Ang Pagbuwag sa Maynila Bilang Sentro ng

Sining at Kultura
Bienvenido Lumbera, National Artist for Literature
Panayam sa Paglulunsad ng SANGHAYA !" Agosto #""#
Ba$it %&agbuwag'( Ang $a)ulugan ng salita ay may da)as na
i&ina)i)iwatig* Hindi $aya e$sa)erado ang iminumung$a)i ng
&amagat( Kung ang layunin ay &ag&a&alit lamang ng
&ananaw, oo %e$sa)erado*' Pero ang &roye$tong ini)i)ingi ng
&ansin ay )igit &a + &aglili&at ng tuon ng &ag&a&lano at
&ag&u&ondo ng mga &roye$tong &ansining at &ang$ultura*
Ang $inagawian ay nag$aanyo nang ma$a&al na &ader, isang
moog ng mga )a$a, gawi, &ag$iling, $atamaran at $aayawang
$umilala sa mga batas ng &agbabago* Na&a&ana)on nang
buwagin ang &ader, durugin ang moog u&ang masimulan ang
&agbabago*
Hindi &agsisi$a& ng iisang tao o $ali&unan ng mga insitutusyon
ang nagbunga ng &ag$a$atayo ng Maynila bilang sentro ng
sining at $ultura ng ,ili&inas* Mala$i ang naging $inalaman ng
$asaysayan sa &agtangga& ng mga ,ili&ino na ang Maynila
ang &ina$a&usod ng &ag$amali$)ain sa ,ili&inas* Kasaysayan
din ang &inag-ugatan ng &aniniwala na dito, sa Sentro,
nagagana& ang la)at ng ma$abulu)ang &ag$ilos sa
&ag&a&aunlad ng sining at $ultura*
.aong /012, wala &ang dayong manana$o& na dumadaong sa
mga &am&angin ng Maynila* 3sa &a lamang itong $omunidad
ng mga Muslim, na mas matao at di $asi mas maunlad $aysa
iba &ang &amayanan sa mga baybayin ng islang noo4y
tinatawag nang Lusong* Nabalitaan ng mga $olonisador na
nagtayo sa $a&angyari)ang 5s&anyol sa Sebu noong /010
ang tung$ol sa $omunidad ng Maynila* Sa &ag$a$ataong iyon,
naging ba)agi na ng &lanong &ag&a&alawa$ ng $olonya ang
Maynila* Mag$atuwang ang 5stado at Simba)ang Katoli$o sa
&ag&a&alawa$ ng $a&angyari)an ng 5s&anya* Natu$lasan
nina Lega6&i na mainam na &uwerto ang Maynila &ara sa mga
&angangailangan ng $olonisasyon + ligtas na daungan ng
$anilang mga bar$o, lunsaran ng mga $argamentong
&andigma, tag&uan ng mga sibilyang administrador, mga
misyonero, negosyante at marinero* Noon nagsimula ang Page 7 /!1
$asaysayan ng Maynila bilang sentro ng $olonyal na
&ag)a)ari ng 5s&anya sa ,ili&inas*
Kung ang $a&angyari)ang $olonyal ay sa Maynila lumago at
tumibay, dito rin nagsimulang mag-ugat ang $a&angyari)ang
sasagasa sa $olonyalismo* Ang mga ilustradong re&ormador
na $inabilangan ni 8ose 9i6al ay sa Maynila na$atu$las ng
mga ma&ag&alayang $aaisi&an mula sa 5uro&a* Ang mga
rebolusyonaryong binig$is ng Kati&unan sa &amumuno ni
Andres Bonifa:io ay sa Manila rin nangara& ng isang li&unang
)u)ulag&os sa $a&angyari)an ng mga dayu)an* Sa &aglitaw
nina 9i6al at Bonifa:io bilang $inatawan ng mulat na
$amalayan ng mga mamamayang nagsimulang tawagin ang
sarili bilang %,ili&ino,' natanim ang &anulu$ang bato ng
Maynila bilang sentro ng bu)ay &ambansa*
Bunga ng mga &animulang &ananalasa ng $olonyalismong
5s&anyol, naging madulas na ang &ag&a&alagana& ng
$olonyalismong Ameri$ano sa siglo #"* Naitayo na ng
