Osmanl Kanunnamelerinde slm Ceza

Hukukuna aykr hkmler

Do. Dr. Cokun ok
GlR: 3. Kasm 1839 (26. aban 1255) tarihli Hatt Humayun'un
Mustafa Reit Paa tarafndan Glhane'de okunmasnn zerinden
tam alt ay getikte Tanzimat'n ilnndan sonra karlan kanun-
larn ilki olan 3 Mays 1840 (1. Rebi I. 1256) tarihli Kanun-i Ceza
karlmt (1). Bir mukaddime on fasl ve bir hatimeden (2)
ibaret olan bu kanun, esas itibariyle slm hukukundan pek ayrl-
mazsa da slm hukukunda bulunmyan birok yenilikleri de iine
almaktadr. slm hukukuna pek aykr olmamakla beraber Tanzi-
mat'dan sonra karlm olan ilk kanunun bir ceza kanunu olmas
bir tesadf eseri deildir; zira daha nceleri Fatih Sultan Mehmed,
Kanun Sultan Sleyman ve dier hkmdarlar zamanlarnda ka-
rlm olan kanunnamelerde de ksmen olsun slm ceza hukukundan
ayrlmak yolu tutulmutur. Gerek slm Devleti, slm'n kt
VII. yzylda ye onu kovuturan yzyllarda badndrc bir sr'at-
le genilemee balaynca Kuran'n ve Snnet'in tespit etmi oldu-
u hukuk kurallar bu byk devletin ve onu tekil eden byk in-
san topluluklarnn btn ihtiyalarn karlyamaz bir duruma gir-
mi, bunun iin de bir vandan Kyas ve cma yoluyla slm huku-
kunun boluklar doldurulmya allm, br yandan da ister is-
temez yerli rf ve det hukukuna yer verilmitir. Bir ok noktalarda
ok ileri dncelere dayanan slm ceza hukukunun da baz sula-
ra tyin etmi olduu cezalarn ok ar olmas ve baz sulularn
cezalandrlmas iin kotuu artlarn o sulularn neticede az bir
ceza ile kurtulmalarn salamas, i hayatlarn dzenlemek istiyen
(1> JBk. Ahmed Ltfi, Mir'at-i Adalet, S. 127 v. t.
(2) Trk Tarih Kurumundaki yazma nshada (N. 10) hatime yerine
3 maddelik ibir Zeyl-i 14. fasl vardr ki kalpazanlk ve evrak sahtekrln-
dan bahsetmektedir.
126 COKUN OK
birok slm devletlerini, daha ok erken bir zamanda trl nokta-
lardan slm ceza hukukunu terketmek ve ya onun hkmlerini
yeni kurallarla tamamlamak zorunda brakmtr; yle ki 20. yzyl -
lm ilk on yllarnda, slm dinini her ynde aynyla uygulamaya a-
lan Saud Arabistan bir yana braklrsa slm lkelerinin oun-
da slm ceza hukuku ya ksmen ya tamamen braklm bulunu-
yordu. Daha nceleri Fatih Sultan Mehmed gibi henz Halife olm-
yan ve Kanun Sultan Sleyman gibi stelik Halife de olan Osmanl
Padiahlar da slm ceza hukukuna aykr hkmleri, kartm
olduklar kanunnamelere koymaktan ekinmemilerdi.
te bu yazmzda trl padiahlar zamannda karlm olan
kanunnamelerin bazlarnda slm ceza hukukuna aykr ne gibi h-
kmler bulunduunu, ne gibi hususlar iin ne gibi yeni hkmler
konulmu olduunu tespit etmek istiyoruz. Bunun iin nce slm
ceza hukukuna toplu olarak bakmay faydal buluyoruz. Bu suretle
hem Arap harflerini bilmiyen veya yabanc bir dil anlamyan arka-
dalarmza slm ceza hukuku hakknda toplu bilgi vermek imk-
nn elde etmi, hem de Osmanl kanunnamelerindeki hkmlerin
ne gibi hususlarda slm ceza hukukundan ayrldklarn daha iyice
gstermek frsatn bulmu oluruz.
Osmanl kanunnamelerinden incelemek zere setiklerimiz un-
lardr:
1) Fatih Sultan Mehmed Kanunnamesi (MOG, I. 1921, S. 19
ve t.).
2) Kanun Sultan Sleyman Kanunnamesi (TOEM, 16 - 19.
saylara ek).
3) Bosna Kanunnamesi (Glasnik Zemaliskog Muzeja u Bosni i
Hercegovini, XXXVIII, 1916, 3/4 S. 448 ve t.).
4) IV Mehmed zamannda (1648 - 1687) yrrlkte olan ceza
kanunnamesi (Ahmed Ltfi, Mir'at-i Adalet, S. 78 ve t.).
I. SLM CEZA HUKUKU: slm'da ceza hukukuna Uku-
bat denir. slm dinine gre hayatta insanlarn iledikleri eylemler
ceza hukuku bakmndan yediye ayrlr:
1) Farz olan eylemler: Bunlar yle eylemlerdir ki Allah'n bun-
larn yaplmasn emrettii hakknda ayetler ve mtevatir,
sarih hadisler vardr: Msl. namaz klmak, oru tutmak, ze-
kt vermek gibi. Bunlarn yaplmas gerektiine inanmyan-
lar kfir saylrlar. Bu eylemleri yapmyanlar ise br dn-
yada belli cezalara arptrlrlar.
OSMANLI KANUNNAMESNDE AYKIRI HKMLER 12?
2 Vacib olan eylemler: Bu gibi eylemlerin yaplmasn da Al-
lah'n emrettii hakknda ayetler ve mevvel hadisler var-
dr. Msl. eker bayramnda sadaka vermek veya Kurban
bayramnda kurban kesmek gibi. Bu gibi eylemleri yapm-
yanlar da br dnyada cezalandrlrlara da bu eylemlerin
vacip olmadna inananlar kfir saylmazlar.
3) Snnet olan eylemler: Bunlar Peygamber'in oka yapm
olduu eylemlerdir: Msl. toplu olarak ibadet gibi. Bu gibi
eylemleri yapmayanlar azarlanrlar ve br dnyada ceza-
landrlmazlarsa da Peygamber'in efaatine de gvenemezler.
4) Mustahab (veya nafl veya mandb) eylemler: Bunlar Pey-
gamber'in arasra yapt veya bu eylemleri yapan kimselere
bunlarn mkfatlandrlacaklarm syledii eylemlerdir. Msl.
farz olmyan ibadetler ve sadakalar. Bu eylemleri iliyenler
sevap kazanrlar, ilemiyenler azarlanmazlar.
5) Mubah olan eylemler: Bunlar yle eylemlerdir ki yaplmalar
mkfatlandrlmad gibi yaplmamalar da gnah saylma:z
Msl. konumak, uyumak, yrmek gibi.
6) Haram olan eylemler: Bunlar Allah'n kesin olarak menetti-
tii elyemlerdir: Msl. zina ilemek ,adam..ldrmek vsr. gibi.
Haram bir eylemi yapan ve yaptna piman olmyan kim-
seler br dnyada cezalandrld gibi baz durumlarda
piman olsun veya olmasn bu dnyada da cezalandrlrlar.
Haram bir .eylemin haram olmadn syliy enler ise kfir
saylrlar.
7) Mekruh olan eylemler: Bunlar yle eylemlerdir ki bunlar
iliyenlerin br dnyada ceza grmesinden korkulur ve i-
lemiyenler sevap kazanr: Msl. uygunsuz bir zaman veya yer-
de ibadet etmek, camide sadaka vermek gibi (3).
te slm ceza hukuku bu eylemlerin haram olanlar ile urar.
Bu gibi eylemlerin ilenmesine engeller koymaya alr; iliyenleri
ise cezalandrr.
slm lkesinde yani slm hukukunun, slm kanunlarnn uy-
gulanabildii yerlerde yayan ve yaamak istiyen Mslman ve
Ehl-i Kitap kimselerin (Zimm olsun Mste'min olsun) hayat, mal,
rz ve erefi slm ceza hukuku tarafndan eit olarak korunur. Bun-
lara dokunanlar ise ayn hukuka uyularak cezalandrlr. Hrler gibi
(3) Eylemlerin taksimi hakknda fazla bilgi iin Bk. Mehmet Zihni, Ki-
tab-l-Tahare, S. 4 v. t. orada eylemler sekize ayrlmaktadr.
