Frat niversitesi

Mhendislik Fakltesi
Elektrik - Elektronik Mhendislii Blm


ENERJ LETM
DERS

(DERS NOTLARI)



















Hazrlayan: Ar. Gr. Gkay BAYRAK ELAZI-2008
1
letim Hatlarnn Elektriksel Yaps
a) Srekli Durum:Nominal alma (servis artlar altnda alma)
b) Geici Durum:Devre ama-kapama durumlar,arza durumlar

letim Hatlarnn Mekaniksel Yaps:
a) letim hatlarnda sehim,tel gerilme hesaplar
b) letim hatlarnda direk gerilme hesaplar
c) letim hatlarnda izolatrler ve mekanik dayanmlar

1) Direklere Gelen Kuvvetler:
a) Dey Kuvvetler
b) Yatay Kuvvetler

a) Dey Kuvvetler
1) letken Arl (G
i
):

ekil 1: letken Arlklar
B direi iin:

g o i
a p G * =
kg

p
o
: Telin arl (kg/m)

Kesit (mm
2
) St-Al letken
Al St
Arlk
(kg/km)
Kopma
Dayanm(kg)
elik ap
(mm)
Toplam
ap (mm)
Swallow
(3 AWG)
26,69 4,45 108 1023 2,38 7,14
Raven
(1/0 AWG)
53,49 8,89 215,9 1940 3,37 10,11
Pigeon
(3/0 AWG)
85,01 14,22 342,9 3030 4,25 12,75
Patridge
(266 MCM)
135,2 22 545,4 5100 6,00 16,28
Hawk
(477 MCM)
241,7 39,4 974,9 8820 8,04 21,80
2

AWG (American Wire Gauge)

OOOO 4/0 en byk kesit
OOO 3/0
OO 2/0 1 CM=5067.10
-7
mm
2

O 1/0 =0,5067.10
-3
mm
2

1
2 1 MCM=10
3
.CM= 0,5067 mm
2

3
4 1 MCM 0,5067 mm
2

.
.
40

O.G.de kullanlan iletkenler: Swallow (krlang), Raven (kuzgun), Pigeon (gvercin)
(St-Al letkenler)

A.G.de kullanlan iletkenler saf Al iletkenlerdir.

2) Direin Kendi Arl (G
d
)
3) zolatr Arl (G
iz
)
4) Montr Arl (G
m
) (100 kg)

b) Yatay Kuvvetler:
1) letkenlerin ekme (Germe) Kuvveti:



T
m
= .S (kg)


: Gerilme (kg/mm
2
)
S : Kesit (mm
2
)
Genel olarak =11 kg/mm
2
olarak alnr.

=
em
T
m
=
em
. S

em
=Gerilme Emniyet Katsays

Trkiye elektrik enerjisinin iletilmesi ve datlmas asndan 5 blgeye ayrlmtr.

2) Diree Etki Eden Rzgar Kuvveti (W
d
):

W
d
=c.q.F (kg)

F: Rzgara maruz kalan Yzey Alan (m
2
)
c: Dinamik Rzgar Basn Katsays
q: Dinamik Rzgar Basnc (kg/m
2
)

3
Rzgarn Etkisinde Bulunan eler c
1 Profil demirinden yaplm tek yzl kafesler

1,6
2 Profil demirinden yaplm kare ya da dikdrtgen kesitli kafes direkler

2,8
3 Borudan yaplm tek yzl kafesler

1,2
4 Borudan yaplm kare ya da dikdrtgen kesitli kafes direkler

2,1
5 Daire kesitli aa,elik boru ve beton direkler

0,7
6 Altgen ve sekizgen kesitli elik boru ve beton direkler

1,0
7 ap 12,5 mm

ye kadar olan iletkenler

1,2
8 ap 12,5 mm

ile 15,8 mm arasnda olan iletkenler

1,1
9 ap 15,8 mmden byk olan iletkenler

1,0


q (kg/m
2
)
Arazi zerindeki
Ykseklik (m)
Direkler,traversler ve
izolatrler
letkenler
0-15

55 (106,78 km/h) 44 (95,51 km/h)
15-40

70 (120,47 km/h) 53 (104,83 km/h)
40-100

90 (136,61 km/h) 68 (118,74 km/h)
100-150

115 (154,42 km/h) 86 (133,54 km/h)
150-200

125 (160,99 km/h) 95 (140,35 km/h)
NOT: Parantez iindeki deerler rzgar hzlardr.


