2

Edukasyon sa Pagpapakatao
Tagalog
Kagamitan ng Mag-aaral Unit 3
Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph. Ma$alaga sa amin ang inyong mga puna at mungka$i%

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas

Edukasyon sa Pagpapakatao Ikalawang aitang Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda at Kagamitan ng Mag-aaral Unang Edisyon! 2"#3 sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng iedukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph. Ma$alaga sa amin ang inyong mga puna at mungka$i%

I& '( )*+-)*#-),"#-33-3 Paunawa $inggil sa karapatang-sipi. sinasaad ng !eksiyon "#$ ng %atas &ambansa %ilang '()*+ Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng &amahalaan ng &ilipinas. ,ayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon. Ang mga akda / materyales -mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.. na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. &inagsikapang mahanap at mahingi ang pahintulot ng mga may karapatang-ari upang magamit ang mga akdang ito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala -publisher. at may-akda ang karapatang-aring iyon. nilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim+ %r. Armin A. /uistro 0!1 &angalawang Kalihim+ 2olanda !. 3ui4ano, &h.5. Mga umuo ng Patnubay ng 6uro

1onsultant+ >enni7er Ella?ar-/ope? Mga Manunulat( @ictoria ,uia-%iglete, 9aria 1arla 9abulay-1araan, Aolan %aldonado 1atapang, sabel 9ontero?o-,on?ales Tagasuri+ Erico 9. Habi4an, &h.5. Mga 'aglayout( /eah 5avid %ongat 9a. ;heresa 9. 1astro Illustrator( Aaymond !abare? %ermude? Inilimbag sa Pilipinas ng -----------.epartment o/ Edu0ation-Instru0tional Materials 1oun0il &e0retariat 2.epEdIM1&3 677ice Address+ (nd 0loor 5orm ,, &!1 1omple8 9eralco Avenue, &asig 1ity &hilippines "$:: -:(. $*<-":=< or $*<-":#( imcsetd@yahoo.com

;ele7a8+ E-mail Address+

T4544' '6 'I5454M4'

ii

7U'IT 3(
Pagmama$al sa ansa at Pakikiba$agi sa Pandaigdigang Pagkakaisa
Mga 4ralin 4ralin #+ Karapatan 9o, Karapatan KoB 4ralin 2+ Karapatan Ko, Kasiyahan KoB 4ralin 3+ !alamat sa KarapatanB 4ralin 8+ Hinto, Hintay, ;awidB 4ralin 9+ %asura mo, tapon ng CastoB 4ralin ,+ /untiang &aligid 9o, /igaya sa &uso KoB 4ralin *+ Kalinisan at Kaayusan sa &aaralan, &ananatilihin KoB 4ralin ++ Kalinisan at Kaayusan sa &amayanan, &ananagutan KoB 4ralin )+ Kapayapaan sa %ayan KoB Pa$ina ( "( (: ($ *( <: <# =$ $'

iii

Karapatan mo! Karapatan ko

/ahat tayo ay may mga karapatang dapat tamasahin. !a araling ito, matutukoy mo kung anong mga karapatan ang maaaring ibigay sa atin.

%asahin o awitin ang nasa ibabang awit.

awat ata -Apo Hiking !ociety. Ang bawaDt bata sa ating mundo Ay may pangalan, may karapatan ;umatanda ngunit bata pa rin Ang bawaDt tao sa ating mundo Hayaan mong maglaro ang bata sa araw Kapag umuulan namaDy magtatampisaw 9ahirap man o may kaya
2

9aputi, kayumanggi At kahit ano mang uri ka pa !a Eyo ang mundo pag bata ka Ang bawat nilikha sa mundoDy 9inamahal ng &anginoon Ang bawat bataDy may pangalan 9ay karapatan sa ating mundo Hayaan mong bigyan na lang ng pagmamahal Katulad ng sinadya ng maykapal 9ahirap man o may kaya 9aputi, kayumanggi At kahit ano mang uri ka pa !a Eyo ang mundo pag bata ka Fagustuhan mo ba ang awitG Ano-ano ang karapatan ng bata ayon sa awitG Ano-ano ang dapat matanggap at maranasan ng mga bataG !ino ang magbibigay sa mga bata ng kanilang karapatanG %akitG

%asahin ang kuwento. Karapatan ni Moy

3

ni 9.1.9. 1araan !iya si 9oy. Fasa kalawang %aitang na sana siya ngayon. Kaya lang hindi siya pinapasok ng kanyang mga magulang sa paaralan dahil wala raw silang pera na isusuporta sa mga kailangan ni 9oy sa paaralan. Araw-araw ay makikita si 9oy sa kalye. 9ay dala siyang kariton at pumupunta sa bahaybahay upang humingi ng bote, plastik at papel.

Fapadaan siya minsan sa isang lugar na may mga bata na masayang naglalaro. ,ustonggustong makipaglaro ni 9oy kaya lang naisip niya na kailangang marami siyang makuhang bote, plastik at papel. Cala silang kakainin kapag hindi niya naipagbili ang mga ito.
4

Kapag napagod siya, sumasampa na lang siya sa kariton at doon natutulog. 9insan inaabot na siya doon ng gabi hanggang umaga dahil sa sobrang pagod.

&ag-usapan natin
". (.

Ano ang masasabi mo kay 9oyG Ano-anong karapatan ang dapat tamasahin ng batang katulad ni 9oyG Ano-anong karapatan ang hindi tinatamasa ni 9oy ayon sa kuwentong iyong binasaG 9ay kaibahan ba ang buhay mo sa buhay ni 9oyG &agkumparahin. 9ay katulad ka bang karanasan sa mga naranasan ni 9oyG
5

*.

<.

=.

Ating ;andaan
%awat bata ay may mga karapatan na dapat tamasahin. Ang kanyang pamilya ay may tungkuling ibigay sa kanila ang mga karapatang ito.

6awain # &agtambalin ang mga karapatan ng bata sa mga larawang nasa kanan. sulat ang letra ng tamang sagot sa kuwaderno.
1.

Karapatang magkaroon ng pangalan

1.

