UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005

Sayfa:1

SAP2000 LE DETAYLI EREVE ANALZ

SAP2000 Yapsal Analiz Program, sonlu elemanlar yntemi ile zm yapan
ve birok mhendis tarafndan hesaplardaki gvenilirlii bilinen bir yazlmdr.
SAP2000 bir (ubuk), iki (alan) ve (kat cisim) boyutlu elemanlar ile
mhendisin problemlerine cevap verebilmektedir.
naat mhendislii problemlerine bakldnda genel olarak kullanlan
elemanlar bir boyutlu ubuk (frame) elemanlardr. ok katl ve endstri tipi
yaplarda bu elemanlardan olduka faydalanabilir. ubuk elemanlar aslnda
sonlu elemanlar ynteminin zel bir halini temsil eder. En gereki davrana
ulaabilmek iin rnein bir kiri elemannn kat modellemesi yaplabilir veya
iki boyutlu alan elemanlar ile zme ulalabilir. Ancak, bu konuda yaplan
teorik almalar neticesinde belirli bir geometride boyutlu ya da iki boyutlu
yapsal elemanlarn bir boyutlu ubuk elemanlar ile temsil edilebilecei
belirlenmitir.
Bu almada, bir boyutlu ubuk elemanlardan tekil edilebilecek tek gzl
d merkez aprazl elik erevenin alan elemanlar ile zmne ve
ereve birleim detaylarn temsil eden lineer olmayan balant (non-linear
link) elemanlarnn nasl modellenebileceine ilikin bilgiler verilecektir. ekil
1 de, bu biimde modellenmi olan ereveyi grebilirsiniz.
Klasik balamda, dzlem elik bir erevenin statik hesab ubuk elemanlar
ile yapldnda yalnzca ubuklara ait kesit tesirleri ve programda seilmi
olan ynetmelie gre ubuk tahkikleri yaplr. Mhendis bu aamann
dnda bir de elik birleim detaylarn statik hesap sonucu elde ettii kesit
tesirleri yardm ile ekillendirir ve projeyi imalata hazr hale getirir. Ayn
ereve sistem, alan (shell) ve birleim noktalarnda lineer olmayan
elemanlar ile modellendiinde ise mhendis hibir ekilde kesit tahkiki ve
birleim noktalarnda birleim hesab yapmadan sonular direk olarak
okuyabilmektedir.
noktalarndaki

Yani,

bulon

alan
ve

elemanlarnda

kaynak

gerilmeleri

kuvvetlerini

ve

birleim

ekrandan

kolayca

grebilmektedir. Tabi ki bu modelleme biiminin bir ereve veya sistemin

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:2

tm iin yaplmas hem byk zaman ihtiyacn dourmakta hem de

dosyann bymesine ve zmde bir takm zorluklara neden olmaktadr.
Fakat bu rnein verilmesindeki asl ama, SAP2000 kullanlarak, tayc
sistemdeki ok zel noktalarn, karmak birleim detaylarnn ve byk
yklerin aktarld kritik blgelerin detayl olarak incelenebileceini ve daha
doru sonulara ulalabileceini gstermektir.

ekil 1: Alan ve Dorusal Olmayan Balant Elemanlar ile Modellenen elik

D Merkez aprazl ereve

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:3

1. Alan Elemanlarnn Modellenmesi

Alan elemanlar, SAP2000 de verilen shell eleman tipi kullanlarak
modellenir. Shell elemanlar, dzlemine dik ve paralel olan btn kuvvetleri
aktarabilme zelliine sahiptirler. Bu ekilde, shell elemanlar zerinde kuvvet
ve gerilme okumalar yaplabilir. Modellemede, shell elemanlar mmkn olan
en uygun sayda blnmek zorundadr. Bu ilem yaplmad takdirde yk
aktarm sreksiz olur ve kesin sonutan uzaklalr. Bu nedenle, shell
elemanlar sonlu sayda elemanlar ile temsil edilmelidir. Shell elemanlarda
okunan kuvvet ve gerilme deerleri her shell elemannn ortak dm
noktalarna aktardklar kuvvet veya gerilmelerin ortalamas alnarak elde
edilir. Alan elemanlarnn dzgn bir biimde blnmesinin nemi burada
aa

kar.