5s&anya ang im&rastru$tura ng $olonyal na &ag)a)ari, $aya4t
madali nang $ilalanin ang mga &a$siyon at mga lider ng
sambayanang lumaban sa mga 5s&anyol* Sa mga &a$siyon at
lider na iyan, ma$a)a)ana& ang mga bagong manana$o& ng
ma$a$atulong sa $anilang &ag&a&alagna& ng $a&angyari)an*
Ang administrasyong $olonyal na i&inataw ng mga Ameri$ano
sa na$alatag nang larangan ang lalong nag&atibay sa
&osisyon ng Maynila bilang Sentro*
Narito sa Sentro ang mga o&isina ng &ama)alaan, ang mga
&anguna)ing &aaralan, ang mga bang$o, ang tangga&an at
tinda)anngmalala$ing$omersiyante,angmga
1
my$el andrada 7 )tt&;a$latandrada*multi&ly*:om
babasa)in sa araling &ili&ino /"/ 7 #nd sem "<"2
establisimyentong &anlibangan ng mga mamamayan* Ang
mga taon sa &agitan ng /2"= at /2!0 ay &ana)on ng
&agtutumibay ng Setnro* .aong /2"= nang buuin ang National
Assembly na o&isyal na nagbu$as ng daan sa &artisi&asyon
ng mga edu$ado at mayayaman sa larangan ng &amama)ala*
At noong /2!0 itinayo ang >ommonwealt) bilang mala-
saariling &ama)alaan bago ang inde&endensiya* Hindi
na&agbago ng sumi$lab na ?igmaang Pasi&i$o at ng ma)igit
na tatlong taong &anana$o& ng mga Ha&on ang $atatayuan ng
Maynila bilang siyudad na iniinugan ng la)at ng &angyayaring,
)umubog, sinadya man at )indi, sa $abu)ayan at $a&alaran
ng mga ,ili&ino*
Kinailangan ang ma)abang &agtunton sa itaas ng &ag$atatag
ng Maynila bilang Sentro, u&ang linawin $ung ba$it $ailangan
ang &ag-aalis sa Maynila sa &usod ng bu)ay-,ili&ino* Kung
ang Maynila bilang Sentro ay $agagawan ng dalawang
$olonyal na &anana$o&, ang &agbuwag dito ay masasabi na
ring &agbuwag sa $uta ng $olonyal at $olonisadong $ultura*
Ang $ulturang iyan ay siyang tumatayong sagwil sa &agli$)a
ng sining at $ulturang may sariling identidad, isang $ulturang
natatanging bunga ng $asaysayan at &agsusumi$a& ng mga
,ili&ino*
Ano-ano ba ang mga )a$bangin na $ailangang &agdaanan sa
&agbuwag natin sa Maynila bilang Sentro ng sining at $ultura(
.atlong malala$ing )a$bang ang )umi)inging maisagawa
u&ang &atuloy na umusad ang $ultura ng bayan tungo sa
gana& na &ag$a$amit ng identidad na ,ili&ino* Kilalanin natin
na )indi ngayon lamang sisimulan ang &ag)a$bang* Ang
bawat isa sa tatlo ay mayroon nang $asaysayan ng
&agsulong* Ang &agtu$oy natin ngayon sa tatlo ay u&ang
alamin $ung ano na ang na$amtan at ano &a ang $ailangang
sinu&in u&ang maging gana& ang &agsulong*
Ang unang )a$bang ay ang mulat na &ag$ilala, ng mga
administrador at ng mga taga&ag&atu&ad ng mga &ata$arang
&ang$ultura, sa etnisidad bilang sentral na usa&in sa
&ag&a&lano &ara sa $abu)ayan at $agalingan ng mga
mamamayan* Ang sambayanang ,ili&ino ay binubuo ng mga Page 7 /!=
mamamayang may iba-ibang $ulturang $inagisnan* Ang
$ulturang iyon ay maaaring na$a-ugat sa li&unang &re-
$olonyal, tulad ng sa mga lumad ng Mindanao at ng mga
$atutubo ng >ordillera* Ang )igit na na$ararami sa mga $ultura