128 COKUN OK
kullar da slm ceza hukuku tarafndan korunurlar, yalnz baz du-
rumlarda gerek kula kar ilenen sulara gerek kullarn iledii
sulara daha hafif cezalar verilir. Mslman olsun Zimm veya Ms-
te'min olsun bir kimsenin cezalandrlabilmesi iin ise o kimsenin
ergin (bali) olmas gerekir. Erginlik almetleri kendisinde gz-
ken erkek ve kadnlara ergin denir, ancak kzlar 9 uncu erkekler
12 inci yalarndan nce ergin saylamazlar. 15 inci yalarn geir-
mi olan kzlar ve erkekler ise erginlik almetleri kendilerinde grl-
mese bile ergin saylrlar.
Bir kimsenin cezaya arptrlabilmesi iin ayrca akl banda
olmas gerekir. radesini sarholuk gibi bir sebeple geici bir zaman
iin kaybetmi olanlar bu durumda iledikleri sulardan tr so-
rumlu saylrlar.
slm Ceza hukukuna gre cezalandrlmas gereken Haram
eylemler balca u ekilde sralandrlabilirler:
nsann akl na kar ilemi olduu eylemler. Msl. sarho
edici iki imek ve sarholuk gibi.
Neseb'e kar ilenmi eylemler; zina gibi.
Baka birisinin malna kar ilenmi olan eylemler. Msl. hrsz-
lk ve yol kesme gibi.
Bakasnn rz ve erefine kar ilenmi olan eylemler; zina if-
tiras (Kazf) gibi.
Bakasnn canna veya vcut salna kar ilenmi olan ey-
lemler; ldrme ve yaralama gibi.
Dar-l-slm'da oturanlarn genel olarak rahat ve bar iinde
yaamalarna kar ilenmi olan eylemler; yalan yere tanklk, k-
fr, dvme vsr. gibi.
Su iliyen kimselerin cezalandrlmasn istemek hakk slm
ceza hukukuna gre ya Allah'a (Hakk Allah) ya zarar gren kiiye
veya varislerine aittir (Hakk-i Adem). Bu yarm bir bakma bugn-
k modern ceza hukukundaki Resen kovuturma ikyete bal
kovuturma ayrmna benzemekte ise de her noktada bu ayrmlar
birbirine uymazlar. Hakk Allah'a giren sular kovuturmak ve fail-
lerini cezalandrmak genel olarak slm devletinin reisine veya
onun tyin etmi olduu yargca aittir; Hakk-i dem'ye giren bir
suun kovuturulmasn ve cezalandrlmasn istemek hakk ise za-
rar gren tarafa veya miraslarna der, Ne Hakk-i dem'ye ne
de Hakk Allah'a giren sular ilemi olan kimseleri affetmek hakk
devlet reisine verilmemitir. nk birisi insann mamelek hukuku
*-***<v<mmm*nm*MnmmiH*mwn.> ....,,
OSMANLI KANUNNAMESNDE AYKIRI HKMLER 129
erevesine dieri ise tanr hukuku erevesine girmektedir. slm
devleti reisinin ise ne biri ne dieri zerinde tasarrufa hakk yoktur.
lenen sular ya Hakk Allah' yahut da Hakk-i dem'yi ihll
edebilecei gibi her ikisini de ihll etmi olabilir; buna gre fkh-
lar sular u ekilde taksim ederler:
1) Yalnz Hakk Allah'a giren sular. Bunlar slm camiasnn
menfaatlerine dokunan sulardr, zina ilemek, arap imek, sarho
olmak ve yol kesme gibi. Bu gibi sular iliyenlerin cezalandrlma-
s iin zarar grm olan yanm ikyeti gerekmez, zira bu sularn
ilenmesi ile Allah yanndan, insanlarn bir arada yaamalar iin
kurulmu olan dzen bozulmu ve bylece Allah'a kar gelinmitir.
Allah kendisi byle sularn cezalandrlmasn istiyemiyecei iin
bu gibi sular kovuturmak vazifesi Devlet reisine veya onun yar-
gcna der, ve her iyi Mslman'n byle sular haber vermek
vazifesidir. Ancak gene Allah bylece hakkn aryamad iindir ki
yukardaki sulardan biri ile sank bulunan kimse duruma srasn-
daki ikrarn geri alabilir ve zamanam ile dava der. Buna ra-
men bu gibi sulardan zarar grenler de davaya karbilirler ve yar-
g ilenen sutan haberdar edilmeden nce suluyu affederek ce-
zadan kurtarabilirler.
2) Yalnz hakk-i demi'ye giren sular. Bunlarn ilenmesi ile
yalnz tek tek fertlerin menfaatleri ihll edilmi olur, Bu gibi su-
lularn kovuturulmas iin zarar gren kimsenin ikyeti arttr.
3) Hem Hakk Allah'a hem de Hakk-i demi'ye giren sular.
Bunlar da iki ksma ayrlrlar:
a) Daha ok Hakk Allah' ihll etmi olmakla beraber Hakk-i
demi'yi de ihll etmi olan sular. Msl. zina iftiras ( = Kazf) gibi.
Bu suu iliyen kimsenin kovuturulmas iin zarar gren yann
ikyeti gerekir. Suunu ikrar eden sulu ikrarn geri alamaz, nk
ikrar ile zarar gren yann elde etmi olduu haklar sulu bir yanl
olarak ortadan kaldramaz ve durumada zamanam ileri sr-
lemez.
b) Daha ok Hakk-i demi'yi ihll etmi olmakla beraber
Hakk Allah' da ihll etmi olan sular. Msl. Ksas'a uyruk olan su-
lar gibi. Burada verilen Ksas cezas da ilhi bir karakter tamakla
beraber ceza verilmesini istemek zarar grenin hakkdr ve bu ceza
mal cezaya da dnerek miras konusu da olabilir. Bundan tr de
bu gibi sularn kovuturulabilmesi iin zarar gren yann ikyeti
arttr. Zarar gren kimsesizse ve lmse o zaman mallar Beyt l -
Hukuk Fakltesi Mecmuas 9
130 COKUN OK
Male kalacandan bu gibi durumlarda sulunun cezalandrlmasn
istemek hakk da slm, Devleti reisine verilmitir (5).
slm lkesinde oturanlarn genel olarak rahat ve bar iinde
yaamalarna kar ilenmi olan sular da kovuturma bakmndan
Hakk-i demi'ye girerlerse de birok sebeplerle Hakk Allah' da ih-
ll etmi olabilirler.
Haram olan eylemlere uygulanmas gereken cezalara gelince,
bunlar ya Kur'an, Snnet veya cma-i mmet ile tespit edilmiler-
dir ve deimezler (Ukube-i Mukaddere) veya bunlarn tyini s-
lm devleti reisine veya onun yanndan konulmu olup onun yerine
yarg ilerine bakan yarglara braklmtr (Tazir). Bunlar sulu-
nun durumuna, suun ileni ekline gre deiebildii halde birin-
ciler hi bir suretle deimezler, yani birinciler de cezalar oaltc
veya azaltc ahs veya takdir sebeplere yer verilmemitir. Sulu
ya belli olan cezaya arptrlr veya beraet eder.
Verilen cezalar bakmndan ise u taksim yaplabilir: 1) Hakk
Allah'a giren belli ve deimez cezalar; bunlar zina, zina iftiras,
arap ime, sarholuk, hrszlk ve yol kesmeden tr verilen ceza-
lar (Hadd) dan ibarettir. 2) Hakk-i dem'ye giren belli ve dei-
mez cezalar; bunlar ise ksas ve Diyet'dir.
Deimez (Hadd, Ksas, Diyet) olsun deiir (Ta'zir) olsun ce-
zalar unlardan ibarettir:
Sulunun suu ilemi olduunu yzne kar sylemek.
Suluyu yalnzca azarlamak, veya kulan ekmek, tehir etmek
vsr. ile birlikte azarlamak.
Mal cezalar.
Srgn.
Hapis.
Sopa daya.
El, ayak veya her ikisini birden kesme.
dam (klla, talayarak veya salbederek).