16
2
V
q =


formlnden hesaplanr.Burada V: Rzgar Hzdr.(m/sn)
4

ekil:2 Tepeye ndirgenmi Rzgar Kuvveti

W
t
.h=W.e
W
h
e
W
t
=
) ( 3
) 2 .(
b a
b a h
e
+
+
=

W
t
= Tepeye ndirgenmi Rzgar Kuvveti
Burada e deeri yamuun arlk merkezinden bulunur.
rnek: 1,5 / 9,3 tipinde verilen santrifj tipi beton direi gz nne alalm.Tepe apb=135
mm dir.Bu direin temel derinlii 1,2 m. olmas gerektiinden:

h=9,3-1,2=8,1 m.
Her 1 metrede ap 15 mm artaca iin;
a=135+8,1*15=256,5 mm
2
586 , 1
2
8100 ). 135 5 , 256 (
2
). (
m
h b a
F =
+
=
+
= , e=3,63 m.
W=c.q.F=0,7.55.1,586=61 kg
W
h
e
W
t
= = 61 .
1 , 8
63 , 3
=27 kg
15/ 9,3:Rzgarsz tepe kuvveti 1,5x100=150 kg ve boyu 9,3 m. olan santrifj beton direk
150-27=123 kg Direin rzgarl tepe kuvveti

5
letkenlere Gelen Ek Ykler
1) Ek Buz Yk
2) Ek Rzgar Yk

1) letkene Gelen Ek Buz Yk (P
buz
):

Buz yk en fazla -8 derece ile +2 derece arasnda meydana gelir.Ynetmelie gre buz -5
derecede oluur ve buna gre hesaplamalar yaplr.

d k P
buz
=


P
buz
= Metre bana oluan buz arl (kg/m)
k = Blgelere gre belirlenmi bir katsay
d = letken ap

ekil 3: letkene Gelen Ek Buz Yk

Ortam Scakl (C
o
)
Blge
No

k
Min Max
I 0 -10 50
II 0,2 -15 45
III 0,3 -25 40
IV 0,5 -30 40
V 1,2 -30 40

rnek: 3. buz yk blgesinde 3/0 AWG iletkeninin buzlu arln hesaplaynz.
3/0 AWG Pigeon, kesiti:99,23 mm
2
, toplam ap:d=12,75 mm (tablodan)
Tablodan 3. blge iin k=0,3 olduu grlr.Buradan:
d k P
buz
= =0,3 75 , 12 =1,0712 kg/m hesaplanr.P
0
=0,3429 kg/m olarak tablodan alnrsa:

P
n
=P
0
+P
b
=0,3429+1,0712=1,4141 kg/m bulunur.
Bu deer yaklak olarak iletken arlnn 4 kat bir deerdir.
6
3) Ek Rzgar Yk (W
i
):

letkene dik ynde esen rzgar gz nne alnr.

ekil 4: Ek Rzgar Yk

2 2
0 i n
W P P + =

Wi=c.q.d.10
-3
(kg/m)

Rzgar yk ile buz yk beraber dnlmez.Rzgar yknn +5 C
o
de olutuu kabul
edilir.
a) 200 metreye kadar olan direk aklklar iin rzgar kuvveti:

Pw=c.q.a
w
.10
-3
(kg)


b) 200 metreden byk aklklarda ise rzgar kuvveti:

Pw=c.q.d.(80+0,6.a
w
).10
-3
(kg)


a
w
=Rzgar akl (menzili)


ekil 5: Rzgar Akl

a
w
=
2
2 1 a a +


7
d < 12,5 mm iin c=1,2
12,5 < d < 15,8 mm iin c=1,1
15,8 < d iin c=1

Yatay bir menzilde a
w
=a
g
dir.

rnek: 1/0 AWG iletkenine gelen ek rzgar ykn ve rzgarl iletken arln hesaplaynz.

1/0 AWG (Raven): d=10,11 mm olduundan tablodan c=1,2 olarak seilir.

Po=0,2159 kg/m (tablodan)

q=53 kg/m
2
(tablodan)

NOT: Orta gerilim hatlarnn yerden ykseklii mterek hatlar hari, 15-40 m. arasdr.

Wi=c.q.d.10
-3
=(1,2).(53).(10,11). 10
-3
=0,643 kg/m

Pn=
2 2
643 , 0 2159 , 0 +
=0,6783 kg/m Yaklak olarak iletken arlnn 3 kat.

Zincir Erisinin Denklemi ve Boyu:


ekil 6: Zincir Erisi
V=Pn.x
H=Pn.c

P: E noktasndaki ekme (cer) kuvveti
Pn: Telin 1 metresinin arl (kg)
c: Tel erisinin parametresi
8
Yatay bir menzilde telin en alt noktasndaki gerilme: T=H

tg =
c
x
c P
x P
H
V
n
n
= =
.
.

tg =
x
c H
V
dx
dy
ise
dx
dy
.
1
= =

dy=
c
1
.x.dx
y=
dx x
c
.
1

y=
c
x
. 2
2


y= c +
c
x
. 2
2


ki nokta arasnda asl bir tel zincir erisi denilen bir ekil oluturur ve bunun denklemi
hiperbolik fonksiyon cinsinden:

ekil 7: Zincir Erisi Denklemleri
y=c.cosh
c
x
olarak verilir.Bu fonksiyon n=0,2,4,6. eklinde Maclaurin serisine alrsa:

y=c+
c
x
. 2
2
+
3
4
. 24 c
x
+
5
6
. 720 c
x
+..+ 1
!.
n
n
c n
x


Serinin ilk 2 terimi gz nne alnrsa:

y= c +
c
x
. 2
2

9
Bunlardan yararlanarak A-B noktalar arasndaki telin boyunu hesaplayalm:

tg
c
x
=
idi. x=l olarak alnrsa;

tg
dx
dy
c
l
= =


dx
dy
c. = l

) cosh . ( .
c
x
c
dx
d
c = l =c.sinh
c
x


x=
2
a
iin l = c.sinh
c
a
. 2
(Yar tel boyu)