Karapatang manirahan sa isang payapa at tahimik na pamayanan Karapatang makapag-aral Karapatang makapaglibang Karapatan na mapaunlad ang kasanayan

(. *.

4.

Gawain 2 Alin sa sumusunod na larawan ang nagpapakita na ang isang bata ay nagtatamasa ng kanyang karapatan. sulat ang letra ng tamang sagot sa inyong kuwaderno.

!uriin ang iyong sarili. Alin sa sumusunod na karapatan ang tinatamasa mo ngayon. Kulayan ang graph ayon sa antas ng pagtamasa mo dito. /ima -=. ang pinakamataas at isa -". ang pinakamababa. ,awin ito sa inyong kuwaderno.

Mga Karapatan ng

ata

9aisilang at magkaroon ng pangalan. 9aging malaya at magkaroon ng pamilyang mag-aaruga. 9abigyan ng sapat na edukasyon. 9apaunlad ang kasanayan 9agkaroon ng sapat na pagkain at tirahanH malusog at aktibong katawan. 9atutuhan ang mabuting asal at kaugalian. A. 9aisilang at magkaroon 9abigyan ng pagkakataon na ng pangalan %. 9agingat malaya at magkaroon ng pamilyang magmakapaglaro makapaglibang. aaruga 9abigyan ng proteksiyon laban sa 1. 9abigyan ng sapat na pagsasamantala, panganib at edukasyon karahasang bungaang ng mga 5. 9apaunlad kasanayan paglalaban. E. 9agkaroon ng sapat na pagkain at tirahan at 9anirahan sa isang payapa katawan at malusog at aktibong tahimik na pamayanan . 0. 9atutuhan ang mabuting asal at kaugalian 9akapagpahayag ng sariling 9abigyan ng pagkakataon na makapaglaro at pananaw. makapaglibang
,.

H. .

9abigyan ng proteksiyon laban sa pagsasamantala, panganib at karahasang bunga ng mga paglalaban 9anirahan sa isang payapa at tahimk na 9 pamayanan 9akapagpahayag ng sariling pananaw

Alin sa mga karapatan ng bata ang masaya mong tinatamasaG sulat ang letra sa loob ng puso. Alin naman karapatan ang hindi o hindi mo masyadong tinatamasaG sulat ang letra sa loob ng biyak na puso. ,awin ito sa inyong kuwaderno.

10

sulat sa inyong papel ang karapatang ipinakikita ng larawan.

!a pamilya nagmumula Karapatang tinatamasa ng isang bata.

Karapatan ko! 11 Kasiya$an ko:

Fapag-aralan mo sa nakaraang aralin na ang isang batang tulad mo ay may mga karapatan. 9asaya mo bang tinatamasa ang mga itoG

&ag-aralan ang mga larawan sa ibaba. Alin sa mga karapatang ito ang iyong nararanasanG sulat ang letra ng iyong sagot sa kuwaderno.

4%

1%

.%

E% <%

;%

6%

I%

9asaya ka ba sa iyong mga karapatanG %akitG 9aliban sa mga nabanggit na karapatan, ano ang iba pang karapatan na inyong nararanasan sa ngayonG

12

;ulad ng mga batang nasa larawan, dapat mong ikasiya ang iyong nakakamit na karapatan. 6awain # &unan ang patlang ng iyong mga karapatan ayon sa nakikita mo sa larawan. ,awin ito sa iyong kuwaderno. ". %ilang bata, masaya ako kapag ako ay IIIIIIIIIII.

(. Karapatan kong magkaroon ng mabuting IIIIIIIIIIIIIIIIIIII.

*. Karapatan ko ring maramdaman ang IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII. <. pinaghahanda ako ng aking nanay ng IIIIIIIII.

=. Ang batang tulad ko ay may Karapatang IIIIIIIIIIIIIIII.

13

$. Kasiyahan ko ring magsuot ng IIIIIIIIIIIIIIIIII.

#. %ilang bata masaya akong maninirahan sa isang IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII. '. 9ay natatangi akong kakayahan, karapatan kong ito ay IIIIIIIIIIIIIIIIIII.

6awain 2 &iliin mula sa listahan ang mga tinatamasa mo ngayon bilang isang bata. Kopyahin ang larawan ng bahay at isulat sa loob nito ang bilang ng mga karapatang ". Fakakakain ng masaya mong tinatamasa. masustansyang pagkain. (. 9ay masaya at tahimik na tahanan *. Fakakapag-aral <. 9ay magulong kapitbahay =. Fakapagsusuot ng maayos na pananamit $. 9abait na magulang at mga 14 kapatid.

Ating ;andaan
Ang bawat bata ay may karapatang dapat igalang. toDy dapat tamasahin ng may kasiyahan.

6awain # %umuo ng apat na pangkat at gawin ang sumusunod+ Pangkat # - ,umawa ng listahan ng mga karapatang tinatamasa ng mga kasapi ng pangkat. &ag-usapan ito sa grupo. babahagi ng lider ang kanilang mga napag-usapan. Pangkat 2 - &umili ng isa sa mga karapatan at isadula ito sa loob ng (-* minuto.
15

Pangkat 3 - 9ula sa mga napag-aralang mga karapatan ng bata, sabihin kung alin sa mga ito ang hindi pa nakakamit. ;alakayin ito sa harap ng klase. Pangkat 8 - !a isang oslo paper gumuhit ng isang larawan na nagpapakita ng iyong karapatan. pakita sa larawan ang kasiyahan sa karapatang tinatamasa. !usukatin ang inyong output gamit ang pamantayang ibibigay ng inyong guro.

6awain # !abihin kung ano ang iyong nararamdaman kapag ginagawa mo ang sinasabi sa pangungusap. guhit ang masayang mukha kapag masaya ka at malungkot na mukha kung hindi. ,awin ito sa inyong kuwaderno. ". Famamasyal kasama ang buong pamilya. (. Fag-aaral sumulat at magbasa. *. Fagbibigay galang sa mga nakatatanda. <. %umibisita sa doktor kasama ang nanay kapag maysakit. 5. Faglalaro ako kasama ng aking mga kaibigan. 6awain 2

16

!umulat ng isang maikling talata na nagpapahayag ng iyong kasiyahan para sa mga karapatang iyong tinatamasa. ,awin mo ito sa iyong kuwaderno.