Mirastan mahrumiyet.
Ergin ve akl banda olmak artiyle slm lkesinde oturan her-
kesin iledii suun cezasn ekmek mecburiyetinde olduunu sy-
lemitik. Bu kuraln hibir istisnas yoktur. slm devleti reisi de
iledii sularn cezasn eker, yalnz Hakk Allah' ihll eden su-
lardan tr slm Devleti reisi cezaya arptrlmaz. Zira bu gibi
(4) Bk. Krcsmarik, bibliyograf iyada ad geen eser S. 91 v. t.
(5) Bk. 1267 tarihli ceza kanunu I. Fasl 12. madde.
OSMANLI KANUNNAMESNDE AYKIRI HKMLER 1.3.1
sular iliyenleri cezalandrmak Devlet Reisi'nin vazifesidir, halbuki
hi kimse bir cezay kendi kendine uygulayamaz.
slm ceza hukukunda Herkes isledii suun cezasn kendisi
ekecektir ileri ilkesi kabul edilmi, yani ceza ahsiletirilmi ol-
makla beraber bu ilkenin tam uygulanmad durumlar da vardr.
Msl. ldren bulunmad hallerde lnn bulunduu yerde ve ora-
ya belli bir yaknlkta oturan ergin erkeklerin bu sutan tr so-
rumlu saylmalar (Kasame). veya bilmiyerek ve istemiyerek bir
kimseyi ldrenlerin vermesi gereken Diyet'i sulunun kile de-
nilen erkek kan hsmlarnn veya mevllarnm demesi gibi.
Bir kimsenin bir cezaya arptrlmas iin ergin ve akl banda
olmas yetmez o suu bilerek ve istiyerek ilemi olmas ve dtan
gelen bir basnla ilememi olmas gerekir. Sann suu ilemi ol-
duu ya sann ikrar ile veya tanklarla sabit olur. Baz fkhlara
gre bir suun ispat edilebilmesi iin ka tank gerekiyorsa sann
da ancak o kadar defa suunu ikrar etmesinden sonra suu ilemi
olduu sabit olur.
Hakk Allah'n ihll edilmi olmasndan tr ceza verilebilmesi
iin yalnz erkekler tanklkta bulunabilirler, nk kadnlar iti-
ma durumlar dolaysiyla bu gibi olaylar hakknda doru bilgi edi-
nemezler.
Tanklar tanklkta bulunmya mecbur deildir, isterlerse sy-
lerler isterlerse susarlar.
slm hukukunda Takadm-i zaman ile hak sakt olmaz (6)
ilkesine karlk Takadm-i zaman ile Hadd sakt olur (7) ilkesi
yer almtr. Yani zamanamna uram olan sulara Hadd cezas
verilmez, zira zamanam bulunan meseleler hakknda yarg tank
dinliyemiyecei gibi verilmi olan cezalar da - uyguhyamaz. Taka-
dm-i zaman ile hak sakt olmad iin ise suu iliyen suunu ik-
rar ederse cezasn ekmesi gerekir; ancak ikinci ilkeye uyularak
bu gibi durumlarda yarg, ikyetinin ikyetini ve tanklar din-
lemekten menedilmitir. Zamanamnn sresi sulara gre dei-
mektedir ve bu hususta f khlar birbirinden ayrlmaktadrlar. Hakk
Allah'a kar ilenen sularda zamanam bazlarna gre bir ay
bazlarna gre ise alt aydr. arap imeden tr verilecek olan
ceza, ienin aznda arap kokusu kalmaynca zamanamna ura-
m olur ve artk sulu suunu ikrar da etse cezalandrlmaz. Zira
iftiras ise zamanamna uyruk deildir.
(6) Bk. Mecelle. Md. 1674.
(7) Bk. Mevkufat, I, 361.
132 COKUN OK
Hakk-i dem'yi ihll eden sular da zamanamna uyrukdur-
lar. Ancak burada verilen cezalar netice itibariyle mamelek haklar-
n ilgilendirdii iin zel hukukta bu hususta kabul edilmi olan za-
manam sreleri burada da uygulanr.
Ksas dnda verilen cezalar uygulamak slm Devleti reisinin
devidir; Devlet reisi isterse bu devini tyin etmi olduu yarg-
lar aracyla da yerine getirebilir. Ancak baz durumlarda zel kii-
ler de, kendileri bir cezaya carptrlmakszm bakalarna kar cebir
kullanabilirler. Zira her Mslumann su ilemekte olan bir kimseyi
bundan menetmesi vazifesidir. Bunun iin haram bir eylemi ile-
mekte olan bir kimseyi gren bir Mslman kuvvet kullanarak onu
bu iten vazgeirtebilir ve bunu yapm olduu iin cezalandrlmaz.
Bir kimsenin kendi nefsine kar olan bir hcumu da kuvvet ve ce-
birle savmas da tabiidir ki cezalandrlmaz. Baba, ocuklarn; koca,
karsn; efendi, kullarn ve retmen, rencilerini cezalandrabi-
lirler. Ancak burada belli snrlar izilmitir, bu snrlar aanlar da
iledikleri eylemlerden tr sorumludurlar: Msl. baba, ocuunu
veya efendi, kulunu yaralyamaz. Buna karlk zina ilerken kar-
sn yakalyan koca ve maln alarken hrsz yakalyan mal sahibi
iin bu sulular cezalandrma bakmndan bir snr konulmamtr.
Bir de Ksas'a uyruk olan sularda yargcn uygulanmasna hkm
verdii cezalar zarar gren yan isterse kendi uygulayabilir.
Genel olarak slm Ceza hukuku hakknda bunlar grdkten
sonra imdi bu hukukun koymu olduu cezalar ve su sayd ey-
lemleri grelim.
A) Hakk Allah'a giren deimez cezalar (Hadd, Hudud): Hadd
lgatte Menetme, engel olma anlamna gelir. Allah'n yaplmama-
sn emrettii eylemleri kiilerin ilemesine engel olduu ve iliyen-
leri tekrar ilemekten menettii iin Hakk Allah'a giren cezalara da
bu isim verilmitir. Be Hadd vardr: Zina, zina iftiras ( = Kazf),
arap ime (urb-i hamr), hrszlk (sarika veya sirkat), yolkesme
(Kat'l-tarik) (8).
1) Zina: Zina'ya kar konulmu olan cezann gayesi slm ca-
miasnda Neseb doruluunu temin etmektir. Bundan tr ancak
nesebi ilgilendiren haram bir eylem ilenmise zina haddi uygulanr,
yoksa yalnz pmek, okamak, yalnzca konumak vsr. gibi eylemlere
bu ceza uygulanmaz. Zina iliyenlere verilecek olan ceza sulularn
(8) Bazlar sarholuk Hadd ini de ayrca saydklar iin baz kitap-
larda Hadd' in says altdr.
OSMANLI KANUNNAMESNDE AYKIRI HKMLER 133
Muhsan olup olmamalarna gre deiir. Akl banda, ergin, evli
ve Mslman olan her hr kadn veya erkek ise Muhsandr (9).
Bir defa evlenmi olup sonra herhangi bir sebeple evlilii sona er-
mi olan kimseler de Muhsan saylrlar. Bekrlar (10) Mslman
olmyanlar, kullar,
1
ergin olmyanlar ve akl banda olmyanlar ise
Muhsan saylmazlar.
Muhsan olan erkek veya kadnn iledikleri zina suunun cezas
Recm yani talanarak ldrlmektir. Muhsan olmyanlara ise y-
zer deenek vurulur. Kullar bu cezann yarsna arptrlrlar.
Kur'anda zina iin tyin edilmi olan ceza yalnz yz deenektir ve
sulunun Muhsan olup olmamasna gre bir ayrm yaplmam
tr (11). Muhsan olanlara verilen Recm cezas islm hukukuna
sonradan Yahudi hukukunun tesiriyle girmi olmaldr (12). Pey-
gamber'in recm cezasn uygulam olduu hakknda nakledilen ha-
dislerin de doru olduu kesin olarak tesbit edilmemitir.
