedir bu soruyu. Ve herhalde bu soru
bizim evremizde bile henz yeterince ak bir cevaba kavuturulamamtr. Bugn
ben bu soruyu zme biraz daha yaklatrmaya alacam, nk bu noktaya
aklk getirmenin ok yararl olacana her zaman inanmmdr.
EVRM KURAMIN BJR KISMI
Bu nedenle her eyden nce kusursuzluk abasnn doutan var olduunu
vurgulamak isterim. Ama somut bir ekilde var deildir, nk eitli bireylerde
bunun binlerce ayr trne rastlana-bilmektedir. Bu hayaln devamnda hereyi
tamamlamaya yeterli doutan bir azim duygusu deildir ve yalnzca kendini
ortaya koymak gereksinimindedir. Bir aba, bir iti, bir gelime, bir bireydir o.
Olmasa, insan hayatn nprfduunu bile anlamaktan aciz kalr.
Bilim adamlar, zellikle de biyolojiyle uraan bilim adamlar, vcuttaki bu
evrim ilkesini her zaman vurgulamlardr. Hele Darwin, Lamarck ve dierlerinden
bu yana-, evrim kuramn da renmek ve incelemek usulden saylmaya balamtr.
Buradan bir adm daha ileriye geer de, dah aratrclarn esas demek istedii
eyi daha byk bir kuvvetle vurgulamak istersek, YAAMAK DEMEK, GELMEK
DEMEKTR dememiz gerekecektir.
nsan zihni tm akmlar bir ekle sokmaya alkndr. nk o harekete deil,
donmu durumdaki harekete bakar. Yani ekil haline gelmi hareketi ister.
Bununla birlikte, ekil olarak anladmz eyi de eritip hareket haline
getirmek iin her zaman uramakta-yzdr. Bu nedenle, gerek amzn tek bir
bireyi iin, gerekse genel olarak canllarn tm iin, yaamak demek, ilerlemek
demek-
40
41
tir diyebiliriz. Komple bir insann ovler hcreden olutuunu herkes bilir. Ama
ayn ovler hcrenin iinde, ilerlemek ve gelimek iin gerekli temellerin de
var olduunu kesinlikle anlamak arttr.
Dnya yznde hayatn nasl balad kesinlikten uzak bir konudur. Belki de
bunun kesin cevabn hibir zaman bulamayabiliriz. Hareketsiz cisimlerde de
hayatn var olduunu bile varsayabilir, Smuts (')'un izinden gidebiliriz. Modern
bilim, elektronlarn proton evresinde hareket ettiini ortaya koyduktan sonra,
byle bir gr de pekl mmkn saylmaya balanmtr. Bu kuram zamanla g
kazanr m bilemeyiz ama, bizim hayat bir ilerlemedir kurammzn artk kuku
gtrmediinden emin olabiliriz. Bunu kabul ederken, hareketin varl da kabul
edilmi olmaktadr. Beka ynnde hareket, reme ynnde hareket, evremizdeki
dnya ile ilikiler, yokolmamak iin zafere dnk temaslar. Biz kendi yolumuza,
gelimenin bu patikasndan sapmak zorundayz. Hayatn hangi ynde hareket
ettiini anlamak istiyorsak, d dnyann taleplerine srekli aktif uyum
noktasndan yola kmak zorundayz.
Burada birincil (primer) bir konuyla yz yze olduumuzu, hayaln ta
balangtan beri paras olan bir eyle yz yze olduumuzu hatrdan
karmamamz gerekir. Sorun her zaman bir yenme sorunudur. Bireyin var olmas,
insan neslinin var olmas, bireyle evresi arasnda daha uyumlu ilikilerin
salanmas sorunudur. Bu daha iyi uyum salama hareketi hibir zaman son
bulamaz. te stnlk abasnn temeli de bu noktada yatmaktadr.
Herhalde bu noktaya kadar sylediklerimin pek ou size tandk gelmektedir.
Bunlar bakalarnn da bildii bir gerektir. Bireysel Psikoloji'nin katks,
arada bir iliki kurmak ve hayat dediimiz bu kuvvetin nasl bir ekil aldn,
her bireyi nasl ele geirdiini ve nasl srekli olabildiini ortaya sermek
olmutur. Bizler evrim rmann ortasnda ilerlemekteyiz ama, dnyann dnmekte
olduunu nasl farkedemiyorsak, bunu da farkedemeyiz. Birey hayatnn da kk
bir parasn oluturduu kozmik ilikide, d dnyaya zaferle uyum yapmak bir
n koul olmaktadr. stnlk abasnn hayatn balangcnda var olduundan
kuku bile
(1) Smuts, J.C. Holizm ve Evrim, New York: MacMillan, 1926.
42
duysak, milyarlarca yln tecrbesi bugn artk kusursuzluk abasnn her
insanda doutan var olan bir elken olduunu nmze koymu bulunmaktadr.
KUSURSUZLUUN ETL EKLLERDE ANLAILMASI
Bu dnce bize baka bir eyi daha gsterebilir. Kusursuzlua giden tek doru
yolun ne olduunu hibirimiz bilemeyiz. nsanolu zaman zaman insanln
ilerlemesi amacn hayalinde canlandrmaya almtr. Bugne kadar edinilmi
imajlardan en iyisi, Tanr kavram olmaktadr (Jaln ve Adler). Tanr kavramnn
kusursuzlua doru olan bu hareketi de ama olarak ierdiine kuku yoktur.
Somut bir kusursuzluk amac olarak da insanolunun kusursuzlua ulama yolundaki
karanlk zlemlerine bir karlk oluturmaktadr. Bana kalrsa elbette ki her
insan Tanr'yi baka trl dnr. Bu nedenle daha balangtan kusursuzluk
ilkesine ters den Tanr imajlar da vardr. Ama Tanr'nn en saf formlas-yonu
sz konusu olduu zaman, ite kusursuzluk amacnn somut formlasyonuna burada
ulalmtr, diyebiliriz.
Kukusuz insanlar arasnda bir kusursuzluk amacn deiik ekillerde hayal etme
giriimleri de pek oktur. Her zaman baarszlklara, hastalanan, sinirce
(nevroza), ldnya (psikoza) urayan insanlara, su ileyenlere, alkolik
olanlara eilmek zorunda kalan biz doktor milleti, bu stnlk amacn onlarda
da grmzdr ama, baka yne dnk olarak grmzdr. rnein birisi kp da
bu amac, bakalarna tahakkm etmek isteiyle somutlatrmak isterse, bu tr
bir kusursuzluk amac bize bireyi ve grubu gdebilecek bir ama gibi gzkmez.
Bunun nedeni, herkesin bu tr bir kusursuzluk amacn kendine i edinmek
istemeyecei dncesine dayanr. sterse, o zaman evrim ilkesine ters decek,
gerei ihll edecek, geree kar kendini heyecanla savunmak zorunda
kalacaktr. Kusursuzluk amac olarak bakalarna yaslanmay, onlara yklenmeyi
seen insanlar grdmz zaman, bu da bize mantk d gzkmektedir. Birisi
kalkp da kendine kusursuzluk amac olarak, hayatn srlarnn zlmemi
durumda braklmasn seerse ve bunu da zmeye urarken, decei
baarszlklarn kendi
43
il
kusursuzluk amacn kstekleyecei dncesiyle yaparsa, bu ama da bize
uygunsuz gelmektedir. Oysa bu ama biroklarna gre belki de kabul edilebilir
bir ama saylabilir.
imdi bu dnceyi biraz gelitirerek bir soru soralm: Kendilerine yanl bir
kusursuzluk amac semi olan, aktif uyumlar baarya ulamam olan, yolu
yanl setikleri iin ilerleme yoluna dnememi olan yaratklara ne olmutur?
te burada, nesli tkenmi, izi kalmam olan trlerin, rklarn, familyalarn
ve binlerce bireyin yokolmu olmas bizlere, bir tr kusursuzluk iin hi
deilse yar yarya doru bir seme yapmann ne kadar nemli olduunu da
gsterir. Bugn artk bireyler, kusursuzluk amacnn kendi tm kiiliklerine yon
verdiini anlamaktadrlar. Hem kiiliin, hem ifade tayan davranlarn, hem
anlay ve kavraynn, hem dnmesinin, hem hissetmesinin, hem de dnya
grnn buna gre ekillendiini artk bilmektedir birey. le Bireysel
Psikologlar iin de, doru yoldan sapma as fazlaca olan bir amacn bireyi
mahva deilse bile zararlara srkledii, ak seik ortadadr. Durum byle
olunca, seilecek ynn hangisi olduunu bilme ans nem kazanmaktadr. nk
ne de olsa hepimiz evrim rmann ortasndayz ve o dorultuda hareket etmeye
de zorunluyuz. Bireysel Psikoloji bu noktada da byk katklar getirmitir.
Binlerce deneyin sonunda, ideal kusursuzlua giden yolu, toplumsal ilgi normlar
sayesinde bir dereceye kadar anlayabilecek bir gr elde etmeyi baarmtr.
TOPLUMSAL LG
Bireysel Psikoloji literatrnde de, toplumsal ilgi konusunda baz dalgalanmalar
grmsnzdr. Bu konuyu esas bu nedenle tartmak istiyorum. Kendi
evremizdeki acemiler arasnda da ortaya kan o dncesiz olguya, yani toplum
dediimiz eyi srf kendi gnmzn zel evresi ya da girilmesi gereken daha
byk evre olarak grme halsna fazla vakit ayrmak niyetinde deilim.
Toplumsal ilginin anlam bundan ok daha derindir. Esas olarak, btnle birmi
gibi hissetmek demektir. Sonsuzlua kadar srecei 'dnlen bir toplum biimi
iin aba gstermek demektir. Tpk
44
insanln kusursuzlua eritii gnde var olacak toplum gibi. Toplum asla
herhangi bir belli zamandaki bir toplum olmad gibi, siyasal veya dinsel bir
ekil de deildir. Kusursuzlua en uygun ama, ltn insanl ieren ideal bi
toplum, yani evrimin sonuland noktadaki toplum olmaldr.
NORMATF DEAL
Tabii insan o zaman da, bunu nasl bilebilirim? diye soracaktr. Elbette ki,
bugnk tecrbelerle bilinemez. Bireysel Psikoloji'de bir nebze metafizik
bulunduunu savunanlara hak vermemek elde deil. Bunun byle oluunu kimi
vmekte, kimi eletirmektedir. Ne yazk ki, biroklarnn metafizik kavram
yanltr. Bunlar insanolunun yaamnda, bir bakta anlayamadklar ne var ne
yoksa, hepsini bir rpda frlatp atmak istemektedirler. Ama byle yapmak,
ilerleme olanaklarn kstekleyebilecei gibi, her yeni fikri de nleyecektir.
Yeni fikirlerin hepsi, bugnk tecrbelerin ok, ok daha ilerisinde
yatmaktadr. Bugnk tecrbeler hibir zaman ortaya bir yenilik getirmez. Bunu
anoak sentez fikriyle yapmak mmkndr. Buna isler dnme deyin, ister
transandantalizm deyin, metafizik alanna girmeden alabilecek bir bilim dal
yoktur. Ben metafizikten korkmak iin l^rjir neden grmyorum. nsan yaamna ve
onun gelimesine ok byk katklar olmutur. Bizlere salt gerei bilme
avantaj verilmi deildir. Bu nedenle kendimiz iin gelecei ilgilendiren ve
hareketlerimizin sonularn aklayan kuramlar kurmamz zorunlu olmaktadr.
Bizler toplumsal ilgi ve sosyal duygu fikrini, insanolunun niha ekli olarak
dnr, tm hayat sorunlarnn, d dnya ile olan tm ilikilerin zmlenmi
olduunu hayal ettiimiz bir durum olarak canlandrrz. Bu normatif bir
idealdir. Yn veren bir amatr. Bu tr kusursuzluk amac, ideal toplum amacn
da kapsamna almaktadr, nk hayatta deerli bulduumuz her ey, var olan ve
kalacak olan her ey, her zaman iin bu sosyal duygunun rndr. Baka bir
vesile ile sylemi olduum bir sz burada tekrar etmek istiyorum. Yeni doan
bir bebek, ancak daha ncekilerin hayata kattklar eyleri hazr bulur. Hayata,
refaha ve gvenlie.
45
Dnyaya geldiimizde bulduklarmz, bizden ncekilerin hazrladklardr. te
bu nokta bile, bize hayatn nasl geliecei yolunda bir fikir vermeye yeter:
Daha zengin katklar dzeyine yaklaacaz. Daha fazla ibirlii yapabilme
yetenei kazanacaz. Her birey kendini bir btnn paras olarak grmeyi daha
kolay bulacak. te bugnk toplum hareketlerimizin tm bu dzeyin
deneyleridir. Bunlarn iinden yalnzca ideal toplum ynnde bulunanlar kalc
olacaktr.
Hkm vermek istemeyiz. Ancak bir tek ey syleyebiliriz: Bir bireyin harekeli
veya bir kalabaln hareketi ancak ebediyet iin deerler yaratyorsa bizim
gzmzde deerli saylr. nsanln ilerlemesine dnkse deerli saylr.
Belki u soruyu tekrar sorarsam, daha iyi anlalmasna vesile olabilir: Hibir
katkda bulunmam insanlara ne olmutur? Onlar yokolmulardr. Soylar
tkenmitir. le burada da evrim kuvvetinin, fiziksel ve zihinsel olarak daha
yksek dzeylere gelme iliinin kendine uymayan ve katkda bulunmayan her eyi
nasl sndrd ve yokettii grlmektedir.
nsana sanki, gelimenin belli bir kanunu varm da, bu kanun, kar kanlara,
"Defolun, siz neyin deerli olduunu anlamyorsunuz!" diye scslcniyormu gibi
geliyor. Zaman gsteriyor bunu. Toplumun iyilii iin bireyler yapm, katkda
bulunmu olanlarn lmezliini gsteriyor. Elbette ki, elimizde sihirli bir
anahtar olduunu, bununla her olayn iine nfuz edip, hangisinin ebediyen
kalc olacan, hangisinin yklp gideceini bildiimizi iddia ediyor
deiliz. Elbette ki, yanlg mmkndr. Karar veren ancak ok dakik ve ok
objektif bir inceleme olabilir. Genellikle de bu karar yalnzca olaylarn ak
sonucunda ortaya kar. Fakat kusursuzluk abasna katkda bulunmayan eylerden
kanmak bile ok nemli bir adm saylabilir.
SOSYAL ERK
Bu konuda uzun uzun konuabilir, tm fonksiyonlarmzn nasl insan toplumunu
rahatsz etmemeye, bireyi topluma balamaya ynelik olduunu anlatabilirim.
Geleni kabul etmeyi renme, reti-
46
na zerine deni veld hale getirme. Bu yalnzca fizyolojik bir sre deildir.
Kiiyi bir btnn paras olarak gsterir. Alan ve veren bir varlk. Grerek,
iiterek, konuarak kendimizi bakalarna balamaktayz. Bylece tm
organlarmzn fonksiyonlar, ancak sosyal karlara zarar vermiyorsa doru
ekilde gelimi demektir.
nsan deerlerden sz eder, bu szle kiinin bu oyuna katlm olduunu
belirtmek isteriz. Kusurlardan sz etlike kiinin ibirliini tedirgin ettiini
anlatm oluruz. Buna ek olarak, bir baarszla iaret eden her eyin de
gerekten baarszlk olduunu, nk toplumun ilerlemesini ksteklediini de
syleyebilirim. Burada sz konusu olan problemli ocuklar da olsa, nrolikler de
olsa, sulular da olsa, intihar olaylar da olsa, durum deimez. Hepsinin ortak
noktas, katknn yokluudur.
nsanln tm tarihi boyunca, tek bana olan hibir insana rastlayamazsnz.
nsanln ilerlemesini mmkn klan tek ey, insanlarn bir toplum olmas ve
kendileri kusursuzluk abas gsterirken, kusursuz bir toplum olma abas da
gstermi olmalardr. Bir insann btn hareketleri, btn fonksiyonlar, evrim
rma iinde ideal toplum izgisini karakterime etlii yn bulup bulmadn
ifade eder. Bunun nedeni, insana ideal loplum fikrinin yol gstermesidir. Bundan
kurtulu yoktur. nsan bu yzden eletirilir, cezalandrlr, vlr, ilerler,
bylelikle de her insan sapmalardan sorumlu olmakla kalmayp, bunun acsn da
ekmek zorunda kalr. Bu kat bir kanundur. Hemen hemen zalim bir kanundur.
Kendi ilerindeki sosyal duyguyu gelitirmi olanlar, yanl yolda
karlatklar glkleri kolaylatrmaya, onlarn dertlerine are bulmaya
alrlar. Bunu yaparken, o insann, yalnzca Bireysel Psikoloji'nin
aklayabilecei nedenlerle yolunu saptrdn bilirmi gibi hareket ederler.
Eer kii yolunu nasl saptrdn, evrim izgisinden nasl ayrldn
farkediyorsa, hemen o sapt yolu deitirmeli, genel insanla yeniden
katlmaldr.
DOUTAN VAR OLAN SUBSTRATUM
Son olarak ok yararl bulduum ve dnmenizi istediim bir fikre deineceim.
Eer ileri srdm dncelere katlyorsanz,
47
u soruyu sormanz gerekir: Toplumsal ilgi doutan mdr, yoksa insana
getirilip verilmesi mi gerekir? Tabii ki, doutan vardr. Kusursuzluk abas
gibi. Ama bunun gelitirilmesi gerekir ve gelitirilmesi de ancak ocuk hayata
baladktan ve biraz yol aldktan sonra olabilir.
Tpk ona bal olan karakter belirtileri gibi, toplumsal ilgi de yalnzca
sosyal durumlarda ortaya kar. Sosyal durum denilince de elbette ki, ocuun
sosyal durumu nasl anlad sz konusudur. Bu kark deyimi nasl yorumlad
ve ne karara vard, ocuun yaratc gcne baldr ama, o g de evrenin,
eitimin ve vcudunu deneyi ve deerlendiri biiminin etkisinde kalmaktadr
(2). nsanolunun u andaki psikolojik, halta belki de fiziksel gelime
dzeyinde, doutan var olan sosyal ilgi substratum'unun pek kk olduunu,
yeterince gl olmadn, etki yapacak kadar veya-sosyal anlay olmakszn
gelimeye balayacak kadar salam olmadn kabul etmek zorundayz. Bunun byle
olmas, kendi kendine baarya ulaan yetenek ve fonksiyonlara benzemez. rnein
soluk alp verme gibi fonksiyonlara. Sosyal ilgi sz konusu olduunda, bu
dzeyden pek uzakta bulunmaktayz. Onu henz soluma kadar gelitirmi deiliz.
Fakat yine de sosyal ilginin niha kusursuzluk amac yolunda o kadar kuvvetle
gelimesini bekliyoruz ki, gelecekte insanolunun ona tpk soluma yetenei gibi
sahip olmasn, onu tpk soluma yetenei gibi kullanabilmesini umuyoruz
SONU
u andaki kritik durumda ne yapmamz gerektii otomatik olarak ortaya
kmaktadr. Kukusuz bu dnceler bize, yalnzca bir insann deerlendirilmesi
veya bir ocuun eitilmesi asndan deil, yolunu saptrm birinin tekrar
doru yola evrilmesi asndan da salam bir temel vermektedir. Ama bu da
yalnzca akla-
(2) "Vcudunu deneyi ve deerlendiri biimi" derken Adler'in esas demek
istedii udur:
ocuk geri fiziinden direkt olarak etkilenmezse de. znel olarak vcudunu
denemekte ve onu deerlendirmektedir. ok gzel bir kz, erkek ocuklarn, kendi
istedii gibi aklna deil, gzelliine ilgi gsterdiklerini hissederse,
gzelliini olumsuz olarak deerlendirecektir.
48
malarla, anlatmalarla baarl olmaktadr. zerinde bol bol konumamz gerekir.
nk her ocuk ve yetikin, yolun nereye doru gittiini tam anlayamamaktadr.
zerinde konumak bu nedenle gereklidir. Konua konua, belki binlerce yl
sonra, artk konumak gerekli olmayabilir. Bugn doru soluk alp verme zerinde
konumak nasl gereksiz hale gelmise, tpk yle.
Toplumsal ilgi hakknda konumak, onun insanln evriminin bir paras
olduunu, insan yaamnn da bir paras olduunu, buna paralel olarak, anlay
onun dourduunu tekrarlamak, Bireysel Psikoloji'nin stlenmi olduu bir
grevidir. Zaten Bireysel Psi-koloji'nin en temel nemini de bu oluturmaktadr.
Bu bilim dal bu yzden yaamaya lyktr ve bu yzden gldr. Gnmzde
herkes toplumdan ve toplum duygusundan sz edip durmaktadr. Bunu ilk yapan biz
deiliz. Ama sosyal duygularn temel yapsn kuvvetle vurgulayanlardan ilki
biziz.
Toplum kavram ve toplum duygusu kavram smrlmeye elverili kavramlardr. Ama
konuyu tamamiyle anlayan insan, toplum ve toplum duygusunun yaps iinde evrim
faktrnn de yatmakta olduunu ve bu faktrn .kendi ynn engellemeye alan
her eyi ykp yoketmek niyetinde olduunu bilmektedir. Kii ya toplum kavramn
smrmekten vazgeerek kendini kurtaracak, ya da bakalarnn ayn
kavraprkullanarak kendisini smrmesine raz olacaktr.
te bu, Bireysel Psikoloji'nin pratik deeri ve nemini ortaya koyar. Bireysel
Psikoloji, toplumsal ilginin ilerleme konusundaki temel nemini akla
kavuturmutur. Gerek birey asndan, gerekse tm insanlk asndan.
ZET
Bireysel Psikoloji, stnlk ve kusursuzluk abasnn yalnzca belli bireylerin
karakterizasyonuyla snrl olmadn ve bireye dardan getirilip verilen bir
ey olmadn ortaya koymutur. Bu aba her bireye verilmitir ve bu nedenle de
doutan var olduu kabul edilmek zorundadr. Her insandaki gelime ve
ilerlemenin gerekli ve genel temeli bu abadr.
Genel organik hayattaki evrim kavramnn yaratclar olan
49
Danvin ve Lamarck gibi kimseler, hayatn belli bir amaca doru hareket olarak
anlalmas gerektiini ileri srmlerdir. Bu ama (bireyin ve trn bekas),
evrenin organizmaya kar yapt klar yenmekle gerekletirilebilir.
evrenin kontrol altna alnmas evrim kavramyla ayrlmaz ekilde baml
gzkmektedir. Eer bu aba doutan organizmada var olmasayd, hibir hayat
tr bekasm srdremezdi.
evreye egemen olma amac ve ona stn gelme abas, kusursuzluk abas olarak
adlandrlabilir ve ayn zamanda da insanolunun ilerlemesini karakterize eder.
En belirgin ifadesini de Tanr kavramnda bulmaktadr. Ama birey asndan,
stnlk abas ok farkl somut ekiller alabilir. Bunlardan tipik olan bir
tanesi, dier insanlar tahakkm atna alma abasdr. Bu aba, Bireysel
Psikoloji'de yanl bir aba olarak, evrim kavramna aykf bir aba olarak
gsterilmektedir. Bireysel Psikoloji'nin ortaya koyduuna gre, insan
karakterindeki sapmalar ve baarszlklar, yani sinirceler (nevrozlar),
ldrlar (psikozlar), su, uyuturucu alkanlklar, vb. hep dier insanlara
tahakkm etmeye dnm bir stnlk abasnn ifade ekilleridir. Bir
seferinde kudret sahibi olmak eklinde ifade bulurken, dier seferinde,
bakalarnn yararlanabilecei yetenekleri silme, onlar sfra indirme olarak
gzkebilmekledir. Bu yanl abalar bireyin psikolojik olarak yklmasna yol
aar. Tpk biyolojik yanl abalarn, trde ve nesilde fiziksel gerileme ve
yklmaya yol amas gibi.
Bireysel Psikoloji, insann kusursuzluk abasn doru yolda gelitirmesi
konusunda zel bir forml bulmutur: Bireyin ilerlemesi gereken yol, insanln
kusursuzlua ulama yoluyla ayn ynde ve dorultuda olmaldr. "Deer" demek,
ilerleme demektir; kusur demek, kusursuzlua ynelen ortak abalarn
ksteklenmesi demektir. Birey hibir zaman kusursuzluk idealinin amac olamaz.
Yalnzca ibirlii yapan bir toplum byle bir ama saylabilir. Toplumun bir
kesimi, rnein belli siyasal, dinsel ya da baka idealle balanm gruplar
arasnda kusursuzluk da yeterli deildir. Zaten toplum dediimiz zaman bugnk
toplumdan deil, geliecek olan ideal toplumdan sz etmekteyiz. O toplum tm
insanlar kapsaya-
50
aktr ve insanlarn hepsinde de ortak bir kusursuzluk abas bulunacaktr.
ite Bireysel Psikoloji'nin toplumsal ilgi kavram bu ekilde anlalmaldr. Bu
aba gerek kategorik, gerekse metafizik anlamda, doutan var olarak kabul
edilmelidir. nsan kltrnn gelimesinin ve ilerlemesinin gerekli ve genel bir
art olarak yorumlan-maldr. Her insan, toplumsal ilgi eilimini birlikte
getirir, ama bunun yetitirilirken gelitirilmesi gereklidir. yi bir rehberlik
altnda, bireyin yaratc gcnn gelitirilmesi arttr. Gelecek kuaklarn
itinayla eitilmesi sonucu, doutan var olan ibirlii substra-tum'unun giderek
daha gleneceine inanabiliriz.
Bu eitim srasnda nemli olan bir nokta da, bireyin toplumsal ilgiyi, insana
yakr bir kusursuzluk abasnn ekillenii olarak kabul etmesidir. Bireysel
Psikoloji'nin en nemli uygulama grevi de bu eitimi salamakta yatmaktadr.
51

MANTIK, ZEKA VE APTALLIK ZERNE
KISA GRLER
(1928)
Adler'in belki en nemli kavram olan Gemeinschafisgefhl, yalnz eviri gl
karmakla kalmamakla, ayn zamanda anlama glkleri de dourmakladr. Bugn bu
ifadeye karlk olarak kullanlan deyimlerin en yaygn olan, toplumsal
ilgi'dir, onu da sosyal duygu deyimi izlemekledir. Anlamna gelince, bundan
nceki yazda toplumsal ilginin stnlk abasna ve kusursuzlua ynlendirici
olduunu grm bulunuyorsunuz. Kesinlikle yardmseverlikle ilgili gdc bir
kuvvet olarak anlalmamaldr, zira o takdirde egoist iileri geri tutucu bir
anlam kazanmaktadr. Byle olursa btnc kuramn gerektirji niter gdleme
(motivasyon) ilkesi ihll edilmi olur. Toplumsal ilginin gdleme (motivasyon)
nitelikleri kazanmas ancak ikinci planda dnlmelidir.
Aadaki yazsnda Adler toplumsal ilgiyi, baka yerlerde yaptndan ok daha
ak seik tarif etmektedir. kisi de bilisel fonksiyonlar olan zdeleme ve
empali ile neredeyse eit hale getirmekledir o kavram. Birincil bilisel yaps
ortaya kmakla, genellikle zek ile kartrlmas nlenmektedir ki, zek da
zaten "zel zek" olmaktan kp, toplumsal ilgi sayesinde "saduyu" ve "mantk"
klna girmektedir.
(Yay.)
Kukusuz, deyimler zerinde anlamaya varamamak da mmkndr, ortaya yeni
deyimler atmak da. Ama benim vurgulamak is-
53
tediim ey, sk sk birbirine kartrldn grdm iki yetenein, yani
"akl"la yalnzca "zek"nn farklarna iaret etmektir. Bu soruna elbette ki
daha nce de eitli alardan yaklamda bulunulmutur ama, bizim amzdan
baklrsa belki daha derin bir gr kazanlabilir.
TOPLUMSAL LG, ZDELEME, EMPAT
Akl dendii zaman, tmyle toplumsal ilgiye ilikin, genellikle geerli kabul
edilen bir kategoriyi dnmek gerekir. Bu akl kavramn daha netletirmek ve
onu ok ak ekilde belirlemek gerekli gzkyor.
Bizim toplumsal ilgi, ya da sosyal gr kavrammz baka ya-zarlarnkinden
ayrlmaktadr. Biz buna bir duygu demekte aslnda haklyz. Ama yalnzca bir
duygu olmakla da kalmaz, bir hayat lar-zvhaline gelir. Antisosyal dediimiz
insanlarda grlen hayat tarzndan ok farkl bir yaama biimidir bu. Hem
yalnzca yzeysel bir hayal tarz olarak, mekanik biimde edinilmi bir hayat
tarz olarak da anlalmamaldr. Bundan ok daha fazla ve kapsamldr. ahsen
bunu mulaklktan bsbtn kurtararak tanmlayabilecek durumda da deilim ama,
bir ngiliz yazarn satrlarnda, bizim aklamamza ok yararl olacak baz
grler buldum: "Bakasnn gzleriyle grebilmek, bakasnn kulaklaryla
duyabilmek, bakasnn kalbiyle hissedebilmek." Bana bu satrlar, u an iin
sosyal duygu'dan neyi anlamamz gerekliini larif etmeye yatkn gibi geliyor.
Daha ilk bakta bu yetenein bir baka yetenekle, zdeleme, ya da empati
dediimiz eyle uyum gsterdiini anlyoruz. Bu zdeleme her zaman, toplumsal
ilgi derecesinde uygun oranda yer alr.
zdeleme deyiminin eitli anlamlar vardr. Bireysel Psiko-loji'de baka
anlam, Freud'da baka anlam tar. Bir ocuk babasna benzemeye zendii zaman,
olaylar babasnn gzyle grmek vs. istedii zaman, onu "anlamakta", kendine
yararl bir ama bulmaktadr ki, biz buna zdeleme diyoruz. Freud bilmeyerek
bu ifadeyi baka bir anlamda almakta, birinin hayttaki roln kapmak ve bundan
kiisel yarar salamak eklinde yorumlamaktadr.
54
zdeleme, bir sosyal hayata varmak iin arttr. Sempati dediimiz ey
yalnzca zdelemenin ksm bir ifadesidir ve byle olunca da toplumsal ilginin
bir yandr. Biz ancak zdeletiimiz zaman anlayabiliriz ve bu nedenle de
akl, sosyal bir yetenek olarak gzkr. Bir resimle zdelemek ona bakmakla
olur. Dier cansz cisimlerle de zdeleiriz. rnein bilardo gibi oyunlar
oynarken oyuncu topu gzleriyle izler, lopun yapmasn umduu hareketi kendi
kafasyla yapar. Tiyatroda her seyirce empati gsterir ve katlr. Bizim
amzdan bu bir zdelemedir. Babann roln kapmak deildir. Empati ryalarda
byk yer tutar. Grup dncelerinde de byk yer tutar.
Herder, Novalis ve Jean Paul, empati srecini tanrlard. Onu tanmladlar ve
nemli buldular. Daha sonra Wundt, Volkelt ve zellikle de Lipps, empatiyi
tecrbemizin temel gerei olarak vurguladlar. Lipps, Dilthey, Mller-
Freienfels ve dierleri de empati ve anlama ilikisini larif etliler. Bireysel
Psikolojinin katks ise, empati ile anlayn hep sosyal duygu'nun gerekleri
olduunu ve evrenle uyum iinde bulunduunu ortaya koymak oldu.
AKIL, SADUYU
zdeleme yetenei eijphelidir. Bu ancak bir insan dier insanlarla
balantl olarak byrse, kendisini bir btnn paras olarak hissederse
yaplabilir. Yalnzca hayatn rahatlnn, konforunun kendisine ait olduunu
hissetmekle kalmamal, rahatszlklarnn da kendisine ait olduunu sezmelidir.
Bu yaad dnyada, lm avantajlar ve dezavanlajlaryla rahat etmelidir.
Kendini rahat hissetmesi, sosyal ilginin dorudan bir parasdr. Bireyin bu
fakir yeryz kabuu zerindeki hayat, "kendini evinde gibi rahat hissetme"
ynne dnr. Bylece o birey iin o kadar zel bir hayat tarz doar ki,
artk dnyann tersliklerini kendisine yaplm hakszlklar gibi grmez, Burada
arkadalk, birlik duygusunun toplumsal ilgiye katldn gryoruz. Bu hayat
tarznda, hayatn tersliklerini yenmeye yarayacak tm dier gleri de
bulabiliriz. Artk o birey bir btnn parasdr, kendini toplumla
ilikilerinde kantlamakta, topluma yarar dokunmaktadr.
55
Btn bunlar, birarada ele alndnda, akll davran, mantkl davran
dediimiz davran ortaya koymaktadr. Mantkl demek, saduyulu demektir ().
Bu arada, saduyunun da deimez olmadna iaret etmek gerek. Ama yine de
toplumu ilerlettiini grdmz tm davranlarn nitelii iin kullanlan
deyim budur. Bu grle, akl dediimiz eyin ne olduunu anlamaya da daha ok
yaklam oluyoruz.
Ve bylece Kanl'n vard sonuca varyoruz: Akln genel geerlii vardr. Bunun
anlam, biz akl yoluyla, ortak refahn ifade bulduu stnlk amacna bal
olan tm eylemleri, davranlar ve ifade biimlerini anlayabileceiz demektir.
Ama bu ama var olmak zorundadr.
Zek ise daha genel bir kavramdr. Akl, iinde toplumsal ilginin de bulunduu
bir zekdr ve bu da genellikle yararl olan tarafa mahsustur.
Biz ruh saaltmnda (Psikoterapidc) daha ok, kiisel stnlk amacn edinmi
insanlarla urarz. Bylelcri bu yzden aradaki snr am olurlar ve
insanln kltrel gelimesi yolundan sapm olduklarndan, saduyudan da
kopmu olurlar.
Saduyuda karmza durmadan yeni kavaklar kar. Delik deik bir ceketi,
tevazu simgesi deil, kibir simgesi sayan ilk insan Sokrates miydi, bilemiyorum.
Ama onun ilk olduunu kabul edersek, saduyuya katkda bulunduunu, onu
zenginletirdiini de kabul etmemiz gerekir demektir. Bir eyin grndnn tam
tersi olabileceini, onun anlamn yalnzca ieriinden karabileceimizi
ortaya koymutur. Ben bunu anlatmakla, saduyunun deiebileceini gstermek
isledim. Sabit bir ey deildir. Aklla uyum salayan, genel olarak kabul
edilmi bulunan, kltrn devamna dnk olan tm psikolojik hareketlerin bir
toplamdr.
KSEL ZEK
Simde de sinircelilerde (nrotiklerde) grdmz trde zeky ele almak
istiyoruz. Bu insan gereine o kadar uygun, o kadar
(1) Yaznn Almanca olan aslnda da, ngizcede "saduyu" anlamna gelen "common
sense" deyimi kullanlmaktadr.
56
doru hareket eder ki, zorgu sinircesinde (compulsion neurosis) olduu gibi,
kendi zeksyla saduyu arasndaki fark bile grr ve ifade eder (2). Hangi
hareketi yapsa zekice yapar. Ama bu kiisel zeky da biraz daha derinliine
incelemek gerekir. Bir kriminal yle sylemektedir: "Onu, Yahudi olduu iin
ldrdm." Yani bu adamn kafasndaki fikre gre, kendisi Hristiyan olduu iin,
dier inanlara oranla bir stnle sahiptir ve baka inanlara sahip insanlar
serbeste yokedebilme hakkna da sahiptir. rnein, nefret edilen bir Yahudiyi.
Amac bu Yahudinin mallarn ele geirmektir. Bu eree dnk olarak hareket
etmektedir. "Zek" ona kolaylk salayacak, onu ereine daha ok
yaklatracaktr. Problem ocuklarda grdmz gibi. Erei, yani soygun amac
sabit olduuna gre, o amaca varmasn kolaylatracak iddialar, fikirler ileri
srmektedir. Ve bu kolayl da gerekten salayabilmektedir.
Bir baka kal-soyguncu da yle konumutur: "Bu gen adamn ok gzel
elbiseleri vard, benimse yoktu. Onu bu yzden ldrdm." Bu da ok zekice bir
konuma ve davrantr. Kendine normal olan yollardan, hayaln yararl yolundan
gzel elbise edinebileceine inanmad iin, yalnzca^ soygun yaparak gzel
elbise edineceini ileri srer. Bunu yapabilmek iin de bir baka insan
ldrmesi gerekmektedir.
Biz btn bu sulularda, kinlilerini ereklerine yaklatracak "zekice" iddialara
rastlarz. ntihar olaylarnda da buna benzer gzlemler yapmak mmkndr. Uzun
bir hayat eitimi dneminden sonra bu bireyler yaamaktan yana tm heveslerini,
hayata olan tm ilgilerini kaybetmi, toplum dikkatini intihar etmekle kendi
zerlerine ekebilecekleri fikrine kaplmlardr, tpk katiller gibi bir
stnlk salamak peine dmektedirler. (Ben herkesin yapamayaca bir ey
yaptm. Daha nce kimse bana nem vermezdi, ama imdi...) Hayat ve lm zerinde
sz sahibi olmak onlar Tan-r'ya daha bir yaklatrr. Tpk bakalarnn
hayatlaryla oynayan katilde olduu gibi. Yaptklarn aklarken her zaman
gerekten "zekice" aklamalar sunabilirler. Kendilerini ldrmek istediklerine
gre, hibir eyin onlara ilgin gelmediini ileri srerler. Kendi-
(2) Adler burada Kant' izlemekledir. Kant yle der. "Tm ak bozukluklarnn
tek or-lak noktas, saduyunun kayb ve ona kar zgn, kiisel bir duyunun
gelimesidir."
57
lerini ereklerine gtrecek, kendilerini kandracak, kendilerini zehirleyecek
iddialar her zaman bulacaklardr. Bu iddialar kiisel stnlk erei asndan
"zekice" iddialardr ve hayatn yararsz tarafnda yer alrlar.
Bu kiisel zek, bizim akl dediimiz, saduyu dediimiz eyden kesinlikle
ayrlmas gereken bir niteliktir. "Zek" niteliini biz her iki halde de buluruz
ama, ancak sosyal ilgiyle ilikili olan zek , trne akl deriz.
Bir alkolie baktmz zaman da, kendisi aptal deilse, o da bize zekice
iddialar sunacaktr: Hayat eitli dertler getirmektedir. Ama insann bu
zorluklarn stesinden gelebilmek iin baz olanaklar da vardr. Bu yzden o
insann harekeli, kendi erei asndan zekice saylr. Onun erei, glklerin
kiisel olarak stesinden gelmektir, yoksa onlar toplum asndan ele alp
zmek deildir. Bu amaca katlan herkes de, o alkolik gibi davranacaktr.
Ayn ey sapklar iin de geerlidir. Bireysel Psikoloji'den bildiimiz
nedenlerle, erkek bir homoseksel, toplumun bir kesimini saf d brakt
zaman, kendine setii erei mantkla ve zekyla izleyecektir. Yarglarna her
zaman zekice varacaktr, her zaman kendine hak verdirecek dnceleri ileri
srebilecektir. Sevgi konusunda, ak konusunda bir erei vardr ama, yararsz
taraftadr. Ne var ki, bu erek bir kere kabul edildiinde, o kiinin tm
yarglar ve hareketleri doru saylmak zorundadr.
Temel fikir, genel geerlilii olan, bu yzden ortak refaha uyumlu olan aklla,
nrotik insann tek bana kalm zeks (ya hep, ya hi) arasnda kesin bir
ayrm yapabilmektir. Yani baarszla urayanlarn, bizi her zaman megul
edenlerin trnde zeky, akldan kesinlikle ayrmaktr.
APTALLIK
Bu yolla, aptal insanla normal dnen insan arasndaki nemli farka da
ulaabiliriz. Kafasz insanda, yukarda grdmz stnlk ereine ynelik
zekice dnceler ve aklamalar yok gibi grnmektedir. O zaman dnme,
manta arkasn dnm gibi grnr.
58
Aptallk yalnzca zek dzeyinin alak olmas demek deil, ayn zamanda deiik
bir dnme biimidir. Saf (pr) aptallk, mantn taleplerine kar souk
davranr ve onlara ancak zorlama sonucu uyar. Ama buna ek olarak, bir hayat
tarzn ekillendirme de yoktur. Oysa akll veya zeki insanlarda bu asla byle
olmaz. Aptaln bir hayat tarz yoktur. Onun yaam biimleri herhangi bir ilgiyi
anlayabilmekten tmyle uzaktr. Onda saduyuya sayg da bulamayz. Oysa bu,
kiisel zek trlerinde bile byk rol oynamaktadr. zellikle zrler,
aklamalar, kendini hakl karacak dnceler ileri srer, karlatrmalar
yaparken.
Aptal insan bir hayat plann ekillendiremez. Onu yeni bir durumun ortasna
getirip braktmz zaman ne yapacan kestiremeyiz. Yalnzca mekanik
hareketlerinin neler olacan bilebiliriz, nk o insanda planl bir sre
yoktur. ok aptal olanla, insan kendini zdeletiremez de. Onun nitelikleri
soukluk ve akla saygnn yokluudur. O insan saduyu kurallaryla baml
olmad gibi, kiisel stnlk amac eklinde ifade bulan zekya da sahip
deildir.
Beri yandan yar-aplallarda ideal bir erek bulunabilir ve baka biri bununla
zdeleebilir. Bir slli olan, kendi iinde dzenli olan bir hayat tarz
bulunur. Bu da yararsz taraftadr. Paranoia'da durum byledir. Kesinlikle
zekL^ma aklsz bir dnce zincirine de melankolide rastlanabilmcktedir. Hasta
z-saygy hayal bir ycelik duygusu iinde hisseder. Zaman zaman
katatonik'lerin ta bebek rol, l rol, kahraman rol ve dier rolleri
yaptn gzlem-lemiimdir. Ama insan aklsz birinin dnce zinciriyle
zdeleemez. En iyi ihtimalle, dardan bir tahmin yrtebilir, o kadar.
SON DNCELER
Bizim deerli, bilge, akll, mantkl dediimiz eyler, yalnzca genel
yararlarn tarafnda yer alan eylerdir. Yarglarmz da bu paraleldedir ve akl
banda herkes aa yukar ayn snflandrma ilkesini uygular. Hayatn
yararsz tarafna geen biri bile, rnein bir problem ocuk gibi, bir nrotik,
bir sulu, bir intihar giriimci-
59
si, bir alkolik, bir sapk, vs. bile, bu fark grebilmekte, iyi ile kty
ayrdedcbilmekte ve kendi hareketlerini akln sitemlerine kar koruyabilmek
iin iddialar iler srmekledir. Ama kendini ideal erei olan kiisel stnlkten
ayrmadka, yine toplum iin yararsz olan ayn yolda devam edecektir. O
erekten de kendini ayrmas, ancak akl ilkelerini kendi zeksyla anlayabildii
zaman, yani ocukluunun yanl prototipini tehis edip tand, artan aalk
duygusunu anlad, kiisel stnlk iin aba gstermesinin nedenlerini grd
ve toplumsal ilginin cesareti, akl ve deerlilik duygusunu gelitirmeye nasl
katkda bulunduunu bilinlendirdii zaman mmkn olabilecektir.
Yani btn problem insanlarda (aptallar saf d brakrsak), tm ksm
hareketlerin "zeki" hareketler olduunu, fakat kiisel nfuz ve g kazanma
abasna ynelik ereklerinin yanl olduunu syleyebiliriz. Bunlar bize anormal
gzkeceklerdir, nk akla, saduyuya ters dmekledirler ve bizleri
birbirimize balayan da aklla saduyudur. Ama bu insanlar da her zaman hayaln
yararsz tarafndaki baka bir sistemde birlemekte, o sistemin bir paras
olmakladrlar. Gelimi bir toplumsal ilgi dzeyinden ve cesaretlen
yoksundurlar. Oysa bu iki nitelik, hayaln sorunlarn zmlemek iin
gereklidir.
le birka rnek:
1. Yeni doan kardei yznden eski martlma durumundan bireyler
kaybettiini hisseden ocuk, genellikle yeniden dikkat merkezi haline gelebilme
amacna dnecek, bunun iin kavgac bir tutum taknacak, evin dzenini
bozacaktr. Kendi amacna gre zekice hareket ediyordur ama, toplumun
taleplerine gre, akl d hareket ediyordur.
2. Tell, heyecanl, kaygl bir nrotik ocukluundan beri bu tavrn
kullanp bakalarna hizmet ettirmitir. Hareketleri kendi amacna gre
zekicedir, ama saduyuya uygun deildir.
3. Bir insan mal iin ldren katil, yani normal yollardan para edinmeye
cesaret edemeyen adam, kendine setii erek dorultusunda zekice hareket
ediyordur, kolay yolu seiyordur, ama aslnda korkak ve aklszdr, nk daha
iyi olan yol hibir zaman gr as dnda braklmamaldr.
4. Kendini karlat glkleri yenemeyecek kadar zayf gren bir intihar
giriimcisi, her eyi bir rpda redderek aalk duygusundan kurtulmak
isterken, kendi setii "sorunlardan kurtulma erei" dorultusunda zekice
hareket ediyordur. Hayatn glklerini bir hileyle atlalveriyordur. Ama
korkaka, aklszca ve topluma zararl ekilde davranyordur.
5. Toplumu ilerleten ekli reddedip, geri kalanlara hevesli bir ilgi gsteren
sapk, bu yolla normal bir ak hayatnn komplikasyonla-rn hileyle allatm
olur ve kendini zeki bir larzda korumu olur, ama bunu yaparken ne saduyu, ne
cesaret, ne de toplumsal ilgi gstermektedir.
6. Alkolikler, uyuturucu tiryakileri ve benzerleri de hayatn zorluklan
karsnda kaamak yola sapmlar, zek gstermilerdir ama, bunu ancak cesareti
ve akl yoketmek, kendilerini lam bir aptallk dzeyine indirmek sureliyle
yapabilmekledirler.
7. Tm saf ildin (psikoz) durumlarnda, izofreni, melankoli, manik-depresiv
delilik, paranoya gibi durumlarda, insan dikkatli gzlemlediinde zeki bir
sislem bulabilir ama bu sistemin iinde akl yoklur.
Bireysel Psikoloji bu arada aptall bir bakma anlayabilmck-leysc de, ancak
yapsnda ^jjMcate deer dzeyde zek ve akl bulunmay bakmndan
anlayabilmektedir.
60
61
DRT
AAILIK DUYGUSUNUN YARARLARI VE ZARARLARI
(1933)
lk yazlarndan edindiimiz izlenim, bize Adler'e gre stnlk abasnn
aalk duygularndan doduuna, onlar telfi etme isteinden doduuna
inand etkisi yapmaktadr. Aalk duygusu nce gelecektir, stnlk abas
ise ikinci. Ama byle bir kuram, bugn giderek desteini kaybeden drt azalma
kuramnn yapsna paralel olurdu (Maslovv).
Aslnda yllar getike aalk duygusu ve onun telfisi, Ad-ler'in gznde
fazla nemli olmaktan kmtr. Buraya kadar okuduunuz, insanda dinamizmin ele
alnd raporda, adlarnn bile hemen hemen gemediini
grmspulunuyorunuz.
1933 ylnda Adler aalk duygusuna ilikin yaz yazd zaman, bunun ikinci,
abann birinci srada gelmesi, yle anlalmas gerektiini belirtmitir. Birey
nce bir kusursuzluk amacna, gvenlie, tamamlama isteine dnk bir varlk
olarak tarif edilir. Yenmeye ve stnle doru aba gsterir. Ve ite bu zemin
zerinde kendinde baz eksiklikler grmeye balar. Bunu bir yetersizlik, bir
gvensizlik, bir aalk duygusu olarak duyar. Bu arada dikkat etmek gereken
nokta, ikinci grup ruhsal durumlar arasnda bile aalk duygusunun srada en
son yeri almasdr.
(Yay.)
L
L
Soluduumuz havada, her zaman insan psikolojik hayatn bir birlik olarak
dnme, ya da onu yle grme eilimi vardr (Kant). Modern psikolojinin en son
bulgular bile (Psikanaliz ve Getalt
63
psikolojisi), kuramsal olarak kalan bir varsaymn pek tesine gemi
saylmazlar. Benim ta balangta bu konudaki kesin kantlar Bireysel
Psikoloji'de sunmu olmama ramen. Belki baka aratrmaclar bu btnln
ihll edilmez gibi takdiminden rkm olabilirler. Bunu sk sk
tekrarlammdr. Ya yntemlerinin ya da aratrmalarnn (ikisi genellikle
birbirine baldr) yetersiz olduundan eminim. Ayrca, baz yanl anlamalar da
konuyu aklkla grmeyi engellemitir. rnein bilincin ayrmas, bilinli ile
bilin d arasndaki ztlk gibi.
KUSURSUZLUK ERE
Ben de dnlmez adm tereddt iinde atlm, kendimi kukuculukla
silahlandrdm... taa ki kanlmaz kantlar bana aadaki gerekleri
syletinceye kadar:
1. Her birey, ocukluunun en balangcndan beri, zgn bir hareket yasasna
sahiptir, bu yasa onun btn ilevlerini, ifade tayan hareketlerini ynelir,
onlara yn verir.
2. Hareket ve hareketin yn kanunu, bireyin yaratc hayat gcnden kaynaklanr
ve bireyin vcudunun, ya da d etkilerin getirdii tecrbelerini serbest
seimle, insan kapasitesi snrlar iinde kullanr.
3. Psikolojik hareketin yn, her trl gl milyonlarca ekilde yenme
amacna yneliktir. Yani burada bir kusursuzluk, gvenlik, tamamlama amac
vard. Bunlarn hepsi de bireyin fikri, dncesi anlamndadr. Bireyin .bunlara
verdii anlam, onlar ne gzle grd, hibir zaman kavram ve dnce olarak
ifade edilmez, tpk kelime kullanmayan canllarda olduu gibi ekillenir ve
genellikle ocuun dili ve kavramlar olumad ya da tamamlanmad dnemlerde
ekillenir.
4. Bireyin karsna kan her i, bir sosyal sorundur ve hepsi iin de aile,
altrma ve eitim alandr.
Tm hayatn ve sonra da bunun sonucu olarak psikolojik hayatn temel kanunu olan
hareket, erei ve yn olmadan dnlemez. Drtlerden bir psikoloji kurmaya
almak byk hatadr, nk drtlerin yn yoktur. Ben bu yzden sonunda
Bireysel
64
Psikoloji'nin kurulmas noktasna vardm. Bireysel Psikoloji birka noktada
sonuca dnk modern biyolojiyle ve fizikle de iliki kurmaktadr.
Bireysel Psikoloji'yi doru olarak anlamak isteyen herkes, dncenin, duygunun,
istein ve harekete gemenin eree dnk olduunu iyice anlamaldr. Bireyin
kendine seecei tutumu, ya da sanatsal bir yaratm olan ve her durumda, sonuna
kadar tutarl olan hayat tarzn ancak o zaman anlayabilir. Hayat tarz ancak
bireyin neyin yanl, yani ibirlii asndan yanl veya anormal olduunu
anlayp onu kendi kendine dzeltmek istemesi halinde deitirilebilir. Bu da
ancak bireyin kendi hatalarn kavram olarak grebilmesi, onlar akln
eletirisine tabi tutmas, saduyunun eleinden geirmesi sonucu, yani baka bir
deyimle, ikna edici z tartmalar sonucu yer alabilir.
Yn ve erei olmayan psikolojik hareket dnlemeyeceine, yaplamayacana
gre, btn byk hayat hareketinin de, harekelin her parasnn da davran,
eksiklikten tamamla doru bir abadr. Byle olunca da tm bireysel hayat
izgisinde bir yenme, stesinden gelme, stnle ulama eilimi vardr. Bu
biyolojik evrim nedenlerine de dayanabilir ama daha ok yetersizliin yaratt
ezici gerilimlerden doar.
aba, her kk hareket telsiyle (impulse) ilgilidir, kelimesiz ve kavramsz
olarak yer alr ve bireyin tm yaratc gcn kullanr. Ama yenme erei
milyonlarca eit olabilir ve son yapsn ile var olan hayat malzemesinden ve
evre etkilerinden alr ki, bunlar arasnda da bilinli ve bilin d eitimin
rol byktr. ocukluun balangcnda bir kere tamamlandktan sonra,
paralarn hareketinin erei ve kanunu, eree bal olarak, o bireyin tutum ve
davrann saptar.
Bireysel Psikoloji, toplum yesi bireyin, aslnda insanolunun refah ve
kusursuzluu tarafndan dikte edilen hareket kanununun hi ulalamayan ideal
dzeyini lt olarak kullanr. Biz buna gre bireyin, bir hayat sorununun
doru, akll, genellikle insanca zmne ne kadar uzakta olduunu gzlemleriz
ve bir yandan da o bireyin neden normal bir zm salamad sorusunu kendi
kendimize sorarz.
65
Bu son soru bizi psikolojik gelimenin balangc olan o ocukluk gnlerine
gtrr. birlii yetenei ve toplumsal ilgi geliirken yer alan hususular o
zamann rndr. Bunlarn sonucu olan hayat tarz kusurlar baarszla yol
aar, nk hayat tarz sorunlan sosyal yapl sorunlardr (toplumda da,
meslekte de, akta da) ve zmlenebilmek iin sosyal ilgiye byk lde
ihtiya gsterirler. Baarszla urayanlar arasnda sorunlu ocuklar, n-
rotikleri, psikotikleri, intiharclar, sulular, fahieleri, alkolikleri,
cinsel sapklar ve bu gibileri buluyoruz. Bunlarn hepsi, bir sosyal duygunun
yoksunluunu gsterir. Bu durum doru dnmeyi, hissetmeyi ve hareket etmeyi
de, sosyal hazrl da nler. Toplumsal ilgiden yoksun olu (3), kendini tm
hayat tarznda gsterir, ayrca stnlk amacna da yansr ki, stnlk amac da
artk sosyal olarak kabul edilebilecek ereveden km olup, genel toplumun
refahna katkda bulunmakszn, hatta ona zarar verirken duyulan bir kiisel
doyum duygusunu arttrmakla kalmaktadr.
AAILIK DUYGUSU
Bu kuvvetler alannn merkez gds (motive) iinde yetersizlik duygusu,
gvensizlik duygusu, ya da aalk duygusu her zaman bulunur. Eksiklik durumu,
her psikolojik ifade eklinin teme-lindedir. Bireysel tamamlama erei tarafndan
ynetilerek ilerlemeye hz kazandrr. ocukluun aresizliinden ve
kusurluluundan domu, tm insanlarn gvenlik veren bir kltre ihtiya
duymasna yol amtr.
Bireysel Psikoloji her bireyi zgn biimde anlamaya dayand iin, kurallara
ve formllere uyma zorunluluundan yeterince korunmaktadr. ocukluktaki ar
bask tecrbelerinin aalk duygusunu arttrdn ve zengin bir toplumsal
ilginin gelimesi frsatn ksteklediini ileri srerken (tpk iyi almayan
organlar-
(3) Burada yetersizlik, gvensizlik ve aalk kelimeleri e anlamda
kullanlmtr. Bu noktada iaret edilmesi gereken husus, Nrotik Vap'da
Adler'in kendi kavramn Pierre Janet'nin "yetersizlik duygusu" tanmnn bir
uzants olarak grdn ka-bullenmesidir. "Janet'nin 'sentiment
d'incompletude'n nrotiklerdeki grnmn anlat benim aldm sonulara o
kadar uymaktadr ki, kendi almalarm bu ok nemli temelin bir uzants
olarak grmekleyim."
66
daki gibi, biraz nazlanmaktan ve bamllktan, ama daha ok ihmalden), mevcut
istatistik bilgiler ancak bireysel olgunun ve etkenlerinin bulunduu alan
aydnlatmak iin kullanlabilir.
"~ lml sonu: Bir tanrya veya ermi kiiye dnk hayal ideal biimler
hari, tecrbeler bize aadaki gr asn kazandrmtr: ocuklukta
eitilmi toplumsal ilgi, yani ibirliine hazr olu, aka, birlemeye hazr
olu, dostluk sevgisi, ne kadar ok olursa, aalk duygusunun yaratt
ortamdan o kadar ok ve deerli baarlar beklenebilir. Daima genel yararlara
verilen nem dzeyinde dnceler, duygular ve hareketler bulunacaktr. O birey
bir dah de olsa, sradan bir insan da olsa, bunun bilincine de varsa, inkr da
etse, yaptklar, baardklar ona yksek bir deer duygusu vere-
^ ektir ki, bu da mutluluk tecrbesinin la kendisidir (4).
Tm-bOyTc tasarlar, ocukluun ihtiyalaffya olan salkl mcadeleden
doar... ister organik yetersezlekten olsun, ister martlmaktan, ister bask
koullarndan. Yeter ki ocuk o bask srasnda ibirliine uyum salamay
nceden renmi ve biliyor olsun. Bylece daha sonraki tm zorluklar ve
eziyetler karsnda, o bireyin ihll edilmez hareket kanunu olarak yalnzca
ibirlii yollar ak kalacaktr (5).
Olumsuz sonular: Birok insanl.ar iin toplumsal ilginin bu ideal kapasitede
olmadn anlamaf^o kadar zor deildir. Belki her insann karsna bir ara,
ibirlii yeteneinin karlayamayaca kadar zor, ar, dayanlmaz bir snav
durumu kabilir. Ayrca hayatn eitli sorunlan karsnda duyarllk da her
insan iin deiik olur. B azlan yanl cevaplar verirler. Verdikleri cevap,
toplumsal ilgiye ters der. Kimisi bakalarnn kar sz konusu olduu zaman
byle yapar, kimisi de ak konusunda. Ama toplumsal ilginin
(4) Adler'in mutluluktan sz ellii.ender satrlardan biri burasdr.
(5) Baka yerde Adler u dnceleri ifade etmitir: "insan olmak demek,
aalk duygularna sahip olmak demektir, insan doa karsnda kendi
gszln anlar. lm, varln kanlmaz bir sonucu olarak grr. Ama ruh
salna sahip insanda bu aalk duygusu yaratcla, verime dnr,
zorluklan yenmek, hayatla yerini bulmak iin kullanlr. Ancak an aalk
duygularnda (bu da yetime srasndaki baarszln sonucudur) kii an
duyarlla der, bencilce kendini dnr, tm belirtileriyle nevrozun
temelini atar ve hayat bir ikenceye dnr."
Burada nc cmle zellikle ilgintir. Adler bir yandan varoluuluun
nclerinden saylrken, ancak bu satrlarda varoluuluun zgn terimlerini
kullanmakta, lmn de insan varlnn bir paras olduunu sylemektedir.
67
aa dzeyde olmas bize her zaman belli bir durumdaki baarszl gsterir.
Bir snav yeralana kadar, bu konuda kesin bir ey sylenemez. Ama snavdan
sonra, baarszla urayan insan tmyle aalk duygusuyla babaa kalm
gzkr.
Burada bireyi kavrayan ruhsal (psikolojik) gerilim, aalk karmaas
(kompleksi) olarak tarif ettiim fiziksel ve ruhsal ifade ekillerine yol aar.
Herkesin kendisine bakmasndan utanma, kekeleme, alama, yaknma, korku, vb.
bunun basit belirlileridir. Bunlar kolayca anlalr ve yanlarna da her zaman
kalp arpnts gibi, renk solmas gibi, yanak kzarmas, soluk tkanmas,
baar-s, uykusuzluk, yorgunluk gibi fiziksel durumlar katlr.
Ama yenme amacnn var olmas, her eyin bitmi ve kaybolmu olmadn
dndrr. Tm bu grngler (fenomenler), hayatmzn sosyal yaps sayesinde,
her zaman kolay anlalamayan bir doyum duygusunun otomatik olarak domasna yol
aarlar. Bakalarnn anlayna ve yardmna seslenir, ya da stnlk duygusu
yaratr, o aalk duygusunu sanki rterler. Bir bakma birey yle demek
ister: "Kendimin deil, soyumun ve eitimimin, ya da baka insanlarn
sorumluluu olan bu tatsz durumla karilama-saydm neler neler
yaratabilirdim!"
Yukarda baarszla rnek olarak gsterdiimiz kiiler, aalk duygusunu
hayal bir stnlk duygusuyla kapatmak isteyenlerdir ki, bu da baka kimselerin
toplumsal ilgisini smrmekten baka bir ey deildir. Problem ocuk her zaman
bu yollarda ilerler, sorumluluk duyan insanlar zerindeki stnlne sevinir,
onun tadn karr. Sinirli insan evreye birtakm kurallar dikte eder ve
ibirliini bir bakma nler. Deli insan kendini tm ibirliinden uzaklatrr,
kendi byk veya zc hayallerine kapanr. ntiharc tm ibirliinden ayrlr
ve yalnz kendisini hznl bir zaferin sahibi olarak grenlerle yaknlk
srdrr. Uyuturucu tiryakisi kendini-arama trndeki zevkleri yapay olarak
yaratr ve bu zevkler onun kendine gvensizliini rter. Sulu insan kendini
kurbanlarnn karsnda olsun, toplum yasalar karsnda olsun, galip durumda
grr. Bu toplum imdiki zamanda veya gemi zamanda dnlmemeli, ideal toplum
olarak, ama olarak seildii halde ulalamayan toplum olarak dnlmelidir.
Cinsel sapk, aalk
68
duygusunu telfinin tek yolu olarak kendi kiisel zevkine dner ve bu suretle
iki birey arasnda mutluluk yaratan ba, insanln da bu arada devamlln
salayan ba grmemezlikten gelir.
Yararsz bir kiisel doyum ereini kovalayan tm baarszlar, ibirliine girme
cesaretinden yoksundurlar. Bunun yerine onlarda aalk duygusunun ifadesi ve
etkisi olarak, onu bastrmak, sindirmek amacna dnk olarak, bakalarnn
toplumsal ilgisini smrmek kaygs bulunmaktadr. Buna ek olarak
heyecanlanmalar ve fiziksel veya psikolojik yapnn titreimleri de bulunur.
Nevroz ve psikoz'da olduu gibi. Toplumsal ilginin yolundan uzaklama, fakat
buna ramen yine de teki insanlar zerinde yzeysel bir galibiyet elde etmek
iin hileler ve kurnazlklar grlr.
RNEKLER
Anlamas olduka zor olan birka mek, aalk duygusu zerinde salanan sahte-
zaferi zihnimizde ekillendirmeye yarayabilir.
15 yanda bir kz kendisine ocukluundan beri kk kardelerine oranla haksz
davranld kansndadr. Kendi hareket kanununu yaratrken hayatla en nemli
eyin scaklk ve martlmak olduunu esas kabul eder. Okulda kendine iyi bir
durum salamay baarr ama bu sefer de yeni gelen^r retmen onu sevmez,
zellikle kt muamele eder. Bu sefer, ocukluundan beri iinde olan aalk
duygusu, scaklk ve martlma konusunda yeni bir doyuma ynelir. Artk ev ve
okul kendisi iin kapanm olduuna gre, erkekler tarafndan martlmaktan
baka hangi yol aktr ona? Gevek bir hayata atlr ama ksa zamanda bunun da
kendisine, srf kendisinin zledii o scaklk duygusunu vermediini anlar.
Artk hibir yol o arad martlmay salayamayacana gre, ne yapmaldr?
ntihar... fakat bundan, annesiyle yapt tatl bir konuma sonucu vazgeer.
Annesi, kznn kendisini itip yere drmesini bile affeder. Sonunda tedavi,
hayat amacn deitirmekle salanr. Ne pahasna olursa olsun scaklk deil,
kendi deer duygusunu, kendinden memnunluk duygusunu, cesaretli, sabrl
ibirlii sonucunda salamak amacna dnlr. Bu amaca baarszlk anlarnda
bile ara verilmemelidir.
69
Dindar bir toplum iinde yaayan daha byk yata bir kz da ocukluundan beri,
ok sevilen, parlak bir aabeyin basks altnda yaamtr. Nianland zaman,
nianls sudan nedenlerle nian bozar. Bu olaydan balayarak kzn iinde
kendisine kt davranan, tatsz muamele eden insanlar cehenneme mahkm etme
dncesi doar. Bu sefer gizlice aabeyini bile gemi bulunmaktadr. Kazand
bu yeni olaanst stnlkten korkarak, mahkmlarn dua yoluyla cehennemden
affettirmeye, balatmaya urar ve bu yolla kendini gnahtan arndrmaya
savar. Bu da stnlnn yeni bir kantdr. Tedavi, topluma daha kuvvetli
bir uyum salamakla gerekleir.
Bir hrsz, uyumakta olan bir retmenin odasna girer, zaten birka paradan
ibaret olan eyalarn alar. retmen uyanr, odasndaki gl kuvvetli genci
grr, ok alp aln teriyle para kazanan birinin son eyalarn ald iin
ona sitem eder, byle gc kuvveti yerinde olduu halde neden drst bir i
bulup almadn bilmek ister. Delikanl cevap verir: "Annem beni daha iyi
eyler iin yetitirdi." Sonra devam eder: "Beden iiliinin korkun
koullarndan haberiniz var m sizin?" le burada karmza anne martmasnn
ve bakalarnn ibirlii duygusunun smrlmesi-nin yan sra, ibirliinden
korkma ve kama da ortaya kmaktadr. Sonra uyumakta olan bir kurban karsnda
galip gelme... bu srelerin hepsi toplumsal ilgiden ve ona hazrlktan uzak
eylerdir.
Eer her bireyin iindeki ilintileri yeterince anlayabilecek kadar keskin gzlem
edinebilirsek, aalk duygusunun nasl durmadan insan kendi kararlarna doru
zorladn anlayabiliriz. Bu kararlarn deeri ve nemi, tmyle toplumsal
ilginin varlnda ve derecesinde yatmaktadr. Toplumsal ilgi de insann
kaderini, baarszln, ya da mutluluk imknn, bazen daha kuvvetle, bazen
daha belirsiz ekilde saptayan etkendir.
BE
70
RUHSAL ETKNLN (PSKOLOJK AKTVTE)
EKLLER
(1933)
Fizikiler hareketi, (a) mesafe ve yn, (b) zaman ve hz olarak tarif ederler
ki, bu ikincisi enerjiye baldr. Adler insan hayatn bir hareket olarak
anlar. Bunun yer olarak sosyal meknda bulunduunu, ynn de bu mekn iinde
gelimi bulunan toplumsal ilgi derecesinden aldn syler. Bu durum, hareket
tanmnn birinci ksmn tmyle kapsamaktadr. Aadaki rapor ise ikinci
blm, yani zaman ile enerji faktrn ele almakladr ki, bu satrlarda buna
"etkinlikderecesi" (faaliyetlderecesi) denmektedir.
Bu tr anlay uygulamaya ok uygundur. Ama uygulamaclk da "znel" grngsel
(fenomeno$8Jlk) dnceler nedeniyle deimektedir. Birey "tm faktrleri...
kendi verdii bireysel anlama gre yaar."
Adler'in uygulamaclk ve grngbilim (fenomenoloji) birleimi, yine bu raporda
ifade bulan bir pragmatizm'de son bulur. Rapordaki ifade kutsal kitaptan
alnmadr: "Onlar meyvelerinden tanyacaz."
(Yay.)
Bireysel Psikoloji insan hakknda, hayat sorunlarna kar tutumundan fikir
edinmeye alr. O sorunlar da her zaman sosyal yapdadr. Bunu yaparken dier
nemli gereklerin arasnda, zellikle faaliyet derecesini, yani bireyin
sorunlaryla urarken gsterdii
71
etkinlik derecesini de vurgular. Bir sre nce, ibirlii yetenei snrl
olduu zaman uranan baarszlklardan sz etmi, bunlar arasnda kararszl,
kendini engellemeyi, yolundan dnmeyi, saldrganl, ni fke patlamalarn,
hemen sonrasndaki pimanlklar, maymun itahll (bir ii yarm brakp
tekine gemeyi) tipik baarszlk eitleri olarak saymtm (!). Bu trlerin
her birinin de kendine gre binlerce eit, az veya ok faaliyet derecesi
gsterdiini de sylemitim. Bu deien faaliyet derecesi, en kk ocukluktaki
kiiliin eseriyse de, iinde soy ve evre faktrleri de rol , oynayabilir.
Kesinlikle deilse bile, byk ihtimalle.
. Bireysel Psikoloji ayn zamanda ocuklukta elde edilen bu faaliyet derecesinin
mr boyunca deimez bir sabit olarak kaldn da gsterebilecek durumdadr.
Zaman zaman, birey iyi ya da kt durumdayken olduu gibi, derecenin
deimezlii ancak ksmen gzlemlenebilirse de, bu yine deimez.
Herhalde etkinlik derecesini miktar olarak ifade etmek mmkn deildir ama,
anne-babasndan kaan bir ocuk, ya da sokakta kavga balatan bir ocuk, belli
ki evde oturup kitap okumay tercih eden bir ocuktan daha fazla etkinlik
derecesine sahiptir.
Etkinliin cesaretle kartrlmamas gerektiini belirtmek isterim. Her ne
kadar faaliyet olmadan cesaretin var olmas mmkn deilse de. Ama ancak bir
oyunu oynayan, ibirlii yapan, hayatta paylaan bireyin faaliyeti cesaret
olarak nitelendirilebilir. Cesaret denildii zaman bunun eitli trlerini ve
kark durumlar unutmamamz gerekir. Aynca cesaretin ancak artl olarak
ortaya kt kiiler de vardr. Belki ok cil durumda ya da bakalarnn
yardmyla.
nsan bir kere faaliyet derecesinin deimez olduuna inandktan ve bunun da
bireyin hareket kanununa, yani hayat tarzna bal olduunu kabul ettikten
sonra, artk en byk dikkati o bireyin faaliyet derecesini gzlemlemeye
yneltecektir. Bu sorunun anlalmas ruh saaltm (psikiyatrik tedavi) iin
yepyeni ve ok deerli
(1) Adler genellikle baarszlar kelimesini,.hayatla baarszla vard
dnlecek insanlar iin, rnein nrotikler, psikotikler, sulular,
alkolikler, problem ocuklar, intiharclar, sapklar, fahieler gibi kimseler
iin kullanr. Ama zaman zaman baarszl fiil anlamnda kulandi da
olmaktadr.
72
bir perspektif amaktadr. Ayn zamanda, eitim ve profilaksis iin de yle.
nk gzlemlerimiz en kk izlerden ve ocukluun ifade tayan
hareketlerinden, bu ocuun ileride hayat sorunlarn ne kadar bir faaliyet
derecesiyle karlayacan anlayabileceimizi gstermekledir.
ok deerli olmasna ramen, byle bir perspektifi Bireysel Psikoloji'nin dier
bir gzlemiyle badatrmasak, eksik kalrd. O da, belli bir olguda toplumsal
ilginin deimezliidir ki, o da kantlanm bulunmaktadr. Ancak ikisinin
bileimi, ibirlii yapma yeteneinin verdii ynle, baarszlk tehlikesi olup
olmadn ve ne tr baarszlk tehlikesi olabileceini anlamamz
salayabilir.
Ama baarszln ancak zor bir sorun karsnda su yzne ktn da
unutmamak gerekir. Yani olumsuz koullar altnda, byk bir glkle
karlanca. Bu tr olumsuz koullar pek oktur ama insan bunlar iin objektif
bir l kullanamaz. Ayrca zorluk dediimiz eyin sk sk yanl olarak
abartldn da hatrdan karmamak gerekir. Genellikle aalk duygusu daha
fazla olan insana her trl i daha ar gelir.
Bir de, kiinin hayat tarzna, kusursuzluk amacna uymayan ilerle bir trl
badaamad gerei vardr. Eer bir bireyin hayat tarz aa yukar her
zaman, her tr artlar altnda birinci olma ereine dnkse, o zaman
stesiijjjen gelinemeyecek durumlar otomatik olarak saf d braklacak, bu saf
d brakmaya da uygun nedenler gsterilecektir. Beri yandan eer stnlk
erei, bakalarn hrpalamak yoluyla elde edilmeye allyorsa, o zama hayat
sahas bu deimez talebe gre olacaktr. Eer bir insan yalnzca kendi
deersizliini (kendi gznde tabii) saklamak amacna hizmet ediyorsa,
dncelerini, duygularn ve davranlarn tm sorunlar zmsz brakacak
ekilde ayarlayacak, bylelikle hi deilse bir stnlk rezervini elinin
altnda hazr tutmak isteyecektir. Kii gerekten ibirliine yatknsa, bu da
onun hayatnn rehberi olacak, tm ilere yaklamn etkileyecektir.
Btn bu durumlarda ve her birinin milyonlarca eidinde, tek tip bir faaliyet
her zaman gzlemlenebilir. Kural olarak, insan faaliyet derecesini, faliyet
alannn boyutlarndan da grebilir ki, bu da her birey iin deiiktir. Bireyin
hayat sahasnn eklini ve bo-
. 73
yutlarm grafik olarak gsterebilmek herhalde bir psikolog iin ok ilgin bir
erek olurdu.
ETL BAARISIZLIK DURUMLARINDA FAALYET
Bu yazmda yalnzca baanszlklardaki faaliyet derecesinin deimezliine ve
niteliine ve bir de bu insanlarn ocukluklarna deinmek istiyorum. Geri ben
btn baarszlk trlerini, bozuk toplumsal ilginin belirtisi olarak
nitelendiririm ama, yine de geleneksel baarszlk tiplerinden sze balamam
gerekir. Ayrca her tipik grubun iindeki her olguda, bireyin faaliyet
derecesinin ortaya koyduu nitelik ve nicelik farklar vardr.
inceleme iin her tipik baarszlk olaynn yapsn iyice tanmak arttr.
Bunu bilmek, Bireysel Psikoloji'ye, o olguyu bulmay umduumuz alan aydnlatmak
iin olanak salayacaktr. Tipik baarszlklar, poblem ocuklar, sinirceliler
(nrotikler) ve ildin kurbanlar (psikotikler), intiharclar, kriminaller,
alkolikler ve uyuturucu alanlar, cinsel sapklar, bir de fahieler olarak
ayrmak ve snflandrmak istiyorum.
Faaliyet derecesinin saptanmas konusuna ta 1908 ylnda, "Hayatta ve Nevrozda
Saldrganlk Drts" adl bir raporla deinmitim. Bu rapor yalnzca Bireysel
Psikoloji'nin temel grne yol amakla kalmyor, ayn zamanda psikanalizin
gelimesinde de byk rol oynam bulunuyordu.
Bugn artk problem ocuklarda, faaliyet derecesindeki farklln belirmi
olacan ve bunun da eitimi ona gre etkileyeceini syleyebilecek durumdaym.
Hrn, inat, hrsz, kavgac ocuklar elbette ki utanga, iine kapank,
ekingen, baml ocuklardan daha fazla faaliyet derecesiyle karakterize
edilirler. Faaliyet yarap birincilerde, ikincilerde olanndan ok daha
uzundur. Biz ikisini birbirinden farkl klan baarszlk tiplerini aryorsak,
hayatta nevroz ve psikozu karakterize eden dk faaliyet derecesinin, faaliyeti
az olan ocukta bulunabileceini grmek kolaydr. Bu tr hastalklarda da,
gsterdikleri arazda da, dk dzeyli faaliyet derecesi yine nitelik ve nicelik
bakmndan farkl olacaktr. rnein zorgu sinircesi (compulsion neurosis) ve
melanko-
74
lide faaliyet daha yksek, kayg sinicesi (anxiety neurosis) ve sehi-
zophrenia'da daha dktr.
ntiharclar ve alkolikleri, ocukluktan itibaren daha yksek bir faaliyet
derecesi karakterize eder ve zaten bu tr baarszln da nedenini oluturur.
Faaliyet emberi kesinlikle daha byktr ama bunlarn faaliyeti kendi
kiiliklerine zarar verecek ekilde geliir. Hemen hemen tm baarszlar gibi
ocuklukta martlm-lardr. Kendilerini yle deerli bulurlar ki, kendilerine
saldrdklar zaman hem yakn hem de uzak evrelerine saldrm olduklar
sansna kaplrlar.
Faaliyet asndan, en alt dzeyden en st dzeye kadar her dzeyde
bulunabilirler. Herhalde mastrbasyon ve fetiizm bir uta, ehvet cinayetleri
dier uta bulunacaktr. Her iki ar u da daha ocuklukta faaliyet emberinin
boyuyla belli olur... bir de tabii toplumsal ilginin yokluundan anlalr.
Faaliyet en fazla, kriminallerde grlr ve tabii ilenen su trne gre azalp
oalr. En dk dzeyde faaliyet, ihtimal ki dolandrclarda, yankesicilerde,
en st dzeydeki de katillerde ortaya kacaktr.
FAALYET VE KLN DER YNLER
Faaliyet derecesinde bireyden bireye grlen farklar yalnzca doumdan var olan
niteliklere yorumlamak hat olaca gibi, yalnzca faaliyete yn verecek
toplumsal ilgiye yorumlamak da hat olacaktr. Bir kere doutan var olan ifade
biimlerini sonulardan ayrmak imknsz olduu iin hat olacaktr ama, bununla
da kalmaz. Ayn zamanda ocuk kendinde doutan var olan tm faktrleri ve
etkilerini, kendi verdii anlama gre ifade etmekte, matematik kurallarna gre
ifade etmemektedir. Ayn ey evre faktrleri iin de geerlidir, eitimin
etkileri iin de. ocuk geirdii btn bu izlenimlerin tecrbesinden, kendine
bir tr hayat tarz edinir. Bu hayat tarznn iinde en nemli eyler, belirli
bir faaliyet derecesi ve belirli derecede de yn verici toplumsal ilgi
olmaktadr. Hayat tarzn karakterize eden dier bir unsur olarak da,
ruhdevimsel (psi-komotor) olan paralarna srekli vurguyu buldum.
75
Ama btn bunlar bizi zaman zaman ruhumuzun hareket ekillerini dnme
zorunluluundan kurtarmaz. Baz kimselerde dnce ve kavram alanlarna nem, ya
da ar nem vermenin n plana ktn grmek hi de zor deildir. Bunlar
hayata doru olan faaliyetlerini dncelerle ifade ederler. Byle durumlarda
hayat tarznn deeri de toplumsal ilgilerinin ne dzeyde olduuna baldr.
Olumlu durumlarda, duygu alan ile ibirliine dnk davran alan birlikte
alr, dnce alanna katlrlar ve hayat sorunlarna hazrlk bu ekilde
gvene alnr. Olumsuz durumlarda toplumsal ilgi yoktur, hayat biimleri souk,
geveze, artc ve rahatsz edici ekilde ortaya karlar ve daha nce iaret
ettiim gibi, taknak sinircesine (obsession neurosis) yol aabilirler.
Byle bir yan arlkl durumlarda, psikolojik srecin nemli ksm sanki
bilin d alanda kalm gibi gzkebilir. Ama aslnda eksik olan, bireysel
hayal tarzyla balantnn anlalamamasdr. rnek olarak zorgu sinircesinde
kelimeleri kafaya takmak gsterilebilir. nsan nedir? Ona neden insan denir?
Kii bu yaknmalarla, her zaman var olan duygu ve tavr alma durumunun ilikili
olduunu gremez.
Bilind kavramnn yanl kullanlmas, duyusal kavrayn ve tecrbenin
fazla vurguland tip insanlar incelerken daha net ekilde ortaya kmaktadr.
Burada dnce ve kavrama ynleri yokolmua benzer. Her zaman var olan buna
bal tavr alma nitelii de yle. Kii duyusal tavr srecini, kavrama alanna
soktuu zaman, yzeysel bakldnda bilind bir eyi bilin alanna alm
gibi grnebilir. Eer bu doru olsayd, sanat eitiminde de byle olurdu.
Kavrama yoluyla ilikiler aydnlanr, anlalr hale gelir, izah edilir, sonra
geriye dnlp hatalarn nedenleri aranrd. Ayrca bireyin faaliyet tr, zgn
biimde, kendi hayat tarzna bal olarak hayata kar taknd tutum, hemen
hibir zaman kendisi tarafndan anlalamaz. Bakas sz konusu olduu zaman,
rnein kendi i arkada ya da rakibi sz konusu olduu zaman, tavra baklr.
Yani bireysel faaliyete baklr. Bu, hayatn ana ekseni olarak grlen eydir.
Deerleme ona gre yaplr. Bireysel Psikoloji de yeterli toplumsal ilgiden yn
alan faaliyeti birinci plana almaktadr. Bu eer saparsa, hayat tarzndaki
yanl noktay zek
76
yoluyla anlayarak dzeltilebilir. "Onlar mayvelerinden tanyacaksnz."
Bu total gr iinde, iyi ve gerekli evrim asndan etkili olan trde
faaliyet, herhalde birinci yeri almaldr. Bu da bireyin yeterli, kavramsal,
entelektel anlay ve hayat sorunlarna kar tavr ile ilintili olduu zaman
salam bir temele oturabilir.
Bireysel Psikoloji'de ayn zamanda duygu alan da, tek yanl kurulan drt
psikolojisinde, ya da etki psikolojisinde olduundan daha belirgin ekilde
ortaya kmaktadr. Bu da, Bireysel Psikolo-ji'nin toplumsal ilgiye mmkn
olduu kadar geni alan tanmasndan ileri gelmektedir.
Bylelikle Bireysel Psikoloji, eletirisiz, mark bir gr olan kaltm
psikolojisinin de ba dman olarak gze arpar. Beri yandan, toplumsal ilgiye
zarar verebilecek her tr kt etkiyi ortaya karmakla, gerek bu kuan,
gerekse gelecek kuan sosyal karlarnn zedelenmesini engellemekledir.
Drst bir psikolog, bir ocuun topluma girmesini, orada rahat etmesini
engelleyen, onu dman lkedeymi gibi bylen durumlarn var oluu gereine
gz yumup grmezden gelemez. Bu nedenle drst bir psikologun konumas, yanl
anlalan milliyetilik akmna kar mcadele etmesi, onun tm insanlarn
toplumuna zarar vermesini nlemeye almas gerekir. Savaa, fetfflS',
intikama, prestije kar kmas gerekir. Yaygn isizlik nedeniyle aresizlik
iinde boulan insanlarn durumuna, ailede, okulda ve sosyal hayatta toplumsal
ilginin yaylmasn kstekleyen dier tedirginliklere bigne kalamaz.
77
ALTI
HAYAT SORUNLARINI KARILAMADA TPOLOJ (1935)
"Her insan bir bakma, (a) dier insanlara benzer, (b) dier baz insanlara
benzer, (c) baka hi kimseye benzemez." Adler geri nemli genel ilkeler
gelitirmitir ama (yukardaki a), esas ilgisi c'deki zgn insan tarif etmek,
anlamak ve dzeltmek ynndedir.