Alam mo ba kung sino ang tumutulong sa iyo para makamit ang iyong mga karapatanG Kopyahin ang tsart sa iyong kuwaderno at lagyan ng tsek - . ang tamang hanay ng iyong sagot.
Karapatang ;inatamasa Castong edukasyon !ariling paniniwala sa 5iyos ;ahimik na pamayanan 9alinis na pananamit Kasanayan sa pagbasa at pagsulat
17 &amilya !imbahan &aaralan &amahalaan

9ga pagamutan at palaruan &agmamahal at wastong pag-aalaga 9aayos na tirahan 9alinis na kapaligiran

Anong karapatan ang tinatamasa ni KaloyG sulat ang letra ng iyong sagot sa sagutang papel. ". !iya ay nag-aaral sa ikalawang baitang. A. Karapatang mag-aral %. Karapatang mabuhay 1. Karapatang magsulat (. Fagsisimba din siya tuwing /inggo. A. Karapatan sa sariling relihiyon %. Karapatang mag-aral 1. Karapatang mahalin *. !umasali siya sa paligsahan ng pag-awit. A. Karapatang maging masaya %. Karapatang paunlarin ang kakayahan 1. Karapatang maglaro <. 5inadala sya ng kanyang nanay sa doktor upang ipagamot. A. Karapatang kumain %. Karapatang matuto 1. Karapatang maging malusog
18

=. 9asaya niyang ginagawa ang mga gawaing bahay na ibinigay ng guro. A. Karapatang makag-aral %. Karapatang magdasal 1. Karapatang maging malusog Kasiyahan ang nadarama Kung ang karapatan nakukuha.

&alamat sa Karapatan:

Faipagpasalamat mo na ba ang iyong karapatang tinatamasaG !a araling ito ay mas higit mong pasasalamatan ang mga taong nagbibigay sa iyo ng iyong mga karapatan.

=ow, ,aling FamanB

19

9asayang-masaya si 1arla nang dumating mula sa paaralan. Fiyakap niya ang kanyang ina na kasalukuyang nagluluto. J nay, nakakuha po ako ng mataas na marka sa pagsusulit, napuri ako ng aking guroK. ;uwang-tuwa ang ina ni 1arla. J%inabati kita, anak. !ige magpalit ka na ng damit at tayoDy kakain na.K Fakita ni 1arla na ang kanyang nanay ay naghanda ng masustansyang pagkain para sa kanilang hapunan. J=ow, ang sarap naman nDyan, inay. 9araming salamat po.K

". %akit nagpasalamat si 1arla sa kanyang inaG &ag-usapan natin (. Ayon sa inyong binasa, anong mga karapatan ang naibibigay sa kanyaG *. !ino ang nagbibigay nito sa kanyaG <. Fararanasan mo rin ba ang mga karapatang nararanasan ni 1arlaG =. Fagpapasalamat ka ba sa nagbibigay sa iyo ng iyong mga karapatanG &aano mo ito ginagawaG
20

%alikan ang mga nakaraang aralin at sabihin kung alin sa mga nakalarawan ang iyong tinatamasang karapatan.

21

!ino ang nagbigay sa iyo ng mga karapatang itoG %akit mo ito dapat ipagpasalamat sa kanilaG

Ating ;andaan
5apat tayong magpasalamat para sa mga karapatang ating tinatamasa. 9aipakikita natin ang ating pasasalamat kung tayo ay sumusunod sa kanilang payo.

6awain # %umuo ng apat na pangkat. 9agpakita ng inyong pasasalamat para sa mga karapatang tinatamasa sa pamamagitan ng mga gawaing nakasaad sa bawat pangkat. pakita ang inyong output sa loob ng tatlong minuto. &angkat " - ,umawa ng isang sulat pasasalamat para sa mga karapatang nakakamit. sulat ito sa loob ng isang puso. &angkat ( - 9agsadula ng isang eksena na nagpapakita ng pasasalamat para sa
22

karapatang tinatamasa. &angkat * - kuwento kung paano ninyo tinatamasa ang inyong karapatan. 9aaari itong gamitan ng puppet. &angkat < - ,umawa ng isang dasal upang magpasalamat para sa karapatang tinatamasa. sulat ito sa isang kartolina.

&angkatin sa apat ang klase at gumawa ng isang kuwentong larawan na nagpapahayag ng pagpapasalamat sa mga karapatang iyong nararanasan. 5ugtungan ang unang larawan sa kahon.

23

&umili ng isang karapatang nararanasan mo ngayon na gustong-gusto mong ipagpasalamat. Kumuha ka ng iyong kapartner at ikuwento mo ito. 9aaari mo rin itong ikuwento sa harap ng iyong klase.

24

9atapos mong ikuwento, gumawa ng isang kard na nagpapahayag ng iyong pasasalamat sa kanya.

!a iyong papel, sumulat ng isang kuwento na tumutukoy sa mga karapatang iyong tinatamasa. sulat kung kanino mo ito dapat ipagpasalamat, bakit mo ito dapat ipagpasalamat at kung paano mo siya / sila pasasalamatan.

&asasalamat ay mula sa puso, &ara sa mga karapatang laging natatamo.

<into! <intay! Tawid:

!a araling ito ay tatalakayin ang mga batas trapiko na dapat sundin ng bawat isa upang magkaroon tayo ng ligtas na pamayanan. !a murang gulang ay dapat na maunawaan na ang tamang pagsunod sa
25

batas ay susi sa pagkakaroon ng isang maunlad na bansa.

;ingnan ang mga larawan. !aan mo ito makikitaG bigay ang kahulugan ng mga babalang pantrapiko na nasa larawan.