Zina iliyenlerin cezalandrlabmeleri iin sulularn bilerek ve
istiyerek ve hi bir basn altnda kalmadan suu ilemi olmalar
ve iledikleri eylemin su olduunu bilmi bundan phe etmemi
olmalar gerekir. nk phe halinde ceza uygulanamaz: Msl. o-
lunun maln kullanmak hakk slm hukuku tarafndan kendine
tannm olan baba bu hakka dayanarak olunun cariyesi ile cins
mnasebette bulunmusa bu durumda bu babaya zina cezas uygu-
lanmaz, nk baba byle bir hakk plduunu sanmtr. Babasnn
kabn kacam, eyasm kullanan bir oul cariyesi ile de cins m-
nasebette bulunabileceini sanar ve bu yolda hareket ederse oul da
^cezalandrlmaz. Birbirleriyle evlenmeleri yasak olan bir kadn ve
erkek de bu yasa bilmiyerek birbirleriyle evlenmilerse bunlar da
zinadan tr cezalandrlmazlar, zira bunlar sahih bir evlenme ile
bal olduklarn sanmlardr. Bunun gibi bir erkek kendisiyle zina
iledii kadnn, kars olduunu iddia ederse, iddiasn ispat ede-
mese bile cezalandrlmaz, zira o kadnn kendi kars olduunu san-
mtr. Buna karlk zinadan sonra evlenen kimseler cezadan kur-
tulamazlar. Sululardan biri bir phe tesiriyle suu ilediini iddia
ederse dier sulu da cezadan kurtulur.
. (9) mam afi'ye gre Muhsan saylmak iin Mslman olmak ge-
Teknez.
(10) Bk. Krcsmarik, a. g. e., S. 102 de herhalde yanllkla dullar da
Muhsan olmyanlar arasnda saym olacak.
(11) Bk. Kur'an, XXIV. Sure. 2 Ayet.
(12) Tevrat, kileme (Tesniye) XXII. 21 - 24.
134 COKUN OK
Dtan gelen basn (tehdit, cebir gibi) altnda suu ilemi ol-
duklarn iddia eden sulular iddialarn ispat etmek devindedirler.
slm hukukunun uygulanamad bir lkede ilenmi olan zina
suu da cezalandrlmaz.
Zina suu ya ikrar ile yahut ta tanklarla sabit olur. Suun ta-
nkla ispat edilebilmesi iin drt erkek tann ayn zamanda ve bir-
likte, zina suuna gzleriyle grdkleri hakknda aka tanklkta
bulunmalar gerektir. Ayrca yargcn tanklara ayr ayr, grdkle-
ri eylemin mahiyetini, eklini, nerede ve ne zaman kiminle ilendi-
ini sormas gerekir, nk tanklarn grdkleri eylem zinadan
baka bir ey olabilir, slm lkesinin dnda ilenmi olabilir, i-
lendikten sonra zamanamna uram olabilir ve kadn erkein
kars veya cariyesi olabilir veya erkek bundan phe etmi bulu-
nabilir (13).
Tanklardan biri grld gibi tanklkta bulunmazsa veya
tanklarn says drtten aa olursa yalnz sanklar beraet etmez-
ler, tanklar zina iftirasndan dolay cezalandrlrlar. Bu drt tank-
tan birisi zinayla sank bulunan kadnn kocas da olabilir.
Tanklarn szleriyle su sabit grlp ceza uygulandktan sonra
tanklardan birisinin szlerinin hukuk bir sebepten tr yerinde
veya mutaber olmad anlalrsa sulunun Muhsan olup olmama-
sna gre baka baka sonular doar: sulu recm cezasna arptrl-
msa veresesi Beytlmal'den Diyet istiyebilir. Sulu deenek ceza-
sna arptrlmsa bir ey istiyemez. Recm cezas yerine getirildikten
sonra tanklardan birisi szlerini geri. alrsa Kazf cezasna arpt-
rlr ve lenin Diyetinin 1/4 ini demek mecburiyetinde kalr. Recm
cezas uygulanmadan nce tanklardan birisi szlerini geri alrsa
recm cezas infaz edilmez buna karlk tanklarn drd de Kazf
cezas ile karlarlar. Tanklar drtten artk idiyse, drtten artk
tanklarn szlerini geri almalar hi bir hukuk sonu dourmaz.
Zina suu sabit grlp yarg tarafndan Recm cezasna hkme-
dilir edilmez cezann infaz gerekir: bunun iin hkml bir meyda-
na gtrlr, talyacak olanlar da camideymi gibi sra olurlar.
Hkml kadnsa yar beline kadar topraa gmlr. Gebe kadn-
lar dourduktan ve lohusalktan kalktktan sonra recmedilirler. Do-
an ocua bakacak kimse yoksa ceza, ocuun anasna ihtiyac kal-
myaca zamana kadar geri braklr. lk talar tanklar atmak mec-
buriyetindedirler, onlardan sonra hkm veren yarg ondan sonra da
(13) Bk. Mevkufat. I, S. 361 ve t.
OSMANLI KANUNNAMESNDE AYKIRI HKMLER 135
halk talar atarlar. Halktan kimse ta atmak istemezse Beytlmal'deh
denmek zere bu ii iin cretle adam tutulur. Tanklar suluyu
talamaktan ekinirler veya infaz yerine gelmezlerse veya bunlardan
biri lm bulunursa ceza uygulanmaz, nk tanklarn, ceza uygu-
lanmaya kadar szlerini geri almalar mmkndr. Rem cezas
infaz edildikten sonra sulu btn dier Mslmanlar gibi gmlr.
Deenek cezasna hkmedilmi ise erkek sulular i amarla-
rndan baka elbiselerini karrlar ve ceza ayakta infaz edilir. Kafa,
yz gibi kolay incinir yerler hari vcudun trl yerlerine vurulur.
Darbeler ne ok iddetli ne de ok hafif olmamaldr. Krbala vu-
ruluyorsa krba dmsz olmaldr. Yz darbeden ellisi bir gnde
dier ellisi de ertesi gn vurulmaldr. Kadnlar krk gibi darbelerin
btn kuvvetini kesen elbiselerden baka elbiselerini karmazlar ve
bunlara ceza otururken uygulanr.
Zina suu ikrar ile de sabit olabilir. Ancak tanklarla ispata eit
sonular dourmas iin hem erkein hem kadnn ikrar etmesi ge-
rekir. Bunlardan yalnz birinin ikrarda bulunmas ikrar edenin bile
cezaya arplmas sonucunu dourur. Yalnz ergin ve akl banda
olanlarn ikrarlar muteberdir; sarholarn ikrar muteber saylmaz.
Tankla ispatta drt erkek tank gerekmesine karlk sulunun da
ayr ayr durumalarda suunu drt kere ikrar etmesi gerekir. Her
ikrarda yarg suluya, ikrarn muteber olmas iin drt defa tek-
rarlanmas icap ettiini syler. Buna ramen sulu drt kere ikrar
ederse, tanklara sorulan sorular suluya da sorulur ve ancak bun-
lara da tatmin edici cevap aldktan sonra yarg cezaya hkmeder.
Yargcn suluya suu ne zaman ilediini sormas icap etmez, zira
zamanam yargc yalnz tanklar dinlemekten meneder, ikrara tesir
etmez.
Sulu her zaman ikrarndan geri dnebilir, hatt fkhlar, bu-
nu suluya hatrlatmasn yargca tavsiye bile ederler. Sulu cezann
infazndan nce veya infaz srasnda bile ikrarndan dnerse serbest
braklr. Cezann infazndan nce kaan sulu da artk kovuturul-
maz, nk sulunun kamas ikrarn geri alm olduuna karine
tekil eder. krar da geri almakla birdir.
krar sonucunda recm'e hkm giymi olan suluya ilk ta yar-
g atar ondan sonra halk atar.