Geri baka snflandrmalar da yapmtr (b). Bunlara rnek, ailenin kanc
ocuu olarak dnyaya gelmi olmann nemi, (A 1929 C, Blm 7) ve sinircenin
kararsz tavr (A 1914 k) olabilir ama bunlar kendisi iin ikinci de'recede nem
tamaktadr. Bunlarn bireysel olguya yaklam nyarglarla doldurmasn
istememektedir. Genel veya snfla/dnna ifadelerinden sonra hemen "binlerce
eidi bulunur" demekte acele etmesi bu yzdendir.
ite kategorilere ayrma yolundu byle hevessiz olduu iin sk sk yeterince
sistematik almamakla sulanm, buna kar kendini savunmaya almtr (A
1932 h). Belki bu eletirilerin sonucu olarak, son zamanlarndaki almalarnda
iki yeni klasifikasyona gitmitir. Bunlarn birincisi bu raporla, ikincisi de
bir sonraki raporda anlatlmaktadr. Birinci klasifkasyon aslnda bir nceki
rapordaki malzemenin bir devam saylabilir ve davran asndan ele
alnmaktadr. kincisi ise bili (cognition) ve tavrla ilgilidir.
(Yay.)
Bireysel Psikologun almalarnda kulland hammadde, bireyin d dnyann
sorunlaryla olan ilikisidir. Bireysel Psikolog belli bir bireyin kendini d
dnya ile nasl baladn, arada nasl
79
II-
bir iliki kurduunu gzlemlemek zorundadr. Bu d dnya, bireyin kendi
vcudunu, vcut fonksiyonlarn ve zihinsel fonksiyonlarn da ierir.
BREYN ZGNL
Birey kendini d dnyaya sanld gibi nceden saptanm bir ekilde balamaz.
Her zaman kendisinin kendi hakkndaki dncelerine ve o andaki sorununa gre
balar. Limiti yalnzca her zamanki insan limitleri deil, ayn zamanda kendi
kendine1'koyduu limitlerdir. Onun d dnyayla ilikisini belirleyen ey ne
kaltm, ne de evre etkileridir. Kaltm ona yalnzca birtakm yetenekler
salar. evre yalnzca ona baz izlenimler verir. Bu yeteneklerle izlenimler ve
bireyin bunlar al, alglay biimi, yani kendi tecrbelerini yorumlay
biimi, hayata kar tavrn yaratc biimde kurarken kullanaca yap
talarn oluturur. Yani baka bir deyile, bu yap talarn kendine zg
biimde kullan, ya da hayata kar kendi tavr, onun d dnyayla ilikisini
saptayacaktr.
Kendinden ncekilerden ok farkl sorunlarla karlamaktadr. Btn bu
sorunlan, kendi yaratclnn rn olan bir perspektifle grr. Kendini
eilen evreyi, kendi yaratt perspektiften grr ve bylelikle grdnn
etkilerini iyiye veya ktye doru deitirir.
Hayatta hibir bireyin syrlamad bir i vardr. O da ok sayda sorunu
zmek zorunluudur. Bu sorunlar hibir zaman kaza eseri deildir. Ben bunlar
aka grlebilmeleri iin gruba bldm: Bakalarna kar davran
sorunlar, meslek sorunlan ve ak sorunlar. Bireyin bu tr soruna ve
bunlarn alt blmlerine davran, hayat sorunlarna verecei cevap demektir.
Hayat (ve onun paras olarak tm psiik ifadeler) her zaman yenmeye,
kusursuzlua, baarya yneliktir. Yaayan bir canly hibir zaman yenilgiye
eitemez, yenilgiye arilandramazsruz. Ama bireyin kendince baar sayd ey
(yani onun gznde kabul edilebilecek erek) yine kendine kalmtr. Benim
tecrbelerime gre her bireyin baarya verdii ayr bir anlam, ona kar ayn
bir tavr vardr. Bu yzden insanlar tiplere ayrlamaz ve klasmanlara
sokulamaz. Sanyorum birok bilim adamlarnn yanl sonulara varmas, tiplere,
entitelere, rksal niteliklere inanmas, lisandaki kaypak noktalardan tr
olmaktadr. Bireysel Psikoloji, dier baz psikolojiler gibi, her bireyin kendi
gelimesi iinde incelenmesi gerektiine inanmaktadr. nsan kelimelerle,
anlalr ekilde ifade edebilmek iin onun btn ynlerini iyice gzden
geirmek gerekir... Ama psikooglar sk sk bu doru yoldan sapmakta, daha kolay
fakat daha verimsiz olan yola sapp klasmanlara ynelmektedirler. Bu da uygulama
alannda hi yapmamamz gereken bir eydir.
TOPLUMSAL LG TPOLOJS, FAALYET
Geni bir alan aydnlatmaya alrken burada drt maddelik bir sralama
yapm, srf eilim amalan yzndendir. Bunu da geici olarak yapyor, bireyin
d sorunlara kar tavr ve davrann yalnzca geici olarak
snflandryorum.
Baz bireyler ocukluklarndan balayarak tm hayatlan boyunca geree kar az
ok dominant bir tavrla, ynetmek isteyen bir tavrla yaklam yaparlar. Bu
tavr onlarn tm ilikilerinde grlr,
jm,r-
ikinci tip en ok rastlanandr. Her eyi bakalarndan bekler ve onlara
yaslanr. Buna "alc" tip diyebilirim.
nc tip de, sorunlar zmekten kanarak kendini baarl hissetmeyi seer.
Bir sorunla bouaca yerde, bu tip insan o sorunun yanndan dolamak ister,
bylelikle baanszlktan kurtulmay umar.
Drdnc tipe gelince, o mcadele eder. Sorunlarn bakalan-nn da yararna
olacak ekilde zme kavumas iin az veya ok... ama mcadele eder.
Burada bu tiplerin her birinin, bu tavrn ocukluktan balayarak mrnn sonuna
kadar srdrdn sylemek gerekir. Meer ki, geree kar kendi yaratt
tavrda bir yanllk olduunu anlasn. Daha nce de sylediim gibi bu tavr
ocuun kendi yaratt bir eydir. Bunu yaratmak iin kaltmn ve evreden
ald izle-
80
81
nimleri, ina edecei baar yolunun taban talan olarak kullanr. Baary da
kendine gre yorumlar.
Bireysel Psikoloji, Kant gibi dnrleri ve daha yeni ruhbilimcilerle ruh
hekimlerini, insanda btnl kabul eden bilim adamlarn da amtr. Ben
almalarmn daha balang dnemlerinde, insan bir "bileim=birlik" olarak
buldum! Bireysel Psiko-Ioji'nin ba grevi, her bireydeki bu birlii
kantlamaktr. O bireyin dncesindeki, duygularndaki, hareketlerindeki,
bilincinde ve bilin dndaki, kiiliinin her ifadesindeki birlii. te biz
bu birlie "hayat tarz" diyoruz. Sk sk "ego" diye geen kavram da, bireyin
"tarz"ndan baka bir ey deildir.
Bireysel Psikoloji, yukarda saylan ilk tipin, yani ynetici tip, alc tip
ve kaan tipin, hayat sorunlarn zmeye hazr olmadklarn ortaya koymutur.
Bu sorunlar her zaman sosyal sorunlardr. Bu tip bireyler ise ibirlii ve katk
yeteneinden yoksundurlar. (Toplumsal ilgisi olmayan) bu tr hayat tarzyla, d
sorunlar (bunlar toplumsal ilgi ister) arasndaki atma, sonunda bir oka yol
aar. Bu ok bireyi baarszla gtrr. Biz bu baarszlklar sinirce,
ildin, vs. olarak tanyoruz. nemli olan nokta, baarszlk tipinin, bireyin
tipine her zaman uygun olmasdr. Daha nce de sylediim gibi, hayat tarz
devaml bir eydir.
Drdnc tip olan sosyal adan yararl tip, ibirliine ve katkya hazrdr.
Onda her zaman, bakalarnn kar iin harcanabilecek bir miktar faaliyet
bulunur. Faaliyet, bakalarnn ihtiyalarna uymaktadr. Yararldr, normaldir,
insanln evrimiyle ayn dorultudadr.
Birinci tipte de faaliyet vardr ama yeterli toplumsal ilgi yoktur. Bu nedenle
karsna kendisini snavdaym gibi hissetmesine yol aan bir durum kt
zaman, kendi sosyal deerinin snavdan geirilmekte olduunu hissettii zaman,
bu tip insan anti-sosyal bir tavr alr. Bu tipin daha aktif olanlan,
karsndakine dorudan saldrr: Serseri, zorba, tiran, sadist olurlar. Sanki
Richard m gibi, "Madem ki sevgili olamyorum, o halde ben de kt adam olurum,"
demektedirler, intiharclar, uyuturucu mptelalar, alkolikler de, daha az faal
olduklan iin saldnlarn dolayl yoldan yap-
I
malarna ramen, yine bu gruba girerler. Kendilerine saldrmalar bakalarnn
cann yakmak iindir, ikinci ve nc tipler bundan da az faaliyet
gsterirler. Toplumsal ilgileri ise daha bile azdr. Bu eksiklik, onlardaki ok
sonularnda da belli olur. Bunlarn ok sonucu genellikle sinirce ve cildindir.
Bireyleri byle drt gruba ayrrken bana rehber olan ilkeler unlard: (1)
Sosyal entegrasyona yaklama dereceleri ve (2) gelitirdikleri hareket ekli (ya
daha ok, ya da daha az faaliyetle). Bununla kendilerince basan kazanmay en ok
kolaylatracana inandklan yaklam tarznn derecesini korumaktadrlar.
Ama yine de sonunda nemli olan, bireyin yorumlama eklidir. Ve d dnya ile
ilikilerinde kiiliinin birliini yeniden kurarken, Bireysel Psikoloji bireyin
yaratc faaliyet eklini ele almay da stlenmektedir ki, bu da o insann hayat
tarzdr.
82
83
YED
KLN VE SNRCENN BR PARASI OLARAK
KOMPLEKS MECBURYET
(1935)
Aadaki rapor biraz taslak havasnda ve sorunlarla dolu gibi gzkmektedir.
Yazarn bunu yazarken konuyu ne kadar ciddiye aldn bile bilemiyoruz. Bu
kukunun dayana, Adler'in, Polonius kompleksiyle ilgili olarak syledii bir
sze dayanmakladr: "Bu konu daha ok psikolojinin komik alanyla ilgilidir."
Baka bir yerde de, "Bu konular bir salon oyunu olsun diye ortaya atlmama-
tr," diyerek itiraz etliini gryoruz. Raporu yine de bu kitaba almzn
nedeni, sistematik neminden lrdr ki, bu da bir nceki raporun nsznde,
okura bir genel gr kazandrmak amacyla anlatlm bulunmaktadr. Bf'de, bu
parann yaratabilecei sli-mlasyonun yararl olabilecei kansndayz.
(Yay.)
Bireysel Psikoloji, bir kiilik aratrmasdr. Bunun anlam, dikkati arimizi
bireyin davranlar ve hayattaki grevleriyle olan ilikileri zerine
yneltiyoruz ve oradan o bireyin kendi asndan baanya ulama (stnlk)
kavramn nasl grdn anlamaya alyoruz demektir. Dikkatimizin en byk
ksm, bireyin ifade tayan hareketlerine, ereklerine yneliktir. lk ocukluk
dneminden balayarak, birey kendine bir dorultu izmitir, bu da bir ama
seilmeden yaplamaz.
nsanlarn gizli amalarnn birbirinden nasl farkl olduunu ou zaman
anlayabilmiizdir. Ama, kiinin kendi farkna var-
85
L
makszn, psikolojik ifade tayan tm davranlar gizliden gizliye
ynetmektedir. nsann kiilik aratrmasnda yapabilecei en derin genel gzlem
de budur, insan amac bilirse, kiilii de zer, nk onun hayat grevlerine
kar tepkisinin erevesini bilmi olur.
nsann genel davrannn bir ksm, psikolojik komplekslerin gelimesidir. Bu
da psikolojik ekonomi nedenleriyle olur. Bu kompleksler aktif organlar gibi
anlalabilirler. Bu psikolojik organlar, bireyi bir ema gibi karakterize eder.
Tpk kiilik belirtileri gibi bunlarn da evrenin ortaya koyduu grevlerle
ilikili olarak ele alnmas gerekir. Bunlar nihai amacn gdc gcnn
trevleridir, basitletirilmiidir, ematize edilmiidir. Ltfen cmatizasyo-nun
binlerce eidinin var olduunu akldan karmamanz rica ederim. Bunlar zaman
zaman o kadar az oranda vardrlar ki, kuku duymak bile mmkn olabilir. Bazen
de ok kuvvetli olup, davran etkiler, kendilerini belli ederler. kisinin
arasnda saysz eit ve derecede ematizasyon vardr. Bu ematizasyondan doan
perspektif de, kompleks dediimiz eyin temelidir. Belki de bunun byle oluu,
kompleks kavramnn tartlmasnda bilinememitir. Kompleks'in anlalr
anlamda kullanlmas kolaylk yaratacandan, Bireysel Psikoloji de onu birtakm
davran tarzlarn aklamakta kullanma eilimindedir.
Kompleks elbette ki somut bir ey deildir ama, anlaml ekilde ayn dorultuya
ynelmi olan birok hareketi karakterize eder. Sahibi tarafndan anlalmaz,
fakat onun tarafndan kullanlr. Herkeste bulunur. Davranlar komplekslere
dayanmayan insan yoktur. Bu normal sayacamz alan iinde de bir bakma
byledir ama, anormal diye nitelendirilen alanda daha ok rol vardr. Bu
nedenle insanlar kompleksleri asndan incelemek hem ilgin, hem de
deerlidir. Bu bir salon oyunu olarak ortaya atlmamakta-dr. Ruhbilimciye ve
ruh hekimine yararl, uygun bir inceleme salamasnn nedeni, komplekslerden
yola karak yapaca hesaplarn ok uzaklara varan sorunlar zmesine
yarayabileceindendir.
Kompleks kavram konusunun kullanlmasnda en ok eyi, pek de orijinal bir
psikolog olmayan Jung'a borluyuz. Grne gre Jung'un kendi kompleksi de, yol
arkadal kompleksi ol-
86
maktadr (2). Kompleks kavramn, Freud'un iddetli kar klarna ramen
kullanmtr. Freud balangta bu konuyu kabul etmeyi hi istememitir. Ama
daha sonra Freud da kavram istekle kabul etmi olup, yazlarnda sk sk atf
yapar olmutur, ilerinden en ok da Oedipus kompleksine.
Wundt, "kompleks" kavramn balayc bir nite, bileik bir kavram, bileik bir
formasyon olarak aklar. Lipps ve Meinong, kavram istenen nite ve ilikilere
biraz daha yaklatrmlardr. Preuss kompleks kavramn, ilkel insanlarn
analitik olmayan dn biimi olarak alr ve sihir dncelerine benzetir. H.
Volket hayvanlarda bununla ilgili fenomenler bulur. Krueger kompleks nitelikler
deyiminden, devimsel ve sindirimgel (motor ve visceral) elemanlar bir hayli
ieren total bilin kondisyonlarnn dalmn anlar.
Aalk ve stnlk karmaalar (Kompleksleri)
Sk sk sz edilen, yalnz bilimsel evrelerce deil, halk arasnda da bilinen
kompleksler arasnda herhalde en fazla tannan aalk kompleksi olmaktadr
ki, Bireysel Psikoloji de bunu tanmlar arasnda kullanmaktadr. Bu deyim,
karsndaki sorunu zemeyecek durumda olduuna infljin bir insann, bu
inancn ifade eden davran ve tutumunu anlatmaktadr. Kesinlikle aalk
(2) Orijinallii olmamas konusundaki bu dmanca szn, 1933 ylnda Naziler'in
iktidara gelmesinden sonra sylenmi olduunu hatrlamamz gerekir. C.G. Jung,
Alman Psikoterapik Kurulu'un (Naziler'in desteinde bir kurulu) verdii dl
ve onurlan kabul etmi bir bilim adamyd. Oysa yllar nce Freud'un evresinde
birlikte alrlarken, Adler, Jung'un orijinallii konusunda ok daha iyimserdi
ve u szleri kullanyordu: "Jung'un yapt analizler psikanalize kalklan en
deerli olan almalar arasndadr. Bunlarn deeri yalnzca kuku duyulan
sonulan kantlamakla kalmamakla, yepyeni perspektifler amalarndan da
gelmektedir."
Adler' Jung'u "yol arkada" olarak tehis etmesi herhalde Nazi dzeniyle bir
tr ibirliine girmi olmasndandr ve sonunda Nazi Almanyas yenilgiye
uradnda Jung'un radikal biimde saf d braklmasnda son bulmutur. O
dnemlerde Jung, Alman halknn kolektif sululuu kavramn destekleyenler
arasnda bulunuyordu. Bir rportaj srasnda Jung'un yle dedii bilinmektedir:
"Her Alman, bilinli veya bilinsiz olarak, aktif veya pasif olarak, ilenen
sulara katlmtr... siyasetileri bu kadar ilgilendiren kolektif su
konusu... psikologlar iin bir gerektir." ("Werden die Seelen Frieden finden?
Ein Interview." \Veltvoche, Zrich, 11 Mays 1945, s. 3). Adler ise, aksine,
Birinci Dnya Sava'ndan sonra insanlarda kolektif su fikrini iddetle
reddetmi (A 1919 a), gnmzde hemen hemen btn psikologlar da onu destekler
duruma gelmilerdir.
87
1 duygusuyla kartrlmamaldr. Aalk kompleksi ve onun kk kardei olan
stnlk kompleksi, kiinin belli bir sorunu sosyal yaran olacak biimde zecek
kadar kuvvetli olmadn kendisine ve evresine anlat biimidir. Sylemeye
gerek yok, bu yolla hibir destek de kazanlamaz. Tm bu ruhsal durumun,
dnceleri, duygulan, hareketleri ile birlikte, ancak baarszla
gidebilecei herkese bilinmektedir. Bildiimiz baarszlk trlerinin hepsi,
aalk kompleksinin hareket biimleridir.
Oedipus Kompleksi
Oedipus Kompleksi ok iyi bilinir ama, insan bu kompleksin belirtilerini, adyla
kolay badatramaz. Aslnda kelimenin bize, ocukta dier cinsten olan
ebeveynine kar cinsel eilimler bulunduunu anlatmas gerekirse de, gereklen
incelediimiz zaman Oedipus adnn kt seilmi olduunu gryoruz. Bu kelime
bize yalnzca annesinden vazgemek istemeyen martlm bir ocuu
anlatmaktadr. Bu anneye yapma durumu ok eitli ekillerde ortaya
kmaktadr. Ama asl temelde yatan cinsel istek, yani Fre-ud'un dnd
cinsel istek, annenin ocua yapmas halinde bile ocukta ortaya kmaktadr.
Frcud'a gre Oedipus Kompleksi ruhsal hayaln gelimesinin temelidir ama
Bireysel Psikoloji bunun ocuk bytmekte yanl bir tutum olduunu ortaya
koymutur.
Kurtarma Kompleksi
nsan bir kere kompleks aratrmasna kt m ve hele de, bireyin tutum ve
davrann bir ema olarak kabul etti mi, bu tr saysz emalar bulacaktr.
Bunlarn en ilginlerinden biri de Kurtarma Kompleksi'dir. Bunda insan, kuku
verecek ekilde, ama bunu bilmeyerek, birisini kurtarmak zorunluluundaym gibi
bir davrana girer. Bunun binlerce derece ve eidi vardr ama her insann
kendini, kendi stnln, kendi basan imknlarn, bakalarnn i ve d
sorunlarn zecek kadar yksek grmesine dayanmaktadr. Belki doktorluk ya da
papazlk mesleinin seilmesi aslnda bu komplekse dayanyordur. ok ar
vakalarda, sz konusu kimse-
nin Tanr tarafndan yollanm olduu, insanolunun tm sorunlarn zp onu
ktlklerden kurtarmaya geldii iddialan ortaya kar. Sz gelii, bir kimse,
bir alkolii kurtarmas gerektiine inanyorsa, bu durum o kimsenin kendi
sorunlarnm anormal bir zmne doru gidecektir. Byle bir i ne evlenmekle,
ne ballk duygularyla yaplabilir. Yalnzca derin psikolojik anlay ve bu
konuda eitilmi olmak gereklidir. Burada da, normal sorunlardan kamak, kendi
gururunu kurtaracak baar olanaklar aramak grlmektedir. Hasta kii kendini
kurtarc rolnde grmek zorunluluunu duyar. Bu durum sinirce ve ldrda sk
sk karmza kmaktadr.
Kantlama Kompleksi
Dier bir kompleks de Kantlama Kompleksi'dir. Kendilerinin de var olmaya
haklar olduunu, ya da hibir kusurlar olmadn kantlamak isteyen pek ok
kiide bulunur. Bu tipler, hata yapmaktan fena halde korkarlar. Her hareketin
aslnda bir snav olduuna, bakalarnn kendi tutumlarn beenip onlar
kusursuz bulmas konusunda bir snav olduuna inanrlar. Her zaman savunma
halindedirler, kendilerini hakl karmaya alrlar. Her konumalar,
kendilerinin deersiz olmadn<P*'kantlamya dnktr. Oysa avredekiler
onlarn bu abalarna ilgi gstermezler. Bu durum da kompleks sahibi kiiye
huzur verecek deildir elbette. Sinircede Kant Kompleksi ok byk rol oynar ve
her zaman da durumun koullarna iaret etmekle, an gl duygularla, geri
ekilme eilimiyle kendini belli eder.
Polonius Kompleksi
imdi de psikolojinin komik alanna giren bir komplekse geliyorum ki, bu da
Polonius Kompleksi'dir. Hamlet, Polonius'a yle der: "u ilerideki deveye
benzeyen bulutu gryor musun?" Polonius; "Ktlesiyle gerekten bir deve gibi,"
diye karlk verir. Yani bir ey, bir eye benziyordur. Buradan klarak
yzeysel, rastgele bir karara vanlr ki, bunun hibir anlam yoktur. Ama yine de
mo-
89
L
dern psikoloji, Polonius Kompleksi'nin egemenlii altndadr. Size, "Bu ilkel
insanlarda bulunan duruma benzer," derler. "lkel insan bile byle davranlar
gsterirdi," derler. Psikanalize hi deinmiyorum bile. Orada her ey yalnzca
"...benzer".
Ama bu komplekse psikoloji dnda da rastlanmakta ve zaman zaman kullanlmas
iin geerli sebepler bulunmaktadr. Bir ke-re"dej-vu" durumunda karmza
kar. Orada da bir ey "...benziyor"dur. Baka durumlarda da mistik kavramlara
doru giden grnglerde gzkr. Buna bir mek vermek gerekirse, bir eyin daha
nceki hayatta da bu haline benzedii kavram ele alnabilir. Polonius Kompleksi
bilimde tehlikeli olduu gibi, hayatta da tehlikelidir ve insan gln
genellemelere gtrebilir.
Dsel yaamn yorumunu hatrlarsanz, Polonius Komplek-si'ni orada da
bulursunuz. Ryay gren asndan her ey yalnzca "benziyor"dur.
Sizlere ayn zamanda Vaihinger'in "sanki"sini de hatrlatmak isliyorum (3).
rnein aborijinal bir dinde timsah kutsal olarak iln edilir. Sanki bir
Tann'ym gibi. Herhalde daha o zamanlarda bile, timsahn tanrsalln ciddiye
almam insanlar yaamtr. Ama bunu bir gerek haline getirmek, kabilenin
yararna olacaktr, nk bu sanki kavram iinde btn Polonius'lar kendilerini
birbirine karde gibi greceklerdir. Timsahn ad altnda biraraya
geleceklerdir. Bu elbetleki yalnzca grup egotizminin ifadesidir ama, zama-' nn
getirdii sorunlar hafifletmeye yarad sanlmtr. Herhalde o insanlarn pek
ou bocalam olmaldr. Ama yine de baz belirli koullar altnda, byle bir
din yararl olabilir. Hayatta bir hafifleme duygusunun, stnln, baar
imknnn ne alanlara yaylabileceini ve sorun sahibinin bunu nasl hi
anlamayabileceini gryorsunuz. te bu grngye (fenomene), Bireysel
Psikoloji, Polonius Kompleksi demektedir.
Baz kimseler konumalarnda her an, her eyi baka eylerle kartrrlar. Her
ey "tpk" bir baka ey gibidir. Bu bize szn gelii olarak kullanlan
birtakm iirsel, fakat saduyu d kalplar da anlatmaya yarar ki bunlar
genellikle duygu ve heyecan yarat-
(3) Valhinger, H. "Sanki Psikolojisi": New York - Harcouit, Brace, 1925.
90
mak iin kullanlrlar. Ryalarda semboller, mukayeseli temsiller bulmamz da bu
yzdendir. Polonius Kompleksi'ne ilgi gstermek bir deer tar, nk nice
felsefe ve psikoloji sisteminin gerek d-lna k tutar.
Tasfiye Kompleksi
Bireysel Psikoloji'de Tasfiye Kompleksi'nin de sk sk ad gemektedir. Birok
insan karakterize eder. Bunun binlerce eidini, kendi etkinlik (aksiyon)
krelerini kltmek isteyen, tm sorunlardan kurtulmak isteyen insanlarda
grrsnz. Tasfiye Kompleksi de, tpk Polonius Kompleksi gibi, gvensiz insan
tarafndan koltuk denei olarak kullanlmaktadr. Tasfiyenin ematize olarak
aranmas, hayatla kiisel stnle ksa yoldan ulamay ama edinmi insann
niteliidir.
Yazg Kompleksi
Pek ok insanda bulunan bir kompleks de Yazg Komplek-si'dir. Bu da hayatta bir
tutum ve davran tarz olup, insana hibir ey olamayaca inancna
dayanmaktadr. Arlar kendilerini hemen belli ederler. Aln yazs kojppleksi,
kiiye byk bir destek ve gven salar. Elbette ki bu gven bir aldatmaya
dayanmaktadr, nk gerek yazg, yani insann seilmi olmas, aslnda var
olmayan bir eydir.
Baz okul ocuklarnn her eyi bildikleri iin kendileriyle vndklerini
grmmdr. Gerilimli durumlarda, sorulan soru hakknda hibir ey bilmeseler
bile, bir cevap verme sorumluluu hissetmektedirler. Bu tr ok gzel olaylara
tank olduum iin, bu tutumun insan zor durumlara drebileceine inanyorum.
Toplum hayatna atlm bir kimsenin en zor ve olmayacak eylerin allndan
kalkabileceine inanmas, kendisine hibir ey olamayaca kansnda olmas, ne
olursa olsun kendisinin devam edeceini dnmesi, daha bile tehlikelidir. Bu
komplekse sahip kiilerde olduka mark bir yaam biimi grrsnz. Bunlar
zor durumlardan kendilerini annelerinin kurtarmasna alkn ocuklardr.
91
Beri yandan, bu dnyada rahat eden, ayak uyduran kimselerde de buna benzer bir
durum grlr ki, bu da "cesaret" olarak ortaya kar. Ama bu durumda, insann
kuvveti yetmeyecek bir giriime kalkmas yoktur. Daha nesnel bir yaklam
vardr. Bu insanlar, g yetmeyecek bir iin karsna vardklar zaman
duraklarlar. nsan bu tiplerde iyimserlik ve zgven bulur ki, bunlar da belki
Yazg Kompleksi'nin izleridir ama, gelecein gvensizlii karsnda belki
bunlara biraz ihtiya da vardr.
Gerek baar imkn her iki halde de vardr. markta da, cesaretlide de. Ama
beri yandan baz zorluklar ve engeller de vardr. mark kii onlar ya
grmezden gelir, ya da karlatnda yklr (belki sehizophrenia, eyelotmia,
melankoli ya da sua ynelir); cesaretli insan ise yine sosyal etkinliini
(aktivitesini) korur ve yenilgiden sonra abucak tekrar toparlanr.
Ben bir manik paralitikie ok gzel bir rnekle karlatm. Kendisini bir
sanatoryumda ziyaret etmitim. Bana gzlerinde yalarla yalvard, kendisini
evine gtrmemi, orada ona ok kt davrandklarn anlatt. Bunun dnda,
tedavisi iyi gidiyor, kendisi de tedaviye iyi cevap veriyordu. Evine vard
anda sessiz ve mutlu gzkt. Bir ara bir konumay kesip bana dnd:
"Gryorsunuz ya, hayatmda hep byle olur," dedi. "Her eyde baarl olurum
ben." O bunu sylerken, beni eve dnmeye raz ediini dnyor, bense onun
vcudunda rkler brakm olan kt muameleyi dnyordum.
Lider Kopleksi
ocuklarda ve yetikinlerde, Lider Kompleksi dediimiz ey de sk sk karmza
kar. Bu, eitimin bir sonucudur (4). Bu tr
(4) Adler eitim derken, spontane z-eitimi kastadiyor. renme konusunda
Adler'in en fazla ilgi gstedii ksm budur, nk insann kendine zg
yeteneklerini buradan kazandna inanmaktadr. "ocuklar izlediimiz zaman
onlarn yetikin hayattaki bir meslee hazrlandklarn grrz. Bazen bir
ocuk, retmen olmak ister. Onun kendinden kk ocuktan biraraya toplayfp
okulculuk oynadm grrz... Anne olmaya zenen bir kz ocuu bebekleriyle
oynar ve kendini gerek bebeklere ilgi gstermeye eilir... Kendilerini
zdeletirerek annelik grevlerini yapmaya alrlar."
insanlar kendilerine baka hibir rol yaktramazlar ve gece gndz hep bata
olmak isterler. Ortanca ve kk ocuklar gibi, byk ocuklarn da kuvvetli
olanlar, yani kardeinin kendisini tahtndan indirdii duygusuna
kaplmayanlar, bu komplekse ok yakn kimseler olurlar. rnein kutsal
kitaptaki Yakup, Essau ve Yusuf gibi (5). Baa geen insanlarn liderlik
kompleksine kk yatayken yakalanm olduklarn grrz. Eitimin sonucudur.
Bu tr ocuklar bir oyunda yenilmeyi kabul edemezler, ebe olmay istemezler, at
olmaktansa binici olmay yelerler. Tm dahlerde bu kompleks vardr ama, ne
yazk ki liderlik yetenei olmayan baka nice kimselerde de vardr. Bunlar
eitimleri ve frsatlarn domas yznden lider olup tehlikeli durumlar da
yaratabilirler.
Seyirci Kompleksi
Bu belki o kadar sk rastlanan bir kompleks deildir. Hayatlarn daima seyirci
olmaya gre dzenleyen insanlarda grlr. Bunlar hi aktif admlar atmazlar.
martlm ocuklar bu role daha sk uyar. Ne yazk ki, Seyirci Kompleksi'nde
hemen hi aktivite olmad iin topluma pek yayar yoktur. Bunun bir tedavi
yntemine ihtiyac vardr. Seyirci Kompleksi olan birine casaret vermek,
aktivite gsteren birine cesare^ermekten ok daha cil bir durumdur. Seyirciye,
hayata katlmann ne kadar nemli olduu anlatlmaldr.
Seyirci Kompleksi'nin ryalarda sk sk karmza ktn grrz. Tiyatroda
oturmak, sk grlen ryalardandr, nk bu tiplere hayat bir tiyatro gibi
grnr. Hayatlarnn ilk anlarnda bile seyretmek n plndadr. Hayatta sk
sk hayal krklna uramlardr. Elbette yksekten deceklerdir (nk
genellikle yksekten seyretmektedirler). Bakma eilimi ou zaman grlme
eilimiyle karktr (Egzibisyonizm'de olduu kadar, abartlm gururda da
yledir). Bunlar daha ok grsel insanlardr (dnceleri hep gzle grme
trnde dncelerdir).
(5) Adlerin doum sras konusundaki dnceleri iin bk. A 1958 a - sp. 144-
154.
92
93
Hayr Kompleksi
Sk rastlananlardan biri de "Hayr" kompleksidir. Byle durumlarda bytme ve
tedavi ok dikkat ister. Kar kma duygusunu engelleyemeyen, bakalaryla ayn
fikirde olmaya dayanamayan, itiraz etmekte bir byklk bulan kimseler vardr.
Bu bakalarn eletirme eklinde de ortaya kabilir, bu eletiriler de ou
zaman haksz eletirilerdir. Bazlar daha azlarn amadan, hayr kelimesi
dudaklarnda hazrdr. O kelimeyi syleyebilecekleri zaman beklemektedirler. Bu
tiplere eletirmenler arasnda ok rastland kadar, ktmserler arasnda da
sk sk rastlanr. Eer bu eilim, toplumsal ilgiyle birleirse, verimli
olabilir.
ocuklukta bu kompleks bazen ok tatsz ekilde ortaya kmaktadr. rnein
anne, arsz ocuuyla arasn dzeltmek ister ve ona, "Sen seviyorsun diye
portakal aldm,"der. ocuk hemen barr: "Ben portakal canm istedii zaman
isterim, sen getirdiin zaman deil." Ayn anne bir keresinde, "stersen, st,
islersen kahve i," dediinde, ocuk yle cavap vermitir: "Sen st i dersen,
kahve ierim, sen kahve i dersen, st ierim." nsann tahakkm duygusunu silip
de bakasyla ayn fikirde olduunu kabul etmesi aba ister. Burada baar
imkn, bakas tarafndan etkilenmemekte, ona bir stnlk duygusu
kazandrmamakta yatmaktadr.
"Hayr" kompleksi bilimde de umut krc durumlar yaratabilir. En deerli
gelimeler, insanlarn "Hayr" Kompleksiyle kar kmalar yznden engellenir.
Bu tip insanlar kendilerine olan sevgilerini, gururlarn korumaya almakta,
kardakinin dncesini kabullendikleri anda bu duygularnn yaralanacana
inanmaktadrlar.
Btn bu kompleksler, birbiriyle iliki ve ibirlii iindedir. Ayrca bu
emalarn bir bakma Aalk Kompleksi'yle balantl olduu da ortadadr.
Baka bir bakmdan, Polonius Kompleksi'yle, bir baka adan da Tasfiye
Kompleksi, ya da Yattrc stnlk Kompleksi'yle de ilikili olduklar gibi.
Kompleksleri tanmann ve bu yolla kiilii daha iyi anlamann bir hayli
imknlar vardr.
94
BLM II
SNRCE KURAMI
L
SEKZ
SNRCENN YAPISI (1932)
Adler, kendi genel kuramn, bireyin yaratc gcn zellikle vurgulayarak
tekrarladktan sonra, aadaki satrlarda bireyi sinirceye eilimli klan
objektif etkenleri tarif etmekte ve sonula yetersizlik duygusu ile gelimemi
toplumsal ilgi noktasna gelip dayanmaktadr. Bu n koullar, bireyi hayat
koullar iin hazrlksz klar ve birey birtakm belirlileri bu nedenle
gelitirir. Hareketleri kanma, ekinme dorultusuna dnerken, belli drt
tipten birine uyar. Bu nrotik hareket tipleri, Adler'in [lk formlasyonlar
arasndayd (A 1914 k) ve kendisi de bunlar kurduu en nemli siste-
mazasyonlar arasnda sayard (A 1932 h).
(Yay.)
Burada tartmay setiim konu, yani sinircenin (nrozun) yaps, psikolojinin
en g sorunlarndan biridir. Korkuyu insanlarda sk sk grr, fakat bunun
sinirce belirtisiyle ilikisiz olduunu biliriz. Nrotik olmayan insanlarda da
sk sk birtakm dnce es-neksizlikleri ve katlklar grlmektedir. rnein
kurallara, formllere fazlaca nem veren kimselerde. Ama biz bunlar sinircenin
karaktereslii olarak ele almayz. Ayn durum, sinircenin dier belirtileri iin
de geerlidir. Yorgunluk durumu nrasteniklerde olduu kadar, normal insanlar
dediimiz insanlarda da grlmektedir. levsel sinircede (foksiyonel nevrozda)
bulunan belirtiler, sinirce dnda da aynen bulunabilir. Psiik gerilimler
altnda bulunan her birey, kendi bireysel yapsna gre tepkiler gsterecektir.
Korku
97
duygusuna tutulanda, kalp arpnts solunum zorluu, vb. gibi birtakm
durumlar, tepkiler ortaya kar. Normal insanlar da gsterirler bu tr
tepkileri. Boaz tkanmas, onlarda da, gvensizlik duygusu sonucu ortaya
kabilir. Dier bazlar da korkuya, mide rahatszlyla, barsak
bozukluuyla, idrar siteminde arzalarla cevap verirler. Korkunun cinsel
organlara yansd pek ok insan vardr. Bir zel tipte de korku, cinsel
heyecan dourur. Bu tip insanlar bu tepkiyi normal sanrlar, hatta daha ileri
gidip bu konuda teoriler gelitirmeye kalkarlar. O halde unutmayalm ki
sinircenin tek tek her belirtisi, normal insanlarda grlebilen belirtilerdir ve
hibir sinirce belirtisi normal yaamda grlmemi bir ey olamaz.
HA YA TIN PARASI OLARAK RUH
Bundan sonra deinilecek noktalarn nemini tam anlayabilmek iin burada
Bireysel Psikoloji'nin temel grlerine ksaca deinmek isliyorum. zellikle de
zihin ve ruh konusundaki grlerine. Bu konuya deinmekle transfenomenal dzeye
getiimiz ortadadr.
Watson ve ekol bunu yapmay reddeder, ruhun varln da, anlamn da inkr
ederler. Bir takm baka ekoller de tmyle me-kanistik bir gr asndan
hareket ederek, zihni ve psiik hayat inkr ederler. Oysa gerek anlamda bu
yanltr, nk psikoloji kelimesi zaten ruh bilimi demektir. Kendilerine
psikolog diyen biroklar, aslnda fizyologdurlar ve bilimsel eitimlerinin
yapsna gre, ruh kavramn bir kenara ilmekte veya onu mekanistik bir ekilde
dnmektedirler. Ama bir psikolog, psiik hayat temel grnn, bitakm
kiilik belirtilerini de ierdiini zaten bilir. Bu belirtiler kesin bir dzen
ve dorultuda sralanmtr.
Tecrbe alannn ilerisini anlayabilmek iin, dnce ve derin gr arttr.
Ama daha tecrbenin hemen dndaki yakn alanda bile, psiik hayatn yokluuna
iaret edecek bir kant yoktur. Bu nedenle ruhu hayatn bir paras olarak
saymama izin verin.
Hareket olarak hayat: Bir kere hayatn en nemli karakteristii harekettir. Bu
elbette ki, yaayan varlklar hareketsiz kalmaz anlamna gelmez. Ama hayat var
olduu srece, hareket yetenei de
98
vardr ve tm psiik hayat, hareket eklinde ifade edilebilir. Demek i psiik
hayatla ilgili tm grngler, bir zaman-mekn ilikisi iinde
grlebileceklerdir. Biz bu hareketleri gzlemlerken onlar donmu durumda, bir
bakma dinlenme halindeki durumlarnda grrz. Psiik ifadeyi hareket olarak
grdmz anda, sorunumuzun zmne yaklam oluruz. nk bir hareketin
balca karakteristii, onun bir yn, dolaysyla bir erei olmasdr. stelik,
eer tm psiik hayatn bir erei olmasa, buna bal olan ve bir eree ynelmi
olmak zorunda bulunun psiik hareketler de var olmazd. Bunun her bireyde byle
olduunu u noktada vurgulamakta yarar vardr. Bu durum saptanabilir, formle
edilebilir. Bireyin kendisi bunu formle edemese bile. Bu konuyla ilikili
olarak, bilincimizde pek ok sayda etkiler bulunduunu, fakat bunlarn belirli
ekilde tanmlanm kavramlar olmadn, bu yzden bunlar formle
edemeyeceimizi de sylemek gerekir. Zaman zaman yanlgya dlen,
anlalamayan bir eyi kelimelerle donattmz zaman onu bilinsizlik
dzeyinden bilin dzeyine kardmz sanlrsa da, elbette ki aslnda byle
bir ey olamaz.
Yenme amac: Her hareketin bir erei'vardr dedim. Ama drtler, doal
eilimler, rnein cinsel drtler yn olmayan hareketlerdir. Bu nedenle bu
soyut kavrarn^r, psiik olaylar anlamakta pek ie yaramazlar. Bu tr drtlerde
'gzlemlediimizi sandmz yn, aslnda tm bir birlik olan bireyin kendi
ereine doru hareket ederken ona verdii yndr. Yne doru harekette,
birlemi bir dzenlilik grnr. Tm psiik hayat bir birlik haline getiren
ey de, psiik hayatn bu ereidir. Sonuta, bu eree ynelik umut, her psiik
hareketin bir parasdr. Bu nedenle de erek, birliin bir paras olur. O halde
yle diyebiliriz: Biz psiik hayat anlayabilmek iin, onu bireyin dier
karakteristikleriyle ayn eree, ayn yol zerinden ilerleyen bir btnln
paras olarak grmek zorundayz. Bireysel Psikoloji uygulamasnda bu noktann
byk nemi vardr. Bu nedenle de psiik hayat anlayabilmek iin, erein nasl
ortaya ktn grmek gerekir.
Bir eree doru aba gstermeyi hayan her parasnda grrz. Her ey, "sanki"
tm kusurlarn stesinden gelmek, kusursuzlua ulamak istiyormuuz, bu uurda
aba steriyormuuz gibi-
99
dir. Bu kusursuzluk isteimize, yenme amac, yani stesinden gelme abas
demekteyiz.
stesinden gelme deyiminin anlamndaki eitli yorumlan ifade etmeye, dildeki
szckler yetmez. Bunun yorumu her bireye gre deiir, nk her bireyin erei
deiiktir. Bu aba, kuvvet kazanmak, ele kuvvet geirmek iindir, ya da hayatn
gereklerinden kamak iindir dersek, tipik genellemeler yapm oluruz ki,
bunlar bize zel, bireysel bir olgunun durumunu gsteremezler. Ama yine de bir
kazancmz olmutur. Alan dncenin nda aydnlatmi-zdir. imdi sra
kl alan daraltmak ve sz konusu bireyin hareket ynn gzlemlemeye
gelmitir. Bunun iin bize gereken eyler, tecrbe, uyanklk ve eletirici,
nesnel, tarafsz bir gzlemle her tek olay incelemektir.
Deindiimiz grng (fenomen), ayn bireyre bir eksi ve bir arl durumun
birarada bulunmas anlamna gelir. Yani hem bir aalk duygusu, hem de bu
aal yenme abas. Aalk duygusu kendisini binlerce ekilde
gsterebilir. rnein, stnlk abas olarak gsterebilir. O halde sorun, her
bireyin hayatnn banda balayp sonuna kadar giden bu sahte amacn, ya da
gdc hayalin nasl ortaya ktdr.
Bireyin yaratc gc: Her ocuun, dier ocuklara benzeyen birtakm
gizliglerle (potansiyellerle) doduunu biliriz. Geleneki tarz eitimi, ya da
yapsal durumun nemini vurgulamaya itirazmz da zaten buradan kmaktadr.
nemli olan, kiinin neyle doduu deil, onu nasl kullanddr. O halde kendi
kendimize unu sormalyz: "Kim kullanyor bunu?" evre etkisini ele aldmz
zaman, ayn evre etkilerinin iki ayr birey tarafndan ayn ekilde
alglandn, ayn ekilde sindirildiini ve ayn tepkiyle cevaplandn kim
iddia edebilir? Bunu anlayabilmek iin, yeni bir kuvvetin varln da
kabullenmek zorundayz demektir ki, o da bireyin yaratclk gcdr.
ocua bir yaratc g atfetmek zorundayz. Bu g onun zerindeki tm etkileri
ve onun tm potansiyellerini hareket haline dntrecek, ocuk bu hareketle bir
engeli amaya alacaktr. ocuk bunu, abasna yn veren bir tepi olarak
hisseder. Bir ocuun psiik hayatndaki tm grnglerin, kendisini aa
pozisyon-
100
dan kurtarma, bu durumunu yenme isteine dnk olduunda hi kuku yoktur. Bu
nedenle, kaltmn sebepsel etkisini veya evre etkisini tek tek savunanlarn
grleri, ocuun tm kiiliini bu yolla aklamaya kalkma abalar, ocuktaki
yaratc g tarafndan rtlmektedir. ocuun tepii, evreye cevap olarak
yaratt eree dnk bir hareketle birlemedike, ynden yoksundur. evreye
verilen bu cevap, basit, pasif bir tepki deildir. Bireyin yaratc faaliyetini
ortaya koymasdr. Psikolojiyi yalnzca igdler ve tepiler temeline oturtmaya
almann hi yarar yoktur. ocukta bulunan her tepiye yn veren yaratc gc
hesaba katmak, ocuun onu bir ekle yourmasn, ona anlaml bir ama
kazandrmasn dikkate almak zorundayz.
Fakat ocuu etkileyen ve hayaln belli bir yne doru yourmasna yol aan bir
takm etkenler vardr. Bu etkenler her zaman sebepsel olmayp, ezbedici,
istcklendirici grngler olabilirler. Bu tr etkenlere tepki, bireyden bireye
byk lde deimektedir. Sahip olduumuz herhangi bir eyi en iyi ekilde
nasl kullanabileceimizi bize retebilecek matematik kurallar yoktur. Fakat
tarafsz aratrmann gzlemleyebilecei ey, bireyin nelere sahip olduu deil,
bunlar nasl kullanddr. Bu etkenler, daha nce de sylediim gibi, bireye
ekici veya isteklendirici gelebilirler. Bunlar sebep saymak, hata olacakte
nk derin bir anlay bize her bireyin bu etkenlere deiik tepki gsterdiini
belirtir. Yani bu tr bir frsat her birey deiik ekilde kullanr. Bu
nedenle, istatistik olarak bu tr etkenlerin bireylerde grnte tipik birtakm
kullan fikirleri uyandrdn varsayabiliriz demektir. Bu kadarn
anlayabiliyoruz. Bunun dnda sylenebilecek eyler, bize biraz bilimsellikten
uzak grnmektedir. Yani baka bir deyimle, burada rol oynayan yaratc
kuvvettir ve nasl ilediini anlamamz gereken asl etken de budur.
YOUNLAMI EKS DURUMLAR
Organik aalk: Deneyimlerimiz sonucu, organlarnda eksiklik veya bozukluk
bulunan ocuklarn kendilerini hayat karsnda yetersiz grdkleri ve dier
ocuklara oranla kendilerini daha ek-
101
sik hissedecekleri anlalmaktadr. Bu ok nemlidir, nk deneyimlerimiz,
durumda byk gvensizlik olduu zaman sonularn da ok arpc olduunu
gstermektedir ve art duruma geebilmek iin daha fazla bir abaya yol
amaktadrlar. Bu gzlemler, duyularnda eksiklikle, beyin yaplarnda
eksiklikle, ya da i salg bezlerinde eksiklikle doan ocuklar iin geerlidir.
Organik zayflk mutlaka bir eksi durum yaratmaz. Fakat ocuk kendi organik
tehizatnn zayfln sosyal ilerinde hisseder ve kendini ona gre yeniden
organize etme zorunluunu duyar.
Hayatta organ eksikliinden doan yetersizlik duygusunu yenme abas grdmz
olaylar pek oktur. Baz bireyler sorunu ortadan kaldrmaya, bazlar ondan
kanmaya alrlar. Sorundan kanmakla, bazlar rahatlar ve kendini daha
gvende hisseder. Dierleri sorunlaryla bouur, greir - rnein solaklarda
olduu gibi - ve kendilerini d etkenlere kar daha cesaretli hale getirirler.
Sonu byk lde bireyin darya doru dnen yaratc gcne baldr.
Yaratc gcn darya dnmesinin tek kural vardr: Ama daima baardr.
Bireyin kendi gznde baarnn ne olduu ise, onun kendi durumunu yorumlayna
baldr.
ocuk, hayal izgisini mrnn ilk drt yl iinde saptar. Sorunlarn yenme
yolunu saptam, somut ereini o zamana kadar ekillendirmitir. O zamandan
sonra, tm davran ve tutumunda bu yaratc erek formasyonu srecinin
sonularn grebiliriz. Bu ereklerin milyonlarca eidi vardr. Bunlar
birbirinden, mecazi anlamda, renk, biim, ritm ve younluk olarak farklar
gsterirler.
martma: kinci bir grup birey de, organ eksiklii bulunanlara ok benzer bir
hayat izgisi gsterirler. Bunlar ocukluklarnda martlm bireylerdir.
Sinirce sorununa ne kadar derin eilip, karma kan her olguyu ne kadar
dikkatle aratrrsam, bir dereceye kadar sinirce belirtisi gsteren her bireyde
bir miktar martlma izinin var olduundan o kadar emin olmaktaym. Bir sorunun
zm iin baka birisine baml olmak, ya da sorundan alama yoluyla
kurtulmak, bireyi ciddi ekilde etkilemektedir.
Ama martma konusunu da pek gevek dnmemeliyiz. martlm ocuk dediimiz
zaman, sevilen, okanan ocuktan de-
102
il, byklerinin her zaman zerine dt ocuktan, onun hesabna
sorumluluklar yklendii ocuktan, ocuun kendi bana da yapabilecei eyleri
stlenip onun yerine yapan ana-babann ocuklarndan sz etmekteyiz. Byle
durumlarda ocuk bir asalak gibi gelimektedir. Bakalarndan bir neri ya da
etki kabul etmek istemeyen tiplerden balayp, her zaman yardm isteyen tiplere
kadar, pek ok trls bu asalak ocuklarn bymdr. Bu iki ar u
arasnda da, daha nce sylediim gibi, binlerce baka tip ve eit bu 1
tnmaktadr.
Kolayca dlebilecek bir hatay bertaraf etmek iin unu sylemek isterim:
mark bir hayat tarz mutlaka anne-babann tutumundan kaynaklanyor eklinde
dnlmemelidir. Bu ayn zamanda ocuun da yaratt bir durumdur. ocuk bunu,
bakalarnn martmas sz konusu deilken bile yaratabilir. martmaya yol
aan ey, ocuun direnen tutumudur.
hmal: nc grup da, ihmale uram ocuklardan oluur. Bunlar garimeru
domu ocuklar, istenmeden domu ocuklar ve irkin ocuklardr. hmale urama
duygusu da kukusuz nisbi-dir. D etkenlerin buna katks bulunabilir.
martlan ocuklarn hepsi de, ilerideki hayatlarnn u ya da bu dneminde,
kendilerini ihmale uram gibi hissettikleri durumlarla karlaacaklardr.
m?
GVENSZLK DUYGUSU VE TOPLUMSAL LGNN YOKLUU
imdi gireceimiz konu, btn bu tipleri birletiren, hepsinin temelinde yatan
ortak yapdr. Btn bu gruplar hayata bir gvensizlik duygusuyla bakarlar.
Gvensizlik ve yetersizlik duygusu btn baarszlarn ortak niteliidir.
Sorunlarn zmeye alma tarzlarndan, incelediimiz bu gruptaki
bireylerin bu sorunlara ne kadar hazr olduklarn anlayabiliriz. Bu sorunlar
her zaman sosyal sorunlardr. Kolay anlalabilmesi iin biz bu sorunlar
sosyal, mesleki ve ak ilikilerini ilgilendiren sorunlar olarak blmde de
toplayabiliriz. Bunlarn zm de elbette ki bireyin dier insanlarla temasa ne
kadar iyi hazrlanm olduuna baldr.
Tm baarszlar, - problem ocuklar, sulular, intihar giriim-
103
ileri, nrotikler, psikotikler, alkolikler, cinsel sapklar, vb. - toplumsal
ilgi bakmndan hazrlklar yetersiz olanlardr. birliine yanamayan, tek
bana insanlardr hepsi. Dnyann tersine gider halleri vardr. Antisosyal
diyemesek bile, en azndan asosyal insanlardr.
Bu gr as, Bireysel Psikoloji'yi bir deerlendirmeler psikolojisi haline
getirmektedir. Ne demektir bu? En nemli sonu udur: Hayatn getirdii sosyal
sorunlar zebilen insan, ancak sosyal ibirliine hazr olan insandr. Bunu
sylerken demek istediimiz ey, bireyin hareket kanununda bir miktar temas
duygusu, bir ibirlii abas bulunmas gereidir. Bu olmad zaman, karmza
baarszlar kar. Kendini gvensiz hisseden ocuklarda bu ibirlii eiliminin
ve sosyal baar eiliminin lam gelimediine daha nce deinmitim. Bu gvensiz
bireyler, toplumsal ilgiden yoksun bir hayat tarz kurarlar, nk gvensiz
birey, bakalarndan ok kendisiyle ilgilenir. Bir trl uzaklaamaz kendinden.
Sinirceli (Nrotik) insanda bakalarna kar ilgi bulunmadn ne kadar
tekrarlasak azdr. Ve tabii bunlarda toplumsal ilgi de yoktur. Baz nrotiklerin
pek iyi niyetli grnmeleri, dnyay deitirmek istemeleri, bizi
aldaimamaldr. Dnyay deitirme istei, ok youn ekilde hissedilen
yetersizlik duygusunun cevab da olabilir. Eksi duygu ne kadar glyse, onu
yenme abas da o kadar byk olacaktr. Bunu insan vcudundaki organlarda da
aynen gzlemleyebiliriz. Ortadan kaldrlmas gereken engel byk olduu zaman,
gerilim artacak, tansiyon artacaktr. Nrotik insan kendi yenme amacna n
plnda yer verir. Bu yine tpk normal insanda olduu gibi, kiisel deer
duygusuna baldr. Kendini deerli bulmann tek yolu baar kazanmak, yenmeyi
baarmaktr. Nrotiin hareket kanununda toplumsal ilgi yokluu sz konusudur ve
bu da onun yenme yeteneini azaltmaktadr. Bu yoksunluk nrotikte daha az,
kriminallerde daha oktur. Kriminaller dier insanlar daha aktif ekilde
farkederler ama onlara kardrlar. Nrotik onlara ak ekilde kar kmaz ama
abalan hep bakalarnn toplumsal ilgisini snamaya, kullanmaya, smrmeye
dnktr.
Bu btn nrotiklerin karakteristiidir. Sinircenin yapsnda, bakalarnn
toplumsal ilgisinden yararlanmay ve bireyin ibirlii-
104
ne katln "ama" ile nleme yntemini buluruz. Bu "ama", tm nrotik
belirtilerin banda yer alr. Nrotiin her zaman yanndadr. Nrotik zaten,
"evet-ama" formlne gre yaamaktadr. Onu baarya giden yoldan alakoyan tm
belirtiler bu formlle ifade edilebilir. Kendi gzndeki deeri de, bu nedenle,
bakalarnn katksna baldr. Yoksa kendi yenme yeteneinden, kendi baarma
kuvvetinden kaynaklanmaz.
Sinirceyi fiziksel adan ele aldmzda bile yukardaki bak as yine
geerlidir. Byle durumlarda duygulan, rnein kayg, gvensizlik, hiper-
duyarhlk, hiddet, sabrszlk, ihtiras, vb. gibi duygular bir sraya sokmamz
gerekir. Bu duygularn hepsi, ibirlii dnda yaamaktan domaktadr.
Nroliin iinde yaad gerilim, onu heyecanlandrmaya, kendisini kurmasna
yetmekledir.
Gerilim kendini en az gl noktada hissettirir ve karakteristik etkiler ortaya
yle belirlilerle kar. Yani daha nce sylediim gibi, mide, salg, barsak,
kalp, vb. gibi yerlerdeki arzalarla.
Bylelikle sinircenin fiziksel belirtilerinin ancak o bireyi bir btn olarak
tandmz zaman anlalabileceini ortaya koymu bulunuyoruz.
HAYAT SORUNLARINA HAZIRLIKSIZ OLMAK
Dikkatli baktmz zaman, nrotik insann bir snavdan geerken sorunlarn
toplum karlar paralelinde deil, kendi kiisel ihtirasna gre zmek isleyen
kimse olduunu grrz. Bu lm sinircelerde byledir. Tm sinirceler bireyin
sosyal olarak iyi hazrlanmam olmas halinde, karsndaki sorunu zebilmek
iin kendisinde var olandan daha ok toplumsal ilginin gerekli olduu hallerde
ortaya kmaktadr.
Sinircede endojenik etkenler dediimiz eyin gerek nitelii, sz konusu kii
kendini bir snav durumunda bulduu zaman daha belirgin ekilde ortaya kar.
Burada kiinin kendi deerlerini yo-rumlay byk rol oynar. Nrotiin bu
sorunlar zemeyecei, mutlaka yklaca grne katlmyoruz ama, o
sorunlar doru ekilde zebilecek kadar toplumsal ilgiye sahip olmadn
kabul etmekteyiz. Onda yeterli temas yetenei, yani bakalaryla iliki
105
kurma yetenei yoktur. O zaman o kiide, kendini gvensiz hissedenlerin hepsinde
var olan psiik gerilim oluur. Bu gerilim tm vcudu ve tm psiik yaam
etkiler ve bireyden bireye de farkllklar gsterir.
Kurallara ok nem veren, formllere, fikirlere bal olan baz bireyler vardr.
Gerilim bunlar entelektel olarak etkiler. Bunu en ok zorgu sinircesinde ve
paranoya'da grrz. Bir bakasnda psiik hayatn bir baka blm, yani duygu
blm harekete geer. Bu da kayg sinircelerinde ve ylglarda (fobi) gze
arpar.
Dark (egzojenik) etkeni de burada vurgulamak istiyorum. Her nrotik
belirtide, hem endojenik, hem de egzojenik etkenler rol oynar. Ama egzojenik
etkenin birey zerindeki rol ancak bireyin btnn, hayat tarznn ifadesi
iinde anladmz zaman anlalabilir. Tedavici kendini o hastann yerine
koyup, belli bir durumun o bireye gerekten g geldiini anlamaldr.
Son zamanlarda bana bir hasta geldi. Daha nce baka bir Bireysel Psikolog
tarafndan olduka baarl ekilde tedavi edilmiti, lk tedavisinden nce, bu
hastann cinsel heyecan duymas iin mutlaka evrede hayvanlarn bulunmas
gerekiyordu. Kendisinin neden hayvanlar tercih ettiini tartmak da ilgin
olurdu ama, u sra hastann hayalnn o ynne giremem. Her neyse, kendisi
gl aalk duygusu nedeniyle, ak ilikilerinin normal srecini hayatndan
karp atmt. Bu sreci karp atmann tm cinsel sapklklarda ortak
olduunu grm bulunuyorum. Bana geldiinde evlenmek niyetindeydi. "Evlenmek
istiyorum," diye anlatt. "Ama imdi de baka bir sorun kyor. Mstakbel
karma, daha nce neler olup bittiini itiraf etmek durumu. Eer bunu yaparsam,
beni reddeceinden eminim." Aslnda onun da amac, kadnn onu bylece
reddetmesini salamakt. Ak sorununun zmlenmesinden bu sefer de bu bahaneyle
kamak istiyordu. Ona dedim ki, "Hayatnda kendi suun olmakszn yer alm
btn tatszlklar herkese itiraf etmek zorunda deilsin. Baz konularda
konumak hem hakszlk olur, hem de nezakete smaz. Nianlnla konumak
gerektiini sanman, iinde kalan korkakln son krntlarndan douyor.
Bakalarnn senin syleyeceklerini yanl anlayacan bilmen gerekir." Burlan
dinledi ve nianlsna anlatmak isteinin asl nedeni-
106
L
ni anlad. Umarm anlaynn byle artmas, ak sorununa kar olan korkusundan
kurtulmasn salamtr.
SNRSEL (NROTK) HAREKET TPLER
nsan nrotik hareket kanununu anlad m, her hastada zihinsel devre (zorgu
sinircesi), duygusal devre (kayg sinircesi), ya da motor devre (isteri)'nin
arlk tadn, fakat bu arada teki psiik srelerin de mutlaka hatr
saylr derecede var olduunu grecektir. Fakat bu tr olgularn saaltmnda
tm psiik sreler ak seik ve kesin ekilde saptanm olmaldr. Pr olgu
hi yoktur. Yalnzca kark olgular vardr. Bunlarda belli bir zamanda bir
sre, baka zamanda dier sre n plna kar ve arlk kazanr.
Hayatn bir alannn byle zaman zaman dierlerini bastrdn yeterince
anlamayan kimseler sk sk "bilin d"ndan sz ederler. Ama bilin d
dediimiz ey de zaten net kavramlarla formle edemediimiz eyler demektir. Bu
kavramlar zihnimizin bilin d, ya da bilin all tabakalarnda saklanyor
deildir. Yine bilin-cimizdedir ama, biz onlarn nemini henz tam anlamyla
kavram deilizdir.
Dikkatimizi bireyin harekelinin ereine, ynne evirdiimiz zaman onu iyi
anlama olanapz doar. O zaman da nrotikler arasnda birka deiik hareket
tipi buluruz.
Mesafe: En bata mesafe karmaas (kompleksi) vardr. Sinircenin bu ilk hareket
karakteristii tipi, mesafeyi bir gvenlik tedbiri olarak kullanmaya dnktr.
Baz nrotikler vardr, kendilerini karlatklar sorunun zmnden iyice
uzak tutarlar. Bu mesafe dnnceyle (isteriyle), baylmayla, kuku eilimiyle,
ya da buna benzer tutumlarla salanabilir. Ama btn bu giriimler, dnya
hareket ederken kendisini hareketsiz tutmaktan baka bir ey deildir. Eer
birey belli bir hareketi yapp yapmamaya karar veremiyorsa, kesin olan bir tek
ey vardr, o birey hareket etmiyordur. Bu kendini uzak tutma durumu, kayg
sinircesinde de aka grlr. Fiziksel belirtilere sahip sinirceler de insan
sosyal bir sorunu zmekten alakoyabilirler. O insan tam bir partiye gidecei
srada, tuvalete gidip idrar etme zorunluunu duyabilir. Zorgu sinirceleri de
107
bu mesafeyi etkileyebilecek yapdadr. Nrotik kii kendisini bir ey yapmaya
zorlanyormu gibi hissettii anda, hemen kk bir duraklama sebebi
yaratverirler.
Kararszlk davran: kinci hareket ekli, kendisini kararszlk tulumu olarak
gsterir. Nrolik insan ilerler, ama kararsz ekilde ilerler. Bunun bir rnei
kekelemektir. Bu kararszlklar, insann sorunu zmn uykusuzluk yaratarak da
geciktirirler. Bu belirtiyi gsteren hasta yle yorgundur ki, sorununu ancak,
karasz-lk iinde zebilecektir. Nrastani'de yorgunluk belirtisi en bata
gelen karakteristiklerdendir. Agorafobi'de nrolik kiinin sorununu bakasnn
yardm olmakszn zmekte karaszlk gstedii aka bellidir.
Dn: Nrotik belirtiler arasnda ortak karakteristiklerin nc hareket
ekli, zlmesi gereken sorunun evresinden dolamak ve nemi daha az olan bir
sava alanna snmaktr. Bu durum zorgu sinircesinde en ak ekilde grlr.
Hasta sosyal taleplerin zorgusuna kart bir zorguyu kendisi yaratr. Bunu
yapmakla sorunun zmn ancak geciktirebilir. Buna bir rnek, ykama
zorgusudur.
Dar patika yaklam: Drdnc hareket ekli, ilerinde en girift ve en arpc
olandr. Buna dar patika yaklam demeyi doru buluyorum. Kii kendini sorunun
zmne tam olarak vermez. Yalnzca sorunun bir ynn ele alr, dier
ynlerini bir kenara brakr. Genellikle de en nemli olanlarn bir kenara
brakr. Sapklklarda grlen durum budur. Ayn tr hareketin bir baka evresi
ise bazen hayatla byk kltrel aamalarn yaplabilmesine yol amaktadr.
SONU VE ZET "~"' (.
Yenme ereine her birey deiik trde yaklam gsterir. Genel bir tehise doru
giderken hastada, baka bir insan kendine kle etmek isteyen, pek de gizli
olmayan despotluk belirtilerini grebiliriz. Bu kayg sinircesinde olabilir. Bu
tip insanlar, bakalarn korkutarak kendilerine yardm etmeye zorlamay
ocukluklarnda renmilerdir. Bir baka grup birey de, yenme ereine dnk ha-
108
reket ekli olarak, bahaneler bulmay seerler. Bu eilimleri, kendi
grlerinde fazla direnmeye baladklar zaman belli olur. rnein derler ki:
"Ah, bir uyuyabilsem, hep birinci olurdum." Ama bu bahaneye snmaktan baka
bir ey yapmazlar. Tabii herkes bu bahaneyi bu kadar belli olacak, abuk
anlalacak ekilde ortaya atmaz. Bundan tr hastann sorunlarna kar tm
davrann gz nne almak zorundayz demektir. nc bir grupta da, kendi
ilerinde hayal rn deerler yaratan insanlar grrz. Byle nro-tikler,
rnein nevrozlarna ramen ne kadar ok ey baarm ol-duklaryla
gururlanabilirler.
Bir eyi daha vurgulamak istiyorum: Psiik srelerde eitli alanlar
birbirinden, baz psikoloji ekollerinin sand kadar ayr deildir. Yalnzca
duygusal, ya da yalnzca zihinsel tarafn, yalnzca aksiyon veya volisyonun var
olduu bir alan mevcut deildir. Psiik sreler bireyin tmn ierirler. Biz
bir ksmm grdmz zaman, dier ksmlarn da grp incelemek iin kendimizi
zorlamalyz. Bir birey bize ilk ocukluk anlarn anlatt zaman, bundan o
bireyin zihinsel, duygusal ve tavrsal alardan grnmn grebilir ve ancak
ondan sonra o bireyin kiiliinin btnln anlayabiliriz. Biz tecrbelerimiz
nedeniyle (tedbirli davranmak koulu baki), zihinsel, duygusal ve tavrsal
hareketlerin, eree giden ve erek tarafndan saptanm hareketler olarak, o
birey asndan dinamik deerini anlayabiliriz. Bu amalarn ona hayatta
istedii hangi pozisyonu kazandrmasn beklediini renebiliriz. Bireyin amaca
dnk hareket ve abalarn, bunlarla kendine baar olarak anlad eyi nasl
salamay umduunu veya eksi bir pozisyondan, art bir pozisyona nasl gemeyi
umduunu ancak bu yolla anlayabiliriz.
Bylece sinircenin yaps hakknda aadaki sonuca varm oluyoruz: Btn
nrotik belirtiler, kendini hayat sorunlaryla kar-, lamaya hazr ya da bunu
yapacak kadar gl hissetmeyen bireylerin gvenlik tedbirleri olup, bu kimseler
sosyal duygu ve toplumsal ilginin varln ancak pasif ekilde bilirler. Byle
bir eyi bildikleri de ancak bakalarnn toplumsal ilgisini kullanmaya
kalktklar zaman belli olmaktadr.
nsan uzun almalar, byk emekler ve ok sayda tecrbe-
109
lerden sonra, bu tavrn anlamn bir kere daha anlad anda, her tr nevroz
olaynda karmzda bulunan kiinin martlm bir kii olduunu, insanlarla
ibirlii yapmay renmeyiinin, kkken bakalarnn hizmetinden
yararland, kendi sorunlarn zmeye almad iin gelimemi tip bir kii
olduunu da bilecektir.
I
DOKUZ
110
NROTN DNYA GR
BR OLGU NCELEMES
(1936)
Aadaki blmde sinircenin olumasndaki nesnel durumsal etkenlerle, hareket
tiplerinin ekillerinden doan davransal sonular ele alnmakladr. Nrotiin
bilinen yaps da sz konusu edilmekte ve bir tek olguya ilikin tartmalarla
bu raporun ana temas olarak ortaya kmaktadr.
Nrotiin hayat gr biimi, mark hayatn oluturduu bir yapdr. Esas
olarak olgunluktan uzak ekilde grr nroik hayat. "Tedavi... en sonunda...
dnyay olgun biimde grmenin kesinlikle salanmasyla yer alr".
mark hayat tarznn gelimesi ise, bir nceki blmde ele alnan eksi
durumun kolaylatrd bir ey olmakla birlikte, aslnda bireyin kendi
yaratt bir olaydr. martlma yerine ihmalin bulunduu durumlarda bile
ortaya kabilir.
(Yay.)
Bireysel Psikologu ilgilendiren, bireyin kendisi ile d dnya arasnda nasl
balant kurduudur. Bireysel Psikoloji ekolne bal bir saaltm uzman,
nrotik kiilii tanyabilmek iin, o bireyin gerek dnya ile olan baarsz
ilikilerini sosyal adan grmeye aba gsterir. Hastasna davranndaki
tutarll anlatmaya, hatasn gstermeye, onun dnya hakkndaki hatal, hayal
fikrini, yanl felsefesini dzeltmeye alr ki, zaten o insan hayatn bu
yanl veriler zerine kurmutur.
111
Nrotik insan tpk bir uyur-gezer gibi ilk ocukluunda yaratt dnyaya
dalmtr ki, kendini yeterince anlamas, ibirlii yeteneini gelitirmesi
iin, Bireysel Psikoloji'nin objektif direktifi altnda yrtlen tartmalara
ihtiyac vardr. Nrolik dediimiz insan yle bir yapdadr ki, tavr ve
davranlar bize onun ancak pek zayf bir toplumsal ilgi derecesiyle ibirlii
yapabileceini gsterir. Byle olunca, "saduyu" oran da normal dediimiz
insanlara gre daha azdr.
Yeniden eitilme tedavisi, hatal dnya imajnn yklmasyla ve olgun bir dnya
imajnn kesin kabulyle salanabilir. Bu sre, bizim aadaki ifadelerle
anlatabileceimiz admlar sonucu tamamlanr: Toplumsal ilginin artmas, tevik
byk grnme isteinden vezgeme, dier insanlarn ne dnd konusundan
bamszlk kazanma.
Dnyann daha olgun bir imaj, bize srekli olarak zlmesi gereken sorunlar
getiren bir hayat olarak belirir. rili ufakl btn zorluklar, i veya meslek
gibi, arkadalar ve sosyal ilikimiz olan kimseler gibi, ak ve evlilik gibi
eitli alanlardadr. Yaamak demek, bu sorunlara zmler bulmak demektir. Ama
bunlarn doru zmlere yalnzca yeni evreye uyum salamak, yani .bir elma
kurdunun elmaya uyum salamas gibi dnlemez. Daha ok, sorunlar her ey
iin geerli baz standardlarla ele alma sreci olarak dnlmelidir ki, bu
standardlar varsayml bir ebediyet iin deimez.
Hi kuku yok ki, nrotiin hatal dnya gr durmadan gerein etkisiyle
sarslr ve o kii kendini her taraftan tehdit ediliyormu gibi grr. Bunun
sonucu olarak, kendi faaliyet alann daraltr, her zaman kkken edindii
fikirleri ve davrantan ne srer. Zamanla, bu daraltmann sonucu olarak, bir
aalk kompleksi gstermeye balar. Bu aalk kompleksinden kurtulmak iin
ve kendini lm sorunu tarafndan tehdit ediliyormu gibi grd iin, bir
stnlk kompleksi gelitirir. Bu bir dnleme (telfi) eylemidir.
112
IMARIK HAYAT TARZI
Ar cesaretsizlik, srekli kuku, hiper-duyarllk, sabrszlk, abartlm
duygular ve geri ekilme grngsyle tm fiziksel ve psiik aksaklklar hep
zaaf belirtileridir. Nrotik hastada her an bir destek bulma ihtiyac vardr,
nk kklnde edindii mark hayat tarzn henz bir kenara itmi
deildir. Bu da bize gsterir ki, olduka dk bir etkinlik (faaliyet)
derecesine sahip olan, yeterli toplumsal ilgiden de yoksun olan hastann kendine
kurduu dnyada, kendisi her zaman, her eyde birinci olmak zorundadr.
Daha sonra, byle iyi bir durum ortaya kmaynca, bakalarn sulamaktan baka
tepki gsteremez, Ya evresindekileri sular, ya hayat, ya da ana-babasn.
Faaliyetlerini dar bir alana gtrmesi, birok nemli sorunlar cevapsz
brakmasna yol aar. zemeyecei bir sorunla yz yze kald zaman oka
kaplr ve ok tepkisi gsterir. Bu tr dark durumlarda gsterdii ok
belirtileri kendi fiziksel tipine ve hayat tarzna uyan trde olur ve zellikle
karsna km olan ve yenilgi tayan sorundan kanmasn hakl gsterecek
eyler olur.
Byle zamanlarda ortaya kan eitli belirtileri, baka yazlarmda da sk sk
syledimm gibi, tanmak ve anlamak mmkndr. Tabii ilk anlalmas gereken ey,
psiik balantlar gzlemcinin deil, hastann kurmu olduudur. Onun bak
asndan bakmak zorunluluu vardr. Bu nedenle, nrotik belirtileri ele
aldmz zaman, konumuz o belirti deil, gerek veriler deil, bir fikir ve bir
tavrdr. Bunun da gerisinde hastann hatal dnya gr bulunmaktadr.
Daha nce yazdm yazlarda sinircenin mark hayat tarzndan doan davrann
mantkl bir sonucu olduunu aka sylemitim. Burada bunu uzun uzun tartmak
niyetinde deilim. Oedi-pus Kompleksi ve onun sonulan zaten mark hayat tarz
grnglerinden baka bir ey deildir.
Yalnz bir kere daha srarla zerinde durmak istediim nokta, mark hayat
tarznn, canl bir grng olarak, ocuk tarafndan yaratld, bakalarnn
bu formasyona yalnzca yardmc olduudur. Dolaysyla bu hayat tarz zaman
zaman gerek anlamda -
113
martmann bulunmad, tersine ihmalin bulunduu durumlarda bile ortaya
kabilir.
Ama bir husus bana, burada sz edilmesi gerekecek kadar nemli geliyor^ocuk o
mark hayatnn iinde kendine sanki ryada yayormu gibi bir dnya
kurduktan sonra, son zamandaki tecrbelerinin hepsi hayata kar taknd bu
tavra uygun ekilde grlr, hissedilir, yorumlanr ve cevap alr. O zaman
ocuun gznde deer tayan, tecrbelerin kendisi deil, onlarn objektif
nemi de deil, tersine kendisinin onlara ynelttii kavram, deerlendirme ve
onlarn kendi zerindeki etkisidir. Tecrbeleri her za- man, kafasnda hazr
olan tavr ve hayat tarzna gre yorumlar.
Tecrbelerin yorumlanmasn "derinlik psikolojisi" olarak nitelendiren ruh
hekimlerinin ve ruhbilimcilerin hl var olduu sylenmektedir ().
Bireysel Psikoloji bir insann tm tecrbelerinde ayn derin hayat tarzn
gsterdii zaman aslnda ne kadar daha derin bir yorum yapmtr. Baz
aratrmaclarn sadistik drtler olarak deerlendirdii kar koyma duygusunun
kefinde bile, kiiliin derinliklerine inilmi bir durum yoktur. Kar koyma
duygusu ok sk rastlanan bir duygudur. zellikle mark hayat tarznda, d
dnya bir gn yaratlan hayal dnyann umutlarn tatmin edemedii zaman ortaya
kar.
ocuktaki her tr problem davran, ister azla, ister vcudun herhangi baka
bir ksmyla ilgili olsun, bu problem ocuklarn toplum hayana erken yata
isyan ettiklerini gsterir. Kendilerini bir sosyal hayata yerletiremiyorlardr.
Bu yzden bu tip ocuklar daha kk yalarndan, evredekilere bir yardmc
deil, bir yk olarak gzkrler.
BAARIYA ULAMAMA UMUTSUZLUU
Belki aadaki olguyu rnek olarak alrsam bu etkenleri daha ak seik ekilde
anlatabilirim. Yirmi bir yanda bir antropoloji
(1) Daha nceki bir yazsnda Adler bu kuranmuu derinlik psikolojisinden
kesinlikle ayrmtr. "Bireysel Psikoloji, ok yzeysel olan "derinlik
psikolojisi"nin halen daha da bozulur gzken kuramlarndan ok uzaktr." (A
1927 c nsz)
rencisi, konsantre olamamaktan ve bellek kaybndan yaknmakta, ayrca ar
korku belirtileri gstermektedir. Delikanlnn tm davrannda daha baka
sinirli belirtiler de bulabileceimizden emin durumdayz.
Annesi kalp hastalndan lm, ocuk, annenin lmnden nce de sk sk
arpntlar geirirken, lm olayndan sonra bunlar dikkati ekecek kadar
iddetlenmitir.
Bazlar hemen, "Ahhaa, kendini annesiyle zdeletiriyor!" diyeceklerdir.
Bireysel Psikolojinin byle hemen sonulara koanlara verecei cevap udur: "Siz
yalnzca bir tek noktaya baktnz iin yle sylyorsunuz. O noktada, bulmay
beklediiniz eyi buluyorsunuz. Ve imdi de, eitiminizin dorultusunda, ocukta
bir takm homoseksel belirtiler aramaya koyuluyorsunuz. Acaba babas karsnda
annesinin yerini almak istiyor mu diye."
zdelemenin nemini hibir ekoln Bireysel Psikoloji kadar iyi anlamadn da
sylemek gerekir. Ama burada anneyle bir zdeleme sz konusuysa, bu
zdelemenin neden yalnzca ve zellikle cinsellik konusuna dnk olsun?
Annenin kiiliinde baka hibir ey yok mudur? Evdeki isteri, sosyal
olaylardaki pozisyonu, kiiliini oluturan dier yap talan, onunla
zdelemeye zendirmi olamaz m? ocuk belki bunlarn hepsinden ok, annesinin
hastalk nedeniyle tm grevlerinden kurtulmasna zenmi olamaz m? Geri
hastann bize yukarda anlattklar onu i ve grevlerinden kurtamaya
yetmemitir ama, biz bir tek veriden gelen bir tek grn bizi n tahmin
yanlgsndan itmesine izin vermek istemeyiz.
Burada bir baka gr daha ortaya kmaktadr. Nrotik belirtileri sipari
zerine imal edilmi eyler olarak gren tm kuramlar bir kenara brakmak
zorundayz. Bunlar daha ok, derine yerlemi psiik bozukluklarn nihi
rnleridir. Yalnzca kendini anneyle zdeletirmek, onun belirtilerini taklit
etmek, hibir zaman insanda kalp arpnts yaratmaz. Ama korku... Hastann
yaknd o korku, pekl arpntya sebep olabilir. Bunu tartmak bile
gereksiz. Belki esasen doktor olarak eitilmi olan Bireysel Psikolog, ocuun
anesiden kaltmsal olarak kalp zayfln aldndan, yargya varmakszn
kukulanabilir. Bu tutum pek de o ka-
115
1
dar yanl olmaz, nk o ailenin tm yeni kuann u ya da bu ekilde kalp
arzalar gsterdii de bir gerektir. Ailece kalp hastalklarndan lm de epey
fazladr.
Hastann bundan sonra ortaya getirdii ikyetler arasnda, gz kaslarnn
zayfl da bulunmaktadr. Bunlar grn odaklatrma zorluu yaratmaktadr.
Okurken bundan tr glk ekmektedir.
Hastann yaknmalar arasnda, konsantre olamama, bellek zayfl, okuyamama
gibi eyler bir araya gelince, bir renci olarak durumunun hi de parlak
olamayaca bellidir.
Korku durumu, yaknda pek hazr olmadna inand bir snava girecei
renilince daha bir berraklamtr. Bu bize mantkl grnd kadar, hastann
kendisine de mantkl gelmitir, nk kendisine, yaad hayat tarznda,
baar tehlikeye girdii zamanlar hep korkuyla tepki gsterdii anlatlmtr.
Daha dorusu, gururu incinecei zamanlarda ve mark hayat tarz tehdit
edildii zamanlarda.
ikyetleri arasnda tm nrotiklerdc bulunan bir eyi daha sylemitir. Bir
kpr zerinde yrrken, suya dmekten veya suya atlamaktan korkmaktadr.
Dmeyle ilgili ryalardan sz etliim zamanlar hep sylediim gibi, dme
duygusu insann kendini "Yksekte" grmesini gerektirirken, bu yksek durumunu
koruyabileceinden emin olmadn da ortaya koyar. Hasta kendine uyarc bir
ruh durumu edinir ve felketi gereklen yeralm gibi grr. Ryann amac, o
insan yenilgiyi engellemek iin daha fazla aba gstermeye itmektir. Sanki
insan kendi kendine: "Dikkat et, tedbirli davran!" diyormu gibi.
Baar abas -sorunlarn baarl zm- hayatn yapsnda vardr, intihar
dncesi, lm sorunu ise, daha nce belirttiim gibi, birey kendini baarya
ulamayacakm gibi hissettii zaman ortaya kar. Suya dme, ya da kendini
atma korkusunda, hastann baarya ulaamama umutsuzluunun sembolik ifadesini
bulmaktayz.
Hasta, bir snavdan nce, Napolyonla ilgili bir konferans dinlerken, gsterdii
tm bu belirtilerin had safhaya ykseldiini ha-
116
trlamaktadr. Bu olaanst baarl ve gl adamn anlatlmas onu fazlasyla
rahatsz etmitir. Bu okunun iinde grdmz zdeleme eilimi, tpk klinik
almalar srasnda sz edilen tm belirlileri kendinde hisseden tp
rencisinin durumuna benzemekledir. Napolyonla zdelemek bu hasta iin daha
da kolaydr, nk grnne gre kendine yaratt sahte dnya imajnda
kendisi, tpk Napolyon gibi, herkesin zerinde bir yerdedir.
Babasn, ailesine hi nem vermeyen, deersiz bir insan olarak tarif eder. Bu
tarif, hastann dnyasn anlamamz bakmndan ok nemlidir. nk kendisi asla
bilmemekle, bilmedii iin bilinaltnda da bulunmamakla birlikte, ocukluk
dnemlerindeki tecrbelerinin ok snrl olduunu ve ona bir toplumsal ilgi
kazan-dramayacak dzeyde olduunu gstermektedir. Bakalarna gsterdii
ilginin snr herhalde annesinde son bulmaktadr.
Annesi son derece iyi yrekli bir insandr ve kendini oluna bakmaya adamtr,
nk olu verem hastalna tutulmu bulunmaktadr. Ama onu fazlasyla
martmaktadr. Bykannelerden biri de ayn eyi yapmaktadr. Annesinin
arkadalarndan, bu martmalara itiraz eden bir tanesi, pcuk tarafndan hi
sevilmez. ocuk kardesizdir.
TASFY&LM
Hastamz bize ayrca, hayat artk ocukluunun martlma yllarnda gibi
yaayamadn sylemektedir. nat, abuk fkelenen bir tip olmutur. Ama bu
yalnzca kendisini tm sorumluluklardan kurtulmu hissettii zaman, duruma hkim
olduu zaman, evindeyken ortaya kmaktadr. Okulda, tek olamad, birinci
olamad durumlarda, okula kar duyduu dmanlk, srekli olarak rahatsz
etme eklinde ortaya kmaktadr. Yabanclar yannda utanga ve iine
kapanktr. Arkadalk kurmas hemen hemen olanaksz gibidir. Kklnden beri
var olan bu tutum, bu kendini stn hissetmedii zaman insanlar uzaklatrma,
tasfiye etme tutumu, onun hayat tarznda aka kendini gstermektedir.
