Takrif 2.

12
Mod ialah nilai cerapan yang paling kerap sekali berlaku.
Contoh 2.7
x : saiz kasut mod
x : 2,2,4,4,5,6,6,6,7 6
x : 3,3,2,1,4,4 3,4
x : 1,3,4,5 mod tidak wujud
Takrif 2.13
Median ditanda dengan X
m
ialah nilai cerapan yang menadi penengah satu
set data setelah data disusun menaik. !enengah set data boleh ditakrifkan
sebagai satu nilai di mana "#$ cerapan berada kurang daripada nilai
penengah dan "#$ lagi cerapan berada lebih daripadanya.
%angkah&langkah untuk mengira median
i) susunkan data secara menaik
x
i
= x
1
, x
2
, x
3
, x
n
.
x
(i)
: x
(1)
, x
(2)
x
(n)
di mana x
(i)
adalah cerapan di kedudukan ke i setelah
semua cerapan disusunkan.
ii) irakan median, x
m
seperti !erikut:

'

,
_

+
,
_

,
_

+
"enap n jika ,
2
"anjil n jika ,
1
2 2
2
1
n n
n
m
x x
x
x
Contoh 2.'
x
i
: #, 1, 1$, 7, 17, 23, 12, 15, 24 n % & '"anjil)
susun x
(i)
: 1 7 # 1$ 12 15 17 23 24
x
m
= x
'5)
% 12
Contoh 2.(
x
i
: cerapan dalam contoh 2.# den"an menam!ah satu la"i cerapan iaitu 2#
n % 1$ '"enap)
susun x
'i)
% 1 7 # 1$ 12 15 17 23 24 2#
( ) + +
+

,
_

+
,
_

2 ( 15 12 2
2
) 6 ' ) 5 '
1
2
1$
2
1$
x x
x x
x
m
13.5
!eringatan ) Min dan median adalah unik bagi satu&satu set data tetapi mod
tidak unik dan mod uga mungkin tidak *uud bagi sesetengah
set data.
2$
+ata ,ang Terkumpul ) +isaikan dalam bentuk -adual .ekerapan.
)akri* !a"i data terkumpul masih sama, han+a rumusn+a !erlainan.
Min sampel,

i
i
k
1 i
/
i
f
f 0
0
tengah titik 0
/
i

n f
i

Mod dianggarkan dengan rumus Mod 1

l
d d
d
23.M
2 1
1

,
_

+
+

elas mod : kelas den"an kekerapan ter!esar
d
1
: per!e,aan kekerapan kelas mod den"an kelas se!elumn+a.
d
2
: per!e,aan kekerapan kelas mod den"an kelas selepasn+a.
l : le!ar selan" kelas
-./ : sempadan !awah kelas mod.
Contoh 2.1#
0unakan data dalam 1adual 2.2 untuk men"an""arkan nilai mod.
/od %
( )
61 . 31 ) 5 '
11 #
#
5 . 2&
+
+
!eringatan
Median adalah !ersentil yang ke "#. Median dianggarkan dengan rumus
!ersentil yang akan dibincangkan dalam 2eksyen 2.4.
2.4 M56789.:2.:8 +:T: ) 2;.:T:8 256:.:8
-etelah min daripada satu set data dikira, kita in"in tahu sejauh mana nilai
cerapan2cerapan itu terserak daripada minn+a. -e!elum diperkenalkan !e!erapa
sukatan serakan, cu!a perhatikan 2 set data, iaitu set 3 dan set . setiap satu
den"an n % 7.
-et 3 -et .
3, 4, 3, 4, 5, 4, 5 $, 1, 4, 4, 11, 6, 2
4
A
x 4
B
x
mod % 4 mod % 4
median % 4 median % 4
ita tunjukkan !a"aimana kedua2dua data set ini !erselerak den"an men""unakan
cara "ra* iaitu plot kotak.
4ata -et 5
1
/edian 5
3
657 8a"ar .awah 8a"ar 3tas
3
.
3
1
4
4
5
6
2
5
$
26.5
#
13.5
21
8amerkan kedua2dua data di atas den"an plot kotak