Zina hakkna btn bu grdklerimizden bu suun ok g art-
lar altnda sabit olabilecei ve cezaya hkmedip uygulamann hemen
hemen imknsz olduu anlalmaktadr. Gerekten zina'dan tr
136 COKUN OK
cezaya hkmedildiini, hele recm' e hkmedildiini t ari h ki t apl ar
ok nadi r olarak kaydet mekt edi rl er. ,
2) Kazf: Zina iftirasnda bul unan kimselerin cezalandrlmas
keyfiyeti XXIV. Sureni n 4. Ayetine dayanmakt ad r: Drt t an k gs-
termeksizin namuslu bir kadn zina ile sulandranlara seksen de-
enek vurulacaktr. Bu ayete gre yalnz kadnlara zina iftirasnda
bul unanl ar n cezalandrlmas gerekmekteyse de yorumcul ar bu
ayeti .erkeklere kar ayn suu iliyenleri de ayn ceza ile cezalan-
d rmak gerekir diye yoruml am l ard r (14). Fkhiara gre her ki m
Muhsan (15) olan bir kad na veya erkee aka (sarih), veya,
kzgnlk halindeyse, iki anlaml veya kapal szlerle zina isnat eder-
se ve bu szlerini, zina suunda grdmz zere, drt erkek t a-
nkla ispat edemezse zina iftirasnda bul unmu saylr ve sulu hr-
se Kur' an' da yazl olan seksen deenee (celde), kulsa k rk deenee
hkm giyer. Mslman olmyanlara kar ilenmi olan kazf su-
larn ise yarg mnasip bir ekilde Tazir' le cezalandrr.
Birok fkhiara gre bir kimsenin arkasndan da ona zina isnat
etmek kazf saylrsa da esas itibariyle kazf suunun yze kar i-
lenmi olmas gerekir, yoksa bir kimsenin arkasndan ona zina isnat
edecek ekilde konumak kt dedikodu snrlarn amaz. Bylece
Muhsan olan bir kadnn yzne kar zina ilemi olduunu sy-
liyen kimse kazf suu ilemi sayld halde ayn kimsenin arkasn-
dan ayn sz syliyen kimse ayn suu ilemi saylmaz. Bir kim-
senin Kazf' den t r cezalandrlabilmesi iin ayrca, isnat ettii
zina yle bir zina olmaldr ki, szn ispat edebildii t akdi rde kar-
taraf haki kat en zina suunun cezasna arptrlabilsin, yani isnat
edilen zina phe vsr. den ark olmaldr.
Yukarda Kazf suunun daha ok Hakk Allah' ihll et mekl e be-
raber Hakk dem' yi de ihll ettiini sylemitik, bundan t r su-
l unun kovuturulmas bak m ndan zina ile Kazf sularnn fark
vardr: Kazf' ten t r bir kimsenin yarglanabilmesi iin Kazf' e
uram olan kimsenin ikyeti gerekir. mam afi'ye gre Kazf' ten
t r sulunun cezalandrlmasn istemek hakk Kazf' e urayan
kimse ld t akdi rde miraslarna geer. Ebu Hanife ise, Kazf su-
u daha ok Hakk Allah' ihll etmi olduu iin, bunu kabul etmez.
(14) Burada Kyas yoluna gidilmemitir, nk yeniden bir Hadd cezas
tesbit etmek iin Kyas yolu yetmez. Bk. Krcsrnarik. a. g. e. S. 316.
(15) Zina iftirasna uryan kimsenin Muhsan saylmas iin evli olmas
gerekmez.
OSMANLI KANUNNAMESNDE AYKIRI HKMLER J37
Hatt Hanefler'e gre Kazfe urayan kimse sulu cezalandrld
srada bile hayatta bulunmaldr. Zarar grm olan kimse sulunun
cezalandrlmasndan nce veya cezalandrld srada lrse ceza
artk uygulanmaz. Bir l Kazf'e urarsa o zaman onun sebesinin
sulunun cezalandrlmasn istemek haklar vardr Bu hak miras-
tan tr deildir, zira Msl. murisini ldrm olan varisler miras-
tan mahrum olduklar halde bu hakka sahiptirler.
ki kii karlkl olarak birbirlerine zina isnat etmilerse, her
ikisi de ayr ayr cezalandrlr.
Sulu ile zarar grenin ceza hakknda anlamalar, Msl. Kazf.e
urayann suludan tazminat alarak suluyu affetmesi caiz deilrir.
Hatt tazminat almadan da affetmenin caiz olmadn syliyenler
vardr. Ancak ikyetinin ikyetini geri almasna da bir engel
yoktur.
Bir Mslman'a zina isnat eden Mste'min'e de Kazf Haddi uy--
gulanr, Sulu Mste'min kanunu bilmediini ileri sremez, nk
zina btn lkelerde yasaktr, onun iin bir kimseye sebepsiz yere
zina isnat eden Mste'min de cezalandrlr. Kazf'de sank suunu
ikrar ederse dier Hadd'a uyruk sularn aksine olarak ikrarndan
dnemiyeceini grmtk. Suunu ikrar etmiyen sana, yarg
zina isnadn ispat etmesini syler. Sank eer drt erkek tankla
veya zina isnat ettii kimsenin bildiimiz ekildeki ikrarlar ile id-
diasn ispat ederse beraet eder ve mddeaaleyh zina suundan t-
r yarglanr. Aksi takdirde sank Kazf'ten tr cezalandrlr. Sa-
nk, duruma balaynca, tanklar hemen dinletebilecek durumda
olmaldr, nk tanklar getirmesi iin dava yeri braklmaz ve sa-
nk cezaya hkm giyer. Sann bir kefil brakarak tanklar bulup
getirmesi yolundaki isteini de yarg yerine getiremez, ancak sa-
n hapsederek baka birisini tanklar bulup getirmee memur
eder.
Ceza uygulanrken sulunun yalnz elbiseleri kartlr, amar-
lar soyulmaz. Suluya baka Hadd cezalar da uygulanacaksa Msl.
arap itiinden tr o zaman nce Kazf'den tr giymi oldu-
u ceza uygulanr, nk Kazf'le yalnz Hakk Allah deil biraz da
Hakk-i demi ihll edilmitir. Hakk-i dem'nin ihll edilmi ol-
masndan tr verilen cezalar da dierlerinden nce uygulanr. Di-
er cezalarn srasn tyin etmek, yargcn takdirine braklmtr.
Bir kimse birka kiiye birden zina iftirasnda bulunmusa o zaman
her bir iftira iin ayr ayr cezaya arptrlmaz nk ayn sutan
tr ancak bir defa Hadd cezas uygulanabilir. Bunun gibi bir kim-
138 COKUN OK
eye zina isnad ettiinden tr cezalandrlm olar birisi o kimseye
tekrar zina isnat etse de artk cezalandrlmaz, zira iftiraya urayan
kiinin erefi iftiracnn bir kere cezalandrlmas ile korunmutur.
Kazf ten tr cezalandrlm olan bir kimse btn hayatnca
bir daha tanklkta bulunamaz (16).
3) urb: Hanefler'e gre her kim arap veya sarho olacak ka-
dar baka iki ierse cezalandrlr (17). arap imek slm'n ilk k-
t zamanlarda yasak edilmemiti. Hatt Kur'an'n XVI. Suresinin
69. Ayetinde arabn methedildii grlmektedir: Meyveler arasn-
da hurma ve zm vardr ki onlardan ltif yiyecekler ve sarho
edici ikiler elde edilir, bu dnen kavim iin ibret vericidir. An-
cak sarholuun sebep olduu ktlkler zerinedir ki, arap imeyi
ktlyen ve yasaklyan ayetler inmitir. Bu yolda ilk inen ayet
II. Surenin 216. ayetidir: arap ve kumar hakknda senden sora-
' caklardr. Onlara de ki her ikisinin de insanlar iin zarar faidesin-
den oktur. Bu ayet de, grld zere, henz arap ime hak-
knda kesin bir yasak koymamtr. IV. Surenin 46 Ayeti ise yalnz
ibadet srasnda sarholuu yasakladna gre, arap imenin henz
kesin olarak yasaklanmad anlalr: Ey mminler sarho olduu-
nuz vakit namaz klmaynz, sylediinizi anlayabilecek hale gelme-
nizi bekleyiniz. En son arap imeyi kesin olarak yasaklyan ayet
V. Surenin 92. ayetidir: Ey mminler arap, kumar, putlar ve ok ile
fala bakmak eytanin icadettii ilerdir. Bunlardan kannz, felah
bulursunuz. Bu ayetle arap imek yasaklanm olduu halde Zina
ve Kazf de olduu gibi buna kar konulmu olan ceza Kur'an'da
tesbit edilmemitir. arap imenin haram olduu hakknda birok
Hadisler nakledildii halde, bunun cezasn seksen deenek olarak
tyin eden bir hadis nakledilmemitir. Yalnz Peygamber'in ve Ebu-
bekir'in arap ienleri krk deenek ile cezalandrdklar hakknda
Hadisler nakledilmitir. Nihayet arap imenin cezasnn seksen de-
enek olarak tesbiti mer zamannda olmu ve bunu btn mez-
hepler kabul etmilerdir, yalnz iler Peygamber'e uyarak krk de-
enekte srar etmilerdir (18).
u halde kim arap ierse isterse bir damla olsun bir su
ilemi saylr ve yakaland zaman az hl arap kokuyorsa ce-
(16) Bk. XXIV. Sure. 5. Ayet: Ve ylelerin tanklklarn ebeden ka-
bul etmiyeceksiniz.