Kailangan ba nating sundin ang mga batas pantrapikoG %akitG

%asahin ang kuwento. <alika! Tawid na Tayo:

ni .9. ,on?ales

26

&auwi na galing sa paaralan ang magkakaibigang sina Kaloy, &am, Aed, at /ita. ;atawid sila ng kalsada upang makasakay ng dyip. J;awid na tayo dito para mas malapit,K sabi ni Kaloy. JFaku, huwag diyan, doon tayo sa tamang tawiran,K wika ni /ita. 9atapos silang tumawid sa pedestrian lane ay huminto ang isang dyip sa tapat nila. J9ga bata, sakay na kayo,K tawag ng drayber. JHindi po dito ang sakayan, duon po sa may nakasulat na E5ito ang tamang babaan at sakayanD,K tugon ni Aed sa drayber. Fapansin sila ng isang tagapagpatupad ng batas trapiko. J;ama ang inyong ginagawa, dapat talaga tayong sumunod sa mga babalang pantrapiko. pagpatuloy ninyo iyan at sanaDy tularan kayo ng ibang mga bata.K &ag-usapan natin
". (. *. <.

Anong katangian ang ipinakita ng mga bataG Ano-anong batas trapiko ang nasunod ng magkakaibiganG ;ama ba ang kanilang ginawaG %akitG Kung ikaw ay nagmamadali at pinasakay ka ng drayber sa hindi tamang 27 sakayan, ano ang gagawin moG %akitG

Ating ;andaan
5apat tayong sumunod sa mga batas trapiko upang maging maayos ang ating pamayanan at maiwasan ang aksidente.

!uriin ang larawan at basahin ang kuwento sa ibaba nito. !undin ang ipinagagawa sa bawat sitwasyon.

28

".

,aling sa paaralan ang magkakaibigan. !i Kaloy ay pauwi na sa kanilang tahanan ngunit nakita niyang may dalawang arrows sa kalyeng kanyang dadaanan. Kulayan ng pula kung saan siya dapat dumaan. !amantala sina &am at /ita ay dadaan muna sa simbahan subalit malayo sila sa takdang tawiran. /agyan ng berdeng ekis kung saan sila dapat tumawid. Kaarawan ng kuya ni 1arla kayaDt ang kanyang pamilya ay pupunta sa restaurant. /agyan ng asul na bilog kung saan dapat iparada ng tatay niya ang kanilang sasakyan. &auwi na sina &am at /ita. ;umingin sila sa ilaw trapiko. /agyan ng tamang kulay ang bilog ng ilaw trapiko upang sila ay makatawid.

(.

*.

<.

29

;ingnan mo ang larawan at sabihin kung ano ang dapat gawin ng mga batang naglalakad. sulat ang iyong payo sa kuwaderno.

,umuhit ng mga babalang pantrapiko na dapat sundin araw-araw. lagay ito sa isang malinis na papel.

/agyan ng tsek - . kung dapat mo itong gawin at ekis - . kung hindi. sulat ang iyong sagot sa sagutang papel. ". !asabihin ko sa kuya ko na tumawid kami sa tamang tawiran. (. &apara kami ng ate ko ng sasakyan kahit saan namin gusto. *. !asabihin ko sa drayber na huwag bubusina sa tapat ng simbahan o paaralan.
30

<. Kapag berde na ang ilaw trapiko, hahawak ako sa nakatatandang kamag-anak sa pagtawid sa kalsada. =. !asabihin ko sa tatay ko na iparada ang aming sasakyan kahit saan niya gusto.

!a batas trapiko, /igtas ka kung susundin mo.

asura mo! Itapon ng =asto:

!a araling ito ay higit na mauunawaan ang mga dapat gawin upang magkaroon ng isang maayos at malinis na kapaligiran. 9ay alam ka bang paraan upang makamit itoG

6awain # !uriin ang mga larawan. &iliin ang letra ng larawang nagpapakita ng wastong pagtatapon ng basura. !agutan ang gawain ng pabigkas.

31

6awain 2 !ipiin sa inyong kuwaderno ang tsart. Kulayan ng pula ang puso kung ang sinasabi sa pangungusap ay nagawa mo na. Kulayan ito ng dilaw kung hindi mo pa ito nagagawa.

9ga !itwasyon
". Fagtatapon ako ng basura sa tamang basurahan. (. &inaghihiwalay ko ang mga basurang nabubulok at dinabubulok. *. binabaon ko sa lupa ang mga basurang nabubulok upang maging pataba ng halaman. <. ;inatakpan ko ang aming basurahan upang hindi langawin. =. nilalabas ko lamang ng tarangkahan ang aming basura kapag araw ng pangongolekta ng trak.

Fagawa na

Hindi pa

6awain #
32

9ay mga suliranin ang pamayanan sanhi ng maling pagtatapon ng basura. %asahin ang tula upang makatulong kang magbigay solusyon sa problemang ito. asura ang .a$ilan
ni . 9. ,on?ales

&aligid ay kanais-nais Kapag ito ay malinis Kaya kumuha ka ng walis Lpang basura ay maalis. ;ahanan at paaralan &ati na rin sa lansangan Hindi dapat na kalatan to ay ating tahanan. 9ga kanal ay ingatan Lpang hindi mabarahan %aradong kanal ang dahilan 9ga baha sa ating bayan. /agi sanang maalala !aan man tayo magpunta !a pagtatapon ng basura Kailangan ang disiplina.
".

Ayon sa binasa mong tula, anong uri ng &ag-usapan natin kapaligiran ang kanais-naisG &aano mapananatili ang kalinisan nitoG Ano ang dahilan ng mga suliranin sa kalinisan ng ating kapaligiranG Ano ang ginagawa mo sa inyong mga basura sa tahanan at sa paaralanG
33

(. *.

<.

=.

9akatutulong ba ito sa kalinisan at kaayusan ng iyong pamayananG

Ating ;andaan
Ang wastong pagtatapon ng basura ay makatutulong upang mapanatili ang kaayusan ng pamayanan.

&angkatin ang klase sa apat at sundin ang ibibigay na gawain. ;alakayin ang inyong sagot sa klase. 9aari kayong magsaliksik sa internet! mga aklat, at mga babasahin upang makapagbigay nang makabuluhang sagot.

34

&angkat " - 9agbigay ng mga paraan nang wastong pagtatapon ng basura. &angkat ( - sa-isahin ang mga lumang kagamitan na maari pang gamiting muli o i-re0y0le. bigay ang proseso ng pagrere0y0le nito. &angkat * - %umuo ng isang plano kung paano mapaghihiwalay ang mga nabubulok at di- nabubulok na basura sa inyong silid aralan.

