Sao Braca J Nice

PROSTORNI PLAN UNSKO SANSKOG KANTONA
PROSTORNA
OSNOVA

1

MINISTARSTVO ZA GRAENJE, PROSTORNO UREENJE I
ZATITU OKOLIA
UNSKO SANSKI KANTON

PROSTORNI PLAN
UNSKO SANSKOG KANTONA
ZA PERIOD 2012 2032. godine

PROSTORNA OSNOVA

IPSA INSTITUT, SARAJEVO

PROSTORNA
OSNOVA

2

PROSTORNI PLAN UNSKO SANSKOG
KANTONA
za period 2012-2032.godine
PROSTORNA OSNOVA
Nosilac pripreme

Nosilac izrade
MINISTARSTVO ZA GRAENJE,
PROSTORNO UREENJE I
ZATITU OKOLIA UNSKO SANSKOG KANTONA

IPSA INTITUT

Alije erzeleza br.6
77 000 Biha
037 31 60 40
gradjenje@vladausk.ba

Put ivota bb
71000 Sarajevo
033 27 63 40
ipsage@ipsa-institut.com

Struni planerski tim:
Odgovorni planer i koordinator: mr Lejla Hajro, dipl.ing.arh.

Prostorni planeri i saradnici: Andrea Pavlovi, dipl.ing.arh.
mr Lejla Hajro, dipl.ing.arh.
Damir Luki, dipl.ing.arh.
Biljana Tanovi, dipl.ing.el.
Prof.dr.emeritus Munir Jahi, dipl.ing.gra.
Jasmin Burzi, dipl.ing.ma.
Jasmina Mari, Ma, dipl.ing.arh.
Ensar Gubaljevi, dipl.ing.el.
Senad Dervievi, dipl.ing.saob.
Elvir Ali, dipl.ing.gra.
mr Enes ovrk, dipl.ing.saob.
Jasmin Meki, Ma, dipl.ing.arh.
Almas Trtovac, Ma, dipl.ing.arh.
Adna Omerbegovi, Ma, dipl.ing.arh.
Amela Omerbegovi, arhitektonski tehniar
Adi Muminovi, dipl.ing.arh.
Mirza Baali, dipl.ing.arh.

Savjetnik na izradi plana: Prof.Vesna Hercegovac Pai, dia.-urb.
Broj ugovora: 13/ 7695

Direktor IPSA Instituta: doc.dr Amir Fejzi

Sarajevo, novembar 2013. godine

PROSTORNA
OSNOVA

3

Sadraj Prostorne osnove Prostornog plana Unsko sanskog kantona
I Tekstualni dio
1. Snimak postojeeg stanja
2. Analiza i ocjena stanja
3. Opi i posebni ciljevi
4. Osnovna koncepcija razvoja
II Grafiki dio
0. Izvod iz plana vieg reda
1. Karta namjene zemljita
1.a. Karta pedologije
1.b. Karta uma i umskog zemljita
2. Karta stanovnitva i njegov raspored u prostoru
3. Karta postojeeg stanja saobraajne infrastrukture
4. Karta prirodnog i kulturno historijskog naslijea
5. Karta voda i vodnih povrina
5.a. Karta vodne infrastrukture, odvoenja i tretmana otpadnih voda
6. Karta leita, pojava, potencijalnih prostora za istraivanje mineralnih
sirovina, aktivnih i neaktivnih povrina za eksploataciju
7. Karta postojeih deponija otpada
8. Karta postojeeg stanja energetske infrastrukture
9. Karta objekata privrednih djelatnosti
9.a. Karta objekata drutvenih djelatnosti
10. Karta sistema naselja
11. Karta podruja od znaaja za FBiH
12. Karta ugroenih podruja
13. Karta sinteznog prikaza stanja u prostoru Unsko sanskog kantona
14. Osnovna koncepcija razvoja

PROSTORNA
OSNOVA

4

SADRAJ
UVOD ............................................................................................................................................... 11
METODOLOGIJA IZRADE PROSTORNOG PLANA UNSKO-SANSKOG KANTONA .................................... 12
RAZLOZI I CILJEVI IZRADE PLANA ....................................................................................................... 13
IZVOD IZ PLANA VIEG REDA ............................................................................................................. 14
1. SNIMAK POSTOJEEG STANJA ................................................................................................. 18
1.1. Prirodni uslovi ....................................................................................................................... 18
1.1.1. Geografski poloaj i veliina ........................................................................................... 18
1.1.1.1. Geoprometni poloaj ............................................................................................. 19
1.1.1.2. Administrativno ustrojstvo ..................................................................................... 20
1.1.1.3. Geomorfologija podruja ....................................................................................... 20
1.1.1.4. Hipsometrijska struktura ........................................................................................ 21
1.1.2. Osnovne geoloke karakteristike .................................................................................... 22
1.1.2.1. Geotektonski odnosi podruja ................................................................................ 22
1.1.2.2. Rasjedi ................................................................................................................... 23
1.1.2.3. Seizmotektonske karakteristike .............................................................................. 24
1.1.2.4. Geoloka graa terena ........................................................................................... 25
1.1.3. Karstoloke odlike Bosanske Krajine............................................................................... 34
1.1.4. Hidrogeoloke karakteristike.......................................................................................... 34
1.1.5. Klima i klimatski uslovi ................................................................................................... 37
1.1.5.1. Klimatski pojasevi ................................................................................................... 38
1.1.5.2. Temperature .......................................................................................................... 39
1.1.5.3. Padavine ................................................................................................................ 41
1.1.5.4. Vlanost zraka ........................................................................................................ 42
1.1.5.5. Koepen Geigerova klasifikacija klime ................................................................... 43
1.1.5.6. Vjetrovi .................................................................................................................. 43
1.1.6. Stabilnost terena ........................................................................................................... 44
1.1.7. Biodiverzitet .................................................................................................................. 46
1.1.7.1. Diverzitet flore ....................................................................................................... 47
1.1.7.2. Diverzitet faune ..................................................................................................... 50
1.1.7.3. Reliktni pejzai ....................................................................................................... 53
1.2. Namjena prostora ................................................................................................................. 58
1.3. Prirodni resursi ...................................................................................................................... 59
1.3.1.1. Poljoprivredno zemljite ............................................................................................ 59
PROSTORNA
OSNOVA

5

Kategorije poljoprivrednog zemljita ......................................................................................... 60
Pedoloke karakteristike zemljita ............................................................................................. 65
1.3.1.2. ume i umska zemljita............................................................................................. 72
ume visoke zatitne vrijednosti ................................................................................................ 75
1.3.1.3. Mineralne sirovine ..................................................................................................... 76
Nemetaline sirovine................................................................................................................. 77
Energetske sirovine ................................................................................................................... 96
Metaline sirovine ..................................................................................................................... 98
Mineralne, termalne, termomineralne i druge vode ................................................................ 102
Eksploatacione povrine .......................................................................................................... 112
1.3.1.4. Hidroloki resursi ..................................................................................................... 112
Vodna i slivna podruja ........................................................................................................... 112
Povrinske vode ...................................................................................................................... 113
Bilans povrinskih voda ........................................................................................................... 116
Podzemne vode ...................................................................................................................... 119
Akumulacije ............................................................................................................................ 120
Zatita voda ............................................................................................................................ 121
1.4. Karakteristike privrednog razvoja ........................................................................................ 126
1.4.1. Kretanje i struktura BDP a ......................................................................................... 126
1.4.2. Poduzetnitvo .............................................................................................................. 129
1.4.2.1. Poduzetnike i radne zone ................................................................................... 131
1.4.3. Obrt ............................................................................................................................. 132
1.4.4. Investicije u Unsko sanski kanton .............................................................................. 133
1.4.5. Spoljno trgovinska razmjena ..................................................................................... 136
1.4.6. Kretanja na tritu rada ................................................................................................ 138
1.4.7. Glavne privredne djelatnosti ........................................................................................ 143
1.4.7.1. Rudarstvo ............................................................................................................ 143
1.4.7.2. Industrija.............................................................................................................. 144
1.4.7.3. Indeks industrijske proizvodnje ............................................................................ 155
1.4.7.4. Potencijali pojedinih opina za razvoj industrije ................................................... 156
1.4.7.5. Trgovina ............................................................................................................... 157
1.4.7.6. Turizam i ugostiteljstvo ........................................................................................ 161
1.4.7.7. Poljoprivreda ....................................................................................................... 163
1.4.7.8. Potencijali pojedinih opina za razvoj poljoprivrede i umarsta ............................ 170
PROSTORNA
OSNOVA

6

1.5. Stanovnitvo ....................................................................................................................... 171
1.5.1. Pregled kretanja stanovnitva do 2008. godine ........................................................ 171
1.5.2. Pregled kretanja stanovnitva od 2009 2013. godine ............................................. 173
1.6. Karakteristike razvoja naselja .............................................................................................. 185
1.7. Karakteristike razvoja infrastrukturnih sistema saobraajna, energetska, komunalna,
informacijska infrastruktura, ukljuujui vodosnabdjevanje i tretman voda, kao i upravljanje otpadom
198
1.7.1. Transportna infrastruktura i saobraaj ......................................................................... 198
1.7.1.1. Cestovna infrastruktura i saobraaj ...................................................................... 198
1.7.1.2. eljeznika infrastruktura i saobraaj ................................................................... 201
1.7.1.3. Zrani saobraaj i aerodromi ................................................................................ 203
1.7.1.4. Zakljuak .............................................................................................................. 203
1.7.2. ICT tehnologije / komunikacije i veze ........................................................................... 204
1.7.3. Vodoprivreda ............................................................................................................... 208
1.7.3.1. Koritenje voda .................................................................................................... 208
1.7.3.2. Zatita od voda..................................................................................................... 210
1.7.3.3. Tretman otpadnih voda ........................................................................................ 213
1.7.3.4. Zakljuak .............................................................................................................. 214
1.7.4. Energetska infrastruktura ............................................................................................ 215
1.7.4.1. Elektroenergetika ................................................................................................. 215
1.7.4.2. Toplifikacija i gasifikacija ............................................................................................. 227
1.7.5. Upravljanje otpadom ................................................................................................... 230
1.7.5.1. Postojei sistemi i naini prikupljanja komunalnog otpada na podruju opina Unsko
sanskog kantona ................................................................................................................... 233
1.7.5.2. Strateki ciljevi prikupljanja otpada ...................................................................... 237
1.8. Drutvene djelatnosti socijalni razvoj, kolstvo, nauka, zdravstvo, sport, kultura............... 239
1.8.1. Obrazovni sistem ......................................................................................................... 239
1.8.1.1. Predkolsko i osnovno obrazovanje ...................................................................... 239
1.8.1.2. Srednjokolsko obrazovanje ................................................................................. 248
1.8.1.3. Visoko obrazovanje .............................................................................................. 251
1.8.1.4. Nauka .................................................................................................................. 251
1.8.2. Sistem zdravstvene zatite ........................................................................................... 252
1.8.2.1. Ambulante, domovi zdravlja i bolnice ................................................................... 252
1.8.2.2. Apoteke ............................................................................................................... 256
1.8.3. Socijalna zatita ........................................................................................................... 256
PROSTORNA
OSNOVA

7

1.8.3.1. Stanje u oblasti izbjeglih i raseljenih osoba i povratnika ........................................ 257
1.8.3.2. Stopa kriminala .................................................................................................... 258
1.8.4. Kulturne djelatnosti ..................................................................................................... 259
1.8.5. Sport i rekreacija .......................................................................................................... 262
1.8.6. Uprava i pravosue ...................................................................................................... 265
1.9. Prirodno i kulturno historijsko naslijee .............................................................................. 267
1.9.1. Prirodno naslijee........................................................................................................ 267
1.9.1.1. Stanje prirodnog naslijea u Unsko sanskom kantonu ....................................... 267
1.9.2. Kulturno-historijsko naslijee Unsko sanskog kantona .............................................. 269
1.9.2.1. Definicija kulturno-historijskog naslijea .............................................................. 269
1.9.2.2. Institucionalna nadlenost ................................................................................... 269
1.9.2.3. Stanje kulturno-historijskog naslijea ................................................................... 269
1.10. Karakteristike razvoja turizma na bazi prirodne i kulturno historijske batine ................ 283
1.11. Strateka procjena uticaja na okoli (SEA) ........................................................................ 289
1.11.1. Vode ............................................................................................................................ 290
1.11.2. Zrak ............................................................................................................................. 295
1.11.3. Tlo ............................................................................................................................... 298
1.11.3.1. Klizanje i odronjavanje zemljita ........................................................................... 300
1.11.4. Odlaganje otpada ........................................................................................................ 301
1.11.5. Zagaenost minama i drugim neeksplodiranim ubojitim sredstvima ............................ 302
1.11.6. Uticaj sistema planiranih osnovnom koncepcijom razvoja na okoli Unsko sanskog
kantona 303
Saobraajna infrastruktura ...................................................................................................... 303
Energetika ............................................................................................................................... 306
Eksploatacije ........................................................................................................................... 311
Deponije ................................................................................................................................. 312
Industrija ................................................................................................................................. 312
1.12. Prevencija i ograniavanje efekata prirodnih nepogoda i katastrofa ................................. 312
1.12.1. Zemljotresi .................................................................................................................. 314
1.12.2. Atmosferske prirodne nesree ..................................................................................... 315
1.12.2.1. Visoke temperature zraka .................................................................................... 315
1.12.2.2. Sua ..................................................................................................................... 315
1.12.2.3. Visoki snijeg i snjeni nanosi ................................................................................. 315
1.12.2.4. Ostale vremenske nepogode ................................................................................ 316
PROSTORNA
OSNOVA

8

1.12.3. Klizanje i odronjavanje zemljita .................................................................................. 316
1.12.4. Tehnike i tehnoloke nesree ..................................................................................... 316
1.12.4.1. Veliki umski poari .............................................................................................. 316
1.12.4.2. Ostali poari i eksplozije ....................................................................................... 317
1.12.5. Kontaminiranost zraka, vode i zemljita ....................................................................... 317
1.12.5.1. Kontaminiranost zraka ......................................................................................... 317
1.12.5.2. Kontaminiranost voda .......................................................................................... 317
1.12.5.3. Kontaminiranost zemljita .................................................................................... 317
1.13. Graevine, obuhvati i zahvati od posebnog znaaja za F BiH, a koje se nalaze na prostoru
Unsko sanskog kantona ................................................................................................................ 318
1.13.1. Vojni aerodrom eljava i drugi vojni objekti ................................................................. 318
1.13.2. Nacionalni park Una..................................................................................................... 318
1.14. Mjere zatite stanovnika i materijalnih dobara od prirodnih i ljudski izazvanih nepogoda i
katastrofa, ratnih djelovanja, u skladu sa Zakonom o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od
prirodnih i drugih nesrea (Slubene novine F BiH, broj: 39/03, 22/06 i 43/10) i drugim propisima
322
2. ANALIZA I OCJENA STANJA ...................................................................................................... 323
2.1. Analiza prirodnih i stvorenih uslova ................................................................................. 325
2.2. Ocjena stanja ................................................................................................................... 328
2.3. Mogui pravci razvoja zavisno od prirodnih i radom stvorenih uslova, kao i uslova
ekonomskog razvoja, utvrenih razliitim meunarodnim, dravnim, entitetskim ili kantonalnim
razvojnim dokumentima/strategijama razvoja ............................................................................ 330
3. CILJEVI I SMJERNICE PROSTORNOG UREENJA ........................................................................ 332
3.1. Opi ciljevi prostornog razvoja ......................................................................................... 332
3.1.1. Posebni ciljevi prostornog razvoja ................................................................................ 335
3.2. Smjernice za izradu osnovne koncepcije razvoja Unsko sanskog kantona .......................... 342
3.2.1. Smjernice prostornog razvoja Unsko sanskog kantona .............................................. 351
4. OSNOVNA KONCEPCIJA RAZVOJA ................................................................................................ 354
4.1. OSNOVNA STRATEKA OPREDJELJENJA RAZVOJA Unsko sanskog kantona ............................. 354
4.2. OSNOVNA KONCEPCIJA KRETANJA STANOVNITVA I RAZVOJA DRUTVENE I PRIVREDNE
INFRASTRUKTURE ........................................................................................................................... 357
4.2.1. STANOVNITVO ................................................................................................................. 357
4.2.1.1. Projekcija broja stanovnika u planskom periodu ......................................................... 359
4.2.2. OSNOVA PROSTORNOG RAZVOJA SISTEMA NASELJA ......................................................... 361
4.2.3. DRUTVENA INFRASTRUKTURA ......................................................................................... 363
4.2.3.1. Obrazovanje ............................................................................................................... 363
PROSTORNA
OSNOVA

9

4.2.3.2. Socijalna politika i pravci razvoja ................................................................................. 364
4.2.3.3. Zdravstvo .................................................................................................................... 365
4.2.4. KARAKTERISTIKE RAZVOJA PRIVREDE ................................................................................. 367
4.2.4.1. Turizam...................................................................................................................... 371
4.2.4.2. Poljoprivreda .............................................................................................................. 376
4.2.4.3. ume i umska zemljita ............................................................................................. 377
4.2.4.4. Mineralne sirovine ...................................................................................................... 378
4.2.4.5. Reciklaa i revitalizacija prostora................................................................................. 379
4.3. OSNOVNA KONCEPCIJA RAZVOJA INFRASTRUKTURE ................................................................ 381
4.3.1. SAOBRAAJ ....................................................................................................................... 381
Studija kategorizacije cesta FBiH ............................................................................................. 381
Opredjeljenja iz PPFBiH ........................................................................................................... 385
4.3.2. ELJEZNICE ........................................................................................................................ 389
4.3.2. TELEKOMUNIKACIJE .......................................................................................................... 390
4.3.2.1. Arhitektura irokopojasne mree ................................................................................ 394
4.3.2.2. Tehnologije irokopojasnog pristupa pomou optikih vlakana ................................... 395
4.3.3. UPRAVLJANJE OTPADOM................................................................................................... 399
4.3.4. ELEKTROENERGETIKA ........................................................................................................ 399
4.3.4.1. Elektroenergetske podloge za dimenzioniranje sistema .............................................. 401
4.3.4.2. Srednjenaponska mrea i transformatorske stanice .................................................... 402
4.3.4.3. Niskonaponska mrea ................................................................................................. 403
4.3.4.4. Javna rasvjeta ............................................................................................................. 404
4.3.4.5. Obnovljivi izvori energije i energetska efikasnost ........................................................ 405
4.3.5. TOPLIFIKACIJA I GASIFIKACIJA ............................................................................................ 408
4.3.5.1. Projekti izgradnje gasovodne mree prema PPFBiH ..................................................... 410
4.3.5.2. Teni naftni gas .................................................................................................... 410
4.3.5.3. Bio gas ................................................................................................................. 411
4.3.6. VODNA INFRASTRUKTURA I TRETMAN OTPADNIH VODA ................................................... 411
4.3.6.1. Koritenje i upotreba voda .......................................................................................... 415
Zatita voda ............................................................................................................................ 418
Zatita od voda ........................................................................................................................ 421
4.4. PRIRODNO I KULTURNO HISTORIJSKO NASLIJEE .................................................................. 422
4.4.1. PRIRODNO NASLIJEE ....................................................................................................... 422
4.4.1.1. NP Una ....................................................................................................................... 422
PROSTORNA
OSNOVA

10

4.4.1.2. Ostala zatiena podruja ........................................................................................... 423
4.4.2. KULTURNO-HISTORIJSKO NASLIJEE .................................................................................. 427
LITERATURA: ................................................................................................................................... 445

PROSTORNA
OSNOVA

11

UVOD
Na osnovu Ugovora o pruanju usluge Priprema i izrada Prostornog plana Unsko sanskog kantona
za period 2012 2032. godine (broj: 11-49-2230-1/13 od 22.02.2013.godine), u daljnjem tekstu
Plana, koji je sklopljen izmeu Ministarstva za graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia i IPSA
Instituta iz Sarajeva, pristupilo se izradi I faze Prostornog plana Unsko sanskog kantona Prostorne
osnove.
Izrada Prostorne osnove je uraena u skladu sa slijedeim zakonskim aktima:
Zakon o prostornom ureenju i graenju Unsko sanskog kantona preien tekst (Slubeni
glasnik Unsko sanskog kantona, broj 12/13)
Zakonom o prostornom ureenju i graenju ureuju se naela za plansko ureenje prostora,
organizacija sistema prostornog ureenja, vrste, sadraj, nain izrade i postupak donoenja planskih
dokumenata, planova i pravila provoenja planskih dokumenata, vrenje nadzora nad provoenjem
ovog Zakona, te kaznene odredbe.
Zakon o prostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou Federacije Bosne i Hercegovine
(Slubene novine FBiH, broj 2/06, 72/07, 32/08, 4/10, 13/10 i 45/10)
Zakon o prostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou Federacije Bosne i Hercegovine
ureuje planiranje i koritenje zemljita na nivou FBiH kroz izradu i donoenje planskih dokumenata i
njihovo provoenje, vrsta i sadraj planskih dokumenata, koritenje zemljita na nivou Federacije,
kao i nadzor nad provoenjem planskih dokumenata od znaaja za Federaciju.
Uredba o jedinstvenoj metodologiji za izradu planskih dokumenata (Slubene novine FBiH, broj
63/04, 50/07, 83/10)
Vlada Federacije BiH je na prijedlog Federalnog ministarstva prostornog ureenja donijela Uredbu o
jedinstvenoj metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureenja. Ovom Uredbom utvruje se
postupak pripreme, izrade i sadraj dokumenata prostornog ureenja na svim nivoima prostornog
planiranja u FBIH.
Uredba o graevinama i zahvatima od znaaja za Unsko sanski kanton (Slubeni glasnik Unsko
sanskog kantona, broj 22/11, 5/12)
Uredbom se odreuju graevine i zahvati od znaaja za Unsko - sanski kanton i graevine i zahvati
koji mogu u znatnoj mjeri uticati na okoli, ivot i zdravlje ljudi Unsko - sanskog kantona i ire.
Odredbe ove Uredbe su definirale i nivo detaljnosti izrade Prostorne osnove.
Uredba o sadraju i nosiocima jedinstvenog informacionog sistema, metodologiji prikupljanja i obradi
podataka, te jedinstvenim obrascima na kojima se vode evidencije (Slubene novine FBiH, broj
33/07 i 84/10)
PROSTORNA
OSNOVA

12

Ovom Uredbom propisuje se sadraj i nosioci jedinstvenog informacionog sistema (Geografski
Informacioni Sistem), metodologija prikupljanja i obrade podataka, te jedinstveni obrasci na kojima
se vodi evidencija na svim nivoima prostornog planiranja na podruju FBiH u svrhu uspostavljanja
jedinstvenog informacionog sistema (GIS-a). Uredbom se odreuje okvir za pripremu programa
uspostave i razvoja jedinstvenog informacionog sistema u oblasti prostornog planiranja i koritenja
zemljita i zatite prostora FBiH na svim nivoima.
METODOLOGIJA IZRADE PROSTORNOG PLANA
UNSKO-SANSKOG KANTONA
Na temelju Zakona o prostornom ureenju i graenju Unsko sanskog kantona, donesena je Odluka
o pristupanju izradi Prostornog plana Unsko sanskog kantona, za period 2012 - 2032. godine
(Slubeni glasnik Unsko sanskog kantona, broj: 23/11).
Nosilac pripreme Plana je Ministarstvo za graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia, a Nosilac
izrade Plana je IPSA Institut, Sarajevo.
Metodologija izrade ovog Plana odreuje se u svemu prema Uredbi o jedinstvenoj metodologiji za
izradu planskih dokumenata. Prostorni plan Kantona je lanom 27. Zakona o prostornom ureenju i
graenju definisan kao razvojni planski dokument, dok se lanom 32. istog Zakona odreuje da
Prostorni plan Kantona utvruje osnovna naela planskog ureenja prostora, ciljeve prostornog
razvoja, zatitu, koritenje i namjenu prostora, te preuzima i razrauje planska opredjeljenja
Prostornog plana Federacije BiH, a koja se tiu prostora Kantona.
Vodei se Uredbom o jedinstvenoj metodologiji za izradu planskih dokumenata Prostorni plan Unsko
sanskog kantona realizirat e se u dvije faze:
a. Priprema i izrada Prostorne osnove,
b. Izrada prednacrta, nacrta i prijedloga Prostornog plana.
Prostorna osnova obuhvata:
1. Snimanje postojeeg stanja i problema u prostoru i ureenju prostora, njegovu analizu i
ocjenu mogunosti daljeg razvoja,
2. Ope ciljeve prostornog razvoja,
3. Posebne ciljeve prostornog razvoja,
4. Izradu osnovne koncepcije prostornog razvoja, odnosno, smjernice planiranog prostornog
razvoja, koje obavezno sadre naela, ciljeve prostornog razvoja i planska opredjeljenja,
temeljena na zakonskim odredbama, relevantnim dokumentima Ujedinjenih naroda, Vijea
Evrope, Evropske unije i dr.,
5. Izradu Studije ranjivosti prostora.
Prednacrt, nacrt i prijedlog Prostornog plana obuhvata tekstualni i grafiki dio.
Tekstualni dio se formira tako da ima etiri dijela:
1. Opi i posebni ciljevi prostornog razvoja,
PROSTORNA
OSNOVA

13

2. Projekcija prostornog razvoja (razrada usvojene osnovne koncepcije razvoja),
3. Projekcija razvoja prostornih sistema,
4. Odluka o provoenju Prostornog plana.
Grafiki dio prezentira se na odgovarajuem broju tematskih karata, u svemu prema Uredbi o
jedinstvenoj metodologiji za izradu planskih dokumenata.
Sadraj prostornih planova kantona, definisan je Uredbom o jedinstvenoj metodologiji za izradu
planskih dokumenata, lanovi 31 36., te lanovima 10 26, koji se odnose na sadraj prostornog
plana vieg reda Prostornog plana F BiH.
Analitiko dokumentaciona osnova je nainjena na osnovu raspoloivih podataka, dokumenata,
studija, strategija, prostornih planova vieg i nieg reda, informacija koje su dostavili koordinacioni
timovi ispred opina Kantona, te drugih podataka, koji su dobiveni na osnovu snimanja postojeeg
stanja na samom terenu.
Podaci su analizirani, valorizovani, to je obraeno u poglavlju Snimak postojeeg stanja, a u svemu
prema Uredbi o jedinstvenoj metodologiji za izradu planskih dokumenata.
Snimkom postojeeg stanja stvorila se adekvatna podloga za Analizu i ocjenu stanja, koja je sumirala
sva prikupljena saznanja, te je na osnovu utvrenih Smjernica za razvoj Unsko sanskog kantona,
moglo se pristupiti utvrivanju Ciljeva i smjernica prostornog ureenja.
RAZLOZI I CILJEVI IZRADE PLANA
Predmet izrade Prostornog plana Unsko sanskog kantona unaprijed definie sve zahvate u prostoru
koji mogu biti odobreni, a u nadlenosti su kantonalnog resornog ministarstva. Objekti i zahvati iz
nadlenosti entiteta se preuzimaju iz planske dokumentacije entitetskog nivoa i prezentiraju kao
takvi kroz izvod iz plana vieg reda.
Objekti i zahvati, te graevine, djelatnosti i zahvati koji mogu u znatnoj mjeri uticati na okoli, ivot i
zdravlje ljudi, koji pravilnicima i uredbama koje reguliu tu tematiku nisu definisani kao od znaaja za
kanton, tretiraju se opinskim prostornim planovima.
Projektni zadatak predvia izradu prostornog plana kantona kao dugoronog plana, koga usvaja
Vlada i Skuptina Unsko-sanskog kantona, za period 2011-2031. godine.
Planski dokument treba da odredi svrsishodno organiziranje, koritenje i namjenu zemljita, te mjere
i smjernice za koritenje i zatitu prostora. U skladu sa zakonskom regultivom, planiranje na svim
nivoima vlasti u Federaciji mora biti usklaeno sa posebnim propisima iz oblasti zatite okolia,
kulturnohistorijskog, graditeljskog i prirodnog naslijea, tla, zraka, uma, voda, zdravlja, kao i zatite
energetskih, rudarskih i industrijskih objekata, infrastrukturnih objekata i objekata veze, te zatite
sportskih, turistikih, namjenskih i sigurnosnih objekata i njihove infrastrukture.
Osnovna naela izrade Prostornog plana Unsko sanskog kantona su:
Zatita prostora u skladu sa principima odrivog razvoja,
Zatita integralnih vrijednosti prostora i zatite i unaprijeenja stanja okolia,
PROSTORNA
OSNOVA

14

Usaglaenost interesa korisnika prostora i prioriteta djelovanja od znaaja za Unsko sanski
kanton,
Usaglaenost plnaskih dokumenata Unsko sanskog kantona sa ostalim kantonima,
Usaglaenost planskih dokumenata Kantona sa planskim dokumentima Federacije BIH,
Republike Srpske, Brko Distrikta Bosne i Hercegovine, te planskih dokumenata susjednih
drava,
Javnost i slobodan pristup podaicma i dokumentima znaajnim za planiranje,
Uspostavljanje sistema informisanja o prostoru iz nadlenosti Kantona, u svrhu planiranja i
koritenja zemljita Unsko sanskog kantona i zatite prostora Unsko sanskog kantona.
U okviru izrade planskog dokumenta neophodno je ostvariti slijedee ciljeve i rezultate:
Osigurati profesionalnu uslugu u skladu sa zakonom u BiH, odnosno u skladu sa projektnim
zadatkom i posebnim zahtjevima postavljenim od strane Nosioca pripreme plana,
Izraditi Prostornu osnovu u skladu sa Uredbom o jedinstvenoj metodologiji za izradu
dokumenata prostornog ureenja i smjernicama dostavljenim od strane Nosioca pripreme
plana na nain koji osigurava uspjenu drutvenu verifikaciju dokumenta,
Izraditi Studiju ranjivosti u skladu sa opisanom metodologijom,
Aktivno sudjelovati u aktivnostima ukljuivanja javnosti u postupak pripreme i izrade ovog
plana na nain uzimanja uea u raspravama i okruglim stolovima i pripremu prezentacija,
Izraditi prednacrt, nacrt i prijedlog prostornog plana u skladu sa Uredbom o jedinstvenoj
metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureenja na nain koji osigurava uspjenu
drutvenu verifikaciju dokumenta,
Pripremiti Odluku o provoenju prostornog plana u skladu sa Uredbom o jedinstvenoj
metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureenja,
Izraditi Finalni izvjetaj u kome se detaljno prezentiraju postignuti ciljevi projekta.

IZVOD IZ PLANA VIEG REDA
Prostorni plan Federacije BiH je u fazi usvajanja Prijedloga. Dokument koji je od krucijalne vanosti za
razvoj Federacije, ve predugo eka na svoj epilog, obzirom da je Prostorni plan Republike Bosne i
Hercegovine bio vaei do 2000.godine, a deavanja 90-ih godina su u ogromnoj mjeri utjecala na
njegovo provoenje, tumaenje i, generalno, primjenjivost u prostoru.
Gledajui ovu specifinu situaciju planskih dokumenata, izvodom iz plana vieg reda, tretirat e se
oba spomenuta dokumenta, kako bi se uoile razvojne politike i njihova primjenjivost i realizacija, tj.,
prikazat e se komparativno odredbe PPRBiH, opravdanost rjeenja koja su ponuena tim
dokumentom, u odnosu na stanje u prostoru i projekciju razvoja koju daje Prijedlog Prostornog plana
Federacije BiH.
Analiza sadanjeg stanja u prostoru potvruje ranije uoene procese stagnacije razvoja na pravcima
sjeverozapad - jugoistok, paralelno pruanju Dinarskog masiva. Na ovim podrujima dolo je do
najintenzivnijih privrednih i demografskih stagnacija koje upuuju na opasnost atrofiranja njihovih
PROSTORNA
OSNOVA

15

dijelova. To se posebno odnosi na dijelove Federacije BiH na pravcu Bosanski Petrovac Klju Jajce
Donji Vakuf Bugojno Gornji Vakuf Prozor.
1

Obzirom na ratna deavanja, ovdje se nee tretirati problematika razvoja demografske slike, sistema
naselja, razvojnih centara, privrednih kapaciteta, te svih funkcija centraliteta koje prate ove
segmente. Svaka mogua procjena i projekcija PPRBiH, u tom pogledu, promijenjena je iz temelja, te
nije relevantna sa novih poretkom bh drutva.
Ipak, segment infrastrukturnih sistema, koji je tretirao saobraaj, energetiku i vodne potencijale, i
dalje ima odreenu vanost, obzirom da su za te zahvate raena struna istraivanja, studije, te je
kroz PPRBiH rezervisan prostor za njihovu realizaciju.
Razvoj osnovne infrastrukture, u pogledu razvoja transporta, tretirao je cestovni i eljezniki
saobraaj, u okvirima dananjeg Unsko sanskog kantona. Predlagana je izgradnja kraka pruge od
Prijedora do Sanskog Mosta, ija je uloga, prvenstveno, bila u procesima vezanim za Rudnik
Kamengrad, tj., prevozu uglja, koja bi se naslanjala na razmatranu trasu Jajce Sanski Most. I tada je
ovaj zahvat smatran vrlo optimistinim, te nije bio izgledan u planskom periodu. Danas je ova ideja, a
i kroz PPFBiH, u potpunosti odbaena. Razvoj novih eljeznikih pravaca na prostoru Unsko sanskog
kantona, nije planiran kroz PPFBiH. Postojea infrastruktura eljeznikog saobraaja, posebice dio koji
prolazi kroz proglaeni NP Una, vie ne moe biti u funkciji, kakva je bila u prijeratnom periodu, ali je
mogua upotreba ovog vida transporta u turistike svrhe.
Segment cestovnog saobraaja u PPRBiH, naglasio je vanost koridora Biha Jajce Travnik Lava
Sarajevo Ustripraa, kao kljune saobraajnice kroz centralno podruje Federacije BiH. Takoe,
tada je ve uoena problematika prolaska ovog pravca kroz Klju i Biha. Ono to je 80 ih godina
prolog vijeka posmatrano kao pravac koji zadovoljava uslove perspektivnog saobraaja, danas ne
moe ponijeti u cjelosti tu ulogu, te je PPFBiH saobraajnu mreu Unsko sanskog kantona
poboljao trasom brze ceste Biha Jajce Travnik Lava, to adekvatno odgovara razvoju
transportne mree ire regije.

S tim u vezi, Prostorni plan Federacije BiH (Prijedlog Plana), projicira slijedee:
Brza cesta Biha - Jajce - Travnik - Lava - Razvoj meunarodne transportne osovine u BiH pravcem
sjeverozapad-jugoistok, uz ve afirmisanu osovinu razvoja sjever-jug, pretpostavka je za policentrini
odrivi razvoj na nivou regija, to je ope-prihvaeni savremeni pristup razvoju drave, iji je osnovni
cilj pridruenje EU. Ovakvo opredijeljenje je potvreno i u Studiji o Master planu transporta za BiH.
2

Jo 1999. godine je zapoela analiza raspoloive prostorne i projektantske dokumentacije sa ciljem
izbora trase ovog koridora. Studija o transportnom koridoru sjeverozapad-jugoistok (Velika Kladua -
Biha - Sarajevo - Gorade) kompletirana je 2001.
3

U prvom sektoru, analizirane su dvije trase: Velika Kladua - Biha - Bosanski Petrovac -Jezero i Velika
Kladua - Cazin - Sanski Most - Jezero.

1
PPFBiH, Prijedlog plana
2
JICA, Ministarstvo civilnih poslova FBiH, Ministarstvo transporta i komunikacija FBiH, Ministarstvo transporta i
komunikacija RS, novembar 2000. godine
3
NET Engineering S.p.A i IPSA Institut d.o.o., Ministarstvo civilnih poslova i komunikacija, 2001.
godine
PROSTORNA
OSNOVA

16

Od navedenih sedam kriterijuma, etiri kriterijuma je na strani trase preko Sanskog Mosta (tehniko-
eksploatacione karakteristike, socio-ekonomske karakteristike ueg gravitacionog podruja, opa
saobraajna pogodnost i pogodnost izgradnje u fazama), dok su dva kriterijuma na strani trase preko
Bosanskog Petrovca (trokovi izgradnje i vrijeme potrebno za izgradnju), a jedan je
indiferentan/jednak (uticaj na okoli). Imajui u vidu rezultat navedene analize, mogunost
racionalizacije tadanjih rjeenja trase (sada se postavlja brza cesta, a ne autocesta) i mogunost
poboljanja ope saobraajne pogodnosti uklapanjem u Prostorni plan RS-a (sa pribliavanjem tokova
iz Banja Luke i Prijedora kao najjaih gravitacija regije), predlae se trasa preko Sanskog Mosta.
U oblasti upravljanja otpadom, Prijedlog Prostornog plana Federacije BiH predvia izgradnju
regionalnih deponija, a za podruje Unsko sanskog kantona, predlae se lokacija:
1. Deponija Grabe, izmjetena lokacija K.O. ekrlije, opina Biha, Unsko sanskih kantona
Aproksimativna planirana povrina ove deponije iznosi 41,40 ha. Vremenom, kako se bude
razvijao integralni sistem upravljanja otpadom postupnim zatvaranjem postojeih opinskih
odlagalita i prelaskom na regionalni koncept upravljanja otpadom, ova deponija e poprimiti
karakter regionalnog centra upravljanja otpadom.
Za ovu lokaciju utoku je izrada studije izvodljivosti regionalnog centra za upravljanje otpadom.
2. Deponija Vlaki do-Medre, opina Bosanska Krupa, Unsko sanski kanton.
Aproksimativna planirana povrina ove deponije iznosi 36,80 ha. Deponiji gravitiraju opine Bosanska
Krupa, Buim i Cazin.
Ako studija izvodljivosti pokae da je deponija Grabe nepovoljna s bilo kog aspekta, onda se
pristupa promjeni lokacije RCUO. U suprotnom, ova deponija e se tretirati kao meuopinska
deponija (centar upravljanja otpadom), a to e defintivno odrediti kantonalni plan.
U oblasti energetike, tj., potronje energije, smatralo se da e na kraju planskog perioda PPRBiH,
2000. godine, doi do porasta potronje prirodnog gasa, tenih goriva (do 6,5 puta), te hidroenergije
(do 4 puta). Proizvodnja uglja za potrebe proizvodnje energije, prema tadanjim saznanjima, kretala
bi se oko 23 mil t/god, a ukupne potrebe za proizvodnjom energije procjenjivale su se na 40 000
GWh/god. Objekti za proizvodnju energije, koji su trebali odgovoriti na ove potrebe, pored
postojeih, izgraenih elektrana, bili su TE Kamengrad (Sanski Most), te HE Klju, HE Vrhpolje, HE
Unac.
Prostorni plan Federacije BiH je analizirao predloena rjeenja, a kroz prizmu dananjih potreba,
saznanja o ouvanju prostora i stvarnim prostornim mogunostima, koje su posljedica
tridesetogodinjim promjena na ovim prostorima, te je TE Kamengrad prihvaena kao izgledna u
planskom periodu, dok je izgradnja velikih hidrocentrala, koje zahtijevaju stvaranje akumulacija i
potapanje znaajnih povrina, odbaene kao mogunost. Umjesto velikih HE, prihvata se gradnja
malih hidrocentrala, primjerice na rijeci Sani, umjesto HE Vrhpolje, dok se mogunosti gradnje bilo
kakvih postrojenja ovog tipa, u okviru danaenjg NP Una, odbacuju kao neprihvatljive.
Kako je i PPRBiH predviao, za prenos energije bit e potrebno rekonstruisati i nadograditi postojeu
visokonaponsku mreu, to je potvreno i u PPFBiH, te je predviena gradnja dalekovoda od 400 kV i
110 kV napona.
PROSTORNA
OSNOVA

17

Koritenje vodnih snaga u PPRBiH je tretiralo ak 12 akumulacija na podruju dananjeg Unsko
sanskog kantona, koje su, istina, bile u istraivanju, ali ija je gradnja bila definitivno opcija. Iako
ovakav pristup omoguava viestruku korist u pogledu dobivanja elektrine energije, odbrane od
poplava, zatite od erozije, vodosnabdijevanja, pa ak i plovidbe, PP FBiH je odbaena mogunost
gradnje akumulacija na podruju Kantona, iz istih razloga koji se tiu gradnje velikih hidrocentrala
neusklaenost za zatitom prirode.
Iz ovog kratkog pregleda, jasno je da je Prostorni plan Republike Bosne i Hercegovine, tretirao kljune
infrastrukturne zahvate gotovo u potpunosti sa samo tehnoloko ekonomskog aspekta. Prostorni
plan Federacije BiH, pak, tu daje potpuno drugaiju sliku, te se odbacuju rjeenja koja nisu u skladu sa
odrivim i ekolokim principima koritenja prostora, posebno u onim dijelovima gdje je ranjivost
prostora na vrlo visokom nivou, kao to je sluaj sa podrujem NP Una i graninim dijelovima s ovim
neponovljivim prirodnim fenomenom.
U sutini, PP FBiH posmatra prostor Unsko sanskog kantona kao visokovrijedan, geostrateki
izuzetan dio nae zemlje, koji je u proteklom periodu bio nepravedno zanemaren, te prema kome
nisu razvijane adekvatne saobraajne, drutvene, administrativne, privredne veze.
Gradnjom jakih saobraajnihi pravaca, kao to je brza cesta Biha Jajce, ostvarit e se potrebni
koridori za protok informacija, ljudi, dobara, u zadovoljavajuem vremenskom okviru. Potenciranje
Bihaa, kao kantonalnog, pa i regionalnog centra, ojaat e funkcije centraliteta, ponudit e
stanovnitvu koje gravitira Bihau potrebne sadraje. Koritenje prirodnih potencijala, razvoj
poljoprivrede, stoarstva, razvoj turizma koji se nadovezuje na bogato prirodno i kulturno
historijsko naslijee, moe podii privredu Kantona u cjelosti, a blizina Evropske unije Republike
Hrvatske, nudi velike mogunosti za razvoj i pograninih opina, ali i cijelog Kantona. Ono to je
moda na prvom mjestu, kada govorimo o buduem razvoju i budunosti Kantona uope, jeste
Nacionalni park Una. Napor i trud koji ima viedecenijski epilog u proglaenju podruja sliva rijeke
Une prostorom najvieg stepena zatite, moe dati izvanredne rezultate, ako se prepozna kao brend
Kantona, koji prevazilazi i dravne okvire.
Prijedlogom Prostornog plana Federacije BiH, unutar Unsko sanskog kantona, pored spomenute
infrastrukturne mree i mree sistema naselja, koja treba usmjeriti razvoj Kantona i omoguiti
privredni procvat, velika panja je posveena zatiti prostora. Pored ve proglaenog Nacionalnog
parka Una, zatiena prirodna podruja u Unsko sanskom kantonu su dijelovi planine Grme i
planine Pljeevice, kao i veliki broj kulturno historijskih spomenika, koji imaju nezamjenjivu ulogu u
razvoju kulturne svijesti u BiH, te neprocjenjivu vrijednost u ukupnom opusu spomenike batine
nae zemlje.

PROSTORNA
OSNOVA

18

1. SNIMAK POSTOJEEG STANJA
1.1. PRIRODNI USLOVI
1.1.1. GEOGRAFSKI POLOAJ I VELIINA
Unsko sanski kanton predstavlja podruje sjeverozapadne Bosne i Hercegovine, koje obuhvata
doline rijeka Une i Sane, te planina Grmea i Srnetice, sa bogatim reljefnim i morfolokim
raznolikostima, gdje se prostor transformie iz nizinskog u blago brdovit, te na obodima i planinski.
Zauzima povrinu od 4239,25 km
2
ili 15,8% od ukupne povrine Federacije BiH, tj., 8,05% od ukupne
povrine Bosne i Hercegovine. Unsko sanski kanton je jedna od deset organizacionih jedinica,
kantona, koje tvore administrativno politiki sistem Federacije BiH, a sastoji se iz 8 opina.
4

TABELA 1 POVRINE OPINA
Opina Povrina (km
2
) %
Biha 945,44 22,30
Bosanska Krupa 573,36 13,52
Bosanski Petrovac 763,90 18,03
Buim 130,31 3,07
Cazin 355,76 8,39
Klju 367,29 8,67
Sanski Most 771,43 18,19
Velika Kladua 331,72 7,83
Unsko sanski kanton 4239,25 100

Geografski poloaj, kojeg obiljeava okruenost Visokim Dinaridima, blago sputanje terena ka
sjeveru, to stvara prirodnu vezu sa susjednom dravom Republikom Hrvatskom, u mnogoemu
izoluje Unsko sanski kanton od ostatka F BiH, te ga eksponira ka uticajima R Hrvatske.
Unsko sanski kanton granii na sjeverozapadu sa opinama Donji Lapac, Korenica i Slunj u RH, na
istonoj granici naslanja se na podruje Republike Srpske, a junim dijelom na Kanton Livno.
Okruenost Kantona entiteskim i dravnim granicama, gdje je najkraa granica Kantona ona sa
susjednim Kantonom Livno, prirodno je uslovila odreen stepen alijenacije i nedostupnosti Unsko
sanskog kantona od ostatka F BiH. Udaljenost od centralnog dijela F BiH, glavnog grada Sarajeva,
morala se odraziti jaanje funkcija centraliteta u samom Kantonu. Meutim, da li ponuene funkcije
centraliteta imaju dovoljan administrativno politiki nivo sloenosti, koji bi mogao odgovoriti na
zahtjeve stanovnika, ispitat e se u daljnjoj analizi uslova.
Ipak, jedno je sigurno gravitacija stanovnitva se prirodno okretala ka gradovima R Hrvatske:
Zagrebu, Rijeci, Karlovcu itd., to u okvirima nekadanje drave nije predstavljalo prepreku u
ostvarenju potreba administrativne, ekonomske, socijalne, obrazovne i druge prirode.

4
Povrina Unsko sanskog kantona je dobivena na osnovu podataka Federalne geodetske uprave, pri emu su
definisane i granice Kantona sa susjednim opinama i Republikom Hrvatskom, te granice opina u sastavu
Unsko sanskog kantona
PROSTORNA
OSNOVA

19

Meutim, raspadom Jugoslavije, formiranjem novih drava, stanovnitvo Unsko sanskog kantona
gubi svoju prirodnu oslonjenost na sjever, te se usmjerava ka Centralnoj Bosni i Sarajevu. Takve
promjene ne prati i rekonstrukcija potrebne infrastrukture, a iji je razvoj bio umanjen i u periodu
bive drave, to je jedna od osnovnih prepreka u jednakopravnom pristupu funkcijama centraliteta
na dravnom nivou, to je takoe posebna tema ovog izlaganja.
Naposljetku, neizostavno je napomenuti da cjelokupno podruje Unsko sanskog kantona, pripada
Bosanskoj Krajini geografskoj regiji koja se prua na oba entiteta, a koja, iako nema politiku niti
administrativnu ulogu i ustrojstvo, ima veliki znaaj u historijskom, kulturolokom i ekonomskom
pogledu. Takve veze se ne mogu prekinuti entitetskim granicama, te je povezanost podruja Krajine
sa obje strane entiteske linije veoma uoljiva, dok se i ekonomska i druga povezanost oituje u
svakodnevnom ivotu stanovnika, posebice opina koje su u pograninom podruju sa Republikom
Srpskom i obratno.
TABELA 2 KRAJNJE KOORDINATE
Krajnja taka X Y
Sjever 6337074,1045 5011707,524
Jug 6357862,2926 4901455,726
Zapad 6320414,5 4967231,5
Istok 6413082,25 4934851,5

1.1.1.1. GEOPROMETNI POLOAJ
Geoprometni poloaj Unsko sanskog kantona, a kao to se zakljuuje iz uvodnog izlaganja,
karakterizira prirodna odvojenost, nepostojanje adekvatne putne mree sa centralnom BiH, to u
konanici rezultira vidom izolacije i marginalizacijom kantonalnih veza sa ostatkom F BIH.
Loe komunikacione veze sa unutranjosti BiH, jo jednom naglaavaju jedan od, to je do sada
veoma jasno, glavnih problema s kojima se susree Unsko sanski kanton: izoliranost podruja u
odnosu na centralnu BiH i funkcije koje glavni grad Sarajevo mora pruiti svim graanima BiH.
S druge strane, geografski uslovi Kantona stvaraju eksponiranost ka sjeveru i istoku, tj., Republici
Hrvatskoj i RS u. Posebno je bitna izloenost Unsko sanskog kantona prema R Hrvatskoj, to
prostor dovodi u povoljnu konotaciju ka evropskim koridorima i zemljama okruenja, to je
potvreno i kroz snane ekonomske i druge veze sa RH, a koje imaju historijski znaaj.
Primjerice, udaljenost od Bihaa do glavnog grada RH, Zagreba, jeste 157 km, tj., oko 2h vonje, dok
je udaljenost Bihaa od Sarajeva 285 km ili vie od 4,5h vonje. Problem ne predstavlja samo
neadekvatna i zastarjela putna mrea: udaljenost do meunarodnih aerodroma je daleko manja od
Unsko sanskog kantona do takvih objekata u R Hrvatskoj (Zagreb, Rijeka) ili do aerodrom u Banja
Luci, koji je udaljen svega cca 90 km. Stanje putnih pravaca koji vode do ovih centara je veoma dobro,
obzirom da su povezani manjim dijelom magistralnim putnim pravcem M-5 kroz BiH, a onda se
ukljuuju na hrvatske dravne ceste, ija je opremljenost, uglavnom, jako dobra.
Povezanost Unsko sanskog kantona sa panevropskim koridorom X, autoputem Zagreb Beograd,
ostvaruje se putem magistralnih i regionalnih pravaca, te je zadovoljavajua, obzirom da se prvo
ukljuenje nalazi kod Okuana, RH, koji su udaljeni cca 90 km od Sanskog Mosta.
PROSTORNA
OSNOVA

20

Unutranja prometna povezanost se odlikuje dobro razvijenom saobraajnom infrastrukturom
magistralnih i regionalnih saobraajnica, dok se eljezniki saobraaj oslanjao na prugu Bosanski Novi
- Biha - Knin tzv. Unsku prugu, koja je povezivala Biha sa Zagrebom i Splitom. Dananje stanje
Unske pruge je loe, djelomino u funkciji, sa ogranienjima koje e nametnuti i proglaenje dijela
podruja NP Una.
1.1.1.2. ADMINISTRATIVNO USTROJSTVO
Teritorijalna i administrativna podjela Unsko sanskog kantona podrazumijeva organiziranje prostora
u osam samoupravnih jedinica opina i to: opina Biha, opina Bosanska Krupa, opina Bosanski
Petrovac, opina Buim, opina Cazin, opina Klju, opina Sanski Most, te opina Velika Kladua, sa
gradom Bihaem, kao kantonalnim, kulturnim i obrazovnim sreditem.
U odnosu na prijeratno stanje, Daytonski sporazum je doveo do odreenih promjena u prostornoj i
politikoj organizaciji i obuhvatu pojedinih opina u sastavu Kantona.
Tako je opina Bosanska Krupa danas ustrojena na 60% od svoje prijeratne povrine, jer je 30%
opine ulo u sastav novoformirane opine Buim, a 10% povrine je pripalo Republici Srpskoj.
Opina Sanski Most danas ini 80%, dok opine Bosanski Petrovac i Klju ine 90% od svoje prijeratne
povrine, a preostali dio je uao u sastav RS a.
Unsko sanski kanton je konstituiran 27.05.1995. godine, ima svoj Ustav, sudsku, izvrnu i
zakonodavnu vlast, te odreen stepen samostalnosti u odluivanju i upravljanju, koja je definisana
Ustavom, a tie se ovlasti koje nisu izriito povjerene federalnoj vlasti ili koje nisu Ustavom Federacije
BiH utvrene kao zajednika ovlatenja Federacije i Kantona.
1.1.1.3. GEOMORFOLOGIJA PODRUJA
Reljef Unsko sanskog kantona ine dvije cjeline: dolinsko kotlinska i planinska, koje se meusobno
isprepliu, proimaju i uklapaju jedna u drugu. Kotline su otvorene sa normalnom hidrografskom
mreom, a izdignuti planinski masivi su remeeni i imaju strukturu antiforme, antiklinale, horstove i
navlake.
5

Geomorfoloke karakteristike terena uslovljavaju podjelu na nekoliko morfolokih cjelina: zapadno
od Bihaa je Unsko Koranska zaravan. Istono od rijeke Une je planinski sistem Grmea, a na
sjeveroistoku je Majdanska planina i Sanski paleozoik. Zapadno od Bihaa je visoka karbonatna greda
planine Pljeevice, koja dominira podrujem Krajine, ali i susjednog podruja Like, R Hrvatska.
Visinska razlika terena se kree od 200 mnm do preko 1480 mnm.
6

U dijelu Unsko Koranske zaravni, teren je relativno miran, a veina vrhova je blago zaravnjena.
Njihove visine se kreu 300 500 m. Izuzetak je greda koja se sputa od Ostroca prema Otoci,
lijevom stranom kanjona rijeke Une. Prua se pravcem SZ JI, a najvei vrh je Gomila (797 m).
Takoe, veoma znaajno za ovo podruje je uzdignue pravca zapad istok, koje poinje kod Panjka,
pa preko Jezerskog, Koprivne i Gradine ide prema Gati. Sjeverozapadno od ove grede, visine se
postupno smanjuju, uz brojna lokalna odstupanja, koja su uzrokovana tektonikom i promjenama

5
Procjena ugroenosti Unsko sanskog kantona od prirodnih i drugih nesrea, str.5
6
Geoloke i karstoloke karakteristike Bosanske Krajine, dr. Safet ii, dr. Mirza Baagi
PROSTORNA
OSNOVA

21

litolokog sastava terena. Greda je znaajna i kao vododjelnica, jer vodotoci sjeverozapadno od nje
pripadaju slivu Korane i Gline, a jugoistono slivu rijeke Une.
Grme (1605 m) se prua pravcem SZ JI, od Pokoja na lijevoj strani rijeke Une, do rijeke Sanice, na
duini oko 65 km. Planine su periferno rasporeene, a istiu se, pored Grmea, Pljeevica (1649 m),
Osjeenica (1804 m), Srnetica (1378 m), Klekovaa (1961 m), te zauzimaju gotovo 191 000 ha od
ukupne povrine Unsko sanskog kantona.
Reljef je ralanjen brojnim vodotocima i rijenim dolinama, od kojih mnoga imaju izgled uravnjenih
polja: Bihako, Bjelajsko, Medeno, Petrovako, Bravsko i Sansko polje.
Na jugozapadnoj strani, teren se sputa prema rijeci Uni i Bihau (231 m), a sjeveroistonoj strani
prema Bosanskoj Krupi (178 m) i Sanskom Mostu (182 m). Cjelokupan prostor je blago nagnut od juga
prema sjeveru i otvoren prema panonskim klimatskim utjecajima.
1.1.1.4. HIPSOMETRIJSKA STRUKTURA
Unsko sanski kanton je hipsometrijski vrlo neujednaen, to se najbolje vidi po pojedinim opinama
u sastavu Kantona.
TABELA 3 HIPSOMETRIJSKA STRUKTURA
Opina Hipsometrijska struktura u km
2

< 300 m.n.v. 300 600
m.n.v.
600 900
m.n.v.
900 > m.n.v.
Biha 104 423 112 49
Bosanski
Petrovac
- 50 455 359
Bosanska
Krupa
159 548 60 16
Cazin 71 285 - -
Klju 64 350 252 178
Sanski
Most
160 694 88 41
Velika
Kladua
280 52 - -
UKUPNO 835 2392 967 643

Naseljena mjesta u opini Buim nalaze se na nadmorskoj visini od 180-400 metara. Po nadmorskoj
visini istiu se: Rado 630 metara, orkovaa 603 metra, Konjodor (Kaukovia brdo) 476 metara,
Veliko brdo 464 metra, Lubarda 420 metara, ajino brdo 352 metra.
Iz priloenog se zakljuuje da su pojedine opine reljefno veoma razliite, ali i da se procentualno,
najvee povrine nalaze i dijapazonu 300 600 m.n.v.

PROSTORNA
OSNOVA

22

1.1.2. OSNOVNE GEOLOKE KARAKTERISTIKE
Vrlo sloena geoloka graa, koja je posljedica dugotrajnih procesa i transformacija zemljinog
pokrivaa, odlikuje se izuzetnom raznolikou geolokog supstrata i uslova koji vladaju na geomatrici
podruja.
1.1.2.1. GEOTEKTONSKI ODNOSI PODRUJA
Prostor Unsko sanskog kantona izdvojen je, u irokom geotektonskom smislu, na:
POSTOROGENE NEOGENE I KVARTARNE SEDIMENTE,
ZONU BOSANSKOG FLIA (Navlaka Bosanskog flia: gornjojkredni karbonatni fli i
jurskokredne pjeskovito glinovito i rjee karbonatne formacije - parafli),
ALOHTONE PALEOZOJSKE I TRIJASKE FORMACIJE (Sansko unska navlaka: devonski
karbonati, karbonski klastiti, permski evaporiti i klastititi i trijaski karbonati; Kljuko raduka
navlaka: gornjopermski klastiti i evaporiti, trijaski klastiti i karbonati),
KARBONATNA PLATFORMA DINARIDA (Navlaka Visokog Karsta karbonatna platforma
Dinarida, mezozojski karbonati, paleogenski karbonati i klastiti).
Procentualno, najvee povrine pripadaju Karbonatnoj platformi Dinarida, tj., podruju
sjeveroistono od obale Jadranskog mora, koji je poznat i pod imenom Visoki kr ili Vanjski Dinaridi.
Prostor Vanjskih Dinarida je imao dugotrajnu karbonatnu sedimentaciju, koja je veoma
karakteristina, te je trajala od srednjeg trijasa do srednjeg eocena, a u nekim dijelovima i do gornjeg
perma, to je rezultiralo stvaranje veoma debelih naslaga sedimenata (4 500 8 000 m).
7

Karakteristina je i esta izmjena bonih i vertikalnih sedimenata, to je posljedica znaajne
paleografske dinamike podruja Dinarida, a zbog blizine Jadranske mikroploe.
Zona Bosanskog flia, koja je do 3 000 m debljine, javlja se u podruju opina Cazin i Velika Kladua,
te je druga po zastupljenosti zona unutar obuhvata Unsko sanskog kantona. Predstavlja, zapravo,
karbonatno-klastine formacije pasivnog kontinentalnog ruba Dinarida, a prema Aubouinu i dr.
(1970), i Dragieviu (1987).
Alohtone paleozojske formacije i trijaske formacije, u geolokoj strukturi Dinarida, se javljaju na
podruju Sana Una, kao i Klju Radua planina regiji. To su paleozojski kompleksi, izgraeni od
metasedimenata i metavulkanita, koji su dijelom pokriveni permskim sedimentima. Pored
paleozojskih formacija, pristutno je i obilje trijaskih krenjaka i dolomita, uz podreenije sinkrone
magmatske i klastine stijene. Unsko sanski paleozoik ine tereni kod Sanskog Mosta, Sanice i
Kljua, te pripadaju karbonu, gornjem permu i donjem trijasu. Karbonske naslage su predstavljene,
uglavnom, klastitima i to: kvarcnim pjearima i alevrolitima
Postorogene neogene i kvartarne sedimente nalazimo u manjoj mjeri, na sjeveru Kantona i krajnjem
sjeverozapadu. Ove strukture imaju vanu ulogu u dananjoj strukturi Dinarida. Poslije finalne
eocenske deformacije Dinarida, kao rezultat podvlaenja Jadranske mikroploe pod Tisiju, u zoni
dananjeg Panonskog bazena, poinje za vrijeme oligocena proces transpresije.
UA PODJELA NA STRUKTURNO FACIJALNE JEDINICE

7
Prostorna osnova Prostornog plana FBiH, str.14
PROSTORNA
OSNOVA

23

Klasifikacija tektonske grae podruja podrazumijeva uu podjelu na tri tektonske cjeline
8
: Grme,
Koprivna Sanica i Sansko unska.
Strukturno facijalna jedinica Grmea se prua pravcem SZ JI, od Cazinsko bihakog neogenog
bazena, pa do Bosanskog Petrovca i Vaganca Bravskog. Prema zapadu i jugozapadu, teren izgrauje
SFJ emernica Kulen Vakuf i Lika Pljeivica, a prema istoku i sjeveroistoku, SFJ Slunj Koprivna
Sanica (Slunj Sanjani). U tom okviru, povrina ove jedinice je blizu 2 000 km
2
, ako ne posmatramo
podruje omeeno granicom Unsko sanskog kantona. U njenom sjeverozapadnom dijelu, u jezgru
strukture su karbonati srednjeg i donjeg trijasa, pa taj dio ima karakter razbijene antiklinale. U
jugozapadnom dijelu je sinklinala Vranovina Crni vrh i niz paralelnih nabornih i rasjednih struktura.
Za cijelu SFJ Grmea, karakteristina je blokovska graa, od kojih se navode blokovi:
I. Biha Kulen Vakuf Bosanski Petrovac, u kome je vie manjih blokova, zatim sinklinala
Osjenice, navlaka ave i dr.,
II. Gata Ostroac Srbljani, tektonska struktura izgraena preteno od trijasko jurskih
karbonata, sastavljena od vie manjih blokova,
III. Glogovac Grmua Gomila,
IV. Mali Radi i Lupin, sa karbonatima gornjeg trijasa,
V. Naborne strukture jugoistonog dijela Grmea: sinklinala Suvaja Bravski, antiklinala
Krnja Jela, sinklinala Vranovina Crni vrh, antiklinala Bobija, uz znatan broj uzdunih i
dijagonalnih rasjeda.
Strukturno facijalna jedinica Slunj Otoka Dabar Sanjani, prua se od sjeverozapada prema
jugoistoku, duine je oko 100 km i irine oko 12 km. Jugozapadnu granicu ove jedinice oznaava
dislokacija du koje je ona navuena na SFJ Grmea, a sjeveroistonu granicu ini elo sansko unske
navlake. Ova navlana struktura se prati od Slunja do Otoke i dalje na jugoistok, prema Sanskom
Mostu. I ona je graena od vie blokova, od kojih su znaajniji: Petrova Gora Buim, Kudi Brdo,
Trgovska Gora, Bosanska Krupa Otoka Arapua, Dubovik Mrkalji Podviaa, Kamengradski
bazen, Lisac Kijevo Sanski Most.
Sansko unska strukturno facijalna jedinica, izgraena od paleozojskih i permotrijaskih klastita i
karbonata srednjeg i gornjeg trijasa, nastavlja na SFJ Slunj Otoka Dabar Sanjani. Prua se od
Velike Kladue prema rijeci Uni, Sanskom Mostu i Prijedoru (RS). Ona je predstavljena borama i
kraljutima, sa mnogo malih, prebaenih nabora, ije su aksijalne povrine nagnute na sjeveroistok.
Ovo nabiranje je naroito izraeno u zoni ela navlake, oko Trnave i Sasine (okolina Sanskog Mosta).
Cijela struktura pripada zoni paleozojskih kriljaca i mezozojskih krenjaka, koja zahvata Sredinje
Dinaride. U ovoj strkuturno facijalnoj jedinici je, kao i u ostalim, izdvojeno vie jedinica nieg reda,
od kojih se navode: Trnavska Gora, Sanski paleozoik, Volarska struktura.
9

1.1.2.2. RASJEDI
U jasno izraenoj navlanoj gradji Dinarida, mogu se izdvojiti slijedei rasjedi:
dubinski rasjedi,

8
Podjela prema M.Mojieviu, S.iiu i B.Sikoeku
9
Cjelokupan tekst je preuzet iz studije Geoloke i karstoloke karakteristike Bosanske Krajine, dr.Safet ii,
dr.Mirza Baagi
PROSTORNA
OSNOVA

24

postkolizioni horizontalni i normalni rasjedi - rasjedi prvog reda (neotektonski aktivni
rasjedi),
gravitacioni i reversni rasjedi drugog reda.
Izdvojeni dubinski rasjedi sijeku cijelu Zemljinu koru ili njene velike dijelove. Glavni pravac pruanja
ovih rasjeda je sjeverozapad-jugoistok, dok su izdvojeni i rasjedi pravca pruanja sjeveroistok-
jugozapad i oni vjerovatno predstavljaju granice magnetnih anomalija. Lokacije i dugotrajna aktivnost
dubinskih rasjeda imala je znaajnu ulogu u oblikovanju geologije. Oigledno je da oni imaju vezu
izmedju geotektonskih jedinica, magmatizma i metalogenije, geotermalne energije, nalazita plina i
nafte, a naroito su znaajni za seizmiku aktivnost podruja Bosne i Hercegovine.
Dubinski rasjedi imaju priblino vertikalni poloaj, a njihovo pruanje je saglasno sa pruanjem
geotektonskih jedinica i neotektonskih zona. Povrinska geologija i recentna seizmika aktivnost
ukazuje na njihovu izraenu neotektonsku aktivnost.
Od dubinskih rasjeda, posebno se istie potez Banja Luka Tuzla Zvornik (kao dio velikog
regionalnog rasjeda od tektonske linije Zagreb Zemplin do Skoplja), zatim Vrbaski i Banja Luka
Zenica koji se spaja sa Busovakim dubinskim rasjedom.
Eocenska, finalna deformacija daje izdizanje, definitivno strukturiranje Dinarida i razdvajanje Tetisa
na Mediteran i Paratetis. Ti procesi su doveli do formiranja uzdunih dubokih normalnih rasjeda. To
je dovelo do stvaranja manjih i veih pred-neogenih slatkovodnih depresija.
Generalni pravac pruanja ovih rasjeda je sjeverozapad-jugoistok. Meutim, analizom pruanja
rasjeda, uoena je odredjena konvergencija rasjeda na prostoru sjeverozapadne Bosne. Naime,
rasjedi sjeveroistono od Vrbaskog dubinskog rasjeda imaju generalni pravac pruanja 310 - 130.
Rajsedi, jugozapadno od Vrbaskog dubinskog rasjeda imaju generalni pravac pruanja 330-150.
10

1.1.2.3. SEIZMOTEKTONSKE KARAKTERISTIKE
Podruje Bosne i Hercegovine je smjeteno sjeveristono od aktivnog kompresionog geotektonskog
kontakta (du obale Jadranskog mora) izmedju Jadranske mase i Dinarida. Jadranska masa, kao dio
Afrike, utisnuta je izmeu Apenina i Dinarida du koliziono-kompresionih rasjeda koji su neotektonski
aktivni u jadranskom priobalju. Zemljotresi koji se javljaju u Dinaridima su nastali oslobaanjem
energije izazavne podvlaenjem (subdukcijom) Afrike ploe pod Evropsku. Ova energija kao primarni
izvor tektonskih napona, oslobaa se u zaleu kao seizmika energija preko seizmogenih struktura.
Pojavljivanje zemljotresa magnitude od 5 do 6,5 MCS, ukazuju na autohtone zemljotrese kao i na
postojanje seizmogenih zona i struktura na podruju Federacije Bosne i Hercegovine. Prema
rasporedu struktura, seizmogenih rasjeda i epicentara dogoenih zemljotresa na karti je izvrena
seizmotektonska rejonizacija na:
Seizmogene zone i
Seizmogene strukture.
Uestalost zemljotresa i koncentracija njihovog fokusa omoguilo je odreivanje pozicija
seizmogenih zona. Pojavljivanje razliitih seizmogenih zona u Dinaridima Bosne i Hercegovine, vezano
je za razliite paleogeografske jedinice. Poveanje kretanja mikro-ploe prouzrokuje formiranje polja

10
Prostorni plan F BiH, Prostorna osnova, str.22
PROSTORNA
OSNOVA

25

pritiska to prouzrokuje deformacije, kretanja i razdvajanje stijenskih masiva i formiranje
seizmogenih aktivnih zona.
11

Seizmogene strukture su formirane kao posljedica pokreta segmenata Jadranske mikroploe, koji se
razlikuju po svojoj veliini i iznosu kretanja i otpora Dinarske mase i vezane su za vane rasjede na
povrini. Podruje Unsko sanskog kantona veinom se nalazi u zoni Karbonatne platforme, koju
karakteriu zemljotresi na dubini manjoj od 30 km.
Seizmogene strukture su aktivni rasjedi, koji predstavljaju linijske izvore seizmike energije, iji
seizmoenergetski potencijal zavisi od duine strukture i dubine zemljotresa koji se na njima
stvaraju.
12

Na osnovu seizmogenih struktura, tj., njihovoj duini i poziciji u tektonskom tenzionom polju,
odreena je magnituda makroseizminog polja.
TABELA 4 SEIZMIKA
Naziv
seizmogene
strukture
Duina
(km)
Magnituda
(M)
Dubina hipocentra h
(km)
Intenzitet u
epicentru I
o

MCS
Sanski Most
Vrhpolje
11 4.92 10 6.55
Bosanski
Petrovac
9 4.5 10 8.3
Bosanska
Krupa
8 4.5 10 6.25
Cazin 8 4.5 10 6.25
Biha 12 5.0 10 6.25
Klokot 13 5.0 10 7.15
Klju 15 5.3 10 7.45
Osjeenica 19 4.8 15 6.75

Strukturno-tektonski se podruje nalazi u okviru regionalne strukturne jedinice Dinarik. Osnovna
strukturna znaajka podruja je njezina izraena razlomljenost s pruanjem rasjednih struktura i
najznaajnijih rasjeda u smjeru sjeverozapad jugoistok, te sekundarno jugozapad sjeveroistok.
Zbog toga je ona ralanjena na manje regionalne jedinice subdinarskog nivoa ili tektonskih zona.
13

Prostor se nalazi unutar unskog dubinskog rasjeda i ispresjecan je brojnim desnim i drugoredastim
rasjedima, te navlakama prvoga i drugoga reda.
1.1.2.4. GEOLOKA GRAA TERENA
Geoloka karta BiH je posluila kao osnova za izradu ove tematske cjeline Plana. Takoe, razliite
studije koje su raene za ue i ire podruje Unsko sanskog kantona, kao to su Geoloke i
karstoloke karakteristike Bosanske Krajine
14
, Geologija Sana Una paleozoika
15
, Strategija

11
Ibidem, str,24
12
13
Prostorni plan podruja posebnih obiljeja od znaaja za F BiH Sliv rijeke Une, Prostorna osnova, str.20
14
lanak objavljen na stranicama centra za kr, autori dr Safet ii i dr Mirza Baagi,
http://www.centarzakrs.ba/bh/images/stories/nas_krs/nk_33-34_2000-01%20%281%29.pdf
15
http://geol.pmf.hr/~lpalinkas/Geologija_Sana_Una_paleozoika.pdf
PROSTORNA
OSNOVA

26

upravljanja vodama F BiH 2012 2022. godine
16
itd., pruile su dostatnu grau za formiranje
adekvatnog prikaza geoloke grae terena.
Obzirom na razliite podjele i naine prikazivanja grae, gdje se u pojedinim radovima podjela vri
prema hronologiji, a u drugima prema zastupljenosti geolokog supstrata ili pak prema lokaciji, u
Prostornom planu Unsko sanskog kantona prikazat e se podjela prema hronolokoj i sastavinskoj
osnovi.
Geoloka graa terena je zastupljena raznovrsnim stijenskim kompleksima, preteno sedimentnog
porijekla. Zastupljene su tvorevine mlaeg paleozoika, mezozoika i kenozoika. Mezozojske naslage
imaju najznaajniju ulogu u geolokom sklopu terena, zatim klastiti mlaeg paleozoika i slatkovodne
molase neogena.
PALEOZOIK
Veoma znaajnu ulogu u geolokoj grai ovih prostora imaju tvorevine mlaeg paleozoika: donjeg i
srednjeg karbona, gornjeg perma, te prelazni, permotrijaski sedimenti.
DONJI I SREDNJI KARBON (C
1,2
)
Tvorevine donjeg i srednjeg karbona izgrauju vee povrine terena u sjevernom dijelu oblasti,
izmeu rijeka Une i Sane, te su izdvojeni na lijevoj strani Une, sjeveroistono od Dobrog sela (opina
Bosanski Petrovac) i Banjana (opina Bosanska Krupa), prema Petrovoj Gori. U kompleksu
karbonatnih tvorevina uestvuju tri stijenske grupe: klastiti, karbonati i magmati.
Klastini deponati izgrauju najvei dio paleozojskih terena. ine ih pjeari grauvaknog i
subgrauvaknog tipa, metapjeari, scricitsko hloritsko kvarcni kriljci i glinoviti kriljci, sa
mnogobrojnim bonim i vertikalnim promjenama. Pjeari lokalno prelaze u sitnozrne konglomerate.
Meu detritinim sastojcima u pjearima preovlauju kvarc, zatim feldspat, sericit i hlorit, a od
fragmenata stijena kvarciti i ronjaci. U glinovito kvarcno sericitskom matriksu, redovno se
pojavljuju primjene organskog porijekla, koje klastitima daju tamnosivu i mrku boju.
Karbonati su zastupljeni lokalno, kao soiva i proslojci. Predstavljeni su slojevitim i masivnim
krenjacima, sivoplave do plave boje. Dolomiti i ankeri se pojavljuju kao lateralni dio veih
krenjakih masa organogenog porijekla.
Eruptivne stijene se pojavljuju kao integralni dio sedimentnog kompleksa. Predstavljene su kristalnim
tufovima, spilitima, dijabazima i riolitima, sa mnogobrojnim prelazima i inmedijatnim tipovima
stijena. Nastali su kao submarinski produkti u toku sedimentacije, pa se pojavljuju kao ploe
konkordantne pjearima i kriljcima ili kao tijela debljine 20 100 m.
Debljina karbonskih tvorevina se procjenjuje na 600 1 000 m.
PERMOTRIJAS
Permotrijas je izdvojen u eonom dijelu Sansko unske navlake, na junom obodu kamengradskog
bazena. Predstavljen je pjearima, koji alterniraju sa glinovitim alevrolitskim kriljcima i, vrlo rijetko,

16
Dom naroda Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine je na 5. Izvanrednoj sjednici,
odranoj20.12.2011.godine, usvojio prijedlog Strategije upravljanja vodama Federacije Bosne i Hercegovine u
istom tekstu.
PROSTORNA
OSNOVA

27

krenjacima. Lokalne se u gornjem dijelu permotrijasa nalaze upljikavi pjeskoviti i dolomitini
krenjaci, sa manjim masama gips anhidrita i proslojcima soli, to u rjeici Kozica (opina Sanski
Most), a ije korito oznaava zonu veih rasjeda, dovodi do pojave izvora termalnih voda. Debljina
permotrijasa je 100 200 m.
MEZOZOIK
Mezozojske stijene izgrauju vie od 4/5 terena. Razvijene su tvorevine trijasa, jure i krede. U njima
je izdvojeno vie stratigrafskih jedinica, pa cijeli stub mezozoika karakterizira znatna facijalna
raznolikost.
TRIJAS (T)
Izdvojene su tvorevine sva tri dijela trijasa. Nalaze se u zoni Spoljanjih i Sredinjih Dinarida.
DONJI TRIJAS (T
1
)
Sedimenti donjeg trijasa se pruaju od Velike Kladue, pa sve do Prijedora, u vidu diskontinuiranog
pojasa. U normalnoj superpoziciji, oni su konkordantni na permotrijasu, sa postepenim prelazom.
Stariji sedimenti sajskoj podkata (
1
T
1
) se nalaze u svim lokalitetima, a naroito od rijeke Une do
Ljubije. Izgrauju ih finoslojeviti i slojeviti liskunoviti, kriljavi pjeari crvene, sive, sivozelene do
ljubiaste boje, sa slojevima i soivima glinaca, dolomira i kalkarenita, koji lokalno mogu imati
znaajnije uee u stubu. Pjeare esto odlikuje prisustvno talasnih brazdi, gradacija i ukrtena
slojevitost, to ukazuje na dinaminu plitkovodnu sedimentaciju sa obilnim ueem terigene
komponente.
Mlai dio donjeg trijasa, kampilski slojevi (
2
T
1
) razlikuju se od sajskih naslaga, jer u njima postupno
preovladavaju karbonati. Svuda lee konkordantno preko saja, s tim to je prelaz postupan. Obino
zapoinje sa sivozelenim laporcima i liskunovitim pjearima u meusobnoj izmjeni, zatim dolaze
laporci i laporoviti krenjaci, da bi u zavrnom dijelu, preovladali krenjaci gutentajnskog tipa.
Kampilske naslage se odlikuju finom do normalnom slojevitou. Oito je krajem donjeg trijasa dolo
do stabilizacije u litoralno neritskom dijelu ortogeosinklinale, koja se pruala uz kontinentalnu
padinu. Kampilske naslage imaju znatno manje rasprostranjenje od sajskih, a pojava je prisutna u
cijelom pojasu, to je, najvjerovatije, uzrokovano erozijom i sloenim tektonskim kretanjima u zoni
njihovog rasprostranjenja. Debljina im varira od 100 -250 m, a lokalno i do 350 m.
SREDNJI TRIJAS (T
2
)
Zastupljene su tvorevine oba kata, anizika i ladinika.
Anizijski kat (T
2
1
) izgrauju karbonatne facije, predstavljene slojevitim, bankovitim i masivnim
krenjacima i dolomitima. Dolomiti, sa promjenjivim ueem krenjaka, izgrauju teren oko Velike
Kladue, pa prema Vrnograu, Peigradu i Otoci. Dolomiti su grusificirani, to je posljedica njihovih
primarnih odlika i snanih pokreta u fazi stvaranja navlane strukture Sansko unske oblasti.
Krenjaci se pojavljuju kao praslojci u dolomitima, a u veim masama se nalaze oko Velike Kladue i
Vrnograa. Debljina anizijskih karbonata je u rasponu od 150 500 m.
Ladiniski kat (T
2
2
) je konstatovan na vie mjesta od Velike Kladue prema Buimu i Mrazovcu.
Ladiniske tvorevine su utvrene i na desnoj obali rijeke Une. Od Velike Kladue prema jugoistoku,
ladinik je predstavljen vulkanogeno sedimentom serijom, koju izgrauju ronjaci u alternaciji sa
PROSTORNA
OSNOVA

28

tufovima i sitnozrnim pjearima, sa ulocima laporaca i krenjaka. U ovoj seriji se nalaze pojave i
leita manganove rude (piroluzit i psilomelan), sa visokim sadrajem silikata. Debljina ladinske
vulkanogene serije na lijevoj strani rijeke Une je do 200 m. Lei na karbonatima, uglavnom
dolomitima anzika, a povlatu, gdje je ouvana, ine karbonati gornjeg trijasa.
Dijelovi terena oko Skoaja i Ostroca, tokom veeg dijela ladninika bili su kopno i nalazili su se na
margini troga u kome se stvarala vulkano sedimentna (porfirit ronjaka ) serija. U kopnenoj fazi
izvrena je karstifikacija anizijskih karbonata i pretaloavanje boksitine mase iz kore raspadanja.
Tako su nastala manja leita boksita kod Skoaja, koja potvruju ovo prostorno ogranieno
povlaenje mora. Na boksitnim leitima su taloeni karbonati gornjeg ladinika i karnika (T
3
1
).
SREDNJI I GORNJI TRIJAS (T
2,3
)
U strukturno facijalnoj jedinici Koprivna Sanica i u zapadnim i jugozapadnim dijelovima Grmea,
otkrivene su velike mase dolomita gornjeg trijasa (Lipa, Mali Radi, Grmua, Jadovik i dr.). Vee mase
gornjotrijaskih karbonata pojavljuju se u slivnom podruju rijeke Sanice, u elima navlanih struktura,
sjeverozapadno od Kljua. U gornjem trijasu, naroito u karnijskom katu, sedimentacijski prostor se
odlikovao dinamizmom i razuenim reljefom, to je uzrokovalo facijalnu diferencijaciju. Zbog toga su,
vjerovatno u dubljnim dijelovima mora, donji dijelovi gornjeg trijasa predstavljeni klastitima
taloenim na boksitima (Skoaj). Kod Slatine i Modre, gornjotrijaske naslage zastupljene su
tamnosivim do crnim uslojenim krenjacima, sa megalodonima, a u jugoistonom dijelu se taloila
serija koju ine krenjaci, laporci, pjeari, ronjaci i tufine stijene, sa sitnim megalodonima, slini
rabeljskim slojevima karnika. Vii dijelovi gornjeg trijasa, norik i ret, su u faciji dolomita koji lokalno
sadre intrabazenske bree, pakete krenjaka u m dam rasponu (sliv rijeke Sanice, Kozica) i este
proslojke gline i laporaca sive i sivozelene boje, koji ukazuju na lokalne oscilacije nivoa mora.
Kontinuitet depozicije nije prekidan, pa je u tom razdoblju stvorena debela karbonatna platforma,
debljine i do 1 400 m.
JURA
Sedimenti jure izgrauju znaajne dijelove terena u strukturno facijalnim jedinicama Grmea i
Koprivne Sanice. Cijeli period je predstavljen krenjacima i, podreeno, dijagenetskim dolomitima.
To govori o dugoronoj stabilizaciji marinskog reima u ovom dijelu Tetisa
17
. Konstatovano je
pristustvo sva tri dijela ovog perioda: lijasa, dogera i malma. Sadanja debljina jurskih karbonata i
drugih sedimenata ove oblasti, sa gips anhidritskim i prateim naslagama, iznosi oko 5000 m.
LIJAS (J
1
)
Naslage lijasa su zastupljene na velikom prostorno u strukturno facijalnoj jedinici Grmea, zajedno
sa karbonatima dogera. Kao poseban lan su izdvojeni u antiklinali Bosanskog Petrovca, gdje dolomiti
gornjeg trijasa kontinuirano prelaze u lijas. U viim dijelovima dolomitskog kompleksa nalaze se
paketi tamnosivih krenjaka. Debljina lijaskih karbonata je 400 500 m.
LIJAS DOGER (J
1,2
)
Neralanjene tvorevine donje i srednje jure izdvojene su u sjeverozapadnom dijelu Grmea, oko
Gate, Glogovca, Grmue, Dubovina, Gredovitog vrha i u dolini rijeke Une, od Doljana do Kulen

17
Tetis oznaava veliku morsku povrinu, koja se prostirala izmeu dvije kopnene povrine na sjevernoj
hemisferi i jedne kopnene povrine na junoj hemisferi, u paleozoiku, tj., permu. Tragovi Tetisa se raspoznaju
na cijelom podruju dananjeg Balkana
PROSTORNA
OSNOVA

29

Vakufa. U veem dijelu terena, lijas doger je predstavljen alohemijskim tipovima krenjaka:
intrasparitima, biointrasparitima, a znatno manje: mikritima, peletonosnim mikritima, mikrosparitima
i oosparitima. Dolomiti su podreeno zastupljeni u faciji krenjakih i detrinih dolomita. Debljina
ovih karbonata je 400 500 m, sa brojnim lokalnim odstupanjima.
U kanjonskoj dolini rijeke Une, izmeu Doljana i Kulen Vakufa, lijas lei transgresivno na srednjem
trijsu. U bazi se nalaze bree, a zatim dolaze slojeviti tamnosivi do crni krenjaci, preteno kalkareniti
i oolitini krenjaci, u uzmjeni sa kalcilutitima. U gornjem dijelu karbonatnog kompleksa lijas dogera
Doljanske strukture su bankoviti i slojeviti jedri krenjaci (Doljani, Zaklopac, Medeno polje), debljine
oko 500 m.
DOGER (J
2
)
Posebno je izdvojen u bosanskopetrovakoj strukturi, a u ostalim lokalitetima je izdvojen lijasom (J
1,2
)
ili sa malmom (J
2,3
). Razvijen je preteno u krenjakoj faciji. Debljina dogera varira od 200 500 m.
SERPENTINITI
U predjelu sela Volar nalazi se vea masa intenzivno serpentiniziranog peridotita. On se nalazi u
sanskoj razlomnoj zoni, na kontaktu sa karbonatima trijasa na junoj strani. Ostali dio mase je
prekriven aluvijumom. Ovi ultrabaziti su dio ultrabazita dijabaz ronjake formacije, koja izgrauje
vei dio Kozare i terena prema Bosanskoj Kostajnici i Bosanskoj Dubici.
MALM (J
3
)
Sedimenti gornje jure izgrauju znatne dijelove terena na lijevoj strani rijeke Une (Donja Gata
Brekovica, Skoaj), zatim na zapadnim padinama Baraue (Mali Ljuto) i izmeu Oraca i Kulen
Vakufa. Vee mase gornjojurskih sedimenata nalaze se i na sjeveroistonoj strani Grmea, u predjelu
Dubovika i Lisca, juno od Kamengrada i Sanskog Mosta.
U dolini rijeke Une i u sjeverozapadnom Grmeu, u gornjoj juri su izdvojeni krenjaci i dolomiti
oksford kimerida (J
3
1,2
). Lokalno, dolomiti imaju prevagu. Debljina paketa je 200 300 m.
Jugozapadno od Bihaa, oko Zavalja i Skoaja, izdvojene su naslage kimerid portlanda (J
3
2,3
) u faciji
tankoslojevitih i laminiranih raznobojnih krenjaka, sa proslojcima i soivima ronaca, zatim, sa
slojevitim dolomitom i tankim proslojcima bituminoznog kriljca. Ovo su lagunski sedimenti tipa
lamekih slojeva, koji se pojavljuju i u nekoliko drugih lokaliteta ove oblasti. Bono se pojavljuju
sprudni krenjaci. Debljina mlade gornje jure u okolini Bihaa je 200 400 m.
Gornja jura je ralanjena na dva nivoa i u predjelu junog Grmea (Krnjeua, LIpa), sa
karakteristinim mikrofosilnim zajednicama. Meutim, u najveem dijelu ove oblasti, gornja jura je
razvijena u faciji sprudnih, masivnih, a rjee bankovitih krenjaka. Dolomiti su u gornjoj juri
podreeni lan. Poetkom jure na ovim prostorima prestaje sedimentacija, pa gornja jura, u
strukturno facijalnoj jedinici Koprivna Sanica (osim kod Dubovika), lei transgresivno na
gornjotrijaskim dolomitima. Takoe, konstatovani su prekidi depozicije izmeu srednje i gornje jure.
Ovi diskontinuiteti su oznaeni jurskim leitima boksita. Debljina neralanjene jure je u rasponu od
300 500 m.
Gornjojurski dolomiti i krenjaci imaju zapaeno rasprostranjenje i u junom obodu sansko
kamengradskog bazena, na lijevoj strani rijeke Sane. Dolomitski kompleks ima debljinu do 1000 m, a
PROSTORNA
OSNOVA

30

krenjaci oko 500 m. Mikrofosili ukazuju na mlai dio malma, sa moguim prelazom u donju kredu
(J,K), a nii dijelovi mogu biti i srednjojurski dogerski.
U dolini rijeke Une, te izmeu Kulen Vakufa i Oraca, malm je takoe predstavljen neralanjenim
starijim dijelom (J
3
1,2
), koji line krenjaci, dolomiti i glinovite bree. Debljina im je oko 500 m. Na
sjevernoj strani Osjeenice i kod Vrtoa, na njima su tanja leita boksita, a mlai dio gornje jure
(J
3
2,3
) lei transgresivno na njima. U ovom terenu, malm je predstavljen klastinim i evaporitskim
naslagama (gips, kvarci pjeari, pijesci, krenjake bree i glina leite Oraac). U gornjoj juri,
izmeu Kulen Vakufa, Raia i Skoaja, zastupljeni su i krenjaci sa ronacima (Suvaja, Brotnja,
Oraac), debljine do 350 m, te dolomiti sa ulocima klastita, to ukazuje na dinamian marinski reim
i razueno dno mora. To je uslovilo i znatnu facijalnu raznovrsnost. Ukupna debljina malma na ovim
terenima procijenjena je u irokom rasponu od 1 700 3 200 m.
DIO MALMA I DIO KREDE (J,K)
U junom obodu sansko kamengradskog bazena i u centralnim dijelovima Grmeke sinklinale,
izdvojene su prelazne jursko kredne naslage. ine ih elipsaktinijski krenjaci i dolomiti, koji se u vidu
pojasa irine 3 10 km nalaze oko karbonata malma. Dolomiti imaju veliko rasprostranjenje oko
Dabra. To su slabouslojene sive i ukaste kristalaste, kripto i mikrokristalaste stijene. Dolomite
lokalno zamjenjuju kriptokristalasti krenjaci, takoe slabo uslojeni. Debljina dolomita je oko 400 m.
U njima se nalazi poznata Dabarska peina u Sanskom Mostu. Na njima konkordantno lee
neokomski krenjaci, na osnovu ega se i odreuje starost ovih dolomita.
Krenjaci izgrauju vee dijelive terena juno od Kamengrada. Lee na krenjacima, a debljina im je
oko 450 m.
KREDA
Sedimenti kredne periode izgrauju najvei dio terena Bosanske Krajine. Dominantne su karbonatne
facije i fli. Zastupljene su tvorevine donje i gornje krede, te prelazne naslage izmeu donje i gornje
krede (K
1,2
) i kredno paleogeni (K
2
, P
g
) fli.
DONJA KREDA (K
2
)
Naslage donje krede su izdvojene u gredi Pljeivice, zapadno od Bihaa i Zavalja, te oko Uljebia, u
dolini Une i na sjevernoj strani Baraue, gdje ih prekida vea masa jurskih karbonata. Sedimenti
donje krede se, u vidu pojasa irine 1 km, nastavljaju od Luke prema Kulen Vakufu i Martin Brodu.
Oni izgrauju teren u predjelu Bjelajskog polja i ine osnovnu strukturu planine Osjeenice i
jugoistonog dijela strukturno facijalne jedinice Grmea. Karbonati donje krede izgrauju vee
dijelove slivnog podruja rijeke Sanice.
Donja kreda je na pretenom dijelu terena izgraena od krenjaka. Dolomiti imaju zapaenije uee
u jugozapadnom dijelu Grmea i oko Uljebia, a laporci i intrabazenske bree su lokalna pojava.
Karbonati donje krede su konkordantni na malmskim. Lokalno je, a na osnovu mikrofaune, izvrena
podjela na dva paketa: 1. Valendis otkriv (K
1
1,2
), ija je debljina oko 400 m, te na 2.Barem apt alb
u faciji bankovitih i slojevitih krenjaka sa proslojcima dolomita. Debljina mlaeg paketa donje krede
je 300 500 m.

PROSTORNA
OSNOVA

31

DONJA KREDA GORNJA KREDA (K
1,2
)
Naslage ove stratigrafske jedinice izgrauju vei dio sinklinale Grmea. U njoj su izdvojeni najgornji
dijelovi donje krede, uglavnom alb, a gornja kreda je zastupljena cenomanom i turonom. Nii dijelovi
ove jedinice lee na krenjacima s orbitolinama. Karbonatna serija zapoinje slojevitim i bankovitim
dolomitima, nakon ega slijede krenjaci, predstavljeni razliitim mikritskim varijetetima. U njima je
naena mikrofauna, ali ralanjivanje nije bilo mogue, jer su ove prelazne naslage na pojedinim
mjestima sedimentacijski reducirane. Na drugim su erodirane, prije i u prvoj fazi taloenja flia, a
posebno u tercijaru, te su na mnogim mjestima dovedene u inverzan poloaj, rasjednute, reversno
kretane itd. Zbog toga se i debljina ovih naslaga procjenjuje u irokom rasponu od nekoliko metara
do oko 500 m.
GORNJA KREDA (K
2
)
Karbonati i klastiti gornje krede imaju znaajno rasprostranjenje. Njih karakteriu razlike u facijalnom
razvoju i starosti, zbog ega su posebno izdvojene preteno karbonatne facije (K
2
1,2
,K
2
i K
2
3
) i fli
(K
2
,P
c
,K
2
3
). Oit je neujednaen stepen prouenosti gornjokrednih tvorevina, to se odrazilo i u
ovakvom stratigrafskom ralanjivanju.
KARBONATNE FACIJE
Izmeu Papara i Zavalja, podno Pljeivice, izdvojeni su krenjaci cenoman turona (K
2
1,2
), sa
proslojcima i soivima dolomita. To su, uglavnom, kalkareniti i biokalkareniti, sa izraenom
slojevitou, bogatim fosilima, naroito rudistima, koji se javljaju u formi biostroma razliite veliine.
Sline karbonatne tvorevine su izdvojene u navlaci bloku ava (1194 m), na jugozapadnom krilu
Grmeke strukture (K
2
). To su rudistni krenjaci, koji ine poseban tektonski blok izmeu Prkosa i
Stijenjana, prema zapadu navuen na starije, takoe gornjokredne karbonate. Rudistni krenjaci (K
2
)
su izdvojeni izmeu Brestovca, Krnje jele i Bravskog. Pruaju se pravcem SZ JI, u pojasu duine
preko 20 km i irine 1,5 4,5 km. Oni su ubrani snano rasjednuti. Transgresivni su na krenjacima
cenomanturona. Taj kontakt je obiljeen leitima boksita i bazaltnim breama.
Fline naslage su izdvojene kao gornja kreda uopte (K
2
), u okviru senonskog kata (K
2
3
) i kao prelazne
tvorevine izmeu gornje krede i paleocena (K
2
,P
c
).
Gornjokredni fli (K
2
) je izdvojen u okviru strukturno facijalne jedinice Koprivna Sanica. To je
biokalkarenitni fli, sa veoma izraenim elementima turbiditne sedimentacije. Ove naslage su
izdvojene na velikoj povrini izmeu Bosanske Krupe, Volodera, Otoke i Arapue, zatim juno od
Suvaje, a spominju se i oko Luci Palanke i Davidovia. U ovim lokalitetima, fli lei direktno na donjoj
kredi. Smatra se da se fli ovdje poeo taloiti i prije Grmekog flia. Pored razliitih tipova krenjaka,
u ovom fliu je karakteristina facija laporaca i laporovitih mikrita. Pjeari nisu prisutni, ali se
pjeskovita komponenta nalazi kao primjesa u nekim varijetetima laporca i krenjaka. Debljina flinog
kompleksa gornje krede u jedinici Slunj Slanjani iznosi oko 600 m.
Senonski fli (K
2
3
) je izdvojen u sreditu Grmea, izmeu Maije Grede, Krnjeue, Lastve i Vranovine.
Svuda je transgresivan na starijim naslagama krede, a kontakt je markiran tanjim leitima boksita. U
bazalnom dijelu se nalaze konglomerati koji mjestimino prelaze u bree. Konglomerati se u niim
nivoima pojavljuju u formi bankova, u kojima veliina zrna varira od nekoliko mm do 150 cm. Valutice
su iskljuivo od karbonatnih stijena, a detrius je intrabazenskog porijekla. Ovaj, stariji paket
senonskog flia (
1
K
2
3
) ima debljinu oko 200 m. Pored konglomerata (kalcirudita), u sastavu sekvenci
PROSTORNA
OSNOVA

32

uestvuju krenjaci, kalkareniti i laporci. Vano je napomenuti da starije naslage starijeg senona
nemaju izraene odlike flia. One se ispoljavaju tek u mlaem paketu (
2
K
2
3
), iji se dobro otkriveni
profili nalaze oko Tihotine, Hrgara, olaje, Risovca i Krnjeue. Sekvence flia izgrauju klastino
karbonatni slojevi biomikrita i biosparita, u kojima preovladavaju fosilni detrius, te intramikrita i
intrasparita, u kojima su dominantni alohemijski sastojci, a zatim laporci i pjeskoviti laporci, listasti i
slojeviti. Sekvnce su obino debljine oko 10 m. Gradacioni lanovi su debeli oko 3 m, a na njima
slijede slojevi sa horizontalnom laminacijom. U okolini Suvaje se nalaze sekvence debljine i do 50 m.
Mlai dio senonskog flia je bogat faunom i debljina mu je oko 400 m.
KREDNO PALEOCENSKI FLI (K,P
C
)
Izdvojen je kod Jezerskog i Cazina na jugoistoku, te predstavlja produetak flinih naslaga iz podruja
oko Bosanske Krupe, iji je diskontinuitet uslovljen tektonikom i erozijom. U litolokom sastavu
uestvuju krenjaki, mjestimino kriljavi, lapori i laporoviti krenjaci, sa slojevima i soivima
pjeara, zatim uloci sitnozrnih kalkarenita i ploastih krenjaka sive i crvene boje, s ronacima.
Seriju odlikuje izraena slojevitost, a debljina slojeva je u intervalu od 5 50 cm. Ovi sedimenti imaju
turbiditske odlike, smjenjuju se bono i vertikalno, a kompletne sekvence su veoma rijetke. este su,
pak, pojave sedimentnih tekstura (erozioni kanali, tragovi vrtloernja i utiskivanja), a od internih
tekstura sreu se razliiti tipovi laminacija, te rjee gradaciona slojevitost. Debljina kredno
paleocenskog flia je oko 500 m.
NEOGEN (N
G
)
U ovom dijelu Bosanske Krajine, neogen je predstavljen slatkovodnim jezerskim naslagama,
ouvanim u Bihako cazinskom i Kamengradskom bazenu.
Bihako cazinski bazen nalazi se u slivu rijeka Une i Korane. Prua se pravcem SSZ JJI, na duini od
oko 42 km, od Raia, pa sve do iza turlia. Prosjena irina bazena je oko 6 km, a ukupna povrina
preko 250 km
2
. Kompleks jezerskih sedimenata je podijeljen u tri litofacijalne cjeline:
I. Podinska zona, izgraena od konglomerata i brea, lokalno u izmjeni sa glinama,
pjearima i krenjacima, debljine 20 30 m,
II. Ugljena zona, sa slojevima uglja debljine 0,5 4,6 m. Uz ugljene slojeve, pojavljuju se i
gline, laporci i pjeari, tako da je debljina ove zone i do 10 15 m,
III. Povlatna zona, u kojoj su prisutne znatne razlike u litolokom razvoju junog, Bihakog i
sjevernog dijela, izmeu Cazina i Trca. U okolini Bihaa su razvijeni krenjaci i laporci,
proslojeni pjearima i tufovima. Krenjaci su odreeni kao kalcilutiti sa 98% CaCO
3
. U
njima se nalaze i slojevi kalkarenita, koji se eksploatiu pod nazivom bihacit. Najvie
dijelove bazenske serije izgrauju preteno klastine naslage: konglomerati, gline, lapori i
pijeskovi.
Na osnovu brojnih ostataka jezerske faune i movarne vegetacije, zakljuuje se da su ove naslage
obrazovane tokom srednjeg i gornjeg miocena. Njihova debljina je u irokom rasponu, od nekoliko
desetaka metara, pa do 250 m, to zavisi od stepena erodiranosti i ubranosti bazenskih deponata.
Bazen Biha Cazin se nalazi u zoni rasjeda rijeka Une i Korane, sa iznosima sputanja do 2000 m,
izmeu Grmea i Pljeivice. U fazi tonjenja bazenskog dna, uglavnom od gornjeg miocena, dolo je do
ubiranja jezerskih naslaga, to je naroito ispoljeno u sjevernom, Cazinsko trakom dijelu bazena.
PROSTORNA
OSNOVA

33

Sansko kamengradski bazen spada u grupu veih ugljenih bazena u BiH. Nalazi se u istonom dijelu
terena. Prua se pravcem zapad istok, od Lipnika do Sanskog Mosta, na duini od 18 km. Prosjena
irina bazena je oko 4,5 km, pa je ukupna povrina oko 80 km
2
. U njegovom sastavu su izdvojene
sljedee litografske jedinice:
I. Bazalni polifacijalni kompleks, u ijem sastavu su konglomerati, pjeari, gline i laporci, sa
podinskim ugljenim slojem debljine 1 3 m. Zonu pozadinskog sloja ini vie tanjih
slojeva uglja, koji se lokalno grupiu i predstavljaju resurs prepoznatljive ekonomske
vrijednosti, primjerice na lokalitetu Zlaue. Bazalni sedimenti imaju najvee
rasprostranjenje izmeu Fajtovaca i Donjeg Kamengrada, gdje su otkriveni u jezgru
antiklinale, koja razdvaja zapadnu i istonu sinklinalu. Debljina bazalnih naslaga je do 500
m,
II. Glavna ugljena zona lei konkordantno na podinskim glinama. Sastavljena je od istog
uglja, ugljevitih glina, laporaca i ugljenog kriljca, ukupne debljine oko 30 m. Debljina
glavnog ugljenog sloja varira od 0,8 23,8 m, a prosjena debljina ugljena u bazenu je 7,6
m,
III. Zona utosivih krenjaka sa slojevima i soivima tufa, debljine do 7 m, nalazi se iznad
zone glavnog ugljenog sloja. To su tamnouti, upljikavi, kompaktni, organogeni krenjaci,
sa proslojcima uglja, debljine oko 30 m. Na njima je debela serija laporovitih krenjaka sa
proslojcima pjeara. Na oko 150 m iznad glavnog sloja uglja, razvijen je sloj tamnosivih,
laporovitih krenjaka, sa bijelim fosilnim tragovima mekuaca. Razvijen je na irem
podruju u zapadnoj sinklinali Fajtovci Modra i pogodan je za korelaciju. Zavrni dio ove
zone predstavljen je klastitima: pjeari, konglomerati, gline, koji ukazuju na opliavanje i
poetak nove tresetne faze. Debljina naslaga ove zone je oko 250 m,
IV. Krovinska ugljena zona, debljine oko 70 m, sastoji se od utih, upljikavih, organogenih
krenjaka, sa vie slojeva uglja, koji lee na klastitima i glinama iz prethodnog lana. Uz
njih se nalaze slojevi ugljevitog kriljca, lapora, glina i pjeara. Ugalj krovne zone ima
produktivnu vrijednost, pa je bio predmet i eksploatacije na vie lokaliteta unutar bazena,
V. Zona utih kongerijskih krenjaka je posljednji lan miocenskih limnikih deponata.
Otkriveni su na velikom prostoru u zapadnom, te neto manje, u istonom dijelu bazena.
Brojne vrste kongerija ukazuju na njihovu gornjomiocensku starost. Debljina im je oko
550 m,
VI. Pliocenskom polifacijalnom kompleksu pripada serija lapora, pjeskovitih lapora, glina sa
mjestimino keramikim svojstvima, tronih komglomerata, soiva kvarcnih pijeskova i
ljunka. Ove naslage su zastupljene samo u istonom dijelu bazena, naroito oko Devara
i Brdara. Debljina im je oko 350 m.
Ukupna debljina jezerskih naslaga u Sansko kamengradskom bazenu je preko 1 800 m.
KVARTAR (Q)
Na podruju Unsko sanskog kantona nije utvreno prisustvo naslaga starijeg kvartara pelistocena,
osim to se depozitima kvarcnih pijesaka oko Bihaa pripisuje diluvijska (pleistocenska) starost,
analogno lesnim pijescima Panonske nizije. Takoe, pretpostavka da se dio naslaga sedre stvarao u
tom razdoblju, nije dokazana odgovarajuim fosilima. Holocen je zastupljen razliitim litolokim
lanovima: 1. Naslagama sedre u dolinama rijeka Korane, Une, Unca i Sane, te nekih njihovih pritoka,
PROSTORNA
OSNOVA

34

2. Barski sedimenti, lokalno razvijeni u dolinama ovih rijeka, 3. Deluvijum predstavljen ilovaama, 4.
Sipari, 5. Aluvijum i aluvijalne terase.
Debljina ovih naslaga je relativno mala, do nekoliko metara, rijetko preko 10 20 m. Meutim,
lokalno su oni vrlo znaajna geoloka tvorevina, naroito u urbanizovanim rejonima, zbog ega treba
vriti njihovo organizovano prouavanje, naroito u ininjerskogeolokom i geotektonskom smislu.
1.1.3. KARSTOLOKE ODLIKE BOSANSKE KRAJINE
Iz prikazane geoloke grae terena, zakljuuje se da veliki dio od ukupnog geolokog supstrata, ine
karbonatne facije, a koje su posebno dominantne u geolokoj grai Grmeke i Slunj sanjani
strukturno facijalne jedinice.
Ovdje je formiran dinaridski, krki reljef, stvaran u gornjem trijasu, juri, kredi i paleogenu, koji obiluje
fenomenima: kanjonom rijeke Une, Unca, Sane, koji su duboki i preko 1400 m, krakim poljima, kao
to su Bihako, Bjelajsko, Medeno, Luci Palanka Jelainovac, Skuani Vakuf Kamengrad Sanski
Most, te peinama i vrelima po stranama dolina i kanjona. Ovdje se nailazi i na tzv.visee peine, gdje
je eroziona baza znatno dublja, zatim sukcesivno poredane povri, ponikve, viefazne vrtae, ponori,
te cijeli niz prelaznih oblika od povrine prema podzemlju.
Neotektonika podruja je uestvovala u oblikovanju morfostruktura, pa su vidljiva izdizanja terena, u
oblasti planina Pljeevice i Grmea, a s druge strane, vidljiva su sputanja terena.
Cijela oblast je obiljeena razvijenim karstom, tipa holokarsta i karstnom hidrografijom, gdje su vodna
tijela, najee, duboka, izvori su rjei, ali jaki i, esto, povremenog karaktera. Povrinski tokovi, osim
glavnih vodotoka, koji su zasluni za vodno bogatstvo cijelog Kantona, su rijetki.
18

Meutim, naunici se slau da istraenost karsta Unsko sanskog kantona je na nezavidnom nivou i
da je potrebno preduzeti opsene radnje, koje e dovesti do razumijevanja tih prirodnih formacija i
njihovog koritenja i zatite.
1.1.4. HIDROGEOLOKE KARAKTERISTIKE
Sloena geoloka graa prostora koji Unsko sanski kanton obuhvata, to je karakteristika i drugih
dijelova BiH, u direktnoj je korelaciji sa hidrogeolokim karakteristikama koje se ovdje susreu.
Pregledna karta hidrogeoloke rejonizacije BiH dijeli prostor Unsko sanskog kantona na regionalne
hidrogeoloke zone:
Karbonatnu platformu Dinarida,
Postorogene neogene i kvartarne sedimente,
Zonu bosanskog flia,
Sansko unsku navlaku.
Kako je ve opisivano u poglavlju geomorfolokih karakteristika, svaka od zona ima svoje posebnosti,
to se odraava i na hidrogeoloke prilike.