(17) Hanef Mezhebinden baka Mezheplerde ispirtolu ikilerle arap
arasnda bir ayrm yaplmamtr.
(18) Bk. Handwrterbuch des slm. S. 301. Satr. 2.
'******,., mw<*mlfmmm .
OSMANLI KANUNNAMESNDE AYKIRI HKMLER 139
zalandrlr. Cezann verilebilmesi iin ayrca iki erkein tankl
veya sann aykken suunu ikrar temi olmas gerekir (19). Sa-
nktan arap kokusu gelmiyorsa ne tankla ne de ikrar ile cezalan-
drlmasna hkmedilemez, zira arap ime de kokunun kaybolmas
ile su zamanamna uram saylr.
araptan baka bir ikiden sarho olacak kadar ok ien kimse-
ler de ayn ekilde cezalandrlrlar. Ebu Hanife'ye gre sarho, er-
kekten kadn, gkten yeri ayrmyan kimsedir. mameyn'e gre ise
konumas makul olmyan ve szlerini birbirine kartran kimse sar-
hotur. Ancak burada kokunun gemesiyle deil sarholuun ge-
mesiyle su zamanamna uram saylr (20).
Cezaya hkmetmeden nce sulunun istiyerek mi yoksa zorla
m itiini, ne zaman itiini ve nerede itiini yargcn sormas
gerekir. nk sulu arab veya dier ikiyi zorla imi olabilir;
itikten sonra zamanamna uram olabilir (21) ve nihayet sulu
suu slm lkesi dnda ilemi olabilir.
Ceza, sulu kendine geldikten sonra ve zina da olduu gibi uy-
gulanr.
slm lkesine yeni yerlemi olan Mslmanlar veya slm
yeni kabul etmi olan kimseler arap imenin su olduunu bilme-
diklerini ileri srerek cezadan kurtulabilirler. Mslman olmyan
kimseler ise hibir suretle arap veya baka ikiler itiklerinden
tr cezalandrlmazlar.
4) Sirkat, Sarika (Hrszlk): slm ceza hukukunda hrszlk,
kk hrszlk ( = Sirkat al sugra) ve byk hrszlk ( = Sirkat
al -<- kbra) diye ikiye ayrlmaktadr. Biz ilknce asl hrszlk olan
kk hrszl greceiz.
Hrszlk yapanlar da Hakk Allah', ihll etmi olurlar ve bun-
dan tr Kur'an'n V. Suresinin 42. ayetinde belirtilmi olan Hadd
cezas ile cezalandrlrlar: Kadn ve erkek Srik'in yaptna ceza
olarak ellerini kesiniz onlara Allah'n verdii ceza budur. Ne bu,
Ayet'de ne de baka bir ayet'de hrszln ne olduu tarif edilme-
mitir. Sonradan fkhlar daha ok Hadislere dayanarak ve kyasa
ba vurarak hrszl yle tarif etmilerdir: kim kendisinin olmyan
(19) Ebu Yusuf a gre iki kere ikrar etmesi gerekir. Bk. Mevkuf at, I. 369.
(20) Bk. Mevkuf at, I. 369.
(21) Ebu Hanife ve Ebu Yusuf'a gre suun ilendii yer ile Mahkeme
birbirinden uzak deilse kokunun kaybolmasiyla su zamanamna urar.
mam Muhatmed'e. gre burda da zamanam 1 aydr. Bk. Mevkufat, I. 369.
140 COKUN OK
ve bakasnn muhafazas altnda bulunan ve deeri 10 gm dir-
hemi aan bir mal gizlice alrsa hrszlk etmi olur.
Bu tariften tr hrszlk gasb ile kartrlmamak gerektir.
nk Gasb'da gizlilik unsuru olmad gibi Gasb'in konusu bir hak
da olabilir. Mesel kendisinin olmyan bir evi, sahibinin izni olmak-
szn, kendi menfaatini salyacak ekilde kiraya veren bir kimse bu
hakk gasbetmi olur. Hrszlk iin slm hukuku ceza tyin etmi
olduu halde Gasb iin bir ceza tyin etmemitir; gasbeden kimse
yalnz br dnyada cezalandrlr, bundan baka gasbettii eyi
sahibine geri vermek veya deerini demek mecburiyetindedir. Gas-
beren zilyed olduu halde nc kiilere kar da korunmaz.
Hrszlkla dolandrcl da birbirine kartrmamak gerekmek-
tedir; nk dolandrclkla sulu bir mal hile kullanarak sahibinin
rzas ile elde etmektedir. Dolandrclk iin slm Ceza hukukunda
belli bir ceza yoktur. Bu su Tazir ile cezalandrlr.
Hrszln tarifinden de anlalaca zere eylemin gizlice i-
lenmi olmas suun en nemli unsurlarndan birisidir. Bundan ba-
ka, bir kimsenin hrsz saylabilmesi iin, alnm olan malm mu-
hafaza (Hirz) altnda bulunmu olmas arttr. Bundan tr gere-
ken ekilde muhafaza edilmiyen bir maln alnm olmas hrszlk
saylmaz. Hangi mallarn muhafaza altnda saylaca ise duruma g-
re deimektedir: maln sahibi, sahibinin kulu veya vekili mal biz-
zat gzlerinin altnda tutuyorlarsa veya mal muhafaza edilebilece-
i bir yere koymularsa o mal muhafaza altnda (Muhraz) saylr.
Bundan tr iki trl muhafaza vardr: muhafz ile muhafaza (Ha-
fz ile muhraz) ve yer ile muhafaza (Mekn ile rnuhraz). Yer ile
muhafaza muhafz ile muhafazadan stn tutulur. Mal l gibi, kr
gibi bir yerde veya insanlarn mal saklyamyacak'Jar cami gibi bir
bina iinde ise yer bakmndan muhafaza altnda saylmaz, bu gibi
durumlarda mal, sahibinin veya vekilinin gz altnda tutmas ge-
rekir. Buna karlk kapal bir yerde bulunan bir mal sadece ara-
sra gzetmek maln muhafaza altnda saylmas iin yeter. lde
veya camide uyuyan bir kimse elbiselerinin stnde uyuyorsa veya
mallarn bann altma koymusa bu mallar muhafaza altnda say-
lr; ancak o kimse uykuda kayarak veya yuvarlanarak mallarndan
ayrlmsa mallar artk muhafaza altnda saylmazlar.
Ahr hayvanlarn muhafaza edilmesi iin uygun bir yerdir, fa-
kat ev eyas iin deildir. Onun iin ahrdan Msl. bir tencere al-
m olan kimse hrszlk yapm saylmaz. Bunun gibi bir evin av-
.MM . M' ' ' W*W<l >WW| P, w, pf w, , : , . ) ,
OSMANLI KANUNNAMESNDE AYKIRI HKMLER 141
lusu eyann saklanmas iin uygun bir yer olduu halde orada bu-
lunan para ve mcevherler muhafaza altnda saylmazlar.
Bir maln gereken ekilde muhafaza altnda saylabilmesi iin o
maln sahibinin veya bekisinin, hrszn hcumunu kuvvetle veya
bakalarn armak suretiyle savacak durumda olmalar gerekir.