ng ,ili&inas ay iyong na&atangi da)il sa )eogra&iya at wi$ang
ginagamit ng mga $atutubo, tulad ng $ultura ng mga 3lo$o,
.agalog, Bi$ol, @aray, atb&* Bagamat ang mga $ulturang ito
ay may ba$as ng &re-$olonyal na $ultura, nangingibabaw ang
ba$as ng $ulturang $olonyal na &inalagana& ng reli)iyong dala
ng mga 5s&anyol*
Hanggang sa $asalu$uyan ay malagana& &a rin sa )anay ng
mga edu$ador natin ang &aniniwala na isang buong nasyon
ang ,ili&inas at at ang &ag$a$aiba sa wi$a at $inaugaliang
&amumu)ay ng mga mamamayan sa iba-ibang re)iyon ay
$ayang bura)in ng mga &aaralang na$a&ailalim sa iisang
sistema ng edu$asyon* Ang ganitong &aniniwala ay
sinasalungat ng mga realidad sa mga &robinsiya sa labas ng
Maynila* Halimbawa, ang matibay na &ag-iral ng mga wi$ang
$atutubo sa mga re)iyon gayong itinuturo naman sa mga
&aaralan ang wi$ang ,ili&ino ay &alatandaan na ang $ulturang
lo$al ay naggugumiit at $ailangang tangga&in bilang sang$a&
ng edu$asyon sa nasabing lo$alidad* Ang ganito ay
&agtangga& na rin na ang $ultura ng Maynila ay narara&at
lamang na magsaalang-alang sa $ultura ng mga re)iyon* 3to,
sa &alagay $o, ang buod ng &agsasabing ang li&unang ,ili&ino
ay %multi$ultural' at %multilingguwal*' Kailangang isabisa ng
mga &ata$aran at gawa ang ganyang &agtangga& na tila sa
antas-$onse&tuwal &a lamang $ini$ilala*
2
my$el andrada 7 )tt&;a$latandrada*multi&ly*:om
babasa)in sa araling &ili&ino /"/ 7 #nd sem "<"2
Ang i$alawang )a$bang ay ang &agbago sa wi$ang &anturo sa
mga &aaralan* Hanggat 3ngles ang wi$ang ibinibigay sa mga
mag-aaral bilang $asang$a&an sa &ag-ang$in at &agbaba)agi
ng $arunungan, &atuloy na magiging &roblema natin ang
)ating $amalayan ng marurunong at ang sinu&il na li$as na
dunong ng na$ararami* Ang )ating $amalayan ng marurunong
ay san)i ng &ag$a$aroon natin ng mga intele$tuwal na
)andang magling$od sa bayan subalit nailigaw ng $anilang
edu$asyong )indi nag&a$ilala sa $anila sa mga &anli&unang
realidad na )indi isinaalang-alang ng mga librong $anilang
binasa at ng mga teoryang sa $lasrum lamang &inaagtagni-
tagni*
Sa $abilang da$o, nariyan naman ang na$araraming )indi
naging bi)asa sa &aggamit ng 3ngles $aya4t walang matibay na
$aalamang na$u)a sa mga librong i&inabasa sa $anila, at
$ulang ng $a$aya)an sa wi$ang dayu)an u&ang maiba)agi sa
li&unan ang dunong na dulot ng $anilang &a$i$i&amu)ay sa
labas ng es$uwela)an* Ang usa&in ng wi$ang &anturo ay
usa&ing &ang$ultura na isinasantabi, lalo na sa $asalu$uyan,
da)il sa isyu ng tinatawag na %global :om&etitiveness*'
?iumano, $ailangan ng ,ili&ino ng wi$ang 3ngles da)il
na$asandal sa global na $ala$alan ang )ana&bu)ay ng mga
,ili&ino* Ang ma)ira& liri&in ay $ung &aano naisi& ng ating mga
e$onomista at edu$ador na ang $abuuan ng sistema ng
edu$asyon ay da&at ituon sa &ag-ugnay, sa &amamagitan ng
3ngles, sa mga &abri$a at $or&orasyong multinasyonal* Bunga
ng ganitong &ag-iisi&, na&ababayaan ang na$araraming