18
Na kr, XX-XXI, 33-34, 2000-2001., str.20
PROSTORNA
OSNOVA

35

Detaljnije prouavanje hidrogeologije podruja, izvreno je za potrebe izrade Studije ranjivosti
prostora F BiH, gdje se pokazuje izrazita dinaminost smjenjivanja hidrogeolokih kompleksa.
Veinski, podruje karakteriu:
Hidrogeoloki kompleksi preteno bez akvifera (na sjeveru i djelomino u sredinjem
dijelu Kantona),
Akviferi pukotinsko kaverozne poroznosti (u sredinjem dijelu, veliki dio masiva
Grmea),
Akviferi intergranularne poroznosti (na sjeverozapadu i krajnjem istoku)
Akviferi pukotinske poroznosti (na istoku),
Nevodonosne stijene (sporadino u cijelom podruju, izraenije na istoku).
Sve navedeno je sukladno osnovnim hidrogeolokim karakteristikama, te uslovima koji u zonama
vladaju.
Karbonatna platforma Dinarida, predstavljena je pjeenjacima, glincima, laporcima donjeg trijasa,
koji, u hidrogeolokom smislu, predstavljaju nevodonosne stijene (akvitarde); gromadastim i
debelouslojenim dolomitima gornjeg trijasa, takoe, vodonepropusnim. Donju juru predstavljaju
krenjaci, dolomiti, lapori, ronjaci i pjeenjaci, koji imaju hidrogeoloku funkciju akvifera sa
pukotinsko kaveroznom poroznosti, tj., ovo su dobrovodopropusne stijene. Gornja i srednja jura
predstavljeni su debelo uslojenim krenjacima i dolomitima, te je ovo izrazito karstni akvifer, u
hidrogeolokom smislu, dobrovodopropusnih stijena. Donja kreda je karakterisana debelo uslojenim i
grebenskim krenjacima i dolomitima, te je, hidrogeoloki, okarakterisana dobrovodopropusnim
stijenama akvifera pukotinsko kaverozne poroznosti. Gornja kreda je predstavljena uslojenim
krenjacima i dolomitima, za koje je, hidrogeoloki, vezana pojava akvifera pukotinsko kaverozne
poroznosti i izrazito karstnih akvifera.
Podruje Dinaridske karbonatne platforme je u cjelini visokog stepena karstifikacije i spada u
kategoriju svjetskih modela karsta, kao geomorfolokog i hidrogeolokog sistema. Najznaajnija
podzemna vodna tijela i drugi vodni objekti (izvori, kaptae i dr.) vezana su za ovo podruje. Osnovnu
hidrogeoloku karakteristiku karstnih podruja odreuju krenjaci, za koje su vezane sve tipine
morfoloke forme karsta. Poroznost u karstu je prvenstveno sekundarnog karaktera, kao rezultat
viestrukog i trajnog procesa disolucije karbonatnih stijena. Osnovne forme poroznosti krenjakih
stijena su pukotine , kaverne i karstni kanali, a stepen karstifikacije ili gustina pojava karstnih pora je
u prostoru distribuiran veoma heterogeno. Za razliku od funkcije krenjaka u razmatranom karstnom
sistemu Dinaridske karbonatne platforme, hidrogeoloka uloga dolomita nije jednoznana, iako je
vrlo znaajna. Ona je promjenjiva i uslovljena nizom faktora kao to su: kemijski sastav, petrografska
struktura, tektonska oteenost, udio u karbonatnom kompleksu, strukturni poloaj i dr. Generalno,
dolomiti su intenzivno podloni procesu grusifikacije i ako su uz to prisutni u znaajnijim masama, u
pravilu imaju funkciju hidrogeolokog izolatora a na povrini rasprostiranja formiraju normalnu
hidrografsku mreu i teren bez karstne morfologije. Ovakvi sluajevi su brojni i rasprostranjeni na
podruju Dinaridske karbonatne platforme i vrlo esto su koriteni kod izgradnje velikih
hidrotehnikih sistema (akumulacija i dr.). Trijaske mase gromadastih i debelouslojenih dolomita su u
veini sluajeva u funkciji hidrogeolokih barijera, posebno ako su u tjemenima antiklinala (glamoko
polje, grmuko-srbljanski plato i dr.). Dolomiti nemaju uvijek funkciju hidrogeolokih barijera i
PROSTORNA
OSNOVA

36

akvitarda, pa ak i kod iste litostratigrafske pripadnosti. U dolomitskim masama koje nisu tektonski
zdrobljene i grusificirane ili koje su podreeno interstratificirane u krenjacima, vrlo esto se formira
poroznost pukotinsko kavernoznog pa ak i tipino karstnog tipa. Vrlo esto interstratifikacije
dolomita, kao slabije propusne, pospjeuju karstifikaciju na kontaktu sa krenjacima, kao stijenama
podlonim karstifikaciji. Trijaske, jurske i kredne naslage interstratificiranih krenjaka i dolomita su
uglavnom dobrovodopropusne i spadaju u akvifere pukotinsko kavernozne poroznosti. Klastine
naslage a posebno fline naslage eocena, u podruju karbonatne platforme imaju znaajnu
hidrogeoloku funkciju. To su stijene sa funkcijom hidrogeolokih barijera, vodonepropusne.
Nepropusna funkcija moe biti lokalno naruena samo ako su ove naslage male monosti, plitkog
zalijeganja ili izrazito tektonski poremeene. Posebno je izraena nepropusna funkcija flinih naslaga,
gdje dominira glinovita komponenta u flinom komleksu glina, lapora, pjeenjaka, konglomerata i
tankoploastih krenjaka.
19

Zona bosanskog flia je zastupljena na sjeverozapadnom dijelu podruja. Naslage su starosti gornja
kreda senon, tj., kredni fli koji se taloi na padini i u podnoju karbonatne platforme Dinarida. Ovo
su, uglavnom, vodonepropusne stijene, tj., hidrogeoloki kompleksi preteno bez akvifera.
Alohtone paleozojske i trijaske formacije zahvataju djelomino podruje Sansko-unskog paleozoika,
u podruju Sanski most Sanica Klju. Razvijeni su karbonski klastiti, pjeari i alevroliti, permsko-
trijaski liskunoviti pjeari, evaporiti i breasti krenjaci te trijaske vulkanogeno-sedimentne tvorevine
(ronjaci, pjeenjaci, laporci, spiliti, tufovi). Ove naslage, dominantno silikatnog i klastinog sastava,
su uglavnom slabovodopropusne i nepropusne stijene, te prvenstveno imaju funkciju hidrogeolokih
barijera. U podruju Sanski MostSanicaKlju funkcija hidrogeoloke barijere se izrazito manifestira
pojavom izvora Sanica, Koranica, Ribnik, Dabar, Zdena i dr., u podnoju karstnog masiva Grmea.
20

Postorogeni neogeni i kvartarni sedimenti imaju znaajnu ulogu u strukturi Dinarida. To su neogene
marinske ili slatkovodne naslage, koje su nastale nakon izdizanja Dinarida, a za vrijeme eocenske
deformacione faze. Na podruju Kantona, javljaju se neogeni bazeni karbonatne platforme.
Litofacijalne karakteristike ovih bazena su, zbog intenzivnih orogenih aktivnosti u tom peridu i
ciklinih izmjena uslova sedimentacije, veoma raznovrsne, ali generalno dominiraju klastiti svih tipova
(gline, lapori, pijesci, konglomerati i dr.) , sa karbonatnim sekvencama (krenjaci) i izraenim fazama
formiranja ugljenih naslaga.
21

Kamengradski basen, iako u zoni sredinjih Dinarida ima genetske predispozicije i karakter podloge
blizak bazenima u okviru karbonatne platforme. Naslage starijeg miocenskog polifacialnog kompleksa
(konglomerati, pjeari, ljunci, a zatim gline i laporci u podini glavne ugljene zone) pokazuju u cjelini
vodonepropusne karakteristike (kao i slojevi uglja odnosno ugljena zona u cjelini). Mlaemiocenske
naslage neposredne povlate pokazuju dobrovodopropusne karakteristike. Prirodna vodopropusnost
ovih laporovitih krenjaka dodatno je poveana u zoni iznad starih rudarskih radova; zaruavanjem i
deformacijom krovine. Na njima lei povlatna ugljena zona takoe vodonepropusnih karakteristika, a
zatim cca 550 m debela serija ukastosivih, kongerijskih krenjaka i laporaca, sa rijetkim slojevima
pjeara, konglomerata i tufova. Ove naslage pokazuju slabo do dobrovodopropusne karakteristike.
Zavretkom sedimentacije ovih naslaga dolazi do faze tektonske mobilnosti, kada je dolo do

19
Prostorni plan F BiH, Prostorna osnova, str.29-30
20
21
Ibidem
PROSTORNA
OSNOVA

37

izdizanja centralnog dijela basena i njegovog razdvajanja u dvije odvojene cjeline i kada su znatno
poremeeni stariji lanovi serije, ukljuujui i ugljene slojeve. Zavrna sedimentacija odvija se u
skuenom prostoru krajnjeg istonog dijela basena, a dijelovi ove serije (pjeari, konglomerati,
pjeskovi, ljunkovi) koja zavrava poroznim, bjeliastosivim organogenim (kongerijskim) krenjacima,
pokazuju, takoe, dobrovodopropusne karakteristike.
Pojedini dijelovi basena imaju razliitu ulogu u reimu podzemnih (i povrinskih) voda ovog dijela
terena. Povlatni krenjaci (i glavna ugljena zona) na zapadnom i jugozapadnom dijelu leita lee
direktno preko karstifikovanih naslaga mezozoika, sa kojima ine jedinstvenu akumulaciju podzemnih
voda (akvifer) sloenih hidraulikih odnosa. Dokaz tome su izvori koji se, iz ovih krenjaka, javljaju u
dolinama potoka Hatiraj (Ledenica, Q = 3-20 l/s, Ponorac, Q = 10-20 l/s) i Modranice (iroko
vrelo Q = 2-22 l/s). Dokazana je veza izmeu doticaja podzemnih voda u jamu Fajtovci i padavina,
ak i u dijelovima gdje se priliv vode vri iskljuivo kroz neogenu krovinu. S druge strane na kontaktu
vodopropusnih i vodonosnih krenjaka sa monim, vodonepropusnim naslagama neogena u
centralnim, najdubljim dijelovima basena, javljaju se karstni izvori kao to su Banovci (Q = 10-20
l/s), Grabor (Q = 50 l/s) i dr.
1.1.5. KLIMA I KLIMATSKI USLOVI
Podruje Unsko sanskog kantona pripada peripanonskoj regiji na koju utjee umjereno
kontinentalna ili srednjeevropska klima iz Panonske nizije. Umjereno kontinentalna klima, koja se u
BiH javlja od srednjih tokova rijeka Une, Vrbasa, Bosne i Drine, pa sve do rijeke Save, sa opadanjem
temperatura od sjevera prema jugu.
Osnovna su obiljeja otre i relativno snjene zime, te topla ljeta. Minimalne temperature sputaju se
ponekad i ispod -20 C, dok maksimalne doseu do 40 C. Godinje padavine su u prosjeku izmeu
700 i 1 200 mm/m
2
, a srednja godinja temperatura ima vrijednosti izmeu 10 i 12 C.
Naravno, klimatske karakteristike su u sprezi sa geomorfolokim faktorima, koji obrazuju ovo
podruje, pa se klimatske prilike na taj nain uslonjavaju i stvaraju se mikroklimati i prelazne
klimatske zone.
Prema tome, sjeverni dio Unsko sanskog kantona pripada pojasu umjereno kontinentalne klime,
dok juni dio podruja, a posebice Martin Brod, Klju i Bosanski Petrovac, pripadaju prelaznom pojasu
umjereno kontinentalne klime pretplaninskog tipa, sa neto izmijenjenim vrijednostima, gdje
srednja temperatura u januaru je u intervalu - 1,0 C do 7,0 C, a srednja godinja temperatura se
kree od 9,0 C do 10,6 C, sa godinjom sumom padavina od 991 l/m do preko 1 300 l/m.
Podruja planina Grmea, Osjeenice i Pljeevice imaju karakteristike planinske klime.
Ovo podruje, usljed injenice da su veoma blizu dva podruja sa sasvim drugaijim tipovima klime
(mediteranske na zapadu i planinske na jugu), sa klimatoloke take gledita predstavlja dosta
sloeno podruje. Uticaj ova dva susjedna klimatska podruja se ne odraava toliko na srednjim
vrijednostima klimatolokih parametara, koliko dolazi do izraaja u sluaju iznenadnih prodora toplih
i hladnih zranih masa. Tada, u kratkom vremenskom intervalu, dolazi do brzih promjena
PROSTORNA
OSNOVA

38

temperature, vlanosti zraka i ostalih klimatolokih parametara, a sve praeno veoma jakim
vjetrovima.
22

Klimatoloke karakteristike su dobivene mjerenjima i prouavanjima podataka za dvije meteoroloke
stanice unutar Kantona, Biha i Sanski Most, a za viegodinji niz 1951 1990.godine, to je i
standard Svjetske meteoroloke organizacije.
TABELA 5 METEOROLOKE STANICE
Meteoroloka
stanica
Hg
Biha 4449' 1555' 246
Sanski Most 4446' 1642' 158

1.1.5.1. KLIMATSKI POJASEVI
POJAS UMJERENO KONTINENTALNE KLIME
Karakteristika umjereno kontinentalnog pojasa klime je opadanje srednje godinje temperature sa
porastom nadmorske visine. Ona opada idui uz padine planine, sa prosjenim gradijentom 0.6 C na
svakih 100 m nadmorske visine. Prema mjerenjima vrenim od 1961 1990. godine, srednja godinja
temperatura se kretala 10 11 C, ali mjerenja u nizu 1971 2000. godine pokazuju da su
temperature vee za 0.2 0.3 C, a to se moe pripisati djelovanju klimatskih promjena na
globalnom nivou. Prvi dan sa pojavom mraza, uobiajeno, jeste u drugoj polovini oktobra mjeseca, a
posljednji u aprilu, dok se, u prosjeku, svake desete godine, mraz javlja i u septembru i maju mjesecu.
Raspored suma padavina je relativno ravnomjeran, a rastu u viim predjelima planina Pljeevice i
Grmea.
POJAS UMJERENO KONTINENTALNE KLIME PRETPLANINSKOG I PLANINSKOG TIPA
Ovisno o nadmorskoj visini, podruja se dijele na umjereno kontinentalnu klimu planinskog i
pretplaninskog tipa.
400 800 mn.m pretplaninski prelazni pojas umjereno kontinentalne klime,
800 1600 mn.m. planinski prelazni pojas umjereno kontintentalne klime.
Podruja iznad 1600 mn.m imaju planinsku klimu alpskog tipa.
U oblasti umjereno kontinentalne klime pretplaninskog tipa, srednja godinja temperatura kree se
od 9.5 10.0 C, a za viegodinji niz 1961 1990. godine, dok se u planinskom pojasu srednja
godinja temperatura kree od 8.5 9.5 C za isti niz godina.
Prosjena godinja koliina padavina je od 1 000 1 200 l/m
2
, a snjene padavine su veoma obilne i
izraene na viim nadmorskim visinama. U najviim predjelima padavine mogu prei i 2 000 l/m
2

godinje. Raspored padavina, sukladno karakteristikama umjereno kontinentalne klime, jeste
ravnomjeran tokom godine, ali ipak doseu svoj maksimum u maju, junu i julu mjesecu, kao i u
novembru i decembru. Junski intenzitet padavina je, pak, najizraeniji. Snjene padavine mogu se
javljati u svim zimskim mjesecima, ali i u oktobru i aprilu, a na viim nadmorskim visinama nije

22
Procjena ugroenosti Unsko sanskog kantona od prirodnih i drugih nesrea, str.7
PROSTORNA
OSNOVA

39

rijetkost da se jave i u maju i septembru. Srednji broj dana sa snjegom iznad 10 cm je od 35 50
dana.
U dolinama rijeka se javlja i pojava temperaturne inverzije, posebno u jesen i zimu, to poveava
relativnu vlanost zraka i dovodi do stvaranja magle.
TABELA 6 VANIJE METEOROLOKE POJAVE
Opina
VANIJE METEOROLOKE POJAVE ZABILJEENE U PERIODU 1951.-2012.
Srednje vrijednosti Apsolutne vrijednosti
God.Temp.zraka
(C)
Zimska
temper.
zraka
(C)
Ljetna
temper.
zraka
(C)
God.
sume
oborina
(I/m2)
Max.
Temp.
zraka
(C)
Datum
Mini-
malna
temp.
zraka
(C)
Datum
Biha 10,9 1,8 19,8 1329 40,0 22.8.2012 -29,2 17.2.1956
Sanski
Most 10,5 0,9 19,6 1067 40,8 16.8.1952 -30,3 17.2.1956
1.1.5.2. TEMPERATURE
Na osnovu podataka ove dvije stanice, ali i pojedinanih mjerenjima u opinskim centrima Kantona,
dobivene su vrijednosti srednjih mjesenih, a posljedino i godinjih temperaturnih vrijednosti.
Srednje mjesene i godinje temperature (C )
TABELA 7 SREDNJE MJESENE I GODINJE TEMPERATURE
Period 1961
1990.godine
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Srednje
godinje T
Biha 0,3 2.3 6.1 10.7 15.1 18.3 20.0 19.2 15.9 11.3 6.3 1.7 10.6
Sanski Most -0.8 1.8 5.5 10.4 14.8 18.0 19.7 18.9 15.5 10.6 5.7 1.0 10.1
Bosanska
Krupa
-0.5 1.8 5.7 10.4 14.7 17.9 19.8 19.1 15.8 10.9 5.8 1.0 10.2
Bosanski
Petrovac
-0.4 0.7 4.3 8.6 12.6 16.1 19.1 18.5 14.5 9.3 3.8 0.8 9.0
Buim -0.8 1.5 5.4 10.0 14.5 17.6 19.4 18.9 15.6 10.6 5.4 0.8 9.9
Cazin -1.0 1.2 5.0 9.6 14.2 17.3 19.1 18.8 15.2 10.3 5.2 0.5 9.6
Klju 0.0 2.3 5.8 10.2 14.4 17.5 19.4 18.9 15.6 10.9 6.1 1.7 10.2
Velika
Kladua
-0.5 1.8 5.8 10.4 14.9 18.1 20.0 19.3 15.8 11.0 5.7 1.2 10.3

Takoe, u istom vremenskom periodu, zabiljeene su apsolutne maksimalne i minimalne vrijednosti
temperature zraka.
Apsolutne maksimalne temperature (C )
TABELA 8 APSOLUTNE MAKSIMALNE TEMPERATURE
Period 1961
1990.godine
godinje
T
Biha 20.0 22.0 27.2 30.8 32.6 34.6 38.6 38.4 35.0 29.6 25.6 21.0 38.6
Sanski Most 20.8 23.8 28.2 30.6 36.0 35.7 39.5 38.3 35.8 30.4 25.4 23.0 39.5
Bosanska 19.0 24.4 28.4 32.0 33.8 35.5 38.8 38.2 36.6 30.6 25.6 20.0 38.8
PROSTORNA
OSNOVA

40

Krupa
Bosanski
Petrovac
10.6 12.8 18.8 22.3 26.6 29.1 31.6 31.0 27.5 22.3 17.1 12.5 31.6
Cazin 19.0 24.0 24.8 30.0 32.6 33.5 35.6 36.6 34.5 29.0 23.0 18.0 36.6
Klju 20.0 22.0 27.5 32.0 35.0 35.0 38.7 37.4 36.0 31.0 25.5 19.5 38.7
Velika
Kladua
19.0 20.1 27.6 29.8 33.0 35.0 38.0 36.0 34.0 29.5 28.0 20.3 38.0

Apsolutne minimalne temperature (C )
TABELA 9 APSOLUTNE MINIMALNE TEMPERATURE
Period 1961

1990.godine
godinj
e T
Biha -24.8 -21.2 -17.8 -4.6 -2.4 2.4 4.4 3.6 -2.4 -5.6 -18.0 -18.2 -24.8
Sanski Most -26.6 -23.0 -16.8 -4.8 -2.3 1.0 5.6 5.6 -1.7 -7.3 -17.8 -21.6 -26.6
Bosanska
Krupa
-28.2 -21.6 -17.5 -4.8 -2.0 1.4 3.0 1.6 -1.0 -5.5 -18.0 -19.4 -28.2
Bosanski
Petrovac
-15.9 -13.6 -8.6 -3.1 -1.4 4.7 5.8 5.1 5.7 -3.4 -8.4 -17.1 -17.1
Cazin -22.4 -17.6 -17.6 -4.8 -1.2 -0.4 6.4 5.4 -0.6 -5.8 -17.7 -18.5 -22.4
Klju -24.0 -21.0 -16.0 -4.0 -2.1 2.5 5.0 5.0 -0.5 -5.0 -15.0 -18.6 -24.0
Velika
Kladua
-27.0 -25.3 -18.0 -6.0 -1.2 1.5 2.0 4.0 -4.0 -8.0 -21.0 -23.0 -27.0

Vidljivo je da je najhladniji mjesec januar, a najtopliji su juli i avgust, to potvruje klasifikaciju
podruja u umjereno kontinentalni pojas klime.
Pored injenice da su za prouavanje klimatskih karakteristika ovog podruja koriteni podaci
viegodinjeg niza, bitne su i vrijednosti mjerene u posljednjoj dekadi, jer govore o promjenjivosti ili
stalnosti odreenih meteorolokih pojava, tj., da li postoje odstupanja od usvojene klasifikacije klime
podruja, koja nosi naziv umjereno kontinentalna.
U sljedeoj tabeli prikazane su pojedine meteoroloke pojave u posljednjih 5 godina, mjerene na
meteorolokoj stanici Biha.
TABELA 10 SREDNJE GODINJE VRIJEDNOSTI KLIMATSKIH POJAVA
Srednje godinje vrijednosti 2008 2009 2010 2011 2012
Temperatura (C) 12.4 12.1 11.2 11.4 12.1
Pritisak zraka (mb) 987.7 986.1 985.0 989.8 987.9
Relativna vlanost zraka (%) 71 72 73 71 69
Oblanost (osmina neba) 5.8 5 5 4 4
Godinje vrijednosti
Apsolutna max. temperatura (C) 36.2 37.1 38.0 39.6 40.4
Apsolutna min. temperatura (C) -10.1 -16.3 -14.2 -13.2 -21.0
Koliina padavina (l/m) 1267 1298.6 1835.6 886.2 1358.3
Broj dana sa padavinama 0.1 mm 155 175 176 135 139
Broj dana sa snijegom 1cm 24 47 78 57 45
Max.visina snjenog pokrivaa (cm) 25 45 37 41 54
Trajanje sijanja sunca (h) 2132 2041.9 1828.9 2148.6 2333.9
PROSTORNA
OSNOVA

41

1.1.5.3. PADAVINE
Koliina padavina u umjereno kontinentalnom pojasu klime kree se, prosjeno, u intervalu od 700
1100 mm/m
2
. Mjerenja na meteorolokim stanicama u Unsko sanskom kantonu, ali i na nivou
opina, pokazuju sline vrijednosti, sa lokalnim odstupanjima.
TABELA 11 PROSJENE MJESENE I GODINJE PADAVINE MJERENO NA METEOROLOKIM STANICAMA
Period 1971

2000.godine
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Godinja
suma
(l/m2)
Biha 83 89 99 117 113 107 104 96 126 130 146 111 1322
Sanski Most 62 61 76 88 92 106 96 82 90 96 98 82 1028

TABELA 12 PROSJENE MJESENE I GODINJE PADAVINE PO OPINAMA
Period 1961
1990. godine
suma
Biha 86 91 99 115 116 109 107 109 108 109 146 111 1038
Sanski Most 68 62 79 88 96 104 96 93 80 80 94 84 1023
Bosanska
Krupa
73 80 92 109 107 120 97 106 92 99 123 101 1200
Bosanski
Petrovac
79 86 89 97 109 98 82 91 86 94 126 112 1149
Buim 65 65 74 84 98 95 77 83 73 86 104 86 991
Cazin 76 76 82 102 104 115 93 95 96 88 129 96 1152
Klju 69 69 79 100 100 116 97 87 93 83 99 90 1080
Velika
Kladua
63 69 75 93 100 95 89 86 87 90 116 94 1058

Godinje sume padavina se razlikuju i do 400 l/m
2
za pojedine opine, ali su u pravilu, one najvee u
aprilu i novembru, tj., imaju proljetni i jesenji maksimum.
Intenzitet padavina za odgovarajue povratne periode za meteoroloku stanicu Biha
TABELA 13 INTENZITET PADAVINA
Povratni period
(godina)
60 minutni 15 minutni
l/s/ha m/s l/s/ha m/s
1 60,0 0,0216 133,4 0,0480
2 75,3 0,0271 164,3 0,0592
5 101,7 0,0366 218,4 0,0786
10 127,7 0,0460 283,9 0,1022
25 167,1 0,0602 376,7 0,1356
50 216,5 0,0779 481,3 0,1733

Maksimalne visine snjenog pokrivaa se biljee u januaru i februaru, zadrava se oko 40 dana, a
maksimalne vrijednosti mu mogu dosei i 1 m. Meutim, odreena podruja, a ovisno o orografiji,
mogu imati smetove mnogo vee visine.
PROSTORNA
OSNOVA

42

TABELA 14 MJESENE I GODINJE MAKSIMALNE VISINE SNIJEGA (CM)
Period 1961
1990.godine
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Max.godinje
Biha 89 105 62 50 0 12 68 76 105
Sanski Most 95 71 35 16 0 8 47 68 95
Bosanska
Krupa
90 48 45 30 3 10 60 80 90
Bosanski
Petrovac
40 64 84 51 17 13 38 34 84
Cazin 83 85 44 20 0 22 39 65 85
Klju 51 82 21 17 0 10 33 60 82
Velika
Kladua
83 43 45 15 0 0 37 67 83

TABELA 15 SREDNJI BROJ DANA SA SNJENIM POKRIVAEM 10 CM
Period 1961

1990.godine
suma
Biha 10 7 5 1 0 3 8 32
Sanski Most 10 6 2 0 0 2 6 25
Bosanska
Krupa
13 13 6 3 0 3 10 48
Cazin 13 12 5 1 3 4 12 50
Klju 10 7 3 2 1 3 7 32

TABELA 16 SREDNJI BROJ DANA SA SNJENIM POKRIVAEM 30 CM
Period 1961

1990.godine
suma
Biha 4 3 1 0 1 3 12
Sanski Most 3 1 0 0 0 2 7

1.1.5.4. VLANOST ZRAKA
Srednja relativna vlanost zraka se kree oko 80%, a najmanja je u julu, kada iznosi oko 71%. Najvea
relativna vlanost zraka je u novembru i tada iznosi oko 90%. Navedeno je u skladu sa
karakteristikama umjereno kontinentalne klime podruja.
TABELA 17 SREDNJA MJESENA I GODINJA RELATIVNA VLANOST ZRAKA (%)
Period 1961
1990.godine
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Srednja
godinja
Biha 80 77 71 67 69 70 69 73 77 78 79 81 74
Sanski Most 84 81 76 73 75 77 76 78 81 73 73 85 79
Bosanska
Krupa
84 85 81 77 76 76 75 78 82 86 87 87 81
Bosanski
Petrovac
84 82 79 74 75 73 73 78 79 83 84 89 79
Cazin 87 87 83 81 82 81 81 82 85 89 90 88 85
Klju 88 85 82 78 77 80 77 80 83 85 87 88 83
PROSTORNA
OSNOVA

43

Velika
Kladua
81 85 75 78 77 76 76 78 81 83 86 85 80

1.1.5.5. KOEPEN GEIGEROVA KLASIFIKACIJA KLIME
Prema Koppen Geigerovoj klasifikaciji klime, koja kao odluujue faktore u rejonizaciji i tipikumima
klimatskih uslova uzima dva elementa temperaturu zraka i padavine, podruje Unsko sanskog
kantona se svrstava u Cfb kategoriju klimatskih uslova.
Naime, Cfb klima ili umjereno topla vlana klima sa toplim ljetom. Karakteristike ove klime su,
uglavnom, ravnomjeran raspored padavina tokom cijele godine, to je vrlo povoljno za razvoj uma,
posebice ume bukve, pa se ova klima nekada i naziva klimat bukve.
Uopeno, najvei dio krajeva s ovom klimom nalazi se pod utjecajem ciklona koji dolaze s okeana i
kreu se prema istoku, tako da raspodjela padalina u prostoru i vremenu najvie ovisi upravo o njima.
Kontinentalna podruja, koja su pod utjecajem Cfb klime, imaju vie padavina u toplijem, nego u
hladnijem dijelu godine.
Srednje januarske temperature zraka kreu se izmeu 2 i 0 C, a julske od 18 do 22 C.
Prema odreenim izvorima
23
, podruje se ipak dijeli na nekoliko Cf kategorija, tj., tri klimatska
podtipa:
Cfb umjereno topla vlana klima sa toplim ljetom, koja se javlja do 1 000 m.n.m,
Dfb umjereno hladna i vlana klima s toplim ljetom, koja se javlja od 1 000 1 500
m.n.m.,
Dfc vlana borealna klima sa svjeim ljetom, koja se javlja na visinama preko 1 500
m.
1.1.5.6. VJETROVI
Rua vjetrova ovisi o orografiji terena, planinskim grebenim i pravcu pruanja rijeka. Brzina vjetra
raste proporcionalno sa poveanjem nadmorske visine, pa je najvea na vrhovima planina.
Dominantni vjetrovi dolaze iz pravca sjevera i jugoistoka, ali prisustvo jugozapadnog vjetra je izuzetno
esto. Ekstremni udari vjetra, u pojasu umjereno kontinentalne klime, mogu dostizati i preko 40
m/s, to se javlja jednom, do dva puta u 10 godina. Brzine 25 40 m/s su zabiljeene gotovo svake
godine, dok brzine do 17 m/s su esta pojava i javljaju se vie puta godinje.
Podaci sa mjernih stanica u opini daju sljedee vrijednosti pravca i brzine vjetrova, koji se javljaju na
podruju Kantona, a koji su dobiveni viegodinjim nizom mjerenja.
Meteoroloka stanica Biha
TABELA 18 PRAVCI VJETROVA
Meteoroloka
stanica
Biha
Pravac vjetra C N NE E SE S SW W NW SUMA

23
Prostorni plan opine Biha, Prostorna osnova, str.13
PROSTORNA
OSNOVA

44

estina (%) 4,6 4,9 6,8 12,2 12,7 9,6 17,3 18,7 13,1 100
Srednja brzina - 1,4 1,5 1,5 2,4 1,4 1,4 1,4 1,3 -
Meteoroloka
stanica
Bosanska Krupa
estina (%) 64,9 7,8 5,1 1,8 4,3 9,8 3,1 1,3 1,9 100
Srednja brzina - 1,9 1,9 1,8 2,1 2,2 1,8 1,4 1,9 -
Meteoroloka
stanica
Klju
estina (%) 76,0 2,0 1,0 0,0 9,9 1,0 6,5 1,0 2,5 100
Srednja brzina - 1,7 2,0 0,0 2,5 1,4 1,8 1,9 2,1 -
Meteoroloka
stanica
Cazin
estina (%) 23,4 30,3 6,7 7,6 0,9 5,6 6,4 9,3 9,8 100
Srednja brzina - 1,2 1,3 1,2 3,5 2,3 1,9 1,3 1,2 -
Meteoroloka
stanica
Sanski Most
estina (%) 46,5 6,9 5,1 2,3 3,6 5,2 4,9 7,5 18,2 100
Srednja brzina - 2,5 2,0 1,7 2,5 3,2 2,4 1,7 1,8 -
Meteoroloka
stanica
Velika Kladua
estina (%) 38,8 7,6 3,7 2,0 3,7 10,7 14,4 15,2 3,9 100
Srednja brzina - 2,2 2,4 2,2 1,8 2,4 2,2 2,2 2,2 -
C tiina
1.1.6. STABILNOST TERENA
Projekat izrade osnovne ininjersko geoloke karte BiH (1:100 000), pokrenut je 2005. godine od
strane Ministarstva civilnih poslova BiH, meutim, do konane realizacije projekta nikada nije dolo.
Stoga se za potrebe izrade ovog, ali i planova vieg reda, koji su prethodili (PP F BiH, Prostorna
osnova), pristupilo analizi i valorizaciji osnovnih geolokih karata u sprezi sa morfolokim,
hidrogeolokim, geotektonskim i dr. karakteristikama terena, a sve dovodei u vezu sa postojeim
ininjersko geolokim kartama, razliitih razmjera i kvaliteta
24
, kako bi se sagledao segment
stabilnosti terena.
S tim u vezi, dolo je do izdvajanja tri stepena (kategorije) stabilnosti terena:
Nestabilan teren,
Uslovno stabilan teren,
Stabilan teren.
Nestabilan teren predstavlja ona podruja koja su zahvaena procesima klizanja, puzanja i
odronjavanja tla. Vrlo je bitno sagledati ove povrine, jer one predstavljaju barijeru u prostornom
planiranju, tj., namjeni povrina za izgradnju u bilo kom pogledu. Meutim, ovaj teren svakako treba

24
PP F BiH, Prostorna osnova, str.38
PROSTORNA
OSNOVA

45

planirati za sanaciju, kako bi se otklonile potencijalne opasnosti, a u krajnjem sluaju, teren priveo
buduoj namjeni kao uslovno stabilan ili stabilan teren.
Uslovno stabilan teren podrazumijeva one povrine koje su u prirodnim uslovima stabilne, meutim,
zbog razliitih sloenih geolokih, geomorfolokih, strukturno tektonskih i hidrogeolokih faktora,
mogu se oekivati problemi sa stabilnou, ukoliko se teren tretira djelovanjem ovjeka (neadekvatni
graevinski zahvati). Svakako, ova kategorija terena ima predispoziciju da se kroz pravilan tretman
prevede u stabilan teren, to budua planska i detaljno provedbena dokumentacija treba tretirati, a
prije odobrenja za graenje.
Stabilan teren je povrinski najzastupljeniji na podruju Unsko sanskog kantona, te se na njemu ne
oekuju niti irenja, niti aktiviranja klizita. Veoma je pogodan za planiranje i izgradnju buduih
infrastrukturnih sistema i ne predstavlja nikakvu prepreku za razvoj.
Meutim, lokalno posmatrajui, javljaju se odreene anomalije u svim opinama Unsko sanskog
kantona, a bez obzira na predvienu kategoriju stabilnosti terena.
Obzirom da nije ustrojen katastar klizita, koji bi poblie i sa sigurnou evidentirao zahvaene
povrine, informaciono dokumentaciona osnova, koja je formirana na osnovu ustupljenih podataka
od strane opina Kantona, bila je jedini izvor informacija o trenutno ugroenim zemljitima. Pojedine
opine su dostavile tane lokacije klizita, dok su druge svoje informacije vezale za mjesne zajednice.
Zbog neravnomjernosti podataka, klizita su prikazana prema lokacijama., tj., toponimima za koje se
veu, bez podataka o stepenu ugroenosti okoline.
TABELA 19 LOKACIJE KLIZITA
Opina Lokacija Datum
nastanka
Bosanska
Krupa
Jezerski 2010.godina
Jezerski Begii 2011. godina
Ljusina -
Vrletnica Otoka 2007. i 2011.
godina
Radnika Otoka 2005. i 2012.
godina
Crkvina 2011. godina
Hodinac 2008-2011.
godina
Krupa II 2008. godina
Krupa Lipik 2011. godina
Vranjska 2011. godina
Halkii 2005. godina
Klju Baii
Osmanovii
Crljeni
Velika
Kladua
Zborite
Cesta Vrnogra
Buim

umatac
Kudii 2013. godina
Todorovo
Todorovo ardak
nastanka
Todorovo
erimovia kri

Nekoliko lokacija
u Stabandi

Metla
Donja Gradina
Mekanovii
Mainovii
Crvarevac
Marjanovac 2013. godina
Cazin Traka Ratela
turli
Krivaja
oralii
Cazin
izmii
Liskovac
Gnjilavac
Buim Nisu registrovana klizita
Biha Zaloje 2013. godina
Vedro Polje 2009. godina
Muhina Vrba -
Selimovii
Baani
Ribi
PROSTORNA
OSNOVA

46

nastanka
Kamenica-Vrsta-
Gata

Dubovsko-
K.Vakuf

nastanka

Bosanski
Petrovac
Nema registrovana klizita
Sanski Most - -

Pored antropogenog faktora, koji veoma negativno utjee na okoli, a to je potpomognuto
nepostojanjem i nesprovoenjem potrebne dokumentacije u postratnom periodu, to se u pojedinim
opinama osjea i danas, problematika klizita i odronjavanja se moe manjim dijelom vezati i za
reime podzemnih voda i kvaliteta supstrata.
1.1.7. BIODIVERZITET
Bosna i Hercegovina, u cjelosti, predstavlja prostor raznolikosti biljnog i ivotinjskog svijeta, posebice
ako se ima na umu injenica da se u pojedinim podrujima i danas odvijaju procesi nastajanja novih
vrsta.
Bioloka raznolikost se odnosi na ukupnost gena, vrsta i ekosistema planete Zemlje ili nekog regiona
(Wilson, 1988; Sala et al., 2000; Schneders et al., 2012).
Visok specijski diverzitet biljnog svijeta bazira se na diverzitetu grupa cijanobakterija, algi i
vaskularnih biljaka (mahovina, papratnjaa i sjemenjaa), posebno u podruju planinskih niskih i
visokih tresetita, planinskih i gorskih izvora, gornjih tokova krakih ponornica i vodotoka u
refugijumima tercijerne flore. Posebnu vrijednost u diverzitetu cijanobakterija i algi imaju oblici
karakteristini za termalne i mineralne izvore, sedrene alge, alge peina i polupeina.
25

Biodiverzitet ima znaajnu ulogu u odvijanju kljunih ekolokih procesa na Zemlji kruenju materije
i protoku enregije. Razliiti oblici biodiverziteta, fotosintetiki aktivni organizmi organizirani u razliite
nivoe hranidbenih mrea u okviru producenata, obezbjeuju organsku materiju bogatu energijom za
sve bioloke i ekoloke procese u ekosistemu i planeti Zemlji.
26

Obzirom na geoloku raznolikost i neponovljivost pojedinih predjela Unsko sanskog kantona, za
oekivati je da biodiverzitet podruja bude na vrlo visokom nivou. Sagledavajui F BiH, a na posljetku
i sam Unsko sanski kanton, nevjerovatan je omjer prepoznatih biljnih i ivotinjskih vrsta, od kojih su
mnoge endemi, i same povrine podruja, to je potvreno i kroz injenicu da se ovi krajevi smatraju
meu najraznovrsnijima u cijeloj Evropi.
Proglaenje sliva rijeke Une Nacionalnim parkom, jo je jedna potvrda unikatnosti ivoga svijeta i
ostavtine Zemljine geneze, to se mora prepoznati od svih sudionika i korisnika prostora, ali i BiH u
cjelosti.

25
PP F BiH, Prostorna osnova, str.53
26
Biodiverzitet BiH stanje i mogunosti upotrebe, dr.Sulejman Redi
PROSTORNA
OSNOVA

47

1.1.7.1. DIVERZITET FLORE
Raznolikost biljnog svijeta se ogleda u brojnosti grupa cijanobakterija, algi i vaskularnih biljaka.
Samo u podruju sliva rijeke Une, nalazi se preko 1900 biljnih vrsta, to ini preko 50% svih vrsta koje
obitavaju na podruju BiH.
Intenzivnim istraivanjima vrenim u ovim ekosistemima ustanovljeno je prisustvo 177 oficijelnih i
105 potencijalno ljekovitih, jestivih, vitaminskih i aromatinih biljnih vrsta.
27

Cijanobakterije i alge
TABELA 20 CIJANOBAKTERIJE I ALGE
Vrsta
Cijanobakterije 14 utvrenih vrsta u podruju r.Une
Alge Bacillariophyceae (Cocconeis pediculus, Cymbella ventricosa,
Diatoma vulgare,Gomphonema olivaceum, Meloisa varians,
Navicula gracilis, Nitzschia dissipata, Synedra ulna)
Chlorophyta (Cladophora crispata, Cladophora glomerat,
Scenedesmus quadricauda, Ulothrix zonata, Closterium
parvulum, C. obliquus, Closterium sp., C. ehrenbergii, C.
leibleinii, C. acuminatus, Spirogyra sp. Manje su prisutne:
Closterium acerosum, Cosmarium botrytis, C. reniforme, C.
vexatum, Pediastrum boryanum, P. duplex, P. simplex i
Stigeoclonium tenue)
Rhodophyta (Chantransia chalybea, Lemanea annulata, Bangia
atropurpurea, Lemanea fluviatilis, Chantransia chalybea, )
Xantophyceae (tri vrste)
Chrysophyceae (1 vrsta)
Cyanophyta(Phormidium inundatum,Phormidium uncinatum,
Stratonostoc linckia, Merismopedia punctata, Phormidium sp.,
Chamaesiphon incrustans, Gloeocapsa sp.,Lyngbia
martensiana, Oscillatoria sp., Phormidium retzi, Phormidium
favosum, P. Inundatum, P. uncinatum)

Nevedene vrste, a koje su najuestalije na prostoru Unsko sanskog kantona i posebno se veu za
sedrene naslage, kojima podruje rijeke Une obiluje, nisu njihov konaan broj, te je samo poznavanje
vrsta je veoma neujednaeno. Meutim, autori se u jednom slau: neistraenost ovih vrsta moe
dovesti do njihovog nestanka, te se vea panja mora posvetiti izuavanju i mapiranju, kao i mjerama
zatite.
Sloeni odnosi ekosistema, a prvenstveno vrijednih prirodnih podruja, ovise o ravnotei svakog
pojedinanog lana, pa je i ranjivost na antropoloke uticaje veoma visoka.
Vaskularne biljke (mahovine, paprati, sjemenjae)
Rijeni tokovi igraju vanu ulogu u razvoju biljnih vrsta i zajednica, posebno uz tok rijeke Une i u
pojasu u kom se osjea njena prisutnost. Isto se moe aplicirati i na druga podruja Unsko sanskog
kantona u kojima je hidrografska mrea razvijena, a takvih je mnogo.

27
PPPO Sliv rijeke Une, Nacrt, str. 24
PROSTORNA
OSNOVA

48

Mahovine koje nalazimo u podruju tokova rijeka Unsko sanskog kantona su:
TABELA 21 MAHOVINE
Mahovine Cinclidotus aquatils
Cinclidotus riparis
Platyhypnidum rusciforme
Vaucheria
Fissidens crassipes
Cratoneum commutatum
Hymenostilium sp.
Didimodon sp.
Fontinalis
Lemaneae
Cladofora
Marshancia polymorpha

Paprati se javljaju na movarnim stanitima, na kojima dominiraju vrste iz roda preslice, vodenjare i
izuzetno rijetke paprati. Posebno vrijedni elementi naih umskih ekosistema su crvotoine, koje
nastanjuju humozna zemljita tamnih etinarskih uma i pukotine ultrabazinih stijena.
28

Vrste paprati kao indikatori tipova stanita
29
:
TABELA 22 PAPRATI
Tip stanita Vrsta
Hidrofilna stanita Salvinisa natans, Marsillea quadrifolia
Movare i agroekosistemi Equisetum arvense, E.hyemale, E.sylvaticum,
E.Telmateia
Zasjenjene vlane ume Phylitis scolopendrium
Hrastove ume Gymnocarpium dryopteris
Bukove ume Thelypteris phegopteris, Polystichum aculeatum,
Dryopteris filix mas, Athyrium filix femina
etinarske ume Hupersia selago, Lycopodium clavatum, Blechum
spicant
Vegetacija pukotina stijena Ceterach officinarum
Kamenjari Asplenium trichomanes, A.Viride

Uz rijene tokove, tj., u zoni poplavne vegetacije, razvijaju se higrofilne i higromezofilne livade, sa
velikim brojem vrsta vaskularne flore.
Sjemenjae su najbrojnije u vaskularnoj flori. Ova skupina ini okosnicu ivog svijeta Bosne i
Hercegovine. Djeluje kao osnovni faktor u oblikovanju pejzane raznolikosti. Sjemenjae su
najznaajniji bioloki resursi i pokretaki faktor etnogeneze, naseljavanja i opstanka stanovnitva.
30

TABELA 23 STANITA I ZAJEDNICE
Tip stanita Vrste i zajednice

28
PP F BiH, Prostorna osnova, str. 53
29
Diverzitet vrsta, str. 7
30
Ibidem
PROSTORNA
OSNOVA

49

Movarna i vlana stanita Carduo Cirseta sa endemima: Cicerbita
pancicii Beauv., Angelica illyrica,
Tanacetum macrophyllum, Telekia
speciosa, Campanula latifolia L. ssp.
dinarica, Carduus candicans, Carduus
cylindricus, Cirsium waldstenii
Mezofilne livade Arrhenatherion elatioris
Agropyro-Rumcion crispi (Agrostietalia
stoloniferae, Rorippo-Agrostetum Oberd,
Potentillo-Festucetum arundinaceae,
Mentho longifoliae-Juncetum inflexi,
Trifolio-Agrostetum stoloniferae)
Bidention tripartiti
Menthion pulegii
Polygono-Chenopodion
Arction lappae R. Tx. emend. Siss.
Onopordion acanthii Br.-Bl.
Artemision absinthii
Polygonion avicularis Br.-Bl.
Lolio-Plantaginetum majoris Breg.
Poaetum annuae
Polygonatum avicularis
Pukotine karbonatnih stijena Asplenietea rupestris
Moltkeetalia petraeae
Edraianthion
Hyssopi-Crepidetum chondrilloidis
Asplenio lepidi-Campanuletum unaensis
endemina zajednica
Campanula unaensis stenoendemina
zajednica
Centaureo deustae-Campanuletum
pyramidalis
Dianthi-Moehringietum malyi
Thlaspeetea rotundifolii (Drypeetalia
spinosae Quezel)
Peltarion alliaceae
Micromerio tymifolii-Corydaletum
leiospermae
Corydalis leiosperma endem Dinarida
Asplenio-Ceterachetum officinalis
Mediteransko submediteranski
kamenjarski panjaci
Physospermo-Satureietum montanae
Artemisio albae-Rutetum
Satureio subspicatae-Festucetum
dalmaticae
Achilleo nobilis Dorycnietum herbacei
Liarsko listopadne ume i ikare Quercetalia pubescentis-petraeae
Asparago tenuifolii-Quercetum
pubescentis
Carpinion orientalis
Quercion petraeae-cerris
Quercetum cerris mediterraneo-
montanum
Ostryo-Carpinetalia orientalis
Aceri-Carpinetum orientalis
PROSTORNA
OSNOVA

50

Quercetalia pubescentis
Prunetalia spinosa
Seslerio autumnalis-Ostryetum
carpinifoliae
Rusco aculeati-Ostryetum carpinifoliae
reliktna zajednica
Aceri obtusati-Fagetum moesiacae
Roso pendulinae-Pinetea mugo Theurillat
Subalpinski pojas Pinetum mugi dinaricum (Roso
pendulinae-Pinetea mugo Theurillat),
Aceri-Fagetum subalpinum, Atropetum
belladonnae, Telekietum speciosae,
Campanuletum latifoliae
Brdski i gorski pojas Fragaria vesca, Asarum europaeum,
Myosotis silvatica
Abiea alba, Picea abies, Fagus moesiaca
Fagus moesiaca, Ribes alpinum, Viola
silvestris, Fragaria vesca, Helleborus
odorus, Festuca heterophylla, Anemone
nemorosa, Aposeris foetida, Crocus
neapolitanus, Geranium robertianum,
Cardamine bulbifera, Lactuca muralis, Poa
nemoralis, Carpinus betulus, Pyrus
communis, Acer campestre, Populus
tremula, Carpinus betulus, Pyrrus
communis, Quercus robur, Coryllus
avellana, Crataegus monogyna, Ligustrum
vulgare, Rosa canina, Evonymus
europaeus, Cornus sanguinea, Juniperus
communis, Viburnum lantana, Prunus
spinosa, Rubus fruticosus, Rhamnus
frangula i Genista tinctoria
Aluvijalne zaravni Querceto-Carpinetum, Salix alba, Populus
alba, Populus nigra, Alnus glutinosa, Salix
purpurea, Fraxinus excelsior
Strmine, klisure 750 1000 m.n.v. Quercus pubescens, Ostrya carpinifolia,
Ostryo-Quercetum pubescentis, Acer
obtusatum, Fraxinus ornus, Cornus mas,
Prunus spinosa, Clematis vitalba, Sesleria
autumnalis, Tamus communis, Asparagus
tenuifolius, Carpinus orientalis,
Cotoneaster tometosa, Pinus nigra,
Quercus cerris, Carpinus orientalis,
Crataegus monogyna, Acer campestre
Pojas bukve i jele 550 1600 m.n.v. Fagus sylvatica, Abies alba, Acer
pseudoplatanus, Ulmus glabra, Fagetum
montanum, Picea abies

1.1.7.2. DIVERZITET FAUNE
Raznolikost ivotinjskog carstva je, takoe, veoma izraena u ovom bioloki izuzetno kompleksnom
podruju, gdje se smjenjivanje klimatskih i geomorfolokih karakteristika, odrazilo na cjelokupan ivi
svijet i stvorio, nerijetko, endemske vrste i neponovljiva stanita.
PROSTORNA
OSNOVA

51

Koegzistencija i postojanje razliitih vrsta na relativno malom stanitu, a kroz prizmu varijeteta
reljefa, daju posebnost Bosanskoj Krajini, koja je nadaleko poznata i moe biti preduslov za
izvanredan nauni, ekoloko ekonomski i turistiki razvoj, to e svakako biti jedna od tema ovog
Plana.
ZOOBENTOS
Obzirom na bogatstvo hidrografske mree u Unsko sanskom kantonu, proporcionalno se razvijala i
fauna vezana uz vodotoke. Jedna od najvanijih skupina jeste zoobentos ili fauna rijenog dna.
Organizmi koji uestvuju u izgradnji ove zajednice su iznimno vani za cjelokupan ivi svijet voda, a
njihovo prisustvo utiu na kvalitet vode.
Vrste na koje se nailazi u rijekama Unsko sanskog kantona su:
TABELA 24 ZOOBENTOS
ZOOBENTOS Taksoni
Oligochaeta Lumbriculidae
Arachnida Hydracarina
Crustacea Amphipoda (Gammarus balcanicus), Isopoda (Asellus
aquaticus)
Insecta Ephemeroptera (Ephemera danica, Baetis sp Baeis
rhodani., Ecdyonurus sp.Caeniss sp.), Trichoptera
(Anabolia nervosa, Hallesus tesellatus, Mystacides
sp.Sericostoma sp.Adicella flavicornis, Limnephilus
sp., Limnephilus ignavus, Limnephilus centralis,
Hydroptila sp.), Coleoptera (Elminthidae), Diptera
(Chironomidae, Limoniidae, Simulidae), Odonata
Gastropoda Ancylus fluviatis, Lymnaea peregera, Valvata sp.
Bivalvia Pisidium sp., Sphaerium rivicola
Triclada Dugesia gonocephala
Hirudinea Espobdella octoculata, Glosiphonia complanata

Istraivanjima na sedrenim slapovima polovicom prolog stoljea utvreno je ak 68 taksona
makroskopskih beskimenjaka. Najvie, 19 taksona pripada skupini Trichoptera, dok je skupina
Ephemeroptera zastupljena s neto manje taksona 14. Tako velika raznolikost faune, te ak 36
taksona koje pripadaju skupinama Ephemeroptera, Plecoptera i Trichoptera, indiciraju visok kvalitet
vode na ovom podruju.
31

VODOZEMCI
Uz gornji tok rijeke Une, zabiljeeno je 10 vrsta vodozemaca, iz dva reda: Anura (bezrepci) i Caudata
(repai), to predstavlja oko 20% od ukupnog broja vrsta vodozemaca na koje nailazimo u Evropi.
Postoje indicije da je mogue prisustvo i ovjeje ribice (Proteus anguinus), endemske vrste koja
nastanjuje podzemne vode dubokih pilja Dinarskog kra.
IHTIOFAUNA
Ihtioloka istraivanja su vrena na veini rijeka Unsko sanskog kantona, te su dokazala prisustvo i
brojnost razliitih vrsta ribljeg svijeta, pri emu su regostrovane 23 vrste.

31
PPPO Sliv rijeke Une, Prostorna osnova, str.83
PROSTORNA
OSNOVA

52

TABELA 25 IHTIOFAUNA
Porodica Vrsta
Salmonidae Potona pastrmka (Salmo trutta m.fario), Mladica
(Hucho hucho), kalifornijska pastrmka (Oncorhynchus
mykiss)
Thymalliedae Lipljen (Thymallus thymallus)
Cyprinidae Klen (Squalius cephalus), kobalj (Chondrostoma
nasus), Bjelica (Leucaspius delineatus), Plotica (Rutilus
pigus virgo), Brkica (Barbatula barbatula), Sapaa
(Barbus balcanicus), Gaga (Phoxinus phoxinus), Pliska
(Alburnodeis bipunctatus), Mrena (Barbus barbus),
Krkua (Gobio obtusirostris), Linjak (Tinca tinca),
Crvenooka (Rutilus rutilus), ljivar (Vimba vimba),
Gavica (Rhodeus sericeus), aran (Cyprinus carpio),
Babuka (Carassius gibelio)
Esocidae tuka (Esox lucius)
Cobitidae Vijun (Sabanejewia balcanica)
Cottidae Pe (Cottus gobio)

GMAZOVI
Na irem podruju gornjeg toka rijeke Une prisutno je 12 vrsta gmazova iz dvaju redova: kornjae
(Chelonia) i ljuskai (Squamata), to ini oko 15% vrsta gmazova Evrope.
Na ovom podruju su prisutne i slijedee vrste: Algyroides nigropunctatus (mrki ljuskavi guter),
Lacerta horvathi (velebitska guterica) i Vipera macrops (gorski utokrug). Gmazovi koje nalazimo u
podruju Nacionalnog parka Una, uglavnom su uobiajene kontinentalne vrste, meu kojima su
prisutne neke ue rasprostranjene svojte poput: istone livadne guterice (Lacerta agilis bosnica)
endem balkanskog poluotoka i bosanske riovke (Vipera berus bosniensis) - endem balkanskog
poluotoka. Jo tri svojte se smatraju endemskim na podruju parka: velebitska guterica
(Arheolacerta horvathi) istonoalpski endem, gorski utokrug (Vipera (ursini) macrops) endem
balkanskog poluotoka i mrki ljuskavi guter (Algyroides nigropunctatus).

Fauna gmazova nije previe brojna i ne sadri velik broj endeminih i rijetkih vrsta. Meutim, meu
njima se nalaze neke vrste koje su ugroene, osjetljive, rijetke i zahtijevaju odreene zatitne mjere,
primjerice, mrki ljuskavi guter (Algyroides nigropunctatus), Velebitska guterica (Archeolacerta
horvathi), koja je i je endemska svojta istonih Alpa i sjevernih Dinarida, a najvei problem u zatiti
vrste predstavlja nedostatak podataka o populacijskoj strukturi i dinamici.
32

PTICE
Na temelju podataka promatranja i prouavanja ptica na irem podruju Like i gornjeg Pounja na
ovom je irem prostoru zabiljeeno vie od 120 vrsta ptica. Od tog broja vie od 80 vrsta su
gnjezdarice, dok neto iznad 20 vrsta potpadaju pod selice. Usporedi li se ovaj broj s europskom
ornitofaunom on ini oko 25% europske faune ptica, koja broji vie od 500 vrsta.
Temeljem literaturnih podataka i podataka o ornitofauni ireg podruja Like i Pounja broj vrsta ptica
prelazi 160 vrsta. Ptice podruja gornjeg toka Une mogu se sistematizirati u 17 redova i 45 porodica.

32
http://nationalpark-una.ba/bs/historija.php?id=6/Gmazovi
PROSTORNA
OSNOVA

53

Znaajne vrste su veliki tetrijeb (Tetrao urogallus L.) i ljetarka (Tetrastes bonasia L.) ili umska
jarebica koja je vrlo rijetka Bosni i Heregovini.
33

SISARI
Bogatstvo rijeka, uma, livada i panjaka, dom je brojnim vrstama sisara, kojih ima gotovo 60 vrsta, a
to predstavlja oko 25% vrsta na koje nailazimo u Evropi.
Najznaajnije vrste sisara su mrki medvjed (Ursus arctos L.), jelen (Cervus elaphus L.), koji vjerovatno
migrira iz lovita iz susjedne Hrvatske, srna (Capreolus cepreolus L.), divlja svinja (Sus scrofa), zec
(Lepus europaeus) penje se i do 1200 m nadmorske visine, ali je mnogo brojniji u nizinskim
dijelovima. Ovdje obitavaju i vuk, lisica, jazavac, kuna bjelica i zlatica, tvor, ris, divlja maka, lasica,
hermelin i vidra. Meu parnoprstaima (Artiodactyla) pretpostavlja se da su prisutne jo dvije vrste:
jelen lopatar (Dama dama) i divokoza (Rupicapra rupicapra), za iju su prisutnost na podruju porjeja
Une zasluna lovaka drutva ovog podruja koja su ih pokuale unijeti (introducirati). Unutar skupine
glodavci (Rodentia) etiri su vrste koje bi takoe mogle obitavati na ovom podruju i to su alpski
voluhari (Microtus multiplex), vrtni puh (Eliomys quercinus) i nutrija (Myocastor coypus). Dakle, broj
oekivanih vrsta sisavaca gornjeg porjeja rijeke Une i okolnih podruja iznosi vie od 70 vrsta.
34

TABELA 26 SISARI
Sisari Vrste
Kukcojedi (Insectivora) 9 vrsta
imii (Chiroptera) 16 vrsta
Zvijeri (Carnivora), 13 vrsta
Parnoprstai (Arctiodactyla) 3 vrste
Glodavci (Rodentia) 17 vrsta
Dvojezupci (Lagomorpha) 1 vrsta

Velik broj vrsta sisara smatra se ugroenim prema nekoj od IUCN kategorija ugroenosti i veina je
pod nekim oblikom zatite. Meu tako ugroene svojte mogu se ubrojiti mladica, vuk, ris, medvjed.
35

1.1.7.3. RELIKTNI PEJZAI
Brojnost biljnih i ivotinjskih zajednica je iznimna. Meu njima postoji vei broj endemskih i reliktnih
biljaka, koje je potrebno i neizostavno posebno spomenuti.
Znajui da se cijelo jedno podruje Unsko sanskog kantona kanjon rijeke Une, smatra pejzaem
reliktno refugijalnih sistema u klisurama i kanjonima, gdje takva i druga reliktno refugijalna
stanita predstavljaju najunikatnije dijelove bosanskohercegovakog okolia, diverzitet, pa i njegova
zatita i ouvanje, moraju biti od najvee vanosti za planiranje i upravljanje prostorom.
Reliktno refugijalni pejzai su podruja koja su prola kroz najmanje stepene promjena od
preglacijalnog do postglacijalnog perioda i u kojima su se sauvale izvorne ekoloke vrijednosti.
Stanita tog tipa su zastupljena kroz mnoge terijerne vrste biljaka i ivotinja, koje su opstale unato
klimatskim promjenama u toku posljednjeg ledenog doba. Samo ime refugijalna sugerie da se radi

33
PPPO Sliv rijeke Une, Prostorna osnova, str. 94
34
PP Opine Biha, Prostorna osnova, str.22
35
Master plan razvoja turzima u NP Una, str.24
PROSTORNA
OSNOVA

54

o cjelinama koje su bile utoitem velikom broju vrsta, a reliktna nas usmjerava da se radi i o, u
evolucionalnom pogledu, veoma starim organizmima. Stoga, reliktno refugijalni pejzai nisu samo
bogatstvo Bosne i Hercegovine, ve se njihova vanost ogleda i na globalnom nivou.
Specificne orografske, geomorfoloke, hidroloke, odnosno ekoloke prilike uslovile su pojavu klisura
i kanjona u slivnim podrujima svih vanijih vodotoka Bosne i Hercegovine. Obale klisura i kanjona su
strme, kod nas izgraene uglavnom od karbonatnih stijena (krenjaka i dolomita). Duboki su izmedu
nekoliko desetina i nekoliko stotina metara.
36

Jedan od najpoznatijih kanjona jeste kanjon rijeke Une, u kojem je tokom duge prolosti dolo do
razvoja specifine ekoklime kanjona i klisura.
Visoka dnevna i sezonska oscilacija klimatskih faktora, posebno temperature, gdje esto dolazi i do
temperaturnih inverzija, pored toga to je sama po sebi vrlo specifina, dovela je do pojave
unikatnog ivog svijeta bogatog endemima i rekliktima. Zbog izraene dinamike u variranju
osnovnih ekolokih faktora na ovim stanitima se i danas odvijaju intezivni procesi specijacije i
endemogeneze, odnosno, nastajanja novih vrsta.
37

RELIKTNO REFUGIJALNA STANITA U SLIVNOM PODRUJU RIJEKE UNE
Kanjoj Une nizvodno od Sedre, do Bosanske Krupe, sa brojnim slapovima,
Izvorina elenka rijeke Krunice, desne pritoke Une, kod Bosanske Krupe,
Vodopad i klisura rijeke Blihe do Kamengrada,
Klisura/kanjon rijeke Kozice, desne pritoke Sane,
Izvorina elenka rijeke Sanice, uzvodno od mjesta Sanica,
Kanjon rijeke Sane, nizvodno od Kljua, prema Sokolovu,
Izvorina elenka rijeke Ribnik, desne pritoke Sane,
Kanjon rijeke Unac, desne pritoke Une kod Martin Broda,
Izvorini dio Unca, sa brojnim vrelima u predjelu mjesta Preodac,
Izvorina elenka Bastaice, lijeve pritoke rijeke Unac, nizvodno od Drvara,
Klisura rijeke Une, nizvodno od Srpca, zajedno sa slapovima na Martin Brodu,
trbaki buk, sa tijesnim kanjonom Une prema Lohovu,
Klisura Une sa Velikim i Malim slapom u predjelu Ripa i Starog grada Sokolac,
Izvorina elenka rijeke Klokot, lijeve pritoke Une kod Bihaa.
U kanjonu rijeke Une, nailazimo na mnoge endemoreliktne biljne vrste, kao to su: Campanula
pyramidalis, C. unensis, C. wetsteinii, Moehringia maly, Asplenium lepidum, Edraianthus croaticus,
Potentila clusiana, Corydalis leiosperma, Micromeria thymifolia, Cerastium dinaricum, Satureia
montana, Ruta divaricata, Satureia subspicata, Iris ilirica, Iris reichenbachii, Daphne cneorum,
Asparagus tenuifolius, Sesleria autumnalis, Ruscus aculeatus, Acer hircanum.

36
Reliktno refugijalni pejzai BiH, str.96
37
Ibidem
PROSTORNA
OSNOVA

55

Posebne atribute refugijalnosti ovih stanita daju populacije reliktne vrste Platanus orientalis, koja u
priobalnom pojasu kanjonskog toka rijeke Une sa crnom johom obrazuje i reliktne vodoljubive
zajednice poznate jedino iz ovog kanjona.
38

Kao i flora, fauna je veoma raznolika, pa se u kanjonu Une prepoznalo 11 vrsta suhozemnih
gastropoda, koji su ostaci glacijalnih i predglacijalnih razdiblja. Registrovane su i populacije
tercijernog relikta Scolopendrellopsis microcolpa, kao i reliktnih rodova oligocenske starosti
Cochlostoma i Vitrea.
Naroite vrijednosti i dinamiku pejzaima u slivu Une daju i ekosistemi sedrenih barijera i slapova,
kao prirodni fenomeni u ovom dijelu Dinarida i svijeta.
Reliktne vrste gastropoda u kanjonu rijeke Une su: Acanthinulla lamellata, Acanthinulla harpa,
Vallonia tenuilabris, Vitrea contortula, Vitrea subefusa, Vitrea pygmaea, Oxychilus alliarius, Oxychilus
diaphanelus, Phenacolimax annularis, Semilimax semilimax, Acicula polita.
Flora sedrenih cijanobakterija i algi: Chamaesiphon incrustans, Homeothrix crustacea, H. varians,
Hydrocoleum homeotrichum f. tenue, H. uncinatum, Microcoleus subtorulosus, Nostoc punctiforme,
N. sphaericum, Phormidium faveolarum, P. uncinatum, Rivularia haematites, R. haematites,
Schizotrix fasciculata, S. sp., Tolypotrix distorta, Bangia atropurpurea, Chantransia pygmea, Lemanea
fluviatilis, Hydrurus foetidus, Vaucheria sp., V. sessilis, Cladophora sp., Oedogonium sp., Spirogyra
sp., Zygnema sp.

Dinaminost organogene sedrene stijene, visok bioloki kvalitet voda, i funkcionalna veza sa
priobalnim ekosistemima, uslovile su razvoj endemoreliktnih zajednica mikro i makrofita sa velikim
bogatstvom vodenih insekata (iz grupa Plecoptera, Trichoptera, Psihodida, Simulida), meu kojima su
mnoge stenoendemicne vrste. Osim ovih skupina organizama, neprocjenjivu vrijednost ovim
ekosistemima daju populacije brojnih vrsta riba, od kojih su se neke salmonidne vrste jo zadrale
jedino u ovim ekosistemima.
39

PRAUMSKI REZERVATI
Praumski rezervat Lom, jedan od tek nekolicine koji su registrovani na podruju BiH, nalazi se na
planini Klekovai, na nadmorskoj visini od 1250 m.
Za opinu Bosanski Petrovac, prisustvo ovog vrijednog prirodnog rezervata je velika prilika za nauno
istraivaki rad i turizam koji se vee uz to, te se moe i vezati za buduu ponudu ove opine.
40

Osnovnu ivotnu zajednicu ovog rezervata ine bukovo jelove ume i ouvane populacije gorskog
javora, jarebike i brojnih drugih vrsta u viim spratovima. U spratu iblja se najee javljaju
kozokrvine, likovac, divlja rua, ribizla i borovnica. Na Klekovai se moe pronai i rijetka alpska biljka
runolist (Leontopodium alpinum).

38
Reliktno refugijalni pejzai BiH, str.98
39
Ibidem
40
Klekovaa je najvia planina ovog dijela BiH, sa najviim vrhom Velika Klekovaa (1962 m). Okruuju je
Srnetica (1375 m), Grme (1604 m), Osjeenica (1791 m), Lunjevaa (1706 m) i Crna Gora, (1650 m).
Klekovaom prolazi granici entiteta Federacije BiH i Republike Srpske. Granica entiteta ide preko vrha Velika
Klekovaa i sputa se klekovakim grebenom do Male Kelokovae -
http://hr.wikipedia.org/wiki/Klekova%C4%8Da
PROSTORNA
OSNOVA

56

Fauna ovog podruja je takoe veoma bogata, a ine je medvjed, vuk, lisica, divlja svinja, zec, srna,
ris, hermelin i vjeverica, dok su od ptica nastanjene tetrijeb, mali tetrijeb, jastreb kokoar i sivi soko.
Temeljne bioloke vrijednosti podruja se ogledaju u praumama bukve, jele i smre, gdje se mogu
razlikovati zajednice:
ume sa ueem bukve i jele (Albieti Fagetum dinaricum),
ume jele i smre (Albieti Piceetum illyricum),
Mijeane ume bukve i jele sa facijesima smre (Albieti Fagetum priceetosum abietis).
Od biljnih vrsta koje imaju visoke bioloke vrijednosti ovih ekosistema, izdvajaju se: Lillium martagon,
Vicia oroboides, Dentaria enneaphyllos, Gentiana asclepiadea, Saxifraga rotundifolia, Listera cordata,
Goodyera repens, Platanthera bifolia. Galanthus nivalis, Polygonatum latifolium, i vie od 50 vrsta
makromiceta.
41

UTICAJI NA PEJZAE I EKOSISTEME
Prisustvo ovjeka, njegovo djelovanje na prirodu kroz procese urbanizacije, ima viestruke posljedice
po ivi svijet. Pritisci izazvani ljudskim djelovanjem utoliko su i vei, ako se radi o podrujima sa
visokim stepenom diverziteta, kojih je u Unsko sanskom kantonu mnogo ili ako se u njima
nastanjuju rijetke i zatiene vrste.
Eksploatacija prirodnih resursa esto ne poznaje granice, pa se i ona podruja koja su pod odreenim
stepenom zatite, zbog neprovoenja zakonske regulative ili neadekvatno opremljenih institucija za
monitoring i zatitu, iskoritavaju na nedopustiv nain i idu u pravcu potpune degradacije i nestajanja
prirodnih cjelina.
Prema zakljucima Prostorne osnove PP F BiH, nekoliko je glavnih problema, koji dovode do
destrukcije:
KONVERZIJA STANITA
Predstavlja proces u kojem stanita sa viim oblicima organizacije i integracije bivaju prevedena u
stanita sa karakteristikama nieg oblika organizacije i integracije, to se deava, uglavnom, zbog
uticaja ovjeka i promjena ekolokih uslova. Naravno, konverzija se moe dogoditi i zbog prirodnih
pojava, kao to su umski poari, poplave, erozija tla, ali i kao posljedica dugotrajnog procesa
regresivne sukcesije biocenoza.
PREKOMJERNA EKSPLOATACIJA PRIRODNIH RESURSA
ovjek moe i veoma esto, naalost, eksploatie prirodne resurse do onog nivoa, kada vie nije
mogua njihova prirodna obnova. Poseban problem predstavlja i antropogeno prisustvo u periodima
reprodukcije, to remeti prirodan poredak i esto je onemoguava u potpunosti.
Prekomjerna eksploatacija se najvie odnosi na otvaranje kamenoloma, eksploataciju vodnih snaga za
dobivanje energije, navodnjavanja poljoprivrednih povrina, ubiranje ljekovitih i vitaminskih biljaka,
nekontrolisan lov, ribolov i sakupljanje divljih ivotinja, kao i trgovina rijetkim biljnim i ivotinjskim
vrstama.

41
Gorski pejzai Bosne i Hercegovine, str.70
PROSTORNA
OSNOVA

57

ZAGAENJE
Zrak, voda i tlo su neodvojivi mediji, iji meusobni uticaj i nadopuna uslovljavaju kvalitet i
postojanost svakog od njih. Svaka deformacija tla, vode ili zraka, utie i na biljke, ivotinje, pa i u
konanici, na ovjeka, pa se moe rei da je negativno djelovanje ovjeka na prirodu, kroz ove
faktore, odraeno i na njega samog. Zagaenje dovodi do smanjenja prinosa od 30 50%, a uzrok je i
mnogih bolesti biljaka i ivotinja.
Klimatske promjene
Globalni trend promjene klime zahvata i podruje nae zemlje, te smo svjedoci netipinih
temperatura, slabljenja razlika izmeu godinjih doba ili pak rijetkih vremenskih nepogoda. U eri smo
globalnog zatopljavanja, koje je potpomognuto ovjekovim pritiscima na atmosferu i biosferu, to se
posebno negativno odraava na stanje biodiverziteta. Planinski i umski ekosistemi, od kojih zavisi
cijeli niz drugih prirodnih resursa, posebice vodeni tokovi, kvalitet zemljita itd., u opasnosti su od
gubitka svojih znaajki i biocenoza koje ih tvore.
INVAZIVNE VRSTE
Invazivne vrste su jo jedna od opasnosti koje prijete autohtonim zajednicama i uslovima koji vladaju
meu njima. Naime, dolazi do irenja vrsta izvan svog prirodnog stanita, to je uzrokovano
klimatskim promjenama, kao nekontrolisanim unosom sjemena, biljnog i ivotinjskom materijala.
RAZVOJ EKOLOKE SVIJESTI
Meutim, moda najopasnije od svega navedenog, jeste nepostojanje razvijene svijesti o zatiti
prirodne sredine i vanosti svog okruenja kod ovjeka, tog krajnjeg korisnika i najveeg uzurpatora
cjelina i bogatstava Prirode.
Na osnovu navedenih uticajnih faktora na prirodnu sredinu, odreenu su arine take antropolokog
uticaja ovjeka na svoje okruenje, a u specifinim pejzaima:
TABELA 27 SPECIFINI PEJZAI
Specifini pejzai arine take
Planinski pejzai Pljeevica, Klekovaa, Osjeenica
Kanjoni i klisure Gornja Una
Kraka polja Bihako, Bjelajsko, Medeno, Luci Palanka, kotlina Skuani
Vakuf Kamengrad Sanski Most
Movarna podruja Planinska jezera
umski ekosistemi Pljeevica

Ugroene vrste na podruju Kantona
TABELA 28 RIJETKE I UGROENE BILJNE I IVOTINJSKE VRSTE
Rijetke i ugroene biljne vrste
Taxus bacata L. (Tisa)
Risovac Krupa,Grme- Jasenica
Daphne laureola L. (Lovorolisni liskovac) Risovac- Krupa
Lamium orvala L. (Velika mrtva kopriva) Grme-Jasenica
PROSTORNA
OSNOVA

58

Gentiana lutea L. (Lincura Sranik) Risovac Krupa,Grme- Jasenica
Lilium matragon L. (Ljiljan) Risovac Krupa,Grme- Jasenica
Erythonium dens cans L. (Pasji zub) Risovac Krupa,Grme- Jasenica
Galantus nivalis L. (Visibaba) Grme-Jasenica
Cardamine trifolia L. (Trolisna reuha) Grme-Jasenica
Ilex aquifolium L. (Boikovina) Risovac Krupa,Grme-
Jasenica,Vojskova
Cyclamen purpurascens (Ciklama) Risovac Krupa,Grme-
Jasenica,Vojskova, orkovaa
Ruscus aculeatus (Veprovina) Risovac Krupa,Grme-
Jasenica,Vojskova
Ruscus hypoglossum (Veprovina velelisna) Risovac Krupa,Grme-
Jasenica,Vojskova, Batra-orkovaa,
Gomila
Rijetke i ugroene ivotinjske vrste
Sciurus Carolivensis (Vjeverica) Grme - Jasenica
Martes foina (Kuna bjelica) Grme - Jasenica
Ursus actor (Mrki medvjed) Risovac Krupa,Grme- Jasenica
Rupicapra ruricapra (Divokoza) Grme - Jasenica
Felis silvestris L. (Divlja maka) Grme - Jasenica
Aquila shrisaetos (Suri orao) Grme - Jasenica

1.2. NAMJENA PROSTORA

Namjena Povrina (ha) Uee u ukupnoj povrini (%)
umsko zemljite
Dravne ume
Privatne ume
238 357 56,22
187 059
51 298
Poljoprivredno zemljite 174 533 41,17
Izgraeno zemljite 9 680 2,28
Vode i vodne povrine 1 097 0,25
Eksploatacije 258 0,06
UKUPNO: 423 925 100
TABELA 29 NAMJENA PROSTORA
U ukupnoj povrini Kantona prednjae ume i umske povrine. Slijedi ih poljoprivredno zemljite,
dok je procenat izgraenih povrina veoma mali, to je i u skladu sa slabom naseljenosti Kantona.
Naravno, gustina izgraenosti urbanih podruja i naseljenih mjesta je razmjerno velika, ali
morfologija i uslovi terena nisu pogodni za ekspanzivnu izgradnju na velikom dijelu povrine Unsko
sanskog kantona.
PROSTORNA
OSNOVA

59

Odreivanje namjene zemljita zasnovano je na dostupnim podacima: umsko gospodarskim
osnovama, iz kojih su preuzete ume i umske povrine; katastarskim podlogama dobivenim od
strane Federalne geodetske uprave, koje nisu bile kompletirane za cijeli Kanton, pojedinanim
prostornim planovima opina, koje su utvrdile namjenu zemljita, Prostornom planu FBiH, tj.,
podacima o namjeni zemljita unutar tog dokumenta, te topografskim kartama i orto foto
snimcima, koji su raeni za potrebe izrade PPFBiH, a za Unsko sanski kanton je snimanje vreno
2009. godine.
Uporeujui dostupne podatke, sa orto foto snimcima, koji predstavljaju priblino realno stanje u
prostoru, moglo se odrediti izgraeno zemljite unutar granica Kantona, tj., koristei se dostupnim,
digitaliziranim, georeferenciranim podacima Federalne geodetske uprave, a koji nisu bili izraeni za
cijelo podruje Kantona, te koji su se preklapali sa orto foto snimcima i namjenom zemljita
pojedinanih prostornih planova nieg reda, ako su oni izraeni, utvrena je kategorija izgraenog
zemljita. U izgraene povrine ulaze i sve saobraajnice, tj., magistralne, regionalne, lokalne
saobraajnice.
Istim postupkom, tj., koristei se katastarskim planovima Federalne geodetske uprave, te namjenom
zemljita koju je utvrdio plan vieg reda, Prijedlog Prostornog plana FBiH, sa provjerom kroz orto
foto snimke, utvreno je poljoprivredno zemljite. Agrozone poljoprivrednog zemljita su utvrene
na osnovu podataka plana vieg reda, dok bonitetne kategorije nisu mogle biti utvrene, a uslijed
nepostojanja adekvatnih podloga.
ume i umska zemljita su utvrena na osnovu postojeih, vaeih umsko gospodarskih osnova,
katastarskih planova i orto foto snimaka cijelog Kantona. Podjela na privatne i dravne ume je
zasnovana na podacima plana vieg reda. Tamo gdje su postojali podaci, utvrene su ire kategorije
uma. umsko zemljite je korigovano u skladu sa izgraenim povrinama.
Vode i vodne povrine su uspostavljene u skladu sa planom vieg reda, planovima nieg reda, te
topografskim kartama, sa kojih su precrtani svi vodotoci i vode stajaice (jezera). Sa topografskih
karata su preuzeti i podaci o izvorima, stalnim i povremenim, koji su korigovani u skladu sa podacima
plana vieg reda. Tretirani su vodotoci I i II kategorije, kao i svi stalni i povremeni vodotoci, koji su bili
oznaeni na nekoj od navedenih podloga za izradu namjene zemljita.
Eksploatacione povrine su formirane na osnovu podataka plana vieg reda, te pojedinanih
opinskih planova i analitiko dokumentacione osnove formirane tokom izrade Prostorne osnove
Prostornog plana Unsko sanskog kantona. Istrana polja i potencijalne povrine za istraivanje i
eksploataciju mineralnih sirovina su, takoe, zasnovane na podacima koje je dao Prijedlog Prostornog
plana F BiH, te pojedinani opinski prostorni planovi.
1.3. PRIRODNI RESURSI
1.3.1.1. POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE
Poljoprivredno zemljite Unsko sanskog kantona, zastupljeno je u ukupnoj povrini sa 174 533 ha.
PROSTORNA
OSNOVA

60

Uzimajui u obzir povrinu Unsko sanskog kantona, koja iznosi 423 925 ha, poljoprivredno zemljite
zauzima gotovo 42% od ukupnog obuhvata Kantona, meutim, svo poljoprivredno zemljite nije i
kvalitetno zemljite.
Dodatni problem u koritenju zemljita predstavlja injenica da se najkvalitetnije poljoprivredne
povrine, a koje se uglavnom nalaze u dolinama rijeka, prekomjerno naseljavaju i izgrauju, a
zemljite se nepovratno gubi.
U toku izrade Prostorne osnove, nije bila dostupna Karta upotrebne vrijednosti zemljita za Unsko
sanski kanton. Podaci kojima se potkrijepio ovaj segment su bili parcijalni i nisu mogli biti analizirani u
postojeim software-skim programima, te je njihova interpretacija za bonitetne klase zemljita
izostala. Stoga se u ovom Planu upotrebna vrijednost zemljita oslanja na podatke koji su dati kroz
Prostornu osnovu Prostornog plana F BiH, a koji klasificira zemljite na agrozone, u kojima su
sadrane bonitetne klase zemljita.
U tom kontekstu, poljoprivredno zemljite u Unsko sanskom kantonu, ima slijedee omjere:
I agrozona (ha) II agrozona (ha) III agrozona (ha)
64 769 91 857 17 907
TABELA 30 AGROZONE POLJOPRIVREDNOG ZEMLJITA
Poljoprivredno zemljite u opinama pojedinano, ima slijedeu povrinsku strukturu:
Opina Povrina poljoprivrednog zemljita (ha) Uee u ukupnom poljoprivrednom
zemljitu (%)
Biha 25 293 14,50
Bosanska Krupa 23 501 13,47
Bosanski Petrovac 29 074 16,65
Buim 6615 3,80
Cazin 22 641 12,97
Klju 12 092 6,93
Sanski Most 34 349 19,68
Velika Kladua 20 930 11,99
UKUPNO: 174 533 100
TABELA 31 POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE PO OPINAMA
U procesu planiranja buduih sadraja, treba uvijek imati na umu koje agrozone imaju ogranienja i
kakva su ona, te se u skladu s tom injenicom i voditi u koritenju zemljita. Agrozone su prikazane na
grafikom prilogu 1.
KATEGORIJE POLJOPRIVREDNOG ZEMLJITA
Podaci koji su ustupljeni od Nosioca pripreme Plana, a koji se tiu kategorija zemljita, kvantitativno
se ne poklapaju sa utvrenim povrinama poljoprivrednog zemljita, kako plana vieg reda, tako i
ovog dokumenta. Stoga je u odnosu na date povrine razliitih kategorija poljoprivrednog zemljita
izvrena korekcija, te su povrine date kao omjeri zemljita utvrenog unutar ovog Plana i podataka
koji su brojano dati analitiko dokumentacionom osnovom.

PROSTORNA
OSNOVA

61

TABELA 32 KATEGORIJE ZEMLJITA I VLASNIKA STRUKTURA

Kategorija zemljita
Povrina (ha)

Privatno % Javno %
Ukupno
Opina Biha
Oranice i vrtovi
9 662 84,7 1 745 15,3 11 407 45,1
Vonjaci
403 90,08 44 9,92 447 1,77
Vinogradi
0 0 0 0 0 0
Livade
6 238 76,4 1 926 23,6 8 165 32,28
Ukupno obradivo zemljite
16 316 81,5 3 703 18,5 20 019 79,15
Panjaci
2 046 38,8 3 227 61,2 5 273 20,85
Ribnjaci
0 0 0 0 0 0
Ukupno poljoprivredno zemljite
18 362 72,6 6 931 27,4 25 293 100
Opina Bosanska Krupa
Oranice i vrtovi - - - - 14 523 61,78
Vonjaci
- - - - 363 1,54
Vinogradi
- - - - 0 0
Livade
- - - - 3 277 13,94
- - - - 18 163 77,26
Panjaci
- - - - 5 346 22,74
Ribnjaci
- - - - 0 0
- - - - 23 509 100
Opina Bosanski Petrovac
Oranice i vrtovi
7 492 87 1 119 13 8 611 29,62
Vonjaci
238 93 18 7 256 0,88
Vinogradi
0 0 0 0 0 0
Livade
9 199 79 2 445 21 11 644 40,05
16 819 82 3 692 18 20 511 70,55
Panjaci
2 911 34 5 651 66 8 563 29,45
Ribnjaci
0 0 0 0 0 0
19 770 68 9 304 32 29 074 100
Opina Buim
Oranice i vrtovi
- - - -
4 308 65,13
Vonjaci
- - - -
51 0,77
Vinogradi
- - - -
0 0
Livade
- - - -
411 6,21
0 0 0 0 4 770 72,11
Panjaci
- - - -
1 845 27,89
Ribnjaci
- - - -
0 0
0 0 0 0 6 615 100
Opina Cazin
Oranice i vrtovi
15 893 98,06 314 1,94 16 207 71,58
Vonjaci
297 88,25 40 11,75 337 1,49
Vinogradi
0 0 0 0 0 0
PROSTORNA
OSNOVA

62

Livade
3 576 96,26 139 3,74 3 715 16,41
19 767 97,57 492 2,43 20 259 89,48
Panjaci
1 971 82,73 411 17,27 2 382 10,52
Ribnjaci
0 0 0 0 0 0
21 738 96,01 903 3,99 22 641 100
Opina Klju
Oranice i vrtovi
- - - - 6 797 56,21
Vonjaci
- - - - 386 3,19
Vinogradi
- - - - 0 0
Livade
- - - - 3 384 27,99
0 0 0 0 10 567 87,39
Panjaci
- - - - 1 525 12,61
Ribnjaci
- - - - 0 0
0 0 0 0 12 092 100
Opina Sanski Most
Oranice i vrtovi
19 073 87,5 2 725 12,5 21 798 63,46
Vonjaci
580 98,2 11 1,8 591 1,72
Vinogradi
0 0 0 0 0 0
Livade
4 765 74,1 1 665 25,9 6 430 18,72
24 813 86,1 4 006 13,9 28 819 83,9
Panjaci
2 583 46,7 2 947 53,3 5 530 16,1
Ribnjaci
0 0 0 0 0 0
26998 78,6 7 351 21,4 34 349 100
Opina Velika Kladua
Oranice i vrtovi
- - - -
15 266 72,94
Vonjaci
- - - -
241 1,15
Vinogradi
- - - -
0 0
Livade
- - - -
2 830 13,52
- - - -
18 337 87,61
Panjaci
- - - -
2 593 12,39
Ribnjaci
- - - -
0 0
- - - -
20 930 100
Unsko sanski kanton
Oranice i vrtovi
89 995 92,59 7 202 7,41 97 197 55,69
Vonjaci
2 457 91,97 214 8,03 2 671 1,53
Vinogradi
0 0 0 0 0 0
Livade
31 636 82,13 6 883 17,87 38 519 22,07
124 091 89,67 14 295 10,33 138 387 79,29
Panjaci
17 928 49,60 18 218 50,40 36 146 20,71
Ribnjaci
0 0 0 0 0 0
142 018 81,37 32 515 18,63 174 533 100

Oranice i vrtovi zauzimaju procentualno najvee povrine poljoprivrednog zemljita Kantona, gdje
prednjai zemljite u privatnom vlasnitvu.
PROSTORNA
OSNOVA

63

Iako obradivo zemljite zauzima, u odnosu na povrinu Kantona, gotovo treinu od ukupne povrine,
problem predstavlja usitnjena struktura i nepostojanje organizirane poljoprivredne proizvodnje, koja
bi imala znaajniju ulogu u ukupnom razvoju Kantona. Takoe, veoma mali procenat ukupnog
obradivog zemljita je u javnom vlasnitvu.