8.3 % 13.5

9.-%11
83 %#
53%6
53%5

52%4
51%3

51%1
8..%$
8..%26.5
4aripada rajah kotak di atas, jelas !ahawa cerapan2cerapan dalam set data .
le!ih !erselerak daripada set data 3.
esimpulan :i) daripada set data ini menunjukkan walaupun 2 set data
mempun+ai nilai sukatan kecenderun"an memusat +an"
sama tidak semestin+a nilai cerapan2cerapann+a sama.
ii) -ukatan kecenderun"an memusat tidak menunjukkan
maklumat +an" memuaskan kerana ia mudah dipen"aruhi
oleh nilai ekstrim. 6ni dapat dilihat daripada kedua2dua set
data den"an nilai min, mod dan median +an" sama iaitu 4
tetapi tidak dapat mem!eri "am!aran +an" jelas tentan"
serakan data. 0am!aran tentan" serakan data ini han+a
!oleh diperolehi den"an meneliti plot kotak +an" di!ina.
-erakan !a"i data set . !oleh dian""ap le!ih !esar
22
13
12
1$
11
&
#
7
6
5
4
3
1
2
$
3
.
daripada data set 3. /alah, cerapan den"an nilai 11 dapat
dilihat tersisih jauh daripada cerapan2cerapan +an" lain.
1adi sekiran+a min !a"i suatu set data diketahui, kita perlu "am!arkan pula
!a"aimana data terse!ut !erselerak daripada satu sama lain. /aka diperlukan
sukatan serakan supa+a dapat kita !a+an"kan serakan cerapan di dalam sesuatu
set data. -ukatan serakan terse!ut adalah seperti 1ulat, :arians, sisihan piawai
dan persentil.
+ata ,ang 3elum Terkumpul ) +isenaraikan 2atu !ersatu
Takrif 2.14
-ulat ialah perbezaan di antara cerapan yang terbesar dan terkecil dalam
suatu set data.
-elain daripada pusat ta!uran, maklumat men"enai satu set data akan
!ertam!ah jika diketahui jarak atau per!e,aan di antara cerapan terkecil dan
ter!esar. 4en"an itu ia dapat mem!a+an"kan serakan data terse!ut.
/asalah : 4ipen"aruhi oleh nilai2nilai +an" keterlaluan kecil atau !esarn+a .
;ntuk men"atasin+a "unakan persentil atau seperatusan.
Takrif 2.1"
-ika diberi satu set data yang telah disusun menaik< 0
=1>
0
=2>
0
=3>
?.. 0
=n>
<
maka seperseratusan ke p atau persentil ke p ditandakan dengan p
p
adalah
satu nilai katakan @ di mana p$ daripada semua cerapan kurang daripada
nilai @ dan =1##&p>$ lebih besar daripadanya.
;mpaman+a anda menerima markah 6$ dan sa+a katakan !ahawa markah anda
adalah dalam seperatusan +an" ke 75 di dalam kelas.
den"an ini dapatlah di!a+an"kan !ahawa 75< daripada semua pelajar
menerima markah kuran" daripada 6$ dan 25< le!ih daripada 6$
.erikut adalah tandaan la,im !a"i persentil tertentu.
8
25
: uartil pertama di tanda den"an 5
1
8
5$
: uartil kedua ditanda den"an 5
2
atau median
8
75
: uartil keti"a ditanda den"an 5
3
=an"kah !a"i men"ira 8ersentil
.iarkan x
1
x
2
.x
n
adalah suatu set data.
1. /ula2mula susunkan cerapan menaik.
2. irakan nilai k
$
%
1$$
) )' ' p n
dan tentukan p
p
den"an cara !erikut.
23
> cerapan
? cerapan
53
52
51
P
p
%
{ }

'

+
+
$
$
$ 1) 'k ) 'k
k daripada
inte"er !ukan k jika , !esar le!ih +an" terhampir
inte"er adalah k dimana
inte"er k jika , x x
2
1
$ $
(k)
x
x
(k)
menandakan nilai x dikedudukan ke k setelah cerapan di susun menaik.
Contoh 2.11
1ika k
0
% 54 maka 8
p
%
{ }
) 55 ' ) 54 '
2
1
x x +
1ika k
0
% 54.6 maka k % 55 dan 8
p
% x'55)
-e!a"ai sukatan serakan, seperseratusan le!ih !aik dari julat !iasa, kerana tidak
dipen"aruhi oleh cerapan2cerapan dihujun".
Contoh 2.12
)entukan seperseratusan +an" ke 7$ !a"i set2set data di !awah
n = 10, x : 75 6$ &4 #3 #5 66 76 42 56 #6
!enyelesaian
-usun dulu data di atas, x
(i)
: 42 56 6$ 66 75 76 #3 #5 #6 &4
irakan k
$
% 7
1$$
7$ 1$
1$$
) )' '