$abataang ,ili&inong )alos )indi na$i$inabang sa edu$asyong
isinusubo sa $anila sa &amamagitan ng wi$ang 3ngles* Ang
$ulturang isinalin sa $anila sa &ana)ong sila ay nasa &aaralan
ay $ulturang $ung )indi man sumasalungat sa $anilang
$inagisnang $ultura ay $ulturang nag&a&atanaw ng isang
li&unang )indi naman nila $ayang marating dito sa ,ili&inas
da)il sa $agi&itang &ang-e$onomiya* Ang usa&ing
&ang$ultura, sama$atwid, ay sinasa&ian ng usua&ing &ang-
e$onomiya, at ang bunga ay ang dias&orang nagtataboy sa
mga ,ili&ino sa iba4t ibang siyudad sa $abila ng dagat, u&ang
doon ma$a)ana& ng i$abubu)ay at ng $ulturang $anilang
mauugnayan*
Page 7 /!<
Ang sistema ng edu$asyong &ara sa mga ,ili&ino ay da&at
magbunga ng mga ,ili&inong nagmama)al sa $anilang bayan
at nag&a&a)alaga sa $ultura nito* ?a)il wi$ang 3ngles ang
&anturo ng sistemang ito, )indi tumatalab sa loob ng mga
$abataan ang &agiging ta&at sa bayan, at ang maraming uta$
na ang &aggiling ay da&at matuon sa $a&aanyuan ng bayan at
ang maraming &uso na da&at tumibo$ sa &a$i$iisa sa mga
$ababayan, ay gumigiling at tumitibo$ &ara sa i$agagaling
lamang ng sarili o ng $anyang &amilya*
Ang i$atlong )a$bang tungo sa &agbuwag ng Maynila bilang
Sentro ng sining at $ultura ay ang &agli$om ng la)at ng
li$)ang &ansining at &ang$ultura mula sa mga re)iyon at
lo$alidad, u&ang ang mga ito ay mai&a$itang $atibayan ng
ma&anli$)ang ima)inasyon ng mga ,ili&ino sa la)at ng yugto
ng ating $asaysayan at sa la)at ng nasasa$u&ang teritoryo ng
bansang ,ili&ino* Mayroon nang mga institusyong nagsisi$a&
gawin ang &agtiti&on at &agtatang)al ng mga a$da at li$)a ng
mga artistang ,ili&ino* Sa $asamaang-&alad, )alos ang la)at
ng museo at a$latang gumagawa ng mga &agtiti&on at
&agtatang)al ay nasa Maynila* Ang $ailangan ay mga museo
at a$latan sa mga lo$alidad na mag&a&amalas at
mag&a&amalay sa mga mamamayan sa iba4t ibang re)iyon na
sila ay may sariling $ultura* Sa mga lo$al na institusyong
&ang$ultura, mai&amamalas din ang mga $atibayan na ang
mga $ulturang lo:al ay na$a&ag&alitaw ng mga artistang
naging taga&ag&a$ilala sa identidad ng $ani-$anilang re)iyon*
Ang mga $a)ingian ng dalawang naunang )a$bang na
i&inaliwanag ay mabibigyan ng $ong$retisasyon sa mga
museo at a$latang re)iyonal* Sa mga institusyong ito,
3
my$el andrada 7 )tt&;a$latandrada*multi&ly*:om
babasa)in sa araling &ili&ino /"/ 7 #nd sem "<"2
maisasabu)ay sa $amalayan ng mga mamamayan ang
identidad ng $anilang re)iyon, na binigyang-e$s&resyon ng
mga manlili$)a ng $anilang li&unan* Ang lo$al na $ulturang
)indi na$a$a&aso$ sa $asalu$uyan sa mga &aaralan da)il
wi$ang dayu)an ang wi$ang &anturo ay mag$a$a&uwang sa
$amalayan ng mga $abataan sa $anilang &ag$i$i&ag$ilala sa
mga li$)a ng $anilang mga $ababayan at $are)iyon* Sa
&amamagitan ng mga museo at a$latan, mangyayaring maa$it
ang mga intele$tuwal ng re)iyon na ang &ag-u$ulan ng