PROSTORNA
OSNOVA

64

Veliina zemljinih posjeda po vlasnikoj strukturi

Povrina (ha) Vlasnitvo
Privatno (broj
domainstava)
Javno
Opina Biha
0 1
1 3
3 5
5+
Ukupno: 21 624 454
0 1 3 329 220
1 3 404 43
3 5 4 807 19
5+ 131 697
Ukupno: 8 671 979
0 1 4 808 0
1 3 1 030 0
3 5 688 0
5+ 343 0
Ukupno: 6 869 0
Opina Buim
0 1 600

1 3 350
3 5 250
5+ 15
Ukupno: 0 0
Opina Cazin
0 1 3 030 0
1 3 3 000 0
3 5 1 200 0
5+ 913 0
Ukupno: 8 143 0
Opina Klju
0 1
1 3
3 5
5+
Ukupno: 0 0
Opina Sanski Most
0 1 141 886 21865
1 3 5 402 1842
3 5 321 249
5+ 130 482
Ukupno: 147 739 24438
Opina Velika Kladua
0 1 3 533
1 3 2 432

3 5 2 860
5+ 606
Ukupno: 9431 0
Unsko sanski kanton
0 1
1 3
3 5
5+
Ukupno: 0 0

TABELA 33 VLASNIKA STRUKTURA ZEMLJINIH POSJEDA
PROSTORNA
OSNOVA

65

PEDOLOKE KARAKTERISTIKE ZEMLJITA
Kategorizacija pedolokih karakteristika zemljita izvrena je na osnovu pedolokih karata BiH 1:50
000.
Tla Unsko sanskog kantona su veinski automorfna: Litosol, Kalkomelanosol, Rendzina, Ranker,
Regosol, Koluvijum, Kalkokambisol, Distrini i Eutrini kambisol, a u hidromorfna tla: Fluvisol,
Humoglej, Histosol i Euglej. Ova tla nastaju u uslovima deficitarnog i normalnog vlaenja oborinskom
vodom, koja se slobodno procjeuje unutar profila.
Manji postotak je hidromorfnih tala, koja nastaju usljed prekomjernog vlaenja oborinskom vodom ili
drugim vodama, kao to su kapilarne, poplavne, visoke podzemne vode, cijedne vode.
TABELA 34 PEDOLOKA KLASIFIKACIJA
FAO klasifikacija
42

Nacionalna
klasifikacija Opis
Povrina
(km
2
)
Calcic Gleysols Humofluvisol Dolinske crvenice karbonatne 23,33
Chromic Cambisols Terra Rossa
Posmeena srednja duboka
crvenica 80,01
Chromic Luvisols Luvisol
Posmeena srednje duboka
crvenica na dolomitima 279,53
Chromic Luvisols
Luvisol +
Kalkokambisol +
Regosol
Posmeena i opodzoljena
crvenica, smee plitko tlo na
jedrim krenjacima i deluvijalno
tlo vrtaa 235,58
Chromic Luvisols Luvisol + Regosol
Posmeena crvenica na jedrim
krenjacima i deluvijalno tlo
vrtaa 137,10
Chromic Luvisols Regosol + Luvisol
Posmeena crvenica na jedrim
krenjacima i deluvijalna tla
vrtaa 7,55
Chromic Luvisols
Terra Rossa +
Kalkokambisol +
Regosol
Opodzoljena i posmeena
crvenica, smee tlo i deluvijalno
tlo vrtaa 113,01
Dystric Cambisols Dystric Kambisol Smee tlo na pjearima 468,00
Eutric Cambisols
Eutric Kambisol +
Regosol
Smee tlo na mekim krenjacima
i deluvijalna tla vrtaa 2,63
Eutric Fluvisols Fluvisol Aluvijalno-deluvijalno tlo 174,66
Eutric Leptosols Kalkokambisol
Smee vrlo plitko i plitko tlo na
jedrim krenjacima 1021,30
Eutric Leptosols
Kalkokambisol +
Regosol
Smee vrlo plitko i plitko tlo na
jedrim krenjacima i deluvijalno
tlo vrtaa 462,25
Eutric Leptosols
Kalkokambisol +
Terra Rossa
Smee vrlo plitko i plitko tlo i
posmeena crvenica i deluvijalna
tla vrtaa 10,73
Eutric Leptosols Kalkomelanosol Rendzina na dolomitima 187,90
Eutric Leptosols
Kalkomelanosol +
Kalkokambisol
Rendzina i vrlo plitko i plitko
smee tlo na dolomitu 72,86
Eutric Leptosols
Kalkomelanosol +
Kalkokambisol +
Rendzina, smee vrlo plitko i
plitko tlo na krenjacima i 52,54

42
FAO Food and Agriculture Organization of UN Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih naroda
PROSTORNA
OSNOVA

66

FAO klasifikacija
42

Nacionalna
klasifikacija Opis
Povrina
(km
2
)
Regosol deluvijalno tlo
Eutric Leptosols
Kalkomelanosol +
Regosol
Posmeena rendzina na
dolomitima i deluvijalno tlo
vrtaa 18,86
Eutric Leptosols
Terra Rossa +
Regosol
Posmeena plitka crvenica na
krenjacima i deluvijalna tla
vrtaa 39,42
Eutric Regosols Regosol Deluvijalno tlo uvala 5,15
Eutric Vertisols Vertisol Smonica 78,81
Ferric Podzols Podzol + Regosol
Smee opodzoljeno tlo na
reliktnim crvenicama (bujadnice) i
deluvijalno tlo vrtaa 8,59
Humic Cambisols
Kalkokambisol +
Luvisol + Regosol
Smee tlo, posmeene crvenice
na jedrim krenjacima i
Lithic Leptosols Litosol
Sirozemi na krenjacima i
dolomitima 16,38
Lithic Leptosols
Litosol +
Kalkomelanosol Sirozem i rendzina na dolomitu 8,10
Mollic Gleysols Eugley Mineralno-movarno oglejeno tlo 29,06
Rendzic Leptosols Rendzina Rendzina na tronim krenjacima 17,34
Stagnic Luvisols Pseudogley
Podzolno pseudoglejno terasno
tlo 15,82
Terric Histosols Histosol (niski treset)
Ravno, nizinsko, tresetno
beskarbonatno tlo na aluvijalnim
pjeskovitim ilovaama 0,28
Umbric Leptosols
Kalkokambisol +
Kalkomelanosol
Smee plitko i srednje duboko tlo
i smee degradirano tlo i
rendzina na krenjacima 43,87
Umbric Leptosols
Kalkokambisol +
Kalkomelanosol +
Regosol
Smee plitko tlo, rendzina i
deluvijalno tlo vrtaa na jedrim
krenjacima i dolomitima 8,65
Umbric Leptosols
Kalkokambisol +
Luvisol
Smee plitko i srednje duboko tlo
i smee degradirano tlo na
krenjacima 155,90
Umbric Leptosols
Kalkokambisol +
Terra Rossa +
Regosol
Posmeena crvenica, smee tlo
na jedrim krenjacima i
Umbric Leptosols
Kalkomelanosol +
Kalkokambisol +
Luvisol
Rendzina i smee plitko i srednje
duboko tlo i smee degradirano
tlo na krenjacima 1,27
Umbric Leptosols
Terra Rossa +
Kalkomelanosol +
Regosol
Crvenica na krenjaku i rendzina i
deluvijalna tla vrtaa 1,14
Vertic Cambisols Eutric Kambisol Smee tlo na glinama 292,07

Prema priloenoj tabeli, ukupna povrina Unsko sanskog kantona, koja iznosi 4239,25 km
2
,
umanjena je za izgraeno zemljite, pa se pedoloka kategorizacija izvrila za povrinu od 4162,87
km
2
(76,38 km
2
pripada izgraenom zemljitu, to e se provjeriti kroz dostupne podatke sa terena,
PROSTORNA
OSNOVA

67

obzirom da se oekuje poveanje povrine izgraenog zemljita, a zbog optereenja poljoprivrednih i
umskih povrina bespravnom gradnjom).
OPIS I KARAKTERISTIKE OSNOVNIH TALA
43

FLUVISOL
Aluvijalno tlo (Fluvisol)
Ova su tla razvijena u dolinama rijeka, a predstavljaju recentne rijene nanose u slojevima. Vano je
istaknuti da na gornje dijelove profila utjee rijetka, ali jako kolebajua podzemna voda. Kako su to
mlana tla, formira se plii ili dublji (A) i Ap horizont. Osnovna znaajka ovog tla je da se slojevi
smjenjuju nepravilno u velikom broju kombinacija pa se za njih ne moe dati tipian prikaz profila.
Takoe, znaajka ovog tipa tla je prisutnost teksturno lakeg i teeg materijala u slojevima. Osim
neujednaene debljine i rasporeda slojeva tla na dnu profila, prisutan je skelet na razliitoj dubini.
Procesi pedogeneze slabo su izraeni zbog mladosti nanosa odnosno zato to sedimentacija
nadvladava proces pedogeneze.
KALKOMELANOSOL
Vapnenako dolomitna crnica (Kalkomelanosol)
Ovaj tip tla spada u klasu humusno-akumulativnih tala, A - R i A C grane profila. Stvara se na vrstim
vapnencima i dolomitima, te na reljefima koji pogoduju eroziji. Prisutnost vapnenako-dolomitnog
matinog supstrata, izraen reljef i visoke nadmorske visine, imali su odluujui utjecaj na razvoj ovog
tipa tla. Reakcija tla uglavnom se kree u granicama blago kisele do alkaline. Sadraj humusa je
dosta velik. Prema teksturnom sastavu uglavnom su to ilovaste pjeskulje i pjeskovite ilovae. Ukupna
se poroznost (volumen pora) kree preko 50%, a vrijednost kapaciteta za vodu je takoe velika
(preko 50%), to znai da su ova tla porozna, ali i s velikim apsolutnim kapacitetom za vodu. Dakle,
moe se rei da se radi o rahlom tlu, povoljnih znaajki s aspekta ukorjenjivanja biljaka. Sa stajalita
fizikih i kemijskih znaajki, vapnenako-dolomitne crnice mogle bi se oznaiti kao povoljna tla, da
nije drugih ograniavajuih imbenika (plitkoa profila, stjenovitost i kamenitost i dr.), zbog kojih ona
ipak nisu pogodna za neku intenzivniju biljnu proizvodnju.
LITOSOL
Litosol (Kamenjar)
Ova tla spadaju u klasu nerazvijenih tala, (A) - R ili A - (C) grane profila. Litosoli su jako plitka tla, koja
su po svom razvoju vrlo blizu geolokoj podlozi, ija dubina nije vea od 20 cm. Njihova je pojava
posljedica jako nagnutog terena, preko 50, sa kojeg se, uslijed nepovoljnih klimatskih uslova
(erozijom), odnose skoro svi produkti troenja, ime se onemoguava intenzivnija akumulacija sitnice
i humusa, a time i daljnja evolucija u razvijena tla. Tlo se stvara in situ preteito fizikim troenjem i
erodiranjem (migracijom) finijih estica. Na temelju karaktera stijena, litosol nastaje na kiselim,
neutralnim i bazinim stijenama, na peridotitu, te na krenjaku i dolomitu. Dakle, to su ogoljele

43
Strategija gospodarenja poljoprivrednim zemljitem FBiH, Federalno Ministarstvo poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva, usvojena od strane Vlade F BiH, 24.01.2012. godine

PROSTORNA
OSNOVA

68

stijene ili prostori na kojima je stjenovitost vea od 90%. Kako su ovo suha stanita na njima je
zastupljena slaba, uglavnom kserotermna vegetacija.
KALKOKAMBISOL
Smee tlo na vapnecima i dolomitima (Kalkokambisol)
Ovo tlo spada u klasu kambinih tala s molinim Amo ili ohrinim Aoh humusnim horizontom, koji lei
neposredno na kambinom (B) horizontu koji je karakteristine smee boje. (B) horizont je neto
teeg teksturnog sastava, izraenije strukture i znatno manje humoznosti od povrinskog horizonta.
Budui da se vapnenci veoma sporo troe, formiranje tla na ovim supstratima je sporije, te je vea
opasnost od njihove erozije. Morfoloka grana profila je A - (B)rz - R. Dubina soluma varira, ali su to
preteito plitka do srednje duboka tla. Reakcija tla u povrinskom horizontu kree se od blago kisele
do alkaline. U prvom horizontu su dosta humozna tla, ali humoznost naglo opada s dubinom tla. Po
teksturnom sastavu povrinski horizont spada uglavnom u ilovae. Cijelom dubinom tlo je uglavnom
nekarbonatno ili neznatno karbonatno zbog utrusaka vapnenog skeleta. Prema fizikim i kemijskim
znaajkama ovo nisu loa tla, ali zbog esto izraene povrinske stjenovitosti I kamenitosti, plitkoe
tla, te velikih nadmorskih visina na kojima se formiraju, nisu prikladna za intenzivnu biljnu
proizvodnju. Zato se uglavnom koriste kao livade i panjaci, odnosno nalaze se pod vegetacijom koja
je ve prilagonena danim ekolokim uslovima.
REGOSOL
Sirozem silikatno karbonatni (Regosol)
Regosoli su nerazvijena ili slabo razvijena tla na rastresitim supstratima, koja u pravilu nisu skeletna.
Nastaju erozijom ranije stvorenih tala I inicijalnim procesima pedogeneze, koja jo nije uzrokovala
tvorbu humusnog A horizonta zbog mladosti, erozije ili utjecaja ovjeka. Ova inicijalna tla dosta su
znaajna u biljnoj proizvodnji, jer se bioloki aktivna zona, koju predstavlja (A) horizont, produbljuje
rastresitim C horizontom, koji takoe ini ekoloki sposobnu sredinu za vie bilje, jer je porozan, dri
vodu i zrak, te omoguava ukorjenjivanje biljaka. Najprikladniji za biljnu proizvodnju su silikatno-
karbonatni regosoli, posebno varijetet na lesu i nekim laporima.
EUGLEJ
Movarno glejno tlo (Euglej)
Ovo tlo spada u klasu glejnih tala. Karakteristino za ova tla je due ili krae prekomjerno vlaenje
dopunskom poplavnom vodom itavom dubinom profila, to omoguava vrlo intenzivne procese
hidrogenizacije I njezinu konstantnu prisutnost unutar dubine od 1 m tako da je morfoloka grana
profila A - Gso - Gr. to se tie kemijskih znaajki ovog tipa tla, moe se rei da su razliite na
pojedinim lokalitetima. Iako su ova tla preteito nekarbonatna tla, blie vodotocima ima i
karbonatnih. Varira i dubina humusnog horizonta od slabo do vrlo jako humoznog horizonta. Takoe,
na razliitim lokalitetima razliit je i teksturni sastav. U pravilu sadraj glinovite frakcije raste s
dubinom, kao i zbijenost, ljepljivost i plastinost tla. Dubina do koje se sputa voda opredjeljuje
sadanji nain koritenja ovih zemljita, tako da se mjestimino koriste i kao oranice, a na pojedinim
lokalitetima kao loi panjaci s dominirajuom hidrofilnom vegetacijom.
PROSTORNA
OSNOVA

69

DYSTRIC KAMBISOL
Distrino smee tlo (Dystric cambisols)
Ovo tlo, za razliku od eutrinog smeeg tla, nastaje na kiselim matinim stijenama. Karakterizira ga
humusni horizont koji je obino ohrini Aoh ili umbrini - Aum (na viim nadmorskim poloajima),
ispod kojeg se nalazi kambini (B)v horizont. Dakle, morfoloka grana profila ovog tipa tla je A - (B)v -
C ili R. Stupanj zasienosti ovog tla bazama ispod je 50%, a reakcija tla je kisela (to znai da je pH
vrijednost ispod 5,5). U podruju F BiH ovo tlo je formirano na alevrolitima, pjearima, filitima,
glinama, glincima, keratofirima, spilitima, konglomeratima, kvarcu, riolitima, kriljcima, fliu,
melafirima, ronjacima, ljuncima i pijescima, kvarcdioritu i dr.
TERRA ROSSA
Crvenica (Terra rossa)
Nastaje na vrstim vapnencima i dolomitima koji imaju malo netopivog ostatka. Crvenica je
karakteristina za mediteransko i submediteransko podruje, a fragmentarno se javlja i u
kontinentalnom dijelu. Grana profila je A - (B)rz - R. U A horizontu javlja se ohrini humusni horizont,
koji neposredno lei na kambinom horizontu (B)rz, a ovaj na tvrdoj stijeni. Mehaniki sastav je tei
od ilovastog, a struktura je stabilna poliedrina. Crvenice nisu homogene dubine i zato plitke crvenice
nisu sposobne da konzerviraju dovoljnu koliinu vode za kontinuirano snadbijevanje biljaka vodom u
ljetnom razdoblju. U kemijskom pogledu to su nekarbonatna tla, velikog kapaciteta adsorpcije.
Zasienost bazama je vea od 80%, od kojih prevladavaju Ca-ioni, dok Mg-iona ima manje, ali variraju
u ovisnosti od dolomitne komponente u matinoj stijeni.
EUTRIC KAMBISOL
Eutrino smee tlo (Eutric cambisols)
Eutrina smea tla formiraju se na vrlo razliitim karbonatnim ili bazama bogatim stijenama. Ovaj tip
tla ima molini Amo ili ohrini Aoh humusni horizont, koji lei neposredno iznad kambinog horizonta
(B)v. Stupanj zasienosti bazama je vei od 50%, a pH vrijednosti su iznad 5,5 to znai da ovo tlo ima
neutralnu do slabo kiselu reakciju. Prema dubini soluma ovo su uglavnom srednje duboka i duboka
tla, iako ima i plitkih, naroito na kompaktnim matinim supstratima. Na podruju F BiH ova su tla
formirana na pjearima, laporima, glinama, fliu, ljuncima I pijescima na vrstim vapnencima ali i u
zajednici s laporcima I ronjacima, te na mekim vapnencima, filitima, konglomeratima i dr.
LUVISOL
Luvisol (Lesivirano ili Ilimerizirano tlo)
Luvisol je slabo do umjereno kiselo tlo, s ohrinim - Aoh ili umbrinim - Aum humusnim horizontom,
ispod koga se nalazi eluvijalni (isprani) E horizont, a ispod njega iluvijalni (u koji se unose tvari gline iz
ispranog horizonta), argiluvini Bt horizont pa iz tog razloga morfoloka grana profila je A - E - B - C.
Ispiranje glinene frakcije najpovoljnije je u uslovima pH 4,5-6,5. Premjetanje estica gline iz
eluvijalnog u iluvijalni horizont dovodi do zaepljenja sitnih i krupnih pora u profilu tla, a time i slabije
perkolacije vode kroz tlo to izravno uzrokuje pojavu pseudooglejavanja. Ovaj se tip tla formira na
PROSTORNA
OSNOVA

70

silikatnim i silikatno-karbonatnim matinim supstratima, kao i na krenjako-dolomitnim stijenama,
na pjearima, konglomeratima, riolitima, filitima, i dr.
RENDZINA
Rendzina
To je tip humusno-akumulativnih tala. Razvija se na rastresitim karbonatnim supstratima (na fluvio
glacijalnim nanosima, na mekim vapnencima i dolomitima koji imaju dosta silikatne komponente, na
jezerskim sedimentima i sl). Matini supstrat uslovljava neke specifinosti po kojima ih razlikujemo od
ostalih tipova iste klase. Ponajprije to su supstrati koji su ve usitnjeni, klastini sedimenti ili se pak
dosta lako fiziki troe tako da se proces pedogeneze odvija na dubljoj karbonatnoj troini. Rendzina
ima molini horizont, koji se formira na rastresitom karbonatnom supstratu (C). Obino se moe
izdvojiti i prelazni AC horizont, pa je grana profila Amo - AmoC - C. Matini supstrat ima veliki sadraj
karbonata (preko 20%) i cijeli je je profil karbonatan, osim varijeteta izluene i posmeene rendzine.
HUMOFLUVISOL
Fluvijalno livadsko tlo (Humofluvisol)
To su tla rijenih dolina. Karakteriziraju ih duboke podzemne vode, u dubljim dijelovima profila,
obino ispod od 1 m. Vano je istaknuti da na gornje dijelove profila ne utjee prekomjerna voda, pa
se procesi odvijaju u terestrinim uslovima, a kako su to mlana tla, formira se plii ili dublji humusno
akumulativni A horizont terestrinog tipa, pa je grana profila A - C - G. Suvina voda u dubljim
dijelovima profila, potjee od vodotoka s kojima komunicira, ili od gornje vode koja se slijeva i
zadrava na tee propusnim dubljim slojevima. Bez obzira na porijeklo, ta se voda javlja kao
podzemna voda na odrenenoj dubini, obino uz manje amplitude i uzrokuje hidrogenizaciju. To su
procesi koji nastaju uslijed prekomjerne zasienosti tla vodom, pa u nedostatku kisika, nastupaju
redukcijski procesi i spojevi dvovalentnog eljeza postaju pokretljivi. Javlja se plavkasta boja od
ferofosfata (vivijanita); zelenkasta od ferohidroksida; crna od eljeznih sulfida. Takoe, javljaju se
zrnasto-smee mrlje i konkrecije.
PSEUDOGLEY
Pseudoglej (Pseudogley)
Za ovaj je tip tla znaajno da se znakovi hidromorfizma javljaju kao rezultat prekomjernog
navlaivanja povrinskih dijelova soluma stagnirajuom povrinskom, uglavnom oborinskom vodom.
Dakle, glavni razlog nastanka pseudogleja je izmjena mokre i vlane faze. Za slabu propusnost glavni
razlog je tei glinoviti, mehaniki sastav po cijeloj dubini profila. Ovaj se tip tla moe definirati kao tip
u kome nema otre podjele na oksidacijski i redukcijski horizont. U zoni slabe perkolacije
(zadravanja) vode, nalaze se blijede mikrozone izmijeane s rnastim I crnim mazotinama i
konkrecijama. Dakle, ovaj tip tla karakterizira stagnirajua voda koja se due ili krae vrijeme
zadrava u profilu tla, pa iz tog razloga i morfoloka grana profila ovog tla je A - Eg - Bg - C. Ovo su
uglavnom duboka tla, kisele aktualne reakcije, ilovastog (u povrinskom horizontu) i ilovasto-
glinovitog (u dubljim horizontima) teksturnog sastava. Mogu biti dosta humozna u povrinskom
horizontu, ali s dubinom tla humoznost se naglo smanjuje.
PROSTORNA
OSNOVA

71

VERTISOL
Smonica (Vertisol)
Smonica nastaje u terestinim uslovima, u sunijoj semiaridnoj do semihumidnoj klimi, s visokim
ljetnim temperaturama. Najee nastaje u zoni blago valovitog reljefa 200-600 m nadmorske visine,
pod vegetacijom prorijenenih i zatravljenih kserotermnih hrastovih uma i na specifinom matinom
supstratu. Geoloku podlogu ine uglavnom tercijarni jezerski sedimenti ili glinena troina bazinih
stijena (montmorilonitna grupa glineni minerala). Glinena komponenta montmorilonitnog tipa
izraenim bubrenjem u vlanom stanju i velikom kontrakcijom u suhom uzrokuje dva fenomena:
1. Prvo, u jednom dijelom godine, u vlanoj fazi, zbog loe unutarnje drenae nastaju
anaerobni uslovi kad je cijela masa tla smolasta pa humifikacija tada tee u pravcu
stvaranja vie humusnih kiselina i bituminoznih tvari, to, na neki nain, daje humusu
hidromorfni karakter, a tlu crnu boju.
2. Drugo, u vrijeme sune faze, velika je kontrakcija uzrok stvaranja veih i dubljih pukotina,
u koje se trusi sitnica iz gornjeg dijela A horizonta. Ponovnim vlaenjem, u dijelom zasute
pukotine, ulazi vie vode. Ponovo bubre hidrofilni koloidi; pojaava se tlak i zbog
popunjenih pukotina dolazi do pomicanja dubljeg tla koso prema vrhu, dakle, dolazi do
mijeanja - pedoturbacije.
To je pokretanje mase tla specifinost smonice, po emu je i nazvana vertisol (verto - okrenuti).
HISTOSOL
Niski treset (Histosol)
Ovaj tip tla karakterizira akumulacija preko 30% slabo razgranene organske tvari u anaerobnim
uslovima, u debljini veoj od 30 cm. Pojavu takvog tresetnog horizonta iznad zaglejenog mineralnog
G horizontal uzrokuje stalno suficitno vlaenje cijelog profila. Tresetni se sloj moe dugo nakupljati,
pa se na tresetitu smjenjuje i vegetacija. Zato su pojedine zone organskog pokrova razliitog
porijekla i sadraja organske tvari, razliite starosti i stupnja razgranenosti, tako da u dubljim
tresetnim naslagama razlikujemo vie T horizonata koje oznaavamo dodavanjem rimskih brojeva (IT,
IIT, IIIT itd.). Organski tresetni horizonti imaju neke specifine znaajke u odnosu na mineralna tla ili
na mineralni horizont ispod tresetnog. Vododrivost tresetnog horizonta je velika. Upijaju i
zadravaju do nekoliko puta vie vode od vlastite teine, a to je mogue jer je velika poroznost (i do
85%). Odnos C:N je vrlo irok (preko 25). Niski su treseti bogatiji bazama, eutrofni, a mogu da sadre i
CaCO3 pa im je i reakcija alkalna (bazina).

PROSTORNA
OSNOVA

72

1.3.1.2. UME I UMSKA ZEMLJITA
ume i umska zemljita Unsko sanskog kantona, a kroz uporedbu dostupnih i aurnih umsko
gospodarskih osnova, zauzimaju povrinu od P =238 357 ha ili 56,22% od ukupne povrine Kantona.
U dravnom vlasnitvu se nalazi P = 187 059 ha ili 78,48%, dok je u privatnom vlasnitvu P = 51 298 ha
ili 21,52%.
Dravnim umama i umskim zemljitem gospodari umsko privredno drutvo Unsko sanske
ume.
Prostorna organizacija umskih podruja podrazumijeva nekoliko jedinica, koje upravljaju odreenim
prostorom, pa se u Unsko sanskom kantonu nalaze:
umsko gospodarsko podruje Drvarsko (dio),
umsko gospodarsko podruje Kljuko (dio),
umsko gospodarsko podruje Petrovako,
umsko gospodarsko podruje Sansko,
umsko gospodarsko podruje Unsko.
Detaljni planovi gospodarenja umama za desetogodinji vremenski period, donose se kroz umsko-
gospodarske osnove, gdje se definiu plan sjea, plan umskouzgojnih radova, zatite uma,
iskoritavanja uma, plan investicionih ulaganja, ekonomsko finansijska analiza gospodarenja itd.
Pregled uma i umskih zemljita je nainjen na osnovu dostupnih, te razliito auriranih, umsko
gospodarskih osnova pojedinih umsko gospodarskih podruja , te drugih studija i pregleda stanja
uma, koje su Nosiocu izrade Plana bile na raspolaganju. Sva umsko gospodarska podruja imaju
izraene osnove za upravljanje i koritenje dobra, s tim to GP Unsko i GP Sansko imaju osnove
koje jo uvijek nisu usvojene, kao i osnove iji je rok vanosti istekao, pa je pregled ovog segmenta
kombinacija dostupnih podataka.
Izrada GO za privatne ume je u nadlenosti resornog ministarstva, a prilikom izrade ovog
dokumenta, bila je dostupna samo GO privatnih uma opina Buim i Sanski Most.
U Unsko sanskom kantonu, od ukupne povrine koja pripada ovom prirodnom resursu, uzgojni
oblici uma i umskog zemljita kreu se u omjeru:
TABELA 35 PREGLED KATEGORIJA UMA
umsko-gospodarsko
podruje GP
ifra Ukupno

Kategorija ume
1000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 (ha)
DRVARSKO (ha) 4845 1059 9586 1869 3128 - - 20581
KLJUKO 4088 2375 5506 1803 495 503 - 14779
PETROVAKO 23808 1118 10784 3413 475 436 - 40034
SANSKO 21127 2201 9350 511 1387 1211 200 35987
UNSKO 28550 4080 30906 2207 1154 936 1319 75689
Ukupno: 82481 10833 66123 9803 6639 3086 1519 187059
Privatne ume - - 51309 31,79 6,2 - - 51298
UKUPNO: 82481 10833 117432 9834,79 6645,2 3086 1519 238357
PROSTORNA
OSNOVA

73

Klasifikacija uma:
Visoke ume s prirodnom obnovom (1000) su definisane porijeklom i nainom obnavljanja. Nastaju
iz sjemena, bez obzira na vrste drvea koje ih ine, te su generativnog (samoobnavljajueg) porijekla.
To su ekonomski najvrjednije ume, od kojih se izdvajaju mjeovite ume bukve i jele sa smrom,
zatim ume bukve i jele, ume bukve i smre, ume bijelog i crnog bora, hrasta kitnjaka, plemenitih
liara itd., a iz ovih uma se dobivaju najvrjedniji sortimenti. Ove ume su stabilne, prirodno se
obnavljaju i njihov razvoj je u zavisnosti od staninih faktora.
umske kulture (3000) su ume koje nastaju sadnjom sadnica ili sjetvom sjemena pojedinih vrsta
drvea, tj., nastaju pod uticajem ovjeka. Najzastupljenije kulture su bijeli i crni bor, te se generalno
posmatrano, umske kulture sastoje od etinarskih vrsta, koje se sade u pojasu uma montane bukve.
One u ekonomskom pogledu nemaju poseban znaaj, osim za dobivanje celuloznog drveta. Njihova
uloga se ogleda u stabilizaciji tla i sprjeavanju erozije zemljita, poboljanju vodnog reima i
produkcije kisika, ali obzirom da ove ume esto nisu pravilno njegovane, mogu predstavljati
opasnost za okolne ekosisteme, jer se nerijetko u njima razvojaju insekti i fitopatogene gljive.
Izdanake ume (4000) su nastale vegetativnim putem, iz panjeva, karakteristine su za liare, a
najzastupljenije su vrste bukva, grab, hrast kitnjak i termofilni liari. One nastaju nepravilnom
sjeom visokih uma, tj., nepodesnim izborom sistema gazdovanja umama, ali i kroz nekontrolisanu
sjeu ume od strane seoskog stanovnitva. U ekonomskom pogledu, nemaju poseban znaaj, ali
imaju znaaj za stanovnitvo, kojem je ovo vaan izvor energenta.
Goleti i ibljaci (5000) su umska zemljita koja se nalaze unutar umskih zajednica. Obzirom da su
stabla meusobno na veoj udaljenosti, prirodno podmlaivanje esto nije mogue, ve se vri
sadnja sadnica dejstvom ovjeka, na onim podrujima gdje je to mogue. Unutar ovih podruja
postoje i cjeline kod kojih je dolo do trajnog gubljenja vegetacije, te koje tek nakon odreenog
perioda mogu biti pripremljene za sadnju nekih predkultura, koje su osnova za sadnju sadnica drvea.
Stoga, te povrine nisu podesne za poumljavanje, te samim tim, nisu niti interesantne za
gazdovanje.
Minirane i neproduktivne umske povrine (6000) se nalaze unutar svih kategorija ume, a obzirom
da deminiranje uma i umskih povrina nije prioritet, tako e one ostati jo dugo vremena van
redovnog gospodarenja umom.
Uzurpacije (7000) su povrine koje su naruene djelovanjem ovjeka, kroz bespravnu izgradnju,
krenje ume i unitavanje prirodnih stanita.
Izgraene povrine (8000) su povrine dozvoljene za gradnju, tj., gdje je namjena zemljita
graevinska, u odnosu na okolno umsko ili poljoprivredno zemljite.
Stanje drvnih zaliha i obim sjea u Unsko sanskom kantonu se kree:
TABELA 36 STANJE DRVNIH ZALIHAI OBIM SJEA
GP Kategorija
uma
Povrina
(ha)
Vrsta drvea Drvna zaliha (m
3
) Godinji zapreminski
prirast
Cijela povr. 1 ha Cijela povr. 1 ha
PROSTORNA
OSNOVA

74

GP Kategorija
uma
Povrina
(ha)
3
prirast
Sansko Visoke ume sa
prirodnom
obnovom
(1000)
21127/
18471
etinari 2 506 488 135 63 597 3,44
Liari 3 735 696 202 90 067 4,87
Ukupno 6 242 184 337 153 665 8,31
umske kulture
(3000)
2201/
2403
etinari 242 135 101 17 304 7,2
Liari 22 064 9 688 0,28
Ukupno 264 199 110 17 993 7,48
Izdanake
ume (4000)
9350/
7201
etinari 1 211 115 0,16
Liari 952 415 131 41 491 5,76
Ukupno 953 626 131 41 607 5,77
Unsko Visoke ume sa
prirodnom
obnovom
(1000)
etinari 2 249 748 101 52 572 2,35
Liari 6 354 498 285 145 558 6,52
Ukupno 8 604 246 386 198 131 8,88
umske kulture
(3000)
etinari 715 989 194 39 753 10,8
Liari 22 244 5 761 0,2
Ukupno 738 233 199 40 515 11,0
Izdanake
ume (4000)
etinari - - - -
Liari 2 671 608 111
Ukupno 2 671 608 111 - -
Petrovako Visoke ume sa
prirodnom
obnovom
(1000)
23808/
23542
etinari 4 858 508 206 118 465 5,02
Liari 4 349 725 184 99 876 4,23
Ukupno 9 208 233 390 218 341 9,25
umske kulture
(3000)
1118/
1040
etinari 140 059 134 7 901 7,55
Liari 7 000 6,0 120 0,11
Ukupno 147 059 140 8 022 7,66
Izdanake
ume (4000)
10784/
200
etinari 2 659 0,0 204 0,04
Liari 1 070 403 102 24 854 5,77
Ukupno 1 073 062 102 25 059 5,82
Kljuko Visoke ume sa
prirodnom
obnovom
(1000)
etinari 342 165 104 13 085 3,97
Liari 562 893 171 15 711 4,76
Ukupno 905 058 275 28 796 8,73
umske kulture
(3000)
etinari 159 575 126 7 929 6,23
Liari 16 831 13 511 0,4
Ukupno 176 406 139 8 440 6,64
Izdanake
ume (4000)
etinari - - - -
Liari 552 061 101 18 831 3,45
Ukupno 552 061 101 18 831 3,45
Drvarsko Visoke ume sa
prirodnom
obnovom
(1000)
etinari 114 198 64 2 539 1,43
Liari 501 951 285 6 633 3,75
Ukupno 616 149 349 9 172 5,18
umske kulture
(3000)
etinari 8 132 45 861 4,16
Liari 6 684 36 107 0,58
Ukupno 14 816 81 969 4,75
Izdanake
ume (4000)
etinari 2 784 3 - -
Liari 163 003 141 - -
PROSTORNA
OSNOVA

75

GP Kategorija
uma
Povrina
(ha)
3
prirast
Ukupno 165 751 144 - -

Prema izloenom, Unsko sanski kanton ima visok potencijal za iskoritenje vrlo kvalitetne drvne
mase.
Na podruju opine Cazin, nalazi se stanite pitomog kestena, koje povrinom od 2 000 ha predstavlja
najvee stanite te umske zajednice u Bosni i Hercegovini, a sa susjednim opinama Bosanska Krupa
i Buim, ine jedan od veih bazena pitomog kestena i van granica Bosne i Hercegovine.
UME VISOKE ZATITNE VRIJEDNOSTI
Odreeno umsko podruje se definie kao uma visoke zatitne vrijednosti, ako postoje globalni,
regionalni ili lokalni vrijednosni parametri, zbog kojih bi trebalo propisati na datom podruju posebne
uslove gospodarenja i zatite, te koritenja umskog dobra. Vrlo je bitno prepoznati ove povrine,
kako bi se, ne samo mogle zatititi, ve i unaprijediti postojee stanje.
Kroz dokumentaciju informaciono dokumentacione osnove, sagledale su se definisane povrine
uma visoke zatitne vrijednosti, koje su date za svako pojedinano umsko gospodarsko podruje
unutar Kantona.
TABELA 37 UME VISOKE ZATITNE VRIJEDNOSTI
GP Podruje
K
l
j
u
k
o

Izvorite Okanica objekt od znaaja za vodosnabdijevanje grada Kljua i lokalnog
stanovnitva pitkom vodom, gdje uma ima odreene zatitne vrijednosti. Prema
tome, oznaava se 4a HCVF kategorijom ume vane za opskrbu vodom

Stari grad Klju (Tomaevia grad) objekt od kulturno historijskog znaaja. Ima
odreene zatitne vrijednosti, te se svrstava u 6 HVCF kategoriju umska podruja
znaajna za tradicionalni i kulturni identitet lokalnih zajednica
Kanjoj i ue rijeke Banjice objekt koji osigurava osnovne prirodne usluge u
kritinim situacijama. Posjeduje odreenu zatitnu vrijednost, te se oznaava 4b
HVCF kategorijom ume vane za kontrolu erozije
P
e
t
r
o
v
a
k
o

Izvorite Smoljana objekt od znaaja za vodosnabdjevanje grada Bosanskog
Petrovca i lokalnog stanovnitva pitkom vodom. Okarakterisano je kao 4a HCVF
kategorija, tj., ume vane za opskrbu vodom.
Prauma Crni Vrh objekt od naunog znaaja, koji ima odreene zatitne
vrijednosti. Oznaeno je 1a HCVF kategorijom zatiena podruja praume, te se
smatra umskim podrujem koje sadri globalno, redionalno ili lokalno vane
koncentracije biodiverziteta
Kanjon Une sa pripadajuom termofilnom vegetacijom objekat koji osigurava
osnovne prirodne usluge u kritinim situacijama. Posjeduje odreenu zatitnu
vrijednosti i spada u 4b HCVF kategoriju ume vane za kontrolu erozije
S
a
n
s
k
o

Vodozatitna zona izvorita Sanica objekat od znaaja za snabdjevanje grada
Kljua i lokalnog stanovnitva pitkom vodom

Izvorite i kanjon rijeke Dabar objekt koji osigurava osnovne prirodne usluge u
kritinim situacijama. Posjeduje odreenu zatitnu vrijednosti. HCVF 4a ume
vane za opskrbu vodom
Prauma Bobija rijetki ekosistemi koji su u nestajanju. HCVF kategorija 1 umska
PROSTORNA
OSNOVA

76

GP Podruje
podruja koja sadre globalno, regionalno ili lokalno vane koncentracije
biodiverziteta 1a Zatiena podruja

Vodopad i kanjon rijeke Blihe objekt koji osigurava osnovne prirodne usluge u
kritinim situacijama, ima odreene zatitne vrijednosti. HCVF 4b ume vane za
kontrolu erozije
Izvorite Zdena, sa tzv.Okom objekt od znaaja za vodosnabdjevanje grada Kljua i
lokalnog stanovnitva pitkom vodom, ima odreene zatitne vrijednosti. HCVF 4a
ume vane za opskrbu vodom
Sjemenske sastojine rijetki ekosistemi koji su u nestajanju. HCVF kategorija 1a
Zatiena podruja
Spomen park Koranica objekat koji je od znaaja za kulturni identitet lokanih
zajednica. HCVF kategorija 6 umska podruja znaajna za kulturni identititet
lokalnih zajednica
U
n
s
k
o

Izvorite Privilica i Klokot objekt od znaaja za snabdjevanje vodom grada Bihaa i
lokalnog stanovnitva. Ima odreene zatitne vrijednosti i kategorie se 4a HCVF
kategorijom ume vane za opskrbu vodom
Izvorite i kanjoj rijeke Krunice objekt koji osigurava prirodne usluge u kritinim
situacijama, sa odreenom zatitnom vrijednosti, a oznaava se 4a HCVF
kategorijom uma vanih za opskrbu vodom. ume kljune za vodosnabdjevanje
naselja i zatitu vodnih objekata
Kanjon rijeke Une objekt koji osigurava osnovne prirodne usluge u kritinim
situacijama, te posjeduje odreene zatitne vrijednosti, a oznaava se 4b HCVF
kategorijom ume vane za kontrolu erozije
ava Svetinja objekt od kulturno historijskog znaaja, koji ima prisutne zatitne
vrijednosti, te spada u 6 HCVF kategoriju umska podruja vana za tradicionalni i
kulturni identitet lokalnih zajednica
Sjemenske sastojine objekti za proizvodnju i sakupljanje kontrolisanog sjemena,
koji spada u 1 HCVF kategoriju umskih podruja koja sadre globalno, regionalno ili
lokalno vane koncentracije biodiverziteta, tj., subkategoriju 1a zatiena podruja
UKUPNO 9189 ha

1.3.1.3. MINERALNE SIROVINE
44

Opisana sloena geoloka graa podruja, uslovila je pojavu razliitih mineralnih sirovina, ija je
eksploatacija poznata od davnina.
Prema svom stanju i stepenu izuenosti, mineralna nalazita moemo podijeliti na:
Istrana polja i leita,
Eksploataciona polja,
Potencijalne prostore za istraivanje.
Prema tipu sirovine, dijelimo ih na metaline, nemetaline i energetske sirovine, te termalne,
mineralne i termomineralne vode.

44
Poglavlje djelomino obraeno u skladu sa dokumentom Dokument o politici dodjele koncesija
PROSTORNA
OSNOVA

77

Na podruju Unsko sanskog kantona, registrovano je, a prema dostupnoj literaturi, trinaest
razliitih mineralnih sirovina, ija eksploatacija i stepen istraenosti varira i, generalno, se ne smatra
dovoljnom organizovanom niti obimnom.
Nemetali su zastupljeni kroz: dolomit, krenjak, arhiktektonsko graevinski kamen, gips, barit,
kvarcni pijesak, gline i tuf. Metaline sirovine se javljaju u vidu mangana i boksita, energetske kroz
mrke ugljeve, a prisutna je i pojava termalnih i termomineralnih voda.
NEMETALINE SIROVINE
LEITA BARITA
Leita barita Crkvine - Velika Kladua
Barit se javlja na podruju opine Velika Kladua i predstavlja najznaajniju mineralnu sirovinu tog
podruja. Uspjena eksploatacija je vrena u periodu 1948 1990.godine, na podruju konglomerata
brda Crkvine, te je imao iroku primjenu u razliitim industrijskim granama.
TABELA 38 LEITA BARITA
Leite
(podruje)
Bilansne
rezerve
A+B+C1 (t)
Potencijalne
rezerve C2
(t)
Stepen
istraenosti
(%)
Proizvodnja
1990 godine
V. Kladua 34 000 54 000 80 4 000

Eksploatacija leita vrila se kombinovano istrano-eksploatacionim niskopima i hodnicima.
Leita barita u Crkvinama je inog tipa. Radi se o jednoj baritnoj ici koja je izrasjedana.
Kvalitet barita sa dubinom se poveava i iznosi 92-96% , barita u rudi.
Zadnje ovjerene rezerve u slubenim dokumentima vode se 34 000 t rezervi A+B+C1
kategorije, a procjenjene rezerve C2 su 54 000 t. Procjenjuje se da je ostalo neizvaenih
verificiranih (A+B+C1 kategorije) rezervi cca 10 -15 000 t.
Druga nalazita barita se nalaze na podruju lokaliteta Drenovac, Dabravina, Bare, Lukia brdo,
Ponikve, Podzvizd, Polje, te nalazite u ataru sela Zagaj, u dolini rijeke Sasine, koje se nalazi oko 2,5
km sjeveroistono od Sanskog Mosta. Niti jedno od navedenih nalazita nije istraivano.
LEITA TUFA
Leita tufa u ovome kantonu registrovana u Sansko-kamengradskom bazenu.
Leite Bojanii Sanski Most
Leite Bojanii udaljeno je od Sanskog Mosta oko 2 km prema sjeverozapadu. Nalazi se na
podruju Bojania i Domievca.
Rudno tijelo tufa javlja se u neogenim naslagama, kao sloj i lan sedimentacijskog stuba.
Otkriven je na grebenu uzvienja koje se prua od Podbreja preko Demievaca prema Suhai.
U sloju tufa koji je debeo oko 5,5 m nisu zapaeni bilo kakvi proslojci ili soiva jalovine.
PROSTORNA
OSNOVA

78

Na osnovu mikroskopskih ispitivanja uzoraka i 10 hemijskih analiza (1977. godine) konstatovano
je da su naslage tufa izgraene uglavnom od sitnih odlomaka vulkanskog stakla veliine 0,05-
0,03 mm i amorfne silicije. Sadri visok procenat SiO2 68,83% koji je u amorfnom
nestabilnom obliku te moe imati aktivna pucolanska svojstva.
Na osnovu prospekcijskih radova u 1997. godini, procijenjene rezerve su bile C1+C2 oko
2.100.000 tona. Konstatovano je da leite ima povoljne uslove za eksploataciju povrinskim
kopom.
LEITA CIGLARSKIH GLINA
Naslage glina se javljaju u sansko kamengradskom i cazinsko trakom bazenu, sa dobrim
stepenom istraenosti I eksploatacije, te u bihakom I kljukom rejonu, gdje nisu posebno istraivane,
osim djelomine eksploatacije ciglarske gline kod Kljua.
SANSKO - KAMENGRADSKI BAZEN
Leita gline u Sansko kamengradskom bazenu su istraivane i eksploatisane na lokalitetima :
Kruhari, Demievci i ardaite Kruhari, te okunovo brdo, Cazin.
Leite Kruhari Sanski Most
Leite Kruhari nalazi se 1,5 km istono od Sanskog Mosta, nedaleko od ceste Sanski Most
Klju.
Leite gline je otvoreno u kvartalnoj terasi rijeke Sane.
Gornji dio terase je izgraen od glinovitih sedimenata koji predstavljaju korisnu supstancu u
leitu. Donji dio terase izgrauju glinovito ljunkovito pjeskovite tvorevine, koji lee na
miocenskim slatkovodnim sedimentima.
Eksploatacija ovih glina datira jo od prije II svjetskog rata. Detaljnija geoloka istraivanja su
sprovedena 1958. godine radi otvaranja leita za potrebe ciglane, koja se nalazila uz samo
leite, a intenzivirana su 1969. i 1970. godine, radi potreba fabrike keramikih ploica u
sastavnom dijelu fabrike Sanakeram. Istraivanja su izvedena na povrini od 15 ha, gdje je
izvedeno 100 buotina. Obradom podataka utvren je kvalitet glinovite korisne sustance, kao i
proraun rezervi.
Glinovitu korisnu supstancu ine: tamnoute, svjetlosive i plaviasto-sive gline, naslage u vidu
pravilnih, homogenih i horizontalnih slojeva. Debljina produktivne serije je u prosjeku 7,5m.
Na osnovu laboratorijskih ispitivanja, utvreno je da se gline iz ovoga leita, uz dodavanje
manje koliine dolomita, mogu koristiti za industriju graevinske keramike, prvenstveno za
proizvodnju podnih i fasadnih ploica. Pored ovoga gline iz ovoga leita koristile su se za
proizvodnju punih i upljih opeka u ciglarskoj industriji.
Ispitivanjima vrenim 2003. godine, utvrene su rezerve i kvalitet mineralne sirovine opekarskih
glina na leitu Kruhari i to :

PROSTORNA
OSNOVA

79

A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
1 339 000 235 000 13 000 1 587 000
UKUPNO: 1 339 000 235 000 13 000 1 587 000
TABELA 39 LEITE KRUHARI
Leite ardaite Kruhari Sanski Most
Leite ardaite Kruhari Sanski Most nalazi se 1,5 km istono od Sanskog Mosta prema
Banja Luci, kao i istono od naprijed opisanog leita Kruhari. Korisna glinovita supstanca
nalazi se u terasnim sedimentima i javlja se u vidu ute pjeskovite gline i plaviasto-sive
plastine gline.
TABELA 40 REZERVE LEITA TUFA U LEITU ARDAITE
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
uto
pjeskovite
gline
359 826 2 851 571 3 449 952 6 661 349
Plastina siva 58 310 191 858 512 997 763 166
UKUPNO: 418 136 3 643 429 3 962 949 7 424 516

Leite Demievci Sanski Most
Leite Demievci Sanski Most se nalazi u ataru sela Demievci oko 4 km sjevero-zapadno
od Sanskog Mosta.
Geoloka istraivanja su vreni krajem 1960 ih, na povrini od 2 ha.
Korisnu glinovitu sustancu ine tamnoute masne i svjetlosive masne gline koje obrazuju
horizontalan sloj sa tendencijom blagog isklinjavanja prema istoku. Maksimalna debljina sloja je
6m.
Ispitivanja su pokazala da gline iz ovog leita predstavljaju kvalitetnu sirovinu, koja se moe, uz
dodatak dolomita, koristiti za industriju graevinske keramike, posebno za proizvodnju podnih i
fasadnih ploica.
Obraunate rezerve u ovome leitu su :
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
- 85 000 94 000 179 000
UKUPNO: - 85 000 94 000 179 000
TABELA 41 LEITE DEMIEVCI
Gline iz sva tri opisana leita u Sansko-Kamengradskom bazenu su kvalitetno pogodne za
proizvodnju punih i upljih opeka u ciglarskoj industriji, kao i za proizvodnju kvalitetnih podnih
i oblonih ploa.
CAZINSKO TRAKI BAZEN
PROSTORNA
OSNOVA

80

Istrani radovi i eksploatacija ciglarske gline na podruju ovog bazena je vrena na lokalitetu oralii
ukunovo brdo.
Leite ukunovo brdo oralii Cazin
Leite se nalazi na oko 4,5 km zapadno od Cazina, kod sela oralii po kome i nosi naziv.
Glinoviti sedimenti na ovom terenu su utvreni na povrini od oko 2 km
2
.
Istraivanje gline na ovom lokalitetu datira jo od 1958. godine radi utvrivanja rezervi i
kvaliteta glina za potrebe ciglane u oraliima.
Tokom 1968. godine nastavljena su detaljna istraivanja glina na novome podruju sa ciljem
poveanja sirovinske baze zbog rekonstrukcije ciglane i poveanja kapaciteta. 1975. godine
inoviran je Elaborat o rezervama kada je ustanovljeno da bilansne rezerve A+B kategorije
iznose 965.558 m
3
, a rezerve C1+C2 kategorije 1 594 397 m
3
.
Gline u leitu oralii kod Cazina predstavljaju najmlai dio tercijarne slatkovodne serije
Cazinskog bazena. Istraivane su dubine od 30 m. Korisna glinovita supstanca nalazi se
neposredno ispod humusa koji pokriva povrina cijelog leita. Debljina humusa je u prosjeku
oko 0,4 m. Neposredno ispod humusa su uto-sive i smee gline ija se debljina kree od 3m
u zapadnom dijelu do 7 m u istonom dijelu leita.
Ove gline predstavljaju kvalitetnu ciglarsku sirovinu. Ispod ove zone slijedi prelazna zona novih
i tamnsivih polutronih glina debljine od 6-14 m, koje takoe predstavljaju korisnu supstancu
za ciglarsku industriju, a zatim slijedi trea zona u donjem dijelu leita koju predstavljaju sive i
tamnosive do zelene gline i laporovite gline.
Odlikuju se poveanom tvrdoom i umanjenom plastinou, a koriste se u smjei sa naprijed
opisanim glinama kao kvalitetan materijal u ciglarskoj proizvodnji.
Na osnovu hemijskih i tehnolokih istraivanja utvreno je da su gline iz ovog leita vrlo
pogodne za ciglarsku industriju i proizvodnju razliitih asortimana graevinskih materijala kao
to su : uplji blok, uplja opeka, montana gradnja od glinenih blokova, a u posljednje vrijeme i
grnarija (vaze za cvijea raznih oblika i dimenzija).
Sve ovo je raeno u Tvornici opekarskih proizvoda Cazin (oralii) za ije potrebe je i
istraivano leite glina.
Istraivanjima su utvrene rezerve i kvalitet opekarskih glina na leitu ukunovo brdo kod
oralia, i to :
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
2 898 003 - 1 621 980 4 519 984
UKUPNO: 2 898 003 - 1 621 980 4 519 984
TABELA 42 LEITE UKUNOVO BRDO
Pored Sansko-kamengradskog i Cazinskog bazena ciglarske gline su istraivane jo i kod Kljua
na leitu Ergelii koje je prije rata zatvoreno, kao i nedovoljno na leitu Velagii.
PROSTORNA
OSNOVA

81

U podruju Velike Kladue znatan prostor oko doline rijeke Gline i Kladunice, izgraen je od
rijenih terasa i aluviona, iji je osnovni lan glinovita komponenta.
Obzirom da okolne terene grade uglavnom klastiti, koji u sebi sadre feldspate, to se njihovim
raspadanjem mogu oekivati kvalitetne gline u pomenutim rijenim terasama i aluvionima, pa
se u dogledno vrijeme predlae njihovo istraivanje.
LEITA GIPSA
U Unsko sanskom kantonu nalazi se dvadeset leita gipsa i anhidrita i viestruko vie
pojava. Leita su koncentrisana u etiri zone:
1. Zona: Biha Kulen Vakuf Martin Brod, sa leitima: Brei, Oraac,
Zaglavice, Lonari, Rajnovci, Lanite, Poljane i Martin Brod,
2. Zona: Mahmi selo Bosanska Krupa Majki Japra, sa leitima: Oraje,
Tabanovac, Halilovci, Arapua, Vrepevina, aueva uma , Mahmii i Dijelovi,
3. Zona: Gips i anhidrit opine Sanski Most , sa leitima: Kre, Suhaa i Luci
Palanka,
4. Zona: Gips i anhidrit opine Klju sa leitem Biljani.
Prema sadanjem stepenu istraenosti, najvea nalazita nalaze se u Zoni Biha Kulen Vakuf
Martin Brod.
Gips anhidritska leita ovog kantona, prema broju leita ine 50% ukupnog broja u Bosni i
Hercegovini, a po rezervama i vie od 50%.
ZONA : BIHA KULEN VAKUF MARTIN BROD
U ovoj zoni nalaze se leita Brei, Oraac , Zaglavice , Lonari, Rajnovci, Lanite,
Poljane i Martin Brod . Do sada je jedino istraen dio leita Brei.
Leite Brei
Leite gipsa Brei nalazi se u dugakoj gipsno anhidritskoj zoni koja se prua od Oraca
na sjeveru , do Kulen Vakufa na jugu , na duini od oko 10 km. Njegova ua lokacija nalazi se
oko 3 km sjeverno od Kulen Vakufa, u dolini rijeke Une.
Detaljna geoloka istraivanja na leitu Brei izvrene su 1979. godine. Ovom prilikom
buenjem je istraen samo jedan manji dio leita i to samo do nivoa rijeke Une.
Sve izvedene buotine ostale su u gipsu, te nikada nije dokazana stvarna debljina gipsnih
naslaga, a pogotovo anhidritskih.
Tokom 1983. godine zapoeta je eksploatacija sirovog gipsa na leitu Brei, poglavito za
cementnu industriju. Ovom prilikom izvrena su hemijska i poluindustrijska ispitivanja koja su
ukazala na dobar kvalitet ovoga gipsa koji moe imati primjenu u hemijskoj i cementnoj
industriji, kao i u graevinarstvu.
Sadraj gipsa (CaSO4) u rudi kree se od 96-98%, to ga uvrtava u veoma kvalitetne. Boja se
kree od sivo-ute do snijeno bijele.
PROSTORNA
OSNOVA

82

Prema dosadanjim rezultatima, debljina gipsnih naslaga kree se od 32-40 m. Ispod ove
metrae obino zapoinje anhidrit, koji se prua po dubini jo vie stotina metara.
Na podruju Oraac-Kulen Vakuf, gips se javlja kontinuirano na cijeloj toj duini od 10 km, pa
bi se na osnovu toga i rezultata dosadanjih istraivanja ovdje moglo dokazati vie stotina
miliona tona bilansnih rezervi gipsa. U cijeloj gipsnoj zoni, na oko 20 km, moe se raunati sa
jo preko jedne milijarde tona gipsa, to je uvrstava u najvee leite gipsa u Evropi.
Utvrene su geoloke rezerve gipsa u leitu Brei kod Kulen Vakufa i to:
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
1 074 000 2 500 000 3 471 000 7 045 000
UKUPNO: 1 074 000 2 500 000 3 471 000 7 045 000
TABELA 43 LEITE BREI
Potencijalne rezerve iznose 40 000 000 t.
Leite Oraac
Leite Oraac ima visok potencijal iskoritenja gipsa, te se potencijalne rezerve procjenjuju na 3 316
437 t.
Mineralni sastav sirovine, a prema rezultatima mineraloko petrografskih analiza, govori da se radi
o gipsu pepeljasto sive, svijetlo sive, sive, do tamno sive i crne boje, sa zrnastom strukturom, i
varijetetima srednjezrnaste do krupnozrnaste, te blastrozrnaste do kriptozrnaste granulacije.
Makroskopski posmatrano, tekstura uzoraka je kriljava do breasta, a mikroskopski gledano, tip
stijene varira od gipsnih kriljaca do gipsnih brea.
Mogunost primjene je iroka i kree se od industrije gipsa i gipsnih veziva, za proizvodnju gips
kartonskih, gips vlaknastih, pregradnih i dekorativnih ploa, mainskih gipsnih maltera, pahtel
masa, ljepila, u industriji cementa, poljoprivredi itd.
Prosjean hemijski sastav gipsa u nalazitu je:
Slobodna voda vlaga (45C) 0,20%
Konstitucionalna voda (230C) 17,33%
SiO
2
3,36%
CaO 27,56%
MgO 1,98%
SO
3
43,18%
CO
2
4,79%
NaCl
R
2
O
3
0,43%
CaCO
3
5,99%
CaSO
4
x 2H
2
O 82,82%
Bilansne rezerve leita Oraac, koje se nalaze na tri razliita lokaliteta, iznose:
PROSTORNA
OSNOVA

83

TABELA 44 BILANSNE REZERVE GIPSA LEITA ORAAC
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
Bukvarine 4 725 604 8 024 143 3 506 741 16 256 488
Briine - - 4 552 292 4 522 292
Brig - - 5 940 422 5 940 422
UKUPNO: 4 725 604 8 024 143 13 999 455 25 719 202

OSTALA LEITA GIPSA I ANHIDRITA
Sva ostala leita , kao i leita Brei i Oraacu bihakoj opini koncentrisana su u dolini
rijeke Une, posebno na potezu Oraac-Kulen Vakuf Martin Brod.
Osim leita Brei koje je u jednom dijelu istraeno, ostala su, uglavnom, samo registrovana
ili je uraena poneka analiza. Idui od sjevera prema jugu ove zone registrovana su i slijedea
leita gipsa : Zaglavice, Lonari, Rajnovci, Lanite, Poljane, Martin Brod.
Specifinost ovih naslaga je to gotovo nemaju krovinu , ve uglavnom, posve izdanjuju na
povrinu , i to su mjestimino limitirani po dubini zbog visine nivoa rijeke Une.
Gips ovih leita je dijelom bijelosive boje, dijelom utosive, a mjestimino i snijeno bijele
boje. Naslage gipsa mjestimino obiluju interkalacijama, glinovito ugljevite i karbonatne
materije. U lokalitetu sela Rajinovci nalazi se i vrsta alabaster gipsa.
ZONA: MAHMI SELO BOSANSKA KRUPA MAJKI JAPRA
U okolini Bosanske Krupe i Otoke , posebno sjeverozapadno i jugoistono registrovane su
naslage gipsa i anhidrita na vie lokacija. Mnoge pojave su otkrivene prilikom istraivanja drugih
mineralnih sirovina, kopanjem bunara, dok dobar broj prirodno izdanjuje na povrinu.
Sada poznate pojave i leita otkrivene su u lokalitetima: Oraje, Halilovci, Tabanovac,
Vrebevina, aueva uma, Mahmii, Dijelovi.
Geografski ova leita nalaze se u blizini puta koji vodi od Bosanske Krupe preko Arapue
prema Budimli Japri. Na ovom pravcu nalaze se leita : Arapua, Vrebevina i Halilovci, a na
sjeverozapadu od Bosanske Krupe su leita Mahmii, Dijelovi i aueva uma. Ova leita
nalaze se u podruju Jezerskog u dolini rijeke Komarice.
Gips anhidritska leita ove zone su veoma malo istraena , a veina od njih je samo
registrovana.
Gips je bjelosive do svijetlo bijele boje, naslage su esto interkalisane glinovitom i ugljevitom
materijom.
Meu svim leitima najvie su otkrivena : Arapua, Halilovci, Mahmii. Uraeno je i vie
hemijskih analiza koje indiciraju dobar kvalitet. Prema broju leita gipsa u BiH , leita
Bosanske Krupe ine 15,4%.

PROSTORNA
OSNOVA

84

ZONA: LEITA GIPSA I ANHIDRITA OPINE SANSKI MOST
Na teritoriji opine Sanski Most do sada su registrovana tri leita gipsa i anhidrita i to: Kre,
Suhaa i Luci Palanka.
Leite Kre nalazi se sjeverozapadno od Sanskog Mosta , kod Kamengrada, izmeu rijeka
Blije i Suhae . Nedaleko od Kra, na sjeveroistok je leite Suhaa. Leite u Luci Palanki
nalazi se nedaleko od naselja Luci Palanke, na pola puta Bosanska Krupa Sanski Most.
Gips ove opine nije zasebno ispitivan, te se o njemu veoma malo zna , ali se moe rei da su
upljikavi krenjaci, koji ine povlatu gipsa dosta rasprostranjeni u predjelu Kra, Suhae i
Kamengrada, te se ispod njih mogu pretpostaviti znaajne rezerve gipsa. Samo u graninim
djelovima ovih krenjaka izdanjuje gips. Za sada se moe rei da je gips sivkastobijele boje sa
interkalacijama jalovine.
Uzimajui u obzir samo jedan rubni dio upljikavih krenjaka, koji maskiraju gips, geoloki se
moe pretpostaviti par desetaka miliona tona potencijalnih rezervi gipsa i znatno vie
prognoznih rezervi C2, D1 i D2 kategorije.
Prema dosadanjim podacima moe se rei da su najzanimljiviji lokaliteti: Majki Japra , prostor
Potkalinja (izmeu Mraaja i Haana) i Majki Potok.
ZONA: LEITA GIPSA I ANHIDRITA U OPINI KLJU
U opini Klju za sada je poznato samo jedno leite gipsa. Pored puta Klju-Gornja Sanica
otkriveno je vee leite gipsa Biljani, kao i brojni manji izdanci od Biljana u pravcu
Bosanske Krupe.
Naslage gipsa su najveim dijelom pokrivene upljikavim krenjacima, pa se smatra da se
znaajne naslage gipsa nalaze ispod ovih krenjaka.
Neznatna istraivanja su vrena na lokalitetu Biljani, kada je ustanovljeno da je gips najveim
dijelom bijele boje sa laminama terigenog materijala.
Debljina gipsa iznosi cca 40 m. Od etrdeset metara dubine pa dalje , nastavljaju naslage
anhidrita, ija debljina jo nije ustanovljena.
LEITA UKRASNOG KAMENA
Leite bihacita Maskara - Biha
Bihacit kao arhitektonsko-graevinski kamen poznat je vie stotina godina, a koriten je za
izgradnju objekata razliite vrste i namjene.
Leite Maskara se nalazi na uzvienju lokaliteta Maskara, u urbanom dijelu grada Bihaa.
Po petrografskom sastavu, bihacit je kalkarenit-krenjak. Struktura mu je zrnasta, veliina zrna
0,1-0,5 mm. Vezivo je pelitski kalcit. U stijeni se nalaze rijetke ljuture fosila koje su vidljive
samo pod mikroskopom. Na upravno sjeenim povrinama uoljiva je slojevita tekstura, koja se
odlikuje i smjenom vie i manje poroznih slojeva razliitih po boji.
PROSTORNA
OSNOVA

85

Leite bihacita se nalazi u tjemenu blage antiklinale, koja se prua gotovo istok-zapad. Korisna
sirovina se javlja u vidu slojeva i banaka sa proslojcima laporaca. Slojevi su blagog pada 15-
20
0
u pravcu sjevera.
Prema postojeoj dokumentaciji, dosadanjim istranim radovima utvrene bilansne reserve od
1,4 miliona m
3
A+B+C1 kategorije obezbjeuju dui vijek eksploatacije, a potencijalne rezerve
C2-kategorije prostor za dalja istraivanja ovog vrijednog ukrasnog kamena.
Fiziko-mehanike osobine bihacita zadovoljavaju standarde za primjenu u proizvodnji
arhitektonsko-graevinskog kamena.
Rezani i obraeni kameni proizvodi poznati pod komercijalnim nazivom Bihacit nemaju visoki
sjaj, ve djeluju hrapavo i mat, lijepe blijedoute do svijetlosmee do bijele boje.
Leite Ruica Biha
Na lokalitetu Ruica, opina Biha, dozvoljena su istraivanja i eksploatacija arhitektonsko
graevinskog kamena, tipa bihacit.
Odlukom Vlade Unsko-sanskog kantona dodijeljena je koncesije na istraivanje i eksploataciju
arhitektonsko-graevinskog kamena tipa bihacit na lokalitetu Ruica u opini Biha, te
potpisan Ugovor na period od 25 godina , od ega do 1 godine na geoloka istraivanja, poevi
od dana dobijanja odobrenja za geoloka istraivanja od nadlenog organa, i stupanja na snagu
ugovora o koncesiji. Informacija o daljnjem postupku na lokalitetu za sada nema.
LEITA DOLOMITA
Dolomiti karbonatne stijene, koje se sastoje od minerala dolomita, zapravo su, prema svom
hemijskom sastavu, dvojna karbonatna sol kalcijuma I magnezijuma. Hemijski sastav je blizak sastavu
krenjaka, ali je kod dolomita dominantna komponenta magnezijum, koji kad je ist sadri 30,41%
CaO, 21,86 MgO i 47,74% CO
2
. Od primjesa, gotovo uvijek, prisutni su kalcit, gips, anhidrit, magnezit,
oksid I hidroksid eljeza, pirit, siderite, kvarc, opal itd.
Dolomitske naslage Unsko sanskog kantona stvarane su gotovo kontinuirano kroz cijelu geoloku
periodu trijas, paralelno sa krenjacima, te se njihov razmjetaj, uglavnom, poklapa.
Ekonomski interesantnim leitima dolomita, pored dovoljnih rezervi, smatraju se dolomiti koji imaju
odreenu primjenu u industriji, a primjena im je uslovljena kvalitetom kojeg zahtjevaju pojedine
industrijske grane.
Prema sadanjem stepenu istraenosti na Unsko sanskom kantonu nalazi se 24 leita dolomita i jo
mnogo vie prostranih naslaga dolomita koja nisu istraena, a u perspektivi mogu biti interesantna za
dodjelu koncesija za istraivanje i eksploataciju.
Navedena leita dolomita su slijedea:
Gata Biha, Dobrenica Biha, Pale Biha, Lipa Biha, Dehverua Cazin, iii
Cazin, Ostroac Cazin, Pjeskana Velika Kladua, Sikirica Velika Kladua, Vejnac Velika
Kladua, Podzvizd Velika Kladua, Gornji Purii Velika Kladua, Topolski brijeg Buim,
Zaradostovo Buim, Glavica Buim, Ilia do Bosanska Krupa, Zloimenjak Bosanska
PROSTORNA
OSNOVA

86

Krupa, Mahmii Bosanska Krupa, Ivanjska Bosanska Krupa, Potkraj Sanski Most, Miljevci
Sanski Most, Karagaa Sanski Most, Donja Sanica Klju, Breica Klju, Bukovaa
Bosanski Petrovac, Mrcelji Todorovo Velika Kladua, iljkovaa Velika Kladua, Gornji
Brigovi Buim, Ljubijankia brdo Buim, Velii Kovaevii Bosanska Krupa, Batra
Bosanska Krupa, Brezik Bosanska Krupa, Arapua Bosanska Krupa, Otoka Bosanska Krupa,
Jezerski Gaj Bosanska Krupa, Banjani Bosanska Krupa.
Leite Gata Biha
Ovo leite nalazi se u ataru sela Gata 12 km vazdune linije sjeverno od Biha, u eksploataciji je
proteklih 15 godina.
Nakon izvrenih geolokih istraivanja, utvrene su geoloke rezerve:
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
31 000 69 000 416 000 516 000
UKUPNO: 31 000 69 000 416 000 516 000
TABELA 45 LEITE GATA
Potencijalne C2 kategorije 300 000 m
3

Leite Dobrenica Biha
Ovo leite nalazi se na oko 4 km vazdune linije juno od Bihaa na podruju Lohovskih brda. Pri
izgradnji magistranog puta Biha Jajce ovo leite sluilo je kao pozajmite. Leite je otvoreno od
strane firme Vijadukt Zagreb. Na leitu se poslednjih dvadesetak godina nije vrila eksploatacija.
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
541 000 1 670 000 471 000 2 682 000
UKUPNO: 541 000 1 670 000 471 000 2 682 000
TABELA 46 LEITE DOBRENICA
Leite Pale Biha
Leite Pale nalazi se na oko 9 km vazdune linije juno od Bihaa. Ovo leite je sluilo kao
pozajmite za nasipanje umskih puteva.
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
46 000 72 000 145 000 263 000
UKUPNO: 46 000 72 000 145 000 263 000
TABELA 47 LEITE PALE
Potencijalne C2 kategorije 1 000 000 m
3

Leite Lipa Biha
PROSTORNA
OSNOVA

87

Ovo leite nalazi se pored asfaltnog puta Biha Bosanski Petrovac u rejonu sela Lipa. Od Bihaa je
udaljeno oko 26 km. Dugi niz godina sluio je kao pozajmite za graevinski materijal. Od 2000.
godine ne vri se eksploatacija na navedenom lokalitetu. Po sastavu, ovo su trijaski dolomiti u blizini
sela Lipa, kod kojega se javlja i boksit.
Leite nije nikad sistematski istraeno, niti posjeduje elaborat o rudnim rezervama.
Zbog velike udaljenosti od gradskih centara, nema ekonomsku vrijednost.
Leite Dehverua Cazin
Ovo veoma znaajno leite dolomita nalazi se zapadno od Cazina na oko 4,5 km aktivan je
kamenolom. Jo 1982. godine izvrena su propisana geoloka istraivanja ovog leita, gdje su
utvrena bilansne rezerve A+B+C1 kategorije 20 400 000 m
3
. Treba istai da se u Dehverui nalazi i
preko stotnjak miliona m
3
potencijalnih rezervi dolomita.
Obzirom na stepen istraenosti, rezerve i kvalitet te pogodne komunikacije ovo je za sada
najznaajnije leite dolomita na Unsko sanskom kantonu.
Rjeenjem Federalnog ministarstva energije, rudarstava i industrije Mostar, potvrene su geoloke
rezerve dolomita sa stanjem 31.12.2000. godine i to:
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
5 764 000 6 093 000 1 588 000 13 445 000
UKUPNO: 5 764 000 6 093 000 1 588 000 13 445 000
TABELA 48 LEITE DEHVERUA
Leite iii Cazin
Ovo leite nalazi se u neposrednoj blizini leita Dehverua u ataru sela iii. Zbog blizine leita
Dehverua, smatra se istim masivom a i ope karakteristike i domen primjene su isti.
Nakon izvrenih geolokih istraivanja, uraen je Elaborat o klasifikaciji, kategorizaciji i proraunu
rezervi mineralne sirovine dolomita na leiu iii kod Cazina, kojim se potvruju geoloke
rezerve:
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
22 000 259 000 164 000 445 000
UKUPNO: 22 000 259 000 164 000 445 000
TABELA 49 LEITE III
Leite Ostroac Cazin
Leite Ostroac nalazi se na oko 9 km vazdune linije juno od Cazina.
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
256 000 374 000 185 000 815 000
PROSTORNA
OSNOVA

88

UKUPNO: 256 000 374 000 185 000 815 000
TABELA 50 LEITE OSTROAC
Leite Pjeskana Velika Kladua
Leite Pjeskana nalazi se na udaljenosti od 1 km od Velike Kladue, pored asfaltnog puta Velika
Kladua Cazin. Pripada srednje do gornje trijaskim dolomitima, a u istoj grupi pripada i leite
Sikirica u neposrednoj blizini.
Za sada se u leitu koristi dolomitni grus koji je nastao raspadanjem dolomita uzrokovano radom
vode i degradacijom u masi sa izraenom mreom prslina i pukotina.
Mineroloki i hemijski sastav su izuzetno pogodni pa mu i domen primjene moe biti veliki. Ve sada
se moe rei da je upotrebljiv u keramikoj industriji, kao punilo, te posebno kao tehniki kamen.
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
546 000 311 000 - 875 000
UKUPNO: 546 000 311 000 - 875 000
TABELA 51 LEITE PJESKANA
Leite Sikirica Velika Kladua
Leite Sikiricanalazi se juno od Velike Kladue za oko 1 km vazdune linije blizu puta za Cazin, sa
uraenim pristupnim putem na asfaltni put. Ovo leite je sasvim blizu leita Pjeskana Prema
minerolokom i hemijskom sastavu predstavlja skoro ist dolomit. Izuzetan im je hemijski sastav (CaO
31,34% i MgO 21,68%). Sitnozrnaste je strukture i masivne teksture, sa minimalnim ueem
tetnih primjesa. Ovjerene geoloke rezerve iznose A+B+C1 1 450 000 m
3
. Domen primjene ovih
dolomita u odnosu na izuzetan kvalitet mogao bi biti znatno iri od sadanje primjene kao tehniko
graevinskog kamena.
Leite Gladno brdo - Podzvizd Velika Kladua
Leite Gladno brdo nalazi se na oko 7 km vazdune linije sjeveroistono od Velike Kladue. Ovo
leite je sluilo kao pozajmite, koje su koristili mjetani okolnih mjesnih zajednica.
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
370 000 134 000 - 504 000
UKUPNO: 370 000 134 000 - 504 000
TABELA 52 LEITE GLADNO BRDO
Leite iljkovaa Velika Kladua
Leite iljkovaa nalazi se na oko 7 km vazdune linije juno od Velike Kladue. Ovo leite je
sluilo kao pozajmite, koje su koristili mjetani okolnih mjesnih zajednica.
PROSTORNA
OSNOVA

89

Pokrenute su aktivnosti oko pribavljanja zakonom potrebne dokumentacije za eksploataciju dolomita
na navedenom lokalitetu. Uraen je Projekat geolokih istraivanja, pribavljaju se saglasnosti za
dobivanje urbanistike saglsnosti nakon ega e se od Federalnog ministarstva energije, rudarstva i
industrije pribaviti odobrenje za geoloka istraivanja.
Leite Lupine Bosanski Petrovac
Ovo leite nalazi se po dubini desetak kilometara od asfaltnog puta Biha Bos. Petrovac, u rejonu
sela Vrtoe, u zaseoku Prkosi. Dugi niz godina sluio je kao pozajmite za graevinski materijal, a od
2003. godine, vri se eksploatacija za potrebe odravanja putnog pravca Kulen Vakuf Martin Brod.
Leite nije nikad sistematski istraeno, niti posjeduje elaborat o rudnim rezervama.
Zbog velike udaljenosti od gradskih centara nema ekonomsku vrijednost.
Leite Glavica Buim
Leite Glavica nalazi se na oko 5 km vazdune linije zapadno od Buima. Komunikacijski je
povezano sa asfaltnim putem Velika Kladua Vrnogra Buim. Ovo leite je sluilo kao
pozajmite, koje su koristili mjetani okolnih mjesnih zajednica.
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
234 000 164 000 251 000 649 000
UKUPNO: 234 000 164 000 251 000 649 000
TABELA 53 LEITE GLAVICA
Leite Zaradostovo Buim
Leite Zaradostovo nalazi se na oko 3 km vazdune linije sjevorozapadno od Buima.
Komunikacijski je povezano sa asfaltnim putem Zaradostovo Buim. Ovo leite je sluilo kao
pozajmite koje su koristili mjetani okolnih mjesnih zajednica.
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
72 000 320 000 139 000 531 000
UKUPNO: 72 000 320 000 139 000 531 000
TABELA 54 LEITE ZARADOSTOVO
Leite Topolski brijeg Buim
Leite Topolski brijeg nalazi se na oko 7 km vazdune linije istono od Buima. Nalazi se pored
asfaltnog puta Buim Bosanska Otoka.
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
- 4 365 320 9 790 800 14 156 120
PROSTORNA
OSNOVA

90

UKUPNO: - 4 365 320 9 790 800 14 156 120
TABELA 55 LEITE TOPOLSKI BRIJEG
Potencijalne rezerve C2 kategorije iznose 15 000 000 m
3
.
Prognozne rezerve D1 kategorije iznose 20 000 000 m
3
stijenske mase.
Ukupno bilansne, potencijalne i perspektivne rezerve iznose 49 156 120 m
3
.
Leite Ilia do - Bosanska Krupa
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
141 000 608 000 630 000 1 379 000
UKUPNO: 141 000 608 000 630 000 1 379 000
TABELA 56 LEITE ILIA DO
Leite Zloimenjak - Bosanska Krupa
Nisu poznati podaci o geolokim istraivanjima, niti rezervama koje se mogu oekivati na ovom
leitu, iako dostupna dokumentacija govori u prilog dobivanju koncesije I ugovoru kojim se nalae da
se istraivanja na ovom lokalitetu izvre.
Leite Kosa - Klju
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
68 000 192 000 338 000 598 000
UKUPNO: 68 000 192 000 338 000 598 000
TABELA 57 LEITE KOSA

Potencijalne rezerve (C2 kategorije) 500 000 m
3

Leite Karagaa - Sanski Most
Federalno ministarstva energije, rudarstava i industrije Mostar izdalo je Rjeenje Up/I broj: 07 18
8/01 od 15.03.2001. godine o nepotvrivanju kvaliteta i koliina dolomita na lokalitetu
Karagaa kod Sanskog Mosta.
Leite Hajrat - Velika Kladua
Leite Hajrat Velika Kladua nalazi se jugoistono od Velike Kladue.
Hemijski sastav ovih dolomita je: CaO 33,15%, MgO 18,57% i ukazuje na neto slabiji
kvalitet u smislu ire primjene. Za sada se upotrebljava kao tehniko-graevinski kamen za
potrebe Agrokomerca.
PROSTORNA
OSNOVA

91

Utvrene rezerve mogu zadovoljiti svo lokalno trite za dui period, a potencijalne i prognozne
rezerve su velike.
Na sirovini Hajrata trebalo bi jo poraditi na rejoniranju izdvajanju masa (hemijsko -
mineraloka ispitivanja). Ima opremu kapacitiranu na 100 m
3
/h.
Leite Potkraj - Luci Palanka Sanski Most
Nalazi se u ataru Luci Palanke, sasvim blizu, u pravcu sjevera od ovoga naselja.
To su dolomitne naslage sa rijetkim umetcima krenjaka, ronaca i glinaca.
Leite Poljane - Klju
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
181 000 519 000 762 000 1 462 000
UKUPNO: 181 000 519 000 762 000 1 462 000
TABELA 58 LEITE POLJANE

Potencijalne rezerve (C2 kategorije) 1 000 000 m
3
.
Leite Miljevci - Sanski Most
Nisu vrena ispitivanja na ovom leitu, te u dostupnoj dokumentaciji nema podataka o rezervama
koje se mogu oekviati, niti je vrena eksploatacija.
Leite Kordii - Klju
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
592 000 837 000 523 000 1 952 000
UKUPNO: 592 000 837 000 523 000 1 952 000
TABELA 59 LEITE KORDII
Nakon izvrenih geolokih istraivanja na oblinjem leitu Kordii II, utvrene su geoloke rezerve:
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
347 000 372 000 353 000 1 072 000
UKUPNO: 347 000 372 000 353 000 1 072 000
TABELA 60 LEITE KORDII II
Potencijalne C2 rezerve 4 347 999 m
3
.

PROSTORNA
OSNOVA

92

Leite Breica - Klju
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
50 000 152 000 235 000 438 000
UKUPNO: 50 000 152 000 235 000 438 000
TABELA 61 LEITE BREICA
LEITA KRENJAKA
Kao i dolomiti, krenjaci (vapnenci) su dobro zastupljeni na podruju Kantona. Veoma su iroke
primjene:
U crnoj metalurgiji, kao topitelji kod dobijanja sivog i livenog eljeza,
U obojenoj metalurgiji, kao dodatak kod flotacije i cijanizacije rude,
Pri proizvodnji glinice.
Oni su i osnovna sirovina za dobijanje metalnog kalcija. U graevinarstvu se upotrebljavaju kao
kamen za zidanje, oblaganje, utvrde obala, cestogradnju, u proizvodnji raznih kamenih agregata,
kao ukrasni kamen i slino. U zavisnosti od svojih osobina, moe biti upotrebljiv u industriji
stakla, eera i papira.
Geoloka ispitivanja i testiranja vrena su samo mjestimino, te je pri ovome stepenu
istraenosti izdvojeno manje ili vie sedam leita i to: Pandurica, Donja slapnica, Ponikve,
Pritoka, Krkojevci, Zgon i Ivanjska.
Leite Pandurica - Velika Kladua
Leite Pandurica nalazi se blizu Katinovca, nedaleko od Velike Kladue u blizini puta Velika
Kladua Katinovac Topusko
Elaborat o rudnim rezervama, koji je uraen 1974. godine, govori o bilansnim rezervama korisne
supstance po kategorijama:
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
4 083 420 867 319 136 405 5 087 144
UKUPNO: 4 083 420 867 319 136 405 5 087 144
TABELA 62 LEITE PANDURICA
Sirovina se koristi za proizvodnju hidrantnog krea, za proizvodnju tehniko-graevinskog
kamena i kao dodatak za hranu peradima.
Leite Donja Slapnica
Na podruju opine Velika Kladua, nalazi se leite krenjaka Donja Slapnica. Od procijenjenih
rezervi, na eksploatacione rezerve odlazi 4 609 769 m
3
.
Leite Pritoka - Biha
PROSTORNA
OSNOVA

93

Ovo leite nalazi se istono od Bihaa u podruju Pritoke, nedaleko od putnog pravca Biha
Sarajevo.
Leite Pritoka predstavlja dio krenjaka gornje krede Pritoka Tihotina koji predstavljaju
podinu gornje krede.
Leite je istraeno 60 ih godina prolog vijeka.
Leite Zgon - Klju
Leite krenjaka Zgon nalazi se sjeveroistono od Kljua, 4 km niz rijeku Sanu.
Na osnovu izvrenih geolokih istraivanja, utvrene su rezerve:
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
1 937 000 531 000 - 2 468 000
UKUPNO: 1 937 000 531 000 - 2 468 000
TABELA 63 LEITE ZGON
Leite se svrstava u kategoriju perspektivnih leita, sa utvrenim ekonomskim rezervama, kojem
pripada i leite Rastoka, KLju.
Leite Krkojevci - Sanski Most
Nalazi se jugozapadno od Sanskog Mosta, na udaljenosti od oko 5 km, u obodnom dijelu
Sansko kamengradskog basena.
Na ovom kamenolomu vrena je dugogodinja eksploatacija krenjaka povrinskim kopom.
Leite je otvoreno u svijetlo-smeim, jedrim, slojevitim do bankovitim i masivnim krenjacima
jurske starosti.
Izvrena fiziko-mehanika i hemijska ispitivanja dokazala su da su krenjaci izuzetno dobrog
kvaliteta i mogu se koristiti kao veoma dobar graevinski materijal irokog domena primjene,
te kao sirovine za industrijske svrhe. Ovaj povrinski kop je svojevremeno bio i glavni snabdjeva
celulozne industrije u Prijedoru i Banjaluci. Bio je i osnovni snabdjeva krene pei, koja se
nalazila u blizini ovog leita. Obzirom na blizinu naselja, svoj prostorni maksimum irenja, leite je
doivjelo 1980 ih, kada je pokrenuta inicijativa za otvaranje novog leita Krkojevci II.
Leite Krkojevci II - Sanski Most
Iako je dodijeljena koncesija na istraivanje i eksploataciju krenjaka ovog leita, nisu poznati
dobiveni podaci o rezervama i sastavu.
Leite Ivanjska Bosanska Otoka
Leite Ivanjska nalazi se na oko 2 km vazdune linije sjeverno od Bosanske Otoke.
Na osnovu izvrenih geolokih istraivanja, utvrene su rezerve:
A kategorije
(m
3
)
B kategorije
(m
3
)
C1 kategorije
(m
3
)
A+B+C1 (m
3
)
PROSTORNA
OSNOVA

94

217 000 344 000 351 000 912 000
UKUPNO: 217 000 344 000 351 000 912 000
TABELA 64 LEITE IVANJSKA
Potencijalne C2 rezerve 2 882 335 m
3

LEITA KVARCNOG PIJESKA
Leita kvarcnog pijeska u Unsko sanskom kantonu su u Kamengradskom ugljenom basenu.
Sansko kamengradski bazen
Leita kvarcnog pijeska u ovom basenu su uglavnom skoncentrisana istono od Sanskog Mosta
na udaljenosti od 2,5 3 km.
Istraivana su leita: Majkii, Klanice, ipulje i Topii.
Sva ova leita kvarcnog pijeska pripadaju miopliocenskim naslagama neogenog basena Sanski
Most Kamengrad. Slojevi kvarcnog pijeska unutar ovih naslaga ne zauzimaju odreeni nivo,
nego su zastupljeni koliinski manje ili vie u razliitim nivoima mio-pliocenskih sedimenata.
Kvarcni pijesak u ovim naslagama se javlja u vidu proslojaka, slojeva, a nekada i soiva
razliitih debljina. Oneien je primjesom glinovite materije, valutcima ljunka i komadima
kvarcnog pjeara, te se kao takav javlja u vidu glinovitog pijeska ili samo ljunkovitog pijeska.
Istraivana leita kvarcnog pijeska Majki, Klanice, ipulje i Topii karakterie razliit nivo
stepena istraenosti.
Leite Majkii - Kamengrad
Leite kvarcnog pijeska Majkii nalaze se istono od Sanskog Mosta, na udaljenosti od oko
3 km od sela Majkii, po kome i nosi ime.
Maksimalna nabuena debljina kvarcnog pijeska je 17 m.
Prema vrijednostima hemijskih analiza, konstatovano je da je kvarcni pijesak iz ovog leita
dobrog kvaliteta i da moe predstavljati sirovinske baze za sirovinu u graevinarstvu, izradu
kalupa u livnicama, te u staklarskoj industriji.
Utvrene rezerve sedamdesetih godina iznosile su :
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
3 223 139
UKUPNO: 3 223 139
TABELA 65 LEITE MAJKII
U fazi istraivanja i proraunatih rezervi leite nije niti sa jedne strane okontureno, nego je
ostalo neistraeno, te su potencijalne rezerve C2 kategorije procijenjene na oko 5 000 000 t.
Leite Klanice - Kamengrad
Nalazi se na podruju sela Kuhari cca 2,5 km istono od Sanskog Mosta.
PROSTORNA
OSNOVA

95

Pripada miopliocenskim naslagama obodnog dijela neogenog basena Sanski Most Kamengrad.
Slojevi kvarcnog pijeska unutar ovih naslaga ne zauzimaju odreeni nivo, nego su zastupljeni
koliinski manje ili vie u razliitim nivoima. Generalni pravac pruanja ovih naslaga je istok-
zapad, a zalijeu u pravcu juga pod prosjenim uglom 200.
Maksimalna nabuena debljina neoienog sloja kvarcnog pijeska je 10,8 m, a maksimalna
debljina sloja istog kvarcnog pijeska je 4,8 m. Boja kvarcnog pijeska varira od sivobijele, sive,
sivoute, ute, utosmee do smee.
Pijesak je veinom sitnozrn. Kod istog kvarcnog pijeska (uzorci izdvojeni bez vidljivih tragova
gline) SiO2 se kree od 90,28 - 96,40%.
Prema rezultatima analiza, konstatovano je da se neproien kvarcni pijesak iz leita
Klanice moe jedino tretirati kao dobar livniki pijesak.
Utvrene rezerve 31.12.1979. godine su iznosile:
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
113 717 362 683 675 620 1 152 020
UKUPNO: 113 717 362 683 675 620 1 152 020
TABELA 66 LEITE KLANICE
Dobijene rezerve, ako im se dodaju jo i procijenjene rezerve C2 kategorije (oko 500 000 t),
kao i ispitani kvalitet kvarcnog pijeska, daju dobru osnovu za dugogodinju eksploataciju.
Leite ipulje Kamengrad
Leite se nalazi na oko 300 m od kole u selu Kruhari, udaljeno od Sanskog Mosta oko 3 km.
Kvarcni pijesak na ovome lokalitetu se javlja kao litoloki lan u miocenskim naslagama, koje
su predstavljene kvarcnim pijeskom, glinom i laporima. Buenjem je konstatovano (1975. i 1976.)
da je debljina oneienog kvarcnog pijeska oko 5,5 m. Boje je smee, tamnosmee i
utosmee. Najzastupljenija frakcija je od 0,2 1,0 mm.
Proraunate rezerve su:
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
- - 180 662 180 662
UKUPNO: - - 180 662 180 662
TABELA 67 LEITE IPULJE
Procijenjene rezerve C2 kategorije iznose 150 000 t.
Zbog visokog sadraja glinovite i ostalih tetnih komponenti, konstatovano je da se kvarcni
pijesak iz ovoga nalazita mora preiavati pranjem, te bi se tek tada mogao upotrijebiti za
izradu kalupa u livnicama ili kao prirodni graevinski materijal za betonske mjeavine.
LEITA INOG KVARCA
Pojava Hasii - Klju
PROSTORNA
OSNOVA

96

ine pojave kvarca u Hasiima nalaze se na cca 4 km vazdune linije zapadno od grada.
Kvarcne ice izdvojene su u kriljavim stijenama paleozoika. ice nisu istraivane, tako da nema
podataka o debljini i duini ica, kao ni o hemijskom sastavu kvarca.
Pretpostavlja se da su leita kvarca prisutna i na podruju Turija Vrsta, opina Biha, to u
planskom periodu moe biti predmet istraivanja.
ENERGETSKE SIROVINE
LEITA UGLJA
Naslage uglja u Unsko-sanskom kantonu koncentrisane su u dva ugljena bazena: Sansko
kamengradskom i Cazinsko trakom. U okviru Sansko kamengradskog ugljenog bazena, ugalj
je istraivan u lokalitetima: Husinovci, Dobrijevii, Suhai, Zuriima i Fajtovcima, dok je u
Cazinsko trakom otkriven u: Gnjilavcu, Cazinu, Mutniku, Pjaniima, Trcu, Crnaji, turliu,
Kovaeviima, ajiima, Beganoviima i Liskovcu.
SANSKO KAMENGRADSKI UGLJENI BAZEN
Sansko kamengradski ugljeni bazen nalazi se u sjeverozapadnoj Bosni, izmeu Sanskog Mosta
na istoku i Luci Palanke na zapadu.
Formiran je du velike tektonske zone i predstavlja potolinu pravca istok-zapad. U centralnom
dijelu bazena je naselje Kamengrad, po kome je i bazen dobio ime. U zapadnoj sinklinali je do
poetka rata bila aktivna jama Fajtovci, dok su u istonoj sinklinali radovi obustavljeni (jame:
Kamengrad, Husinovci, Dobrijevii, Suhaa i Zurii).
Junim obodom bazena prolazi magistralni put Sanski Most Luci Palanka Bosanska Krupa, a
istonim obodom bazena magistralni put Klju-Prijedor-Banjaluka, tako da je bazen povezan sa
vanijim industrijskim centrima koji su i najvei potroai uglja.
Hidrogeoloku mreu bazena ini rijeka Sana sa svojim pritokama Blihom i Zdenom.
Prva eksploatacija je zapoeta u Istonoj sinklinali jo 1920. godini kada je otvorena jama
Suhaa, a etiri godine kasnije, neto sjevernije, otvorena je i jama Zurnii.
Poslije II svjetskog rata, 1948. godine, zapoeta su detaljna geoloka istraivanja na podruju
sela Doci, Suhaa i Demirovii. Uraena je geoloka karta 1:25 000, a neposredno poslije toga
zapoeta su i dubinska buenja do 1951. godine, kada su utvrene i priznate rezerve od oko
8,9 miliona tona. Na osnovu toga su otvorene i jame Nova jama Kamengrad i jama
Husimovci.
Na osnovu geolokih istraivanja, na podruju sela Dobrijevii, Doci, Fajtovci i Oraje, otvorena je
i do danas aktivna jama Fajtovci.
Priznate bilansne reserve A+B kategorije iznosile su 5,9 miliona tona sa dokazanim kvalitetom
uglja od 4 383 Kcal.
PROSTORNA
OSNOVA

97

Na bazi rezultata detaljnih geolokih istraivanja, na podruju Zlaua (1983-1985) otvoren je
povrinski kop Zlaue.
Pred rat 1990 ih, eksploatacija uglja se vrila u jami Fajtovci i povrinskom kopu Zlaue.
Unutar slatkovodnih sedimenata tercijera ovoga bazena, utvrene su dvije zone: glavna i
krovinska.
Debljina istog uglja varira od 3,2 20,3 m. U istonoj sinklinali debljina glavne ugljene zone je
oko 10 m, a isti ugalj je oko debljine oko 3 m.
Ugalj glavne ugljene zone i krovinske ugljene zone je kvalitetom vrlo slian, te odgovara
slabijim mrkim ugljevima. Donja kalorina vrijednost kree se od 11.758 KJ (2 807 Kcal) do 18
695 KJ (4 463 Kcal). Sadraj pepela varira od 8,61 do 30,31%, ukupna vlaga od 18,33 30,0%, a
ukupni sumpor od 2,95 do 6,05%.
Ugalj glavnog ugljenog sloja u okviru cijelog leita odlikuje se dosta postojanim kvalitetnim
osobinama. Kvalitet se poboljava sa poveanjem dubine.
Prosjena donja kalorina vrijednost uglja glavnog ugljenog sloja je oko 3 680 Kcal (15 420 KJ),
sadraj pepela 19,37%, ukupna vlaga 27,92%, ukupni sumpor 4,2%.
Na osnovu dostupne dokumentacije izdvojene su eksploatacione rezerve:
Ukupne rezerve su procijenjene na 133 240 000 t uglja, od ega su bilansne rezerve (A+B+C1) 127
462 000 t, a vanbilansne 10 778 000 t.
Povrinski kop Zlaue je u funkciji od 1986. godine, sa procijenjenim rezervama:
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
797 198 4 201 565 4 282 870 9 282 633
UKUPNO: - - 180 662 180 662
TABELA 68 POVRINSKI KOP ZLAUE
Verifikovane rezerve u Sansko kamengradskom ugljenom bazenu do 1990. godine su bile:
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
6 744 000 91 294 000 85 690 000 183 838 000
UKUPNO: 6 744 000 91 294 000 85 690 000 183 838 000
TABELA 69 VERIFIKOVANE REZERVE SANSKO KAMENGRADSKOG UGLJENOG BAZENA

Procijenjene rezerve C2 iznose 131 727 000 t.

CAZINSKO TRAKI UGLJENI BAZEN
Cazinski ugljeni bazen nalazi se na krajnjem zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine. Ugljonosna
serija ovoga bazena protee se od Gnjilavaca na jugoistoku, do turlia na sjeverozapadu, na
PROSTORNA
OSNOVA

98

duini od oko 20 km i prosjenoj irini priblino oko 6 km. Povrina produktivne serije iznosi
preko 120 km
2
.
U okviru ove prostrane, produktivne ugljene serije, ugalj je otkriven na lokalitetima: Gnjilavac,
Cazin, Mutnik, Pjanii, Trac, Crnaja, turli, Kovaevii, ajei, Beganovii i Liskovac.
Prosjena nadmorska visina ugljenosnih terena bazena Cazin Trac iznosi 250 350 m.
F. Katzer (1918) procjenjuje na 250 000 t sigurnih i 30 000 000 t vjerovatnih rezervi uglja.
Prema podacima buotina, jamskih radova i raskopa, sedimentna ugljenosna serija ralanjena je
na tri litostratigrafske jedinice (zone):
Povlatna zona iznad uglja sastavljena je od: laporaca i laporovitih glina
Ugljeni sloj interkalisan, mjestimino laporovitim glinama i pjearima
Bazalna zona (baza uglja), sastavljena od glina, pjeara i konglomerata
Sloj uglja koji lei preko bazalne serije debeo je 2 4,5 m.
Sadanje stanje govori da lignit ima zadovoljavajuu debljinu i kvalitet na tri lokaliteta i to:
Pjanii, Crnaja i turli. Debljina sloja u Pjaniima je u prosjeku 2 m, u Crnaji 3 m, a u turliu
preko 4,5 m. Ugljevi basena Cazin-Trac pripadaju vrsti neto loijih mrkih ugljeva.
Na lokalitetu Pjanii i Crnaja, istraene su i obraunate bilansne rezerve A+B+C1 kategorije od
2 797 000 tona, a vanbilansne C2 kategorije od 40 000 000 tona uglja. Bilansne rezerve
izraunate su na prostoru koji obuhvata samo 1,1 km
2
sauvanog produktivnog dijela bazena
od 65 km
2
.
Eksploatacija se ne vri niti na jednoj lokaciji unutar ovog ugljenog bazena.
METALINE SIROVINE
LEITA MANGANA
Eksploatacija mangana na terenima Buima i Velike Kladue ima dugu tradiciju. U organizaciji
Energoinvesta iz Sarajeva proizvodilo se godinje 250 000 t, odnosno, 35 000 tona koncentrata
manganovog oksida (MnO2). Sva leita su genetski vezana za produkte trijaske vulkanogeno
sedimentne formacije.
U regiji SZ Bosne, na teritorijama opina Buim i Velika Kladua, do sada su utvrena etiri leita i
desetak pojava mangana, meu kojima se po ekonominosti istiu: Bajraktarevi Polje,
Radostovo, Vrnogra, Metla, Popovi polje i Mamia brdo.
Prema strukturno-teksturnim karakteristikama, izdvojena su dva tipa manganske rude: kompaktna i
trona (komadasta) ruda. Kompaktna ruda je, po pravilu, kvalitetnija ruda mangana.
Leite Bajraktarevia polje
Ovo je najbolje istraeno leite rude u SZ Bosni. Nalazi se na oko 10 km sjeveroistono od Buima.
PROSTORNA
OSNOVA

99

Leite je otvoreno povrinskim kopom. Oblik rudnog tijela je slojevit do soivast. Debljina rudnog
tijela mjestimino je preko 30 m. Mineralni sastav rude ine: piroluzit, psilomelan, manganiz,
hematit, hidrohematit, getit, braunit, pirit, markasit, kao i rudni i nerudni minerali: kvarc, kalcit,
kaolinit i ilit.
Rezervne rude ovog leita, prema istraivanjima vrenim 1980 ih godina, iznose:
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
- 2 744 000 226 000 3 000 000
UKUPNO: - 2 744 000 226 000 3 000 000
TABELA 70 LEITE BAJRAKTAREVIA POLJE
Vanbilansne rezerve iznose B+C1 = 455 807 t.
Kvalitet rude : Mn 15-20%
SiO2 30-60%
Fe 5-7%
P 0,05-0,11%
TiO2 0,15-0,62%
Izraunate rezerve od strane rudnike slube na dan 31.12.1995. godine su:
A kategorije
(t)
B kategorije
(t)
C1 kategorije
(t)
A+B+C1 (t)
- 1 500 000 226 000 1 726 000
UKUPNO: - 1 500 000 226 000 1 726 000
TABELA 71 LEITE BAJRAKTAREVIA POLJE, IZRAUNATE REZERVE
Srednji sadraj rude u leitu: Mn - 14,96%; SiO2 - 35% ; Fe - 6%.
Leita Vrnogra I i II
Leita Vrnogra I i II, nalaze se na cca 500 600 m zapadno od Vrnograa, uz cestu Velika Kladua
Biha. Utvrene rezerve bile su verificirane od 1 060 595 t sa sadrajima MnO
2
od 5,97 10,25%.
Leite Radstovo
Leite Radstovo nalazi se na cca 1 km sjeveroistono od Buima i nije dovoljno istraeno.
Procjenjene rezerve iznose cca 2.400.000 t, sa sadrajem od cca 5-25% MnO
2.
Oblici rudnih tijela su
slinih karakteristika kao u leitu Bajraktarevia Polje.
Leite Metla
Leite Metla predstavlja nastavak leita Bajraktarevia Polja. Nalazi se zapadno od Bajraktarevi
Polja.
Leite je istraeno do nivoa rezervi B kategorije. Evidentirane rezerve su:
Bilansne rezerve B kategorije 172.557 t
sa sadrajem Mn - 12,8%

PROSTORNA
OSNOVA

100

Vanbilansne rezerve 101.561 t
sa sadrajem Mn - 12,8%

Rezerve nisu ovjeravane, te se iste mogu smatrati kao potencijalne.
Pored navedenih leita, na podruju opina Buim i Velika Kladua, nalazi se odreen broj
manganskih pojava, koja su nedovoljno istraena leita. Ovdje se misli na lokalitete: ahinovia
potok, Kajtazovac, lakia glavica, Lubarda, Cinjske glavice, Podzvizd, Stabanda, Strabenica.
LEITA BOKSITA
Boksitni tereni u Unsko sanskom kantonu proteu se od rijeke Une na sjeverozapadu i zapadu,
preko planine Grme, do sadanjih junih i jugoistonih granica Kantona.
Karakterite ih razliita kvaliteta rudne mase i oblika rudnih tijela, to je posljedica genetskih i
stratigrafskih uslova nastanka rudnih mineralizacija. Prema stratigrafskom poloaju leita, izdvojene
su tri vrste rudnih mineralizacija, od kojih svaku karakterite specifian mineroloko hemijski sastav
boksitne rude.
Izdvajaju se trijaske, gornjojurske i kredne boksitonosne mineralizacije, koje se razlikuju i prema
geolokim i prema ekonomskim pokazateljima.
Leite Bjelaj
Leite je locirano oko 4 km istono od Kulen Vakufa, a sistematska istraivanja nisu adekvatno
vrena. Leite je djelomino eksploatirano.
Rentgenografska ispitivanja su pokazala postojanje prijelaza od iste kaolinske gline, pa do veoma
kvalitetnog bemitskog boksita.
Analize pokazuju da se u ovom leitu javljaju silikatne boksitne rude, iji sastav odgovara primjeni u
cementnoj industriji, kao sastavni dio mjeavine za specijalne vrste cementa. Ovakve rude su i dobra
sirovina za proizvodnju glinice.
Leite Skoaj
Leite se nalazi oko 6 km juno od Bihaa, a prema planini Pljeevici, neposredno uz putnu
komunikaciju Skoaj - Nebljusi.
Sastav rude je heterogen, uglavnom slabijeg kvaliteta. Leite je istraivano raskopima, buotinama,
te rudarskim radovima, ali potrebno je izvriti kompletnija istraivanja, kako bi se utvrdile stvarne
koliine i sastav rude.
Leita Doljane i Lipe nalaze se pored puta Vrtae Biha. Eventualna dalja istraivanja bie u
zavisnosti od ostvarene eksploatacije leita Bjelaj i Skoaj.
Leite Otrelj kod Bosanskog Petrovca
Leite se nalazi oko 22 km sjeverno od Bosanskog Petrovca i otkriveno je u dva dijela. U rudnom
tijelu su utvrene i rezerve od oko 80 000 t, koje su djelomino eksploatisane.
PROSTORNA
OSNOVA

101

Leite Majkii kod Luci Palanke
Na podruju Luci Palanke, otkriveno je nekoliko leita: Majkii, Leovaa, Metla itd.
Leite se nalazi izmeu Majkia i Dukanovia, sjeverozapadno od Luci Palanke.
Eksploatacija nije vrena, a sadraj Al
2
O
3
u rudi je ca 50%, a SiO
2
u intervalu od 14 32%, to ga ini
nepovoljnim za proizvodnju glinice, meutim, mogua je primjena u graevinskoj industriji pri
dobivanju specijalnih vrsta cementa.
Leite tipa Suvaja i olaje
Boksitonosno rudno polje Suvaja olaja, nalazi se na oko 10 km jugoistono od Bosanske Krupe.
Rudno polje se protee na duini od oko 8 km, a irine je od 800 2 000 m- najvea dubina rudnih
tijela zabiljeena je na dijelu sjeverne strukture (do 30 m), dok je u sredinjoj debljina 8 m, a u junoj
tek 5 m.
Boksit je adekvatan za dobivanje glinice, sadraj Al
2
O
3
je cca 60%, a SiO
2
4 5%. Eksploatacija je
vrena u leitima Karanovii I, Zec i IV, Pirovite itd.
Leita tipa Grme
Sadraj Fe
2
O
3
u boksitnoj rudi je limitirajui faktor kojim se boksiti dijele u crvene ili bijele boje.
Sadraj Fe
2
O
3
ispod 10% klasifikuje boksit u grupu bijelih boksita, koji se koriste, uglavnom, u
vatrostalnoj industriji. Probrani crveni boksiti se koriste za dobivanje glinice.
Leita na planini Grme, a prema geografsko geolokom poloaju, dijelimo na:
Leita Pritoka, Tihotina, Trovrha
Leita izmeu Krnjeue, Bravskoj, Mijanica
Leita rudnog polja Vrak Risovac
Leita Jelainovac
Leite Pritoka Tihotina Trovrh
Leita Pritoka Tihotina Trovrh se proteu na nekoliko kilometara istono od putne komunikacije
Biha Bosanski Petrovac. Radi se o prostornom obuhvatu od cca 50 m
2
, gdje su utvrena leita:
Pritoka, Tihotina, Krnjeue, Javornjae, Turske kosti, Main dol i Trovrh.
Debljina rudnih tijela se kree od 0,6 2,5 m.
Leite izmeu: Krnjeue, Bravskog i Mijaica
Radi se leitima grupisanim u zonama:
Zona Maja greda
Zona Vranovina, Sakovac, Krnja jela, Vukovia vrh
Zona Litica Roganovac Lanite
PROSTORNA
OSNOVA

102

Leita su meusobno povezana putnom komunikacijom. Nije poznat stepen istraenosti i sastav, kao
i pruanje rudnog tijela.
Leita boksita Vrak Risovac
Leita ovog rudnog tijela nalaze se u sredinjem dijelu Grmea. Debljina rudnih tijela se kree od 0,5
0,7 m, dok im je duina nekoliko metara.
Leite Jelainovac
Leite Jelainovac se odnosi na pojavu boksita od vrha Borovac, do sela Jelainovac. Ovdje se radi o
bijelom boksitu, neujednaenih pojava i niskog ekonomskog znaaja.
MINERALNE, TERMALNE, TERMOMINERALNE I DRUGE VODE
MINERALNE VODE
Mineralne vode registrirane na podruju Unsko sanskog kantona se dijele na:
Slane i sulfatne vode na lokalitetima Haani, Majki Japra i Arapua,
Sulfatne vode na lokalitetima Brda, Ramii Klju, ukovi, Oraac Biha,
Ugljokisele vode na lokalitetu Koprivna Sanski Most.
Haani, Majki Japra, Arapua Sanski Most
U podruju sela Haani nalazi se izvor nepoznate ubikacije, protoka manjeg od Q = 0,1 l/s, u zoni
disperznog izlijevanja, koji je bogat Glauberovom soli
45
.
U Majki Japri postojao je izvor neidentificirane ubikacije, Q=1 l/s, sa mineralizacijom od 28 g/l i
suhim ostatkom od 27,4 g/l.
U Majki Japri donjoj je pristuna pojava izvora Slanac, koji se javlja 100 m zapadno od puta za selo
Bundale. Njegova mineralizacija je procijenjena na 3,44 g/l. Drugi izvor se nalazi u selu Kondii ispod
Vukovia glavice, sa mineralizacijom od 5 g/l.
Provedenim buenjima u Majki Japri, dokazana je kamena so, anhidrit i glauberit, a mineralni izvori
koji su gore spomenuti, bili su direktna indikacija postojanja ovih evaporita.
U selu Arapua, koje se nalazi juno od zaseoka Grabovac, postoji izvor mineralizacije 1,4 g/l, te ova
voda, za razliku od one naene u Majki Japri, ima vrlo malo hlorida.
Kod Suhae, izmeu Slatine i Majki Japre, javlja se vie tzv. gipsnih vrela, sa slinim karakteristikama
kao i prethodna vrela. Vode ovih vrela nastaju infiltracijom atmosferilija i rastvaranjem evaporita:
gipsa, anhidrita i halita u permsko werfenskim sedimentima. Istraivanja provedena na vrelima nisu
obavljena u potrebnom obimu.