Bu tasfiye eiliminin en nemli yannn ne olduunu ve bunun neden nemli
olduunu sk sk belirtmitir. Bu bir soyutlama, bir
117
seme olarak kendini gstermektedir. Birey kendine bir yaklam, bir tavr, d
dnya sorunlarna kr bir iliki tarz edindii iin (d dnya insann kendi
vcudunu da iermektedir), erken yata edindii bu tavr ve davrana uymayan
herey aa yukar saf d braklmaktadr. Ya da, tmyle, veya ksmen,
entellektel ieriinden uzaklatrlmakta, objektif anlamndan ayrlmakta,
bireyin kendi dnyasna gre yorumlamaktadr. Ayn ey, birbiriyle ayrlmaz
ilikisi olan etkenler ve bunlardan doan davranlar iin de geerlidir. Tm
hayat tarznda, davrann her elemannda -dnce, duygu ve hareketlerde-
bireyin abalar iin setii dorultuyu grmekteyiz.
Hayat tarz bu tasfiyeyi yaptktan sonra, psiik hayattan arta kalan ve baz
yazarlarn "bilinalt" bizim ise "anlalamayan" diye nitelendirdiimiz ey,
bireyin kendi hayat tarzna gre olumu modelleri fazla eletiriden
kurtarmasdr. Nrotik insan, kendi yanl dnya grn ancak bu tr yardmc
kuvvetlerle, eletiriden kurtarabildii yardmc kuvvetlerle koruyabilmektedir.
Hastamzn tavr da, nrotik ilikiler ve etkinlikler emberini, dier etkinlik
ve iliki alanlarn tasfiye ederek srdrmek niyetinde olduunu ortaya
koymaktadr. Etkinlik alannn yar apn ksaltm, bylelikle kendisinin
benzersiz olduu hayalini korumaya almtr.
Daha byk snflara geip liseye geldii zaman, arkadaa davranl, anlayl
retmenlerle karlamtr. Bu tip elmen-ler daha nce hayatnda grd
retmenlere benzememektedir. Lisede hastamz en iyi, en dikkatli rencilerden
biri olmutur. Yalnzca matematikten zoru vardr. martlm ocuklar
kendilerini bu souk, kiilikten uzak bilim alannn ortasnda tek balarnda
bulup balangta az baar saladklar zaman genellikle byle olur ve
kendilerine dar snrlar izerler. ou zaman, yetenekleri olmad bahanesine
snrlar ve bu alanda gelime, baarya ulama dncelerini ve tepkilerini
bylelikle tasfiye ederler.
Dinsel eitim bu hastay olaanst bir kuvvetle etkilemitir. Tm kuvvetleri
kendinde toplayan bir Tanr fikri onu hayran etmektedir. Uzun yllanm dine ok
bal olarak geirmi, her zaman dzenli ekilde kiliseye devam etmitir.
Tanrnn byklne ka-
118
tlmak, en yce varlkla bir ilintisi olmak, onun kendi dnya grne ok gzel
uymaktadr. Ama bu en yce varla teslim olmak, ona ar gelmeye balar. Bu
yzden dinden uzaklar ve kiliseye gitmez olur. -+-
retmenleri gelecekte ondan ok eyler beklemektedirler. nivesiteye gitmeden
nce kendisine okulunda etmenlik teklif edilir. Kendisini, martan bir
annenin isteine uyan martlm bir ocuk imajna oturtmak, onun dnya
grne uygun dmez. Buna iki hafta kadar ancak dayanr. Girdii dier ite
ise be gn dayanr. retmenlikten vazgeip antropoloji rencisi olur.
Ama burada da hatal dnya gr onu rahatsz eder. niversitedeki snfnda,
onyedi yanda bir kz rencinin yannda oturmaktadr. Bu durumun kendisini
cinsel heyecana srkleyecei konusunda byk bir korkuya kaplr. Bu kzn
nnde snavdan gemek ve baaramamak dncesi, dayanamayaca kadar ktdr.
Ve her durumda, ancak baarnn garanti olduu yollar semek zorunda olduundan
(dar etkinlik alan nedeniyle), bu sefer dier cinsi hayatndan tmyle tasfiye
eder ve bakir hayat yaad dncesinde huzur bulur.
Bu bakir hayatn mastrbasyon tarafndan bozulmas onu pek fazla rahatsz etmez.
Dar snrlara sm hayat mastubasyonu kabul etmektedir. Hatta mastrbasyon,
onun yanl hayat grne ok uygun bir cinsel ifade tarzdp*ayatnda
toplumsal ilgi yeterince gelimemitir. ki kiiye ihtiya gsteren, o kiilerin
birbirini eit deerde grmesini, uzun sreli bir birlemeye ynelmesini
gerektiren bir i, yani ak ii o hayatta kendine yer bulamaz. Onun kibirli,
ihtirasl hayat tarz, cinsel fonksiyonu da baarszlk ihtimali olmayan, yani
kendi anlayna gre baarszlk olan eye yer vermeyen bir yne itmek
zorundadr.
Cinsel fonksiyonu, toplumsal ilgiyle paralel ynde olmadndan, normal
cinsellii ve ak saf d brakmaya dnm, yalnzca kendi prestijini korumay
dnmtr. Bunun sonucunda da, kendi yanl eitiminin dar patikasndan baka
bir cinsel fonksiyon yolu bulamaz, yani mastrbasyondan uzaklaamaz. Burada
sras gelmiken cinsel fonksiyondaki bu sosyal yn yokluunun tm cinsel
sapklklarda ve tm psiik cinsiyet bozukluklarnda ba rol oynadn tekrar
vurgulamak isterim.
119
TABLONUN TUTARLII
Artk bu kiinin faaliyet alann anlayla gzlemleyebilecek, onun kedine
yaratt dnya tablosuna, hayat hakkndaki dncelerine bakabilecek durumdayz
demektir. Bu bize onun tm ifade biimi, tm hareketleri, hayat sorunlarn
zmleyi biimi hakknda, olduka salkl tahminlerde bulunabilme olana
verir. Olduka salkl diyoruz, nk hi kimse, bir bakasnn durumuna ve
hayatna tam anlamyla, btn olarak giremez, ve bir de, kanmak iin pek ok
sayda imkn bulunabilir.
rnein bu olguda biz, hastamzn ilk ocukluk anlar olarak bizlere neler
verebileceini yaklak olarak tahmin edebiliriz. Herhalde kendi hayat
lablosunun ya kelimeyle, ya da sembolik olarak ifade edildii bir olay veya
durumu tarif edecektir. Bize anlatt ilk ocukluk ans yledir: "Yksek bir
pencereden, niformal askerlerin eitim yapt bir avluya bakyordum." Belki
de onun yksekten aaya bakyor olmasna nem veren, bunu ciddiye alan tek
ekol Bireysel Psikolojidir. Yksekten bakmas, az etkinlie iaret eder ve ayn
zamanda ocuun grme bozukluuyla da ilgisi vardr. Gzleri bozuk olan
ocuklar, gz normal olan ocuklara oranla, grnt dnyasna daha fazla ilgi
gslcrirlcr. lk olarak hangi meslei seecei bile tahmin edilebilir. Pilot
olmak islemi, sonra hatip olmaya heves etmi, sonra da byk bir siyasal lider
olmak istemektedir. Btn bu seimler, ya gerek, ya da mecazi anlamda,
yksekten aaya bakmay, bakalarndan stn, hakim durumda olma isteini
yanstrlar.
Kendisinin ok kolay etki altnda kaldndan yaknmaktadr. Hayatla
baarszla urayan ve bu baarszlklar sinirce, ildin, su ileme, vb.
eklinde ortaya kan insanlara, konu ibirliine ve bakalaryla paylamaya
geldii zaman pek etki altnda kalmaya yer yoktur. Etkinlii az olan problem
ocuklarda ibirlii yolunda etkilenme grdmz zaman, genellikle bunun
sonunda kar koyma duygusunu ve gizli isyan ortaya kar. Bazen ruh saaltm
srasnda hasla bir d dinlemek, ona uymak istei gsterirse de, durumunu
dzeltmek iin hibir ey yapmad zaman, bunun gerek bir istek olmadn
anlarz.
120
Tesir allnda kalmadan yaknmalar, genellikle tam tersinin bulunduu yerlerde
ortaya kar. Yani hastann, srf kendini korumak iin etki allnda kaldn
sylemesi akla gelir. Aslnda etki altnda kalmak, ancak o etki hastann hayat
tarzna uyuyorsa sz konusudur. Yani hastamz bakalarnn fikrini kolayca kabul
ediyorsa, bunu kar geldii zaman baarszla uramaktan kortuu iin
yapyordur. Dolaysyla, etki altnda kalmas dorudan doruya onun
ckingenliiyle ilgilidir.
-j- Bu belirti, annesinin daha nce sz edilen arkadayla dorudan ilgilidir.
Bu kadn, ocuun evresindeki en nemli insandr. Bu yalnz ocuun gznde
byle deildir. Bakalar iin de nemli bir insandr o kadn. ocuk onun evine
misafir gidecei zaman ok k giyinmek zorundadr. ocuu en fazla zen
eletiri ve sitemler de, bu kadndan gelenlerdir. Zamanla onu en byk dman
olarak grmeye balar nk kadn srekli olarak onun gururunu
yaralyordun
Annesinin mezarn sk sk ziyaret etmekledir. Annesiyle olan yakn ilikisi,
onun dnya tablosunun hep merkezi olmutur. Bundan tr martlmay kendi
hakk saymtr. Mezara gittiinde sk sk kendi kendine, annesiz kalnca ne
yapacan sormakladr. O zaman dnceleri hep kendi kalp rahatszlklarna
dnmektedir. O kalp rahatszlklarn da hibit^doktor kabul etmemektedir. Bu
noktada, yaknd etki altnda Kalma durumu kendisine yardmc olamamaktadr.
O zaman, yardm bulmak amacyla, ruh hekimlerine, ruhbilimcilere dnmtr,
bunlardan bir tanesi ona, sokakta yrrken g-zelleniyormu gibi hissedip
etmediini sormutur. Hasta buradan, doktorun paranoia dnd izlenimini
edinmitir. Bu daha nce hi aklna gelmemitir. Fakat bunu duyduktan sonra,
sokakta yrrken sk sk durup kukuyla evresine baknmakta, birinin kendisini
izlediinden korkmaktadr.
Bir baka ruh hekimi ona, hi sesler duyup duymadn sormutur. Hasta bu
sorudan da kendisini schizophrenic sandklar izlenimini edinmitir. Bunu inkr
etmi, ama bu olaydan sonra hep kulaklarnda nlama sesleri duymaya
balamtr. Bir gn annesinin sz edilen arkadana, sradan bir soru sorarm
gibi bu konu-
121
1
yu sorduunda, kadn bunun bir delilik belirtisi olduunu syleyince, sesler
daha da artmtr. Bir gece kulaklarndaki nlama zellikle kuvvetlenmi, hasta
o kadar yksek sesle haykrmtr ki, babas gelip onu sakinletirmek zorunda
kalmtr. Bundan sonra kulaklarndaki sesler kesilmi, ama annesinin o
arkadana ziyarete gittii zamanlar tekrar duyulur olmutur.
Bu gencin kulandan gelen sesleri gerekten duyduunu red mi etmeliyiz? Yoksa
biz de dierleri gibi hastann bunu kendi isteiyle yarattna m inanmalyz?
Bence hi kimse bunu isteyerek yaratamaz. Benim kendi kanma gre hastann
iitme duyusu ok duyarldr. Bu organik kusur, duygusal gerilim anlarnda
dikkati ekecek duruma gelmektedir. Belki daha nce de olmutur bu. Ama hasta o
ruh hekimiyle konumadan nce buna dikkat etmemi, ya da nem vermemitir.
GURURU SAVUNMA
Hastann kendi dnya tablosunu ve kendi gururunu korumak iin nasl gerek
toplumsal yaamla kendisi arasna bir duvar ekmi olduunu gryoruz. Kendisi
de pek anlamakszn, hayatn tm rahatsz edici sorunlarn bir kenara atm,
kendini tmyle duygularna, ikyetlerinin gzlemine vermitir. Bu ikyetler,
zor bir durumla karlatnda, kendine setii amaca ulaamayacak kadar zayf
olduunu hissettii zamanda duyduu okun etkisiyle ortaya kmtr. Kendisine
yaratt dnyada, gururunun dikte ettii stn role ulaamayacak kadar zayf
olduunu grd veya yle olduuna inand anlarda. Bylelikle karsndaki
sorunlarn okundan kurtulmak iin o problemleri arkaya doru itmitir. Byle
bir tasfiye sreci ona kukusuz, ehveni-er olarak grnmtr.
Bireysel Psikoloji, baar abasn yaam yapsnn iinde ve ondan ayrlmaz
durumda grr. Davran bilimi, insann hayat tablosunu deitirmedike hayat
tarzn da deitiremeceinde srar ettiine gre, (a) baar abasnn bu
hastann her davrannda da var olduunu, (b) hastann kiiliinin henz
deimemi olduunu varsaymak da doru olmayacak mdr?
Kendini bu hasta ile zdeletirebilen kimse, onun davranla-
122
rnn, dnya tablosuna uyar durumda olduunu hemen grecektir. Hasta bu tablo
iinde, yalnzca kendi gururunu doyuran durumlara deer vermektedir. Zor
durumlarda dnebilecei imknlardan yalnzca iki tanesi onun dnya grne
uyar durumdadr. Bunlardan birincisi baarszlktan ne pahasna olursa olsun
kaabilmek iin yutulur bir bahane bulmak ve yenilgi halinde gururunu kurtarmak,
ikincisi de kendi ailesini zorlayarak kendi hizmetine koturmaktr. Bylelikle
hasta, ideal durumda kalma avantajna sahip olabilmekte, yani kendi dnya
grne gre ideal durumda kalabilmektedir. Bu tutumuyla sanki dnyaya, "u
hastalk olmasayd zaferi kazanacaktm ama, hastalk var," demektedir. Bahane ve
prestij kurtaran kilit, "ama" kelimesindedir. Hem zaten bu sorunun kendi sorunu
deil, doktorun sorunu olduunu hissetmekledir. Kendisi sorumluluktan
kurtulmutur.
Buradan da, hastann kiiliinin deimedii ortaya kmaktadr. Hl o eski
dnya tablosuna gre yaamakta, sorunlara yine hayat tarzndan beklediimiz
cevaplan vermektedir. Ne zaman ar aalk duygusu harekele gese, yani
yenilgi tehdidiyle kar karya gelse, o cevaplar verecei kesindir.
/^Nrotik belirtiler arasnda neden yukarda saylanlarn otomatik olarak
gelitiini anlamak da kolaydr. Bunlarn hepsinin temelinde, o gururlu dnya
grme uygun biimde yaayamamann yaratt ok vardr. Bu ok uzun sreli
olduundan, hemen geecek bir ok olmadndan (nk tehlikeli d dnya
durumlar ve sorunlar da geici deil, sreklidir), delikanlnn vcudu ve ruhu
duygusal bir tamaya ynelmitir. Somatik eksiklikler, gz, kulak, kalp
durumlar, en fazla, gerilim altndayken artarlar. Duygulan, yksek pozisyona
eriememe, ya da oradan dme korkusuyla birleir, gururunun yaralanmas
korkusuyla desteklenir ve srekli, gl, grne gre umutsuz bir aalk
duygusu yaratr. Dme ya da kendini atma korkulan lm sorunuyla kar karya
geliinin sembolik ifadesidir. Grnte paranoid tepkilere benzeyen tepkileri,
doktorlarn beceriksizce ortaya attklar imlar olup, hasta bunlar kendi dnya
grne pek gzel uydurmu, bunlar kullanm ve kendi amalar iin bunlardan
yararlanmtr.
Hastann rya hayat, dnya tablosuna tpatp uymaktadr. Cin-
123
sel ryalarnda, henz mastrbasyonu yenemedii grlmektedir. Mastrbasyon da,
cinsel fonksiyona asosyal bir anlam verdiini, sekse tek kiilik bir sorun
gzyle baktn ortaya koymaktadr. Tehlikelerin kendisini izledii, kendisini
kuatt yolunda ryalar grmektedir. Bu nedenle her an tetikte olmas
gerektiini hissetmektedir. Bu ryalarndan birinde kendisi bir dan doruunda
durup, aadaki insanlara bakmaktadr. Bu rya, ilk ocukluk ansna pek gzel
uyar durumdadr. Bir baka seferinde kendisini bir kilise kulesinin tepesinden,
aaya, komnist bir lkenin topraklar zerine kayar gibi grmektedir.
Komnizm onun gznde ktlklerin en ktsyle e anlam tamaktadr.
Ders alrken en byk zorluklar ekmekte, gereklen perian olmaktadr.
Ryasnda profesrn merdivenlerden yukarya kp kendisiyle konumak
istediini grmektedir. Profesr yaklarken birden yana doru dnmekte, bir
hata yaptn sylemekte, bir baka renciye ynelmektedir. Hasta bu
retmenin de kendisini terk ettii hissine kaplmaktadr. Bu durum onun gznde
kendi almalarndan ok daha nemlidir. Bu yzden hastamz bilime de arkasn
dner.
Geri ekiliini kolaylatracak her kelimeye kula aktr. Hcr-eyi bahane
olarak kullanmaya hazrdr. Tm dikkati, kendisini tehdit eden yenilgilerden
kanmaya ynelmitir. Annesinin arkada ona, krk yanda kalp krizi geiren
bir adamdan sz eder. Bu adamn herhalde kendi geleceinden kuku duyduunu,
nk evlenmeye hi yanamadn da szlerine ekler. Hastamzn aklna hemen
kendisinin de ayn yazgyla karlaca gelir.
Bir tek teselli, bir tek destek kalmtr ona. Onu hi elden karmamtr.
Zaten birok insann aalk duygularndan bir stnlk duygusu yaratmalarnn
nedeni de avunma ihtiyac, telfi ihtiyac olmaktadr. Bu olguda da, hayatta hi
deilse grnte baarya benzeyen bir ey ortaya koyma eilimi grlr. Hasta,
aln ksmnn pek fazla gelitiini grr ve bundan kendisinin siyasal lider
olabilecei anlamn karr. Byle bir durumda, hastann niteliklerinin
geecei snav ebetle ki daha ileriki yllarda gelecektir.
124
ORTAK GRE KARI KSEL HARTA
Onun hayat tarz ve dnya tablosu bir tek entegre sistemin paralardr. Her
duruma ve her hayat sorununa yaklamnda ayn korkuyu tamakta, prestijinin
yaralanp yaralanmayacandan korkmaktadr. Yaralanmay azdr, bu yzden de
hayat sorunlarndan geri ekilmek zorunda kalr. ekilii, gsterdii
belirtilerle etkilenir. Bu belirtiler de ok etkisinin sonulardr. Bu ok
etkilerini, zor durumlarda kullanmay rahatlatc bulmaktadr. Bylelikle
kendisine bu kadar yaran olan bu ok etkilerinden kurtulmak istemesi iin bir
sebep kalmaz, o da onlara daha sk tutunur.
Hatasn anlamad, kendi dnyasn doru, gerek dnya sayd, gerek dnyay
da (gururu asndan) dayanlmaz sayd srece, bir nrolik olarak kalacaktr.
Eer rya dnyasn, gururundan doan ve gururunu hakl gsteren o dnyay bir
kenara brakabilirse, kendini eitleri arasnda eil hissetme duygusu yava
yava artacak, bakalarnn fikrine giderek daha az bamllk hissedecektir.
Cesareti kontrol kuracak dzeye gelecektir. -(- Kendi dnya tablosunu, yani
kkken kurduu ve kendi zel haritas olarak kulland dnyay, tanmaya,
anlamaya, balad zaman, saaltmn en nemli admn da alm saylacaktr.
Bir insan, hayatn normale daha^jjpkm bir ekle sokmaya alrken, eskiden
dnyay ne gzle grm olduunu anlamak zorundadr. O dnyay yeni batan
grmek, eski gr asn edinmek zorundadr. Dnyannkine uyan, ortak gr
dediimiz zaman, bakalarnn da katlabilecei grten sz ettiimiz de
unutulmamaldr. Bakalarnn, onun zel grne uyabilecei pek dnlemez.
Her durumda onun st pozisyonda bulunmaya hakk olduunu ve zel avantajlara
sahip bulunmas gerektiini kimsenin kabul etmesi
beklenemez.
Tm tecrbeler ve potansiyeller iin, "bunlarn mallar gibi bir piyasa deeri
yoktur ama, kiinin hayat tarznn elverdii oranda deerli olurlar," denilir.
Bireyin hayat tarz, onun hayat sorunlaryla yzleme bimine gre geliir. O
sorunlar, kendi dnya tablosunun iinde nasl grd, neler hissettii
durumuyla etkilenir. Ancak bunu gereince anlayan bir insan, psikoloji biliminde
ykseltilerden, derinliklerden sz etmeye hak kazanr.
125
ON
ZORGU SNRCES (COMPULSION NEUROSS) (1931)*
Adler'in gznde ruhsal bozukluk demek, bir nceki blmden anlalabilecei
gibi, yanl, olgunluktan uzak bir hayat tarznn ifadesi demektir. Tehis
kategorilerine pek fazla nem verilmez; I pr vaka diye bir ey yoktur. Ama yine
de Adler'e gre, belli bir sinirce tipi, dier tm ekillerin prototipidir ki,
bu da zorgu sinirce-sidir. Bu konuda yazd yazlar, dier tm konulardan
fazladr.
Aadaki blmde yazarn bir raporunu ve buna sonradan yapt bir eki
bulacaksnz. Bunlar ayn konuda daha nce yazd iki raporu izlemektedir (A
1913 b ve A 1918 b). Adler'in zorgu sinircesine verdii nem anlattklarn on
iki olgu tarifiyle desteklemesinden de belli olmaktadr. &?<
(Yay.)
Son yirmi-otuz yl iinde tp meslei, psikolojik almalara olaanst ilgi
gstermeye balamtr. Bunun nedeni, hayatta sk sk yer alan, fakat farkna
varlmadan geilen birtakm gelimelerin, psikoloji bilimi yoluyla anlaldm
ve gzlemlenebildiim doktorlarn farketmi olmasdr. lk hazrlk admlar
Fransa'da ve sonra da Viyana'da Krafft-Ebing tarafndan atlmtr. Sonradan
Westphal, "zorgu sinircesi" bal altnda birtakm sinirce belirtilerini
topladnda, konunun ak seik anlalmas asndan byk kolaylklar
salanmtr. O gnden bu yana, konuya ilikin li-
(*) 26-29 Eyll 1930 tarihleri arasnda Berlinde dzenlenen Beinci Uluslaras
Bireysel Psikoloji Kongresi'nde verilmi konferans. (Orijinal dip notu)
127
teratr ok fazla artm bulunmaktadr. Ben de Bireysel Psikolo-ji'nin zorgu
sinircesi kavramna katklarndan bahsetmek istiyorum, ama bunu yapabilmek iin
ok daha evvelinden balamam gerek.
Bireysel Psikoloji'nin abalar her zaman "Niin?" fenomenine dnktr. Yani bir
insann ne amala, ne iin bize garip ve patalo-jik gelen bir ekilde davrand
konusuyla ilgilenir. Dier psikologlar daha ok "Nasl?" sorusunun
peindedirler. Yani baz belirlilerin nasl ortaya ktn aratrrlar.
Aslnda elbette ki, her iki grubun da iki soruyu ele ald, hem niin, hem de
nasl ile ilgilendii, ama her birinin en byk vurguyu bunlardan yalnzca bir
tanesine uygulad unutulmamaldr.
Kapsaml genel bakmz srasnda, bir insann hayat sorunlarn niin iinde
bulunduu kltrn genellikle bekledii ekilde zmedii ve baka biimde
davrand sorusunu cevaplamak istememiz en normal eydir. Buna uygun olarak,
1908 ylnda, Studie ber Minderwerligkeit von Organen adl almam
bitirdikten sonra, Bireysel Psikoloji'nin nihai gr asn gelitirmeye
koyuldum ve u sonuca vardm: Biz psiik hayata bir hareket gzyle, eitli
hayat sorunlarnn zmne ynelik bir hareket gzyle bakmak zorundayz. Ve bu
faaliyet de, her bireyde, d dnyann etkenlerini kendi amacn elde etmeye en
uygun ekilde sralama eilimiyle birarada bulunmaktadr. Besbelli ki, bu
kurtulamayacamz hayat sorunlarn ele almann en iyi yolu, bir dereceye kadar
kendimize kalmtr, zmler de eitli yollardan giriimlerle elde edilebilir.
te bu, gelimemizdeki ve ifade eklerimizdeki binlerce deiiklii anlatmaya
yetmektedir.
1908 ylnda, her bireyin aslnda bir saldrganlk durumu iinde var
olduudfikrine ulatm ve o sralarda bir tedbirsizlik edip bunu "saldrganlk
drts" eklinde adlandrdm (A 1908 b). Ama ksa zamanda bunun asla bir drt
olmayp, hayat sorunlarna kar, yar bilinli, yan anlalmaz bir tavr
olduunu farkettim. Bylelikle kiilikteki sosyal ierii anlam oldum. Bu
sosyal ieriin derecesi her zaman bireyin hayat olaylar ve zorluklar
hakkndaki fikrine gre deimektedir. Yani bireyin tavr, gerekleri deil,
kendisinin onlarla baa kma konusundaki dncesini yanstmak-
128
tadr. Bireysel Psikoloji bu durumda bireyi ilikiler ve sosyal olaylar emberi
iine, yani herkesin bulunduu yere oturttuktan baka, ideal gelimeye ynelik
bir yolun da zerine oturtmaktadr. Bylelikle Bireysel Psikoloji, hayat
tarznn sosyal ieriini, "Hayatn bilimsel anlam" adl yazmda tarif etmeye
altm ekilde grmekte, hatta her hareketin iindeki bu ibirlii
yeteneini lebilmekte, stnlk yolundaki deerini saptayabilmektedir.
Esas konuma geebilmek iin unu da sylememe izin verin: 1918 ylnda, Zrih
Tp Dernei'nde (A 1918 b), zorgu sinircesi konusunda bir konuma yapmtm. O
srada ileri srdm bir grn, eitli dzeltmelere ihtiya gsterse bile,
bugn bile her psikoloji ekol iin geerli olduu kansndaym. Sylediim
uydu: Sinirce belirtisinin ortaya kmas mutlaka bireyin hayat sorunlarn
kendi stnlk abasna uygun ekilde zemeyeceini anlamas ve o sorunlardan
kamaya almas yznden olmaktadr.
KARARSIZLIK TAVRI
Zorgu nrotii, belli bir zor durumda baka belirtiler gstere-mezse, mutlaka
kayg belirtileri gstermektedir. Bir eyler yapmak zorunluluunu hissetmekte,
kedisinin de sama bulduu zorgusal bir hareket yapmak mecburiyetindeymi gibi
bir duyguya kaplmaktadr ki, bunu yaparsa sosyal yaama ters dm olacaktr.
Ama yine de iindeki zorlamaya uymak, ya da kayg duygusuna kendini brakmak
zorundadr. Zorgu nrotiinde bir gvensizlik duygusu, bir baa kamama duygusu
vardr. Bu duygu her zaman biyolojik olarak anlam tar, asla psikolojik
durumlar yanstmaz, ama etkisini sosyal yaamda gsterir.
Kayg, aalk duygularnn en somut ekillerinden biridir. Belirli bir amaca,
kusursuzluk amacna hizmet eder. rnein kayg sinircesini tedavi etmekte
olduumuz bir kadn hasta o kadar iyi bir gelime gstermitir ki, kendi kendine
dar kabilecek bir duruma gelmitir. Bir gece evine dndnde, kapda
durmakta olan bir yabanc grm ve yle barmtr: "Neden buradan
gitmiyorsun? Korktuumu grmyor musun?" Kaygnn bir kuvvet olarak
kullanlmas, sosyal adan pek nemlidir.
129
L
1918 ylnda yazdm o raporda ayn zamanda bir baka ey daha sylemitim:
Zorgu nrotii ikinci derecede etkinlik salonuna alnm olup kendini orada
tketmekte, ondan beklediimiz yerde, yani hayat sorunlarn zebilecei yerde
bulunmamaktadr, demitim. Bu da bize bu insann yel deirmenlerine saldran
gerek bir Don Kiot olduunu, bizim dnyamza uygun sorunlarla hi
uramadn, bunu da herhalde vakit ldrmek iin setiini gstermektedir.
Zaman onun gzne en byk dman olarak gzkmekledir, nk ondan srekli
olarak bir eyler beklemektedir. Onu, zemeyeceine inand sorunlar zmeye
doru itmektedir durmadan.
nsan bu olaylarn tmnde, kiinin hayat sorunlarn zmeye hazrlksz
olduunu, bu hazrlkszln ya gerekte, ya da onun inancnda var olduunu ve
bunun o kiinin ilerlemesine engel olduunu ortaya karabilmektedir. Bu da,
kiinin kararsz tavr almasna yol amaktadr. le zorgu nrotii bu
kararszlk tavr iinde ikinci derecede bir eylem salonuna gemektedir ki,
byle bir kan da ancak yenilgiden korkan bir insanda ortaya kabileceini
aka belirtmek gerekir. Zorgu nrotii gvenli yere bastn hissettii
zaman, ilerleyecektir. O zaman taknak yaratc fikirlere saplanmaz, sorunlarn
zer. Hayatnn yalnzca belirli bir alannda, meslek hayatnda, bilimsel
hayatnda, hatta bazen ak hayatnda, karsna bu yenilgiyi nlemeye dnk
gl eilimler kar ve onu ikinci derece salonuna gtrr, yani hayatn
zorlayc! n, baka bir zorlayc etkenle bertaraf etmeye alr. Bu kar-
zorlama, onda bir tr baar duygusu uyandrr. Kendine gre bir baar duygusu.
Bir noktaya daha deinmek zorundaym. O da daha nce Bireysel Psikoloji
tarafndan aklanmtr ama, arasra yanl anlamalara yol amaktadr. Konu,
kararszlk, ya da kuku konusudur. Kuku, psikolojide apayr bir varlk gibi
grnr ve sk sk da yle ele alnr. Ama bu zihinsel durumu genel haliyle ele
alp da kendimize, "Sosyal hayattaki spesifik baarlarda kukunun rol nedir?"
diye sorarsak, kukunun amacnn statko'yu korumak, deiiklii nlemek
olduunu anlarz. te sk sk szn ettiim kararszlk tavr budur. An
kuku ve uzun sreli kararszlk, yalnzca vakit
130
ldrmeyi amalamaktadr. Vakit kazanmak iin vakit ldrmeyi.
Akl hastalar arasnda bu kadar yaygn olan kk dme ve aalanma
duygusunun da, vakit ldrmek iin bir baka are olduunu kefetmi
bulunuyorum.
TANRI'YA BENZEME ABASI VE BAKALARINI HIRPALAMA
stnlk abasnn hibir yerde, zorgu sinircesinin incelenmesi srasnda
olduundan daha iyi ekilde tarif edildiini grmedim. Bu konuda yaz yazanlarn
pek ou, hastann sihire inandn, tm gcn kelime ve fikirler zerinde
toplandn kabul ettiini grmlerdir ama, Bireysel Psikoloji'nin ltlerini
bilmedikleri iin durumu tam anlayamamaktadrlar. "lkel, arkaik d-nccler"e
(') dn, bir atavizm deildir, "kolektif bilin dndan da domaz. Yalnzca
bir kuvvet duygusu elde etmekle ilgili ocuka istein sonucudur. zgn bir
stnle ulama abasndan ortaya kar ki, bunu da Tann'ya benzeme olarak
adlandryorum. Zorgu nrotii, kendi tanrsal niteliklerini en ak ekilde
ifade etmeye alr, ama bunu elbetteki sosyal hayat iinde yapamaz, nk
sosyal baarnn daha ilk artndan, bakalarna ilgi duyma artndan yoksundur.
0?
Zorgu nrotiinin dier bireylerden korkun bir objektivite farkyla ayrld
yolundaki fikirleri bir tarafa brakalm. Tersine bu insan, bakalarna ok
fazla ihtiya duyan bir insandr. Kendi aalk duygularn kararszlk ve
kayg ile en ak ekilde ifade etmekte ve bir aalk kompleksine doru
ilerlerken baka bir insan kendi alanna doru ekmektedir. Zorgu nrotii,
kendi kaygsn yenmeye alr. Kendini balangta istedii gibi gstermeye
alr: Bir yar tanr. nsanln zerinde bir baka yerde olan, baka herkesi
glgede brakan biri. indeki aalk kompleksini bir stnlk kompleksiyle
kapatr ve kendi gzne gerekten harika grnr. Aklnca bu gerei zafere
ulatrmasnn tek engeli, kendi zorgu dncesidir. O inanlmaz stnlk
nosyonu, zorguda tmyle kendini gsterir. (1) Polonius kompleksini
hatrlaynz. (Adler'in notu)
131
Bulgularma gre, zorgu sinircesinde ortaya kan sadistik eilim de, dier
insanlara stn gelme abasna ynelik binlerce kurnaz yntemden yalnzca
biridir. Bu, tahakkm etme, bakalarn alaltarak kendini yceltme isteinin
bir tezahrdr. Zorgu sinircesinde bu ortaya karsa, yle bir ekilde ifade
bulur ki, direkt, sadistik niyet, hastann duyduu korku ve bunu izleyen
sululuk tarafndan rtlr. Fakat belki de zorgu nrotiinin bu sama abas,
yani kendini byle apansz ve artc bir yntemle dier insanlarn zerine
karma abas, bir dereceye kadar zalimlik duygusu da iermektedir, nk bu
insan da pratik etkinlik alanna baka insanlar aalamak amacyla
yaklamaktadr.
ZITLIK, ELK VE SULULUK ELETRS
Baz yazarlarn mulak ifadeler, cinasl ifadeler, tersini iddia etme duygusu ve
kiilikte ikiye ayrlma deindikleri eylerin, yalnzca ayn amaca varmak iin
seilen ayr ayr yollar olduunu, bunlarn amata deiiklik anlam
tamayacan daha nce de sylemitim.
Bu dnce bizi, tm sinirce kuramnn en nemli sorununa getirmektedir.
Bireysel Psikoloji, bireyin hayatndaki ve abalarn-daki btnl bu kadar
kuvvetle vurgularken, unu da dikkate almak zorundadr: Gerekten kanmak
isteyen, hayalinde ve duygularnda kendini tanrsal bir dzeye ykseltmek
isteyen insann hareketleri, kukusuz bir balang noktasna ve bir de son
noktaya sahip olmak zorundadr. Bireysel Psikoloji, psiik hayat bir hareket
olarak grdn sk sk tekrarlamaktadr. Byle olunca, eer birey kendini
aa bir dzeyden, daha yksek bir dzeye karmak istiyorsa, onun bu
hareketinde grnte elikili olan iki nokta bulmaya hazr olmalyz. Bunlarn
birincisi, hareketin uzaklamakta olduu nokta, ikincisi de hareketin yneldii
noktadr. Biz hareketin yn hakknda bir eyler reneceksek, ancak bu
noktalardan renebiliriz.
Ayrca hayat tarznn iinde ideal bir hareketin asla bulunamamas da onun
binlerce katl niteliine ok iyi uymaktadr.
Gerek ile cesaret, doruluk, etkinlik, vb. idealleri arasndaki
132
farklara yle bir gz attmzda, bunlar bize elikili gibi gzkr ama, biz
aslnda burada kart konularla deil, yalnzca farkllklarla, derecelerle
kar karyayzdr. Ne yazk ki, psiik hareketin varyantlar iin niform
deyimlerimiz ve kavramlarmz yoktur. Eer olsayd, bu yanllk elbette ki
zihinlerimizde belirmezdi. Tabii ki, straptan zevk alma eklinde ifade edilen
ve nrotik kimseyi kendini zgn ve tanrsal hissettiren duyguya da deinmek
gerekir. Bu da aslnda, daha byk bir beldan kanmak iin rvet deyen bir
insann hissettii memnunluktan pek farkl deildir. Bu tr bir hayat tarz,
baarszla doru giden yoldur.
Aslnda zorgu sinircesinde bir "eliki"den sz etmek de pek doru olmaz, nk
hasta kanma yolundan hibir zaman sapmamakta, srekli olarak o yolu iyi niyet
talaryla demekte, sululuk duygularyla kaplamaktadr. eliki yalnz bir
duraklamay, hareketsiz dnemi anlatr. Bize sululuk gibi gzken bu iyi
niyetler aslnda tamamiyle ldr. Hastann hayatnda hibir gerek deiiklie
iaret etmezler. Hastann tavrnn deimesi asndan hibir anlamlan yoktur.
stedii kadar sululuk duygusu gstersin, o iinden bu gsterilerin kendini
dier insanlardan daha iyi, daha nazik, daha onurlu, daha drst gstereceini
bilmekte ve hesaplamaktadr. Bunlarn daha derin bir anlam tamad, baka
nedenle de belli olmaktadr. Zorgu sinircesinde^, tpk melankolide olduu gibi,
hasta yalnzca sululuk duygusunu ifade etmekle yetinir, bunu gidermek iin
etkinlik gstermeye, kendi davranlarn deitirmeye asla yanamaz.
GVENLK TEDBR OLARAK ZORGU
Zorgu sinircelisi, hibir die dokunur basan kazanmad halde kendine byk
kiisel nem ve deer verebilmek iin, absrd bir mantk srecini ok erken
dnemlerde devreye sokar. Gemiine yneltilecek dikkatli sorular, bize belli
karakteristik izleri gsterecektir: Kusursuzlua ynelik ukalca bir aba; g
grevlerden ka-inmak iin bunlar ilgisiz basit eylerle kartrma; formalize
edilmi dinsel trenlerin, ritellerin uygulanmas ve bunlarn Tann'y tahrik
amacyla yaplmas; sorunlarn zmn daha byk bir
133
zafermi gibi gsterebilmek iin o sorunlar olduundan daha zor-mu gibi
anlatma eilimi; rekabetlerden kanma istei; irkin ekilde abartmal bir aile
geleneinden gurur duyma. Zorgu sinirceli-si, ber den nervsen Charakler (A
1912 a) adl kitabmda tarif ettiim nrotik davranlar gsteren insandr.
Kendini dier bireylerden farkl gren, yalnzca kendini dnen, kendine k
denilebilecek durumda olan ve toplumsal refaha hi ilgi duymayan insandr. Kendi
stn potansiyellerini, dnyann sosyal ak iinde gerekletiremeyeceine
inanmakta, bu nedenle de kendine daha yksek bir kiisel ama edinmek
istemektedir. Dier fnilerin uma-mayacaklar kadar yksek bir ama.
Bunlardan baka, gvenlik tedbirleri yaratma yolunda nrotik bir eilimin de
belirtilerine rastlam bulunuyorum. Bu da zellikle zorgu sinircesinde vardr.
Bu eilim, bir koruma aresi deildir. Bask altnda kalm cinsel isteklere
kar bir savunma olarak da dnlemez. Bu bir psiik ifade ekilleri sistemi
olup, zerinde allarak gelitirilmitir ve kiinin, kendi nrolik
yntemiyle, kiisel stnlk salamasna yarayacak bir aredir. Kendisini
pencereden atlamaya zorlayan bir duygu, bir zorgu duyan hasta, bu zorguyu bir
gvenli kasaya kaldrmaktadr. Bu iliini baaryla yendii iin stnlk
duygusu duymakta ve bu olay hayattaki baarszlna bir zr olarak
kullanmaktadr.
Bu konuda yaz yazanlarn dikkatinden kam gibi grnen nemli bir noktaya
geliyorum. Bu yazarlar zorguyu her zaman sanki zorgusal dncelerin
taknandaym gibi gryorlar. Taknaklara, taknak etkinlikleri (obsesyon
aksiyonlar) gzyle bakyor, bunlar normal dnce srecinin dndaym gibi
davranyorlar. Sanki dncede bir zorgu varm, bu zaman zaman, kuyudan
kafasn karan eytan gibi ykselip, hastann benliine hakim oluyormu gibi.
Sanki zorgunun kendi bir benlii varm gibi, Fre-ud, benzerine rastlanamayacak
bir zerfet ve kolaylkla, kendi pos-tlas olan "igd"lerin her birine birer
insanca kiilik yaktr-mr. Zorgu, zorgusal dncede ve harekette ikamet
edemez. Darda oluur. Normal sosyal hayatta oluur. Hastann nrotik
zorgusunun, ya da zorlayc duygusunun kayna orasdr. Hayatn gereklerinden
kamak zorundadr, nk onlarla yz yze gele-
134
cek kadar kendini yetenekli hissetmemektedir ve o ykseklerde dolaan ihtiras
da baarszl kabul etmesine engel olmaktadr. D hayattan gelen kurunlar
karsnda geriler, geriler, o kurunlarn kendisine yaklatn, evresini
sardn hisseder, sonunda gvenli bir gizli-hayat bulur. Oradada ona hibir
snav uygulanmamaktadr ve kendisi de kafasnda bulunan ve kendisine stnlk
kazandran duygulan orada uygulayabilecektir. Tm kuvvetini ve gcn
kullanarak, kendi yaratt birtakm hayli korkular yener ve kendine buradan
doast bir kuvvet edinmi olur. te anlattm gvenlik tedbirleri ve
kasalarn nemi burada ortaya kmaktadr. O halde zorgu, taknaksal
belirtilerin iinde bulunan bir ey deil, bireye ok korkun gelen gerek
hayatn iinde bulunan bir eydir. Ayrca zorgu nrotiinin ta ocukluk
yllarndan balayarak tannmasnda kullanlabilecek bir karakteristii de, (ilk
deneylerinden grebildiimiz gibi) bindenbire baarl bir aba gstererek
kendini loparlayabilme yeteneidir.
Ksa bir olgu incelemesi, bu noktay akla kavuturabilir. Hasta, krk be
yanda bir erkektir ve durumu da olduka iyidir. (Kiisel) stnlk abasna
den insanlarn hayatta zaman zaman olduka iyi sonular da alabildiini
kolaylkla grebilirsiniz. Hatta zorgu nroiinin hayatta saygn bir pozisyonda
bulunmasna, alacak kadar sk rastlamaktayz. Bijjgey baarmakta, fakat
baard ey onu asla tatmin etmemektedir 45 yandaki hastamzn durumu da
byledir. Kendisini pencereden atlamaya zorlayan bir zorgudan yaknmaktadr. Bu
taknak, bir binann yukar katlarnda bulunduu zamanlar daha da
glenmektedir. Bu zorguyu yirmi be yldan beri hissetmektedir ama, o anda hl
karmda sapasalam durmaktadr. Hi pencereden atlamam, takma her zaman
yenmi, bundan bir zafer pay karmtr ve kendini kahraman gibi
hissetmektedir.
Eitilmemi birine bu aklama biraz zayf gibi, yapay gibi grnecektir. Ama
zaman zaman eilimlerimizi engellediimizde, bir isteimizi tutabildiimizde
nasl gurur duyduumuzu kendi iimizden de biliriz, ite ayn tr bir duygu,
hastamza doa d bir gllk vermektedir. Kendi kendine, "Ben dnyann
ykn srtmda tadm, Atlas'n ta kendisiyim," demektedir. Her nrotik gibi,
dik-
135
katini asl nemli olan noktaya yneltmemekte, ikinci derece nemli olana
kamaktadr. Gzn duyduu kaygya dikmitir, nk yenebilecei bir eye
ihtiyac vardr. Ama ne tanrsal kuvvete kavuma isteini anlayabilmektedir, ne
de iindeki aalk duygusunu. Oysa onu kolay yollara saptran, o aalk
duygusudur. Deirmenlerle boumaktadr bu adam. D dnya gznde deilse bile,
kendi gznde bir kahramandr.
imdi hastann ocukluuna bakalm. Bireysel Psikoloji, insann ocukluk
anlarn yepyeni bir bilim dal haline getirmeyi baarmtr. Bu eski anlar
artk dile gelmi, kendi hikyelerini anlatmaya balamlardr. Hastamz ailenin
en kk ocuudur ve annesi ocuklarnn iinde en ok onu sever. Nice
martlan ocuklar gibi o da ekingendir ve kaygs okula girince daha
artmtr. Bu durum, kavgac bir arkada atmak iin onu setiinde daha
belirgin ekilde ortaya kar. Ama bu cil durumla karlanca tm enerjisini
toplam, teki ocua saldrma, onu yere ykmtr. ocukluk anlar arasnda
bir dinamik bulan insan, hastann mr boyunca ayn taktikleri uyguladn
naslsa grecektir. nce korkmutur, sonra da korkusunu yenmitir, ite bu,
stnlk duygusu yaratmann yoludur.
KEND YARATTII SEBEP - SONU LNTS
Bunlardan baka bir bulgum da, zorgu sinircelisinin kiiliine benzer bir
kiiliin asla mekanistik sreler sonucu oluamayacadr. Freud'a gre,
igdlerin seme gc vardr. Dnebilir onlar. Bilinleri vardr. Ynlerini
bilirler. Amaca dnk, yaratc bir enerjileri vardr, daha da neler neleri
vardr. Ksacas, bireyin psiik hayatnda bulduu her eyi igdlere
yorumlamaktadr. Oysa biz zorgu sinircesinin kaynam igdlerde veya
drtlerde bulamayz, nk onlar, bizim anladmz anlamda, ynden
yoksundurlar. Ayn ekilde, suu kaltma yklemek de elimizden gelmez, nk
sinirceye giren tm etkenler -karakter, ihtiraslar, duygular-hep insan
toplumunun erevesi iinde biimlenen eylerdir.
Eer nrotik semptomlar anlamak istiyorsak, insan zihnine yerlemi yanl
yorumlarn o byk yanltma potansiyelinin far-
136
knda olmalyz. Hatalar sebep-sonu ilikisinden yoksundur. Hi kimse, ne
kaltmsal ne de igdsel nedenlerle nevroza zorla itilmez, yalnzca baz
ihtimallerde tevik edilir. martlm ocuk (ki hemen hemen tm nrotikler
martlm ocuklardr), binlerce tecrbesinin iinden bir tanesini seip de
bunu gelecekteki hayatnn temeli haline getirirken, sebep-sonu ilikisine gre
davranmyor-dur. Biz nrotii kendi yaratt o hatal sebep-sonu ilikisi
inancndan kurtarp gerek hayata uyumunu salamak yoluyla tedavi
ediyoruz.
Belli bir davran anlayabilmek iin baklarmz hastann gemi hayatna
evirmemiz gerekir. nk insanlarn davranlar her zaman eski hayat
tecrbelerinin malzemesi zerinde oturmakta ve bunlar da elbette ki, gemite
bulunmaktadr. Drdnc veya beinci yandan sonra her bireyin kendine gre bir
hayat tarz vardr ve bu hayat tarzna gre, birey daha sonraki tecrbelerini
sindirir, uygular, deerlendirir. Bunlarn arasndan yalnzca, kendi hazr
emasna uyanlar alr, ekillenmi olan dnya gryle uyum gsterenlere deer
verir. O emay zaten dnya ile baa kabilmek iin gelitirmi bulunmaktadr.
aret edilmesi gereken bir nokta da, zorgu sinircelisinin hayat tarz, yani
tanrlama yolundaki umutsuz aba, kendine uyum gsteren her eyi kabul etmekte,
kedine ters den her eyi reddetmektedir. Bu noktay bir rnekle aklamak
istiyorum. Geri bu rnek de, zerinde daha birka soru sorulmas, daha iyi
temele oturtulmas gereken bir rnek ama, bugn bile hl "bilind" diye
rastgele deinilen konuya ilikin pek ok eyi aklamaya yine de yararl
olaca kansndaym.
Vereceim rnek, bir tp rencisini ilgilendiriyor. ocukluundan bu yana, hep
aabeyine yetime yeteneinin azlndan umutsuzlua dm. Aabeyi hayatta her
eyi pek kolay elde ediyor. Ailenin byk ocuu, vey ocuk olduundan o kadar
martlmyor ve kendine iyi bir yol izme olanam buluyor. Hastamz srekli
olarak, prl prl parlayan ve kendisini karanlkta brakan bir aabeyin
glgesinde yaamak zorunda kalyor. Halen tp eitimine devam eden hasta,
teoriyle ilgili blmleri renmeyi ok kolay buluyor. Ama u sra, eitimine
devam edip etmeyecei sorusu
137
1
karsna knca, hl aabeyinin glgesinde bulunan bu kii, otopsi odasna
asla giremeyeceini ve bu gibi birtakm duygular farkediyor.
Eer bu semptomlarla, hastann aabeyine kar gsterdii hayranlk arasndaki
ilikiyi hatrmzda tutmay baarrsak, hastann korkusunu, nihai bir karar
vermekteki isteksizliini kolayca anlayabiliriz. Ameliyat yapamayacan
dnmesi, aslnda tp eitimine kar bigne tutumundan ileri geliyor. Gelecee
doru bakyor, orada muhtemel baarszlklar gryor ve z-saygsn kurtarmak
iin de birtakm areler hazrlyor. Daha ileriki bir tarihte yle diyebilecek:
"Eer o esrarengiz korkuyu hissetmeseydim, aabeyimi geecektim." Zaferini veya
yenilgisini ortaya karacak olan snav erteliyor ve kendisini kiisel
ihtirasnn kucana brakyor. Ama grne gre onun amac, aabeyini gemek
gibi insanca bir ama olup, tanrsallk abasna ynelmi deil. Yalnzca
aabeyinden stn olmak istiyor. Zorgu sinircelisinin o salt stnlk istei bu
gente yok.
Zorgu sinircesinin ancak toplumsal ilgi'den ok uzak olgularda geliebileceini
belki de lek bilen, Bireysel Psikoloji olmaktadr. Ne olursa olsun, biz bu
hastada insan zilini iin garip grnen bir otomatizmi net olarak
farkcimektcyiz. Hem normal saydmz, hem de anormal olarak nitelendirdiimiz
zihinler iin gariptir bu durum. Burada insann kendi hayat tarzna uyan
tecrbeleri seip almasnn, uymayanlar frlatp almasnn veya uyuncaya kadar
deitirmesinin izlerini gryoruz. Her birey, tecrbelerini kendi hayat tarzna
gre deerlendirir.
MANTIK SRECNN VURGULANMASI
Bu noktaya vardmza gre, temel bir konuyu ortaya getirmek istiyorum. Geri
belki zorgu sinircesi, esas nemi entelektel-mi gibi, yalnzca fikirlerle
ilikiliymi gibi grnebilir ama, biz b dnce elementinin tm psiik yapdan
soyutlanamayacam biliriz ve o psiik yapda elbette ki, duygular da
bulunmaktadr. nsann aklna bir fikir geldii anda, onun evresinde bir dizi
ilgili duygular da birlikte olumaktadr. Bunun nedeni o bireyin fikirle
138
duygular arasnda iliki kurmasndan, o fikrin bu duygular dourmas
gerekliine karar vermesinden deildir. Yalnzca kendisini o fikrin deitirmi
olduu yeni bir alana sokmu olmasndandr. eitli psiik fonksiyonlar, dnce
ve duygular, birbirinden soyutlanamaz. rnein ok gzel bir kentte olmay
dnyorsam, zihnimde canlanan resim yle duygular uyandrr ki, kendimi
gerekten o kente yaklayormuum gibi hissederim. Ya da oraya varmm gibi. Bu
sre rya dinamiimizde en gerekli elken olarak zellikle nemlidir. Rya
grdmz zaman duygular uyandrrz. Bunu, zihnimizde baz resimler
oluturarak elde ederiz. O resimlere bal baz duygular bizi kuvvetle etkiler
ve belirli bir yne doru iter. Ayn sre, zorgu sinircesinde de iler
durumdadr. Mutlak stnlk dncesinde biz mutlak stnlk duygu ve
cmosyonlarn da bulabiliriz.
Zorgu nroliinin psiik hayatndaki en byk bozukluk, mantk srelerinde,
yani duygu deil, dnce alanndadr. Geri psiik hayatn btnl ve
blnmezlii Bireysel Psikoloji'dc, dier ekollerin hepsinden nce savunulmu ve
vurgulanmtr. Beri yandan ben ayn zamanda her bireyin giriftliini ve
zgnln de, bireylerin hayat tarzlarnn eitliliini de vurgulam
bulunuyorum. Baz elementler, btnn baz paralar, baz psiik hareketler,
belli bireysel olgularda zelde arlk kazanm durumdadr. Bu zel
arlklar, tartmada kolaylk salamak iin, yapay olarak ayrabiliriz.
Bunlar yaplarnda ya daha ok mantk, ya da daha ok duyguya dnk olabilir
veya aktif, ya da pasif tavr eklini alabilirler. Psiik hayatn tm evreleri
arasnda, zorgu nrotikleri asndan en fazla arlk kazanan mantk sreci
olmaktadr. Ama bu da ancak toplumsal ilgiden yoksun, yani saduyuya ters aka
sahip ideasyonel bir hayatta olabilmektedir.
Bu rasyonalize etme, manta vurma, formle etme eilimi, yani dzenli ekilde
sralama eilimi, hastann yalnzca taknakl fikirlerine zg olmayp,
hayatnn dier ynlerinde de geerlidir. ounlukla kelimelere kar belirgin
duygular vardr. Fikirler zerinde durmaya, gzlemleri, deyimleri incelemeye
baylr. Kutsal kitaptaki "lk nce dnya vard" ilkesine gerekten inanyormu
gibi davranr. Bu tr eilimlere sahip insanlarn ok deerli eserler
139
de yaratm olabileceine iaret etmek zorundayz elbette. Ama eer o kii
sosyal karlarn paralelindeyse. Ama toplumun karna dnk olmad anda, bu
eilimler yararszdr ve bo ekiller haline geliverirler, ite zorgu
nrotiinin cmleyi ineme tutkusu, kendini belli dualar sylemek zorunda
hissetmesi, trene benzer baz hareketleri tekrarlamak istemesi, formlleri
sevmesi hep buna rnektir. Baz tekrarjanan hareketler, bir taknak fikrini
ifade ederler ve bu kolayca anlalr. rnein ykama zorgusu, hastann kendisi
hari, evredeki baka herkesin pis domuzlar olduu fikrini yksek sesle
haykryor gibidir ve bunu hibir sz bu kadar aka ifade edemez.
nsan tecrbeyle gryor ki, bu zorgu olaylarnda kelimeler ve dnceler ok
fazla arlk kazanyorlar. nk hasta daha ocukluunda, dilin, lisann
kuvvetini hayatnn nemli bir sorunu haline gelirmi oluyor. Belki kendine
dman gibi grd bir evrenin ortasnda, o kendi kendini martan bir ocuk
olarak bymtr. Belki evresindekiler kelimeleri evirip kendi karlarna
yneltmekte ondan daha mahirdirler. Kelimeler ve fikirler onun hayatnda her
zaman nemli rol oynamtr.
Burada karmza sehizophrenia ile karlatrlabilecek bir nokta daha km
oluyor. Sehizophrenia da dnce srecindeki bozukluklarla kendini gsteren bir
hastalktr ve ou zaman sesli veya sessiz olarak kelimeler, deyimler,
zdeyiler tretmeye dnktr.
Elbette ki, psiik hayatn dier elementleri, yani bizim yapay olarak izole
ettiimizden baka etkenler de burada etkisiz deildir ama, bunlar daha ok,
hkini elementin peinden gelir durumda gibidir. Bu hkim element, rnein,
gerilimli duygusallk, kayg ve hiper-sensivite olabilir. Ne olursa olsun,
bireyin hayat boyunca kazand eitime baldr ve zellikle ok srasnda,
kendini hayatn getirdii sorunlara hazr bulmad iin kapld ok srasnda
ortaya kp daha net ekilde gsterir. Byle bir ok, kendi kendine ocukluk
felsefesiyle yaratm olduu hayatn, hi de hazr olmad gerek hayatla
karlamas halinde, elbette ki ortaya kacaktr ve birey de geri ekilme
zorunluluunu hissedecektir. Birey geri ekilirken en gl niteliini,
ocukluundan beri nemli sayp
140

zerinde durduu bir niteliini glendirecek, onu otomatik olarak hayatnn en
nemli eyi olarak grmeye balayacaktr.
Bildiimiz kadaryla (ki bildiimiz de hi yeterli deildir), bireyler
entelektellik ve lisan kapasiteleri bakmndan birbirinden ok farkl
olabilmektedirler. Ne kadar farkl olduklarn u sra kimse lam bilemez, nk
kaltm zerinde alanlar genellikle sonradan baa gitme hatasna dmekte ve
son rne bakp, yani bireyin gelime derecesine bakp, ne kadar bir kapasiteyle
domu olabileceini hesaplamaya uramaktadrlar. Ama yine de lisan konusundaki
her stn yetenein, tpk dier konulardaki stn yetenekler gibi, doru
kullanlrsa kesinlikle bir avantaj saylmas gerektii kansndayz. Yani
insanln evrimine paralel dorultuda gelitirildii takdirde. Ama eer bu
yetenek yanl bir hayat anlay iine hapsedilirse, yararl olamayaca gibi,
zararl bile olabilir. te zorgu sinircesinde ve paranoya'da durum budur.
Fakat dnce ve konuma srelerinin ocuktaki yaratclk yetenei tarafndan
n plana karlmas da mmkndr (ama mutlaka olur demek deildir). Eer ocuk,
konumasnn gelime biimini, kendi aalk duygusuna kaynak olarak gryorsa,
bu yetenei daha da ok geliebilir. Bu ya evresiyle yapt mcadele srasnda
olur, ya da evre bilerek veya bilmeyerek ocuun kafasna bu fikri sokmu
olur^Byte bir durumda aalk duygusu yle bir kuvvetle ortaya kabilir ki,
ocuk iki yoldan birini semek zorunda kalr. Ya youn almalarla bu alandaki
becerisini daha da gelitirecek (hayatn yararl veya yararsz tarafnda), ya da
savatan vazgeecektir. Kendi doal yapsndaki gelime olanaklarna gre, iki
yoldan herhangi birini seebilir.
Birok zorgu sinircesi olgularnda, ocua srekli sitem edilmesinin, onun sk
sk azarlanmasnn, yaptklarna pek ok kusur bulunmasnn ocuu ok
etkilediini, doal yetenekleri ne olursa olsun, ifade gcn gelitirmek iin
onu zorladn, kendisine kar kullanlan tonu elde etmek zere onu ittiini
grmmdr. ocuk o zaman diline abuk bir hale gelebilir veya srekli doru
kelimeyi arayan biri olabilir. Ya da Standard bir bileim seebilir. Gururu
tehlikeye girdii zaman bunu hep yapabilir, ite zorgu si-nircelisi bu ikinci
tipe giren insandr.
141
Hastalarmdan bir kadnda ykama ve derleyip toplama taknl (manisi) vard.
Ailenin en kk ocuu olarak, aresizlik duygular iinde bymt, nk
aile durmadan birbirine baran, aran, kfreden bir aileydi. Bu ocuk her
zaman azarlanmakta, kendisiyle her zaman alay edilmekteydi. Evlenmesinden ksa
bir sre sonra kocas da ona sitem etmeye, eletirmeye balaynca, hasta bir
kama yolu bulmu, kendini kocasndan ve tm dier sorumluluklardan kurtarmak
iin durmadan silip temizleme, derleyip toplama alkanl edinmiti. Sanki
yle diyordu: "Seni budala! Sana uyup da evi derli toplu yapmaya kaktm zaman
neler olurmu, gr ite!" Eer herhangi bir olay, onun temizlik, titizlik
manisine ters derse, evresindekileri artan yeni bir forml bulmutu. Bu
sefer, "mdat! Yardm edin!" diye baryordu.
Bir keresinde bu grleri, aralarnda ok sayda ruh hekimi de bulunan bir
doktorlar grubu nnde anlattm. Konumam izleyen soru-ecvap sresinde ruh
hekimlerinden biri, konumamda kullandm baz kelimeleri alp onlara kendi
amacna uyan anlamlar vermek yoluyla bana saldrmaya balad. Buna karlk, en
masum ekilde, demek istediklerimi daha ak ifade etmeye giritim. "Kendinizi
ele aln rnein," dedim. "Kelimeleri ve fikirleri ayr ayr ekip ayrarak,
onlara kendinize gre anlamlar verme eiliminize bakn. Eer siz sinirceye
tutulma bahtszlna urayacak olsaydnz, herhalde sizinki zorgu sinircesi
olurdu." Bu szlerimin beklemediim bir sonuca yol amas beni ok artt.
Meslektam susmu kalm, dili tutulmutu. Rengi soldu, ok rahatsz olmu
grnd. Elimden geldii kadar zr diledim, ama daha sonra rendim ki, bu ruh
hekimi iki yl boyunca kendi zorgu sinircesini tedavi ettirmeye alm ve
baarl olamam.
ONK OLGU
Sebep-sonu ilikisi konusunda ve bunun psiik hayat anlama-mzdaki nemi
konusunda mmkn olduu kadar ak konutum. Zaten bu konu ne de olsa psikolojik
sreleri deil, fizyolojik sreleri ynetmektedir. Ayrca zorgu sinircesinin
yapsn da tarif ettim. Btn bunlar bildiimiz takdirde, belli bir durumda
neden
142
falanca sinirce belirtisinin ortaya kp, filanca belirtinin kmadn
anlayabiliriz sanyorum. Aada vereceim birka olgu rnei, zorgu
sinircesinin yapsn daha da ekillendirecek, ilkelerimizin onu daha iyi
anlamaya yaradn da gsterecektir.
1. ok sk karlatmz bir zorgu, pencerelerden atlama itiidir. Olgu gen
bir arkc delikanly ilgilendiriyordu. Sesinin gzel olduuna inanc tamd
ama, babas ve aabeyi tarafndan ikinci plana itildiini hissetmekteydi. O da
bu taknakla bitmez bir mcadeleye girimiti. Kendisinin byk bir tenor
olmasn engelleyen tek eyin, bu taknak olduuna inanyordu. Tutkusu ancak,
yannda birileri olduu zaman geiyordu. Bu da, tiyatroda sahneye kt zaman
imknszd. Mesleini devam ettirmek iin de sahneye elbette yalnz kmas
gerekiyordu. Byle olunca, zorgusal dncenin, byklk snavn
uzaklatrmasna, ertelemesine neden olduunu gryoruz. Aslnda bu snavn,
kendi lehine sonu vereceinden emin deildi. Bir bakma babasyla aabeyini
gemesi gerektiine inanyordu. u ya da bu ekilde. Eer herhangi bir sebeple
bu snava girmeyi erteleyebilirse, gururunu incinmekten kurtarabilecek ve kendi
gzndeki prestijini devam ettirebilecekti. imde bu korku olmasayd onlardan
daha byk olabilirdim, diye inandrabilecekti kendini. Ama var o kojjpu,
diyecekti.
Bu zorgusal fikrin byle ayrlanmasyla, delikanlnn gerek baar kapasitesi
snanmaktan kurtuluyordu. O da baarszlktan korunmu oluyordu. Ayn zamanda,
zorguya kar bir mcadele veriyor, bunda baarl oluyor, bir zafer duygusuna
ulayor, kendini kahraman gibi gryordu.
2. Daha az rastlanan bir zorgu tipine, horoz tn taklit etme zorgusu
yznden toplum iine giremeyen gen kzn olaynda rastlyoruz. Burada erkeksi
itiraz (Bireysel Psikoloji'de nemli bir kavram) karmza kyor ve yle bir
ekilde ifade buluyor ki, gen kadn stnln daha zor bir ekilde, yani
yararl baarlaryla kantlamak zorunluluundan kurtulmu oluyor. Daha
genliinde, toplumda alt dzeyde kaldn, aa durumda olduunu hissediyor.
Bu duygunun aslnda sebepsel bir temeli yok. Birok kzlar (ve birok erkekler),
hl kadnlarn toplumda daha alt dzeyde bulunduu btl inancn srdrrler.
Bu nedenle kendini li-
143
L
der olmaya lyk gren ihtirasl bir kzn, toplumun kendisini kadn olarak daha
alt dzeyde bir role drdn hissetmesinde alacak bir ey yoktur.- Kadn
olmak, aaya, deersiz duruma dmektir onun gznde. O ise yksek bir rol
istemektedir ve bunu ancak erkek rolne karak salayabileceine inanmaktadr.
Bu olayda sadistik eilimler bulunmas pek de olas gzkmez.! Daha olas bir
aklama yle olabilir: Bu kz. erkein rolnde, ka-dmnkine oranla tanrsal
bir stnlk gryor, erkeklik ilkesini deerli buluyor ve deirmenlere
saldrmay seiyor. Erkek roln pek kolay, fakat deersiz ekilde stleniyor.
Bylelikle de baar yoluyla objektif adan kendi yeteneini kantlamann
zahmetinden kendini kurtarm oluyor. Bu, zorgu sinircelisinin ortak
karakteristiidir. inde salt bir stnlk duygusu vardr ve ayn zamanda
hayatndaki tm sosyal balan saf d brakmaktadr.
3. Bir baka olguda, stnlk mcadelesindeki yenilgisiyle baz belirliler
gstermeye balayan kz gryoruz. (Sinirce ve tm zel bozukluklar hep,
hastann stnln kantlamas gerekliine inand zamanlar su yzne
karlar.) Bu kz, iki kz kardein kyd ve ablasnn kendisini
glgelediine inanyordu. Ama kendisi de ok zeki ve setii alanda ok
yetenekliydi. Uzun sre hi taknak belirlisi gstermemiti. Ne var ki, tm
zorgu sinircele-ri gibi o da salt stnlk iin amansz bir mcadele iindeydi.
Sonunda iini bir ansszlk eseri olarak kaybedip, sevdii erkek de ablasn
tercih ettiini belli edince, taknak belirtileri ortaya kmt. Hastann
arlk bir takma vard. Ne zama elinde alveri sepeti tayan bir kadn
grse, kendi antasndan pasl bir madeni parann o sepete atlayacandan ve
zavall kadnn ailesini zehirleyeceinden korkuyordu.
O da deirmenlerle savaan biriydi. Bir tanr olmak insanl kurtarmak abasna
dmt. Bu tutkusu baka ekillere de girdi. Tm kitaplarn, zellikle
ndilerin kutsal olduunu sylyor, kaza ile bir ncil yere derse, onu
kirlendi diye atp, yerine bir yenisini alyordu. Bu zararsz hareketle,
kendisinin dine ve bilime sayg konusunda ablasndan ilerde olduunu
gstermekteydi. Daha iyi yrekli, daha yardmseverdi. Bakalarnn refahn daha
ok dnyordu. Bilime, renmeye ve dine de daha sayglyd. Bylelikle
144
ablasna stn gelmek iin kolay bir yol bulmu, bunu hayattaki baanlanyla
yapmaktan kurtulmutu. Hayat felsefesi yine ayn kalyordu. Kendine bir tek soru
sormaktayd. Kendimi nasl ablamdan ve btn dier insanlardan daha stn
klabilirim?
4. Bir olgu da akl hastanesinden: ocukluk yandan bu yana kendini herkesten
daha ahlkl, daha soylu dncelere sahip ve daha stn gsterme eiliminde
olan bir adam. lk anlar, ocuk yuvasna balad gnlere gidiyor. Bir ara,
bir hata yaptn ve yuva retmeninin bunu farketmediini hatrlyor. ki yl"
boyunca bu olaydan tr vicdanyla bouuyor ve sonunda babasnn dn
dinleyip retmene gidiyor, kusurunu itiraf ediyor. Kltrel gelenee sahip bir
aile iinde yetitii iin, hayatta kendisini baarya gtrecek yolun,
bakalarndan daha soylu davranmak olduuna inanyor. Hayat da basandan yoksun
deil. Ama ne zaman gerek gcn kantlama, snama durumuna dse, zorgu
belirtileri ortaya kyor, snava cesaret edemiyor. Bu nedenle iini sk sk
deitiriyor. Gnn birinde byle kanlmaz bir durumla kar karya
geldiinde kiliseye gidiyor, kalabaln arasndan geip kendini mihrabn nnde
yzkoyun yere atyor ve yksek sesle kendisinin en byk gnahkr olduunu
belirtiyor. Bu olaydan sonra bir akl hastanesine yatrlyfijfrve bylelikle
kendi deerlerini kantlayacak snavdan kurtulmay oaaryor ve topluma katkl,
yararl bir hayata veda ediyor.
Tannsal stnlk yalnz bu olayda deil, birtakm baka olaylarda da belli
olmaktadr. Gnn birinde kendisi yemek salonuna anadan doma inmitir.
Bylelikle akl hastanesinden taburcu edilmesi ertelenmi, d dnyaya uyumu
konusunda yeni bir snavdan daha kurtulmutur. nk o snavda da tehlikeler ve
baanszlk ihtimalleri sezmektedir. Aslnda ok yakkl bir insandr, vcudu
da biimlidir. Bu bakmlardan kendini bakalarndan stn grmektedir.
Bylelikle zorgusu, yani cil durumun rn, kendini bir aba olarak
gstermekte, onu yararsz hayata itmekte, kendine verdii abartlm nemi ve
dier insanlara stnln de hl koruyabilmektedir.
5. Bir baka hasta da uzun yllardan beri eitli zorgusal belirtilerden
yaknd halde, tedaviyle dikkate deer ekilde dzelmek-
145
L
teydi. Ataerkil bir ailenin en byk oluydu. Baba, olunun dhi olmasn
bekliyor, ocuk da babasna byk ball olduu iin bu umutlar normal kabul
ederek byyordu. T ki be yama geldiinde kz kardei douncaya kadar. Ondan
sonra babann sevgileri birden kk kza dnnce, erkek ocuk babasnn
omuzlarna trmanmak, bann tepesine dikilmek, kafatasn ikiye yarmak
isteini takmak haline getirmeye balad. Daha sonra baz pedantik belirtiler de
ortaya kt, hasta ne zaman kendisine hakaret edildiine inansa aklndan
birtakm korkun, hatt pis ve iren dnceler gemeye balad. Bu koullarda
bir bakas olsa, duygularn tehditlerle, kfrlerle belli ederdi.
Zorgusal dnceler de bir tr saldr demektir. Fiziksel saldn yerine, bir
bayalk patlamasna benzer. Hastann tedavi edilip durumunun iyiye dnmesine
kadar, kendisi babasnn umutlarn yerine getirmemekle birlikte, bu taknaklar
olmasa kesinlikle babasndan stn olduuna inanyordu. Burada bir taknaktan
nasl bir stnlk duygusu doabileceini gryoruz. Ya da kendini takmak olarak
gsteren saldrgan bir eilimden. Bu belirtilerin gerisinde hasta bir umut
yldz grmektedir. Baarszlk korkusunu sindirme umudu. Sanki V'addedilmi
Topraklara doru bakmakta, orada unu grmektedir: Hibir doktorun
zmleyemedii bu esrarengiz hastal olmasa, babasndan stn olabilecektir.
Bu yolla hem zsaygsn korumakta, hem gururunu incinmekten kurtarmaktadr.
Zorgu sinircesinin tedavisindeki zorluklar bellidir. Bireysel Psiko-loji'nin
tedavi yntemi yalnz bir bilim deil, aym zamanda bir sanattr: Hastay o
sahte, yzeysel bahanesinden ayrmak ve ona gerek yeteneine gvenmeyi, onu
gelitirmeyi retmek.
6. Takmak sk sk da, hastann gz ne zaman bir baa ilise, birisine zarar
verme istei klna brnmektedir. rnein tek ocuk olarak bym, her zaman
dikkati zerine toplam bir kadn, kocasnn kendisini aldattm ve
aaladn rendikten sonra, ba kapp ya kocasna ya da ocua saldrma
isteini taknak haline getirmitir. Bu taknak, baz kimselerin, "O adam
ldrmek isterdim!" diye tehditler savurduklar zamanki durumlarna benzer.
Bizim olgumuzda bu ruhsal durum bir pantomim'le ifade edilmektedir ama, hibir
zaman da eyleme dnmez. Bu iti her douunda
146
yenilmektedir ve hasta da bu nedenle bir zafer duygusuna ulamaktadr. Ayn
zamanda kocasna nem vermediini gstermi, ona da haddini bildirmitir. Ne
zaman kendi deerinin tehdide uradn hissetse, kestirme yolu seerek bir
stnle ulamaktadr.
7. Bir baka olguda ok martlm gen bir kadn, bakla bir eyler yapma
taknana dmtr. nk ok yumuak, iyi niyetli bir adam olan kocas,
onunla megul olaca yerde bir kitap alp okuma alkanlndadr. ite bu, ne
zaman bak grse, kocasna saldarma istei duymas iin yeterli sebep
olmaktadr. Burada da bir stnlk duygusu ak seik farkedilmektedir. Ama yle
bir klkta ortaya kmaktadr ki, kadn gcenikliini ve fkesini zararsz bir
gsteriyle ifade etmektedir. Bu taknak zerine koca, onunla ilgilenmek zorunda
kalmtr.
8. Sinircede her zaman var olan bir eilim, birey kendini hayat sorunlaryla
karlaamayacak kadar gsz hissettii zamanlarda ortaya kan kama
eilimidir. Birok sinirce olaynda, seks sorunu ok fazla zor gelmeye
balaynca homoseksellie dnr. Bu tr durumlarda genellikle zorguyla
karlamamz anlamak g deildir. rnek olarak, ocukluk yalarndan
balayarak herkesi fiziksel ekiciliiyle etkilemeyi i edinen, kendini buna
gre eiten adamn olayn ele alalm. EJsirte ki, bizim kltrmzde bir kz
bu ii bir erkekten ok daha kolay yapabilir. Bu nedenle de hastamz erken yata
kz rolne brnmeye balamtr. Bir okul msa-meresinde kt kz roln o
kadar iyi baarmtr ki, oradaki bir erkek seyirci ona o anda k olmutur. Bu
tr daha baka baarlar da salama istei onu homoseksellie gtrmtr.
"Derken bu adamn bir meslee hazrlanma zaman gelmi, gerekli snavlardan
gemesi gerekmitir. Yani normal yollardan baarmaya, prestij kazanmaya, hayatta
hep istedii erefli yere ulamaya almas zaman gelmitir. Fakat bunda
baarszla uramaktan korkmaktadr. Objektif olarak yararl bir ii baarmak,
birini etkilemeye, cazip olmaya benzememektedir. Sonunda ne zaman konferans ya
da ders dinlemek zorunda kalsa, uyku zorgusu onaya kar olmutur. Bu elbette
ki, ok geerli bir tedbirdir. Bir/ kere yaklaan snava girmekten onu
korumaktadr. Girse bile, baarszlna ok iyi bir zr bulmutur. Uyumama
engel olamad-
147
ma gre, kimse benden snav gememi bekleyemez, diye dnmektedir. Ve
gerekten de snavda baarsz olur. Ama vicdan azab duymaz. Yani, snfta
dikkat gstermi de, buna ramen baarsz olmu deildir.
"" 9. Dier bir hasta da, durmadan amarlar dzgn yerletirmeye merakl,
evli bir kadnd. Bu ii yaparken kendini heyecann ok yksek bir noktasna
getiriyordu. Gnn byk blmn bu i kaplamaktayd ve bunun tanrsal stnlk
abasna dnk bir zorgu olduu erkenden anlalmt. i aslnda bir hizmeti
kz yapyordu ama, srekli olarak hastann nezareti altnda yapyordu. Bu
kadnn byyp yetitii ailede sk sk azarlamalar, terslemeler yer
almaktayd. O da byrken bol bol tokat yemiti. Bir seferinde kendi kendine,
"Bydmde grrsnz siz. Beni nasl esir gibi kullanyorsanz, ben de
bakalarna yle yapacam," dediini hatrlyordu. te burada, hayat tarz
dediim eyin net bir rneini gryorsunuz. Bu gdc kuvvet, bu ynelme
istei, nrotik olmaya eilimli ocuklarda pek sk grlen bir eydir.
nsanlarn en byklerinde de, en gszlerinde de sk sk karmza kar. Bu
eilim, "Bir gn ben patron olacam," eklinde zetlenebilir. ^~
Grne gre bu hastann zorgusal semptomu, onu toplumun dnda tutmaya
yaryordu. nk toplumda stn bir yer bulmak ve korumak yeteneinden pek emin
deildi. Her zaman gerilim yaratyor, tatszlk douruyordu. nsanlar o kadar
kryordu ki, herkes ondan kanyordu. Kendini yalnz kalm gibi
hissetmekteydi. Bunu telfi etmek iin, kendi evinde Tanr rol oynamaya
kalkyor, ocuklarn ya vyor, ya da cezalandryor, kocasn da tmyle
baparmann altnda tutuyordu. Ana-babas, kz kardeleri de amarlar
nemsemeyen insanlar olabilirlerdi ama, o hepsini solda sfr brakyordu. Bir
amar dolabn hi kimse onun gibi kusursuz yerletiremezdi. Hele eli altnda
bir kle bulunmas, ona emirler verebilmesi, istediklerini ona sanatsal biimde
yaptrabil-mesi... te bu, onun gznde kudretin ta kendisiydi. Kendine
hazrlad o kk yerin kraliesiydi o. Kendi lkesinde kimse ondan bir ey
bekleyemezdi.
10. Zorgu sinircesinin zellikle sk karlatmz bir tr de ykama
taknl (manisi)'dir. Srekli olarak temizleme, aklama
148
tutkusu. Burada hastann kendisi dnda herkesin pis ve kirli olduuna
inandnn iaretlerini gryoruz. Hastadan baka kimsenin bir eye dokunmasna
izin verilmez. stn temizlik, saflk yalnzca ona aittir. Bu da vakit ldrme
ve baka nemli sorunun zmnden kanma yoludur. Yani hasta kendi nemini
gerek baar ve katklarla kazanmaktan kanmaktadr.
Bu trn tipik bir rnei, iki kz kardein daha yal olannda ortaya kmt.
Abla, kz kardeinin doumundan sonra kendinin ihmal edildiini hissetmi,
dayanamayacan dnd bu duruma isyan etmiti. Ailenin tm sevgisi kk
kza dnm durumdayd. rnek ocuklu o. Seviliyor, okanyor, hediye yamuruna
tutuluyordu. Ve hayattan ok fazla ey bekleyecek ekilde by-yordu. Ama
martld evinden uzakta yaama konusunda giritii ilk deneme, okula
balad zaman baarszlkla sonuland. O olaydan sonra, balad hibir
eyi bitirmeyen bir insan oldu, Tembellii iin cezalandrlyordu ama, kimse
onun potansiyel yeteneinden kuku duymuyordu. O da bu cezalar, kendi
yetersizliinin simgesi olarak deil de, bir hakszlk olarak
deerlendirmekteydi. Evlendikten sonra, ev kadn durumunun ok aalayc
olduunu hissetmeye balad. Kocas kendisinden ok yalyd. Kuru bir insand.
Kadnn gznde, aka ve evlilie hi uygun biri deildi. Ykama tutkusu,
evlgndikten sonra belirdi. Zaten evlenmekte byk kararszlk geirmiti.
Kocasnn pis olduu yargsna vard, onu yatandan uzak tuttu. Temizlik
tutkusuna sahip kimselerin evlerinin genellikle pek temiz olmamas ilgintir.
Bunun nedeni, evdeki tm sosyal ahengin dengesiz olmasndan, her yerde mutlaka
pislik bulmak isteme tutkusundan gelmektedir.
11. Zorgu, sk sk utanp kzarma eklinde de ortaya kabilir, rnein bir
kadn, ocukluundan beri yznn her frsatta kzarmasndan yaknrd. Birisi
bunu farkettii zaman gurur duyard. -te burada da sebepiliin ne kadar
nemsiz olduunu gryoruz. Balagta kzarmas onu zevklendiriyordu. Ama
sevgisiz evliliinde ilk ocuunu dourduktan sonra, bir teyzesi ona nasl ocuk
bytlmesi gerektii konusunda bilgilik taslamaya balad. O zaman bu
ihtirasl kadn, kendi kzarmasnn ok kt bir ey olduu fikrine kapld ve
bu yzden toplumdan uzak durmaya alt. Ye-
149
1
nik bir kahraman gibi. Ama yine de... kahraman gibi. Buna ramen bu kzarma
manisinden, hi deilse kendi evi iinde, zami yararlanyordu. Bu evin hanm
oydu. Hareket alann mmkn olduu kadar kk boyutlara indirmekle kendi
kudret aln gidermekteydi.
12. imdi de bir baka olgu. Bu belki zorgu sinircesinin alanna girmiyormu
gibi gzkebilir. Bir zamanlar, garip bir huya sahip bir hizmeti tanmtm.
Kendisine bir i yapmas sylendiinde, emri birinci tekil ahs olarak
tekrarlyordu. Hanm ona bir dolab yerletirmesini sylerse, o kendi kendine,
"Bugn leden sonra dolab yerletireceim," diyordu. Burada otoriteyi red
olayn gryoruz. Harekete gemesi, ancak bunu kendi isteiyle yaptna
inand zamam mmkn oluyordu.
nsan zihninin bu garip durumu, bir lider olma, ileri kendi arzusuyla yapma
istei, orduda da karmza kan bir durumdur. Orada da askerlerden, komutann
her emrini birinci tekil ahs olarak tekrarlamas beklenir. Bu gelenek belli
ki, insan yapsn ok iyi tanmaktan gelen bilgiler zerine oturtulmutur.
Buna bal bir olguda da, arpc gzellikte bir kadnn kendine bir zorgu
gelitirmesini gryoruz: Ne zaman prestijini ve gzelliini aaladna
inand bir ev ii yapmak zorunda kalsa, kendine o ii yapmak iin bir emir
veriyordu. Bu belirti, yan sra kzar-masyla birlikte, giderek yalandn ve
gzelliini kaybedeceini anlad zamanlarda ortaya kyordu.
HATIRLATMA YORUMLARI VE SONU
Zorgu sinircesinin incelenmesi, aadaki elken ve eilimleri ortaya koyar:
1. Gerek bir aalk duygusunun aa vurulmas korkusundan doan kiisel
stnlk abas, kolay ve genellikle yararsz yollara ynelir.
2. Tek bana stnlk salama abas, ocukluktaki fazla martlma ve ho
grmeler etkisiyle tevik edilmekte, somut sosyal amalardan (dnyada objektif
baar gstermekten) uzak bir tanrsal stnlk arzusuna dnmektedir ki, bu
sinircenin dier trlerinde de byledir.
150
3. Zorgu sinircesi, gerek olaylar karsnda oluur (yani sosyal, meslek veya
akla ilgili sorunlar karsnda). Bu durumlardaki baarszlk tehdidi veya
yenilen bir darbe, kiiyi kararsz bir duruma srkler. Bu kararsz tutum, zaman
ldrme eklinde ifade bulur ve hasta bir tek rutini veya ifade tayan hareketi
tekrarlayarak (ya da fikri srkleyerek), o korkun sorunlarla tekrar ilikisi
olmasn nlemeye alr. (Bu kararszlk, hayatn bir zorluuna veya
problemine kar "hayr" cevabnn klk deitirmi eklidir.)
4. Zor bir durumdan kurtulmann bu tr yolu, bir kere insan buna takldktan
sonra, hastaya baarszlk zr salamaktadr. Hayattaki baarlar, bu zorgu
sinircesine ramen ulalm olduklarndan, olduundan daha byk grnrler.