p n
{ } #4
2
#5 #3
2 ( 8
) # ' ) 7 ' 7$

+
+ x x
perhatikan dari data ini menunujukkan 7$< data kuran" daripada #4 dan 3$<
le!ih !esar daripada #4.
Contoh 2.13
3ndaikan !a"i data di atas han+a ada n % &, !uan" cerapan 75 dan susun semula
data di atas,
x
(i)
: 42 56 6$ 66 76 #3 #5 #6 &4
kira k
$
%
1$$
7$ &
1$$
) )' '

p n
% 6.3, hampirkan k
$
kepada k % 7
/aka 8
7$
% x
'7)
% #5
Takrif 2.1A
Barians mengukur serakan cerapan data dari minnya
-ika x
1
x
2
x
n
adalah pembolehubah ra*ak daripada suatu sampel n< maka
Carians sampel ditanda dengan 2
2
diberi oleh
24
) 1 '
) '
2
2

n
x x
S
i
%
) 1 '
( ) '
) 1 '
2 2 2 2

n
n x x
n
x n x
i i i
8erlu diin"atkan !ahawa nilai @arians tidak !oleh ne"ati*.
Contoh 2.14
0unakan data +an" telah di"unakan se!elum ini, iaitu pada .a! 2.4
3 % 3 4 3 4 5 4 5 . % $ 1 4 4 11 6 2
6667 . $ ) 4 )' 7 ' 116
6 ) 1 '
) '
2
2 2 2
2

x n x
n
x x
S
i i
A
6667 . 13
6
#2
6
112 1&4
2

B
S
6ni menunujukkan !ahawa serakan cerapan set data 3 le!ih kecil dari ..
Aalau!a"aimanapun per!andin"an di antara dua populasi den"an men""unakan
@arians !oleh menim!ulkan kekeliruan. ;ntuk men"atasi masalah ini
diperkenalkan ukuran pekali @ariasi.
Takrif 2.17
!ekali Cariasi mengukur serakan data dengan lebih memuaskan kerana
ukuran ini telah mengambil kira serakan relatif. 7anya ditanda dengan B<
diberi oleh
: %
< 1$$
x
S
.
6an+a !er"una se!a"ai penunujuk sama ada serakan data kecil atau se!alikn+a.
9ilai +an" kuran" daripada 1$< !iasan+a dian""ap kecil. 8ekali @ariasi !oleh
di"unakan untuk mem!andin"kan serakan !e!erapa set data. -atu ke!aikan
ukuran ini ialah ian+a tidak !erunit. elemahan @arians se!a"ai sukatan serakan
ialah unit +an" di"unakan. /isaln+a cerapan den"an unit rin""it dan tahun. ;nit
!a"i @ariansn+a ialah rin""it
2
dan tahun
2
. ;ntuk analisis data, sepatutn+a
men""unakan unit +an" sama den"an data asal. Bleh +an" demikian diperlukan
sukatan sisihan piawai.
Takrif 2.1'
2isihan pia*ai ialah punca kuasa dua Carians< ditanda dengan 2<
2 1
2
S D # ambil nilai yang positif
4en"an itu unitn+a sama den"an unit asal.
Contoh 2.1"
irakan sisihan piawai dan pekali @ariasi !a"i set data 3 dan ..
25
#165 . $ 6667 . $
A
S , :
3
%
< 4125 . 2$ < 1$$
4
#165 . $

-
.
% 6&6& . 3 6667 . 13 , :
.
%
< 4225 . &2 < 1$$
4
6&6& . 3

4aripada nilai pekali @ariasi mem!eri "am!aran !ahawa cerapan data set . le!ih
!erselerak daripada data set 3.
+ata yang Terkumpul
!ersentil bagi data yang terkumpul diberi oleh rumus di ba*ahE
-
8
% -.
8
C
fp
l KLS p n ) ) . $ ' '
-.
8
: sempadan !awah kelas persentil +an" sepadan den"an nilai 7= +an"
sama den"an $.p atau nilai terhampir +an" le!ih !esar daripada $.p.
=- : kekerapan lon""okan se!elum kelas persentil.
l : le!ar selan" kelas
*
p
: kekerapan dalam kelas persentil
:arians, !a"i data terkumpul di!eri oleh rumus di !awahD
-
2
%
) 1 '
) '
) 1 '
) '
2 E
2 E
2 E E