45
Hidrat natrijum sulfata je poznat i kao Glauberova so, koja je dobila ime po njemako-holandskom farmakologu Johann
Rudolf Glauberu (16041670), koji ju je otkrio u izvorima u Maarskoj. On lino ju je nazvao sal mirabilis (lat. udesna so)
zbog njenih medicinskih svojstava: kristali se generalno koriste kao laksativ, dok nije otkrivena njena dananja primjena
poetkom 20. vijeka. U 18. vijeku Glauberova so se poela upotrebljavati kao sirovina u industrijskoj proizvodnji sode
(natrijum karbonat), putem reakcije sa kalijum karbonatom.
PROSTORNA
OSNOVA

103

Perspektivna podruja za daljnja istraivanja se smatraju ona izmeu Majki Japre donje i Kondia, u
Haanima izmeu Velikog i Malog Dubovika, te u dolini rijeke Japre.
Brda i Ramii - Klju
Crveno vrelo (Brda) i Srabljivo vrelo (Ramii), koja se javljaju kod Kljua, sa protokom Q = 2 l/s i
mineralizacijom od 2 3 g/l, taloe naslage Fe hidroksida i nastaju u permsko werfenskim
naslagama. To su vode atmosferskog porijekla, koje nastaju njihovom infiltracijom i rastvaranjem
evaporita gipsa i anhidrita. Voda se moe koristiti u primjeni terapije lijeenja konih oboljenja, a
zbog poviene mineralizacije, nije pogodna primjena ovih voda u vodosnabdijevanju.
ukovi, Oraac - Biha
Mineralne vode se javljaju kao izvori:
U selu ukovi, izvor Bile vode iz padinskih uzvienja planine Ljuto,
Na poetku sela ukovi, izvor Jezero,
U selu Oraac, kod zaseoka Paeni, izvor Perinovac.

Izvor Q(l/s) T (C) Mineralizacija (g/l)
Bile vode 1 7,5 1,7
Jezero 0,5 9 2,0
Perinovac 10 10 2,5

Ove vode cirkuliraju kroz gipsne naslage, kojima se obogauju, kao i sulfatima. One su, prema nekim
saznanjima, prorodni diuretici i sedativi, imaju pozitivan uinak na vaskularna stanja, te zbog visokog
sadraja Ca se koriste u procesima okotavanja kod trudnica, djece i starijih osoba. Prisustvo MgSO
4

ini je i depresorom CNS a.
Za bolje poznavanje i primjenu ovih voda, neophodna su daljnja istraivanja.
Koprivna - Sanski Most
U mjestu Otra Luka, na putnoj komunikaciji Sanski Most Prijedor, javlja se izvor mineralne vode
Koprivna. Voda taloi skrame Fe oksida i smatra se da se ove vode mineraliziraju u paleozojskim
stijenama, te se obogauju na Fe i CO
2
. Pojava ovog izvora je slabo istraena.
TERMALNE VODE
Na podruju Unsko sanskog kantona registrirane su pojave termalnih voda:
Zona Donji umatac Grabovac Barake, Mala Kladua,
Zona Tjenica i Kozica, Sanska Ilida kod Sanskog Mosta,
Zona Traka Ratela, Vedro polje i Proii Biha.
Donji umatac Grabovac Barake Velika Kladua
PROSTORNA
OSNOVA

104

U blizini Donjeg umatca, preko Ilide Grabovac, Glavica do Baraka, du toka rijeke Kladunice, u
rasjednoj zoni su registrirani brojni izvori termalnih voda, sa Q = cca 50 l/s. Istraivanja su
podrazumijevala buenje vie buotina i tri bunara, u periodu 1979 1987. godine.
Bunar 1 umatac nalazi se u selu Donji Purii, sa lijeve strane potoka Peina, a 50 m uzvodno od
njegovog ulijevanja u potok umatac.
Bunar MHK 1 nalazi se u Maloj Kladui, u selu Grabovac, u podruju termalnih izvora Ilida, a s lijeve
strane rijeke Kladunice.
Bunar B 1 Barake nalazi se u selu Barake, uz lijevu obalu rijeke Kladunice.
Karakteristike bunara su:
TABELA 72 KARAKTERISTIKE BUNARA DONJI UMATAC
Bunar T (C) Q (l/s) Crpljenje
(l/s)
Snienje
(m)
Mineralizacija
(g/l)
1 220 20 150 25 0,35
MKH 1 25-28 20 150 15 0,45
B 1 22,5 12,5 40 12,5 0,45

Srednja temperatura sva tri bunara, pri datim uslovima crpljenja, je T = 240C. Jo uvijek nije
uspostavljeno stacionirano stanje reima, to znai da kapacitet i snienja nisu garantirani. Pojave
ovakvih izvora ukazuju na kompliciranu tektoniku i litostratigrafiju, a akumulacije vode su formirane u
trijaskim dolomitima. Vode su atmosferskog porijekla, spore vodozamjene i male brzine cirkulacije,
neagresivne i neinkrustrirajue. Mjeavina su starijih voda, preteno spore cirkulacije, koje
predstavljanju glavninu voda i male koliine voda infiltriranih nakon 1953.godine u podzemlje.
Primjena voda, a prema temperaturnom padu, moe biti vienamjenska, kao pitka voda, flairana
stolna voda, za uzgoj ribe i navodnjavanje.
Termoenergetska primjena 340 l/s vode sa srednjom temperaturom od 240 C, moe se koristiti
za zagrijavanje stambenog i poslovnog prostora, zagrijavanje staklenika, a postoji i projekat
zagrijavanja grada Velike Kladue iz termalnih voda, to je vrlo ozbiljna opcija. Takoe, postoje
indicije da se izgraeni poluolimpijski bazen kod buotine MKH 1 u Grabovcu Mala Kladua, moe
koristiti u rekreacione i sportske svrhe, a potom voda termoenergetski iskoristi.
Tjenica - Sanski Most
U podruju Tjenice (Rudnica), 5 km sjeverozapadno od Sanske Ilide, nalaze se dva termalna izvora:
Izvor iz Peine, sa Q = 60 l/s, T = 11 21C,
Boni izvor, sa Q = 0,1 l/s, T = 19,5C.
Temperatura jaeg vrela je ovisna o padavinama, te se ovdje mijeaju tople starije i hladne nove
vode, gdje je udio potonjih oko 90%.
PROSTORNA
OSNOVA

105

Vode izvorita Tjenica su, po svojim fiziko hemijskim osobinama, sline vodama Sanske Ilide.
Voda je sa mineralizacijom od 0,45 g/l, a pri poveanju mineralizacije, poveava se i temperatura, to
implicira pritok dubokih voda.
Jai izvor je djelomino kaptiran i koristi se u vodosnabdijevanju sela Tomina, Kijevo i Luani.
Zanimljivost izvora se ogleda i u injenici da e biti potrebno utvrditi vezu izmeu njih i izvora Sanska
Ilida, tj., da li e dugotrajno iskoritavanje voda Sanske Ilide dovesti do razblaavanja hemizma i
pada temperature ova dva izvora.
Kozica - Sanski Most
Termalni izvori Kozice nalaze se u selu Donja Kozica, koje se nalazi 16 km uzvodno uz rijeku Sanu od
Sanskog Mosta. Na povrini su od oko 1 ha, uz desnu obalu rijeke Kozice, udaljeni 4 km od njenog
ulijevanja u rijeku Sanu. Javlja se 5 izvora: kolski, Tepia, Perilo, Kod tale i Bazen, na razliitim
nadmorskim visinama (224 228 mnv), sa ukupnom izdanosti Q = 4 l/s i temperaturom T = 21,7
25,3 C. Godinje temperaturne oscilacije su 2 3 C. Mineralizacija je oko 350 mg/l, te imaju est
puta niu mineralizaciju od termomineralnih voda Sanske Ilide, koje su udaljene 4 km.
Ove vode su mjeavina dviju voda razliite starosti i temperatura, to ukazuje na sadraj tricija u
vodama.
Tepia voda presuuje 13 dana nakon potpunog samoizljeva buotina SB 2 i SB 3 u Sanskoj Ilidi, a
pojavi se 24 dana nakon zatvaranja ovih buotina. U prirodnom pranjenju, ovi izvori ne presuuju.
Traka Ratela - Biha
Termalni izvor Mlakulja u Trakoj Rateli, nalazi se oko 300 m udaljen od ua rijeke Gatice u rijeku
Koranu. Temperatura mu je T = 20 C i Q = 5 l/s. Vode nisu agresivne, ne korodiraju niti inkrustriraju.
Spore su cirkulacije i vodozamjene, a u akviferu dolazi do mijeanja toplih i hladnih voda.
Niskotermalne su, to se moe pripisati udaljenou od primarnog akvifera i niskom geotermalnu
gradijentu. Mogu se primjenjivati u ribogojstvu i vodosnabdijevanju.
Vedro Polje i Proii - Biha
Izvor Ilida u Vedrom polju, koji se nalazi oko 3 km jugozapadno od Bihaa, javlja se du rasjeda koji
odvaja masiv Pljeevice od ravnine Bihakog bazena. Ovaj izvor izbija pokraj izvora Peina.
Izdanost Ilide je 2,5 l/s, T = 19 20 C, sa mineralizacijom 438 mg/l.
Drugi izvor Panjak, koji je povremeno mjeavina toplih i hladnih voda, je sa neto niom
mineralizacijom od 402 mg/l.
U selu Proii, takoe postoji izvor imena Ilida, sa lijeve strane potoka Dobrenica, sa termalnom
vodom izdanosti Q = 1,5 l/s, te temperaturom T = 20 C i mineralizacijom 500 mg/l.
TERMOMINERALNE VODE
Poznata leita termomineralnih voda Unsko sanskog kantona, nalaze se u Gati i Raiu kod Bihaa,
te Sanskoj Ilidi kod Sanskog Mosta.
PROSTORNA
OSNOVA

106

Gata Biha/Cazin
Termomineralno leite Gata Ilida nalazi se 14 km sjeverozapadno od Bihaa, u selu Gata, uz
ue rijeke Bistrice u Toplice. Ovdje se javljaju izvori i buotine termomineralnih i hladnih voda, na
duini od 1,5 km, u dvije odvojene cjeline.
Istraivanja na ovom lokalitetu su rezultirala izradom osam buotina i 10 eksploatacionih buenih
bunara, od kojih je GB 4 sa hladnom vodom.
Bunari na lokalitetu su: B 1, B 2, B 3, B 4, B 5, B 8, B 9, B 11 i SB 1, a eksploatacione
buotine su G 2 i G 5.
46

Utvrene su rezerve termomineralnih voda:
A rezerve samoizljevi bunara, buotina i izvora
B 2 = 0,5 l/s
B 3 = 2 l/s
B 4 = 0,7 l/s
B 5 = 0,5 l/s
B 9 = 4,0 l/s
B 11 = 2,0 l/s
G-5=0,3 l/s
Izvor Srana, Blatna, Vrua i ivana banja, ukupno 15,5 l/s, T = 29 38 C.

B rezerve samoizljevi bunara, buotina i izvora:
B 1 = 0,8 l/s
G 2 = 1,0 l/s
SB 1 = 3,2 l/s
Izvor kod B 1 = 9 l/s
Ukupno 14 l/s, T = 25- 38 C

C1 rezerve crpljenje uz snienje od 19 m:
B 9 = 8,4 l/s
SB 1 = 8,4 l/s
B 11 = 10,8 l/s
B 3 = 10 l/s
B 5 = 10,8 l/s
B 1 = 9 l/s
Ukupno 66,6 29,5 = 37,1 l/s, T = 30 38 C

C2 rezerve 57,6 l/s, T = 30 38 C (s = 35 m; B 9, B 8, SB 1, B 11, B 5, B -1)
D1 + D2 rezerve 120 l/s

46
Stanje iz 1985.godine
PROSTORNA
OSNOVA

107

Eksploatacione rezerve A + B iznose 29,5 l/s, te se koriste na navedenim objektima, a eksploatacioni
bunari crpljenjem su: B 1, B 2, B 3, B 5, B 8, B 9, B 11 i SB 1.
Iako je izvreno vie mjerenja i buenja, te su dobivene znatne koliine voda u odnosu na izvore, a
buotine B 6, B 7 i B 10 su bile negativne, generalno se moe rei da: nije postignut primarni
akvifer, tj., nije utvrena dubina prostiranja karbonatnog dolomitnog akvifera; nisu zahvaene
optimalne koliine voda, zbog malih dubina veine buotina; koritenje neadekvatnih korodivnih
konstrukcija, dovelo je u opasnost leita.
KVALITET I PRIMJENA VODA
Termomineralne vode ovog leita imaju mineralizaciju 1,1 1,5 g/l, T = 25 38 C,
makrokomponentnog su sastava sa sadrajima halogenida, stroncija i drugih komponenata, koje
imaju terapeutski uinak. Voda je atestirana i verificirana na temelju fiziko hemizma i koliina, te je
definirana njena primjena. Balneoloko terapeutske indikacije ovih voda su: lijeenje kroninih
reumatskih oboljenja, neurolokih bolesti, hroninih ginekolokih bolesti, bolesti lokomotornog
sistema, vaskularnih bolesti, respiratornih organa, psihosomatskih poremeaja, mokranih puteva, a
veoma vane mogu biti i u rehabilitaciji, zdravstvenom turizmu, rekreaciji i sportu.
Mogua je primjena u kupkama, pijenje, inhalacija, peloidi, te njeno termoenergetsko koritenje.
Danas je koritenje voda Gata Ilida neadekvatno u svom kvalitativnom i ljeilinom smislu, iako je
izgraen Rehabilitacioni centar Gata, kojem je potrebna nadopuna sadraja i promjena naina
koritenja voda.
Rai - Biha
Ispod istoimenog brda i sela, s desne strane Une, nasuprot sela Lohovo, na obodu aluviona rijeke Une
i vrstog stijenskog masiva, javlja se termomineralni izvor Ilida ili Svetinja. Izdanosti je Q = 0,1 l/s, T
= 16 19 C. Izvor u vrijeme hidrolokog minimuma presuuje, a u njega ponire potona voda. Nakon
padavina, izvor se opet javlja. Prema nezvaninim informacijama, izvor zimi ima temperaturu od T =
25 C.
Voda je mineralizacije od 1 g/l, te ima genetsku slinost sa leitem Gata. Vjerovatno da se ove vode
izlijevaju u aluvion, tako da voda moe imati veu izdanost i temperatutu u odnosu na onu na izvoru.
Voda je jae radioaktivna Rn = 148 kBg/m
3
(4056 pCi), to je 10 puta vie nego u Proiima i Vedrom
polju, te spada u tri radioaktivne vode u BiH, sa onima u Fojnici i Viegradskoj banji.
Hemizam reflektira cirkulaciju voda kroz evaporite gipsa trijasa, to je slino sa leitem u Gati.
Sanska Ilida Sanski Most
Termomineralno leite Sanska Ilida nalazi se u dolini desne obale rijeke Dane, 13 km uzvodno od
Sanskog Mosta. Izvori i eksploatacioni bunari su udaljeni od rijeke Sane oko 800 m.
Istraivanja su zapoeta jo 1969.godine, a u narednim dekadama su vrena dodatna ispitivanja
geolokih, geofizikih i hidrogeolokih svojstava, to je rezultiralo izradom dva eksploataciona
bunara: SB 2 i SB 3, te su utvrene rezerve:
PROSTORNA
OSNOVA

108

A kategorije
(l/s)
B kategorije
(l/s)
C1 kategorije
(l/s)
A+B+C1 (l/s)
3 40 1-11,1
UKUPNO: - 1 500 000 226 000 1 726 000
TABELA 73 TERMOMINERALNO LEITE SANSKA ILIDA
Procijenjene rezerve C2 = 10 l/s, a D1 + D2 80 l/s.

Eksploatacione rezerve A + B kategorije iznose 43 l/s, te se koriste na bunarima SB 2 Q = 27 l/s, T =
32,1 C, SB 3 Q = 16 l/s, T = 30,4 C.
Vode su artekog karaktera i mogu se koristiti crpljenjem i ugradnjom dubinskih rotodinamikih
pumpi, do 34 m dubine, maksimalnog profila 250 mm, ukoliko doe do snienja preljevnog nivoa.
Vode Sanske Ilide su se koristile u banjske i rekreativne svrhe, u neodgovarajuim objektima, a u
proteklih 20 godina infrastruktura je unitena.
Vode ovog leita su blago alkalne termomineralne vode, sa mineralizacijom oko 2,5 g/l, blago
radioaktivne, sa Sr, Ba, Rb, Li i drugim korisnim mikrokomponentama.
SUMARNI PRIKAZ MINERALNIH SIROVINA UNSKO SANSKOG KANTONA:
TABELA 74 MINERALNE SIROVINE UNSKO SANSKOG KANTONA
Mineralne sirovine
M
e
t
a
l
i
n
e

s
i
r
o
v
i
n
e

Mineral Lokacija/Leite Bilansne
rezerve
Aktivan
M
a
n
g
a
n

Bajraktarevia polje
(Buim)
1 726 000 t Da
Vrnogra I i II 1 060 595 t
Radstovo 2 400 000 t -
Metla 172 557 t -
Boksit Bjelaj - -
Skoaj - -
Otrelj 80 000 t -
Majkii - -
Suvaja i olaja - -
Pritoka-Tihotina-
Trovrh (Grme)
- -
Krnjeua-Bravsko-
Mijaica (Grme)
- -
Vrak-Risovac - -
Jelainovac - -
N
e
m
e
t
a
l
i
n
e

s
i
r
o
v
i
n
e

Barit Crkvine(Velika
Kladua)
34 000 t Ne
Tuf Bojanii (Sanski
Most)
2 100 000 t -
C
i
g
l
a
r
s
k
a

g
l
i
n
a

Kruhari (Sanski Most) 1 587 000 t -
ardaite (Sanski
Most)
7 424 516 t -
Demievci (Sanski
Most)
179 000 t -
okunovo brdo
(oralii,Cazin)
4 519 984 t -
G
i
p
s
Brei (Kulen Vakuf) 7 045 000 t -
Oraac (Kulen Vakuf) 26 749 202 t -
PROSTORNA
OSNOVA

109

Mineralne sirovine
Zaglavice - -
Lonari - -
Rajnovci - -
Lanite - -
Poljane - -
Martin Brod - -
Oraje (Bosanska
Krupa)
- -
Halilovci - -
Tabanovac - -
Vrebevina - -
aueva uma - -
Mahmii - -
Dijelovi - -
Kre (Sanski Most) - -
Suhaa (Sanski Most) - -
Luci Palanka (Sanski
Most)
- -
Biljani (Klju) - -
Ukrasni kamen
Bihacit Maskara (Biha) 1,4 mil m
3
DA
Ruica (Biha) - -
D
o
l
o
m
i
t

Gata (Biha) 516 000 m
3
DA
Dobrenica (Biha) 2 682 000 m
3
DA
Pale (Biha) 263 000 m
3
NE
Lipa (Biha) - -
Dehverua (Cazin) 13 445 000
m
3

DA
iii (Cazin) 445 000 m
3
-
Ostroac (Cazin) 815 000 m
3
-
Pjeskana (Velika
Kladua)
875 000 m
3
DA
Sikirica (Velika
Kladua)
Geol.rez.
1 450 000 m
3

-
Gladno brdo
(Podzvizd-Velika
Kladua)
504 000 m
3
NE
iljkovaa (Velika
Kladua)
- NE
Lupine (Bosanski
Petrovac)
- NE
Glavica (Buim) 398 000 m
3
NE
Zaradostovo (Buim) 392 000 m
3
NE
Topolski brijeg
(Buim)
14 156 120 -
Ilia-do (Bosanska
Krupa)
1 379 000 m
3
-
Zloimenjak (Bosanska
Krupa)
- -
Kosa (Klju) 598 000 m
3
-
Karagaa (Sanski
Most)
- -
Hajrat (Velika Kladua) - -
Potkraj (Luci - -
PROSTORNA
OSNOVA

110

Mineralne sirovine
Palanka;Sanski Most)
Poljane (Klju) 1 462 000 m
3
-
Miljevci (Sanski Most) - -
Kordii (Klju) 1 952 000 m
3
-
Kordii II (Klju) 1 072 000 m
3
-
Breica (Klju) 438 000 m
3
-
Brdo Litica (Sanski
Most)
255 177 -
Bukovaa (Bosanski
Petrovac)
352 238 1163513
Lipnik (Sanski Most) 1 632 491 658332
Ljubijankia brijeg
(Buim)
655 977 284991
Mrcelji-Todorovo
(Velika Kladua)
269 690 57825
Pantoi (Klju) 1 580 000 3277492
Podii i Meudraje
(Biha)
1 006 743 410643
Perna (Bosanska
Krupa)
1 068 381 370209
Pokojska Majna
(Biha)
- -
Sklop (Cazin) 1 166 658 524755
Strane, Sanica (Klju) - -
Vejinac (Velika
Kladua)
- -
Vilenjaa brig (Cazin) - -
Krenjak Pandurica (Velika
Kladua)
5 087 144 m
3
DA
Donja Slapnica (Velika
Kladua)
4 609 769 m
3
-
Pritoka (Biha) - -
Zgon (Klju) 2 468 000 m
3
-
Krkojevci (Sanski
Most)
- -
Krkojevci II (Sanski
Most)
- -
Ivanjska (Bosanska
Otoka)
912 000 m
3
-
Kvarcni
pijesak
Majkii (Kamengrad) 3 223 139 t -
Klanice (Kamengrad) 1 152 020 t -
ipulje (Kamengrad) 180 662 t -
ini kvarc Hasii (Klju) - -
E
n
e
r
g
e
t
s
k
e

s
i
r
o
v
i
n
e

U
g
a
l
j

Sansko-kamengradski
ugljeni bazen
183 838 000 t DA
Cazinsko-traki
ugljeni bazen
2 797 000 t -
T
e
r
m
a
l
n
e
,
m
i
n
e
r
a
l
n
e
,

t
e
r
m
o
m
i
n
e
r
a
l
n
e

v
o
d
e

Mineralne vode
Lokacija Q (l/s) T (C) Mineralizacija
(g/l)
Haani (Sanski
Most)
0,1 - -
PROSTORNA
OSNOVA

111

Mineralne sirovine
Majki Japra
(Sanski Most)
1 28
Arapua - - 1,4
Crveno vrelo i
Srabljivo vrelo
(Brda,Klju)
2 2-3
Bile vode
(Biha)
1 7,5 1,7
Jezero (Biha) 0,5 9 2
Perinovac
(Biha)
10 10 2,5
Koprivna
(Sanski Most)
- -
Termalne vode
Donji umatac
1 (Velika
Kladua)
20 220 0,35
Donji umatac
MKH 1
(Velika Kladua)
20 25-28 0,45
Donji umatac
B 1 (Velika
Kladua)
12,5 22,5 0,45
Tjenica-izvor iz
Peine (Sanski
Most)
60 11-21 0,45
Tjenica-boni
izvor (Sanski
Most)
0,1 19,5 0,45
Kozica (Sanski
Most)
4 21,7-25,3 3,5
Traka Ratela
(Biha)
5 20 -
Vedro polje
(Biha)
2,5 19-20 4,38
Panjak (Biha) - - 4,02
Ilida Proii
(Biha)
1,5 20 5
Termomineralne vode
Lokalitet Eksploatacione
rezerve (l/s)
T (C) Mineralizacija
(g/l)
Gata
(Biha/Cazin)
29,5 25 38 1,1 1,5
Rai (Biha) 0,1 (Q) 16 - 19 1
Sanska Ilida
(Sanski Most)
43 30,4
32,1
2,5

PROSTORNA
OSNOVA

112

EKSPLOATACIONE POVRINE
Prema dostupnim podacima, na podruju Unsko sanskog kantona postoji 66 lokaliteta na kojima se
vri eksploatacija mineralnih sirovina, od ega:
TABELA 75 EKSPLOATACIONE POVRINE
Metaline Nemetaline Energetske Povrina
1 64 1 1,88 km
2

U 2012.godini, dobivena je saglasnost za eksploataciju mangana u Buimu.
Energetske i metaline sirovine se gotovo i ne eksploatiu od zavretka ratnih dejstava, a prema
podacima koji su predstavljeni, oni jo uvijek jesu jak potencijal za razvoj ovog segmenta, o emu e
biti kasnije govora.
1.3.1.4. HIDROLOKI RESURSI

Pristup analizi hidrolokih resursa zasnovani su na stalnim praenjem i mjerenjem hidrolokih veliina
prema postojeoj zakonskoj regulativi FBiH i Unsko-sanskog kantona, direktivama, strategijama, te
drugim domaim i EU dokumentima na osnovu kojih je definisana metodologija naina obrade i
zakljunih parametara.
VODNA I SLIVNA PODRUJA
Vode Unsko-sanskog kantona pripadaju vodnom podruju rijeke Save (vodno podruje Crnog mora),
podslivu Une sa Glinom i Koranom sa povrinom na prostoru FBiH od 5762 km
2(47)
, a ukupnom
povrinom od 9368 km
2
.
Sliv rijeke Save karakterizira nivalno fluvijalni reim prelaznog srednjeevropskog tipa, gdje su najvii
srednji mjeseni vodostaji prisutni u aprilu, maju i junu, a najnii u avgustu i septembru.
Prema godinjoj raspodjeli padavina, prostor je svrstan u sunija podruja, sa 1000 1250 mm/god,
ali padavine su relativno ravnomjerno rasporeene, to povoljno utie na hidrografsku mreu
podruja, odnosno ukupni hidroloki reim.
Unsko sanski kanton obiluje vodotocima, a u vodnom bogatstvu snano utie na ukupne vodne
resurse BiH.
Vodno podruje Unsko-sanskog kantona se moe posmatrati kroz sliv rijeke Save, te kroz pripadajui
podsliv rijeke Une sa Koranom i Glinom.

47
Konzorcij: Zavod za vodoprivredu d.d. Sarajevo, Zavod za vodoprivredu d.o.o. Mostar, Strategija upravljanja vodama
Federacije Bosne i Hercegovine, Sarajevo, april 2010. str.33
PROSTORNA
OSNOVA

113

POVRINSKE VODE

Prema Zakonu o vodama F BiH (Slubene novine F BiH, broj 70/06), povrinske vode oznaavaju sve
kopnene vode, izuzev podzemnih voda, prelazne i obalne morske vode, izuzev morskih voda koje
pripadaju teritorijalnim vodama, te obuhvataju tekue
48
i stajae vode
49
.
Povrinske vode na podruju Unsko-sanskog kantona karaketerie presjecanje granica sa Republikom
Hrvatskom, to zahtjeva usaglaavanje regulative koritenja vodnih resursa na meudravnom nivou
prilikom planiranja.
PODSLIV RIJEKE UNE

Podsliv rijeke Une formiraju rijeke:
Una,
Unac,
Klokot,
Krunica,
Sana.
Rijeka Una drenira sjevernu stranu dinarskog karsta, sa povrinom podsliva na podruju F BiH od P =
5761 km
2
, zajedno sa slivnim podrujem rijeke Sane.
Una izvire na podruju RH, u Zadarskoj upaniji, mjestu Donja Suvaja, u blizini mjesta Srb, na 448
m.n.m., a ulijeva se u Savu kod Jasenovca, na 83 m.n.m., sa duinom glavnog toka od 207 km, dok je
veliina sliva rijeke Une do vodomjerne stanice Biha Kralje oko 3.300 km
2
. Prosjean pad korita na
prostoru opine Biha iznosi 1,45%, dok su najvei padovi u gornjem dijelu toka do Bihaa.
Izvor Une se formira od jakih, izdanih krakih vrela, meu kojima se istiu Suvaja, Velika Netka i Mala
Netka, te koja nizvodno kod mjesta Srb prima vode Srebrenice i manjih pritoka Ljaljnovac, Joevica i
Sredica, te tee prema sjeveru. Najvanije desne pritoke rijeke Une su Unac (kod Martin Broda) ije
su koliine protoka priblino jednake koliinama rijeke Une na sastavku, Krunica (kod Bosanske
Krupe) i Sana (kod Novog Grada) koja je ujedno i najvea pritoka Une
50
, a zatim Mljeanica i
Motanica, dok su najznaajnije lijeve pritoke Klokot (kod Bihaa) i iravac.
51

Rijeka Una ima karakteristian snjeno-kini reim sa niskim ljetnim i visokim proljetnim i jesenjim
protjecajima i, vrlo esto, izuzetno velikim zimskim vodama.
Prvih dvadeset (20) kilometara toka Une pograninog je karaktera. U blizini naselja Melinovac, Una
prelazi na teritorij Bosne i Hercegovine. Na podruju Sisako-moslavake upanije, na dravnoj granici

48
Tekue vode su prirodni vodotoci kao to su bujice, potoci i rijeke, bez obzira na to da li imaju stalan ili povremen
tok...,...obuhvataju i regulisane vodotoke, vodotoke koji su nastali izmjetanjem prirodnog vodotoka ili djeliminim
zahvatanjem voda iz prirodnog vodotoka, ZOV FBiH, Sarajevo 13.11.2006., lan 6 (2) i (3)
49
Stajae vode su obalne morske vode, prirodna jezera, ukljuujui i ona koja povremeno presuuju, bare, movare i druge
prirodne vodne akumulacije, koje imaju stalan ili povremen dotok ili oticaj povrinskih ili podzemnih voda. Stajae vode su i
vodne akumulacije, koje su nastale pregraivanjem tekuih voda ili drugim zahvatima u prostoru. ZOV FBiH, Sarajevo
13.11.2006. lan 6 (4) i (5)
50
Studija o zatiti obala rijeke Une, str.26
51
Akcijski plan zatite gornjeg toka rijeke Une, str.10
PROSTORNA
OSNOVA

114

juno od donjeg Dobretina, Una ponovno postaje pogranina rijeka, u duini od 86 kilometara do
Jasenovca gdje se ulijeva u rijeku Savu.
Una povrinski i podzemno drenira vode iz gornjeg i srednjeg sliva u viu zonu visokog kra, a u
donjem dijelu najprije zonu mezozojskih krenjaka i dolomita, potom centralnu paleozojsku i ofiolitnu
zonu, dok pri uu u Savu, sliv joj se nalazi u unutranjoj flinoj zoni. Gornji i srednji sliv graen je od
karbonatnih karstifikovanih elfovskih kompleksa sa ogranienim povrinskim i izraenijim
podzemnim doticanjem. Sredinji dio sliva pripada sedimentno metamorfnom kompleksu, s
preteno povrinskim dotokom. Sjeverni dijelovi sliva ulaze u sastav molasnog kompleksa sa
ogranienim kapacitetom podzemnog dotoka. Ovakav geotektonski i morfostrukturni plan
predodredio joj je postojei asimetrini unipolarni dendroidno - dijagonalni tip rijene mree. Sliv
pokazuje asimetrinost koja iznosi 74% : 26% u korist desne slivne povrine.
Una je gotovo cijelim uzdunim profilom kaskadna rijeka. Neposredno od vrela Une pojavljuje se prvi
slap visok 10 m. Kod Martin Broda se nalazi najvei unski slap i vodopad, gdje se preko bigrene
preage visoke 54 m, na odsjeku od 100 m, prosjeno prelijeva 63 m
3
/s vode. Ovaj vodopad nosi
naziv Veliki slap, a narod ga zove Bukovi na Uni. Nizvodno od Martin Broda, nalazi se
najatraktivniji slap trbaki buk. Sastoji se iz tri bigrena odsjeka irine 40 m a visine 23,5 m. Do
Bihaa se nalazi jo i Troslap, visine 2,5 m, Dvoslap visine 1,5 m, a nizvodno od Bihaa Kostelski
slapovi, te Slapovi kod Bosanske Krupe i Bosanskog Novog.
52

Na dijelu toku od izvora do Bihaa, Una ima karakteristike planinske rijeke, sa izmjenama strmih
klanaca i kanjona, brojnim brzacima i vodopadima, dok je tok od Bihaa do Bosanskog Novog neto
poloeniji, ali i dalje ima karakter brdske rijeke. Nakon spajanja sa rijekom Sanom, Una postaje
ravniarska rijeka. Kada se radi o temperaturi vode, koja je izuzetno vana fizika karakteristika,
minimalne temperature vode rijeke Une se javljaju u februaru (6,6C), a maksimalne u junu (14,5C).
Jedna od najznaajnijih specifikuma Une su oblici nastali taloenjem sedre: sedrene barijerice
(najbrojniji oblici su visine 0,5 do 1 m), sedreni otoii (razvijeni kod Martin Broda, Kulen Vakufa i
Ripa), tektonski uslovljeni bukovi kod Martin Broda i trbaki buk, peine, posebno peina kod
Martin Broda i sedrene barijere i slapovi (trbaki buk). Kao rezultat visokog sadraja kalcijum
karbonata formirani bukovi, slapovi i jezera iz kojih se voda preljeva iz jednog u drugo su pjenuavi.
Rijeka Unac izvire ispod planine ator na 876 m nadmorske visine. Nakon toka od 62,35 km ulijeva se
u Unu nizvodno od sedrenih slapova kod Martin Broda, na 310 m.n.m. 466 m razlike u visini svrstava
je u rijeku sa planinsko - brdskim obiljejima. Vodom je puni na desetine pritoka i vrela, naroito u
gornjem toku.
Rijeka Klokot izvire u blizini grada Bihaa, u podnoju planinskog masiva Pljeivice, oko 5 km od
samog grada, a predstavlja ujedno najvee vodocrpilite za snabdijevanje stanovnitva Bihaa pitkom
vodom. Na samom izvoru se nalazi ribogojilite koje proizvodi konzumnu kalifornijsku pastrvu. Duina
rijeke je 6 km, prosjena irina od 18 - 22 m, a dubina od 5 7 m. Tee u smjeru zapad istok (Beiraj
i sur., 2002).
Rijeka Krunica izvire u peini u kojoj se skupljaju vode planinskog masiva Grme, u blizini sela
Gudavac u opini Bosanska Krupa. Duine je 6,8 km, prosjene irine 15 - 30 m, a dubine 5 7 m.

52
Studija o zatiti obala rijeke Une, str.30
PROSTORNA
OSNOVA

115

Izvire na 200 m nadmorske visine. Smjer njenog toka je jug sjever, a ulijeva se u Unu u samom
centru Bosanske Krupe, na 140 m nadmorske visine. Jedna od najvanijih hidrografskih karakteristika
je neprestano primanje voda i stabilnost protoka, bez velikih sezonskih kolebanja. (Ajanovi, 1999).
Rijeka Sana izvire u podnoju planine Lisne (kota dna 420,34 m.n.m.), iz ajdarevog, Palolia i Suvog
vrela, tee na sjever do ua rijeke Gomjenice, a zatim skree na zapad. Nakon 139 km toka ulijeva se
u Unu kod Bosanskog Novog (kota dna 114,80 m n.m.). Iz navedenog proizlazi da je prosjean uzduni
pad rijeke Sane 2,20%. Pored spomenute pritoke Gomjenice, znaajne pritoke Sane su Ribnik,
Kijevska rijeka, Kozica i Sanica (najvea pritoka rijeke Sane sa slivnom povrinom od 407m
2
), Dabra,
Bliha, Zdena, Sasina i Majdanua, koja se prostire u okviru centralnog i istonog dijela opine Sanski
Most. Naroito znaajna za sliv Sane je rijeka Bliha na kojoj se nalazi najvei vodopad Unskog sliva,
visok 72 m. (IBG, Programski ured). Prosjena temperatura rijeke Sane je 16,8C, dok prosjeni protok
Sane u Sanskom Mostu iznosi 68,7 m
3
/s .
53

Podsliv rijeke Une je dobro hidroloki izuen, na njoj se nalazi vei broj hidrolokih stanica, na kojima
su vrena dugogodinja mjerenja i ispitivanja vodostaja i mjerenja protoka, to je prikazano u
poglavlju Bilans povrinskih voda.
PODSLIV RIJEKA GLINE I KORANE
Vodotoci koji pripadaju ovom slivnom podruju, u konanici zavravaju u podslivu rijeke Kupe, koja se
nalazi u R Hrvatskoj. Vodotoci Toplica i Mutnica pripadaju podslivu rijeke Korane, a Kladunica i
Glinica podslivu rijeke Gline. Veliina podslivne povrine, koja se nalazi na podruju F BiH, iznosi P =
742 km
2
. Podruje nije hidroloki dobro izueno, pa se i rezultati mjerenja mogu smatrati okvirnima i
iznose Q
srgod
=16 m
3
/s.
54

Podsliv Rijeka Gline i Korane formiraju sljedee rijeke:
Korana,
Glina,
Mutnica,
Toplica,
Kladunica,
Glinica.
Rijeka Glina bogata je vodom, ima mali pad, velik broj meandara, ima niske obale, to ima za
posljedicu da se pri velikim oborinama izliva iz korita i plavi aluvijalne terase, dok je u ljetnim
mjesecima pogodna za kupanje i ostale oblike rekreacije. Desne pritoke rijeke Gline su: Kladunica,
Jukia Jarak, Podzvidska, Drenovaki potok, Poljanski potok i Glinica. Rijeka Glina prihvata vode
Kladunice i Glinice. Slivno podruje rijeke Gline iznosi 291,17km
2
.
55

Rijeka Korana je pogranina, mirna rijeka, irokog i plitkog korita, iji tok jako meandrira, te ima dosta
staraa i mrtvaja. Njeno korito nije dovoljnog kapaciteta da prihvati velike vode koje se izlijevaju i

53
Strateki plan za vode i okolinu sanitaciju opine Sanski Most, 2010, Opina Sanski Most, str.13
54
Strategija upravljanja vodama F BiH, Stanje voda, Povrinske vode, str.47
55
Strategija razvoja opine Velika Kladua za period 2007-2017, 2008, Opina Velika Kladua, str.16
PROSTORNA
OSNOVA

116

plave znaajne povrine poljoprivrednog zemljita uz Koranu i dolinu rijeke Mutnice. Na podruju
opine Cazin Korana je druga po veliini rijeka, nakon Une.
Rijeka Mutnica nastaje od potoka i vrela kod sela Vrela i izvora Kamenica i Crnog vrela ispod sela
Osredka, te je najdua rijeka na podruju opine Cazin sa 19,5 km dugim tokom. Korito rijeke je
poput rijeke Korane nedovoljnog kapaciteta, to ima za posljedicu plavljenje priobalnog zemljita pri
pojavi svakogodinjih velikih voda.
Rijeka Kladunica nastaje od potoka umatice i eine sa slivnim podrujem od 158,2m
2
.
56
Duinom
cijelog toka menadrira, te je karakteriu niske obale, to za posljedicu ima izlijevanje i plavljenje
niskih podruja aluvijalnih terasa pri veim oborinama. Lijeve pritoke Kladunice su: Jankovac,
iljkovaa i Grabarska, a adesne: Crni potok i Kvrkulja, te nekoliko bezimenih potoka i potoia
57
.
Glinica nastaje od aglice i Bunice. Meandrira, naroito u svom donjem toku, ima niske obale, pa se
pri velikim vodama izliva i plavi okolno podruje. Bogata je ribom i pogodna za ribolov. Lijeve pritoke
su joj: Slapnica, Stevia potok i Pecka, a s desne: Stabanda, Prosinja, Bojna i Maarac.
58

BILANS POVRINSKIH VODA

Bilans povrinskih voda Unsko-sanskog kantona prikazan je preko ukupnih koliina voda koje se
formiraju i/ili proteknu preko konkretne teritorije, podijeljen na sopstvene vode
59
i tranzitne vode
60
,
na osnovu ega se daje ocjena sopstvenog vodnog bogatstva.
Studija upravljanja vodama F BiH dala je ocjenu vodnog bogatstva prema slivovima, gdje se za slivno
podruje Une i slivno podruje Gline i Korane, daje sljedea slika:

Slivno / podslivno
podruje
Q
sr.god.
(m
3
/s)
Sopstvene vode Tranzitne vode Ukupne vode
Una 142,5 57 199,5
Glina i Korana 15 15
UKUPNO
157,5 57 214,5
Procentualno 73,43% 26,57% 100%
TABELA 76 - KOLIINE SOPSTVENIH I TRANZITNIH VODA SLIVNIH PODRUJA UNE SA GLINOM I KORANOM
Analogno ocjeni vodnog bogatstva podruja FBiH, proizilaze i parametri za Unsko-sanski kanton koji
su prikazani u sljedeoj tabeli:
Teritorija
Sopstvene vode Broj
stanovnika
(2008.)
Raspoloivo
po stanovniku
(m
3
/st)
Ocjena
vodnog
bogatstva
Q
sr.god.
(m
3
/s)
W (x m
3
)
Unsko-sanski
kanton
157,5 49 669,2 299 825 16 566
Bogata
vodom

56
Hidrologija, dio I, dr.S.Probaska, Institut za vodoprivredu Jaroslav erni, Beograd, Republika Srbija, 2003.godina
57
Ibidem
58
Ibidem
59
Sopstvene vode - Vode koje nastaju ili se pojavljuju na podruju Unsko-sanskog kantona
60
Tranzitne vode Vode koje nastaju na drugom prostoru, u odreenoj koliini i kvalitetu, dotiu prostor Unsko-sanskog
kantona
PROSTORNA
OSNOVA

117

TABELA 77 - OCJENA VODNOG BOGATSTVA PODRUJA UNSKO-SANSKOG KANTONA
Na osnovu literaturnih kriterijuma za ocjenu vodnog bogatstva koji se odnose na bogatstvo
odreenog podruja sopstvenom vodom proizilazi zakljuak da je teritorij Unsko-sanskog kantona
bogat vodom.
Meutim, vodno bogatstvo Unsko sanskog kantona je odreeno pritokama Une, Gline i Korane,
rijekama, potocima koji pripadaju ovim slivovima, pa e se u nastavku ovog teksta pokuati dati
pregled vodnog bogatstva svih veih vodotoka Kantona, sa posebnim osvrtom na opine i uee
vodnog bogatstva na njihovom teritoriju.

Stanica Vodotok
Q
srgod

(m
3
/s)
sr
Q
min

(m
3
/s)
max
Q
1/T
(m
3
/s)g
20 50 100
Martin Brod uzv. Una 23,5 4,97
Drvar Unac 7,7 0,5 213
Rmanj Manastir Unac 29,5 5,6
Martin Brod niz. Una 53,5 10,6 492 534 588
Kulen Vakuf Una 53,6 10,9
Biha Una 90 23,4 780 875 933
Klokot Klokot 14 4,4
Kralje Una 104 27,8
Bosanska Krupa Una 104 27,8
Klju Sana 35,5 6,53 290 341 386
Vrhpolje Sana 42,8 8,48 429
Sanski Most Zdena 1,08 0,24 Max registr. 7,83
Hrustovo Sanica 14,9 1 262
Dabar Dabar 5,5 0,41
Sanski Most Sana 68,9 11 560 675 771
Pobrijeje Bliha 2,92 0,22
TABELA 78 - KARAKTERISTINE VRIJEDNOSTI PROTICAJA NA HIDROLOKIM STANICAMA
U narednoj tabeli prikazani su prosjeni viegodinji protoci Q
sr
, minimalni dnevni protoci razliitih
povratnih razdoblja Q
minp
i 100-godinji maksimalni protoci Q
max100
Une i Unca u karakteristinim
profilima.

Vodotok Profil
P
(km
2
)
Q
sr

(m/s)
Q
minp
(m
3
/s)
Q
max100

Q
min10
Q
min20
Q
min100

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
Una

Unac
Martin Brod uzvodno
MartinBrod nizvodno
Kulen Vakuf
Biha
Rmanj Manastir
820
1459
1564
3429
639
23,5
52,3
55,8
96,0*
28,8
3,43
7,64
8,15
14,0
4,20
3,27
7,27
7,76
13,4
4,01
3,05
6,79
7,25
12,5
3,74
208
464
495
852
255
Klokot Klokot 686 12,8 3,6 2,99 - 137
Dobrenica Ue u rijeku Unu 75 1,6 0,189 0,176 - -
Drobinica Ue u rijeku Unu 38 0,79 0,133 0,093 - -
TABELA 79 - KARAKTERISTINE VRIJEDNOSTI VIEGODINJIH, MINIMALNIH DNEVNIH PROTICAJA RAZLIITIH POVRATNIH RAZDOBLJA
PROSTORNA
OSNOVA

118

U prethodnom pregledu ocjene bogatstva sopstvenim vodama zakljueno je da je prostor Unsko-
sanskog kantona bogat vodom. Kada je u pitanju ukupni bilans raspoloivih koliina vode za podruje
Unsko-sanskog kantona, na osnovu godinjih priliva obnovljivih vodnih resursa, godinjeg rijenog
protoka i godinjeg crpljenja vode, zakljuuje se da je prostor Unsko-sanskog kantona veoma bogat
vodom (tabela br.79).

Vodni resursi
Godinji priliv
obnovljivih vodnih
resursa u m
3

Godinji rijeni protok u m
3
Godinje crpljenje vode u m
3(61)

Ukupno
Po
osobi
Dotok sa
drugih
podruja
Odtok na
druga
podruja
Ukupno
m
3

%
godinjeg
priliva
Po
osobi
Oborinske
vode
6 210 708,00 17 315 - -

32 281
920*

90,0
Rijeka Una
1 649 332,80 4 598
1 649
332,800
3 405
888,000
Rijeka Sana
1 084 838,40 3 024
1 084
838,400
2 166
523,200
Termalne
vode u
koritenju
3 942 000 11 - - 3 942 000 10,9
Ukupno
8 948 821,20 24 948
2 734
171,200
5 572
411,200
36 223 920 0,40 100,9
TABELA 80 - BILANS RASPOLOIVIH KOLIINA VODE ZA PODRUJE UNSKO-SANSKOG KANTONA
Za opu ocjenu vodnih resursa na podruju Kantona neophodno je imati na umu:
da je raspored voda neravnomjeran u prostoru i vremenu,
da su varijacije prosjenih godinjih protoka vodotoka veoma velike,
da na podruju Kantona nema prirodnih jezera,
da cjelokupno podruje vrlo malo akumulira vode u hidrogeolokim izdanima granulirane
poraznosti,
da se na podruju Kantona nalazi desetak karsnih vrela znaajnog kapaciteta i u
najsunijim razdobljima,
rizik od poplava dosta je visok u priobalju mnogih vodotoka u Kantonu.
Hidroloku godina rijeke Une karakteriziraju dva perioda:
Izrazito niskih vodostaja (od juna do oktobra),
Period povienih vodostaja (od novembra do maja) znaajnija odstupanja kao
posljedica otapanja snjenih padavina u aprilu kada se pojavljuje aprilski maksimum.
Specifini prosjeni proticaj Une je 26,29 l/s/km
2
, ili 0,387 l/s po stanovniku, sa maksimalnim
proticajem za povratni period od 100 godina, odnosno 905 m3/s, to rezultira apsolutnim

61
Godinje crpljenje dato na bazi procjene prosjene potronje za Opine Sanski Most, Klju i Biha od 90 m
3
/stanovniku
godinje.
PROSTORNA
OSNOVA

119

vodostajem od 215,8 m u regiji i minimalnim proticajem kod Kralja do 17,8 l/s.
62
Dno Une i njenih
pritoka je kamenito, ljunkovito, pjeskovito ili muljevito, to je rezultat geoloke podloge i brzine toka
rijeke. U mirnijim tokovima brzina iznosi do 3 m/s dok je na slapovima i brzacima tok 1 m/s (Spahi,
1991; JVP, 1994).
Reim proticaja je u skladu sa klimatskim uslovima i sa reimom vodostaja.
Rijeka Sanica u Sanskom Mostu sa 20% od ukupnog sliva rijeke Sane (2008 km
2
) je znaajna u
kontekstu bilanska povrinskih voda uzimajui u obzir da prosjeni godinji proticaj iznosi 68,7 m
3
/s,
to iznosi 2,21 milijarde m
2
vode na godinjem nivou.
U okviru Meunarodnog ekolokog sajma EKOBIS 2013 odranog u septembru 2013. godine u
Bihau, putena je u rad automatska vodomjerna stanica koja e u svakom trenutku prikazivati
informacije o vodostaju rijeke Une, temperaturi vode, zraka i vlanosti zraka. Planirano je da u
dogledno vrijeme vodomjerna stanica prikazuje informacije i o proticaju rijeke.
PODZEMNE VODE
Prema Strategiji upravljanja vodama FBiH teritorija Unsko-sanskog kantona pripada terenu sa
akviferima kavernoznopukotisnke poroznosti i terenu sa akviferima pukotinske poroznosti. Teren sa
akviferima kavernoznopukotinske poroznosti kada je u pitanju vodoobilnost karakterie uglavnom
slobodan hidrauliki menahizam, a prisustvo akvifera ispod lokalne erozione baze mogue je kod svih
hidrogeolokih jedinica ove grupe gdje je dubina karstifikacije sputena ispod iste. Teren sa
akviferima pukotinske poroznosti karakteriu preteno niske transmisibilnosti, veinom niske
produktivnosti i uglavnom malog lokalnog prostranstva, dok je hidrauliki mehanizam akvifera
uglavnom slobodan i rjee pod pritiskom.

R.b
r.
Naziv
vodnog
tijela
Kategorija (m
3
/s) Bilansne
rezerve
m
3
/s
Ukupne
rezerve
A
m
3
/s
B
m
3
/s
C1
m
3
/s
C2
m
3
/s
D1 + D2
m
3
/s
2 Podsliv Une 0,650 0,980 5,14 4,740 2,470 6,770 13,980
3 Podsliv Sane 0,140 0,318 1,980 1,250 1,550 2,438 5,238
Ukupno: 19,218
TABELA 81 - ZBIRNI BILANSI REZERVI PODZEMNIH VODA
Zbirni bilansi rezervi podzemnih voda obuhvatajui slivno podruje Unsko-sanskog kantona, odnosno
sliv Une i Sane, karstno-pukotinskog akvifera su prikazani u Tabeli broj 80. Kategorizacija od A-D
predstavlja stepen istraenosti odreenih podruja, te potencijale rezervih koliina podzemnih voda.
Posebno bogate opine na teritoriji Unsko-sanskog kantona podzemnim vodama su: Biha, Cazin,
Velika Kladua, Bosanska Krupa i Klju.
Najznaajnija ponornica na podruju opine Cazin je Koprivska rijeka. Znaaj podzemnih voda se
odlikuje prije svega sa aspekta vodosnabdijevanja obzirom da su podzemne vode istije od

62
Institut za hidrotehniku graevinskog fakulteta u Sarajevu, 2010, Studija vodosnabdijevanja Opine Biha, Knjiga 2:
Master plan vodosnabdijevanja, sveska 2-1: Pregled postojee situacije, Sarajevo, str.4

PROSTORNA
OSNOVA

120

povrinskih, te da opina raspolae rezervama koje bi mogla obezbijediti vodosnabdijevanje od 700
l/s.
Kao ilustracija, navodi se da na teritoriji opine Velika Kladua glavna nalazita podzemne vode
egzistiraju na lokalitetima:
Kvrkulja i Dabravine cca 350 l/s,
Barake 40 l/s,
Donja Vidovska 100l/s,
Marjanovac 30-40 l/s,
Prevalica 100 l/s,
Vrnogra 100 l/s,
Slapnica, lokalitet Ibriimovac 20-30 l/s.
Potoci ponornice na ovom podruju su:
iroki potok - koji ponire poslije 3,2 km toka,
Potoi - ponornica koja izvire istono od brda Resina,
Ponorac - koji izvire ispod sjevernih padina Gladnog brda,
Potok - ponornica koja izvire ispod Klupa,
Miin bunar - potok koji izvire juno od Oreve luke,
Ponornica - potok koji izvire juno od Gladnog brda,
Panaja - potok ponornica koji izvire istono od Trajnica i vjerovatno ponovo izvire u vie
vrela dajui Vrnogranicu,
Potok - ponornica koja izvire u Gornjoj Vidovskoj.
Na podruju Unsko-sanskog kantona podzemne vode kao i povrinske imaju pluvijalno-nivalni
hidroloki reim, odnosno dobijaju vodu od kie i snijega, te imaju dva maksimalna i dva minimalna
stanja vode tokom godine.
U okviru podzemnih voda kao specifinu kategoriju predstavljaju mineralne, termalne i
termomineralne vode koje su ve obuhvaene u okviru poglavlja Mineralne sirovine ovog
dokumenta.
Na podruju opine Sanski Most pojavljuju se i termomineralne podzemne vode od kojih je
najznaajnije podruje Sanske IIlide koje se nalazi 13 km od grada Sanskog Mosta, uzvodno uz rijeku
Sanu.
AKUMULACIJE
Teritoriju Unsko-sanskog kantona karakterie nekoliko akumulacija od kojih je znaajno spomenuti
hidroloki spomenik prirode Crno Jezero koje se nalazi zapadno od Bosanske Krupe u dolini rijeke
Une. Jezero posjeduje hidroloko, historijsko-memorijalno znaenje i turistiku vrijednost.
Na podruju Opine Buim registrovana su tri manja limnoloka objekta: vjetaka akumulacija,
juno od Barjaktarevia, povrine 2,7 ha, koje se koristi u svrhu sportskog ribolova i rekreacije, kao i
dva manja jezera na prostoru Dobrog Sela, povrine vodnog ogledala 0,21 i 0,15 ha.
PROSTORNA
OSNOVA

121

Jezero Kvrkulje je od izuzetnog znaaja za prostor opine Velika Kladua obzirom da je primarni
snabdjeva podruja sanitarnom vodom za pie.
ZATITA VODA
U posljednjem periodu uraeni su znaajni pomaci na podruju zatite voda na podruju Unsko-
sanskog kantona, naroito kada je u pitanju zakonski okviri. Doneseno je nekoliko odluka o zatiti
izvorita u kojima se definiu zone zatite, te detaljne instrukcije o nainu izgradnje u ovim
podrujima.
Prema Uredbi o graevinama i zahvatima od znaaja za Unsko-sanski kanton, vodne graevine od
znaaja su:
regulacijske i zatitne vodne graevine,
graevina za melioracijsku odvodnju,
graevine za koritenje voda,
graevine za zatitu voda.
Prema Zakonu o nacionalnom parku Una (Slubene novine F BiH, broj 44/08) vei dio podsliva
rijeke Une je proglaen podrujem od znaaja za FBiH, sa ciljem zatite rijeke Une i ouvanja sedrenih
tvorevina, kvaliteta vode, biljnog i ivotinjskog svijeta, te je definisano podruje od 13.500 ha kao
strogo zatien prostor.
Zagaivai vode se dijele na koncentrisane: urbane otpadne vode, industrijske otpadne vode i
otpadne vode sa deponija, te na disperzne: ruralna naselja, poljoprivreda, umarstvo i saobraaj. Na
prostoru Unsko-sanskog kantona u aspektu zatite voda potrebno je obratiti panju na sve oblike
zagaenja obzirom da su prisutni na prostoru teritorije kantona, te da ne postoje ureaji ili
postrojenja za tretman otpadnih voda, to znatno poveava rizik zagaenja. Znaajno je napomenuti
da se u disperzne zagaivae ubrajaju sve urbane i ruralne aglomeracije sa vie od 2000 stanovnika.
Na postoru Unsko-sanskog kantona, to je ujedno i karakteristika prostora FBiH, ruralne i urbane
aglomenracije formirane su od znatno veeg broja stanovnika.
Kada su u pitanju deponije otpada, potrebno je spomenuti posebno deponiju u Bosanskoj Krupi koja
putem procjednih voda koje infiltriraju zagauje povrinske i podzemne vode.

ZAKONSKI OKVIRI DONESENI U ASPEKTU ZATITE IZVORITA VODE ZA PIE

Odluku o zatiti izvorita vode za pie na podruju Bihaa, Klokot i Privilica kojim su definisane
zatitne zone, uslovi isputanja otpadnih voda za postojee objekte, te naini graenja u zonama u
kojima je to dozvoljeno prema Odluci. Ovom odlukom je zahvaen i ponor na lokalitetu deponije
Vujak, te izvori Ostrovica i Toplica.
Odluka o zatiti izvorita na podruju Bihaa obuhvata 6 vodocrpilita i to: Klokot, Privilica, Trebljenik,
Toplica u Klisi, Gata te Ostrovica i Toplica (Slubeni glasnik opine Biha, broj 15/2009, 2.12.2009.
Odluka; Slubeni glasnik opine Biha, broj 10/2012, 9.8.2012., Dopuna Odluke). Za izvorita
PROSTORNA
OSNOVA

122

Ostrovica, Toplica, Klokot i Privilica utvrene su po tri zone sanitarne zatite koje su prikazane i u
sljedeoj tabeli:

Zatitna
zona
Izvorite
Klokot Privilica Ostrovica Toplica
Ia 0,94 ha 0,76 ha 0,56ha 0,40 ha
Ib 45 km
2
6,2 km
2

II 49,5 km
2
31,9 km
2

TABELA 82 ZATITNE ZONE IZVORITA KLOKOT, PRIVILICA, OSTROVICA I TOPLICA
Ia zona najstroeg reima zatite
Ib zona strogog reima zatite
II zona ogranienog reima zatite

Na podruju opine Bosanska Krupa zatiena su izvorita Luke i Ada.
63
Odluke koje su donesene u
svrhu zatite ovih izvorita definiu zatitne zone, nain upravljanja vodama, nain gradnje, te
tretmana otpadnih voda postojeih objekata na ovom podruju.

Zatitna
zona
Izvorite
Luka Ada
Ia 0,18 ha 1,69 ha
Ib 22,2 ha 8,83 ha
II 17,7 ha 8,39 ha
III 4,07 ha 1,08 km
2

TABELA 83 - ZATITNE ZONE IZVORITA LUKA I ADA
Odlukom o zatiti izvorita Zdena na podruju Sanskog Mosta (Slubeni glasnik opine Sanski Most,
broj: 9/09, 6.10.2009. godine), utvrene su zone sanitarne zatite, veliine i granice, te mjere, reimi,
nadzor nad provoenjem, kaznene odredbe i drugo. Utvrene su tri zone sanitarne zatite u skladu
sa Pravilnikom u uslovima za odreivanje zona sanitarne zatite i zatitnih mjera za izvorita voda
(Slubene novine FBiH, broj: 51/02).
U sljedeoj tabeli prikazane su povrine zona sanitarne zatite izvorita Zdena.

Zatitna
zona
Izvorite
Zdena
Ia 550 m
2

Ib 12,14 km
2

II 22 km
2

III 234,34 km
2

TABELA 84 - ZATITNE ZONE IZVORITA ZDENA
Zatitne zone izvorita Smoljana (Slubeni glasnik opine Bosanski Petrovac, 41. Sjednica opinskog
vijea, 30.6.2008. godine), koje se nalazi na podruju Bosanskog Petrovca i sa kojeg se vri

63
Zatita izvorita Luke i Ada, Institut za hidrotehniku, Sarajevo, 2004. godine
PROSTORNA
OSNOVA

123

vodozahvat vode za pie utvene su na osnovu Odluke a na osnovu provedenih istranih radova i
strunog elaborata Instituta za hidrotehniku Graevinskog fakulteta u Sarajevu. Na osnovu Pravilnika
o uslovima za odreivanje zona sanitarne zatite i zatitnih mjera za izvorita voda koje se koriste ili
planiraju da koriste za pie (Slubene novine F BiH, broj: 51/02), izvorite Smoljana spada u vode II
kategorije. Utvrene su tri zone sanitarne zatite sa povrinama prikazanih u sljedeoj tabeli:

Zatitna
zona
Izvorite
Smoljana
Ia 6,25 ha
Ib 1,2 km
2

II 2,9 km
2

III 12,35 km
2

TABELA 85 - ZATITNE ZONE IZVORITA SMOLJANA
Zona Ia obuhvata prostor oko vodozahvatnih oobjekata na glavnom vrelu Smoljana, vrelu Sedra,
vrelu Peina I i II i Crnom vrelu.
Vrelo Sanica koje je kaptirano za potrebe vodosnabdijevanja i regionalnog vodovodnog sistema
Bosanskog Petrovca ima uspostavljene zone sanitarne zatite za sljedee hidrogeoloke i
vodoprivredne objekte:
Izvor Sanica,
Ponor Kapljuh,
Ponor Marjanovia do,
Ponor Ponijeri,
Ponor Stjepanovac,
Ponor Potoci,
Ponor Drini,
Ponor Kozilska slatina.
Utvrene su tri zone sanitarne zatite sa povrinama prikazanim u sljedeoj tabeli:

Zatitna
zona
Izvorite
Sanica
Ib 12,7 km
2

II 51,79 km
2

TABELA 86 - ZATITNE ZONE IZVORITA SANICA
Ia zona sanitarne zatite izvedena je kao fiziko obezbjeenje ianom ogradom i prirodnim
preprekama. Ponori Kapljuh, Marjanovia do, Ponijeri, Stjepanovac, Potoci i Korilska slatina je
uspostavljena na udaljenosti 10 m od vanjskog ruba ponora dok je na ponori Drini upostavljena 50
m od ponora.
Granica Ib izvora Sanica je uspostavljena na udaljenosti od 4500 m od izvora dok je za ponore
Kapljuh, Marjanovia do, Ponijeri, Stjepanovac, Potoci i Kozilska slatina objedinjene u granice fizikog
obezbjeenja na udaljenosti 10 m od ponora.
PROSTORNA
OSNOVA

124

Granica II zatitne zone za ponore Kapljuh, Marjanovia do, Ponijeri, Stjepanovac, Potoci i Kozilska
slatina uspostavljena je tako da formira polukrunu zonu radijusa 300 m dok za ponor Drini granica II
zatitne zone se definie du vodotoka sa minimalnom udaljenosti od 250 m.
Obzirom da se smatra da je izvorite Krunica povezano sa Crnim jezerom u kanjonu Une, izmeu
Bihaa i Bosanske Krupe i da sadre znatne koliine pitke vode, te da je vrelo dublje i ire nego to se
pretpostavljalo, njihova zatita prioritet je u planskom periodu.
Prema LEAP-u Bosanska Krupa pronaene su i istraene, do sada nepoznate galerije neobino velikih
dimenzija - duine 750 metara, koje se sputaju i ispod dubine od 112 metara. irina galerija kree u
rasponu 5 - 20 metara, velike je visine, pa se stie dojam da je Krunica smjetena u jednom velikom
podzemnom, vodom ispunjenom kanjonu.
Na podruju Kantona, definisane su zatitne zone izvorita:

Naziv izvorita Opina
Dabravine Velika Kladua
Zdena Sanski Most
Klokot/Privilica/Toplica/Ostrovica Biha
Okanica Klju
Smoljana Bosanski Petrovac
Luke i Ada Bosanska Krupa
Mutnik/Vignjevci Cazin
Sanica Klju
Mlakulje Biha
Musii Velika Kladua
Stovrela Cazin
Pajia potok Velika Kladua
Pivnice Cazin
Tahirovii Cazin
Kvrkulje/Dabravine I/Dabravine II Velika Kladua
Slapnica Velika Kladua
TABELA 87 - IZVORITA KOJA IMAJU DEFINISANE ZATITNE ZONE
Kada su u pitanju mjere sanitarne zatite i ogranienja u pojedinim zonama koja su definisana
uredbama o zatiti izvorita one su usklaene sa Pravilnikom o uslovima za odreivanje zona
sanitarne zatite i zatitnih mjera za izvorita voda koje se koriste ili planiraju da koriste za pie
(Slubene novine F BiH, broj 51/02).
Na podruju Ia zatitne zone nalazi se i vodozahvatna graevina, te su zabranjene sve aktivnosti koje
nisu u direktnoj vezi sa redovnim radom i odravanjem vodozahvatnih objekata.
Kada je u pitanju Ib zona sanitarne zatite, Odlukama se dozvoljava dalji radi privrednih subjekata koji
su ve izgraeni i rade u skladu sa vaeim propisima na ovom podruju, te se zabranjuje njihovo
proirenje, promjena, proirenje vrste i obima svoje djelatnosti. Takoe, na podruju Ib sanitarne
zatite, odlukom se dozvoljava ostanak ve postojeih stambenih objekata i vikend objekata izgraeih
u skladu sa vaeim propisima, dok se individualni objekti uz stambene objekte za uzgoj stoke i peradi
moraju ukloniti. Monitoring i kontrola zatite izvorita je u nadlenosti lokalnog vodoprirednog
subjekta.
PROSTORNA
OSNOVA

125

ZAKLJUAK
Zatita izvorita i voda na podruju Unsko-sanskog kantona od izuzetnog je znaaja za odriv budui
razvoj. U kontekstu zatite izvorita i voda postojee stanje se svodi na donesene odluke o zatiti koje
do danas ne obuhvataju sva izvorita. Mjere sanitarne zatite i ogranienja u pojedinim zonama, te
aktivnosti koje su definirane odlukama je potrebno provoditi u potpunosti, bez izuzetaka osim onih
definiranih odlukom. Za izvorita koja nisu zatiena potrebno je hitno donijeti odluke, mjere
sanitarne zatite i ogranienja u pojedinim zonama, te mjere sanacije ukoliko su potrebne.
Veoma je vano istai, da je nuno za sva navedena izvorita gdje su zone sanitarne zatite definirane
po starom Pravilniku, izvriti dopunu odnosno preradu postojeih projekata i uskladiti ih sa novim
Pravilnikom o zatitnim zonama iz 2012. godine. To je vano i iz razloga usklaenosti tehnikih i
ekonomskih odnosa, kad su u pitanju zone sanitarne zatite, na relaciji lokalna zajednica -umarstvo-
vodoprivreda, te korisnik odredjenog izvorita .
TABELA 88 IZVORITA UNSKO SANSKOG KANTONA
Naziv izvorita
Opina na kojoj se
nalazi izvorite
Zatieno
Privilica Biha Da
Klokot Biha Da
Ostrovica Biha Da
Crno vrelo Biha Ne
Krunica Bosanska Krupa Ne
Smoljana Bosanski Petrovac Da
Vrelo Sane Ribnik (RS) Ne
Sanica Klju Da
Okanica Klju Da
Koranica Klju Ne
Dabarsko vrelo Sanski Most Ne
Zdena Sanski Most Da
Vignjevia vrelo Cazin Da
Vrelo Cazin Ne
Pajia potok i Voletnjak Cazin Da
Dabravine I Kvrkulje Velika Kladua Da
Dabravine II Velika Kladua Da
Grupa izvorita Velika Kladua Ne
Ada I i II Bosanska Krupa Da
oralia - Ne
Luke I i II Bosanska Krupa Da
Mlakulja Biha Da
Musii Velika Kladua Da
Mutnik Cazin Da
Pivnice Cazin Da
Stovrela Cazin Da
umatac Velika Kladua Ne
Tahirovii Cazin Da
Zidine Bosanska Krupa Ne
Panjak Biha Ne
Ilijia vrelo Biha Ne
Bistrica Ne
egar Biha Ne
Dobrenica Lohovo Ne
PROSTORNA
OSNOVA

126

Peina 1 Vedro polje Ne
Peina Vedro polje Ne
Smiljanovac Biha Ne
Djakulin Loskun Ne
Crno-Nebljusi Ne
Toplica Klisa Da
Draga Kulen Vakuf Ne
Dobrenica Dobrenica Cazin Ne

1.4. KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA

Politika privrednog razvoja do 1992. godine, bila je koncipirana na takav nain, da su pojedina
podruja unutar dananjih granica Kantona imala mnogo izraeniji razvoj, tj., postojala je naglaena
neravnomjernost privrednog razvoja, uz neadekvatno koritenje resursa i potencijala ovog podruja.
Industrija je imala stalnu tendenciju rasta i poveanja zaposlenosti, s tim to niti jedna opina nije bila
specijalizirana za razvoj jedne odreene industrijske grane.
U drutvenom sektoru je bilo zaposleno 96,5% od ukupno zaposlenog stanovnitva, a najbru stopu
rasta zaposlenosti imala je Velika Kladua. Bosanska Krupa je biljeila najniu stopu rasta
zaposlenosti.
Ipak, i pored potekoa i neravnomjernog razvoja opina, na podruju cijelog dananjeg Unsko
sanskog kantona, bile su zastupljene brojne industrijske grane, poput metalne, elektro, hemijske,
tekstilne i grafike industrije, prehrambene proizvodnje, proizvodnje tekstilno sanitetskih
proizvoda, proizvodnje stone hrane itd.
Dananja slika privrednog razvoja govori o promjenama koje su nastupile u svim sferama drutva. U
privrednoj strukturi su zastupljene primarna poljoprivredna proizvodnja i prehrambena industrija,
umarstvo i drvno preraivaka industrija, grafika industrija, metalopreraivaka, energetika i
rudarstvo, industrija graevinskog materijala, tekstilna industrija i proizvodnja sanitetskog materijala,
hemijska industrija, industrija gume i ambalae, ali i tercijarne djelatnosti, poput pedicije, trgovine,
ugostiteljstva i turizma, te ostalih uslunih djelatnosti, koje dobivaju primat pred sekundarnim i
primarnim djelatnostima. Razlozi za takve promjene su vieslojni i ne mogu se samo osloniti na ratna
i postratna previranja i velike gubitke infrastrukture, koja je podravala industriju, o emu e jo biti
govora.
Dolo je do promjene u vlasnikoj strukturi, gdje su velika dravna preduzea privatizirana, manje ili
vie uspjeno, ali to je i vanije, privatni sektor je preuzeo primat nad dravnim.
1.4.1. KRETANJE I STRUKTURA BDP A
Kao zemlju u tranziciji, BiH i sve njene administrativno gospodarske cjeline pogaaju slini
problemi: tranzicija iz ratnog u mirnodopsko funkcioniranje i nastavak predratno zapoete
PROSTORNA
OSNOVA

127

gospodarske tranzicije iz direktivnog gospodarstva sa drutvenim dravnim vlasnitvom na trino
gospodarstvo sa privatnom vlasnikom osnovom.
64

Procesi tranzicije nisu zavreni, a dodatno su optereeni svjetskim gospodarskim potekoama u
posljenjih 5 godina.
Privreda Unsko sanskog kantona, kao i privreda F BiH, posljednjih nekoliko godina ima negativnu
stopu rasta, ako posmatramo opu sliku. U razdoblju od 2009 2012. godine, BDP Unsko sanskog
kantona je smanjen za 1%, dok vrijednost BDP/st svrstava Unsko sanski kanton na posljednje
mjesto kantona u FBiH.

PRILOG 1 KRETANJE BDP A
Dokument Makroekonomski pokazatelji po kantonima za 2012. godinu, koji je izradio Federalni
zavod za programiranje razvoja, najrecentniji je po pitanju podataka i pokazatelja ekonomskog
razvoja. Stoga e se prikaz pojedinih segmenata karakteristika privrednog razvoja Unsko sanskog
kantona uvelike oslanjati njegove podatke i zakljuke.
BDP na podruju Unsko sankog kantona je u 2012. godini iznosio 1 211 345 000 KM, ime je Kanton
uestvovao sa 7,4% u ostvarenom BDP u na podruju F BiH, tj., 4,6% u ukupnom BDP u BIH. BDP
po glavi stanovnika, u 2012. godini iznosio je 4208 KM/st
65
.
Meutim, i dalje je Unsko sanski kanton na posljednjem mjestu kantona u F BiH po razini
ostvarenog BDP a, te je prosjek BDP/stanovniku gotovo 40% nii od onog na razini F BiH i BiH.
66

Posmatrali se odnos BDP a Unsko sanskog kantona, u odnosu na druge kantone F BiH, posebice
Kanton Sarajevo, razlike u bruto proizvodu po stanovniku su veoma izraene.
67

TABELA 89 BDP UNSKO SANSKOG KANTONA
Kanton GDP u mil.KM Stanovnitvo Uee GDP u% Indeks
2012/1998
Prosjena
stopa

64
65
U dokumentu Makroekonomski pokazatelji po opinama, operie se sa podatkom da u Unsko sanskom
kantonu je nastanjeno 287 885 stanovnika, pa je BDP/st iznosio 4208 KM/st. Ako bi se uzeo podatak da u 2012.
godine Unsko sanski kanton ima 299 004 st, onda bi BDP/st bio 4051 KM/st.
66
Nacrt Strategije razvoja Unsko sanskog kantona 2014 2020. godine, str.18
67
Ibidem, str.11
PROSTORNA
OSNOVA

128

1998. 2012. 1998. 2012. 1998. 2012. rasta za
period
1999
2012
Unsko
sanski
kanton
628 1 211 262 365 299
004
68

9,0 7,4 192,83 5,1
Kanton
Sarajevo
1 673 5 922 374 296 440 774 24,0 36,2 339,1 13,0

Ipak, ako u obzir uzmemo period 2008 2012. godine, moe se ustvrditi da je BDP imao uzlaznu
putanju na kantonalnom nivou, ali ipak osjetan pad po pojedinim opinama, posebice Bosanskoj
Krupi i Bosanskom Petrovcu.
TABELA 90 BDP POJEDINIH OPINA UNSKO SANSKOG KANTONA
Opina 2012 2010 2009 2008
BDP(hilja
de KM)
BDP/1
stan.
BDP(hilja
de KM)
BDP/1
stan.
BDP
(hiljade
KM)
BDP/1
stan.
BDP
(hiljade
KM)
BDP/1
stan.
Biha 425 607 6913 400,021 6,519 398,828 6,508 400,609 6,547
Bosanska
Krupa
81 847 2910 76,927 2,741 87,954 3,126 83,693 2,965
Bosanski
Petrovac
32 739 4612 30,771 4,151 48,527 6,384 35,709 4,619
Buim 32 739 1816 30,771 1,718 37,911 2,122 30,13 1,689
Cazin 196 434 3131 184,625 2,954 185,008 2,962 179,66 2,886
Klju 65 478 3399 61,542 3,15 71,273 2,62 54,681 2,766
Sanski
Most
180 065 4095 169,24 3,818 166,81 3,748 158,459 3,545
Velika
Kladua
196 434 4171 184,625 9,948 197,139 4,234 172,965 3,737
UKUPNO 1 211 345 4051
69
1 138 521 3,955 1 193 450 4,142 1 115 905 3,875

Problem svakako predstavlja veliki udio sive ekonomije, to je sluaj na nivou cijele BiH.
Indeks razvijenosti Unsko sanskog kantona je za 22,2% nii od prosjeka F BiH, pa Kanton zauzima
tek osmo mjesto od deset kantona u F BiH.
TABELA 91 INDEKS RAZVIJENOSTI 2012. GODINE
Stopa
zapos
lenos
ti %
Stopa
neza
posle
nosti
%
Broj
uenik
a/1000
st.
BDP po
st. KM
Indeks
odsutn
osti
stanov
nitva
Federacija BiH = 100 Indeks
razvije
nosti
Rang
A* B* C* D* E*
Unsko sanski kanton

68
Uzima se broj stanovnika iz popisa 2013. godine, umanjen za godinji prirataj od 339 st.
69
Brojka dobivena na osnovu preliminarnih rezultata popisa 2013. godine, kako je objanjeno iznad
PROSTORNA
OSNOVA

129

11,0 58,5 133 4208 -16,4 58,9 74,9 100,
4
60,1 92,1 77,3 8
Federacija BiH
18,7 46,8 133, 7001 -15,2 100 100 100 100 100 100
A*-stopa zaposlenosti;B*-stopa nezaposlenosti;C*-broj uenika/1000st;D*-BDP/st(KM);E*-odsutnost
stanovnitva
70

1.4.2. PODUZETNITVO
Na podruju Unsko sanskog kantona u 2013.godini registrovano je ukupno 11 853 privrednih
subjekata, to je 9,56% ukupnog broja registriranih poslovnih subjekata u F BiH odnosno oko 2%
ukupnih privrednih subjekata registriranih na podruju BiH. U 2012.godini, bilo je registrirano 11 985
ili 132 privredna subjekta vie, to ini pad od 1,1%.
Broj preduzea na 1 000 stanovnika u Unsko sanskom kantonu iznosi 42 to je manje od prosjenog
broja preduzea na 1 000 stanovnika na federalnoj razini (54 preduzea na 1 000 stanovnika).
71

Poduzetnitvo je u 2011. godini
72
je, prema kriteriju broja zaposlenih, imalo sljedeu strukturu:
TABELA 92 VELIINSKA STRUKTURA PREDUZEA
Unsko sanski kanton Broj preduzea
Mikro (do 9 zaposlenih) 1193
Mala (10 49 zaposlenih) 512
Srednja (50 250 zaposlenih) 100
Velika (preko 250 zaposlenih) 8
UKUPNO: 1813

Mikro preduzea ine 65% od ukupnog broja registriranih preduzea na podruju Unsko sanskog
kantona. Gotovo sva preduzea pripadaju grupi s prihodima do 10 mil.KM/god.
Pregled registriranih preduzea po broju zaposlenih, u odnosu na opine Kantona, u periodu 2009 -
2011. godine:
TABELA 93 REGISTRIRANA PREDUZEA
Opina 2009 2010 2011

M
i
k
r
o

M
a
l
a

S
r
e
d
n
j
a

V
e
l
i
k
a

M
i
k
r
o

M
a
l
a

S
r
e
d
n
j
a

V
e
l
i
k
a

M
i
k
r
o

M
a
l
a

S
r
e
d
n
j
a

V
e
l
i
k
a

Biha 462 153 29 5 649 464 153 31 5 653 413 155 30 5 603

70
Izvor: Federalni zavod za statistiku; Socioekonomski pokazatelji po opinama F BiH, 2011.

71
Nacrt Strategije razvoja Unsko sanskog kantona, str.21
72
Ne raspolae se recentnijim podacima
PROSTORNA
OSNOVA

130

B.
Krupa
133 50 8 1 192 127 51 8 1 187 100 49 8 1 158
B.Petro
vac
57 18 4 0 79 45 18 4 0 67 42 18 4 0 64
Buim 38 19 7 0 64 37 20 7 0 64 34 19 7 0 60
Cazin 297 110 26 0 433 284 107 25 0 416 273 108 24 0 405
Klju 73 27 1 0 101 71 26 1 0 98 70 26 1 0 97
Sanski
Most
140 71 10 0 221 131 68 11 0 210 116 69 9 0 194
Velika
Kladua
164 68 17 2 251 155 70 17 2 244 145 68 17 2 232
136
4
516 102 8 199
0
131
4
513 104 8 193
9
119
3
512 100 8 181
3

Globalna gospodarska kriza, koja se odraava i na BiH, pa i na Unsko sanski kanton, koji je i prije bio
suoen sa problemima u ovom domenu, utjecali su na odnos novoregistriranih preduzea i onih koja
su u periodu od protekle etiri godine zatvorena.
TABELA 94 ZATVORENA/NOVOOTVORENA PREDUZEA
Novoregistrirana Zatvorena/Odjavljena
2008 2009 2010 2011 2008 2009 2010 2011
Unsko sanski kanton 167 112 123 118 143 108 73 80

Ekonomska kriza odrazila se i na poduzetnitvo, pa je u periodu od 2009. do 2012. godine na
podruju Unsko sanskog kantona ukupno zatvoreno 200 preduzea.
Prema vrsti djelatnosti, najvei broj registriranih pravnih lica u 2012. godini pripadao je djelatnostima
trgovine, popravka motornih vozila i motocikala, te predmeta za vlastitu upotrebu i domainstvo (1
411 ili oko 30%), te ostalim javnim komunalnim i vlastitim uslunim djelatnostima (1 140 ili 23,7%).
Najmanji broj pravnih lica u 2012. godini zabiljeen je u djelatnostima ribarstva (0,1%) i proizvodnje,
snabdijevanja/opskrbe energijom, plinom i vodom (0,3%).
73

TABELA 95 ZASTUPLJENOST DJELATNOSTI
Vrsta djelatnosti Broj pravnih lica
2008 2009 2010 2011 2012
Poljoprivreda, lov i umarstvo 138 146 150 157 154
Ribarstvo 5 5 5 5 5
Vaenje ruda i kamena 22 21 24 24 24
Preraivaka industrija 518 538 551 564 570
Proizvodnja i opskrba
elektrinom energijom, plinom
i vodom
11 13 14 15 15
Graevinarstvo 291 296 293 298 292
Trgovina na veliko i malo i
odravanje
1367 1382 1400 1426 1411
Ugostiteljstvo 119 114 123 130 129

73
PROSTORNA
OSNOVA

131

Vrsta djelatnosti Broj pravnih lica
2008 2009 2010 2011 2012
Transport, skladitenje i
komunikacije
246 246 249 261 262
Finansijsko posredovanje 18 18 19 21 19
Nekretnine, iznajmljivanje i
poslovne usluge
224 234 245 258 274
Javna uprava i odbrana 216 216 217 217 222
Obrazovanje 123 124 119 119 120
Zdravstvo i socijalni rad 155 159 162 171 177
Ostale drutvene, socijalne i
osobne uslune aktivnosti
842 906 980 1072 1140
Djelatnost domainstava 0 0 0 0 0
Eksteritorijalne organizacije i
tijela
0 0 0 0 0
UKUPNO 4295 4418 4551 4738 4814

Prema vrsti djelatnosti koju obavljaju, primijetan je porast pravnih lica u oblasti trgovine na veliko i
malo, drutvenim, socijalnim i osobnim uslunim aktivnostima, te preraivakoj industriji.
1.4.2.1. PODUZETNIKE I RADNE ZONE
Razvoj poduzetnikih zona, u najveoj mjeri, nije bio planski, ve je odgovor na potrebe i potencijale
odreenih podruja. Zone su djelomino opremljene potrebnom infrastrukturom.
Trenutno na podruju Kantona ima 9 poslovnih/radnih/industrijskih zona.
TABELA 96 POSLOVNE/RADNE/INDUSTRIJSKE ZONE
Opina Poslovna zona Povrina (ha) Broj subjekata BGP (m
2
)
Biha Biha 39,2 9
Kamenica I 39,2 8 -
Ripa 20,7 - -
B.Krupa Pilana 17 15 20 000
B.Petrovac Gorinani 10 1 -
B.Petrovac Koluni
74

Buim Varoka rijeka 70,784 - -
Cazin Ratkovac 75 1 16 700
Klju Velagii 26,6 5 2 660
Sanski Most ejkovaa 12 - 51 938

Potencijali zona za razvoj privrede Unsko sanskog kantona su neiskoriteni zbog nepostojanja
strategije za privlaenje investicija i poticajnih mjera za privlaenje poduzetnika u zone. Iznimka je
poslovna zona u Bosanskoj Krupi gdje postoje objekti koji su bili u funkciji preduzea IP-UNA,
KRUPATRANS d.o.o. u steaju i UNA-OM d.o.o. u steaju. Objekte s pripadajuim parcelama otkupila
je opina Bosanska Krupa s drugim pravnim i fizikim licima, pa na podruju zone postoje objekti koji
se mogu sanirati i adaptirati, kao i novi objekti koji su u zavrnoj fazi gradnje ili su ve u funkciji.
75

74
Za ovu poslovnu zonu je uraen regulacioni plan, ali jo uvijek nije dolo do realizacije poslovne zone
75
PROSTORNA
OSNOVA

132

Potencijal za razvoj poslovnih zona, koji bi bili inkubatori privrede, zasigurno se nalaze u brojnim
naputenim vojnim objektima i preduzeima koja su zatvorena, a ija infrastruktura propada. Stotine
hiljada kvadratnih metara preduzea koja su zatvorena ili su u postupku steaja su neiskoriteni, to
je nedopustivo u vremenu kada se globalna strijemljenja u planiranju zemljita usredsreuju na
ouvanje slobodnih povrina, te reciklau ve zauzetog zemljita. Meutim, i uz sve mogunosti
koritenja kapaciteta tzv.brownfielda, svjedoci smo stalnog izuzimanja, najee visokovrijednog
poljoprivrednog ili umskog zemljita, za potrebe gradnje, to je nonsens i sukobljava se sa
preporukama svjetskih organizacija za planiranje prostora.
U narednom periodu, planskim dokumentima nieg reda utvrena je potreba za razvojem dodatnih
povrina namijenjenih poduzetnikim i radnim zonama.
Jedna od zasigurno najinteresantnijih reciklaa e se desiti na podruju nekadanjeg vojnog
aerodroma eljava, koji se moe djelomino tranformirati i u poslovne sadraje, za to postoje
inicijative i na meudravnom nivou, obzirom da je to podruje na kojem se R Hrvatska i BiH moraju
meusobno usaglaavati, a to je i odreeno planom vieg reda.
1.4.3. OBRT
Broj registriranih obrta u Unsko sanskom kanotu, u periodu 2008 2012. godine, kretao se:
TABELA 97 ZASTUPLJENOST DJELATNOSTI U OBRTU
Vrsta djelatnosti Broj obrta
2008 2009 2010 2011 2012
Poljoprivreda, lov i umarstvo 170 168 218 271 264
Ribarstvo 0 0 0 0 0
Preraivaka industrija - 424 472 491 470
elektrinom energijom, plinom
i vodom
424 0 0 0 0
Graevinarstvo 0 291 288 292 267
Trgovina na veliko i malo i
odravanje
288 1107 1105 1107 1015
Ugostiteljstvo 1121 919 922 945 911
Transport, skladitenje i
komunikacije
915 162 162 170 161
Finansijsko posredovanje 166 0 0 0 4
Nekretnine, iznajmljivanje i
poslovne usluge
0 314 323 323 315
Javna uprava i odbrana 308 3 3 3 0
Obrazovanje 3 38 40 42 41
Zdravstvo i socijalni rad 41 62 65 68 70
Ostale drutvene, socijalne i
osobne uslune aktivnosti
58 291 294 295 291
Djelatnost domainstava 298 0 0 0 0
Eksteritorijalne organizacije i
tijela
0 0 0 0 0
UKUPNO 3792 3779 3892 4007 3809

PROSTORNA
OSNOVA

133

Prema vrsti djelatnosti, najvei procenat obrta je zastupljen kroz trgovake, ugostiteljske i zanatske
obrtnike radnje, gdje je krajem 2012. godine, to predstavlja smanjenje od 5% u odnosu na
2011.godinu, 26,64% bilo registrirano za djelatnost trgovine, popravka motornih vozila, motocikla,
predmeta za vlastitu upotrebu i domainstva, te 23,91% u sektoru ugostiteljstva. Slijedi ih
preraivaka industrija, sa 12,34%, poslovanje nekretninama sa 8,27%, te ostale javne komunalne i
vlastite uslune djelatnosti, sa 7,64%.
76

Zatitom i promicanjem interesa obrtnika na podruju Unsko sanskog kantona, bavi se Obrtnika
komora Unsko sanskog kantona. Saradnja s obrtnicima ostvaruje se preko udruenja obrtnika i
privrednika koja postoje u veini opina. Prvo udruenje obrtnika na podruju F BiH osnovano je u
Velikoj Kladui, a na podruju Unsko sanskog kantona udruenja privrednika i obrtnika jo postoje u
opinama Klju, Bosanska Krupa i Sanski Most. Udruenje privrednika u opini Bosanski Petrovac nije
aktivno. Udruenja obrtnika i privrednika ne postoje u Cazinu i Buimu, a u 2013. godini planirano je
osnivanje udruenja obrtnika u Bihau.
77

1.4.4. INVESTICIJE U UNSKO SANSKI KANTON
Ostvarene investicije u 2011. godini su iznosile 82 797 000 KM to je 2,85% ukupno ostvarenih
investicija u F BiH te godine. U odnosu na 2010. godinu, to je pad od 3%.
Sektor Investicije Uee u ukupnim investicijama(%)
Preraivaka industrija 19 705 686 23,8
Trgovina na veliko i malo;popravka
motornih vozila i motocikala, predmeta
za vlastitu upotrebu i domainstvo
17 205 216 20,78
Zdravstveno i socijalno osiguranje 9 745 206 11,77
Ostalo 36 140 890 43,65
UKUPNO: 82 797 000 100
TABELA 98 INVESTICIJE U UNSKO SANSKOM KANTONU
Prema izvoru financiranja, oko 65% investicija u Unsko sanski kanton je isplaeno iz vlastitih
sredstava investitora, 15,8% investicija financirano je iz kredita, a ostatak od priblino 20% financiran
je iz ostalih izvora (udruena sredstva, financijski lizing, sredstva fondova i budeta itd.). U privredi
Unsko sanskog kantona dominiraju mikro preduzea (do 9 zaposlenih) koja ine oko 70% ukupno
registriranih preduzea na podruju Unsko sanskog kantona.
Naime, u 2010. godini, ukupne investicije su iznosile 85 360 000, od ega je 81 933 000 KM ili 96%
sredstava je uloeno u graevinske radove i nabavu strojeva, opreme i transportnih sredstava.
Najvea ulaganja u 2010. godini ostvarena su u djelatnosti trgovine na veliko i malo; popravka
motornih vozila i motocikala, predmeta za vlastitu uporabu i domainstvo (oko 23% ukupnih
investicija), zatim u djelatnosti proizvodnje, snabdijevanja i opskrbe elektrinom energijom, plinom i
vodom (oko 20% ukupnih investicija) i preraivakoj industriji (oko 15% ukupnih investicija).
Iznos isplata za investicije u 2010. godini u Unsko sanskom kantonu bio je 79 126 000 KM ili 2,82%
ukupnog iznosa isplaenog za investicije u 2010. godini na podruju F BiH. Prema izvoru financiranja,
oko 70% investicija u Unsko sanskom kantonu je isplaeno iz vlastitih sredstava investitora, 20%

76
Nacrt Strategije razvoja Unsko sanskog kantona, podaci Federalnog zavoda za statistiku
77
Praktikum 6 Unsko sanskog kantona, podaci dobiveni od Nosioca pripreme Plana; Nacrt Strategije razvoja
Unsko sanskog kantona, 2014-2020, str.24
PROSTORNA
OSNOVA

134

investicija financirano je iz kredita, a ostatak od priblino 10% financiran je iz ostalih izvora (udruena
sredstva, financijski lizing itd.).
78

TABELA 99 OSTVARENE INVESTICIJE U NOVA STALNA SREDSTVA PO NAMJENI ULAGANJA I TEHNIKOJ STRUKTURI (PRINCIP ISTIH
DJELATNOSTI)
Namjena
ulaganja
Materijalna sredstva Nematerijalna
sredstva
Trokovi
prijenosa
vlasnitva
Graevinski
radovi
Strojevi,oprema
i transportna
sredstva
Ostala
materijalna
stalna
sredstva
Ukupno (mil
KM)
85 360 49 893 32 040 1 810 1 389 229
Pravna lica 82 877 49 414 31 578 268 1 389 229
Poljoprivreda,
lov i umarstvo
1 820 1 016 546 244 14 0
Ribarstvo 69 64 4 0 0 0
Vaenje ruda i
kamena
108 0 70 0 38 0
Preraivaka
industrija
12 442 3 723 8 440 12 246 22
Proizvodnja i
opskrba
elektrinom
energijom,
plinom i vodom
16 896 11 836 5 057 0 3 0
Graevinarstvo 8 855 5 901 2 799 0 155 1
Trgovina na
veliko i malo i
odravanje
19 469 12 415 6 716 2 161 201
Ugostiteljstvo 156 10 142 0 0 4
Transport,
skladitenje i
komunikacije
4 212 2 193 2 018 0 0 1
Finansijsko
posredovanje
1 099 870 220 0 9 0
Nekretnine,
iznajmljivanje i
poslovne usluge
0 0 0 0 0 0
Dravna uprava
i odbrana
4 960 2 528 1 922 0 510 1
Obrazovanje 2 630 2 120 409 0 101 0
Zdravstveni i
socijalni rad
1 756 892 855 0 10 0
Ostale javne,
komunalne,
drutvene i
vlastite uslune
djelatnosti
2 701 631 1 937 10 124 0
Poljoprivredna
gazdinstva
2 483 479 462 1 542 0 0

78
PROSTORNA
OSNOVA

135

TABELA 100 OSTVARENE INVESTICIJE PO DJELATNOSTIMA INVESTITORA (ORGANIZACIONI PRISTUP)
Djelatnost
investitora
2008 2009 2010
Pravna lica 201 698 104 954 76 643
Poljoprivreda, lov i
umarstvo
4 035 3 779 2 280
Ribarstvo 1 091 221 107
Vaenje ruda i
kamena
1 792 331 248
Preraivaka
industrija
40 929 19 354 16 936
elektrinom
energijom, plinom i
vodom
3 545 1 557 1 672
Graevinarstvo 13 842 6 604 6 000
Trgovina na veliko i
malo i odravanje
95 221 25 547 20 849
Ugostiteljstvo 600 163 237
Transport,
skladitenje i
komunikacije
5 187 3 086 2 636
Finansijsko
posredovanje
900 1 054 1 280
Nekretnine,
iznajmljivanje i
poslovne usluge
14 655 24 239 8 878
Dravna uprava i
odbrana
7 075 11 263 8 965
Obrazovanje 6 387 1 703 2 675
Zdravstveni i socijalni
rad
3 410 3 822 1 864
Ostale javne,
komunalne,
drutvene i vlastite
uslune djelatnosti
3 029 2 230 2 013
Poljoprivredna
gazdinstva
2 976 2 333 2 483
Ukupno 406 372 212 240 155 766

Nivo ulaganja investicija po stanovniku Unsko sanskog kantona, u periodu 2002 2007. godine
iznosio je 41,3%, a prosjek ostvarenih investicija po stanovniku u istom periodu iznosio je 385,9 KM.
Prema podacima PP F BiH, Prostorna osnova, Karakteristike privrednog razvoja, Unsko sanski
kanton je u navedenom periodu imao najnia ulaganja u Federaciji, i to 55,6% nia od federalnog
prosjeka.
Dobar dio objanjenja ovakvim kretanjima moe se nai u injenici da se najvei dio investicija
ulagao u obnavljanje i rekonstrukciju predratnih kapaciteta koji se nalaze u sjeditima razvijenijih
kantona, a manje u potpuno nove kapacitete. Tu su jo ulaganja u velike trgovake centre,
graevinarstvo i takozvane neprivredne objekte koji su, takoe, dominantno locirani u sjeditima
PROSTORNA
OSNOVA

136

najveih gradova u kantonima, osobito u Sarajevu kao glavnom administrativnom i gospodarskom
centru drave i FBiH.
Pa ipak, ovako velike razlike u intenzitetu investicija po kantonima neodrive su i sigurno su ozbiljno
ogranienje dinaminijem ukupnom razvoju Federacije i znatno racionalnijem koritenju ogranienog
prostora kojim raspolae, pa i jaanju konkurentske sposobnosti privrede FBiH. Uvid u te
karakteristike FBiH ostvariemo analizom Izvozno-uvoznih tokova.
79

1.4.5. SPOLJNO TRGOVINSKA RAZMJENA
U periodu 1999 2008. godine, izvoz u FBiH je porastao za 4,8 puta, tj., 19,1%/godinje, pa je sa
poetnih 950 miliona u 1999. godini, porastao na vie od 4,5 milijarde u 2008. godini.
Najvei doprinos tomu je dala preraivaka industrija, koja uestvuje u ukupnom izvozu F BiH sa
92,8%.
Kada govorimo u ukupnom uvozu, situacija je slina, pa preraivaka industrija opet uestvuje sa
89,3% ili vie od 10 milijardi u 2008. godini.
Vidljivo je da F BiH, pa i cijela BiH, i dalje ima viestruko vei uvoz nego izvoz, pa je izvozom pokriveno
tek oko 40% uvoza, to je i sluaj u Unsko sanskom kantonu.
Saldo vanjskotrgovinske bilance u periodu 2009 2012. godine, varira oko 88 miliona KM u Kantonu,
a privreda u tim aktivnostima ima mali udio. U 2011. godini, Unsko sanski kanton je sudjelovao sa
2,79% u ukupnom uvozu roba u F BiH, te sa 3,63% u ostvarenom robnom izvozu.
TABELA 101 IZVOZ I UVOZ SA PODRUJA KANTONA(KM) U 2012. GODINE
Opina Vrijednost (KM) Uee (%) Pokrivenost uvoza
izvozom (%)
Trgovinski bilans
(deficit) Izvoz Uvoz Izvoz Uvoz
Biha 59 753 116 107 1,14 1,16 51,46 -56 354
B.Krupa 28 757 20 617 0,55 0,21 139,48 8 140
B.Petrovac 22 719 17 942 0,43 0,18 126,62 4 777
Buim 3 990 1 639 0,08 0,02 243,46 2 351
Cazin 25 361 68 870 0,48 0,69 36,82 - 43 509
Klju 4 485 3 814 0,09 0,04 117,59 671
S.Most 19 757 15 634 0,38 0,16 126,37 4 123
V.Kladua 23 605 36 338 0,45 0,36 64,96 -12 733
Unsko
sanski
kanton
188 427 280 960 3,59 2,82 67,07 -92 533