Ayrca taknaklar ve zorgular yoluyla ulalan stnlk, hastann aalk
duygusunu da yattrmaya yarar. Ne var ki, o byk gururunu tam doyurmaya
yetmez. Bu nedenle yle bir zorgu eidi seilir ki, hasta bununla olaanst
byk bir stnle, tanrsalla, hi deilse fiktif ekilde ulam olur.
5. Zorgu sinircesinin yaps, hayat tarzyla ve kiiliin tmyle ayndr.
Anormal davranlar, hastann ocukluunda gelitirildiinden daha fazla
toplumsal ilgi* gerektiren bir problemle karlamasnda ortaya kar.
6. Prestij politikasna r.e, hasta, sosyal gereklerin getirdii zorgudan
kanmak iin bircart-zorgu gelitirir.
Son yllarda yukardaki noktalara, aada sraladklarm da ekleme olanan
buldum:
1. Zorgu, zorgusal hareketin iinde deildir. Sosyal yaamn beklentileri
karsnda oluur, nk hasla bunlar kendi prestijine bir tehdit olarak
grmektedir. Kendi stnlk duygusunu ykseltmek, baarszlklardan kamak,
aalk duygusunu saklamak iin kendine birtakm zrler aramaktadr.
2. Kiisel stnlk uruna klan bu enerjik sefer, hastann ocukluundan bu
yana gsterdii karakteristie uygundur ve onu eitili biimine uygun bir zorgu
sinircesi tipine gtrr, baka taraflara gtrmez.
3. Zorgu nrotiindeki gibi erken gelimi, btnlk iinde bir kiilik, sebep-
sonu ilikisiyle, mekanik yollarla olumaz, rnein
151
igdlerle, kaltmla, beyin zedelenmeleriyle, evre etkisiyle veya i salg
bezlerinin salglaryla domaz. Bu hasta yalnzca ynn arm, hayata kar
yanl bir tavra srklenmitir ve bunlar fiziksel aalk, evre etkileri, ya
da rneklerin taklidiyle olmu olabilir. Bu yanllk belki anlalabilir ama,
yine de sebep-sonu ilikisini varsayamayz. Bir ocuun psikolojisinin
gelimesi hibir zaman sebep-sonu ilikisiyle anlalamaz. Balangta deney ve
hata yoklamalaryla olumaya balar. Bu hibir zaman hesap edilebilecek, nceden
kestirilebilecek biimde deildir. Beinci ya dolaylarndan sonra, ocuk artk
gelitirmi olduu hayat tarzna gre tecrbelerden yararlanacak, gzlemler
yapacak, olaylar ona gre , sindirecektir.
*Qj Zorgu nrotiinin hayat tarz, kendi amacna hizmet eden tm ifade
biimlerini alr, bakalarnn hepsini reddeder.
(gJSululuk ve aalk duygusu zorgu sinircesinde hemen her zaman vardr ve
bunlar zaman ldrme isteinin gelimesiyle baldr. Melankoli durumundakine
yakndrlar ve yle bir klktadrlar ki, hastann yakn evresi bunlar
istikrarsz, arpk, patolojik elemanlar olarak derhal tanr. Bunlar ou zaman
hastann benzersiz deerini ve bykln gstermeye yneliktir. Ama bunlar
asla davranta bir deiiklie gitmez, hastann hareketleri bir gelime
gstermez.
Zorgu sinircesinin prognozu temelde dier sinircelerinkine benzer. Baz sinirce
trlerinin grnte zorgu sinircesiyle baladna kuku yoktur. Zorgu
sinircesinin bir yannda cyclothymia, dier yannda ise sehizophrenia bulunur ve
zorgu sinircesi birine ya da dierine dnebilir. Baz ender durumlarda,
karmzda zorgu, sinircesi mi, yoksa depresyon mu bulunduunu anlamak zordur.
Belki de schizophrenia'nn balang durumlaryla kar karyayz-dr. Elbette
ki, son iki durumda daha deiik bir renk vardr, Bon-hoeffer, cyclothymia ile,
Bunke ise sehizophrenia ile olan benzerlikleri ak ekilde ortaya koymulardr.
Her grup semptom,,**** snrsz gelimi bir stnlk kompleksinin ve
deiik dzeyleae ibirlii yeteneinin eitlerini gsterirler.
Zorgu belirtileri, hasta sosyal sorumluluklarla elikiye dt zaman, bu
sorumluluklar onda var olandan daha ok toplumsal
152
ilgi gerektirdii zaman ortaya karlar. O zaman hasta, stnlk durumunu
korumak iin geri ekilip kendi hayal veya duygusal dnyasna girer.
Tedavi, hayat sorunlaryla barabildii zaman, yani kendi yanl hayat tarzn
anlayp toplumsal ilgisini kuvvetlendirdii, hayatla karlama cesaretini
bulduu zaman gelebilir. Bu ancak kendini tanmakla olabilir ki, Bireysel
Psikoloji, sanatsal tekniiyle iyi bir rehber olmaktadr. Bu teknik kolay
renilebilecek, kolay anlalabilecek bir ey deildir.
* * *
Bu blmn giriinde yaptmz yorumda, Adler'e gre zorgu sinircesinin tm
sinircelerin prototipi olduunu belirtmitik. Ayn gzlemin, Adler'in orta
dnemindeki yakn alma arkada olan Leonhard Seif tarafndan da yaplm
olduunu o srada bilmiyorduk. Seife gre zorgu dinamii her tr sinirce iin
arttr ve insan tm sinircelere zorgu sinircesi diyebilir.
Son yllarda Leon Salzman, Taknakl Kiilik (Obsession and Personality) adl
kitabnda (New Yor: Science House, 1968), ayn kanya bamsz olarak varmtr.
Kitabna u szlerle balamaktadr: 'Taknakl zorgusalMilik tipi, gnmzde en
ok rastlanan nrotik karakter yapsdr, oysa Freud bunun yerine isteri ve
para-digm'i kullanmtr... u sra gzlenmi olan durumlar bizi inandrmaktadr
ki... taknakl savunma mekanizmas insana sahte gvenlik duygusu vermekte, ya
da gvensiz bir dnyada ona gven hayli yaratmakta en yaygnlam yol
olmaktadr." (s.VII)
(Yay.)
153
t m
BOLUM III
OLGU YORUMU VE SAALTIM
Bu blmdeki klinik srele ilgili her yaz da, bir olguyu anlayabilmek,
sonuca varabilmek iin "tahmin yrtme"den sz etmekte ve Dreikurs da Rapor
11'in nsznde bunun spesifikliine deinmektedir. Tahmin yrtme, Adler'in
klinik metodolojisinin ok nemli bir blmn oluturmaktayd.
Adler bize bir olguyu yorumlarken "tecrbenizi kullanmanz, Bireysel Psikoloji
grlerinizi kullanmanz, bir de tahmin yrtmeniz gerekir" demektedir. "Tp'ta
olsun cerrahide olsun, tpk Bireysel Psikoloji'de olduu gibi, tahminler
yrtmek zorundasnz-dr ama bunu birbirine uyan dier iaretlerle de
kantlamanz da gerekir. Eer siz bir tahmin yrltnzse \e dier iaretler
buna uymuyorsa, kendinize yelerince sert ve zalim davranmay gze almal, baka
aklamalar aramaya girimelisiniz."
Adler'in bunlar sylerken aslnda demek istedii udur. Kendisi bir olguyu ele
aldnda birtakm spesifik hipotezler yaratmaktadr. Bu hipotezler onun ymcl
teorisine ve olguyla ilgili spesifik bilgilere dayanmaktadr. Sonra bu
hipotezleri toplad ek bilgilerle snamakta, kimini desteklemekte, kimini de
reddetmektedir. 'Tahmin yrtme" bu durumda hipotetik tmden gelim ynteminin
bir eklidir. Aratrcnn hipotez formle ederken zellikle sponta-ne ve
yaratc olmasna da imkn vermektedir.
Linus Pauling geenlerde bilimsel yaratclk konusundaki bir tartma srasnda
tahmin yrtmeyi hipotez formasyonunun bir yntemi olarak tavsiye etmiti.
Pauling yazd raporda (Bir Fikrin Douu), tahmin yrtmenin fiziksel bilimler
tarihinde eskiden beri yeri olduunu, bunun teknik bir terim olduunu
sylemitir: rnein, slokastik hipotez metodunda. Byle bir tahmin,
matematiki-lerli istatistikilerin son zamanlarda slokastik deyimine verdikleri
anlamda olduu gibi rastgele demek deildir. Yalnzca gerei zihin yoluyla
anlama demek olmaktadr. Mmkn olan bir yap, bir lakm imlarn yardmyla
tahmin edilir. Buna genel ilkelerin bilin-
157
L
mesi ve stokastik hipotezler katkda bulunur, bunlar yardmyla tahmin ya kabul,
ya da reddedilir. Pauling bu stokastik yntemin incelenmesini, sosyal bilimlerde
zellikle uygulanmasn, aratrmaclarn fikir bulma eiliminde bundan
yararlanlmasn nermektedir.
Adler bu yntemi, rencilerinin bir kiilik yaps karsndaki duyarln
daha keskinletirmek amacyla kullanmtr. "rencilerimi tahmin sanatnda
eitmeyi en bata gelen grevlerimden sayarm." (A 1963, s. 28)
(Yay.)
158
ON BR
LKOKULLU K KIZ(') Rudolf Dreikurs'un nsz(2)
Alfred Adler, olgu tarihesinin anlalmas eitimi iin ok zgn bir teknik
gelitirmitir. Bir rencisi tarafndan kendisine verilmi "bireyin tarifi"
yazsn yksek sesle okumakta, her cmlenin sonunda durup anlam
yorumlamaktadr.
Adler bu srete tahmin kullandn aka kabul etmi, bu yolla, o gne kadar
soruna "bilim d" bir yaklam saylan teknii, bilim dnyasna sokmu
bulunmaktadr (3). Fakat Adler bize, "doru yolda tahmin yrtme"nin
renilebileceini de gstermitir. Kk verilerin allnda y0fln imknlara
gzmz Adler amtr ve o imknlar, yarattklar sonular sezmedike bize
nemsiz gibi grnmekledir.
Aadaki rapor, Alfred Adler'in bugne kadar yaynlanmam pek az raporundan
biridir ve onun en nl demonstrasyonlarndan birinin de gerek
rprodksiyonudur. Yazy daha edeb bir slba dkmektense, doal basitliinde
brakmay grev saydk. Bylelikle bu cmleler, Adler'in konumalarn
dinleyenlere onu canl ekilde hatrlatacaktr. Sesinin tonunu, konuma
biimini. Ayrca onu ahsen tanma ansn elde edememi olanlar da, onun zgn
ve renkli kiiliini tanma olana bulacaklardr.
(1) Yazd; tarihi yok. A 1941 c'den alnmtr.
(2) Bu raporun ilk yaynland derginin yayncs.
(3) Blmn giri yazsyla karlatrnz.
159
OLGU I
Aada rencilerimin birinden gelen bir olgu veriliyor. Bu rencimin ok iyi
eilim grm biri olduuna dikkati ekmek isterim, nk yedi buuk yanda bir
kz ocuuyla ilgili olarak yazd bu olgu tarihesi doru bir imaji yanstyor
gibidir.
ilkokulun ikinci snfndadr.
ocuun faaliyetleri asndan bakarsak, yedi buuk yandayken nc snfta
olmas gerekirdi. Bu bakmdan, eer baka bir neden yoksa, ocuun abuk bir
zihne sahip olmadn anlamamz gerekir. Bunu sylyorum, nk bir olguyu
okurken daha ilk cmlede dnmek gerekir - ocuu tm bir durum iinde
grebilmek arttr.
Hastalk nedeniyle yarm yl kaybetmitir.
Demek belki zihnen yava deildir. Ama yine de abuk olduunu syleyemeyiz.
Yuvada yaplan testler olduka yksek bir IQ (zek testi) puan gstermektedir.
Yuvadayken yaplm zek testi puanlar o kadar da deerli deildir. Sizlere
genelde, zek puannn her zaman bir gelimenin sonucunu gsterdiini
syleyebilirim. Ya da o zek puann yorumlamak zorunda kalrsnz. Tabi nasl
yorumlanacan ve ocuktaki dier belirtileri biliyorsanz. Bu nedenle zek
puannn deitiini, hatta azalmayp arttn duyduumuzda pek de armayz.
imdi bu ocuun iyi bir IQ puan olduunu biliyoruz. Zeki olduundan eminiz.
Okuma yann dokuzla on ya arasnda olduu belirlenmitir.
Bunun pek olaanst olduuna inanmyoruz. Yalnzca ocua okumu yazmann iyi
retilmi olduunu anlyoruz.
OKAMAKSIZIN IMARTILMA
Ailenin yaayan en byk ocuudur.
Sizlere en byk ocuun zelliklerini gsterebileceim iin memnunum. Ama:
Kendinden be yl nce domu olan aabeyi, yandayken lmtr.
160
Bu durumda aabeyiyle hibir ilgisi yoktur. Onu tanmamtr, demek ki en byk
ocuk kendisidir.
Btn bu aklamalarda ve yorumlarda kendi tecrbenizi, Bireysel Psikoloji'nin
grlerini kullanmak ve bir de tahmin yrtmek zorundasnz. Sizlere ancak*bu
n sunabiliyorum. Ama bunlarn , baka eylerden daha iyi sonu
vermektedir.
imdi bu noktada tecrbelerimizi kullanalm. Byk aabeyin lm olduunu
duyduk. Byle bir durum aileyi nasl etkiler? yandaki bir erkek ocuk
lm, aradan iki yl getikten sonra bir baka ocuk domutur. Bir kere
ocuun iyi bakldndan, ona sevgi gsterildiinden eminiz. nsanca ve normal
bir davrantr bu. yle olmasayd ok aardk. lk ocuu len bir ailede,
ikinci ocuk her zaman bir mucize gibi karlanr. Bu da, bu durumda bir
ocuktur ve biz bu noktadan karak pek ok eyi nceden bilebiliriz. Bu ocuun
ister istemez martldn biliriz bir kere.
Olgunun yazar bize baka bir ey daha veriyor. Ona da dikkat etmek gerek:
Bu ocuun bebeklii srasnda, yani en az bir buuk yana kadar olan sre
iinde, annenin verem olduu sanlmaktayd ve bu nedenle doktoru ona bebekle
ancak gerektii kadar beraber olmasn nermiti. Anne ocuu pjfttyecek,
okamayacakl. Ev sorumluluu tmyle annenin zerinde olduundan, sonu olarak
ocuk okanmyordu. len ilk ocuk gibi kucaklanp plmyordu. Dier normal
ocuklardan daha az fiziksel temas veriliyordu ona.
Gryorsunuz ki bu durum ocuun martld yolundaki tahminimizle elikili
oluyor. Yoksa gerekten elikili oluyor mu? Hi de olmuyor! Bu ocuk ailenin
tek ocuu. Annesi srekli yanmda olmasa da, onu okayp pmese de, dier
kardeinin lmnden sonra doan bu ocuk yine de martlyor. martlmann
ka kere pldyle, ne kadar okandyla ilgisi yoktur. ocuu martan,
genel atmosferdir. ocuk ka kere pldn saymaz. Kendinin martldnn
farknda. Annesi neyle megul olursa olsun.
Yazar devam ediyor:
Bu durum, olgu boyunca martlm ocuklarn tepkilerini grmemizi nasl
aklar.
161
J
Bence aklar. Ama ocuu daha yeterince tanmyoruz.
imdi be yana gelmi bulunan bir kz kardei var.
Eve yeni bir bebek daha geldii zaman bu zavall ocuk iki buuk yandaym,
ite bu bir snav oluyor. Neler olduunu greceiz.
FZKSEL NTELKLER VE LK PROBLEMLER
Kendisi halen tam bir fiziksel salk durumunda, canl, pembe yanakl bir ocuk
olup, itah ak, uykusu iyi, boyu ve kilosu normal, grn ok gzel ve
henz gzelliinden kibir ya da ulanma duyacak yala olmadndan davran
bundan etkilenmemektedir. Baz budala insanlar sk sk gzlerinin ve kumral
buklelerin gzellii konusunda konusa da, kendisi bereket versin henz bundan
etkilenmi deildir.
Oysa ocuun bundan etkilendii hi tartma gtrmez. Bunu gstermemesi
tartmaya deer. Ama bu ocuun gzel olduunun farknda olduuna, bu yzden
daha marm olduuna kuku yoktur.
Doduunda mavi ocuk olarak dnyaya gelmi.
Bunun anlam, dolam sisteminin iyi almaddr.
Ama daha sonra kalbi son derece normal grnm.
Fakat bu da, fonksiyonel durumun imdi iyiletii anlamna gelmez.
Kesinlikle sa elini kullanmay tercih ediyor, fakat hareketlerinde ok yava.
Bu, ilk bata sylediimize uyuyor. Kz abuk biri deil. Tersine yava. Solak
olmay deneyden gemi mi, bilmiyorum. Eer gerektii ekilde denenmi,
testleri yaplmsa, yani iki eli kenetlenip parmaklar birbirinden geirilip,
hangi elin baparma stte diye baklmsa, o zaman solak olmadn kesinlikle
syleyebiliriz.
Koordinasyonu olduka zayf. Kttan resimler kesme gibi ilerde acele ettike
iyice sakarlayor.
Evet, ocuk sakar. Bunu nce okusam, solaklk meselesini sorardm. Ama raporda
solak olmad yazl. Demek herhalde yaps yava ve eitilmemi.
162
Bebekliinin balangcndan beri anasyla babasna eitli sorunlar karm,
ilk birka aylk mr sresince gndzleri uyuyup, geceleri ikiden altya kadar
barm.
Bu durum, gece uyank kalmaya ahunldru gsteriyor. Ayn ey her ocua
yaplabilir.
Bu huyu aylk oluncaya kadar gememi. Altrlmaya alld halde.
Ama ocuk ancak belirti ortaya ktktan sonra eitilmi. Oysa nceden
eitilmesi gerekiyordu. O zaman bu durum ortaya kmazd. Raporda yalnzca
eitilmekten, abalardan sz edilmesi ilgin. Oysa bu yeterli deil. Bu
abalarn bir de baarl olmas art. Gerekli olan bu. Baaramayan kimselerin
yeterince eililmediin-den emin olabiliriz.
Kzn inatlk derecesi grngsel {fenomendi) saylacak dzeyde. Be aylktan
sekiz ayla kadar, dzenli ve sessiz ekilde bakld halde, sinirliliin her
belirlisini gstermi. Oysa gne yan, salkl bir bebe kini. /
Burada sinirli olmaktan ne kastedildiini bilmek istiyorum. Hem de bunu, olgunun
geri kalann renmeden bilmek istiyorum. rnein, yabanclar arabasnn
yaknnda da yksek sesle konutuklar zaman ban sinirli sinirli sallamak,
titremek gibi.
Demek kulaklarnda bir JBssasiyct var. Bu onu ok iyi bir mzisyen yapabilir.
Ama biz bu kulak hassasiyetine sinirlilik deme-yizi'Baz ocuklar, hatta baz
bykler, yksek seslerden ok korkarlar. Hemen her kentte, grlty nlemek
iin toplantlar yaplr. Beri yandan birok insan da bu konuya hi aldrmaz. Bu
durum kulaklarn duyarllna baldr ve bu ocuun kulaklan da herhalde
duyarldr. Acaba bu ocuk mzik alannda yetitirilebilir miydi? diye merak
ediyorum. Ne var ki, u anda mzik alannda gelimi olduunu sanmyorum.
Baz sesler, yznn beyazlanmasna, hasta gibi olmasna neden oluyordu.
Bu da ayn duyarllk. Kar kma
Daha bydke her trl disipline srekli olarak kar kmaya balad.
163
L
Bu da byme srasnda beklenen eydir ama, disiplin sznden kastedilen, bizim
kastedildiini sandmz ey mi, onu anlamak gerek. Yani onu ibirliine
yneltmek mi? Ailenin en byk ocuudur, ona hep yumuak ve iyi davranlm,
martlmtr ve bu ocuk imdi btn aileyi kontrol altnda tutmaktadr.
En kk kstlamalara bile kar koymaktadr. zellikle her tr fiziksel
kstlama, onu fkeye sevk etmekledir.
Bu noktada, ocuun belli bir dereceye kadar etkinlii (aktivi-te) olduunu
sylemek istiyorum ama, yine de tedbirli davranmalyz. Evde belli bir miktar
etkinlii vardr, fakat belki ev dnda yoktur. renmemiz gerek.
Sandalyesine raltata oturtulup kayla balanmaya, elinin tutulmasna, bir eye
dokunmasnn yasaklanmasna hep kar gelmitir.
ocuk zgrlk islemekte, bakalarnn onu kontrol etmesini istememektedir. Bu
onun stnlk amacdr. Kendisinin bu amacn kskacna kslm olduunu
bilmiyordur ama, bizim bilmemiz gerekir.
Dier iki kardeine aile tarafdan baaryla uygulanan teknikler bu ocukla her
zaman isyanla karlanmtr.
Bu da ilgin. Ayn anne, ayn melodla, dier ocuklarda baarl olmu, bu
ocukta olamamtr. lk akla gelen bunun en byk ocuk olmas, hem sonra, bir
baka ocuun daha nce lm olmas nedeniyle durumun daha bir younluk
kazanm olmasdr.
Daha konumay renmeden nce bile hep yasak olan eyleri yapmtr. Grne
gre, bunu srf bir yasa inemenin keyfi iin yapmtr. Anne grmemezlikten
geldii zaman ocuk onu eteinden yakalayp ekmi, yasak olan o eyi gstermi,
ban iki yana sallayarak "Yoo, yoo," demi, sonra o eyi yakalayp yere atm,
krm veya yrlmtr.
Belli ki, bu ocuk daha konumay bilmedii sralarda bile bir zorba, bir tiran
haline gelmitir.
Anne onu ibirliine itmek iin ok akllca davranm, byk abalar
harcamtr ama, ocua durum anlatlmamtr. ocuk, her zaman kontrol elinde
tutmak istediinin farknda deildir. Durum ok olumluysa, herkes onun isteine
uyarsa, bu ocuk ancak o za-
164
man kt belirtiler gstermeyebilmektedir, nk o zaman istediini elde
etmitir.
Ritm dersine gittiinde bunu ok sevmi ve ok baarl olmutur.
ocuk ok yetenekli bir ocuktur ve eer etkinlii olumlu yne evrilebilirse
deerli baarlara ulaabilecei ortadadr. Ritm dersini ok sevdii iin orada
dikkati ekecek kadar baarl olmutur. Buradan da byle bir dersi sevmenin
nemi anlalyor. Kendini iyi hissetmek, iyi durumda grmek demektir.
Daha sonra ok ilgin bir olay olmutur:
Bir gn yuvadan arabayla eve dnerken bu kzla bir erkek arkada arka kanapede,
anne ise n kanapede oturmaktadr. Kz mutlu, en bir sesle, "Ne dnyorum,
biliyor musun?" demitir. Anne bunun kendisine sylendiini sanm, bir yandan
arabay srmeye devam ederken, omuzunun zerinden arkaya, "Hayr, syle
bakalm," diye karlk vermitir. ocuk o zaman avaz kt kadar barm,
kendini arabann iinden yere atm, eve kadar haykrmtr. Anne hibir ey
olmam gibi arabay srmeye devam etmitir.
Gryorsunuz ki, anne bazen belli bir sre iin iyi sonular veren bir yntemi
uygulamtr. Byle eyleri grmemezlikten gelmekle ocuun kendine fazla^lkkat
edilmediini hissetmesine, fazla dikkat ve ilgi toplamadna inanmasna
almtr. Ama bizim istediimiz o deildir. Biz bu ocuun, bizim anladmz
eyi anlamasn istiyoruz. Daha mrnn ilk aynda kontrol sahibi olduunu
bilmesini istiyoruz. Bakalar inanmasa bile, siz bunun byle olduunu
biliyorsunuz, nk hareketleri gryorsunuz ve hareketler de her zaman doru
syler. Mesele kimin neye inandnda veya bu ocuun olay nasl grdnde
deildir. nemli olan yalnzca hareketlerdir ve bu hareketlerin de anlam;
ynetmektir. Tabii ki bu ocuk bu kontrol altna alma hareketlerini yanl bir
ekilde yapmtr ama, yapmtr yine de.
O zaman anne, "te eve geldik, ieriye geliyor musun?" demitir. "Elbette ki,
ieriye byle bararak gelemezsin (nk ocuk hl barmaktadr). Ama
istersen darda, arabada kalabilir, kendini hazrladn zaman bana neden
byle hissettiini anlatabilirsin."
165
m

imdi eer bu ocuk anlatsayd, kendinin de anlamadn grecektik. Biz
biliyoruz onun neden byle hissettiini. Kontrol etmek istedii iin.
Bakalarn kontrol altnda tutabilmek iin her yntemi uygulayacaktr.
ocuk o zaman arabann iinde yerden kalkm ve konumutur: "Ben sana bir ey
sylemediim srada sen bana cevap verdin. Ben Teddy ile konuuyordum."
Heybeti gryor musunuz? Biz anlyoruz bu ocuu. Baka eyler de anlatlyor
raporda, rnein:
Evdeki hizmeti kzlar bu ocuun yaptklar her hatay kurnazca bulmasndan ve
onlara amakszn atmasndan yaknyor, dayanamadklarn sylyorlard.
Bakn, evresinde krallar gibi mfreze birlikleri var ve o da onlar kontrol
ediyor, sert davranyor.
Temas ellii her kiide Asil topuunu bulmak ve oraya uygun zehiri boaltmak
konusunda adet bir dhi. "
ok zeki bir ocuk ve bu zek iyi konularda deerli bir ekilde kullanlabilse
harika bir kz olurdu. >
Karsndakini krlma noktasna kadar hrpalad zaman bunu hisseder, onu
uurumdan aa iterdi. Her dady, her hizmetiyi harap eder, bitkin brakrd.
Anlayl, eitilmi bir dad, yorucu gnlk grevin sonunda kendini bir kollua
atp ocuun annesine, "Ah, Bayan M. bu ocua nasl dayanabileceksiniz?"
demitir. Aslnda hi de yle deil. Ben ocuun ok sevimli, istikbal vaadeden
bir ocuk olduundan eminim. Ama ona anlatlmas gerek. Kendi hayat tarzn
tanmas, onun neden bu hale geldiini bilmesi gerek.
Sevimli kk kz karde
imdi de, byle bir olguda her zaman olan ey yer almaktadr. kinci ocuk ileri
geer. kinci ocuk bu duruma uyum salar ve-kendine daha olumlu bir yer bulur.
nk ona, baarl olmak, iyi insan olmak daha kolaydr. Ablasnn nasl hep
itildiini, ona sitem edildiini, onun nasl sevilmediini grmektedir, nk
byle bir ocua her zaman iyi ve dosta davranmak hi de kolay deildir.
Ablasnn ara sra babas, bazen de annesi tarafndan nasl dvldn de
grmektedir. Bylelikle bu ikinci ocuk, bu durumlarda hep olduu gibi, ok
sevimlidir ve ileriye geer.
166
Ama bu ikinci ocuun da tamamiyle doru yolda olduu pek garanti deildir,
nk belki de u sra hep iyi, anlayl, sevimli insanlar arasnda bulunmay
reniyordun Bu da mmkndr. Baz olgularda bu ikinci ocuun byyp herkesle,
her zaman kavga eden, sonradan iyi huylu kesilen ablay da yneten biri haline
geldiini de grmmdr. kinci ocuk sonradan okul hayatnn gerekleri
karsnda oka kaplm, nrotik olmutur. Bu belki bu olayda olmayabilir ama
sylemek istediim, ocua ibirliinin retilmesinin, ablay iyilikle yenmenin
retilmesinden daha nemli olduudur.
Sonra ikinci ocuun da birincisiyle kavgalara baladn, kendine bir yer
istediini gryoruz. stelik ona kendi iyi davranlar ve terbiyeli hali de
destek olmaktadr. Ama ocuu anlam olduumuz iin bu noktay ksa
geebilirim.
Tedavi
Hikye devam ediyor:
Okulda olumlu tepki gstermiyor ve sorumluluk belirtisi de yok. retmen, anne
ile ibirlii halinde alyor. Getiimiz hafta iinde, ocua bir onur payesi
verilmesiyle baar salanm bulunuyor. Her sabah yoklama filerini mdr
odasna o gtryor. Bu ii yapmas ona sylenmi deil ama retmen fileri
doldurup krsnn kenarna koyduy zaman, bu kz kalkp alyor ve mdre
gtryor.
Gryorsunuz ki, dikkati eken bir duruma gelmi oluyor ve istedii de dikkati
ekmek. Bu ii bu yzden yapyor.
Bylelikle kendini dikkat eker bir yerde grmesi, gelime salyor. Ortaya da
bir soru kyor. Konu gerekten i sorumluluu mu, yoksa kendini nemli bir
insan rolnde grmek mi? Bence ikincisi doru. Bu raporu yazan ise, ocuun daha
ok ocuksu bir ekilde davrandna inanma eiliminde. Ben bunu syleyemem. Bir
bakma herkes ocuk gibi davranr, nk hayat tarz ocukken oluur ve hayat
boyunca hep tekrarlanr. Bu yzden, ocuk, erkein babasdr demekte
haklyzdr. Ama ben bu ocukta bir ocuk-suluk gremiyorum. O eilim, anneye
yaslanmakla, her eyi anneye sormakla, bebekler gibi konumakla ve bu tr dier
eylerle kendini belli eder. Bu ocuk grebildiimiz kadanyla byle eyler
167
yapmamaktadr. Ynetmek istemektedir. Buna da almyoruz, nk daha
bebekliinde de ynetiyordu.
Kzl dkt zaman birok komplikasyonlar yer ald. Salg bezi sorunlar, byk
fiziksel aclar ve sonra da ift tarafl masloidis. Hastal ok ar geti ve
uzun sre strap ekti.
imdi kulaklarla ilgili bir eyler reniyoruz. Daha nce sylediimiz gibi,
kulaklar duyarldr.
Komular, akrabalar, hatta hizmetiler, kendi ahlarnn ktndan sululuk
duymaktadrlar.
Bunun syleneceinden zaten emin olabilirdik.
Bu raporu yazan bile sonunda ocuun ok yetenekli olduunu sylemektedir.
Harikulade bir mizah anlay var, doutan artist ve ok iyi bir oyuncu.
Sonra rapor sahibi de, ne yaplabileceini soruyor. imdi eer birisi, kim
olduunu bilemiyorum ama, birisi bu ocuu kendine ekmeyi baarr da, ona bizim
imdi grdklerimizi anlatabilir, onu ikna edebilirse, bir eyler yaplabilir.-
Ama bo szler sylensin demek istemiyorum. rnein ona, "Sen kkken, kardein
doduu anda ynetiyordun," demek yetmez. Ama ona her istediini sylemesi,
anlatmas, yapmas iin frsat tanmak gerekir. rnein ona, "Byynce ne olmak
istiyorsun?" diye sormal. Buradan onun her zaman ynetmek istedii, kendine
ynetici rol seecei de kantlanacaktr. Ne diyebilir? Belki retmen olmak
istediini syleyecektir. nk kk kzlar retmeni kuvvetli, yneten biri
olarak grrler. Ya da buna benzer baka bir ey syleyecektir. Ve siz ona
anlatabilirsiniz. "Neden retmen olmak istiyorsun?" diye sorabilirsiniz.
Syleyecektir. Siz de ona, anlamadan syledii bu eyleri aklayabilirsiniz.
Sonra ona ryalarn sorabilirsiniz. Ailedeki dier ocuklarla ilikilerini
anlattrabilirsiniz. Bir ocuun kendi yerini korumak istedii zaman, karsnda
bir rakip bulunca ne kadar rahatsz olduunu aklarsnz.
Bu ocuk ilk seferde reddetse bile, bu yeni tecrbenin etkilerinden
kurtulamayacaktr. nk size haksz olduunuzu kantlamak isteyecektir. Peki
sizin haksz olduunuzu nasl kantlayabilir?
168
Kendisinin her zaman ynetmediini, herkesten stn olmak istemediini nasl
kantlayabiUr? Bakn, ocuu bir tuzaa kstrm gibi oluyorsunuz (4). Ya
sizinle ayn fikre gelecek", ki o zaman deiecektir, ya da ayr fikirde
direnecek, o zaman sizin haksz olduunuzu kantlamak iin daha iyi
davranacaktr. Ama btn bunlar ancak ocuu kazanm, kendinize ekmiseniz, o
sizinle ibirlii yapmsa, sizi dinlemise, siz dosta davranp onu ikna
edebilmiseniz olabilir.
Bu olguda bunun yaplmas gerekir ve gerekten de deer. Baarabileceinizden
eminim.
Alama ve fke
Size bir baka problem ocua ait olguyu da anlatmak istiyorum. Bu da sekiz
yanda bir kz ocuu. En kk sebeplerle alyor ve hiddet gsterilerine
kalkyor. Bu da birinci olguya olduka benziyor, nk bu ocuk da kendini
nemli bir insan haline getiriyor, her zaman sahnenin ortasnda buluyor... kk
olaylarda bile.
Bu durum cesaretin ve kendine gvenin eksikliinin kantdr.
Bu sonuca nasl varlm olduunu anlamyorum ama, raporu yazann hakl
olduun<jpri da eminim nk alama hiddet gsterme her zaman aalk duygusu
olan insanlarn tepkileridir. Kuvvetli olmak iin bir kurnazlk
kullanlmaktadr. rnein alamak. Ben buna her zaman "su kuvveti" demiimdir.
Ya da bu tip bir insan hiddet gsterileriyle karsndakini yenmektedir. Tabii
ki bu ibirlii veya kendinden emin olmak demek deildir. Hileli yntemler
kullanmak demektir. Bu ocuktaki aalk duygusu, alamalarla, hiddet
gsterileriyle ortaya kmaktadr.
(4) "Terapist tuza" ya da "ifte ba" denilen ey, Alan W. Watt'a gre tm ruh
hekimlerinin kulland bir yntemdir. Watt yle anlatr: Bir ruh hekimi, bir
Zen stadna nrotiklerle nasl uratn sorduu zaman, Zen stad yle
cevap vermitir: 'On-lan tuzaa dryorum!', 'Peki nasl tuzaa
dryorsunuz?', 'Daha soru sorama-yacaklari duruma sokuyorum.!' Aslnda
terapist tuzann ne olduu her terapistin teorisine gre deimektedir ama,
tuzan teknii hepsinde ortak olabilir. Adler yalnzca yntemi kullanmakla
kalmam, adn da kullanmtr. Fakat kullanm olduunu bir tek bu olayda
gryoruz. Baka zamanlarda, "Hastann yelkeninin rzgrn kesmek" gibi
tebihleri tercih ettiini bilmekteyiz.
169
I
Okulda ok baarl olmasna ramen, ge kalmaktan yaknmakladr.
Okul bu ailenin yaamnda ok nemli bir rol oynamaktadr. ocuun okulda olmas
btn aileyi rahatsz etmekledir.
Her okul kuralna kar belirgin bir korkusu vardr ve bunlara ar bir itaatle
uymaktadr.
Bakn burada ocuk okulu yle nemli bir hale getirmektedir ki, btn aile bunun
acsn ekmektedir. Bu aslnda okuldan beklenen ey deildir. Ama bu kz okulu
kullanarak aileyi tedirgin etmekte ve kontrol altna almaktadr. Bu nedenle
arada bir ibirlii yoktur ve bu itaalkrla da doru yolda bir grev anlay
diyemeyiz.
Bu itaatkr davran, aileyi dorudun doruya ynelmek iin de kullanmaktadr.
Bu da yaplabilir. Baz kimseler, bakalarn rahatsz etmek iin hep kendi
alkanlklarn, itaatkrlklarn kullanrlar. Bazlar insanlara her zaman
doruyu sylemekle onlarn cann skmaya alrlar. rnein, "Ne kadar
solgunsun!" derler. "Hasla msn?" Dorular, bakalarn rahatsz etmek iin
sylerler. Bu ocuk da byledir:
Eer arad bir ey, alt yerde deilse, "Bulamyorum!" diye barr ve
bunu daha aramaya balamadan nce syler.
Bakn nasl her eyi her zaman sorun haline getiriyor, deil mi? Ayrca pedanlik
ruhsal durumu, pedanlik nitelikleri de kendisiyle bakalar arasndaki sosyal
ilikileri ortaya koyuyor. Pcdantik olmak demek, bakalarn rahatsz etmek
demektir. nk insanlarn aznn payn vermeden pedanlik olunamaz. rnein
nice insan, "Ben yalnzca sknet aryorum," der. Ama ona hizmet yapmadan da
sknetlerini salayamazsnz. Bu istek de bakalarn ynetmek istemektir. Bu
kzn olaynda da bu vardr.
Kk kz karde
Salk gemii iyidir, bademcikleri de geen ilkbaharda alnmtr.
Bademciklerle birlikte btn ktlklerin kp gidecei de Amerikallara zg
bir fikirdir.
Bir kz kardei vardr, be yandadr. ki yanda da bir erkek kardei vardr.
170
En byk ocuk kendisidir ve tahtndan yandayken indirilmitir.
Gzel ve salkl bir bebeklik geirmi, bir yandayken yryp, bir buuk
yandayken konumutur. Kendi kendine giyinmeye yandayken balamtr.
Yuvaya , ana okuluna drt buuk yanda gitmi olup, imdi okula gitmekledir.
Kk kz kardei henz okula balamamtr.
O halde ocuun neden okulu silh olarak kullandn anlyoruz. Bu yolla eski
durumuna, kendisinin birinci olduu duruma dnmeyi amalamaktadr. Geri planda
kalmak istememekte, kendi yerinin daha nemsiz saylmasna dayanamamakadr.
Her zaman salkl, mutlu, kendine yeterli olmu, bu be yana kadar
srmtr...
imdi bunun nedenini anlamaya alacaz. ocuk u sra sekiz yandadr ve kz
kardei de o yandayken domutur.
.. .o sra kk kz kardei dikkati ekmeye balamtr.
Bunun neden olduunu bilmiyoruz. O srada kk karde iki yandadr. Ama bu
bylece syleniyor. kinci ocuun dikkat ekmesi, anne yeniden hamile kald
iin midir, bizim ilk ocuk bu yzden mi kendini ihmal edilmi gibi hessediyor,
eski yerini aramak peine dyor, bunu bilemiyorum.
Anne va baba o/tF kskanma sebebi yaratmamak iin bilinli abalar
harcamlardr.
te yine aba'lar gryoruz. Ama bu abalar baarl olmuyor. nk bu ocuk
daha nce martlm. Ona ibirlii retilmemi. Eer ibirlii retilmi
olsayd, kzkardeiyle ibirlii yapard. Ama bu kz yalnz kskanlk
konusunda eitmeye almlar, hayat tarzn deitirmekle uramamlar.
Ayrca anne-baba, ocuun nemini kaybettii hissine kaplmasn da nlemeye
almlardr. Ama konuklar her zaman bebee iltifat etmi, bu ocuu ihmal
etmilerdir.
Problem ocuun bunu anneyle babadan ok daha youn bir ekilde hissetmi
olduuna kuku yoktur.
Ana okulu retmeni bir keresinde bu kzn okula geldiinde ge kalm olduunu
grnce yksek sesle alamaya baladn sylemitir.
171
ite bu ok fazla, Hem ge kalp, hem de stelik alamak. Birinden biri
yeterliydi. Ya ge kalmak, ya da alamak. Ama ge kalm olmakla yetinmiyor,
olay karmak, dert yaratmak istiyor, su kuvveti kullanmak istiyor, yapt
yanna kr kalsn istiyor, avutulmak, nazlatlmak, vb. istiyor.
0 gnden sonra da okulda birka kere alam, nk bir terslik olduu zaman
alamakla baarl olacan grmtr. retmenden o kark durumu
aklamasn, anlatmasn isteyecek kadar cesareti ve gveni yok gibi.
Ben bu fikre katlmyorum. Bence alamay, aklama dinlemeye tercih ediyor.
Durum iyiye doru gelime gstermiyor. ocuk sk sk inat, somurtgan
grnyor, arasra da ok mutlu ve ibirliine yatkn halleri oluyor.
Bunun hangi zamanlarda olduunu biliyoruz. Kendisinin beenildiini hissettii,
birinci yerin kendisine verildiini hissettii zamanlar. O zaman ibirlii
yapyor. Tedavi
Okumay, yzmeyi ve yry yapmay ok seviyor. imdi btn bunlar aktif
belirtiler. Demek ki, bu ocuk aktif bir ocuktur diyebiliriz. Etkinlii vardr.
O halde bu olgu, tedavisi kolay bir olgudur. Bu haline onu yalnzca evresi
tevik etmektedir. evre ona bu ekilde gelimek iin fazla ans ve frsat
tanmtr. Ama bu kz iyi, salkl bir bebek olmutur. Bebekliinde ibirlii
yapmtr. Kendi kendine giyinmitir. imdi sekiz yandayken yzebilmektedir
ki, bu da etkin bir ocuun iaretidir. Etkin olmayan ocuklar genellikle
yzmeyi zor renirler.
Durmadan szlanmas ve alamas anne-babann cesaretini krmakta, onu sk sk
azarlamalarna sebep olmaktadr.
Gryorsunuz ya, ben de hep bunu sylemeye almmdr. Sonu olarak byle bir
ocuk kendini geriye itilmi hissetmekte hakldr, nk dert kard zaman
azarlanmaktadr. Bu da ancak kz kardei doduktan sonra olmaya balamtr,
ite duruma onun verdii anlam budur ve bu anlam o kz tmyle ynetmektedir.
Davranlarmz saptayan ey, her zaman, bizim nasl yorumladmz, fikrimizin
bize neler sylediidir. Biz geree gre davran-
172
mayz. Gerek sebebe gre de davranmayz. Ancak bizim ona verdiimiz anlama
gre, gerein bizim fikrimize gre ne olduuna gre davranrz. nemli olan
odur.
Azarlamann bir tedavi, bir are olmadn bildikleri halde ocuu
azarlamaktadrlar.
Elbette. Ama eer ocuk kendisinin ne peinde olduunu bilse, o zaman anne ve
babann gsterdii abalar ok deiik sonular verebilirdi. ocuk hiddet
gsterilerini yapmasnn, alamasnn (su kuvveti kullanmasnn), okulda sorun
karmasnn, dier insanlar bastrmak, yaptnn yanma kr kalmasn
salamak, sahne nn merkezinde bulunmak iin yapldn, kendisinin bu
amaca yneldiini bilse, artk eskisi gibi davranmazd. Deiirdi. Deiirdi,
nk her hiddet gsterisi yapaca veya alayaca zaman (nk sebep kendisine
anlatldktan sonra da alayacaktr), bunun yan sra yle bir dnce de
gelecektir aklna: "Herkes beni yine dikkat ekeyim diye alyorum sanacak!" Ve
bu dnce onun kendini stn hissetmesine katkda bulunacak bir dnce
deildir.
173
ON K
BAYAN A.'NIN OLGUSU
(1931)0) F.G. Crookshank'tn nsznden(2)
1931 ylnn Ocak aynda Doktor Adler Londra'ya bir ziyaret yapm ve bir dizi
konferans vermitir... Bireysel Rhbilim Tp Dernei salonlarnda zel bir
toplant srasnda, Doktor Adler'in kendi yntemleriyle "hayat tarz" okuma
konusunda bir demons-trasyon yapmasnn ok yararl olaca ve ilgi uyandraca
hissedildi. Bunun zerine Doktor Adler kendisi, konumasnn sonunda bir
doktorun bir olgu zerindeki notlarnn kendisine ilk defa olarak verilmesini,
kendisinin de bu notlar zerinde n hazrlk yapmakszn tartma ve
yjfrtunlarda bulunmasn nerdi.
Doktor Hilda Weber bu ie gnll olmak nezaketini gsterdi. Tedavi etmekte
olduu Bayan A. ile ilgili, bir sre nce alnm notlarn toplantya
getirecekti. Olgunun yapsn Doktor We-ber'den baka bilen yoklu. T ki notlar
krsde bulunan Doktor Adler'e takdim edilinceye kadar. Doktor Weber'in bu
notlar ilk tuttuu sralarda Bireysel Ruhbilim'e de pek ilgi gstermemi
olduunu sylemek yerinde olur sanyorum. Fakat yine de bu toplant iin
notlarda herhangi bir deiiklik yapmad kesindir...
Yayn hazrlklar srasnda, toplantda Bayan Margaret Wat-son tarafndan
kelimesi kelimesine alnm notlara sadk kalndndan, aadaki satrlar
Doktor Adler'in azndan kan kelimelerin la kendileridir. Kolay anlalmay
salayabilmek iin asgari deiiklikler yaplmtr, nk szlerin sonradan
dzeltildii ko-
(1) A 1931 c'den alnmtr.
(2) Bu raporu ilk yaynlayan derginin editr.
175
nusunda kuku duyulmas istenmemektedir. Ayrca slp bakmndan yaplacak
deiiklikler de, konuma dilinin ekiciliini ve o gerekle akcln
bozabilecektir. Gerekten de Doktor Adler'in kendi slbuna gre yazd ve
syledii szler, demek istediklerini baka yazlardan ok daha iyi
ilelebilmektedir. evirmenlerin ve editrlerin elinde Adler kadar ac eken pek
az yazar veya konuucu vardr.
Eer Doktor Adler'in ne dndn, ne demek istediini anlamak istiyorsak,
ister Almanca, ister ingilizce yazm veya konumu olsun, yapabileceimiz en
iyi ey kelimelere ve cmlenin dilbilgisi yapsna dikkat etmektir. O zaman,
baz eletirmenlere fazla basil, sradan, hatla baya gelen bir takm sz ve
yarglarnn nemini daha iyi anlam oluruz...
KONUYA GENEL GR
nce hepinize, ltfettiiniz dikkatten ve Bireysel Psikoloji'nin uygulanmas
alanna gsterdiiniz ilgiden tr teekkr etmek isterim.
Amacm konuya u ekilde yaklamak: ounuz doktor olarak eitilmi, bu meslekte
alan insanlar olduunuza gre, iinizden birinin bana tanmadm bir hasta,
bir sinirce veya ildin hastas hakknda notlarn vermesini istemitim. Bu
durumda, gryorsunuz ki, bu gerek bir klinik oluyor ve insan elinden geleni
yapmak zorunda kalyor. Genel tehis, sonra zel tehis kullanmak zorundayz,
vesaire. Belli ki, genel tp alanndayz. Genel tp alannda tm olanaklarmz,
tm aralarmz kullanmak zorunda olduumuzu biliriz, nk baka trl
tedaviye devam etme hakkn kendimizde gremeyiz.
Bu olguda ansal (mental) durumla ilgileneceiz ve bir fikir edineceiz, nsan
zihnini, hayatn bir parasn arar gibi aryoruz. Bundan daha ileri
gidebileceimizi sanmyorum. Daha fazlasn bilmiyoruz ama, yine de tatmin
duyuyoruz, nk gryoruz ki, dier bilimler de bundan ileri gidemiyorlar, daha
fazla ey aklaya-myorlar. Elektrik nedir, gravitasyon nedir, dier benzer
eyler nedir? Herhalde uzun sre iin, kimse zihin hakkndaki bilgilerimize
176
yenilerini ekleyemeyecektir. Yalnzca onun bir hayat yetisi olduu, hayatn bir
paras olduu ortadadr ve yle kalacaktr. Bu nedenle, eer hayat
anahlabiliyorsa, zihin de bymek ve gelimek istediini, ideal bir son eree
ulamak istediini greceiz.
Bu da bize gsteriyor ki, en az iki noktay dikkate almak zorundayz. Birincisi,
belirti (semptom) ifadelerinin kaynakland, kt noktadr. Nereye
parmamz basarsak, orada bir eksiklik, bir eksi, bir boluk bulacamz
greceiz. kinci nokta da udur: Zihin daima bu eksiklii kapatmak, ideal son
ekle ulama abas gstermek ister. Nerede hayat varsa, orada ideal son ekle
ulama abas vardr diyebiliriz.
Bugn burada bu bymenin ince izgilerini ve niteliklerini anlatamam. Yalnzca
bizim Bireysel Psikoloji'de, karsnda sorunlar bulan ve o sorunlar
yenemeyecek kadar zayf olduuna inanan insann durumuna bakmakta olduumuzu
sizlere hatrlatmam yeter sanyorum. O halde byle bir durumdaki insann, hangi
yne doru aba gstereceini incelememiz gerekecektir.
Bu yn konusunda milyonlarca deiik olaylara rastlarz ve eer ibirlii ve
toplumsal ilgi'hin ne olduklar hakknda fikrimiz varsa, bu deiiklikleri bir
dereceye kadar lebiliriz bile. Genellikle bu hastann ibirlii ^#smdan ka
derece sapm bir ynde aba gstermekte olduunu hesaplayabilmedeyiz. O halde
bilmemiz gereken ey (her iki analiz bunu belirtmelidir) hastann hangi noktada
kendini sosyal sorunlarn zmne hazrlksz hissettiidir. Bunu, kendinden
bekleneni yapamayaca iin hisseder. Bir takm eksiklikleri vardr. Bunlar
gerekli cesaret derecesi, z-gven, sosyal uyum, gerekli tip ibirlii, vb.
olabilir. Bu tr eylerin iyice anlalmas gerekir, nk hastann bekleneni
yapamayacan, sorununu zecek durumda olmadn anlatacan, kararsz tavr
alacan greceksiniz. Kanmak isteyecek, sorunun zmnden [t uzak kalmak,
kendini o zme kar gvenceye almak isteyecektir.
Bu noktada onu, aalk karmaas (kompleksi) dediim dununda greceksiniz. Ve
bu yzden her zaman ileriye gemeye, stnlk duygusu hissetmeye, zorluklarn
hi deilse bugnk durumda stesinden geldiini hissetmeye aba gstermektedir.
te
177
1
i!'!
it l'i;
hastann stnlk hissettii iin memnunluk ve doyum duyduu bu noktay aramanz
gerekir. Eldeki sorunu yararl bir ekilde zmlemi olmann verdii stnlk
olmayacana gre, demek ki bu stnlk, yararsz bir stnlk olmak zorundadr.
Kendi hayalinde bir stnlk ereine ulamtr ve belki kendi kendine gerekten
memnundur ama, bu yine de yararl bir erek olarak deer tamaz.
ite her olgu tarihesinde ilk bulmak isteyeceimiz tarif budur. Her ansal olgu
(mental case) zmlenmesinde de yle. Bu, genel tehis ksmyla ilgilidir. Yine
genel tehis ksmna ait olan bir ey de, bu hastann neden hazr olmad
konusunda bir eyler bilmemizin gerekli oluudur. Bunu anlamak da, tanmak da
zordur. Bu insann gemiine dal yapmak zorundayzdr. Hangi koullar altnda
bydn, ailesine kar nasl davrandn renmek, genci tpta sorulanlara
ok benzeyen sorular sormak zorundayzdr. Ona, "Anneniz, babanz nasl
insanlard?" diye sorarz. Hasta, verecei cevapla kendi tavrn tmyle ortaya
sereceini bilemez. Acaba ocukken martlm mdr, yoksa annesine veya
babasna kar duygulan m vardr... bunlar o farkedemez ama, biz ederiz. Ve
zellikle bu noktada, her zaman "bo" sorular sunun. O zaman hastann, sizin
vermesini istediiniz cevab vermeyeceinden, sizin im ettiiniz yolda
konumayacandan emin olabilirsiniz.
te bu noktada, hastann u anda karsnda bulunduu duruma neden hazr
olmadnn kaynam bulacaksnz. Hastann neden hazr olmad mutlaka
grlmeli ve olgu tarihesinde aka anlatlmaldr.
te bu genel tehistir. Ama bunu yaptnz zaman hastay anladnz da
sanmayn. Simde de zel tehis blm balayacaktr. zel tehiste, deneyler,
lerler (test) yaparak reneceksiniz. Bunlar da tbbn dahiliye dalndaki
lerlere benzer lerlerdir. Hastann ne sylediine dikkat etmelisiniz ama,
tpk genel tpta olduu gibi, yine de kendinize pek fazla gvenmemelisiniz.
Kantlamak, fakat inanmamalsnz. rnein, belli aralklarla kalp arpnts
bulduunuz zaman, bunun mutlaka sizin aradnz nedenin ta kendisi olduunu
sanmamalsnz. Tpta ve cerrahide, tpk Bireysel Psikoloji'de olduu gibi,
tahminler yrtmek zorundasnz ama bunu da birbirini tutan dier iaretlerle
kantlamak zorundas-
178
nz. Eer tahmin yrtmseniz ve dier iaretler bunu tutmuyorsa, kendinize
yeterince kat ve zalim davranmay baarmal, yeni bir aklama aramaya
koyulmalsnz (3).
Bugn yapmak istediim, bir klinikte yapyor olabileceimiz analizi burada
yapmaktr. Doktor, daha nce grmedii bir hastann analizini yapmakta ve
aklamaya almaktadr. Belki bu ekilde almak iyi olur, nk o zaman
dinleyicilerin tamam, ister istemez, konuyu dnmek zorunda kalrlar.
Bireysel Psikoloji sizden her kural kantlamanz bekler. Her kural nce
reddetmeli, anlamaya almalsnz... ancak ondan sonra genel grlerinizde
hakl olduunuza gvenebilirsiniz(4). Elbette ki, sorularnzda o genel
grlerin etkisinden syrlmanza olanak yoktur ama, dier bilim dallarnda ve
tpta da durum yine byledir. Kendi anlaynz elden geldii kadar bir kenara
brakmanz gerekir. rnein belli bir dnem, bir yap, i salglarn ileyii,
vb. konularndaki kanlarnz, sz konusu olmamaldr. Ama yine de deerlidir,
nk oradan bir im, bir ipucu almsmzdr ve oradan yola karak yeni eyler
bulabilirsiniz. Aslnda bunlar hep sizin dncenizin sonulandr, doru dnp
dnmediinizi gsterir, tecrbeli olup olmadnz ve bu gibi eyleri ortaya
koyar. Bireysel Ruhbilim'de de durum ayndr ve byle olunca da, benim
grebildiim kadaryla, Bireysel Ruhbilim tbbn temel grleriyle tam bir uyum
halindedir.
(3) Adler baka bir yerde tahmin yrtmeyi yle savunmutur. "Uygulamakta
olduumuz, dikkatle ve iyi ekilde gelitirdiimiz tahmin yeteneini kmsemek
hatadr. Baz kimseler bunu 'bilim d1 olmakla bile sulamaktadrlar. Sanki
tahminden baka yolla hibir yeni sonu bulunabilirmi gibi!"
Adler "yeni sonu" bulmann gereine neden deinsin? nk ona gre tehis
sorunu genellikle bilinen bir patolojik durumu izole etmek deil, her olguda
hastann zgn kiilik yapsn, gizli ereini, kendi yaratt hayat tarzm
anlamak demektir de ondan. Adler hastaya halasm onun anlayabilecei ekilde
aklayabilmek, anlatabilmek iin, bu konuda net bir fikir iletmek zorundadr.
(4) Bu sz, klinikteki "tm geersiz hipotezlerin olamayacan kantlamak"
eklindeki istatistik ilkenin kart gibidir ve bunu niceliksel aratrmadan
biliriz. "Her kural reddetmek", geersiz hipotezler ifadesinin karl,
"ancak ondan sonra genel grlerinizde hakl olduunuza gvenebilmek" ise, bu
hipotezlerin olamayacan kantlamak yerine kullanlm gibidir.
179
(MRS.) BAYANA. 'NIN OLGUSU
Ansal Durum (Mental Situation)
imdi Bayan A.'nn olgusuna geelim, ilk bakta grebildiimiz kadaryla hasta
evli bir kadndr, ya da belki duldur. Daha fazlasn bilemeyiz. Her kelimeye
dikkat etmeli, kafanzda evirip evirmelisiniz ki, her kelimenin iindeki tm
kavram kavrayabj leiniz.
Bu raporun konusunu oluturan hasta A. tedaviye geldii z, man otuz bir
yandayd.
Oluz bir yanda evli bir kadn! Biz otuz bir yandaki bir kadnn evlilik
iinde ne gibi bir durumda olduunu biliyoruz. Evlilik sorunu olabilir,
ocuklarla ilgili sorunlar olabilir, zamanmzda para sorunlar da olabilir. ok
dikkatli davranmalyz. Hibir eyi nceden varsaymamalyz. Ama bu durumun
biriyle ilgili sorun kacandan olduka emin olabiliriz. Meer ki, sonradan
bir srprizle karlaalm. imdi devam ediyoruz.
Sekiz yldr evli bulunmaktayd...
Bu bize biraz daha fazla bilgi veriyor. Demek ki, yirmi yanda evlenmi.
... ve iki ocuu vard. kisi de oland, yalar da sekiz ve drtt.
Demek ki, pek abuk ocuk sahibi olmutu. Sekiz yldr evli ve sekiz yanda
ocuk! Byle bir konuda ne dndnz sizin kendinizi ilgilendirir. Belki de
bir yanl hatrlamay sonradan dzeltmek zorunda kalacaz. Bireysel
Psikoloji'nin keskin gzn gryorsunuzdur!
Kocas bir maazada asansrcyd.
O halde madd durumlar herhalde olduka fakirdir.
Sava srasnda sa kolu ilerleini yitirdii iin erkek kardei gibi daha iyi
bir ite alamadna zlen, bundan ac duyan, kk dtn hisseden
ihtirasl bir adamd.
Eer ihtirasl bir adam olduu ve iinden memnun olmad yolundaki bu tariflere
gvenirsek, bu durumun adamn evlilik hayatna da yansmas gerektiini kabul
etmeliyiz demektir. htiraslarn ailesi dnda tatmin edememektedir. Bu
durumda, belki de ai-
180
I
le iinde tatmin etmeye ahyordur. Karsyla ocuklarn ynetmeye, onlara
patronluk taslamaya ahyordur. Henz emin deiliz ve buna inanmamaya, ikna
olmamaya dikkat etmeliyiz ama, hi deilse nmzde bir gr belirmitir. Belki
bu yoldan bir yere varabiliriz. htirasl bir koca!
Fakat kars onun sorununa pek anlay gstermiyordu...
imdi eer bu adamn aile yaamnda kendi stnln kantlamak istedii
konusunda haklysak ve karsnn da buna raz olmad, teslim olmad, onun
hayat tarzna anlay gstermedii doruysa, o halde bu ailede baz
anlamazlklar ve srtmeler olabilir. Bu adam ynelmek istiyor, kars raz
olmuyor ve ona frsat tanmyor. O halde bu ailede sorunlar var.
lm korkusu ve temizlik zorgusu
... nk bu kadn kendi zorgu dnceleriyle ve lm korkularyla ok fazla
meguld.
Zorgu dnceleri ve lm korkusu! Bu pek zorgu sinircesine (compulsion
neurosis) benzemiyor. Daha ok kayg sinircesine (anxiely neurosis) benziyor.
imdi bu noktada sizlere bizim tecrbelerimizden birini sunmak istiyorum, nk
kullanlabilir ve ie yarayabilir. Bir ey sormak istiyorum: Bu gibi olgularda
ne olur? Evli bir kadn lm korkusu veya daha baka korkular ekiyorsa, ne
olur? Ne anlama gfifbu? Gryoruz ki, buna kendini ok kaptrm ve gerekli
ilerin de birou bu yzden aksyor. lgisinin daha ounu kendi kendine
yneltmi olduunu gryoruz. Kocasnn sorunlarna ilgi gstermediini az nce
rendik.
Demek bu noktalar zerinde fikir birlii iindeyiz, ama henz pek ilerlemi
saylmayz. Byle bir insann, bu koullar iinde doru ekilde ibirlii
yapamayacan gryoruz. Eer ilgisi lm korkusuna ve dier korkulara dnkse,
bu ailede uyumazlklar vardr.
Bu korkular onun zihnini o kadar megul ediyordu ki, tedaviye geldii sralarda
baka bir ey dnmekte glk ekiyordu.
Bu noktada, neler olabilecei konusundaki sorumuza cevap verme hakkmz douyor
demektir. Baka bir ey dnemiyor-mu. Size sylemek istediim, bu her zaman
karnza kar. Ve bir sre iin yle deilmi gibi gzkse de, tarifin daha
sonraki blmlerinde
181
bunun onaylandn grrsnz. Bu bize umut verir ve doru yolda olduumuzu
gsterir. Sonradan ortaya ne kacan tahmin ederken fazla sapm deilizdir.
Yalnzca korkularn dndn okumu bulunuyoruz
yi bir ev kadn olarak, daha nceleri taknak (obsession) halinde bir pislik
nefreti ve titizlik tutkusuna sahipti...
Bu ortaya deiik bir tablo karyor - bir zorgu sinircesi. Temizlikle ilgili.
Belki de bir ykama - zorgu sinircesi. Eer pislikten, kirden korkuyorsa, her
zaman temizlemek zorunda. Her eyi ykayacak, temizleyecektir. Kendisini de.
Ayn ekilde, lm korkusu da ekiyor. Bu kark bir sinirce olmal. ok
enderdir. Bizim tecrbelerimize gre, zorgu sinircesine tutulanlar pek lm
korkusu duymazlar. Bazen iki fikri birletirir, rnein, "u masay silip
temizlemezsem," ya da "u ayakkablar iyice ykamazsam, kocam lecek," gibi, ya
da daha deiik eyler dnrler. Ama bu, kayg sinircesinde rastladmz
trden bir lm korkusu deildir. Yine bu salonda verdiim "Zorgu Sinircesinde
Taknaklar ve Zorgu" konulu konferansla akladm gibi, daima altta yatan bir
fikir vardr. Burada fikir, pislii temizleyip arndrmaktr.
Bu noktada daha baka eyler de anlyoruz. Bu kadnn beklenen yerde deil,
bambaka bir yerde megul olduunu gryoruz, ibirlii yapmyor, yalnzca kendi
aclarna ilgi gsteriyor, her eyi temizliyor, belki de ykama zorgusu var. O
halde u yargya varabiliriz: Bu kadn, hayatn sosyal sorunlarn zebilecek
bir insandr. Ama ibirliine hazr deildir, daha ok kendini dnmeye
hazrdr. Genel tecrbelerimizle biliyoruz ki, bu tr hayat tarzn organlarnda
bozukluklar olan ocuklarda grrz, bir de martlm, sevilip okanm,
baml ocuklarda grrz. Daha seyrek olarak, ihmal edilmi ocuklarda ortaya
kar. nk ocuk ok ihmal edildii zaman genellikle lr. Bu sinirceli
(nrotik) ocuklarn ou martlm, baml hale getirilmilerdir ve onlara
kendileri hakknda yle bir inan verilmitir ki, bakalarna gsterdikleri
ilgiden fazlasn kendilerine gsterirler.
Bu kadn yksek bir ideal uruna aba gstermektedir. Btn dier insanlardan
temiz olmak. Gryorsunuz ki, bizim hayatlarmz beenmiyor, daha temiz
olmasn istiyor. Temizlik aslnda
182
ok iyi bir eydir ve hepimiz de ondan ok holanrz. Ama bir insan hayatnn
odan temizlie yneltirse, bizim hayatmz yaayamyor demektir. O halde bu
insan iin baka bir yer gereklidir. nk ykama zorgusu olgularna dikkatle
eilmiseniz grecek ve inanacaksnz ki, bu insanlarn istedii dzeyde bir
temizlie ulamaya olanak yoktur. Her zaman biraz kir, biraz toz vardr. Hayatn
yalnz bir tek ynne; rnein, temizlie bakarak yaayamazsnz, nk o zaman
hayatn uyumu, armonisi bozulur.
Grebildiim kadaryla, hayatn ve duygularmzn ancak bir tek blmnn
nemini, ne kadar vurgularsak vurgulayalm, abartm saylmayz ki, o da
toplumsal ilgidir. Eer toplumsal ilgi varsa, onu ne kadar gelitirirsek
gelitirelim, hayatn uyumu, dengesi, armonisi bozulmaz. Ama hayaln baka hangi
blmne fazla arlk verirsek, bu uyumu hemen bozarz. Dikkatinizi sala
yneltip yalnz onu dnseniz, hayalnz mahvolur. Yalnz para dnseniz, yine
hayalnz mahvolur. Ne yazk ki, onu hepimiz dnmek zorundayz. Aile iine
dner, dier tm ilikileri reddederseniz, yine hayatnz mahvolur. Byk
tehlikeleri gze almadka, yalnzca bir noktaya ynclemeyeceimiz, yazlmam
bir kanun gibidir!
imdi yine okumaya devam edelim.
Hem evine, hem kendi ahsna dnk olan bu kirden nefret ve tertip ak o sra
ok nemliyken, bugn artk bu her iki noktada da ihmaller gsterdiini
gryoruz.
Bu da pek sk rastlanan bir ey deildir. Bize bu tr kimseler, bu temizlik,
tertiplilik dkn, pislikten kanan insanlar hep bu dnce erevesiyle
gelirler. Fakat bu kadn bu iten vazgemi bulunuyor. Bu yeni durumda nasldr,
onu bilemeyiz ama, byk ihtimalle bu zorgu sinircesi karsnda baarya
ulam da deildir ve bu nedenle bir adm daha ilerleyerek -eer okuduklarm
doruysa- bu sefer kendini ihmal etme, pis olma durumuna gelmitir.
imdi burada ilgin bir nokta var. Ben ykama-zorgu sinircesi hastalan kadar pis
insan grmemiimdir. Bu tr insanlarn evine girdiinizde ierisini duman dumana
bulursunuz. Sada solda atlm ktlar grlr. Eller ve btn vcut kirlidir
ve hasta hibir eye elini srmez. Burada da byle mi, bilmiyorum ama, ykama-
zorgu sinircesinde genellikle yle olur. Bu insanlarn, dier kimse-
183
lerin asla bana gelmeyen baz servenler geirmeleri de gariptir. Nerede kir
varsa, onlara da bular. Belki hep evrede kir aramalarndan ve kirden kaan
insanlar kadar zeki olmamalarndandr. Bakalarnn pekl kanabilecei
durumlarda kirlenen, stleri pislenen bu tiplerle ok karlammdr.
Bylelerinin kaderidir bu. Ne yapar yapar, pislii bulurlar.
Bu olguda vazgemenin ne anlama geldiini bilmiyoruz. Belki ldrya doru bir
adm olabilir. Zaman zaman zorgu sinircesi hastalarnn bana bu da gelir.
Yukarda sz edilen lm korkusu, belli bir bak ylgsyla (fobi)
ilgiliydi...
Bak ylgsna da zorgu dncesi diyebilirsiniz. Sk da rastlanr. nsanlar
bak grnce korkarlar. Bununla birisini ldrebileceklerinden korkarlar. Ama
hi ldrmezler. Dncede dururlar. Bu dncenin gerisindeki anlam, gizlidir.
Tm hikyesini ve ne demek olduunu anlamak zorundayzdr. imdi anlamn
anlatyorum. Bir insann sanki, "Seni ldrebilirim," demesi, ya da buna benzer
eyler sylemesi demektir. birliinin yokluu ve Dmanlk
Daha nce fikir ayrlklarndan sz etmitik. Koca ihtirasl. Kadn da,
sinirceli (nrotik) kimselerle ilgili genel tehisimizden bildiimize gre, yine
ihtirasl. Ynetmek istiyor, ba olmak istiyor. En temiz insan kendisi olmak
istiyor. Kocasndan nasl uzak durduunu anlayabiliyoruz. Onun kiisel olarak,
cinsel olarak yaklamlarn itiyor, nk o temiz deil. Kadn her eye pis
diyor. pmeye de pis diyor. Onunla ilgili yorum yapamayz. Kir arama konusunda
ne kadar ileri gittiini bilmemiz gerek, fici ocuu var ve bunlarn kendi
isteiyle domadna inanmamz gerek. Burada ibirlii yokluunu gryoruz.
Biraz daha yakndan bakarsanz, bu kadnn frijid bir kadn olduunu da
grebilirsiniz. Nedenini anlyor musunuz? Her zaman kendini dnyor.
Erkeklerle kadnlar arasndaki cinsel fonksiyonlar ancak iki insann ii olarak
yerine getirildii zaman doru bir eydir. Bir insan yalnz kendini dnrse,
cinsel duygular iyi ve doru olmaz. O zama frijidite olur. Daha seyrek olarak
rastladmz ey, vaginismus'dur ama, ounlukla frijidite olur. O kadnn
ibirlii yapmayan bir kadn olduun-
184
dan emin olabilirsiniz. Bu onun cinsel idlerinden belli olabilir. Cinsel iti ile
cinsellik arasndaki fark da anlamamz gerekir. Cinsellik bir ekil, cinsel iti
ise bir harekettir. Her ne kadar emin olmamak, pein konumamak gerekirse de
sanyorum diyebiliriz ki, bu hasta cinsel ilikiden holanmyor.
Bak ylgs konusundaki cmle yle devam ediyor:
... ve korkusu hem intihar, hem de ldrme korkusu oluyordu.
ntiharlar tartrken anlattm gibi, bu her zaman iin, ibirliine
eitilmemi bir insann iaretidir, Hep kendini kollamaktadr ve karsna hazr
olmad bir sosyal sorun kt zaman, kendi deeri konusunda yle bir duyguya
sahiptir ki, kendini ldrrse bir bakasnn cann yakm olacandan emindir.
Elinizden byle olgular gemise, bu tr insanlar anlyorsunuzdur. O halde emin
olarak syleyebiliriz ki, her intihar mutlaka bir sulama ve bir intikamdr,
yani saldrgan bir harekettir. O halde bu ylgnn kime ynelik olduuna
bakmal, o insan aramalyz. Bunun koca olduuna hi kuku yoktur. Bu olduka
byk bir gvenle tahmin edilebilir. Yukarda grdmz zere, anlaamad
kocasdr. O ynetmek istemektedir, kadnsa yalnzca kendi ahsyla ilgilidir, o
halde bir intikam veya saldr sz konusu olduu takdirde, bu kocaya kar
olacaktr. Bunu tahmin edebilirsiniz... ama imdi de bekleyelim, bakalm
kantlayabilecek miyiz?
Bakalarna kar saldrgan dnceleri ve duygular baka ekillerde de
gzkyordu.
"Bakalar" diye bir ey gryoruz. Bunlarn kimler olduunu bilmiyoruz ama, bir
bakma bizim koca olaca yolundaki tahminimize ters dyor.
Zaman zaman kocasna vurmak, ona tokat atmak iin bir tepi duyuyor...
te daha nce de sylediim ey. Genel tptakinin ayn. nceden tahmini
yrtmseniz, kant az sonra karnza kabilir. Eer hzla zatrree tehisi
koymusanz, az sonra bu n yargnz kantlayan belirtiler grebilirsiniz.
Byle kantlan grnce ayamzn salam yere bastm hissederiz.
... ya kocasn veya... '
Ne kacan biliyoruz - ya kocasn veya ocuklarn. Sula-
185
yabilecei baka kimse yoktur. ocuklan sevmeyecektir. Ona ocuklarn sever
misin? diye sorsanz, "Evet, ocuklarm benim her eyimdir!" diye cevap
verecektir. Bireysel Psikoloji'de biz, bir insan anlamak istiyorsak,
kulaklarmz tkamak zorunda olduumuzu renmiizdir. Yapacamz ey bakmak
ve grmektir. Bu yolla, bir pantomim seyrediyormuuz gibi grrz. Belki daha
baka insanlar da vardr. Belki bir kaynanas vardr. Buna armayz. Ama
bildiimiz kadaryla, bu cmlede bundan sonra "ocuklar" kelimesi gelmelidir.
... ya kocasn, ya da cann skan her kimse onu.
Kimdir cann skan insanlar? Bu kadnn ok duyarl olduunu gryoruz ve genel
tehiste duyarlln ne demek olduuna baktmz zaman, kendini dman
diyarlarda hissetmek ve kendisine her yandan saldrldn sanmak olduunu
gryoruz. Bu hayat tarz, ibirlii yapmayan, kendini rahat hissetmeyen insann
hayat tarzdr. evresinde hep dmanlklar hissediyordur ve bu yzden de buna
gl duygularla tepki gsteriyordur.
Kendimi dman bir yerde hissetsem, her an saldrlar bekle-sem, canmn
sklmasn, kk drlmemi beklesem, ben de ayn ekilde davranrdm. Ben de
duyarl olurdum. Bu ok ilgin bir noktadr. Bu insanlar yalnzca
duygusallklarna bakarak ak-layamayz. Onlarn yanl olan hayat anlamna
bakmal, nasl yetitirildiklerini, nasl bydklerini renmeliyiz. Bu kadn
kendini gerekten dman diyarda hissediyor, kendisine saldrmasna, kendisinin
kk drlmesini bekliyor. Yalnzca kendini ve kendi selametini dnyor,
kendi stnlne, hayat zorluklarn yener-kenki stnlne ilgi gsteriyor.
Bu duygusal insanlar, bu gr asndan anlalmaldr. Eer ben nmde bir
uurum olduuna inanyorsam, gerekte uurum ister var olsun, ister olmasn,
hibir ey deimez. Ben kendi anlammn acsn ekiyorum, yoksa gerein
deil. Bitiik odada bir aslann var olduuna inanyorsam, aslnda varsa da, yok
sa da, benim iin hepsi birdir. Ben yine ayn ekilde davranacam, varm gibi
davranacam. O bakmdan, biz o insann verdii anlam aramalyz. O anlam da,
"Ben gvende olmalym!" Yani bencil bir anlam.
Yine okuyoruz:
186
Bu nitelikler son zamanlarda iki ynde gelimi. Birincisi zaman zaman sokakta
yanndan geen hi tanmad bir insana vurmak iin kuvvetli bir istek duymu.
Bu tpk benim tarif ettiim gibi deil mi? Bu kadn dman diyarda yayor ve
evredeki herkes dman. Sokakta grd bir yabancya vurmak istemek,
geinilmesi imknsz bir insan olmak, kendini haksz drmek demektir. Kendini
aresiz brakmak demektir. Bunun da anlam; "Bana bakmalar gerek. Birinin bana
bakmas, dikkat edip beni kollamas gerek," demek olmaktadr. Baka insanlar,
ya da bir baka insan kendisine bakmaya zorlu-yordur. Bunlar ister kelimelerle
ifade etsin, ister etmesin, hayattaki tavryla konuuyordur ve byle davranmakla
dier insanlar kendisinden sorumlu olmaya, kendisine bakmaya zorluyordur. Ama
ayn zamanda, kocann bu konudaki izlenimine de bakmamz gerek. Kans sokakta
her grd yabancy tokatlamak istiyor ve kendisi de bu kadnla sosyal iliki
iinde yayor. O zaman kadnn her yapt onu da etkiliyor. Bir eyler yapmas
gerek. Byle bir durumda ne yapabilir? Bu kocann aptal olmadn varsayyoruz
ve ne yapmas gerektiini tahmin ediyoruz. Bu kadna elinden geldii kadar
bakmas, onu kollamas, hep yannda bulunmas zorunlu. Kadn bu hareketiyle
kocann davranna kurallar koymu oluyor. Gryor mjinfuz, bu ihtiras1!
kadn, ihtirasl kocasn yenmi oluyor! yle bir biimde davranyor ki, baka
insanlar kendilerini sorumlu hissediyorlar. Kocasn smryor, kendisi komutan
oluyor ve anlyoruz ki, hi deilse bu noktada kadn ynetiyor.
Kocasn esir etmek istei
imdi yine devam edelim:
kincisi de, ocuklarndan kk olanna, drt yandaki oluna kar ldrme
istei duyuyor...
Bunu daha nce grmemitik, ama tahmin etmitik. Saldrlarn ocuklara
dneceini daha nceden hissetmitik. Burada ikinci ocua zellikle iaret
edildiini gryoruz ve buradan kadnn bu ocuu istememi olduunu tahmin etme
frsatmz douyor. Bu ocuk, istenmeden dnyaya gelmi bir ocuk. Bu da bu
yolla ifade buluyor. Kadn, o ocuu ldreceinden korkuyor, ona iyi muamele
etmemekten korkuyor, vb. Bu duygular yle younlayor ki,
187
1
kocas dikkatini kadma yneltmek zorunda kalyor. Koca artk esir olmu durumda.
Ve herhalde bu kadn uzun zamandan beri anlam ve hayl olarak o kocay bir esir
ve kle haline getirmekten baka bir ey dnmemi. Koca genel bir tutumla raz
olsa, kadn tatmin olacak. Baz kocalar bunu yapar. Ama biz bu kocann ihtirasl
biri olduunu duymutuk. O, kadnn raz olmasn, teslim olmasn, kendi
boyunduruu altna girmesini istiyor. Sava adam kaybetmi, kadn kazanmtr.
Normal ekilde kazanmamtr. Kocasn ikna ederek, onun ilgilerini paylaarak
yapmam, bu yzden, bizim kolayca anlayabildiimiz bu noktaya gelmitir.
Hakldr, zekice hareket etmitir. Eer erei fethetmek, kazanmaksa, kocasn
boyunduruu altna almaksa, o zaman ok doru ekilde hareket etmitir. Yaratc
bir i yapm, bir sanat eseri yaratmtr ve bizim bu kadna hayranlk duymamz
gerekir.
imdi size, byle olgularda, buradan teye nasl devam ettiimi anlatacam. ok
ksa kelimelerle ifade ediyorum. Ona, "Size hayranlk duyuyorum, bir sanat eseri
yaratmsnz. Fethetmi, kazanmsnz," diyorum. Ve bunu en tatl ekilde
sylyorum.
Aradaki ilintiyi de anlataym. Bu kadn birisini ldreceine dair korku duymay
aryor. Aradaki ilintinin tmn grmeliyiz. Kadn bir noktaya arlk veriyor,
dierlerini aramyor. Baka ruhbilimciler, bu kadn arm (srprizle
karlam) diyebilirler, oysa arm deil. Ben aka grebiliyorum. O
kendisi, grmek istemiyor, nk eer grrse, toplumsal ilgisinden geriye
kalan isyan edecek. Aptal veya deli olmayan hibir insan, bakalarn bu yolla
ynetmek istediini kabul etmez. Bu nedenle de bakmak istemez, kendisinin
bakmasna izin vermez. Ama biz onu baktrmak zorundayz. Ben bu yzden, byle
tatl tatl konumay, onun zeksn vmeyi, "iyi yapmsn," demeyi tercih
ediyorum.
Sonra ortaya baka bir soru kyor. Acaba daha nce de tek erei herkesi
ynetmek miydi? Bu noktada, ocukluunda da herkesi ynetmekten, emir vermekten
holanp holanmadm renmemiz gerek. Bunu da ikinci bir flabek olarak
kantlarsak, bu kadn tanmadmz, nasl bir ocukluk geirdiini
bilmediimiz konusundaki kukularmza ve bize yneltilen eletirilere ne
demeli? Eer ocukluunda da emirler yadrdn bir kantlayabilir-
188
sek... Baka hangi msbet ilimde yirmi be ya da yirmi yedi yl nceki bir olay
bu kadar net ekilde ortaya serebilirsiniz? Bu kadna ilk, en eski anlarn
sorarsanz, eminim ki, size iinde kendini "patron" durumunda gsteren bir olay
anlatacaktr. nk az sonra bu kadnn tm hayat tarzn anlamak zereyiz. Bu
kadn, yneten bir kadndr ama, asla normal yollardan kazanamamakta, fethede-
memektedir. Baarma ans da olmamtr. Fakirlik bir yandan, ihtirasl koca bir
yandan, abucak doan iki ocuk bir yandan ve kendisi de ibirliinden yoksundur
ki, bunu daha nce grmtk.
Normal yolu sese yenilmek zorunda olduundan, o da kazanmak iin baka bir yol
bulmutur, ama o yol da yararl veya sosyal bir yol deildir.
Bazen olunu ldrmek dncesi o kadar youn olarak gelmektedir ki, bunu
dnce alanndan karp uygulamaya sokacandan korkmaktadr.
Bunu uygulamaktan ne kadar korkarsa, kocas ona o kadar daha ok dikkat etmek
zorundadr.
Kendisi bu belirlilerin bir buuk yldan beri var olduunu sylemekledir.
Eer bu doruysa, bir buuk yl nce, yani ocuk iki buuk yandayken ne gibi
bir olavg^yer aldn bilmek isteyeceiz. Eer durum ikinci ocuun durumunda
balam olsayd, daha kolay anlardm. Ama eer belirtilerin bir buuk yl nce
balad doruysa, o sra bu kadnn ne durumda bulunduunu ve onu neyin
etkilediini bilmek zorundayz. Bulacamz ey, kendisinden ibirlii
yapmasnn beklendii ve onun bunu yapamad olacaktr. Yaparsa boyunduruk
altna gireceinden korkmutur. Bunu istemez, nk fethetmek istiyor. Ama yine
de bilmek zorundayz.
Fakat daha dikkatli bir inceleme bize kesin sinirce izlerinin uzun yllardan
beri var olduunu gsterir gibidir ve bunlar evliliinden bu yana daha belirgin
hale gelmitir. Kendisi de bize "evlendiim zamanki insan deilim," demitir.
"Evlendiinden beri!" Bu ok ilgin, nk genel tecrbelerimizden biliyoruz ki,
bir insann toplumsal ilgisinin olup olmadn, eit durum, tpk birer
snav gibi ortaya koyabilmektedir: Sosyal problem (bakalarna kar davran),
meslek problemi (i
189
hayatnda yararl olmann yolu), evlilik problemi (dier cinsten bir insanla
nasl iliki kurulaca). te bu , bir insann sosyal ilikilere ne kadar
hazr olduunun snavlardr. Eer bu kadnn belirtileri evliliinden bu yana
daha ktlcmise, onun evlilie hazr olmad, nk kendisiyle ok fazla
ilgili olduu ortaya km demektir.
Anna-babann rnei
Ya aile gemii? Okuduum pek ok aile gemii fazla bilgi vermez. Biz Bireysel
Psikologlar ocuu anlayabileceimiz ekilde etkileyen baz durumlan renmeye
almzdr ama, kaltmla ilgili olarak bize anlatlanlarn, yani yalnzca
kaltmla ilgili olanlarn hepsini reddetmek zorundayzdr. rnein, halalardan
birinin deli olduu, ya da bir bykannenin ayya olduu eklinde anlatlanlar.
Bunlar hibir ey ifade etmez, bizim anlaymza da katkda bulunmaz. Buna
karlk organlardaki bozukluk veya eksikliklere byk ilgi gsteririz. nk
baz ailelerde organik aclar, bozukluklar olan insanlar bulunur ve bu
ailelerin ocuklarnn da ayn organlarnda bozukluk hissettiklerini grrz.
Ama ne olursa olsun, aileyle ilgili anlatlanlar bize fazla yararl olmaz.
Aile gemii her iki tarafta da sinirce gstermektedir.