6awain # !ipiin ang tsart sa inyong kuwaderno. /agyan ng tsek - . ang tapat ng walis tambo kung masaya ka sa sinasabi ng pangungusap at tapat ng walis tingting kung hindi ka masaya.

35

9ga !itwasyon
".

9ay tambak ng basura sa dadaanan mo nutusan ka ng iyong nanay na paghiwalayin ang mga basurang nabubulok at di- nabubulok. Fagsusunog ng mga tuyong dahon ang iyong kapitbahay. 9ay isang klase na gumagawa ng proyekto gamit ang mga patapong bagay. Ang mga bata sa ikaanim na baiting ay gumagawa ng 0ompost pit upang ibaon ang nabubulok na basura.

(.

*.

<.

=.

6awain 2 ,umawa ng isang pangako na iyong gagawin upang maipakita ang wastong pagtatapon ng basura. sulat ito sa iyong kuwaderno.

6awain #

36

Ang sanhi ng baha ay ang pagbabara ng mga kanal. 9agbigay ng sarili mong solusyon upang maiwasan ang ganitong sitwasyon. ,umawa ng bangkang papel at isulat ang iyong sagot sa loob nito.

37

6awain 2 ,amit ang isang oslo paper, gumawa ng poster tungkol sa tamang pagtatapon ng basura.

!a iyong sagutang papel, gumuhit ng masayang mukha . kung sang-ayon ka sa sinasabi ng pangungusap at malungkot na mukha . kung hindi. ". 5apat itapon ang basura sa tamang lagayan. (. &abayaang mabulok ang basura kung hindi ito makokolekta ng trak. *. 5apat sunugin ang mga tuyong dahon at mga papel <. lagay muna sa bulsa ang maliliit na basura at itapon pag-uwi ng bahay. =. ,amiting muli ang mga gamit na puwede pa.

!a tamang pagtatapon ng basura %ayan natin ay gaganda.

5untiang Paligid Mo! 5igaya 38 sa Puso Ko:

Fapakagandang pagmasdan ang isang kapaligirang makulay dahil sa malulusog na halaman. !a araling ito ay higit mong mauunawaan ang kahalagahan ng wastong pag-aalaga sa mga halaman.

&aghambingin ang dalawang tirahan. !aan sila nagkaibaG !aan mo gustong tumiraG %akitG %akit maganda ang paligid na maraming halamanG Ano-ano ang naibibigay sa atin ng mga halamanG

6awain #

39

9ayroon kayong proyektong J,ulayan sa &aaralanK. &aano ka makatutulong upang dumami ang pananim ninyo sa inyong paaralanG ,umuhit ng isang paso sa iyong kuwaderno at isulat ang iyong sagot sa loob nito.

Ating ;andaan
Ang halaman ay nakapagpapaganda ng ating kapaligiran kayaDt dapat natin itong alagaan.

40

!a isang oslo paper, iguhit muna ang mga nakalagay sa Kahon %. &agkatapos, gawin ang sumusunod na panuto upang makabuo ng isang maayos at magandang parke
". (.

guhit ang monumento sa gitna ng parke. sunod ang mga halaman sa paligid ng monumento at sa iba pang parte ng parke. Kulayan ang mga ito. lagay ang tatlong ilaw sa paligid ng monumento at ang iba ay sa apat na sulok ng parke. Ang mga palaruan ay ilagay sa magandang lugar ng parke.

*.

<.

41

!abihin kung ano ang iyong gagawin sa sumusunod na sitwasyon. sulat sa kuwaderno ang letra ng iyong sagot. ". &ayat at naninilaw ang itinanim mong okra. Ano ang iyong dapat gawinG A. &ababayaan ko na lang ito hanggang sa mamatay. %. 5idiligan at paaarawan ko ito. 1. lalagay ko ito sa lilim. (. ,aling sa puno ang ating mga upuan. Fakita mong sinisira ng kaklase mo ang kanyang upuan. A. &ababayaan ko siya. %. bibigay ko na lang ang upuan ko sa kanya. 1. papaliwanag ko kung saan galing ang upuan. *. 9araming insekto ang iyong halaman. 5apat mo ba itong alisinG A. 6o. !apagkat kinakain nito ang halaman. %. Hindi. Fakakataba ito sa halaman. 1. Hindi. %abalik din naman sila. <. 9ay proyekto ang paaralan tungkol sa paghahalaman sa tahanan. 9aliit lamang ang inyong bakuran. Ano ang iyong dapat gawinG A. 9agtatanim ako sa paso. %. Hindi na lang ako magtatanim. 1. 9agtatanim ako sa kapitbahay.
42

=. Fakita mong inaapakan ng ibang bata ang mga damo sa parke. 9ay nakasulat ditong JHuwag ;apakanK. Ano ang dapat mong gawinG A. !asabihin ko sa kanila na ingatan ang mga halaman. %. ;itingnan ko lang sila. 1. 9akiki-apak na rin ako sa mga halaman.

6awain # Fais mong magkaroon ng halaman sa paligid ng inyong tahanan. guhit ang mga halaman na gusto mong itanim at kung paano ang ayos nito sa paligid ng inyong bahay. ,awin ito sa inyong kuwaderno.

6awain 2 9ay kapitbahay kayo na may mga halamang magaganda at malulusog sa paligid ng kanilang tahananG tanong mo kung paano nya inaalagaan ang kanyang mga halaman. bahagi mo sa klase ang iyong mga natutuhan sa kanya.
43

!a iyong sagutang papel, isulat ang tsek - . kung tama ang ginagawa ayon sa pangungusap at ekis- . kung mali.
". (.

Fakatutulong ang mga puno upang mapigilan ang pagbaha. Fakapagbibigay ng sariwang hangin ang mga halaman.

*. Hindi nangangailangan ng sikat ng araw ang mga halaman. <. ;ama ang ginagawang pagpuputol ng mga puno sa gubat. =. Fakatutulong tayo sa pag-aalaga ng ating mga puno kung iniingatan natin ang ating upuan.