U strukturi ostvarenog izvoza, priblino 97% izvoza s podruja Unsko sanskog kantona su inile robe
iz djelatnosti preraivake industrije, i to proizvodi iz metalopreraivake i drvne industrije. Sve
ostale djelatnosti su sudjelovale u ukupnom izvozu sa svega 3%. Prisutno je usporavanje rasta
izvoznih aktivnosti to je posljedica utjecaja globalne ekonomske krize, oteanog pristupa izvorima
financiranja te potekoa u naplati dospjelih potraivanja. Procjenjuje se da izvoznih preduzea na

79
Prostorna osnova PP F BiH, str.123
PROSTORNA
OSNOVA

137

podruju Unsko sanskog kantona ima 66, od ega je oko polovica registrirana na podruju opine
Cazin.
80

TABELA 102 IZVOZ PO PODRUJIMA KLASIFIKACIJE DJELATNOSTI
Unsko sanski kanton Izvoz (000 KM) Uvoz (000 KM)
2008 2009 2010 2011 2008 2009 2010 2011
Poljoprivreda,umarstvo i
ribarstvo
14 265
983
14 796
529
21 927
297
21 841
365
7 708
161
6 961
257
7 275
471
7 765
457
Vaenje ruda i kamena 317 714 587 327 598 584 1 007
919
376 198 469 232 412 542 342 356
Preraivaka industrija 168 235
623
138 126
157
149 799
322
161 505
734
313 498
601
237 407
301
252 518
753
275 605
837
Opskrba vodom;uklanjanje
otpadnih voda,
gospodarenje otpadom, te
djelatnosti sanacije okolia
6 524
511
5 176
103
11 859
054
11 599
260
236 547 486 000 445 002 275 634
Informacije i komunikacije 58 112 60 373 48 626 18 450 128 598 302 886 73 714 438 653
Strune znanstvene i
tehnike djelatnosti
0 0 0 0 317 403 931 37 262
Umjetnost, zabava i
rekreacija
0 0 0 0 13 203 0 0 4 526
Nerazvrstano po
kategorijama
2 390
830
167 340 0 0 8 208
296
479 931 0 0
UKUPNO 191 792
773
158 913
829
184 232
883
195 972
728
321 961
625
245 107
010
260 726
413
284 469
725

TABELA 103 IZVOZ I UVOZ PO SEKTORIMA STANDARDNE MEUNARODNE TRGOVINSKE KLASIFIKACIJE
2008 2009 2010 2011 2008 2009 2010 2011
Hrana i ive ivotinje 7 161
142
10 641
012
10 005
443
10 480
795
20 965
250
17 673
210
19 482
782
24 379
570
Pie i duhan 392 235 3 254
083
2 755
878
2 804
382
3 471
202
2 970
386
2 575
774
3 353
869
Sirove materije nejestive,
osim goriva
45 075
516
28 713
050
50 138
355
49 400
044
5 063
036
3 975
402
9 061
488
5 078
967
Mineralna goriva, maziva i
srodni proizvodi
1 729 12 308 21 648 540 339 12 915
064
10 673
501
11 277
798
13 509
842
Masti i ulja ivotinjskog i
biljnog porijekla
0 0 0 0 490 623 79 682 30 781 33 843
Kemijski proizvodi 12 200
905
9 198
851
9 305
545
13 502
187
49 545
032
43 877
791
49 457
500
54 780
935
Proizvodi razvrstani prema
materijalu
25 880
975
25 542
926
23 238
052
24 617
780
116 718
876
84 746
706
93 296
256
98 087
238
Maine i transportna
sredstva
68 965
043
50 913
268
54 468
507
61 797
659
83 555
882
52 642
285
41 652
392
54 999
781
Razni gotovi proizvodi 32 115
227
30 632
263
34 299
454
32 829
543
37 444
956
29 468
048
33 891
641
30 245
680
Proizvodi transakcije d.n. 0 6 068 0 0 0 0 0 0
Nerasporeeno 0 0 0 0 0 0 0 0
UKUPNO 191 792 158 913 184 232 195 972 330 169 246 107 260 726 284 469

80
PROSTORNA
OSNOVA

138

2008 2009 2010 2011 2008 2009 2010 2011
772 829 82 729 921 011 412 725

Prema zemlji porijekla, najvie se u 2012. godini uvozilo iz Slovenije, Italije, Njemake, Hrvatske i
Kine, a izvozilo u Italiju, Sloveniju, Njemaku, Hrvatsku i Austriju.
Najznaajniji izvoznici na podruju Unsko sanskog kantona su:
Naziv Djelatnost Vrsta proizvoda/usluge
RIZ Krajina d.o.o. Ribarstvo Gotovi proizvodi
ENERGO TU Trgovina Oprema
Bihaka pivovara Preraivaka industrija Pivo, voda, Orangina
Urije GP d.o.o. Proizvodnja elemenata od plastinih masa Kasete za iglliaste tampae Olivetti
BRZI d.o.o. Proizvodnja rezane grae Bukovi elementi, daska
TABELA 104 NAJZNAAJNIJI IZVOZNICI UNSKO SANSKOG KANTONA
Generalno posmatrajui stanje privrednog razvoja, mogu se uspostaviti Osnovni indikatori razvoja
Unsko-sanskog kantona u 2012. godini:

Elementi Unsko sanski kanton Uee u FBiH (%)
2010 2011 2012 2010 2011 2012
Povrina (km
2
) 4 293 4 293 4 293 15,8 15,8 15,8
Stanovnitvo (u 000) 288 288 288 12,3 12,3 12,3
Gustina naseljenosti 69,8 69,8 69,8 7,8 7,8 7,8
Prosjean broj zaposlenih 33 067 32 594 31 683 7,5 7,4 7,2
Broj nezaposlenih 40 945 42 726 44 734 11,2 11,5 11,6
Radna snaga broj 74 012 75 320 76 417 9,2 9,3 9,3
GDP (u milionima KM) 1 177 1 213 1 211 7,4 7,4 7,4
Investicije (u milionima KM) 92 92 92 3,3 3,2 3,2
Stepen investiranja (%) 7,8 7,6 7,6 44,6 43,4 43,4
Stepen zaposlenosti (%) 11,5 11,3 11,0 61,2 60,1 58,8
Stepen nezaposlenosti (%) 55,3 56,7 58,5 121,8 124,0 125,0
GDP po stanovniku (KM) 4 067 4 212 4 208 60,1 60,1 60,1
Izvoz robe (u milionima KM) 184 197 188 3,9 3,6 3,6
Uvoz robe (u milionima KM) 261 285 281 2,9 2,8 2,8
Stepen pokrivenosti uvoz/izvoz (%) 70,5 69,1 67,1 132,5 129,6 127,6
Fiziki obim industrije (indeksi) 105,8 93,7 95,0 3,3 3,0 2,9
Prosjena plata (KM) 753 770 776 93,7 94,0 93,5
TABELA 105 OSNOVNI INDIKATORI RAZVOJA U 2012. GODINI U UNSKO SANSKOM KANTONU
1.4.6. KRETANJA NA TRITU RADA
Broj zaposlenih osoba u Unsko sanskom kantonu u 2012. godini je bio 31 683 osobe to ini 7,24%
ukupnog broja zaposlenih osoba na podruju Federacije BiH. U 2012. godini na podruju F BiH i
Unsko sanskog kantona je zabiljeen pad zaposlenosti u odnosu na 2011. godinu, i to za 0,77% na
federalnoj razini, odnosno, 2,79% na razini Unsko sanskog kantona. Prosjena stopa zaposlenosti
Unsko sanskom kantonu u periodu od 2009 2013. godine iznosi priblino 45%, to je za oko 10%
manje u odnosu na prosjenu stopu zaposlenosti F BiH u navedenom periodu (54,5%).
PROSTORNA
OSNOVA

139

Podaci o zaposlenosti ne odraavaju stvarno stanje, jer ne uzimaju u obzir velik broj zaposlenih osoba
s podruja Unsko sanskog kantona, koje su na radu u inostranstvu. Iako nisu provedene potrebne
analize, procjenjuje se da veliki broj radnika u inostranstvu jesu radnici deficitarnih tehnikih
zanimanja.
Procjenjuje se i da postoji znaajan broj ljudi koji su zaposleni izvan sistema, na crno te njihov broj
nije dio statistikih evidencija o ukupnom broju zaposlenih.
TABELA 106 STOPA ZAPOSLENOSTI UNSKO SANSKOG KANTONA
Broj stanovnika
81
Broj zaposlenih Radno sposobno
stanovnitvo
Aktivno
stanovnitvo
Stopa zaposlenosti
2010 2011 2012 2010 2011 2012 2010 2011 2012 2010 2011 2012 2010 2011 2012
287
869
287
835
287
885
82

33
067
32
594
31
683
199
292
199
323
201
319
74
021
75
320
76
417
44,7 43,3 41,5

Stopa zaposlenosti uvelike varira u odnosu na opine Kantona, a u 2012. godini, kretanja su bila
slijedea:
TABELA 107 STOPA ZAPOSLENOSTI PO OPINAMA U 2012. GODINI
Opina Broj
stanovnika
83

Broj
zaposlenih
Radno
sposobno
stanovnitv
o
Aktivno
stanovnitv
o
Stopa zaposlenosti
Stanovnitv
o
Radno
sposobno
Aktivno
stanovnitv
o
Biha 61 564 11 877 42 575 21 923 19,3 27,9 54,2
Bosanska
Krupa
28 123 2 804 18 764 7 710 10,0 14,9 36,4
Bosanski
Petrovac
7 099 1 048 4 014 2 182 14,8 26,1 48,0
Buim 18 030 1 181 11 950 4 777 6,6 9,9 24,7
Cazin 62 741 5 297 44 534 15 626 8,4 11,9 33,9
Klju 19 263 1 518 14 187 4 042 7,9 10,7 37,6
Sanski Most 43 969 3 610 31 969 7 969 8,2 11,3 45,3
Velika
Kladua
47 096 4 348 33 326 12 188 9,2 13,0 35,7

Prema stepenu obrazovanja, u ukupnom broju zaposlenih u Unsko sanskom kantonu,
najzastupljenije su osobe sa srednjom strunom spremom (46,57%), zatim s visokom ili viom
strunom spremom (28,56%), dok ostatak ini nie obrazovana radna snaga (24,87%). Najvei udio
zaposlenih s visokom, odnosno viom strunom spremom na podruju Unsko sanskog kantona
imaju opine Biha (34, 94%), Cazin (18,44%) i Velika Kladua (14,82%).
84

81
Procjena Federalnog zavoda za statistiku,2013. godine
82
Podaci prije popisa stanovnitva 2013. godine
83
Makroekonomski pokazatelji po kantonima,2013. godine
84
PROSTORNA
OSNOVA

140

Prosjena neto plata u Unsko sanskom kantonu iznosi 775,84 KM u 2012. godini, to je za 6,5%
manje od prosjeka F BiH. Razlike u prosjenoj neto plati po opinama su takoe izraene, pa variraju i
vie od dvije stotine maraka.
TABELA 108 ZAPOSLENOST I PLATE PO OPINAMA
Opina Prosjean broj zaposlenih Prosjena neto plata
2010 2011 2012 2010 2011 2012
Biha 12 077 12 032 11 877 857,48 882,68 887,15
Bosanska Krupa 2 790 2 875 2 804 724,52 734,57 750,50
Bosanski Petrovac 1 054 1 026 1 048 624,56 650,13 708,83
Buim 1 382 1 378 1 181 680,81 687,23 703,85
Cazin 5 635 5 560 5 297 664,14 683,50 676,21
Klju 1 556 1 514 1 518 689,20 708,81 710,52
S. Most 4 001 3 756 3 610 688,58 694,47 708,91
V.Kladua 4 572 4 473 4 348 689,32 692,37 679,34
Ukupno 33 067 32 594 31 683 752,86 769,96 775,84

U 2012. godini na podruju Unsko sanskog kantona preko polovice ukupnog broja zaposlenih osoba
je bilo zaposleno u sektorima trgovine (20,26%), preraivake industrije (14,71%), obrazovanja
(13,32%) i javne uprave (10,50%).
TABELA 109 ZAPOSLENE OSOBE NA PODRUJU UNSKO SANSKOG KANTONA PREMA KLASIFIKACIJI DJELATNOSTI
Djelatnost 2008 2009 2010 2011 2012
Poljoprivreda, lov i
umarstvo
1 189 1 091 1 128 1 151 1 074
Ribarstvo 50 55 50 48 47
Preraivaka industrija 7 053 5 680 5 463 5 302 4 972
Proizvodnja,
snabdijevanje, opskrba
el.en.,plinom i vodom
865 880 905 904
Graevinarstvo 2 489 2 357 897 1 956 1 829
Trgovina 6 922 6 588 2 097 6 870 6 600
Ugostiteljstvo 1 957 1 902 1 871 1 753 1 644
Prijevoz, skladitenje i
veze
1 687 1 663 1 644 1 607 1 582
Finansije i finansijsko
posredovanje
707 733 676 654 624
Poslovanje
nekretninama,
iznajmljivanje i poslovne
djelatnosti
901 889 918 919 986
Dravna uprava i
odbrana
3 345 3 273 3 246 3 306 3 328
Obrazovanje 3 871 3 950 4 019 4 085 4 216
Zdravstvena i socijalna
skrb
2 358 2 354 2 401 2 441 2 419
Ostale javne,
komunalne, drutvene i
vlastite uslune
djelatnsoti
1 018 1 027 1 093 1 098 1 096
Nerasporeeno 67 211 398 368 235
UKUPNO 34 634 32 794 33 067 32 594 31 683
PROSTORNA
OSNOVA

141

Vidljiv je pad zaposlenosti po pojedinim djelatnostima u periodu od 2008. godine, pa na ovamo, to
je posljedica globalne ekonomske krize, koja se odrazila i na ionako krhko stanje na tritu rada BiH.
Tako se nezaposlenost, kao jedan od najveih gospodarskih problema Unsko sanskog kantona,
izrazito poveava, te je po procjenama, u 2012. godini u Unsko sanskom kantonu bilo 44 734
nezaposlene osobe, to ini 11,6% nezaposlenih osoba na entitetskom, a 8,12% na dravnom nivou.
Najvei broj nezaposlenih imaju opine Cazin (23%), Biha(22,6%), te Velika Kladua (17,4%).
Ukupno je u periodu od 2008 2012. godine, 2 951 lice manje ima zaposlenje. Najvei pad
zaposlenosti biljei preraivaka industrija, sa 2 081 licem ili ak 70% od ukupnog pada zaposlenosti.
Slijede prevoz, skladitenje i veze, graevinarstvo, trgovina i ugostiteljstvo, dok se poveao broj
zaposlenih u obrazovanju, javnim, komunalnim, drutvenim i vlastitim uslunim djelatnostima,
zdravstvenoj i socijalnoj skrbi, proizvodnji, snabdijevanju i opskrbi plinom i elektrinom energijom.
Stopa registrirane nezaposlenosti u Kantonu je u 2012. godini bila 58,33%, to Unsko sanski kanton
svrstava na vodee mjesto po ovom negativnom faktoru u F BiH.
Ove nezavidne brojke govore o teini stanja zaposlenosti, tj., nezaposlenosti Kantona, to treba biti
jedan od prioriteta u rjeavanju svih nivoa planiranja i provoenja planova u stvarnost.
TABELA 110 NEZAPOSLENE OSOBE U PERIODU 2009 2012.GODINE
Unsko sanski kanton
2009 2010 2011 2012
38 849 40 954 42 737 44 734

Unutar samih opina postoje velike razlike u broju zaposlenih osoba. U 2012. godini, a prema
podacima Federalnog zavoda za statistiku, te publikacije Unsko sanski kanton u brojkama, Sarajevo
2013. odine, kretanja na tritu rada pojedinih opina su bila:
TABELA 111 NEZAPOSLENE OSOBE UNSKO SANSKOG KANTONA, PREMA STEPENU STRUNOG OBRAZOVANJA, U 2012.GODINI
Opina Stepen strunog obrazovanja
VSS VS SSS NSS VKV KV PKV NKV
Biha 10 046 854 252 2440 35 59 2 827 528 3 051
Bosanska
Krupa
4 906 234 63 1118 15 18 1 367 184 1 907
Bosanski
Petrovac
1 134 40 17 248 - 6 426 21 376
Buim 3 596 97 49 506 - 4 898 134 1 908
Cazin 10 329 354 103 1856 - 21 3 330 279 4 386
Klju 2 524 62 27 423 2 11 970 80 949
Sanski
Most
4 359 132 33 809 1 64 1 641 152 1 527
Velika
Kladua
7 840 150 38 1198 30 10 2 203 259 3 952

PROSTORNA
OSNOVA

142

TABELA 112 NEZAPOSLENE ENSKE OSOBE PREMA OBRAZOVNOJ STRUKTURI U 2012. GODINI U UNSKO SANSKOM KANTONU
Opina Stepen i struktura strunog obrazovanja ena
VSS VS SSS NSS VKV KV PKV NKV
Biha 5 212 570 166 1 415 32 9 1 128 163 1 729
B.Krupa 2 212 158 42 646 15 1 444 47 859
B.Petrov. 574 27 9 148 - - 204 13 173
Buim 1 555 67 30 261 - - 317 26 854
Cazin 4 695 244 58 1 074 - 3 1 232 76 2 008
Klju 1 176 41 17 243 2 5 411 12 445
S.Most 2 021 88 22 488 1 5 655 32 730
V.Kladu. 3 980 92 19 791 30 4 876 55 2 113

Prema obrazovnoj strukturi, najvei udio nezaposlenih osoba je nisko obrazovana radna snaga, sa
40% od ukupnog broja nezaposlenih. Visokoobrazovana nezaposlena radna snaga ini 3,45% od
ukupno nezaposlenih osoba, to je manje od federalnog prosjeka.
TABELA 113 NEZAPOSLENE OSOBE PREMA STAROSNOJ STRUKTURI U 2012. GODINI NA NIVOU UNSKO SANSKOG KANTONA
Starost Broj nezaposlenih osoba Uee (%)
15 19 2 604 5,82
20 24 7 063 15,79
25 29 6 384 14,27
30 34 5 359 11,98
35 39 5 435 12,15
40 44 5 216 11,66
45 49 4 840 10,82
50 54 4 102 9,17
55 59 2 702 6,04
Vie od 60 908 2,03
44 734 100

Visok procenat nezaposlenosti mladih od 15 24 godine, koji iznosi 21,61%, te jo alarmantniji
procenat nezaposlenih u dobi od 25 49 godina koja je 60,88%, to ini i okosnicu radno sposobnog
stanovnitva, govori o teini situacije koja je stvarnost Unsko sanskog kantona.
Nezaposlenost visokoobrazovanih ena u odnosu na svoje muke kolege je 66%, a u ukupno
nezaposlenoj populaciji ine 48% nezaposlenih.
Najvii stepen nezaposlenosti biljei opina Bosanski Petrovac, koja se suoava i sa gubitkom svog
stanovnitva i vrlo niskom gustinom naseljenosti. Slijede je opine Bosanska Krupa i Buim. Opina
Biha, kao kantonalni centar, koji je pod pritiskom stalnih imigracija iz drugih opina, ima visok broj
nezaposlenih osoba, gotovo 23% od ukupno radno sposobnog stanovnitva.
Prema zakljucima Nacrta Strategije razvoja Unsko sanskog kantona, za period 2014 2020. godine,
visoka stopa nezaposlenosti je posljedica neusklaenosti ponude i potranje, jer postojea radna
snaga nije dovoljno educirana za koritenje suvremenih tehnologija, a to neposredno negativno
utie i na privlaenje unvesticija u Unsko sanski kanton.
PROSTORNA
OSNOVA

143

Uvidom i u druge studije socioekonomskog karaktera, pojedinaen izvjetaje opina, strategije
razvoja Kantona, evidentno je da se Unsko sanski kanton susree sa ozbiljnim i dubokim
problemima u sektoru zapoljavanja, koji se ne tiu samo trenutne gospodarske krize, ve seu
mnogo dublje.
Problemi s kojima se susree radna snaga Kantona jesu:
Neobuenost radno sposobnog stanovnitva za rad, tj., zastarjelost znanja i vjetina koje
su potrebne na tritu rada,
Neadekvatan obrazovni sistem, koji se oslanja na teoretska znanja i ne upranjava
praktian rad tokom edukacije,
Izuzetno visok stepen nezaposlenosti mladih osoba,
Visok stepen nezaposlenosti visokoobrazovanih ena,
Nepovjerenje izmeu poslodavca i zaposlenika i nizak nivo ope poslovne kulture s obje
strane,
Emigracije visokoobrazovanog stanovnitva u druge kantone ili drave,
Nedovoljan kapacitet programa za prekvalifikaciju radne snage,
Ukupno poveanje broja nezaposlenih iz godine u godinu (u odnosu na 2009. godinu za
14%).

1.4.7. GLAVNE PRIVREDNE DJELATNOSTI
1.4.7.1. RUDARSTVO
Mineralne sirovine su ve obraene u ovom dokumentu, te je vidljvo da Unsko sanski kanton
raspolae razliitim resursima, koji su i u prolosti igrali vanu ulogu u razvoju privrede.
Na toj osnovi izgraeni su slijedei kapaciteti:
eksploatacija ugljena na podruju Kamengrada,
eksploatacija boksita na podruju Bosanske Krupe i Sanskog Mosta,
eksploatacija mangana na podruju Buima,
eksploatacija sirovog gipsa u Kulen-Vakufu,
proizvodnja opekarskih proizvoda u Cazinu i Sanskom Mostu,
eksploatacija barita u Velikoj Kladui,
proizvodnja agregata za beton u Bihau, Cazinu i Velikoj Kladui,
eksploatacija i prerada kamena u Bihau.
Poslije rata veina ovih izgraenih kapaciteta nije u funkciji ili radi u oslabljenom kapacitetu.
Eksploatacija mineralnih sirovina se vri na teritoriji svih opina Kantona, a pored registriranih
subjekata, koji posjeduju odobrenje za obavljanje djelatnosti, est je problem i nelegalne
eksploatacije sirovina.
PROSTORNA
OSNOVA

144

TABELA 114 IZDATE OKOLINSKE DOZVOLE ZA EKSPLOATACIJU SIROVINA
Investitor Lokacija Sirovina Kapacitet
Iki Komerc doo Pritoka, Biha Krenjak
Veli beton doo iljkovaa, Velika Kladua Dolomit
MIB Kompani doo Koridii I i II Dolomit 14,38 ha
Familija Lian doo Sklop Vrelo Dolomit 9,22 ha
Halko Komerc doo Vilenjaa brig Dolomit 4,61 ha
Iki Komerc doo Gata Dolomit 9,8 ha
Hir doo Dolomit 3,66 ha
GP Mahmi doo Ivanjska, Bosanska Otoka Krenjak 4,37 ha
PK kamenolom uzeli Dolomit 7,1 ha
Grupex dd Pjeskane , Velika Kladua Dolomit 28 ha
Tatarevi doo Miljevci Dolomit 0,63 ha
Lafarge Adria gips doo Oraac Kulen Vakuf Gips 12,88 ha
BC gradnja Perna 1 Dolomit 4 ha
Rudnici gipsa dd Brei Kulen Vakuf Gips 37 ha
Kamenolom Lipa doo Dolomit 3,74 ha
Klostermeier Majdan doo Ilia do ljunak i pijesak 7,2 ha
Iki Komerc doo Pritoka Krenjak 20,5 ha
Krajina putevi Lohovska brda Dolomit 7,5 ha
PD Unsko-sanske ume Bukovaa Dolomit 4,9 ha
Huremagi iii Dolomit
Horizont doo Meudraje Dolomit 2 ha
Muminovi doo Pokojske Majne Dolomit 2 ha
Veli kop doo Kovaevii Dolomit 1,5 ha
Didovi doo ekovac Dolomit 2,47 ha
uzeli doo emernica,Ostroac Dolomit 2 ha
Liskovaki mozaik doo Liskovac Krenjak 2,48 ha
Liskovaki kamen Liskovac Krenjak
Pro kop doo Kovaevii Dolomit 2,2 ha
Familija Lian doo Vrelo Dolomit 2,46 ha
Medi komerc Donja Sanica Dolomit 35000m
3
/g
Mujezinovi doo Donja Sanica 1,34 ha
Mujanovi komerc doo Todorovo Velika Kladua Dolomit 1,4 ha
Styromal ejkovaa Sanski Most Krenjak 15t/h
Gani doo Luci Palanka Sanski Most Dolomit 1,95 ha
FB Modratrans Lipnik Sanski Most Dolomit 1,76 ha
25.maj okunovo brdo Ciglarska glina

1.4.7.2. INDUSTRIJA
Industrijsko poslovanje je u svim opinama Kantona veoma ogranieno, te u odnosu na prijeratni broj
industrijskih objekata i kapaciteta, u znaajnom padu. Ratna razaranja su ostavila velike povrine
industrijskih kompleksa praznima, sa razliitim nivoom infrastrukturne opremljenosti.
TABELA 115 INDUSTRIJSKI NAPUTENI KAPACITETI
Povrina (ha)
Kategorija Greenfield Brownfield Sa
infrastruktu
rom
Bez
infrastruktu
re
Ukupno

Opina
Biha 0 59,9 djelomino 0 59,9
PROSTORNA
OSNOVA

145

Povrina (ha)
Kategorija Greenfield Brownfield Sa
infrastruktu
rom
Bez
infrastruktu
re
Ukupno

Bosanska
Krupa
136,52 113,54 94,19 155,87 500,12
Bosanski
Petrovac
0 0 33,2 0 33,2
Buim 71,66 28,34 0 0 100
Cazin 0 0 188 285,35 473,35
Klju 95 29,22 29,22 95 124,22
Sanski
Most
0,64 5,2 27,99 7,31 41,16
Velika
Kladua
0 0 47 0 47
Unsko
sanski
kanton
303,82 236,2 419,6 543,53 1378,95

U proteklom periodu, dolo je do pada indeksa industrijske proizvodnje, to se moe pripisati i
globalnoj finansijskoj krizi, ali i problemima s kojima se BiH susree nakon zavretka rata.
TABELA 116 INDEKS INDUSTRIJSKE PROIZVODNJE

Djelatnosti
2008 2009 2010 2011
2007 2008 2009 2010
Prema glavnim industrijskim
grupacijama

Energija 100,3 96,5 115,8 67,9
Intermediarni proizvodi, osim
energije
89,5 68,8 114 117,5
Kapitalni proizvodi 101,8 86,2 72,6 101,7
Trajni proizvodi za iroku
potronju
135,5 62,8 90,3 75
Netrajni proizvodi za iroku
potronju
110,1 95,7 107,3 103,3
Prema podrujima i oblastima
KD-a

C - Vaenje ruda i kamena 121,6 74,9 90,5 102,4
Vaenje ostalih ruda 121,6 74,9 90,5 102,4
D Preraivaka industrija 103 78,7 103,2 100,7
Proizvodnja prehrambenih
proizvoda i pia
108,2 96,8 107,2 103,6
Proizvodnja tekstila 107,3 112,2 114,9 90,6
Proizvodnja odjee; dorada i
bojenje krzna
136,3 0 0 0
Prerada drveta/drva i
proizvodnja proizvoda od
drveta/drva, osim namjetaja
72,5 61 100,8 116,5
Proizvodnja celuloze, papira i
proizvoda od papira
102,3 86,9 93,5 77,6
Izdavaka i tamparska
djelatvnost
158,2 69,6 101,6 71,2
Proizvodnja kemikalija i
kemijskih proizvoda
104,4 75,9 122,5 149,2
PROSTORNA
OSNOVA

146

UMARSTVO I DRVNA INDUSTRIJA
umskim resursima Unsko - sanskog kantona u dravnom vlasnitvu upravlja umsko privredno
drutvo Unsko-sanske ume d.o.o. preko svojih opinskih organizacijskih jedinica dok su poslovi
uvanja uma od 2009. godine povjereni Kantonalnoj upravi za umarstvo. U 2008. godini zapoeo je
proces certificiranja uma na podruju Unsko sanskog kantona, a u 2010. godini dobiven je FSC
certifikat za Kljuko umsko podruje kojim se potvruje da se umama upravlja u skladu s ekolokim,
ekonomskim i socijalnim standardima.
Prihodi od prodaje drvnih sortimenata koje je u 2012. godini ostvarilo preduzee PD Unsko-sanske
ume d.o.o. su iznosili 29 071 402 KM to ini 93,76% ukupno ostvarenih prihoda. Ukupna
proizvodnja drvnih sortimenata po fazama rada porasla je 2012. godine u odnosu na prethodnu
godinu za 3%.
85

TABELA 117 PRIKAZ IZVRENJA U SJEI I IZRADI
Sortiment Ostvareno 2011.
Godine (m
3
neto
mase)
Ostvareno 2012.
godine (m
3
neto
mase)
Indeks 2012/2011
Trupci etinara 68 369 81 113 119
Rudno etinara 819 817 100

85
Proizvodnja proizvoda od
gume i plastike
86,5 85,1 107,7 96,3
Proizvodnja ostalih
nemetalnih mineralnih
proizvoda
107,1 71,2 84,3 118,6
Proizvodnja proizvoda od
metala, osim mainsa i
opreme
107,4 88,3 69 100,1
Proizvodnja maina i ureaja,
d.n.
148,7 68,9 90,9 73,6
Proizvodnja elektrinih
maina i aparata
0 0 0 0
Proizvodnja medicinskih,
preciznih optikih
instrumenata, satova
101,6 81,3 115,7 98,6
Proizvodnja motornih vozila,
prikolica i poluprikolica
112,9 36,8 245,3 129,7
Proizvodnja namjetaja,
preraivaka industrija d.n.
117,4 51,9 87,5 78,9
Reciklaa 79,7 43,5 310,8 90,3
E Proizvodnja, snabdijevanje
elektrinom energijom, gasom
i vodom
100,3 96,5 115,8 67,9
Proizvodnja, snabdijevanje
elektrinom energijom,
gasom, parom i toplom
vodom
100,3 96,5 115,8 67,9
Industrija Ukupno 102,6 82,4 105,8 93,7
PROSTORNA
OSNOVA

147

Godine (m
3
neto
mase)
Ostvareno 2012.
godine (m
3
neto
mase)
Indeks 2012/2011
Celuloza etinara 48 146 58 617 122
Ukupno: 117 334 140 565 120
Trupci liara 62 017 60 736 98
Ogrjev liara 203 835 191 710 94
Ukupno: 265 186 252 446 95
Sveukupno 383 196 393 011 103

TABELA 118 PRIKAZ IZVRENJA U OTPREMI DRVNIH SORTIMENATA
Godine (m
3
neto
mase)
Ostvareno 2012.
godine (m
3
neto
mase)
Indeks 2012/2011
Trupci etinara 70 794 80 133 113
Rudno etinara 366 626 171
Celuloza etinara 54 703 56 242 103
Ukupno: 125 863 137 001 109
Trupci liara 60 312 60 712 101
Ogrjev liara 204 998 196 329 96
Ukupno: 265 310 257 041 97
Sveukupno 391 173 394 042 101

Veoma rasprostranjene i kvalitetne umske povrine u Unsko sanskom kantonu, imaju za rezultat i
dugu tradiciju prerade drveta i umarstva. U svim opinama postoje kapaciteti za uzgoj i eksploataciju
uma, a u opinama Biha, Bosanska Krupa, Sanski Most, Klju i Bosanski Petrovac, postoje i
kapaciteti za preradu drveta.
Ratna razaranja i postratni period neuspjelih privatizacija i neodrivosti dravnih preduzea, doveli su
do pada drvopreraivake proizvodnje. Inozemno trite je uglavnom izgubljeno, a infrastruktura
ovih kapaciteta propada.
Na nivou Kantona, postoje 60 preduzea za eksploataciju i proizvodnju drvne grae i drvnih
proizvoda, iji nivo opremljenosti i uspjenog poslovanja varira. Poslijeratna drvna industrija se
najvie oslanja na pilane u privatnom vlasnitvu, u kojima se vri obrada liarske i etinarske
oblovine u elemente, a prema zahtjevima kupaca, te manjim dijelom na proizvodnju drvnih
elemenata, finalnih i poluproizvoda od drveta, namjetaja, graevinske stolarije itd.
TABELA 119 PRIVREDNI SUBJEKTI DRVNO-PRERAIVAKE INDUSTRIJE
Opina Privredni subjekt Djelatnost
Bosanska Krupa PD Unsko sanske ume
doo
Poljoprivreda, lov,
umarstvo
Bosanska Krupa SMRA doo Proizvodnja namjetaja,
pilana
Bosanska Krupa LASER doo Proizvodnja namjetaja
Bosanska Krupa JELA GRME doo Pilana
Bosanska Krupa Irfan Mulali Pilana
Bosanska Krupa Drvo Adria doo Pogon za primarnu preradu
PROSTORNA
OSNOVA

148

drveta
Bosanska Krupa HS-Invest doo Proizvodnja drvenih briketa
Bosanska Krupa Kovaevi Enver Pilana za rezanje trupaca
Bosanska Krupa Harba-comp Pilana
Bosanski Petrovac RHM Comerc doo Prerada drveta
Bosanski Petrovac Interwork doo Proizvodnja peleta
Bosanski Petrovac Eko systems Objekat za preradu drveta I
drvenog otpada
Bosanski Petrovac Asisks doo Prerada drveta
Bosanski Petrovac BH Legno doo Prerada drveta
Bosanski Petrovac RHM doo Prerada drveta
Bosanski Petrovac Huji - Rami doo Prerada drveta
Bosanski Petrovac Huseti doo Prerada drveta
Bosanski Petrovac eljeznik doo Pilana
Bosanski Petrovac List doo Proizvodni objekat za
preradu drveta
Bosanski Petrovac Kartal doo Pogon primarne prerade
drveta
Bosanski Petrovac Eko sistem doo Objekat za preradu drveta i
drvenog otpada
Bosanski Petrovac N9 Pilana
Bosanski Petrovac UNA-LES doo Pogon obade drveta
Cazin Vital jela Pilana
Cazin Al - Dihani Pilana
Klju Deri doo Pilana
Klju Semka komerc doo Mini pilana i drvena
stolarija
Klju IBL doo Proizvodnja namjeaja
Klju Sanica doo Drvno-preraivaka djel.
Sanski Most Sconto-prom Fabrika namjetaja
Sanski Most Horozovi doo Pilana, proizvodnja drvene
grae i ostalih proizvoda od
drveta
Sanski Most Adles Proizvodnja graevinske
stolarije i elemenata
Sanski Most Files Proizvodnja rezane grae
Sanski Most Hor-Al Proizvodnja rezane grae
Sanski Most Montes - EHA Proizvodnja graevinske
stolarije i montanih kua
Sanski Most EKO- CAT doo Obrada drvenog otpada i
proizvodnja goriva za
grijanje
Sanski Most Vrhpolje promet Obrada drvenog otpada i
proizvodnja goriva za
grijanje
Sanski Most Centar drvne industrije
doo
Primarna i polufinalna
obrada drveta
Sanski Most Prodist doo Pilana, tvornica drvnih
proizvoda
Buim Asim komerc doo Primarna i finalna prerada
drveta
Buim Fikro doo Pogon primarne prerade
drveta
PROSTORNA
OSNOVA

149

Biha Laser doo Ploast namjetaj, kuhinje
ormari komode
Biha Sani global Bukovi elementi, univerzal
stolovi, ljepljena bukva,
ploe od masiva
Biha Bor doo Fasadna i unutranja
graevinska stolarija
Biha Brzi doo Rezana graa etinara i
liara
Biha Pogy doo Bukova i jelova graa,
poluproizvodi za namjetaj
Biha Del doo Ploasti namjetaj, dnevnih
i djeijih soba
Biha A.S.B. EXPAN doo Sve vrste rezane grae,
brodski pod, gra. stolarija,
drveni objekti
Biha Freeli gradnja Proizvodnja drvene i PVC
stolarije i drvene montane
kue
Biha Tehnocen doo Primarna i polufinalna
obrada drveta
Biha Mahmutovi Emir Pilana
Biha Eragon doo Proizvodnja peleta i briketa
Biha Desa Merc doo Primarna prerada drveta i
pilana
Biha Iver doo Pilana
Biha Elektroprodaja BA Pogon za preradu drveta -
proizvodnja briketa
Biha Vitales doo Briketara
Biha M&H hrast doo Prerada drveta
Biha US Company doo Pilana
Velika Kladua Drvopromet doo Proizvodnja drvenih
graevinskih elemenata -
europrofila i pogon za
preradu drveta
Velika Kladua Stolar komerc doo Proizvodnja rezane grae i
elemenata od drveta

METALOPRERAIVAKA INDUSTRIJA
Vrlo razvijena prijeratna metaloprerauvaka industrija, koja je samo u 1991. godini ostvarila 6,7% od
ukupne proizvodnje ove industrije u BiH, te zapoljavala preko 2 200 radnika, danas biljei veliki rast,
te se procjenjuje da u ovom sektoru je zaposleno 4 972 osoba.
Pored kapaciteta koji su uniteni u ratnim razaranjima, onih koji su nepravilnim postupcima
privatizacije u postratnom periodu doli u teku i bezizlaznu situaciju, javljaju se i preduzea koja su
registrirana u postratnom razdoblju, a koja uspijevaju metalopreraivaku industriju uvrstiti na
ovom podruju i perspektivno je razvijati.
PROSTORNA
OSNOVA

150

TABELA 120 PRIVREDNI SUBJEKTI METALOPRERAIVAKE INDUSTRIJE
Biha C-I doo Metalne konstrukcije
BIRA dd Rashladni aparati
Elumatec maschinen doo Montani stolovi alu stolarija
Bosanska Krupa Krupa kabine doo Karoserije za motorna vozila
ZAH doo Obrada metala
Bosancar doo Kabine za radne maine
Novi Most doo Karoserije (maine,autobusi)
ACMA Group doo Prerada metala
T.T.Giorgija doo Obrada metala
Energo Mont doo Metalne cisterne,rezervoari
Una Metal doo Sjeiva,alati,okovi
Cazin Stampress doo Prerada metala
Civi doo Graevinska limarija
Limometal doo Krovno-fasadni limovi
Sanski Most Remus Innovation doo Sportski auspusi
GAT doo Mehaniki dijelovi
Metalix doo Aluminijski i inox proizvodi
Pipeline Metalne konstrukcije
SBC Inenjering Projektovanje i proizvodnja
elinih konstrukcija
Velika Kladua ADSI montaa doo Limarija, kape za dimnjake
Metalproizvod doo Metalni ekseri
TEKSTILNA INDUSTRIJA
Od 1957. godine pa sve do poetka rata tekstilna industrija Unsko sanskog kantona sa svojih 10
meusobno tehnoloki povezanih tvornica bila je nosilac razvoja ovog kraja. Proizvodni kapaciteti
graeni su na bazi uvozne sirovine i opreme, stoga je ova industrijska grana morala biti i izvozno
orjentisana. U toku rata pretrpjela je ogromne tete, a veina tvornica ne radi.
86

Glavni nosioci predratnog razvoja tekstilne industrije rade povremeno i u veoma ogranienom
kapacitetu. Tekstilna industrija se oslanja na privatna i mjeovita preduzea, koja posluju sa manjim ili
veim uspjehom.
TABELA 121 PRIVREDNI SUBJEKTI TEKSTILNE INDUSTRIJE
Biha Studio moda doo
Biha-triko doo ivanje pletenih i tekstilnih
proizvoda
BBS doo Proizvodnja HTZ opreme
Tera Nova doo Proizvodnja HTZ opreme
Cazin Eurotriko doo Tvornica trikotanih i odjevnih
predmeta
Tex - LINE Tekstilna industrija
Klju FI & Co doo Prerada i otkup sirove koe
Sanski Most TK Bosana doo Proizvodnja sportske opreme
Butex doo
Fis-Trade doo Proizvodnja gotovih tekstilnih

86
Strategija LAG - Strategija ruralnog razvoja regije Una-Sana (Opine Bosanska Krupa, Buim i Sanski Most)
Period 2009 - 2014.
PROSTORNA
OSNOVA

151

proizvoda
Velika Kladua Saniteks dd Medicinski proizvodi od gaze
Lenotex doo

PREHRAMBENA INDUSTRIJA
Prehrambena industrija je 1991. godine zapoljavala 2 592 radnika ili 4,03% ukupnog broja
zaposlenih u Unsko sanskom kantonu, odnosno 9,8% ukupno zaposlenih u ovoj grani industrije u
BiH. U poslijeratnim godinama se broj zaposlenih u prehrambenoj industriji Kantona smanjio za 52%.
U strukturi prehrambene industrije prevladava proizvodnja brana, tjestenine, pekarskih proizvoda,
mlijenih proizvoda, ribe, mesa, piva, konditorskih proizvoda, preraenog voa i povra.
Najvaniji proizvoai hrane u Unsko sanskom kantonu su Agrokomerc iz Velike Kladue, Megle
Biha, Jezerka Bosanska Krupa, Zlatna dolina Sanski Most, RIZ-Krajina Biha.
Ova preduzea su vodea u svom sektoru i vre otkup sirovina na podruju vie opina Kantona, te na
taj nain pomau privredu na irem planu. Problematika proizvodnje hrane se, i pored velikog
potencijala koji ova industrija ima, ogleda u izgubljenim prijeratnim tritima nemogunosti ireg
plasmana svojih proizvoda, preirokom asortimanu proizvodnje, neprilagoenosti proizvoda trinim
uslovima, niskom produktivnou rada, loim upravljanjem kvalitetom, tehnolokom zastarjelou, te
niskim nivoom znanja u oblasti marketinga i menadmenta.
87

TABELA 122 PRIVREDNI SUBJEKTI PREHRAMBENE INDUSTRIJE

87
SEABIH, Biha, 2004.godine
Bosanska Krupa MS - ALEM doo Prerada mesa i mesnih
preraevina
Jezerka Milex Mljekara
Eko riba Krunica doo Ribogojilite, bazen rastilita i
matinjaka
Kanturi Irfan Klaonica
Irfet Kanuri Klaonica
Cazin itoprerada AD doo Mlin
Hrba Rasim Fatima
Keranovi
Klaonica
Hrba Husnija Klaonica
Salki Hamdija Ribnjak
Huremagi Cazin doo Klaonica
Sanski Most Milk san doo Proizvodnja mlijeka i ostalih
mlijenih proizvoda
apljanka doo Prerada mlijeka i proizvodnja
mlijenih proizvoda
Zadruga Apimed Proizvodnja meda
Zlatna dolina doo Proizvodnja pekarskih
proizvoda i ugostiteljstvo
Agri San Uzgoj usjeva i stoke (mjeovita
PROSTORNA
OSNOVA

152

KEMIJSKA INDUSTRIJA
Kemijska industrija Unsko sanskog kantona je karakteristina po tome to ima preraivaku
komponentu, a na osnovu sirovinskih resursa, koji daju osnovu za dinamiki razvoj ove industrije.
Bioloki resursi ovdje igraju vanu ulogu, jer se njihovim ueem u proizvodnji smanjuje ovisnost od
uvoza sirovina i repromaterijala.
88

Znaajnu ulogu u kemijskoj industriji Unsko sanskog kantona imaju Saniteks iz Velike Kladue,
Splonum Sanski Most, Igmit Velika Kladua, DKS Loversan Cazin, Riplast Velika Kladua i Styrotherm
Cazin.
Ranije studije su utvrdile veliki potencijal ove industrijske grane, obzirom na dostupnost prirodnih
resursa i nivo razvijenosti potrebne infrastrukture, te se smatra da bi mogla biti jedna od osnova
razvoja ukupne privrede Kantona.

88
Ibidem
proizvodnja)
Terra Sana Poljoprivredna zadruga
Euro Koka Uzgoj pilia
Vona Oaza Uzgoj voa
Peradarstvo Halilovi Uzgoj koka nosilja i jaja
SZR Mesnica Alma Tali Klaonica
ZR Mesnica Bego Klaonica
Velika Kladua Agrokomerc dd Prehrambena industrija
Kolmix doo Proizvodnja zaina i dodataka
jelima
SPZ Agromerkantilija Otkup i izvoz korniona, malina
i jagoda
JKP vodovod i kanalizacija
doo
Proizvodnja i distribucija vode
za pie
Meso Kasumovi Klaonica
Biha Meggle Mljekara doo Proizvodnja mlijaka i mlijenih
proizvoda
Bihaka pivovara Svijetlo pivo, sokovi, mineralna
voda, ledeni ajevi
Lejikomerc doo Razne vrste kruha i peciva
Tim doo Proizvodnja tjestenine, kruha,
peciva i kolaa
Poljo prom doo Konzumni krompir, itarice i
sadnice
RizKrajina doo Uzgoj svjee pasrmke
elikovi doo Ljekovito bilje
Riz Krajina doo Pogon za uzgoj ribe,
ribogojilite i mrijestilite
Obrt Korajac Klaonica, prerada i
konzumiranje mesa
Klju Sanika pastrmka doo Uzgoj ribe
TR Mesnica Eso Klaonica
Draganovi komerc doo Klaonica
Agropar doo Klaonica
Bosanski Petrovac Opta zadruga Vrtoe Klaonica
PROSTORNA
OSNOVA

153

TABELA 123 PRIVREDNI SUBJEKTI KEMIJSKE INDUSTRIJE
Opina Privredni subjket Djelatnost
Biha Di & de Deli doo Ambalaa
Bosanski Petrovac Bosnaplast doo Prerada plastinih masa
Cazin DKS Loversan doo Medicinski materijal
Styritherm doo Proizvodnja stiropora
Sanski Most Splonum dd Hemijsko-graevinski materijal
Velika Kladua 2 B doo Priprema i izrada tamparske
forme, proizvodnja ljepljivih
traka
Andrieu vatrogasni aparati
doo
Proizvodnja vatrogasnih
aparata
Saniteks dd Medicinski proizvodi
IGMIT doo Proizvodnja plastike, tampa
Riplast doo Proizvodnja i promet plastinih
masa

ELEKTROINDUSTRIJA
U Unsko sanskom kantonu, u oblasti elektroindustrije, proizvode se rastavljai visokog napona
vanjske montae 35-240kV, rastavljai i sklopke srednjeg napona unutranje montae, te hladnjaci i
zamrzivai vertikalnog tipa, gdje preko 70% proizvoda odlazi na izvoz.
TABELA 124 PRIVREDNI SUBJEKTI ELEKTROINDUSTRIJE
Biha E EKG dd Fabrika
diskonektora i kablovskih
glava
Visokonaponski vanjski montani
diskonektori i srednjenaponski prekidai
za unutranje instalacije
Bira dd Vertikalni hladionici i zamrzivai
Cazin Kenda - Commerc doo Proizvodnja grijnih ureaja
Velika
Kladua
Airvent doo Proizvodnja rashladnih ureaja

GRAEVINARSTVO I GRAEVINSKA INDUSTRIJA
Postojanje raznih vrsta sirovina na podruju Unsko sanskog kantona, ini dobru osnovu za razvoj
graevinarstva i graevinske industrije. Ovdje se prije svega misli na proizvodnju graevinskih
materijala kroz obradu visokovrijednog kamena, potom kroz preradu kvarcnog pijeska, gline, tufa itd.
Iako postoje dobri uslovi za razvoj ove privredne grane, primjetan je pad u broju registriranih
preduzea i broja zaposlenih, to se moe pripisati nedovoljnoj tehnikoj opremljenosti i
neadekvatnom kadru.
U postratnom periodu, opina Sanski Most je pokazala najveu spremnost i opremljenost za razvoj
ove industrijske grane.
Od veeg broja registriranih preduzea iz sektora graevinarstvai i graevinske industrije, osam je
betonara, osam preduzea koja se bave proizvodnjom stolarije, petnaest proizvodnjom graevinskih
materijala, te vei broj njih koji pruaju usluge izvoenja radova u graevinarstvu.
PROSTORNA
OSNOVA

154

Veina je registrirana u opini Cazin, Biha i Velika Kladua.
TABELA 125 PRIVREDNI SUBJEKTI GRAEVINSKE INDUSTRIJE I GRAEVINARSTVA
Bosanski Petrovac Pirnar doo Proizvodnja vrata i prozora
Didovii doo Betonara
Cazin Ciglana-I Crni Tvornica opekarskih proizvoda
Ingplast doo Proizvodnja PVC stolarije
Limometal doo Proizvodnja i ugradnja limene galanterije
Styrotherm doo Proizvodnja siporeksa i stiropora
Lian Betonara
uzeli Betonara
Huremagi doo Betonara
Dola doo Izvoenje radova u graevinarstvu
Va dom doo Izvoenje radova u graevinarstvu
I Selimovi doo Izvoenje radova u graevinarstvu
Elektrometal doo Izvoenje radova u graevinarstvu
Rad dd
EHA SAN doo Proizvodnja rezane grae i impregnacija
drveta
Klju Kofix doo PVC stolarija
Pobri doo PVC stolarija
Sanski Most Splonum dd Proizvodnja opekarskih proizvoda
Horozovi doo Proizvodnja PVC stolarije
Divel doo Asflatna baza
Betongal doo Proizvodnja betonske galanterije
TIIM Graevinsko preduzee
Styromal doo Proizvodnja grevinskog maltera i ljepila
Velika Kladua Grupex dd Proizvodnja betonske galanterije i
astaltna baza, izvoenje graevinskih
radova
Regeneracija doo Proizvodnja ureaja za preiavanje
oborinskih i otpadnih voda i izrada
vodovodnih sistema
Miral PVC doo Proizvodnja PVC stolarije
Kov Metal doo Proizvodnja graevinske stolarije od
metala
Termoglas doo Proizvodnja proizvoda od stakla, pvc
stolarije
A.D.S.I. Montaa doo Proizvodnja graevinske limarije
Veli beton doo Betonara
ROH-Kamin doo Proizvodnja betonskih dimnjaka i
galanterije
Biha T.T.S. doo Proizvodnja mramornih ploa
Kamen doo Eksploatacija ahitehtonskog kamena,
prerada obrada i ugradnja mramora i
granita, granitni podovi
Mramor Zuli doo Obrada kamena izrada i postavljanje
spomenika, stepenica, podova
Austrotherm BH doo Ekspandirani polistiren stiropor
Katrapilar doo Betonara
Bob doo Betonara
Stub doo Prerada i ugradnja kamena
GTO doo Izvoenje graevinskih radova
PROSTORNA
OSNOVA

155

Daco - comerc doo Graevsko-zanatski radovi
Grading doo Graevinski radovi
As - interijer doo Prodaja i servis
Krajina putevi dd
Buim Kov grad doo Graevinski radovi u niskogradnji,
izgradnji i odravanju puteva; asflatna
baza
Bosanska Krupa BC gradnja Graevinsko preduzee i asfaltna baza
Klostermeier Majdan Betonara

U oblasti graevinarstva, u 2012. godini, bilo je zaposleno neto manje od 7% od ukupnog broja
zaposlenih osoba u Unsko sanskom kantonu.
1.4.7.3. INDEKS INDUSTRIJSKE PROIZVODNJE
Prema industrijskim granama koje ine okosnicu industrije Kantona, dat je indeks industrijske
proizvodnje.
TABELA 126 INDEKS INDUSTRIJSKE PROIZVODNJE
Industrija 2009/08 2010/09 2011/10 2012/11
Industrija ukupno 82,4 105,8 93,7 95,0
Prema glavnim industrijskim grupacijama
Energija 96,5 115,8 67,9 123,8
Intermedijarni proizvodi, osim
energije
68,8 114,0 117,5 90,9
Kapitalni proizvodi 86,2 72,6 101,7 74,1
Trajni proizvodi za iroku potronju 62,8 90,3 75,0 45,6
Netrajni proizvodi za iroku
potronju
95,7 107,3 103,3 96,8
Prema podrujima i oblastima
Vaenje ruda i kamena 74,9 90,5 102,4 81,3
Preraivaka industrija 78,7 103,2 100,7 87,4
Proizvodnja, snabdijevanje
elektrinom energijom, gasom i
vodom
96,5 115,8 67,9 123,8

Podaci o indeksu industrijske proizvodnje Preraivake industrije po oblastima su poznati za period
do 2012. godine, te se daju u nastavku:
Industrija 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11
Preraivaka industrija
Proizvodnja prehrambenih proizvoda 108,2 96,8 107,2 103,6
Proizvodnja tekstila 107,3 112,2 114,9 90,6
Proizvodnja odjee,dorada,bojenje 136,3 0 0 0
Prerada drveta/ i proizvodnja proizvoda
od drveta, osim namjetaja
72,5 61 100,8 116,5
Proizvodnja celuloze, papira i proizvoda
od papira
102,3 86,9 93,5 77,6
Izdavaka i tamparska djelatnost 158,2 69,6 101,6 71,2
PROSTORNA
OSNOVA

156

Industrija 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11
Proizvodnja hemikalija i hemijskih
proizvoda
104,4 75,9 122,5 149,2
Proizvodnja proizvoda od gume i
plastike
86,5 85,1 107,7 96,3
Proizvodnja ostalih nemetalnih
mineralnih proizvoda
107,1 71,2 84,3 118,6
Proizvodnja proizvoda od metala, osim
maina i opreme
107,4 71,2 84,3 118,6
Proizvodnja maina i ureaja 148,7 68,9 90,9 73,6
Proizvodnja elektrinih maina i aparata 0 0 0 0
Proizvodnja medicinskih, preciznih
optikih instrumenata, satova
101,6 81,3 115,7 98,6
Proizvodnja motornih vozila, prikolica i
poluprikolica
112,9 36,8 245,3 129,7
Proizvodnja namjetaja, preraivaka
industrija
117,4 51,9 87,5 78,9
Reciklaa 79,7 43,5 310,8 90,3
TABELA 127 INDEKS INDUSTRIJSKE PROIZVODNJE PRERAIVAKE INDUSTRIJE U 2012. GODINI

1.4.7.4. POTENCIJALI POJEDINIH OPINA ZA RAZVOJ INDUSTRIJE
TABELA 128 POTENCIJAL OPINA ZA RAZVOJ INDUSTRIJE
Opina Drvna
industrija i
umarstvo
Metaloprera
ivaka
industrija
Tekstilna
industrija
Prehrambe
na
industrija
Kemijska
industrija
Elektro
industrija
Graevinar
stvo i
graevinsk
a industrija
Biha
Bosanska Krupa
Bosanski Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski Most
Velika Kladua

U odnosu na prirodne resurse, postojeu infrastrukturu, kvalifikaciju radne snage i tendencije u
razvoju pojedinih industrijskih grana, ocijenjeni su potencijali za razvoj industrije pojedinih opina u
Unsko sanskom kantonu. Naravno, to ne iskljuuje mogunost razvoja drugih industrijskih grana,
ve predstavlja tek potencijal ili preteno trenutno usmjerenje.

PROSTORNA
OSNOVA

157

1.4.7.5. TRGOVINA
UNUTRANJA TRGOVINA
Trgovina na veliko i malo unutar Kantona, oslonjena je na nekoliko velikih trgovakih centara, koji
imaju ulogu distributera proizvoda, te male trgovine, koje se nalaze u svakom naseljenom mjestu, a
esto nude razliit spektar proizvoda.
Smjetanje velikih trgovakih objekata vezano je uz centre opina, te se u njima nudi veliki izbor
dnevnih i povremenih proizvoda.
Vei trgovaki subjekti u Kantonu su:
Ilma doo Biha,
avkunovi doo Biha,
Izbor doo Cazin,
BF komerc doo Velika Kladua,
Robot Biha.
Kretanja u oblasti trgovine najbolje pokazuju podaci o broju prodavnica, zaposlenih, veliini prometa i
zaliha u distributivnoj trgovini, koju su prikazani u Statistikom godinjaku FBiH, 2012. godine.
Djelatnosti Zaposleni Prodavnice Zalihe
(000 KM)
Promet
bez PDV-
a (000
KM)
Promet
sa PDV-
om (000
KM)
Posredovanje u trgovini motornim vozilima i
motociklima
- - - - -
Trgovina na veliko motornim vozilima i
motociklima
48 - 10 937 7 469 8 768
Trgovina na malo motornim vozilima i
motociklima
61 25 4 840 11 536 13 531
Trgovina na malo motornim gorivima i
mazivima
263 52 10 989 110 384 129 047
Popravci i odravanje motornih vozila i
motocikala
53 12 752 2 732 3 180
Posredovanje u trgovini na veliko 4 - - 1 502 1 758
Trgovina na veliko na domaem tritu 530 - 26 643 162 923 191 041
Izvoz 25 - 41 16 664 16 664
Trgovina na malo 1 769 416 87 483 285 804 335 255
Ostale djelatnosti 285 - - 20 524 23 762
UKUPNO: 3 038 505 141 685 619 538 723 006
TABELA 129 KRETANJA U OBLASTI TRGOVINE U 2012. GODINI
Najveu dobit, oekivano, ostvaruje trgovina na malo, koja ini 46% ukupne ostvarene dobiti u oblasti
trgovine. Slijedi je trgovina na veliko, te trgovina motornim gorivima i mazivima.
Posmatrajui podatke koje daju pojedine opine u svojim razvojnim i stratekim dokumentima, a koji
zbog razliitih perioda posmatranja izmeu njih ne prikazuju se ovdje u cjelosti, moe se zakljuiti da
je trgovina u svim opinama zastupljena sa oko 42% od ukupnih djelatnosti.
PROSTORNA
OSNOVA

158

Trgovina, kao jedna od osnovnih djelatnosti i uesnika u razvoju Kantona, sa prosjenih 40 ak% od
ukupnih djelatnosti i ostvarene dobiti, pokazuje stalni trend rasta, to je globalna injenica, a bit e
sve vie izraeno u narednom periodu, ako posmatramo razliite studije na ovu temu.
89

Negativnosti koje se veu uz ovaj trend podrazumijevaju stagnaciju proizvoake djelatnosti u
Kantonu, te se odraavaju i na druge vezane segmente, kao to je uee radne snage u ovom
organizovanom i automatizovanom procesu, te odnosa prema samim radnicima.
Publikacija Razvoj trgovine i domaeg trita u FBiH, raena je 2007. godine, ali daje odreen uvid u
stanje prostorne pokrivenosti i kapacitete veleprodaje i maloprodaje FBiH, izmeu ostalih, i Unsko
sanskog kantona. Stoga e se ovdje prikazati podaci iz datog dokumenta, uz napomenu da se oni
mogu posmatrati kao relativni, obzirom da su analizirani prije 5 godina.
Takoe, u publikaciji se navodi da je unutranja trgovina jedna od kljunih djelatnosti u ukupnom
gospodarstvu FBiH, pa tako i Unsko sanskog kantona, sa najveim udjelom u BDP u, ostvarenim
investicijama i broju zaposlenih.
Na to utiu slijedei faktori:
Relativno nizak investicijski i tehnoloki prag ulaska, svrstava trgovinu u jednu od
najatraktivnijih djelatnosti za investiranje,
Trgovina se do sada pokazala uspjenijom i efikasnijom u odnosu na ukupno gospodarstvo,
prema veini pokazatelja ekonomsko finansijskog boniteta, a posebno prema pokazateljima
profitabilnosti i koeficijentima obrta,
Trgovina, ako dolazi do pojave reinvestiranja akumulacije iz trgovine u proizvodne aktivnosti,
dovodi do jaanja poduzetnitva.
Pokazatelji razvoja trgovine u Unsko sanskom kantonu daju uvid u ovaj sektor gospodarstva:
TABELA 130 BROJ STANOVNIKA PO JEDNOJ PRODAVNICI
Podruje Broj stanovnika po jednoj prodavnici Indeks 2005/2007
2005 2006 2007
Unsko-sanski kanton 511 457 494 96,7
Federacija BiH 559 464 505 90,3

Unsko sanski kanton ima neto vie stanovnika po jednoj prodavnici, nego to je to prosjek u
Federaciji BiH. Vei indeks pokrivenosti smatra se nepovoljnim faktorom, jer vei broj stanovnika ne
ostvaruje potrebe u svom neposrednom okruenju.
TABELA 131 BROJ STANOVNIKA PO ZAPOSLENOME U DISTRIBUTIVNOJ TRGOVINI
Podruje Broj stanovnika po zaposlenome u
distributivnoj trgovini
Indeks 2005/2007
2005 2006 2007

89
Opis prilagoen iz publikacije Razvoj trgovine i domaeg trita u FBiH, Ekonomski institut Sarajevo
PROSTORNA
OSNOVA

159

Broj stanovnika po zaposlenome u Unsko sanskom kantonu je 30% vei nego to je to prosjek u
FBiH. Poboljanje razvijenosti doprinosi i smanjenju ovog indeksa.
TABELA 132 BROJ STANOVNIKA PO JEDNOM ZAPOSLENOM U TRGOVINI NA VELIKO
Podruje Broj stanovnika po zaposlenom u trgovini na
veliko
Indeks 2005/2007
2005 2006 2007

TABELA 133 BROJ STANOVNIKA PO ZAPOSLENOME U TRGOVINI NA MALO
Podruje Broj stanovnika po zaposlenom u trgovini na
malo
Indeks 2005/2007
2005 2006 2007

U odnosu na federalni prosjek i ovi pokazatelji istiu negativan status zaposlene radne snage, u
odnosu na broj stanovnika.
TABELA 134 OSTVARENI PROMET U DISTRIBUTIVNOJ TRGOVINI PO STANOVNIKU
Podruje Ostvareni promet u distributivnoj trgovini po
stanovniku
Indeks 2005/2007
2005 2006 2007
Unsko-sanski kanton 2 545 2 763 2 902 114,0
Federacija BiH 4 410 5 203 5 958 135,1

Ostvareni promet u distributivnoj trgovini na veliko u Kantonu je ak 48% manji u odnosu na
federalni prosjek.
TABELA 135 OSTVARENI PROMET U TRGOVINI NA VELIKO PO STANOVNIKU
Podruje Ostvareni promet u trgovini na veliko po
stanovniku
Indeks 2005/2007
2005 2006 2007
Federacija BiH 2 171 2 610 3 074 141,6

Neto bolji pokazatelji su u ostvarenom prometu u trgovini na malo, koja je tradicionalno razvijenija u
ovom prostoru, te je promet Kantona 30% manji od ukupnog prometa po stanovniku FBiH.
TABELA 136 OSTVARENI PROMET U TRGOVINI NA MALO PO STANOVNIKU
Podruje Ostvareni promet u trgovini na malo po
stanovniku
Indeks 2005/2007
2005 2006 2007
Unsko-sanski kanton 1 085 1 178 1 257 115,9
Federacija BiH 1 209 1 520 1 679 138,9
PROSTORNA
OSNOVA

160

TABELA 137 KOEFICIJENT OBRTA U TRGOVINI NA VELIKO I MALO
Podruje Koeficijenti obrta u trgovini na veliko
2005 2006 2007
Unsko-sanski kanton 7,6 6,9 7,3
Federacija BiH 8,2 8,5 8,8
Koeficijent obrta u trgovini na malo
Ostale djelatnosti

Koeficijenti obrta u trgovini na veliko su znatno vii nego u trgovini na. Izuzetno visoki koeficijenti
obrta u ostalim djelatnostima rezultat su uglavnom visokih koeficijenata u prometu goriva.

VANJSKA TRGOVINA
Kao i u ostatku nae zemlje, vanjskotrgovinsku bilancu karakterizira deficit, kojeg uzrokuje vei rast
uvoza od izvoza. Saldo vanjskotrgovinske bilance u protekle etiri godine varira oko 92 mil KM. Ne
zadovoljava ni podatak da privreda Unsko sanskog kantona u vanjskoj trgovini F BiH uestvuje sa
tek 2,82% u ukupnom uvozu roba, te sa 3,59% u izvozu.
TABELA 138 POKRIVENOST UVOZA IZVOZOM
2009 2010 2011 2012
Izvoz 158 913 829 184 232 883 195 972 729 188 427 000
Uvoz 246 107 010 260 726 143 284 469 752 280 960 000
Saldo VTB - 87 193 181 - 76 493 530 - 88 496 996 -92 533 000
Pokrivenost
uvoza izvozom
(%)
64,57 70,66 68,89 67,07

U strukturi ostvarenog izvoza, priblino 97% izvoza s podruja Unsko sanskog kantona su inile robe
iz djelatnosti preraivake industrije i to proizvodi iz metalopreraivake i drvne industrije. Sve ostale
djelatnosti su sudjelovale u ukupnom izvozu sa svega 3%. Prisutno je usporavanje rasta izvoznih
aktivnosti to je posljedica utjecaja globalne ekonomske krize, oteanog pristupa izvorima
financiranja te potekoa u naplati dospjelih potraivanja. Procjenjuje se da izvoznih preduzea na
podruju Kantona ima 66, od ega je oko polovica registrirana na podruju opine Cazin.
90

Najznaajniji izvoznici na podruju Unsko sanskog kantona su:
Naziv Djelatnost Vrsta proizvoda/usluge
RIZ Krajina d.o.o. Ribarstvo Gotovi proizvodi
ENERGO TU Trgovina Oprema

90
PROSTORNA
OSNOVA

161

Bihaka pivovara Preraivaka industrija Pivo, voda, Orangina
Urije GP d.o.o. Proizvodnja elemenata od plastinih masa Kasete za iglliaste tampae Olivetti
BRZI d.o.o. Proizvodnja rezane grae Bukovi elementi, daska
TABELA 139 IZVOZNICI UNSKO SANSKOG KANTONA
Segment spoljno trgovinske razmjene je detljano obraen u poglavlju 1.4.5.
1.4.7.6. TURIZAM I UGOSTITELJSTVO
Prirodni i kulturno historijski diverzitet Unsko sanskog kantona privlai veliki broj posjetilaca, a
turizam se smatra jednom od perspektivnijih pokretakih snaga privrede podruja.
Svaka od osam opina Kantona ima to za ponuditi: Biha ima prelijepu Unu i Nacionalni park, brojne
historijske objekte, Bosanski Petrovac ima netaknute krake predjele, Cazin oarava svojim kulturno
historijskim spomenicima, a rijeke koje protiu cijelom Krajinom oslikavaju predjele kao, moda,
nigdje drugdje u naoj zemlji. Ako se uzme i obzir i nadaleko poznata gostoljubivost ovdanjeg
stanovnitva, ne udi da je samo u protekloj godini Unsko sanski kanton zabiljeio 56 177 noenja,
to je u odnosu na 2009. godinu poveanje od 147%!
Zadovoljavajui je i porast broja stranih turista, iako i dalje prednjae domai posjetioci.
TABELA 140 PREGLED DOLAZAKA I NOENJA TURISTA
Period/
Smjetaj
Dolasci turista Noenja turista
Ukupno Domai Strani Ukupno Domai Strani
2009 15 023 10 882 4 141 22 738 15 766 6 972
Hoteli 9 971 7 354 2 617 15 387 11 400 3 987
Moteli 743 623 120 1 274 979 295
Domainstva 3 388 2 408 980 4 768 2 832 1 936
Ostalo 921 467 424 1 309 555 754
2012 27 893 19 173 8 720 56 177 42 178 13 999
Hoteli 19 478 11 663 7 815 30 352 18 292 12 060
Moteli 2 543 2 236 307 4 236 3 456 780
Pansioni 688 631 57 853 732 121
Domainstva 3 271 3 025 246 4 021 3 618 403
Ostalo 1 913 1 618 295 16 715 16 080 635

Blizina jakih meunarodnih putnih pravaca, kao i prirodnih znamenitosti u regionu (NP Plitvika
jezera, RH), imaju zasigurno pozitivan utjecaj i na priliv turista u Unsko sanski kanton, to treba
prepoznati i jaati u narednom periodu.
U svakoj opini nalazi se vie smjetajnih kapaciteta, hotela, motela, ali i vei broj privatnih
smjetajnih jedinica.
Najvie stranih turista dolazi iz zemalja u okruenju: Hrvatske, Slovenije i Srbije, potom Italije,
Austrije, Njemake, Francuske itd.
Dostupne informacije Turistike zajednice Unsko sanskog kantona govore o potencijalima i
tipologiji turistike ponude, a to su:
turizam na vodi (rafting, kajak, kanu, laa),
rekreativno sportski turizam (Una regata, jedriliarstvo, padobranstvo),
PROSTORNA
OSNOVA

162

banjski turizam (banja Gata, Ilida itd.),
lovni turizam (Grme, Pljeevica, Lanite, Perna, Klekovaa),
ribolovni turizam (Una, Sana, Krunica, Sanica, Klokot),
tranzitni turizam,
eko turizam itd.
Ipak, u ovaj sektor se treba jo ozbiljnije ulagati, jer turistika infrastruktura je nedovoljno razvijena.
Postoji manjak sportsko-rekreacijske infrastrukture i turistike signalizacije. Smjetajni kapaciteti su
dijelom obnovljeni te samo djelomino zadovoljavaju turistiku potranju kako u pogledu kvalitete i
standarda tako i po kapacitetima. U pojedinim opinama postoji potreba za izgradnjom novih i
sanacijom postojeih objekata. Potreba unaprjeenja kvalitete osobito je izraena u privatnom
smjetaju u domainstvima. Smjetajni kapaciteti koji zadovoljavaju zahtijevane standarde se
uglavnom nalaze u najveim gradovima Unsko sanskog kantona, Bihau i Cazinu.
91

U Unsko sanskom kantonu ima nekoliko hotela i vei broj manjih motela, pansiona, prenoita, te
soba u privatnom smjetaju.
TABELA 141 UKUPNI SMJETAJNI KAPACITETI, BROJ KREVETA I SOBA U OPINAMA
Opina Broj kreveta Broj soba Broj hotela,motela i prenoita
Biha 771 407 14
Bosanska Krupa 109 54 4
Bosanski Petrovac 100 30 1
Buim 47 12 1
Cazin 342 139 9
Klju 50 n/a 4
Sanski Most 100 n/a 3
Velika Kladua 73 40 3
UKUPNO: 1592 682+ 39

TABELA 142 HOTELSKI KAPACITETI PO OPINAMA
Naselje Naziv Kapacitet Stanje
Biha Hotel Kostelski Buk 120 Dobro
Biha Hotel Park 125 Dobro
Biha Hotel Opal
Exclusive
50 Dobro
Biha Hotel Ada 170 Dobro
Biha Hotel Emporium 60 Dobro
Bosanska Krupa Hotel Ilma Nije u funkciji
Cazin Hotel Sedra 120 Loe
Klju Hotel Clavis 12 Nije u funkciji
Sanski Most Hotel Sanus 117 Dobro
Velika Kladua Hotel Konak Nije u funkciji

U prijeratom periodu, turizam se gotovo svodio na tranzitni turizam, pa su hoteli smjetani u blizini
glavnih putnih pravaca.

91
PROSTORNA
OSNOVA

163

Obzirom na trenutno usmjerenje Kantona ka jaanju razliitih vidova turizma, za koji postoji veliki
potencijal, a imajui u vidu potencijalni broj korisnika koje moe ovaj sektor privui, stanje u oblasti
smjetaja nije zadovoljavajue i nije ravnomjerno na nivou Kantona. Ipak, tranzitni turizam i dalje
ostaje najzastupljeniji vid ponude, to se oituje i u prosjenom broju dana zadravanja turista u
Kantonu, koji je u 2012. godine bio svega dva dana.
Dok Biha, kao kantonalni centar i ima dobru ponudu hotela i drugih smjetajnih jedinica, druge
opine su u deficitu, i u pogledu kvantiteta i kvaliteta.
1.4.7.7. POLJOPRIVREDA
Unsko sanski kanton, prema prirodnim karakteristikama, pripada sjeverozapadnoj regiji, koja ima
odreene potencijale za razvoj biljne i stoarske proizvodnje.
Povrina poljoprivrednog zemljita na podruju Unsko sanskog kantona iznosi P = 174 533 ha, a
obradivog poljoprivrednog zemljita ima 43,85%. Prema strukturi vlasnitva, 24 965,66 ha svega
6,74% poljoprivrednog zemljita je u javnom vlasnitvu, a ostatak od priblino 93,26% u privatnom.
TABELA 143 POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE PO OPINAMA
Opina Povrina poljoprivrednog zemljita (ha) Uee u ukupnom poljoprivrednom
zemljitu (%)
Biha 25 293 14,50
Bosanska Krupa 23 501 13,47
Bosanski Petrovac 29 074 16,65
Buim 6615 3,80
Cazin 22 641 12,97
Klju 12 092 6,93
Sanski Most 34 349 19,68
Velika Kladua 20 930 11,99
UKUPNO: 174 533 100

Procjenjuje se da je ukupan broj poljoprivrednih domainstava na nivou Kantona u 2011. godini bio
21 624, a prosjena veliina posjeda je od 3 5 ha. Kao i u ostatku F BiH, preovladavaju usitnjeni
posjedi, to oteava ozbiljniju poljoprivrednu proizvodnju.
Poljoprivredno zemljite je pod stalnim negativnim utjecajem sjee uma i pojave klizita, izuzimanja
visokovrijednog i drugog poljoprivrednog zemljita, a za potrebe izgradnje, te neadekvatnom
zemljinom politikom i manjkom zakonske regulative iz ove oblasti.
Takoe, problematika poplava je vrlo prisutna u ovom Kantonu, a navodnjavanje, s druge strane, je
veoma nisko zastupljeno. Pa, i pored oitih potencijala za ozbiljan razvoj poljoprivredne proizvodnje,
ova grana je nedovoljno razvijena. Dodatnu prepreku predstavljaju i poljoprivrednici koji se nalaze
izvan sistema, tj., koji posluju na crno, te nedostatak praenja namjenskog troenja isplaenih
poticaja za razvoj poljoprivrede, a poslovna povezivanja i saradnja malih poljoprivrednih proizvoaa,
gotovo da i ne postoji. Na alost, veliki procenat povrina je jo uvijek minirano, pa je i to jedan od
ograniavajuih faktora intenzivnog razvoja poljoprivrede.
PROSTORNA
OSNOVA

164

Prisutan je trend naputanja ekstenzivne poljoprivrede i prelazak na intenzivnu specijaliziranu
poljoprivredu, no i dalje je izraena nedovoljna educiranost poljoprivrednika o savremenim
metodama poljoprivredne proizvodnje.
92

ZEMLJORADNJA
Povrtlarske kulture se, najee, uzgajaju u porodinim vrtovima, a plasiraju se na lokalno trite ili se
koriste za vlastite potrebe.
Najvie se uzgajaju slijedee kulture:
TABELA 144 ZASTUPLJENE KULTURE U RATARSTVU

92
Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva Unsko sanskog kantona podaci o zemljitu na
podruju Unsko sanskog kantona
Usjevi 2009 2010 2011
Ponjev
ena
povrina
u ha
Prinos, tona Ponjeven
a povrina
u ha
Prinos, tona Ponje
vena
povrin
a u ha
Prinos, tona
Ukupno Po ha Ukupno Po ha Ukupno Po ha
Penica 5 585 20 661 3,7 5 367 12 506 2,3 5 910 21 629 3,7
Ra 283 1 041 3,7 261 640 2,5 371 1 291 3,5
Jeam 1 078 3 450 3,2 1 011 2 228 2,2 853 2 764 3,2
Zob 1 740 4 856 2,8 1 088 1 887 1,7 1274 2 915 2,3
Kukuruz
zrno
13 308 73 667 5,5 13 353 61 237 4,6 13 742 64 797 4,7
Soja 12 33 2,7 13 32 2,5 17 42 2,5
Krompir 3 710 43 312 11,7 3 758 38 536 10,3 3 809 39 904 10,5
Mrkva 52 581 11,2 55 435 7,9 69 461 6,7
Crni luk 337 3 429 10,2 301 2 819 9,4 317 2 260 7,1
Bijeli luk 200 1 198 6 190 857 4,5 199 623 3,1
Grah zrno 2 926 4 492 1,5 2 731 2 960 1,1 2 862 2 723 1
Graak
zrno
18 44 2,5 23 40 1,8 25 59 2,4
Kupus i kelj 349 6 893 19,8 297 5 368 18,1 308 4 459 14,5
Paradajz 189 3 439 18,2 179 3 071 17,2 183 2 365 12,9
Paprika
zelena
202 3 934 19 195 4 415 18,8 195 3 676 18,8
Krastavac 248 3 382 13,6 334 4 415 13,2 322 4 150 12,9
Djetelina 1 520 5 255 3,5 1 710 5 786 3,4 1 515 5 389 3,5
Lucerka 1 460 5 767 4 1 614 5 552 3,4 1 526 5 432 3,6
Kukuruz za
krmu
5 591 190 238 34 5 381 141 790 26,4 5 477 129 836 23,7
Stona repa 2 20 10 1 11 11 0 0 0
PROSTORNA
OSNOVA

165

Mjeav
mahunj sa
travama i it
275 1 075 3,9 185 725 3,9 230 735 30,2
Travno
djetelin
smjesa
2 480 10 030 4 2 289 7 668 3,3 2 152 7 053 3,3
Ukupno
41 565 386 797 194,7 40 336 302 978 169,5 41 356 302 563 174,1
PROSTORNA
OSNOVA

166

VOARSTVO
U voarstvu prednjai uzgoj nekoliko kultura, a prije svega, vrlo je naglaena proizvodnja ljive. Slijedi
je jabuka, orasi, trenja, kruka itd. Klimatski uslovi u Unsko sanskom kantonu najbolje odgovaraju
uzgoju upravo ovih voki.
U posljednjih nekoliko godina, sve je prisutniji i obimniji uzgoj jagodiastog voa u Unsko sanskom
kantonu.
U Gnjilavcu, opina Cazin, otvoren je prvi rasadnik jagodiastog voa na ovom prostoru. U opini
Velika Kladua, u Marjanovcu, je uspostavljena SPZ Agromerkantlija, koja se osim izgoja i izvoza
jagodiastog voa, specijalizirala i za proizvodnju krastavaca, te je jedna od vodeih u BiH.
U opini Buim, kako i sami navode u svom predstavljanju, proizvodnja maline i jagodiastog voa u
nekoliko posljednjih godina biljei pravu ekspanziju. Zbog visokih prinosa ali i sigurnog trita,
mnotvo stanovnitva, posebno na podruju mjesne zajednice Konjodor, okrenulo se uzgoju i
proizvodnji maline. Veliku ulogu u intenziviranju proizvodnje i pronalasku trita za ovu
poljoprivrednu kulturu ima firma VRGANJ PROMET d.o.o.
Glavne vrste su malina, jagoda i kupina.
U opini Sanski Most, pored tradicionalnih vrsta jagodiastog voa, uzgaja se i aronija i to na imanju
Terra Sana, gdje se ova relativno nova vrsta zasauje na 1,2 ha povrine.
TABELA 145 ZASTUPLJENE KULTURE U VOARSTVU
Usjevi 2009 2010 2011
Broj
rodnih
stabala
Prinos Broj
rodnih
stabala
Prinos Broj
rodnih
stabala
Prinos
Ukupno
tona
kg po
stablu
Ukupno
tona
kg po
stablu
Ukupno
tona
kg po
stablu
Trenje 39 844 338 10 33 161 178 5 33 330 404 12
Vinje 6 454 44 7 6 645 38 6 7 186 124 17
Kajsije 2 474 24 10 2 124 7 3 2 131 21 10
Jabuke 151 040 1 627 11 150 991 1 664 11 154 884 1 707 11
Kruke 56 347 476 9 57 081 350 6 57 997 463 8
Dunje 6 521 17 3 6 600 16 2 6 456 15 2
ljive 984 802 7 050 7 975 935 7 477 8 967 227 8 394 9
Breskve 3 170 13 4 3 120 8 3 3 140 7 2
Orasi 76 987 393 5 77 010 310 4 77 360 331 4
Ukupno 1 327 639 9 982 65 1 312
667
10 048 48 1 309
711
11 466 76

PROSTORNA
OSNOVA

167

LJEKOVITO BILJE I SKUPLJANJE UMSKIH PLODOVA
Obzirom na veliko umsko bogatstvo Kantona, raznolikost vrsta gljiva i ljekovitog bilja, sigurno je
potencijal za razliite vidove ostvarivanja dobiti. Opina Buim ima registrirano preduzee Vrganj
doo, koje se bavi otkupom gljiva i jedno je od rijetkih koje se bavi tom djelatnou na nivou Kantona.
U Bosanskoj Krupi postoje dvije registrirane firme koje se bave uzgojem i sakupljanjem ljekovitog bilja
ABC Mahi doo i Tim med doo, gdje se godinji uzgoj kree oko 1 ha ljekovitog bilja lavanda,
neven i dr.
Takoe, spomenuta Terra Sana iz Sanskog Mosta, ima veoma uspjene projekte uzgoja, ali i
sakupljanja samoniklog ljekovitog bilja. Na oglednim parcelama u sklopu svog imanja, vre zasade 12
razliitih ljekovitih biljnih vrsta, te imaju tendenciju proirenja.
STOARSTVO
Brojno stanje stoke Unsko sankog kantona govori o injenici da je na ovim prostorima
najzastupljeniji uzgoj ovaca, sa 55,87%, te goveda, sa 14,03% od ukupnog broja stoke.
Prije rata, vrlo je znaajan bio uzgoj autohtone pasmine bosanskog konja, to je u poslijeratnom
periodu gotovo u potpunosti iezlo.
TABELA 146 NAJZASTUPLJENIJE IVOTINJSKE VRSTE
Vrsta 2009 2010 2011
Goveda 33 904 34 195 33 916
Krave i steone junice 27 835 27 780 27 329
Ovce 77 634 73 834 77 230
Ovce za priplod 51 465 56 362 57 829
Svinje 5 023 5 355 4 963
Krmae i supresne nazimice 1 154 1 370 1 358
Konji 1 274 1 192 1 132
Kobile i drebne omice 334 350 329
Perad (u hiljadu grla) 372 408 420
Koke nosilice (u hiljadu grla) 159 148 148
Koze 2 827 2 747 2 412
Kunii 50 80 390
Konice pela 33 217 34 777 34 272

U strukturi stoarskih proizvoda, najzastupljenija je proizvodnja kravljeg mlijeka, koja je samo u
2011.godini iznosila 59 191 000 l. Prosjena proizvodnja mlijeka po grlu je 1 814 l, to nije naroito
visoka proizvodnja, u odnosu na potencijal grla, te se u planskom periodu treba posvetiti posebna
panja razvoju ovog sektora, obzirom na potencijal koji ima.
Ve danas je opina Cazin najvei proizvoa mlijeka u cijeloj FBiH, sa godinjom proizvodnjom i
prodajom registriranim otkupljivaima od oko 9 000 000 l mlijeka. Takoe je i na prvom mjestu u
FBiH po broju poljoprivrednih gazdinstava i klijenata njih 2 235.
PROSTORNA
OSNOVA

168

I opina Klju pokazuje visok potencijal za razvoj stoarstva, gdje se poljoprivredno zemljite u
najveoj mjeri i koristi za ovaj vid poljoprivredne djelatnosti. Takoe prednjai proizvodnja mlijeka,
koja se kree oko 3 000 000 l/godinje.
Proizvodnja mlijeka je potaknuta redovnim otkupom i zagarantiranom otkupnom cijenom, ali postoji
potreba za modernizacijom postojeih i otvaranjem novih farmi. Edukacijom i uvoenjem novih
tehnologija, smatra se da e se proizvodnja moi poveati na minimalno 2 500 l/god po grlu.
Najvei otkupljivai mlijeka su Meggle, Jezerka Mileks, Mljekara Prijedor.
Iako je zastupljeno, ovarstvo nije dovoljno razvijeno obzirom na potencijal. Program intenzivnog
ovarstva treba biti pratea grana govedarstvu, a zbog naina prehrane, uz male napore mogue je
prilagoditi povrine sa veim nagibom za stvaranje pregonskih panjaka.
93

TABELA 147 PROIZVODNJA MLIJEKA, VUNE, JAJA I MEDA
Proizvod 2009 2010 2011
Kravlje mlijeko (hiljada
litara)
54 918 56 106 55 191
Po muenoj kravi (litara) 2 340 2 344 2 344
Ovje mlijeko (hiljada litara) 761 715 642
Po muenoj ovci (litara) 37 37 36
Kozje mlijeko (hiljada litara) 285 277 205
Po muenoj kozi (litara) 155 162 135
Vuna (tona) 130 124 131
Po ovci (kg) 2,2 2,1 2,2
Jaja (hiljada komada) 24 517 19 644 19 137
Po kokoi (komada) 138 134 130
Med (tona) 362 378 279
Po konici (kg) 10,9 10,9 8,1

Glavni proizvoai mlijeka i mesa na prostoru Unsko sanskog kantona su:
OPZ Novi poetak Mahmi selo,
Yezerka Milex doo Jezerski, sa kapacitetom mljekare 20 000 l/dan,
Perna F doo najvea govedarska farma na podruju Unsko sanskog kantona, sa
godinjom proizvodnjom mlijeka 1 000 000 litara,
S.P.D. Hadipai Hasan, sa godinjom proizvodnjom oko 250 000 litara mlijeka,
S.P.D. Halki Remzija, sa godinjom proizvodnjom mlijeka oko 150 000 litara,
OPZ E&S Suljkanovi, sa godinjom proizvodnjom mlijeka oko 100 000 litara.
PERADARSTVO
U prijeratnom razdoblju, proizvodnja konzumnih kokojih jaja je bila veoma znaajna. U periodu od
2006 2012. godine ta proizvodnja je smanjena za 36,83%.
Danas se proizvodnjom bave preduzea Agrokomerc d.d. Velika Kladua, porodina poljoprivredna
zadruga Ratar, preduzee Imid Plus, te vie manjih privatnih preduzea.

93
Strategija LAG Strategija ruralnog razvoja regije Una Sana 2009 2014.godine
PROSTORNA
OSNOVA

169

TABELA 148 PREDUZEA U PERADARSTVU
Lokacija Vrsta Brojnost
Sanski Most
ehovci Peradarnik 3 200 koka nosilica
Donji Kamengrad Farma za tov pilia 6 000 brojlera u turnusu
Donji Kamengrad Farma za tov pilia 7 000 brojlera u turnusu
Kruhari Farma za tov pilia 60 000 mjesta za brojlere
Bosanski Petrovac
Jukia mahala Farma pilia
Bahii 17 Farma pilia 1 600 brojlera u turnusu
Didovii Piliarnik 5 000 brojlera u turnusu
Naselje Bara Farma za tov pilia 3 600 brojlera u turnusu
Bahii Farma za tov pilia 5 000 mjesta za brojlere
Put sile nebeske Farma za tov pilia 25 000 mjesta za brojlere
Naselje Vrtoe Farma za tov pilia 30 000 mjesta za brojlere
Bosanska Krupa
Naselje Voloder Farma za tov pilia i koke
nosilje
5 184 mjesta za koke nosilje,
6000 mjesta za pilie

RIBNJIARSTVO I RIBARSTVO
I pored velikog vodnog bogatstva i iznimno bogate ihtiofaune ovog prostora, razvoj ribogojilita nije
pratio potencijale.
Trenutno na podruju Kantona postoji nekoliko ribogojilita, koja posluju sa manje ili vie uspjeha.
TABELA 149 PREDUZEA U PROIZVODNJI I UZGOJU RIBE
Proizvoa Lokacija Opis djelatnosti
Eko riba Krunica d.o.o.,
Bosanska Krupa
Grudavac, Bosanska
Krupa
Ribogojlite, bazen
rastilita i matinjaka/ 120
260 kg/tanku, 5000
kom/tanku
Riz Krajina d.o.o., Biha Baljevac, Biha Pogon za uzgoj ribe i
mrijestilite
Riz Krajina d.o.o., Biha Martin Brod, Biha Pogon za uzgoj ribe,
ribogojilite, povrina
22754 m
2

Riz Krajina d.o.o., Biha Biha Mrijestilite Klokot
Riz Krajina d.o.o., Biha Sanski Most Ribogojilite Zdena
Ribnjak Salki Hamdija,
Cazin
Cazin
PELARSTVO
Pelarstvo posljednjih godina biljei napredak. Broj konica pela u razdoblju od 2006. do 2012.
godine porastao je za oko 34%, no za proizvodnju meda se koristi zastarjela tehnologija, te
preovladavaju usitnjeni pelinjaci to umanjuje prinose i produktivnost. Ne postoji organizirani otkup
meda, a na podruju Unsko sanskog kantona postoje tek dva pravna subjekta kojima je osnovna
djelatnost pelarstvo, FINAB d.o.o Velika Kladua i PIP - BH d.o.o. Velika Kladua. Promoviranjem
razvoja pelarstva bavi se Savez pelara Unsko sanskog kantona.

PROSTORNA
OSNOVA

170

1.4.7.8. POTENCIJALI POJEDINIH OPINA ZA RAZVOJ POLJOPRIVREDE I UMARSTA
Opine imaju potencijal za razliite vrste poljoprivrednih djelatnosti, a prema svojim prirodnim
karakteristikama: pedolokim, orografskim, klimatskim i drugim karakteristikama; kao i prema
znanjima i vjetinama koje stanovnitvo posjeduje i praktikuje generacijama: usmjereno obrazovanje.
TABELA 150 POTENCIJALI OPINE ZA RAZVOJ POLJOPRIVREDE I UMARSTVA
Opina Zemljora
dnja
(ratarstv
o,
livadarst
vo)
Voarstv
o
Ljekovito
bilje i
skupljanj
e
plodova
Govedars
tvo
Ovarstv
o
Peradarst
vo
Ribnjiar
stvo
Pelarstv
o
Biha
Bosanska
Krupa

Bosanski
Petrovac

Buim
Cazin
Klju
Sanski
Most

Velika
Kladua

PROSTORNA
OSNOVA

171

1.5. STANOVNITVO
Popis stanovnitva u Bosni i Hercegovini nije izvren 23 godine. Promjene koje su u tom periodu
nastupile, a pod pritiskom ratnih razaranja 90 ih godina, u potpunosti su izmijenile demografsku
sliku BiH, pa danas moemo govoriti tek o procjeni broja i strukture stanovnitva.
Meutim, u toku izrade Prostorne osnove, izvren je Popis stanovnitva 2013. godine, te su dobiveni
preliminarni rezultati popisa, koji e se koristiti u predstavljanju demografske slike Unsko sanskog
kantona, uz napomenu da bi konani rezultati mogli odstupati od preliminarnih, to e se,
eventualno, aurirati u narednim fazama izrade Plana.
Ratna deavanja su uslovila pad broja stanovnika, prema nekim procjenama, ak i do 5% od ukupnog
broja stanovnika koji su ivjeli u BiH prije rata, obzirom da se smatra da je gotovo milion stanovnika
iseljeno, raseljeno ili poginulo.
Popisom koji je izvren 1991. godine, na podruju dananjeg Unsko sanskog kantona, ivjelo je 343
795 stanovnika.
94

TABELA 151 BROJ STANOVNIKA PREMA POPISU IZ 1991. GODINE
Opina Broj stanovnika 1991. godine
Biha 72 454
Bosanska Krupa 38 577
Bosanski Petrovac 15 258
Buim 17 126
Cazin 63 409
Klju 28 443
Sanski Most 55 620
Velika Kladua 52 908
Ukupno 343 795

Obzirom na dostupnu dokumentaciju, popis stanovnitva 1991. godine, Prijedlog Prostornog plana F
BiH 2008-2028. godine, te preliminarne rezultate Popisa 2013. godine, opredjeljenje planera je da se
demografska slika Unsko sanskog kantona predstavi kroz dvije cjeline: do 2008. godine, kada je za
potrebe PP F BiH uraena procjena, te od 2008. godine, to e se nainiti na osnovu dostupnih
podataka.
1.5.1. PREGLED KRETANJA STANOVNITVA DO 2008. GODINE
Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma, dolo je do novog administrativnog ustrojstva drave, a time i
do promjena granica nekih podruja. Unsko sanski kanton, tj., neke od njegovih 8 opina danas
imaju drugaije granice, broj stanovnika je promijenjen, pa i posljedino, gustina naseljenosti.
Prema procjenama koje su raene za potrebe Prostornog plana F BiH, u periodu od 1996 2008.
godine, broj stanovnika i stopa rasta stanovnitva se kretala u sljedeem omjeru:

94
Podaci dobiveni uporeivanjem popisa stanovnitva 1991. godine po naseljenim mjestima, obzirom da su se
granice pojedinih opina promijenile nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma
PROSTORNA
OSNOVA

172

TABELA 152 PROCJENA BROJA STANOVNIKA U PERIODU 1996 2008. GODINE
Opina Povrina
(km
2
)
Broj stanovnika Stopa rasta
1996 1998 2008 96-98 98-08
Biha 900 49 837 58 104 61 191 1,7 0,5
Bosanska Krupa 561 25 860 27 600 39 641 0,7 0,2
Bosanski Petrovac 709 5 078 5 171 7 730 3,6 4,1
Buim 129 18 070 17 319 18 251 -0,1 0,5
Cazin 356 56 142 59 083 62 252 0,9 0,5
Klju 358 14 738 14 270 19 771 2,5 2,8
Sanski Most 781 55 631 60 811 44 699 -1,8 -3,6
Velika Kladua 331 50 769 48 062 46 290 -0,8 -0,4
Unsko sanski kanton 4125 276 125 290 420 299 825 0,4 0,4

Podaci koje daje Prostorni plan F BiH, tanije Prostorna osnova, u odreenoj mjeri se razlikuju od
statistikih podataka, koji su dati u godinjacima Federalnog zavoda za statistiku.
U ovom periodu, zabiljeen je blagi rast broja stanovnika u Unsko sanskom kantonu, to je u skladu
i sa trendom rasta stanovnitva u F BiH, koji je u istom periodu iznosio 0,5%.
Gustina naseljenosti Unsko sanskog kantona u ovom periodu je bila 68 73 st/km
2
, dok je prosjek F
BiH iznosio 85-89 st/km
2
.
Meutim, neke opine u sastavu kantona imaju izrazito nisku gustinu naseljenosti , a broj stanovnika,
u odnosu na popis 1991. godine, smanjen je i do 50%. Opina Bosanski Petrovac je jedno od
najnenaseljenijih podruja u cijeloj F BiH, koja je jedno od podruja F BiH koje pripada regiji Visokog
kra, a u kojem je koncentracija stanovnitva sve manja, pa je sa prijeratnih 8% pala na manje od 3%
na nivou drave.
Starosna struktura stanovnika u periodu 1996 2008. godine ukazuje na smanjenje uea mlaeg
stanovnitva u ukupnom stanovnitvu, to je posljedica emigracija radno sposobnog stanovnitva
unutar BiH, ali i van nje, kao i ratnih deavanja 90 ih godina.
TABELA 153 STAROSNA STRUKTURA U PERIODU 1996 2008. GODINE
UNSKO SANSKI KANTON
1996 Starosna struktura 2008 Starosna struktura
stanovnika 0-14 15-64 65 i vie Stanovnika 0-14 15-64 65 i vie
276125 69 443 183 187 23 495 299 825 61 009 203 291 35 525

U Unsko sanskom kantonu, 2008. godine mlado stanovnitvo uestvuje sa 19,8%, a stanovnitvo
starije od 65 godina sa 11% u odnosu na ukupan broj stanovnika. Stopa rasta stanovnitva prema
starosnim grupama u ovom periodu je bila:
TABELA 154 STOPA RASTA STANOVNITVA U PERIODU 1996 2008. GODINE
UNSKO SANSKI KANTON
0-14 15-64 65 i vie
-1,9 0,8 2,8

PROSTORNA
OSNOVA

173

Stopa nataliteta Unsko sanskog kantona u periodu 1996 2008. godine iznosila je 10,3, dok je
stopa mortaliteta se poveala i iznosila do 7,1.
TABELA 155 STOPA NATALITETA U PERIODU 1996 2008. GODINE
UNSKO SANSKI KANTON
ivoroeni Stopa rasta 96-08 Stopa nataliteta
1996 2008 1996 2008
4 646 2 952 -3,7 16,8 10,3
Umrli Stopa rasta 96-08 Stopa mortaliteta
1996 2008 1996 2008
1 663 2 057 1,8 6,0 7,1

Unato padu prirodnog prirataja od 1996 2008. godine, Unsko sanski kanton, u odnosu na F BiH,
ima najvei prirodni prirataj.
TABELA 156 PRIRODNI PRIRATAJ U PERIODU 1996 2008. GODINE
UNSKO SANSKI KANTON
Prirodni prirataj Stopa rasta 96-08 Stopa prirodnog prirataja
1996 2008 1996 2008
2 983 895 -9,5 10,8 3,1

Prema navedenom, mogue je dati vrijednost vitalnog indeksa, tj., odnosa broja roenih i umrlih, koji
je u periodu 1996 2008. godine u cijeloj F BiH u znaajnom padu.
TABELA 157 VITALNI INDEKS UPERIODU 1996 2008. GODINE
UNSKO SANSKI KANTON
Vitalni indeks
1996 2008
2,8 1,4

Migracije su direktna posljedica ratnih deavanja 90ih godina prolog vijeka. One su se nastavile i u
postratnom periodu obzirom na ekonomsku situaciju u zemlji, te tendenciju iseljavanja u zemlje
Evrope i svijeta.
Dok su sve regije u Bosni i Hercegovini pretrpjele znatne gubitke stanovnitva tijekom i nakon rata,
neke regije u graninim podrujima (npr. Unsko-sanski kanton, Kanton 10, Foa), pogoene su
natprosjenom emigriranjem, koje ukljuuje stalnu migraciju u zapadnu Evropu i SAD, i sezonske
migracije u susjedne zemlje. U ovim regijama javlja se pad broja stanovnika, niske stope fertiliteta i
demografske promjene (starenje), kao i visoke stope nezaposlenosti i siromatva.
95

1.5.2. PREGLED KRETANJA STANOVNITVA OD 2009 2013. GODINE
1.5.2.1. BROJ STANOVNIKA I STOPA RASTA

95
Drutveni utjecaj emigracije i ruralno-urbane migracije u centralnoj i Istonoj Europi, Autori: Zehra Kaapor-
Dihi, Nermin Oru
PROSTORNA
OSNOVA

174

U toku izrade Prostorne osnove, tanije u oktobru/listopadu 2013. godine, proveden je Popis
stanovnitva Bosne i Hercegovine, prvi poslije popisa iz 1991. godine.
Vanost popisa stanovnitva za prostorno planiranje je neizmjerna; osim podataka o brojnosti
stanovnika pojedinih naselja, planeri dobivaju vrijedne informacije o broju domainstava, broju
stanova, stanju stambenih jedinica, prosjenim povrinama stanova itd., zapravo, dobivaju ulazne
podatke na osnovu kojih mogu procijeniti potrebe za razvojem razliitih sektora u planskom periodu.
Meutim, popis stanovnitva je dugotrajan proces, na ije rezultate e se ekati due vrijeme, ali se
ve raspolae preliminarnim rezultatima, koji nee u velikoj mjeri odstupati od konanih rezultata, te
e se oni i koristiti u daljnjoj demografskoj analizi Unsko sanskog kantona.
Broj stanovnika
Kako bi uoili kretanja stanovnitva u periodu 2009 2013. godine, koristit e se do tada mjerodavni
podaci, a to su podaci Fedralnog zavoda za statistiku, koji e se uporediti sa preliminarnim
rezultatima popisa 2013. godine.
TABELA 158 PROCJENA BROJA STANOVNIKA
Opina A - Federalni zavod za statistiku B - Popis 2013. godine
2009 2010 2011 2012 2013
Biha 61 191 61 358 61 494 61 564 61 186
Bosanska Krupa 28 227 28 062 28 107 28 123 29 659
Bosanski Petrovac 7 730 7 415 72 73 7 099 7 946
Buim 17 838 17 911 17 942 18 030 20 298
Cazin 62 252 62 510 62 632 62 741 69 411
Klju 19 771 19 535 19 399 19 263 18 714
Sanski Most 44 699 44 080 43 969 43 969 47 359
Velika Kladua 46 290 46 759 47 911 47 096 44 770
Unsko sanski kanton 288 114 287 869 287 835 287 885 299 343
Razlika A-B
2012-2013 11 458

U odnosu na procjene FZS a iz 2012. godine, popis stanovnitva 2013. godine, ukazuje da na
podruju Unsko sanskog kantona ivi 11 458 stanovnika vie, nego to je to prije smatrano.
U daljnjem razmatranju demografske slike Kantona, uzimat e se za relevantnu brojka od 299 343
stanovnika.
Stopa rasta stanovnitva
Stopa rasta stanovnitva se mora posmatrati za period 2009 2012. godine, jer popis stanovnitva
nema referentnu godinu prije 2013. godine.
TABELA 159 STOPA RASTA STANOVNITVA
Opina Stopa rasta stanovnitva
2009-2012
PROSTORNA
OSNOVA

175

Biha 0,37
Bosanska Krupa -0,10
Bosanski Petrovac -0,63
Buim 0,19
Cazin 0,48
Klju -0,50
Sanski Most -0,73
Velika Kladua 0,80
Unsko sanski kanton -0,22

ak etiri opine imaju negativnu stopu rasta stanovnitva, te u konanici, kantonalna stopa rasta je -
0,22.
1.5.2.2. GUSTINA NASELJENOSTI
Unsko sanski kanton, zauzimajui veliku povrinu, ali i veoma morfoloki raznolika podruja, ima
izrazito heterogenu strukturu gustine naseljenosti. Dok su neka podruja, poput opinskih centara
Bihaa, Cazina ili pak uski plodni pojasevi uz rijena korita prenapueni, podruja poput Bosanskog
Petrovca, koji pripada Visokom kru, a za koji je karakteristian proces iseljavanja i rapidnog
smanjenja broja stanovnika, imaju veoma nisku gustinu naseljenosti.
TABELA 160 GUSTINA NASELJENOSTI
Opina Gustina naseljenosti
Povrina
(km
2
)
Broj
stanovnika
2013. godine
Gustina
naseljenosti
(st/km
2
)
Biha 945,44 61 186 64,72
Bosanska Krupa 573,36 29 659 51,73
Bosanski Petrovac 763,90 7 946 10,40
Buim 130,31 20 298 155,77
Cazin 355,76 69 411 195,11
Klju 367,29 18 714 50,95
Sanski Most 771,43 47 359 61,39
Velika Kladua 331,72 44 770 134,96
Unsko sanski kanton 4239,25 299 343 70,61

Kao to je vidljivo iz prikazanih podataka, razlika gustine naseljenosti meu opinama je iznimna.
Opina Bosanski Petrovac, sa 10,40 st/km
2
jedna je od najnenaseljenijih u cijeloj BiH, te ima skoro 20
puta manju gustinu naseljenosti od opine Cazin, koja je najnaseljenija opina Unsko sanskog
kantona.
Opa gustina naseljenosti Kantona je 70 st/km
2
.