Hibir

dm

noktas

shell

elemann

ayrtlarnda

bulunmamaldr. Byle olmas durumunda iki shell eleman arasnda

sreksizlikler meydana gelir ve yk aktarm gerei yanstmaz. O halde, alan
elemanlar blnrken hibir alan elemannn ayrtnda dm noktas
olmamasna dikkat edilmeli ve bu dm noktalarnn blnm alan
elemannn kesinde bulunmas gerekmektedir. ekil 2de aprazn kirie
baland ve dzensiz bir geometriye sahip olan balant levhasnn doru
bir biimde blnm hali gsterilmektedir. Btn dm noktalar alan
elemanlarnn ke noktalarnda bulunmaktadr.

ekil 2: Alan Elemanlarnn Doru bir Biimde Blnmesine Ynelik bir rnek

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:4

2. Dm Noktalarnn Modellenmesi
2.1. elik Birleim Noktalar
Modelde, elik birleim noktalar kolon-kiri ve apraz birleimleridir. KolonKiri birleimi aln levhal moment aktaran rijit bir birleimdir. Bu birleimin
geometrik olarak uygulanabilmesi iin aln levhasna ihtiya duyulur. Kiri aln
levhasna kaynakl olarak gelir ve kolon kafas ile aln levhasnda alan
delikler sayesinde birbirlerine bulon ile balanarak birleim tamamlanm
olur. Ancak, bu birleimin SAP2000 de nasl modellenecei ok nemlidir.
SAP2000 de ayn dzleme iki adet alan eleman tanmlanamaz. O halde bu
iki elemann tanmlanabilmesi iin iki dzlem arasnda belirli bir mesafenin
bulunmas gerekir. Bu durumda ise temas mmkn olmad iin yk
aktarmndan bahsedilemez. ki alan eleman bir ekilde birbirlerine
balanmaldr ki bu sayede yk aktarm gereklesin. Balama ilemi dm
noktasnn karakteristik davrann temsil etmelidir. Aln levhal moment
aktaran birleimlerde kiriin balklarndan biri kiri u momentinden dolay
oluan basn eksenel kuvvetini dieri de ekme eksenel kuvvetini kolona
aktarr. Aln levhasna etkiyen bu kuvvetler basn ise aln levhas ile kolon
balk levhas arasnda yaslanma yzeyi oluturarak kuvvet aktarmn
gerekletirir. Kuvvetin ekme olmas durumunda ise herhangi bir yaslanma
yzeyinden sz edilemez ve iki levha birbirlerinden ayrlmak isterken devreye
bulonlar girerek yk aktarmn salam olurlar. Aka grlmektedir ki
karmzdaki problem dorusal bir problem olmaktan kar ve dorusal
olmayan hesap yntemlerine ihtiya duyulur. nk ihtiyacmz olan iki
elemandan biri yalnzca basn kuvvetlerini aktarrken dieri ekme
kuvvetlerini aktarmaktadr. Ayn mantk apraz birleimi iin geerli
klnmtr.
SAP2000 > Define > Link alt mensnde dorusal olmayan balant
elemanlar rahatlkla tanmlanabilmektedir. Link alt mensnn de altnda
GAP balant elemanlar bulunur. Bu elemanlar, kullanc tarafndan verilen
belirli bir basn dayanmna kadar rijit hareket yapar ve bu dayanmn
almas ile birlikte yine kullanc tarafndan verilen boluk (gap) miktar kadar
serbeste hareket eder (Bir eit geometrik sreksizlik yaratan eleman gibi
TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:5

davranr). Basn dayanm deeri yeterince byk verildii ve herhangi bir

boluk tanmlanmad takdirde basn kuvvetleri altnda iki alan eleman
arasnda sonsuz rijit bir yaslanma yzeyi elde edilmi olur. ekil 3 de Gap
elemanlarn almasna ilikin bir gsterim bulunmaktadr.