n
n
f x
x f
n
x x f
i i
i i
i i
4en"an *
i
kekerapan dalam tiap2tipa kelas
x
i
E
ialah titik ten"ah tiap2tiap kelas
Contoh 2.1A
0unakan data contoh 2.1. irakan min, @arians dan median.
elas )itik *
6
x
i
E
*
i
x
i
E
*
i
1
2
3
4
5
6
7
#
&
1$
17
22
27
32
37
42
47
52
57
62
2
1$
1&
27
16
1$
6
5
3
2
34
22$
513
2
2
2
2
26$
171
124
57#
4#4$
13#51
2
2
2
2
1352$
&747
76##
1$$ 34#$ 13$,67$
26
i)

1$$
34#$
1
1
E
k
i
i
k
i
i i
f
x f
x
34.#$
ii)
) 1 '
) '
2
1
E
1
2 E
2

n
n
f x
x f
S
k
i
i i
k
i
i i
%

&&
1$$ ( ) 34#$ ' 67$ , 13$
2
&6.63 tahun
2
- % 63 . &6 % &.# tahun
iii) 8
5$
% -.
5$
C
5$
) =- ) 5 . $ ' '
f
l n
% 2&.5 C
27
5 ) 31 5 . $ 1$$ '
% 2&.5 C
27
5 ) 31 5$ '
% 33
!eringatanE !
"#
adalah sama dengan median.
%:T7F:8 ;87T +;:
1. 4ata di !awah menunujukkan pen"eluaran harian sejenis lo"am 'tons) !a"i #$
hari tertentu +an" dihasilkan oleh se!uah kilan".
15.# 26.4 17.3 11.2 23.& 24.# 1#.7 13.& &.$ 13.2
22.7 &.# 6.2 14.7 17.5 26.1 12.# 2#.6 17.6 23.7
26.# 22.7 1#.$ 2$.5 11.$ 2$.& 15.5 1&.4 16.7 1$.7
1&.1 15.2 22.& 26.6 2$.4 21.4 1&.2 21.6 16.& 1&.$
1#.5 23.$ 24.6 2$.1 16.2 1#.$ 7.7 13.5 23.5 14.5
14.4 2&.6 1&.4 17.$ 2$.# 24.3 22.5 24.6 1#.4 1#.1
#.3 21.& 12.3 22.3 13.3 11.# 1&.3 2$.$ 25.7 31.#
25.& 1$.5 15.& 27.5 1#.1 17.& &.4 24.1 2$.1 2#.5
a) Fari julat !a"i data di atas
!) .ina jadual kekerapan den"an men""unakan 7 kelas den"an le!ar kelas 4
tons. 0unakan 5.$ se!a"ai had kelas !awah kelas pertama.
c) .ina jadual kekerapan relati*, kekerapan lon""okan .
d) .ina histo"ram, poli"on kekerapan dan poli"on kekerapan lon""okan
'atau o"i*)
27
e) Fari mod dan median den"an men""unakan data mentah dan data
terkumpul
*) .ina plot dahan dan daun dan ta*sirkan jawapan anda
2. 4ata di !awah menunjukkan perjalanan 'dalam ri!u km) +an" dilakukan oleh 1$$
oran" jurujual se!uah s+arikat.
4$ 26 41 4$ 3& 34 61 42 47 23
43 2& &3 46 32 44 71 45 62 36
4& 31 35 36 #4 #1 51 51 52 66
55 44 1# 33 3# 2# 42 11 4# 55
65 54 &7 67 ## 44 3& 42 35 5$
73 6$ 41 4$ 2& 24 5# 47 53 45
3$ 31 32 34 4# 76 3# 52 63 41
36 5$ 31 56 35 15 26 2# 41 45
32 27 75 3$ 6# 24 37 3$ 2$ 5$
1$ 65 52 2$ 36 3# 3# 43 21 55
a) Fari julat !a"i data di atas
!) .ina jadual kekerapan den"an men""unakan & kelas, "unakan 1$ se!a"ai
had kelas !awah kelas pertama.
c) .ina jadual kekerapan relati*, kekerapan lon""okan
d) .ina histo"ram, poli"on kekerapan dan poli"on kekerpan lon""okan 'atau
o"i*)
e) 4aripada o"i*, an""arkan !ilan"an jurujual +an" perjalann+a kuran"
daripada 44 ri!u km.
*) Fari mod, median dan @arians !a"i data mentah dan data terkumpul.
") Fari 8
2$
, 8
#5
!a"i data terkumpul dan ta*sirkan jawapan kamu.