PROSTORNA
OSNOVA

176

1.5.2.3. STAROSNA I SPOLNA STRUKTURA STANOVNITVA
TABELA 161 STAROSNA I SPOLNA STRUKTURA STANOVNITVA
Opina Starosna struktura Spolna struktura
96

Broj
stanovnika
2013.
godine
0-14 15-64 65+ M
Biha 61 186 11 687 42 310 7 189 31 410 29 776
Bosanska Krupa 29 659 6 303 19 788 3 568 13 845 15 814
Bosanski Petrovac 7 946 1 293 4 493 2 160 3 475 4 471
Buim 20 298 5 219 13 451 1 628 8 660 11 638
Cazin 69 411 14 222 49 268 5 921 30 888 38 523
Klju 18 714 2 347 13 783 2 584 9 366 9 348
Sanski Most 47 359 6 607 34 430 6 322 21 550 25 809
Velika Kladua 44 770 9 348 31 684 3 702 23 351 21 419
Unsko sanski kanton 299 343 54 800 201 319 31 766 142 619 156 724

TABELA 162 UEE STAROSNIH SKUPINA
Opina Uee starosnih skupina u broju stanovnika (%)
0-14 15-64 65+
Biha 19,1 69,15 11,75
Bosanska Krupa 21,25 66,72 12,03
Bosanski Petrovac 16,27 56,55 27,18
Buim 25,71 66,27 8,02
Cazin 20,49 70,98 8,53
Klju 12,54 73,65 13,81
Sanski Most 13,95 72,70 13,35
Velika Kladua 20,96 70,77 8,27
Unsko sanski kanton 19,03 69,93 11,04

1.5.2.4. KOEFICIJENT STAROSTI I INDEKS STARENJA STANOVNITVA
Smatra se da stanovnitvo poinje stariti, ako koeficijent starosti prelazi 12%. Koeficijentom starosti
nazivamo odnos osoba starijih od 65 godina u ukupnom broju stanovnika.
Prema dostupnim pokazateljima, na kantonalnom nivou, udio osoba starijih od 65 godina u ukupnom
stanovnitvu je 11,04%, to je ispod gornje granice nakon koje nastupa period starosti stanovnitva.
Meutim, opet postoje razlike meu opinama Kantona.
Najstarije stanovnitvo je u opini Bosanski Petrovac, a najmlae u opini Buim.
Indeks starenja, kao jo jedan od bitnih demografskih pokazatelja starosne strukture stanovnitva i
budueg razvoja, odnos je ukupnog stanovnitva starijeg od 65 godina i stanovnitva od 0-20 godina,
mnoeno sa 100. Ako taj indeks pone prelaziti 40%, smatra se da poinje proces starenja
stanovnitva, to sa sobom donosi socijalne probleme.

96
Obzirom da FZS nije dao podatke o spolnoj strukturi, ona je izvedena na osnovu podataka dostavljenih od
Nosioca pripreme B varijanta broja stanovnika Praktikum, tako da je uzet procenat uea spolnih skupina u
ukupnom stanovnitvu, a za period 2011. godine,te se ovi podaci mogu smatrati samo relativnom procjenom
PROSTORNA
OSNOVA

177

TABELA 163 POKAZATELJI STARENJA STANOVNITVA
Opina Koeficijent starosti (%)
X=P(65+)/Px100
Indeks starenja (%)
Xs=P(65+)/P(0-20)x100
Stanovnitvo
0-20
97
65+
Biha 11,75 45,51 15 796 7 189
Bosanska Krupa 12,03 43,79 8 148 3 568
Bosanski Petrovac 27,18 131,08 1 648 2 160
Buim 8,02 23,5 6 926 1 628
Cazin 8,53 31,43 18 840 5 921
Klju 13,81 73,43 3 520 2 584
Sanski Most 13,35 68,57 9 221 6 322
Velika Kladua 8,27 29,5 12 552 3 702
Unsko sanski kanton 11,05 43,15 76 650 33 075

Oba pokazatelja ukazuju na injenicu da stanovnitvo Unsko sanskog kantona stari. Pozitivni
primjeri su jedino u opinama Buim, Cazin i Velika Kladua, srednja stopa starenja je u opinama
Biha i Bosanska Krupa, a opine Sanski Most, Klju i Bosanski Petrovac (koji je na zaelju ove liste),
imaju visok udio starijeg stanovnitva u ukupnom, to za sobom povlai niz problema, koji se mogu
odraavati na socijalnu i zdravstvenu politiku, razvoj i jaanje ekonomske moi opina (smanjen udio
radno sposobnog stanovnitva), te progresivan trend iseljavanja mladih, koji u takvim sredinama ne
mogu ostvariti svoje potrebe.
1.5.2.5. STOPA NATALITETA I MORTALITETA

TABELA 164 STOPA RASTA PREMA STAROSNIM GRUPAMA

97
Obzirom da FZS nije dao podatke o starosnoj strukturi do 20 godina, ona je izvedena na osnovu podataka
dostavljenih od Nosioca pripreme B varijanta broja stanovnika Praktikum, tako da je uzet procenat uea
starosnih skupina u ukupnom stanovnitvu, a za period 2011. godine,te se ovi podaci mogu smatrati samo
relativnom procjenom
98
Podaci za 2013. godinu, o broju ivoroenih i umrlih, nisu poznati, te se u FZS obrauju tek na poetku
drugog polugodita tekue godine, u odnosu na prolu. Stoga se kao jedini relevantni podaci uzimaju podaci za
prolu godinu, tj., za 2012. godinu
Opina ivoroeni (2012
98
.
godine)
Umrli (2012. godine) Stopa
nataliteta
Stopa
mortaliteta

Prirodni
prirataj
Stopa
prirodnog
prirataja Ukup M Ukup M
Biha 504 269 235 480 222 258 8,1 7,7 24 0,4
Bosanska
Krupa
269 153 116 254 133 121 9,5 9,0 15 0,5
Bosanski
Petrovac
42 21 21 121 60 61 5,9 17 -79 -11,1
Buim 241 128 113 114 61 53 13,3 6,3 127 7,0
Cazin 608 319 289 427 218 209 9,6 6,8 181 2,8
Klju 78 38 40 136 69 67 4,0 7,0 -58 -3,0
Sanski
Most
185 93 92 264 126 138 4,2 6,0 -79 -1,8
Velika 516 268 248 308 162 146 10,9 6,5 208 4,4
PROSTORNA
OSNOVA

178

Ako posmatramo podatke koji su dati do 2008. godine, stopa prirodnog prirataja je bila u stalnom
padu. Prema pokazateljima za 2012. godinu, ona je spala na samo 1,1, te je na najnioj vrijednosti
od 1996. godine, kada je iznosila 10,3.
Prirodni prirataj na kantonalnom nivou je 339 osoba, pa bi se, na osnovu ovog podatka, mogla
procijeniti populacija u vremenskom periodu za koji se radi Prostorni plan, to bi, ako
pojednostavimo ulazne podatke i mogunosti kretanja stanovnitva, bila obina aritmetika
progresija. Meutim, u demografska kretanja se upliu mnogo sloeniji faktori od procjene nataliteta
i mortaliteta, te se takve procjene moraju osloniti na vie ulaznih parametara, to e ovaj Plan, a po
finaliziranju Popisa stanovnitva 2013. godine, dati u narednim fazama izrade Prostorne osnove. Ipak,
smatra se da su i podaci o prirodnom prirataju u ovom trenutku relevantni za procjenu budueg
broja stanovnika.
1.5.2.6. VITALNI INDEKS STANOVNITVA
Vitalni indeks stanovnitva iznosi:
TABELA 165 VITALNI INDEKS STANOVNITVA
Opina ivoroeni Umrli Vitalni indeks (broj
roenih/100 umrlih)
Biha 504 480 105
Buim 241 114 211
Cazin 608 427 142
Klju 78 136 57
Sanski Most 185 264 70
Unsko sanski kanton 3 443 2 104 116

1.5.2.7. MIGRACIJE
U periodu 2009 2012. godine
99
, Unsko sanski kanton je ostao bez 6 000 stanovnika, koji su
emigrirali u druga podruja zemlje ili pak u inozemstvo.
Posljedica je to ope ekonomske situacije u zemlji, nedovoljnog jaanja policentrinog razvoja, te
stalnih migracija selo grad.
TABELA 166 MIGRACIJE
Migracije 2012. godine
Opina Doseljeni Odseljeni Saldo
Biha 422 409 13

99
Podaci su dostupni samo za period do 2012. godinu, jer zvanini bilten FZS, za 2013. godinu, izlazi poetkom
drugog polugodita 2014. godine
Kladua
Unsko
sanski
kanton
2 443 1 289 1 154 2 104 1 051 1 053 8,4 7,3 339 1,1
PROSTORNA
OSNOVA

179

Bosanska Krupa 214 237 -23
Bosanski Petrovac 115 204 -89
Buim 114 167 -53
Cazin 300 279 21
Klju 82 178 -96
Sanski Most 354 454 -100
Velika Kladua 166 235 -69
UKUPNO 1 767 2 163 -396

Prema mjestu imigracija, najvie imigracija u opine Kantona je bilo iz F BiH.
TABELA 167 IMIGRACIJE
Imigracije 2012. godine
Opina F BiH RS BD BiH
Biha 370 52 0
Buim 104 10 0
Cazin 276 24 0
Klju 58 24 0
Sanski Most 151 200 3
UKUPNO 1 318 445 4

Moe se smatrati da se najvie imigracija deava izmeu opina Kantona, a u manjoj mjeri da dolazi
do imigracije stanovnitva drugih Kantona u Unsko sanski kanton. Dobna skupina stanovnitva 15
64 godina je najzastupljenija u imigracionim procesima u Unsko sanski kanton, sa 1 387 osoba ili
79% od ukupnog broja doseljenih osoba.
Emigracija, pak, ima drugaije konotacije po vitalne karakteristike stanovnitva, obzirom da se najvei
broj iseljenog stanovnitva svrstava u starosnu skupinu 15 64 godine.
TABELA 168 EMIGRACIJE
Emigracije 2012. godine
Opina F BiH RS BD BiH Inozemstvo
Biha 298 59 4 48
Bosanska Krupa 169 53 1 14
Bosanski Petrovac 38 157 0 9
Buim 148 16 0 3
Cazin 258 13 2 6
Klju 99 70 3 6
Sanski Most 156 271 0 27
Velika Kladua 206 17 0 12
UKUPNO 1 372 656 10 125

Od ukupno 2 163 odseljene osobe, 1 688 osoba pripada dobnoj skupini 15 64 godine, tj., 78%
odseljenog stanovnitva je radno sposobno stanovnitvo i mladi ljudi.
PROSTORNA
OSNOVA

180

I u sluaju odseljavanja i doseljavanja, enska populacija prednjai, to moe da se posmatra kroz
migracije vezane za sklapanja braka. Doseljenih enskih osoba u datom periodu je 1 087 (ukupno je 1
767), a odseljenih 1 374 (ukupno je 2 163).
Ovakva slika migracija, tj., emigracija, potvruje problematiku starenja stanovnitva Unsko sanskog
kantona, na to se ovaj Plan mora posebno osvrnuti i s najveom ozbiljnou pozabaviti.
1.5.2.8. PROCJENA BROJA STANOVNIKA ZA 2013. GODINE U NASELJENIM MJESTIMA UNSKO
SANSKOG KANTONA
TABELA 169 PROCJENA BROJA STANOVNIKA U NASELJENIM MJESTIMA
Naselje Broj
stanovnika
Uee
(%)
OPINA BIHA
1. Bajrii 542 0,88
2. Baljevac - -
3. BIHA 43 007 70,28
4. Boboljusci 57 0,09
5. Bosanski
Osredci
19 0,03
6. Brekovica 1809 2,95
7. Bugar 46 0,07
8. ukovi 238 0,38
9. Doljani - -
10. Donja Gata 19 0,03
11. Dubovsko - -
12. Gorjevac <10 0,01
13. Gornji
Tiskovac
26 0,04
14. Grabe - -
15. Grmua - -
16. Hrgar - -
17. Izai 1 116 1,82
18. Jankovac - -
19. Jezero 540 0,88
20. Kalati <10 0,01
21. Klisa 192 0,31
22. Klokot 647 1,05
23. Kula 418 0,68
24. Kulen Vakuf 487 0,79
25. Lipa - -
26. Lohovo - -
27. Lohovska
brda
163 0,26
28. Mala Pea 538 0,87
29. Mali Cvjetni <10 0,01
30. Mali Skoaj 29 0,04
31. Malo
Oijevo
23 0,03
32. Martin Brod 125 0,2
33. Meudraje 40 0,06
34. Muslii 466 0,76
35. Oigrije <10 0,01
Naselje Broj
stanovnika
Uee
(%)
36. Oraac 1 390 2,27
37. Ostrovica 15 0,02
38. Paluci 25 0,04
39. Papari 565 0,92
40. Praijak 15 0,02
41. Pritoka 733 1,19
42. Prnjavor 381 0,62
43. Rai - -
44. Rajinovci 27 0,04
45. Ripa 1 391 2,27
46. Spahii 528 0,86
47. Srbljani 1 144 1,86
48. Teoak <10 0,01
49. Trubar 64 0,1
50. Turija 1 278 2,08
51. Velika Gata 1 177 1,92
52. Veliki
Cvjetni
56 0,09
53. Veliki Skoaj 83 0,13
54. Veliki
Stjenjani
- -
55. Veliko
Oijevo
20 0,03
56. Vikii 1 042 1,7
57. Vrsta 501 0,81
58. Zavalje 75 0,12
59. Zlopoljac 108 0,17
UKUPNO: 61 186 100
OPINA BOSANSKA KRUPA
1. Arapua 408 1,37
2. Banjani 353 1,19
3. Batra 217 0,73
4. Benakovac 39 0,13
5. BOSANSKA
KRUPA
11 514 38,82
6. Donja Suvaja 60 0,2
8. Drenova
glavica
291 0,98
9. Glavica <10 0,03
10. Gorinja 38 0,12
11. Gornja 85 0,28
PROSTORNA
OSNOVA

181

Naselje Broj
stanovnika
Uee
(%)
Suvaja
12. Gornji
Buevi
50 0,16
13. Gornji
Petrovii
50 0,16
14. Gudavac 16 0,05
15. Haani <10 0,03
16. Ivanjska 320 1,07
17. Jasenica 142 0,47
18. Jezerski 3 743 12,62
19. Ljusina 1 342 4,52
20. Mahmi selo 1 670 5,63
21. Mali Badi 183 0,61
22. Mali Radi 121 0,4
23. Ostronica 905 3,05
24. Otoka 3 643 12,28
25. Perna 31 0,1
26. Pitaline 1 721 5,8
27. Potkalinje 51 0,17
28. Puenik <10 0,03
29. Srednji
Buevi
- -
30. Srednji
Dubovik
18 0,06
31. Velika
Jasenica
11 0,03
32. Veliki Badi 857 2,88
33. Veliki
Dubovik
126 0,42
34. Veliki Radi 138 0,46
35. Vojevac 36 0,12
36. Voloder 1 217 4,1
37. Vranjska 135 0,45
38. Zalin 142 0,47
UKUPNO 29 659 100
OPINA BOSANSKI PETROVAC
1. Bara 88 1,1
2. Bjelaj 106 1,33
3. Bjelajski
Vaganac
43 0,54
4. BOSANSKI
PETROVAC
3 781 47,58
5. Bravski
Vaganac
19 0,23
6. Brestovac 78 0,98
7. Bukovaa 161 2,02
8. Bunara 40 0,5
9. Busije 38 0,47
10. Cimee 42 0,52
11. Dobro selo 669 8,41
12. Drini <10 0,12
13. Janjila 128 1,61
14. Jasenovac 170 2,13
Naselje Broj
stanovnika
Uee
(%)
15. Kapljuh 29 0,36
16. Klenovac 77 0,96
17. Koloni 249 3,13
18. Krnja jela 203 2,55
19. Krnjeua 532 6,69
20. Lastve 61 0,76
21. Medeno
polje
28 0,35
22. Orako brdo 28 0,35
23. Otrelj <10 0,12
24. Podsrnetica 56 0,7
25. Prkosi 14 0,17
26. Rainovac 429 5,39
27. Revenik 61 0,76
28. Risovac 60 0,75
29. Skakavac 22 0,27
30. Smoljana 159 2,0
31. Suvaja 112 1,4
32. Vedro polje 26 0,32
33. Voenica 206 2,59
34. Vranovina 62 0,78
35. Vrtoe 188 2,36
UKUPNO 7946 100
OPINA BUIM
1. Bag 399 1,91
2. Brigovi 946 5,34
3. Buevci 1 085 4,72
4. BUIM 3 180 15,61
5. ava 1 688 8,31
6. Elkasova
rijeka
708 3,43
7. Jusufovii 864 4,25
8. Konjodor 2 491 12,22
9. Lubarda 1 952 9,61
10. Mrazovac 1 276 6,28
11. Rado 798 3,93
12. Varoka
rijeka
1 383 6,81
13. Vrhovska 1 997 9,83
14. Zaradostovo 1 581 7,78
UKUPNO 20 298 100
OPINA CAZIN
1. Bajrii 402 0,57
2. Brezova
kosa
847 1,22
3. Bukovica 458 0,65
4. ajii 1 445 2,08
5. CAZIN 14 387 20,72
6. ehii 741 1,06
7. izmii 871 1,25
8. oralii 2 804 4,03
9. Crnaja 376 0,54
PROSTORNA
OSNOVA

182

Naselje Broj
stanovnika
Uee
(%)
10. Donja
Barska
167 0,24
11. Donja
Koprivna
1 338 1,92
12. Donja Luka 589 0,84
13. Glogovac 1 320 1,9
14. Gornja
Barska
1 298 1,87
15. Gornja
Koprivna
1 783 2,56
16. Gornja
Luka
908 1,3
17. Gradina 401 0,57
18. Hadin
potok
161 0,23
19. Kapii 761 1,09
20. Kliii 731 1,05
21. Kovaevii 905 1,3
22. Krakaa 952 1,37
23. Krivaja 1 415 2,03
24. Liani 195 0,28
25. Liskovac 1 607 2,31
26. Ljubijankii 800 1,15
27. Majetii 1 607 2,31
28. Miostrah 1 437 2,07
29. Mujakii 237 0,34
30. Mutnik 2 733 3,93
31. Osredak 677 0,97
32. Ostroac 2 126 3,06
33. Ostroac na
Uni
113 0,16
34. Peigrad 987 1,42
35. Pivnice 672 0,96
36. Pjanii 1 705 2,45
37. Podgredina 2 135 3,07
38. Polje 1 891 2,62
39. Ponjevii 501 0,72
40. Proii 945 1,36
41. Roii 533 0,76
42. Rujnica 847 1,21
43. Skokovi 725 1,04
44. Stijena 2 776 3,99
45. turli 2 620 3,77
46. turlika
Platnica
788 1,13
47. Toromani 619 0,89
48. Trac 327 0,47
49. Traka
Platnica
710 1,02
50. Traka
Ratela
283 0,4
51. Urga 1 997 2,87
52. Vilenjaa 1 016 1,46
Naselje Broj
stanovnika
Uee
(%)
53. Vrelo 230 0,33
54. Zmajevac 449 0,64
UKUPNO 69 411 100
OPINA KLJU
1. Biljani donji 1 245 6,65
2. Biljani gornji 145 0,77
3. Budelj gornji 67 0,35
4. Crljeni 316 1,68
5. Donje
Ratkovo
54 0,28
6. Donje
Sokolovo
<10 0,05
7. Donji Ramii 23 0,12
8. Donji Vojii 311 1,66
9. Duboani 286 1,52
10. Gornje
Ratkovo
- -
11. Gornje
Sokolovo
- -
12. Gornji
Ramii
397 2,12
13. Gornji Vojii 195 1,04
14. Hadii 1 251 6,68
15. Hasii 276 1,47
16. Hripavci 568 3,03
17. Humii 766 4,09
18. Jarice - -
19. Kamiak 955 5,1
20. KLJU 5 409 28,9
21. Kopjenica 45 0,24
22. Korjenovo <10 0,05
23. Krasulje 1 771 9,46
24. Lanite - -
25. Ljubine - -
26. Majkii - -
27. Meee
brdo
- -
28. Mijaica - -
29. Pei - -
30. Pitanica 27 0,14
31. Plamenice 111 0,59
32. Prhovo 27 0,14
33. Prisjeka
donja
- -
34. Prisjeka
gornja
- -
35. Rudenice 100 0,53
36. Sanica 1 943 10,38
37. Sanica donja 677 3,61
38. Sanica
gornja
65 0,34
39. Velagii 573 3,06
40. Veleevo 453 2,42
PROSTORNA
OSNOVA

183

Naselje Broj
stanovnika
Uee
(%)
41. Zavolje <10 0,05
42. Zgon 662 3,53
UKUPNO 18 714 100
OPINA SANSKI MOST
1. Batkovci <10 0,02
2. Bjeline 14 0,02
3. Bojite 52 0,1
4. Bosanski
Milanovac
12 0,02
5. Bonjaci <10 0,02
6. Brdari 484 1,02
7. aplje 1 502 3,17
8. Djedovaa <10 0,02
9. Demievci 536 1,13
10. Donja Kozica 33 0,06
11. Donja
Tramonja
80 0,16
12. Donji Dabar 31 0,06
13. Donji
Kamengrad
2 503 5,28
14. Donji Lipnik - -
15. urii - -
16. Devar 742 1,56
17. Fajtovci 380 0,8
18. Glavice 30 0,06
19. Gorice 676 1,42
20. Gornja
Kozica
11 0,02
21. Gornja
Tramonja
<10 0,02
22. Gornji Dabar 53 0,11
23. Gornji
Kamengrad
1 482 3,12
24. Gornji Lipnik - -
25. Grdanovci 19 0,04
26. Hadrovci - -
27. Hrustovo 1 717 3,62
28. Husimovci 1 525 3,22
29. Ilida <10 0,02
30. Jelainovci 86 0,18
31. Kijevo 757 1,59
32. Kljevci 98 0,2
33. Koprivna <10 0,02
34. Kozin <10 0,02
35. Krkojevci 404 0,85
36. Kruhari 168 0,35
37. Lukavice 551 1,16
38. Luci
Palanka
251 0,52
39. Luani 13 0,02
40. Majki Japra
donja
<10 0,02
41. Majki Japra 22 0,04
Naselje Broj
stanovnika
Uee
(%)
gornja
42. Miljevci 51 0,1
43. Modra 645 1,36
44. Mrkalji - -
45. Naprelje 784 1,65
46. Okre 1 208 2,55
47. Oti 18 0,03
48. Podbrijeje 594 1,25
49. Podlug 614 1,29
50. Podovi 20 0,04
51. Podvidaa 364 0,76
52. Poljak 517 1,09
53. Pratali 87 0,18
54. SANSKI
MOST
19 745 41,69
55. Sasina 325 0,68
56. ehovci 920 1,94
57. krljevita - -
58. Skuani
Vakuf
1 592 3,36
59. Slatina 19 0,04
60. Stara rijeka <10 0,02
61. Stari Majdan 1 163 2,45
62. Suhaa 22 0,04
63. Tomina 1 203 2,54
64. Trnova 1 015 2,14
65. Usorci - -
66. Vrhpolje 2 068 4,36
67. Zenkovii 103 0,12
UKUPNO 47 359 100
OPINA VELIKA KLADUA
1. Bosanska
Bojna
62 0,13
2. Brda 423 0,94
3. Bukovlje 17 0,03
4. aglica 723 1,61
5. elinja 748 1,67
6. Crvarevac 860 1,92
7. Dolovi 896 2,0
8. Donja
Slapnica
504 1,12
9. Donja
Vidovska
501 1,11
10. Elezovii 543 1,21
11. Glavica 1 135 2,53
12. Glinica 161 0,35
13. Golubovii 791 1,76
14. Gornja
Slapnica
625 1,39
15. Gornja
Vidovska
811 1,81
16. Grabovac 757 1,69
PROSTORNA
OSNOVA

184

Naselje Broj
stanovnika
Uee
(%)
17. Gradina 395 0,88
18. Grahovo 662 1,47
19. Johovica 653 1,45
20. Klupe 406 0,9
21. Kudii 1 386 3,09
22. Kumarica 882 1,97
23. Mala
Kladua
1 134 2,53
24. Marjanovac 766 1,71
25. Miljkovii 2 793 6,23
26. Mrcelji 905 2,02
27. Nepeke 641 1,43
28. Oreva luka 616 1,37
29. Podzvizd 899 2,0
30. Poljana 1 080 2,41
31. Polje 1 603 3,58
32. Ponikve 901 2,01
33. Rajnovac 913 2,03
34. abii 996 2,22
Naselje Broj
stanovnika
Uee
(%)
35. estanovac 366 0,81
36. iljkovaa 436 0,97
37. mrekovac 302 0,67
38. Stabanda 972 2,17
39. umatac 1 000 2,23
40. Todorovo 867 1,93
41. Todorovska
Slapnica
1 225 2,73
42. Trn 398 0,88
43. Trnovi 1 940 4,33
44. Vejinac 1 154 2,57
45. VELIKA
KLADUA
5 009 11,18
46. Vinograka
Slapnica
477 1,06
47. Vrnogra 886 1,97
48. Zagrad 1 441 3,21
49. Zborite 1 292 2,88
UKUPNO 44 770 100

Iz priloenog se vidi da na podruju Kantona, ak 30 naselja nisu vie stalno nastanjena. Prema istim
podacima, u tim naseljima je popisan 131 stan. Osnovna koncepcija razvoja e ponuditi mogua
rjeenja za ova naselja i graevinski fond u njima.
1.5.2.9. DOMAINSTVA
Broj domainstava je dat kroz preliminarne rezultate Popisa stanovnitva izvrenog u oktobru 2013.
godine, a u opinama je stanje u ovom segmentu slijedee:
TABELA 170 BROJ DOMAINSTAVA
Opina Domainstva Stanovi
Broj stanovnika
(2013. godine)
Broj domainstava Prosjeno
domainstvo
Broj popisanih
stanova
Biha 61 186 18 251 3,35 25 610
Bosanska Krupa 29 659 7 691 3,85 10 930
Bosanski Petrovac 7 946 2 863 2,77 4 835
Buim 20 298 4 397 4,61 4 922
Cazin 69 411 16 929 4,1 20 132
Klju 18 714 5 055 3,7 7 243
Sanski Most 47 359 12 242 3,86 16 513
Velika Kladua 44 770 11 745 3,81 16 864
Unsko sanski kanton 299 343 79 173 3,78 107 049

Ukupan procijenjeni broj domainstava je 79 173, sa prosjenim domainstvom od 3,78 lanova. U
odnosu na broj domainstava, broj stanova je vei za 27 876, tj., na jedno domainstvo dolazi 1,35
stanova.

PROSTORNA
OSNOVA

185

1.6. KARAKTERISTIKE RAZVOJA NASELJA
1.6.1. VELIINSKE GRUPE NASELJA

Postojei organizaciono administrativni sistem naseljenih mjesta u Unsko sanskom kantonu,
podrazumijeva osam opina i opinskih centara, te 342 ostala naseljena/nenaseljena mjesta.
Prostorna organizacija je slijed historijskog razvoja ovog kraja, a geografske predispozicije su
zasigurno igrale veliku ulogu u prostornom razmjetaju stanovnitva, koje se najvie koncentriralo uz
rijene tokove.
U skladu sa preliminarnim rezultatima popisa stanovnitva 2013. godine, analizirane su veliinske
grupe naselja, prema broju stanovnika. Rezultati govore da je depopulacija naselja vrlo izraena, iako
je Unsko sanski kanton, prema preliminarnim rezultatima popisa 2013. godine, imao vei broj
stanovnika nego to je to procjenjivano u prijanjim statistikama.
Naime, ak 30 naselja uope nisu naseljena, 71 naselje ima do 50 stanovnika, a 28 naselja ima
izmeu 51 100 stanovnika.
To znai da je 130 naselja bez stanovnika ili je vrlo slabo naseljeno, to ini ak 37% od ukupnog broja
naselja u Unsko sanskom kantonu.
Ako odnos naseljenih mjesta i broja stanovnika posmatramo putem grafikona, gdje su na x osi
nanesena sva naseljena mjesta, a na y osi su nanesene vrijednosti broja stanovnika, uoava se
slijedee:
U ukupnom sistemu od 350 naseljenih mjesta u Kantonu, evidentno je da najveu povrinu na
grafikonu ili odsjeak oznaen sa A, izuzimaju naselja do 500 stanovnika.
100
Nadalje, B povrina ili
naselja do 1 000 stanovnika ine gotovo polovinu povrine A; C povrina ili naselja do 1 500
stanovnika su polovina povrine B; D povrina ili naselja do 2000 su polovina povrine C i sve tako do
povrine F, tj.,naselja sa 2 500 stanovnika, gdje dolazi do promjene. Naime, dijapazon naselja od 2
500 5 000 stanovnika ne podlijee obrnutoj aritmetikoj progresiji rasta, ve se povrina smanjuje,
tako da se vie odnos ne moe posmatrati kroz poetni omjer. Naselja od 5 000 10 000 stanovnika
su jo vie suena, te se na dalje odnos moe izraziti kroz duinu krivulje grafikona, koja se u
konanici zavrava u taci, koju predstavlja Biha (43 007), sa vie od dvostrukim brojem stanovnika,
od sljedeeg najveeg naseljenog mjesta, Sanskog Mosta (19 745).
Ovakav odnos naselja i broja stanovnika, kojeg moemo vizuelno predstaviti kroz formulu
E=D/2=C/4=B/8=A/16, pomae odrediti klasifikaciju naselja, koja se javljaju u Unsko sanskom
kantonu.
Stoga, za potrebe razumijevanja naseobinskog sistema ovog Plana, podjela e biti izvrena u X klasa.

100
Ako bi povrinu A podijelili na jo manje podioke, do 100 stanovnika, uoili bi da je vie od polovine od
ukupne povrine A ili A` su naselja do 100 stanovnika.
PROSTORNA
OSNOVA

186

I II III IV V VI VII VIII IX X
0
-
1
0
0

1
0
1
-
5
0
0

5
0
1
-
1
0
0
0

1
0
0
1
-
1
5
0
0

1
5
0
1
-
2
0
0
0

2
0
0
1
-
2
5
0
0

2
5
0
1
-
5
0
0
0

5
0
0
1
-
1
0
0
0
0

1
0
0
0
1
-
2
0
0
0
0

2
0
0
0
0
>

1
3
0

7
1

8
2

3
2

1
9

5

1
1

3

3

1

TABELA 171 KLASIFIKACIJA NASELJA

Zakljuujemo da se sa smanjenjem broja stanovnika naselja poveava broj naselja tog ranga u
ukupnom sistemu, ime se otvara put ka analizi gravitacionih uticaja pojedinih naselja na okolni
prostor.
Uporeujui naseobinski sistem sa teoretskim modelima veliinskog poretka naselja ili Rank Size
Rule, kojim se vodila i Prostorna osnova PP FBiH i u kojem bi idealna veliina naseobinskog sistema
bila ona u kojoj broj stanovnika za svako naselje je inverzno proporcionalna rednom broju, tj., drugo
po veliini naselje treba imati dva puta manji broj stanovnika od najveeg, tree naselje tri puta
manje itd., moemo zakljuiti da je u odnosu na kantonalni centar Biha, ovaj teoretski model
zadovoljen u velikoj mjeri prema opinskim centrima. Takva poetna postavka, daje dobar osnov za
razvitak policentrinog sistema naselja Kantona. Naselja pojedinih opina, takoe imaju slian model:
u odnosu na primarni centar, stvaraju se sekundarni centri u kojima je broj stanovnika najee u
omjeru binarnog, trinarnog itd.,odnosa prema najveem naselju.
Teoretski model treba dopuniti podatkom da od 130 naselja koja su u klasi I (0 100 st.), njih 30 nije
uope naseljeno, 22 naselja imaju do 10 stanovnika, 50 naselja su sa 11 50 stanovnika, a 28 ih ima
od 51 100 stanovnika. Kakav je status ovih naselja i da li u planskom periodu se oekuje njihovo
odumiranje ili je mogua revitalizacija ovih struktura, zavisit e od vie faktora, to e se analizirati
kroz programe koje e nuditi ovaj Plan.

PROSTORNA
OSNOVA

187

0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
45000
B
a
l
j
e
v
a
c
G
o
r
n
j
e

S
o
k
o
l
o
v
o
B
u
n
a
r
a
P
o
d
s
r
n
e
t
i
c
a
S
l
a
t
i
n
a
O
i
g
r
i
j
e
M
e
e

b
r
d
o
M
a
l
i

B
a
d
i
G
o
r
n
j
a

T
r
a
m
o
n
j
a
M
e
u
d
r
a
j
e
K
o
l
o
n
i
D
o
l
j
a
n
i
M
a
r
t
i
n

B
r
o
d
B
o
b
o
l
j
u
s
c
i
K
r
n
j
e
u
a
R
a
G
l
a
v
i
c
e
e
s
t
a
n
o
v
a
c
G
r
a
d
i
n
a
V
e
l
e
e
v
o
C
r
n
a
j
a
B
u
k
o
v
i
c
a
J
e
l
a
i
n
o
v
c
i
i
l
j
k
o
v
a
a
E
l
e
z
o
v
i
i
J
o
h
o
v
i
c
a
K
l
j
e
v
c
i
R
a
d
o
T
r
n
o
v
a
K
u
l
e
n

V
a
k
u
f
K
i
j
e
v
o
S
t
a
r
i

M
a
j
d
a
n
Z
a
g
r
a
d
B
i
l
j
a
n
i

d
o
n
j
i
Z
b
o
r
i
t
e
K
r
a
s
u
l
j
e
Z
a
r
a
d
o
s
t
o
v
o
P
o
d
g
r
e
d
i
n
a
M
i
l
j
k
o
v
i
i
B
o
s
a
n
s
k
i

P
e
t
r
o
v
a
c
s
t
a
n
o
v
n
i
t
v
o

naseljena mjesta Unsko - sanskog kantona
veliinska struktura naseljenih mjesta
A
B C D
E F
PROSTORNA
OSNOVA

188

1.6.2. TIPOLOGIJA NASELJA
Prostorna osnova Prostornog plana Federacije BiH, dala je klasifikaciju, tj.,
tipologizaciju naselja, u odnosu na njihovu opremljenost, tj., urbanitet.
S tim u vezi, ovaj plan preuzima odredbe plana vieg reda, uz pretpostavku da
moe doi do promjene tipa naselja, obzirom na detaljnije analiziranje uslova
koji vladaju u prostoru i vee koliine podataka, kojima se u izradi ovog
dokumenta raspolagalo.

TABELA 172 TIPOLOGIJA NASELJA
Naselje,Opina Stanje
2013.g
Tipologija
naselja 2008.
godine
BIHA
Bajrii 542 R
Baljevac - R
BIHA 43 007 U
Boboljusci 57 R
Bosanski Osredci 19 R
Brekovica 1 809 R
Bugar 46 R
ukovi 238 R
Doljani - R
Donja Gata 19 R
Dubovsko - R
Gorjevac <10 R
Gornji Tiskovac 26 R
Grabe - R
Grmua - R
Hrgar - R
Izai 1 116 R
Jankovac - R
Jezero 540 R
Kalati <10 R
Klisa 192 R
Klokot 647 R
Kula 418 R
Kulen Vakuf 487 R
Lipa - R
Lohovo - R
Lohovska brda 163 R
Mala Pea 538 R
Mali Cvjetni <10 R
Mali Skoaj 29 R
Malo Oijevo 23 R
Martin Brod 125 R
Meudraje 40 R
Muslii 466 R
2013.g
Tipologija
naselja 2008.
godine
Oigrije <10 R
Oraac 1 390 R
Ostrovica 15 R
Paluci 25 R
Papari 565 R
Praijak 15 R
Pritoka 733 R
Prnjavor 381 R
Rai - R
Rajinovci 27 R
Ripa 1 391 R
Spahii 528 R
Srbljani 1 144 R
Teoak <10 R
Trubar 64 R
Turija 1 278 R
Velika Gata 1 177 R
Veliki Cvjetni 56 R
Veliki Skoaj 83 R
Veliki Stjenjani - R
Veliko Oijevo 20 R
Vikii 1 042 R
Vrsta 501 R
Zavalje 75 R
Zlopoljac 108 R
BOSANSKA KRUPA
Arapua 408 R
Banjani 353 R
Batra 217 R
Benakovac 39 R
BOSANSKA KRUPA 11 514 U
Donja Suvaja 85 R
Donji Petrovii - R
Drenova glavica 291 R
Glavica <10 R
PROSTORNA
OSNOVA

189

2013.g
Tipologija
naselja 2008.
godine
Gorinja 38 R
Gornja Suvaja 85 R
Gornji Buevi 31 R
Gornji Petrovii 50 R
Gudavac 16 R
Haani <10 R
Ivanjska 320 R
Jasenica 142 R
Jezerski 3 734 R
Ljusina 1 342 R
Mahmi selo 1 670 R
Mali Badi 183 R
Mali Radi 121 R
Ostronica 905 R
Otoka 3 643 U
Perna 31 R
Pitaline 1 721 R
Potkalinje 51 R
Puenik <10 R
Srednji Buevi - R
Srednji Dubovik 18 R
Velika Jasenica 11 R
Veliki Badi 857 R
Veliki Dubovik 126 R
Veliki Radi 138 R
Vojevac 36 R
Voloder 1 217 R
Vranjska 135 R
Zalin 142 R
BOSANSKI PETROVAC
Bara 88 R
Bjelaj 106 R
Bjelajski Vaganac 43 R
BOSANSKI PETROVAC 3 781 U
Bravski Vaganac 19 R
Brestovac 78 R
Bukovaa 161 R
Bunara 40 R
Busije 38 R
Cimee 42 R
Dobro selo 669 R
Drini <10 R
Janjila 128 R
Jasenovac 170 R
Kapljuh 29 R
Klenovac 77 R
Koloni 249 R
Krnja jela 203 R
Krnjeua 532 R
Lastve 61 R
Medeno polje 28 R
2013.g
Tipologija
naselja 2008.
godine
Orako brdo - R
Otrelj <10 R
Podsrnetica 56 R
Prkosi 14 R
Rainovac 429 R
Revenik 61 R
Risovac 60 R
Skakavac 22 R
Smoljana 159 R
Suvaja 112 R
Vedro polje 26 R
Voenica 206 R
Vranovina 62 R
Vrtoe 188 R
BUIM
Bag 399 R
Brigovi 1 085 R
Buevci 959 R
BUIM 3 180 U
ava 1 688 R
Elkasova rijeka 708 R
Jusufovii 864 R
Konjodor 2 491 R
Lubarda 1 952 R
Mrazovac 1 276 R
Rado 798 R
Varoka rijeka 1 383 U
Vrhovska 1 997 R
Zaradostovo 1 581 R
CAZIN
Bajrii 402 R
Brezova kosa 847 R
Bukovica 458 R
ajii 1 445 R
CAZIN 14 387 U
ehii 741 R
izmii 871 R
oralii 2 804 U
Crnaja 376 R
Donja Barska 167 R
Donja Koprivna 1 338 R
Donja Luka 589 R
Glogovac 1 320 R
Gornja Barska 1 298 R
Gornja Koprivna 1 783 R
Gornja Luka 908 R
Gradina 401 R
Hadin potok 161 R
Kapii 761 R
Kliii 731 R
Kovaevii 905 R
PROSTORNA
OSNOVA

190

2013.g
Tipologija
naselja 2008.
godine
Krakaa 952 R
Krivaja 1 415 R
Liani 195 R
Liskovac 1 670 R
Ljubijankii 800 R
Majetii 1 607 R
Miostrah 1 437 R
Mujakii 237 R
Mutnik 2 733 R
Osredak 677 R
Ostroac 2 126 U
Ostroac na Uni 113 R
Peigrad 987 R
Pivnice 672 R
Pjanii 1 705 R
Podgredina 2 135 R
Polje 1 891 R
Ponjevii 501 R
Proii 945 R
Roii 533 R
Rujnica 847 R
Skokovi 725 R
Stijena 2 776 R
turli 2 620 R
turlika Platnica 788 R
Toromani 619 R
Trac 327 R
Traka Platnica 710 R
Traka Ratela 283 R
Urga 1 997 R
Vilenjaa 1 016 R
Vrelo 230 R
Zmajevac 449 R
KLJU
Biljani donji 1 245 R
Biljani gornji 145 R
Budelj gornji 67 R
Crljeni 316 R
Donje Ratkovo 54 R
Donje Sokolovo <10 R
Donji Ramii 23 R
Donji Vojii 311 R
Duboani 286 R
Gornje Ratkovo - R
Gornje Sokolovo - R
Gornji Ramii 397 R
Gornji Vojii 195 R
Hadii 1 251 R
Hasii 276 R
Hripavci 568 R
Humii 766 R
2013.g
Tipologija
naselja 2008.
godine
Jarice - R
Kamiak 955 R
KLJU 5 409 U
Kopjenica 45 R
Korjenovo <10 R
Krasulje 1 771 R
Lanite - R
Ljubine - R
Meee brdo - R
Mijaica - R
Pei - R
Pitanica 27 R
Plamenice 111 R
Prhovo 27 R
Prisjeka donja - R
Prisjeka gornja - R
Rudenice 100 R
Sanica 1 943 R
Sanica donja 667 R
Sanica gornja 65 R
Velagii 573 R
Veleevo 453 R
Zavolje <10 R
Zgon 662 R
SANSKI MOST
Batkovci <10 R
Bjeline 14 R
Bojite 52 R
Bosanski Milanovac 12 R
Bonjaci <10 R
Brdari 484 R
aplje 1 502 R
Djedovaa <10 R
Demievci 536 R
Donja Kozica 33 R
Donja Tramonja 80 R
Donji Dabar 31 R
Donji Kamengrad 2 503 R
Donji Lipnik - R
urii - R
Devar 742 R
Fajtovci 380 R
Glavice 30 R
Gorice 676 R
Gornja Kozica 11 R
Gornja Tramonja <10 R
Gornji Dabar 53 R
Gornji Kamengrad 1 482 R
Gornji Lipnik - R
Grdanovci 19 R
Hadrovci - R
PROSTORNA
OSNOVA

191

2013.g
Tipologija
naselja 2008.
godine
Hrustovo 1 717 R
Husimovci 1 525 R
Ilida <10 R
Jelainovci 86 R
Kijevo 757 R
Kljevci 98 R
Koprivna <10 R
Kozin <10 R
Krkojevci 404 R
Kruhari 168 R
Lukavice 551 R
Luci Palanka 251 R
Luani 13 R
Majki Japra donja <10 R
Majki Japra gornja 22 R
Miljevci 51 R
Modra 645 R
Mrkalji - R
Naprelje 784 R
Okre 1 208 R
Oti 18 R
Podbrijeje 594 R
Podlug 614 R
Podovi 20 R
Podvidaa 364 R
Poljak 517 R
Pratali 87 R
SANSKI MOST 19 745 U
Sasina 325 R
ehovci 920 R
krljevita - R
Skuani Vakuf 1 592 R
Slatina 19 R
Stara rijeka <10 R
Stari Majdan 1 163 R
Suhaa 22 R
Tomina 1 203 M
Trnova 1 015 R
Usorci - R
Vrhpolje 2 068 M
Zenkovii 103 R
VELIKA KLADUA
Bosanska Bojna 62 R
Brda 423 R
Bukovlje 17 R
aglica 723 R
elinja 748 R
2013.g
Tipologija
naselja 2008.
godine
Crvarevac 860 R
Dolovi 896 R
Donja Slapnica 504 R
Donja Vidovska 501 R
Elezovii 543 R
Glavica 1 135 R
Glinica 161 R
Golubovii 791 R
Gornja Slapnica 625 R
Gornja Vidovska 811 R
Grabovac 757 R
Gradina 395 R
Grahovo 662 R
Johovica 653 R
Klupe 406 R
Kudii 1 386 R
Kumarica 882 R
Mala Kladua 1 134 M
Marjanovac 766 R
Miljkovii 2 793 M
Mrcelji 905 R
Nepeke 641 R
Oreva luka 616 R
Podzvizd 899 R
Poljana 1080 R
Polje 1 603 R
Ponikve 913 R
Rajnovac 718 R
abii 996 R
estanovac 366 R
iljkovaa 436 R
mrekovac 302 R
Stabanda 797 R
umatac 1 000 R
Todorovo 867 R
Todorovska Slapnica 1 225 R
Trn 398 R
Trnovi 1 940 R
Vejinac 1 154 R
VELIKA KLADUA 5 009 U
Vinograka Slapnica 477 R
Vrnogra 886 R
Zagrad 1 441 R
Zborite 1 292 R
Od 350 naselja, 12 je klasificirano kao urbana naselja, 4 su mjeovita, a 334 naselja tipoloki se
klasificiraju kao ruralna naselja.
PROSTORNA
OSNOVA

192

U opinskim centrima, koji su tipoloki svrstani u urbana naselja prema klasifikaciji koju je dala
Prostorna osnova Prostornog plana F BiH, ivi 105 151 stanovnik u 2013. godini, a u ostala 4 naselja
urbanog karaktera, dodatnih 14 258 stanovnika ili ukupno 119 406 stanovnika urbanih naselja.
Prema tome, stepen urbanizacije Unsko sanskog kantona bi bio

tj., 39% stanovnitva ivi u urbanim naseljima.
1.6.3. POLOVI RAZVOJA, GRAVITACIONI UTICAJI I INTERNE SPREGE MEU NASELJIMA

Prostornom osnovom Prostornog plana FBiH, analizirani su polovi razvoja u ukupnom naseobinskom
sistemu Federacije BiH, gdje je posmatran administrativni znaaj u veliinskom redoslijedu. Biha je
sa makrorazvojnog aspekta, a pri emu je posmatrana prisutnost aglomeriranih privrednih subjekata,
koji funkcioniraju na dravnom i regionalnom nivou, oznaen kao pol razvoja 2 ili centar grupe B.
Istim dokumentom se izraava neupitnost ovog rangiranja, obzirom da Biha ima isti znaaj i matricu
prostorne distribucije razvojnih efekata kao i u makroekonomskoj regionalizaciji iz 1991. godine.
101

Ostali opinski centri, kroz prizmu iste metodologije i dokumenta, oznaeni su kao centri grupe C ili
polovi razvoja 3, gdje su koriteni kriteriji preliminarno kompozitni, pri emu su relativno pouzdani
podaci o ekonomskoj snazi kombinirani sa specifinim geopozicijskim karakteristikama.
102

Zone uticaja B i C polova razvoja date su kao krunice razliitih radijusa na okolno podruje, to ovaj
Plan preuzima.
Prostornim planovima nieg reda, a koji su trenutno usvojeni, definisane su interne sprege izmeu
naseljenih mjesta unutar opine, te se ovaj Plan oslanja na procjene detaljnije razvojne
dokumentacije u tom segmentu, to je prikazano na grafikom prilogu 10.
1.6.4. STANOVANJE I STAMBENA IZGRADNJA
Stambena izgradnja je zastupljena, uglavnom, kroz objekte individualnog stanovanja, dok se u
urbanim naseljima i opinskim centrima javlja kolektivno stanovanje, koje moe i prevladati.
Do 1991. godine, na nivou Kantona, bilo je izgraeno 627 kolektivnih objekata, sa 9 255 stambenih
jedinica, te 82 938 individualnih stambenih objekata.
Nakon 1991. godine, izgraeno je 84 kolektivna stambena objekta, sa 1 658 stambenih jedinica, te 14
219 individualnih stambenih objekata, sa 14 299 stambenih jedinica.
Preliminarni rezultati popisa su pokazali da je u Unsko sanskom kantonu popisano 107 049 stanova.
To se donekle razlikuje od podataka koji su dati u sklopu analitiko dokumentacione osnove, gdje je
iskazana brojka od 108 150 stambenih jedinica u Kantonu.

101
Prostorna osnova PP F BiH, str.162
102
Ibidem
PROSTORNA
OSNOVA

193

TABELA 173 PREGLED STAMBENE IZGRADNJE PREMA PODACIMA NOSIOCA PRIPREME
Unsko sanski kanton Objekti
kolektivnog
stanovanja
Stambenih
jedinica
Objekti
individualnog
stanovanja
Stambenih
jedinica
711 10 913 97 157 97 237
tj., ukupno 108 150 stambenih jedinica.
Ako znamo da je na nivou Kantona procijenjeno da postoji 79 173 domainstava, ini se da je suficit
stambenih jedinica 28 977 (27 876). Naravno, ovdje treba imati na umu da je odreen postotak
stambenih jedinica i dalje neuslovan za ivot, a zbog ratnih razaranja, te da je proces migracija selo
grad zasigurno doprinjeo naputanju stambenih objekata u matinim naseljima i potranju novih
stanova u urbanim centrima.
Ratna razaranja su dovela do unitenja ili oteenja velikog broja objekata. Ukupan stambeni fond do
1991. godine iznosio je 178 470 objekata. U periodu 1992 1996. godine, oteeno je 94 402
objekta, sa razliitim stepenom oteenja. Razliitim programima rekonstrukcije i sanacije stambenog
fonda, do 2012. godine, obuhvaeno je 54 068 objekata, od ega je 16 681 djelomino, a 37 387
objekata potpuno rekonstruirano.
To znai da jo uvijek 40 334 objekta nisu rekonstruisana i sanirana.
1.6.5. BESPRAVNA GRADNJA
Zasigurno jedan od goruih problema u planiranju uope u Bosni i Hercegovini, jeste bespravna
gradnja, koja ne vri pritisak samo na namjenu zemljita i izuzimanje povrina koje tomu nisu
namijenjene ili koje se nalaze u ve planskim dokumentima zatienim koridorima, ve vri pritisak na
cjelokupnu drutvenu zajednicu. Naime, izgradnja bespravnih objekata, pa ak i itavih bespravnih
naselja, za sobom povlai problematiku opremanja podruja infrastrukturom: vodovodom,
kanalizacijom, saobraajnicama, drutvenim sadrajima itd., za to ne postoje osigurana sredstva,
koja se stiu pravnim i zakonski reguliranim procedurama, prilikom gradnje objekata.
Neopremljenost potrebnom infrastrukturom utie na kvalitet ivota, kvalitet prirodnih resursa, te
slabi cjelokupan sistem.
Bespravna gradnja je prisutna u svim opinama. Prema podacima koji su dostavljeni kroz anketne
listove, gdje je jedno od pitanja bilo posveeno stanju bespravne gradnje, stvorena je slika o ovoj
problematici, ali koja sigurno nije konaan ishod, jer stvarno stanje je daleko sloenije, te opine
esto nisu niti u mogunosti da ga iskau, a zbog nepostojanja adekvatnog mjernog aparata.
U opini Biha problematika bespravne gradnje je najvie izraena u urbanom podruju grada Bihaa,
naseljima Veliki Lug, Pokoj, te u ostalim urbanim podrujima: Lohovo, Pritoka, Kamenica, te u
podruju Nacionalnog parka Una. U periodu 2007 2012. godine, opinska sluba je izdala preko
1900 rjeenja o uklanjanju bespravno izgraenih objekata ili objekata koji ne posjeduju svu potrebnu
dokumentaciju za izgradnju. Meutim, procedura uklanjanja bespravnih objekata najee se
zavrava upravo na rjeenju o uklanjanju, ak i tamo gdje ovakav postupak nije rezultat rjeavanja
neophodnog stambenog pitanja (romska naselja, izbjeglika naselja), ve se radi i o objektima za
odmor, koji se smjetaju u zatitnim pojasevima rijeka. Prema nezvaninim procjenama, na podruju
grada Bihaa postoji i do 6 000 bespravno izgraenih i nadograenih objekata.
PROSTORNA
OSNOVA

194

Na podruju opine Bosanska Krupa, procjenjuje se da je ak do 60% izgraenih objekata od ukupnog
fonda bespravna gradnja. Na podruju naselja Batra, dolo je do masovne izgradnje objekata bez
potrebnih odobrenja, to je posljedica emigracija i naseljavanja stanovnitva iz drugih dijelova opine
Bosanska Krupa. Formiranje tog naselja je u potpunosti na poljoprivrednom zemljitu. Poseban
problem predstavljaju i bespravno izgraeni objekti na adama rijeke Une, potom, objekti tipa
sojenica, koji imaju najee ugostiteljski karakter, te u cjelosti zahvati na obalama rijeke Une, u vidu
betoniranja platoa, podzida, platoa za sunanje, vezova za amce itd. Takvim parcijalnim i
neadekvatnim izmjenama na obalama rijeke Une, naruio se njen prirodni karakter, te je dolo do
ugroavanja stabilnosti obala i unitavanja postojee vegetacije. Neto manje izraen, ali ipak
prisutan, jeste problem bespravne izgradnje na ranije planiranim trasama infrastrukturnih koridora
koji prolaze rubnim dijelovima ili kroz naselja Bosanska Otoka i Bosanska Krupa.
Ostale opine svojim anketnim listovima nisu specificirale obim i podruja na kojima se nalaze
bespravno izgraeni objekti. Meutim, evidencija koju vodi Ministarstvo za graenje, prostorno
ureenje i zatitu okolia Unsko sanskog kantona, dala je uvid u ovu problematiku, kroz evidenciju
izgraenog stambenog fonda nakon 1991. godine.
Opina Broj objekata izgraenih
nakon 1991. godine
Broj legalno izgraenih
objekata
Biha 4 913 3 385
Buim 315 315
Cazin 2 277 1 760
Klju 469 444
14 299 9 138
TABELA 174 IZGRAENI STAMBENI FOND NAKON 1991. GODINE
1.6.6. SOCIJALNO UGROENA NASELJA
Ono to primjeujemo kod etvrti ili naselja koja imaju tendenciju privlaenja siromanijih slojeva
drutva, jeste slabiji kvalitet gradnje objekata i organizacije javnog prostora, nedostatak potrebne
infrastrukture ili tek djelomina opremljenost njome, udaljenosti i loa povezanost sa centralnim
naseljima itd.
Navedene injenice su sveprisutne u zajednicama koje su u dekadenciji ili iji socijalni razvoj stagnira,
pa se postavlja pitanje, da li je promjena uslova koji vladaju u takvim habitatima, moda, prvi korak
ka socijalnoj inkluziji?
Pitanje poboljanja razumijevanja, komunikacije i odnosa socijalno ugroenih skupina drutva i onih
koji to nisu, u danaenjm svijetu poprima sve veu vanost i vode se stalne rasprave o nainima
socijalne inkluzije. Brojni su studijski radovi, projektna i programska rjeenja, istraivanja tretirala ovu
temu, a prostorno planiranje mora imati svoj stav i odjek prema problemu.
Na podruju Kantona, obzirom na ratna deavanja, veliki broj izbjeglih i raseljenih lica, povratnika,
naselja iz kojih se konstantno iseljavaju mladi ljudi, a stanovnitvo stari i odumire, sveprisutnog
problema gospodarske krize, velikog broja demobilisanih boraca, ija problematika integracije u
PROSTORNA
OSNOVA

195

drutvo je izuzetno sloen problem, te romske populacije, koja je prisutna u Unsko sanskom
kantonu, oekivalo se da postoje enklave socijalno ugroenih skupina.
Prema dostupnim podacima, a kroz parametre:
Opremljenosti komunalnom infrastrukturom,
Stope nezaposlenosti,
Nivoa obrazovanja,
Migracija.
Utvrena su naselja ili dijelovi naselja koja imaju karakteristike socijalno ugroenih naselja, kroz
analizu karakteristika drutvene infrastrukture, podataka zdravstvenih ustanova, centara za socijalni
rad, te informacija o opremljenosti potrebnom infrastrukturom. Opina Biha je uinila veliki napor
prilikom definisanja ovih cjelina, te je otila i korak dalje, te prema multikriterijalnoj analizi, dala
ocjene pojedinih naselja, to se moe smatrati i primjerom za ostale opine, koje nisu do sada uradile
ovakve procjene. U slijedeim fazama izrade Plana, oekuje se definisanje ovih parametara i u ostalim
opinama, nakon ega e se segmentu socijalno ugroenih naselja posvetiti puna panja u projekciji
prostornog razvoja.
Naselja koja iskazuju odreen stepen socijalne potrebe, nalaze se u svim opinama, ali su podaci
poznati samo za opine Biha, Bosanska Krupa i Klju. Zbog neusklaenosti kriterija i obrade
podataka (opina Biha je izradila veoma detaljnu socijalnu analizu, dok su druge opine obradile
tematiku na manje sloen nain), nije mogue u ovoj fazi dati tane odrednice koja naselja imaju
karakter socijalne potrebe.
Ipak, u slijedeim naseljima je prisutan neki od vidova socijalnog statusa, koji je interesantan za
prouavanje u sklopu planske dokumentacije:
Opina Naselje Napomena
Klju Velagii Izbjegliko kamp naselje Velagii
Ponjir Romsko naselje
Banjica Povratniko naselje
Joii
Medari
Guslovi
Kljutii
Kljajii
Kopjenica
Zavalje
Biha Golubi Multikriterijalna analiza uraena od strane koordinatora
ispred opine Biha, procjenjuje na osnovu razliitih
parametara, da u nekim naseljima se uoavaju pojave koje
ukazuju na odreen stepen socijalne ugroenosti,
socijalnog ponaanja ili socijalne potrebe
Pritoka
Gornje Prekounje
Donje Prekounje
Kamenica
egar
Klokot-Papari
Oraac
Mali Lug
Veliki Lug
Martin Brod
PROSTORNA
OSNOVA

196

Vedro polje
Gata
Ribi
Srbljani
Centar
Ozimice I
Ozimice II
Veliko Zaloje
avkii
Brekovica
Hatinac
Bakai
Ruica
Sokolac
Luke
Harmani
Jezero-Privilica
Ripa
Vrsta
Izai
Zavalje
Skoaj
Kulen Vakuf
Pokoj
Bosanska
Krupa
U Bosanskoj Krupi su definisani korisnici socijalne pomoi,
njih 450, ali nije definisan prostorni razmjetaj
TABELA 175 NASELJA U KOJIMA JE IZRAEN NEKI VID SOCIJALNOG STATUSA
Prema preliminarnim podacima popisa 2013. godine, uoljiv je i vrlo je izraen trend depopulacije
pojedinih naselja. U Unsko sanskom kantonu u ovom trenutku postoji ak 30 naselja koja nisu
uope nastanjena, a veliki broj ima populaciju manju od 10 stanovnika.
Ovakva naselja se takoe mogu posmatrati u domenu socijalno ugroenih, kako iz razloga propadanja
postojee infrastrukture u nenaseljenim mjestima, tako i u pogledu oteanih uslova ivota za one
malobrojne stanovnike naselja sa izrazito niskom naseljenou.
TABELA 176 NASELJA BEZ STANOVNIKA I NASELJA SA MANJE OD 10 STANOVNIKA
Biha Baljevac 11 naselja bez stanovnika
Doljani
Dubovsko
Grabe
Grmua
Hrgar
Jankovac
Lipa
Lohovo
Rai
Veliki Stjenjani
Gorjevac 4 naselja sa manje od 10 stanovnika
Kalati
Mali Cvjetni
PROSTORNA
OSNOVA

197

Oigrije
Bosanska Krupa Donji Petrovii Ovo naselje nije ni popisano na popisu 2013.
godine
Srednji Buevi 4 naselja sa manje od 10 stanovnika
Glavica
Haani
Puenik
Bosanski Petrovac Orako brdo 1 naselje bez stanovnika
Drini 2 naselja sa manje od 10 stanovnika
Otrelj
Klju Gornje Ratkovo 10 naselja bez stanovnika
Gornje Sokolovo
Jarice
Lanite
Ljubine
Meee brdo
Mijaica
Pei
Prisjeka donja
Prisjeka gornja
Donje Sokolovo 2 naselja sa manje od 10 stanovnika
Zavolje
Sanski Most Donji Lipnik 7 naselja bez stanovnika
urii
Gornji Lipnik
Hadrovci
Mrkalji
krljevita
Usorci
Batkovci 9 naselja sa manje od 10 stanovnika
Bonjaci
Djedovaa
Gornja Tramonja
Ilida
Koprivna
Kozin
Majki Japra donja
Stara rijeka

ak 30 naselja je bez stalno nastanjenog stanovnitva, a 21 naselje ima manje od 10 stanovnika. U
odnosu na ukupan broj naselja, ovo ini ak 15%.

PROSTORNA
OSNOVA

198

1.7. KARAKTERISTIKE RAZVOJA INFRASTRUKTURNIH SISTEMA
SAOBRAAJNA, ENERGETSKA, KOMUNALNA, INFORMACIJSKA
INFRASTRUKTURA, UKLJUUJUI VODOSNABDJEVANJE I TRETMAN
VODA, KAO I UPRAVLJANJE OTPADOM
1.7.1. TRANSPORTNA INFRASTRUKTURA I SAOBRAAJ
1.7.1.1. CESTOVNA INFRASTRUKTURA I SAOBRAAJ
Na podruju Unsko sanskog kantona se prostiru evropski putni pravci, magistralne ceste, te mree
regionalnih i lokalnih saobraajnica. Od evropskih putnih pravaca, E-761 se kroz Kanton protee na
potezu Biha Bosanski Petrovac granica sa RS-om, i ini jedinu vezu Unsko sanskog kantona sa
koridorom Vc, odnosno, mreom meunarodnih evropskih puteva, te E-59 Izai Biha Ripa
Uljebi, koji povezuje juni dio Unsko sanskog kantona sa R Hrvatskom. Osnovnu vezu Kantona sa
ostatkom Federacije BiH ini mrea magistralnih puteva koje su u nadlenosti JP Ceste FBiH, dok je
povezanost izmeu opina ostvarena regionalnim cestama u kantonalnoj nadlenosti. Mreom
lokalnih cesta povezana su gravitaciona podruja unutar pojedinih mjesnih zajednica i opinskih
centara. U nastavku je dat pregled sumarno za Unsko sanski kanton, po navedenim vrstama
saobraajnica.

Slika 1: E putevi na teritoriji BiH, koji predstavljaju spajanje na mreu meunarodnih puteva
MAGISTRALNE CESTE
Ukupna duina cestovne mree u Bosni i Hercegovini iznosi 22 501 km, od ega je 3 750 km
magistralnih, 4 751 km regionalnih i oko 14 000 km lokalnih puteva. Od toga je asfaltirano oko 14 020
km puteva.
Od ukupnog broja kilometara magistralnih cesta BiH, na podruju Unsko sanskog kantona su 342,4
km, to ini 9,13% ukupne mree magistralnih cesta u BiH. U nastavku su prikazane oznake cesta i
njihova duina na podruju Unsko sanskog kantona:
PROSTORNA
OSNOVA

199

M 4.2, duina od 49.168,67 m,
M 4.2b, duina od 3.487,24 m,
M 5, duina od 112.174,10 m,
M 5b, duina od 2.841,72 m,
M 6.1, duina od 7.439,27 m,
M 11, duina od 8.532,65 m,
M 14, duina od 50.059,76 m,
M 14.2, duina od 64.875,93 m,
M 15, duina od 43.825,08 m.
Obzirom da je povrina Unsko sanskog kantona 4239,25 km
2
, odnosno, da Unsko sanski kanton
ini cca 16,23% teritorije Federacije BiH, slijedi da je gustina magistralnih cesta kantona nia u
odnosu na prosjek za FBiH. Slian zakljuak slijedi i ukoliko se u obzir uzme populacija koja ivi na
podruju Kantona. Gustina magistralnih cesta u BiH je 7,3 km/100 stanovnika, dok je gustina
magistralnih cesta u Kantonu 1,18 km/100 stanovnika. Iz navedenog, oigledan je zakljuak da Unsko
sanski kanton, u pogledu mree magistralnih puteva, zaostaje u odnosu na ostatak Federacije BiH.
Magistralne ceste raene su kao jednotrane dvosmjerne ceste, ija projektovana brzina iznosi 80
km/h. irina saobraajnih traka na magistralnim cestama u Unsko sanskom kantonu je na relativno
zadovoljavajuem nivou, odnosno irina saobraajne trake kree se od 3 do 3,25 m.
Prosjeni godinji dnevni saobraaj (PGDS) na magistralnim cestama, na podruju Unsko Sanskog
kantona, kree se od 1 040 14 700 (voz/dan). Najvei PGDS ostvaren je na cesti M4.2, dionica
Cazin oralii, a to je posljedica blizine graninog prelaza sa Republikom Hrvatskom i nedovoljne
povezanosti Unsko sanskog kantona sa ostatkom Federacije, te kao takvo ima veliko lokalno
saobraajno optereenje u dnevnoj migraciji.
Izgradnja bespravnih objekata, pa i itavih bespravnih naselja, za posljedicu ima problematiku
opremanja podruja prikljucima na cestovnu infrastrukturu. Primjera radi, na podruju opine
Bosanska Krupa, procjenjuje se da je ak do 60% izgraenih objekata, od ukupnog fonda, bespravna
gradnja. Drugim rijeima, problem postojee saobraajne mree jeste veliki broj bespravnih
prikljuaka to za posljedicu ima nizak nivo usluge na datim putevima.
Neto manje izraen, ali ipak prisutan, jeste problem bespravne izgradnje na ranije planiranim
trasama infrastrukturnih koridora koji prolaze rubnim dijelovima ili kroz naselja Bosanska Otoka i
Bosanska Krupa.
REGIONALNE CESTE
Ukupna duina regionalnih cesta Unsko sanskog kantona je 509 491,829 metara, to ini 10,72%
ukupne mree regionalnih cesta Bosne i Hercegovine, odnosno gustina regionalnih cesta u Unsko
sanskom kantonu iznosi 0,12 km/km
2
to je na nivou prosjene gustine regionalnih cesta Bosne i
Hercegovine.
U tabeli 176. prikazan je spisak regionalnih cesta na podruju Unsko sanskog kantona, zajedno sa
njihovom duinom. Podaci su preuzeti iz Prijedloga Prostornog plana FBiH koji je u fazi usvajanja.
PROSTORNA
OSNOVA

200

TABELA 177-REGIONALNE CESTE UNSKO SANSKOG KANTONA I NJIHOVA DUINA
Saobraajnica Naziv Duina (m)
Regionalna cesta R 400 a 460,853
Regionalna cesta R 408 47454,0
Regionalna cesta R 408 b 26369,03

TABELA 178-UEE REGIONALNIH CESTA U POJEDINIM OPINAMA, PGDS I GUSTINA SAOBRAAJNICA

OPINA
Km regionalne
ceste
% od ukupnog
broja km u
kantonu
PGDS (voz/dan) Gustina po km
2
Gustina na 100
stanovnika
Sanski Most 106,99 21% 299,8 0,140 0,243
Biha 96,80 19% 281,3 0,102 0,156
Velika Kladua 71,33 14% 362 0,215 0,150
Cazin 61,14 12% 677,1 0,1718 0,097
Klju 56,04 11% 251,6 0,1526 0,290
Bosanska Krupa 56,08 11% 247,5 0,0977 0,199
Bosanski
Petrovac
30,50 6% 41,3 0,040 0,430
Buim 30,54 6% 111 0,234 2,518

Posebno loe stanje je na regionalnim putnim pravcim R 401 i 403 b na kojima postoji velik broj
odrona, klizita i udarnih rupa to izravno utie na bezbjednost saobraaja i smanjenje operativne
brzine za koju su i projektovane. Takoe, u pojedinim opinama postoji znatan broj naseljenih mjesta
koji su sa centrom opine povezani makadamskim putem. Ovaj problem najizraeniji je u opinama
Sanski Most i Bosanski Petrovac.
Generalno gledano, znaajan dio regionalnih cesta Unsko sanskog kantona je na nezahvalnom
nivou. Sama injenica da 25% regionalnih cesta Unsko sanskog kantona jo uvijek nije asfaltirano, te
PROSTORNA
OSNOVA

201

da ne ispunjavaju ostale kriterije, kao to su irina kolovoza, bezbjednost vozaa, oprema ceste i sl.,
govori o potrebi za modernizacijom i rehabilitacijom postojeih putnih pravaca (regionalnih cesta).
LOKALNE CESTE
Opina Biha raspolae sa 200 km lokalnih puteva podijeljenih na 34 lokalna puta. Razvijenost
lokalne cestovne mree je zadovoljavajua, modernizovanost je oko 60%, to moe zadovoljiti naselja
i cestovnu komunikaciju na prostoru opine. Mnogo je vea razvijenost lokalne cestovne mree u
sjevernom i srednjem dijelu prostora opine u odnosu na juni dio, gdje je inae mnogo manja
naseljenost prostora.
Opina Klju raspolae sa 6 lokalnih cesta u ukupnoj duini od 53 km koje karakterie nedovoljna
irina kolovoza, te injenica da u posljednjih 8 godina nije bilo nikakvih ulaganja.
Za razliku od opine Klju, opina Sanski Most raspolae sa znatno veim brojem kilometara lokanih
cesta, odnosno sa 291,9 km. Naalost, samo 44,5 km presvueno je asfaltnom podlogom. irina
kolovoza na lokalnim cestama kree se od 3,5 4 m, to dodatno ukazuje na potrebu za
rekonstrukcijom istih.
Opina Velika Kladua posjeduje 188,19 km lokalnih cesta, to je oko 33% putne infrastrukture u
navedenoj opini, te povezuju 13 mjesnih zajednica sa centrom opine. ak neto vie od 75%
lokalnih cesta je sa asfaltnim zastorom, a to je i oekivano, obzirom da je opina Velika Kladua u
posljednjih 7 godina izdvajala odreena sredstva za obnovu i rekonstrukciju saobraajne
infrastrukture.
Lokalne ceste u opini Cazin, ukljuujui i gradske ulice, prostiru se na duini od 147,23 km od kojih je
ak 90% sa asfaltnom podlogom. Obzirom na izrazito policentrian razvoj sistema naselja opine
Cazin, osnovni nedostaci putne mree ogledaju se u nedovoljnoj gustini lokalne putne mree.
Opina Bosanski Petrovac raspolae sa 115 km lokalnih cesta koje povezuju mjesne zajednice sa
centrom opine. Samo 23 km od ukupnih 115 km presvueno je asfaltnom podlogom.
Naselja unutar opine Bosanska Krupa povezana su sa 88,09 km lokalnih cesta koje su podijeljene na
dvanaest lokalnih putnih pravaca. Od ukupnog broja lokalnih cesta, ak 59% ceste je sa
makadamskom podlogom. Obzirom na gustinu naseljenosti, moe se rei da opina raspolae
dovoljnim brojem kilometara lokalnih puteva, koji naalost nisu na zadovoljavajuem nivou.
Na teritoriji opine Buim nalazi se svega 54,70 km lokalnih cesta, kojima su povezana sva naselja sa
centrom opine. Obzirom da kroz opinu Buim ne prolazi magistralna cesta i prolazi tek 28,90 km
regionalne ceste, iz tih razloga posebna panja se posvetila razvoju lokalne cestovne mree.
Generalno gledano, u svim opinama irina kolovoza lokalnih cesta kree se 3 5 m. Iako uloga
lokalnih cesta u sistemu saobraajne infrastrukture nije u prevozu roba, ve u povezivanju lokalnih
naselja i prihvatanja dnevnih migracija putnika, potrebno je poveati nivo usluge istih, ime bi se
poboljali ivotni uslovi unutar same opine pa i ire.
1.7.1.2. ELJEZNIKA INFRASTRUKTURA I SAOBRAAJ
Jedina eljeznika pruga u Bosni i Hercegovini, koja prolazi Unsko sanskim kantonom, jeste pruga na
relaciji Dobrljin - Bosanski Novi (Novi Grad) Biha Martin Brod Knin (R Hrvatska) (ilustracija 1).
PROSTORNA
OSNOVA

202

ILUSTRACIJA 1-MAPA ELJEZNIKIH PRUGA U BIH
Ukupna duina pruge koja prolazi kroz Unsko sanskog kanton iznosi cca 125 km i specifina je po
tome to nekoliko puta prelazi dravnu granicu izmeu BiH i R Hrvatske.
eljezniki saobraaj na ovoj pruzi rapidno opada u zadnjih nekoliko decenija i prvenstveno je
posljedica naglog preusmjeravanja tokova putnika na druge prune pravce i modalitete saobraaja
zbog raspada bive SFRJ i ratnih deavanja na podruju BiH, kao i slabog razvoja lokalnih ekonomija
koje imaju potencijal za koritenje eljeznica u teretnom saobraaju. Zbog takve saobraajne
situacije, dugo vremena se slabo ulae u odravanje postojee eljeznike infrastrukture, osim
najvanijeg zahvata neposredno nakon rata koji je imao za cilj ponovno uspostavljanje fizikog
odvijanja saobraaja na datoj pruzi (rekonstrukcija poruenih mostova, obnova kontaktne mree,
itd.). Predratni eljezniki putniki i teretni tokovi u tranzitu du ove pruge prema jadranskoj obali su
iezli i vei dio putnikog saobraaja prema istim odreditima odvija se tzv. likom prugom na
podruju R. Hrvatske.
Meutim, ova pruga moe dobiti na znaaju iz dva osnovna razloga. Prvo, neophodno je osigurati
funkciju ove pruge u turistike svrhe, uglavnom za potrebe Unsko sanskog kantona. U tu svrhu,
planirana je izgradnja nove eljeznike stanice u Raiu sa povezivanjem na postojeu stanicu Una, a
u sklopu centralnog ulaza u planirani Nacionalni park. Drugo, na podruju Unsko sanskog kantona
razvijena je drvna industrija, prehrambena industrija, industrija graevinskog materijala,
metalopreraivaka, industrija rashladnih ureaja, industrija ambalae od polietilena i papira,
grafika industrija, te je funkciju pruge potrebno prilagoavati zahtjevima budueg razvoja
ekonomije. Pored toga, kod Bihaa se nalazi i terminal za pretakanje tenih tereta (nafta i naftni
derivati) koji posluje sklopu naftnih terminala FBiH i ima znaaj za FBiH na podruju Unsko sanskog
kantona. Ovaj terminal ima kolosjenu vezu za navedenom prugom.
PROSTORNA
OSNOVA

203

Potrebno je planirati neophodna odgovarajua ulaganja u postojeu eljezniku infrastrukturu uz
odreen stepen modernizacije iste, kako bi se omoguio perspektivni razvoj putnikog i teretnog
saobraaja du ove pruge i odgovarajue povezivanje sa eljeznikom mreom u okruenju.
1.7.1.3. ZRANI SAOBRAAJ I AERODROMI
Obzirom da Bosna i Hercegovina ima etiri glavna aerodroma, koji u veem ili manjem obimu ve
obavljaju meunarodni zrani prijevoz, te relativno malu povrinu, Unsko sanski kanton nema
tendencije za izgradnju aerodroma za meunarodni saobraaj na svom podruju. Takoe, treba
naglasiti da je aerodrom u Zagrebu od opine Biha udaljen svega 180 km. Zahvaljujui kvalitetnijoj
cestovnoj infrastrukturi R Hrvatske, vrijeme vonje do aerodroma u Zagrebu iznosi 100 120 minuta,
te ga ini bliim od aerodroma u Sarajevu.
Na podruju Unsko sanskog kantona, opina Biha, postoji nekadanji vojni aerodrom prve
kategorije u Europi - eljava, jedan od najmodernijih na svijetu, graen punih 25 godina. Uz avionske
staze na potpljeevikom platou, u utrobi planine Pljeevice, sagraen je pravi podzemni grad, koji je
projektovan sa sistemom zatite da izdri direktan pogodak nuklearnog projektila. Aerodrom je
puten u operativnu upotrebu poetkom 1967. godine, a poetkom 1992. godine, svi objekti u
aerodromu, naroito tuneli, su potpuno razoreni. Ovaj prostor je Prijedlogom PPFBiH proglaen
podrujem na kojem se treba vriti meugranino usaglaavanje upravljanja prostorom, ali jedno je
sigurno eljava nee nikada vie biti strateki i vojni objekat, ve e se za njeno funkcioniranje
morati pronai nova namjena.
Sportski aerodrom Golubi u Bihau se nalazi 3,2 km jugoistono od grada Bihaa. Posjeduje
travnatu poletnosletnu stazu, dimenzija 1 200 x 60 m. Staza je stabilisana i osposobljena za prihvat
zrakoplova max teine na poletanju (MTOW) do 5 700 kg. Sa obje strane PSS se nalaze rulne staze,
irine 20 i 30 m. Ovaj aerodrom moe imati vanu ulogu u razvoju turizma, posebno onog koji e se
vezati za Nacionalni park Una, te se u planskom periodu treba i orjentisati na poboljalje uslova za
prihvat manjih aviona.
Godine 1992. formirana je Vazduhoplovna grupa Biha, kao dio Ratnog vazduhoplovstva ARBiH, za
ije je potrebe izgraen aerodrom u mjestu Ratkovac u oraliima. Danas ovaj aerodrom nije u
funkciji, a isti bi se mogao iskoristiti za izgradnju memorijalnog objekta ili spomenika u znak sjeanja
na odbranu BiH u periodu 1992 1995. godine.
1.7.1.4. ZAKLJUAK
Cestovna mrea BiH, sam time i ceste Unsko sanskog kantona, se ubraja meu slabo razvijene u
Evropi. Starost asfaltiranih cesta u BiH je oko 30 godina, a gustina mree je 0,414 km/km
2
, odnosno,
4,69 km/1000 stanovnika, to je 2,5 do 4 puta manje nego u zemljama zapadne Evrope. Isto tako,
ceste na podruju Kantona zaostaju i po tehnikim pokazateljima, elementima trase, kao i po
podunim i poprenim profilima, u odnosu na ceste u razvijenim zemljama.
Obzirom na povrinu, te broj registrovanih cestovnih motornih vozila u kantonu (54 003 vozila),
cestovna infrastruktura odlikuje se nedovoljnim brojem kilometara magistralnih cesta, dok
regionalne ceste unutar Kantona karakterie velik procenat makadamskog zastora, nedovoljna irina
cestovnog zastora, veliki nagibi, otri radijusi krivina, masovna izgradnja na cestovnom pojasu i
relativno loe stanje cestovnih konstrukcija, tako da su operativne brzine oko 50 (km/h), a nivo
PROSTORNA
OSNOVA

204

usluge C, D pa ak i E kategorije, ima za posljedicu ogromne trokove i veliki broj saobraajnih
nezgoda.
1.7.2. ICT TEHNOLOGIJE / KOMUNIKACIJE I VEZE
Obzirom na planiranje prostora za poboljanje kvaliteta postojeih te razvoj i izgradnja novih
telekomunikacijaskih kapaciteta na podruju Unsko-sanskog kantona trenutni stepen izgraenosti
infrastukture omoguava povezanost veine korisnika na bar osnovne irokopojasne usluge. Pratei
trendove poveanja broja irokopojasnih korisnika na nivou prostornog plana Federacije BiH u fiksnoj
mrei moe se oekivati u blioj budunosti blago zguenje postojeih telekomunikacijskih kapaciteta.
S tim u vezi potrebno je pristupiti planskoj izgradnji dodatnih kapaciteta i voditi rauna o
maksimalnoj iskoritenosti postojeih. Paralelno sa razvojem fiksne mree potrebno je imati planski
pristup u izgradnji i razvoju mobilne mree.
Obzirom na koncept izgradnje sistema baznih stanica mobilne mree, koje dominiraju horizontom,
moe u manjoj ili veoj mjeri naruiti izgled lokalnog okruenja, a s druge strane treba voditi rauna o
kvalitetnoj pokrivenosti GSM signala odreene povrine ili putne komunikacije. Svaka bazna stanica
da bi postala integralni dio GSM sistema mora imati izgraenu vezu pomou optikih kablovskih
sistema koji omoguava prenos multimedijalnih usluga u duem vremenskom periodu. Zone
pokrivanja signalom 2G i 3G mree pruaju korisnicima dostupnost govornim i podatkovnim
uslugama. Nadlena opinska tijela planom razvoja lokalne zajednice planiraju izgradnju objekata od
znaaja iz oblasti telekomunikacija. U plan izgradnje uvrtavaju se telekomunikacijski objekti (bakarne
pristupne mree i bazne stanice mobilne telefonije) kao i optiki kablovski sistemi koji slue za
meusobno povezivanje te rad sa hijerarhijski nadreenim tehnolokim sistemima. Za meusobno
povezivanje kablovskim optikim sistemom opina unutar Kantona planira se izgradnja objekata od
posebnog interesa na nivou kantonalnog prostornog plana. Izgradnjom optikih kablovskih sistema
vieg reda stvaraju se preduslovi za pruanje kvalitetnih irokopojasnih usluga na irem podruju
Unsko-sanskog kantona te pristup internet sadrajima i razmjenu informacija na federalnom,
dravnom i meunarodnom nivou.
U svakoj opini izgraena je telekomunikacijska infrastruktura kablovske kanalizacije (sa PEHD
cijevima promjera fi 75 mm, fi 50 mm i fi 32 mm i PVC cijevima promjera fi 110 mm na mjestima
prelaza preko saobraajnica lokalni, regionalni i magistralni putevi) kroz koju su provueni bakarni
kablovi maksimalne duine do 2,5 km. Ukoliko se pretpostavi da je radijus svake mree 2,5 km, to
ukazuje da je u svakoj opini izgraeno 15 do 20 mrea, u zavisnosti od njihove povrine. Pristupne
mree su graene u prijeratnom i poratnom periodu uz este rekonstrukcije u cilju poboljanja
kvaliteta usluge i poveanja kapaciteta u pristupnom dijelu. Pored podzemnih bakarnih mrea gradile
su se i nadzemne mree sa drvenim stubovima i samonosivim bakarnim kablovima. Ove mree su
primarno bile projektovane i dimenzionisane za klasini prenos govora putem bakarne parice, a prve
verzije su sa dvojnikim prikljucima i ureajima za viestruko iskoritenje parice.
Sa pojavom i razvojem xDSL tehnologije, primarni zadatak je bio da se produi ivotni vijek postojee
bakarne infrastrukture i omogui korisnicima da ostvare vee brzine pristupa internetu u odnosu na
tradicionalni dial up pristup. Razvoj isporuke internet sadraja je tekao u ovom pravcu s obzirom na
dugogodinje planiranje i izgradnju bakarnih pristupnih mrea prvobitno namijenjenih samo za
telefoniju te ogromne koliine bakarnih vodova koje lee pod zemljom. Dalji razvoj xDSL
PROSTORNA
OSNOVA

205

tehnologije sa aspekta prenosa danas je omoguio isporuku triple play usluga (isporuka TV sadraja,
interneta i paketski prenos govora) uz mogunost prenosa vie televizijskih kanala po domainstvu sa
uvoenjem ADSL2+ i VDSL tehnologije. Vano je napomenuti da je postojea bakarna infrastruktura
evoluirala iz segmeta klasine isporuke govora u segment isporuke multimedijalnih usluga.
Infrastruktura je praktino ostala nepromijenjena i pretrpjela je neznatne modifikacije. Ono to se
razvijalo su terminalni i pristupni ureaji.
to se tie terminalnih ureaja na strani korisnika, vri se instalacija xDSL modema, dok su pristupni
ureaji (udaljene pretplatnike jedinice) smjeteni u postojeim objektima (zidani objekti ili
privremeni objekti tipa kontejner). To su automatske telefonske centrale (ATC prenos TDM
saobraaja) i digitalni pretplatniki linijski pristupni multiplekser (DSLAM prenos IP saobraaja) ili
izvedba vie-usluni pristupni vor MSAN. Principijelna ema vezivanja DSLAM ureaja data je na
slici ispod.

Slika 1.
Sa znaajnijim razvojem xDSL pristupnih tehnologija pristupilo se izgradnji novih pristupnih bakarnih
mrea. Izgradnjom nove telekomunikacijske infrastrukture stvorili su se preduslovi da se korisnicima
omogui pristup internetu bitskog protoka do teoretskih 25 Mbps u silaznom smjeru i 1 Mbps u
uzlaznom smjeru. Novi koncept izgradnje bakarnih pristupnih mrea je podrazumijevao izgradnju
kablovske kanalizacije sa PEHD cijevima promjera fi 75 mm, 50 mm i 32 mm i ugradnju kablovskih
okana dimenzija 800x800x900mm i 400x400x600 mm na karakteristinim takama.
Bakarni kablovi sa xDSL karakteristikama su organizovani u primarne, distributivne i sekundarne po
kablovskim pravcima koji se uvlae u kablovsku kanalizaciju ili polau sa cijevima u iskopan rov.
Polau se kapaciteti kablova 300x2, 200x2, 150x2 i 100x2 u primarnom, 50x2, 30x2, 20x2 i 10x2 u
distributivnom i 6x2 i 2x2 u sekundarnom dijelu mree.
Ove mree su dimenzionisane da podre kvalitetnu isporuku triple play irokopojasnih usluga. Sa
poveanjem korisnika koji zahtijevaju isporuku irokopojasnih usluga dolaze do izraaja negativni
uticaj presluavanja sa parice na paricu na bliem i daljem kraju NEXT i FEXT to moe znaajno
degradirati kvalitet usluge.
Stanje telekomunikacijske infrastrukture u pojedinim opinama se kree u slijedeim okvirima:
Osnovu telekomunikacionog sistema opine Biha ine dvije tranzitne kombinovane centrale
proizvoaa Simens (B1) i proizvoaa Erikson (B2). Preko ove dvije centrale pokriven je meumjesni
PROSTORNA
OSNOVA

206

i meugradski saobraaj. Izgradnjom i opremanjem pomenutih centrala, te gaenjem starih
komutacionih vorita stari koncept razvoja telekomunikacionog sistema zamijenjen je novim,
modernijim. Pored izgradnje telekomunikacione mree na sistemu je izgraeno 80 izdvojenih
pretplatnikih stupnjeva (ranije krajnjih centrala). Nakon rata usvojen je koncept razvoja
telekomunikacione mree u prigradskim naseljima grada Bihaa i okolnim selima kako bi se rasteretio
saobraaj u gradu. Pratei u potpunosti svjetske tehnologije, sa aspekta fiksne telefonije, izgraene
su podzemne pristupne mree u velikom broju naselja opine Biha, koje su povezane optikim
kablovskim sistemima. Broj prikljuaka na fiksnu telekomunikacionu mreu na 100 stanovnika iznosi
22.
Mobilna telefonija je dosta dobro razvijena. Na prostoru opine je izgraeno 8 baznih stanica i
pokrivenost GSM signalom je veoma dobra i izvan urbanog podruja grada Bihaa. Na podruju
Unsko-sanskog kantona ima oko 125000 GSM korisnika, meutim za podruje opine Biha nije
mogue izdvojiti broj korisnika. Meutim na podruju opine Biha prikljuak na internet ima oko
5000 korisnika, dok njih 1300 koristi usluge ADSL-a.
Telegrafsko-telefonsko komuniciranje stanovnitva opine Bosanska Krupa organizovano je preko
vorne automatske telefonske centrale (ATC) Bosanska Krupa AXE 10 APZ 21003 . Na prostoru
opine Bosanska Krupa u eksploataciji je 14 kablovskih pristupnih mrea, tipa krajnjih centrala
instalisanih u naseljima; Bosanska Otoka, Jezerski, Mahmi Selo, Pitaline, Arapua, Veliki Badi,
Ljusina, Ivanjska, Radi, Batra, Halkii, Krane i Zalug, i dvije pristupne mree koje trebaju biti
putene (Jasenica I i Jasenica II). Ukupno je instalisano 20600 parica to zadovoljava potrebe
stanovnitva opine na dui period. Sve postojee centrale su tipa pretplatnikog stupnja koje su
optikim kablovima vezane na dvije centrale u Bihau tipa EWSD i AXE. Takoe su svi ovi istureni
pretplatniki stupnjevi modularnog tipa tako da u planskom periodu mogu da zadovolje potrebe bilo
kojeg kapaciteta Pretplatniki stupnjevi; Kreane, Halkii, Zalug, Batra i Ljusina su tipa MSAN
najnovije tehnologije koji u sebi imaju integriranu uslugu telefonije, ADSL-a i kablovske televizije.
Pored kablovskih pristupnih mrea, formirane su i 3 CLL grupe (Gomila, Suvaja, Lipik), gdje se
koritenjem postojee GSM mree korisnicima nude usluge kao fiksne tehnologije. Na prostoru
opine trenutno je instalisano sedam baznih stanica; BS Bosanska Krupa, BS Bosanska Otoka, BS
Pitaline, BS Jezerski, BS Ivanjska, BS Jasenica i BS Arapua. U izgradnji je BS na lokalitetu Gornji
Vrhovi, a planirane su BS na lokalitetima Cojluk i Kobiljak. Uoljiv je znatno vei broj korisnika
mobilne telefonije od broja fiksnih prikljuaka. Ovo se moda moe posmatrati kao dobra
kompenzacija, kad je u pitanju sistem komunikacije uope, a sa aspekta pokrivenosti mobilnim
signalom. Posmatrano s aspekta cijene, ovakav trend je nepovoljan za korisnike.
U decembru 2010. godine usvojen je dokument Strategija razvoja opine Bosanski Petrovac. U dijelu
strategije koji se odnosi na trenutno stanje i pokrivenost informacijsko-komunikacijskim
tehnologijama navedeno je da od 13 mjesnih zajednica njih 9 imaju telefonsku mreu i mogunost
pristupa inetrnetu a da je pokrivenost podruja signalom mobilne telefonije 90%.
Iako je stanje telekomunikacijske infrastrukture na prostoru opine Buim zadovoljavajue ono se
mora stalno proirivati i modernizovati u skladu sa novim tehnologijama i potrebama stanovnitva.
Saobraaj opine Cazin odvijao se preko krajnje telefonske centrale Cazin koja je preko vorne A.T.
centrale Biha ukljuena u meumjesni i meunarodni komunikacioni sistem. Pored automatske
PROSTORNA
OSNOVA

207

telefonske centrale u Cazinu kapaciteta od 620 brojeva postojale su i indikatorske centrale u
Peigradu, Trakim Ratelima i Ostrocu.
Osnovni pravci daljnjeg razvoja telekomunikacija na prostoru opine Klju treba da budu usmjereni u
sklopu razvoja telekomunikacijskog sistema Kantona i cijele Bosne i Hercegovine. Ovo se ogleda u
izgradnji komutacionih vorita u savremenim digitalnim sistemima, koji omoguavaju upotrebu
isturenih pretplatnikih stupnjeva, mogunost povezivanja sa drugim komutacionim voritima i sl.
Uvoenjem isturenih pretplatnikih stupnjeva kvalitetno bi se decentralizovala mrea u veim
urbanim podrujima, kao i uspjeno rijeio problem telefonskih veza u ruralnim naseljima.
Gustoa telefonskih prikljucaka na 100 stanovnika iznosila je 1991. godine 12,2, dok je za podruje
Unsko sanskog kantona prosjek iznosio 9,5, a za BiH 13,5 GTP/100 stanovnika, to ukazuje da je
Sanski Most imao iznadprosjene gustine u odnosu na Kanton i bio blizu prosjeka BiH. Krajem 1996.
godine broj prikljuaka je manji za 384 u odnosu na 1991. godinu. Danas se telekomunikacijski sistem
opine Sanski Most sastoji od sistema fiksne i mobilne telefonije. Glavni snabdijeva objema
uslugama za podruje kantona jeste BH Telecom, koji je 31.12.2003. godine na podruju opine
Sanski Most imao ukupno 7 500 registrovana korisnika fiksne telefonije i 867 registrovana korisnika
mobilne telefonije (post paid). Podatak o broju pre paid korisnika mobilne mree nije poznat. Ukupan
broj registrovanih Internet korisnika na podruju opine Sanski Most je 460 odnosno 6,13% fiksne
telefonije, dok za Unsko sanski kanton iznosi 5 476, odnosno 9,6% korisnika fiksne telefonije.
Poreenja radi, u Republici Hrvatskoj se krajem 2003. godine broj Internet korisnika procjenjivao na
oko 1 000 000, odnosno 22,9% ukupne populacije RH, dok je u istoj godini 38% domacinstava u
Slovenije imalo Internet prikljuak.
Telefonski saobraaj na podruju opine Velika Kladua bio je do 1991. godine razvijen, naroito u
Velikoj Kladui, kao i privrednom sistemu Agrokomerc. Prije rata u BiH, opina Velika Kladua
raspolagala je sa jednom vornom ATC-ARF-102/4 centralom kapaciteta 3.000 brojeva i po jedna
krajnja ATC u Vrnograu i Todorovu sa 372 telefonska broja na koje su direktno vezane ostale mjesne
zajednice. Telefonske veze u gradu su se odvijale preko mree kapaciteta 3.600 brojeva izvedenih u
podzemnoj i nadzemnoj TT mrei. Krajnje ATC su povezane fizikim linijama preko VF ureaja i to sa
10 direktnih veza za Vrnogra i 6 direktnih veza za Todorovo. Lokalna mrea u Vrnograu i Todorovu
bila je nadzemna. U toku rata je isti devastiran. Nakon rata su pokrenuti znaajni projekti vezani za
telekomunikaciju, tako da je potpuno zavren optiki prenosni sistem Biha - Cazin Velika Kladua
koji je omoguio kvalitetnu, pouzdanu i kapacitetom dovoljno prostranu vezu LATC Velika Kladua sa
TC Biha. Ovim prenosnim sistemom ve je rijeen problem prenosa za izdvojene komunikacione
stupnjeve RSU u Podzvizdu, Zboritu i Vrnograu. Izgradnjom optikog prenosnog sistema Cazin -
Peigrad -Velika Kladua rjeava se prenos na RSU-ove Mala Kladua, Todorovo, umatac, Donja
Vidovska.
OCJENA POSTOJEEG STANJA TELEKOMUNIKACIJA
Analizirajui instalirane kapacitete bakarnih pristupnih mrea i optikih kablovskih sistema moe se
konstatovati da telekomunikacijska infrastruktura prua zadovoljavajui kvalitet isporuke
irokopojasnih usluga u veini sluajeva sa tendencijom blagog optereenja u gustim gradskim
zonama zbog poveanog broja zahtjeva za uslugama i nemogunosti pruanja irokopojasnih usluga u
ruralnim zonama na perifernim dijelovima pristupne mree zbog fizikih ogranienja bakarne parice.
U gusto naseljenim urbanim zonama zbog masovnije eksploatacije xDSL irokopojasnih usluga javlja
PROSTORNA
OSNOVA

208

se tzv. negativan uticaj susjednih parica (presluavanje na bliem i daljem kraju izmeu parica) to
moe znaajno degradirati kvalitet isporuene usluge. U ruralnim zonama zbog velike duine parice (3
km i vie) postoji fiziko ogranienja rada xDSL tehnologije na velikim udaljenostima. U ranoj fazi
razvoja ADSL standarda ove duine nisu predstavljale problem za isporuku internet sadraja. Sa
razvojem triple play usluga (isporuka internet sadraja, IP televizija i paketski prenos govora) zone na
periferiji komutacionog vorita imaju ogranienje i nemogunost pruanja savremenih usluga.
Migracijom 2G GSM mree na 3G mree stvoreni su uslovi pokretnim korisnicima za koritenje usluga
video poziva i pristup internet sadrajima na veim brzinama. Prednost 3G mree ogleda se u
iskoritenju postojeih GSM stubova uz hardversku nadogradnju. U prvoj fazi razvoja 3G mree plan
izgradnje je predvidio zone pokrivanja sa velikom gustinom korisnika (kampusi, kole, univerziteti,
trni centri, stambeno-poslovni objekti). Druga faza je usmjerena ka ruralnim podruijma sa
tendencijom potpunog pokrivanja teritorije opine i kantona. Ogranienje razvoja 3G mree
predstavlja povezivanje ograninim kapacitetom radio relejne veze i nemogunost povezivanja 3G
baznih stanica optikim kablovskim sistemima. Koncet razvoja ovog segmenta treba planirati na nain
da se 3G bazne stanice poveu kablovskim optikim sistemom a radio relejna veza bi sluila kao
redundantni (zatitni) link.
1.7.3. VODOPRIVREDA
1.7.3.1. KORITENJE VODA

Kontekst koritenja voda, prvenstveno se odnosi na koritenje vodnih resursa u svrhu
vodosnabdijevanja stanovnitva, poljoprivredne i industrije. Na podruju Unsko-sanskog kantona,
gotovo u svim dijelovima, vodosnabdijevanje stanovnitva nije na zadovoljavajuem nivou.
U Unsko sanskom kantonu u funkciji je ukupno 9 sistema za vodosnabdijevanje: Klju, Bosanski
Petrovac, Kulen Vakuf, Sanski Most, Biha, Cazin, Buim, Bosanska Krupa, Otoka i Velika Kladua.
Ostali sistemi vodosnabdijevanja predstavljaju manje seoske vodovode, dok su pojedini dijelovi
perifernih opina bez vodovodnog sistema, te koriste alternativne izvore poput: lokalnih izvora,
cisterni i sl.
Sistemi vodosnabdijevanja na prostoru Unsko-sanskog kantona su u komparaciji sa ostatkom BiH na
visokom nivou zahvaljujui prije svega hidrolokom bogatstvu. Vei dio urbanog podruja Unsko-
sanskog kantona se snabdijeva vodom preko gradskih vodovoda, dok se ostali dio stanovnitva
snabdijeva vodom iz lokalnih vodovoda ili bunara. Procenti snabdijevanja stanovnitva sa centralnih
(gradskih) vodovodnih sistema, lokalnih vodovodnih sistema, te bunara prikazani su u sljedeoj
tabeli.
Opina
Centralni
vodovodni sistem
Ostali vidovi
vodosnabdijevanja*
Biha 93 7
Buim 25 65
Cazin 95 5
Velika Kladua 90 10
TABELA 179 VODOSNABDJEVANJE STANOVNITVA
PROSTORNA
OSNOVA

209

Znaajniji deficiti u smislu pokrivenosti podruja centralnim vodovodnim sistemom definiu se na
prostoru opine Buim. Osnovni problem vodovodnih sistema na prostoru kantona su veliki gubici
koji iznose oko 60%.
Najznaajniji resursi pitke vode kantona su izdana kraka izvorita.
TABELA 180 VANIJI IZVORI ZA VODOSNABDIJAVNJA PODRUJA OPINE BIHA
R.
br.
Izvor lokacija
Q
min.,
l/s
Q
max.,
l/s
Kaptiran Korisnik
1. Klokot Biha 3 000 70 000 Da Biha
2. Panjak Biha 5 400 Ne
3. Ilijia vrelo 100 250 Da Biha
4. Bistrica 15 100 Ne
5. Privilica Biha 50 2 000 Da Biha
6. egar 6 1 000 Da Biha
7. Dobrenica Lohovo 230 5 000 Ne
8. Peina 1 Vedro polje 3 10 Ne
9. Peina Vedro polje 0 1 000 Ne
10. Smiljanovac 1 5 Da Biha
11. Djakulin Loskun 180 4 800 Ne
12. Crno-Nebljusi 1 200 2 000 Ne
13. Toplica Klisa 60 1 000 Da
14. Draga Kulen Vakuf 30 500 Ne
15. Ostrovica Kulen Vakuf 750 16 000 Da
Donji Lapac, Kulen
Vakuf
16. Dobrenica 30 1 000 Da Dobrenica Cazin

Sa izvorita Dobrovi, Luke i Ada se vri zahvat vode putem dva eksploataciona bunara na izvoritu
Luke, iz kojih se voda prepumpava do rezervoara Teija V=350 m
3
, te etiri eksploataciona bunara na
izvoritu Ada, iz kojih se voda prepumpava do rezervoara Hum V=2 000 m
3
, a zatim se gravitaciono
distribuira u gradsku mreu, duine cca 70 km.
Prosjena izdanost izvorita Luke i Ada je 250 l/s, dok se za potrebe potroaa u gradski vodovodni
sistem pumpa prosjeno 102 l/s.
Na izvoritima Stovrela, Pajia potok, Vognjevii, Mutnik, Tahirovii, Ljubijankii se vri zahvat vode za
potrebe vodovodnog sistema Ljubijankii, duine 1 400 km.
Izvorite Zdena predstavlja jedan od najznaajnijih izvorita pitke vode. Izvorite se nalazi oko 2 km
sjeverozapadno od Sanskog Mosta, sa minimalnim kapacitetom vrela od 116 l/s. Sistem
vodosnabdijevanja opine ini, kao to je ve napomenuto, zahvat sa izvora Zdene odakle se dalje
pumpama potiskuje u stari rezervoar sa dvije komore po 250 m
3
, te u kome je izgraena nova
komora od 2 500 m
3
, te dalje gravitaciono do gradskog naselja.
Na izvoritu Zdena izgraeno je savremeno postrojenje za kondicioniranje vode, posebno znaajno za
pie u periodima velikih kia i zamuenja vode. Ovo postrojenje je jedino na podruju Unsko-sanskog
kantona, inae sa savremenom tehnologijom.
PROSTORNA
OSNOVA

210

Izvorite Dabar, koje je udaljeno oko 10 km od Sanskog Mosta, sa minimalnom izdanou od 400 l/s
predstavlja znaajan vodni resurs za potrebe vodosnabdijevanja.
Sa vodocrpilita Kvrkulje se putem pumpi voda transportuje preko potisnog cjevovoda do rezervoara
Keserovia Brdo, iz kojeg se putem gravitacije voda doprema do potroaa, dok se iz vodocrpilita
Dabravine I i II putem pumpi i potisnog cjevovoda voda transportuje do rezervoara Polje, te dalje
gravitacionim sistemom do korisnika na podruju opine Velika Kladua i dijelom opine Cazin.
U okviru sistema vodosnabdijevanja za prepumpavanje pitke vode izgraeno je osam prepumpnih
stanica za naselja na viim nadmorskim visinama kao to su Nepeke, iljkovaa, Golubovia,
Todorovka, elinja i Peingrad u opini Cazin.
Vodovodni sistem Zborite je izgraen 2006. godine, te se sastoji od kaptae na izvoritu Grabovac sa
izdanou od oko 7 14 l/s.
Rezervoari su izgraeni od armiranog betona, te je kvaliteta i funkcionalnost na visokom nivou.
Gradski vodovodni sistemi na podruju Unsko-sanskog kantona su u funkciji tokom cijele godine, te
su redukcije i obustave u vodosnabdijevanju izuzetno rijetke.
Koritenje voda u svrhu navodnjavanja poljoprivrednog zemljita na podruju Unsko-sanskog kantona
u korelaciji sa vodnim resursima i komparaciji sa zemljama Evrope i svijeta prikazani su u tabeli broj
118.