ekil 3: Gap Elemann alma Prensibi

Belirli dm noktalarna girilecek olan bulonlar ubuk eleman olarak
tanmlanr. Ancak tanmlanacak olan eleman dorusal olmayan bir eleman
gibi davranmaldr. Yani, sadece ekme eksenel kuvvetini aktarmaldr. Bu
zelliin

salanabilmesi

tanmlandktan

sonra

iin

bulonlar

seilerek

modelde

Assign

>

geometrik

yerlerine

Frame/Cable

>

Tension/Compression Limit alt mensne gidilir ve burada Compression

Limit = 0 yaplarak ilem tamamlanr. Bu sayede bulon olarak tanmlanan
elemanlar zerlerine etkiyen kuvvetlerden yalnzca ekme eksenel kuvvetini
aktarm olur. Unutulmamas gereken en nemli hususlardan biri de bulon
tanmlanan yere Gap elemann da girilmi olmasdr. Tersinir kuvvet
durumunda bulonun bulunduu nokta ekme eksenel kuvvetinden basn
eksenel kuvvetine gei yapabilir.

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:6

2.2. Kolon Ankraj Aya

Kolon ankraj ayaklarnn modellenme prensibi, kolon-kiri ve apraz birleim
noktalar ile ayndr. Tek fark, yaslanma yzeyinin elik taban plakas ile
beton grout (har) tabakas arasnda olmasdr. Yaslanma yzeyleri iin
dorusal olmayan Gap balant elemanlar kullanlrken bulonlar iin
Compression Limit = 0 olan yalnzca ekme kuvveti aktaran ubuk
elemanlar kullanlmaktadr. Bylece, ekme almayan malzeme prensibi ile
hesaplara dahil edilen betonun bu zellii yalnzca basn kuvvetinin
etkitilmesi ile salanm olur. Aadaki ekillerde modelde oluturulmu olan
ayr birleim noktas ve bunlara ait bilgiler yer almaktadr.

ekil 4: Sistemin Genel Grnm ve Dm Noktalar

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:7

ekil 5: Kolon-Kiri Birleim Detaynn Modellenmi Hali (Gap Elemanlar

Kapaldr)
3. zm
Sistem zerinde etkili olan iki adet yk tanmlanmtr. Bunlar kiri zerine
tanmlanan DEY ve sol kolona kiri hizasndan tanml YATAY yklerdir.
Ancak zmn SAP2000 tarafndan yaplabilmesi iin her iki yk durumuna
dorusal olmayan analiz tipi atanmaldr. Bylece, eleman baznda bozulan
dorusallk onu dikkate alan hesap seenei ile uyumlu hale getirilmi olur.
zmn ardndan, zme ait karakteristik gerilme dalmlar ve yer
deitirme deerleri incelenebilir. zellikle YATAY yklemede, d merkez
aprazlar arasnda kalan kiri kesitindeki sabit kayma gerilmesinden tutunda
aprazlardaki sabit eksenel gerilmelere ve dier birok karakteristik davran
biimlerine kadar her trl gerilme dalm rahatlkla incelenebilmektedir.
Bunun yannda dm noktalarnn alma biimleri gzlenebilmekte ve
bulonlara gelen ekme kuvvetleri direk olarak okunabilmektedir. Ayrca,