h) .ina plot dahan dan daun dan ta*sirkan jawapan anda.
i) .ina plot kotak dan ta*sirkan jawapan anda.
3. -atu tinjauan telah di!uat ke atas umur hidup atau usia oran"2oran" /ela+u di
/ala+sia. 4aripada 5$ rekod kematian, data !erikut diperolehi
66 6# 7$ 71 74 7$ 7$ 75 6& 71
6& 6# 6# 6# 72 73 66 71 72 73
66 72 67 77 6# 72 7$ 7$ 61 7$
75 66 72 67 66 7$ 73 71 7$ 63
77 67 72 66 6& 71 72 74 65 63
.erdasarkan jadual terse!ut :
a) 9+atakan umur terpanjan", umur terpendek dan kira julatn+a.
!) .entukkan jadual ta!uran kekerapan 'data terkumpul) +an" men""unakan
6 kelas den"an le!ar kelas 3 tahun.
c) .ina jadual kekerapan relati* dan jadual kekerapan lon""okan.
d) .ina poli"on kekerapan dan poli"on kekerapan lon""okan 'atau o"i*).
e) 3n""arkan median daripada o"i*.
2#
4. 4i !awah adalah jan"kamasa ha+at !ateri kereta 'tahun)
2.2 4.1 3.5 4.5 3.2 3.7 3.$ 2.6
3.4 1.6 3.1 3.3 3.# 3.1 4.7 3.7
2.5 4.3 3.4 3.6 2.& 3.3 3.& 3.1
3.3 3.1 3.7 4.4 3.2 4.1 1.& 3.4
4.7 3.# 3.2 2.6 3.& 3.$ 4.2 3.5
a) .ina jadual ta!uran kekerapan den"an men""unakan 7 kelas dan le!ar
kelas $.5 !ermula dari 1.5.
!) .ina histo"ram, poli"on kekerapan lon""okan atau o"i*.
c) Fari min, mod dan median 'daripada data atas 'data mentah) dan ju"a
daripada jadual ta!uran kekerapan).
d) Fari @arians dan sisihan piawai 'daripada data di atas dan ju"a daripada
jadual ta!uran kekerapan).
e) ira pekali @ariasi.
*) Fari 8
7$
, 8
75
, 8
#$
'daripada jadual ta!uran kekerapan)
") 3n""arkan 8
#$
, 8
5$
daripada o"i*.
h) .ina plot dahan dan daun dan ta*sirkan jawapan anda.
5. .erikut adalah satu set data :
7 4 5 6 7 3 4 4 #
a) Fari min, mod dan medians.
!) Fari @arians dan sisihan piawai.
c) irakan 8
3$
, 8
72
dan ta*sirkan jawapan kamu.
d) .ina plot kotak dan ta*sirkan jawapan anda.
6. .erikut adalah mata tim!unan "red !a"i 25 oran" pelajar setelah men"am!il 6$
kredit.
2.6 1.# 2.6 3.7 1.&
2.1 2.7 3.$ 2.4 2.3
3.1 2.6 2.6 2.5 2.7
2.7 2.& 3.4 1.& 2.3
2.3 2.2 3.5 3.$ 2.5
a) .ina jadual kekerapan den"an men""unakan 5 kelas dan le!ar kelas $.5
!ermula dari 1.5
!) .ina o"i*. .erapakah !ilan"an pelajar +an" mempun+ai mata tim!unan
kuran" dari 2.#.
c) 4apatkan min, median, @arians dan sisihan la,im 'daripada data asal dan
ju"a daripada jadual ta!uran kekerapan).
d) Fari 8
6$
dan ta*sirkan jawapan anda.
e) 3n""arkan 8
6$
daripada o"i*.
7. .erikut adalah satu set data :
$, 4, 2, 4, 5, #, &, #, 6, 4,
2&
a) irakan min, mod dan median
!) irakan @arians dan sisihan la,im
c) irakan pekali u!ahan atau pekali @ariasi
d) Fari 8
4$
dan ta*sirkan jawapan anda.
e) .ina plot kotak dan tasirkan jawapan anda.
3$