/untiang halaman, sa puso ay kaligayahan.

44

Kalinisan at Kaayusan sa Paaralan! Pananatili$in Ko:

!a araling ito ay matutukoy mo ang ibaDt ibang programa ng paaralan na makatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng pamayanan at bansa.

%asahin ang tula. &a 4ming Paaralan

ni A.%. 1atapang

,uroDt mag-aaral ay nagtutulungan, !a kalinisan at kaayusan ng paaralan. 5uloDt nitoDy maganda sa kalusugan, !iguradong ang sakit ay maiiwasan. %asurang nabubulok at di-nabubulok ay paghiwalayin, 9ga papel ay ipunin at muling gamitin. &lastik ay i-re0y0le at huwag sunugin, ;ulong sa kapaligiran ay palaging isipin. Kung lahat ng ito ay ating gagawin. 9alinis na hangin ay ating lalanghapin, KayaDt paglilinis ay laging ugaliin, ;andaan at palaging gawin. !agutin ang sumusunod na tanong+
45

". (. *.

Ano-ano ang mga gawain sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng paaralanG &aano ka nakikiisa sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng paaralanG %akit dapat tayong tumulong sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng paaralanG

!uriin ang sumusunod na larawan.

46

&ag-usapan natin
".

(.
3.

Ano-ano ang programang pampaaralan na nakakatulong sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng pamayanan at bansaG &aano ipinapakita ng mga mag-aaral ang kanilang pakikiisa sa programa ng paaralanG %ilang isang mag-aaral, bakit kailangan mong makiisa sa mga programang pangkalinisan at pangkaayusan ng paaralanG
47

Ating ;andaan
Ang pakikiisa sa ibaDt ibang programa ng paaralan para sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ay pagpapakita ng pagmamalasakit sa kapaligiran ng ating pamayanan at bansa.

6awain # ,umuhit ng tatlong -*. larawan na nagpapakita na ikaw ay nakikiisa sa pagpapanatili sa kalinisan at kaayusan ng inyong paaralan. guhit ito sa inyong kuwaderno. paliwanag sa klase ang iginuhit mo. 6awain 2 guhit ang dustpan . kung ang pangungusap ay nagpapakita ng pakikiisa sa kalinisan at kaayusan ng paaralan at walis . naman kung hindi. ,awin ito sa inyong kuwaderno.
".

tinatapon ko ang mga tuyong dahon sa 0ompost pit. binubukod ko ang nabubulok sa di-nabubulok na basura.

(.

48

*.

niiwan ko ang balat ng bis0uit sa mesa ng kantina. ;umatakas ako kapag 0leaners ang aming grupo sa paglilinis ng silid-aralan. ;umutulong ako sa pagdidilig ng mga halaman sa aming paaralan.

<.

=.

Fgayon ay alam mo na ang mga dapat gawin upang mapanatiling malinis at maayos ang paligid. ,umawa ng tseklis sa inyong kuwaderno katulad ng nasa ibaba. /agyan ng tsek - . ang hanay na nagsasabi kung gaano mo kadalas ginagawa ang sumusunod na gawain. ,amitin ang pamantayan sa ibaba. 3 - 9adalas 2 - &aminsan-minsan # - Hindi, kahit minsan
49

Mga 6inagawa Ko
".

tinatapon ko nang wasto ang basura. nihihiwalay ko ang balat ng saging sa mga basurang hindi nabubulok. nilalahok ko ang boteng plastic sa mga nabubulok na basura. ;umutulong ako sa pagtatanim ng gulay sa aming bakuran. 5inidiligan ko ang mga bagong tanim na halaman para maiwasang matuyo.

(.

*.

<.

=.

!umulat ng pangungusap na hinihingi sa bawat bilang. ,awin itong sariling pangako na susundin. sulat ito sa inyong kuwaderno.
".

sang pangungusap na nagsasabi tungkol sa gagawin mo sa mga nabubulok at di-nabubulok na basura.

(. sang pangungusap na nagsasabi tungkol sa gagawin mo sa mga boteng walang laman at lumang diyaryo o anumang papel.

50

*.

sang pangungusap na nagsasabi tungkol sa gagawin mo sa mga bagong tanim na halaman sa inyong gulayan sa paaralan.

%asahin ang sumusunod na sitwasyon. &iliin ang letra ng nararapat mong gawin upang maipakita ang pakikiisa sa kalinisan at kaayusan ng paaralan. ,awin ito sa inyong kuwaderno. ". sang araw sa iyong paglalakad ay nauhaw ka. %umili ka ng isang bote ng mineral water sa tindahan. Ano ang dapat mong gawin sa boteng pinaglagyan ng tubigG A. tatapon ko sa daan. %. tatapon ko sa tamang lalagyan. 1. tatapon ko sa kanal. (. &inagdala kayo ng inyong guro ng lumang magasin dahil may gagawin kayong proyekto sa 4rt. Ano ang dapat mong gawin sa sobrang magasinG
A. %.

bibigay ko sa guro na may hawak ng 7E&-> para isama sa mga ire-re0y0le. tatapon ko sa likod ng aming silid-aralan para wala na akong dadalhin pabalik ng bahay.

1. uuwi ko sa bahay para sunugin. *. &inagwalis kayo ng inyong guro sa likuran ng inyong silid-aralan. Ano ang dapat mong gawin sa tuyong dahon na inyong naiponG
A.

!usunugin namin.
51

%. tatapon sa 0ompost pit para maging pataba sa halaman. 1. iwanan namin sa isang tabi. <. &umunta ang pinsan mo sa inyong bahay upang manghingi ng bote para sa gagawing proyekto sa 7E&->. Ano ang dapat mong gawinG
A.

Hindi ko siya bibigyan dahil ibebenta ko iyon sa magbabasura.

%. !asabihin ko na wala kaming bote. 1. %ibigyan ko siya. =. Fakita mo ang bagong tanim na gulay sa inyong paaralan na nalalanta dahil nakalimutan itong diligan. Ano ang dapat mong gawinG A. 5idiligan ko ito para mabuhay. %. &ababayaan ko itong lalong matuyo. 1. %ubunutin ko na lang ito para wala nang didiligan.