Bu deerli bir bilgi, nk ocuun aile hayalnn hi de iyi olmad ortaya
km oluyor. Sinirccli demek, anneyle baba baz eyler iin atyor, kavga
ediyorlar demektir. Belki tahakkm etmek iin, belki ynetmek iin, belki
bakalarn boyundurua almak iin, belki bakalarn kullanmak veya smrmek
iin. Ve byle bir atmosferde byyen ocuklar gerekten tehlike iindedir. Ama
bu noktada sylemek istediim bir ey var. Bu ocuklar tehlike iindedir ama,
yine de mutlaka ac ekecekler demek deildir. Bu tehlikeleri yenebilir,
baarya ulaabilir, bu tecrbelerden yararlanabilirler de. Ama var olan bir
ihtimal bizi bunlarn tm hayat tarznn bencillie dnebilecei konusunda bir
beklentiye doru itmektedir.
Ayn zamanda bu bilgileri verenin de hastann kendisi olduu hatrlanmaldr.
Kendisinin annesiyle babasna davran da tarafsz saylamaz.
Bu davrann nasl bir ey olduunu grmek istiyoruz. Bu sz-
190
ler herhalde annesiyle babasna dmanca tavr ald anlamna geliyor. Onlara
kar mcadele etmi.
rnein annesinin de, babasnn da tek ocuk olmalarna z-lyormu. nk,
kendisinin iaret ettii gibi, o zaman teyzeleri, daylar, halalar, amcalar
olmuyor, baka ocuklar gibi ona bol bol hediyeler gelmiyormu.
Bu kadn herkesin kendisine srekli olarak hediyeler vermesini bekliyor ve
bylelikle hayat tarznn byk ksmn aa vurmu oluyor. Bu insan, vermesini
deil, almasn seven bir insan. Bu tipin tehlike iinde olduunu, hayatta
glk ekeceini biliyoruz. zellikle de ihtirasl bir erkekle karlarsa.
Babas iiymi. Annesi de ok alan bir kadn olup evini tek bana
ynetirmi. Fakat bir nemli konuda sorumluluktan kanr-m. ocuklarn
hatalarnn dzeltilmesi gerektii zaman bu konuyu kocasna brakmay tercih
edermi.
Bunun anlam, kadnn yeterince kuvvetli olmad ve cezalandrma iini kocasna
brakmas demektir. Bu durum birok ailede vardr. ocuklar iin bu ktdr,
nk anneye sayglar azalr, onu hafife, alaya alrlar, zayf bir insan olarak
grmeye balarlar. Bu iyi olmam, nk baba sadistmi.
Sadistin buradaki anlammda, adam ocuklara tokat att zaman cinsel zevk alyor
gibi Wr im bulunduunu sanmyorum ama, herhalde ok sert, zorba bir insan olup
ocuklar sindiriyordu. Buradan ocuun baka insanlar boyunduruu altna
almay neden nemsediini ve kendine neden bunu erek olarak setiini
grebiliyoruz. Kt dvlen ocuklarn, "Ben de byynce ayn eyi bakalarna
yapacam, onlar ynetecek, onlara emirler vereceim," diye dndn ok
bilirim. Baba bu sertliiyle ocua bir erek vermitir. stnlk ne demektir?
Dnyada kudretli bir insan olmak ne demektir? Bu zavall kz, ocukluunda her
zama sindirilmi, kt muamele grm, kafasnda tek fikir de, "altta
olmaktansa, ste olmak daha iyidir," eklinde gelimitir. Bakas sana kt
muamele edeceine, sen bakasna kt muamele et. Biz artk onu bu bak
asndan ve bu dzeyde gryoruz.
Baba, karsndan ocuklarn herhangi bir kabahat yaptn, hele de kendi
kesesine dokunun bir kabahat yaptn duyarsa, r-
191
nein izmelerinin penelerini abuk eskittiklerini renirse, onlar acmaszca
dvermi.
te buradan beden cezasyla ilgili bir eyler reniyoruz. Bunun sonucu olarak
ocuklar srekli olarak babalarndan korkar, ayn nedenle annelerine de hi
alamazlarm.
birliini annelerinden ve babalarndan renemezlerse, baka nereden
reneceklerdir? Yine bu kzn kafasnda azck bir ibirlii anlay varm
ki, evlenebilmi. Belki bu kadarn baka ocuklardan renmitir. Ama annesiyle
babasndan olmad kesin.
Kendisi yine de, babam iyi bir insand diyor, yalnzca cumartesi geceleri kt
olduunu sylyor, nk cumartesileri adam eve sarho gelirmi.
Bunun anlam, ocuk babay tercih ediyor demektir. Bunu okumaklar, bu ocuk
ailenin en byk ocuu olmal, diye bir elkiye kapldm. nk ailenen byk
ocuu, isler kz, ister erkek olsun, babaya dner. kinci bir ocuk gelince
anneyle ilikiler ksteklenir, taht bo kalr, bu da babaya bir ans verir. Ama
bu yalnzca bir tahmindir. Bunu kantlamamz gerek.
Byle zamanlarda ocuklar dvd gibi anneyi de dver, onlara grtlaklarn
keseceini syleyip korkulurmu.
' Bu kz, kendi zorgu dncesinde babasn taklit ediyor: Birini bakla
ldrmek. ocuunu veya kocasn. stnlk ereini bu yola dkmesi konusunda ona
babasnn yn verdiini sylememi miydim?
Dikkat edin, baba yalnzca svp sayyor ve korkutuyor. Gerekten kalkp onlarn
grtlan kesmiyor. O halde bence bu kadnn da "birini ldrebilirim," dedii
zaman yalnzca korkutma olduunu dnmekte haklym.
Bu son nokta herhalde A. tarafndan da benzer belirtilerin gsterilmesi
asndan ilgintir. Gerekten de bu kadnn sinirce belirtileri birok
bakmlardan babann karakteristiklerinin bir taklidine yneliktir.
Bir doktor olan rapor yazar yle devam ediyor:
Kendisi de, kendi ocuklarna yeterli sebep olmadan
vurmak eilimindedir.
Buna katlmyoruz. Ona ynelik bir tahrik var. stn olmak is-
192
tiyor. Babasnn da stn olmak istedii gibi. Bu bir tahriktir. Kadn tahrik
ediliyor: "Amir olmak istiyorsam ocuklarm kullanacam, nk onlar zayf ve
bana geri vuramazlar."
Fakat sonradan bu zalimliinden byk pimanlk duymaktadr...
Burada aklma, pimanlk, sululuk, vb.'ye ilikin sk sk bir eyler duymakta
olduumuz geliyor. Biz Bireysel Psikologlar bu konuda kukucuyuzdur. Bu
pimanla, sululua pek fazla nem vermeyiz. Bizce bu ok bo ve yararszdr.
Bir ocuk fena halde dvldkten sonra, pimanln nemi yoktur. Fazla gelir.
Bu iki eyden bir tanesi yeterdi. Ya pimanlk, ya da dayak. Ama ikisi birden!
Birisi bana vurup sonra piman olsa, bundan hi holanmazdm. Ben bu pimanlk
duygusunun bir hile olduunu gryorum. Bakalarna tahakkm etme zalimliini
grmeyelim diye. Anlam udur: "Ben soylu bir kadnm ve pimanlk duyuyorum."
Bence modern toplumu, bu pimanlklar dikkate almamak zere uyarmak gerekir.
Bunu problem ocuklarda sk sk grrz. Bir kabahat yaparlar, alarlar, zr
dilerler, sonra tekrar yaparlar. Neden? nk pimanlk gstermeseler, ayn eyi
yapmaya devam etseler, saf d edileceklerdir de ondan. Kimse bunun her zaman
srp gitmesine dayanamaz. Bunlar kendilerine, bakalarnn karamayaca bir
interland kuruyorlar. KendilerinPakll ocuklar, ya da akll insanlar
olduuna inanyorlar. te bu kadn da yle. Zalim oluyor, piman oluyor, ama ne
nemi var? Gerekler deimiyor ki!
... bu pimanlk duygusu, gelecek sefer de yer alacak benzer patlamalar
nlemeye yararl olmuyor.
Bunu zaten bekliyorduk, nk bu bir hile. Pimanlk duygusunu melankoli
olgularnda da bulursunuz ve her zaman hiledir. lerlii yoktur. Doru tahmin
etmiiz.
Dier ocukluk ve genlik durumlar
A. sekiz kiilik bir ailenin ikinci ocuu, ayn zamanda ikinci kz ocuuydu.
nce drt kz, sonra da drt olan ocuklar olmutu.
kinci ocuklar hakknda genel olarak bildiimiz ey (geri kural yoktur ve biz
yalnzca ounluktan sz ediyorus), bunlarn daha fazla aba gsteren insanlar
olduudur. Bir yar durumu vardr.
193
Her zaman birinci ocuu gemek islerler. Geri birinci ocuun genellikle
babaya dndn syledim ama, zaman zaman ayn eyi ikinci ocuklar da
yaparlar. Hele de kendisi marlrken yeni bir ocuk domu, oluan durum onu
babaya doru ekmise.
Baz ocuklarn baa gemek, birinci olmak iin abaladn biliriz. Kutsal
kitapta Yakup ve Esau ile ilgili olay bunun tipik bir rneidir. Amerikan
istatistiklerinde ocuk sulular arasnda ikinci ocuklarn ounluu
oluturuyor olmas da ilgintir.
Bireysel Psikoloji, bir ve iki yandaki, veya o yaa kadar olan ocuklar
arasnda bir incelemeye balamtr. Burada tm hayal tarznn anlalabilecei
geni alanlar bulunmaktadr. kinci ocuklarla ilgili baz iyi, baz yanl
gerekler ortaya kacaktr. Bir yar sanki. Durmadan birinci ocuu gemek
istiyorlar. Belki bu olguda da byle. Ama imdilik daha ileriye gitmeyelim.
ocukluunda genellikle mutlu, neeli, salkl bir ocukmu...
Eer yleyse dikkatleri toplayan, tercih edilen ocuk olmulur. Belki de ailenin
en sevilen ocuu.
... ve en byk abladan ok farklym. Ablay bize sessiz, iine kapank,
kendisinin bencil diye nitelendirdii bir ekilde tarif ediyor.
Bir kere iine kapanklk elbcte ki, bencilliktir; nk, o insann yalnzca
kendisini dndn gsterir. Gryoruz ki, bu kz abasnda ansl olmulur.
Byk ablada yenik bir davran, bir tavr vardr ve zaten de yenilmitir. Bunu,
bu kzn tm davrannda buluyoruz: Nasl yenebilirim? Anne olma, ynetme
ereinde baarl olabilecek durumdadr. Hem de kolayca. nk ablas teslim
olmu, yenilmitir.
Anne ile babann fikri de buna benzer grlyor, nk birinci ocua zellikle
kat davranyorlarm.
imdi anneyle baba da ona bu yarta yardm ediyorlar ve byk ocuu
sindiriyorlar.
Abla sk sk ban derde sokuyormu ve ablann babasndan yedii kt dayaklar
ikinci kz ok korkutuyormu
Ablas kt dayak yedii iin korku duyuyor.
Ailenin geri kalanlarn A. ok seviyormu, yalnz erkek kardelerinin en by
hari, ki bu nemli gzkyor.
194
Yani ilk doan erkek ocuu sevmiyor. Herhalde o doduu zaman ok sevilmi,
deta aile ona tapm. A. bundan holanma-mtr. Buradan varabildiimiz sonu,
geri sonradan kantlamamz gerek ama, bu erkek ocuun, ailede kzn durumunu
tehlikeye soktuu yolunda olabilir.
Tpk ablas iin olduu gibi, bu kardei iin genel kans da, onun bencil ve
dncesiz olduu, "geri kalanlarmza benzemedii, bir tek T.'ye (abla)
benzedii" yolundayd.
Dier ocuklarla ayn fikirde olabilmesi, onlar ynetcbildiini gsteriyor. Bu
erkek ocukla en byk abla sorun yarattklarndan, onlarla ayn fikirde
olamyor.
Kiisel tarihe: Daha nce de belirtildii gibi, A. salkl bir ocuk olup bu
salndan gurur duymaktadr. Fakat on drt yandan on yedi yann sonuna
kadar, bir tr guatr hastalndan muzdarip olmu, sonra iyilemitir.
Burada bir organik kusur gryoruz. Sinirce hastalarnda bu sk sk ortaya
kar. Bunun onu ne kadar etkilediini ancak birinci ocuktan renebiliriz ki,
onunla ilgili pek fazla bilgimiz yok.
Geri hastal daha sonra nksetmemitir ama, tedavisi srasnda zaman zaman
glk ekmi, soluk alma zorluuna uram, bu onda epey kayg yaratmtr.
Bu herhalde liroid basncjpdan doan bir ey deildir. yle olsayd, farkna
varlr, tedavisine gidilirdi. Herhalde bu psikolojik bir sorundu. Tedavi
srasnda duygusalla kaplnca soluk alamyordu. Ya da poz yapmak istedii
zaman, kendisine haksz muamele edildii duygusuna kapld zaman oluyordu
belki bu. Soluk almasn bunlarn hepsi etkilemi olabilir. Ama sebep liroidden
olsayd, aka grlrd.
Okulda notlar baya iyiydi ve o sra arkada edinme zorluu da hi yoktu.
Unutmayn ki, balangtan bencil olan ve sevilmek, iyi durumda olmak yolunda
aba gsteren insanlar, bsbtn de ibirliinden yoksun deillerdir. Bu
bakmdan, herhalde balangta baarl olan ve sonra ilerleyip tm okulun
lideri olmak isteyen bu kzn kolay arkada edindiine amyoruz. Herhalde ona
boyun emeye hevesli arkadalard bunlar. Ama bunu kendisiyle grrken
renebiliriz.
195
Okulu on drt yanda brakt, ama birka ay boyunca yine kendi aileseyle ayn
evde oturmay srdrd. Her sabah ie gidiyor, iini ok seviyordu.
Demek ki, iyi bir yere rastlam. Hem fikirlerini rahata ifade edebiliyor, hem
belki bakalarn ynetebiliyormu.
Fakat evinden ayrlp, baka yerde ev hizmetlerine girince, yeni sorunlar ba
gsterdi.
Ev hizmetleri demek, boyun emek demektir ve bu kadn da boyun eemiyor,
ibirlii saylacak ekilde boyun emiyor. Mutlaka ynetmesi gerek ve burada da
buhun yeni bin kantn gryoruz. Bakalarnn ynettii bir duruma hazr
deil. Ev hizmetlerinde almak zorunda kalan ve boyun eemeyen pek ok kz
grrz. rnein ben bir hizmeti hatrlyorum. Evin hanm ona o gn leden
sonra papaann kafesini temizlemesini sylerse, yle diyordu: "Bana bugn
leden sonra ne yapmak istediimi sorun, ben de size, papaann kafesini
temizlemek istiyorum, diyeyim." Byle olunca, sanki o i kendi fikriymi gibi
gzkyordu. Kendi emir veriyormu gibi. Ayn eyi askerlikte de grrsnz. Ere
bir emir verildiinde, bunu sanki kendi emriymi gibi tekrarlamas beklenir.
rnein; "Bu trene katlacam!" der. Ordunun bu kuralndaki bilgelii
gryorsunuz, deil mi?
Geldiinden bir hafta sonra srtnda yle kt irpene banlar kt ki,
doktor tekrar eve dnmesini syledi.
Bu banlar nefretinden kard diyecek kadar ileri gitmeyeceim ama, insan
belli bir yerde kendini kt hissederse, bir eylerin olduu da dorudur. Benim
ruh hekimi olan kzm kazalar zerinde inceleme yaparken bunlarn yansnn
ilerini sevmeyen insanlarn bana geldiini bulgulad. nsanlar trafikte
ezildii, bir yerlerden dp yaraland zaman, sanki; "Babam beni bu ie
girmeye zorlad iin oluyor. Ben baka i istiyordum," diyorlarm gibi bir
durum var. Hem de kazalarn yans! Bu yzden, insan durumundan memnun deilse,
byle irpene gibi bir ey karabileceinden olduka eminim. Daha ileri gitmek
istemem.
Eve korkular iinde dnd, nk bir keresinde ablas da hastalk yznden eve
dndnde hi de iyi karlanmamt.
Ne yapmas gerektiini renmi!
196
Yine de, bir sre her ey yolunda gitti. Ama ksa zamanda baba, kznn hl
srtnda olmasndan, kendi parasn yemesinden memnunsuzluk belirtmeye balad.
Bir sabah A. kahvalt etmek zere mutfaa girdiinde, bu kriz de doruk noktasna
ulat. Babas durup dururken elinde bir krekle ona saldrd. Belli ki, niyeti
kzn kafasna vurmakt.
Sabah saati. Demek ki, baba sarho deildi.!
Kz korku iinde evden frlayp kat ve gn boyunca ailesinden sakland. O gn
kilisenin bahesinde geirmi olmas, belki sonradan tabut, cenazeci ve lmle
ilgili dier eylere kar korku duymas bakmndan nemli olabilir.
imdi ortaya yeni bir fikir km oluyor. Bu kadnn hastalnn ve sinirce
belirtilerinin, kendisi farknda olsa da olmasa da, babasna ynelmi bir
sulama olduunu biliyoruz. Davrann hem doal tarihesini, hem de
biyolojisini inceliyoruz. u anda karmza ilk kemik kyor. Bu sinirce
belirtisini babasna balayabiliyoruz. Baba suludur ve kz da onu suluyor.
Kelimelerle ifade etse, yle derdi: "Babam bana yle ikence etti ki, ben onun
bu muamelesi yznden byle oldum?' Geri baba doru hareket etmemitir. Ama bu
byledir diye, kzm da yanl davranmas art mdr? Bu gerekten bir betep-
sonu ilikisi gibi mi? Babas hata yapt diye kendisinin de hsta olmas, hata
yapmas m gereklidir? Buna zorunlu mudur? Bu sorunun nemi ok byktr, nk
bu kadn, eer doru arlyorsak, aslnda bunu sylemek istemektedir. Babas
hata yapt diye kendisi de yapmal. Oysa zihninde bir se-bep-sonu ilikisi
yoktur. Bunu kendisi yaratmaktadr. Mantkl olmayan bir eyi manta
dkmektedir. Anne-babalar tarafndan eziyet edilmi baka ocuklarn da zorgu
sinircesine uradn grmmdr. Bu, l eyler arasnda grdmz sebep-
sonu ilikisi gibi deildir. Zaten artk l eylerdeki sebep-sonu
ilikisinden bile kuku duyulmaya balanmtr.
Fakat akamst annesi onu bulmu, eve dnmesi iin ikna etmitir. Babas olup
bitenleri akaya vurmu, kznn budalalna glmtr. Fakat kz konuyu byle
hafife almam, bir daha asla bu eve yerleip orada yaayamayacana ahdetmi,
bu szn de ok uzun sre tutmutur.
197
Bu yeni kararnda da, daha nce sylediim gibi, "Kimsenin beni ynetecei bir
duruma asla dmemeliyim," demektedir. Tm sinirceli hastalarda grdmz gibi,
ocuksu bir ekilde, yalnzca elikileri ve antitezleri grmektedir: Ya
ynetecek, ya da ynetilecektir. Yalnz sinircelilerde deil, hayattaki tm
baarszlarda yine byle, yalnzca elikilerin grlebilmesi ilgintir. Bazen
buna "ztlama" bazen de "kutuplama derler ama, aslnda eliki yarglarna
varmaktadrlar. Ya alt, ya st. Ya iyi, ya kt. Ya normal, ya anormal, vb.
ocuklarda ve sinirceli insanlarda, hatta bir de eski Yunan felsefesinde,
durmadan eliki ve ztlk aramann bu tr izlerine rastlarsnz.
Bu kadn bylelikle asla ynetilmemek gerektii sonucuna varm.
Bu olaydan sonra bir kere daha ev hizmetlerine dnd, gerekten ok alt. Ama
kaba ileri tercih ediyordu. Toz almak gibi vr zvr ilerden lolanmayn,
bir ey krma korkusuyla aklyordu.
Aklnda u olmal: Kendisi salkl bir kzdr, kuvvete deer verir ve ev
ilerinden holanmaz. Erkek kardei doduu zaman onun tercih edilmesinden nasl
tedirgin olduunu hatrlarsak, belki de kadn olmaktan memnun deildir. Byle
eyleri yapmaktan holanmamaktadr. Toz almak gibi iler ona gre deildir. Bu,
evlilie de neden hazr olmadn aklyor. Buna ben "erkeke itiraz" diyorum.
Byle bir durumda o insan, holanmad eyleri yapmaya zorlarsanz, o zaman
ii abartmaya kalkar, iinde bir tr fke ve hiddet oluur, bu da abartmaya
ynelir.
Bu durum, sonraki zarar verme, yok etme istek ve duygularnn bir ncs olarak
ilgin saylabilir...
Evlilik ncesi glkler
On sekiz yandayken bir delikanlyla nianland ve grne gre ona tahakkm
eder duruma geldi.
Bu raporun yazarnn da bizimle ayn paralelde dndn gryoruz.
Delikanlya tahakkm ettiini anlatrken kadndaki bu stn gelme belirtisine
parmak basyor.
Fakat zamanla bu delikanldan holanmamaya balad. "Hasis davranyor" diyordu.
ki yl sonra yz o gencin suratna frlatarak niana dramatik bir
sahneyle son verdi.
198
Bu kzdan byle bir davran beklemezdik. Daha yumuak bir hareket tarz
beklerdik! //
Fakat o gencin hl kendisine "kpek gibi" bal olduunu gururla belirtti. Bize
tedaviye geldii sralarda bile, hl onu soru-~yorinTBu balla ramen,
kendisi olaydaki davranndan pimanlk duymuyordu, j
Burada pimanlk duymuyor, nk duymasna gerek yok.
Sava srasnda, bir tara kasabasndaki cephane fabrikasnda ie girdi ve imdi
kocas olan adamla orada tant. Bu adam hatrlyoruz. Bir sakat o. Tahakkm
etmek isteyen insani arn zaman zaman sakatlara, herhangi bir zayfl olanlara
meylettiini biliriz. Bazen kurtarmak istedikleri alkoliklere yanarlar, ya da
sosyal dzeyi kendilerinden daha dk olan insanlara ynelirler, insanlar,
zellikle gen kzlar, ama erkekleri de, seimlerini bu yolla yapmamak iin
uyarmak isterim, nk akta ve evlilikte bir taraf kk grmek tehlikelidir.
Kar taraf isyan eder. ite bu adam da isyan etmi.
~ O srada adam hastanedeydi. Savatan yaral olarak dnmt. Bu kadnn
muhtemel kocada arad niteliklere iki bakmdan cevap veriyordu. Uzun boyluydu
ve alkolik de deildi.
Babann sarholuuyla gl olduunu anlyoruz. Zaten birok kzlarn
alkoliklerden korkmasnn nedeni, onlar ynetemeyecek-lerindendir. Alkoliklerin
i#yapaca belli olmaz. Fareler, bcekler ve srngenlerden korktuklar gibi,
alkoliklerden de korkarlar. Bu korkunun genellikle, onlar ynetememelerine,
onlarn kendilerini artmasna dayandn grrsnz. Alkolizme niye kar
ktn anlamak kolay. Ama uzun boylular neden tercih ettiini henz
bilmiyoruz. Belki babasna olan hayranlndan arta kalanlar nedeniyledir. Ya da
belki kendisi uzun boyludur ve uzun boylu bir erkei ynetmek, ksa boylusunu
ynetmekten daha deerli diye dnyordur. Bunun cevab, kendisine sorularak
renilebilir.
Fakat belki de adamn sakatl, kadnn kudret sevgisine iyi geliyordur -
karakterinde her zaman ynetici olma istei sezilmektedir.
Yazar da benim akladm yolu semi. Biz de bu ifadenin altn izelim ve
kadnn hayat tarzn tahakkm edici bir niteliin karakterize ettiini
vurgulayalm.
J
199
Bir sre her ey yolundayd. Ama nianls Londra'ya gittiinde, kendi bilecei
nedenlerle, bu kadn kskandracak mektuplar yazmaya balad.
Bu kadnn o erkei ynetmek istediini, onunla tek bana olmak istediini
dnrsek, kskanln da hemen el altnda olmas gerektiini de biliriz.
Kardeleri doduu zamanki, zellikle erkek kardei doduu zamanki gibi
tahtndan indirilmeyeceini bilmek istiyordur.
Mutsuz ve kukulu, A. da onun peinden Londra'ya gitti, bir lokantada masalara
servis yapmak zere i buldu ve nianlsn elinde tutmak iin elinden geleni
yapt.
Onu tutmak iin nasl aba gsteriyor, gryor musunuz?
Bu olayda birlikle iki nianlnn birbirlerine kar olan tavrlarnda bir
deiiklik olmu gibi grnyor. Yalnz kadn bu ilikide daha etkin (aktif)
rol stlenmekle kalmam...
Bunu kadnn kendi anlam olarak not ediyoruz. Aktif rol stleniyor!
... fakat erkek de eskiden dnceli ve iyi davranlyken imdi dikkatsiz ve
dncesiz olmutur.
Raporun balangcnda, kadnn onu dikkat etmeye zorladn okumutuk. Burada
ise, adamn dikkatsizletiini gryoruz.
Randevulatklar zaman adam ya ge kalyor, ya da hi gelmiyordu. A. kukulara
kapld, gzyalarna gmld ve eski parlak kiiliine hi benzemeyen bir hale
dt.
nceki ynetici durumunu kaybetmekten korkuyordu.
Adam ikinci kere randevusuna gelmeyince iler ktleti. Kadn onu Kasm aynn
souunda ve sisinde saatlerce beklemiti.
Bu olduka kat bir davran. Erkein de evlilie uyumlu durumda olmadndan
eminiz. Byle bir durumdan her kz yaralanr. Bu kzn artk onu yeniden
fethetmek iin bir zorgu dncesi yaratmaktan baka aresi yoktur.
Ertesi gn nianlsndan, randevuya gelemeyi sebebinin arkadalaryla kmas
olduunu duyunca, ona fkeyle, bir daha kendisini grmek istemediini
sylemitir.
Kendini yenik hissedecektir. Belki biz olsak, byle bir hayat
200
arkadandan kurtulmu olduumuz iin memnun olabilirdik. Ama bu insan yenilmek
istemiyor. Onu tutmak istiyor.
Fakat kadnn nian bozma giriimi her naslsa baarl olmamtr. Zaten
hafta sonra hamile olduunu anlaynca kendisi de niann bozulmayndan
memnunluk duymutur.
te bu nokta, evlilik ncesi ilikilerden sz etmeye ok uygun. Baz durumlarda
bir avantaj gibi gzkebiliyorsa da, ben bunun aslnda bir dezavantaj olduunu
farketmi bulunuyorum. Bizler doktor olarak, insanlara beklemelerini
tlemeliyiz. He zaman prz dourur.
Evlilik glkleri
Bunu anlaynca kendini ok aresiz hissetmi, ilk defa olarak aklna intihar
dnceleri gelmitir. Nianls onu avutmaya alm, ilk frsatta onunla
evleneceine sz vermi, nitekim drt hafta sonra da evlenmitir. O zaman,
kadnn birka ay boyunca nerede oturaca sorunu ortaya kmtr. Eve dnmeyi
hi istememektedir, nk babas kzlarna, balar bu tr derde girerse, onlara
hi yardm etmeyeceini sylemitir. Ama sonra bu kuru sk tehdit bo km,
annesiyle babas onu eve dnmeye raz etmilerse de, o kendisini bu sre iinde
ok mutsuz hissitmitir.
Aslnda kendini yenik hissetmektedir.
Olan dourunca mu00zluu artmtr, nk kendisi de, kocas da bir kz ocuk
beklemektedirler.
Bu beklemediimiz bir ey. ocuklar olacam anlaynca, olan bekleyeceklerini
sanrdk. Neden kz istediklerini ancak bu iki insann kendileri anlatabilirler.
Ama eer ocuk kz olsayd, belki bu kadn hayl krklna urard.
Bu arada, A.'nn kz ocuk istemesinin ve sonra zlmesinin, ileride oullarna
dmanlk hissetmesiyle ilikili olduuna da iaret edilebilir.
Szlerinin anlamn kendisine sorular sorarak aklatmak olanandan yoksun
olduumuza gre, evresindeki erkekleri pek sevmediini varsaymak zorundayz.
Babasn ve sonra da erkek kardeini. Belki de bir antitez aryordur. Kadn-
erkek gibi. nk bu sinirceli insanlar erkeklerle kadnlar kart (zt)
cinsler olarak grrler. Zaten o yaygn kavram bilirsiniz. Kar cins. nsan
bunu if-
201
rata karrsa, kar cinse bir kartlk duymaya balar. Buna hem erkeklerde,
hem de kadnlarda rastland gibi, zellikle de sinircc-liler arasnda
rastlanr..^>*
Bu olaydan sonra kendisi Londra'ya dnm, kiraladklar iki odalk evde
kocasyla birlikle yaamaya balamtr. Ama iler daha balangtan ters
gitmitir. Evet, geri ilk zamanlar kadn komularyla iyi geinmitir ama, ksa
zamanda ortaya aalk duygular kmtr. Bunlarn kocaya duyduu
kskanlkla ilgili olduu gzkmektedir. Adam popler, sevilen biridir. Kadn
evrede bulunan insanlarn baklarn ve szlerini, kendisine kar eletiri
olarak almaktadr.
Herhalde komular, ynetebilecei kimseler olarak gryordu ve aralarnda
hibir zaman iyi bir iliki yoktu.
Kendisinin sevilmedii yolunda bilinli tepki olarak, dostluklar kurmaktan uzak
durdu ve kendi iine kapand. Fakat bu arada yksek sesle ilhiler sylemeyi
det etmiti. nce komularna kendisinin korkmadn gstermek iin, ikinci
olarak da, iyi yetitirilmi bir insan olduunu kantlamak iin. Ne yazk ki,
kadnn komularna ynelttii eletiriler de pek haksz deildi. Bu evrede
kavgalar, sarho dalamalar pe sk yer alyordu. Ayrca kendisiyle kocas da
sk sk anlamazla dyorlard. Kadnn kocasndan anlay grmek iin
setii yntemler tipikti. Byle bir kavgadan sonra yatana ekiliyor, durum
dzelmezse ocuu da, kendisini de ldrecei tehdidini savuruyordu.
Nasl kuvvet kullanmak istiyor, gryor musunuz?
Durum bylece devam elli ve giderek ktleti. Sonunda A.'nn sinirce
belirtileri yle yoruldu ki, kocas onu bir doktora gtrmek zorunda kald.
Sinirsel dispepsia tehisi kondu ve dilerini ektirmesi nerildi.
Herhalde bu tbb bir tedavi olarak deil, bir tr ceza olarak sylenmi olmal!
Bir kararszlk dneminden sonra kadn, tavsiyeyi tutmaya karar verdi ve bir
arkadayla birlikte hastaneye gitti. Doktorun ve hemirelerin nnde A. bir
isteri nbetine tutulup azna el srdrmeyince arkadann ok can skld.
Bu onun durumu daha iyi anladn gsterir!
202
Bu arkada ikinci bir kere onunla hastaneye gitmeyi kabul etmedi. Bunu anlamak
zor deil. kinci sefer A. aresiz tek bana gitti. Sinirli olmasna ramen,
drt diini sorun karmadan ektirebildiini sylemek ilgin. Ama bir sonraki
seferde iler yle yolunda gitmedi. On iki dii ekildikten sonra yine bir
isteri patlamas oldu.. Buna sebep olarak, uyuturulmu olmasna ramen tm
ameliyat grp hissetmi olmasn gsteriyordu. Bu anlarn hayli eyler
olduu ortadayd. Kendinin sadistik eilimlerine uygun olarak, bu
hatrladklarnn onu ok etkilemesine ve bundan sk sk sz etmesine amamak
gerekir ^-\-
imdi u kadn gznzn nne gelirin. Ya otuz! Benim sayabildiim kadaryla
dilerinin on alt tanesini ekmiler! Bence sadistik eilimi olmayan bir kadn
bile bu durumu glerek kaldramaz. Elbette derin izler brakr. lk diini
kaybetmenin bir kadn, ya da erkek zerinde ne etki yaptn bilirsiniz. Bu
kadn on alt di kaybetmitir. Kocasn kskand da ayr! Ne aclar ektiini
anlatm bulunuyor. Umarm doru akhyorumdur... ama bunun bir baka aklamas
da olabilir. Belki bu kadn ne kadar ac ektiini aklamak istiyordur. Belki
baz ryalar grmtr. Narkoz et-kisindeyken bu olabilir. Bunlan da, nasl ac
ektiini ifade edebilmek amacyla anlalyordur.
Bence sadistik eifflhler devimini gnmzde anlald anlamda kullanamayz.
Bunu ancak, insann cinsel zevk duymas halinde kullanabiliriz. Eer her trl
saldrya sadizm dersek, o zaman her ey karanla gmlr.
Sn dark (exogenous) durum
Bundan ksa sre sonra ikinci ocuu dodu.
Bunun zgn bir zamana rastladn, kadnn o sra kendi stn durumunu koruma
mcadelesinde olduunu gryoruz.
Bu ocuun da olan olmas anneye byk znt kayna oldu. Bu seferkinin kz
olacandan hemen hemen emindi. Gerein karsnda kendi isteklerinin
aresizlii onun gururunu fena halde yaralyordu - ve bu olaydan sonra sinirce
eilimleri giderek daha belirgin, daha gzle grlr hale gelmeye balad.
Bebee kar duygular, sonradan hissettii onu ldrme isteklerinin
balangcyd.
203
Hatrlarsanz ilk belirtilerin ne zaman baladndan sz ettiimiz srada,
bunun ikinci doumla balasayd daha bir anlaml olacan sylemitim. nk o
zaman kadnn kendi nemi azalyordu. O nemi artk iki ocukla paylamak
zorunda kalacak. Oysa merkezde kendisi bulunmak istiyordu, ocuklar deil. Bu
duygular daha youn hissederken ldrme istei hissedecekti.
Ayn srada, sarho bir komu onu takibeni ve elindeki bakla onu ldreceini
syleyerek korkuttu. Bu da ona belirtilerini arttrma nedeni yaratm oldu.
Ayrca, o sra oturduklar evde oturmaya devam etmeyeceini sylemesi iin de
zr yaratt. Oysa o evrede baka bir ev bulmalarna olanak yoktu.
imdi aslna bakarsanz o ev, amirlik taslayan bir kadna gre bir yer deil.
Komular onu sevmiyor. Bu olguda, bir de paranoik belirti greceksiniz. Bu
kadnn davranlarnn paranoya snrlarnda dolatm farediyorsunuzdur.
Bakalarnn onu takip edecei, ona ilgi gsterecei, ona bakaca yolunda
belirtiler. Ama zorgu sinircesi bile bazen ilerleyip baka bir balk altna
toplanan belirtiler gsterebilir. Byle karklklar her zaman vardr.
Bu sayede bir sre kocasndan uzaklamay baard. ocuklaryla birlikte
kaynanasna konuk gitti, kocas Londra'da yalnz kald. Fakat bu dzen de mutlu
sonu vermedi.
Kaymvalde herhalde boyun emedi!
Bunun nedeni ksmen kaynvaldenin gelinini eletirmesinden, ksmen de A. 'nn
balangtan beri kaynanasn sevmemesinden ileri geliyordu ki, sevmemesi de
kocas durmadan onu kendi annesiyle kyaslad iindi&tf
Her zamanki olay!
O zaman varlan anlama iki tarafn rzasyla ortadan kalkt ve A. ocuklarn
alp annesiyle babasnn evine, kalmaya gitti. Oradan tekrar Londra'ya
arld. Kocas bir sinir krizi geirdii iin. Ona bakmas gerekiyordu.
Kocay tanmyoruz. Belki o da birine tahakkm etmek istiyordur.
Adamn tam o srada ailenin yerleebilecei bir ev bulmu olmas da pek
rastlantya yorumlanamazd.
Herhalde adamda baz sinirsel belirtiler vard ve karsn etkilemek iin "sinir
krizi" diyordu.
204
Londra'ya dnnden sonra kadnda taknak dnceleri ve duygular kuvvetlendi
ve onun dikkatini giderek daha ok toplamaya balad. Sonunda baka hibir ey
dnemez duruma geldi. Hastalnn bu dnemine balang olarak, bir tabutun
evresindeki meleklere ilikin korkun bir rya grmesini anlatmaktadr.
Bu lm dncesidir, ama ne anlama geldiini gryorsunuz. Kocay etkiliyor.
Koca ona bakmak zorunda. Bu yzden de kadn, tabut evresinde meleklerle ilgili
rya gryor.
nemli olan, bu ryay durmadan, eski evinin bir resmiyle badatrmas. Birinci
ocua hamilelii srasnda da bu resme uzun uzun bakarm.
O sralar intihar fikriyle uratn anlyoruz. evresine bakyor, orada resmi
gryordu. Ailenin dier bireyleri de bundan etkileneceklerdi. Kendi kendine
diyordu ki; "Beni bu oyunun hkimi durumuna getirecek ey, bakalarnn intihar
etmemden korkmalar."
Olgu raporunun bundan sonras saaltmla (tedavi) ilgili olduundan, bugnk
konuma konumun kapsam dnda kalmaktadr. Ben yalnzca size bir hayat /arann
nasl tutarl olduunu gstermek istedim.
205
ON
SAALTIM TEKN (1932)1
Adler iin tanlama (tehis) ve saaltm (tedavi) o kadar yakndan ilgilidir ki,
"Saaltm Teknii" olarak balktandrd bu raporda bile, saaltm teknii
nerilerinin yan sra tanlama yntemlerine ve genel ilkelere de deinmektedir.
Bunlar arasnda, ailenin kanc ocuu olarak dnyaya geldii, ilk anlar,
ryalar ve birka tanlama sorusu bulunmaktadr ve bunlarn tm bireyi sosyal
evresiyle ilgili olarak anlamay amalamaktadr.
Tanlama ve saaltmn ndsl birbirine dolam durumda olduu, bir hastann
ocukluunda tertipsiz olduu yolundaki sze karlk yle demesiyle okj>zel
anlatlmaktadr: "nsan onun arkasn toplayan baka birWmsenen glgesini
gryor... Ona anlatabilirsiniz. 'Sen dzensiz biriydin. Kendi sorumluluklarn
bakalarna brakyordun. Durum hl yle. Tek bana ilerlemekten korkuyorsun,'
diyebilirsiniz."
Saaltm aslnda hastaya, kendi hayat tarzndaki hatay gstermektir. Toplumsal
yarar olmayan bir stnlk erei urunda abalamakta olduunu ona anlatr.
Bunu, hastann da doktor kadar anlamas gerekir. O zaman hastann ibirlii
yetenei ykselecektir. Ge de olsa, olgunlua ulatrma demektir.
(Yay.)
(1) Daha nce yaynlanmam bir manskrinin orijinal tercmesi (A 1939 1).
Bal u ekilde: "6 Temmuz 1932 tarihli Doktorlar Toplants. Bakan, Doktor
Rudolf Drei-
curs, Sekreter, Martha Holub."
207
1
St. Augustine bir zamanlar, "Bana sormadnz zaman, biliyorum. Ama sorduunuz
zaman, bilmiyorum," demiti; bugn ben de kendimi tpk onun gibi
hissediyorum(2). Zaten teknikten sz et, dediler mi, herkes hisseder bunu.
Yllarca bu konuda yaz yazmaya uratm. Karaszlm, bilmediimden deil,
bunlarn benim iin otomatik olmasndan geliyor. Burada hibir ey kurallar
halinde ekillendirilemez. Bireysel Psikoloji'nin sanatsal yan en ok bu konuda
kendini gstermektedir.
Bugn saaltmn baz ynleri zerinde konutuum zaman, ltfen hatrnzdan
karmayn ki, baka bir olguda bunlarn hepsi ok deiebilir.
BELRTLERN NEMN AZALTMA
En nemli ilerden biri udur: "Sinirceli hastann kendi belirtilerine verdii
nemi azmsamaya aba gstermelisiniz." Bunu dosta bir tutum iinde
yapmalsnz. Baz hastalar buna hi hogr gstermezler. Belirtileri
azmsamay nereye kadar gtrebilirsiniz, ne zaman daha kat davranmanz
gerekir, vb. gibi konularda, hesaplayc mantk size yol gsteremez. Burada,
edineceiniz izlenime gre karar vermelisiniz. Bu sanatsal iten hasta
yararlanr ama ancak o olumsuz hayat tarzna ramen, ona yaklamay baardnz
zaman yararlanr. Biraz daha sistematik davranp bunu nasl yapabileceinizi
anlatmak istiyorum.
Her ey hastann ilk geliiyle balyor. Hastaya kar elinizden geldii kadar
nyargsz olmalsnz. Kendinizi onun uruna feda ettiiniz dncesine asla
kaplmamal. Geri ona, "Sizi iyiletirmek hayatmzn en byk baars
olacaktr," demek iin insan iinden bir istek duyabilir ama, byle sylemek,
ulamak istediiniz amaca ters der. Siz bu ii hastann kendisine yaptrmak
istiyorsunuz. Her hareketinizde, bunu ona anlatmak istediinizi hatrlamanzda
yarar vardr. Bu yetenek zaman zaman byk glkleri yenmenize yardmc
olabilir (3).
(2) Adler herhalde St. Augustine'in baka bir szn deitiriyor: "Buradayken
cumartesileri oru tutmam. Ama Roma'dayken cumartesileri oru tutarm."
(3) Adler bir keresinde ruh saaltmnda hastann oynad nemli rol u
szlerle be-
208
En g ilerden biri, melankoli saaltmdr. Hasta ikyetlerini anlatmaya
alr, alar, kendi belirtilerini dnyada grlmedik bir eymi gibi anlatr.
Onu oka srklemeyin. Ama onu dinledikten sonra, vaktinizi boa ziyan etmi
olduunuzu anlayacaksnz. O zaman ona dosta bir ekilde yle diyebilirsiniz:
"ikyetlerinizi artk rendiimize gre, ie koyulabiliriz." Bu zellikle,
hasta size o belirtileri birer zr olarak anlatyorsa ok iyi sonu verir. On-
lan gstermekten vazgeerse, kendisini eskisi kadar deerli bulmayacanzdan
korkuyor gibidir. "Artk sizin birinci olmanza nelerin engel olduunu konumak
istemiyoruz," diyebilirsiniz ona. "Biz asl sizin bu eree nasl byle emir
alm gibi yneldiinizi konumak istiyoruz." O zaman hastann bu konudan nasl
kamak istediini greceksiniz. birlii problemini ona yaklatrmaya
almanz arttr. Hastalarn birou, bizim rakiplerimizden gelmektedirler ve
bu nedenle tm belirtileri cinsel anlamda yorumlamaya alrlar.
ibirliine ak seik iarette bulunmann yarar vardr. birlii fikri
kolayca anlalacak bir eydir. Ama birok durumlarda, onun anlalmas
yetmemektedif. Yani hastada biraz ibirlii vardr ama, yeterli deildir. Zaten
ibirlii yapan biri olsa, sinirceli olmazd. Bunu hastaya saaltm srasnda
ilemelisiniz. Baz durumlarda bunu baarabilmek im, "Artk sizi
dinlemeyeceim, artk ibirliimizi bozuyorsunuz," demek zorunda kalabilirsiniz.
Ama ben her zaman byle yapmam. Bazen hastaya, "Bu noktay taramay bitirdik,
artk ie koyulalm," derim.
LK GRMELER
Hasta ilk geldiinde, ona belli bir yer gstermek byk hata olur. Her hasta,
"pimanlk koltuu"na oturmay isteyecektir. Bu dzeni deitirmek, birka
koltuk koymak, ona istediini seme hakk tanmak daha iyi olur. O zaman kendini
etkin (aktif) olarak gstermek zorundadr. Kk iaretlerden sonular
karabilirsi-
lirtmitir: "Doktorun saaltmda en byk yardmcs, hastann kendisidir.
Doktorla uyumlu bir ibirlii kurulduu takdirde, bytl srasndaki
hatalarn kaynaklan kolaylkla grlebilir ve hasta kendi kayna aslarak
kendini bataklktan kurtarabilir. (A 1928 1)
209
niz. Kimi size yakn, kimi ise uzak koltua oturuyordur. Kimisi krsnze yakn
gelir, bu iyi iarettir, kimisi de uzaa kaar, bu kt iarettir. Bunu sonradan
ona kant olarak gsterebilirsiniz.
Elbette ki, herkes baka trl ikyette bulunur. Zaten soyut ekilde
konuurlar, pek ak seik bir ey sylemezler. Anlam gibi grnrsnz ve bu
ikyetlerden bir iki somut ey karmcaya kadar beklersiniz. "Acaba korkuyor
musunuz?" Hasta o zaman rahatlayabilir, belki size kayglarn, ya da
zorgularn anlatr. Birok hastalar, hypomania durumunda olsalar bile, yine de
ok konuurlar. Baka doktorlar gibi, "Ksa anlatn," demek hatasna
dmemeliyiz. Buna dayanmak zorundayz. Ben saat durmadan konuan hastalar
bilirim. Bazen araya siz de bir kelime kalma olana bulabilirsiniz. Baz
hastalar da, birinci saatten sonra, bir daha susmak istemezler. yle olduu
zaman, soluk almak iin durakladnda, "O kadar ok ey anlattnz ki, biraz
dnmem gerek," diyebilirsiniz. Hastay bu ekilde kollarsanz, kendini savunma
durumuna dm gibi grmez. Kimsenin boyunduruk altna girmeyi, boyun emeyi
istemeyeceini insan yapsnn bir paras olarak kabul etmek zorundayz.
Dnyada hi kimse itirazsz boyun ememitir.
Sonra ona, "ikyetleriniz ne zaman balad?" diye sorarsnz. Ruhsaaltmnda
bu, organik tptan daha nemli ve yerinde bir sorudur. Ona zor gelen durumun ne
olduunu anlamaya alyoruz demektir. Bu noktaya tm dikkatinizi
toplamalsnz. Nasl olmu da, belli bir durumda baarszla uramtr? Bu
ocukluktan geliyor olmaldr. Siz de ocuklua dnersiniz. Ona, "ocukluunuz
hakknda bir eyler anlatn," demek zorunda deilsiniz. Bunun yerine, ona
annesiyle babasn sorabilirsiniz. "Anneniz, babanz nasld? yi mi, sinirli
mi?" Bilmek istediimiz ey kaltm deil, aile iinde anne-babann hasta ile
olan ilikiler atmosferidir. "Bana babanzdan sz edin." Hi kimse babas
hakknda bir eyler belli etmekten kurtulamaz. "yi insand," derse bile, hibir
karakter niteliinin bakalaryla olan iliki dnda dnlemeyeceini
biliriz. Hasta, "Babam iyi insand," dedii zaman, kendisine iyi davrandn
sylyor demektir. Annesinin eletirici olduunu sylyorsa, annesinden uzak
durmaya alm olduunu anlarz. Dalgn aratrmaclara tekrar tekrar
hatrlatmakta yarar vardr: Her ey, mm-
210
din olann erevesi iinde, bir kullanm psikolojisi anlamnda geliir, bir
sahip olma psikolojisi olarak gelimez. ,,
nemli bir soru da, "Evde ka kardetiniz?" sorusudur. Hastann ailede kanc
ocuk olduuna biz ok nem veririz. Daha sonra, "Babanzn en
sevdii^hanginizdiniz?" sorulan gelir. Hastalan-mzn ou, anne ve babalarnn
en sevdii ocuk olmaktadr. Bu durum iyi deildir. martlmak en kt olaydr.
Bu noktaya geldikten sonra, artk kiiliinin zaaflarna girebilecek
durumdasnz demektir.
"ocukluunuzda iyi ocuk muydunuz, yoksa yaramaz m?" Aslnda bunun bizim iin
pek fazla nemi yoktur. Ama cevap bize ocuun kk yatayken etkin (aktif)
olup olmadn gstermeye yarar. Sonra baka sorular gelir: Ne tr arkadalar
vard; cinsel rol hakknda kk yala aydnlatlm myd (ama bu soru
genellikle yle karanlktadr ki, hasta pek de doru cevap veremez). Ruh
zmlemecilcri (psikanalisller) buna bilin dnda derlerdi. Bu doru
deildir. Hasta bu konuyu hibir zaman kelimelere dkme-mitir. Ama, yine de
bunlar onun iindedir, nk mant buna bir saldrda bulunamamtr. Burada
sylediklerimizle ilgili olarak, henz kavramlar haline getirilmemi bir
bilinle uratmz unutmayn. nsan byle bir s.*Sci bulur da kelime haline
evirebi-lirse, bir eyi bilin dndan bilin dzeyine getirdiini sanr. Oysa
bir fark yoktur.
IMARTILMI OCUK KAVRAMI s
imdi bizim iin ok nemli olan noktaya geliyoruz: mank ocuun ruh
sayrlklarna (psikopatolojisi). Sinirli kimselerin her zaman martlm
ocuklar olduuna giderek daha ok inanyorum. Bu kavram bile bize terimin her
zaman kullandmzdan daha derin bir anlam olduunu sylyor. Bu tr hayat
grnnde birey, baka bir insann srf kendisi iin var olduunu dnr. Bu
inan da tecrbeye dayanr. O inasn bir zamanlar bu tecrbeleri yaam olmas
arttr. Yine tecrbelerden yararlanarak ve dier tedbirleri kullanarak ocuu
erken yata sizinle birlikte alan bir varlk olarak da bytebilirsiniz. Her
ey ocuun d etkileri nasl
211
sindirdiine baldr. Bu, ocuun yaratc gcdr. ocuun cevab, tepkisi,
hibir zaman sebep-sonu ilikisiyle aklanamaz. Ama istatistik! olasl
sebep-sonu'la kartran kimseler, her eyin se-bep-sonu'a gre olutuunu
sanrlar.
Ayn zamanda organ yetersizliklerini de dnmekteyseniz, o zaman epey
ilerlemisiniz demektir.
Hastann yaknd sinirce, onun zayfln kabul etmesi demektir. Kendisinin
ifls ettiini sylemektedir bir bakma size. martlmay kantlamak iin
ocuun hibir zaman bir eye katlmadn, byle bir eyi baaramadn
gstermelisiniz. rnein ocuk, eyalarn datan bir tipse, insan onun
gerisinde her eyi toplayan bir insann glgesini hissedebilir. Bu kk grng
bile son derece nemlidir. Ona anlatabilirsiniz. "Dank bir ocuktun.
Sorumluluklarn bakalarnn zerine ykyordun. Bugn de aynsn. Kendi bana
ilerlemekten korkuyorsun." Birok baka grngler de vardr. martlm
ocuun son derece dzenli ve titiz olmas da mmkndr. Bunu anlamak da zor
deildir, insann bazen dzenlilikle martldm hatrlamak yeter.
nemli bir soru da arkadalktr. Karmzdakinin bu sorudan rahatsz olduunu
grmemenize olanak yoktur. Hi arkada olmadn kabullenmek kimse iin kolay
deildir. Kararsz tavr cevapta hemen kendini belli eder. nsana kolay arkada
edinip edinmediini sormak, hibir zaman kolay bir soru saylmaz. ocuklar
genellikle doru olmayan cevaplar verirler. Yetikinlerin cevaplar ou zaman
daha nettir. Eer cevap bizim beklediimiz gibi gelirse, yani kolay arkada
olamam derse, o zaman bu insann iyi ortak olamayacak tip olduu ortadadr.
Fakat eksikliin ne kadar byk olduunu buradan anlayamayz. Baka gereklerden
anlarz. rnein, acaba yalnz kzlarla, ya da kendisine boyun een tiplerle mi
arkada oluyordur? Buradan insan, martlmaktan doan tahakkm etme isteini
tehis edebilir.
Bizi en ok kayg ilgilendirir. imartlm ocuklarda bu her zaman bulunur. Az
martlma halinde ocuklar hayatlarnn erken dnemlerinde' yalnz kalmaya
"alabilirler. Am o zaman da geceleri barmalar, uykuda dolamalar gelir t,
bu da yalnz kalmaya pek de dayanamadklarn gsterir.
212
Bizi epey ilgilendiren karakter nitelikleri de vardr. rnein trnak yeme. Bu
da, kltr kabul etmeye kar isyan eden ocuu gsterir. martlm
ocuklarda, psikanalizin cinsel boalmlar diye karakterize ettii tm
grngleri bulmak mmkndr, rnek: Kabzlk. Ayn ey idrar etmede de
geerlidir.
Bylece anlam oluyoruz ki, martlan ocuklar bir isteklerinin reddedilmesine
dayanamyorlar. Her zaman bunun da binlerce eidi vardr elbette. Byle bir
tavrn hangi dereceye kadar gelimi olduunu sezgilerinizle anlamak
zorundasnz. Bugnk durumla karlatrmalar yapp yeni onaylamalar elde
ettike, ilk ocukluk yllarnn ne kadar nemli olduunu da anlayacaksnz.
Kayg grngsn bitirdikten sonra, acaba geceleri kan sorunlar var myd,
sorusuna ynelmek iyujlur. rnein yatak slatma gibi. Bu da birok ocuklarn,
geceyi kabul etmek istemediklerini, gecenin var olmasn yanl bir ey
saydklarn gstermektedir. Fakat yine de, tm ierii anlam saylmazsnz.
Yalnzca bu tr ocuklarn, martlmay srdrecek, kesilmesine izin vermeyecek
bir durum yaratma peinde olduklarn anlarsnz.
LK ANILAR VE RYALAR
Bu noktaya vardnz zaman hastaya, "ocukluunuzun ilk zamanlarn hatrlamaya
aln," demelisiniz. Bu telkinin byk nemini biliyorsunuz. Bu ilk ocukluk
anlarnn incelenmesini deerli bir teknik haline getirmi bulunmaktayz.
Hibir hastam, bu konuda soru somadan brakmak istemem. Bellekle ilgili
bilgiler ok nemlidir. Bellek bir etkinliktir (aktivite). Hayat tarz temeline
oturur. Bunsoru karsnda da, ilk izlenimlerden bir tanesini seip ayrmak
grevini stlenir. Buradan da baka bir soru kar. Neden bu an? Bu anda tm
hayat tarz ses vermektedir. Bireyin psikolojik sreleri, yalnzca dnce
srecine bakarak deil, ayn zamanda istek gc kullanarak ve eyleme geerek
nasl kendi gznde net ekilde temsil edebildiini hatrlamamz gerekir. Baz
sreler kavram haline gelmemitir. Duygulara ve eylemlere baldr. Bebeklerde
bilin bulunmadn varsayanlayz. ittiimizi tamamlamak zorundayz. Burada
biz, tahmin alanndayu. Ama yine de eli-
213
mizde yeterince ipucu var. Yardmcsz saylmayz. Buralardan, baka
paracklar da ekip a karabiliriz. Ama tahminlerimiz, baka bulgularla
desteklenmeli. Bunu salayamyorsak, demek ki yanlmz.
nsan ocukluk anlarna ne kadar ilgi gsterirse, konu da o kadar ilgin olmaya
balar. Karnza insan yapsn prl prl k altnda gsteren ilikiler
kar. En byk kusurlar bile solda sfr brakan eyler grrsnz. Buna bir
rnek verelim. Ksa aralarla depresyonlara urayan bir manik-depresiv bize ilk
ocukluk ans olarak, annesi ld zaman nasl bir hiddet gsterisine
kapldn anlatmtr. Bunun gerisindeki dnce yledir: Annem bana bunu
nasl yapabildi! Nasl lp de, beni yalnz brakabildi! mark bir ocuk... Bu
ne azamet! Sonra ki hayalnda da hep byle olmutur. Tm isteklerini yerine
getiremeyen babasyla hep gr ayrlklar belirmitir.
Bir tek ocukluk ans her zaman yeterince net fikir vermeyebilir. Daha baka
anlar da anlattrmanz gerekir. O zaman daha net olarak grrsnz. Bu anlarn
ortak noktasnn ne olduunu anlarsnz. Kiilikle birtakm iyi ileyen ynleri,
ya da bunlarn eksikliklerini grrsnz. Bu i zaten birka gn srecektir.
Hastaya, ibirlii amacyla yeni malzemeler karmas iin nerilerde
bulunabilirsiniz. Aklna hibir ey gelmediini syleyen hastaya, bunun
ibirlii yapmamak anlamn tadn sylemekte yarar vardr. Bu acele
yargnn hatal olmas ok mmkndr. Bu teknii daha da ileriye vardrabilir,
hastann byle bir durumda ne yapacan tahmin etmeye alabilirsiniz.
Dier bir yardmcnz da rya yaamdr. Bu konuda da Bireysel Psikoloji'deki
netlik, dier ekollerdekinden ok fasladr. Ryalarda hibir zaman gerek
hayatta yer almayan olaylar olmaz. Hasta, saduyuya aykr hareket etmenin
cazibesini hisseder. Ryasnda, hayat tarznn gsterdii davranta bulunmak
ister. Bu bir kendini aldatma yntemidir. Hasta bu soruna gerekten eildii
takdirde, mantn dna kamayacaktr. Rya analojisi onu aldatmaktadr. Ayn
ey iirsel analojiler iin de geerlidir.
214
FKTF STNL ORTAYA IKARMA
Hayat tarz dominanttr. Kii her zaman yekparedir. Tek hamurdan yourulmulur.
Ayn eyi, onun btn ksmlarnda bulabilirsiniz. Hayli stnl konusundaki
kayglarn, gsterdii belirtilerle saklamaya almayan sinir hastas
bulamazsnz. Bunu tecrbelerimizle biliyoruz. Sinirci demek, bir rtme, saklama
manevras demektir. Hastaln gerisinde, hastann kendini olaanst grebilme
konusundaki patalojik derecede ihtirasl abas yatmaktadr. Durumu gznzn
nnde canlandrabildiiniz anda, hemen tedavi tekniine varrsnz.
Belirliler bir yn ptr. Sinirce hastas bunlar, arkasna saklanmak iin
yar. Hayli stnlk, martld gnlerden kaynaklanmaktadr. Kendini bundan
kurtaramaz. Bakalarna kar kulland g, onlarn kendisine bakmasm,
kendisiyle ilgilenmesini salamak iindir. Bunun da kk, hayli stnln bir
kavram olarak olumad zamanlara dayanmakladr. Bu nedenle, bu konuda bol bol
konumalyz ki, durum mantk yoluyla anlalabilsin.
Hastay gnahlarnn arasna sokabilirsiniz. Ona, "Dnya paylalrken sen
neredeydin?'^4) diye sorduunuz zaman, size o nndeki p ynn gsterecek,
baar kazanmasna onlarn engel olduunu syleyecektir. Biz onun ne yapmakta
olduunu aka grebilmekteyiz amrTo yine bilmeyerek byk bir alkanlkla
engelleri stste ymaktadr. Pikin bir sulu gibi kendini temize karacak
tanklar aramaktadr. Ama sinirceli hastayla kriminal tipi birbirine kartrmak
benden uzak olsun. Sinircelerin bulduu tanklar aadaki gibi olacaktr:
"Uyuyamyorum - bir uyuyabilsem, en byk ben olurdum." "Btn gn durmadan
ellerimi ykamak zorundaym. Bu yzden byk bir aihaca ulaamyorum." O bir
noktaya bakarken, biz baka bir noktaya bakmalyz. O engellere
(4) Adler'in pek sk kulland bu sz , Schler'in "Die Tcilung der Erde" adl
iirinden alnmadr. Tann dnyay insanoluna sunar ve herkes kendi payn ahr -
kyl de, soylu da, din adam da, tccar da, kral da. Paylama bittikten sonra
air kagelir ve geriye hibir ey kalmadn grr. Tann ona, "Dnya
paylalrken sen neredeydin?" diye sorar, air de, "Senin yanndaydm," der.
"Gzm sende, kulam senin cennetinin ahengindeydi. Senin nla gz
kamat iin dnyay gremeyen kulunu affet." O zaman Tann ona yle der: "Ne
yapalm? Dnyay verdim gitti. Ama sen istediin zaman benimle cennette
kalabilirsin.
215
bakyordur. Biz ise, onun hayli stnln nasl korumaya al, tna,
ihtirasn nasl kurtarmaya altna bakmalyz.
her zaman u noktada dmlenmektedir: "Bu belirtilerim olmasayd, ben neler
neler yapmazdm!" Grevimiz, onda kavram haline gelmemi olan bu durumu
kavramlatrmaktr, nk bu hastann o ok byk deer duygusu, sezgiseldir.
BRL YETENEN GELTRMEK
Bireysel Psikoloji, insann psikolojik geliimi iin ancak yeterli derecede
ibirlii yeteneine sahip olmas gerektiini kuvvetle vurgulamaktadr. Bunu
kendiniz anlamak zorundasnz. Ayrca, tm hayat sorunlarnn belli bir miktarda
ibirlii yeteneine ihtiya gsterdiini de vurgularz. Bir yanda dank
etkenleri (exoge-nous), endojen (endogenous) etkenleri, ikyet douran durumu
grrsnz. Dier tarafta ise, hasta kendisininin ifls etmi olduunu
aklamaktadr. Bunu, onun stnlk erei art komaktadr. Aalk duygusunu
bir bakma kabullense bile, kendisinin deersiz olduunu kabullendii anlamna
gelmez. Bu ancak patolojik bir durumun belirtisidir. Yetersizliini itiraf etmek
pek seyrek rastlanan bir durumdur. Bunun yerine, uykusuzluk gibi bir zr ileri
srlmektedir.
Dank etkenler karsnda, hastada yeterli ibirlii yetenei yoksa, mutlaka
psikolojik gerilime girecektir. Burada tm vcudu titremye balar. Zayf
ksmlarda bu daha belirgin olur. Bu mutlaka organik olarak zayf demek
deildir. Baka trl belirti de ortaya kabilir. Yetersizlii saklamaya uygun
bir belirti. Deiik insanlarda psikolojik gerilim deiik yollar seer. rnein
dnce alannda, akl karmas, hipomania, takmak. Hayali stnlk duygusu,
sinirce srecinden etkilenmez. Burada bir tank bulunmu, bir zr yaratlm
olur. Gerilim ayn zamanda duygular alann da ele geirebilir (kayg, hzn).
Bu belirtiler zelHkle entelektel tiplere uygundur. Bazlarnda ise devinim
sistemi (motor system) tedirgin olur (isteri). Normal insanlarda byle itiler
asla intihar gibi, homoseksellik gibi, ya da su gibi baarszlklara yol
amaz. Normal insan kendini yetersiz hissetse bile, sorunun zmne yi-
216
ne kendi eylemleriyle gitmek isteyecektir. Yani demek ki yetersizlik duygusu,
ibirlii yapma eksiklii pek de fazla ak vermiyor-dur.
Tedavi tekniinin bir blm, ne olursa olsun bu noktalarla ilgilidir ve
ibirlii yeteneinin artrlmasna dayanr, ite Bireysel Psikoloji
saaltmnn ekirdei budur. Hastayla doktor arasndaki ibirliinde hastann
soruna yaklatrlmasmn nemini vurgulam bulunuyorum. Bylelikle kendisi
yava yava ibirlii yolu zerine ekilmekte, sonunda bu duruma almaktadr.
Bunun sonucunda da ibirlii yetenei artar(5). Hasta bylelikle daha iyi bir
duruma gelmi olur.
DER PRATK NERLER
Tabii ki binlerce soru kacaktr. rnein, acaba bakalarn ok dnmekle
insann kiisel gelimesi zarara uramaz m? Ya da insan kendine ne yolla dost
edinir, nasl arkada olur?
nsan zamanla kendine bir takm sloganlar ediniyor. "Sen de herkesle ayn
durumdasn. Eer bir ey sana zor grnrse... (burada en nemli kelime
eksiktir) yeni iler hep byledir." El altnda birok dramatik olay sahneleri
bulundurmak gereklidir. Bunlar aklamalardan daha etkili olmaktadr. Burada
benim aklma Ber-nard Shaw'un "Andjkles ve Arslan" geliyor, iin bir ocuk
oyunu gibi yrd izlenimini yaratmak iyidir. Arasra dosta bir istihzann
zarar yoktur ama fazla ileri gitmemek gerekir. Hastaya kendisini ciddiye
aldmz izlenimini vermelisiniz.
aknla uramamak, hereyi dosta kabul etmek, (hayat tarzyla) bir ilgi
kurmak nemlidir.
cret konusuna gelince: insan Bireysel Psikolojiyi bir ticaret haline
getirmemelidir. Zaten bunda baarl da olamaz. Bu byk bir eliki demektir.
Beri yandan, Bireysel Psikolojiyle uraan doktorun da hayatn kazanmak zorunda
olduunu unutmaya gel-
S) Aada Adler'in, ruh saaltmnn amac konusundaki bir baka tanmn
bulacaksnz; "Hasta kendisinden uzaklatrlmal, bakalarna yararl
verimlilie doru yneltilmelidir. Toplumsal amaca doru eitilmelidir. Dnyadan
kap sakland yerden karlmal, tekrar yaama dndrlmelidir. Tek doru
gre katlmaldr: Kendisi de toplum iin herkes kadar nemlidir. Bu dnyada
rahat etmesini renmesi gerekmektedir." (A19281) -
217
mez. Bu bakmdan, sorunu abucak akla kavuturmakta yarar vardr. (Eer
hasta paray deyemeyecek durumdaysa) daha sonra deme tvizi verilmesi iyi
olmaz. Onu bir klinie yollamak daha dorudur. ok sayda hastay bedava tedavi
etmekte yarar yoktur. Hastalar paral ve bedava tedaviler arasnda bir fark
olduuna inanmaya balarlar. Hem bu hastalarn oraya gelip de k giyinen
kimselerle karlamalar da doru olmaz. Onlar klinie yollamak her zaman iin
daha iyidir.
Sreye gelince, daha balangta, "Bu i sekizle on hafta arasnda srecek."
diyebilirsiniz. Kukulu durumlarda, "Bilemiyorum," diyebilirsiniz. "Bir
balayalm. Bir ay kadar sonra, size doru yolda olup olmadmz konusunda ne
dndnz sorarm. Deilsek, brakrz." Ben zor durumlarda bunu sk sk
nermiim-dir.
(Aadaki satr, yrtlm bir manskrinin son satrlarndan paralardr)...
"gerekli olan eitilmi bir ilgi, itenlik, neeli bir tutum... nee ve mizah
anlay nemli olup... ayn zamanda byk miktarda sabr gereklidir."
218
BLM IV ETL KONULAR
.'&'-
ON DRT
BREYSEL PSKOLOJ LE RUH ZMLEMENN
(PSKANALZ) FARKLARI
(1931)1
Adler'in kendi grleriyle psikanaliz arasndaki farklara yazlarnda hep
deindii grlmektedir. Aadaki yaz ise, bu notlar biraraya toplama
yolundaki tek abasdr. (20 yl nce Freud'la ayrlmas srasnda nl
toplantlarda okunan raporlar hari. Fakat o eski raporlar dier dnya
dillerine hibir zaman komple olarak evrilmemi, yalnzca ilerinden baz geni
paralar (A 1956 b, sp. 56-69) ngilizce olarak yaynlanmtr. Oysa 1911 ile
1931 yllar arasnda hem Bireysel Psikoloji, hem de psikanaliz epey gelime
kaydetmi, e/mi1 deiiklik gstermilerdir.
Bu blme alnan rapor, Adler'in rya yorumlar konusundaki kuramn geni
ekilde tartt yazyor arasndan bu cilde tek alnandr. Bu konuya ilikin
son raporunu (A 1936 f) almaymzn nedeni, ayn tarz saaltmn burada da
bulunmasndandr.
Psikanalizin tartlmas srasnda son zamanlarda sk sk, Bireysel
Psikoloji'nin de psikanalizle ayn dzeyde bulunduu, ya da ona oranla daha bir
derinlii olmad yolunda szler gemektedir.
(1) Bu yaznn bundan sonraki dipnotlarnn ou, Adler'in kendisi tarafndan
ngilizce olarak "Bireysel Psikoloji ve Psikanaliz" bal abnda hazrlanm
olduu halde yaynlanmam; olan yazdan alnmtr (A 1930 m). O yaz, balna
ramen, yukardaki yaznn ayn deildir. Baz dipnotlar ise daha sonraki bir
yazdan alnmadr (A 1935 i).
221
Ben buna itiraz ederim. Freud tarafndan ortaya konulan tm psikolojinin derin
temelleri, yani bilinaltnn sansr edilmesi, Oedi-pus kompleksi, z-severcilik
(narcissism), lm istei, sperego, hepsi birlikte aadan yukarya doru
ykselen abann iinde deiller mi?
PSKANALTK TERMLERN YORUMLARI
Sansr
Bu sansr kim yaratyor ve rehberliini kim yapyor? Bu i hangi grlere gre
iliyor? Bu nem ve stnlk kazanma abas, aalk duygusundan kurtulma, bir
btnlk, eitlik duygusuna tutunma abas deil midir?
Sansr uygulamann biyolojik bir rol oynadn varsaymakla kendimizi tatmin
edemeyeceimizi belirtmek isterim. Eer byle bir ey varsa, bu ancak baz
bilind itileri rtmek veya deitirmek gibi bir amaca hizmet ediyorsa anlam
tar. Hangi amaca? Burada insann kendine verdii deer duygusunu korumak veya
artrmaktan baka bir ama bulmamza olanak yok. Bu da demektir ki, bu kavramn
da daha derin temelleri yine Bireysel Psikoloji'de bulunacaktr, yani aalk
duygusundan kurtulup bir tr stnlk duygusuna kavuma abasnda bulunacaktr
(2).
Ama bu ayn zamanda u anlama da gelir: Demek ki, sansr uygulama kavramn
akla kavuturmu insanda, Bireysel Psiko-loji'nin ortaya koyduu fikir
aktiftir, yani yukarya doru aba gsterme fikri aktiftir. Demek ki, Bireysel
Psikoloji'nin kavram, Fre-ud'un bilind aklamalarnda onaylanmaktadr.
Eer bu kavram bilin dzeyine varmyorsa, o zaman Freud'da, kendi grne
gre, daha derinde olan bu temeli rten sansrn varlna hkmetmemiz
gerekecektir. Ve bu sansr ayn zamanda aadan yukarya doru olan bir abann
rehberliinde olacaktr.
Oedipus karmaas (kompleksi)
Psikanalizin daha derine indii iddiasyla sk sk karlatm-
(2) "Zihnin, zeknn, duygularn, uyumun gelimesi ve bymesi hep benliin
(ego) bymesi demektir, benliin yaratmaya balamas iin bu arttr... Sansr
benliktir, hayat tarzdr, her ocuun ve yetikinin yaratc gcdr.
222
za gre, bari Bireysel Psikoloji kavramnn psikanaliste Oedipus kompleksinin
dn yolunu iaret ettiini syleyelim. Yani ocuun, ana-baba ikilisinin
dier cinste olann, sevge (libidinal) olarak elderetmelc isteyecei fikrinde
(3).
Bu gr son zamanlarda deiiklie uramtr -kzlarda Oedipus kompleksi
yoktur- nk tecrbeler arttka artk Oedipus kompleksi sabit bir direk olarak
gzkmeye balamtr.
Kesin olan bir tek ey vardr. Bu dnce de, oulun babas gibi gl olmak,
onun gibi olanaklara kavumak abas hesaba katlmakszn gelitirilemezdi.
Ancak insan bunu cinsel libido olarak m deerlendiriyor, yoksa daha geni
anlamlar m veriyor bilinemez ama, ne olursa olsun, eer hi deilse bilin d
olarak, ocuun kendini amak, babaya stnlk salamak abasm farketmi-yorsa,
byle bir gre hibir zaman sahip olamayaca da ortadadr.
nemli olma abasnn bizim dncelerimize de, dier ekollerin dncelerine de
ne kadar byk etki yaptn bylece gryoruz. Bence insan bu kuramdan da
ancak bu kadann bekleyebilir. Ve bu kavramdan, Bireysel Psikoloji'nin daha
derin olan dinamii de ortaya km oluyor.
zseverlik (f0rcissism)
Freud'un zseverlik kavramn aklamas, Bireysel^Psikolo-ji'nin de
nrotiklerdeki beniinci (egocentric)'lii aklad zamanlara rastlamtr. Bu
bir terminoloji sorunudur. Eer zseverlikten yalnazca kiinin kendine cinsel
olarak bir ak duymasn arlyorsak, o zaman zseverlik de insann kendini
sevmesinin binlerce eidinden yalnzca bir tanesidir. Kendine cinsel sevgi
duymak da, yalnzca kendini dnen insan tipinin birok tezahrnden biridir.
Ama bu yalnzca onun gelimekte olan cinselliinde deil, hayattaki tm
ilikilerinde kendini gsterecektir. O zaman karmza, kendine dnm bir
ocuun veya yetikinin portresi -
(3) Oedipus hikyesi birok deiik anlam iin kullanlabilir, rnein, Sokrat
bu hikyeyi, sakat ocuklarn terkedilmemesini tlemek amacyla kullanmtr,
nk sonra neler olacan bilemezsiniz, demektedir. Bu oyun aslnda sakatlara
gsterilen bu zulme bir isyan ve ocuk hayatm kutsal saymaya bir ar olarak
yazlmtr. "Eer kendinize ve tanrlara gvenmez, insan hayatna tapacak kadar
sayg gstermezseniz, banz derde girer!" (A 1930 m).
223
kaaktr. Byle bir hayat tarz, ancak o kii nceden baka herkesi kendi hayat
tecrbesinden karm bulunuyorsa oluabilir.
Gelimenin doal ilerleyi biimi byle olmadndan, biz zseverlik gibi bir
grngy gelimenin iinde var'blan feir evre olarak ele alamayz. Onu ancak
insan, sosyal ilikileri hayatndan kard zaman, ya da byle ilikileri hi
bilmiyorsa, oluabilecek ikincil bir evre olarak dnebiliriz. O zaman, o
insana tecrbe edilecek hibir ey kalmam, bir tek kendi kiilii kalm
olmaktadr. Hayat sorunlarnn zmnde de, yalnzca kendine bakarak adm atmak
istemektedir.
Bu zseverlik kavramn ok fazla genilettiimiz zaman, yani psikanalizde
yaptmz gibi genilettiimiz zaman, karmza enine boyuna tarif ettiimiz bu
beniinci insan'kacafctr. Bakalarn byle hayatndan tasfiye etmenin,
toplumsal lgi noksanlna iaret ettiini de grmezden gelemeyiz. Bu
noksanln nedeni herhalde kiinin kendine gveni olmamasndan ve sosyal
yaamda kendi payna den grevlerin hakkndan gelmeyi renenjemi
olmasndandr.
Bu durumda, zseverlik kavramnda en nemli eyin gzden karlmakta olduunu
syleyebiliriz. Bu da, bakalarnn bu hayattan ebediyen tasfiye edilmi olmas
vevetkinlik (aktivite) alannn daraltlm olmasdr. Buradan o insann kendini
kuvvetli bulmayan biri olduunu anlyoruz. zseverlik, bir zayflk duygusundan,
o da,bir aalk duygusundan ilerf gelmektedir. Ayn zamanda, bu duygu kendine
bir dnleme (telfi) aramakta, durumu hi deilse grnte daha basit hale
getirmeye almaktadr. Bu tavrn hayattaki sosyal sorunlarla eliki halinde
olduu ortadadr. O halde, burada daha gl bir aalk duygusuna ilikin bir
toplumsal ilgi noksanl gryoruz. Yani ocuk kendini dman diyarda sayyor,
artk hibir ey yapamayacana, hibir baar salayamayacana inanyor, ya da
her olay bir zorgu halinde kendine yneltiyor ve tm soruhluluklardan
kanyor.
lm istei
Psikanalizde daha sonradan byk rol oynamaya balayan lm istei de her
bakmdan zseverlie benzer. Bu da tm iliki-
224
I
leri hayattan karp atmaktan baka bir ey deildir. Ve bu da bir zayflk
duygusunun ifadesidir.
Bu lm istei,.bir ktmserlik (pesimizm) fikriyle kout gitmektedir.
Psikanaliz pesimisttir. lm istei de belki, gerein karsnda zaaf
duyulmasnn tanyamadmz bir itirafdr ve ayn zamanda bakalarna ilg
nokisanlyla ibirlii yetersizliine iaret etmektedir. inde toplumsal
ilginin eksikliini grrz. Bu, yreksizlerin son'snadr, lm isteinin
genel bir durum olduu yargsna varan bir yazar, kendi yreksizliini ortaya
koyuyor de-mektjr. Dnyay rahatszlk, tedirginlik ve glklerle dolu
grmekte, kendisi teslim olmaktadr. Bu da aalk duygusunun bilimsel ekilde
ifadesi demektir.
Hadmlk karmaas (kompleksi)
Hadmlk karmaasnn "erkeksi itiraz" (masculine protest)'den domu olduunu
bazf psikanalisllerin kendileri sylemektedirler. Bizim kltrmzde kadn biim
ve davrann aa grmek yanl yerlemi bulunmaktadr. Sinirce yaps
tarif edilirken hastalarn penis kaybnn tartlmas srasnda kendilerini
klm, al-alm hissettikleri anlatlmaktadr. (A 1917 al, s. 306).
Benlik ideali ve Superego'
Benlik ideali (ego ideal), psikanalizin yeni kavramlarndan biridir. Toplumsal
ilgiyle pek benzer. Benlik ideali, toplumsal ilginin temsil edildii ideal
demektir ve baka bir anlam da yoktur. Yani toplum ferdi olarak bir amaca
ynelmek. Byle olunca da, benlik idealinde, Bireysel Psikoloji'nin niha
grnn sakl olduunu anlyoruz.
Superego deyiminin de, bizim hayli (fictiye) stnlk dediimiz eyin sonradan
gelimi bir kavram olduunu syleyebiliriz. Yerti bir kelimedir ve tatsz bir
kelimedir. Sanki spermen'den tretilmi gibi bir havas* vardr. Eer o kelime
seilseydi, tannsalla-ma abasn herkes bir bakta farkedecektir. O kelimenin
seilmesinin nedeni, bir Kere sijpermen kelimesinin Nietzche'nin terimi
olmasndan, bir de Bireysel Psikoloji'nin yanl olarak Nietzche'ye yakn yerde
grlmesindendir (4). Biz sperego'da, Bireysel Psikoloji'nin stnlk ereinden
baka bir ey grememekteyiz.
(4) Nietzche'nin Adler iin nemi konusunda bkz: H.I. Ansbacher'in "Adler'in
kudret abas'nn Nietzche ile karlatrmas," adl eseri.
225
TEMEL FARK
Bu tartmalar srasnda esas nemli noktaya pek deinmi saylmam. ocukluk
anlarna nasl deiik ekillerde nem verdiimiz konusunda konuabilirdim. Biz
Ocdipus kompleksine sahip ocuu ayrmayz, Yalnzca martlma ocuu
ayrrz. Baka ocuk tipleri de tanrz. Organ eksiklii veya bozukluu
ekenler ve bir de bir topluluun parasj olmaduygusunu hi tatmam olanlar.
Burada ereve, psikanalitik grn erevesinden ok daha genitir. Bundan
baka, ryalar konusundaki grler de birbirinden ok farkldr.
imdi de psikanaliz ile Bireysel Psikoloji arasndaki asl byk temel fark
gstermek istiyorum. Bu fark, Freud'un, daha nce Bireysel Psikoloji tarafndan
bulunmu, sonra yanl olduu anlalarak ( o srada nemli olma abasn
kefetmiimi) bir kenara braklm olan drt psikolojisini ele almasndan
gclmcktcdir(5). Temel fark bu deildir. Temel fark, Freud'un, "insan yap olarak
ancak drtlerini tatmin etmek isler - yani zevk prensibi ilemektedir - bu
nedenle kliir asndan insan tmyle kt saylmaldr" varsaymyla yola
km olmasndandr. .>
nsann tabiat kavram
Freud grne gre insan yap olarak ktdr ve bilinalln-daki bu ktl
hayatta daha iyi yaayabilmek iin sansre tabi tutmaktadr (6). te yandan
Bireysel Psikoloji, insanln ilerleme-
(5) Burada Adlcr kukusuz saldrganlk drtsnden sz ediyor (A 1906 b). Bu
konuda kendisi yle sylemektedir: "Saldrganlk drts, hayata ve d
taleplere kar bir tavr olarak dnlmtr. Birok tecrbelerden ve
belirtilerden anladma gre, hayata kar bir tavr, her tr hareketi ve
ekli, hatta her tr belirtiyi iermektedir. Freud ve rencileri bu
saldrganlk fikrini almlardr ama, bu konudaki eski anlay izleyerek
saldrganl ve bundan tr d hayata taknlan tavn kt, sadistik, dmanca
bir eilim olarak ve kaltmsal olarak nitelemilerdir. Ve bylelikle de I-
'rcud, psikolojisine bir 'drt psikolojisi' olarak balamtr." (A 1930 m).
(6) Daha sonra Adler, insan yap olarak kt kabul eden bir psikolojik sistemin
uygulama etkilerinin ne kadar zararl olabileceini belirterek uyanda
bulunmutur. "Bu tr bir sistem, bu tr bir etki, onu biraz daha sttmz
zaman ne hale gelir?", " Ben komumu neden seveyim? O da beni seviyor mu?" Ya
da, insan psiik hayatnn temel drtsnn ykc bir drt olduunu, bunu
ancak kendimize verecei zarar dnerek, grnte maskelediimizi, ya da
belki pek de sk rastlanmayan ana-baba terbiyesi sonucu onu yokettiimizi duymak
bizi nasl etkiler?
"Zaten bu eilimde bulunan liderler, insalin kk olarak kt olduu ve ancak
d baskyla doru drst davrana yneltilebilecei yolundaki fikirleri
duyduklar za-
226
sinin- yetersiz fiziksel insan yaps nedeniyle, toplumsal ilginin giderek artan
etkisi altnda olduunu sylemekte, bylece insann drtlerinin genel yararlar
olan ynlere evrilebileceini belirtmekledir, nsan neslinin yokedilemeyecek
kaderi, toplumsal ilgidir. Gerein kendisi, Bireysel Psikoloji'de yatmaktadr.
Psikanaliz ise bir hiledir (7).
Bireysel Psikoloji, insann fizii nedeniyle, yani fiziksel durumu (biyolojik
bir etken) nedeniyle, toplumsal ilgiye, iyiye eilimli olduunu sylemektedir.
Sirircelilerin, ldrllarn, vb., ancak toplumsal ilginin yokluu nedeniyle,
ortaya ktn gryoruz. Bu durumda ocuk Jbencilleir, bakalarna olan
ilgisini kaybeder, biyolojik temele dayanan nemli olma abasn yararsz tarafa
ynelterek kiisel stnlk ereine"dner.
nsan bu fark ak seik anlad zaman, bu iki kuram arasnda birka
kelimecikten baka ortak nokta bulunmadnn da farkna varr. Her kuramn a
kitaplmzdaki her szlk cildiyle bu kadar ortak noktas vardr zaten. Byfe
eylere dayanmak, kabul edilemez.
Temel drtler ve Kaltm
Bana kalrsa temel drtler ve kaltm sorununun tm bir kargaalk iindedir.