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:8

istenirse ikinci mertebe etkileri gz nne alnarak zm yaplabilir ve

sistemin ya da erevenin gerek burkulma gvenlii elde edilebilmektedir.
Aadaki

ekillerde

tipik

gerilme

dalmlar

ve

ekil

deitirmeler

gsterilmektedir. Bu deerlerin kontrol asndan ayn sisteme edeer

ubuk sistem modellenebilir. Ancak, bu alma kapsamnda bahsi geen
modelleme yaplmamtr. Buradaki asl ama, SAP2000 de detayl bir
incelemeye

vesile

olacak

bir

modellemenin

nasl

yaplabileceini

gstermektir.

ekil 6: Dey Yer Deitirme

ekil 7: Yatay Yer Deitirme

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:9

ekil 8 de burkulma analizi birinci modu gsterilmektedir. Burkulma birinci

modu faktr deeri, sistemin zerindeki iletme yklerinin ka katndan sonra
herhangi bir kesitte burkulma olacan tanmlar. zellikle d merkez bal
apraz sistemlerde iki balant arasnda kalan kiri kesitinin basn bal
burkulmasna kar tutulmas nerilir. Nitekim sistemde burkulan ilk blge
buras olmaktadr.

ekil 8: Birinci Burkulma Modu ve Burkulma Gvenlik Faktr

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:10

ekil 9 da S11 gerilme snrlar gsterilmektedir. S 11, kiri balndaki alan

elemanlarnn normal gerilmesini vermektedir. Grld zere, kiri alt ve
st balklar kuvvetin etkime ynne gre basn ve ekme etkileri altnda
kalmaktadr. Ayrca, ekle bakarak apraz elemanlar zerindeki sabit ekme
ve basn normal gerilme deerleri okunabilmektedir ki bu sonu beklenildii
gibi kmtr.

ekil 9: Yatay Kuvvet Altnda Kiri Alt ve st Balk Normal Gerilme Deerleri
Not: Gerilme leindeki rakamlar 10 -3 ile arplr ve ton-cm cinsinden ifade
edilir.

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:11

ekil 10 da kiri gvdesinde oluan S 12 kayma gerilmeleri gsterilmektedir.

Bilindii gibi, d merkez aprazl elik erevelerde aprazlarn baland
kirilerin gvdesinde kesme kuvveti younluu ok fazla olmaktadr. Bu
durum kiriin yeterince rijit olmamas halinde gvdede burumaya sebep
olabilir. Burumann grlmemesi iin gvde eleman ekil 10 daki ara
blgede berkitilerek glendirilmelidir.

ekil 10: Yatay Kuvvet Altnda Kiri Gvdesinde Oluan Kayma Gerilmeleri
ekil 9 ve 10 gstermektedir ki, d merkez aprazlar arasnda kalan kiri
elemanlarnda kesit tesirlerinin ylmas sz konusu olmaktadr. O halde bu
blgede kesit tesirlerinin youn olmas sonucu plastik mafsal oluumu
beklenebilir. Deprem ynetmeliine bakldnda merkezi aprazl sistemler
sneklik dzeyi normal kabul edilirken yukarda aklanan olgu nedeniyle d
merkez aprazl sistemlerin sneklik dzeyi yksek olarak kabul edilmesi
mhendislik asndan uygundur.

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:12

ekil

11

ve

12

de

ankraj

plakasnda

oluan

normal

gerilmeler

gsterilmektedir. Kuvvetin etkime ynne gre bulonlarda ekme kuvveti

oluur. Bunu dengeleyen kuvvet ise beton groud da oluan basn gerilmesi
ve onun toplam kuvvetidir.

ekil 11: ekil Deitirmi Kolon Ankraj

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html

UBUK ELEMANLI EREVELERN KABUK ELEMAN BLMLENDRME LE ZM.

NONLINEAR RNEK TEM MHENDSLK 2005
Sayfa:13

ekil 12: Ankraj Plakasnda Oluan Normal Gerilme Dalm

TEM MHENDSLK 2005 SAP2000 Havuzu rnei Makalesi. Veri dosyas adresi:
http://www.comp-engineering.com/havuz/SAP2000_256.html