Bunun iin ehirden uzakta bulunan bir ev, iinde uyumyan ve kuv-
vetli bir beki bulunduu mddete uygun bir muhafaza yeri say-
labilir. Evin kapsnn kapal veya ak olmasnn buna hibir tesiri
yoktur. Buna karlk ehirdeki bir evin kaps kapal olur ve iinde
bir beki bulunursa, beki uyua bile ev uygun bir muhafaza yeri
saylr. Ancak byle bir evin kaps ak olduu halde beki de uyu-
yorsa ev uygun muhafaza yeri olmaktan kar.
slm Ceza hukukuna gre hrszln cezas el, ayak kesme ve
hapistir. Kur'an'da yalnz el kesme yazl olduu halde sonradan
ayak kesme ve hapis cezalar buna eklenmitir. Hanefler'e gre hr-
szn birinci hrszlkta sa eli, ikincide sol aya kesilir, ncde
ise tvbe edinciye kadar hapsedilir (22). El bilekten kesilir, ancak
ancak sulunun bir eli daha nce kesilmise veya olaksa veya dier
elin baparma veya iki parma yoksa veya sa aya sakatsa veya
daha nce kesilmise eli de kesilmez. Yara abuk iyileemiyecei ve
sulunun hayat tehlikeye girecei iin ceza ok scak veya ok so-
uk havalarda Uygulanmaz.
Hrszln ispat iin ya iki erkek tann tankl veya sulu-
nun suunu ikrar etmi olmas gerekmektedir. Btn Hakk Allah'a
giren sularda olduu gibi ikrardan dnlebilir ve cezann infazn-
dan nce sulunun kamas ikrarn geri aldna karine saylr.
Yarg tanklara sulunun neyi aldn, nerde ve ne zaman ald-
n, ald maln deerinin ne olduunu ve kimin maln aldn
sormakla devlidir. Suu, sulu ikrar ediyorsa yarg ayn sorular,
ona sorar, yalnz burada ne zaman aldn sormas gerekmez, n-
k sulu suunu ikrar ederse hrszlkta zamanam bahse konu
olamaz (23).
Muhafaza edilemiyen veya ok miktarda bulunduu iin muha-
fazaya demiyen mallar ald iin hrsz Hadd cezas ile karla-
maz. Bu gibi mallara Tfih denir. Bunlar kuru odun, ot, ayr,
kam, balklar, av hayvanlar, kire vsr. gibi eylerdir. Hanefler'e
(22) mam afi'ye gre ikinci defada sol eli drdnc defada ise sa
aya kesilir, Bk. Mevkufat, I. 378.
(23) Bk. Krcsmarik. a. g. e. S. 328.
142 COKUN OK
gre st, et, meyva gibi abuk bozulan eylerin alnmasndan tr
de sulunun eli kesilmez.
Kan kocasnn, koca da karsnn mallarn alsalar, bu slm
ceza hukukuna gre hrszlk saylmaz. nk ikisinin maln iyice
birbirinden ayrmak mmkn deildir. Bunun gibi kul efendisinin
veya efendisinin karsnn, misafir ev sahibinin maln alsalar, bu
sular da hrszlk saylmaz. alnan mal bir yabancnn mal da
olsa yakn hsmdan almak hrszlk deildir. Halbuki bir yabanc-
nn muhafazas altnda bulunan hsm maln alan hrszn eli ke-
silir.
Ekonomik hayatta deeri olmyan bir eyann alnmasndan
tr bu eyann ayrca byk bir deeri de olsa - de hrsz ce-
zalandrlmaz. Mesel sarho edici ikiler bu trl eyadan saylr-
lar. Ancak bu gibi eyann bir Mslman'dan alnm olmas gere-
kir, bir gayrimslim'den alnrsa eli kesilir, nk Gayrimslimler
iin o eyann ekonomik deeri de vardr. Deerli maddelerden ya-
plm halar, Kur'an nshalar, oyuncaklar ve hr ocuklar da bun-
lardan saylr.
Emniyeti kt kullanmaktan tr de el kesilmez, nk bura-
da hrszlk suunun unsurlar tam deildir. llerin yzklerinin
veya altn dilerinin alnmas da hrszlk deildir, nk mezarlar-
da bulunan eyler muhafaza altnda saylmazlar.
alnan maln bir bakasnn mal olmas, hrszlk suunun en
nemli unsurlarndan biri olduu iin alman malda hrszn en k-
k bir pay bile olsa ilenmi olan eylem hrszlk saylmaz. Bunun
iin henz paylalmam olan ganimet veya Devlete ait olan mal-
lar almak Hadd cezas ile cezalandrlmazlar, nk henz payla-
lmam olan ganimette sefere katlm olan kimsenin, kamu maln-
da da devleti tekil eden btn kiilerin kk de olsa bir pay var-
dr. Bu husus edebiyatmzda da yanklar uyandrmaktan geri kal-
mamtr: Snblzade Vehbi (lm. 1224/1809) nin Suhen kasidesin-
de sylemi olduu mehur
Sirkat-i i'r edene kat-i zeban lzmdr
Byledir er'-i belkette fetava-i suhen))
beytine karlk eyh Galib (1171/1757 - 1213/1798) Hsn-i
k'mda
Esrarn Mesnev'den aldm
aldmsa da mir mal aldm
beytini sylemi ve bylece Mesnevi gibi bir eserin yalnz yaza-
OSMANLI KANUNNAMESNDE AYKIRI HKMLER 143
rina deil kamuya ait olduunu ve ondan msralar veya fikirler al-
mann Snblzadenin dedii gibi iir hrszlnda slm hukuku-
na uyulsa bile dil kesmekle cezalandrlamyacan anlatmak is-
temitir. Burada unu da eklemek isteriz ki, slm hukukunda kamu
maln ne almak ne de ihtilas etmek mubah deildir yalnz yukarda
sylediimiz sebepten tr Hadd cezas ile cezalandrlmaz. Bunun
gibi bir borludan alacaklsnn bir mal almas da, bor henz muac-
cel olmasa ve alman maln deeri borcun deerini asa bile Hadd
cezas ile cezalandrlmaz.
Hrsz ald eyi ancak alp gtrdkten sonradr ki su ta-
mamlanm saylr. Bundan tr bir mal alp da mal bulunduu
yerden gtrmiyen veya ald mal darda bulunan orta aracyla
uzaklatran hrszn da eli kesilmez. Ancak mal bulunduu yerden,
dar atm ve sonra uzaklatrmsa o zaman eli kesilir.
Hrsz ancak zarar gren yann istei ile cezalandrlabilir. Yal-
nz, yarg hkmn verdikten sonra davac suluyu affettiini bil-
direrek cezann uygulanmasnn nne geemez; nk hrszlkla
Hakk Allah ihll edilmitir. Buna karlk zarar gren yan alnm
olan maln hrszn mal olduunu syliyerek cezann infazna engel
olabilir.
Dava balamadan nce hrsz alnan mal geri verirse veya bu
mal hukuk bir yoldan (Msl. Hibe gibi) kendi mal olursa cezadan
kurtulur. alnan maln kendi mal olduunu sanan hrsz bu san-
snn doruluuna yargc kandrabilirse cezalandrlmaz, nk
Zina'da grdmz zere phe ile Hadd sakt olur. Hatt ald
maln kendisinin olduunu iddia eden hrsz bu iddiasn ispat bile
edemese gene cezalandrlmaz (24).
Birlikte hrszlk edenler ya hep birlikte hkm giyerler veya
hepsi beraat ederler. Bu suretle birlikte hrszlk etmi olan iki hr-
szdan her ikisi de sularn ikrar etseler, fakat bunlardan birisi al-
dklar maln kendisine ait olduunu sandn sylese her iki sulu
da beraat ederler. Birlikte hrszlk edenlerin cezalandrlabilmeleri
iin aldklar eya hrszlar arasmda paylald zaman her birine
en aa on gm dirhem deerinde eya dmelidir.
Hrsz Hadd cezasna hkm giyerse ve eli kesilirse ayr ald
iin tazminat vermek mecburiyetinde deildir, alman mal duruyor-
sa o sahibine geri verilir. nce alm olduu bir maldan tr eli
kesilmi olan hrsz ayn mal tekrar alacak olursa bir defa daha
(24) Bk. Krcsmarik. a. g. e. S. 331.
144
COKUN OK
cezaya aptrlmaz. alman maln deeri aratrlrken bu malm hem
alnd hem de cezann uyguland sradaki deerini tesbit etmek
gerekir: alman mal alnd gn on gm dirhem deerinde de-
ildiyse o zaman bu hrszlktan tr dava alamaz; eer alnd-
zaman on gm dirhem veya daha artk deerde olan malm de-
eri, cezann uygulanaca zaman, on gm dirhemden aa d-
mse bu takdirde ceza yerine getirilmez.