Diyelim ki, bir insann hayatnda, imkn balangtan var olmayan 'bir ey
gelimemektedir. O zaman bu inkr edilmez durumun nasl ktye
kullanlabildiini grrz. Hayatta sonradan gelien her ey, daha embriyo'nun
iinde bir olanak olarak vardr. Ama bu, Sonraki hayatta grdmz her eyin,
embri-yo'da imdiki ekliyle var olduu anlamna gelmez. Her olanak, deiik
ekillerde geliebilir.
sistemlerin uygulama etkilerinden sz etmekteyiz. Bu etkiler, sistemin tm
zerinden istediimiz" zaman syrp atabileceimiz ayn yzeysel tabakalar
deildir. Bir sistemin yazarnn kiilik btnlnden ve sistemlerinin (aslnda
yamal bile olsa) grnteki mantndan etkilenen, zaten de nceden bu tip
eilimler tayan birtakm bireyler, bu sefer bir bilimsel sisteme alnd diye
kendi sapklklarn normal kabul etmeye de balayacaklardr."
(7) "Freud yemek yemenin sadislik bir eylem olduunu, anne memesini emmenin ise
ilk sadistik eylem olduunu anlatmaya almtr. Bireysel Psikoloji her zaman
hayat tarzna olan kalklan aradndan, anne memesini emmenin bir ibirlii
olduunu bulgulamtr. Annenin memesi emilmek zorundadr - anne ile ocuk
arasnda byle bir ibirliini doa yaratmaktadr... ocuu ykayp temizlemek
de anne ile ocuk arasnda bir ibirliidir. Freud bir ocuun drtsn,
kendini pisletmek ve bundan zevk almak olarak varsayar. " (A 1930 m).
227
Eer biz nemli olma abas kavramn bu k altnda aydnlatmaya kalkarsak,
yle sylememiz gerekir: Elbette ki bu, orijinal durumda var ise geliebilir.
Ama bizim karakter olarak grdmz, toplumun dnda dnlemez ve nemli
olma abas da, karakter gibi gzkmesine ramen, aslnda bir sosyal, ilev
olarak deerlendirilmelidir, nk kendini ancak sosyal ereve iinde
gsterebilir.
ocuun kltrel talepler karsnda kendi fiziksel zayfln daha ilk
gnlerinde hissettiini ve bunun ocuk zerinde batc bir etki yaptn
unutmayalm. zellikle de karlatrmalar yapmaya balad zaman. Kudret
kazanma abasn gelitirme frsatlar ne olursa olsun, o batma duygusu her
zaman daha fazlasn istemesine yol aar. Evrim etkeni aralksz etkili olduuna
(ve nemli olma abas da bunun psikolojik ifadesi olduuna) gre, bu aba,
kiisel stnlk abasna dnp dejenere olabilir. -
te burada toplumsal ilgi sahneye admn atar ve reglatr rol oynar. Kudret
kazanma abas, kusursuzluk abasnn arpk bir yanndan baka bir ey
deildir. ocuk her gn karsna kan glkleri, kendini gvende hissedecei
bir noktaya kadar ama itii duyar. Orada ihtiyalarn doyurabilccektir. Ama
erek saplama, bundan daha nce gelmek zorundadr. Byle olunca nemli olma
abasnn, temelini biyolojiye dayandran bir fonksiyon olduunu anlyoruz ama,
henz daha sonra alaca ekle, yani stnlk abasna dnm deildir. Eer
yle olsayd, o zaman zaten ego-istik kuvvete kar hep alk duyan insann
gerekten yaratl olarak kt olduu yargsna varlabilirdi. Oysa bizim
karmza kan gerek durumda, kiisel kudret kazanma abas, ocukluun
balangcnda yeralm baz yanllklarn sonucu olmaktadr. Yani ocuun zihni
henz doru sonular karacak kadar olgunlamam olduu srada yeralm
yanllklar.
Gryoruz ki, hayatn drdnc ya da beinci ylndan sonra ortaya bir prototip
kyor. Orijindi bir hayat ekli. Psikolojik bir i yap. Bu yap bamsz
hareket edecek, olaylardan kendi bamsz j sonularn karacak, bireyin
orijinal niteliklerine gre binlerce ekilde geliebilecektir. Biz bak
amzdan, ocuun bu orijinal gelimesinin niin sosyal bir varlk
kavrammzdan saptn ve uzak-
228
lastiini izleyebiliriz. Burada orijinal bir egoistik kuvvet drtsnden sz
edilemez, nk kudret, kazanma abas sosyal hayat karsnda oluan bir sosyal
ilikiler grngsdr. -
Zevk ilkesi ve Toplumsal ilgi,
Zevk ilkesi ile toplumsal ilgi arasnda iliki kurulmaya alldn henz
duymu deilim. Freud'a gre zevk ilkesi, drt yaamyla ilgilidir. Toplumsal
ilgi ise, insann fiziksel aalk duygusunun bir dnleme (telfi) etkenidir,
insan toplum tarafndan desteklenmeksizin, o zaaflanyla yaar dnmeye olanak
yoktur. Bu yarank tek bana yaayamaz desek de yeridir. Ancak toplumun yardm
ile yar olmaktadr.'Topluma, insan zaafnn en nemli dnleme etkeni gzyle
bakabiliriz.
Toplumsal ilginin zevkle hibir ilikisi yoktur (yani ehvet anlamndaki
zevkle). Sosyal insann bundan zevk duymas yalnzca kendisi toplum iinde var
olduundandr. Toplumu kendisini balayan bir zincir olarak grenler iin bunda
hibir zevk bulunamaz. Yalnzca kendi isteklerinin tatminini arayan insan iin
de yle. rnein bir katil iin, toplumsal ilgiye kar bir hareket yapmak
zevktir.Sinirccli iin de bakalarna yaslanmak zevktir.
Zevki veya honutsuzluu yaratacak olan erektir, hayat tarzdr. Sras
gelmiken toplum yesi olan bireyin, abalarn zevk iin deil, mutluluk^n
gsterdiini de sylemek isterim.
Biz bireysel Psikologlar psikolojik hayatn_i)tnln bu kadar ok
vurguladmza gre, zevk duygusunun da eree kout olmas belli ki arttr.
Nietzche aa yukar yle bir sz sylemitir: '"Zevk denilen *ey, insann
admna uyduu zaman balar (yani hayatta ilerleyi biimine)." u durumda demek
ki; zevk ilkesi, re-glativ, ayarlayc bir kavram olarak anlalamaz. Ancak
nihai ideal ekle ulama abas bu anlamda dnlebilir.
Ben bir sre bu noktada bir biyolojik iliki bulmaya altm. Belki yaptm
bir tebihten ileri gitmiyordur ama, organik sistemde de benzer bir sre var.
rnein bir tavuk yumurtas her zaman tavuun iinde oluur, erm hcrede
geliir. Bu da sreklilik eilimi tayan organik srelerden biridir ve germ
hcrede orijinal olarak vardr. Belli ki, orijinal psikolojik srete de
sreklilik eilimi bulunmaktadr ve frsatm bulup sisteme szmay
beklemektedir.
229
Buradan btnlk abas kavramna vardm. Bunun anlam, tm kuvvetlerin,
drtlerin, duygularn, bilinli ve bilin d kilerin, vb., tutarl bir
ekilde hayat zorluklarn yenme abasna dnmesi demektir. Bu aray, bu
hareket, bir ekil almaktadr. Bu nedenle de, niha ideaj ekil diye bir eyden
sz etmek mmkndr.
RYA YORUMU
S
.
Freud'un gznde rya, nce bir istein yerine gelmesiydi. ocuka cinsel
itilerin serbest braklmas ve doyurulmas. Bunun sonucu olarak ryalarda olup
biten her eyi cinsel anlamlara gre anlamas gerekiyordu ve buradan da ortaya
seks sembolleri kt.
Freud rya grenin geriye doru bakmak islediini varsaymaktadr. Ben ise rya
grenin ileriye doru baktn, bir sorunun zmn amaladn syledim.
Aradaki temel fark buradadr. Freud'un bu gr benimsediini sanmyorum.
Ryann halihazrda eldeki bir sorunun zmn amaladna inanmamtr.
Zamanla grmze baz gzlemler katld. rnein, ryann amac nedir? Ve bir
de beni ok fazla megul eden soru... insanlar ryalarn anlamyorlarsa, neden
rya gryorlar? Freud'un verdii cevap dayanakszdr: nsan uyumamak iin rya
grmek zorundadr. ocuksu kilerinin tatminiyle uramak, uykusunu bozmamak iin
de uyanmamak ister. Ben ise hastalarn ryann orta yerinde uyandn ok
bilirim.
Niin rya grr insan? Bir sre buna uygun cevap balamadm. Sonunda aklma yeni
bir dnce geldi: Ryay*grenin amac zaten ryay anlamamaktr. Ryay
anlaytan uzaklatrmay kendi istemektedir. Demek ki, ryada olan bir ey,
mantkla badamamaktadr. Ryann amac, rya greni aldatmaktr. nsan belli
bir durumda kendini aldatmak isler. Ayrca insann ryay neden anlamadn da
buldum. Amac bir duygu durumu yaratmaktr. Bu duygunun netlie kavumamas
gerekir. Var olmal bir duygu olarak rya grenin bireyselliinden yaratlm
ekilde bulunmaldr. Grne gre bu, bir sorunu duygusal olayla ve hayat
tarzna uygun ekilde zmek isteine tekabl etmektedir, nk o insan sorununu
saduyuyla zme yeteneinden emin deildir.
230
Rya mekanizmasnn incelenmesi, insann kendini aldatmaya ynelik tutumunu
temsil eder niteliktedir.
1." Belli resimlerin seilmesi. Aklama resimlerin kendisinde deil, bunlarn
seimindedir. Yani ryay gren, dnceleri arasnda bir seme yaparken bir
eilimin rehberliindedir. Biz seme yapan o kuvveti biliriz. O kuvvet kiinin
bireysellii, btnl, ereidir." O halde bu adan baktmz anda, burada
saduyunun deil, bireyselliin hkmran olduunu grrz. Kii o sorununu,
kendi hayat tarzna uygun bir duygu yaratacak resmi semekle zmeye
almaktadr. Bu duygu sonucunda olan ey, o insann zaten bircyselliiyle
yapaca eydir. O insan yalnzca kendini kuvvetlendirmek, hakl karmak
istemekledir. Byle olunca ryann eldeki sorunla bireysellik arasndaki kpry
temsil ettiini anlam oldum, j
2. Tebihler ve semboller. Ryann dier malzemesi de tebihler ve sembollerdir.
Burada da en nemli sorular yle olabilir: Neden zellikle bu tebihler? Neden
bir sembol gerekiyor? Tebihin psikolojik yapsnda kendini aldatma eilimi
zaten vardr. iirsel bir tebihteki psikolojik'yapy anlama ne kadar ilgin
olurdu. Burada da bir aldatma vardr. Daha geni anlamda bir aldatma. Bir
niyetin hakkn Vermek, iin dolambal yoldan gitmek, dn yapmaktr. Burada
aml^iirsel bir ekil deiimidir. Tm sembollerin amac, sz konusu insanda
bir duygu durumu yaratp, onu yalnzca bireyselliiyle yapabilecei bir eyi
yapmaya itmektir.
3. Basitletirme. Baka malzemeler de vardr. rnein, bir ryada bulunan
basitletirme durumu. Bu kendini aldatmann nemli bir gereci olmakta, sorunu
ok daraltmaktadr. O kadar daraltmaktadr ki, "zararsz" bir artktan baka
hibir ey kalmamaktadr. O zaman ryay gren sorunun tmn deil, yalnzca
kk bir ksmn ele alr. Bu durumda gidecei yola gitmesi daha kolaylar.
Sorunun her yanna bakmak zorunda olsa, bunu o kadar kolay yapamazd.
Bu malzemeler yalnzca ryalara zg deildir. Eer birey uyankken de kendini
aldatmak istiyorsa, yine ayn malzemeleri kullanr. Belli baz anlarn ve
resimlerin seimine gider, tebih ve semboller kullanr ve basitletirmeler
yapar.
231
Yani bizim vardmz sonu, psikanalizinkinden ok farkldr. Psikanalize gre,
"Rya bilin dna giden azametli yoldur." Bu , uyank dnceye eliki
oluturur. Biz ise byle bir elikinin var olmadn sylyoruz. Bilin d,
bilincin kart deildir. nsan bunun analizini yaparken bilinci tm yapnn
geri kalanndan ekip ayrsa, onun iinde de birtakm farkllklar bulabilirdi.
Ama bilinci yorumlamay renen, onun da bilin d kadar zor anlalan bir ey
olduunu farkedecektir. Yan o da' bilin d kadar bilin d kalr. Orada
bir eliki yoktur. Demek ki, sinircenin bilinle bilin d arasndaki
atmadan doduu yolundaki Freud gr salkl deildir: ^ ""
SONU
nsann psikolojik yaps, drt yaamndan anlalamaz, nk drtler ynden
yoksundur (Hermann Schwarz'a bakabilirsiniz). Psikolojinin ana sorunu,
fizyolojideki gibi sebep-sonu ilikilerini anlamak deil, yn veren ekici
kuvvetleri ve erekleri anlamaktr, nk tm dier psikolojik hareketlere bunlar
rehberlik yapar. Bireysel Psikoloji sonusal kavramna buradan varmaktadr.
Benlik olumasnn (ego formalion) gerei, orijinal germ hcrenin evrim
eilimindedir (ve bu hem insan, hem de'dier yaratklar iin byledir). Evrim
eilimine sahip olan hcre, benlii temsil eder. Bu benliin (ego) dnda,
hayat sorunlarna kar tavr almaya malzeme verecek hibir ey yoktur. Bu ii
ne id, ne drt, ne de libido yapabilir. Benlii drtler zerine karp
gelitirmek istemek, yani onu sadistik ve mazohistik drtlerden arndrmak
istemek, bu drtlere benliinkine benzer bir yap vermek demektir. Sansr
uygulamaya, sperego'nun gelimesine, ego ideal'in gelimesine birtakm
bilgiler, kurnazlklar atfetmek demektir. Ayrca bunlarn her ne de, insana
kar bir yn kazandrmak demektir, insan grne gre doumdan sonra, nem
kazanma abasn Oe-dipus karmaasnn, ego idealinin, hadmlk karmaasnn
iine yerletirmekte, deiebilir cinsel eilimlerine bir erek koymakta ve bu
gibi eyleri yapmaya balamaktadr. Yani baka bir deyimle, bu drt, hazr
durumda bir eytann ta kendisi olmaktadr (8).
(8) "Freud'un anlayna gre drt... sinsidir, bir beyni ve zihni vardr,
tavrlar, duygu-
232
Kiiliin btnl sorunu, Bireysel Psikoloji'nin modern tp bilimine en nemli
katksn olutururken, psikanalizde gereksiz gibi grnr. Bu btnln nasl
bir psikolojik ksm grngye (part-phenomenon) szd ve ona zgn bir renk
verdii, psikanalizde dikkate alnmamaktadr, nk psikanaliz tpk hipnotize
olmu gibi her ksmda cinsel-libidinal bir yap aramakladr.
Geri bu rapor iinde kantlamas uzun srer ve bizi baka alanlara srkler
ama, Freud'un psikolojisi martlm ocuk psikopatolojisinden alnm olup,
olay cinsel bir diyalekt'le anlatmaya almtr.
nsan nereye baksa, btnn ekil verici, temel ahenk oluturucu, tm ksmlara,
kuvvetlere, drtlere szc gdsn (buna cinsel olanlar da dahil) ve hepsini
tutarl bir tavr kazandrc etkisini gzden karmann zc belirtilerine
rastlamaktadr. Buradan, bilinle bilin d elikisi konusundaki yanl
anlama da domutur ki, bu da kiiliin btnlne kardr.
Psikanaliz kendini saaltmda (tedavide) da yetersiz olarak kantlamtr. Geri
iyilemi hastalarn varl inkr edilemez. Biz temel ilkeleri konuuyoruz.
Nakil konusunu ve yceletirme konusundaki zayf ilgiyi tartyoruz
Psikanalizde nakil dediimiz eyin iki cephesi vardr. Birincisinde, kiiliin
cj&mez btnlnden baka bir ey yoktur ki, bu o kiiliin hekime olan
tavrn da iermektedir. Demek ki, bu ksm Bireysel Psikoloji'nin kiilik
kuramna aittir- kinci cephesi ise, cinsel ilgileri ve balantlar, ister yar
olsunlar ister olmasnlar, srekli olarak azmsamak, bunlara gereinden az puan
vermektir. Hayatta her zaman olduu gibi, byle azmsamak sonucunda cinsel bir
atmosfer doar, ya yaklama, ya da redde doru gider.
Ycelletirmeye gelince... esa"sen kt drtlerle baa kmak iin, elde kala
kafa bir bu kalm bulunmaktadr. Bunun da nce toplumsal ilgiyi ortaya
atmadan, toplum yesi olmann ve baarmann gerektirdii cesareti uyandrmadan
nasl salanabilecei belli deildir. Sapienti sat. (Anlayana sivrisinek saz.)
lan ve anlaylar vardr. Drt bir benlik, bir kiiliktir. Skya gelirse ne
yapacan bilir. zerine'bask yapld zaman bilinaltndan almaya balar
ama, tpk bir insan gibi kar koyar." (A 1930 m).
233
Baz hastalardaki belirtilerin dzelmesine iaret etmek, bir yntemin iyi
olduunu kantlamaya yetmez, iyilemeyen olgulara dnmek daha uygundur. nk
btn formllere ramen, hekim yine de saduyusunu harekete geirmek zorundadr.
Hem tartma srasnda hasta da kendi saduyusunu kurtarabilir (serbest hale
getirebilir) ve bunu zaman zaman hekime farkettirmeden de yapabilir. Saduyu
demek, insan toplumuna uyar ekilde dnmek demektir.
Freud'la benim aramdaki birok bilimsel ayrmalara ramen, gayretleriyle pek
ok noktay akla kavuturmu olduunu her zaman kabul etmiimdir. zellikle
de, pozitivist (meterielistik) eilimli nroloji'yi ciddi ekilde sarsp,
psikolojiye tbbn yardmc bir dal olarak geni bir kap am olduu tartma
gtrmez (9). En byk baars buradadr. Bunun yan sra da, onun saduyu
yoluyla tpk bir dedektif gibi tahmin yrtebilme sanat saylabilir. Daha
byk aama yapamaylar, gerek kendisinin, gerekse rencilerinin
kiiliklerinde snrllktan trdr (0)(n).
leride yazlacak bir psikoloji ve psikopatoloji tarihinde Fre-ud'un doktrini,
martlma bir ocuun psikolojik hayatn genelde geerli bir psikoloji olarak
ele alp, en gl terminolojiyle ifade etmeye alm, nefis bir giriim
olarak geecektir.
(9) Gen bir renci ve gen bir doktor olduum yllarda ruh hekimliinin
ynn arm durumundan kayg duyduumu, baka yollar aradm ve sonunda
Freud'un deiik bir yola ynelecek kadar cesur olduunu, fiziksel hastalklara
ve sinircelere psikolojik nedenler arama yoluna sapacak kadar cesur olduunu
grdm hatrlyorum. (A 1930 m).
(10) Freud, an ve ruh (mind ve psyche) kavramlarn aklamakta tmyle
mekanistik terimler kullanyordu. Psikanalizi kendi iinde tutarl bir dal
haline getirmeye aba gsterdiini inkr edemeyiz. Tm hareketlerin altnda
yatan, onlar birletirici bir kavram bulmaya ve buna dayanarak aradaki
farkllklar aklayabilmeye uramt... Bu yzden her zaman eklemeler
yapmak, yeni etkenler bulmak zorundayd. Buna mek, Oedipus karmaas olabilir.
(A 1930 m).
(11) Her psikolojik sistem, kendi yaratcsnn hayat felsefesiyle ayrlmaz
ekilde balantldr. Kii felsefesini dnyaya aklad anda, hem meslekten,
hem de meslek dndan, onunula ayn eilimde olan birtakm kimseler o felsefeyi
tutar ve bu, onlarn daha nceden edinmi olduu hayat tavr iin bilimsel
birtemel salam olur." (A 1935 i, s. 4).
234
ON BE
CNSEL LEVE (Seks Fonksiyonu)
Genellikle Adler seks sorunundan sz ettii zaman, bunu bireyin kendi cinsel
itilerine kar, hayattaki kendi cinsel rolne karg ve bir de dier seksin
yelerine kar tavr asndan yapmaktadr. Aadaki rapor buna'bir. istisna
olup, Adler burada seks fonksiyonuna olduu gibi deinmekte ve birince evreye
ait, olgunluktan uzak, otoerofik seks fonksiyonuyla, ikinci, olgun've sosyal
evresi, yani konunun ayr cinsten.iki kii arasnda bir i haline geldii evresi
arasndaki farklar belirtmektedir.
(Yay.)
Cinsel ilevin akl kartrc, denetlenemeyen ve insan ok yanltan
yorumlarndan .sflfni, hayatn temel fizyolojik ve psikolojik olgularna da
dnmemiz gerekiyor. Her eye kadir cinsel sevge (libido) gibi olmayacak
grleri kabul etmek iin hibir neden yoktur.
Cinsel sevgei insan an ve ruhunun ynetici kuvveti olarak kabul eden bu arpk
kuramn, yani Freud'un fikirlerinde ve baz deiikliklerle Jung'un fikirlerinde
rastlanan kuramn tutulmasnn asl nedeni unlardr: (a) yeni oluu; (b)
sinirceli eilimleri olan ok sayda insann ok sayda sorunlar; (c) hayatta
esas sorunu isteklerinin tatmini'olan kimselerin an ve ruhunun yapsnda bulunan
gizli veya ak, -doyurulmam istekler.
Aslnda hayatin tm" grnm ve deneylerinin gerisinde zgn bir tek ynetici
kuvvet bulmak, her zaman insanolunun byk art) Yaznn tarihi yoktur. A 1945
b'den pek az deiiklikle alnmtr. Biz zellikle otoe-rotisizm deyimi yerine
self-satisfaction deyimini aldk (zksnll).
235
zusu olmutur. Bu arzu, bireyleri de kitleleri de etkiler. Bireysel Psikoloji
ise ok daha geni ve derin bir biimde, hayatn gereini zmlenebilen ve
zmlenemeyen ynleriyle kabul etmektedir. Bu ynlerin en bata gelenlerinden
biri, tm abalarn, dncelerin, doygularn, niteliklerin, ifadelerin ve
belirtilerin, sosyal sorunlarn baarl zmne dnk olduudur.
Cinsellik, ak ve evlilik konularndaki baarszlklarn pek ou, tpk dier
konulardaki baarszlklar gibi, hazrln eksikliinden kaynaklanmaktadr.
Bireysel Psikoloji, cinsel bir sembol kabul etmemektedir. Cinsellik, ak ve
evlilik, iki eit bireyin bir birlik oluturmas iidir ve zm de ancak o
bireyler yeterli toplumsal ilgi iin eitilmilerse mmkn olacaktr.
Bireysel Psikoloji, dier ekollerin destekledii gre, yani bireysel
isteklerin veya onlarn bastrlmasndan doan kt sonularn hayatn esas
sorunu olduu grne itiraz etmektedir. Byle bir kavram, insann bencil
yapsn aa vu,rur ve genellikle, martlm ocuklarda grdmz durumu
hatrlatr. Atalarmzn kaltmna snmakla bundan daha yapc saylmaz. Bir
kere, atalarmz u ya da bu nedenle, hl yetersiz bir gelime dzeyinde
bulunan toplumsal ilginin bugnk dzeyine bile ulaamam bulunmaktadrlar. Bu
yazarlarn baklarn geriye, atalara evirip, bulduklar birtakm kaltmsal
varlklara sevinmeleri, o varlklar kullanp insanolunun ortak refah iin,
toplumsal ilginin daha fazla gelimesi iin yeni katklarda bulunma abasna
girimemeleri, bilim adamlarnn dikkatinden kayor mu, merak ediyorum?
SOSYAL UYUM VE NSAN LEVLER
Grebildiimiz kadaryla, insan insandr, insan diye adlandrlmaya hakk
vardr, nk sosyal sorunlarla baa kabilmek iin ihtiya duyaca olanaklar
kaltm yoluyla daha nceki kuaklardan almtr. Bu amala kendini gerek
vcuta, gerekse zihnen, mmkn olduu kadar gelitirmesi gerekmektedir. Ama
esas sorun udur: Neye hazrlanacaktr? Birey hangi eree doru aba gsterecek
ve kaltmla ald insanca olanaklar gelitirecektir? Bireyler de, tm olarak
insanlarda, bu olanaklar, atalarmzn bu armaan-
236
larn, armaan saysn artrmak iin insanlarca deitirilmi bir dnyaya, tm
insan ailesinin yararlar iin kullanmaktadrlar. Bu elbette ki," ancak
toplumsal ilginin yettii yere kadar yaplabilir. Buna ek olarak, hayatn tm
sorunlarnn yalnzca yeterli miktarda toplumsal ilgiyle zlebileceini de
anlamamz gerekir.
Bylece insann tm ilevleri -yeni doan ocuk tarafndan dnyaya getirilmi
olan sosyal evre iin ilerlemeyi salayc tm gelime'olanakiar- d dnyann
taleplerine gre uyumlanmaldr. Yemek, bakmak,, iitmek, ses karmak ve
hareket etmek, giderek bu eree ulamaya daha iyi uyum yapmaktadrlar.
nsan ilevleri iin, hayatn balangcnda hepsi bir karmaklk iindedir,
otomatiktir" ve bakalaryla ve evreyle ilikiye doru ok yava ynlenirler
diyebiliriz. Bir sre sonra ocuun yaratc gc d dnyann arsna cevap
veriyor, deneyleri ele alyor ve onlar, kendi asndan evredeki sosyal hayata
uydurma konusunda baarl grnen ekilde iliyor. Yemek yiyii dzgn bir hale
geliyor, bak, iitmesi, dokunmas ve hareketleri, az veya ok ibirlii
yapmaya istekli olduunu ifade ediyor. Dnmesi ve konumas giderek daha ok
ortak deer ve saduyu iermeye balyor. Sindirim ve dk alkanl kendj
evresinin sosyal ekline uyuyor veya uymas gerek. Parmak emme, trnak yeme,
vb. gibi sosyal olmayan ve.<fHfeksiyon tehlikesi tayan hareketler, eer ocuk
evresinin ortaya koyduu oyun kurallarn kabul ederse, sona eriyor. Eer ocuk
bu kurallara uymazsa, bu mutlaka sosyal kltre giden yolu bulamam olduunu ve
kiisel stnlk ereine doru abagsterdiini gsterir.
BRNC CNSEL EVRE
Beri yandan, cinsel ilevin hem katlmndan, hem de gsterinin etkisinden
tredii ve balangta yksek dzeyde tahrik edici (gdklayc) duygu ierdii
ortadadr. Dier ilevlerle birlikte gelien bu ilev, zamanla turgence'e,
ereksiyonlara ve otomatik tepile-re varmaktadr. Dokunma ve onun sonucu olan
zevk verici o gdklayc duygu hemen eylemin tekrarna yol aar. Eer ocuk
genelde kendi istediini yapmaya, ibirliinden ok kendi isteini
237
tatmin etmeye eilimliyse (yani martlm ocuun niteliklerini tayorsa) bu
daha da abuk olur.
Bu durumda, islenen gerek ibirlii ok daha sonraki bir zamana ertelenir.
ocuk cinsel ilevin birinci evresine taklr kalr. Cinsel ilevi ayr cinsten
iki kiinin ortak ii durumuna getirebilecei olgun yaa kadar, yani cinsel
ilevin ikinci, sosyal evresine girinceye kadar, ortada zksnllnn eitli
biimlerinden baka bir ey yoktur.
Birinci evrede en ok uygulanan yol mastrbasyondur. nsann sosyal ruhu her
zaman mastrbasyona kar olmutur ve"olacaktr. Kar olacaktr, nk
insanolu o sakl dnce dnyasnda, cinselliin ikinci evresinin gelimesini
istemektedir. Komple cinsel ilevin yava gelimesi, ocuklarn ikinci evreyi
uygulamasna iddetle kar gelinmesi, erken komple ilevin tehlikeleri, bu
ikinci evrenin vcuta ve zihince gelimi gen kz ve erkeklere yasaklanmas
gibi durumlar arasndaki elikiler, daha gen yataki ocuklar zm imknsz
bir noktaya srklemekledir. Bir yandan anne-babalar, retmenler ve tehlikeli,
aptalca kitaplar, szler, ocuun kafasndaki elikilerin saysn daha da
artrrken, bu yetmiyormu gibi mrnn ilk ylnda kazand toplumsal ilgi
de z-ksnllc kardr. Doktorlarla din adamlar, birinci evreden tmyle
kamlamayaca konusunda giderek fikir birliine yaklamaktadrlar. Bunun doal
bir gelime olduunu, kat davranmann iyi olmayacan, ocua vcuta ve
zihince bir zarar vermeyeceini kabul etmektedirler.
Bu birinci evre srasnda toplumsal ilginin gc grlebilmektedir. Pimanlklar
ve sapmalar sk yeralr ve istekle kabul edilir. Bir de skln azaltlmas,
yani seyrekletirme durumu vardr. Ama martlm ve ihtirasl ocuk,
isteklerini gemlemeye almad, bunu beceremedii iin, onun durumu daha
ktdr ve zks-nll baka amalarla da kullanr. Anne-babann dikkatini
smrmek, dier ocuklar etkilemek, ya da okuldaki ve daha sonraki hayattaki
yenilgilerine zr olarak kullanmak amacyla.
238
SAPIKLIKLAR VE KUSURLAR?)
Doan umutsuzluk iinde, ocuklar sk sk mastrbasyonun dier eitlerine
dner, erotik hayallere dalar, bunun iin erotik resimler ve benzer eyler
kullanr, hatta bazen de dier ocuklar kullanr. Bu durumda, homosekselliin
de yolu alm olur. Bu da mastrbasyonun birok yolundan biridir, genellikle
beniinci (ego-santrik), gururlu tiplerde, cinsel ilevin birinci, zksnl
evresinden kopamayan kimselerde grlr.
Tedirginlik veya korku duyduklar zaman cinsel stimlasyon gsteren baz tipler
(bzlar da bu etkenlere kalp arpmasyla, barsak veya mesane faaliyetiyle
cevap verirler demitik) sadistik ve mazohistik gndz veya gece ryalarna
dalarlar. Bu tipler daha sonra sadizm veya mazohizm sapklklarn gelitirerek
cinsel ilevde tam baarszla urarlar.
Tm dier sapklar; rnein, tapnaklk, livata, l sapnc, vb. de, cinsel
ilevin birinci evresinin trleridir. Bunlar harhalde her zaman iin martlm
veya ihmal edilmi bir ocuun, bu nedenle yeterli dzeyde toplumsal^ ilgi
gelitirememi, bakalaryla ibirlii yapamayan ocuun hayat tarzn ve bu
hayat tarzndaki yanl anlamalar aa vurmaktadr. Bu ayn zamanda raslgele
kiilerle cinsel iliki kuranlarda' mastrbayon yapanlarda ve fahielerde de
byledir.
Cinsel noksanlklarn sinirce belirtileri de birinci evredeki cinsellii aa
vurur. Byle belirtiler arasnda sinirce iktidarszl, sinirce soukluu
(frijidite), vaginismus ve ejaculato praecox da saylabilir. Bu sinirce
belirtileri her zaman, toplumsal ilgi eksiklii nedeniyle cinsel ilevin birinci
evresinden syrlmay baaramayanlarda grlen eylerdir.
KNC EVRE
Ak, deiik cinslerden iki eit kii arasnda yeralan bir i olarak, vcuta ye
zihince ekicilii, bakalarndan synlp tek kiiye dnmeyi ve tm teslimiyeti
gerektirir. ki kii iin bu sorunun do-
(2) Sapklarla ilgili dier birtakm noktalar A 1938 a'da, Blm 1 l'de
bulunabilir.
239
ru zm yolu, sosyal uyum yapmlarn dl saylabilir. Bu kiiler doru
davran ve tavrlarn, dostlara sahip olmakla, yararl bir ie hazr olmakla,
karlkl ballk gstermekle kantlam bulunmaktadrlar.
240
PSK RAHATSIZLIKLARIN FZKSEL BELRTLER (1934)1
Adler'in organ kusurlaryla ilgili orijinal monografi (A 1907 a) /D -yA
organiin psikolojik srelere etkisini incelerken, aadaki rapor ( " ' V da
her organn duygu ifade yetenei olduuna iaret etmektedir. W Birey kendini
organlar kanalyla ifade eder. te Adler'in organ dili dedii budur. Bu
ifadeye en abuk uyabilen organlar belki de en zayflar, en az dayankllk
gsterebilenleridir.
Bu raporda Adler'in organizmik tutumu ok net ekilde ifade edilmektedir.
"Organizmann bir nite, bir birlik olduunu, bir tarafna verilen oktan tm
organizmann titreime geeceini unutmayn."
& (Yay.)
Psiik etkilere cevap vermeyen hibir organ kusuru olamayaca ve organ
kusurlarnn kendi dillerini konutuklar, bu dilin de o bireyin sorununa
tekabl ettii gnn birinde herhalde kantlanacaktr. Semptom seiminde,
zellikle isteri dediimiz eyde ve ilevsel sinirce'de (fonksiyonel nevroz)
gerekli olan semptom seiminde bu ok nemlidir. Ayrca, Bilimsel Psikoloji'nin
de belli bal dayanaklarndan birini aklamaya yaramaktadr: Bir organda
geici veya srekli bir bozukluk gzle grlr hale geldii zaman, bu organ ok
dikkatle incelenmeli, onun hangi bakmlardan o bireyin karakteristiklerini
tad anlalmaldr. Bazen bir organ, ba-
(1) A 1934 h. Orijinal zerinde yaplm birtakm dzeltmeleri ieren A 1944 b
evirisinden alnmtr.
241
zen bit dieri, d etkenlerden daha fazla etkilenir. Bu raporumda esas olarak,
heyecan duygu uyandrmak yoluyla vcuda geiren psikolojik etkenlerden sz
edeceim.
Psiik etkenler gnmzde giderek daha ok kabul edilmektedir. Hatta genel
tbbn gr asndan bakldnda bile, bireyin zgrlnn her hastalk
farkllklar gsterebildii artk inkr edilmemektedir. Dnn doktorlar, sk
sk enfeksiyonlara urayan bir ocuun hipersensitiy bir ocuk olduunu
sylerlerdi. Ama daha az duyarl olan ocuklarda bile, rnein i salg bezleri
gibi organlarn etki yapabilecei ok yakn zamanlarda anlalmtr.
Bu genel grnglerin geici mi, yoksa kalc m deiikliklere yol atn
gzlemlemek gereklidir. rnein insanlar oka genellikle kalp belirtileriyle
cevap verirler. Ama nemli olan, kalbin fonksiyonundaki bu deiikliin
sresidir. Bu pek seyrek olarak kalcdr. Ancak baz sinirce durumlarnda
olabilir. Ama kesinlikle biliyoruz ki, arzal bir kalp, ya da bir hastalktan
dolay hasar grm kalp byle etkilere kar daha duyarldr. Byle olunca,
yeni etki o kalpte kalc ve ciddi hastalklarn kapsn aabilir. Organizmann
bir birlik, btnlk olduunu, bir tarafnda yeralan okun tm organizmay
titreime geireceini unutmayn. Geri bilgimiz, ortaya kurallar koyamayacak
kadar az ama, byle bir okun bir organ hasara uratabileceini biliyoruz.
Psiik etkenlerin organlara nasl vard konusunda pek fazla ey
bilinmemektedir ama, etkinin genel olduuna kuku yoktur. Organizmann dengesini
koruma eilimi ok gldr. Rahatszlklarn etkenlerden doabildii konusunda
pek ok gzlem vardr. Burada bireyin zgnl dikkate alnmal ve
incelenmelidir. Bireysel Psikoloji bunu pek de zor bulmaz. Genellikle daha
birinci grmede baarl oluruz.
ounlukla bakalarnn ie el koymasn, kendilerine yardm etmesini,
kendilerini kurtarmasn bekleyen insanlarla iliki halinde bulunduumuzu
belirtmek isterim. Bu tutum hemen hemen hayatlarnn ilk balangcna kadar
izlenebilir. Bizim dnyamz gibi bir dnyada en ok yk tayan insanlar bu tip
insanlarm gibi grnyor, nk onlar iin dnya dmanlklarla dolu,
zorluklarn yenilemeyecei, bu nedenle zorluklardan kanlmas gereken
242
bir yerdir. Eer bunu organizmik rahatszlklarla ilikili olarak incelemek
istersek, rnek olarak seilemeyecek organ bilmiyorum.
Ay hali
rnein jinekologlarn ou, ay halindeki rahatszlklarn ounun duygusal
nedenlere balanabilecei kansndadrlar. Hastann kendisi, neden tedirginlik
hissettiini pek anlayamamaktadr. nemsiz bir olayn kendisini neden bu kadar
sarsacana akl erdi-rememektedir. Yalnzca ayda bir kere bir eyler olduunu
kabul etmekte, buna raz olmaktadr ama, o kk olaydan tm varlnn ok
fazla etkilendiini farkedememektedir.
Birok kzlarn igdsel bir davranla savunmaya geerek ay haline kar
geldiini bilmemiz gerekir. Onlara bunu sylemek, sorunlarn zmeye yetmez.
Hayatn dier alanlarndaki tecrbelerden biliriz ki, iyi neriler her zaman
kolayca kabul edilmemektedir. Bizim yapmamz gereken ey hastay incelemek,
zorluklarna gs germeye neden hazrlkl olmadn anlamaya almak, sonra
bu hazrlkszlk durumunu ona anlatmaktr. Ay hali rahatszlklar varsa,
mutlaka belirli bir tavr vardr. Burada bir savunma mekanizmas harekete
gemi, bir takm eyleri glgelemitir. O kzn zgnl hesaba katlmasa,
belki bu igdsel savunma tavrnn nemli olmayabileceini de dikkate almak
zorundayz. Belli bir bireyin kendine zg tutumu, bize neden bu savunma
tavrnn byle ar byyp glflfdii konusunda bir anahtar oluturabilir.
Belki bu birey, bir kzn ergenlik srasnda veya sonrasnda karlaabilecei
zorluklar renmi veya bunlarla karlamtr. Bu konu, zerinde ciddi
ekilde durulmaya deer bir konudur. Tetii eken ey, dark bir durumdur ve
tm organizmay etkilir. Sahte gebelik
Bu konu da bu rapora aittir. Bugn sahte gebeliin nasl olutuu konusundaki
bilgilerimiz hl pek azdr. Ama bir keresinde, bir hayli aklayc bir olguyla
yzyze gelmitim. Hasta uzun yllardan beri bir erkekle cinsel ilikide
bulunuyordu ve bu erkek ona, eer hamile kalrsa kendisiyle evleneceini
sylemiti. Hastann karn bymeye balad ve bu byme tpk gebelikte olduu
gibi alt yedi ay boyunca devam etti. Kadn ben o zaman grdm ve kukulandm.
Kendisine bir jinekologa gitmesini tavsiye ettim. Bir
243
saat sonra geri dnd. Karn normal boyuna inmiti. Jinekolog, kadnn gebe
olmadn kesinlikle anlam bulunuyordu. Bin zorlukla ikinlie neden olan
flatus'un az ve ans yoluyla dar atlmasn salamlard. Olay aslnda
meteorizm denilen olayd. Yani karnda gaz toplanyordu. Bu kadnn bilinci
dnda kendi yaratt bir durumdu ki, bu da ancak hasta bu belirtiye uramay
kendisi istiyorsa olabilirdi.
Hava yutma
Birok erkek ve kadnlarn meteorizm gelitirme yeteneinde olduunu grdm.
Bunlar hava yutmaktadrlar. Bu durum, tbbn dahiliye dalnda pek sk ihmal
edilen bir durumdur. Bunun yan sra daha baka belirtiler de olabilir ve havay
yutmak baz kayg sinircesi belirtilerine de yol aabilir. Bununla da sk sk
karlatm. Kayg belirtilerine eilimli bir kimsenin, kamnn imesiyle bir
ba dnmesine urayabilecei aktr. Daha baka belirtiler de doabilir. Hava
yutmann, hasta kendini belli bir durumla kar karya gelme yeteneinde
bulamad zamanlarda yer ald da iyice anlalmaldr. Yani aalk duygusu
younlat, bir bask hissedilmeye balad zaman. Bu bireyleri, semptomlar
dnda incelersek, ilk ocukluklarndan balayarak kaygnn sosyal nemini
bilen kimseler olduklarn, yani bakalarnn bu kayg gsterisinden nasl
etkilendiinin farknda olduklarm grrz.
salg bezleri
Son yllarda duygu ve emosyonlarn i salg bezleri zerindeki etkilerini
incelemek iin epey fsatla karlatm.' Kesinlikle anlam bulunuyorum ki, i
salg bezleri duygulardan etkilenir ve bana yle geliyor ki, seksbezleri de
duygusal etkenlerle pasif bir duruma getirilebilir. Burada da bireyin dnce
biimini hesaba almay ihmal etmememiz gerekmektedir."
Kendisinin erkeksi olmadn hisseden ve seks bezlerinin gelimesini
salayacak'bir hayt yaamayan delikanlnn olgusunu ele alalm. Normal
glandular geliimin gerektirdii birtakm eylemleri hayatndan'karp^atmtr.
Baz erkek ocuklar, srf kzlarla dolu evreler iinde yaarlar. Evdesakin
sakin oturmalar, bebeklerle oynamalar, yemek piirmeye ilgi gstermeleri
beklenir ve etkirt davranlar nlenir. Byle bir tutum, daha sonraki yllarda
o
244
gence diisel bir grnm vermektedir. Byle genlerin, baka genlerle doru
drst iliki kurmaya baladktan sonra daha erkeksi bir grnm kazandna
tank olmuumdur.
New York'lu antropolog Boas, sporun Amerikal kzlar daha erkekletirdiine
iaret etmitir. Birey cinsel rol ciddiye alsn veya almasn, cinsel bezlerin
ve dolaysyla fiziksel yapnn spordan etkilendiine kuku yoktur. Ayrca,
dier seksle ilgili ok fazla ey renen bireylerde cinsel bezlerin, bu tutum
devam ederse faaliyetlerini artrdklar da bulgulanmaktadr.
Byle etkenlerin ne byk rol oynayabileceini grdmz zaman, "ilevsel
yetersizlikler" dediimiz eyin yapsn da anlyoruz. rnein bir kadnn
cinsel iliki srasnda dorua yaklarken kendini geri tutmas mutlaka olacak
deildir ama, bu genellikle kadnn duygu durumunun artlandrlmasiyla
olmaktadr - kadn doruu bir tehlike veya hastalk olarak grebilir. Biz
doktorlar zarar verici inanlar ortadan kaldrmak zorundayz.
TiroidBezf
zellikle Graves hastalnda (ya da Basedow hastal veya exophtalmic
goiter'da) tiroidbezi ok nemli bir rol oynamaktadr. Bir zamanlar Berlin'deki
Zondek kliniinde bu tr pek ok hastay muayene etme frsat bulutum. Zondek'e
gre, Graves hastaln, bireyin zgnln dikkate almadan tedavi etme
olana yoktu. Bu da her zaman'kolay olamazd, rnein* 26 yandaki teknisyen
olan bir hasta iki yldan beri Graves hastalna yakalanmt. Belirtiler ok
belliydi. Temel metabolizma yzde otuz ykselmi durumdayd. Bu hastann,
ailesinde tek evlt olduunu ve pek hi-persensitiv bir kimse olduunu
renmitim. Bana yle sylemiti: "nsan hasta olunca mahade altna
alrlar, nk insanlar her zaman kukucudur." Sitem eder gibi konuuyordu.
Sesinin tonundan ok hassas olduu, insanlarla iliki kurmakta zorluk ektii
belliydi. Sabrsz olduunu, bir duygu patlamasnn eiinde olduunu
gryordum. Bana rya anlatmad- ama, ilk ocukluk, ans, durum
deiikliklerinden nefret ettiini aklad. Hibir kuvvet onu almakta olduu
iten ayrlmaya zorlayamazd.
Bu ayrntlar bana dank etkenle, yani hastal tahrik eden etkenle ilgili pek
fazla ey aklamyordu. Ona, bu hastalna katk-
245
m
da bulunan herhangi bir eyi olup olmadn sordum. Bir eye can falan
sklm myd? Ama cevap vermedi. Sonunda bir ak macerasndan sz etti.
Hastalanmasndan al ay nce kadn baka bir erkekle gitmiti. Kendisi bana bu
ayrln gerekten nemsiz bir ayrnt olduunu syleyip duruyordu. "Aslnda
memnun bile oldum," dedi. "Bana uyan bir kadn deildi." nsan sinirli
bireylerin bir bakasna tutunma steinrbilirse, nc birinin tercih
edilmesinin bu bireyi ok s'arsacan anlams, bu ayrla aradmz
darlc etken olarak anlam verebilir. zellikle de olay, ilk titreme
belhtilcriai-rtaya kmasyla aynrzamana rastladna gre. (^Dier organlar^;
^lna arlknihsal durumun organlara etkisi konusunda bildiimiz pek az eyi
tartalm. Psiik kuvvetin bilin alanndan gemek zorunda olduu ortadadr.
Emilen, sindirilen etkilerin bir transformasyonu olur, bunun peinden vejetativ
sistemin rahatsz olmas gelir. Bu ikinci evrede, rahatszlk eitli yollardan,
daha baka taraflara geirilir. Bu hep bireyin zgnlne ve organlarnn
zgnlne uyacak ekilde olur. Organlar buna cevap vermeye balarlar.
Rahatszlk her zaman organizmann tmn etkiler. Ama biz tepkiyi organizmann
belli baz yerlerinde, durumu daha net ekilde gsteren yerlerinde grrz.
Birok bezler, etkilenebilir. Bunlar arasnda karacier de bulunabilir. O da
dier organlar gibi, her bireysel olayda deiik tepki gsterebilir. Baz
kimseler vardr, biz belli bir rahatszln onlarda fke yaratmasn beklerken,
orlar karacier sanclarna gmlnler. Byle etkilerin salya ve tkrk
karmas da, pankreas' ve baka bezleri de etkiledii bilinmektedir. Baz
kimseler bu etkiye hyperglymemia veya glycosuria ile cevap verirler. Doktorun
grevi byle hastalan, bu tr rahatszlklar duymayacak bir ruhsal ve duygusal
duruma getirmektir.
Vascular sistem psiik etkilerle etkilendii zaman, genellikle deri de
etkilenir. Cilt hastalklarnn psikolojik etkenlerden kaynaklanabildii kabul
edilmitir. Tabii bu da, tm cilt hastalarnn byle olduu anlamna gelmez.
Beyin
ildin (psikoz) ve epilepsi bundan ok daha girift sorunlardr
246
ve akl banda hibir ruh hekimi de dank etkenlerin buradaki roln inkr
etmez (Ayn ey melankoli ve sehizophrenia iin de ge-"erlidir). Sorunun
yalnzca bir tek ynne parmak basmak istiyorsak, psikojenik epilepsi'de beyinin
bir taraf, tedirgin edici bir etkiye cevap veriyordur diyebiliriz. Birtakm
organik deiikliklerin de yer almas mmkndr. rnein eskimi sehizophrenia
olT gularnda beyin maddesinin deitii grlmektedir. Bu bir bakma Beyin
yapsnn deimesi olarak nitelendirilebilir ki, bireyin daha balangtan beri
olan zgnln karakterize eder. Belki beyini dem etkilemektedir. Sinirce
belirtileri, dokularn su toplayarak deimesinden kaynaklanyor olabilir. Yani
morfinin birden kesilmesi durumunda grdmz gibi (Alexandra Adler) (2). Bu
bak as, dier benzer sreleri incelerken de nemlidir ve Bireysel
Psikoloji'nin grlerine de aykr deildir.
Scoliosis ve Dztabanlk J
Psiik rahatszlklardan doan yapsal deiiklikler zellikle scoliosis ve
dztabanlkta kendini gsterir. Benim grdm olgular bu tr belirtilere eil
imliydi. Her zaman bu belirtiler yer alm-yardu ama, belli bir zamanda balar
gibi oluyordu. Genellikle hasta belli bir durum karsnda kendine gvenini
yitirdii zaman.
Aa yukar yirmi belidir biliyoruz ki, omurga arlar ilk bakta
sanldndan daha girift olaylardr. Gsn i cidarnda, hasta depresyon
halindeyken balayp lokalize olan anlar ortaya kabilir. Bunlar rnein
melankoliklerde grrz ama, melankolik olmayanlar da, kendilerine hakszlk
yapldn hissettikleri zaman bu belirtiyi gsterebilmektedirler.
Ben sinirlerin imdiklenmesi eklindeki basit aklamay fazlaca saf bir dnce
olarak gryor, buna pek inanmyorum. Ayrca, yaylan anlar fikrine, Head'in
kuramna da fazla inancm yoktur. nsanlar "ortostatik albuminuria"den sz
etmeye balamadan ok nce ben, omurga arpklklarnn ne kadar ok olayda
bbrek belirtileriyle birarada grldne dikkat ekmitim. Bu sistemin tmnn
embriyon dnemkideyken etkilenmi olmas da mmkn-
(2) Adler, Alexandra. "Die Strung des Wasserhaushaltes wahrend der Morphinm
ehung und deren herapeulische Beeinflussung durch Euphyllin." Klin. W
1930,9,2011-2015.
lentzi-Wschr.,
247
dr. Tm kvrlmalar, congenital bir bozukluun varlna iaret eder ki, bu da
kvrmn tepesindeki naevus (doum izi) ile belirlenir. Bu konuda ok artc
deneyimlerim olmutur ve naevus'un nerede bulunacan nceden bildiimi
grmmdr.
Dztabanlk olaylar da buna ok benzemektedir. Aclar duyanlar genellikle
depresyon durumundaki bireylerdir. Bunun ancak bir tek aklamas olabilir, o da
depresyonun kas kondisyonunda dme yaptdr. Bunu hastann her yannda
grebilirsiniz. ster dztaban olsun, ister olmasn, tavrndan ve durumundan,
iinde neler olup bittiini gstermekte, adalelerinin diliyle konumaktadr. ,
Biz organlarn bu dilini anlayabilmek zorundayz.
Eilim, Hastalk, Kaza
Eer insan endojen olarak hastala eilimliyse, o hastala ya- '< kalanacak
demek midir? Diyelim ki, o insan sehizophrenia'ya ei-Iimli (schizophrenic'lcrin
fiziksel yaps hakknda bir miktar bilgimiz var). Bu o hastann mutlaka
schizophrcnic olaca anlamna m gelir? Cevap yledir: Hastann fiziksel
zellii, dengesini koruyabilecei koullar allnda tululabildii takdirde, bu
hasalaha yakalanmak zorunda deildir. Onu etkileyebilir, psikolojik etkenlerin
onu bu yola srklemesini nleyebiliriz.
Beri yandan bir organ uzun sre boyunca bir psikolojik etkiyle kar karya
kalrsa, kalc zararlara urayabilir ama, bu ancak o organ zaten aa
durumdaysa olur. Burada ortaya bir soru daha kyor: Organn aa durumda
olmasnn izgisi nerededir? Belki de tm sistemin zarara uramasn ve bu
zararn kendini "en az dayankl ksmda" gstermesi durumunu dnmemiz gerekir
(locus minoris resistentiae).
Fiziksel cephede hasar gsteren pek ok rnek vardr. Kazalar da bu snfa
girerler, rnein bir adama, kendi kt davranlarna uyup, iyerinde alan
bir kza ilgisini zorla kabul ettirmeye alt gn, otomobil arpmtr. Kz
bu adam konusunda ne yapmak gerektiini danmak iin iyerindeki arkadalarn
bana toplamtr. Byle rastlantlar olabilir. Bizim iin bunlar tmyle de
ras-lant deildir. Byle olunca, o adamn evresini her zaman sarm durumda
bulunan zorluklar gz nne alrsak, psikolojik olarak kuvvetlenmemi bu
insanlarn daha kolay zarar grebileceini tah-
248
min edebiliriz. Ayn eyi salgn hastalklarda da gzlemlemek mmkndr.
Fizyonomi
Bir grngden daha sz etmek istiyorum, o da insan vcudunun d ekli, yani
fizyonomidir. Tam ne kadar olduunu bilmememize ramen, fizyonominin bir miktar
deeri vardr, nk onu ekillendiren ey, harekettir. Burada hareket, bir
ekil haline gelmitir. Bu geiimi pek az tanmaktayz. D grne gre,
zaman zaman da olduka kat yarglara varrz ama, duygu durumunun fiziksel
maddeyi etkilediini, izgileri bize ho veya kt gsterdiini her zaman
farkettiimiz sylenemez. Bir melankoliin melankoli dneminde ve daha sonraki
grnmlerini inceleyenler, aknlklara srklenmektedirler. Bunun gibi,
herkeste de duygu durumu, ifadede izler brakmaktadr.
Yine temel grmze, yani tm normal fonksiyonlarn temeline dnyoruz:
nsanolunun evriminin nehir yata iinde olmak. Bir insann neden sempatik
olduunu, dierinin olmadn ancak bu yolla anlayabiliriz. Bu otomatik olarak
olmaktadr^ Bunu daha iyi anlayabilmek iin sreci kavramlara blmek zorundayz.
Bu dnce ancak evrim fikri iinde yennibulabimcklcdir. Bu noktadan
baktmzda neyin yanl, neyin doruya yakn olduunu anlama olanamz vardr
ok yaygn bir hat, toplum kavramnda ortaya kmaktadr. Onu hakkyla
anlayabilmek iin, insanln evrimiyle ve urunda aba gsterilecek bir erekle
ne kadar yakndan balantl olduunu grebilmemiz gerekmektedir. Fizyonomi
dediimiz ey, bireyle urunda aba gsterdii toplumun arasndaki uyum ve
ahenge, eskiden sandmzdan ok daha sk skya baldr.
249

ON YED
d
UYKUSUZLUK (1929)1.2
Bu &f&, iddiasz yaz, Adler yaklamnn bir z saylabilir. Her gn
rastladmz bir sorunu rahatlkla ele almakta, onu bir ara olarak kullanp
bizlere sinirce belirlilerinin dinamiini ve bunlarn nasl hem melankoliklerde,
hem de normal insanlarda bulunabileceini gstermektedir. Melankolik kelimesi de
belki btn bu para iinde geen kelimeler arasnda en teknik saylabilecek
terimdir. Adler bundan sonraxyn tempo iinde, saaltm nerilerine
gemektedir. Uygulad hileyle hastasn yumuak ve basil bir yoldan tuzaa
drmekte, orada iki seenek arasnda kstrmakladr. Bu seenekl&ftlkn ikisi
de "yararl" yndedir. Okuyucunun byk bir rahatlk iinde ortaya serilen
fikirlere ve tekrarlara alaca, sonra birden en nemli bir dncenin ortaya
atlmas karsnda aalayaca ortadadr. Buna rnek, "Agorafobi eken birinin
kannda farkllklar bulabiliriz ama, belirliye sebep bu deildir," dncesi
gibi.
Uykusuzluk, organik bir hastaln yaratt bir durum olabilir. rnein tifo
balangcnda hastalar uykusuzluk ekerler. Salg bezlerinin dzensiz
almasnda ve baz nefrit olaylarnda da uykusuzluk grlebilir. Baz delilik
olgularnn balang dnemlerinde de uykusuzluk byk rol oynamaktadr.
(1) A 1944 a'dan baz deiikklerle alnm olup, A 1929 1 (Clinic- Kasm 21,
1929) yazsndan da bir ekleme yaplmtr.
(2) A 1944 a'nn editrnden dipnotu: "Bu gaynresmi szleri yaynlama kararmz,
bunlarn bize Adler'in rencileriyle yapt sohbet toplantlarnda kulland
gaynresmi ve samimi dili hatrlatt iindir. - R.D. (Reikurs).
251
I
s*
Uykusuzlukla balayan delilik durumlarnda, hasta schizoph-renic veya melankolik
olmaya karar vermise, byk bir gerilimin eyleme gemesi ve delilii sanatsal
biimde yaratmas gerekmekledir. Ciddi hastalklarda ve melankoli ile delilikte
herhalde tm sistemi yneten duygular i salg bezlerini de ynetmektedir ve
herhalde kanda baz deimeler de grlebilir.
Literatrde byle durumlarn deliliin nedeni olduu iddialar ve bu yolda
birtakm atmalar bulunmaktadr. Bize gre bu belirtiler deliliin sebebi
deil, yaratt bir sonutur. Bezler, vejeta-tif sistemin tedirginliinden
etkilenir. Ayn tr rahatszlklar belki sinircelerin bazlarnda da
bulabiliriz. Agorafobi eken birinin kannda deiiklikler olabilir ama, bunlar
agorafobinin nedeni deildir.
Organik nedeni syrp karrsak, uykusuzluu psikolojik olarak aklamak
mmkndr. Kiiliin tmne baktmzda uykusuzluun tm kiilie ok gzel
ekilde uyduunu grrz.
Bunun kiilie nasl uyduunu grmek isliyorsanz, uykusuzluk eken hastaya
yle bir soru sorabilirsiniz: "Uyuyabilseydiniz neler yapardnz?" O zaman size
neyi yapmaktan korktuunu aklayacaktr. rnein, uyuyabilscydim daha ok
alabilir, snavma girebilirim, diyecektir. Bu sorundan yle ok korkmaktadr
ki, gerilim iindedir; bu ansal gerilim de onun kendini rahat brakmasna engel
olmakta, bu yzden uyuyamamaktadr.
Uyku pasif bir durum deildir, uyuduumuz zaman pasif olduumuz da doru
deildir. Anlayabildiimiz kadaryla uyku bir eylemdir. Biz kendimizi uyuturuz.
Bunu yapmaya la balangtan beri eitilmiizdir ve bu yzden de bu i kolay
olur.
Bunu yapamyorsak, her zaman birtakm nedenleri vardr. zellikle de duygular ve
gerilimler uykuyu nleyebilme, engelle-yebilme yeteneindedir. Kii bir eyden
korkuyorsa uyuyamaya-bilir. Baz hastalar, zellikle kadnlar, ev ilerini
dndkleri, evlerinin en iyi durumda olup olmadna akllarn taktklar
iin uyuyamazlar. Bunu anlyorsunuz, nk uyuyamadklar zamanlar ne yaparlar?
Ev ilerini dnrler, yarnki partiyi dnrler, kendilerinin eletirilip
eletirilmeyeceim, her eyin yolunda olup olmadn dnrler. Bu yzden de
uyuyamazlar. Uyuyamay-
252
lan gerilimden trdr. Ve uyumaynca da bunun avantajl olduu birtakm
durumlar kefederler.
AMALARA HZMET
Zorgu sinircesi eken bir adam, ocukluk yllarndan bu yana uyuyamadndan
yaknyordu. En uzun uykular bir, ya da iki sa-1 atli. Bu herhalde doru
deildir, nk biroklar,"uyuyuf> uyuya* madikTnndan pek delimin
olmadklarn kabul ederler ama, bir^f ok hastalar -kendilerine ve bakalarna
uyuyamdklarn kabul ettirdikleri zaman bir zrleri olmu olur. Dikkat
toplarlar. nk! tyuyamama durumlar kendilerini de etkilemektedir.
Baz kimseler de uyur, fakat uykular srasnda hl her eyi duymaya ve grmeye
devam ederler. Bunlar kolay uyanrlar, bu nedenle olup bilenleri
farkedebilirler. rnein, saatin saat ban vurmas, birisinin oradan gemesi,
ya da buna benzer eyleri. Bunlar sabahleyin dinlenmi olmazlar, bu yzden de
geceyi bu ekilde geirmek yine uykusuzluun bir baka trdr. nsanlarn
uyuya-mamaya benzer zrler bulma yollan pek eitlidir.
Bir bakasna vurmak
Uyuyamayan her insann, uyumamak durumu tarafndan desteklenen bir amac
olduunu greceksiniz. Bu delikanl (Adler elindeki olguya atf yapyor)
afresiyle kavga etmektedir. Para kazanmyor, nk bu yolla ailesini
cezalandnyor. Onlarn onun kazancna ihtiyalar var. Delikanl uyuyamad
zaman, aile bunun ne anlama geldiini biliyor ve titremeye balyor. Onun da
amac bu. Uykusuzluu nasl kullandn gryorsunuz.
Her seferinde, ie baka birinin daha kartm da greceksiniz. Uykusuzluk,
bir dier insan tokatlamanm etkili bir yoludur. O insan da genellikle ok
yakndadr. Evli erkekler ve kadnlar bu yolla karlarn veya kocalarm
tokatlam olurlar.
htiras desteklemek
Bazen uykusuzluk bir rekabet aracdr - ya da o amala kullanlabilir, "iimi
iyi yaptm biliyorum, herkes de almalanm-dan memnun; ama u uykusuzluk
derdim olmasayd daha neler neler yapmazdm!" Yani uykusuzluu, fazla ihtirasl
kimseler arasnda da bulabilirsiniz.
253
Ben uykusuzluun ihtiras belirtisi olduunu kefettiimde gurur duymutum. Sonra
bunun iki bin yl nce de bilindiini rendim. Horace' okurken aadaki
cmleye rastladm: "Ah, bu insanlar da geceleri uyuyamyorlarm. Bu insanlar
gerein kendi planlarna uymas iin ok uraan, ama kendi planlarnn geree
uymasn hi istemeyen insanlar." Horace, uykusuzluun anlamn biliyor.
Herhalde onun gnnde yaayan herkes de biliyorduJSon-radan unutulmu olmal.
Sonra yeniden kefedildi. Nice bilgilerin de unutulup sonra yeniden kefedilmi
olduu gibi. Horace az sonra yukarda deindii kimseler hakknda unu da
sylyor: "Bunlar yalnzca uykusuzluk deil, baars da ekiyorlar." Bunlarn
ikisini sk sk birarada grdmz dorudur. Bu kadar byk bir ihtirasn
sonucu, uykusuz geceler ve baarsdr. Bunu anlayabiliyoruz. Birey geceyi
bilinli dnceler iin kullanyorsa, bunu yalnzca gndz yapmak onu
doyurmuyorsa, o zaman onun ok ihtirasl bir kimse olduu yargsna varabiliriz.
Bu da geceleri alan insan tipinin bir varyasyonudur. O tipler de ihtirasl
tiplerdir. Yalnzca onlarn durumunda aradaki ilikiyi anlamak o kadar zor
deildir.
Varsaymmzn doru olup olmadn aratrmak iin, hastaya sinsi bir soru
sorabilirsiniz: "Geceleri uyuyamadnz zaman neler dnrsnz?" O zaman
karnza bir kant daha kacaktr. Hasta her zaman ya ilerini, ya da
grevlerini dnmektedir ve bir gn ncenin olaylarn tekrarlamaktadr.
Akamst hesaplarn, defterlerini gzden geirdii gibi, geceleri de, doru
hareket etmi olup olmadn gzden geirmektedir. Byle davranan kimselerin
says oktur. htiraslar, dn yaptklar en kk bir hatay bile unutmalarna
izin vermez.
Melankoli destei
Uykusuzluun en nemli rol oynad hastalk, melankolidir. Eer melankolik
hasta, geceleri ne dndn saklayabilecek kadar sinsi bir tip deilse, nasl
durmadan kendini kurmaya altn, nasl her zaman kt eyler aradn,
onlar bir an gibi toplayp durduunu grebilirsiniz. Bu eilim, saaltm
srasnda hatrlanmas ok yararl bir noktadr. Hastaya kendisinin srekli
olarak kt eyleri semeye altn anlatmalyz. Melankoliye yol aan
duygular bu yolla tahrik etmektedir.
254
Melankolik depresyon demek aslnda zaten hep kt olaslklar aramak, iyi ve
umut verici eyleri dnmemek demektir. Rahatsz edici dnceleri arama
yolundaki bu merak, geceleri de devam eder, melankolik hastann neden
uyuyamadm da bylelikle anlam oluruz. htirasl bir ekilde, koleksiyon
yapyordur. Kt dnceler koleksiyonu. Uyursa, koleksiyonuna devam
edemeyecektir. Bu yaratt duyguyla da kendi uykusunu bozmaktadr.
SAALTIM (
)fnVi< )
I
Hastann saaltmnda (tedavisinde) geceki eylemleri kullanlabilir. Byle bir
insan uykusuzluktan yaknd zaman, genellikle artk her eyi kaybettiini,
nk uykusuzlua artk dayanamayacan sylemek istemektedir. Eer ona bunun
nemli olmadn syler, "Ben kendim de sizden daha fazla uyumuyorum, tandm
birok kimseler de daha fazla uyumazlar zaten," derseniz size ok kzacaktr.
Ama eer iyi yrekli davranr, onu alaya almazsanz, o zaman bu insan zerinde
bir etki yapabilirsiniz. Ona, "Uykusuz geen bu bo vaktinizi, saaltmmza
yardmc olmakta kullanabilirsiniz," diyebilirsiniz. "O geen sre iindeki tm
dncelerinizi hatrlayp yarn bana anlatabilirsiniz. O zaman
uykusuzluunuzdan yararlanm oluruz."
Uykusuzluunu yapc birekilde kullanmak bu hasta iin yepyeni bir tecrbe
olacaktr. yle durumlar vardr ki hasta uykusuzluunu iyi amala kullanyorsa,
artk kendini uykusuz tutamaz. Ancak bunu bir rahatszlk kabul ettii zaman
uykusuz kalabilmektedir. Ne olursa olsun, yani dncelerini hatrlasa da,
uyuyakalsa jk'Jyku.ve uykusuzluktaki amac belki anlayabilecektir. Hatta belki
uykusuzluunun kendi inand rol oynamadn bile anlayabilecektir (3).
Ben hastaya hibir zaman uykusuzluk iin tbb bir reete yazmam ama, ellerinde
baka doktorlarn yazd reetelerle bana ge-TenTiastlar ok gmiirndr.
tgtelik hastann bu illar"yt~ masn engellemek dF ok zordur.Tir ilc
olmak, uyuyamamakla a^m kapya u^mjkjtadu\JBunun anlam da, "Ben uykusuzum,
an-
(3) Bu yine tuzak teknii, ya da daha nce grdmz yapc ifte-mengenedir.
(Yay.)
255
cak uyku ilc alrsam uyuyabilirim," demektir. Kapsln iinde ekerli su da
yutsa, inand srece yine uyuyabilecektir. Bazen bunu kantlamak da mmkn
olabilir. Ama ben hastay kandrmaya hibir zaman almam.
.Ne..kadar ok sayda insann birtakm kurallar kullanarak uykularn
bozduklarn bilmek ilgintir. Uykuyu engellemenin en iyi yntemlerinden biri de
bine kadar saymak, sonra geri saymaktr. Bu iki saat srer ve hasta iki saat
boyunca uyumam olur. Yine de bunu uykusuzlua kar bir are sayar, oysa
durumu kendisi yaratmaktadr, ki saatin sonunda hl uykusu olmadn grnce,
"Byle gl bir yntem bile bana yararl olmad. Herhalde ben ok hastaym,"
der. Durmadan bir doktordan brne gitmek de, hem uykusuzluu artrmak, hem de
dikkat toplamak iin iyi bir yntemdir. Bazlar saat bire kadar
uyuyamadklarn, ya da saat ikiye kadar iskambil oynamazlarsa uyuyamadklarn
sylerler.
ZET
Birok insanlar hayatlarn uykusuzluk sorunlar ekerek yaarlar. Bu zel bir
imtiyaz istemeye benzer: Uyuyamayan insana baka gzle baklmaldr. Uyuyabilse
ok daha fazla eyler baarabileceini herkes grmektedir. O halde onun zel bir
avantaji vardr ve dier insanlarla ayn ltler ona uygulanamaz. Aslnda onun
daha fazla eyler baarabileceinden pek de emin olamayz. Saaltm srasnda,
uyuyabilse daha ok basan salayaca dncesinin tam da doru olmadn ona
anlatrz. Uyku miktar ile baar miktar orantl deildir ve birbirine gre
llemez. Ama birok kimseler bunlar birbirine balar. Ancak kahve imedikleri
zaman, ya da iki itikleri zaman uyuyabildiklerini ileri srerler. Bu
varsaymla, aslnda ilgisiz olan iki eyi birbirine balayarak, uyku durumlarn
kendi ihtiyalarna gre ayarlarlar. Uykusuzluklar baarszlktan korktuklar
zaman, ya da bekledikleri bir baarszla zr bulmak istedikleri zamana
rastlatlr. nk uykusuzluk ancak, hasta kendisinin hazr olmad bir sorunla
kar karya bulunduunu hissettii zaman belirir ve ihtiya duyulan duygu ve
emosyonlarn yaratlmas iin kullanlr.
256
ON SEKZ
i ^\o,-
o

SNRCEDE LM SORUNU
( > ^

Adler iin lm sorunu demek, hayatn temel gereklerinin, lmn
kanlmazlnn (insann kendi lm veya bakalarnn lm), nasl birey
tarafndan kendi hayat tarzna uygun ekilde kullanld demektir. Ruhsal
sal tamam olan insanda, "varoluun bu yadsnamayacak sonucu" o insann hayal
sorunlarna etkin ekilde uyum salamasna engel olmaz. Sinirceli insan ise
esasen bu sorunlar cesaretle gsleyememekle karakterize edilen insandr ve bu
insan lm"isteyebilir, onu arayabilir. Bunu prestij kaybetmemek iin yapar.
Bazen lm korkusunu taknak haline getirebilir ve bunu bir soujfiun zm iin
kullanr. Ya da lmle ilgili zorgular icat edeT, onlarla boumaktan bilind
bir doyum
duyar. IcA^JiSl^U^-Mtve1 S^+^r
(Yay.)
lmle karlamann kk yataki bir ocuu nasl etkiledii konusunda pek az
ey bilinmektedir. Kukusuz tek bir cevap bulunamaz. Bulgularmza gre nc
ya dolaylarnda hayat tarznn olumasn tamamlamas ok byk bir fark
yaratmaktadr. Bu zamandan nce, olay, az veya ok tannan bir insann veya
nesnenin kaybndan daha derin etki yapmamaktadr ki, bu tr kayp olaylar da
ocuun yaamnda pek sk yeralan bir eydir. Byle bir etki, ocuun, bir eyin
yokolmasma uyumunu kendi fikrine
(1) Adler'in ingilizce'ye kendi evirisinden (A 1936 j) kk deiikliklerle
alnmtr.
257
gre salamasna yol aabilir. Herhalde insanlarn ve eyalarn kaybolabilecei
gereine almay renecektir.
HA YA T TARZI VE LME KARI TA VIR
Yaklak ya dolaylarndan sonra, yani ocuk evre sorunlarna kar kendi
hayat tarzna gre tavr almaya baladktan sonra, durum epey deiik olur. O
zaman lmle karlamak, ya da lm bir insan grmek, aada anlatlan
dorultularda llr, alglanr, sindirilir ve tepki grr; ocuun kanlmaz
olaylara dayanma derecesi de ortaya kar. Ayn ey yetikinler iin de
geerlidir.
Byle bir durumda "mark hayat tarz" ve ona zg olan "ya hep-ya hi"
karmaas (kompleksi), o bcncilliiylc, gereklemeyen istekler karsndaki o
alaryla, o heyecanyla, kendini daha net ekilde gsterecektir ve binlerce
ekilde gsterecektir. Bu da kolayca saptanabilir.
Sras gelmiken, bu mark hayat tarz konusunda her zaman sylediim bir eyi
tekrarlamak isterim. Bu hayat tarz, ocuun kendi yaratt bir eydir ve hatta
ihmale uram ocuklarda, ya da kendilerini ihmale uram gibi hisseden
ocuklarda daha sk ortaya kmaktadr.
lm olaynda ocuun len insana ballk derecesi de nemli rol oynar.
Sevilmeyen bir insann kayb, ya da ocuun bir bakasna yaknln engelleyen
birinin kayb, znt duygular yaratmayabilir, zaman zaman memnunluk bile
dourabilir. Beri yandan, acaba ocuk bu kayb devaml olarak m, yoksa geici
olarak m gryor sorusuna, bir de lenin ve evrenin ne derece anssz olduuna
inandna da dikkat etmek gerekir.
lmn martlm hayat tarzna sahip bir ocuu ne kadar etkileyebilecei,
all yandaki bir erkek ocuun olgusunda grlmektedir. Bir yandan
martlrken, ayn zamanda kendisine bakan mrebbiyenin kiileri ve eyalar
uzaklatrmasna, yoketme-sine de almt (binlerce nanstan biri). Babasnn
ld kendisine sylendii zaman mrebbiyesine dnerek, "imdi gidip
oynayabilir miyim?" diye sordu. Bu ocukla otuz yl sonra, mli
258
bakmdan ifls ettii zaman karlatm. Bu olay da, tpk babasnn lm gibi,
onu hi etkilememiti.
lm gereinin genellii, bireyin benliine gre olmak zere, deiik etkiler
gsterebilir. Hayaln snrl oluuna herkes tepki gsterir ve herkes bu tepkiyi
hayata kar kendi tavrna gre gsterir. Bu tepkiye, tm psikolojik ve otomatik
ifade ekilleri de katlrlar, intihar ve onun gizli ekilleri olan delilik,
uyuturucu tiryakilii, bireyin kendisini hayat kurallarn izlemekten alakoyan
engeller gibi grd bu olaya kar gsterilen az veya ok etkin-likli
tepkilerdir.
HAYATIN KORUNMASI, YENME VE SOSYAL GREVLER
Evrim kuvvetiyle var olan hayatn yapsnda ana izginin bulunduu yolundaki
Bireysel Psikoloji grne pek itiraz yoktur. Bu izgilerden biri insan
hayatn daim klmaya, ikincisi d zorluklan baarl ekilde yenmeye,
ncs de sosyal hayatn getirdii iler karsnda bir tavr almaya dnktr.
Her eilim de, blnmez bir btnn, yani hayat fonksiyonunun paralardr.
Birine yneltilen tehdit, birinin yolunun tkanmas (yanl yn, yany erek
veya yanl hayat tarz nedeniyle olabilir), btnn tmniijiehdit eder, hayata
ynelmi bir tehlike olarak gzkr. Bundan doan ok etkisi, iyi durumlarda
yenilebilir. Ama aksi halde, byk bir yenilginin tehlike tehdidi karsnda, bu
ok zrler bulma eklinde yerleebilir (sinirce), veya daha byk bir etkinlik
sz konusuysa etkin (aktif) baanszlk olarak daha ileriye gtrlr (su
ileme, vb), bylelikle grnte baar vaadeden hileli bir yola ynelebilir.
Bu ok her zaman iin kendisini, eldeki sosyal sorunu zmekte yeteneksizlik
(aalk kompleksi) eklinde ifade eder. Vcutla ruhun bu durumla ilikisi ya
sorundan geri ekilmek, ya soruna ykselmek, ya da (toplumsal ilgi noksanlnda
olduu gibi) etkin (aktif) baarszlk eklinde olacaktr.
okun bu evresi her zaman lm korkusu dorultusundadr, nk eldeki sosyal
sorunun baarl ekilde zm yolu, hi deilse o sra iin, kapanm
gzkmektedir. Ama sorunun baarl zm, yaama olanann nvesini
oluturmaktadr.
259
LM STENN AMACI
Be yandaki bir erkek ocuun suratna teyzesi tokat atmt. ocuk, "Sen beni
byle aaladktan sonra, ben yaamaya nasl devam edebilirim?" diye bard.
Daha sonraki yllarda ocukta bir melankoli geliti, lm ve intihar hi
aklndan kmaz oldu.
Sinirceliler, daha nce de akladm gibi, her zaman martlm bir hayat
tarznn rnleridir ve ocukluklarnda az toplumsal ilgi ve az etkinlik
(aktivite) gelitirmilerdir. An duygululuklar ve heyecanlan iinde, ne zaman
gururlarn inciteceine inandklar bir baarszlk tehdidi altnda
bulunduklarn hissetse-cr, ciddi bir oka urar, bu oku lm gibi
hissederler. Burada bir adm daha ileriye giderek, lmde (intihar veya lm
isteiyle oynama), kanlmaz prestij kaybn nlemenin tek aresini grrler.
Freud bu lm ileini hastalarnn ryalarnda oktan beri grm, fakat kendi
cinsel libido grne gre bunu doutan, varolan bir yokelme drts olarak
deerlendirme yanlgsna dmtr. Bunu defalarca aklamama ramen u ana
kadar, ocukluunda potansiyel nrolik olan bir insann kendini ok fazla
dnd gereini grmeye yanamamtr. nk dnya gr geree uymayan
bir nrotik, dman lkede yaamaktadr. Ar duyarldr, sabrszdr, an
heyecanldr. Kendine ar deer verdiinden, sonunda "pasif kar koyusu
gelitirmek gibi yapay bir hataya ynelir. Buna hem "Aggressionstrieb in der
Neu-rose"tla (A 1908 b), hem de "The Neurotic Constitulion"da. (A 1917 a) iaret
etmiimdir. Toplumsal ilgisinin ve etkinliinin yeterince gelimemi olmas onu,
bekleyen bir insan haline getirir (Krapelin'e baknz), yani bakalarnn
toplumsal ilgisinin var olacana inanr ve onu smrmeye koyulur. Oysa su
ileyen tip, bakalarn kendi hasm ve av olarak grr.
Fiziksel ve ansal tedirginlikleri uyaran ok, yani belirtileri uyandran ok,
her zaman dark bir etken tarafndan, sosyal olarak zlmesi gereken bir
durum tarafndan yaratlr. Potansiyel nrotik kendisinin bu ile baa
kamayacana inanr, bu durumun kendi abartlm prestij isteini yoketme
tehdidi tadn dnr. Tpk ocukluunda bir basan kendisine verilmedii
za-
260
manlarda olduu gibi, bu sefer de niha prestij kaybndan onu kurtaracak bir yol
ortaya kar. Nroliin tm ilgisi ok sonularna, yani belirtilere dnmtr.
Prestiji tehdit eden o esas i oktan unutulmutur. Hasta, o ii "bu belirtiler
yznden, evet, yalnzca bu belirtiler yznden" yapamadn evreye duyurur.
zm bakalarnn salamasn bekler, ya da hi deilse, kendisinden artk bu
konuda baka talepte bulunulmamasn, baz durumlarda da kendisine zel
imtiyazlar tannmasn bekler. Hafifletici zrn bulmutur ve prestijini
koruduunu hisseder. Kendi hayat srecinin iinde yatmakta olan kendi baar
yolu, fiyatn dedii iin, kcsilmemitir. Hayatn en nemli ilkesi olan, bir
sorunun baarl zm abas, artk tehdit altnda deildir. lm sorunu ondan
uzaklar -Frcud derdi ki: "Bilinaltna itilir."- oysa lm sorunu hl az ok
grnr yerde bulunabilir, bu da inann hayat tarzna baldr.
Hastann ektii aclar gerektir, yalnzca genellikle prestij kaybna kar bir
korunma salamak zere abartlmtr. Ruh hekimlii literatrnde ou zaman
hastann sinirce belirtilerine kap, sanki o belirtilere akm gibi oraya
snd yanlgsna dlr. Onlardan, o belirtilerden vazgemek istemiyormu
gibi bir hli var, denir. Tam tersine, karsna daha byk bir tehlikenin
dikilmeyeceinden emin ols^onlardan seve seve vazgeerdi. Ama o byk tehlike,
prestij kayb yznden lme tehlikesidir.
Bireysel Psikoloji'ye yeni balam acemiler, bizim nrotii kendi aclarnn
sorumlusu saydm kz sonucuna vanrlar. Bu yanlg herhalde ya bilgi
eksikliinden, ya da bizim dilimizi iyi anlatacak biimde kullanmamamzdan
gelmektedir. Belirtileri anlalacak ekilde tarif ettiimiz iin, hastann da
bunlan anlayaca sonucuna varrlar. Ama hasta ancak bunu anladktan sonra kendi
durumundan sorumlu olur. Ayn ey eletirmenler iin de geerlidir.
Yukardaki sorunun anlalmas, ok geni bir perspektifi grmze amaktadr.
Gerek lm de, hayat sorunlarnn baan-l zm abasnn sonu demektir ve
fiziksel lmn nemini azaltmak iin yaplan giriimler iyice bilinmektedir.
Ruhen lm, hele de nrotiin grd biimiyle, rktclkte hi de gerek
lmden geri kalmamaktadr.
261
TAKINAK HALNDEK LM KORKUSUNUN AMACI
tte klinik uygulamann bir rnei. Otuz yanda bir kadn retmen, alt aydr
evliyken son yllarn ekonomik krizi etkisiyle iini kaybetmiti. Kocas da o
sra iinden oldu. Kadn o zaman, istemedii halde, bir memurluk bulmaya raz
oldu ve her gn tnelle yeni iine gidip gelmeye balad. Bir gn iindeki
masasnda otururken, o anda hemen yerinden kalkmazsa lecei dncesi geldi
aklna. Arkadalar onu eve getirdiler, korkusu ksa zamanda geti. Ama bu
olaydan sonra ne zaman tnele binse, n lm fikri geri geliyordu. Bu durumda
iine devam etmesine olanak kalmyordu.
Bu olguyu anlamak hi de zor olmad. Bireysel Psikoloji, hareketleri dier
dallarn hepsinden fazla vurgulayan ve onu, tpk konuma harekeli gibi, bireyin
yorumlanabilecek bir ifadesi olarak gren daldr. Kavramsal veya
kelimelcndirilmi malzeme, anlalamayan eilimler tarafndan szlr ki, bunu
daha nce de gsterdim. Ayn ey evreyle ilgili gzken tm dier hareket
biimleri iin de geerlidir.
Bireysel Psikoloji'nin aratrma alan zgn tarza sahip bir bireyin, evre
sorunlaryla ilikilerinin eylem olarak uygulandr. Dier ekoller daha ok
ierie, ayr ayr fonksiyonlara, rnein alglamaya, bellee, dnmeye,
hissetmeye, igdlere, libidoya, drtlere, reflekslere, vb. ilgi
gstermektedirler. Biz bilgimizin bu yne doru yaylmasn saladklar iin
onlara kran duyuyoruz ama, zgn kiiliin bilinen bir ierikle bile
anlalabileceini asla varsayanlayz. Bu nedenle biz zgn bireyin hayat
sorunlaryla olan, hemen hemen llebilecek dzeydeki ilikilerine ilgi
duymaktayz, insan ekoller arasndaki bu farklarn incelenecek malzeme fark
olduunu anlamyor, gremiyorsa, o zaman kendi z ekolnden baka hepsini "bilim
d" ya da "yeterince derin deil," vesaire diyerek reddetme eiliminde olur.