TABELA 181 - VODNI RESURSI I NJIHOVO KORITENJE

Zemlje
Podaci
iz godine
Godinji interni
obnovljivi
vodni resursi
po osobi u m
3

Godinje crpljenje
vode po osobi
Korisnici po sektorima u %
m
3
% Doma. Industr. Poljopr.
Svijet 1987. 7.175 645 8 8 29 63
Norveka 1988. 90.385 488 1 20 72 8
Njemaka 1991. 2.098 579 27 11 70 20
Italija 1990. 2.920 986 34 14 27 59
Japan 1990. 4.373 735 17 17 33 50
Izrael 1989. 382 408 86 16 5 79
Egipat 1992. 923 956 97 16 5 85
Unsko-Sanski
kanton

1991.

24.948

90

0,40

89,2

10,8

-

Na osnovu priloene tabele zakljuuje se da je procenat koritenja vodnih resursa u Unsko-sanskom
kantonu zanemariv, naroito kada je u pitanju poljoprivreda kao najvei potroa i korisnik u svijetu,
a koji na Unsko-sanskom kantonu ne koristi vodne resurse. Treba uzeti u obzir da se
vodosnabdijevanje najee vri u periodu juni-septembar, u vrijeme minimalnih protoka u
vodotocima i da se voda koja se koristi za navodnjavanje ne vraa u vodotok to moe uticati na
vodni bilans.
1.7.3.2. ZATITA OD VODA
Zatitom od voda obuhvaene su sve mjere, aktivnosti i radnje koje se u irem prostoru planiraju,
poduzimaju i izvode, sa ciljem da se umanje (ili eliminiraju) posljedice koje nastaju tetnim dejstvom
PROSTORNA
OSNOVA

211

neureenog vodnog reima. Akcije na polju zatite od poplava intenzivirani su od 1960-1980tih
godina, to je rezultiralo znatnim smanjenjem tete od poplava, poev od regulisanja vodotoka do
izgradnje objekata za zatitu od poplava i akumulacija. Meutim, zahvati koji su izvedeni u potpunosti
ne zadovoljavaju potrebe zatite zemljita i stanovnika.
U okviru poplavnog podruja sliva rijeke Une sa Glinom i Koranom, naselja kod kojih je prisutna
pojava poplava su: Biha, Bosanska Krupa, Bosanska Otoka, Drvar, Klju, Sanski Most i Cazin. Rijeke
koje uzrokuju poplave su: Una, Unac, Sana, Mutnica, Toplica, Kladunica, Bojna i Glinica. Zahvati koji
su izvedeni na podruju ovih opina sa aspekta zatite od voda su skidanje ili snienje sedrenih
pragova, djelomina regulacija Unca, regulacija korita Une i Sane, Mutnice i Kladunice, kao i
akumulacija upica na Uncu.
Velike vode 1/20, 1/100 i 1/500 plavnih podruja su prikazane na sljedeoj tabeli:
TABELA 182 - VELIKE VODE PLAVNIH PODRUJA
Plavno podruje V.V. 1/20 V.V.1/100 V.V. 1/500
Una - ire podruje
Bihaa
1 054 1 367 1 546
Una Bosanska Krupa 230 240,7 250,2
Una Bosanska Otoka 120,4 143,2 165,8
Klokot Klokot 174,4 174,6 174,8
Sana ire podruje
Sanskog Mosta
491 739 885
Sanica - Sanica 150,9 163 178,4

Sistem unutranje odvodnje je od izuzetnog znaaja kada je u pitanju zatita od poplava u kontekstu
odvoenja oborinskih voda. Na podruju Bihaa sistem unutranjeg odvoenja oborinskih voda je
djelomino izveden.
Karakteristika Une i mnogih rijeka na podruju Unsko-sanskog kantona jesu plitka korita, te pojava
valova velikih voda, to ima za posljedicu plavljenje okolnog zemljita, ak i urbanih zona.
Izgraeni objekti za zatitu od poplava su u loem stanju, te su pretrpljeli znatna oteenja usljed
neodravanja. Dodatni problem predstavlja da uz mnoga podruja u okviru povrinskih voda
1.kategorije ne postoje objekti za zatitu od voda, to posljedino ima reperkusiju i na zatitu voda.
Ta podruja su:
Uz rijeku Unu: dionica od profila na rijeci Uni na uzvodnom kraju naselja: Buimkii-
Bosanska Krupa do profila sa nizvodne strane naselja Smrani (nizvodno od ua rijeke
Batre); dionica od mosta na rijeci Uni u naselju Ripa do naselja avkuni u Pokoju:
dionica od profila na rijeci Uni sa uzvodne strane naselja Kulen Vakuf do kanjonskog dijela
nizvodno od naselja Kaluerica,
Uz rijeku Klokot: dionica od izvora do ua u rijeku Unu,
Uz rijeku Sanu: dionica od izlaza iz klanca u podruju Krkojevci do meuentitetske linije
na rijeci Sani,
Uz rijeku Sanicu: dionica od naselja Budelj Donji do naselja Kokanovii.
PROSTORNA
OSNOVA

212

Pregled na prostoru opine Velika Kladua plavi nekoliko rijeka u ukupnoj povrini od 700 ha:
rijeka Glinica 225 ha poljoprivrednog zemljita,
rijeka Kladunica 156 ha poljoprivrednog zemljita,
rijeka Bojna 200 ha poljoprivrednog zemljita,
te oko 88 ha u slivnom podruju rijeica Stabanda, Prosinja, Slapnica i Vidovska.
Na podruju opine Biha u svrhu zatite od poplava izgraena je mrea glavnih i sekundarnih
odvodnih kanala duine 13,2 km, te odbrambeni nasip na podruju Velhovskog polja u duini od 5,12
km.
U svrhu zatite od voda na podruju opine Buim, izvedena je regulacija rijeke Buimice.
Plavljenje zemljita u neposrednoj okolini rijeka ima za posljedicu unitavanje poljoprivrednog
zemljita, usjeva, zagaenje povrinskih voda, ugroavanje sigurnosti stanovnitva, materijalne tete
na stambenim i poslovnim objektima u urbanim zonama, eroziju tla, te je izuzetno znaajano planski i
strateki definirati i aplicirati adekvatne mjere.
U tabeli 182. prikazani su vodostaji obavjetavanja i maksimalni zabiljeeni vodostaji uz rijeku Unu,
Sanu, Sanicu i Klokot, te popis naselja i dijelova naselja koja mogu biti poplavljena u tabeli 118:
TABELA 183 - VODOSTAJI OBAVJETAVANJA I MAKSIMALNI ZABILJEENI VODOSTAJI
Poplavno
podruje
Dionica
Vodomjer
VS
Vodostaji
obavjetavanja*
Maksimalni
zabiljeeni
vodostaj
Uz rijeku
Unu
Od profila na r. Uni, na
uzvodnom kraju naselja
Buimkii - Bos. Krupa do
profila sa nizvodne strane
naselja Smrani (nizvodno
od ua rijeke Batre)
Bosanska
Krupa
H= +290 cm H= +324cm
Od mosta na r. Uni u
naselju Ripa do naselja
avkuni u Pokoju
Biha na
r.Uni
(letva)
H= +100 cm H= +174cm
Od profila na r. Uni sa
uzvodne strane naselja
Kulen Vakuf do kanjonskog
dijela nizvodno od naselja
Kaluerica
Kulen
Vakuf
H= +320 cm H= +388cm
Uz rijeku
Klokot
Od izvora Klokota do ua
u r. Unu
Kralje (na
r. Uni)
H= +460 cm H= +655cm
Uz rijeku
Sanu
Od izlaza iz klanca u
podruju Krkojevci do
menuentitetske linije na
rijeci Sani
Sanski
most
H= +250 cm H= +530cm
Uz rijeku
Sanicu
od naselja Donji Budelj
do naselja Kokanovii
* * *

TABELA 184 POPIS NASELJA I DIJELOVA NASELJA KOJA MOGU BITI POPLAVLJENA
Poplavno
podruje
Dionica Naselja Dijelovi naselja
PROSTORNA
OSNOVA

213

rijeke Une
Buimkii-Bos.Krupa-
Smrani

Buimkii, Bos.Krupa, Otoka,
Oraje, Smrani, Drenova,
Glavica,
most Ripa-avkuni
(Pokoj)

avkuni, Vrkai, Kralje, Biha,
Orljani, Golubi, Otoka,
Kulen Vakuf-naselje
Kaluerica
Kaluerica, Klisa, Kulen Vakufa
rijeke
Klokot
od izvora do ua u r. Unu
Vedro polje, Ravniarsko
podruje Garavice, Humake
bare
uz rijeku
Sanu
klanac Krkojevci-granica
FBiH
Sanski
Most
Krkojevako polje, Gradina,
Alagia polje, Prnjavor, Brlog,
Trnova
uz rijeku
Sanicu
Budelj Donji-Kokanovii
Budelj Donji, Biljani Donji,
Sanica Donja, Kokanovii

1.7.3.3. TRETMAN OTPADNIH VODA
Tretman otpadnih voda na podruju Unsko-sanskog kantona predstavlja znaajnu stavku u planiranju
daljeg razvoja u aspektu kvalitete ivota i u aspektu zatite voda. Najznaajniji zagaivai su
industrija, te stanovnitvo. Na podruju Unsko sanskog kantona u periodu prije 1992. godine
najvei izvor organskog zagaenja je bila klaonica u Bihau, te proizvodnja povrinske zatite metala
Biha kao toksiki zagaiva.
Danas, kada su u pitanju privredni zagaivai situacija je znatno izmjenjena, obzirom da dio
postrojenja ne radi ili radi sa smanjnim kapacitetima.
Na podruju Kantona nema izgraeno niti jedno postrojenje za preiavanje otpadne vode.
Kanalizacionim sistemom su obuhvaeni gradske cjeline, dok su pojedina naselja bez kanalizacionog
sistema, te se otpadna voda isputa direktno u vodotoke ili u neadekvatno izgraene septike jame.
Dodatni problem predstavlja infiltracija otpadnih voda usljed visokog nivoa podzemnih voda na
podruju Kantona, loeg materijala cijevi kao i zastarjelog naina izgradnje.
Recipijenti otpadnih voda su Una, Dobrenica na podruju opine Biha, Krunica na podruju opine
Bosanska Krupa, ajih potok, Mutnica, Jorljava na podruju opine Cazin, Sana, te Grabarska i
Kladunica.
Znaajno je napomenuti da se isputanje otpadnih voda na podruju opine Bosanska Krupa vri
uzvodno od glavnog zahvata vode na rijeci Krunici.
Veina kanalizacionih sistema na podruju Kantona su mjeovitog tipa, dakle prihvataju i oborinske
vode.
Vano je istai da se u svrhu poboljanja zatite voda u toku znaajne aktivnosti na kanalizacionim
sistemima Bihaa, Bosanskog Petrovca, Sanskog Mosta, Bosanske Krupe, Cazina i Velike Kladue, gdje
se planira i izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda.
TABELA 185 KANALIZACIONA INFRASTRUKTURA U OPINAMA UNSKO SANSKOG KANTONA
Opina
Duina
kanaliz.
Procenat
prikljuaka
Procenat prikljuka
stanovnitva na
Procenat ispusta
direktno u
PROSTORNA
OSNOVA

214

mree (km) na mreu septike jame vodotok
Biha 39
Bosanska Krupa 7,3 30 45 25
Buim Ne postoji izvedena kanalizciona mrea
Cazin 10 58 32
Sanski Most 7,3 30 70
Velika Kladua 9,6 50 50

Meutim, u veini opina Unsko-sanskog kantona u toku su aktivnosti usmjerene prema obnovi i
proirenju kanalizacijske mree te uvoenju proistaa otpadnih voda (Biha, Bosanska Krupa, Cazin,
Sanski Most i Velika Kladua). Na podruju opine Biha zapoeo je projekt izgradnje proistaa
otpadnih voda. Veina ostalih opina ima izraenu dokumentaciju za izgradnju postrojenja za
proiavanje otpadnih voda te zakljuen ugovor s Europskom investicijskom bankom o financiranju
njihove izgradnje. Pored konvencionalnih proistaa otpadnih voda na podruju tri opine Unsko-
sanskog kantona pokrenut je proces izgradnje decentralizovanih sistema upravljanja otpadnim
vodama pomou bioloke metode koja je ekoloki prihvatljiva i ne unitava prirodni krajolik. Radi se o
pilot projektima u opinama Biha, Buim i Cazin.
1.7.3.4. ZAKLJUAK
Sve lokalne vodovode karakterie zajedniko stanje
zadovoljavajua pokrivenost podruja vodovodnom mreom
mala iskoritenost vodnih resursa
ne postoje definirane zone sanitarne zatite,
izgraeni vodni objekti ( kaptae, rezervoari, pumpne stanice... ) ne posjeduju
urbanistiko- tehniku dokumetnaciju i ne zadovoljavaju kriterije higijensko-tehnikih
uvjeta,
nije definirano vlasnitvo i kvalitetno upravljanje nad vodovodima,
ne vri se dezinfekcija vode ili se vri nestruno bez odgovarajuih ureaja, te kontrola
kvaliteta vode
loa i dotrajala vodovodna mrea
veliki gubici vode prilikom transporta
nizak nivo svijesti graana o znaaju zatite vodnih resursa
Kanalizacioni sistem:
niska pokrivenost podruja kanalizacionim sistemom
mjeoviti sistem kanalizacije oborinske i otpadne vode
nekontrolisani ispusti, bez posebnih separatora
ne postoji nijedan ureaj za tretman otpadnih voda
neadekvatno i nekvalitetno izgraene septike jame

PROSTORNA
OSNOVA

215

1.7.4. ENERGETSKA INFRASTRUKTURA
1.7.4.1. ELEKTROENERGETIKA
Postojei objekti elektroenergetske mree unutar Unsko sanskog kantona, posmatrat emo kao
zasebne cjeline, koje ine:
Proizvodnja elektrine energije,
Prijenos elektrine energije,
Distribucija elektrine energije.
PROIZVODNJA ELEKTRINE ENERGIJE
Na podruju Unsko sanskog kantona, proizvodnu i distributivnu djelatnost obavlja JP
Elektroprivreda BiH d.d. Elektrodistribucija Biha. "Elektrodistribucija" Biha opsluuje oko 97 hiljada
kupaca.
103

U sastavu Elektrodistribucije Biha su poslovnice: PJD Biha, PJD Bosanska Krupa, PJD Cazin, PJD
Velika Kladua, PJD Buim, PJD Bosanski Petrovac, PJD Klju i PJD Sanski Most.
U vlasnitvu JP Elektroprivreda BiH na podruju Unsko sanskog kantona su tri distributivne
hidroelektrana. Ukupno instalirana snaga proizvoaa elektrine energije na Unsko-sanskom kantonu
je 11,42 MW i daju je mini hidroelektrana (MHE) "Krunica" (0,5 MW), HE "Una-Kostela" (10,8 MW) i
MHE Biha (0,16 MW).

TABELA 186 PROIZVOAI ELEKTRINE ENERGIJE U UNSKO SANSKOM KANTONU
Naziv elektrane Rijeka Ukupna
instalirana
snaga (MW)
Godinja proizvodnja (MWh)
2009 2010 2011
HE Una Kostela Una 4x2,7=10,8 43 755 50 599 34 487
MHE Krunica Krunica 2x0,23=0,46 1 474 1 940 865
MHE Biha
(Kanal)
Una 0,16 959 936 957

PRIJENOS ELEKTRINE ENERGIJE

Teritorija Unsko sanskog kantona, odnosno sva naselja, su pokrivena sistemom elektroenergetske
mree. Elektroenergetska mrea je podijeljena na: prenosnu visokonaponsku mreu (400 kV, 220 kV i
110 kV), distributivnu srednjenaponsku (35kV i 10(20)kV) i niskonaponsku mreu (0,4kV).
Objekti prenosa elektrine energije su dosta utjecajni na plan prostornog ureenja zbog dosta irokih
zatitnih zona koje za njih treba obezbjediti.
Preko teritorije Unsko sanskog kantona prolaze dalekovodne visokonaponske mree napona 220 kV
i 110 kV i to:

TABELA 187-DALEKOVODNA VISOKONAPONSKA MREA NIVOA 220 KV I 110 KV
Naziv Naponsk God.i Tip i Tip i presjek Materijal i tip Duin Ukupn Ima

103
Podatak JP EPBiH
PROSTORNA
OSNOVA

216

dalekovoda i nivo
(kV)
zgr.
/reko
ns.
presjek
vodia
(mm2/faza
)
zatitnog ueta
(mm2)
stubova a u
FBiH
(km)
a
duina
(km)
x
(A)
DALEKOVODI 220 kV
Biha 1 -
Prijedor 2
220 1978 Al/Fe
360/57
NSW 48/48,
4S+24N
eljezni, cinani
AKZ, tip NN i Z
33,60 69,50 790
Jajce 2 -
Prijedor 2
220 1966/
77/20
04
Al/Fe
360/57
1xOPGW AA/ACS
70/35, 48 SMF,
LG
eljezni, cinani
AKZ, tip N i Z
44,40 99,60 790
UKUPNO mrea 220 kV 78 169,1
DALEKOVODI 110 kV
B. Krupa-
Biha 1
110 1968/
78
Al-Fe
150/25
Fe III 1x50 eljezni, cinani
AKZ, tip I i M
31,30 31,30 470
B. Krupa-
Prijedor 2
110 1968/
78/98
Al-Fe
150/25
Fe III 1x50 eljezni, cinani
AKZ, tip I i M
49,50 49,50 470
B. Krupa-
Vrnogra
110 2001/
2002
Al-Fe
240/40
OPGW 100,
24S Alcatel
eljezni, tip J 33,50 33,50 645
Biha 1-
Biha 2(1)
110 1980 Al-Fe
240/40
ASLH eljezni, cinani
AKZ, tip LH1.DIP
4,3 4,3 645
Biha 1-
Biha 2(2)
110 1980 Al-Fe
240/40
ASLH eljezni, cinani
AKZ, tip LH1.DIP
4,3 4,3 645
Biha 1-
Cazin 1
110 1978/
2003
Al-Fe
240/40
OPGW 68,
24S NSW
eljezni, cinani
AKZ, tip M i J
16,60 16,60 645
Biha 1- EVP
Kulen Vakuf
110 1976/
86/20
02
Al-Fe
240/40
OPGW 68,
24S NSW
eljezni, cinani
AKZ, tip M i J
37,40 37,40 645
B.Petrovac-
Drvar
110 1976/
86
Al-Fe
240/40
Fe III 1x50,
1xAlMg1E/Fe
95/55
eljezni, cinani
AKZ, tip M i J
19,80 19,80 645
B.Petrovac
EVP Kulen
Vakuf
110 1976/
86/20
02
Al-Fe
240/40
OPGW 68,
24S, NSW
eljezni, cinani
AKZ, tip M i J
27,10 27,10 645
B.Petrovac
Kju
110 1993/
2002
Al-Fe
240/40
OPGW 68,
24S, NSW
eljezni, cinani
AKZ, tip M i J
43,30 43,30 645
Cazin 1-
Cazin 2
110 1984 Al-Fe
240/40
1xAlMg1E/Fe
95/55
eljezni, cinani
AKZ, tip J
9,70 9,70 645
Cazin 1-
Velika
Kladua
110 1978/
2003
Al-Fe
240/40
OPGW 68,
24S, NSW
eljezni, cinani
AKZ, tip M
26,10 26,10 645
Klju- Sanski
Most
110 1978
/2002
Al-Fe
240/40
OPGW 68,
24S, NSW
eljezni, , tip M 29,00 29,00 645
Prijedor 2
Sanski Most
110 1975/
80/20
00
Al-Fe
150/25
1xOPGW AA/ACS
25/25, 24 SMF,
Corning
eljezni, cinani
AKZ, tip I
7,00 21,40 470
Velika
Kladua-
Vrnogra
110 1978/
2002
Al-Fe
240/40
OPGW 68,
24S, NSW
eljezni, cinani
AKZ, tip M
12,60 12,60 645
UKUPNO mrea 110 kV 351,5 365,9

Dalekovodi 220 i 110 kV spadaju u grupu prenosnih vodova i vlasnitvo su Elektroprenosa.
Generalno se moe zakljuiti da je 220 kV mrea BiH dobro razvijena i meusobno upetljana, s
izuzetkom radijalnog napajanja ireg podruja Bihaa. Radijalno napajano vorite u 220 kV mrei je
TS 220/110 kV Biha.
PROSTORNA
OSNOVA

217

Mrea 110 kV na promatranom podruju napaja se preko TS 220/110 kV Biha (transformator
optereen 29% Sn). Vodovi 110 kV koji napajaju konzumno podruje Bihaa vrlo su malo optereeni
(najoptereeniji DV 110 kV Biha Cazin 15% It).
Ovo konzumno podruja je povezano sa mreom 110 kV na susjedni sistem Hrvatske preko DV 110 kV
EVP Kulen Vakuf Donji Lapac.
Konfiguracija prijenosne mree 110 kV ovog podruja zadovoljava (n-1) kriterij za nivo vrnog
optereenja s aspekta optereenja grana i naponskih prilika.
U cilju poveanja sigurnosti u napajanju elektrinom energijom saniran je na podruju Federacije BiH
dalekovod 110 KV Prijedor - Bosanska Krupa Biha, ali je jo uvijek neizvjesno kada e ovaj
dalekovod biti saniran na podruju Republike Srpske. U svrhu osiguranja dvostranog napajanja
elektrinom energijom opina zapadnog dijela Kantona, uraen je dalekovod 110 KV Bosanska Krupa
Buim Vrnogra, ime su stvoreni uslovi za zatvaranje 110 kV prstena u Unsko-sanskom kantonu.
Prema vaeem Pravilniku o zonama sigurnosti nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog
napona od 110 kV do 400 kV (Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine broj: 23/08) potrebno je pri
planiranju zadovoljiti uslove iz lana 2. ovog Pravilnika, koji glasi: irina podruja zone sigurnosti
horizontalne ravnine za dalekovode razliitog napona iznosi:
TABELA 188-IRINA PODRUJA SIGURNOSTI
Nazivni napon dalekovoda irina podruja sigurnosti
400 kV 40 m
220 kV 30 m
110 kV 20 m

Zavjeenja krajnjih faznih provodnika su podjednako udaljena od granice zone sigurnosti.
Vei dio elektrine energije na podruju Elektrodistribucije Biha distribuira se preko direktne
transformacije 110/10(20) kV. Iskljuivo direktna transformacija je u pogonu kod TS110/20/10kV
Sanski Most, Klju, Biha 2 i Cazin 2, dok se u svim ostalim TS 110/SN ona koristi u kombinaciji s
transformacijom 110/35 kV, bilo preko tercijara ili posebnog transformatora.
Podruje Unsko-sanskog kantona napaja se elektrinom energijom preko elektroenergetskog sistema
Fedaracije BiH iz sljedeih visokonaponskih transformatorskih stanica:

TABELA 189-VISOKONAPONSKE TRANSFORMATORSKE STANICE
Naziv TS
Broj
traf
oa
Prenosni odnos
(kV/kV/kV)
Instalirana
snaga trafoa
110kV(MVA)
Max.(mjerena)
snaga na mrei
(MVA)
Ukupna
potronja u 2011.
godine
(MWh)
Biha 1

220/115/10,5

2
110/35/10 kV
20+20 16,6
68 257
110/35/10 kV
Biha 2 1 110/20/10 kV 16 9,9
50 380
PROSTORNA
OSNOVA

218

Bosanska Krupa 1 110/35/10 kV 20 8,1
43 893
Bos. Petrovac 1 110/35/10 kV 20 4,2
27 697
Cazin 1 1 110/35/10 kV 20 17,8
88 414
Cazin 2 1 110/20/10 kV 20 4,4
19 558
Klju 1 110/20/10 kV 16 5,2
27 124
Sanski Most 2
110/20/10 kV
16+20 12,1
64 162
110/20/10 kV
Velika Kladua 2
110/35/10 kV
20+20 10,4
55 150
110/35/10 kV
Vrnogra 1 110/35/10 kV 20 8,5 44 468
EVP Kulen Vakuf

110/27,5 X
110/27,5 X
*Buim 110/10(20)

248 97,2 489 103
*U toku je izgradnja TS 110/10(20) kV Buim.

Po upotrebnom karakteru budua mrea 110 kV je uglavnom distributivna. Ovakav njen karakter
posebno je naglaen Odlukom Elektroprivrede BiH 1997. godine da se u elektrodistribuciji pree na
tronaponski sistem mree sa naponima 110 kV, 20kV i 0,4 kV.
104

104
Ova odluka je interna odluka JP Elektroprivrede BiH i za nju nema broja i datuma donoenja.Takoe, prema
Studiji energetskog sektora u BiH- Modul 5- Distribucija elektrine energije, koja je objavljenja 02.04. 2008.
godine, pod vodstvom koordinatora Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH, predvieno je
postupno uvoenje izravne transformacije 110/10(20) kV i ukidanje mree 35 kV. Dinamika postupnog ukidanja
naponske nivoa 35 kV ovisi o lokalnim specifinostima distribucijske mree. Radi se o dugoronom i
nejednolikom procesu, koji u nadzemnoj vangradskoj mrei zapoinje zamjenom naponske nivoa 10 kV sa 20
kV, a u gradovima uvoenjem izravne transformacije 110/10(20) kV.
PROSTORNA
OSNOVA

219

ILUSTRACIJA 2 PRIJENOSNA MREA 110KV-BIH 2010. GODINE, JEDNOPOLNA SHEMA

Prema podacima JP Elektroprivrede BiH, potronja elektrine energije za 2011. godinu u Unsko
sanskom kantonu, po kategorijama potroaa, data je u sljedeoj tabeli:

TABELA 190-POTRONJA ELEKTRINE ENERGIJE PREMA POTROAIMA
TS
110/x/x
kV
potronja
u 2011.
godini
Potroa % MWh
(MWh)
Biha 1 68 257
Ind. potronja 18,3 21 711
Domainstva 60,5 71 775
Biha 2 50 380
Javna rasvjeta 1,5 1 780
Ostala potronja 19,7 23 371
Bosanska
Krupa
43 893
Ind. potronja 9 3 950
Domainstva 69 30 286
Javna rasvjeta 1,5 658
Bos.
Petrovac
27 697
Javna rasvjeta 2 554
PROSTORNA
OSNOVA

220

Ostala potronja 24 6 647
Cazin 1 88 414
Cazin 2 19 558
Klju 27 124
Sanski
Most
64 162
Domainstva 65 41 705
Ostala potronja 23 14 757
Velika
Kladua
55 150
Vrnogra 44 468
489 103 489 103

DISTRIBUCIJA ELEKTRINE ENERGIJE

Za postojeu distributivnu mreu Unsko sanskog kantona karakteristino je da je ona razvijena na
etiri naponska nivoa i to: 35 kV, 20 kV, 10 kV i 0,4 kV.
Na ovom podruju je u pogonu i relativno veliki broj TS 35/10(20) kV, koje se mogu podijeliti u dvije
grupe: tri dvostrano napajane gradske (Biha, Cazin i Velika Kladua) te ostalih 11 radijalno napajanih
jednotransformatorskih stanica malog optereenja.
Napajanje potroaa na podruju Unsko sanskog kantona se realizuje i preko trinaest vornih
transformatorske stanice 35/10 kV i jedne 35/20 kV. Prema podacima datim od strane JP
Elektrodistribucija Biha u narednoj tabeli dati su karakteristini podaci za TS 35/x kV.

PROSTORNA
OSNOVA

221

TABELA 191 KARAKTERISTINI PODACI ZA TS 35/X KV

Naziv TS
Max.izmjereno
opter. TS
(MVA)
Broj
Trafoa
Prenosni
odnos
Projektirana
i ugraena
snaga
(MVA)
Projektirana
i ugraena
snaga
(MVA)
SDV
Broj
izlaza
35
kV
Broj
izlaza
20
kV
Broj
izlaza
10
kV
optereenje
trafoa
(%)
(kV/kV/kV)
TRAFOSTANICE 35/SN kV
1. Biha 9,09 3 35/10 4+4+4 12 NE 2 8 75,75
2. Ripa 1,11 1 35/10 2,5 2,5 NE 1 5 44,4
3. itoprerada 1,59 1 35/10 4 4 NE 2 7 39,75
4. Brekovica 1,2 1 35/10 2,5 2,5 NE 1 5 48
5.
Kulen
Vakuf
1,08 1 35/10 2,5 2,5 NE 1 6 43,2
6.
Bosanska
Krupa
3,2 1 35/10 4 4 NE 1 3 80
7. Vrtoe 0,81 1 35/20 2,5 2,5 NE 2 4 32,4
8. Buim 3,58 1 35/10 4 4 NE 1 4 89,5
9.
Popovi
Polje
1,15 1 35/10 2,5 2,5 NE 2 2 46
10. Cazin 4,42 2 35/10 4+4 8 NE 3 7 55,25
11. Peigrad 2,39 1 35/10 2,5 2,5 NE 1 4 95,6
12.
Velika
Kladua
3,03 2 35/10 2+4 6 NE 1 6 50,5
13. Crvarevac 0,75 1 35/10 2,5 2,5 NE 2 3 30
14 Mihaljevac 0,85 1 35/10 2,5 2,5 2 5 34
UKUPNO 34,25 18 58 22 4 65 59,05

PROSTORNA
OSNOVA

222

TABELA 192 OPTEREENJE TS 35/X KV PREMA OPINAMAU KOJIMA SU LOCIRANE
Naziv TS JPD/Opina
Optereenost
TS (MVA)
Optereenost
po Opini
(MVA)
Ukupno
instal.
snaga
(MVA)
Instalirano
po Opini
(MVA)
optereenje
trafoa
(%)
TRAFOSTANICE 35/SN kV
1. Biha
Biha
9,09
14,07
12
23,5 59,87
2. Ripa 1,11 2,5
3. itoprerada 1,59 4
4. Brekovica 1,2 2,5
5. Kulen Vakuf 1,08 2,5
6.
Bosanska
Krupa
Bosanska
Krupa
3,2 3,2 4 4 80,00
7. Vrtoe
Bosanski
Petrovac
0,81 0,81 2,5 2,5 32,40
8. Buim
Buim
3,58
4,73
4
6,5 72,77
9.
Popovi
Polje
1,15 2,5
10. Cazin
Cazin
4,42
7,66
8
13 58,92 11. Peigrad 2,39 2,5
12. Mihaljevac 0,85 2,5
13.
Velika
Kladua
Velika
Kladua
3,03
3,78
6
8,5 44,47
14. Crvarevac 0,75 2,5
UKUPNO 34,25 34,25 58 58 59,05
PROSTORNA
OSNOVA

223

ILUSTRACIJA 3 JEDNOPOLNA SHEMA ELEKTROENERGETSKIH POSTROJENJA UNSKO SANSKOG KANTONA
PROSTORNA
OSNOVA

224

Na podruju Unsko sanskog kantona je veliki broj privrednih organizacija gradio svoju mreu 35 kV,
tako da je ova mrea na ovom podruju znatno razvijena. U pravilu su to nadzemni vodovi Al/Fe
presjeka od 50 do 150 mm
2
na elinim reetkastim stubovima. Pregled dalekovoda 35 kV daje se u
sljedeoj tabeli:

TABELA 193 DALEKOVODI 35 KV
Naziv dalekovoda Napo
n (kV)
Vrsta
voda
Materijal
vodia
Presjek
(mm2)
Vrsta
stubova
Duina
(m)
God.izgr.
/rekons.
DALEKOVODI 35 kV
HE Una- TS 35 Biha 35 NV Al/Fe 3x95 BET_EL 8 060 Obnovljen
1986.
HE Una- TS 35 Cazin 35 NV Al/Fe 3x95 BET_EL 9 100 1954.
HE Una- TS 35 Brekovica 35 NV Cu, Al/Fe 3x70,
3x95
BET 1 200
TS 220 Biha 1-TS 35 Biha 35 NV Al/Fe 3x150 EL 1 507
TS 220 Biha 1- TS 35 itoprerada 35 NV Al/Fe 3x150 EL 2 200
TS 35 itoprerada - TS 35 Ripa 35 NV Al/Fe 3x15o EL 7 500
TS 110 Cazin- TS 35 Cazin 35 NV Al/Fe 3x95 EL 1 208 1979.
TS 35 Cazin- TS 35 Peigrad 35 NV Al/Fe 3x95 BET_EL 11 308 1985.
TS 110 B.Krupa- TS 35 B.Krupa 35 NV Al/Fe 3x95 BET_EL 3 523 1976., 1998.
TS 110 V.Kladua- TS 35
V.Kladua
35 NV Al/Fe 3x150 EL 1 300
TS 110 Vrnogra- TS 35
CRVAREVAC
35 NV Al/Fe 3x50 EL 5 100 1981.
TS 35 CRVAREVAC- TS 35 Popovi
Polje
35 NV Al/Fe 3x50 EL 2 800 1981.
TS 35 Popovi Polje- TS 35 Buim 35 NV Al/Fe 3x50 EL 5 541 1981.
TS 110 B.Petrovac- TS 35 Vrtoe 35 NV Al/Fe 3x150 EL 18 500 1957.
TS 35 Vrtoe- TS 35 Kulen Vakuf 35 NV Al/Fe 3x50 EL 12 500 1976.
UKUPNO (m) 91 347

TABELA 194 - PREGLED TS 35/X KV PREMA VISOKONAPONSKIM TRANSFORMATORSKIM STANICAMA 110/X KV SA KOJIH SE NAPAJAJU
TS 110/x/x
kV
Instalir
ana
snaga
trafoa
110kV(
MVA)
Max.
Izmj.
Snaga
(MW)
TS 35/x kV
Instal.
snaga
trafoa
(MVA)
Max.izm. snaga
na 35 kV (MW)
Broj
izlaz
a
110
kV
Broj
izlaza
35 kV
Broj
izlaza
20 kV
Broj
izlaza
10 kV Max.izm.
snaga
Uku
pno
Biha 1
40 16,6
Ripa 2,5 1,11

4 2 ne 14
itoprerada 4 1,9
Biha 12 9,09
Brekovica 2,5 1,2
Biha 2
16 9,9

9,9
9,9
1 ne 2 6
Bosanska
Krupa
20 8,1
Bosanska
Krupa

4 3,2
3,2
3 1 ne 7
Bos. 20 4,2 Vrtoe 2,5 0,81 3 1 ne 10
PROSTORNA
OSNOVA

225

Petrovac Kulen Vakuf 2,5 1,08
Cazin 1

17,8
Cazin 8 4,42

3 1 ne 10
20
Peigrad 2,5 2,39
Mihaljevac 2,5 0,85
INCEL
Cazin 2
20 4,4
4,4
4,4
1 ne 4 1
Klju
16 5,2
5,2
5,2
2 ne 3 4
Sanski Most 36 12,1 12,1
12,
1
2 ne 5 7
Velika
Kladua
40 10,4
Velika
Kladua

6 3,03
3,0
3
2 1 ne 8
Vrnogra 20 8,5
Buim 4 3,58

2 1 ne 6
Popovi
Polje
2,5 1,15
Crvarevac 2,5 0,75

248 97,2

58 66,16 23 7 14 73

Sa ukupno 152 izlaza na 10(20) kV strani (73 direktna 10 kV izlaza i 14 izlaza 20 kV iz TS 110/10 kV,
kao i 65 izlaza 10 kV iz vornih transformatorskih stanica TS 35/x kV) vri se snabdijevanje svih
naselja na teritoriji Unsko-sanskog kantona. Potroai se dalje napajaju preko NN vodova sa TS
10(20)/0,4 kV koje su locirane u samim naseljima. Topografska situacija visokonaponske i
srednjenaponske mrea sa prateim transformatorskim stanicama data je na Karti broj 8.

Prema podacima datim u Modulu 5. Studije energetskog sektora BiH
105
sekundarna mrea srednjeg
napona ED Biha je u znaajnoj mjeri u pogonu na 20 kV (prema kriteriju udjela broja transformatora
SN/NN) i to na podruju Bosanskog Petrovca (40%) i Sanskog Mosta (21%). Ova mrea se postepeno
razvija i na podruju Cazina, Kljua i Bihaa.
Podruja Bosanske Krupe, Buima i Velike Kladue su u cijelosti u pogonu na 10 kV, a na ostalim
podrujima ima manjih dijelova mree u pogonu na 20 kV. Udjeli elemenata mree u pogonu na 10
kV, ali pripremljenih za 20 kV su sljedei: 56% transformatora i 9% transformatorskih stanica
10(20)/0,4 kV te 73% nadzemne i 71% kabelske mree 10(20) kV. Relativno visoki postoci
omoguavaju planiranje prijelaza dijelova mree na 20 kV tokom promatranog razdoblja.

Instalisane snage i broj srednjenaponskih trafostanica na podruju Unsko sanskog kantona je,
prema dobijenim podacima iz JP Elektrodistribucije Biha, sljedea:

TABELA 195 INSTALISANE SNAGE I BROJ SREDNJENAPONSKIH TS A
Vrsta trafostanice Prenosni odnos
kVA
Broj TS
kom
Instalisana snaga
(MVA)

105
Studija energetskog sektora u BiH je izraena od strane Konzorcija: Energetski institut Hrvoje Poar,
Hrvatska; Rudarski institut Tuzla; Ekonomski institut AD Banja Luka; Soluziona, panija, a koja je objavljenja
02.04. 2008. pod vodstvom koordinatora Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH.
PROSTORNA
OSNOVA

226

1. Stubna 10/0,4 1054 128,91
2. Stubna 20/0,4 135 13,48
3. Kablovska 10/0,4 316 184,64
4. Kablovska 20/0,4 20 12,40
5. Kablovska 35/10(20) 14 61,50
Ukupno 1539 400,93

TABELA 196 BROJ STANOVNIKA I DOMAINSTAVA UNSKO SANSKOG KANTONA
Opina Domainstva
Broj stanovnika 2013. godine Broj domainstava
Biha 61 186 18 251
Bosanska Krupa 29 659 7 691
Bosanski Petrovac 7 946 2 863
Buim 20 298 4 397
Cazin 69 411 16 929
Klju 18 714 5 055
Unsko sanski kanton 299 343 79 173

Ukupan procijenjeni broj domainstava je 79 173 sa prosjenim domainstvom od 3,78 lanova.
Prema podacima datim od strane JP Elektrodistribucija Biha broj kupaca Kantona se kretao prema
sljedeoj tabeli:
TABELA 197 BROJ KUPACA/POTROAA ELEKTRINE ENERGIJE

Opis 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
1. Na visokom naponu 68 59 77 91 63 66 75
2. Na niskom naponu 87 906 90 101 91 008 92 877 94 257 95 380 96 802
a) Domainstva 80 747 83 220 83 801 85 028 86 229 87 289 88 446
b) Javna rasvjeta 498 456 486 611 629 706 515
c) Ostala potronja 6 661 6 425 6 721 7 238 7 399 7 385 7 841
Ukupno 87 974 90 160 91 085 92 968 94 320 95 446 96 877
Broj domainstava bez
prikljuka elektrine
energije 235 domainstava povratnici-potrebno izgraditi elektrodistributivnu mreu

Budui da je ukupna potronja energije u 2011. godini, prema podacima JP Elektroprivreda BiH,
iznosila 489 103 000 kWh, to e potronja svedena na jednog kupca/potroaa (prema podatku
Kantona ukupno je bilo u 2011.godini 96 877 kupaca) iznositi:
cca 5 050 kWh/potroau godinje,
cca 1 700 kWh/stanovniku godinje.
PROSTORNA
OSNOVA

227

Prema podacima o stanju elektro-distributivne mree na podruju Kantona mogu se izvesti sljedei
specifini podaci o duini mree 35 kV, 10(20) kV i 0,4 kV po pripadajuim transformatorskim
stanicama.
TABELA 198 DUINE DALEKOVODNIH MREA

Vrsta TS Prenosni
odnos
kV/kV
Broj
TS
kom
Duina
NN
mree
(km)
Duina
NN
mree
po TS
10(20)/
0,4
(km)
Duina
10(20)kV
mree
(km)
Duina
10(20)kV
mree po TS
10(20)/0,4
(km)
Duina
35kV
mree
(km)
Duina
35kVmre
e po TS
35/x kV
(km)
1. Stubna 10/0,4 1054
3 606 3,42 1 777 1,17

2. Stubna 20/0,4 135
3. Kablovska 10/0,4 316
4. Kablovska 20/0,4 20
5. Kablovska 35/10(20) 14

116 8,29
Ukupno 1 539

Iz gornje tabele se mogu izvesti sljedei specifini podaci:
Prosjena duina 35 kV mree po TS 35/x kV 8,29 km,
Prosjena duina SN mree po TS 10(20)/0,4 kV 1,17 km,
Prosjena duina NN mree po TS 10(20)/0,4 kV 3,42 km.

Javna rasvjeta

U Unsko sanskom kantonu je ukupno instalirano 1 525 trafostanica 10(20)/0,4 kV. Procjena je da
ima 515 trafopodruja iz kojih se napaja javna rasvjeta. To iznosi cca 34% transformatora sa kojih se
napaja javna rasvjeta.
Ukupna potronja rasvjete u 2011.godini iznosila je prema podacima Elektroprivrede BiH u Unsko
sanskom kantonu cca 8 189 GWh, to iznosi 1,67% od ukupne utroene elektrine energije.
Prosjena potronja po TS iznosi:
8 189 000 kWh/515 kom =15 901 kWh po TS.
1.7.4.2. TOPLIFIKACIJA I GASIFIKACIJA
Postojee stanje toplifikacije Unsko sanskog kantona karakteriu individualni sistemi grijanja, a
najveim dijelom to su pei na ugalj i drva, zatim na lo-ulje, elektrinu energiju i teni naftni gas.
Privredni, drutveni i javni objekti se griju putem sopstvenih kotlovnica.
Trenutni broj stanovnika u Unsko sanskom kantonu iznosi 299 343, a oni ive u 350 naseljenjih
mjesta i 97 237 stambenih jedinica. Prosjena gustina naseljenosti na podruju Kantona iznosi 70,61
stanovnika/km
2
, a prosjena veliina stambene jedinice iznosi 70 m
2
. Neznatno je uee kolektivne u
PROSTORNA
OSNOVA

228

ukupnoj stambenoj izgradnji (711 objekata kolektivnog stanovanja sa 10 913 stambenih jedinica
naspram 86 324 objekta individualnog stanovanja). Sama izgradnja nije ravnomjerno disponirana i
najvea koncentracija je u opinskim centrima u kojima se javlja kolektivno stanovanje.
Prema raspoloivim podacima u urbanim naseljima ivi 39%, a u mjeovitim i ruralnim 61%
stanovnitva. Ako se posmatraju vrijednosti specifine potronje toplote, stanje u ovim sredinama
moe se izraziti kroz slijedee vrijednosti:
urbana naselja troe 60 do 100 W/m
2
,
mjeovita i ruralna troe 80 do 150 W/m
2
.
Sadanje stanje, gdje se veina stanovnika grije u vlastitom aranmanu, uglavnom na kruta goriva, u
vremenu ekoloke svjesnosti i ekonomske opravdanosti, nije prihvatljivo, te je izuzetno agresivno
usmjereno ka ouvanju i zatiti okolia i zdravlju stanovnika, te ouvanju postojeih resursa. Osim
toga, radi niskog intenziteta aktivnosti industrije, preko 50% ukupne potronje energenata se koristi
za zagrijavanje stambenih i poslovnih prostora. Informiranost i svijest stanovnitva o mjerama
poveanja energetske efikasnosti, ijim primjenama se moe znatno smanjiti potronja goriva, nije na
zadovoljavajuem nivou.
PRIRODNI GAS
Jedan od najveih izazova dananjice je pronalaenje naina za ostvarivanje odrivog razvoja i u tom
smislu se pred korisnike energije postavlja zahtjev da se uz zadovoljenje rastuih potreba za
energijom, u isto vrijeme, postigne smanjenje zagaenja okoline na minimum.
U tom smislu, vei udio prirodnog gasa u spektru koritenih energenata, uz koritenje svih
komparativnih prednosti koje prirodni gas ima u odnosu na druge raspoloive energente, doprinosi
ispunjenju tog cilja.
Prirodni gas je fosilno gorivo ijim sagorijevanjem nastaje najmanje polutanata, te se smatra ekoloki
istim gorivom. U produktima sagorijevanja prirodnog gasa nema pepela niti ai, udio sumpor
dioksida i ugljen-monoksida je minimalan, dok je sadraj ugljendioksida za 20-40% manji nego kod
drugih fosilnih goriva. Prirodni gas je izrazito efikasno gorivo ija efikasnost naroito dolazi do izraaja
kod njegove neposredne primjene u proizvodnim procesima, te se uz benefit smanjenja emisije
polutanata istovremeno postie i smanjivanje specifine potronje energije.
Osim konvencionalnih naina primjene prirodnog gasa u sektoru iroke potronje i u industriji, sve je
vie naina koritenja ovog energenta u npr. kombinovanim CCGT i CHP tehnologijama za
proizvodnju elektrine energije, koritenje gasa u sprezi sa drugim izvorima energije kao to su
solarna energija, biomasa, itd.
Do sada na podruju Unsko sanskog kantona nema razvijene gasne infrastrukture.
Da bi se iskoristile navedene prednosti koje ima prirodni gas, znaajan aspekt se mora dati sigurnosti
snadjevanja. Sigurnost snabdijevanja ima strateki znaaj za gasni sektor svake zemlje.
U tom smislu plan razvoja vieg reda (PPFBiH), predvia kao jedan od dva osnovna pravca razvoja:
PROSTORNA
OSNOVA

229

izgradnja novih transportnih pravaca kojima e se obezbijediti bolja
povezanost sa zemljama iz okruenja, te pristup skladitima prirodnog
gasa i LNG (teni prirodni gas) postrojenjima, a ime e biti omoguena
diversifikacija pravaca i izvora snabdijevanja
NAFTA I NAFTNI DERIVATI

Nafta i naftni derivati su jedan od kljunih energenata u energetskom bilansu. I u budunosti se
oekuje nastavak trenda da su nafta i naftni derivati najznaajniji uvozni proizvod BiH u robnoj
razmjeni u meunarodnoj trgovini.
Trite naftnih derivata u BiH gotovo je potpuno ovisno o uvozu. Prema strukturi finalne potronje,
najvei udio u finalnoj potronji naftnih derivata zauzima promet (gotovo 70%), zatim slijedi
industrija s 12%, kuanstva s 10%, poljoprivreda s 8% te sektor usluga sa svega 2%.
U vrijeme energetske zavisnosti velikog broja drava o uvozu nafte, u osiguranju stabilnosti
snadbjevanja veliku ulogu ima skladitenje nafte i naftnih derivata. Europska Unija je propisala
obvezu dranja 90-dnevnih zaliha nafte i naftnih derivata radi osiguranja snadbjevanja kljunih
postrojenja kao i adekvatne reakcije na vanjske ili unutranje poremeaje u snadbjevanju.
Upravljanje obaveznim zalihama je kljuni element sistema interventnog reagovanja. Nove drave
lanice kao i one u procesu pridruivanja Europskoj Uniji preuzele su obavezu formiranja obaveznih
zaliha nafte i naftnih derivata kao jedan od vanih zadataka u osiguranju snadbjevanja energijom.
Kako postojei skladini kapaciteti FBiH nisu dovoljni da se obezbjede minimalne obavezne zalihe, PP
FBiH su planirana proirenje postojeih skladinih kapaciteta nafte i naftnih derivata, te je kroz
kantonalne planove potrebno obezbjediti lokacije za nove naftne terminale, koji trebaju biti u
potpunosti opremljeni potrebnom infrastrukturom.
Zbog navedenog je u planskom periodu potrebno izraditi studiju o mogunosti proirenja postojeeg
skladita u Bihau kapaciteta 18.100 m
3
, te ukoliko se pokae moguim, pokrenuti aktivnosti na
proirenju postojeeg naftnog terminala.

PROSTORNA
OSNOVA

230

1.7.5. UPRAVLJANJE OTPADOM
Plan upravljanja otpadom na podruju Kantona odreuje i usmjerava ciljeve upravljanja otpadom u
skladu sa ukupnim privrednim, drutvenim i kulturnim razvojem na podruju Kantona. Plan
upravljanja otpadom je provedbeni planski dokument kojim se ureuju uslovi za planiranje
upravljanja otpadom na podruju kantona i opina u sastavu kantona. Plan upravljanja otpadom
Unsko-sanskog kantona obuhvata plansko razdoblje 2014 2019. godina za koji period e biti
definirane aktivnosti na uspostavi i radu integralnog sistema upravljanja otpadom u periodu od
narednih 5 godina.
Aktivnosti upravljanja otpadom na podruju opina Unsko-sanskog kantona obavljaju javna
komunalna preduzea iji su osnivai opine. Kod svih opinskih komunalnih preduzea operatora
upravljanja otpadom, aktivnosti koje sainjavaju postojee sisteme upravljanja otpadom svedene su
na osnovne: prikupljanje, transport i odlaganje komunalnog i njemu slinog otpada na opinske
deponije otpada.
TABELA 199 - PREGLED INSTITUCIONALNE ORGANIZACIJE JAVNIH KOMUNALNIH PREDUZEA IZ OPINA UNSKO SANSKOG KANTONA
Opina Javno komunalno
preduzee
Osniva Organizacija poslova
upravljanja otpadom
Biha Javno komunalno
preduzee
Komrad d.o.o. Biha
Opina Biha Sektor za operativno -
tehnike poslove:
- Poslovna jedinica
prikupljanja i odvoza
komunalnog otpada;
-Poslovna jedinica
reciklae i ostale
registrovane djelatnosti
JP REG DEP Centar za
upravljanje otpadom
d.o.o. Biha
Opina Biha
Bosanska Krupa Javno komunalno
preduzee 10. juli d.o.o.
Bosanska Krupa
Opina Bosanska Krupa Radna jedinica istoa i
odravanje
Bosanski Petrovac D.o.o. Komunalno za
komunalne i uslune
djelatnosti Bosanski
Petrovac
Opina Bosanski Petrovac Sluba istoe i javne
higijene
Buim Javno komunalno
preduzee KOMB d.o.o.
Buim
Opina Buim Podaci nisu dostavljeni
Cazin Javno komunalno
preduzee,
istoa d.o.o. Cazin
Opina Cazin Tehniki sektor:
Sluba odvoza, reciklae i
deponovanja otpada
Klju Javno komunalno
preduzea RAD d.o.o.
Klju
Opina Klju Tehnika sluba:
- RJ Javna higijena
- RJ Odvoz smea
Sanski Most Javno komunalno
preduzee Sana d.o.o.
Sanski Most
Opina Sanski Most - RJ Struna sluba
- RJ komunalni poslovi:
OJ-a Poslovi odvoza i
deponovanja smea, kao i
selektiranje istog -
reciklaa
PROSTORNA
OSNOVA

231

Opina Javno komunalno
preduzee
Osniva Organizacija poslova
upravljanja otpadom
Velika Kladua Javno komunalno usluno
preduzee
Komunalije d.o.o. Velika
Kladua
Opina Velika Kladua a) Opi sektor
b) Tehniki sektor:
- Sluba odvoza otpada:
- Radna jedinica
Komunalije

Samo kod nekoliko komunalnih preduzea postoje odreene aktivnosti na odvojenom prikupljanju i
izdvajanju korisnih komponenti komunalnog otpada, ali na ogranienom podruju i malim
koliinama.
TABELA 200 PROSTORI ZA PRIVREMENO SKLADITENJE I TRETIRANJE OTPADA

Osnovna karakteristika postojeeg odlaganja otpada na opinskim odlagalitima je djelomino
kontroliran postupak odlaganja, bez uobiajene tehnologije sanitarnog deponiranja. S obzirom na
trenutno stanje i tehnologiju koja se primjenjuje, opinska odlagalita spadaju u odlagalita gdje se
vri polukontrolirano deponiranje, odnosno, otpad se odlae na za to predviena mjesta.
Pored odlaganja komunalnog otpada, poseban tretman odlaganja ima neopasni otpad iz industrijskih
procesa i opasni otpad utvren posebnim propisima.
Na podruju Unsko-sanskog kantona, trenutno ne postoji niti jedno odlagalite neopasnog
proizvodnog otpada. Kako se radi o otpadu koji nastaje od strane, uglavnom, veih privrednih
subjekata proizvoaa otpada, postupci zbrinjavanja neopasnog proizvodnog otpada su definirani
njihovim planovima upravljanja otpadom. Najvea koliina neopasnog proizvodnog otpada na kraju
bude odloena na opinska odlagalita otpada kao komunalni otpad.
Prikupljeni i privremeno uskladiteni opasni otpad od proizvoaa opasnog otpada preuzimaju na
daljnji tretman i konano zbrinjavanje privredni subjekti koji posjeduju dozvole za prikupljanje,
prijevoz, skladitenje i obradu opasnog otpada.
U Unsko sanskom kantonu ve dugi niz godina prisutan je velik broj nelegalnih divljih odlagalita
otpada, odnosno otpadom oneienih povrina. Uglavnom se radi o lokacijama koje su saobraajno
lako dostupne i koje je tee kontrolirati. Vei broj takvih lokacija postoji na vangradskom podruju na
kojem nema organiziranog prikupljanja i odvoza otpada. Divlja odlagalita i otpadom oneiene
povrine imaju znaajan negativan uticaj po okoli.
Opina Prostori
Biha Reciklano dvorite
Bosanska Krupa Reciklano dvorite
Bosanski Petrovac nema podataka
Buim nema podataka
Cazin Reciklano dvorite
Klju nema podataka
Sanski Most Mainski krug
Velika Kladua Hala za reciklau
PROSTORNA
OSNOVA

232

Iako javna komunalna preduzea vre organizirano odvoenje otpada sa podruja opina Kantona,
divlje deponije i dalje svakodnevno nastaju, a dodatan problem predstavlja promjena lokacija divljih
deponija. Povrine koje se zagauju na ovaj nain, pa i nakon akcija ienja, bivaju ponovo
oneiene i koritene, to se u terminologiji naziva aktivnim divljim deponijama. Na njima se
odlau najrazliitije vrste otpada, a najee je to otpad organskom porijekla, kao to su uginule
ivotinje, klaoniki otpad, pa zatim graevinski otpad, kabasti i otpad iz domainstava itd., to ih ini
izuzetno opasnim za okoli, ali i za zdravlje ljudi, zbog nedostatka selekcije i pravilnog postupanja sa
otpadom.
Procjenjuje se da ovakvih lokacija ima na desetine u Unsko sanskom kantonu, a za sada poznate su:
TABELA 201 DIVLJA ODLAGALITA OTPADA U UNSKO SANSKOM KANTONU
Opina Broj divljih odlagalita
Biha 5
Bosanska Krupa 4
Bosanski Petrovac Nema podataka
Buim 20
Cazin 33
Klju 1
Sanski Most 12
Velika Kladua Manja odlagalita, nema podataka o broju
UKUPNO: >75

BROJ KORISNIKA SISTEMA ZBRINJAVANJA OTPADA
Nivo obuhvata domainstava koja koriste usluge zbrinjavanja komunalnog otpada po opinama
Unsko-sanskog kantona je veoma razliit i kree se od 33,5% u opini Sanski Most do oko 90% u
opinama Biha, Bosanski Petrovac i Cazin. Prosjean obuhvat domainstava koja koriste usluge
zbrinjavanja komunalnog otpada na podruju Unsko-sanskog kantona, iznosi oko 71,5%.
Ukupan broj pravnih lica, korisnika usluga zbrinjavanja komunalnog otpada, odnosno po sastavu i
svojstvima njemu slinog otpada, na podruju Unsko-sanskog kantona (bez podataka za Bosansku
Krupu) iznosi 3 905. Procenat pravnih lica na podruju Unsko-sanskog kantona koji su obuhvaeni
uslugom zbrinjavanja otpada se ne moe dati, jer opine, odnosno javna komunalna preduzea nisu
ustupili podatke o ukupnom broju pravnih lica na podruju opine koja koriste ovu vrstu usluge.
TABELA 202 KORISNICI ZBRINJAVANJA KOMUNALNOG I NJEMU SLINOG OTPADA PO OPINAMA
Rb. Opina Broj
stanovnika
Broj
domainstava
Broj korisnika
usluga
Index
5/4
Broj pravnih
lica/
korisnika
usluga
Ukupno
korisnika
usluga
1. Biha 61 186 18 251 15 223 83,4 1 241 16464
2. Bosanska Krupa 29 659 7 691 5 390 70,08 Nije
dostavljeno
Nije
dostavljeno
3. Bosanski
Petrovac
7 946 2 863 1 718 60,0 144 1862
4. Buim 20 298 4 397 2 241 50,96 156 2397
5. Cazin 69 411 16 929 13 055 77,11 915 13970
6. Klju 18 714 5 055 4 375 86,54 310 4685
PROSTORNA
OSNOVA

233

7. Sanski Most 47 359 12 242 4 600 37,57 646 5246
8. Velika Kladua 44 770 11 745 8 179 69,63 493 8672
Unsko sanski kanton 299 343 79 173 54 781 69,19 3905
(bez opine
Bosanska
Krupa)
53 296
(bez opine
Bosanska
Krupa)

1.7.5.1. POSTOJEI SISTEMI I NAINI PRIKUPLJANJA KOMUNALNOG OTPADA NA PODRUJU OPINA
Na podruju Unsko-sanskog kantona nalazi se est trenutno aktivnih opinskih odlagalita. Budui da
opine Cazin i Buim ne posjeduju svoje deponije, za svoje potrebe koriste opinsko odlagalite u
Bosanskoj Krupi.
TABELA 203 TRENUTNO AKTIVNA OPINSKA ODLAGALITA
Opina Deponija na koju se odlae opinski otpad
Biha Gorjevac Krukovaa, Opina Biha
Bosanska Krupa Medre - Vlaki do; Opina Bosanska Krupa
Bosanski Petrovac Deponija Vaganac; Opina Bosanski Petrovac
Buim Medre Vlaki do Opina Bosanska Krupa
Cazin Medre Vlaki do; Opina Bosanska Krupa
Klju Deponija Pei, Opina Klju
Sanski Most Deponija Sanska Brda, Opina Sanski Most
Velika Kladua Deponija Radia Most, Opina Velika Kladua
OPINA BIHA
Komunalni otpad i otpad po svojstvima slian komunalnom, iz domainstava ali i iz privrede, odvozi
se 5 dana u sedmici. Otpad se skuplja u kontejnere zapremine 1 100 l i 5/7 m
3
. Na podruju opine
postoje eko otoci na kojima se prikupljaju izdvojene komponente otpada (papir, najlon, PET), te se
nakon preanja predaju ovlatenim licima za obradu korisnih komponenti otpada. Skupljeni otpad
odvozi se na deponiju Gorjevac Krukovaa. Lokalitet deponije sa nalazi sa lijeve strane
magistralnog puta Biha Bosanski Petrovac i udaljena je oko 15 km od Bihaa. U blizini odlagalita
otpada nema izvorita pitke vode, a vodotok rijeke Une udaljen je oko 1,5 km zrane linije od
deponije. Otpad se na deponiju Gorjevac-Krukovaa odlae od sredine 1996. godine, odnosno
nakon zatvaranja deponije Vujak u istoimenom potpljeivikom naselju. Deponija se prostire na
povrini od 15 000 m
2
, a povrina na koju se trenutno odlae otpad iznosi cca 5 000 m
2
. Procijenjeno
je da kapacitet odlagalita iznosi cca 500 000 m
3
,te da je volumen odlagalita popunjen oko 80%.
Nelegalne deponije:
Na obroncima Male Debeljae izmeu ul. Tale Lianin i Ul. 5. Korpusa,
Velika padinana prema vojnom bazenu uz regionalni put na potezu egar Zavalje,
Du lokalnog puta Golubi Lohovo,
Brekovaka strana (stari put) u proteklom periodu poduzete su aktivnosti na
ienju ove deponije, radovi obustavljeni obzirom da se nailo na minsko-eksplozivna
sredstva.
Povremene deponije:
PROSTORNA
OSNOVA

234

Lokalni put Bakai-Hipodrom u naselju Pokoj,
aki dom u Boriima,
MZ Prekounje Ul. Vajzovac.
OPINA BOSANSKA KRUPA
Komunalni otpad i otpad po svojstvima slian komunalnom, iz domainstava se 5 dana u sedmici.
Otpad iz privrede odvozi se po pozivu, takoe tokom 5 dana u sedmici. Otpad se skuplja u
kontejnerima zapremine 1 100, 7 000 i 10 000 l. Skupljeni otpad odvozi se na deponiju Medre -
Vlaki do (povrina 10 000 m
2
i kapacite 100 000 m
3
). Deponija je formirana je 2007. godine i
trenutno se na nju odlae otpad sa podruja 3 opine Unsko sanskog kantona: Bosanska Krupa,
Cazin i Buim. Povrina deponije iznosi 38 000 m
2
, a na raspolaganju je jo 80 000 m
2
zemljita.
Procjena trenutne koliine otpada odloenog na deponiji iznosi 291 600 m
3
. Na deponiji postoji
instaliran rezervoar za vodu kapaciteta 6 000 l za protupoarne namjene.
Legalna deponija:
Krivodol
Polulegalne deponije:
Vranjska (staro smetlite),
Vranjska (preko puta starog smetlita).
Nelegalne deponije:
Puenik 1,
Puenik 2,
Veliki Dubovik,
Zalin,
Petrovii-Kriva,
Petrovii-Borik,
Dobrovi,
Vranjska (preko puta Sene),
Serpentina Krivodol,
Ivanjski put,
Stare njive-Matinovac,
Matinovac,
Perna Brezik-Todia brdo.
OPINA BOSANSKI PETROVAC
Komunalni otpad i otpad po svojstvima slian komunalnom, iz domainstava se odvozi 5 dana u
sedmici. Otpad iz privrede odvozi se po pozivu, takoe tokom 5 dana u sedmici. Otpad se skuplja u
kantama zapremine 120 i 240 litara, te u kontejnerima od 1 100 l i 5 7 m
3
. Na podruju opine
nema izdvojenog skupljanja reciklirajuih komponenti otpada. Otpad se odvozi na deponiju
Vaganac. Deponija je formirana sedamdesetih godina prolog stoljea. Povrina deponije iznosi
oko 20 000 m
2
i njena popunjenost je oko 20%.
Nelegalne deponije:
PROSTORNA
OSNOVA

235

Deponija uz stari put za Biha (Bosanski Petrovac Hrustovaa Medeno polje),
Deponija uz put prema Gornjem Rainovcu,
Deponija uz magistralnu cestu M 14.2 (Bosanski Petrovac Krnjeua Bosanska Krupa),
Deponija uz magistralnu cestu M 14.2 (Bosanski Petrovac - Klju),
Deponija uz regionalnu cestu R 407 (Bosanski Petrovac Luci Palanka),
Koluni lokacija Gradina,
Didivii MZ Grad I,
Bjelaj,
Suvaja,
ljivari.
OPINA BUIM
se 5 dana u sedmici. Otpad se skuplja u kontejnere i kante. Otpad se odvozi na deponiju Medre
Vlaki do koja se nalazi na podruju opine Bosanska Krupa. Na prostoru opine Buim egzistiraju 22
evidentirane divlje deponije krutog otpada. Predvia se formiranje pretovarne stanice krutog otpada
za cijeli prostor opine u obuhvatu naseljenog mjesta Konjodor, na lokaciji Banova Krntija P = 1,36 ha.
OPINA CAZIN
se 5 dana u sedmici. Otpad se skuplja u kontejnere zapremine 1,1 m
3
, 5 m
3
, i 7 m
3
. Na podruju
opine odvojeno se skuplja otpad za reciklau: papir i plastika. Otpad se odvozi na deponiju Medre
Vlaki do koja se nalazi na podruju opine Bosanska Krupa. Na podruju naselja Slatina nalazi se
pretovarno dvorite za odvojeno prikupljanje i obradu papira i najlona.
Nelegalne deponije:
MZ Stijena, Alijagii,
MZ Stijena, Sivii Borovo,
MZ Stijena, obala Horljave,
MZ Stijena, Silii Kum,
MZ Majetii, Brezik,
MZ Majetii, Unska Strana (Hamin Jarak),
MZ Polje, Selimovii,
MZ Ostroac, Krivodol,
MZ turli, ovii i Crnaja Jarak,
MZ Donja Koprivna, Suljii,
MZ Donja Koprivna, Pivnice,
Mz Cazin, Kolite,
MZ Gnjilavac, Kliia Majdan,
MZ Traka Ratela, RujnicaMZ Vrelo, Semania Majdan.
OPINA KLJU
se 5 dana u sedmici. Sav otpad se zajedno skuplja i odlae na deponiju (nema selektiranja korisnih
komponenti otpada). Otpad se skuplja u kante i kontejnere zapremine 1 100 l i 5 m
3
. Skupljeni otpad
PROSTORNA
OSNOVA

236

odvozi se na deponiju Pei. Deponija je osnovana 1987. godine. Povrina deponije iznosi oko 8 500
m
2
i njena trenutna popunjenost iznosi oko 80%. Procjenjuje se da su njeni kapaciteti raspoloivi za 5
godina odlaganja otpada.
OPINA SANSKI MOST
se 5 dana u sedmici. Otpad se skuplja u kontejnere zapremine 1 100 l i kante zapremine 120 l. Na
podruju opine odvojeno se skuplja otpad za reciklau: papir i PET. Skupljeni otpad odvozi se na
deponiju Sanska Brda Grabe lokacija Sanska Brda bb. Deponija je formirana 1968. godine.
Lokacija deponije je oko 3 km od centra Sanskog Mosta, dok je od najbliih naselja udaljena oko 1
km. Povrina deponije iznosi 26 800 m
2
i njena popunjenost iznosi preko 90%.
Nelegalne deponije u naseljenim mjestima:
Luci Palanka rijeica Buljenica,
Donji Kamengrad tvrava stari grad, put za Bosanski Milanovac,
Husimovci put za Grdanovce,
Hrustovo zaseok Seferovii,
Kijevo rijeka Drozgaa i zaseok Grkovii,
Podbrijeje zaseok Bojani,
aplje zaseok iii,
Krkojevci,
Fajtovci vodopad Blihe.
OPINA VELIKA KLADUA
se 5 dana u sedmici. Otpad se skuplja u kontejnere kapaciteta 1 7 m
3
. Na podruju opine postoje i
kontejneri za skupljanje reciklirajueg otpada, nakon ije obrade se dobivene sekundarne sirovine
prodaju. Odvojeno se skupljaju sljedee komponente otpada: papir, najlon, PET ambalaa i aluminij.
Skupljeni otpad odvozi se na deponiju Radia Most. Deponija Radia Most se nalazi oko 25 km
od Velike Kladue u blizini naselja Vrnogra. Poetak rada deponije nije poznat ali se pretpostavlja da
je u funkciji vie od 30 godina. Deponija se prostire na povrini od oko 15 000 m
2
i njena popunjenost
je oko 95%. Ukupno odloena koliina otpada se procjenjuje na oko 500 000 m
3
a visina deponiranog
otpada dosee i 35 metara.
Nelegalne deponije:
Todorovska Slapnica, lokalitet Husin Potok Muheljii,
Donja Slapnica, lokalitet Latia Glavica,
Donja Slapnica, lokalitet Dolovi,
Donja Slapnica, lokalitet ufurovii,
Mala Kladua, lokalitet Bozgunovo Brdo, Glavica,
Mala Kladua, lokalitet Muria Brdo, Glavica,
Mala Kladua, lokalitet Biljeg, Glavica,
Mala Kladua, lokalitet Dolovi Kekii Klanine.

PROSTORNA
OSNOVA

237

1.7.5.2. STRATEKI CILJEVI PRIKUPLJANJA OTPADA
U dugoronom planu zbrinjavanja i upravljanja otapada a u skladu sa vaeim strategijama i
provedbenim planovima, definira se osnovna koncepcija upravljanja otpadom, koja ima za cilj
smanjenje koliine otpada za finalno odlaganje na odlagalitima otpada. To se ostvaruje poveanjem
udjela recikliranog i bioloki obraenog otpada u ukupnoj koliini generiranog otpada.
Recikliranje podrazumijeva ponovnu upotrebu otpada u proizvodnom procesu, ukljuujui i organsko
recikliranje, izuzev koritenja recikliranog materijala u energetske svrhe. Primarna reciklaa se odnosi
na odvajanje razliitih vrsta iskoristivog otpada na mjestu nastanka. Odvojeno sakupljanja otpada se
moe organizirati putem uspostavljanja reciklanih otoka i dvorita.
Prevencija nastajanja otpada je jedna od najpoeljnijih metoda rjeavanja problema upravljanja
otpadom. Pevencija se ostvaruje modifikacijom proizvodnog procesa, smanjenjem koliine otpada na
mjestu nastanka i ponovnom upotrebom proizvoda.
Jedan od stratekih ciljeva je uspostava integralnog sistema upravljanja otpadom na podruju Unsko-
sanskog kantona koji bi se ogledao u formiranju regionalnog centra za tretman otpada, te konanog
utvrivanja lokacije i otvaranja regionalne deponije, a koja bi bila dio sistema regionalnih odlagalita
na podruju Bosne i Hercegovine. Prema prijedlogu svih opina Unsko-sanskog kantona donesena je
Odluka o preraspodjeli osnivakog udjela US REG DEP u korist opina, ime je smanjeno vlasnitvo
Skuptine Unsko-sanskog kantona sa 58% na 5%, odnosno opine su potpisivanjem Aneksa ugovora
postale vlasnici ovog preduzea u iznosu od 95% osnivakog kapitala. Nakon toga resorno
Ministarstvo izvrilo je transformaciju preduzea US REG-DEP u javno preduzee koje sada posluje
pod novim nazivom Javno preduzee Centar upravljanja otpadom REG DEP d.o.o. Biha i koje je
postalo zajedniki regionalni operater za upravljanje otpadom za podruje osam opina Unsko-
sanskog kantona i opine Drvar iz Livanjskog kantona.
Na osnovu ankete koja je provedena za potrebe izrade Plana upravljanja otpadom Unsko-sanskog
kantona 2014 2019. godine, uraena je studija sa pretpostavljenim rastom koliine komunalnog,
krutog i otpada od ienja i odravanja javnih povrina za period 2011 2019. godine.
TABELA 204 PROJEKCIJA RASTA KOLIINA KOMUNALNOG I NJEMU SLINOG OTPADA DO 2019. GODINE
Godina Ukupan broj stanovnika Proizvodnja komunalnog
otpada po stanovniku
(kg/stan./dan)
Ukupne koliine
proizvedenog
komunalnog otpada
(t/god.)
2011. 287 835 0,589 61 834
2012. 287 885 0,590 62 452
2013. 299 343 0,592 64 682
2014. 299 682 0,594 64 974
2015. 300 021 0,596 65 266
2016. 300 360 0,597 65 449
2017. 300 699 0,599 65 743
2018. 301 038 0,601 66 037
2019. 301 377
106
0,603 66 331

106
Projekcija rasta broja stanovnika je korigovana u odnosu na podatke Strategije prikupljanja i upravljanja
otpadom, a prema preliminarnim rezultatima Popisa stanovnitva 2013. godine
PROSTORNA
OSNOVA

238

TABELA 205 PROJEKCIJA RASTA KOLIINA KRUPNOG OTPADA
Godina Krupni otpad (t/god.)
2011. 795
2012. 808
2013. 821
2014. 834
2015. 847
2016. 860
2017. 873
2018. 885
2019. 898

TABELA 206 PROJEKCIJA KOLIINA RASTA OTPADA OD IENJA I ODRAVNJA JAVNIH POVRINA
Godina Otpad od ienja i
odravanja javnih povrina
(t/god.)
2011. 1 342
2012. 1 659
2013. 2 053
2014. 2 540
2015. 2 839
2016. 3 175
2017. 3 550
2018. 3 969
2019. 4 023

PROSTORNA
OSNOVA

239

1.8. DRUTVENE DJELATNOSTI SOCIJALNI RAZVOJ, KOLSTVO, NAUKA,
ZDRAVSTVO, SPORT, KULTURA
1.8.1. OBRAZOVNI SISTEM
1.8.1.1. PREDKOLSKO I OSNOVNO OBRAZOVANJE
U Unsko sanskom kantonu postoji razvijena mrea osnovnog i predkolskog obrazovanja, sa 48
centralnih i 117 podrunih kola irom Kantona, te 7 predkolskih ustanova.
Podrune kole su organizirane kao etvorogodinje ili devetogodinje kole (prema novom sistemu
obrazovanja), ali esto ne ispunjavaju uslove u pogledu broja djece prema Pedagokim standardima,
to se ipak tolerie, a zbog izoliranosti pojedinih podruja u kojima se te kole smjetaju.
U kolskoj godini 2011/12. godini, osnovne kole je pohaalo 27 220 djece, a broj uenika upisanih u I
razred osnovne kole je bio 2064.
Ako se ovi podaci uporede sa podacima ranijih godina, primjerice kolskom godinom 2005/2006.,
kada je bilo 3 194 upisane djece, vidljiv je pad broja uenika upisanih u I razred za 376 djece ili 0,13%
populacije Kantona.
Prema vrlo podrobnim podacima koji su ustupljeni za izradu Plana, uvidjelo se da neke kole,
posebno podrune, su pred zatvaranjem ili su ve zatvorene, to je sluaj sa dvije podrune kole u
opini Bosanski Petrovac, a to opet govori u prilog opadanju broja stanovnika, smanjenju nataliteta
i, generalno, starenju drutva Unsko sanskog kantona.
Problem nije samo izraen kroz smanjen broj uenika koji pohaaju kole; moda je i vei problem,
zapravo, stanje kolskih ustanova.
kolski objekti, u najveoj mjeri, graeni su prije vie od trideset godina, a ratna razaranja su na njima
esto ostavljala trag. Nedostatak finansijskih sredstava u obrazovanju, esto uzrokuje loe stanje
kolskih objekata, nizak nivo opremljenosti, manjak potrebne povrine po ueniku za razliite kolske
aktivnosti itd., to se u planskom periodu svakako mora mijenjati.

PROSTORNA
OSNOVA

240

TABELA 207 PREGLED STANJA I KORISNIKA OSNOVNIH KOLA UNSKO SANSKOG KANTONA
Povrina kolskog prostora u m2 Povrina rad. Broj uenika 2009/10 Kabineti Zad/Nezad. Biblioteka
Sportska
dvorana Povrina
UNSKO-SANSKI KANTON mat. k. pod.k. UKUPNO Teh. Lik. mat.k. pod.k. UKUPNO Inf. Fiz. Kem. Bio. Zad. Nez. Zad. Nez. Fis. Igr.
116 648 43 944 158 655 1665 1176 22 175 7914 30 089
11
584
115
420
OPINA BIHA
O 'HARMANI I'' 4 146 0 4 146 963 963 ne ne 390 950
O ''HARMANI II'' 3 213 4 850 73,55 1 143 123 1 266 ne ne ne ne ne ne 339 0
1. egar 985 96 54 850
2. Vedro Polje 173 27
3. Golubi 279

4. Sokolac 179
5. Kantonalna bolnica 20
O ''PREKOUNJE'' 4 012 5 709 953 409 1 362 ne ne ne ne 50% ne 492 2 640
1. Bakai 558 83 50% 878
2. Pokoj 920 273 882
3. avkii 218 53 880
O ''GORNJE PREKOUNJE-
RIPA'' 4 500 6 100 52 52 719 259 978 ne ne ne ne ne da da 500 5 000
1. Ripa 1 000 207 ne
2. Veliko Zaloje 300 24 ne
3. Pritoka 300 28 ne
O ''KAMENICA'' 2 250 4 140 48 390 491 881 da ne ne ne da da 325 780
1. Izai 1 090 339 da ne ne ne da ne 1 800
2. Klokot 400 53 ne ne ne ne ne ne 600
3. Vikii 400 99 ne ne ne ne ne 600
O ''BREKOVICA'' 1 126 2 170 0 0 270 243 513 da da 0 2 142
1. Jezero 717 138 da 814
2. Srbljani 196 86 600
3. Spahii 131 19 600
JU O ''GATA ILIDA,VRSTA'' 846 1 748 271 225 496 ne ne 1 800
PROSTORNA
OSNOVA

241

Sportska
dvorana Povrina
1. Vrsta 902 206
2. Mala Pe 19
O ''K. VAKUF,ORAAC'' 1 200 3 550 63 225 288 da ne 2 200
1. ukovi 250 11
2. Klisa 300 9
3. Oraac 1 500 200 da ne 1 000
4. Martin Brod 300 5
OPINA BOS. KRUPA
'PRVA OSNOVNA KOLA'' 2 500 4 330 576 283 859 da 396 250
1. Pitaline 810 198 270
2. Arapua 500 35 da 350 300
3. Zalin 270 24 100
4. Veliki Radi 250 26 29
''DRUGA OSNOVNA KOLA'' 3 308 33 590 485 1075 da da 554 18
1. Veliki Badi 550 8 141
2. Pilana 2 060 12 278 800
3. Ostrunica 440 3 66 1 375
JU O ''OTOKA'' 3 141 3 640 48 58 635 59 694 da ne da da 514 648
1. Ljusina 297 46 402
2. D. Ivanjska 202 13 500
JU O ''JEZERSKI'' 2 308 2 774 40 42 443 182 625 da ne ne da da ne 288 1 500
1. Mahmi Selo 466 182
OPINA BOS. PETROVAC da ne ne da da ne
O''AHMET HROMADI'' 3 910 7 029 37 548 167 715 da 294 1 280
1. Krnjeua 846 73 335
2. Bravsko 667 34 da 1 406
3. Smoljana 405 29 630
4. Bjelaj 595 17 600
5. Koluni 376 8 472
PROSTORNA
OSNOVA

242

Sportska
dvorana Povrina
6. Vrtoe 230 6
7. Bukovaa
OPINA BUIM ne da da da
O ''BUIM'' 3 362 6 712 36 933 864 1 797 ne 404 875
1. Varo. Rijeka 1 330 319 ne
2. Lubarda 100 83 ne ne
3. Elkas. Rijeka 420 66 ne
4. Buevci 320 101
5. Vrhovska 400 91 400
6. Zaradostovo 400 94 400
7. Mrazovac 380 110
O ''AVNIK'' 1 293 2 053 339 32 371 da ne ne 7 025
1. Rado 760 32 600
O ''KONJODOR'' 3 293 4 280 64 64 265 81 346 ne ne ne ne ne ne 1 780
1. Brigovi 987 81
OPINA CAZIN
O''CAZIN I'' 3 487 4 687 30 30 850 232 1 082 ne da ne da ne ne 80 800
1. Gnjilavac 697 136
2. Polje 503 96 1 000
O''CAZIN II'' 3 970 4 250 22,4 56 730 112 842 ne da 411 1 120
1. Slatina 280 112 860
O''SKOKOVI'' 1 750 1 950 57 57 248 37 285 ne ne ne ne ne ne 300 900
1, Krakaa 200 37
O ''GORNJA KOPRIVNA" 2 418 3 704 494 231 725 da ne ne ne ne ne
1. Donja Koprivna 448 131
2. Ljubijankii 643 51
3. Ponjevii 196 49
O 'LISKOVAC'' 2 180 2 540 56 251 159 410 ne ne ne ne 60% 70% 293 2 321
1. Krivaja 360 159
PROSTORNA
OSNOVA

243

Sportska
dvorana Povrina
O ''OSTROAC'' 3 919 4 938 405 198 603 ne ne ne ne ne da 126 1 500
1. Osredak 262 54
2. Proii 500 45
3. Majetii 257 99
O ''TURLI'' 1 800 1 970 358 52 410 ne ne ne ne ne da
1. . Platnica 170 52
O ''ORALII'' 3 445 4 265 56 558 217 775 da ne da 190 200
1. Mutnik 350 99
2. Kovaevii 220 61
3. Gornji oralii 250 57
O ''TRAKA RATELA 1 300 2 800 247 230 477 ne ne ne ne da ne 220 600
1. Pjanii 800 103
2. Trac 500 81 300
3. Rujnica 200 46
O ''PEIGRAD'' 1 177 1 508 54 54 289 61 350 ne ne ne ne ne ne 140 1 500
1. Donja Luka 332 54 54 61 ne ne ne
O ''STIJENA'' 2 500 3 700 56 56 574 374 948 288 9 200
1. Podgredina 400 105 ne ne ne ne ne da
2. Vilenjaa 400 64
3. Zmajevac 400 35
4. Miostrah 82
5. Glogovac 88
OPINA KLJU
O ''KLJU'' 3 238 4 318 57,5 57,5 725 80 805 da ne ne ne ne da 399 4 600
1. Veleevo 360 30 700
2.Humii 450 43 800
3. Crljeni 270 7
O ''VELAGII'' 2 674 4 426 64 64 258 96 354 da ne ne ne da ne 540 1 300
1. Krasulje 450 56 700
PROSTORNA
OSNOVA

244

Sportska
dvorana Povrina
2. Kamiak 450 22
3. Balijevii 402 9 400
4. Ramii 450 9 800
O "SANICA" 2 858 3 185 105 240 61 301 400 1 200
1. Donja Sanica 54 14 da ne ne ne da da 550
2. Biljani 273 47 800
OPINA SANSKI MOST
O ''5.OKTOBAR'' 2 520 3 938 60 60 844 73 917 da ne ne ne ne da 200 2 250
1. Zdena 310 33 ne
2. Stari Majdan 1108 40 ne da 180 1 250
O''PRVA SANSKA KOLA'' 2 500 3 100 56 56 405 69 474 da da ne da ne ne 200 6 500
1. Podlug 300 13
2. Trnova 300 56
O ''VRHPOLJE'' 1 353 2 168 56 56 258 44 302 da da ne da da 800
1. Kijevo 405 29 800
2. Hrustovo 410 15
O ''SKENDER KULENOVI'' 2 129 2 490 28,2 56 343 122 465 da ne da da da 186 1 961
1. Gornji Kamengrad 162 45
2. Podvidaa 100 9
3. Husimovci 99 68
O ''FAJTOVCI'' 2 722 4 274 56 262 103 365 ne ne ne da ne da 360 1 200
1. Luci Palanka 9
2. Skucani Vakuf 73
3. Modra 10
4. Okre 11
O ''HASAN KIKI'' 3 184 3 184 61 61 435 435 ne ne ne ne da da 178 1 260
O ''MAHALA 2 596 3 016 80 76 372 55 427 ne ne ne ne da da 292 3 375
1. aplje 420 55
OPINA VEL. KLADUA
PROSTORNA
OSNOVA

245

Sportska
dvorana Povrina
''PRVA OSNOVNA KOLA'' 1 350 2 070 12 661 119 780 ne ne ne ne ne ne 1 500
1. Polje 470 96
2. iljkovaa 250 23
JU O ''25. NOVEMBAR'' 3 075 3 252 94 57,29 744 77 821 ne ne ne ne ne ne 425 2 628
1. Trnovi 177 77
JU O ''SEAD EHI'' 2 160 2 400 310 74 384 ne 500
1. Marjanovac 240 74
JU O UMATAC 222 85 307 ne ne ne ne da da
1. Kudii 85
JU O 'PODZVIZD'' 820 1 654 378 208 586 ne 720
1. Rajnovac 412 103 1 260
2. Ponikve 284 74 450
3. Kumarice 138 31
JU O ''CRVAREVAC'' 2 499 2 912 56 56 363 175 538 ne ne ne ne ne da 320 920
1. Zborite 147 72
2. Stabanda 145 55 902
3. aglica 121 48
O ''TODOROVO'' 2 128 3 958 297 170 467 ne ne ne ne ne da 200 3 567
1. Vejinac 76
2. Golubovii 23
3. elinje 50
4. Mrcelji 21
O ''TOD. SLAPNICA'' 2 180 2 620 64 54 219 110 329 288 1 725
1. D. Slapnica 440 110 da da ne da ne ne
O ''DONJA VIDOVSKA'' 2 008 2 808 221 55 276 ne ne ne ne ne da 288 940
1. Gornja Vidovska 320 31
2. Johovica 480 24
O ''1.MART'' VRNOGRA 2 300 3 284 32 513 107 620 da da da 180 1 750
1. Poljana 11
PROSTORNA
OSNOVA

246

Sportska
dvorana Povrina
2. Glinica 39
3. Elezovii 30
4. estanovac 17
5. Gradina 10

TABELA 208 PREGLED STANJA JAVNIH USTANOVA ZA PREDKOLSKI ODGOJ
Opremljenost i modernizacija kolskih prostorija je na
nezadovoljavajuem nivou; veina kola nema adekvatne prostorije za
kabinetsku nastavu (informatika, fizika, hemija, biologija, tehniku i
likovnu kulturu), esto nije obezbijeen niti potreban minimum otvorenih
i zatvorenih povrina za sport i rekreaciju. Takoe, stanje kolskih
biblioteka je vrlo loe.
TABELA 209 PREGLED STANJA PRIVATNIH USTANOVA ZA PREDKOLSKI ODGOJ
Problematika obrazovanja Unsko sanskog kantona je detaljno opisana u
Strategiji razvoja obrazovanja Unsko sanskog kantona do 2015. godine,
gdje se utvruju problemi, te kandiduju mogua rjeenja i propozicije za
poboljanje stanja u ovoj oblasti. Odredbe ovog dokumenta e biti
ukomponirane u mjeri koja je adekvatna za prostorno razvojni
dokument u narednim fazama Plana.
Na podruju Kantona radi sedam javnih i etiri privatne predkolske
ustanove. U javnim predkolskim ustanovama je u k.god. 2011/12. bilo
upisano 934 djece, dok za privatne ustanove podatak nije poznat,
meutim, u odnosu na prole kolske godine, moe se procijeniti da je taj
broj oko 15% od broja djece u javnim ustanovama, tj., oko 140.
Opremljenost ustanova predkolskog odgoja je zadovoljavajua, objekti
su sanirani i rad se odvija u dobrim uslovima, te su potrebe za dodatnim
intervencijama smanjene na minimum. Predkolske ustanove zauzimaju
ukupnu povrinu od 33 676 m
2
, od ega su zatvoreni prostori 8 534 m
2
, a
otvorene povrine, dvorita, vrtovi na povrini od 25 142 m
2
.
Ustanova (javna) Broj djece 11/12
JU Djeiji vrti Biha 342
JU Djeije obdanite Bosanska Krupa 69
JU Djeiji vrti Bosanski Petrovac 60
JU Djeije obdanite H.Omanovi Cazin 120
JU Djeiji vrti Ljiljan Klju 69
JU Djeiji vrti Krajika radost Sanski Most 167
JU Djeije obdanite Velika Kladua 107
UKUPNO 934
Ustanova (privatna) Broj djece 10/11
PPU Pinokio 62
PPU Prvi koraci 37
PPU Una Logen 23
PPU Kolibri 18
UKUPNO 140
PROSTORNA
OSNOVA

247

Sve vanjske povrine su ureene za ugodan boravak djece, hortikulturno
obraeni i opremljeni potrebnim mobilijarom, kao to su tobogani,
klackalice, ljuljake i drugim asortimanom za igru i boravak djece.
PROSTORNA
OSNOVA

248

1.8.1.2. SREDNJOKOLSKO OBRAZOVANJE
Sistem srednjokolskog obrazovanja Unsko sanskog kantona, zasniva se na programu koji nude
gimnazije, umjetnike i religijske kole, etvorogodinje i trogodinje srednje strune kole, te
programu osposobljavanja odraslih osoba.
Meutim, primjetno je da programi nisu usklaeni sa potranjom na tritu rada, te da e biti
potrebne reforme srednjeg obrazovanja, o emu se u planskom periodu treba voditi rauna, a zbog
mogue drugaije organizacije i potreba povrina za ovu namjenu.
Trenutno na podruju Kantona rade 23 srednje kole, od ega je 20 javnih kola i 3 privatne. U
kolskoj godini 2012/13., upisano je 12 754 uenika, u 500 odjeljenja, to je poveanje u odnosu na
prethodne godine za skoro 20%. Iste kolske godine, I razrede srednjih kola pohaa 3 797 uenika.
Stanje kolskih objekata srednjih kola na podruju Unsko-sanskog kantona u ovom trenutku nije
povoljno. Veliki broj kolskih objekata graen je prije trideset i vie godina. Objekti uniteni u ratu
uglavnom su obnovljeni koritenjem kredita i donatorskih sredstava meunarodne zajednice, ali se
pritom nije vodilo rauna o opremanju kola savremenim nastavnim sredstvima. Jedan dio kola je
obnovljen i opremljen u skladu sa standardima (Gimnazija u Cazinu, Gimnazija u Bihau, Medicinska
kola Biha, Mjeovita srednja kola Bosanski Petrovac, SP ''Sanus Futurum'') ali drugi dio kola
nema ni osnovnih uslova za izvoenje nastave i zgrade kola trae hitnu rekonstrukciju od kojih su
neke i u izgradnji ili rekonstrukciji (I i II srednja kola Cazin, srednje kole u Velikoj Kladui, Gimnazija
Bosanska Krupa). Oprema kola nastavnim sredstvima je nedovoljna i trai obnavljanje u skladu sa
razvojem tehnologije. U pogledu kolskih sportskih dvorana i terena stanje je takoe loe. Sigurno je
da to negativno utjee na fiziki razvoj kolske populacije na podruju Unsko-sanskog kantona.
107

Prema strukturi zvanja i zanimanja, prednjae upisi u tehnike i srodne etvorogodinje i trogodinje
kole, a broj upisanih uenika u gimnazije je tek 26%, to ne odgovara evropskim standardima. Veliki
broj uenika upisuje etvorogodinje ili trogodinje strukovne kole, gdje prednjae upisi u tehnike i
srodne srednje kole, a posebno u kole koje izuavaju mainstvo i obradu metala. Meutim, podaci
iz ustanova za zapoljavanje govore da trite rada nije usklaeno sa sistemom obrazovanja, te da za
neka zanimanja gotovo i da nema interesa. Posebna panja se treba posvetiti ugostiteljskim i
turistikim zanimanjima, obzirom da tu lei veliki potencijal ovog podruja.