Ang malinis at maayos na kapaligiran, dulot ay kalusugan ng katawan.

52

Kalinisan at Kaayusan sa Pamayanan! Pananagutan ko:

!a araling ito ay matutukoy mo ang ibaDt ibang programa ng pamayanan na makatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan sa pamayanan at bansa. Ang pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan sa mga pook pampubliko ay tungkulin at pananagutan ng bawat isa sa atin.

%asahin ang diyalogo. /inggo ng umaga. Fagwawalis si Aolan ng kanilang bakuran ng dumating si Aodel sa kanilang bahay.

Rodel+ 6, AolanB %akit nagwawalis ka pa dyanG Hindi baDt usapan natin mamamasyal tayo sa parke ngayonG

53

Rolan+ !andali langB !yempre bago tayo umalis eh gusto ko munang makitang malinis ang aming bakuran. Alam mo bang marami ang natutuwa kapag malinis at maayos ang aming bakuranG Faglinis ka rin ba ng inyong bakuran bago pumunta ditoG Rodel+ Hindi nga ehB ;inanghali kasi ako ng gising. Ano naman ang gagawin mo sa mga tuyong dahon na iyanG Rolan+ Ang mga tuyong dahong ito ay inilalagay ko sa 0ompost pit para maging pataba sa mga halaman. Rodel+ Cala talaga akong masabi saDyo AolanB !aludo ako sa iyong kasipagan. 9abuti pa ay mamaya na tayo pumunta sa parke. 9aglilinis din muna ako ng aming bakuran. !agutin ang sumusunod na tanong+
". (. *. <. =.

%akit maagang pumunta si Aodel sa bahay nina AolanG Ano ang ginagawa ni Aolan nang dumating si Aodel sa kanilang bahayG %akit nais ni Aolan na malinis at maayos ang kanilang bakuranG Ano-ano ang magandang naidudulot ng malinis at maayos na kapaligiranG !a paanong paraan ka makakatulong sa pagpapanatili ng malinis at maayos na kapaligiran sa inyong pamayananG
54

!uriin ang sumusunod na larawan.

&ag-usapan natin
". (.

*.

Ano-ano ang ipinapakita ng bawat larawanG Fakikiisa ba ang mga mamamayan sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng pamayananG %ilang isang mag-aaral, bakit kinakailangan mong makiisa sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng iyong pamayananG
55

Ating ;andaan
Ang pakikiisa sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ay pagpapakita ng pagsunod sa mga programa at proyekto ng pamayanan. to ay tanda ng pagmamalasakit sa ating kapaligiran at kalikasan.

6awain # &ag-aralan ang sumusunod na sitwasyon. &iliin ang mga letra ng larawang nagpapakita ng pagpapanatili sa
56

kalinisan at kaayusan ng pamayanan. sulat ang sagot sa inyong kuwaderno.

".

Kumain ka ng kendi. Ano ang dapat mong gawin sa balat nitoG

(.

Faglinis kayong magkapatid sa inyong bakuran. Ano ang dapat ninyong gawin sa naipong basuraG

*.

Fakita mong nagsusulat sa pader ang iyong kaibigan. Ano ang dapat mong gawinG

57

<.

Fagtanim ng halamang gulay ang tatay mo sa likod ng inyong bahay. Ano ang dapat mong gawinG

=.

Fapansin mong may magtatapon ng basura sa tabing ilog. Ano ang dapat mong gawinG

58

guhit ang bituin . sa inyong kuwaderno. Kulayan ito ayon sa kung gaano mo kadalas ginagawa ang sumusunod na gawain. ,amitin ang pamantayan sa ibaba+ Pula - &alagi kong ginagawa .ilaw - &aminsan-minsan kong ginagawa erde - Hindi ko ginagawa
". (.

tinatapon ko ang mga basura sa tamang lalagyan. binubukod ko ang basurang nabubulok sa dinabubulok bago ko ilagay sa tamang lalagyan. ;inatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming bakuran. !inusulatan ko ang pader ng aming kapitbahay. tinatapon ko ang aming basura sa tabing ilog.

*.

<. =.

59

%asahin ang sumusunod na sitwasyon. &iliin ang letra ng nararapat mong gawin upang maipakita ang pakikiisa mo sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng pamayanan. sulat ang inyong sagot sa kuwaderno. ". Kumakain kayong magkakaibigan ng lansones habang nanonood ng larong basketball sa palaruan. Fang matapos ang laro, iniwanan ng kasama mo ang balat ng lansones sa upuan. Ano ang dapat mong gawinG A. kakalat ko ang mga balat sa palaruan. %. iwanan ko ang mga balat sa upuan. 1. &upulutin ko ang mga balat at itatapon ko sa basurahan. (. sang !abado ng umaga, tulong-tulong na naglinis ng bakuran ang inyong pamilya. Ano ang dapat mong gawin sa basuraG A. !asabihin ko kay tatay na sunugin na lang ang mga basura. %. &aghihiwalayin ko ang nabubulok at di nabubulok na basura. 1. tatapon ko sa tabi ng ilog ang mga basura para ipaanod. *. &umunta sa isang resort ang inyong pamilya. 9atapos kumain, iniligpit ng iyong nanay ang
60

mga ginamit sa pagkain at hinakot ng iyong tatay ang ibang gamit sa inyong sasakyan. Ano ang dapat mong gawinG A. &anonoorin ko sila tatay at nanay sa kanilang ginagawa.
%.

&upulutin ko ang mga basurang nakakalat at itatapon sa tamang lalagyan.

1. ;atawagin ko ang 4anitor upang linisin ang lugar na aming ginamit. <. sang hapon nagkaroon ng pagbaha sa harap ng inyong bahay. 9atapos mawala ang tubig nakita mo ang nakakalat na basura. Ano ang dapat mong gawinG A. /ilinisin ko ang kanal para maaalis ang mga basurang nakaharang. %. 9aglalaro ako ng bangkang papel sa kanal. 1. Hintayin ko na lang na linisin ng aming kapitbahay ang aming harapan.