Bir an iin hastaya lm tehdit edici gsteren dnce ieriini grmezden
gelsek, hemen karmzda, hastaya gre baarl sanlabilecek bir hareket
belirecektir. Hasta, yeniklik saylacak bir noktadan, korkulan yenilgiye kar
bir korunma vaadeden bir ba-
262
ka noktaya doru hareket ediyordur. Ve imdi ierii yerine koyarsak, her
hareketsizlik ve o hareketsizlikle ilgili olan her ey, yani, baka bir deyimle
i, ona alaltc grnecek, daha dorusu tam bjr yenilgi gibi gzkecektir.
Yalnz buna bakarak bile, hastann hayat tarz ve dnya gr hakknda pek ok
ey sylenebilir. Kendisi ok gururlu ve kibirli olmaldr. Herhalde z-saygs
fazlaca abartlmtr, toplumsal ilgisi azdr, etkinlii azdr; btn bunlar da,
martlm bir hayat tarznn zel nanslardr. Bu varlan sonulan ancak daha
gl ve geerli kar kantlar ykabilir. Ama bu sonulardan ne kadar emin
olursak olalm, yine de hastay ikna etme ve rencilere retme
zorunluluklarmz vardr. O halde hastann biyografisinden baz onaylamalar elde
etmek "zorundayz. Hatlarmzn dzeltilebilmesi iin ve hatal kmay gze
alarak.
v- Bu kadn ocuun arasnda ikinci kz kardeti. nc ocuk erkekti.
Sizlere ikinci doann, ablasn amak yoluyla baar- ya ok kolay ulatn
daha nce gstermitim. Bu sefer de ayn durum geerliydi. Hastamz bize
ablasnn, ask suratl babasn li iyi idare edemediini, ama kendisinin bunu
her zaman pek gzel baardn ve genellikle alayarak baardn syledi.
Baka bir kimseyle kurulan bu "su kuvveti" ilikisi genellikle zayf olan, daha
az etkin olan insJHln silhdr, nk kar taraf yumuatmak yoluyla baary
amalamaktadr. Hastamz ayn yolla, ablasna tannan tm imtiyazlarn kendisine
de tannmasn baard. Bir son snf snavndan sonra annesi ablaya bir yzk
armaan edince hastamz alad, szlad ve bu ii kendisine de tpk onunki gibi
bir yzk verilinceye kadar srdrd. Kk erkek kardei kuvvetli bir rakipti.
Babas en ok onu seviyor, karsyla kzlarna. pek aldr etmiyordu. Ayrca
anneyle babann evlilii de mutlu bir evlilik olmaktan pek uzakt. Bu durum,
hastann erkeklere ola- _, bilecek gvenini oktan sarsm bulunuyordu.
Kendisine kendi evliliinin mutlu olup olmad sorulduunda hemen alamaya
balad ve kendisinin dnyann en mutlu kadm olduunu syledi. Neden alad
sorulduu zaman, bunun byle davam etmeyeceinden her zaman korktuunu syledi.
Buradan grdmze gre, tm yenilgiler onu fena halde sarsyordu. Hem gerek
yenilgi-
263
ler, hem de olabilecek yenilgiler. Belli ki, bu kadnn niha erei kendi
stnln ve gvenliini perinlemek, bunu yapmak iin setii yol da srekli
olarak kendini evrenin yumuaklna ihtiya duyan, kolayca zlen bir insan
olarak tantmakt. Tabii bunlar, ieriini kendisi anlamadan yapyordu.
Bylece, her nrotik gibi o da yukarda larif edilen tipe uymaktayd.
Bakalarna az ilgi gsteren, onlar daha ok smrlecek varlklar olarak gren
ve etkinlii (aktivitesi) az olan bir insan.
iyle kendisi arasna (iini alaltc bulduu da ortada) lm sorununu getirip
bir gvenlik tedbiri olarak yerletirmiti. Daha ""dorusu bu sorun, kendini tm
baar olanaklarndan mahrum hissettii bir anda, kendi gelip yerlemiti o
yere. Bu olayla ihjili olacak ryalar ok ilginti. Bu ryalarda her zaman
lm insanlar grlyordu. Bireysel Psikolojinin rya kuramn bilenler buna
"hi amaz. Hatla bu kadnn ryalarnn ne olacan nceden kestirebilir
bile. Hayat tarz, lm dncesini gzden uzak brakamayacak bir ey semek
zorundayd. Bylelikle kendi rktc lm kavramn, ryalarnda da kendini
buna eiterek kuvvetlendiriyordu. Sinirce'dcki durumu, sanki yle demek
istiyormu gibi zetlenebilir: "Bu ite almaktansa lmek daha iyi." Ve son
analizde bunun anlarru lmek deil, ii brakmak olarak ortaya*"k-""yrV"
Kadnn tek bildii, para para, kopuk kopuk ayrntlard.
Bilmedii ey ise, kendi hayat tarzndan kaynaklanan bujutum,
kendi dnya gr ve d etkenlerdi. Bazlar bu anlalamayan
" eylere bilin-d derler. Ama o zaman bunlar anlamayanlarn t-
" mnn de bilin-d'nda var olmalyd. ;
LMLE LGL ZORGUIARIN AMAC
Sinirce'de ortaya kan lm sorunu daha baka girift durumlar da ierebilir ve
bunlarn da eitli nanslar bulunabilir. Bunu aadaki rnekle aklamak
istiyorum(2). Elli yanda bir adam, ne zaman bir binann yksek katma ksa,
pencereden atlama zorgusu duyuyordu. Bu belirti onu yeni yetmelik yalarndan
beri
(2) Bu, sayfa 135'de verilen rnein ayns gibi grnyor.
264
korkutuyordu. zellikle de, pek iyi baard ii kendisini sk sk st katlarda
oturan kimseleri ziyarete zorlad iin.
Aklma gelen ilk dnce, bu adamn her eye ramen karmda sapa salam
durmakta olduuydu. Demek ki, "lm isteini yenmekte baarl oluyordu. Bu bana
ocuklarn oynad oyunlardan birine benzer grnd. Gizliden gizliye oynar
ocuklar bu oyunu. rnein, kaldrm talarnn aralarndaki izgilere basmadan
yrmeye alrlar. Ayrca baz btl eilimlerle benzerlii de inkr edilecek
gibi deildir. Bu adam ar bir bask karsnda zafer kazanm gibiydi.
Biyografisi bize onu kalabalk bir ailenin en kk ocuu olarak gsterdi.
Annesinin en sevdii ve en martt ocuk oydu. Zaten mark ocua ait, daha
nce larif ettiim karakteristiklerin 4epsfrri de zerinde toplamt. Ama u
zamana kadar onlarn ounun stesinden gelmiti. Bu adan da karmda yine
zafer kazanm gibi duruyordu. :
Grlerim, ilk ocukluk ansn anlatt zaman enfes bir ekilde onayland.
Esasen ilk ocukluk anlarnn yorumu bana her zaman, Bireysel Psikoloji'ye
yaplan en yararl katk gibi gelir. Okula ilk gittii gn, oraya vardnda ok
korktuunu syledi. Orada, stne saldrmaya hazrlanyormu gibi grnen bir
ocukla karlamt. Neredece baylyordu. Ama sonra tm gcn toplayp
ocuun zerine atld ve korkun bir durumdan zaferle syrld.
Bu olgu bize, oktan doan lm korkusunun, nasl hastann kendini zafer
kazanm gibi hissetmesi iin kullanlabileceini gsteriyor. Korkusunu yenme
zaferi. Eer hasta bu ilikiyi bilse, yapt kahramanlk ona ocuka
grnecekti. Ama bilmediine gre durum farkl oluyor, meslei kendisine srekli
olarak, hayli br ekilde, kendi deerini kantlama olana veriyordu. O, okun
sonularna bakyordu. Yani sinircenin belirtilerine. Oysa ben koullara
bakyordum. Eer lm fikriyle bilinli olarak urasa, ksa zamanda bu oyundan
usanacakt. O zaman da, baary kovalama yolundaki deeri tehlikeye decekti.
Ama o gururlu, kendini beenmi hayat tarz yine stn geliyor, neye bakmas
gerektiini ona dikte ediyordu.
265
ON DOKUZ
NTHAR (1937)1
Adler daha kariyerinin balangcnda (1920 b'den, 1967 c'ye), intihar
dinamiinin bir " alma hareketi" olduu yolunda atak yorumlar yapmtr. Bunun
yaknlar, akrabalar etkilemek, bu yolla kaybedilenleri geri kazanmak amacna
dnk olduunu syler. Bu nedenle inlifar bir tr iletiim arac olarak
savunur ki, bu gr bugn artk genel olarak kabul edilmekledir. Aadaki
rapor onun bu tezinin son formulosyonudur ve burada intihara kalkan bireyi,
"kendine zarar verme haylleri grerek veya kendine zarar vererek bakalarn
inciten insan" olarak tarif etmektedir.
(Yay.)
Sk rastlanan intihar olay, sradan gzlemci iin evresi esrarengiz nedenlerle
evrelenmi bir olaydr. Kendisine yakn birinin intihar ona gerekten
dokunmadka, intihar rastgele aklamay arasra baaran yzeysel bir nedene
ynelir ama, bu neden ou zaman olay hi de aklayamaz. ntihar
giriimcisinin yakn ve uzak evresinde bulunanlar olay garip ve anlalmaz
bulurlar. Bunun pek fazla nemi yoktur, nk insan doasnn anlalmas ve
profilaksis dorultusunda dnme pek de sk rastlanan eyler deildir.
Aklama giriimleri genellikle, ansal (mental) dzensizlik iinde bulunan
kimselerde intiharlara ne kadar sk rastlandyla
(1) A 1937 h. A 1958 d evirisinden alnmtr.
267

balar. zellikle de, depresyon iindeki insanlar arasnda. Bunlarn tmne
intihar, dertlerinden kurtulma yolu olarak gzkr. Her ne kadar syledikleri
szler bunun tersi dorultudaysa da. Demek ki, normal veya normale yakn bir
insan, intihan tmyle patolojik bir grng olarak ele alma eilimindedir.
DURUMSAL ETKENLER
Ama byle bile olsa, normal insann da intihan tek kar yol olarak grebildii
durumlar vardr. Bu durumlar, ok zc ve deitirilemeyecek durumlardr.
rnein kurtulma umudu olmayan bir eziyet, insanlk d saldrlar, yz
kzartc ya da kriminal eylemlerin ortaya kmas korkusu, iyilemeyecek ve ok
ac veren hastalklara uramak, vb. Esas alacak nokta, bu gibi nedenlerle
yeralan intiharlarn saysnn pek de fazla olmamasdr.
ntihar nedenleri diye adlandrlan eyler arasnda, eer patolojik hastalarn
durumunu hari tutarsak, para kayb ve denemeyen borlar birinci sray
almaktadr. Bu olduka dndrcdr. Bundan sonra akta hayl krkl veya
mutsuzluk gelmektedir. Daha sonra gelen nedenler ise, srekli isizlik (bireyin
kendisi bundan sorumlu olaca gibi, olmayabilir de), bir de hakl veya haksz
sitemler gelmektedir.
Bir intihar nedeni de salgn hastalklar olmaktadr. artc olmasna ramen,
bu da arasra ortaya kar. Japonlar arasnda harakiri de, azalmasna ramen
hl srmektedir. Kadnlar ve kzlar arasnda intihar veya intihar giriimi, ay
halindeyken nispeten daha ok yeralmaktadr. Ayrca, intiharlar elli yandan
sonra artmaktadr. Btn bu durumlar, Bireysel Psikoloji tarafndan
aklanabilecek eylerdir.
Uzmanl olan veya olmayan gruplarn sk sk intiharlar azaltma yolunda abaya
girimesinde de alacak bir ey yoktur. Grebildiimiz kadaryla byle
giriimler intiharlar azaltmaya pek de yaramamtr. Bunun nedeni, intiharlarn
nlenmesi iin kurululara bavuran insanlarn, hl biraz umudu bulunan
kimseler olmasndandr. Gnmzde intihar says deimi deildir, hatta belki
artma yolundadr.
268
LKSEL ETKENLER
ntihar skl, insanolunun pek de yksek olmayan toplumsal ilgisine ynelik
ciddi bir sulamadr. Bu gznne alndnda, intihar denilen artc
grngnn anlalr ekilde incelenmesi de acilen gerekli olmaktadr.
ten gelen, endojen nedenler arasnda, Bireysel Psikoloji yalnzca bireyin
kaltm ve evre etkenleriyle kendi yaratc glerini kullanarak kurduu, fakat
kendi yetersiz, snrl grlerine gre kurduu hayat tarzn dnmektedir.
Tabii buna ek olarak, da-nk (exogcnous) nedenleri de ele almak zorunluu
vardr ki, bunlar da bireyin karsna kan sorunu ele almaya hazrlkl
olmadn ortaya koyacaktr. Daima tutarl olan hayat tarz, bylelikle d
durumla kar karya gelip att zaman, o bireyin toplum iinde
bakalaryla birarada yaamaya na kadar hazr olduunun deneyi, snav
cevaplanm olur.
Bireysel Psikoloji gzlemleri, bireyin her admnn, eldeki sorunu kendi
tutarllna uygun olarak baarl ekilde zmeye dnk olduunu gstermitir,
fakat bireyin neyi baarl olarak deerlendirdii her zaman iin zneldir.
Tecrbelerimiz gstermitir ki, bireyin karlamak^orunda olduu tm durumlar,
istisnasz olarak, zm iin toplumsal ilgiye ihtiya gsteren durumlardr. Her
birey topluma yle bir ekilde baldr ki, bu ballk derecesini aa
vurmayan, kendi toplumsal ilgisini belli etmeyen ne bir hareket yapabilir, ne
bir ey dnebilir, ne de,bir duygu ifade edebilir. Buradan hareketle, intihann
ancak yeterli toplumsal ilgisi olmayan bir insann cil bir sorunla karlamas
halinde ortaya kabilecei anlalyor.
nsanlarn, toplumsal ilgilerinin sonuna varmalan, zaten tm baanszlklarn
ortak noktasdr. ster etkin, ister pasif baarszlklar olsun, bunlar
aalk karmaasnn bymesinden kaynaklanr. ntiharcnn toplumsal ilgi
izgisinden sap esasen aka grlmektedir. Birarada almann, birarada
yaamann ve arkadaln her trls yokolmutur. stelik bu kayplarn etkin
(aktif) ekilde yerald da kabul edilmek zorundadr. Bu etkinliin belli bir
kvnm vardr, yolu toplumsal ilgiden aynlmakta ve ona
269
kar olmaktadr; bireyin kendisine zarar verirken bakalarna da ac ve znt
verir.
ntihar giriimcisi genellikle bakalar zerinde yarataca oku (bilinli
olarak) pek dnmez, ya da hi dnmez. Ama bir adm daha ileri anlayla
aklanabilmektedir. Acaba bu insan intihar edebilmek iin bakalarn
dncelerinden karmak zorunda mdr? Baz durumlarda belki de toplumsal
ilgisi bunu gerektirecek kadar gl olabilir. Beri yandan, sanki bunun tersine
iaret edermi gibi, intiharclarn son mektuplarnda genellikle bakalarna
verdii zntlerden tr zr dileyen satrlara rastlanr. ntiharcnn
hareketi ve yn, bakalarn zmeksizin gerekleemez. Ve belki de nice insan
intiharn eiindeyken, toplumsal ilgileri onlar teki insanlar zmekten
alakoyduu iin bunu yapamamakladrlar.
Bu "teki insan" genellikle hep vardr. Genellikle de intihardan en ok strap
ekecek kiidir.
t
'NEIJM^ETKENLERf
Bireysel Psikoloji srekli olarak bireyin btnln ve tutarlln
aramaktadr. Baarszlklara hazrdr, onlar nlemeye, engellemeye alrz,
bunu da her zaman, yanl hayat kavramnn ilk kaynann ta ilk ocukluk
yllarna kadar izlenebileceini bilerek yaparz. O halde potansiyel intiharc
tip olan ocuklar tanyabilmek zorundayjzy ntiharla lenlerin veya intihara
kalkanlarn gemi yaamlarnn ve ocukluklarnn incelenmesi, ortaya tm
dier tr baarszlklarda grlen izleri karmaktadr. Yani toplumsal ilgi
eksikliiyle olduka yksek bir etkinlik derecesi. ntiharclar her zaman
problem ocuk olmulardr. Ailenin hi deilse bir tarafnca martlm, ar
duyarl tiplerdir. Sk sk, allmadk dzeyde duygu incinmesi gsterirler.
Kaybetme ve yenilme durumlarnda, pek dayankl deillerdir. Yani yenilgiyi
efendice kabul etmezler. Bakalarna dorudan saldrgan davranlarda
bulunmazlar ama, hayat tarzlar daima bakalarn srekli yakn-malanyla,
zntleriyle, alaryla etkileme giriimleriyle doludur. G hayat
durumlaryla karlatklarnda, psikolojik ac nedeniy-
270
le kme, yklma eilimleri vardr. Fazla ihtirasl, gururlu insanlar olup,
kendilerinin bakalarnn gzndeki deerini pek abuk far-kederler. Hastalk
veya lm hayalleri, bunun bakalar zerinde yarataca zm, kendilerinin
bakalarnn gzndeki deeriyle paralel gitmektedir. Bu duyguyu genellikle
ocukluklarmdaki martlmadan alrlar. Ben buna benzer izleri depresyon
olgularnn balangcnda da bulmuumdur. Bu tiplerin de snr intiharcla-
nnkine bitiiktir. Alkolikler ve uyuturucu tiryakileri de byledir.
ntiharcnn ilk ocukluk ifadeleri arasnda, bir de nemsiz konular iin byk
zntler duyulmas vardr. Hastalanmak iin byk istek duyma, ya da lmek iin
byk istek duyma, kk dme duygusuyla birlekte ortaya kar, ocuk fke
gsterileriyle birlikle kendine zarar vermek ister ve sanki onun her isteini
yerine getirmek evresindekilerin greviymi gibi onlara cephe alr. Zaman zaman
kendini sular, bu yolla evredekilerin sempatisini ve anlayn toplar,
abartlm cesaret gsterileriyle onlar rk-lr ve bazen de inat alk
grevlerine giderek anneyle babay aresiz brakr. Arasra bakalarna kar
dorudan veya dolambal saldrlar yeralr. Ya bu saldrlandan sonra, ya da
yalnzca hayl, istek ve rya yoluyla yaplan dorudan saldrlardan sonra,
intihar gelmektedir. _,
Ailede intihar olaylar, ayn eilimde olanlar pek cezbeden ntihar eden
dostlar, nl insanlar veya intiharla ilgili zel yerler de onlarn ilgilerini
eker.
ZET
En basit ekliyle ifade etmek gerekirse, potansiyel bir intiharcnn hayat
tarz, kendisine zarar vermeyi hayl etmek veya kendisine zarar vermekle
bakalarn incitmek eklinde nitelendirilebilir. Saldrnn kime ynelik
olduu, olaydan en ok kimin zldn grmekle kolayca anlalabilir.
ntiharc kendini an dnen insandr, bakalarn az dnr, bakalaryla
oynamaya, i grmeye, yaamaya ve lmeye yetenekli deildir. Kendi deerinin
ar farknda olup, her zaman kendi karna olan sonulan byk gerilimler
iinde beklemektedir.
271
J
ntihar fikri, tm yanl zmler gibi, elbette ki, zm zor bir dark
sorun karsnda ve birey o sorunu zecek kadar toplumsal ilgiden yoksun olduu
zaman ortaya kar. Bireyin etkinliinin (aktivite) az veya ok olmas, bu
noktada belirtilerin ne ynde ortaya kacan belirler. Durumun birey
tarafndan iyice anlalmas, bu belirtileri tmyle ortadan kaldrabilir.
Ruh hekimi potansiyel intiharcy saplad zaman bu tehisini kendine saklasa
iyi olur ama, bir yandan da tm tedbirleri almaldr. Kimseye sylememekle
birlikte hastaya daha iyi, daha bamsz, topluma dnk bir hayat tarzn
bulabilmesi iin bir eyler yapmas gerekir.
272
YRM
SU LEMEDE YAPI VE NLEME / (1935)1 J
Adler daha nce de iki kere, benzer balklar altnda su ileme konusunu ele
alm, A 1930 g'de bunu ksa bir rapor halinde incelemi, A 1931 b, Blm 9'da
ise konuya geni olarak girmitir. kinci yazda pek ok nemli noktalarn yan
sra, bir lakm olgu tariheleri de bulunmakladr. Geri daha nceki raporlarla
bu raporda ortaya konulan fikirler biraraya geldiinde, tekrarlar dikkati
ekmekledir ama, bu yeni ekillendirme, aadaki yenilikleri getirmektedir:
mark hayat kavram u ekilde ifade edilmektedir: "Kriminallerde her zaman
martlm hayal tarznn izleri bulunmaktadr." Kriminallerdecocukluktan beri
var olan yksek etkinlik (aktivite) dzeyine dikkat ekilmektedir. Kriminal
kiilik yapsnn ilk iki etkenden baka, gelimemi toplumsal ilgi ve bir
stnlk inanc ierdii ifade edilmektedir. Son blmde Adler, sosyal reformcu
tipine daha nce bu konuda yazd ilk yazdan daha etrafl ekilde
deinmektedir.
(Yay.)
Bu yaznn bal iki ekilde anlalabilir. Bir anlamda, herhangi bir kriminal
eylemi nleme tedbirlerini ifade ederken, ikinci anlamda, kriminal eylemlerin
saysn azaltma anlamna gelmektedir. Aslnda sorunun bu iki yn birbirinden
ayrlamaz. Su saysnn azaltlmas sorununda baarya ulamak iin, suun
ilenmesinden sorumlu olan temel izgileri anlamak zorundayz.
(1) A 193S m. A 1935 h evirisinden baz deiikliklerle alnp yeniden
dzenlenmitir.
273
Gnmz kltrnde sosyal sistemin birtakm koullan vardr ve birey kendi
gelimesi srasnda, yeterince hazrlanm olmad iin stesinden gelemeyecei
baz glklerle karlar. Bu nedenle, kiinin altnda ezildii ykler diye
bir eyden sz etmek mmkndr. Biz Bireysel Psikologlar olarak, bireyin
toplumsal ilgisinin, tayacak kadar gelimemi olduu yklerden sz ederiz.
Belki hibir zaman ulaamayz ama, insann karsna kan tm zorluklarn
stesinden gelebilecei ideal bir durumu hayl etmek de mmkndr. Bu ykleri
sz konusu etmeyeceim. Fakat sosyal kurulularmzdan bazlarnn birok
bireyler zerinde bir bask haline geldiini biliyoruz. Bunun nedeni, bu
bireylerin ocukluklarnda bunlarla karlamaya hazrlanmam olmalardr.
Gstergeler suun azalmakta olmadna iaret ediyor, halta baz durumlarda,
baz koullar altnda arttn istatistikler gsteriyor. Baz kimseler, geim
skntsnn suu artrmakta etken olduunu varsayyorlar. Dier bazlar ise,
hayatn ucuzlamasnn bunu yaratt karusmdadrlar. Bir lke refah iinde
olduu zaman bile, eskiden var olmayan birtakm su eilimlerinin ortaya kt
grlebilir. rnein, ABD'de yaamn herkes iin nispeten kolay olduu, ekonomik
kriz bulunmad zamanda, sularn artmas ya yasaklamalara, ya da herkesin pek
kolayca zengin olabilmesine yorumlanyordu.
Suu azaltma sorunu olaanst girift bir sorundur. nsan bu soruna pek ok
eit varsaymlarla, fakat bunlardan hangisinin doru olduunu bilmeksizin
yaklamda bulunabilir. Biz bu raporda, Bilimsel Psikoloji'nin parmak bast
temel sorunlara deineceiz. Bu sorunlarn zm insanolunu, er ge
karlaaca durumlara eskiden hi olmad kadar hazrlkl klacaktr.
Biz, insanolunun bu deneylerden geebilmesini salayacak olan o bakalarna
ilgi gsterme yeteneinin kuvvetlendirilmesiyle ilgiliyiz. Bireysel
Psikoloji'nin sonularn grm olan kimseler, en nemli etken "bireyin
doutan var olan sosyal duygusunu, davranta yeterli aktif toplumsal ilgi
gsterebilecei dzeye kadar ykseltmektir," dediim zaman, ne demek istediimi
anlayacaklardr. Byle olunca, bireyin hayat sorunlaryla ilgili tm davran
ortak yararlara dnecek, oraya ynelecektir.
274
TOPLUMSAL LGNN GELMESNDE YETERSZLK
Su kelimesinden esas anladmz, insann kendi karlar iin bakalarna
isteyerek zarar vermesidir. O halde belli ki, bu sorun toplumsal ilgisi
yeterince gelimemi insanlarda ortaya kacaktr. Uzun yllar boyunca
kazandmz tecrbelerden, bunun nasl olduunu da biliyoruz. Toplumsal
ilginin, bu evrim armaannn, nasl bu bireylerde yeterince gelimediini
anlyoruz.
Bir ocuu gelecekteki sorunlaryla yzleebilecek, onlar toplum karlarna
uygun ekilde zebilecek ekilde eitmenin etkenlerini aklamaya ve anlatmaya
hazrz. Byle eitilen bir ocuk kendini bir btnn paras olarak hisseder,
insan neslinin bir yesi olduunun farkndadr. Kendisi dier yelerle birlikte
yaayan, birlikte alan, birlikte oynayan bir yedir. nce ocukluunun kk
grevlerini, daha sonra olgunluk yalarnn daha byk grevlerini bir tek
ekilde ele alr, o da kendisine u soruyu sormakla olur: "Ben ne katkda
bulunabilirim?" ocukluunda byle eitilen bir birey hibir zaman su ileme
eilimleri gstermez. D etkenlerin basklan bugnk birok baarszlar
zerinde olduu kadar gl olsa bile.
Okurlarmn Bireysel gpkoloji konusunda bir hayli ey bildiini varsayyorum
ama, yine de bizim doutan vardr, evrimin armaandr dediimiz toplumsal ilgi
potansiyeli konusunda bir ey sylemek istiyorum. nsann ortaya kndan beri
var olan toplum hayat nedeniyle, en bata gelen sorunlardan biri, bireyin
kendini dier insanlarla nasl bir ekilde ilikili grddr ve her bireyin
toplumun ilerlemesine ne ekilde katkda bulunduudur. Bireyin kendiyle toplum
arasndaki ilikiyi ele al srecinde birok yanllklar yaplm ve insanlar
bunun bedelini demilerdir. Kesin olan ve bilge kiilerin de her zaman sylemi
olduu ey, insann mutluluunun birarada almaktan, sanki her birey ortak
karlara katkda bulunmay kendine ama edinmi gibi yaamaktan geldiidir.
Doutan var olan ibirlii potansiyelinin gelimesi, ocuun doumundan sonra
balar. lk nce ocuun anneyle ilikisinde kendini gsterir. Anne, ocuun
hayatndaki ilk insan tecrbesidir.
275
Bu ilikinin temeli, doada yatmaktadr. ocukla anne birbirine bamldr,
iliki yalnzca doadan domakla kalmaz, ayrca doa bunu ister de. Baka
ekoller ocuun dnyaya tam bir bencil olarak geldiini, iinde "mahvetme
drts" bulunduunu, tek niyetinin yamyam gibi anneden beslenmek olduunu ileri
srerken, bu ilikide annenin roln, annenin de ocuun ibirliine ihtiyac
olduunu grmemezlikten geliyorlar. Anne, gsne dolan stlerle ve tm dier
deien vcut fonksiyonlaryla (ocua kar oluan sevgiyle ilgili duygusal
durumu hari tutsak bile), ocua ihtiya duymaktadr. Hem de ocuk ona ne kadar
ihtiya duyuyorsa, anne de ocua o kadar ihtiya duymaktadr. Doa onlar
birbirine baml klmtr. Toplumsal ilgi potansiyeli ilk olarak anneyle ocuk
ilikisinde doar ve elle tutulur hale gelir, ite doutan var olan toplumsal
potansiyeli gelitirmenin ilk frsat da buradadr.
Ama daha burada, iin en banda bile birok hatlar yaplabilir, nk
insanolu zayftr. rnein, anne ou zaman ocuun sosyal geliiminin snrl
olmasn yeterli bulur, ocuun kendi bakm srasnda ok daha geni bir insan
ilikisi emberini renmesi gereine ilgi gstermez. Byle bir durumda anne,
ocuun sosyal potansiyellerini kendi stne toplar. Baba bile bunun dnda
kalabilir. Eer bu kapal embere girmek iin zel bir aba gstermiyorsa,
kolaylkla dnda kalr. Dier ocuklar, yabanclar, vb. elbette ki,
dndadr. Oysa ocuun anneyi tek iliki kurulacak insan olarak grmemesi de
annenin grevidir.
Dier gelimeler arasnda, ocuun kendini tek bana hissetmesinden ve her
isteini tatmin etmek iin anneye dnme zorunluluu duymasndan, marmas da
ortaya kabilmektedir. Bu zellikle eksik veya bozuk organlarla doan
ocuklarda byledir. Bunlar hayata, kendilerine ac veren yklerin bir toplam
gzyle bakarlar. Byle bir durumda ocuk her eyi anneden beklemeyi renir ve
kendinde bir eksiklik hissettii, karsndaki zorluklar grd iin de
annenin yalnzca kendisiyle megul olmasn bekler.
IMARIK HAYAT TARZI
Annenin verdii yanl ve kt eitim, mark hayat tarznn 276
domasndan sorumlu olan unsurdur denilemez. ocuk kendi yanl yoluna kendisi
sapmaktadr ve bu da, tek temas edebilecei insan annesi olduu iin olmaktadr.
Byle bir durum, ocuk bu ilikideki tm avantajlar kendine islemeye
kalkmadka yeralmaz. Yani baka bir deyimle, ocuk, yukarda saylan koullar
altnda, yalnzca kendini dnecek, tek baar ansn hereyi anneden
beklemekte bulacak, kendisi hibir katkda bulunmayacak, her zaman alacak hi
vermeyecektir. Dolaysyla ocuun dnya gr, her eyi bakalarndan
bekledii bir gr olacaktr.
Byle bir ocuk, kendi karanlk dncesi sreci iinde bakalarna ancak nesne
gzyle bakabilir. Eer ben her eyi bakalarndan bekler, onlara hibir ey
vermezsem, o zaman o insanlar benim iin nesneden baka bir ey deildir (2). Bu
gr asyla, bakalar ile eitlik duygusunu gelitirmeye olanak yoktur. Eer
bakalar yalnzca bana bakmakla ykml, benim smrmem iin yaratlm
yabanclarsa, ben aklmda onlara kar bir ilgi gelitiremem.
Bize gre kriminallerde her zaman mark bir hayat tarznn izleri bulunur. Bir
ya da daha ok su ilemi kriminaller dnyay yle bir gzle grrler ki,
herkes o dnyaya kendileri onlar s-mrsn diye gelmitir, onlar bu dnyada
herkese ait mal, ya da bakalarnn cann zorlanmaya, kendi karlarn
bakalarnkin-den stn tutmaya hakki olan kimselerdir. Byle durumlarda her
zaman geriye, ta ocuklua kadar giden bir davran izlemek mmkndr. Su
ileyenler, toplumsal ilgileri ocukluklarnda kazaya uram insanlardr.
Onlarn toplumsal ilgisi olgunlua eriememitir. Kendilerine ait saydklar
eyleri zorla almaya ok erken balarlar.
Ama su ileyenlerin zeksn da her zaman hesaba katmak gerekir. Eer o zek
yoksa, zaten onlara kriminal deyemeyiz. Su deyimini, herhangi bir kabahat
ileyen aptal iin kullanamayz. O terim, isteyerek planlanan ve planlayan daha
zengin etmek amacna ynelmi olan kt niyetli giriimler iin kullanlr.
Bunun, her durumda bireyin isteklerinin tatminine uraan -
(2) Adler belli oluyor ki, nesne (object) kelimesini psikanalitik anlamnda
kullanyor ve libidinal object veya love object'de kullanld anlamn
veriyor.
277
1
mark hayat tarzyla birarada ortaya ktna bir kere daha iaret edelim.
steklerinin yerine gelmesinde direnmek, mark hayat tarznn rndr.
Snavlar, mark hayat tarzna sahip olanlar iin daha da zordur, nk bunlar
kendi isteklerini, bakalarnn hissettiinden daha kuvvetle hissederler ve
kendi kiisel arzularnn tatmininde kendilerine hak tanrlar. Bu nedenle de
sorunlarn ancak kendi kiisel prestijlerini koruyacak bir yolla zerler.
Tm Freud aratrmas ve bulgular mark hayat tarzyla ilgilidir, yalnzca
bunlar hevesle destekleyen evreler bunun byle olduunu kabul etmezler. Freud
ekolnn poplerlii ve kuramlarnda gizli olan kar koyu, mark hayat tarz
sahiplerinin bunu derhal kabul elmeye hazr olduklarn onaya koymaktadr, nk
bunlar mark hayat tarzndan doan her eyin hakl ve doru olduu duygusunu
beslerler.
ETKN (AKTF) DA VRANI
Sylenecek bir baka ey daha var: Bu durumlar, ocuun hayata aktif veya pasif
bir tavr alm olmasna gre, deiik renklere brnebilmcklcdir. Pasif tutumda
bile, ocuk her eyi bakalarndan bekleyebilir. Ama eer daha fazla etkinlik
gsteriyorsa, kendisine isteyerek verilmeyen her eyi aktif olarak bakalarndan
almaya doru gidecektir.
te bu nokta, su ileme olaynn balangcdr! Bana kalrsa, Bireysel
Psikoloji'nin vard sonular arasnda en nemlilerinden biri, potansiyel
kriminal olan ocuun psiik yapsn saptam olmak, su kariyeri gibi
tehlikeli bir kariyere dorulmu ocuu nceden tanyabilmektir.
Benim incelediim kriminaller, ister hayatta, ister literatrde olsun, hep bu
tip insanlardr. Hepsi ya bakalarnn martmas, ya da kendi kendilerini
martma sonucu, toplumsal ilgilerinin gelimesini yar yerde dondurmu olan,
etkinlik dereceleri yksek insanlardr.
Burada kriminallerin yanl dnya grnn ilk ocukluk anlarna kadar
uzanabildiini de sylemek gerek. nsan u tr
278
eyler dinleyebilir: "amara yardm ederken masann zerinde para grdm ve
aldm. Bu olay ben alt yandayken oldu." Ya da; "Be yandaydm. Bizim
istasyonda bir yk katan yand. Vagonlarn birinden darya bir yn top
dkld, ben de toplayabildiim kadarn topladm." Veya; "Annem hep sada solda
para brakrd. Bu konuda dikkatsizdi. Ben de her hafta bu paradan birazn
alrdm."
Byle toplumsal ilgi yokluunun yksek etkinlikle birlemi hali, kriminallerde
tekrar tekrar, daha ilk anlarda karmza kmaktadr. mark hayat tarz ve
yksek etkinlik, en net ekilde bu ocukluk anlarnda ifade bulur. Bence bu
bireysel Psikoloji'nin en nemli bulgularndan biridir.
syan etme, bakalarna zarar verme, bakalarn dnmeme, kama ve her trl
saldrlar bu insanlarda ok erken yata ortaya kmakladr ve belli ki,
bunlarda bakalarna kar ilgi duygusu yoktur.
G DURUM
Bunlar, su ileme konusunu incelerken unutulmamas gereken olgulardr.
Toplumsal ilginin yaygn olan yetersiz gelime dzeyinde, su ileme eilypinin,
suu gerekten ileme olgusundan daha fazla rastlanan bir durum olduunu gzden
karyor deilim. Gerekten o suu ilemek iin, kriminalin karsna kan zor
durumun iinde bir d etken bulunmas gereklidir. Kriminal bu zor durumun
yknden kurtulabilmenin tek yolunu, o suu ilemekte grr. O su, onun gznde
mmkn olan tek basan yoludur. Her su olaynda, o zor durum mutlaka vardr. Bu
da, kriminalin toplumsal ilgisinin bir snav gibidir.
Fakat kriminale o suu iletecek kadar nemli gzken durum, kriminal olmayan
bir bakasna olduka nemsiz de gzkebilir. rnein hi paras olmayan bir
erkek, bir kzla kmak istiyorsa, bir eve hrszla girebilir. Byle bir
yanl davran, olaanst dzeyde bir kstahlk, hastalk saylacak dzeyde de
bir ihtiras gerektirir ki, kriminal kendi istedii eye bakalarnn sahip
olabildiini grnce bu duygular zorlayc dzeye varr.
279
STNLK NANCI
Kriminal, o suu ileme yoluyla zafer kazanacana inanr ve yakalanmayacan
varsayar. Bu kesin inancn da kkleri yine ilk ocuklukta yatmaktadr. Grdm
gen sulularn hepsi, daha nce birka su ileyip yakalanmam kimselerdi. Bu
nedenle bu genler, "Ben su ileyip, yakalanmadan kurtulabilirim," diye bir
izlenim edinmekteydiler. Bunu tecrbelerinden biliyorlard.
Burada baka bir etkeni de dnmek zorundayz. Hibir su, nceden plan
yapmakszn ilenemez. Herey kriminal tarafndan nceden dnlmtr ve bu
dikkatli plan ona, kendisinin polisten stn olduu, yasadan ve kendi
kurbanndan da stn olduu inancn verir. Gcn bu stnlk inancndan alr.
Bu tavrna dayanak olarak, ilenen sulardan yaklak yzde krknn
yakalanmadn ve tm sulularn yakalanmadan nce irili ufakl eitli sular
ilemi olduunu grr.
Kriminallcri yeniden eitip topluma kazandrmann gl de herhalde bu noktaya
dayanmakladr. Bir insan kriminal yoldan geri evirmek iin ancak onun hatal
dnya grn deitirmek, insanlar smrlecek varlklar olarak grmekten
vazgeip, toplumun kendisi gibi yeleri olarak grmesini salamak gerekmektedir.
Sua kar bugn takndmz tavr, sulunun toplumsal ilgisini gelitirmeye
ynelik deildir. Bu ifademle herhangi bir eletiri veya sulama yapmak
niyetinde de deilim. Su, psiik hatalarn en ciddi olandr. Eer kriminali
daha yararl bir hayata gerekten dndrmek istiyorsak, en iyi, en stn eitim
uzmanlarn kullanmamz gerekir. Baarnn hangi noktalara bal olduunu
tmyle anlayan, kriminalin toplumsal ilgisini ykseltmek gerektiini bilen
kimseler ele almaldr konuyu.
Genellikle kriminal, biraz daha akll davransaydm yakalanmazdm eklinde bir
dnce iinde olur. Daraacnm glgesine varm kriminallerde bile ayn izlenim
vardr. Ben bir katilin durmadan unu tekrarladn hatrlarm: "Eer gzlm
unutmam olsam, yakalanmazdm." Sulu bu tutum iindeyken, ona yaklamak hi
kolay deildir. Hele de cezaevinde dier sululardan, iledii suun nasl
yapsayd daha kusursuz olabilecei konusunda
280
I
durmadan tler dinlediini dnrseniz. Bu adamn sorunu zlmedike, ona
yaklamak zordur. Sulu u ya da bu ayrnty baka trl yapsa, bugn
cezaevinde bulunmayacana inanyorsa, ona iinde bulunduu ikilemi baka bir
yorumla anlatmaya alan her yaklam nefretle bir kenara itecektir.
Tm ihtirasl insanlarn ortak nitelii, prestijlerini zedeleyecek bir
yenilgiyle karlatklar zaman kendilerini koruyacak bir zr
hazrlamalardr. "Prestij diplomasisi", ihtirasl insanlarn kiiliinin
ekirdeini oluturur. Napoleon'un St. Helen'de; "nce spanya'ya, sonra
Rusya'ya gilseydim, bugn btn dnya ayaklarmn dibinde yatyor olurdu,"
deyiine hi amamak gerekir. Bu zrler hem bir savunma, hem de gelecek sefer
daha dikkatli olmak iin bir uyardr. Yani kriminal hem kendi deer duygusunu,
hem de psiik dengesini koruyordur. Ona gre baarszl bir ayrntdan
lrdr.
Esas zor olan, o kriminale asl halsnn, zaferi bakalarn kandrmakta
aray olduunu anlatabilmek, mutluluun ve talihin topluma mmkn olduu kadar
ok katkda yatlna onu inand-rabilmcktir. ocukluundan beri sregelen hayat
tarzndaki yanll grebilmesi gerekir.
KENDN KANDIRMA VE SADUYU NOKSANLII
.s**"
Herhangi bir suu ileyebilmek iin kriminalin kendini oraya yneltmesi gerekir.
Fakat bu da insan psikolojisinin aydnlk bir noktas olup, buradan,
kriminallerde bile toplumsal ilgi bulunduu sonucu kabilir. Asl sorun, ondaki
toplumsal ilginin yeterli dzeyde olmaydr. Suu ilemesi ve amacn yerine
getirebilmesi iin, sahip olduu toplumsal ilgiyi yenmesi, rtmesi gereklidir.
Zihnen ve duygusal olarak. Su yoluna sapabilmesi iin nce toplumsal ilgisinden
kurtulmas arttr.
Dosloyevski'nin Raskolnikov'u buna harika bir rnektir. Ras-kolnikov, iki ay
boyunca yatandan kmayp, acaba ben bu suu ilemeye cesaret edebilir miyim,
yoksa edemez miyim? diye dnr. Toplumsal ilgisini ldrebilmek iin,
kurbannn parasyla ne yararl eyler yapabileceini gznde canlandrr. Ama
bu ona
281
yetmez. Hl gereinden fazla toplumsal ilgisi vardr. Ama iki ayn sonunda
kendine; "Ben Napoleon muyum, yoksa bir srngen miyim?" der. Artk
silhlanmtr. Napoleon gibi davranr ve ihtiyar kadn ldrr. Ne olmutur?
Bu adam kendisine bir karlatrma semitir. Bir metafordur bu. Gerekle de
ilikisi yoktur. Kendisi elbette ki, ne Napolen'dur, ne de srngendir. Ama onun
bu iki seenei beenmesi, kendine ama edindii sutan vazgememek iindir.
Dediini yapabilmesini kolaylatran ey, bu lepi-nin domasdr. Toplumsal
ilgisini artk tketmitir. Ama suu iledikten sonra, toplumsal ilgisi geri
dner, nk kullanm olduu metafor artk iine yarayacak durumda deildir.
Ayn ey tm sularda olur.
Gzln unutan sulu; "ldrdm delikanly neden bu kadar nemsiyorlar?
Onun gibi milyonlarca delikanl var," demitir. Burada, saduyuya uymayan bir
fikre ihtiyac olduunu aa vurmu oluyor. Kendi erkek kardeini ldrm olan
bu adam, suunu kolaylatrmak iin arpk bir kavram kullanmak zorundadr ve
bununla ilgili olarak yle diyor: "Ya o, ya ben! Dnya ikimize yetecek kadar
byk deildi!" Daha kk sularda da buna benzer fikirlerin kullanlm olmas
doaldr. rnein, para alm bir sulunun u szlerine kulak verin: "O adamn
zaten dnya kadar paras vard. O para ne diye yle bo bo beklesin?" Ya da bir
dier sz: "Onun gzel elbiseleri vard, benim yoklu. Bu yzden de onu
ldrdm."
Bu tr dncede aptallk bulunmad ortadadr. Amalarmz yerine getirmek
iin iirsel ifadelere yneldiimiz zaman hepimiz byle eylerden yararlanrz.
rnein bakalarnda houmuza giden ve gitmeyen nitelikleri vurgularken byle
davranrz. Birini ktlemek istediimizde, ya da biriyle dosta bir temas
yapmak istediimizde de bu yola dneriz. Bu iirsel ifadeler, kullandmz bu
letler, amacmz desteklemeye dnktr. Diyelim ki, birisi kra, kylk yere
gitmeyi ok istiyor. nce dalarn grnts gznde canlanacaktr ve bir sre
sonra da kendini gerekten orada bulacaktr... pekl kentte de kalabilecek
durumda olduu halde.
Kendisini iyi, ya da kt bir ey yapmaya yneltme yetenei
282
her insanda vardr. Dnce ve hayllerden duygular gelitirme yetenei,
giriimlere ve davranlara hz kazandrr. O giriim ve davranlar belki zaten
yeralacak eylerdir ama, saduyunun getirdii ekingenlikler altnda bu kadar
kolay da olamazlar.
Kriminal karsndaki kurbanlar ok kk grd iin, onun dnya grnn
hatal olduunu, mark hayat tarzna sahip olduunu anlyoruz. Onda toplumsal
ilgi bulunmad iin, olmayacak eilimlere ynelebilir, nk sahip olduu ey
zel, kiisel zekdr, saduyu deildir. Oysa insan neslini birbirine balayan
ey saduyudur. Toplumsal ilgi sahibine bir miktar mantk verir ve onun kendini
aldatmasn engeller. Eer kendini aldatmyorsa, bakalarn aldatmay da
istemeyecektir.
ok uygun bir ifadeyle "Saduyu" olarak adlandrlan o nitelik, mantn
isteyebilecei en yksek gelimedir. Deeri sreklidir, deimez. Mantk,
saduyu ve zeknn birok kii tarafndan aalanmas da belki onlar
aalayanlardaki toplumsal ilgi dklnn kantdr.
BR NLEME PLANI
Artk suun nlenmesinden sz edebileceimiz noktaya varm bulunuyoruz.
TopMfsal ilginin nasl gelimemi dzeylerde kalabildiini biliyoruz. Baz
kaslarn gelimeden kalmas gibi bir durumdur bu. nsanolunun gvenliinin ve
yazgsnn en yksek dzeyine varabilmesinin de, ocua toplumun yesi olduu,
dier yelerle birlikte alaca, kendini bir btnn paras hissetmesi
gerektii, bu dnyada rahat etmesinin beklendii inancnn verilmesine bal
olduunu biliyoruz. Kendini dier insanlarla eit gren, onlarla birarada
almakta olduunu bilen insan, akntlarla rastgele srklenen insana
benzemez. Onda etkinlik dzeyi yksektir ama, bunlar genel karlarn
paralelinde bir etkinlie iaret eder. Toplum yesi olan insan, fazla
dnmeden, hemen hemen otomatik olarak, ortak karlarn ynnde hareket
etmektedir. Bu yolda hareket ederken de, gizli potansiyellerinin bir ksmm
gelitirir. Eitimin bata gelen amac, bu tr insanlar yetitirmektir.
Toplumsal ilgi insanda doutan vardr diyemeyiz. Ancak onu
283
gelitirebilecek potansiyel doutan vardr. Doutan var olan bu potansiyeli
gelitirmek ister. Dokunma duyusu da doutan vardr ama, onu da hayatta yararl
olabilecek dzeye kadar gelitirmek, ocuun hayat tarz rehberliinde alan
yaratc gcnn grevidir, nsan Helen Keller, ya da Laura Bridgman'da dokunma
duyusunun hangi dzeylere kadar gelitirilebildiini grnce, bu gelimenin
youn eitimle salanabileceinden emin olabiliyor. Saygn bir nropatolog olan
Frederick Tilney (3), bu kadnlarn her ikisini de grdkten sonra, dokunma
duyularnn normalden deiik olmad, yalnzca bunlarn eitimle normalin
zerinde sonu almay baard yargsna varmtr. Grme yetenei de iki
kiide ayn olabilir ama, onlarn bu yetenekle neler yapabilecei, eilime
baldr, ok da deiebilir. Bireysel Psikoloji'nin nemli bulgusu er, ya da
ge kainim psikolojilerini deitirecek, onlarn da bizim anlaymza
yaklamalarn salayacaktr.
Toplumsal ilgiyi de, bireyin snavlarna dayankl dzeye kadar gelitirmek
mmkn olabilmelidir. Bunun amac, bireyin isteklerine gem vurabilmesi iin
deil, o istekleri toplumun yararna olan kanallara yneltebilmesi iindir.
RETMENLERN VE OKULLARIN LEV
lk bakta bize, ocuun doutan var olan toplumsal ilgisini gelitirme grevi
anneye dyormu gibi grnyor. Ama tm ana-babalar iyi eitimciler haline
getirmenin pek uzun ve umut krc bir i olduu da ortadadr. Bu durumda,
okullara dnmek zorundayz. Okullarn ocukta doutan var olan toplumsal ilgi
potansiyelini gelitirmesi ve retmenlerin de bu eitimde ortaya kabilecek
kusurlar dzeltmesi mmkndr. Eer bu byle yaplrsa, ocuun hayata atld
zaman yeterli toplumsal ilgiye sahip olmas, okulun verdii eitimin sorumluluu
olacak demektir.
Yasama meclisleri, "hibir ocuk hayatla yararl bir plana sahip olmakszn ve
bakalarna ynelik ilgisi hayat sorunlarn karlayacak dzeye varmakszn
okuldan mezun olamaz," diye bir
(3) Tilney, F., "Helen Keller ve Laura Bridgman'n mukayeseli duyu analizi."
Arch. Ne-urol. Psychiat., 1929,21 1227-1269.
284
yasa karsa, ben hi itiraz etmezdim.
Ayrca toplumsal ilgi ynnde gelien ve ortak karlar uruna aba gsteren bir
ocuun, derslerinde de daha baarl olduunu belirtmek isterim. Yani bir
bakma, okuldaki baar, ocuun ileriki hayatnda yararl olmasnn hazrl
durumundadr. Ama eer yararl olma duygusu kendisine yabancysa, bir renci
derslerine nasl eilebilir?
Elbette ki, byle bir eitim retmene yepyeni bir sorumluluk ykleyecektir ama,
bu konularla en ok ilgilenmesi gereken insan da yine retmendir. retmenin
bilgelii ocua, okulda retilen eyleri renmeye neden ilgi gstermesi
gerektiini de anlata-bilmeli, snf arkadalarndan hangisinin toplum yesi,
hangisinin smrc, hangisinin sosyal olduunu da ona gsterebilmelidir.
Bu sanatn ustas olan bir retmen, tecrbelerimizden grdmze gre, ksa
zamanda dier retmenleri de uygulanacak yntem konusunda eitebilecek dzeye
gelmekledir. ocua neyin yardama olacan derhal kavramakta, onu genel
karlar dorultusuna tevik etmekte, onun kendini dman lkedeymi gibi
hissetmesini engellemekle, mutluluu bakalaryla birarada bulunmakta, birarada
almakta, onlar sevmekte aramasn salamaktadr. 0*
Gelecek kuaklarn ocuklar ancak bu yolla karlarna kacak hayat
sorunlarn zebilirler ve dier insanlarla iyi iliki kurabilirler. Bireylerin
kendi gerek deerlerini anlamalar, ak sorununun zmlenip mutlu evliliin
cinsleraras eitlik temeline oturmasnn tek yolu bu olduu gibi, ancak o zaman
kadnlar, kar-larndakini yanl dncelere saptrmakszn kendi elerini
kendileri seebilecek duruma gelirler. Bir ocuu ibirlii yapabilen bir insan
olarak yetitirmek, onu yk olmaktan ok, yardmc olmaya yneltmek, ksa
zamanda eitimin ortak gelenei haline gelebilir.
retmenler kendilerini insanolunun liderleri durumuna getirecek bu yeni
durumlarn anlayabildikleri zaman, gelecek kuaklara rehberlik etme gcnn
kendi ellerinde olduunu grdkleri zaman, bu byk ie isteyerek
katlabileceklerdir. retmen, kendisi de bir birey olarak, iindeki ve
pozisyonundaki bu bymenin
285
aslnda ileri kolaylatardm anlayacaktr. Elbette ki, sosyal dnceli,
dengeli, yararl ocuklara bir eyler retmek, bir yn uyumsuz, ihmalkr
ocukla baa kmaktan daha kolaydr.
Eer su ileyenlerin toplumsal ilgilerinin eksik olduundan, onlarn bu nedenle
karlarna kan hayat sorunlarn zemediklerinden kuku duyanlar varsa,
onlara iki noktay zellikle iaret etmek istiyorum: Bir kere su ileyip de
tutuklanan insanlarn yzde ellisi eitimsiz ve vasfszdr. Bu da gsteriyor
ki, bu insanlar daha ocukken bile ibirlii yapmamlardr ve onlar i veya
meslek hayatnda bir gelime dzeyine gelecek kadar eitmek de mmkn
olmamtr.
kinci nokta da, su ileyenlerin yzde ellisinin zhrev hastalklara
yakalanm olmasdr ki, bu da insan dndrmektedir. Bu durum, bu insanlarn
ak sorununu normal yoldan zemediklerini, ya da bu konuyu iki eit kii
arasndaki bir olay olarak dnemediklerini gsterir gibidir. Zhrev
hastalklar genellikle seksi tek kiiyi ilgilendiren bir i gibi grmenin sonucu
olmaktadr; oysa bu, iki kiilik bir itir ve ancak bu kiilerin her biri
dierine yeterince ilgi gsterdii zaman gereince yerine getirilebilir. Bu iki
nokta, sululuk sorununda benim grm kuvvetle desteklemektedir.
PLANIN UYGULANMASI
Sonu olarak insanolunun, Bireysel Psikoloji tarafndan nerilen yola gitmekle
byk lde krl kacan sylemek isterim. Su ilemenin nlenmesi
konusundaki programmn uygulanmas srasnda ortaya kacak ekonomik maliyet
beni hi zmemektedir. Bugnk sistemin arama, yakalama, cezalandrma ve
sulularn bakm maliyeti, ie ocukken balayp onlar toplumsal duygu ve
bakalarna ilgi konusunda eitmekten, yani ksacas, topluma yararl yeler
haline getirmekten kat kat daha pahaldr. Bugn bile, toplumlarn en fakir
olan dahi baa kabilir byle bir maliyetle. Yeterli sayda retmenin bu
yolda eitilmesi de pek o kadar uzun srmeyecektir. Viyana'da elimizde bu ie
hazr bir hayli retmen bulunmaktadr.
286
En dikkatli ve titiz incelemelerde bile, nerilen eitim ynteminin herhangi bir
lkeye zg dinsel, ya da siyasal ilkelere zararl yan bulunmamtr. Bizim
nerdiimiz tarzda bir toplumsal ilginin, hibir eit hkmet iin zararl
olabileceini dnemiyorum. Hatta tersine, byk ve kapsaml hareketler her
zaman toplumsal ilgiye ihtiya gstermitir.
Bu ie katkda bulunabileceklerine, sorunu zebileceklerine inanan ekollerin
bir kenara itilip, bu iin yalnzca Toplumsal Psikoloji tarafndan stlenilmesi
mi gerekiyor? eklinde bir soru gelirse, onu da cevabm u olacaktr: Biz,
Bireysel Psikologlar ok geni grl kimseler olduumuzdan, dier ekollerin de
retmenlerin bu yoldaki eitimine katkda bulunma frsatn bulacaklarn
ummaktayz.
Ben bu olaanst verimli fikrin gerek olmamas iin herhangi bir neden
dnemiyorum. Fakat hakl olmann her zaman yeterli olmadn, hatt zaman
zaman hakl olmann bir dezavantaj olduunu da grm bir insanm. Siz ve ben bu
konuda ne kadar hevesli olursak olalm, bu fikir insanolunun gelecekteki
mutluluu ve refah asndan ne kadar nemli olursa olsun, gereklilii su
gtrmez olan bu dnceyi hemen gerekletirebileceimizi de sanmyorum. Ama bu
bizim ummaya ve dnmeye devam etmemizi engellememelidir^u yolda almamz ve
su ileme konusunu bu adan dnmemizi de ksteklememelidir.
Biz sorunu bu adan ele alarak uzun sreden beri zerinde alm bulunuyoruz
ve kiisel kanuna gre de iyi sonular aldk. nerdiimiz zm yalnzca bir
kuram deildir. Ayn zamanda su sorununa pratik bir zmdr.
Ama biz, bu sorun zlebilir derken, derhal zlebilir demek istemiyoruz.
Ortaya atlan her yeni kuram da, bizimki kadar kuku ve tepkiyle karlar. Ne
zaman birisi kp allmn dnda bir are nerse, hep yle olmutur.
Endstri tekniinin gelimesinde de durum ayndr. lk buharl gemiye ve ilk
trene, insanln dman gzyle baklmtr. Bilim adamlar bile, bunlar
kullananlarn deli olmas gerektiini ileri srmlerdir. Oysa daha sonra,
insanolunun bundan ok daha fazla hzlara bile dayanabilecei ortaya kmtr.
Bizim tarzmzdaki eitimin ocuklarn ban
287
antacamdan(4) korkanlar da, tpk buharl gemiye ve trene tepki gsterenler
gibi davranmaktadrlar.
nce ince denediimiz, salam olduuna karar verdiimiz bulgular kendimize
saklamak, onlar gmmek doru deildir. Onlar yaymak, dnyann dikkatine
sunmak, dnyadan onlar bir kere daha kantlamasn beklemek, bizim
sorumluluumuzdur. Bireysel Psikoloji'nin bu yolla daha iyi anlalmas
sayesinde, kaltmcla-nn, evre kuramnn ok ciddi deer snavlaryla kar
karya gelecei beklenir(5).
Bireysel Psikoloji'nin daha derin ekilde anlalmas ayn zamanda aptalln
tehisinde de ok yararl olacaktr ki, bu tehis gnmzde, zellikle snrda
bulunan olaylarda, ok zordur.
Eer almalarmz, yalnzca bu satrlar okuyan kimselerin dnmesine, bu
fikirlerin ne kadar doru olduunu anlamaya almasna, bunlar kantlamak iin
ne kadar ileri gidilmesi gerektii konusunda kafa yormasna yaryorsa, bu bile
bana yeterince mutluluk verir. nsan neslinin genel kalabal arasnda, hi
deilse yaplmas gerekeni yapm olduumuzu dnerek kendimizi avutabiliriz.
(4) Baansnn nedenini, birtakm tepilerin bastrlmasna yorumlayan
psikanalilik gre bir atf.
(5) Adler, 193O'da New York'da toplanan Ulusal Cezaevleri ve Cezaevi iilii
Komitesinde retmenlerin toplumsal ilgiyi gelitirmek ve toplumun liderleri
olmak zere eitilmesini nerirken szlerini yle bitirmitir: "Sizlere
aadaki nerinin benimsenmesini ve uygulamaya konulmasn tavsiye
ediyorum: Su sorununu zmlemenin en baard yntemlerim bulmak amacyla,
her dnce ekolne neler yapabileceini ortaya koyma frsatn tanma
kouluyla, biz Bireysel Psikologlar, Bireysel Psikoloji yntemlerinin, i salg
bezi ve patoloji uzmanlarnca nerilen yntemlerin, davranlarn nerdii
yntemlerin ve kaltma inananlarn yntemlerinin ciddi ekilde denenecei
klinikler almasn teklif ediyoruz."
288
BLM V
DN VE RUH SALII
YRM BR
DN VE BREYSEL PSKOLOJ (1933)1
Aadaki yaz ilk olarak Luther mezhebinden bir din adam olan Ernsl Jahn ile
Adler'in birlikle yaynladklar bir kitapta su-nulmutur(2). Bu kitapta Jahn
tarafndan yazlm olan "Hristi-yanln Ruh Saaltm" balkl bir yazyla,
Adler'in ona cevab, sonra da Jahn tarafndan kaleme alnm kapan yorumlar
bulunmaktadr. Herhalde modern kiilik kuramnn ve ruh saaltmnn
kurucularndan olan biriyle bir din adamnn ibirlii ilk olarak bu olayda
ortaya kmtr. Bu da Adler'in, psikolojiyi gnlk yaama sokma abasn
yanstmaktadr. Bu ama, albelle ki, psikolojiyi erei ayn olan dier dallarla
birletirmek gereklidir. Ad-ler'le birlikte ilk defa kitgpyazm kii Cari
Furtmller'dir.
Peder Jahn'n, din konulu Adler yazsna yeni bir nsz yazmasn,
ibirliklerinin balangcn ve Adler'in nasl bir ereve iinde onun szlerine
cevap verdiini anlatmasn salamak, bizler iin byk bir ans olmutur.
Adler dinin sosyal yan olan cephelerine olumlu bir yaklam alrken, kendisine
teistik anlamda dindar demek yine de mmkn deildir. Tutumu daha ok bir
hmanist olarak nitelendirilebilir.
(Yay.)
(1) A 1933 c'den evrilini; ve mmkn olan eitli ana konulan biraraya
getirebilmek amacyla baz sralama deiiklikleri yaplmtr.
(2) Jahn, E. ve Adler, A., Religion und Individualpsychologie; eine
prinsipielle Ausei-nandersetzung ber Menschenfhrung. Vienna: Passer, 1933.
291
ERNST JAHN 'N YEN NSZ
"Hristiyanhm Ruhsaaltm" adl incelememin Alfred Ad-ler'le birlikle
yaynladmz kitapta baslmasndan bu yana tam yirmi dokuz yl geti. Bu
yllar boyunca ben Berlin-Steglitz'deki St. Luke kilisesinde rahip olarak
altm; ayrca, 1947-1961 yllar arasnda Berlin lahiyat Fakltesi'nde
pedagoji ve psikoloji dersleri verdim.
Daha rencilik yllarmda, unutulmaz teolog, dnr ve sosyolog Ernst
Troeltsch bana psikolojinin papazlk mcsleindeki nemini iyice anlatm
bulunuyordu. O sra geerli olan NVilhelm Wundt elemenler psikolojisi, belki
psikoteknik yaratabilirdi ama, ansal (mental) yaamn i organizasyonunu asla
aklamaya yetmezdi. Eduard Spranger tarafndan yaratlan empati psikolojisi
ise,, ansal etkinlii (mental activity) sezgiyle anlama abasndayd. William
James'in pragmak psikolojisi beni ok etkilemekleydi. zellikle de, din
psikolojisi.
O sralarda ansal incelemlerin byk devrimi ycrald ve Sig-mund Frcud'un
psikanalizi ortaya atld. Bu yntem, sakl drtleri ve igdleri arasndan
ruhu anlayabilme abas iinde, sanki ansal hayatn bir fiziksel bilimi gibi
grnyordu. 1927 ylnda, "Psikanalizde Yollar ve Snrlar"(3) adl yazmla ben
de bu dorultudaki yerimi aldm. Benim grme gre, iin en ykc ve zarar
verici yan, Freud'un dini bir sinirce (nevroz) olarak grmesi, ya da hayl
saymas, en iyi ihtimalle de bir tr "akrkeyif'lik diye nile-lendirmesiydi.
Birok bireylerde kendini dnyann merkezi sayma eiliminin ve nem kazanma
abasnn, kendilerine setii erei arptmakta olduunu kesin ekilde
grebiliyordum. te bu nokta, sonunda beni Alfred Adler'in Bireysel
Psikoloji'sine getirdi. Onun almalarn incelerken, zellikle "Sinircenin
yaps"n okurken, gzlemlerin netliini, ampirik verilere bal kalndn,
akl yrtmelerden kanldn farkettim. Adler birok grngy (fenomeni)
tehis edebilecek kusursuz bir lt bulmutu bana gre.
(3) Jahn, E., Wege und Grenzen der Psychoanalyse. Schwerin: Bahn, 1927.
292
Biraz da kendi almalarmdan sz edeyim. Biz srekli olarak evlilik
krizleriyle kar karya geliriz. Evli iftlerden bir tanesi kuvvet peinde
olur, dieri kendini onun basks altnda hisseder, birincinin gsterdii kuvvet
abasna bakaldnr, atma buradan domu olur. Ailede uyumun bozulmas
zellikle ocuklar iin zararl olmaktadr. ocuklardan biri rnek ocuktur,
teki ise leylein att yavru gibidir. Bazen ikisi yer de deiirler. Anne
ilerinden bir tanesini, zarar verici bir kuvvetle sever ve ksa sre sonra
ocuun isyankr olduundan yaknmaya balar, iinin nefretle dolu olduunu
syler. Bu sevgi, kudret isteinin iinde boulmu bir sevgidir. Byk bir gle
sevilen ocuu, bilind bir etkiyle isyana itmektedir.
ocuklar bundan sonra, bu izlenimlerini yetikinliklerine de tarlar. Tek
bana insanlar olurlar, ya da kavgac olurlar. Gelimemi toplumsal ilgileri
onlar durmadan kar kmaya doru iler. Bazen de, kendileri bakalarnn
duygularn ineklikleri halde, alman, gcenen insanlar olarak gzkrler. nem
kazanma abasna den, aalk duygusu eken insanlar, bakalaryla birleme
yeteneini kaybederler. Herhalde amzn nice ac olaylar, toplumsal ilginin
bozuk veya eksik olmasndandr. Ben bu dnceden hareket ederek, "Kudret stei
ve Aalk Duygu-su"(4) adl bir kitap yaffiflm; bu kitap da, benim Adler'le
tanmama vesile oldu.
Adler'i grmek unutulmaz bir olaydr. Kendi dncesine adanm bir adamd.
Hznden bir zerre nasibi yoktu ve iinde doymak bilmez bir bilgi al vard.
Onun nerisiyle, teolojik ve tbb bireysel psikoloji yaklaanlarn bir tek
kitapta, birbiri ardndan ele almaya karar verdik.
Ruh hekiminin perspektifiyle bir din adamnn gr as pek de llebilecek
gibi deildir. Kural olarak psikoloji, insann kendini elikilerinden
kurtarabileceine, ya da uygulanacak tedavinin onu bunlardan kurtarabileceine
inanmaktadr.
Dinsel gre gre ise, kurtulu ancak inan, ya da selmet ihsan edildiinde
gelir. Luther demitir ki, gnahlarn balangc,
(4) Jahn, E., Machtwle und Mindenvertigkeitsgefhl: eine kritisehe Analyse der
Indi-vidualpsychologie. Berlin: VVameck, 1931.
293
gurur, Tanr'ya aldrmazlk ve kendini sevmektir. Bireysel Psikolo-ji'nin en
byk baars da, buna paralel olarak, insanlarn o eytanca kendini sevme
yznden ykldn ortaya koymak olmutur. Adler'in tedavisi, o insan sevgi
yoluyla tekrar topluma dndrmektir. Adler'e gre insan sevgisi, hemen hemen din
saylacak kadar byk bir tutkuyla bal olduu erektir. Kendisiyle insan
toplumu konusunda yzde yz anlarken, bize gre oradan sonra bir de br dnya
toplumu olduunu, Tanr'nn toplumu olduunu, yani bir Unio mystica bulunduunu
kabul ediyoruz. Adler'e gre hayat demek, baka insanlarla birarada yaamak
demektir ve buna cesaret etmek demektir. Fakat insanlarn yle sorunlar vardr
ki, bunlar ne dostluklarla, ne de cesaretle zlebilirler. Ayrca, Hris-
tiyanlk geri cesaret verici, tevik edicidir ama, Tanr'ya inanmadka bir
cesaretin sz konusu olamayacanda direnmektedir. Nihi anlam veren Tanr'nn
kendisidir. Adler'e gre ise Tanr, insanlarn fikridir; Hristiyanlar ve benzer
dinler iin Tanr kendini gstermitir.
Bir baka nemli fark daha var. Adlcr, hayat tarzndaki yanllardan sz ediyor.
Anlalamayan insan davranlarnn yanl bytlmeye ve dolaysiyle de
toplumsal ilginin noksanlna dayandn savunmakta hakldr. Ama insan,
yanl ile sululuu, kusuru eit olarak dnemez. Hayat tarzndaki yanllk
her zaman yzde yz entelektel deildir ve derin grle mutlaka zmlenir de
diyemeyiz. Bu yanllk pekl drtlerin iyi ekilde kontrol edilememesinden de
domu olabilir ki, o zaman sululuk da vardr.
Bu farklar, insan anlamak ve ona rehberlik edebilme asndan, ortaya koymak
zorundayz, nk grlerimizi derinletiren ey aslnda farklar anlamaktr.
1933 ylndaki ortak almamzn amac, yine de iki gr birbirinden ayrma
deil, onlar karlatrmak, birbirimizin grn daha iyi ve daha derin
ekilde anlayabilmekti. Aradan geen 29 yln sonunda bana bu i daha da bir
nem kazanm gibi grnyor.
Adler'in en bata gelen amac, insanlarn kardelii kavramyd. Teolog iin
ise, dnyay Tanr yaratmtr ve insan da Tan-
294
r'nn yaratt varlklardan biridir. Bu grten hareket edilirse, insanlarn
kardelii, insanolunun ebed ideali olmaktadr.
Berlin-Steglitz
Haziran 13,1962.
BREYSEL PSKOLOJ'NN TEMEL GRLER
Jahn tarafndan yazlm olan bu yazya ne Bireysel Psikolo-ji'yi yeterince
derin anlamam diye sitem edilebilir, ne de Tanr fikrini vurgulad veya
dinsel eitimde direndii iin yazarna sitem edilebilir. Yazarn gerei arayan
tutumu her iki durumu da zaten kabul etmektedir. Ayrca yazarn ahlk
ciddiliini de, teislik bir dinin verdii nyarglar diyerek, ya da buna benzer
bo kalplar kullanarak bir yana itmeye, kendisini bu nyarglardan lr gr
daralm bir kimse olarak dnmeye de olanak yoktur. Tersine, kendisinin
eitimle ve dinle ilgili grlerinin insanlarla olan yakn ilikisinden
olutuu, toplum refah iin, baarma, bitirme ve kusursuzlatrma eceine dnk
bir toplum yesinin dnceleri olduu ak seik gzkmektedir.
Bireysel Psikoloji'nin temel bulgular arasnda da yukardaki konuya deinenler
bulutfnaktadr.
Kusursuzluk erei olarak Tanr fikri
Aktif olarak hareket eden bir bireyin abas, yenmeye dorudur, kuvvete doru
deildir. Bunu Bireysel Psikoloji gibi, Jahn da, Knkel de, daha bakalar da
sylemektedirler. Kuvvet iin, daha dorusu kiisel kuvvet iin aba,
kusursuzluk aramann, gven veren bir avantaj durumu aramann binlerce yolundan
yalnzca biridir.
Kusursuzluk fikrinin bir somutlatrmas, bykln ve stnln insan
yapsna ve duygularna doal gelen ekillendirmesi, bir ilh dnmek yoluyla
gereklemitir. Tann'ya doru aba gstermek, onun iinde olmak, onun arsn
izlemek, onunla
295
bir olmak... te bu abadan (drtden deil, abadan), ortaya bir davran, bir
tutum, bir dnce ve bir duygu kmaktadr. Tanr ancak bir ykseklik
niteliine ynelmi dnce sreci sonunda, rehberlik eden bir byklk ve
snrsz kudret dncesi sonunda, kendi yzn gstermekte, kendini tantmakta
ve bykle, snrsz kuvvete, inan, kran ve niyaza giden yolu gstermekte,
gerilimlerden, aalk duygularndan uzaklamay salamaktadr.
nsan srekli aba gsteren bir varlktr ama, asla Tanr gibi olamaz. Tanr
ebediyen kusursuz ve tamamdr, yldzlar ynetir, kaderleri izer, insan o
aa durumundan yksee, kendisine doru yceltir, uzaydan her insanla konuur
ve bu ekilde kusursuzluk ereinin en parlak simgesini oluturur. Tanr'nn
yapsnda, dindar insan ykseklie giden yolu bulmaktadr. Onun sesinde, hayatn
kusursuzluk ereine aran sesini tekrar duyar, burada, dnyada yaamann
verdii aalk ve geicilik duygusunu yenmeye ynelir. nsan ruhu, hayal
hareketinin bir paras olarak, deerlendirici bir biimde ykselme,
kusursuzlua ulama tecrbesine katlma yeteneinde bulunmaktadr.
Tanr fikri insanolunun gzndeki o byk nemiyle birlikte, Bireysel
Psikoloji'nin gr asndan anlalabilecek bir kavramdr ve insann byklk
ve.kusursuzluk fikrinin somutlatrlm olarak anlalabilmektedir. nsann
da, toplumun da ereini oluturmaktadr. O erek insann geleceinde vardr, hli
hazrda ise duygu ve emosyon ulatrarak gdc kuvveti arttrmaktadr.
Bireysel Tanr kavramlar
insan bir kiilii ne kadar dikkatli incelerse, ne kadar dakik bir
karaklerizasyona varrsa, karsndaki bireyin dnnde, duygularnda,
konumasnda ve hareketlerinde, bir zgnlk bulunduunu ve bunun kendini tekrar
tekrar ortaya koyduunu, bizim yalnzca tek tek nanslar ve varyasyonlarla yz
yze geldiimizi, o kadar daha net ekilde grecektir. Dil (lisan) denilen eyin
soyutluu ve snrllndan mdr (herhalde bir dereceye kadar ona da
baldr), okuyucu veya dinleyici, okuduu ve dinledii szler ara-
296
snda nelerin sakl bulunduunu anlamaldr ki, bu satrlarn yazarn gereince
anlayabilsin ve onunla gerek bir iliki kurabilsin. ki insan ayn ekilde
hareket ettii zaman, aslnda ayn ekilde hareket etmemilerdir. ki insan
dnrken, hissederken, ya da ayn eyi isterken de farklar vardr. O halde,
bir insan tam anlamyla anlamak istiyorsak, tahmin ynteminden pek de uzak
kalamayz. Bir insan bir konuda bir tutum taknd, ya da bir dnya gr
edindii zaman, onun kendine zg hayat tarz kendini kuvvetle belli edecektir.
Hele de bu insan, duygularnn hayl dnyasnda kalmsa, bu daha da kuvvet
kazanr.
Dinde de durum bundan farkl deildir. Din bize sz ve yaz yoluyla intikal
etmitir. Kusursuzluk ereinin somutlatrlmasna geildii anda, nanslar
farkllk gstermeye balar. Hayvan figrlerinin stnlk ereini simgeledii
ilk dinleri bir tarafa braksak bile, yine de yce kuvvetin insan zihninde,
gelenee, hayat tarzna, halta iklime, kozmik ve telrik etkilere bal olarak
ne kadar deiik ekillerde yansdn grmezden gelemeyiz.
Tek tanrl dinlerin, uygar insann dnya grne daha iyi cevap verdiini
varsaymak bize kolay gelir, nk uygar insan dnya olaylarnn en yksek
yneticisinde en byk kuvvetin ifadesini dnebilmekte ve hissedebilmektedir.
Ama burada da her bireyin, o yce varln fopksiyonu ve ekli konusundaki imaj
binlerce ekilde gelitirebileceini ve ince nanslarla baka ihsanlarn
imajndan farkl klacan kabul etmemiz gerekir.
deal, nihi birlie pek varlamaz diyebiliriz. Bu, imaj yaratmay yasaklasak
da, kimlii bir imajla ortaya koysak da, byledir. Somutlatrmann binlerce
eidinde, ahslandrmadan bunun tam tersine kadar gidilebilmesine bu yzden
amamak gerekir. zellikle de insan artk kendini dnya olaylarnn merkezi
olarak grmedii, daha az bir somutlatrmaya raz olduu, sebep-sonu
ilikisine gre i gren doa kuvvetlerini en byk kuvvet olarak tand
zaman* Bireysel Psikoloji henz incelemelerini bu alann derinliklerine
yneltmi deildir ama, temel grlerine gre bylesine mekanistik bir gr
hayl olarak nitelendirecek, ayrca bunda bir erek ve yn olmadn syleyecek,
bunu drt psikolojisine benzetecektir, nk o da bunun gibidir. Materyelist
gr
297
erekten yoksunken, dinsel gr, tersine, bu alanda ok ileri durumdadr ama, o
da sebep-sonu temelinden yoksundur. nk Tanr, bilimsel olarak kantlanamaz.
O, inancn armaandr.
nsann sorunlarnn yansmas olarak Tanr \
Bireysel Psikoloji baka bir yoldan ilerlemek zorundadr, insann dnyann
merkezi olup olmamas sorusu ona gre gerekli deildir. Niyeti, insan dnyann
merkezi yapmak olmaldr. O zaman insan kendine bir grev ve bir erek edinmi
olur. Geri o eree ulalamaz ama, yine de o erek hi deilse bir yne doru
iaret eder. le o yol, insann her zaman setii yoldur. Bedensel ve
psikolojik koullaryla bu dnyaya geldii andan balayarak, durmakszn kendini
korumaya ve ykseltmeye aba gstermek zorundadr. Tann'y bu yolla bulmutur,
Tanr ona yolu gsterir. nk Tanr, kmaz sokaa benzeyen, elikilerle dolu
hayat yolu zerindeki kr ve hatal hareketlerin ereini ahenkli bir ekilde
tamamlamaktadr. Kuvvet veren inantan ve ilh erein kuvvetinden bir eyler
kapabilme abas, her zaman iin bir eylere ihtiya duyan insann gvensizlik
ve aalk duygularndan domaktadr.
Soukkanl bir ekilde baktmzda, zaman gemesiyle ortaya kan ekil
farknn da nemli olmadn gryoruz, insan o en yksek etkili eree Tanr da
dese, sosyalizm de dese, bizim dediimiz gibi pr toplumsal ilgi fikri de dese,
bakalarnn (yine belli ki, toplumsal ilgi fikriyle ilikili olarak) dedii
gibi, ego-ideal de dese, o kavram yine ayn yenme ereini, o yneten,
kusursuzluk vaadeden, inan veren yenme ereini yanstmaktadr.
Dinsel grlerin bu dnceye pek kusur bulamamalar gerekir. Meer ki, Pfster
veya David'deki gibi dzensiz dnceler bu konuya eletiri yaklam dnda
ynelsin. Hatt belki de bu gr Tanr fikrine bir netlik getirmek iin
uram ve uramakta olanlar (ve ihtimal ki, ilerinde buna benzer etkiler
tayanlar) tarafndan hevesle karlanabilir bile.
Biz de, Bireysel Psikoloji'yi eletirmekte kimseden geri kal-
298
mak istemeyiz. Bu nedenle de burada dikkate deer bir kuku ortaya kmaktadr.
Her zaman iin insanolunun en ok megul olduu ama olan neslin ve bireyin
bekas, tmn ve paralarn ykselmesi konusunu kaale almadan, tm kuvvetleri
kendinde toplam, snrsz bir byk kuvvet yaratmak nasl olur da insann en
byk ura haline gelebilir? O yce kuvveti somutlatrrken, en byk ura,
insann bu en gl amacna ynelik olmamal myd? Hayat zorluklar karsnda
gl kalmak, hayatn rahata zevkini karabilmek iin, insann en byk
sorunlar olan, genlerin bakm, trlerin bekas ve ilerlemesi gibi eyler
hesaba alnmamal myd?
Herhalde tatmin edici bir imaja ulamak, bu yce varln tr ve birey bekas ve
gvenlii salayarak umuda ve inanca ynelen niteliine varmak,
dnemeyeceimiz kadar uzun zaman ve ok sayda deneyler gerektirmi olmaldr,
insann erek veren Tan-r'yla kutsal birlemesi kesinlikle sz ve kavram d,
dinsel bir inanla gereklemitir. Gnmzde de her dindar bireyin ruhunda ayn
ey yine o ekilde gereklemektedir.
nsan ilikilerinin kutsallamas (Takdisi)
Bir niha kusursuzluk ereinin somutlatrlmas yolundaki gl olanaklar ve bu
konunun kar konulmaz ekicilii esasen insann doasnda, yapsnda vardr ve
onun psikolojik mekanizmasnn yapsndan da gelmektedir. Psikolojik gereklerin
dier tr gereklerle birleebilme olana da yledir. Bu olanaklarn takdis
edilmesi onlar glendirmi, gelimelerine yol am, tm dnsel ve duygusal
mekanizmay srekli bir harekete doru itmitir. Bu srekli kuvvetlenmenin
iinde, anne-ocuk ilikileri, evlilik, aile balar da, genlerin bakm ve
yetitirilmesine yararl dorultuda var olmaktadr. Ayn zamanda (yine ayn
ihtiyatan doan bir baka ey), insann komusunu (dier insanlar) sevmesi de
takdis edilmitir. Ve herhalde insan neslinin bekasna ve kusursuzluuna doru
en byk adm da, insann tm ktlklerden kurtulma ereiyle Tann ile
birlemesi sonucunda atlmtr.
299
insanolu acaba dost sevgisi ve ortak aba konusunun ve o yolla anne-ocuk
arasndaki doru ilikinin, sosyal yasalara uymann ve sekslerin ibirliinin,
bakalarnn iine ilgi gstermenin gerektiini, bilimsel yollardan kantlanp
aktif olarak kabul edilinceye kadar bekleyebilir miydi, ya da beklemeli miydi?
Byle bir ruhsal, ya da psikolojik aklama ve anlay, elbette ki, ilikilerin
giriftliini en belirgin ekilde ortaya koyar, tm yanllklara giden kaplar
kapar, deerlerin retilebilecek eyler olduunu bize anlatrd ama, bu anlay
henz biroumuzun ulam olduu bir dzey saylamaz. Dinsel inan ise
canldr, yaamaktadr ve bu derin grlerle onlardan doacak dinsel duygular
geliinceye kadar da yaamay srdrecektir. Bu derin gr sadece tatmak da
yetmeyecektir. nsanlarn bunu inemesi, yutmas ve tam anlamyla da sindirmesi
de gereklidir.
nsanlarn byk bir ksmnn dine kar gelmesi de aslnda nemli bir konu
deildir. Bu kar koyu, daha ok dinsel organizasyonun ynetici kuvveti ile bu
organizasyonun gereklilii arasndaki tersliklerden, elikilerden ortaya
kmtr. Bir de, herhalde, dinin olduka sk smrlmesinin sonucu olabilir.
Bireysel Psikoloji her bireyin iinde bulunan toplumsal ilgi miktarn
grmektedir ve bunu insanla birlikte doan ve gelimeyi bekleyen yenilmez
niteliklere kadar izleyebilmitir. Toplumsal ilginin en ba gelitiricisi
annedir. Anne ocua doumdan sonra bile fonksiyonel olarak bal kalr ve onun
karlarn gzetmekle ykmldr. Anne de, baba da, ocuun kendilerinden bir
para olduunu, onun kendi lmszlk aralar olduunu anlamaldrlar.
Bireysel Psikoloji'nin szn ettii toplum bir erek, bir idealdir, ona hibir
zaman ulalamaz, ama o her zaman bizi arr, gerekli yolu iaret eder. Bu
toplum, bu birarada yaayan insanlarn mantnn gc, kendi peinden gelenleri
kutsar, isteksizleri ve yanl tarafa sapanlar cezalandrr. nsan hayatnda
giderek glenen etkisi, srekli olarak zayflar kuvvetlendirmeyi, denlere
destek olmay, yoldan sapanlar dorultmay ama edinen kurulular yaratr.
Dnyasal ve kozmik olaylarn merkezi olmakta kararl bulunan insanolu, ereini
zme yaklatrabilmek iin,
300
herkesin bedensel ve psikolojik karlarn tek ve deimez bir faktr olarak
hayatn temeli saymak zorundadr. Bu nokta bile, Bireysel Psikoloji'nin
hasmlar ve eletiricileri tarafndan kolaylkla smrlebilir.
Bireysel Psikoloji ve Dier Sosyal Akmlar (Hareketler)
Toplumu kendi abalarnn yn verici erei haline getirmi olan akmlar, kendi
tutumlarnn herkesin yararna dnk olduunu ortaya koymak zorundadrlar. Bunun
yalnz szlerinde mi, duygularnda m, yoksa hareketlerinde mi byle olduunu
kantlamak zorundadrlar. Bu genellikle uzak gelecekte etkin olmann yoludur.