L=2. l =2. c.sinh
c
a
. 2
(Toplam Boy)

l =c.sinh
c
x
ifadesi seriye alarak (n=1,3,5,7)

l =x+
2
3
. 6 c
x
+
4
5
. 120 c
x
+..+ 1
!.
n
n
c n
x

lk 2 terim alnarak;

l =x+
2
3
. 6 c
x
; x=
2
a
ve c=
n n
P
T
P
H
= ifadeleri burada yerine yazlarak;


l =
2
a
+
( )
2
2 3
2
2 3
2
3
. 48
.
2 . 6
.
8 2
. 6
2 /
T
P a a
T
P a a
P
T
a
n n
n
+ = + =

L=2. l L=a+
2
2 3
. 24
.
T
P a
n


olarak elde edilir.



10
Sehim (Fle) Hesab:

a)Yatay (simetrik) menzilde sehim
b)Eik (asimetrik) menzilde sehim

a) Yatay Menzilde Sehim:

ekil 8: Yatay Menzilde Sehim Hesab

G: Telin arl
T(H): ekme kuvveti

G=P
n
.a
B noktasna gre toplam moment
0 =
B
M


f
0
.T- 0
4
.
2
=
a G
f
0
=
T
P a
T
G a
n
. 8
.
8
2
=

Uzun menziller iin maclaurin serisinden ilk 3 terim alnrsa;

y=c+
c
x
. 2
2
+
3
4
. 24 c
x
, f
0
=y-c

f
0
+c =c+
c
x
. 2
2
+
3
4
. 24 c
x
f
0
=
c
x
. 2
2
+
3
4
. 24 c
x
; x=
2
a
ve c=
n n
P
T
P
H
= ifadeleri burada
yerine yazlarak;
f
0
=
( ) ( )
T
P
T
a P
T
a P
P
T
a
P
T
a
n n n
n
n
. 6
.
. 8
.
. 8
.
. 24
2 /
. 2
2 /
2
2 2
3
4 2

+ =

En son ifadedeki 2. terim Dzeltme Katsays olarak adlandrlr.
11
NOT:Bu forml sehim direk aklnn % 5ini geerse kullanlr.

c) Eik Menzilde Sehim:

ekil 9: Eik Menzilde Sehim
0 =
b
M

P.s=
2
.
4
1
G a

2
.
4
cos . .
cos
cos
cos
cos . cos
1
G a
f
T
T
p
P
T
f s
f
s
=
= => =
= => =

cos
cos . 8
.
cos . 8
. ..
cos
8
. ..
.
8
.
0
2
1
1
1 1
1
f
f
T
P a
T
P a a
f
a
a
T
P a a
f
p a G
T
G a
f
n n
n
n
=
= =
=
=
=
=

12
2 2
1
cos
h a
a
a
a
+
= =
rnek:3/0 AWG ,iletkeni 2. blgede simetrik menzil halinde,aralarnda 200 m. Uzaklk
bulunan iki direk arasna gerilmitir.
a) -5 C
o
+ %100 buzlu halde Tm=1091,53 kg. olduuna gre bu durum iin iletken boyu
ve sehim ne kadardr?
b) -5 C
o
+ %100 rzgarl halde Tm=862,63 kg. olduuna gre iletken boyu ve sehim ne
kadardr?

a) letken boyu :

P
0
=0,3429 kg/m
m kg P P P
m kg d k P
b n
b
/ 0571 , 1
/ 7141 , 0 75 , 12 . 2 , 0 .
0
= + =
= = =

L=a+
2
2 3
. 24
.
T
P a
n

( ) ( )
( )
m L
L
31 , 200
53 , 1091 . 24
0571 , 1 . 200
200
2
2 3
=
+ =


( )( )
( )
m
T
P a
f
n
84 , 4
53 , 1091 . 8
200 . 0571 , 1
. 8
.
2
2 2
= = =

b)
2 2
0 i n
W P P + =
W
i
=(1,1).(53).(12,75).(10)
-3
=0,7433 kg/m
( ) ( ) m kg P
n
/ 8186 , 0 7433 , 0 3429 , 0
2 2
= + =

( ) ( )
( )
m L
L
3 , 200
63 , 862 . 24
8186 , 0 . 200
200
2
2 3
=
+ =


( )( )
( )
m
T
P a
f
n
5 , 5
63 , 862 . 8
200 . 8186 , 0
. 8
.
2
2 2
= = =