$anilang &ananali$si$ at &ag-aaral ay ang sining at $ultura ng
$anilang sariling re)iyon*
Ngunit )indi lamang da&at tingnan ang mga museo at a$latan
bilang tang)alan ng nagawa na ng mga manlili$)a ng
na$araan* ?ito ay may da&at na magana& na &agtatag&o ang
$asalu$uyan at na$araan* Ma&asisigla sa &amamagitan ng
mga &rogramang )a)amon sa ima)inasyon at $a$aya)an ng
mga $abataan ang &agsisino& at &ag&a&ayabong ng sining at
$ulturang lo$al* Ang natatanging galing sa lo$al na gawang-
$amay, )alimbawa, na )indi $araniwang nai&a$i$ila sa mga
institusyon sa Sentro ay sa mga lo:al na museo at a$latan
maaaring itang)al u&ang maitawag ng &ansin at su&orta*
Hindi $o inaa$alang bago o namumu$od ang tatlong
)a$bangin na iminumung$a)i sa &anayam na ito* Binigyan $o
lamang ng elaborasyon ang da&at maisagawa u&ang
tanggalinn sa &ers&e$tibo ng mga manlili$)a sa re)iyon ang
Maynila bilang )uwaran at tang)alan ng sining at $ulturanng
itinuturing na %maganda,' %ma)alaga,' o %&ambansa*' Mayroon
nang mga artista, a$ademi$o at administrador ng $ultura na
na$a&agsimula sa mga gawaing tinu$oy at iminung$a)i* .ila
ang $ailangan na lamang ay ma&agtuunan ng &ansin ang
bawat isa sa tatlong )a$bangin u&ang ang mga &rograma ng
mga indibidwal at gru&ong $umi$ilos sa larangan ng $ultura ay
mabigyan ng malinaw na dire$siyon*
Ang ma)alagang magaga& ay ang anti-$olonyal na
oryentasyon ng &agbuwag* Hindi natin bubuwagin ang Maynila
bilang Sentro ng sining at $ultura da)il lamang %na&a&ana)on
na' gaya ng sinasabi ng mga sobinista sa mga re)iyon*
Kailangang buwagin ang Sentro da)il $uta ito ng $olonyal na Page 7 /!2
$ultura na siyang mala$ing sagwil sa &ag$amali$)ain ng mga
artistang ,ili&ino*
May magtatanong; %Ba$it, sa &ana)on ng globalisasyon ng
mga bansa sa buong mundo, ay $ailangan &ang i&agdiinan
ang &ag$a$amit o &ag&a&anatili ng sariling identidad ng
,ili&inas('
Sa tinatawag na %borderless world' ng globalisadong mundo,
ang $umi$ilos ay mga bansa, )indi mga indibidwal* Ang isang
bansang lala)o$ sa mga &alitan ng $ala$al at li$)ang
&ang$ultura sa loob ng %borderless world' ay magiging
e&e$tibo lamang $ung ito ay may identidad na
ma&ang)a)awa$an* Kung wala siya niyan, alinman ang
isasantabi ito o )i)igu&in ng bansang may identidad, na
natititya$ nating bansang may mas mala$as na e$onomiya at
may bala$ lamunin ang alinmang bansang walang $asaysayan
at $ulturang da&at &a)alaga)an* Sa &agbuwag natin sa
Maynila bilang Sentro ng sining at $ultura, matutu$lasan natin
na ang Maynila ay isa lama &alang ba)agi ng ,ili&inas, at ang
sining at $ultura nito ay )indi laging na$augat sa bu)ay at
$asaysayan ng ating sambayanan* Naroon sa mala$ing
ba)agi ng ,ili&inas ang sining at $ultura na nag)i)intay na
ating aru$in at &agyamanin u&ang lubos-lubusan nating
ma$ilala ang sambayanang ,ili&ino* Ang ba)aging iyon ay
alam na nating nasa labas ng Maynila*
Maraming salamat &o*
4
my$el andrada 7 )tt&;a$latandrada*multi&ly*:om