Karar da kolay deildir, nk hi kimse salt gerei bildiini iddia edemez.
Ben kendi hesabma, nihi ereinde herkesin karn garanti edebilen herhangi
bir harekeli deerli saymak gerekir derim.
Bu benim kiisel grmdr, kimseyi de buna inanmaya zor-layamam. Buradan
Bireysel Psikoloji'nin tm dinlere ve tm siyasal partilere ynelik tulumu
ortaya kmaktadr. Benim bilimsel almalarmn temeli, bilimin dnda olan
lm dier akmlar tarafndan konulmu kat yfalarda formle edilen normlara
kar gelmektedir ve bu tr kanunlar asla kabul etmem. Bireysel Psikoloji,
herkesin iyilii ereini ieren tm akmlara kar byk hogr besledii
halde, ideal toplum ereini desteklemeyen, veya ona kar olan eilimlere de
kar kmak zorundadr. Bireysel Psikoloji gibi insanolunun iyiliini gznne
alm hareketlerin deerlendirmesini yapmak, onlar vmek veya eletirmek benim
grevim deildir ve hibir zaman da byle bir kstahla kalkmammdr. Beri
yandan, byle hareketlerin byk basanlarna baktka hayranlk duygularna
kaplmam da engelleyemem. Ama Bireysel Psikoloji yalnzca bilimsel yntemleri,
metod-lan kullanmak zorundadr. Saf bir bilim olarak kalmak, insanlara bu
deimez ekliyle ulamak zorundadr ki, bylelikle pratik hayatn daha
yaknnda bulunan dier hareket ve akmlara da yararl ve verimli olma umudunu
koruyabilsin.
301
Bireysel Psikoloji, dinlerin o byk kuvvetleriyle, kilise rgtleriyle,
okullara ve eitime etkileriyle byk avantaja sahip olduunu inkr etmez.
Dinlerin kuvvetini kaybettii noktada, o da kendi bilimsel yntemlerinin
uygulanmasndan, tm insanl kapsayan insanclln kutsal yararlarn
korumaktan ancak tatmin duyacaktr. Kiliseyle veya siyasal hareketlerle
elikilerimiz ancak, bu insancllk Bireysel Psikoloji'nin bilimsel grlerine
gre yeterince korunmuyor gibi grnd zamanlar ortaya kabilir.
Ben ahsen dinsel veya siyasal hareketlere katlmaya fazla eilimli deilimdir,
nk Bireysel Psikoloji'nin gcne ve etkinliine inancm vardr. Yalnz bunun
geni ekilde hissedilebilmesi iin aradan zaman gemesi gerekliine
inanmaktaym. Bu arada, Bireysel Psikoloji grlerinin kilise evrelerinde,
okullarda, kriminolojide, eitimde ve ruh saaltmnda nasl giderek arlk
kazanmakta olduunu grdke memnun oluyorum. Siyasal partilerde bile toplum
fikri giderek tutulmaya balamaktadr ama, hemen istenen ekilde desteklendii
sylenemez. Bireysel Psikoloji'nin kendine merkez bir yer edinmesi, o yeri
korumas ve ald sonulardan herkesi yararlandrmasnn bir grev olduuna
inanyorum. Toplu yararlara kim katkda bulunmak isliyorsa, sosyal duygusunu
bask altndayken bile koruyabilmelidir. Jahn bu yolu semitir, ben de onu
izleyeceim.
TARTIMA
Bu temel aklamalardan sonra, artk Jahn'm szlerini tartabilecek noktaya
varm bulunmaktaym. Pr ve pratik manta gre, Bireysel Psikoloji'nin din ile
birtakm ortak ynlere sahip olduunu sanrm baz nemsiz istisnalar dnda
herkes anlayabilir. Bu ortak noktalar genellikle dnce, duygu, irade, istek
konularnda ortaya kmakta olup, hepsi mutlaka insanolunun kusursuzluu
ereini ilgilendirmektedir. Bu nedenle tartmalarm, bizim doru grlerimizi
aklamak istediim bu ana noktalara toplamak zorunluluunu hissediyorum. Jahn
benim bulgularma varmam olmakla asla sulanamaz. Esasen benim bulgularm
dediim eye de, Bireysel Psikoloji'nin bulgular demek daha yerinde olacaktr.
302
Deiik fikrimi ifade etmeye kendimi zorunlu hissediim belki de lisann
snrll nedenine dayanmaktadr. Baz durumlarda ise, Jahn'm bir
dncesinin, tarafmzdan savunulan "psikolojik sre, bireyin tm hayat
tarzndan ayrlamaz" grne uymamas beni konumaya itiyor olabilir. Arasra
karma ikincil kaynaklardan gelme dnce ve yarglar da kmaktadr. imdi bu
gzlemlerimden bazlarn aklamak istiyorum.
Bireysel Psikoloji'nin karakteroloji ve kiilik aratrmalarn-daki psikolojik
ifadelere bak yolu, patolojik fenemenleri, her tr psikolojik
baarszlklar, bedenle ruhun ilikilerini ve toplu hareketleri ele al
biimi hli hazrda yle salamdr ki, herhangi bir tutarszlktan bozulacak
durumu yoktur.
Fakat bireysel ifade ekilleri, onlarn net ve tutarl biimde anlalmas ve
tedavi konularnda durum ayn deildir. Bu ancak kendini tanmakla, abuk
grmekle, ikna yeteneiyle, inandrmakla, yeterli tahmin yeteneiyle,
zdelemeyle ve ibirliiyle gerekleebilir. Geri bu yetenekler hep st sle
akan eylerdir ama, Bireysel Psikoloji uygulayan herkeste deiik ekillerde
geliirler. Ayn tr farklar, bir srecin tarif edili biiminde de, her
psikolojinin zmlenmeden kalm nyarglarnda da grebilmekteyiz. Buradan da
baz farklar ve anlatmda baz elikiler domakladr. &*
Belki yaplan i, Bireysel Psikoloji dalnda almak isteyenlerin bazlarna
zor gelmekte, eletirici gzlemcilere ise daha da zor gelmektedir. Byle
kimseler, Bireysel Psikoloji'nin iine, hakl veya haksz olan dier alanlardan
baz kaak eyler sokma abalaryla, ii kolaylatrma eilimlerini aa vurmu
olurlar. yle olunca da okuyucu zaman zaman bir eliki izlenimi edinir,
anlatlan ak ekilde anlayamadn, sylenenin baka dnce akmlaryla
birbirine dolatn hisseder. Kendine ait olan farkl din grnden, siyasal
grten, dnya felsefesi, ya da psikoloji grnden, Bireysel Psikoloji'ye
uygulanabileceini dnd birtakm eletiriler doabilir. Ama eletiri,
Bireysel Psikoloji'yi bir btn olarak anlama temeline dayanmaldr. Onu, benim
ilk tanmladm ekilde bir disiplin olarak kavramak arttr.
Jahn'n Bireysel Psikoloji'ye hakkn teslim edi biimi vg-
303
ye deer. Ama arasra kaynaa inmedii, Bireysel Psikoloji'nin erevesine
girmeyen baz szlere cevap vermeye kalkt da su gtrmez.
Duygulardan ok Eylemleri (Actions) Vurgulama
Bu giritiimiz tartmann konusu (belki bazlar arabilir ama), duygularn
psikolojik hayatn tutarhlndaki rol olmaktadr. Bireysel Psikoloji
"btnl" yanhzca varsaymakla kalmaz, ayn zamanda her tek olguda onu
gstermeyi, kantlamay da stlenir. Bylelikle de, duygularn da birletirici
bir eree ynelmi olduunu, bu bakmdan tm dier psikolojik srelere
benzediini ve onlarla birletiini ortaya koyar.
Dinsel bir bak asndan, bilimsel veya daha ok sezgisel olarak, ereime
Tanr deyip onu grmek iin bam yukarya da kaldrsam, srf bilimsel yolu
seip insanolunun ideal kusursuzluuna da ynelsnn, duygularm her zaman nihi
ereim tarafndan saptanacaktr. Ve elbette ki, Tanr'ya yaknln az olduu
yerde insan sevgisi, sosyal duygunun gl olduu yerdekinden daha az olur.
Doal olarak, bunun tersi de geerli olabilir.
Bireysel Psikoloji duygularn kelimelerle ifade edilmesine ilgi gstermez ama,
insann hareketinin younluuna byk ilgi gsterir. Bu nedenle eitli dinlerin
temsilcilerini, duygu ifade edi biimlerine gre deerlendirebilecek durumda
deilse de, yalnzca hareketlerine bakarak, btnle sahip birer birey olarak
deerlendirebilecek durumdadr, yani verdikleri meyvelere bakmaktadr. Bu
meyveler tabii ki, sub specie aeternilalis (sonsuzluk perspektifi iinde)
grlebilecek eyler olmaldr.
Jahn'n inancna gre Bireysel Psikoloji, ruhu, hayatla ve toplumla ilikileri
iinde grmektedir. Bu ifadeye bir eyler ekleme zorunluluu vardr. Ruhu da,
tm insan da, toplumun bir paras olarak, evrenin bir paras olarak grdm
dorudur. Ama insan ayn zamanda ideal toplum uruna aba gsteren (doru
yolunu bildii takdirde) bir varlk olarak grrm ki, bu aba hareketi ona bir
dnya yarat olarak sezgisel ve bilimsel bilgilerinden gelmektedir.
304
i:
Din adam, Bireysel Psikoloji'de dinsel ve ahlk duygularn inceleniini gzden
kard zaman, bu konularn sosyal duyguyla ilgili geni tartmalar iinde
yeraldn grmyor demektir.
Jahn tarihsel ve olgusal adan drt rehberlik tr arasnda farklar
grmektedir: Dinsel, idealist, eitimsel ve psikoteraptik (ruh saaltmsal).
Vasfsz erek bilincini bunlardan ancak birincisine yaktrabiliriz. Erek
bilincinin teki ne maledilebilmesi iin, bunlarn tm abalarn, bilimsel
adan eletirilemeyecek biimde, Bireysel Psikoloji'nin gsterdii eree, yani
insann sorunlarn zmesine en doru rehber olarak setii eree, ideal
topluma ynelik eitime dorultmalar gerekmektedir.
Kusursuzluk amac, asla ulalamayacak ideal bir topluma ynelik haliyle, her
tip rehberlik iin temel haline geldii anda, bunlarn drd birbirinden ancak
gidi yollar, belki bir de konulara bak biimleri asndan fark gsterir
duruma geleceklerdir. Oysa Jahn, insan topluma doru ilen eyin inan olduunu
savunmakladr. Bireysel Psikoloji rehberliinde ise o ey, insan sorunlarn
zmenin tek doru yolunun, ideal toplumun yararna dnk yol olduu konusundaki
derin inantlr.
Toplumsal lgi Yoluyla^elmet
Selmet ve huzur sorunu da Bireysel Psikoloji rehberlii iinde dzgn ekilde
geliebilmektedir. Problem ocuun, nrotiin, su ileyenin ve bu gibi tiplerin
olgularnda, o insann hayat tarzn ocuklukta yanl kurulmu olarak anlamak
yolunu semiizdir ve yaplan bu haty insanca bir hat olarak grrz. Eer
byle grmeyi baarr, o insan yapt hatdan utandrmayacak taktii, sanat,
duyarll ve insan sevgisini gsterebilirsek, hasta duygusal isyana
srklenmeksizin veya iine kapanmakszm hatal hayat tarzn kesin ekilde
deitirebilmektedir. rnein Knkel, Bireysel Psikoloji'yi insanda pimanlk ve
sululuk duygusu yaratmakla sulamakta ve hastalarna bunu insafszca ilediini
sylemektedir.
Bireysel Psikoloji tm insan hayatn eit kabul eder (bunu ba-
305
anda eitlik eklinde yorumlamamak arttr) ve daarcnda bir haty
dzeltmeye yetecek kadar avutma, cesaret verme, tevik etme yntemlerini de
hazr bulundurmaktadr. Dosta alma yntemi iinde hem avutmakla, hem
eitmekte, hem de retmektedir. Ama insann retebilmesi iin, daha nce o
yanl hayat tarznn tmn ok iyi anlam olmas arttr.
Nasl dinsel grte insann en yce anlamda toplum yesi sa-ylabilmesi iin
kendini Tanr'nn huzurunda hissetmesi artsa, Bireysel Psikoloji'de de hat
yapm olan birey, saduyunun karsnda durmakta, nihi ideal topluma gre
"doru" saylan eyin huzurunda bulunmaktadr ki, tm temiz eylemlerin
(aksiyonun) lt de o eydir.
Ne gariptir ki, saduyuyu pek fazla ciddiye almayan psikologlar da vardr. Bunun
nedeni herhalde, saduyunun onlarn "zel zc-k"sna ters dmesindendir: Kuku
duyanlar ikna edebilmek amacyla unu syleyelim: Saduyu, insanca anlayn
gelimesine paralel olarak byr, her dnemde insan mantnn ve insan
eylemlerinin kontrolnn varlabilecek en yksek dzeyini temsil eder.
Baarszlk hatlarn rn olduuna gre, arasra, ender olaylarda, eer
bireyin ideal toplum ruhu salam kalmsa, kendini bu hatadan kurtarmas da
mmkndr. Dinde bu, Jahn'm da dedii gibi, z'n Tanr ile temas etmesi sonucu
yer alabilmektedir. Bireysel Psikoloji'de, o yumuak sorular baraj karsnda,
hat yapm olan insan bir huzur, bir pimanlk duyar ve sonra da bir btnn
paras haline gelmekle bir affa urar(5).
Doktora, papaza, retmene gre rehberlik sorunu, kendisine den ilere hazr
olmayan, karsna kan grevden sarslan insana, kendi yaamndaki yanll
gstermek, onun daha iyi hazrlanmasna yardm etmektir. Bana yle geliyor ki,
dinsel rehberlikte de "ikna"dan baka bir yol yine yoktur. Bu adan Bireysel
Psikoloji en iyi yntemi, en doru i gzlemleri ortaya karm bulunmaktadr.
(5) "Sorular baraj" deyimi Almanca orijinalde Fragefeuer (sorular yaylm atei)
olarak gemektedir. Burada Adler "Fegefeuer" (szlk anlam: temizleyici ate)
yani "Cehennem Atei" kelimesi zerinde oynamtr.
306
Jahn'n Hristiyanlk rehberlii konusundaki birok deerli grne hi
deinmeyeceim. Bir bakma bunlar Bireysel Psikoloji asndan cevaplam
bulunuyorum.
sa sayesinde gnahtan kurtulup zgrle kavuan insan ruhunun hikyesi, pekl
ideal toplum yolundaki insana da uygulanabilir. Herhalde "Tanr" kavram
biroklarna daha kuvvetli, daha somut grnecek, daha gl duygusal tepkiler
douracaktr. Fakat teolojik antropolojinin, psikolojik antropolojiden farkl
olduu da kolay kolay savunulamaz. Hele karlatrma yapabilmek iin
birincisini saduyu temeline oturttuumuz zaman, hi savunulamaz.
Knkel(6), her zamanki dnceleri paralelinde, yine bunun aksi yolu semitir
ve bylece yeni bir ey bulduunu sanmaktadr.
AllersC7) de ayn eyi yapm, psikolojik antropolojiyi Hristi-yan kilisesinin
bir paras haline getirmek yerine (Bireysel Psiko-Ioji'nin grevi bu
olmalyd), onu papazlara ho gstermek amacyla dinsel bir terminoloji
kullanmak yoluna gitmitir. Knkcl yle diyor (Jahn'n yazsndan
alnmaktadr): "Hastann bak asndan, yolu deitirmek bir selmettir.
Bilimsel bak asndan ise bu bir mucizedir." Ruh hekimi mucize yarattn
grd zaman gururlanmamazlk edemez. Ama beri yandan bireyin btnln
anlam, tammsa, dt hatnn yapsn kavramsa, bireyi daha iyi bir
hay^larzna ikna etmeyi de baarmsa, buna mucize diyemeyeceini grecektir,
nk bu anlalabilir, aklanabilir bir insan baarsndan baka bir ey
deildir.
(6) Dr. Fritz Knkel, 1924 ylnda Berlin Bireysel Psikoloji Demei'ni kurmu
olup, Adler'in psikolojisini prolestan papazlarn dikkatine sunmakta zellikle
basan gstermitir. 1932 ylnda Knkelle Adler kuramsal gr farklar yznden
ayrldlar. Knkel daha sonra Jung'un baz fikirlerini kendi "We-Psychology"se
katt. We-Psychology grleri, Charactcr, grovtth, cducation (Phadelphia:
Lippin-cott, 1938)'de ve "Bir karakter nasl geliir" (New York: Scibner's,
1940)'da anlatlmakladr. Jahn'a gre, vahi ve selmet (huzur) kavramlarn
Bireysel Psikoloji'ye sokan, Knkel'dir (Jahn & Adler, p.28).
(7) Dr. Rudolf Allers bir sre Adler'in yakn alma arkadalarndand.
1937'de Amerika Katolik niversitesinde kendisine felsefi psikoloji krss
teklif edildi ve orada 1938-1948 yllan arasnda ders verdi. Daha sonra
Georgetown niversitesine felsefe profesr olarak atand. Pek ok sayda
makalenin ve birka kitabn yazandr. Bu kitaplar arasnda "Baarl Hat: Freud
Psikanalizinin bir eletirisi (New York: Sheed & Ward, 1940) ile, son zamanlarn
rn olan" Existentialism and Psychi-atry (Springfield, III. Thomas, 1961)
saylabilir. Bu bilgiler Doktor Allers'in kendisinden, 31 Mart 1962'de
alnmtr.
307
Jahn'n sz ettii Liertz de, exercitia spirkualis'i ruh saaltmna sokmakla ve
iradenin duygusal yaamdaki, estetik uygulamalardaki etkisini, z-kontrolun
nemini vurgulamakla^ dzelme, iyileme olgusuna nelerin dahil olduunu gzden
kardn gstermektedir. Bunlar zaman zaman bir ilerlemeye katkda
bulunabilir ama, bu ancak ibirlii itiinin, toplum yesi olma bilincinin ve
toplumsal ilginin gelimesi halinde yeralabilir. Yani bu tr bir uygulama ancak
toplumsal ilgi taban zerinde sonu vermektedir. O varsa ilemektedir. Aksi
halde duygular etkileme giriimi havada kalmakta ve bo ses vermektedir. Sosyal
ilgi salandktan sonra, hl bu tr girift yntemlere ihtiya var m sorusu
tartlabilir.
Hilty'nin dinsel ruh saaltmnda, idealizm kuvvetinin uyanmasnn ancak inan
yoluyla salanabilecei savunulduu zaman, bilime olan inancn ve bilimin
ilerlemesine olan inancn da ayn kuvveti salayabileceini ne srebiliriz.
Bireysel Psikoloji Diyalektii
Diyalektik teolojiye gre ilirlemede, gelimede her zaman elikiler, krizler
vardr ve huzur inantan gelir.
Bireysel Psikoloji ise, hayal tarzn bir prototip olarak, bir psikolojik yap
olarak ele alr, bunun , ya da drt yandan itibaren gelimi ve
grlebilecek durumda olduunu, hayat boyunca da deimeyeceini, ancak birey
oradaki halay grr, dzeltmek islerse deiebileceini sylemekledir. Bu inan
tm ksm ifade ekillerinin btnle ilikili olduu yolundaki derin
anlayndan ve ocuun kkken yapy yanl kurduunu bilmesinden
gelmekledir. Buradan ortaya kan ac (hemen hemen sululuk duygusuyla e
anlamda), birey ayn yolda devam ettii srece hi dinmeye-cektir. Nieizsche bu
konuda, "Vicdan sanclar ayptr," demekle yine bu noktaya iaret eimilir(7a).
lk ocukluk dneminin hatlarna, yanl fikirlerine, yanl anlalm organ
bozukluklarna, bunlarn genellikle baarsz olan psikolojik dnlemelerine
(tel-
(7a) Twilight of e Idols'dan alnma.
308
filerine), yanl bytlmenin yaratt yanl inanlara (rnek: martlmann
baarsz hayat planna yol amas), hazin baklarla bakmak, aslnda yeni bir
hayat tarz kurma cesaretini krar. Bunun yerine genel bir insan anlayn
yerlemesi gereklidir.
nsan, hastalarn zaman zaman, "Hayatmn yanl anlamn kavradktan sonra,
durumum daha beter oldu," dediini duyar ama, bu ancak hasta kendini btnn
paras olarak hissetmedii zaman olur. Yanl hayat planna sahip biri, hayatn
sosyal gerekleri karsnda bocalad zaman buna eliki deriz. Birey deime
sreci iinde olduu zaman, kriz deriz. Yeni yolu bulduu zaman da huzur veya
selmet deriz. Ama bu szleri sylerken, duygu durumunun alana girip gereklik
kazanmasna yol amamalyz. Duygu durumlar kavgac ilikilerden, hazin ve
hastalkl srelerden, ya da hastaya din dnda da huzur bulunduu sylendii
zaman ortaya kan ahlk tepkiden doabilirC715).
Tez, antitez ve sentez anlamnda diyalektik, elbette ki, bizim grlerimizde de
dier sosyal bilimlerde bulunduu kadar bulunacaktr. Bu zellikle bakalar
tarafndan martlmay, nazlatl-may bekleyen insanlarla uratmz
zamanlarda ortaya kar (tez). Onlar bu tr saaltma cevap vermedikleri zaman,
bir nefret ve kar koyma duygusuna kamlrlar (antitez). Bu durum, katkda
bulunma, genel insanla ddnme (sentez) yolunu bulduklar ana kadar srer.
Organik hayatta da senteze doru iti, organ bozukluklarna ar organ
dnlcmeleriyle cevap vererek tm organizmaya yeni bir denge verme durumunda
ortaya kmakladr.
Sras gelmiken syleyeyim, hayatn arad bu denge lm deildir. Ya da
psikolojik adan grld ekliyle, lm istei deildir. Evrim ynnde aba
gsteren bedensel uyumdur. nsanlarda daha sk rol oynayan ey, termodinamiin
ikinci yasas, yani yokolma yasas deildir. Bu, belki milyonlarca yl sonra
ortaya kabilecek bir koulu aceleyle gnmze tamak, fazla hzl beklemek
demek olur. Bugn iin byle bir eyi hat olarak nitelendirmek, bir hastalk
belirtisi olarak grmek zorundayz
(7b)Adlcr burada herhalde, Nictzsche'nin "Esir moralitesi" (Slavenmoral) dedii
eyden, ynetilenin, esirlerin ve onlara bal olanlarn moral durumundan sz
elmektedir.
309
Hayat Tarznn Sosyal Beklentilere Uymas m, Yoksa elikiler mi?
Bireysel Psikoloji gerekten de, aalk duygular psikolojisi olmaktan ok
daha ileridedir ve Jahn da bunu aynen sylemektedir. Ama insan kendiyle eliki
iinde olarak tanmladmz ben kabul etmiyorum. Tanmladmz her zaman ayn
hareket izgisi iinde olan benlik (ego)'dir. Bu benlik, kendi hayat tarznn
sosyal gereksinimlerle badaamadn grr. Burada benlik, kendi hayat tarzn
daha ykseltip sosyal gereksinimlerin dzeyine getirecei yerde, daha gl bir
toplumsal ilgi dorultusunda ilerleyecei yerde, kendi hayat tarzn srdrmek
iin yanl bir abaya ynelir.
Byle olunca, Jahn'n grlerinin tersine, bakaldrma, kiisel ihtiras,
yeniklik duygusu ve toplumdan ka, benliin felhcdi-lememesinden doan
psikolojik tavrlar olarak nitelendirilemez. Daha ok, bu tavrlar hayat
tarznn birer parasdr, toplumsal ilgisi az olan bireyin, kendisinde var
olandan daha fazla toplumsal ilgi gerektiren hayat sorunlar karsnda
kulland kaynaklardr, rehberlerdir, aralardr. Bu aralarla sonunda bireyin
gznde kiisel stnle bir nebze benzeyen bir ey kurtanlabilir ki, bu da
hayatn yararsz tarafnda olur.
rnein, oluz drt yandaki bekr bir erkek, akll erkeklerle veya gzel
kzlarla karlat zaman aalk duygularna kapldndan yaknmaktadr. Bu
insan, iinde hibir scaklk bulunmayan bir aile atmosferinde bymtr. O
ailede her birey, olmayacak yollarla dierlerini gemeye, onlar geride
brakmaya uramaktadr. Okulda bu insan bir zafer kazanmay baarmtr. Her
zaman en iyi renci olmu, retmenleri ve arkadalar tarafndan sevilmitir
ama, aralarndan gerek dostlar edinmeyi hibir zaman baaramamtr.
Daha sonra ie girdiinde hep kendini sivriltmeye alm, mirlerinin souk ve
kibirli davranlaryla karlanmtr ki, bu da alanlar, iiler arasnda
sk rastlanan bir durumdur. O ie devam edebilmesi, ancak iini herkesin iki
kat bir acarlk ve youn abalarla srdrmesi sayesindedir. Ama kendini hep
yorgun
310
hissetmekte, hep neesiz ve aksi olmaktadr. Bu kavgac tutumu, kz ve erkek
kardelerine yansmaya balar. ocukluundan bu yana, tecrbeleri nedeniyle,
bakalarndan hep soukluk ve eletiri beklemitir. Okulda bile istedii
saygnl ancak ar ihtirasla salayabilmi, kendini hep snav arifesindeymi
gibi grmtr. Gemiinin anlar ona mcadeleyle, kk dme korkularyla
dolu bir hayat gstermektedir.
Bu insan iin hayatn anlam, bir snava girmek zere olduu durumdaki gibidir.
Bunun kt sonucunu da, geri ekilmekle nlemeye almaktadr. Hayat boyunca
hep snavdan kamaya, kurtulmaya alan bir renci gibi davranmtr.
Scaklk, saygnlk, iltifat kazanma ihtiyac ve ihtiras da bu yolla iyice
korunmu olmaktadr. htirasl benlii hep o saygnl ve scakl aramaya
devam etmi, hi deimemitir. Yenilgilerin evresinden geni bir yol izerek
dolamtr. Bu hem gerek, hem mecaz anlamda byledir. Fakat bakalarndan ok
kendini dnen insanlara mahsus olan bu yolda ilerlemesi ancak yukarda
anlatlan geri ekilmeler sayesinde mmkndr. Hayat tarznda bir deiiklik,
bir gelime, ancak o insan kendi hayat ynteminin yanlln anlad zaman
mmkn olabilir. Bu yanllk kendisine anlatlm, gnlk yaam iinde
gsterilmi, bakalarna daha kuvvetli bir ilgi gstermesi gerektii ortaya
Jfnmutur. Aslnda kendi kendisiyle mcadele ediyor deildir. Daha ok,
benlii, doyurucu biimde zemedii sorunlara kar kmaktadr.
Psikoloji krizi diye adlandrlan ey herhalde daha ok psikologlarn krizi
olmaktadr. nsann "karakter elikisi", Hristiyanl-n en derin grlerinden
biri olarak, bize gre ilk nce, yanl yoldaki bireyin toplumsal ilgisini
gelitirme yoluna ilk koyulduu srada ortaya kmaktadr, nk artk hatsn
eskisi kadar kuvvetle savunamamaktadr. Nrotiklerdeki belirgin tezatlar o
nrotik davranlarn deimesine yol amaz. Tezatlar ve elikiler bulunduu
srece, bir tek ey kesindir: Hibir deiiklik yer almayacaktr.
311
Drtlerin ve Bilindnn kinci Derecedeki Rol
Jahn sk sk sorulan bir soruyu tekrar sormaktadr. Acaba akl gerekten
drtleri kracak, onlara soyluluk verecek bir kuvvete sahip midir? Bireysel
Psikoloji, "zel zek" ile "mantk" arasnda kesin bir ayrm bulunduuna iaret
etmektedir. nat bir ocuk kendi stnln kantlamak ve annesinin
kendisiyle megul olmasn salamak iin ters hareket ettii zaman, onda zek
bulunduunu inkr edemeyiz. Yaramazlklar her zaman ereine ulaacak kadar bir
zeky ierecektir. Yanl nedenlerle kendi diisel rolne bakaldran kz,
erkek gibi davranmay kendine erek edinmitir. Erkek ocuu stn grmektedir. O
da, duygularn ve sevgilerini erkeklerden geri ektii zaman kendi ereine gre
zekice hareket ediyordur. Hatla deli bir insan bile, hayata tmyle arkasn
dnm, hayatn taleplerini kaale almayan, bunu da her alanda yenilgiden
korktuu iin yapan deli insan bile, kendini dnyadan saklayp fiktif
stnln hi deilse hayal dnyada bulmaya alt zaman yine kendine gre
zekice hareket ediyordur.
Beri yandan "mantk", saduyu, hayatmzdaki sosyal taleplerin ve onlarn sosyal
olarak ilikili olduunu grmenin bir bileimidir.
"Drt" ise kuramsal bir yapdr. Ona ksm drtleri katsak da, onu cinsel
libido'ya balamaya alsak da, drt kavramn gelitiremeyiz. O zaman onun
varln srdrebilmek iin ona gizlice bir erek, bir seme yetenei, bir
kurnazlk, bir kt niyet, zellikle de eytanca bir bencillik vermek
zorunluluu doar. Ama btn bu atfedilen eyler, aslnda benlik'ten (egodan)
tandmz sosyal referanslar olup, yalnzca benlie ait eylerdir.
nsan admlarn yeterince eletirici tutum iinde atarsa, drtlerin kendi
ynlerine sahip olmayan eyler olduunu, ynlerini erekten aldn, yani
benliin hayat tarzndan aldn grecektir. Baka bir ifadeyle, drtlere
sonradan geri alnmak zere, geici olarak atfedilen hereyin yanll, ancak
tm benlik kavramn iyi bilmek ve tanmakla anlalabilir. nsan onu yalnzca
btn daitirerek, yani hayat tarzn deitirerek dzeltebilir.
Btn bu ekilde dnmek, Utopian Fourier diye adlandn-
312
lan, sonradan Nietzsche'nn ve daha sonra da Freud'un yceltme, ulvletirme
dedikleri kavram iin de geerlidir. Birey kendi ykc, zarar verici
eilimlerini ancak toplum yesi olma durumuna daha iyi uyduu zaman
dzeltebilir. Byle olunca, aklda drtleri baka yne itecek kuvvet yoktur
ama, deien erekte, hayat tarznda bu kuvvet vardr.
Eer bu, mantn yapt bir ise, bunun da tek bana tomur-cuklanamayacan
unutmamak gerekir. Duygular ve emosyonlar her zaman bununla ilgilidir. Ne var
ki, deiik insanlarda bunlar deiik mesafelerde olur, odak noktasna uzak veya
yakn durumda bulunabilirler. Bir tavr deiiklii de her zaman vardr. En iyi
ihtimalle bu deiiklik, ibirliine doru, etkin (aktif) sosyal ilikiye,
balantya doru olur. Bize gre esas rol oynayan her zaman iin tavrdr.
Bize, btn gerekten grebilmi olup olmadmz o gsterir, o retir.
Bireysel Psikoloji'de entelektellikten sz etmek, her ikisini de anlamam
olmak demektir. Bize gre her ifade ekli, btn hareket yasas tarafndan
szlmektedir.
Bilind konusunda da bir eyler sylemek istiyorum, nk Jahn arasra
bilindn Freud'un anlamnda kullanmakta, bylece rehberlikte bilimsel
iknann gcne kuku drmektedir. nsan psikolojik yapy bir btn olarak
grdnde, benliin bir paras olarak bamsz bir bilpd'na daha da az yer
kalr. Fakat yine de psikolojik hareketin ereini bilin d olarak
nitelendirebiliriz. Bunun daha iyi kelimesi, grlmeyen, anlalmayan, ancak
ieriinden anlalabilen, demektir.
Ayn ey bireyin hayat tarznda ve eylemlerinin altnda yatan fikirde (yani
hayat gereksinimlerini kendi hareket kanununa uygun ekilde zebilme
konusundaki kendi yetenei hakknda ne dndnde) de geerlidir. Burada
bireyde anlay da yoktur, kelime de. Freud bilincin nitelii olarak, psikolojik
bir fenomenin szel ve kavramsal olarak formlasyonunu gstermektedir. Buna ek
olarak, bundaki bozukluu, kavramsal ifadeleri geri tutmay, onun yannda gelen
duygu ve emosyonlara bakmaktan kanmay, tavr ve davranla niha erek
arasndaki ilikiyi grememeyi, bilind-'na itmek olarak nitelendirmektedir.
Onunla ayn fikirde olanlar, bizim grlerimizi deiik ekilde ifade eder veya
zetlerken eitli
313
yorumlara sapmak zorunda kalmaktadrlar. Bireysel Psikolo-ji'ye gre yukarda
saylan srelerin hepsi hayat tarz tarafndan istenmektedir, nk hayat tarz
kendi eklini, ynn ve hareketini koruma ura iindedir.
Sapk drtlerin bask altna alnmasn ve bunun sonularn aklayabilmek
iin Freud bu sefer sansr uygulanmasn varsaymak zorunda kalmtr. Jahn bu
sansrn kaynann ne olabileceini sorarken ok hakldr. Bu sansr, bask
altna alman drtlerin kuvvetini deitirmemekte, azaltmamaktadr. Psikanalilik
grte, kltre zararl, kltr iin tehlikeli olan saldrlarn kontrol allna
alnmas demektir. Bu en iyi ihtimalle, evrenin taleplerine, gnn geleneksel
ahlk kurallarna daha iyi uymaya varabilir. Bu, Freud'a gre, kar
saldrlardan korkulduu iin ortaya kmakta ve sinirceyi dourmaktadr. nsan,
Freud'un sansr konusundaki aniropomorfik grn bir kenara brakrsa, geriye
kalan tek ey, olduka zayf bir toplumsal ilgidir ki, bu da bir sosyal sorunun
getirdii snava tbi tutulduu zaman ancak sorunun yanl ekilde
zmlenmesine, yani sinirceye yol aabilir.
Arvid Runestram, Freud izgisindedir. Ona gre sinirce, hibir ekingenlii
olmayan dn hayatnn, dinsel abalan bask altna almasndan domaktadr. Yani
sinirceyi yaralan ey ahlkn katl deil, gevekliidir. Sinirce'de ahlk
kendini drtye kar korumakladr(8). Bu aslnda Freud'cularn snabilecei
son snak saylabilir.
Psikanalizi, Hristiyanln gnah ve vicdan doktrinine balama konusunda
syleyeceim udur: Ben bunu ancak, bir yandan vicdan azab ekerken, bir yandan
da gnahkr tutumunu srdrmekte devam eden insan sz konusu olduu zaman kabul
edebilirim.
Bilind'nn alann aratrmak , Bireysel Psikoloji'yi saldrganlk drtsne
getirmitir. Bunun bizce anlam kusursuzluk a-
(8) Arvid Runestam, sveli bir piskopos olup, sinirce konusundaki grlerini
Psycho-analyse und Christcntum (Gtersloh: Bertelsmann, 1928) adl kitabnda
ortaya koymutur. Bu gr; bugn O.H. Mowrer (Psikiyatri ve Dinde Kriz,
Princeton, NJ.: Van Nostrand, 1961, sp. 83-91 & 125-129) tarafndan
paylalmaktadr. Mowrer ayn grn A.T. Boisen ve W. Stekel tarafndan da
savunulmu olduuna iaret etmekledir.
314
bas gstermektir. Oysa ka yapaym derken gz karan psikanalizde
saldrganlk, sadizm ve mazohizm anlamna gelmektedir. Ego ideal ve sansr
(aslnda sansr yaratan ego ideal olmu ve bunu gerein basks karsnda
yaratmak zorunda kalmtr) kendilerine gre kurnazlk, sinsilik gsterirler ki,
bunlar da Bireysel Psikoloji'nin anlad anlamda, erken edinilen sosyal
duygudan koparlm paralar olmaktadr.
Bilinci tanmlayan, yalnzca kelimeler deildir, insan, bebeklerin ve
hayvanlarn bilinci bulunmadn syleyemez. Duygularmzn da bilinci vardr.
Kelimelenmese bile. Bu, mzik tecrbelerimizde ve zellikle de, hareketlerimizde
kendini belli eder. Ama bunlarda ender rastladmz ey, ieriin
anlalmasdr ki, bu anlay kelimelerle donatp elikilerden arndrlm
ekilde saduyu karsna kardmz zaman bize ikna olma ve ikna etme hakkn
kazandrmakladr. Hayat tarzndaki halalarn byle itiraz edilmez ekilde
netlemesi, elbette ki, kolay bir i deildir. Ama bir kere yer ald m, ikna
edicidir, yeni bir hayat tarznn gelimesini salayabilir. O yeni hayat tarz
ise, halen var olan geree deil, byyen, oluan geree aktif ekilde
uyumludur. Bu gre gre, artk zeknn bilind drtleri deiik bir eree
evirebileceinden kuku duyulamaz. Hayal bir inancn drtleri nasl yanl
ereklere doflTittiini sk sk grmyor muyuz?
ocuun Yaratc Gc
Her bireyde kt bir prensibin faal durumda bulunduu varsaym, bakalarna
tahakkm etmeyi ve bakalarn boyunduruk altna almay kendilerine ilke edinmi
olanlarn ekmeine ya srmektedir, insan yap olarak ne iyidir, ne de kt.
Btn belirtiler hep sosyal yne dnktr ve o insann evresiyle olan
ilikilerinden kaynaklandklarn belli etmektedirler. Bunlar doutan var
deildir ama, hayatn ak iinde kazanlmlardr.
Gerekten doutan var olan ey asla ilk bakta grlmemektedir ama, ocuun
dnyaya geldii gnden balayarak, anne-ocuk ilikisinde karmak durumda hazr
bulunmaktadr. Biz bu-
315
.
raya organlarn niteliini ve onlarn d gereksinimlerle ilikilerini de
katyoruz. Bu nokta, organ niteliiyle d talepler arasnda bir gerilim duygusu
olarak her zaman hissedilmektedir. ocuk, kelime ve kavram aramakszn, doutan
var olan aktif eitleyici eilimini bir yap ta olarak kullanr. ocuk bir
hesap makinesi olmadndan, durumu yoklayarak ilerler. Tahminler yrtr,
beklentilere girer, sonunda kendine gre tatmin edici yolu bulur. Her zaman bir
doyum ve kusursuzluk ereine doru hareket ederken, giderek bu erei daha
dnyasal, daha somut bir biimde bulmaya balar. Bunun her zaman insan
tarafndan anlalabilen ve mmkn olan ereve iinde yer aldn sylemem
gerekiyor mu, bilmem? ocuun hayat larzn oluturan ey, neyle doduu deil,
onu nasl kullanddr. A ,
Ayn ekilde dardan, ortamdan gelen etkiler de ancak yap ta olarak
dnlebilir. Bunlar ocuk tarafndan alnmakta, ayn stnlk erei iin
kullanlmakladr. Bireysel Psikoloji bir kullanm psikolojisidir ve igd,
drt, ya da kaltm psikolojilerinden, yani esas olarak sahiplik psikolojisi
diyebileceimiz trlerden kesin ekilde ayrlmaktadr, y
Esas yapc rol oynayan, ocuun yaratc gc, yaratc sez-gisidir. Herhalde
bunun da temelinde birtakm kaltmsal elementler yatmaktadr. Ama bunlarn
gelitirilmesi ve ortaya karlmas byk lde eitime, en geni anlamdaki
eitime braklmtr. Bu yalnzca olumlu etkilerin yaratlmas olmayp, ayn
zamanda ocuun bunlar nasl kulland konusunda da ok dikkatli gzlemler
yapmay, adet nbet tutmay gerektirir ki, eer ihtiya varsa daha ileri
mdahalelere gidilebilsin.
Baarszlarla organ kusurlar, ya da evre etkileri arasnda sk sk karmza
kan balant, bize her eyden nce ocuun yaratc gcnn, doru eitim
yntemi uygulanmad takdirde, yanl ynlere ne kadar kolayca sapabileceini
gstermektedir.
Her ocuk ortaya sakl bir problem getirdiine gre, iyi saylan eilim
yntemlerinin zaman zaman yetersiz kalmasna da amamak gerekir. Bu her eitim
tr iin geerlidir, ister dinsel olsun, ister bilimsellii denenmi yntemler
olsun. Eer toplum yesi olduunu hisseden, toplumun iyiliine ilgi gsteren
hayat tarz, o-
316
cukluun ilk dnemlerinde olumam^^k]Jbmun_iin_kesin tek bir reetemde
yoktur), o zaman bu bireyin byk veya kk tm ijlerindggjcalkda
bulunmaj/ejeneinin snrl ve yetersiz olduu_ grlecek demektir
BzreTnmly^ejrjLej^bu.axada^ilgisiz otorite, sertlik ve martma ile
kaltmsal organ bozukluklarnn var olma durumu ,"ge-nellikle baarszlarn
incelenmesinde orta^ajlca^ijey^er^olmak-* tadr. Bizim insnTafaras dostluu^
ok ihtiy_a__oldiju_ halde
" v aklnde Ipfiu^
bu dFjinck istTsiksel_bir_JhtirraLolarak jnl_ajla^ilmektedir, yoksa sebep-
sonu ilikisine gre anlalabilecek bir Jcanunun
_drdah cicnlT burada geerli dejd^B^l^^hmnmjnede-n, ocuun
yrltci gcnn hesap edjkbile^ej^ir^e^cJrnamas, sebep-sonu ilikisine gre
ilememesi, yalnzca tecrbelerje^on-
'Tarh ynnnlirams arasnda oluup griaya kmasdx
Herbart'n kiilik olumasnda bamllk grjjelki Jyraz entelektel
saylacak7yctersz~kalacIklIrrBizim bireyin btnl-
"ne_dyanan baklacmzdan, elikili kuvvetlerin tmyTe'anla-
' lmasna_ve netlie kavumasna olanak yoktur. Bu ancak tm hayat tarznn
ayn srada gelimesi ve deimesiyle anlalabilir. Kprschensteiner'in kijk
kavramn drt blme ayrmasnda, bunlar irade gc, yarglarn netlii,
duyarllk ve duygusallk olarak sralamasnda da ayn ey geerlidir. nsan
eitim sanatn, papazlk; sa^a^^_ya_da_tedavi_5ajaln ^gereince
gelitirmise, psikolojik hayatn grnen herhangibir. noktasndan-balayp
baarlirqlabnr7l Bunu elbette ki^icar^sndakLhasiaan veya bireyin yardmyla
yapabilir, nk o. birey srekli olarak kendisine verilen tafimata eklemeler
yapyor,^onlarla yaplar kuruyordur ye bu nedenle, onun ^birnj_iyice ye
dikkatli ekilde kontrol edilmelidir. Ojzaman jedayijnin birjekjerpiomu
tedavi etmekte olduuna, rnein irade gcn ele jldna manmas_da mmkjmdr
ama> ee'rnaurumuL doru grebiliyorj^tedayjgjJ)tne.^tkli-Qla-caktr.
317
Kt Tepileri Geri Tutmak Yerine Toplumsal lgiyi Glendirmek
Bence, Bireysel Psikoloji "toplum" kavramn net ekilde formle etmekle, daha
eski bulgulara da net anlamlar kazandrm bulunmaktadr. Mesele, bir kelimeler
ve kavramlar meselesi deildir. nsan idealini isler "mnevi adan kendini
kabul ettirme", ister "kendini inkr etme" olarak grelim, toplumsal ilgi ancak
sub spe-cie aeierniaiis olarak insanolunun yararlar asndan deerli olduunu
kantlad zaman ortaya kar. Biz kendini kabul ettirmeyi, ya da kendini inkr
etmeyi ancak toplumsal ilginin zellikle ar hizmete koulduu zamanlarda sz
konusu edebiliriz. ok iyi bilinen bir deyimi biraz deitirerek kullanrsak,
toplumsal ilgi soluk alp vermek gibi olmaldr. Bireysel Psikoloji yalnzca
aile toplumunu, okul toplumunu deil, Jahn'n ne srdnden farkl olarak
bambaka bir kavram dnmektedir ye bu iki toplumu ancak hayattaki insan
toplumu iin birer eitim arac olarak ele almaktadr. Bu nedenle de
baarszlklar nlemek veya dzeltmek iin bu iki evreye, aile ve okul
toplumlarna zellikle dikkat ctrhck zorundadr.
Yceltme konusunda da, Jahn'dan bir adm daha ileriye gitmek zorundaym. Freud'a
gre bizleri yneten, zevk getiren drt paralardr. Bunu sylerken vcudun
baz blmlerine bal olan sadiste cinsel drtleri kastetmektedir. Bunlar
yceltme imkn, bizim anladmz anlamda, yani toplumun yararna olmak iin,
ancak bireyin toplumsal ilgisi bydp zaman drste uygulanabilir. nsan bu
yceltmeyi Fourier, Nietzsche ve Freud'un nerdii ekilde baarrsa ve bunu
bizim formlasyonumuzun gerektirdii toplumsal ilgi artmn gerekletirmeden
baarrsa, o zaman yumurtann tavuktan daha akll olduunu kabul etmek zorunda
kalrz. Yani hasta, kendi toplumsal ilgisini, doktorunun istei dnda
artrm demektir.
Jahn'a gre, Bireysel Psikoloji de ekingenliklerin var olmasn veya tasfiye
edilmesini rehberliin belli bal grevleri arasnda kabul etmektedir. Oysa o
zaman bireyin yap olarak kendi kt te-pilerine kar mcadele etmesi
gerektiini varsaymak zorunda kalrz. Bu ise her zaman geerli deildir.
ekingenliklerin varlm
318
veya yokluunu yalnzca toplumsal ilgiden yoksun olan insanlarda gzle grrz.
Geri ideal dzeydeki toplumsal ilgi hemen hemen hibir zaman grlmez ama, gze
batan bir toplumsal ilgi noksanl sz konusu olmadka ekingenliklerin
varlndan veya yokluundan sz etmeye de gerek kalmamaktadr. nsan toplumsal
ilgiyi glendirmeyi baarrsa, artk her iki yndeki ekingenlikler de nemini
kaybeder. ^ '
Ben toplumsal ilgiyi artrmakszn, yalnzca tehditlerle, cezalarla, bu gibi
yntemlerle salanacak ekingenliklerin kiilikte bir deiime katkda
bulunabileceini sanmyorum. Meer ki, bu arada hasta toplumsal ilginin nemini
kendi kendine kavrayabilmi olsun. Yani yine yumurta, tavuktan daha akll
oluyor. Byle bir durumda da, bu hastaya yine Bireysel Psikoloji yntemleriyle
daha iyi yardmc olunabilir.
Bunungjbi, ibirliine kar uyan patolojik ekingenlikler de o bireye
kendisini, kendi gururunu, an erefinin zarar grecei korkusunu unutup,
kendini o ekindii ie adamas gerei gsterilmedike, kolay kolay ortadan
kaldrlamaz. Tedavi edilmesi gereken ey o ekingenlik deil, bjitnle olan
ilikinin salanamamas durumudur. Jahn bunu da anlamaktadr ve hastaya
insanlkla bar halinde olmann retilmesi gerektii konusunda Bireysel
Psikoloji ile ayn grtedir. -- \jj*
Jahn "insann drt yapsnn fazla bymesini nleyecek, bireyi mutlak duruma
getirecek kurallarn gerei"nden sz etmekte ve byle nlemelerin ideal toplum
olma abasyla garanti altna alnamayaca, zellikle henz olgunlua ulamam
yeni yetmeler asndan, hi alnamayaca inancn seslendirmektedir. Benim
buna cevabm udur: u sra insanl birdenbire olgunlua ulatracak imknlar
gremiyorum. Ama olgun bireyin, toplumu olgun olmayan bireylerin zararlarndan
korumak ve o bireyleri olgunlatrmak yolunda aba gstermek sorumluluunu
stlenmesini gerekli gryorum. deal durum iin aba gsteren insann artk
baka kurallara ihtiyac yoktur. Solumak iin ne kadar kurala ihtiyac varsa,
bunun iin de ancak o kadarna ihtiyac vardr. Hibir zaman tkenmi bir insan
olmayacaktr o. Her zaman bir aray iinde bulunacaktr. Ama hep kendi.zeks
ve.dier insanlarn zeksyla tartacak^ dikkatle^lecektir .j
319
Bana gre Jahn, drt psikolojisinin balarna fazlaca dolanm durumdadr,
tnsan, drtlerinin nereden kendilerine yn edindiklerini sormak zorunda
kalyor. Bizim anlaymza gre drtlerin yn yoktur. Drty zek, seme
yetenei, yn ve kendine gre bir hayatla donatanlar, drt psikologlardr.
Ksacas, drt onlarn gznde kendi bana bir "z" olmakta, kurnaz ve
hilelerle dolu bir eytan olarak belirmektedir. "z"n yerinden kprdatlp
drtlere tanmas, dorusu inanlmayacak derecelere vardrlmtr. --'
Bireysel psikoloji bu konular ok daha net ekilde grmektedir. Daha derin
grmekledir de diyebilirdim ama, o terim yzeysel ve kat kurallar arayan bir
baka psikoloji tarafndan yersiz ve gereksiz ekilde kullanlmtr. Drt,
soyut yapsn gznne al-mayabilirsck, tutarl kiiliin bir parasdr. Tpk
kiilik gibi, dnme gibi, hissetme gibi, kuku gibi, emosyon gibi, eylem
(aksiyon) gibidir. Drt ynn btnlkten alr ve ancak tutarl kiiliin
deimesiyle birlikte deitirilebilir. Deime, hayatn anlamnn daha iyi
anlalmas yolu zerinde yer alr.
Nrotik Sululuk Duygusunun Hilekr Yaps
Sinirce, daha dorusu nrotik belirti, her zaman iin bir sosyal sorunla kar
karya olunduu zaman ortaya kar, asla iyi durumdayken belirmez ve bunu da
bize tecrbelerimiz gstermitir. Dank etkenin karsnda, aalk duygusu
kendini, bireyin hazrlkl olmad bir snav eklinde gsterir. Benim
grebildiim kadaryla bu bulgumuz genellikle kabul edilmektedir. Geri eldeki
sorun zmlenmez ama, byk bir psikolojik gerilime yol aar. Bunun nedeni,
yenilgi tehdidir, nk birey hayat sorunlarna yeterince hazr deildir, onda
toplumsal ilgi ve ibirlii yetenei yoktur. Kendini sosyal olarak hazrlksz
hissettii anda tatt ok, vcudu ve ruhu ykc titreimlere uratr. Ama
buradan kan karmaklk, (Pavlov'a gre) refleks, bozulan denge, henz sinirce
deildir. Bunlar insanca tepkilerdir, yalnzca bireyin bedensel ve psikolojik
yapma gre farkllklar gsterirler.
320
imdi ortaya yeni bir soru kmaktadr: Bunun arkasndan ne gelecektir? Bireyin
btnl, bu genellikle derine giden deiiklie kar ne tutum taknacaktr?
Her eye ramen z-saygsn korumay, stnlk abas yolunda devam etmeyi
nasl salayacaktr?
Bize gre, sosyal hazrl olmayan bireyler, byle bir durum karsnda eldeki
sorunun zmne ynelmeyecektir, nk ynelmek o bireyde bulunandan daha fazla
toplumsal ilgiye gereksinim gstermektedir. Bunun yerine bu bireyler ortaya
kan bozuk duruma raz olmaya, o durumda kalmaya ve onu zmden kanmak iin
zr olarak kullanmaya dnerler, nk zme kalkrlarsa, baardan ok
yenilgi beklemektedirler. Bunun iin de, ok etkisiyle ortaya kan o durumu,
korkulan o sorunun zmnden uzak durmak iin bahane olarak kullanrlar.
Kendilerine kolay gelen tarafa doru saparlar. Bunu yaparken semptomlar
kendileri ortaya karyor deildir. Birok psikologlara ve ruh hekimlerine
sanki yleymi gibi grnmekteyse de, hasla belirlileri kendi yaratmaz. Yalnzca
kendisine daha kolay gelen bu zmden vazgemek iin gerek bir eilim
gstermez.
Bu yeni durumda geri vicdan rahat deildir ama, gze gzken kiisel stnlk
amacna doru aba gstermekten de geri kal-m deildir, nk kend^birlii
eksikliini, ektii aclar karsnda hakl grmektedir. Kiisel stnlnn
yalnzca bu ac nedeniyle engellendiini hissetmektedir.
Kiisel stnlk duygusu ve bu konudaki iddia yalnzca hastalk nedeniyle
engellenmektedir. Hastalk birok durumlarda, hasta kendini sulad iin daha
da younlamaktadr. Genel koullara bir de sululuk duygusunu, vicdan azabn
sevinerek ekler, bunlar dier nrotik belirtilerini ahlak bakmdan ykseltmek
iin kullanr, bylelikle kendini topluma daha da yararsz hale getirir, nk
ie koyulaca, esas nemli adm ataca yerde, kendini bunlara gmmektedir.
Aadaki olguyu ele aln. Erkek hastamz ailenin tek ocuu olarak annesi ve
babas tarafndan ok martlm, kendisine durmadan ne harika bir ocuk olduu
sylenmi, gnn birinde en yksek bir yere gelecei ilenmiti. Elbette ki,
beklenen olmu,
321
toplumsal ilginin yeterli gelimemesi nedeniyle hayatn sorununda, yani
toplum, i ve ak sorunlarnda tkezlemeler balamtr. ocukluunda bekledii
gibi birinci olamaynca, yararl bir aba gstermeksizin (bakalar iin yararl
demek istiyoruz) giderek kendi ailesine doru ekilmi, dostluklar, mesleini
ve kadnlar hayatndan karmtr. Bu sorunlar kt zaman karlat ok,
ender rastlanan bir gte olmutur. Geree kar tm ilgisini kaybedip, kendini
herkesten stn olarak grd birtakm ryalara gmlmtr.
Fiziksel bakmdan salkl olan bu insan, mark bir ocuk olarak cinsel
drtlere zellikle duyarlyd. Ama cinsel istei, toplumdan uzak durma
isteini.tehlikeye-sokuyordu. Toplumdan uzak durmad takdirde ise, o fazla
bym kibirinin yenilgiye urayaca kesindi. Cinsel drt onu darya doru
itiyor, d dnya ise, kiisel zaferden onu yoksun brakma tehdidiyle iine
kapanmaya zorluyordu. Duygularnn bu karkl iinde, emredebilecei,
ynetebilecei bir tek kadn buldu. O da, annesiydi. Onun kendini martaca
kesindi.
O srada sululuk duygusu bagsterdi. zellikle de, babas yolu tkad iin.
Okuyucu burada, ite Oedipus Komplcksi'nin kant, diye dnebilir. Oysa
gerekte bu, mark ocuun topluma aldr etmeksizin isteklerini hemen
gerekletirme yolundan baka bir ey deildir.
steini gerekletirememesi, sonunda onu annesinden nefret etmek noktasna
getirdi. Ona trl trl sitemler etmeye balad, ona kar zayf-saldrgan bir
tutum iine girdi, ayrca ne zaman bir bak grse annesini ldrme taknan
edindi. Zayf saldrgan tutum dedim, nk gereklemeyen fikirleri iinde
gerek bir hakaret bulmak bile gt. Yani annesine kfr etmek, ona "Seni
ldrebilirim," demek gibi belirtiler yoktu. Onu topluma katkda bulunmaya iten
cinsellik, kendi gznde en byk ktlkt. O andaki stnlk erei bunu kt
gsteriyordu. stnlk erei, gururuna gelebilecek tehlikelerden korunmak iin
geri ekilmesini gerektiriyordu.
Bundan sonra yeni bir sululuk duygusu daha edindi. An mastrbasyonla hayatn
ebediyen mahvetmi olduuna inanyor-
322
du. (Ar mastrbasyon, hibir zevki karmak istemeyen mark ocuun da
eilimidir). Biriken, st ste ylan sululuk duygularnn onu toplumdan daha
da uzaklatrmasn anlamak zor mudur? Ayn tecrbelerden gemi olan, fakat
ahlk kalkann tamakszn gemi olanlara gre, kendini daha stn grmesinde
alacak bir ey var mdr? | _
Vicdan azaplarrve sululuk duygulan, isteksiz ve arpk ahlk anlaynn
rjelirtilej^irT^pFyiejolrnasalar, gTenen toplumsal ilginin
ya^^^^^^^^^STJcm&^^iV^Aai yalnzcFnro-
tik semptomlarn daha
zkmektedir. Bu gibi, sululuk du
depresyonda enj)glirgin ^ejdJylejg5: J
gibi koa_ko-
ca kelimeleri pek kullanmamaldr.
Jahn"(eatharsis srsn3a)/benlik daha nce sahip olmad _bir derili gr
kazanyor dedii^zaman, bu aslnda bir deiiklii de iermelidir. Etki yapmayan
derin gr, hareket dourmayan bir anlay, bizim kanmza gre mmkn
deildir. Kazanlan anlay hatal tulumu deitirecek kadar derin olmasa bile,
yine de halnn yan sra etkili olarak kalabilir. nemli olan, hastann kendi
hayat tarzn hangi yne daha kuvvetli gelitirdii, esas ilgisinin nereye dnk
olduu, dncesi, duygular, istekleridir. Btn bu fonksiyonlar birbiriyle
ba^nth ve paraleldir. Bireyin hareket kanununa uyarlar. Yalnzca zaman zaman
biri, ya da dieri daha kuvvetli duruma gelir, bireyin odanda daha
belirginleir ve ne yazk ki, doktorun, tedavicinin odanda da netleme olur.
Hastada deiiklik ancak hayat tarzna uygun ekilde, bazen dncede daha net,
bazen duygu veya harekette daha net olabilmektedir. Ben ahsen hareketteki
deiiklii tercih ederim. O zaman deiiklik kant, dier fonksiyonlardan
dahaTaelirgindir.
Ben bu grn hatrna, bask altnda, tyler rperten dnce giriimlerini ve
duygu patlamalarn seve seve bir kenara atardm. Bu ayn zamanda, "birey kendi
kuyusunun derinliinden kon-kar" dncesini de iermektedir.
Duygu srecini dier btn ifade tayan hareketlerden daha fazla vurgulamak
btn dinlerin yapsnda vardr. Ama bireyi bi-
323
zim yolumuzda ilerletirken hatdan tr doan pimanlktan vazgemekte yarar
vardr, nk bu en azndan doru yola dnmeyi geciktirecektir. Daha byk
ihtimalle de nleyecektir. Bizim tedavimizde anlaya verilen daha byk nem,
yanllarn anlalmas konusunun kuvvetle vurgulanmas (o yanllar gnmzde
hl insan hli, yaplabilecek yanllardr), ledavicinin korkuya kaplmasn
engellemektedir. : .
Pimanln istenen bir ey olmas gr bence, insanlarn ancak ac ekerek,
ceza ekerek geliecei, ilerleyecei inancnn yaygn olduu gnlerden
kalmadr. Gnmzde bu inanc yasalarmzdan bile karmaktayz. Acaba bu iki
grn ztl, kat Prusya'llar ile daha yumuak Viyana'llar arasndaki
fark m yanstyor? Ne olursa olsun, biz sonularmz "deerdeki art"
bakmndan karacaz. Yani yeniden oluan kiiliin durumunda, duygular deil,
davranlar, hareketler nemlidir.
Pimanlk ve umutsuzluk, insan arndrmann pek zor bir yoludur. Jahn bunlara
ve pek dostane saylmayan dier benzer koullara bir yenisini ekliyor: "Benliin
(ego) dmesi ve lmesi." Byle mecaz ifadelerinin derinliini ve etkisini ok
iyi bildiimden, sonularn azmsamyorum. Ama gzel sanatlarn dnda, byle
mecazlarn ok tehlikeli olabildiini, insann kendini de, bakalarn da
gerekler konusunda aldatabildiim de bilmekteyim. Daha sonra, bu ifadenin dil
uzman ve uygulamaclarnda da kabul edildi- ini rendim. Dikkatsiz
kimselerin beni "airlere yalanc diyor," diye sulamalarna aldrmam. Duyguar
alevlendirmenin sras gelmise, iirsel cmleler de yerindedir bence. Herhalde,
dinde de yledir. Ama bilimde yasaktr, yasak olarak da kalmas gerekil^.,
Anlayn uyandnlmasnda da yle. Bu noktada mecazn tehlikesine iaret
ediimin bir nedeni de, eletirici sa duyuyu artabilecei iindir. O zaman,
sanki sarholuk etkisi altndaym gibi, eski hayata devam etmek sz konusu
olur. iirsel benzetmelerle, tebihlerle dolu ryalar da bu etkiyi yapar.
Yine ayn ekilde, aalk duygusu ile aalk karmaas (kompleksi)
arasndaki fark da kesinlikle grmek gerekir. Aalk duygusu bir insan hi
yalnz brakmaz. Aalk karmaas ise, ancak aalk duygusu sahibinin sosyal
yapdaki bir hayat so-
324
rununu, toplumsal ilgisinin eksiklii nedeniyle zemeyeceini, buna yeteneinin
yetmediini kantlad zaman ortaya kar. Bu yolun sonu her zaman
baarszlktr, ister sinirce olsun, isterse su.
Aalk kompleksi, tanamayacak kadar ar gelen bir da-rk ykle
karlald zaman doar. Hayatlar boyunca her zaman kuvvetli aalk
duygulan gstermi olan insanlarda yer alr. ocukluklarnda yaptklar kt
balang nedeniyle kendilerine olan ilgileri ylesine bymtr ki,
bakalarna kar olan ilginin bymesine yer ve imkn pek kalmamtr. Byle
olunca, "asosyal" davran, ciddi aalk duygularnn her zaman yanndadr ve
er ge kendini ya su eklinde, ya da bireyin hayat tarznn gerektirecei baka
bir trde gsterecektir. Bu nemli konuda burada ayrntya giremem, yanllk
tipinin hayat tarzna nasl uyduunu anlatamam. Internationale Zeitschrift fiir
Individualps-ychologie (Leipzig: Hirzel) ciltlerinde bu ilikiyi ayrntlaryla
an-latmtm.+jj% ileyen insanlar sz konusu olduu zaman, bunlarn hayat
tarznda her zaman bir etkinlik (aktivite) derecesi bulunmakta ve bu gerilere,
ta ocuklua kadar izlenebilmektedir, /f
m*
Kendini Balama - Bir Eitim rn
Jahn'n da farkettii gibi, kendini balama dediimiz ey, Bireysel
Psikoloji'nin en fazla saldrd noktadr. Kendini balayan insan, toplumun
yararlarna kendini hazrlad takdirde daha iyi ekilde ve otomatik olarak
korunacan, bu hazrlkta da kendisine snrsz ilerleme olana tanndn
unutmaktadr. Kutsal kitaptaki pek ok cmlelere minnet borluyuz. O cmleler
insanln yce liderlerinin ortaya koyduu toplum karlarnn temel talan
saylan, Bireysel Psikoloji'nin de basit bilimsel almalarla ortaya koyduu
gerekleri ok ulv bir ekilde ifade etmektedir.
Daha nce Tanr'y bulma konusunda sylediim eyler, Emil Brunner'in
satrlarnda da onaylanmaktadr. Brunner, Tanr'nm insan arp kendine
baladn sylemektedir. Yaratc ayn ekilde, insan insana da
balamaktadr. Tpk bunun gibi kusursuz-
325
luk ereinin de ancak toplum iinde, tm insanlarn karlar sz konusu olduu
zaman dnlebileceini gryoruz. -4-'
Jahn'a gre, Tanr'y seven, insan da sevmelidir, insan sevgisi, Tanr
sevgisinden kmaktadr. Kanmca, buna bir ekleme yaparken de yine Jahn'la ayn
fikirdeyim. Burada da sorun, bu sevginin iyi anlalmasdr. Bu anlay olmasa,
Tanr erei, din, ok kolay smrlebilir. Bireysel Psikoloji'nin de
smrlebilecei gibi (9).
z-severliin dinsel-ahlk gdlerde ok sinsi ekilde var olduu konusunda da
Jahn'la ayn kandayz. Burada kukusuz, deiiklii ancak bir smry, bir
ktye kullanmay anlam olma durumu yaratabilir. Bunun yannda toplumsal
ilginin gelitirilmesi gerektiini anlamak da arttr.
Beri yandan, Jahn'n psikolojik aratrmada, kendini balamann bir psikolojik
yolu olduu sz zerinde baz aklamalar yapmam gerekiyor. Lulhcr'e gre,
kendini frenlemek gnahtr. Bireysel Psikoloji'yc gre ise, kusursuzluk abas
iinde gelimeye gidebilecek olan ey "z"dr, frenlenmi bir z deildir. Bu
da, ancak o aba ortak yararlara dnkse olur. Bugnk kltr durumu gznne
alnd zaman, bu abann daha ok gelimeye pay olduunu gryorum. Bu
abann gerek ve bilimsel ekilde anlalmas henz yeterince canl olmasna
olanak vermeyecek kadar snrl. Bireysel Psikoloji'nin amac yarglara varmak
deil, yardmc olmaktr. Bilimsel ekilde yardmc olmaktr. vgler,
eletiriler datmak onun grevi deildir. Bu nedenle ben sutan deil, yalnzca
kusurdan, yanllklan sz ediyorum. Bu yanllklar ocuklukta yer alm olup
devam etmekledir, nk yanl davran kelime ve kavramlar halinde formle
edilmi bile deildir ve bu nedenle de, mantn uyan bunu sarsmamaktadr.
Ben birini sulayacaksam, bu durumu anlad halde, ya da anlama olana eline
getii halde, yine de deiim konusunda yeterli katkda bulunmayanlar
sulardm.
(9) Bu lr din smrs son zamanlarda G.W. Allport tarafndan da aklanmtr
(Per-sonaliy and social encounler, Boston: Beacon Press, 1960). Dinsel
davrann baka birtakm istenmeyen davranlarla birarada bulunmas halinde,
genellikle, gdnn kiinin kendi kartan olduu, dinin ara rol oynad
ileri srlmektedir. Allport buna "gstermelik din" demektedir, ^ani kiinin i
dnyas, hayatn i deerleriyle ilgili olann tersidir ve "Komunu sev"
eklindeki Tann buyruuna da aykrdr.
326
Kendini frenleme, ocua eitimi srasnda zorlanmaktadr ve bu da bugnk
sosyal yapmzn rndr. ocuun yaratc gc, kendini frenleme yznden
yanl kanallara itilmektedir. retmenler, papazlar, doktorlar, nce kendi
zincirlerinden kurtulmal ve toplumun yararlar iin drst ekilde almak
isteyen dier kimselerle el ele vererek ocuun bu ekilde saptrlmasn
nlemelidirler. O zamana kadar ancak tek tk olgular doktorlara yansyacak,
ocuun hats evreye epey zarar vermeden kimse durumu ciddiye almayacaktr.
Byle bir duruma ilk nce okulda saldrmak gerekir. Bugnk durumda tm kalifiye
kimselerin, rnein velilerin, doktorlarn, din adamlarnn ve zellikle de
eitilmi rehberlerin paralel rehberlik hareketleri arttr, ilk balang, ana
okulunda olmaldr. Erek de, hibir ocuun, gerek anlamda toplum yesi olmadan
okuldan dar salvcrilmemesi eklinde seilmelidir.
Jahn'n dier iki szne daha deinmek isliyorum. Diyor ki, insanlara strap
ektiren kayg durumlar, bizim yorumumuza gre, ocuun ruhuna bir zamanlar
empoze edilmi olan kayg ykl ekingenliklerin rndr. Psikolojik abalar
ele alndnda, Bireysel Psikoloji, bireyin hareket kanunu dndaki tm dier
kanunlardan uzak durmaya_almaktadr. Daha nce de gsterdiim, anlattm
gibi, kayg yerli ve yersiz bir tehlike beklentisinin veya haylinin rndr.
Eer birey, kendi yaratt stnlk amacna balysa (nasl bir stnlk olursa
olsun), o zaman geni anlamda bir tek tehlike vardr, o da ereinden uzak kalma,
yani baka bir deyimle, kendi gznde yenilgi saylacak bir duruma dme
olmaktadr.
Bunun yerine konulacak bir erek, kendini patolojik olarak gsterecek, eitli
belirtiler yaratacaktr. Gerek bir hayat tehlikesi herkesin iini korkuyla
doldurur ama, yenilgiye kar duyulan patolojik korku, bize kendini gemlemeyi,
kstahl, cesaret krlmasn ve kiisel stnlk ereini iaret etmektedir.
ocuklar byle bir eree itmenin ba yolu, benim tecrbelerime gre, onlar
aile iinde martmaktr ki, bu da ocuun ibirlii yeteneine set ekmekte,
onu gelitirmesine engel olmaktadr. Ayrca yetersiz ve yanl eitim,
ycut^kusurlar olan ocuklarn
327
kendilerini bakalarndan daha fazla dnmelerine yol amaktadr. Benim
yazlarm olsun, dier kimselerin yazlar olsun (Kretschmer), bu konularn
nemine deinmektedir (Bir de nefret edilen ocuklar kiisel stnlk amalarna
duyarl olurlar). Ama evrede toplumsal ilginin tmden yokluu, ya da tamamiyle
nefret edilen ocuk, rastlanmas kolay olmayan durumlardr. Bu da toplumumuzun
iyi noktalarndan biridir ama, belki de bir nedeni, gerekten nefret edilen bir
ocuun pek uzun sre hayatta kalmam olmas gerektiine dayanmaktadr.
Hastalarda grdmz patolojik kayg her zaman stnlk ereinin kaybna, z-
saygnn kaybna kar duyulan kaygdr. Geri her olguda kaygnn yaps bireye
gre deimekteyse de, belki bunun kkleri martlmay ok istemekte, zlemekte
ve ibirlii yeteneinin gelimemesinde, yani almaktan holanp ver-mekien
holanmamakta bulunabiliri
Sevgi mi, Yoksa deal birlii Eitimi mi?
Kusursuzluk abas, hayat sorunlarn hem bireyin evrimi, hem de insanln
evrimi dorultusunda zmeye dnktr. Bunu destekleyen de, ocuun zayfl ve
her zaman var olan aalk duygusudur. Bireysel Psikoloji bu abann, insanda
hareket izgisinin psikolojik tipi olduunu ileri srmekte ve bunun milyonlarca
eidi bulunabileceini kabul etmektedir. Bu hareket izgisinin byk blm,
kiisel kuvvet kazanma yolundaki abalar olarak grlebilir. Bu, toplumsal
ilgiden eitli derecelerde yoksun bir hare-kct-ekil demektir. O halde yanl
olarak deerlendirilmelidir. inde, sonradan karlalacak bir "sosyal sorun
halinde yetersizlik bulunmaktadr.
nsan durmadan drten aalk duygusuna kar tek selmet yolu, kendisinin
deerli olduunu bilmek ve hissetmektir ki, bu da ortak yararlara katkda
bulunmaktan kaynaklanr. Bu kendini deerli bulma duygusunun yerini baka hibir
ey alamaz. Yine bunun gibi, insanlarda genel olarak grlen "akp giden zamana
tutunma" abasnda, insan toplumundan silinip gitmeme abasnda
328
da, lmszlk vaadeden ey, yine genel yararlara katk (ocuk, i) olmaktadr.
nsanolunun genel karlarna katkda bulunmu olan atalarmzn ruhlar
aramzda yaamaya devam etmektedir.
Jahn, cesaret ancak gvenin var olduu yerde vardr dedii zaman, insan bunun
tersini sylemek ihtiyacn da duyuyor; gven de, ancak cesaretin var olduu
yerde vardr demek istiyor. Belli ki, bu yolla pek bir yere varamayacaz. Ortak
yaran kendine erek semi olan Bireysel Psikoloji, bir kere bu erein insanln
ilerlemesi iin art olduunu anlayan insann artk her zaman kendi gelimesini
de, kendi deerini de, kendi mutluluunu da bu yolda arayacana inanmaktadr.
Hayatn tm zorluklarn, ister kendi iinden, ister dndan domu olsunlar,
kendine i edinecek, onlar zmeye alacaktr. Bu fakir yerkabuu zerinde,
"kendini babasnn evinde gibi rahat hissedecektir," desek yeridir. Hayatn
yalnz rahatlklarn deil, baka insanlarla birlikte kendisine de gelen
rahatszlklarn da kendine ait sayacak, onlarn zm iin ibirlii
yapacaktr. Toplumun cesaretli bir yesi olacak, dier insanlarla birarada
alacak, kendi iindekilerden baka kaynaklara ihtiya duymayacaktr. Ama
yapt i, toplumun ortak karlarna katks lmszdr, ruhu hibir zaman
yokolmayacaktr.
Yaratc gcn kullanarak kendine yanl bir hayat tarzn sanatsal bir
kusursuzlukla kurmay beceren insan, kendini deitirip, genel olarak, yararl
bir hayat ekline kavumay da mutlaka becerir. Dnyayla, insanoluyla birlik
olmak, insan toplumuyla olan ilikileri anlamak, ile, meslekle, sevgiyle, akla
olan ilikileri anlamak, o zaman ona daha ykselmenin yolunu gsterecektir. te
bu yzden Bireysel Psikoloji topluma uymann "tevik" edilmesi peinde deildir
de, cesaretin toplumun birok niteliinden biri olduunu savunmaktadr.
Jahn'a katlp, Bireysel Psikoloji'nin bir konuda daha yanl anlalmasn
dzeltmek istiyorum. Baz kimseler, Bireysel Psikoloji'nin ocuklar bugnk
toplumumuz iin, ya da bugnk toplumlarmzdan her biri iin eitmek istediini
sanmakladrlar. Byle bir tutum; insan toplumunun daha fazla gelimesi olanan
ortadan kaldrmak demektir. Bireysel Psikoloji, inam urunda a-
329
ba gsterecei gerek toplum iin eitir. Bugnk toplum abalarndan ancak
ideal toplum dorultusunda olanlara saygs vardr. deal topluma hibir zaman
ulalamaz ama, o yine de erek olarak etkilidir.
Toplum iin gsterilen bugnk abalarn deeri konusunda, elbette ki, her yne
dorulmu kukular bulunacaktr. Ben bu abalar arasndan, ortak yararlar iin
drste uraann her zaman deerli sayarm. Yani biz ancak bireyi gelecein
toplum yesi olmaya eiten "eitici toplum"u deerli saymaktayz.
Demek ki, aka gstermek niyetindeysek; gerilim iindeki ruhu sevginin
iyiletirici kuvveti rahatlatamarhaktadir. yiletirme sreci ok daha girifttir
ve zordur. yle olsa her problem ocuu, nrolii, alkolii, cinsel sap
sevgiyle kucaklayp iyiletirmek mmkn olurdu.
Ayrca, sevgi sznn de pek ok ve eitli anlamlar vardr. Biroklarna gre,
cinsel libido'yu temsil ederken, bakalar onu martma, bazlar da insancllk
olarak grrler. Bireysel Psikoloji, toplum yelerini eilmek istemekledir.
Demek ki, yanllk iinde olanlarla urarken kendinin de toplum yesi
olduunu ka-ntlamahdr. Hatal birey ancak bu yolla ibirliine yeniden
kazandrlabilir, ona hatal hayat tarz ancak bu yolla ak seik anla-
tlabilir. yiletirme sreci, hatal ocuu ibirliine kazandrmakla balar.
Ama asl iyilemeyi hastann kendi abas salar ve yeterli bir anlay
edinmekle gerekletirir.
Bir kere daha sylyorum, Bireysel Psikoloji bir bilim olarak, dinsel dogmalar
kullanamaz. Dinsel rehberlii, bu ite yetitirilmi olanlara brakmak
zorundadr. Ama Tanr'y da bu dnyadan yokedemez. Ayrca insan-dnya ilikisini
de gznne almak zorundadr. Bireysel Psikoloji kendini bu iliki konusunda
vasfl saymaktadr. Kendi tecrbelerini din adamna da, toplumun dier
eiticilerine de amaktan, onlarla paylamaktan zevk duyar. Jahn'n bu konudaki
tereddtleri herhalde kendisine yanl bilgi verilmi olmasndandr.
Ben her zaman iin, nrotik durumun evre ve gelimenin kanlmaz bir sonucu
olmadna, gelimenin de kader tarafndan saptanmadna inanmmdr.
Psikolojik hayatta sebep-sonu
330
ilikisi bulunmadn da gstermi bulunuyorum. Bireyin hayatnda sebepmi gibi
gzken her ey, rnein organ kusuru veya eksiklii, ya da eitim ve evre
etkenleri, ancak ocuun yaratc gc tarafndan sebep haline getirilmektedir.
ocuk kaltmsal ve eitimsel etkilerden ald tecrbelerin hepsini zgr ve
sanatsal bir yap yaratmakta kullanr, o yap da tutarl bir hayat eklidir. Tm
ifade tayan hareketlere anlamlarn ve ynlerini veren ey, bu hayat ekli,
hayat tarzdr. te bu nedenle, yalnzca iyi etkiler yaratmakla kalmayp,
ocuun banda dikkatle nbet beklemek, onun bunlar nasl kullandn gzden
karmamak, gerekiyorsa daha baka mdahalelerde bulunmak arttr. Eer ocuk
daha birinci gnden ibirliine yaklarlmsa, yaratc ilii bir daha bu
dorultuyu lerketmeyeceklir. Deiik konularda ise durum baka olur.
Toplumumuzda doru yolu bulmann zorluunu sk sk vurgu-lammdr. Sapmalar,
yani ocuun kendi hayat tarzn kurarken yapt yanllklar, ancak onun
toplumsal ilgiden ne kadar uzak olduuyla llebilir. Toplumsal ilgi ise
retilmeli, ocuk o yolda eitilmelidir. Tm karakter niteliklerinin temelinde
sosyal bir anlam yatar. nsan iyi veya kt olarak domaz ama, her iki yne
doru da eitilebilir. Kimin kusuru 0t& byktr? Ben ikide bir baarszlk
durumlaryla organ kusurlarnn, martlmann ve ihmalin ilikisini
vurgularken, bir yandan da bu ilikilerde istatis-tik olanaklardan fazlasn
aramamak gerektii konusunda uyanlarda bulunmuumdur. Ayrca, tm bu
durumlardaki bireysel farkllklar (baarszlktan kamalar da dahil) gzden
karmamay llemiimdir. Bu gzlemlerim, zgn bireysel olgunun
bulunabilecei (ya da gzden kartabilecei) alan aydnlatmakta yardmc
olabilir. Bir kere hatal bireyi, hatsn dzeltmek konusunda ibirliine raz
ettikten sonra, gerisi artk o hatal bireye kalmak-tadr.
Jahn diyor ki; insan toplumu rahatsz eden birine, senin nefretinin sebebi
kendini frenlemi olmandr deyip de, ii orada brakamaz. Hakldr. O insan
bunu, ancak Bireysel Psikoloji'yi eletirenler kadar anlayabilir. Onun
geliimini ve hayat tarzn rendikten sonra bunu, ona daha hesapl yntemlerle
anlatmak gerekir. Fakat
331
beri yandan, bir kriminale, kendini frenlemesinin kendi suu olduunu, bu
nedenle kendini balamasndan yine kendisinin sorumlu olduunu sylemekle onu
tedavi edemeyiz. Hatal bireyin sorumluluu bize gre, kendisindeki toplum
duygusunun eksikliini ve bunun yanl sonularn anlad andan sonra
balayacaktr. ..-.
SON SZ
Son olarak unu sylemek istiyorum. Jahn, Bireysel Psikoloji dinimizin sonradan
kaybolmu, unutulmu nice rehberlik ilkesini yeni batan kefetmitir dedii
zaman bunu gcenilecek bir ey saymyorum. Zaten ben, Bireysel Psikoloji'yi her
zaman iin, insanolunun yarrna olan tm byk hareketlerin mirass olarak
grm, bunu aka sylemiimdir. Geri bilimsel temelleri onu birtakm
katlklara zorlamaktadr ama, Bireysel Psikoloji'nin tm yaps, btn bilgi ve
tecrbc: alanlarndan tevik almaya ve onlara tevik sunmaya heveslidir. Bu
adan baklnca, her zaman iin liyezon grevi yapmtr. O, her bilimin ve
teknolojinin gelimesini yneten ortak itinin iindeki tm byk hareketlerle,
insanln st dzeyde geliimine ve herkesin esenliine droru ynelen itiyle
balantldr. (9a)
(9a) Ayn dnce, Adler'in 3 Nisan 1933 ylnda, Pbder Edgar B. Rohrbach'n
mektubuna yazd cevapla da aka dile getirilmektedir (Adler, sonradan Peder
Rohr-bach'la ok dost olmutur). Mektup yledir:
"Sevgili tanmadm dostum. Bireysel Psikoloji'nin, insanolunun gelimesi ve
ilerlemesi yolundaki en yksek idealleri bilimsel ekilde yorumlamaya nasl
uratn, kilise camiasndan birinin anlamasna son derece memnun oldum.
Benim yapmaya altm, insann temelde zaten oktan beri bildii, nice byk
akmlar yaratm olan bir eyi, insanln evrim iindeki yararn anlamasna
katkda Bulunmakt. Sayglarmla, Adler" (J. Indiv. Psychol., 1966, 22, 234).
332
Arka kapak yazs:
Freud ve Jung'la birlikte psikolojinin en nemli adndan biri olan Adler'in
Bireysel Psikoloji Kuram kiilik psikolojisinin ekirdeini oluturur ve dier
grlerden daha iyi anlalabilir. Toplumsal Btnleme Anlay ise insan
topluma kar deil, toplumun iinde gren yaklamn bir parasdr. Adler'in
dnceleri mistisizmden uzak, uygulamaya ak, bilimsel olarak salam, iyimser
ve yapc bir dnya grnden kaynaklanr ve herkesin okuyup anlayabilecei
yetkinliktedir.
Alfred Adler _ Psikolojik Aktivite

Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...
Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak
grdmz sitemizdeki
tm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesine
istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla
ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma
ekran
vebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibi
formatlarda, tarayc ve OCR (optik
karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin,
hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki
e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari ama
gzetilmeksizin, tamamen gnlllk
esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emei
sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin
istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veya
kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek
tmyasalsorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com
web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek
ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyoruz.
Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri
abalardan ve
yaptklar katklardan tr teekkr ediyoruz.
Bilgi paylamakla oalr.

LGL KANUN:
5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK
MADDE 11" :
"ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat
eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa
hibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya
nc bir kii tek nsha olarak
ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi
kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri
formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi
bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."
Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda
kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin
bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir.
Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne
mutlu ki, bir grme
engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu
sevinci paylaabilmek
tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz
tarayp,
kitapsevenler@kitapsevenler.com veya kitapsevenler@gmail.com
Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.
Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfen
bu aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan
ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
TRKYE Beyazay Dernei

www.kitapsevenler.org
www.kitapsevenler.com
e-posta: kitapsevenler@kitapsevenler.com kitapsevenler@gmail.com


Alfred Adler _ Psikolojik Aktivite