5) Yolkesicilik ( Kat' l-tarik): slm ceza hukukunda yol-
kesicilik, yukarda da grm olduumuz gibi hrszln daha ar
bir cezaya uyruk tutulan bir ekli saylmaktadr. Gerekten hrsz-
lkta aranan unsurlar burada da bulunmak gerektir: yle ki, yolke-
senin de ald mal on gm dirhemi gemelidir; bu mal muhafaza
altnda olmal (Muhraz) ve gizlice alnm olmaldr. Yolkesicilikte
bu unsurlarn hepsi bulunamyaca iin bunlarn varl yapnt
yolundan gidilerek kabul edilir; nk yoldaki bir yolcuyu durdu-
1
rup cebirle mallarn almak demek olan yolkesicilikte gizlilik unsu-
ru bulunamaz. Bunun iin yle dnme yolu tutulmutur: btn
uyruklarnn ve bilhassa yolcularn can ve mallarnn emniyetini te-
min etmek slm Devleti reisinin ve adamlarnn vazifesidir. Yolke-
senler Devlet reisinin veya onun tyin etmi olduu zabta memur-
larnn haberi olmadan sularn iledikleri iin sularn gizlice i-
lemi saylrlar. Bundan tr devlet kuvvetlerine kar gelecek e-
kilde adam ldren ve soyanlar yolkesici deil si saylrlar (25).
Ayrca slm lkesi dnda ilenen yolkesicilik sularna ve s-
lm Devleti uyruklarndan bakalarna kar ilenen veya slm Dev-
letine uyruk olmyanlar tarafndan ilenmi olan yolkesicilik su-
larna ceza uygulanmaz, nk slm lkesi dnda ilenen eylem-
lere slm hukuku uygulanamyaca gibi slm Devleti tarafndan
korunmyan kimselere kar ilenen veya eylemleri slm Devleti
tarafndan kontrol edilemiyen kimler tarafndan ilenmi olan su-
lara da slm hukuku uygulanamaz.
Yolkesicilie verilmesi gereken ceza Kur'an'da V. Suresinin 37.
Ayetinde tyin edilmitir. Bu ceza trl trldr: Yolkesen yalnz
mal alp gtrmse sa eli ve sol aya kesilir. Tabiidir ki alman
maln deeri 10 gm dirhemi amal, yolkesenler birden ok ise
sulularn says kere 10 gm dirhemi amaldr. Yolkesen mal
almakszn yalnz adam ldrmse kendisi de ldrlr. Burada
verilen lm cezas Hadd olduu iin ldrlen kimsenin veresesi
(25) Bk. Krcsmarik. a. g. e. S. 333.
'-f>r^mwmmnmnnmmtm<mmm>-, =* . ~ MW ~ . N
OSMANLI KANUNNAMESNDE AYKIRI HKMLER 145
suluyu affedemez veya onunla Ksas yerine Diyet vermek yolunda
bir anlama yapamaz.
Yolkesen hem mal alm hem de adam ldrmse verilecek ce-
za hakknda tartma vardr: bazlar sulunun nce sa eli ve sol
ayann kesilmesinin sonra da ldrlmesinin gerektiini sylerler.
Bazlar ise sulunun salbedilmesi gerektiini, ileri srerler, gerek-
ten Kur'an'da Kati ve salb edersiniz diye yazldr. Sulu ya l-
drldkten sonra salbedilir yahut ta ldrlmeden salbedilir ve
karn bir mzrak ile deilir. gn salipte kaldktan sonra indirilir
ve gmecek olanlara teslim edilir.
Yolkesen ne mal alm ne de adam ldrmemise gene cezasz
kalmaz, bu gibiler srgne gnderilir veya nefislerini dzeltinciye
kadar hapsedilirler. Bu gibi sulular yolkesicilie teebbs etmi
olduklar iin deil yollarn emniyetini bozduklar iin cezalandr-
lrlar; nk slm ceza hukukunda teebbs cezalandrlmaz.
Yolkesici birden artk ise ve bunlar birlikte yolkesmilerse hep-
si birden cezalandrlrlar, hatt bunlarn iinden yalnz birisi adam
ldrm veya mal alm veya her iki eylemi birden ilemi olsa
btn sulular bu sulunun arptrlaca cezaya arptrlrlar yani
yolkesicilerden yalnz birisi adam ldrm olsa dierleri de lm
cezasna arptrlrlar. Yalnz mal almaktan tr hepsinin sa el
ve sol ayaklarnn kesilebilmesi iin, yukarda da sylediimiz gibi,
alnm olan maln deeri sulularn adedi kere on gm dirhem
deerinde olmal veya bu deeri amaldr.
Yolkesen birisinin maln alm ve onu yaralamsa, yol kesip
mal ald iin Hakk Allah' ve adam yaralad iin de Hakk'i de-
m'yi ihll etmi olur. Byle bir sulu yolkesicilikten tr cezalan-
drlrsa artk adam yaralam olmaktan tr cezalandrlmaz, n-
k Hadd ile Hakk-i Adem der (26). Eer herhangi bir sebepten
tr suluya Hadd cezas uygulanamazsa o zaman yaralamadan
tr cezalandrlabilir. Adam ldrp de yakalanmadan nce tvbe
eden yolkesiciye de V. Surenin 38. ayetine uyularak Hadd cezas
verilemez, ancak bu gibi sulular Ksas'a uyruk tutulurlar..
Yolkesici etesi iinde ergin veya akl banda olmyan bir kim-
se bulunursa, bunlar cezalandrlamyaca iin dier sulular, da
cezalandrlmazlar, nk ete yeleri iledikleri sutan tr hep
birlikte sorumludurlar, bunlarn iinden birisine Hadd uygulanmas
gerekince nasl dierlerine de ayn Hadd uygulanyorsa, birisine uy-
(26) Bk. Mevkuf at, I, 381.
Hukuk Fakltesi Mecmuas 10
146 COKUN UOK
gulanmad takdirde hi birine uygulanmaz. Yolkesicilerden birisi
hcuma uryan kiilerden birisinin yakm akrabas ( = zu rahim
mahram) ise, hrszlkta olduu gibi burada da Hadd cezas uygu-
lanamaz.
Yolda bulunan bir kafilenin baz yolcular, soymak kasdiyle di-
er yolculara hcum etseler ve adam ldrseler, bu eylem de yan-
kesicilik saylmaz ve Hadd cezasna uyruk tutulmaz, nk kafile
bir ev gibidir ve hcum edenler kafilenin iinde olduklarndan, ora-
ya girmi saylmazlar.
Yolkesiciler suu gece ilemilere gene Hadd cezas ile kar-
lamazlar, nk zabta kuvvetleri geceleri yollarn emniyetini te-
min edemezler.
Yolkesiciler bir ehirde veya iki birbirine yakn ehir arasnda
sularn ilemilere gene Hadd cezas ile karlamazlar nk bu
gibi yerlere yardm yetimesi imkn vardr. Ancak bir ehirde su
iliyen yolkesiciler silhl idiyseler Hadd ile cezalandrlrlar. Elle-
rinde ta veya sopa bulunan yolkesiciler ise silhl saylrlar.
Bu gibi Hadd cezasnn uygulanmad durumlarda yaralanm
olan yolcular veya ldrlm olan yolcularn veresesi suluyu ko-
vuturarak Ksas cezasnn uygulanmasn veya Diyet alnmasn
istiyebilirler, isterlerse de suluyu affedebilirler.
Yolkesici de Hrsz gibi, ald mal duruyorsa onu sahibine geri
vermekle devlidir. Eer bu mal mevcut deilse yolkesici de tazmin
ile devlendirilemez. Maln kendi kendine yok olmasnn veya sulu
tarafndan yok edilmi olmasnn burada bir nemi yoktur. Sulu
Hadd cezasna arptrlmazsa o zaman ald mal tazminle devlidir.
MMMI I "" ' ' """"'''"''
!
"" ' t I K l i M' I ' : MHaM. ' M |. Mi H"l Mi..l**l*|BHHIBIlHIHWf I P<M| W PWWmW'<a h l >!>.'