=. Fiyaya ka ng iyong kapatid na mamasyal sa parke. Habang kayo ay namamasyal napansin mo na tinatapon ng kapatid mo ang plasti0 na kanyang pinagkainan, Ano ang dapat mong gawinG
61

A. Hahayaan ko na lang ang kapatid ko na itapon ang plastik. %. &agsasabihan ko siya na huwag ikalat ang plastik. 1. tatapon ko na rin kahit saan ang basura ko.

62

%asahin ang sumusunod na pangungusap. sulat sa sagutang papel ang Tama kung ito ay nagpapakita ng pakikiisa sa kalinisan at kaayusan ng pamayanan at Mali kung hindi. ". tinatapon ko ang basura kung saan ko magustuhang ilagay. (. naalagaan ko ang mga halaman sa aming bakuran. *. &umupunta ako sa palikuran kapag ako ay umiihi o dumudumi. <. ;umutulong ako sa pagwawalis sa aming paligid. =. ;initingnan kong mabuti kung sa tamang basurahan ko itinapon ang basura.

Ang malinis at maayos na pamayanan, 5uloDt ay kalusugan ng isip at katawan, Fa lubhang kailangan ng maunlad na bayanB

63

Kapayapaan sa ayan Ko:

9ababasa natin sa diyaryo at mapapanood sa ;@ na nawawala na ang kapayapaan sa ating bayan. %ilang mag-aaral, matutunan mo sa araling ito na kahit bata ka pa lang ay makatutulong ka sa pagkakaroon ng kapayapaan sa ating bayan.

9asdan mo ang larawan na nasa unahan. Ano ang iyong napansinG Ano ang iyong naramdaman nang makita mo ang mga itoG
64

%akit kaya nangyayari ang mga ito sa ating pamayanan at bansaG %ilang bata, ano ang maitutulong mo para maiwasan ang ganitong mga pangyayariG

Kapayapaang <atid ni Mila

ni 9.1.9. 1araan

!i 9ila, isang bata sa kalawang %aitang ay kinatutuwaan sa paaralang maging sa kaniyang pamayanan. &aglabas pa lang sa kanilang tahanan ay kakikitaan na siya ng kasiyahan sa mukha. Kung kayaDt lahat ng nakakasalubong niya ay napapangiti rin.

65

9arami siyang kaibigan sa paaralan. 9aging ang mga guro, ?anitor, at se0urity guard ay magiliw sa kanya dahil sa paraan ng kanyang pakikitungo sa mga ito. &akiramdam ng lahat ay nagiging payapa sila kapag binabati sila ni 9ila. 9insan, nakita niyang nag-aaway sina Kaloy at Kiko. Filapitan niya ang mga ito at kinausap. JKaloy, Kiko huwag na kayong mag-away. 9agkaibigan kayo. Hindi kayo dapat nag-aaway. Ang magkaibigan ay nagtutulungan.K ang payo niya sa dalawa.

&ag-usapan natin
". (. *.

Ano ang mensahe ng kuwentoG %akit kinagigiliwan si 9ila ng lahatG Ano ang dahilan ng pagkakaroon ng mabuting ugali ni 9ilaG bigay ang iyong kurokuro.

66

Ating ;andaan
Ang pagiging payapa sa ating sarili ay magdudulot ng kaayusan at kapayapaan sa ating pamayanan at bansa.

Ano ang iyong gagawin kung nasa ganito kang sitwasyonG paliwanag ng pasalita ang inyong sagot.
".

Faghahabulan kayong magkakaibigan. Fasagi ka ng isa sa mga ito. Ano ang dapat mong gawinG Lmuwi ka ng bahay galing sa paaralan. Faabutan mong nag-aaway ang iyong mga magulang. Ano ang dapat mong gawinG 9arami kang magagandang laruan na iniingatan. &ag-uwi mo galing paaralan, nakita mo na ang isa sa mga paborito mong manika ay wala nang ulo. Ano ang gagawin mo kung nakita mong hawak ito ng iyong bunsong kapatidG

(.

*.

<.

Faglalakad ka sa pasilyo ng inyong paaralan. &inatid ka ng isang bata at ikaw ay nadapa. Farinig mo na lang na pinagtatawanan ka. Ano ang dapat mong gawinG

67

=.

Fakita mong itinago ng iyong mga kaklase ang bag ng isa mong kaklase. Fang maghanap siya itinanggi nila ito. Ano ang iyong dapat gawinG

!uriin ang sarili. &aano mo maipakikita ang pagiging ehemplo ng kapayapaanG /agyan ng bituin ang katapat na sitwasyon. /ima -=. ang pinakamataas at isa -". naman ang pinakamababa. ,awin ito sa inyong kuwaderno.

Mga &itwasyon
". (. *. <. =.

ilang ng bituin

Lmiiwas akong makipag-away sa iba. Kaibigan ko ang lahat ng aking mga kaklase. Humihingi ako ng paumanhin kung may nagawan ako ng mali. 9agiliw akong nakikipag-usap kahit kanino . Fagbibigay ako ng tamang payo sa mga kaibigan kong may alitan.

68

Fasuri ninyo ang inyong sarili kung gaano ninyo kadalas ginagawa ang mga sitwasyon na nagpapakita ng pagiging ehemplo ng kapayapaan. !a isang bond paper, iguhit kung paano nyo pa maipakikita ang pagiging halimbawa ng kapayapaan. &alagyan ito ng marka sa inyong mga kaklase, guro at magulang gamit ang sumusunod na pananda. Medal, kung tama ang iyong gagawin, Ribbon kung hindi masyadong tama at Kandila naman kung hindi tama

69

sulat sa sagutang papel ang Tama kung ang sitwasyon ay nagpapakita ng pagiging ehemplo ng kapayapaan at Mali naman kung hindi. ". /aging sumisigaw sa loob ng klase. (. Fakangiting sinasalubong ang mga kaklase arawaraw. *. 9asayang nakikipaglaro sa mga bata. <. &inapayuhan ng tama ang mga kaibigang nag-aaway. =. /aging nananakit ng kapwa bata.

9aging halimbawa ng kapayapaan Lpang kagiliwan at laging pamarisan.

70