107
Strategija razvoja obrazovanja Unsko sanskog kantona do 2015. godine, str.21
PROSTORNA
OSNOVA

249

TABELA 210 PREGLED STANJA I KORISNIKA OBJEKATA ZA SREDNJE OBRAZOVANJE UNSKO SANSKOG KANTONA
KOLA
I razred II razred III razred IV razred UKUPNO Povrina
odj. u. odj. u. odj. u. odj. u. odj. u. Zatvorena Otvorena
Gimnazija "Biha", Biha 6 183 7 217 6 163 6 189 25 752 3 124 6 000
Ma-saob MS, Biha 6 184 9 272 5 129 3 63 23 648 2 984 1 500
Medicinska kola, Biha 7 230 7 206 5 135 6 142 25 713 1 800 500
MS (ekonomska), Biha 9 212 11 242 8 166 6 139 34 759 2 900 500
Mje. elektrot. S, Biha 4 89 6 105 5 97 4 97 19 430 2 538 1 000
Umjetnika kola, Biha 2 30 2 32 2 20 2 20 8 102 530
TB US koled, Biha 4 75 4 82 2 43 2 43 12 243
Katolika gimnazija 1 28 1 24 1 20 1 15 4 87
Biha ukupno 39 1 031 47 1 180 34 773 30 708 150 3 734
Gimnazija Velika Kladua 3 90 4 98 3 67 3 71 13 326 2 252 4 076
I srednja kola "Dr. H. Dani", V.K. 7 207 9 231 7 139 2 48 25 641 1 826 3 053
II srednja kola, V.K. 10 292 11 293 9 179 5 119 35 883 3 035 3 035
Velika Kladua ukupno 20 589 24 622 19 385 10 238 73 1 850
Opa gimnazija, Bos. Krupa 4 118 5 141 3 86 4 81 16 426 900 1 350
MS "Safet Krupi", Bos. Krupa 8 205 10 262 6 144 4 89 28 700 3 796 4 673
Bosanska Krupa ukupno 12 323 15 403 9 230 8 170 44 1 126
MS "Bos. Petrovac", B. Petrovac 4 72 4 81 4 76 2 38 14 267 2 934 4 485
Bosanski Petrovac ukupno 4 72 4 81 4 76 2 38 14 267
MS Hasan Musi, Buim 9 258 11 285 9 189 5 107 34 839 2 590 3 000
Buim ukupno 9 258 11 285 9 189 5 107 34 839 2 590 3 000
Gimnazija, Cazin 5 144 6 164 4 121 3 78 18 507 4 269 1 500
I srednja kola, Cazin 12 395 13 364 10 225 3 57 38 1 041 3 014 2 900
II srednja kola, Cazin 11 348 11 272 8 185 6 162 36 967 1 625 2 000
Medresa "D. auevi", Cazin 3 85 4 106 3 71 2 50 12 312 5 600 1 530
PROSTORNA
OSNOVA

250

KOLA
I razred II razred III razred IV razred UKUPNO Povrina
odj. u. odj. u. odj. u. odj. u. odj. u. Zatvorena Otvorena
Cazin ukupno 31 972 34 906 25 602 14 347 104 2 827
MS Klju 6 166 7 204 5 146 4 89 22 605 2 461 3 860
Klju ukupno 6 166 7 204 5 146 4 89 22 605
Gimnazija- Sanski Most 4 88 4 117 4 86 4 81 16 372 1 868 3 000
MS Sanski Most 8 232 11 297 9 255 3 79 31 863 4 482 3 044
SP Sanus Futurum, Sanski Most 3 66 4 94 2 48 3 63 12 271 687 3 053
Sanski Most ukupno 15 386 19 508 15 389 10 223 59 1 506
Unsko sanski kanton - UKUPNO 136 3 797 161 4 189 120 2 790 83 1 920 500 12 754 55 215 54 059

TABELA 211 ZASTUPLJENOST ZANIMANJA
Obrazovanje Procenat upisanih
uenika (%)
Ope obrazovanje 26,0
Umjetnike kole 0,77
Vjerske kole 2,45
Ekonomija, pravo, administracija i trgovina 13,71
Mainstvo i obrada metala 15,63
umarstvo i obrada drveta 1,57
Elektrotehnika 7,63
Ugostiteljstvo i turizam 6,47
Medicinska struka 4,33
Hemija, nemetali i grafika zanimanja 1,75
Poljoprivreda i prerada hrane 4,83
Saobraaj 5,93
Geodezija i graevinastvo 3,37
umarstvo i obrada drveta (III) 1,1
Tekstilstvo i koarstvo 2,79
Ostale djelatnosti 1,67
PROSTORNA
OSNOVA

251

1.8.1.3. VISOKO OBRAZOVANJE

Univerzitet u Bihau je osnovan 1997. godine, meutim, vie obrazovanje se moglo dobiti i mnogo
ranije u kantonalnom centru, ve poetkom 70 ih godina prolog vijeka, kada je sa radom poelo
istureno odjeljenje Vie tehnike kole iz Karlovca, potom, sredinom 70 ih, kada su se osnovali
mainski i tekstilni odsjeci na Vioj tehnikoj koli u Bihau, a u tom periodu je otvorena i Via
ekonomska kola.
Pedagoka akademija i Islamska pedagoka akademija su osnova 90 ih godina prolog vijeka, da bi
danas, Univerzitet u Bihau imao sedam visokokolskih ustanova:
Biotehniki fakultet,
Ekonomski fakultet,
Islamski pedagoki fakultet,
Pedagoki fakultet,
Pravni fakultet,
Tehniki fakultet,
Visoku zdravstvenu kolu,
gdje se mogu stei diplome za 26 razliitih profila.
TABELA 212 VISOKOKOLSKE USTANOVE U UNSKO SANSKOM KANTONU
Nazin ustanove i vrsta
obrazovanja
Broj studenata 2011/12 Broj
uionica
u funkciji
Objekat
M Ukupn
o
Biotehniki fakultet 235 255 490 11 DA
Ekonomski fakultet 281 516 797 6 DA
Pravni fakultet 206 364 570 8 NE
Pedagoki fakultet 240 727 967 12 DA
Tehniki fakultet 575 257 832 17 DA
Visoka zdravstvena kola 147 410 557 12 DA
Islamski pedagoki fakultet 143 102 245 13 DA
UKUPNO 4 458

U kolskoj godini 2011/12. broj upisanih studenata je iznosio 4 458. Opremljenost i stanje objekata u
kojima se odvija je vrlo razliita; neke ustanove su dosta dobro opremljene, imaju ak i studentske
domove u svom sastavu, dok se druge smjetaju u zgrade srednjih kola, bez vlastitih prostorija i
potrebne opreme za kvalitetan i ugodan boravak studenata.
1.8.1.4. NAUKA
Nauno istraivaki rad se vezuje za visokokolsko obrazovanje, tj., fakultetske ustanove u svom
sastavu imaju odjele za razvoj i promociju nauke, meunarodnu saradnju i pruanje pomoi
studentima, kako bi razvijali i usavravali svoje znanje na Univerzitetu u Bihau ili na inostranim
univerzitetima.
Na Tehnikom fakultetu u Bihau uspostavljen je Institut Tehnikog fakulteta. To je nauno
istraivaka jedinica, preko koje nastavnici i saradnici Tehnikog fakulteta, nauni i struni saradnici iz
PROSTORNA
OSNOVA

252

Instituta i saradnici drugih organizacija, obavljaju nauno istraivaku djelatnosti, a u cilju
unaprijeenja i razvijanja nauno istraivakog rada.

1.8.2. SISTEM ZDRAVSTVENE ZATITE

Zdravstvena zatita Unsko sanskog kantona je organizovana kroz primarnu i sekundarnu, te
djelomino tercijarnu zdravstvenu zatitu tj., kroz ambulante, domove zdravlja, hitne pomoi i dvije
bolnice, te vie privatnih zdravstvenih ustanova.
TABELA 213 USTANOVE PRIMARNE, SEKUNDARNE I TERCIJARNE ZATITE
Ustanova Brojnost
Bolnice 2
Ljeilite Gata 1
Privatne poliklinike 4
Domovi zdravlja 8
Podrune ambulante 65
Timovi obiteljske medicine 40
Hitne pomoi 8
Javne ljekarne 7
Privatne ljekarne 5
Savjetovalita 1

1.8.2.1. AMBULANTE, DOMOVI ZDRAVLJA I BOLNICE

Primarna i sekundarna zdravstvena zatita je osigurana putem 65 podrunih ambulanti na podruju
Unsko sanskog kantona, sa matinim Domovima zdravlja i Hitnom pomoi. Opremljenost, kako
kadrovska, tako i tehnika, domova zdravlja varira od opine do opine, tako da se esto
specijalistiki pregledi mogu obavljati samo u bolnicama, koje na taj nain bivaju optereene.
Domovi zdravlja moraju omoguiti stanovnicima cijele opine adekvatnu sekundarnu zdravstvenu
zatitu, a sve mjesne zajednice trebale bi imati podrune ambulante ope ili porodine medicine,
kako bi se i opinski domovi zdravlja mogli rasteretiti.
Sekundarna i djelomino tercijarna zdravstvena zatita se prua stanovnicima u dvije bolnice:
Kantonalnoj bolnici Dr.Irfan Ljubijanki u Bihau, te u Opoj bolnici u Sanskom Mostu, koje pruaju
usluge za gotovo 300 000 stanovnika Unsko sanskog kantona.
U 2013. godini dolo je do poara u Kantonalnoj bolnici Dr Irfan Ljubijanki, gdje su gornji spratovi
najveeg objekta u sklopu kantonalne bolnice u potpunosti izgorjeli, te je nanesena ogromna
materijalna teta cjelokupnom kompleksu. Sa nekadanjih 25 000 m
2
, bolnica je svedena na uslovnih
6 000 m
2
. Iako je planirano proirenje kapaciteta kantonalne bolnice, novonastala situacija je dovela
do potrebe izgradnje novih objekata.

PROSTORNA
OSNOVA

253

TABELA 214 PREGLED ZDRAVSTVENIH USTANOVA PO OPINAMA I NJIHOVI KAPACITETI
Opina Naselje Ustanova Povrina (m
2
) Slube/odjeljenja Broj korisnika Kapacitet
kreveta
Porodine i ope ambulante Povrina
(m
2
)
BIHA BIHA KANTONALNA
BOLNICA
25 861 Hirurgija 650
Ortopedija sa
traumatologijom
Urologija
Ginekologija i rodilite
Neonatologija
Pneumoftiziologija
Interna medicina
Otorinolaringologija
Pedijatrija
Neurologija
Psihijatrija
Infektologija
Oftalmologija
Dermatovenerologija
Biha Biha Dom zdravlja - Hitna pomo Cca 60 000 - Ozimice
RTG/UZV dijagnostika
Antituberkulozni dispanzer Izai
Sluba za zbrinjavanje
medicinskog otpada
Vrsta
Porodina medicina Kulen Vakuf
Dispanzer za ene Srbljani
Hematoloko-biohemijski
laboratorij
Brekovica
Polivalentna patronaa Gata
Opta medicina Oraac
Centar za fizikalnu medicinu Klisa
Centar za mentalno zdravlje Zavalje
Medicina rada Ripa
Sluba za zatitu vida i one
bolesti
Martin Brod
Stomatologija
Centar za srce
Bosanska Krupa Bosanska Krupa Dom zdravlja 2 114 Sluba hitne, ope i
porodine medicine sa
Cca 33 000 -

Otoka 265
PROSTORNA
OSNOVA

254

2
kreveta
(m
2
)
kunim lijeenjem
Sluba polivalentne
patronae
Jezerski 243
Sluba za zatitu ena Jasenica 140
Sluba za zatitu predkolske
djece
Veliki Radi 47
Sluba za zatitu kolske
djece i omladine
Arapua 118
Pneumoftizioloka zatita Veliki Badi 142
Higijensko-epidemioloka
zatita
Mahmi selo 91
Sluba za zubozdravstvenu
zatitu djece i odraslih
Dijagnostika (RTG,UZV,EKG,
laboratorij)
Specijalistiko konsultativne
djelatnosti
Centar za fizikalnu
rehabilitaciju
Centar za mentalnu
rehabilitaciju
Oftalmoloka ambulanta
Bosanski Petrovac Bosanski Petrovac Dom zdravlja 1940 + 50 (hitna
pomo)
Hitna pomo - Krnjeua 400
Buim Buim Dom zdravlja 1570 + 30 (hitna
pomo)
Hitna pomo Cca 18 000 20 332
Cazin Cazin Dom zdravlja 31 569 sa
dvoritem
Hitna pomo Cca 65 000 - Donja Korpivna 80
Opa/porodina medicina Gornja Koprivna 56
Savjetovalite za dijabetes Ljubijankii 110
Savjetovalite za trudnice Skokovi 70
Peigrad 80
Liskovac 20
Krivaja 56
turli 70
Traka Ratela 64
Mutnik 18
Ostroac 54
PROSTORNA
OSNOVA

255

2
kreveta
(m
2
)
Majetii 143
Stijena 130
Miostrah 56
Osredak 64
Klju Klju Dom zdravlja 2 750 Hitna pomo Cca 19 000 - Sanica 400
Laboratorij Krasulje 40
RTG Biljani
Zubna ambulanta Velagii
Ambulanta za zatitu radnika Kamiak
Internistika ambulanta Veleevo nije u funkciji
Ona ambulanta Duboani nije u funkciji
Ginekoloki i ortopedski
pregledi (jednom sedmino)
Zgob nije u funkciji
SANSKI MOST SANSKI MOST OPA BOLNICA 3 471 Cca 44 000 50
Sanski Most Sanski Most Dom zdravlja 1 441 + 106
(hitna pomo)
Hitna pomo Cca 44 000 Donji Kamengrad
Ordinacija ope medicine Palanka 1 060
Patronana sluba Fajtovci
Stomatoloka sluba Vrhpolje
Osnovne laboratorijske
usluge
Trnova
Stari Majdan
Poljak
Sasina
Velika Kladua Velika Kladua Dom zdravlja 3 688 + 194
(hitna pomo)
Opa/porodina medicina Cca 47 000 Vrnogra 1 226
Zdravstvena zatita ena i
djece sa porodilitem
umatac
kolska medicina Vidovska
Zdravstvena zatita
specifinih i nespecifinih
plunih oboljenja
Mala Kladua
Zubozdravstvena djelatnost Podzvizd
Higijensko-epidemioloka
djelatnost
Todorovo
Laboratorijska i radioloka
dijagnostika
Todorovska Slapnica
Centar za mentalno zdravlje Zborite
Centar za fizikalnu medicinu i
rehabilitaciju
PROSTORNA
OSNOVA

256

Pored navedenih ustanova, u Bihau, a za podruje cijelog Kantona, djeluje i Zavod za javno zdravstvo
Unsko sanskog kantona.
To je zdravstvena ustanova koja obavlja javno-zdravstvenu djelatnost sekundarnog nivoa, a svoju
djelatnost ostvaruje kroz rad etiri specijalistike slube:
Higijena i zdravstvena ekologija sa sanitarnom kemijom,
Mikrobiologija,
Epidemiologija,
Socijalna medicina i organizacija zdravstva sa zdravstvenom statistikom i informatikom.
Ve dugi niz godina, svoje usluge pacijentima prua i ljeilite Gata, za ije vode je utvreno da imaju
ljekovita svojstva, te se zapoelo sa izgradnjom ljeilino banjskog kompleksa.
Razliiti nivo specijalistikih pregleda se mogu obavljati i u privatnim poliklinikama u Bihau, Cazinu,
Velikoj Kladui i Bosanskoj Krupi.
1.8.2.2. APOTEKE
U svakom opinskom centru postoji vei broj apoteka u dravnom i privatnom vlasnitvu, a ukupan
broj na nivou Kantona je cca 40.
Apoteke su smjetene uglavnom u opinskim centrima, te veim prigradskim naseljima ili mjeovitim
naseljima. Naime, da bi se postigao eljeni nivo policentrinosti, potrebno je centre opremiti
funkcijama i sadrajima, koji e zadovoljiti potrebe gravitirajueg stanovnitva.
Pored gradskih apoteka u svim opinskim centrima, djeluje i 28 privatnih apoteka.
1.8.3. SOCIJALNA ZATITA
Svaka opina ima centar za socijalni rad, koji obavlja poslove iz podruja socijalne skrbi i zatite djece,
smjetaja punoljetnih osoba i djece u ustanove socijalne zatite i udomiteljske porodice, te pruaju
korisnicima usluge u obliku novane i druge materijalne pomoi.
108

Korisnici socijalne zatite su:
Djeca bez roditeljskog staranja,
Odgojno zanemarena i zaputena djeca,
Djeca iji je razvoj ometen porodinim prilikama,
Lica sa invaliditetom i druga lica ometena u fizikom i psihikom razvoju,
Materijalno neobezbijeena i za rad nesposobna lica,
Stara lica bez porodinog staranja,
Lica sa drutvena negativnim ponaanjem,
Lica i porodice u stanju socijalne potrebe,
Lica i porodice ija primanja nisu dovoljna za podmirenje osnovnih ivotnih potreba,
Lica izloena nasilju i zlostavljanju u porodici.

108
PROSTORNA
OSNOVA

257

Prema statistikim podacima, broj osoba kojima je potreban neki vid pomoi je u stalnom porastu, a
kapaciteti ostaju nepromijenjeni.
Kada govorimo o potrebama djece i mladih, one su u stalnom porastu. u 2011. godini, broj djece bez
roditeljskog staranja je bio 237, a odgojno zanemarene i zaputene djece je bilo gotovo 500. Zajedno
sa djecom iji je razvoj ometen porodinim problemima i djecom sa mentalnim i fizikim smetnjama,
potrebe najugroenije kategorije djece i mladih, su zaista velike i potencijalnih korisnika ima vie od
2 000.
Djeca i mladi bez roditeljskog staranja ili sa potekoama u razvoju nisu, na alost, jedina ugroena
kategorija naeg drutva. Teka ekonomska situacija u kojoj se naa zemlja nalazi, proizvodi
svakodnevno itave porodice kojima je potrebna socijalna pomo, a socijalni status penzionera je
poraavajui.
TABELA 215 PREGLED BROJNOSTI I STANJA USTANOVA SOCIJALNE ZATITE
Ustanova Povrina (m
2
) Broj
korisnika
Centar za socijalni rad Biha 277
Centar za socijalni rad Bosanska Krupa 200
Centar za socijalni rad Bosanski Petrovac -
Centar za socijalni rad Buim 83
Centar za socijalni rad Cazin 214
Centar za socijalni rad Klju Iznajmljene prostorije
Centar za socijalni rad Sanski Most 205
Centar za socijalni rad Velika Kladua 129 + 204 dvorite
Javna ustanova Socijalno pedagoka ivotna
zajednica
14 x 200 208
Djeiji dom Duga Kulen Vakuf 570 + 1200 dvorie
Dom za stara lica i bolesne osobe Mirna
oaza Biha

Staraki dom Sana, Sanski Most
Staraki dom Zlatna jesen, Sanski Most

Pored centara socijalne zatite, na podruju Kantona djeluje i oko 150 razliitih organizacija i udruga,
volonterskih i nevladinih organizacija, koje imaju za cilj poboljanje socijalnih prilika najugroenijih
kategorija drutva, te socijalnu inkluziju tih stanovnika Kantona. Meu njima se najvie istie Crveni
kri, koji provodi programe kune njege starih i iznemoglih osoba.
Pored djece koja su ostala bez roditeljskog staranja, a koja su smjetena u sklopu JU Socijalno
pedagoka ivotna zajednica, ova ustanova nudi i mogunost smjetaja uenicima iz drugih opina u
akom domu u Bihau, iji je kapacitet 54 mjesta.
1.8.3.1. STANJE U OBLASTI IZBJEGLIH I RASELJENIH OSOBA I POVRATNIKA
Povratak izbjeglih i raseljenih osoba jo uvijek je tekui proces. Osiguranje uslova za povratak svih
osoba koje su u toku ratnih dejstava otile iz svojih domova , je obaveza vlasti BiH.
U 2012. godini, struktura prisutnih raseljenih osoba u opinama je bila sljedea:

PROSTORNA
OSNOVA

258

TABELA 216 STRUKTURA RASELJENIH OSOBA U OPINAMA KANTONA
Opina Raseljeni iz
druge opine
Raseljeni unutar
opine
Ukupno raseljeno
stanovnitvo
Biha 60 123 183
Bosanski
Petrovac
101 19 120
Buim 55 67 122
Cazin 18 3 21
Klju 140 151 291
2 391

Za potrebe izgradnje stambenih jedinica, kroz donacije sredstava, materijala, to je samo jedan od
uslova za odrivi povratak stanovnitva na svoje prijeratno mjesto prebivalita, opinski stambeni
organi prate situaciju na terenu, te kandidiraju prioritete za dodjelu sredstava, koja se osiguravaju iz
budeta Unsko sanskog kantona.
U 2012. godini odobrena su sredstva od strane Federalnog ministarstva raseljenih osoba i izbjeglica,
kroz Program zajednikih projekata, te je obnovljeno:
6 stambenih objekata u Bihau,
13 stambenih objekata u Sanskom Mostu,
3 stambena objekta u Kljuu.
Obzirom na broj raseljenih osoba u Kantonu, koji je gotovo 2 400 osoba, jo uvijek povratak i obnova
nisu na zadovoljavajuem nivou. Naravno, pored osiguranja stambenog pitanja za raseljene osobe,
potrebno je obnoviti potrebnu infrastrukturu i pratee sadraje, koji e odgovoriti na potrebe
stanovnika u povratnikim naseljima.
1.8.3.2. STOPA KRIMINALA
Jedan od stubova drutva jeste sigurnost svakog graanina. Iako je drutvo neoptereeno kriminalom
utopija, ipak tenja svake zrele i odgovorne drutvene zajednice je da se u to manjoj mjeri kriminal
javlja kao socijalna konstanta.
Analizirajui podatke Nosioca pripreme, a koji se odnose na ukupan broj prijavljenih prekraja u
periodu 2008 2011. godine, naalost, broj prijavljenih krivinih djela je u porastu.
TABELA 217 BROJ PRIJAVLJENIH KRIVINIH DJELA
Period Ukupan broj
krivinih
djela
Procenat
ukupne
rasvijetljenosti
(%)
Broj poinilaca
maloljetnika
Ukupan broj
prijavljenih
prekraja
2008 1 874 86 117 3 794
2009 1 724 89 132 4 558
2010 1 791 87 107 4 541
2011 2 439 73 153 3 335
PROSTORNA
OSNOVA

259

Stopa rasta kriminala u navedenom periodu je 23,16%, a zabrinjavajui je i porast maloljetnih
prestupnika. Ako znamo i da brojke nisu konane, jer se ovdje iskljuivo govori o prijavljenim djelima,
onda je obaveza naglasiti da stanje u oblasti sigurnosti graana nije na adekvatnom nivou.
Podaci o poiniteljima krivinih i prekrajnih djela po pojedinim opinama nisu poznati.
U Unsko sanskom kantonu djeluje Kazneno popravni zavod Luke u Bihau, koji posljednjih
godina radi na proirenju svojih kapaciteta. Sa sadanjih cca 95 mjesta, ustanova e moi primiti do
150 osuenika.
Kada govorimo o ustanovama koje primaju maloljetne osuenike, situacija je potpuno drugaija.
Osim JU Zavod za vaspitanje muke djece i omladine-Sarajevo - Hum, na prostoru F BiH ne postoji
druga ustanova tog tipa. Posebno je problematino to ne postoji niti jedna ustanova za preodgoj
enske djece. Potreba za ovakvim vidom socijalne zatite je iskazana i na nivou Unsko sanskog
kantona, kroz kontakte sa koordinatorima pojedinih opina, ije informacije se temelje na miljenju
lokalne zajednice.
1.8.4. KULTURNE DJELATNOSTI
Nosilac razvoja kulture Unsko sanskog kantona je Ministarstvo obrazovanja, kulture i sporta.
U svim opinama Kantona postoje organizacije koje promiu razvoj kulture, a njihovo ustrojstvo i nivo
opremljenosti variraju od opine do opine.
1.8.4.1. MUZEJ UNSKO SANSKOG KANTONA
Muzej Unsko sanskog kantona, u svojoj 60 godinjoj historiji, proivio je brojne promjene u
organizacionoj strukturi, ali je uvijek bio mjestom razvoja i njegovanja kulture. U samom poetku
osnovan je kao Gradski muzej, ali proirivanjem svog djelovanja stvorila se potreba da se preimenuje
u Zaviajni, a kasnije i u Muzej Pounja u Bihau.
U istom periodu, u istom objektu, djeluje i Muzej I zasjedanja AVNOJ a, a zbog zajednikih
aktivnosti, tokom 60 ih godina prolog vijeka, dva muzeja se udruuju u Muzej AVNOJ a i Pounja.
Meutim, opet se 70 ih godina prolog vijeka muzeji razdvajaju i osniva se Regionalni muzej Pounja
u Bihau, koji preuzima kadrove, zbirke i osnovna sredstva ranijeg Muzeja Pounja. Nakon ovoga,
unutar Regionalnog muzeja se formiraju podruna odjeljenja: Spomen muzej Jovana Bijelia u
Bosanskom Petrovcu i stalna izloba Drugo zasjedanje ZAVNOBiH-a i Sanski Mosti i okolina u NOR-u
u Sanskom Mostu.
Promjene 90 ih godina dovele su i do promjena u djelovanju muzeja, pa je nakon jo nekoliko
organizacijskih promjena, napokon osnovana JU Muzej Unsko sanskog kantona, koja i danas djeluje,
a u ijem sastavu su i nekadanji Muzej AVNOJ a i Regionalni muzej, a institucija je proglaena
institucijom od kantonalnog znaaja.
Muzej Unsko sanskog kantona ima pet odjeljenja:
Arheoloko odjeljenje,
Informaciono dokumentaciono odjeljenje,
PROSTORNA
OSNOVA

260

Umjetniko odjeljenje,
Etnoloko odjeljenje,
Historijsko odjeljenje.
Te zbirke Muzeja:
Umjetnika zbirka,
Arheoloka zbirka,
Fototeka,
Etnoloka zbirka,
Hemeroteka,
Dvije zbirke koje se nalaze u Muzeju su proglaene nacionalnim spomenicima
pokretnim dobrom, a to su:
Zbirka umjetnikih djela Jovana Bijelia,
Zbirka umjetnikih djela Devada Hoze.
Odjeljenja i zbirke Muzeja se nalaze na vie lokacija: u Kapetanovoj kuli u Bihau, u depadansu
Klostera u Bihau, te u Bosanskom Petrovcu, u sklopu Spomen muzeja Jovan Bijeli i Spomen
biblioteke Skender Kulenovi.
1.8.4.2. ZAVOD ZA ZATITU KULTURNOG NASLIJEA
Zavod je ustanova koja obavlja djelatnost zatite kulturnog naslijea na podruju Unsko sanskog
kantona.
U okviru svoje djelatnosti, Zavod obavlja poslove:
Pronalaenja,
Zatite,
Odravanja,
Popularizacije,
Obnavljanje dobara kulturnog naslijea.
1.8.4.3. GALERIJE
Gradska galerija Biha je osnovana 1998. godine, nalazi se u sreditu grada, na povrini od 220 m
2
. U
galeriji se od njenog osnutka, odrao veliki broj izlobi, a u sklopu ove javne ustanove djeluje je i
Galerija Enver Krupi.
Gradska galerija Bosanska Krupa ranije je djelovala u okviru JU Centar za kulturu, obrazovanje i
informisanje gdje je od 1999. godine imala i svoj izlobeni prostor. Bavila se izlobenom djelatnou,
a imala je saradnju sa drugim galerijama, javnim ustanovama (Arhiv Unsko sanskog kantona i Muzej
Unsko sanskog kantona), te postavkama samostalnih i kolektivnih izlobi. Smjetena je u jednom
krilu zgrade Doma kulture. U svojoj djelatnosti ima izlobenu aktivnost. Posjeduje umjetnika djela -
arhivsku i muzejsku grau, fundus (opus) djela nastalih na likovnim kolonijama "Krunica" (oko 500
djela u raznim tehnikama), kao i grafiku radionicu. Gradska galerija se najvie ponosi opusom:
Meunarodna likovna kolonija Krunica; Legat od 110 eksponata savremene grafike Zaviajna
zbirka Boka Karanovia; Opus umjetnikih djela u svim tehnikama (oko 550); Grafika radionica -
atelje sa vlastitom presom koji datira jo od 70-ih godina; Zavidan galerijski prostor pod krovom
PROSTORNA
OSNOVA

261

zgrade Doma Kulture; Opinsko Udruenje likovnih umjetnika, kako amatera tako i akademskih
umjetnika; Ljetna kola crtanja za najmlae sugraane.
109

Galerija Sana u Sanskom Mostu nemamo podataka.
1.8.4.4. BIBLIOTEKE
U opini Biha djeluje JU Kantonalna i univerzitetska biblioteka. Ukupna povrina biblioteke iznosi
650 m
2
, u ijem sastavu su 4 itaonice povrine 200 m
2
, to se obzirom na broj uenika i studenata,
smatra nedovoljnim.
U prostorijama ove ustanove djeluje i Ameriki kutak sa bogatom zbirkom publikacija na engleskom
jeziku, te vlastitim programom aktivnosti.
Ova biblioteka je pokrenula inicijativu za ureenje sobe divanhane posveene proslavljenom djeijem
piscu Ahmetu Hromadiu.
110

Gradska biblioteka Bosanska Krupa, iji poeci seu jo u kraj XIX st., danas djeluje kao Javna
ustanova, sa bogatim bibliotekim fondom, od preko 30 000 naslova. Bogatstvo ove ustanove lei i u
Zaviajnoj zbirci, u kojoj se nalazi raznovrsna graa vezana za Bosansku Krupu.
Spomen biblioteka Skender Kulenovi u Bosanskom Petrovcu se sastoji od dvije povezne cjeline;
jedna je gradska biblioteka koja se nalazi u prizemlju, a druga je muzejska postavka posveena
Skenderu Kulenoviu sa eksponatima koji imaju veliku kulturnu i historijsku vrijednost.
Sve osnovne i srednje kole imaju svoje manje biblioteke, koje slue za potrebe uenika.
1.8.4.5. DOMOVI I CENTRI KULTURE
U svakoj opini postoji javna ustanova koja promie kulturu, obrazovanje i umjetnost. To su domovi
kulture ili centri za kulturu, ali njihova namjena i paleta sadraja koje nude svojim sugraanima je
ista.
U opini Biha, JU Kulturni centar Biha je nosilac svih kulturnih dogaanja i manifestacija, koje su od
interesa za grad i opinu.
JU Centar za kulturu, obrazovanje i informisanje u Bosanskoj Krupi je jedan od najstarijih svoje vrste
u Kantonu. Sagraen je 1903. godine, te je oduvijek bio mjesto kulturnih susreta i njegovanja
umjetnosti. Ratna stradanja 90ih godina su ostavila velikog traga na ovom objektu, ali je obnovljen,
te je danas u njemu smjetena mala galerija, Kamerni teatar, te mnogobrojna kulturno umjetnika
drutva. Takoe, otvorena je i velika sala sa kapacitetom od 500 mjesta.
Dom kulture u Bosanskoj Otoci je u fazi obnove i sanacije, te e u ovom naselju preuzeti ulogu
promotora kulturno umjetnikih drutava, udruenja i organizacija.
JU Centar za kulturu i obrazovanje Bosanski Petrovac ima ulogu krovne kue kulture i umjetnosti u
ovoj opini. Urbanistikim planom grada Bosanskog Petrovca, naglaena je potreba za proirenjem i

109
http://www.opcinabosanskakrupa.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=6290:ju-gradska-
galerija-&catid=84:kulturabk
110
Prostorna osnova Prostornog plana opine Biha, str.90
PROSTORNA
OSNOVA

262

obogaenjem sadraja koji se u ovom gradu nude, a posebno u obraanju mladima. U sklopu
ustanove nalaze se Muzej Jovana Bijelia, Radio Bosanski Petrovac i Dom kulture. JU Centar za
kulturu daje podrku razvoju starih zanata, organizaciji izlobi afirmisanih i neafirmisanih umjetnika.
JU Kulturni centar Cazin ima ulogu organizatora razliitih kulturnih manifestacija, obrazovanja
odraslih, promocije knjievnog, slikarskog i kiparskog stvaralatva, izdavatva, potom scenske i
pozorine djelatnosti, kao i drugih sadraja, kao to su biblioteka djelatnost, animacija i afirmacija
kulturno historijskog i prirodnog naslijea, te kurseva i kola plesa, likovnog, muzikog i drugog
stvaralatva.
JU Centar za kulturu i obrazovanje je prostor u kojem se deavaju kulturni sadraji grada Kljua i
cijele opine. U sklopu ustanove nalazi se biblioteka sa vie od 12 000 naslova, lapidarijum i muzejska
zbirka. Takoe, ovoj ustanovi pripada i ljetna pozornica.
Centar za kulturu i informisanje Zuhdija ali Velika Kladua je promotor kulturnog razvoja i
obrazovanja ove opine. U Centru se odravaju razliite manifestacije i djeluju kulturno umjetnika
drutva, radionice, knjievni susreti, muziki koncerti, predstave, prikazivanje filmova itd.
1.8.4.6. KINA
Prikazivanje filmskih ostvarenja se odvija u domovima i centrima za razvoj kulture.
U gradu Bihau radi kino Una, koje ima donekle i status promotora kulture mladih, obzirom da se u
njemu organizuju i koncerti.
1.8.4.7. ORGANIZACIJE, KULTURNO UMJETNIKA DRUTVA, UDRUENJA
Brojne organizacije koje djeluju u oblasti kulture i umjetnosti, svoj dom su nale u unsko sanskim
kulturnim ustanovama.
Udruenja likovnih umjetnika, edukativne organizacije, asocijacije studenata, te veliki broj KUD ova
igraju vanu ulogu u drutvenom ivotu graana Unsko sanskog kantona, a veliki broj njih ima i
razvijenu regionalnu, dravnu i meunarodnu saradnju.
Tako na podruju Kantona djeluje: pet udruenja likovnih umjetnika, dva udruenja pisaca i
knjievnika, vie udruenja koja promiu muziku kulturu, nekoliko desetina kulturno umjetnikih
drutava, udruenja koja promiu teatar i scensku umjetnost, asocijacije studenata svih fakulteta,
omladinske zadruge i razvojni servisi itd.
1.8.5. SPORT I REKREACIJA
Sport i rekreacija su sastavni dio ovjekovog humanistikog, drutvenog i fizikog razvoja, koji u
savremenom svijetu sve vie postaje svakodnevna aktivnost, a ne povremeni hobi.
U prostornom planiranju se velika panja posveuje povrinama za rekreaciju, koje mogu pruati
sadraje stalnog i povremenog karaktera, a u obzir se uzimaju sve dobne skupine stanovnitva.
O vanosti sporta i rekreacije govore i stalna ulaganja u sale za tjelesni odgoj pri osnovnim i srednjim
kolama, poticanje djece i mladih od najranije dobi da se aktivno ukljue u neke od sekcija u svojim
kolama ili organizacijama koje djeluju u njihovom susjedstvu, a gotovo je nezamislivo da u naselju ne
postoje igralita ili tereni za koarku i nogomet.
PROSTORNA
OSNOVA

263

Sport i rekreacija nisu vie pravo nadarenih pojedinaca i onih koji se vole baviti sportskim
aktivnostima; danas je fizika aktivnost katalizator negativnih, i u uurbanom svijetu sve prisutnijih,
stresom izazvanih stanja, koja se javljaju kod svih dobnih skupina. Vonja biciklom, etnice i povrine
za aktivno provoenje vremena na otvorenom, sportski tereni itd., moraju biti ukomponirani u sve
zajednice na odgovarajuem nivou, te pruiti svojim stanovnicima sadraje koji e utjecati na kvalitet
ivota i jaanje drutvenih veza.
Sport Unsko sanskog kantona se razvija kroz djelovanje sportskih udruenja i klubova, te krovne
organizacije Sportskog saveza Unsko sanskog kantona, u ijem sastavu su:
Osam Sportskih saveza (Biha, Bosanska Krupa, Bosanski Petrovac, Buim, Cazin, Klju,
Sanski Most, Velika Kladua),
Deset granskih strukovnih Saveza (nogometni, koarkaki, odbojkaki, karate, ahovski,
stolnoteniski, rukometni, kickboxing, taekwan-do, judo),
Savez za sport i rekreaciju invalida Unsko sanskog kantona,
Drutvo pedagoga tjelesnog odgoja Unsko sanskog kantona.
U sklopu Saveza Unsko sanskog kantona, zastupljena je 31 sportska grana, a broj registriranih
sportaa premauje 8 000, okupljenih u 241 takmiarsku ekipu. Pored opinskog i kantonalnog nivoa
takmienja, preko 100 ekipa uestvuje u I i II Federalnoj ligi, na Balkanskim igrama i Evropskim
prvenstvima, sportai Unsko sanskog kantona su osvojili 4 medalje, a na svjetskoj razini, nosioci su
3 medalje.
I pored razvijene svijesti o sportu i velikom broju graana koji aktivno i profesionalno uestvuju u
vidovima sporta, stanje i kapacitet objekata sporta nije zadovoljavajui. Sportske aktivnosti se esto
obavljaju u sklopu sala za tjelesni odgoj srednjih i osnovnih kola.
Sportski tereni, otvorenih i zatvorenih, ima 249 (188 je na otvorenom), a ukupna povrina sportskih
terena je 413 770 m
2
. Sportskih dvorana ima 61, a ukupna povrina im je 20 030 m
2
.
1.8.5.1. STANJE U POJEDINIM OPINAMA
Stanje u pojedinim opinama je razliito, ali se generalno moe rei da U svakoj opini postoji
opremljenost sportskim i rekreativnim sadrajima, te da se kroz brojne sportske klubove i sekcije
pokuava promovirati sport i aktivnosti vezane uz sport i rekreaciju svih uzrasta.
Na podruju opine Biha, nalaze se sportski objekti:
JU za sport, odmor i rekreaciju, dvorana Luke, koja vri usluge iznajmljivanja prostora sportske
infrastrukture sportskim drutvima, klubovima i pojedincima. Meutim, sportska infrastruktura ove
dvorane nije na odgovarajuem nivou, te joj je potrebna adaptacija.
Dvorana Mjeovite srednje kole rekonstruisana je za potrebe Juniorskog prvenstva za koarkaice i
od tada prua kvalitetan prostor za sportske aktivnosti nekoliko spotskih i rekreativnih drutava u
Bihau.
Sportski centar Rifat Zoli Gero je uvelike uticao na poboljanje sportske infrastrukture grada, a
posebno za sportove kao to su: tenis, kajak kanuu, ronjenje, rukomet, odbojka i mali nogomet.
PROSTORNA
OSNOVA

264

Stadion NK Jedinstvo Biha, Pod Boriima je stadion istoimenog NK Jedinstvo. Dananji kapacitet
mu je 8 000 sjedeih mjesta na dvije tribine. Stadion se koristi u ljetnom periodu, ali njegova potpuna
rekonstrukcija jo uvijek eka neka bolja vremena. Pored glavnog igralita, postoji i pomono, a
sadraji su upotpunjeni zgradom uprave sa restoranom.
U naseljima Brekovica, Izai, Jezero, Srbljani, Spahii Pokoj, avkii, Ripa, Oraac i Kulen Vakuf,
nalaze se sportski tereni uz osnovne kole, a u naselju Kamenica nalazi se nogometno igralite. Tenis
igralite je izgraeno u naselju Pritoka.
Na lokalitetu Mrkonjia Lug, nalazi se hipodrom, a zaljubljenici u sportsko letenje imaju na
raspolaganje sportski aerodrom u Golubiu.
Na podruju opine Bosanska Krupa nalazi se pet nogometnih terena: Bosanska Krupa-Ade-dva
terena, od ega su 2 stadiona u Bosanskoj Krupi i Bosanskoj Otoci, a u naseljima:
Bosanska Otoka-Voloder,
Jezerski-Mehica ploa i
Jasenica.
Opina danas ima ureenih est sportskih ploha, a dvije su u fazi izrade, te izgraena dva igralita za
djecu. Prisutan je i nedovoljan broj sportskih objekata, te devastiranost postojeih objekata, kao i
njihova neravnomjerna rasporeenost unutar opine. Na podruju opine postoji i potreba za
izgradnjom sportske dvorane.
111

Opina Buim svoje sportske aktivnosti vezuje uz otvorene i zatvorene terene uz osnovne kole, a
obzirom da Sportski savez opine broji 17 lanica, potreba za izgradnjom adekvatne infrastrukture je
sve izraenija, te je prepoznata i kroz Prostorni plan opine Buim.
JU Sportski centar Cazin prua prostor za sportske aktivnosti 54 aktivne lanice Sportskog saveza
opine. Povrina od 1440 m
2
ipak ne odgovara na potrebe svojih korisnika, pa je potreba za dodatnim
povrinama izraena kod sportaa Cazina, koji imaju vrlo zavidne rezultate na svim nivoima
takmienja.
Sportske aktivnosti na podruju opine Klju odvijaju se uglavnom u sportskim dvoranama u sklopu
kola i na vanjskim igralitima uz kole. Izmeu zgrade gimnazije i O Klju postoji otvoreni teren
povrine 4600 m
2
, otvoreni teren uz mjeovitu srednju kolu ija je povrina 1 000 m
2
. Ukupna
povrina zatvorenih sportskih terena u O Klju i mjeovitoj srednjoj koli je 849 m
2
. Sportska igralita
otvorenog i zatvorenog tipa postoje i u mjesnim zajednicama, i to: u Velagiima ukupne povrine
terena 4140 m
2
, u Sanici ukupne povrine 2881 m
2
, a na podruju naselja Biljani, Humii, Veleevo-
Duboani, Krasulje i Donja Sanica postoji neureeni otvoreni tereni ukupne povrine 3 900 m
2
.
Takoe postoje i tri nogometna igralita u mjesnim zajednicama Klju, Velagii i Sanica, a u mjesnoj
zajednici Klju u planu je i gradnja sportske dvorane.
112

Opina Sanski Most ima etiri sportska igralita, koje koriste i istoimeni nogometni klubovi:
Podgrme, Zdena, Rudar Kamengrad i Sloboda. Veoma je izraen manjak sportskih sadraja, posebno
na otvorenom, a uz rijene tokove, koji bi mogli biti rekreativne zone svih graana. Takoe, inkluzija

111
Nacrt Strategije razvoja Unsko sanskog kantona
112
Ibidem
PROSTORNA
OSNOVA

265

drugih sportova, osim nogometa, te drugih starosnih i spolnih mora biti jedna od primarnih promjena
u domenu sporta ove opine.
Opina Velika Kladua ima osam zatvorenih sportskih dvorana, koje se nalaze u osnovnim kolama, te
zauzimaju ukupnu povrinu od 2260 m
2
. Sportska igralita na otvorenom su razvijena na gotovo
13500 m
2
. Nogometni klubovi NK Krajinik Velika Kladua, NK Krajinik i NK Mladost Vrnogra, imaju
izgraene nogometne teren, a u toku je izgradnja nogometnog terena povrine 6500 m
2
za potrebe
NK ABC Podzvizd.
Sportovi koji se upranjavaju na podruju Kantonu su:
Nogomet,
Rukomet,
Odbojka,
Koarka,
Stolni tenis,
Tenis,
Kuglanje,
Aero klub,
Kajakarenje ,
Ronjenje,
Sportski ribolov,
Boks, kickbox i drugi borilaki sportovi,
Body building,
Aerobik,
ah,
Biciklizam,
Planinarenje,
Sportsko streliarstvo,
Ples,
Atletika.
Prijedlogom prostornog plana Federacije BiH, naznaeno je da: Prostornim planovima podruja
posebnih obiljeja od znaaja za Federaciju utvrditi podruja rezervirana za razvoj sportsko-
rekreativnih centara, i to: Sliv rijeke Une SRC Osjeenica (Biha Bosanski Petrovac).
1.8.6. UPRAVA I PRAVOSUE
Sjedite Vlade Unsko sanskog kantona je u Bihau, gdje se nalazi i devet ministarstava:
Ministarstvo za graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia,
Ministarstvo unutranjih poslova,
Ministarstvo pravosua i uprave,
Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta,
Ministarstvo finansija,
Ministarstvo privrede,
Ministarstvo za pitanja boraca i ratnih vojnih invalida,
Ministarstvo zdravstva, rada i socijalne politike,
Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva.
PROSTORNA
OSNOVA

266

Opinski sudovi se obrazuju u opinama:
Opinski sud u Bihau (za podruje opina Biha i Bosanski Petrovac),
Opinski sud u Bosanskoj Krupi (za podruje opina Bosanska Krupa i Buim, sa odjeljenjem i
u opini Buim),
Opinski sud u Cazinu (za podruje opine Cazin),
Opinski sud u Sanskom Mostu (za podruje opina Sanski Most i Klju),
Opinski sud u Velikoj Kladui (za podruje opine Velika Kladua).
U Bihau djeluju i dva opinska suda, koja su nadlena za podruje cijelog Kantona:
Opinski sud sa privrednih odjeljenjem,
Opinski sud koji vri poslove upisa u registar.
Kantonalni sud je smjeten u Bihau.

PROSTORNA
OSNOVA

267

1.9. PRIRODNO I KULTURNO HISTORIJSKO NASLIJEE
1.9.1. PRIRODNO NASLIJEE
1.9.1.1. STANJE PRIRODNOG NASLIJEA U UNSKO SANSKOM KANTONU

Prirodno naslijee BiH podrazumijeva dijelove prirodnog okolia koji su izdvojeni i prepoznati kao
podruja od visokog znaaja, te kao takvi zatieni zakonskim aktima. Ukupna povrina pod zatitom
je veoma niska i ne odgovara prirodnim potencijalima koje BiH posjeduje. ak ni ona podruja koja
posjeduju odreeni stepen zatite ne ostaju poteena raznih antropogenih destruktivnih aktivnosti.
Zakonom o zatiti prirode (Slubene novine FBiH, broj: 66/13), uspostavljen je novi koncept zatite
prirode u skladu sa Konvencijom Ujedinjenih naroda o biolokoj raznolikosti i drugim meunarodnim
propisima. Poslijeratnim zakonima koji se odnose na ovu oblast (Zakoni o zatiti prirode FBiH i RS)
nije jasno istaknuto preuzimanje (prekvalifikacija) ranije zatienih podruja, te nisu utvrene
paralele prema meunarodnoj relevantnoj (IUCN) kategorizaciji. Stoga dolazi, s jedne strane do
zanemarivanja odreenih podruja kao zatienih ili do proglaavanja zatienim ve ranije zatienih
podruja. Veinski broj ranije zatienih podruja (do 1990. godine) praktino se ne tretiraju kao
zatieni, odnosno njihov status trenutno nije definiran. Najvei dio postojeih zatienih podruja u
BiH je jo uvijek teoretski regulisan Zakonom o zatiti i koritenju kulturno-istorijskog i prirodnog
nasljea (Slubeni list SR BiH, broj: 20/85 i 12/87).
113

Na podruju Unsko sanskog kantona nalazi se veliko i raznovrsno bogatstvo prirodnog naslijea
kako geolokih i geomorfolokih cjelina, tako i biljnog i ivitinjskog svijeta. Dva su najznaajnija
prirodna fenomena: vode (vodotoka) sa jedne i uma sa druge strane.
TABELA 218 SPOMENICI PRIRODE I ZATIENA PRIRODNA PODRUJA UNSKO SANSKOG KANTONA
114

Opine Povrina
opine
1991.
godine (ha)
Zatiena
povrina
% Zatieni
spomenici
prirode
Zatiena
prirodna
podruja
Ukupno
Biha 68 828 0,54 0,078 1 1 2
Bosanska Krupa 78 003 0.54 0,00069 1 1 2
Bosanski
Petrovac
85 432 2.99 0,0034 2 1 3
Cazin 35.559 - - - - -
Klju 84 389 0.1 0,00011 1 - 1
Sanski Most 98 237 1.8 0,0018 5 - 5
Velika Kladua 33 156 - - - - -

Zakonom o zatiti prirodnog i kulturno-historijskog naslijea do 1990. godine na podruju Kantona
zatieni su prirodna dobra koja se odnose na hidroloke, geoloke, geomorfoloke, geoloko-

113
Udruenje za zatitu okoline Zeleni - Neretva Konjic: Zatita prirode - Meunarodni standardi i stanje u BiH -
Konjic, novembar 2008. godina
114
Prostorni plan posebnog podruja Una-Sana (prirodne vrijednosti), Sarajevo februar 1987. godine
PROSTORNA
OSNOVA

268

paleontoloke i dendroloke cjeline. Kao podruju od najvanije vrijednosti izdvaja se tok rijeke Une
sa svim popratnim oblicima koji se javljaju na zatienom dijelu toka (sedreno podruje, slapovi,
bukovi, izvori). Kao zatiene cjeline i spomenici koji se javljaju na teritoriji vie opina izdvajaju se:
zaticeni pejza rijeke Une i Unac, tok rijeke Sane i Sanice, Suvajsko meugorje, zatieni krajolik
planine Grme.
TABELA 219 ZATIENI OBJEKTI PRIRODE PREMA KLASIFIAKCIJI ZAKONA O ZATITI PRIRODE IZ 1965. GODINE
OPINA BIHA
Strogi prirodni
rezervat
Prauma
"Pljeevica"
na planini
Pljeevici
Nacionalni
parkovi
Nacionalni
park Una
Spomenici
prirode
(geoloki)
Sedreno podruje
Une u Martin
Brodu
Spomenici prirode
(geomorfoloki)
Crni izvor na
rijeci Unac,
Martin Brod
Izvor rijeke
Klokota
Izvor rijeke
Ostrovice,
Kulen
Vakuf
Milanev buk
(Veliki slap)
na rijeci Uni,
Martin Brod
trbaki buk na
rijeci Uni,
Martin Brod
Srednji buk na
rijeci Uni, Martin
Brod
Peina kod Martin
Broda
OPINA BOSANSKA KRUPA OPINA BOSANSKI PETROVAC
Rezervati
prirodnih
predjela
Suvajsko
meugorje
Spomenici
prirode
(geomorfol
oki)
Izvor rijeke
Krunice
Strogi prirodni
rezervat
Prauma "Lom" na planini Klekovai
OPINA SANSKI MOST
Specijalni
rezervati
(geoloki)
Peina
Hrustovaa,
Vrhpolje kod
Sanskog
Mosta
Spomenici
prirode
(geomorfol
oki)
Izvor rijeke
Dabar
Vodopad Bliha Dabarska peina, Dabar kod Sanskog
Mosta

Prirodno nasljee koje se nalazi na podruju Kantona veoma je znaajno za nauku, a ima i obrazovno-
odgojnu, kulturno-historijsku, pejsanu, turistiku, rekreativnu, razvojnu i drugu namjenu. Dio
prirodnih vrijednosti ima potencijale koji se mogli predloiti za upis u listu Svjetske batine UNESCO.
Pored zatienih prirodnih vrijednosti, podruje Unsko-sanskog kantona obiluje znaajnim prirodnim
dobrima lokalnog znaaja, koji svakako imaju znaajan potencijal kojem bi se trebao dodijeliti
odgovarajui reim zatite.
U BiH postoje zatiena podruja koja su se prilagodila novom Zakonu te egzistiraju kao regularne
javne institucije. Kao jedno takvo podruje za Kanton je znaajno formiranje Nacionalnog parka Una
(19 800 ha).
Najvie problema na uspostavi zatienih podruja javlja se prilikom usaglaavanja sa opinama i
kantonima, odnosno lokalnom zajednicom, te prilikom formiranja programa samog naina koritenja
zatienog prostora koje u skladu sa savremenim nainima koritenja trebaju biti prostori unutar
kojih su integrisani raznovrsni sadraji koji nisu samo vezani za prirodu zatienih podruja.

PROSTORNA
OSNOVA

269

1.9.2. KULTURNO-HISTORIJSKO NASLIJEE UNSKO SANSKOG KANTONA
1.9.2.1. DEFINICIJA KULTURNO-HISTORIJSKOG NASLIJEA

Kulturno-historijsko naslijee predstavlja skup razliitih oblika materijalne i duhovne kulture jednog
naroda koji su se, neovisno o tome da li su izgubili svoju primarnu funkciju ili ne, sauvali u svom
izvornom obliku ili manifestaciji. Kulturna ili nacionalna batina je naslijee fizikih artefakata i
nematerijalnih atributa neke grupe ili drutva koje ini ostavtinu prolih generacija te se brino uva
u sadanjosti kako bi bilo ostavljeno u naslijee za dobrobit buduim generacijama. Fizika, opipljiva
ili materijalna kulturna batina ukljuuje graevine i historijske lokalitete, spomenike, artefakte i dr.
to se smatra vrijednim ouvanja za budunost.
1.9.2.2. INSTITUCIONALNA NADLENOST
Na nivou drave je Dejtonskim mirovnim sporazumom i Ustavom BiH formirana Komisija za
ouvanje nacionalnih spomenika BiH. Komisija prima i odluuje o molbama za proglaenje neke
imovine nacionalnim spomenikom zbog njenog kulturnog, historijskog, vjerskog i etnikog znaaja.
Na nivou Unsko-sanskog kantona djeluje Zavod za zatitu kulturnog naslijea.
Dokumentacija Komisije za ouvanje nacionalnih spomenika koritena je kao osnovni izvor podataka
za snimak postojeeg stanja kao i podaci koje je dostavio kantonalni Zavod za zatitu kulturnog
naslijea Unsko sanskog kantona u saradnji sa opinskim slubama.
KRITERIJI ZA KLASIFIKACIJU KULTURNO-HISTORIJSKOG NASLIJEA
I. Pokretno kulturno naslijee (pojedinano ili u zbirkama): mali predmeti, slike, knjige,
skulpture, fragmenti graevina, natpisi itd.,
II. Nepokretno kulturno naslijee:
Historijske graevine i spomenici: stambene, vjerske, kolske, administrativne, javne,
trgovake, infrastrukturne, vojne, grobljanske, poljoprivredne, industrijske itd.,
Graditeljske cjeline (koje ili formiraju kompleks odreene namjene ili su aglomeracija
nastala kao rezultat kontinuiranog graenja u historijskom podruju): stambene,
vjerske, kolske, administrativne, javne, trgovake, infrastrukturne, vojne,
grobljanske, poljoprivredne, industrijske itd.,
Podruja: gradsko, seosko, arheoloko, historijsko, industrijsko, kulturi pejza,
prirodno podruje vezano za neki obred ili tradiciju, prirodno-nauno, mijeano.
1.9.2.3. STANJE KULTURNO-HISTORIJSKOG NASLIJEA
Unsko-sanski kanton obiluje znaajnim kulturno-historijskim slojevima koji datiraju od prahistorijskog
perioda. Zabiljeeni spomenici kulturne batine veinom se nalaze u loem stanju ouvanosti izuzev
pojedinih zatienih nacionalnih spomenika. Komisija za ouvanje nacionalnih spomenika je na
podruju Unsko-sanskog kantona proglasila 51 nacionalnih spomenika pokretne i nepokretne
batine, 25 spomenika se nalazi na privremenoj listi dok je 34 spomenika predloeno za upis na listu
zatienih spomenika. Pored zatienih dobara kulturne batine veliki broj spomenika jo uvijek nema
adekvatnu valorizaciji niti definisan reim zatite. Veliki problem predstavlja nedovoljna briga o
kulturnoj batini koja dovodi do degradacije naslijea kao i sveprisutne nestrune intervencije na
spomenicima batine koje su na pojedinim dobrima izazvale trajna oteenja. Kulturna batina u
PROSTORNA
OSNOVA

270

korelaciji sa ouvanim jedinstvenim prirodnim ambijentom u kojem se nalazi ine jedinstvnu cjelinu,
koja jo uvijek nije degradirana usljed procesa stalne urbanizacije.
Posmatrajui zastupljenost i vrstu kulturnog naslijea mogu se izdvojiti odeene kategorije koje
ujedno mogu tvoriti i jedinstvene kulturne rute koje bi bile znaajan turistiki doprinos.
Prahistorijski period karakteriu bogata arheoloka nalazita u vidu prahistorijskih gradina, nekropola
i sluajnih nalaza predmeta karakteristine japodske kulture sa sojenikim naseljima (ustanovljeno je
prisustvo ovjeka u starijem kamenom, kasnom bronzanom te starijem i mlaem eljeznom dobu).
Rimski period biljei crkvine, gradine, centre, razliite graevine zidane u ovom periodu kao i ostatke
djelimino sauvanih miljokaza (obli kameni stubovi pored puta) koji su ostaci putne infrastrukutre
rimske glavne ceste koja je spajala Jadransko more sa Podunavljem, a prolazila je kroz Pounje.
Znaajan ostatak kulturne batine ine srednjovjekovni gradovi i utvrde koji su se razvijali u posebnim
formacijama budui da se radilo o pograninom podruju koje je bilo izloenom estim ratovima.
Ostavtinu ovog perioda predstavljaju i brojne nekropole sa stecima.
Specifinost veine nalaza i lokaliteta ovog podruja jeste kulturalna vieslojevitost. Pojedini
prahistorijski lokaliteti (gradine, crkvine) su naseljavani i koritene i u rimskom periodu, u
srednjovjekovnom periodu postaju lokaliteti na kojim se podiu gradovi koji po dolasku osmanske
vlasti postaju utvrenja sa unaprijeenom infrastrukturom. Osmanski period je znaajan i u razvoju
urbane strukture podgraa sa naseljima istonog tipa. Austro-ugraska uprava doprinosi razvoju
urbane strukture centra sa javnim i stambenim objektima zapadnoevropskog elekticizma,
komunalnih sistema i izgradnji privrednih objekata. Novi javni i stambeni objekti, izgraeni po
evropskom uzoru, mijenjaju izgled i veliinu grada te se postepeno gube mahale i arija, a formiraju
gradske zone.
Znaajan doprinos kulturno-historijskom naslijeu ine spomenici i spomen obiljeja iz NOB 1941
1945. godine, kao i spomen obiljeja ehida i rtava rata 1992 1995. godine.
Pokretnu batinu Unsko-sanskog kantona ine zatiene zaviajne zbirke i zbirke umjetnikih djela i
predmeta umjetnika koji su stvarali na ovom podruju (Jovan Bejli, Boko Karanovi, Devad Hozo)
kao i arheoloki nalazi japodske kulture (japodska kultura obiljeila je izuzetnim vrijednostima i
zaostavtinama iz dalekih vremena od konstrukcionih rjeenja sojenica, nakita, predmeta od bronce,
eljeza i srebra, do "Japodskog konjanika").
TABELA 220 - PREGLED STATUSA, VRSTE I BROJA DOBARA KULTURNOG NASLIJEA SA PODRUJA UNSKO-SANSKOG KANTONA
ZAKLJUNO SA 16. SEPTEMBAR 2013. GODINE.
Opina Odluka o
proglaenju dobara
nacionalnim
spomenicima
N nepokretno
P - pokretno
Privremena lista
nacionalnih
spomenika
Lista peticija za
proglaenje dobara
nacionalnim
spomenicima
N nepokretno
P - pokretno
Ugroeni spomenici
u BiH sa prostora
Unsko sanskog
kantona
1. Biha N 14 + P4 N 5 N 4 + P 1 N 2
2. Bosanska Krupa N 4 N 2 N 4
3. Bosanski Petrovac N 2 + P2 N 3
PROSTORNA
OSNOVA

271

Opina Odluka o
proglaenju dobara
nacionalnim
spomenicima
N nepokretno
P - pokretno
Privremena lista
nacionalnih
spomenika
Lista peticija za
proglaenje dobara
nacionalnim
spomenicima
N nepokretno
P - pokretno
Ugroeni spomenici
u BiH sa prostora
Unsko sanskog
kantona
4. Buim N 3 N 3 N 1 N 1
5. Cazin N 6 N 4 N 3
6. Klju N 2 N 2 N 5
7. Sanski Most N 5 N 8 N 9 N 1
8. Velika Kladua N 9 N 1 N 4 N 2
UKUPNO 51 25 34 6
Nepokretno 45 25 33 6
Pokretno 6 1

ETNOLOKO NASLIJEE I BATINA
Definicija kulturne batine ukljuuje nematerijalne aspekte pojedine kulture koja je ouvana
drutvenim obiajima tokom specifinog historijskog perioda. Naini i sredstva ponaanja u drutvu, a
esto i formalna pravila djelovanja u specifinoj kulturnoj klimi ine dio kulturne batine.
Etnoloko naslijee jednog naroda se ogleda kroz materijalnu, socijalnu i duhovnu kulturu. Primjeri
koji se mogu svrstati u tu kategoriju jesu drutvene vrijednosti i tradicije, obiaji i prakse, estetska i
duhovna vjerovanja, umjetnike ekspresije, jezik te ostali aspekti ljudske aktivnosti.
Najzastupljeniji oblici materijalne i duhovne kulture naroda na podruju Unsko-sanskog kantona:
ilimarstvo,
narodna nonja (dinarski tip),
tradicionalni muziki instrumenti,
predmeti od koe,
grnarski centri,
kovaki zanati,
visoki nadgrobni spomenici od bihacita,
lokalna predanja,
drutvene igre,
ipka "kera",
terezijski i abadijski zanat,
proizvodnja domaeg platna,
proizvodnja sukna,
obiljeavanje Sveti Ilija-Aliun (2. august) teferi.
PROSTORNA
OSNOVA

272

TABELA 221 KULTURNO HISTORIJSKO NASLIJEE UNSKO SANSKOG KANTONA
OPINA BIHA
Nacionalni
spomenici
Fethija damija
sa haremom,
graditeljska
cjelina
Mala
hidrocentr
ala na
Jarku,
industrijsk
a
graditeljsk
a cjelina
Jevrejsko
groblje,
historisko
podruje
Kapetanova
kula,
historijska
graevina
Konak
mjesto i ostaci
historijske
graevine
Stari grad
Ostrovica,
historijsko
podruje
Stari grad
Sokolac,
historijsko
podruje
Arheoloko
podruje Ripa
u selu Ripa
kod Bihaa
Spomen-park
rtava
faistikog
terora
Garavice,
kulturni pejza
Umjetnika
zbirka Damirke
i Envera
Mulabdia,
pokretno
dobro
Manastir
Rmanj u
Martin Brodu,
historijska
graevina
Turbe-
mauzolej u
Bihau,
historijska
graevina
Zgrada Kloster
i zgrada I
zasjedanja
AVNOJ-a,
historijska
cjelina
Zgrada Krajina
puteva,
historijski
spomenik
upna crkva
sv. Ante sa
grobnicom
bihakog
plemstva,
graditeljska
cjelina
Ulomak
Japodske urne
iz Zaloja,
pokretno
dobro
Zbirka
umjetnikih
djela Devada
Hoze,
pokretno
dobro
Zbirka
umjetnikih
djela Jovana
Bjelia,
pokretno
dobro
Ploa desne
bone strane
Japodske
kamene urne
iz Golubia,
pokretno
dobro
Privremena
lista
nacionalnih
spomenika
Tvrava
Havala
utvrda,
osmanski grad
Grobljansk
a kapela i
groblje -
Golubii
Groblje pod
Ostrovicom
Harmansko
groblje
Lohovska Brda
grobljanska
kapela sv. Jurja

Lista peticija
za prograenje
dobara
nacionalnim
spomenicima
Mlin za ito na
otoci Luica u
Hatincu
Matine
knjige
upne
crkve sv.
Ante
Padovansk
og
Arheoloki
lokalitet
Crkvina sv.
Lucije
Hram Svetih
apostola Petra
i Pavla u
Pritoci

Ugroeni
spomenici
Arheoloko
podruje
Ripa, Biha
Prahistorijs
ka gradina,
stari grad
Sokolac

PROSTORNA
OSNOVA

273

Spomenici
lokalnog
znaaja
(anketa)
Sve Ade na
rijeci Uni kao
evidentni
arheoloki
lokaliteti
Brdo
Debeljaa
kao
vjerovatan
lokalitet
antikog
naselja
Reatinium
Spomenik
oficirima
austrougarske
vojske u
egaru
Objekat za
prikupljanje
oborinskih
voda vie
Martin Broda
Damija u
avkiima,
Biha

Turbe Hasan-
pae Bievia
Partizansko
groblje u
Boriima
Objekat
Univerzitetske
biblioteke
(Biblijina kua)
Objekti u
kasarni Adil
Bei
egarska aleja Ostaci svih
bedema
Bihake
tvrave
Kua Jurkovia Bivi hotel
Bosna
Gradski park i
park u
Boriima
Kavazova kua Vile
austrougarskih
oficira
imia kua
mlin za barut
Podruje
mlinova za ito
i barut
Austrougar
ski objekti
na
gradskom
trgu
I gimnazija
Biha

Nekadanja
glavna Bihaka
ulica, Konak
(potez
Kapetanova
kula - Fethija
damija)
Mezarje u
Hatnicu
Objekti
(drveno
postrojenje
buica Dmitra
Reljia, Mlin za
ito Jovana
tikovca,
postrojenje za
pilanje drvene
grae Steve
Majtorovia)
na rijeci Unac
u Martin
Brodu
Kanal oko
historijske
jezgre
Oficirske vile iz
perioda
austrougarske
uprave u
egaru aleja

Podruje
drvenih
mostova na
rijeci Uni
Otoke
(gradske
otoke, otoke
na podruju
Bihaa)
Prekounjsk
a damija
Mezarluci u
sklopu naselja
kao
ambijentalne i
prostorne
vrijednosti
aria greblje
(kod
eljeznike
stanice)
Mezarje
prekounje I i II
Umjetnika
zbirka slika i
skluptura
Damirke i
Envera
Mulabdia Stari niani
kola Bihakih
niana
Harmanska
damija
Austrougarski
vodovod
(egar)
Stare
bosanske
kue
Austrougarski
vodovod pored
Drevnog
tjesnog
Greblje u Vinici
Spomenici
lokalnog
znaaja
Prahistorijsko
nalazite
Baljevac,
Gornja Grmua
Biha
Prahistorijs
ko
nalazite
Brekovica,
Biha
Prahistorijsko
nalazite
Bukva, Lohovo
- Biha
Prahistorijsko
nalazite
Crkvina
Golubi, Biha
Prahistorijsko
nalazite
Crkvina, Hrgar
- Tihotina
Prahistorijsko
nalazite
Crkvina Velika
Gata
Prahistorijsko
nalazite
Crkvina Veliki
Stijenjani
Prahistorijsko
nalazite
Crkvina Pod
Prahistorijsko
nalazite
Crnkia
Gradina, Lipa
Prahistorijsko
nalazite
ardak, Doljani
Prahistorijsko
nalazite
Drenovaa,
Prahistorijs
ko
nalazite
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
Prahistorijsko
nalazite
Gradina Hrgar
Prahistorijsko
nalazite
Gradina Izai
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
Prahistorijsko
nalazite
Gradina Malo
PROSTORNA
OSNOVA

274

Lohovo Dubrovnik,
Grmmua -
Srbljani
Boboljusci Klievi Lohovo Meugorje Oijevo
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
Oraac
Prahistorijsko
nalazite
Gradina Ripa
Prahistorijs
ko
nalazite
Gradina
Spahii
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
Teoak
Prahistorijsko
nalazite
Gradina Veliki
Stijenjani
Prahistorijsko
nalazite
Gradina Luke,
Klievii
Prahistorijsko
nalazite
Gromile,
avkii
Prahistorijsko
nalazite
Jezerine,
Pritoka
Prahistorijsko
nalazite
Klokotska
Glavica
Prahistorijsko
nalazite
Kostel,
Brekovica
Prahistorijsko
nalazite Kralje
Prahistorijsko
nalazite
Kuerine
Prahistorijs
ko
nalazite
Kulen
Vakuf
Prahistorijsko
nalazite
Ljutica
Gradina,
Ostrovica
Prahistorijsko
nalazite Mali
Ljuto, Rai
Prahistorijsko
nalazite
Mrtvo jezero,
Pritoka
Prahistorijsko
nalazite
Obrovac
Prahistorijsko
nalazite
Ograde,
avkii
Prahistorijsko
nalazite
Otoke,
Golubii
Prahistorijsko
nalazite
Pecikovia
Glavica, Klokot
Prahistorijsko
nalazite Pod,
avkii
Prahistorijsko
nalazite
Podi,
Gorjevac
Prahistorijs
ko
nalazite
Pritoka
Prahistorijsko
nalazite Ribii
Prahistorijsko
nalazite
Spahia glavica
Prahistorijsko
nalazite
Srbljanska
glavica,
Srbaljani -
Jezero
Prahistorijsko
nalazite egar
Antiko
nalazite
Baagia
Greda, Golubi
Antiko
nalazite
Branda,
Pritoka
Antiko
nalazite
Brekovica
Antiko
nalazite
Bugar-Grad,
Gornja Gata
Antiko
nalazite
Crkvina
Mejhana,
Brekovica
Antiko
nalazite
Crkvina
Buni
Antiko
nalazite
Crkvina Doljani
Antiko
nalazite
Crkvina
Golubi
Antiko
nalazite
Crkvina Velika
Gata - Ilida
Antiko
nalazite
ehii - Zaloje
Antiko
nalazite
Dolovi, Golubi
Antiko
nalazite
Gromile,
avki

Nacionalni
spomenici
Filijalna crkva
Blaene
djevice Marije,
historijska
graevina
Stari grad
Jezerski u
Jezerskom,
graditeljsk
a cjelina
Tvrava u
Bosanskoj
Krupi,
historijsko
podruje
Zaviajna
zbirka Boka
Karanovia
Privremena
lista
nacionalnih
spomenika
Stari grad
Otoka
Lista peticija za
proglaenje
dobara
nacionalnim
spomenicima
Damija sa
drvenom
munarom u
naselju
Jezerski
Pravoslavna
crkva roenja
presvete
Bogorodice
Mlinovi, Otoka Hram sv.
apostola Petra
u Gorinji
Hram sv.
arhanela
Gavrila u
Srpskoj
Spomenici
lokalnog
znaaja
Prahistorijs
ko
nalazite
Bosanska
Prahistorijsko
nalazite
Bubreg
(lokalitet
Prahistorijsko
nalazite
Glavica
(lokalitet
Prahistorijsko
nalazite Grad
(lokalitet
Otoka)
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
(lokalitet
Prahistorijsko
nalazite Kula,
Arapagina kula
(lokalitet
Prahistorijsko
nalazite
Vrankamen 1
(lokalitet
Prahistorijsko
nalazite Zaspa
(lokalitet
Benakovac)
PROSTORNA
OSNOVA

275

Jasenici Krupa
(lokalitet
Bosanska
Krupa)
Arapua) Banjani) Donja Suvaja) Arapua) Bosanska
Krupa)
Rimsko
nalazite
Ivanjska 2
(lokalitet
Ivanjska)
Prahistorijsko
nalazite Crno
Polje (lokalitet
Ljusina)
Prahistorijsko
nalazite
Glavica
(Gradina,
Kosa) (lokalitet
V. Radi)
Prahistorijsko
nalazite Grad
(lokalitet
Gudavac
Podgradina)
Prahistorijsko
nalazite
Gradina -
ardaina
(lokalitet D.
Suvaja)
Prahistorijsko
nalazite Oblja
(lokalitet M.
Radi)
Prahistorijsko
nalazite
Vrankamen 2
(lokalitet
Bosanska
Krupa)
Rimsko
nalazite
Gradina
(lokalitet V.
Jasenica
Zalin)
Rimsko
nalazite
Kekia
Glavica
(lokalitet
Gornji
Petrovii)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Batra
(lokalitet
Bosanska
Krupa)
Gradina
(lokalitet
Gorina)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Crkvina
Malia Otoka,
Ozidina
(lokalitet
Bosanska
Otoka)
Vidakovo brdo
(lokalitet D.
Suvaja)
Prahistorijsko
nalazite Vri
(lokalitet
Gorina)
Rimsko
nalazite
Gromile
(lokalitet
Ljusina) Srednjovjekov
ni lokalitet
Crkvina
(lokalitet
aglica)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Bubreg
(lokalitet
Arapua)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Crkvina
(lokalitet D.
Suvaja)
Srednjovje
kovni
lokalitet
Crkvina
(lokalitet
Glavica)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Crkvina
(lokalitet
Gorina)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Crkvina
(lokalitet
Ljusina)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Crkvina
(lokalitet
Mahmi Selo)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Crkvina
(lokalitet
Menii)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Crkvina
(lokalitet V.
Badi)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Crkvina Sv.
Lucije (lokalitet
Bos. Otoka)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Franciska
(lokalitet
Jezerski)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Grad (lokalitet
Bos. Otoka)
Srednjovjekov
ni lokalitet
Klotar
(Ivanjska)
Srednjovje
kovni
lokalitet
Srednji
Buevii -
utvrda
Kula - Arapua
(Arapagina
kula),
Bosanska
Krupa
Vila vlasnika
Ciglane (u
prostoru
tvornice ipad)
esma
Idrinovac
PROSTORNA
OSNOVA

276

Nacionalni
spomenici
Arheoloko
podruje sa
ostacima
srednjovjekov
ne crkve i
nekropolom sa
stecima na
lokalitetu
Crkvina u
Koluniu
Historijska
cjelina
Stari grad
Bjelaj
(Bilaj) u
Bjelaju
Zbirka
umjetnikih
djela i linih
predmeta
Jovana Bjelia
Lista peticija za
proglaenje
dobara
nacionalnim
spomenicima
Crkva (hram)
Presvete
Bogorodice u
Bukovai
Pravoslavna
crkva stari
kameni hram
na Prkosima sa
spomenicima
svetenicima
Spomenici
lokalnog
znaaja
(anketa)
Spomen
biblioteka
Skender
Kulenovi
Aerodrom
Medeno polje
(spomenik)
Partizanski
Titov voz
na Otrelju
Deli Muratovo
turbe
Hram sv. ap.
Pavla
katedralni
hram crkva
sagraena
1890. godine
sjedite
bihako-
petrovake
eparhije
Spomenik 22
narodna
heroja ispred
opine
Partizansko
groblje iz II
svjetskog rata
Spomen top
rtvama
faizma iz II
svjetskog rata
mjesto Vrtoe
(na putu B.
Petrovac
Biha)
Trg ehida u
gradu
Spomenici
lokalnog
znaaja
Rimsko
nalazite Bijela
Crkva
(crkvina),
Busije
Rimsko
nalazite
Bukovaa 1,
Bukovaa
Rimsko
nalazite
Ciglana (Brdo),
Bara-Gornja
Bara
Rimsko
nalazite
Gradina 2,
Smoljana
Rimsko
nalazite
Manastirite
(grka crkvina),
Cimee
Srednjovjekov
na nekropola
od 9 steaka (8
ploa 1
sljemenjak
ukraen
jedan),
S.Vrtoe
Gradina
srednjovjekov
na utvrda
Bravsko polje,
B. Petrovac
Spomen muzej
Jovan Bijeli
Rimsko
nalazite
Crkvina,
Krnjeua
Rimsko
nalazite
Drenovac,
Vodenica
Rimsko
nalazite
Gradina,
Bjelajski
Vaganac
Rimsko
nalazite
Gradina-
Crkvina,
Vrtoe
Rimsko
nalazite
Smoljana 3,
Smoljana
Srednjovjekov
na nekropola
od 50 steaka
(ploa), S.
Koluni
Krenjeua
utvrda i
naselje,
Bosanski
Petrovac
ehidsko
mezarje kod
biblioteke
Skender
Kulenovi
Rimsko
nalazite
Crkvina
Voara, Janjila
Rimsko
nalazite Grad
Risovaa,
Smoljana
Rimsko
nalazite
Gradina,
Koluni-
Revenik
Rimsko
nalazite
Lijak Mala
Gradina,
Krnjeua
Rimsko
nalazite Visoki
(Crkvina),
Bravsko-
Jasenovac
ovka
srednjovjekov
na utvrda
Latinski vrh -
utvrda,
Bravsko polje,
Bosanski
Petrovac
PROSTORNA
OSNOVA

277

Lisiijak
srednjovjekov
na utvrda,
Bosanski
Petrovac
Gradska
damija
Srednja
damija
Komunalno
preduzee,
austrougarski
period
Cisterne za
sakupljanje
oborinskih
voda -
Gorinani
Crkva Sv.Petra
Apostola
Crkva
Uzenesenja
Blaene
Djevice Marije,
Krnjeua
(Vrtoe)
Zgrada doma
kulture u kojoj
je odrana I
konferencija
AF-a ul.M.Tita
br.2
Spomen kua
sjedite
Vrhovnog
taba
(ul.Omladinska
br. 2)
Kua pisca
Ahmeda
Hromada
arijska
damija
Nian Bakir
bega
Titova kua Kua slikara i
grafiara
Mersada
Berbera
Opina Buim
Nacionalni
spomenici
Stari grad
Buim
Stara
drvena
damija u
Buimu
Stara damija
u Buimu
(Lubarda)
Privremena
lista
nacionalnih
spomenika
Grad Varoka
Rijeka
Prahistorijska
gradina na
Radostovu
Lista peticija za
proglaenje
dobara
nacionalnim
spomenicima
Muzej 505
Viteke brdske
brigade
Ugroeni
spomenici
Stari grad
avnik
Stari grad
Buim
Spomenici
lokalnog
znaaja
Prahistorijsko
nalazite
Buim 1
Radostovo

prahistorijs
ka gradina,
Buim
Srednjovjekov
no nalazite
Buim 2
Srednjovjekov
no nalazite
Klisa, Varoka
Rijeka
Srednjovjekov
no nalazite
Klisa, Buim
Srednjovjekov
no nalazite
Media Brdo,
Varoka Rijeka
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina, Dobro
Selo
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina (kod
Zimonja)
Dobro Selo
Srednjovjekov
no nalazite
avnik, Dobro
Selo
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina,
Mrazovac
Turbe Izeta
Nania,
Buim
ehidsko
turbe,
Vrhovska
Opina Cazin
Nacionalni
spomenici
Kajtezovia
niani,
grobljanska
cjelina, Donja
Luka
Kua
Nurije
Pozderca
(kua
porodice
Pozderac)
Stari grad
Bijela Stijena,
Cazin
Stari grad
Cazin, sa
damijom
Kula Radetina,
prirodno
graditeljska
cjelina
Kua Ibre
Alagia,
historijska
graevina,
Cazin
Privremena
lista
nacionalnih
spomenika
Damija
trulii, Cazin
Damija u
tvravi
Peigrad, Cazin
Ostaci starog
grada Ostroca
Stari grad
Peigrad, Cazin
Lista peticija za
proglaenje
dobara
nacionalnim
spomenicima
Graditeljska
cjelina Donji
Grad Cazin,
Cazin
Stara
medresa
Demalud
in
auevi
Spomenici
lokalnog
znaaja
(anketa)
Konak iz
austrougarsko
g perioda
(zgrada
opinske
Gradski ured iz
austrougarsko
g period
(zgrada
opinske
Opinska kua
Cazin
Spomenici
lokalnog
znaaja
Prahistorijsko
nalazite
ungar,
Osredak
Prahistorijsko
nalazite
Gradina (ukin
bunar),
Miostrah
PROSTORNA
OSNOVA

278

Zgrada
Gimnazije
uprave) uprave) Stara damija
na Gnjilavcu
Prahistorijsko
nalazite
Velika Gradina
unagar
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
(Vilenjaa),
Stijena
Prahistorijsko
nalazite
Konaci,
Ostroac-
Kuduzovii
Prahistorijs
ko
nalazite
Osredak 1,
Osredak
Prahistorijsko
nalazite
Crkvenica
(Hadijino
Brdo),
Ostroac-
Kuduzovii
Prahistorijsko
nalazite
Podi-Gradi
(Mala Gradina,
Pod), Slatina-
Semanii
Prahistorijsko
nalazite Stara
Govedarica
Prahistorijsko
nalazite
Traka
Ratela,
Traka
Ratela
Antiko
nalazite
Gradina,
Stijena-
Podgredina
Antiko
nalazite
Rajinovac,
Trac
Crkvina,
Glogovac -
Kasnosrednjovj
ekovna crkva
Crkvina,
Krakaa -
Ostaci
kasnosrednjovj
ekovne crkve.
Crkvina,
Liskovac -
Nalaz antikog
doba i
kasnosrednjovj
ekovne crkve
Antiko
nalazite
Crkvina,
Liskovac
turli
srednjovjekov
ni i osmanski
grad, Cazin
Crkvina, Kudii
- Ostaci
kasnosrednjovj
ekovne crkve
Klisa, Stijena-
Podgredina -
Kasnosrednjovj
ekovna crkva
Osredaka kula
(Sv. Juraj u
Ostroakom
polju), Osredak
Crkvina,
oralii -
Kasnosrednjovj
ekovna crkva
Crkvina,
Kovaevii -
Kasnosrednjovj
ekovna crkva s
nekropolom
Crkvina,
Majetii -
Ostaci
kasnosrednjovj
ekovne crkve
Crkvina,
Miostrah -
Srednjovjekov
na crkva i
nekropola
steaka
Crkvina
(Voda
Jarnija i
crkva
Marija),
Pitaline -
Srednjovje
kovna
crkva i
nekropola
steaka
Crkvina, Polje -
Kasnosrednjovj
ekovne crkve
Crkvina,
Rujnica -
Kasnosrednjovj
ekovna crkva
Graanica,
Barska -
Kasnosrednjov
jekovni grad
Klisa -
Kasnosrednjovj
ekovna crkva
Klisa, Mutnik -
Kasnosrednjovj
ekovna crkva
Pod
(Crkvenica,
Hadijino
brdo),
Ostroac -
Ostaci
kasnosrednjovj
ekovne crkve
Trac utvrda,
srednjovjekov
ni i osmanski
grad
NOB -
Spomenik
rtvama
faistikog
terora na
Mihaljevcu
Mutnik
srednjovjekov
na i osmanska
utvrda, Cazin
NOB -
Ostroac (u
kompleksu
starog grada)
spomen ploa
Popov Jelik,
Rujnica -
Kasnosrednjovj
ekovna crkva
Crkva cara
Konstatina i
carice Jelene -
naselje Rujnica
Crkva Sv. Petra
i Pavla -
naselje Vrelo
Ostaci crkve
Sv. Marije
graene 1561.
godine u
podgrau
starog grada
Ostaci crkve
Sv. Juraja u
Ostrokom
polju
NOB -
Spomenik
palim borcima
u Trakim
Ratelama.
Hojsiev
gradac - kula,
kasnosrednjovj
ekovni grad,
Cazin
PROSTORNA
OSNOVA

279

NOB - Macini
Dolovi spomen
grobnica
Kula
Graanica,
Liskovac
Cazin
NOB -
Peigrad
spomen
kosturnica
NOB - Stijena
(dvorite
osnovne kole)
zajednika
grobnica
NOB - dvorite
kole Nurija
Pozderac
spomen bista
potpredsjednik
a AVNOJ-a.
NOB - Rujica
spomen
kosturnica-
zajednika
grobnica
NOB - oralii
(u dvoritu
osnovne kole)
spomen
grobnica
NOB - na
fasadi Zavoda
za
zapoljavanje
spomen ploa
NOB - preko
puta zgrade
Skuptine
opine obelisk
NOB - Rodna
kua Nurije
Pozderca sa
spomen
ploom
Opina Klju
Nacionalni
spomenik
Stari grad
Kamiak,
historijako
podruje
Stari grad
Klju,
graditeljsk
a cjelina
Privremena
lista
nacionalnih
spomenika
Gradska crkva
(pravoslavna)
Lista peticija za
proglaenje
dobara
nacionalnim
spomenicima
Damija na
starom Gradu
Kaburistan na
Sitnici
Turbe na
Gradu i u
Gradu
Spomenici
lokalnog
znaaja
upna crkva Porueno
turbe na izvoru
Sanice
Turbe na
Hairbai
Prahistorijsko
nalazite
Bantagia
Gradina,
Krasulje
Prahistorijsko
nalazite
Crkvena
Glavica, Gornja
Sanica
Prahistorijs
ko
nalazite
Gradina,
Kamiak
Prahistorijsko
nalazite
Gradina 1, Pei
Prahistorijsko
nalazite
Gradina, Zgon
Prahistorijsko
nalazite
Jankovia
Gradina,
Krasulje
Prahistorijsko
nalazite
Palanite
(Glavica)
Gornja Sanica
Prahistorijsko
nalazite
Pleina (nad
poljem
Pleina) Gornja
Sanica
Prahistorijsko
nalazite
Selite, Zgon
Rimsko
nalazite,
Donja Sanica
Prahistorijsko
nalazite
Gradinan2,
Pei
Prahistorijsko
nalazite
Kopjenica
Prahistorijsko
nalazite ulia
Glavica, Gornja
Sanica
Rimsko
nalazite
Dvorita,
Gornja Sanica
Rimsko
nalazite
Gradina,
Gornji Budelj
Rimsko
nalazite
Janekovia
Gradina,
Krasulje
Rimsko
nalazite -
Duboani,
lokalitet
Gromile
Rimsko
nalazite Klju
Rimsko
nalazite
Moila, Donja
Sanica
Rimsko
nalazite
Velagii 1
Nekropola od
4 steaka, D.
Sanica
Dva osamljena
steka, Gornja
Sanica
Nekropola od
4 steka,
Budelj
Nekropola od
12 steaka,
Krasulje
Rimsko
nalazite
Kopjenica 2
Nekropola od
6 steaka Pei
Nekropola od
3 steaka,
Gornja Sanica
Nekropola od
5 steaka,
Kopjenica
Nekropola od
6 steaka,
Gornji Ramii
Nekropola od
5 steaka,
Hripavac
Nekropola od
6 steaka,
Velagii
Nekropola od
50 steaka,
Humii
Nekropola
od 5
steaka,
Plamenica
Nekropola od
10 steaka D.
Sokolovo
Nekropola od
5 steaka,
Sokolovo
Nekropola od
30 steaka,
Sokolovo
Nekropola od
5 steaka,
D.Ratkovo
Nekropola od
115 steaka,
Gornje
Ratkovo
Nekropola od
13 steaka,
Klju
Nekropola
steaka -
Veleevo,
lokalitet
Lepirica
Nekropola od
25 steaka,
Duboani
Gradina kod
sela Jabukovac
i lokalitet
Sokonica -
utvreno
naselje,
Vri - utvrda,
Plamenica -
Klju
Damija u
Kamiku -
Kamiak
Atik damija -
Klju
Damija u
Kamiku -
Kamiak
Nian Duraka
Egrlia Klju
Nian Aie
Filipovi -
Klju
Nian
Mehmed bega
- Klju
PROSTORNA
OSNOVA

280

Nian sa
motivom ibrika
- Klju
Palanina
Samarije
Klju Nian bez
natpisa - Klju
enski nian uz
turbe - Klju
Nian Ahmed
bega - Klju
Nian Pade -
Klju
Nian Bekira
Filipovia -
Klju
Nian Hasana
Kukvice - Klju
Natpisi na
lokalitetu
"Hajir Bae" -
Klju
Nekropola uz
damiju - Klju
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Kamen kosa
Sanica Donja
Spomenici
i spomen
obiljeja
ehida i
rtava rata
lokalitet
Razbojna
Gornji
Budelj
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Crvena zemlja
Hripavci
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Dolina jama
Lanite
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Punovac
Lanite
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Kalabe
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Ometaljka
Bataljak
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Mramorje
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Stara damija
Husii
Kaburistan na
Sitnici
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
IP-a Klju
Spomenici
i spomen
obiljeja
ehida i
rtava rata
lokalitet
Strane
Kamiak
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
kod damije
Biljani
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
kod damije
Veleevo
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
kod damije
ljivari
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Koenjii
ljivari
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Botonjia bare
Botonjii
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
kod damije
Crnalii
Spomenici i
spomen
obiljeja
ehida i rtava
rata lokalitet
Raskre
Velagii
Opina Sanski Most
Nacionalni
spomenici
Memorijalni
kompleks
unjar
Most u
Starom
Majdanu
(Rimski
most)
Musala sa
grebljem u
Kamengradu
Stari grad
Kamengrad
Privremena
lista
nacionalnih
spomenika
Brievo Stara
Rijeka
Filijalna crkva
Hamza-begova
damija
Rimsko naselje
na uu Dabra
u Sanu
upna crkva
uznesenja
BDM
Zgrada II
zasjedanja
ZAVNOBIH-a
Tomaica
Sasina
Filijalna crkva
Luci Palanka-
crkva na
Gredaru
Stara Rijeka
upna crkva
sv. Antuna
Pustinjaka
Sasina Zupna
crkva roenja
BDM
Lista peticija za
proglaenje
dobara
nacionalnim
spomenicima
Dabarska
peina u
Donjem Dabru
Hram i
tumulus u
Splonumu
Hrustovaka
peina u Sanici
Nekropola sa
stecima u
Suhau
Nekropola
steaka Humci
Rimski lokalitet
gradina
Sastavci
Zgrada Stare
eljeznike
stanice
Ugroeni
spomenici
Stari grad
Kamengrad
Kula u Tomini Nekropola
steaka Brdari
PROSTORNA
OSNOVA

281

Spomenici
lokalnog
znaaja
Prahistorijsko
nalazite
Dabar peina,
Donji Dabar
Prahistorijs
ko
nalazite
Grad,
Budimli
Prahistorijsko
nalazite
Gradina, Donja
Tramonja
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
Eminovci
Prahistorijsko
nalazite
Gradina Kozica
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
karanovii
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
Sastavci -
Karaula
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
Tomina
Prahistorijsko
nalazite
Gradina
Trnovo
Prahistorijsko
nalazite
Otoka
Prahistorijsko
nalazite
Velika Gradina,
Dabar
Prahistorijsko
nalazite
Jelainovci
Prahistorijsko
nalazite
Gradina Usorci
Prahistorijsko
nalazite
Hrustovaa
Prahistorijsko
nalazite
Arifov grad
Prahistorijsko
nalazite
Humke
Antiko
nalazite
Crkivna Kijevci
Antiko
nalazite
Crkvina
ehovci
Antiko
nalazite
aplje
Antiko
nalazite
Glavica
Vrhpolje
Antiko
nalazite
Glavica
Mahinja,
Budimli Japra
Antiko
nalazite Grad,
Sastavci
Antiko
nalazite
Gradina, Stara
Rijeka
Antiko
nalazite
Hrustovaa
Antiko
nalazite Luka,
Stara Rijeka
Antiko
nalazite Otra
Luka
Antiko
nalazite Stari
Majdan
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina Kijevo
Antiko
nalazite
Kalaura,
Jelainovci
Antiko
nalazite
Kopriva
Antiko
nalazite Ilida,
Donja Kozica
Antiko
nalazite
Janlija
Antiko
nalazite
Jelainovci
Antiko
nalazite
Troska, Stari
Majdan
Antiko
nalazite
Zdena
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina, Donji
Dabar
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina Martin
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina
Podvidaa
Srednjovje
kovno
nalazite
Crkvina
ehovci
Srednjovjekov
no nalazite
aplje
Srednjovjekov
no nalazite
Glavica
Mahinja
Srednjovjekov
no nalazite
Gradina,
Gornja Kozica
Srednjovjekov
no nalazite
Gradina,
Sastavci
Srednjovjekov
no nalazite
Hrustovaa
Srednjovjekov
no nalazite
Zidina,
Kamengrad
Nekropola
steaka Dabar
(6 steaka)
Nekropola
steaka Kijevac
Kenjari (39
steaka)
Nekropola
steaka
Kijevac
Sanjani (6
steaka)
Damija u
Podbijeju,
Sanski
Most
Srednjovjekov
no nalazite
Gornji Dabar
Nekropola
steaka Kozica
(5 steaka)
Sanski Most -
srednjovjekov
na utvrda
Gradina
Tomina, Sanski
Most
Srednjovjekov
no nalazite
Tomina Kula
Veliki grad -
Kijevo, Sanski
Most
Nekropola
steaka Kijevac
- Pilii (26
steaka)
Stara esma u
Podbrijeu,
Sanski Most
Ilirska
nekropola,
Sanski Most
Gradska
damija,
Stari
Majdan
Rimsko naselje
na uu Dabra,
Sanski Most
Turbe u Trnovi,
Sanski Most
Turbe u
Kamengradu
Crkva
uznesenja
blaena
Djevica Marija
Stara zgrada
SO-e Sanski
Most (ul.
Banjaluka 3)
Zgrada stare
banke (Kljuka
20)
Zgrada Dom
Mladih
(Banjaluka
42)
Zgrada stanice
Narodne
milicije, Luci
Palanka
Turbe u Trnovi
Opina Velika Kladua
PROSTORNA
OSNOVA

282

Nacionalni
spomenici
Crkva svetog
Velikomuenik
a Gregorija
Damija sa
haremom
u abiima
Damija
Zagrad sa
haremom
Gradska
damija sa
haremom
Stara damija
Barake sa
haremom u
Grahovcu
Stari grad
Todorovo
(Novigrad) i
damija u
Todorovu
Tvrava
Vrnogra u
Vrnograu
Utvreni grad
Podzvizd
Damija u
Polju, Trnovi
Privremena
lista
nacionalnih
spomenika
Tvrava Velika
Kladua
Lista
peticija za
proglaenj
e dobara
nacionalni
m
spomenici
ma
Damija
Barake u
Grahovu
Hram (crkva)
Preobraenja
Gospodnjeg u
Bosanskoj
Bojni
Ugroeni
spomenici
Stari grad
Todorovo
(Novigrad) i
damija u
Todorovu
Spomenici
lokalnog
znaaja
Prahistorijsko
nalazite
Crkvina - Vrlet,
Vrnogra
Prahistorijsko
nalazite
umatac 1,
Donji umatac
Staro
pravoslavno
groblje u
kladuko-
glinikoj
gradini
Hram Svetog
Proroka Ilije u
Zboritu
Tvrava
Vrnogra u
Vrnograu
Prahistorijsko
nalazite
Kladua
Prahistorijsko
nalazite
umatica,
umatac Prahistorijsko
nalazite
Todorovo
Prahistorijsko
nalazite
Visoka Glavica,
Vejnac
Prahistorijsko
nalazite
Velika Kladua
1
Antiko
nalazite
Crkvina,
Velika
Kladua
Srednjovjekov
no nalazite
Gradina, Bojna
Srednjovjekov
no nalazite
Gradina, Mala
Kladua
Srednjovjekov
no nalazite
Gradina
Hresno
Srednjovjekov
no nalazite
Strabanica,
Podzvizd
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina,
Glinica
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina,
Kovaevii
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina,
Podzvizd
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina,
Stabanda
Srednjovjekov
no nalazite
Crkvina, V.
Kladua
Srednjovje
kovno
nalazite
Klisa,
Vrnogra
Damija u
Maloj Kladui
Damija
Vrnogra (u
starom gradu)
Pravoslavna
crkva Svetog
preobraenja
gospodnjeg,
Vrnogra
Pravoslavna
crkva Svetog
Trojice, Glinica
NOB - Spomen
obelisk u
gradskom
parku,
V.Kladua
NOB - spomen
ploe:
umatac,
Bosanska
Bojna i
Todorovo
Glinica -
srednjovjekov
ni lokalitet,
Velika Kladua Damija
Mustafa-pae,
Podzvizd
NOB - Spomen
ploa, Mala
Kladua
NOB - spomen
obelisk i
groblje: B.
Bojna, Poljice
Vrnogra,
Podzvizd,
Mehino Stanje
i Kanal
Hresno -
srednjovjekov
ni utvreni
dvor, Velika
Kladua
Mala
Kladua -
utvreno
feudalno
sredite,
utvrda,
grad,
Velika
Kladua
Kula Muje
Hrnjice
Velika Kladua
Damija u
Gradini, Velika
Kladua
PROSTORNA
OSNOVA

283

1.10. KARAKTERISTIKE RAZVOJA TURIZMA NA BAZI PRIRODNE I KULTURNO
HISTORIJSKE BATINE

Turizam, kao jedna od privrednih grana sa najbrim rastom na globalnom nivou, na podruju kao to
je Unsko sanski kanton, gdje su prirodni i stvoreni potencijalni ogromni, ima poseban znaaj, koji
polako, ali sigurno biva prepoznat i od kantonalnih, ali i od viih nivoa vlasti nae zemlje.
Nekada se turizam ove regije oslanjao tek na tranzitni i inicijalni vid turizma, to se moe pripisati
nedovoljnim ulaganjima, te openito, manjkom razvoja ovog sektora na podruju nae zemlje. Iako
takav pristup ima za posljedicu dananje stanje, gdje se u razvoju turizma mora krenuti gotovo od
samog poetka, te usmjeriti sredstva i kadar na edukaciju i stvaranje potrebne ljudskih resursa i
infrastrukturnih kapaciteta, ipak se javio jedan nus proizvod takvog pristupa resursi su u velikoj
mjeri ouvani, te se mogu bez veih potekoa i zahvata inkorporirati u budue temelje i glavne
pokretae razvoja ovog sektora.
Razmatranja o razvoju turizma, studije i planovi, opetovano su raeni za pojedine segmente i
interesne take unutar Kantona proteklih 10 ak godina. Kratki osvrti, poput Turistikog potencijala
Unsko sanskog kantona Marijane Alagi, gdje se u osnovnim crtama naglaavaju potencijali i
mogunosti razvoja turizma, kompleksne studije, kao to je Master plan razvoja turizma u NP Una,
gdje se tretira jedna vrlo sloena i restriktivna oblast turizam i razvoj u nacionalnom parku, pa i
pregledi koje daju prostorni planovi opina ili, na posljetku, informacije koje su pruene na
internetskim stranicama opina i nekih organizacija, slone su u jednom: ovaj prostor ima visok
potencijal i vrlo raznovrsnu ponudu, u kojoj se u prvi plan u pravilu stavlja PRIRODNA VRIJEDNOST I
KULTURNO HISTORIJSKO NASLIJEE.
Dosadanje izlaganje ovog dokumenta prikazalo je svo bogatstvo prirodnog naslijea, a meu njim se
istie biser i najvea vrijednost ovog kraja i ire, ljepotica Una.
Vanost rijeke Une je prepoznata najviim stepenom zatite, te je podruje koje obuhvata povrinu
od cca P = 39 ha proglaeno nacionalnim parkom i stavljeno pod zatitu drave.
U nastavku slijedi kratak pregled ocjene stanja podruja koje obuhvata NP Una, a koje je
predstavljeno kroz dokument Master plan razvoja turizma NP Una.
Zahvaljui znaajnim prirodnim vrijednostima, kao i bogatim kulturnim i historijskim naslijeem, dio
podruja sliva rijeke Une je proglaen nacionalnim parkom u kojem su definirane razliite zone
zatite. Zakon o nacionalnom parku Una predvia dvije osnovne kategorije zatite podruja: podruje
stroge i usmjerene zatite, te podruje usmjerenog razvitka. Osim zona stroge zatite prirode (IUCN
Ia i Ib), ostatak podruja u nacionalnom parku je pogodan za razvoj turistikih aktivnosti koje ne
naruavaju prirodne vrijednosti, a koje dodatno mogu doprinijeti poboljanju ivotnih uslova lokalnog
stanovnitva, kao i ostvarivanju prihoda za lokalno stanovnitvo, i za budue aktivnosti na zatiti
prirodnih i kulturnih vrijednosti Nacionalnog parka Una. Uzimajui u obzir postojee potencijale za
razvoj turizma, mogui nizak nivo utjecaja turistikih djelatnosti na prirodne vrijednosti, profitabilnost
turistikih aktivnosti te opredijeljenost javnih i privatnih subjekata na podruju nacionalnog parka
ovoj djelatnosti, i Studija izvodljivosti za Nacionalni park Una (Elektroprojekt, 2005) ocjenjuje turizam
PROSTORNA
OSNOVA

284

kao jedan od najvanijih elemenata budueg ekonomskog razvoja podruja unutar nacionalnog parka
i u njegovoj neposrednoj okolini. Razvoj turizma predstavlja prioritetni zadatak i strateko
opredjeljenje organa vlasti Unsko sanskog kantona. Kao to je navedeno u Studiji izvodljivosti,
strateko opredjeljenje regije i nacionalnog parka treba biti usmjereno ka ekoturizmu, koji kao krovni
pojam obuhvata razliite okolino prihvatljive vidove turizma, te kombinaciji odrivog i intenzivnog
turizma u irem okruenju nacionalnog parka.
Prema ovom dokumentu, podruja sa najveim potencijalom za razvoj turizma unutar NP Una su
Martin Brod, Kulen Vakuf, trbaki buk i planina Osjeenica, koji nude veoma iroku paletu moguih
aktivnosti, a sve u cilju promocije i razvitka turistike ponude.
Meutim, ve Master plan, a kasnije i Prostorni plan posebnog obiljeja NP Una, uoavaju
nedostatke, prvenstveno u pogledu postoje infrastrukture, koja je neophodna za razvoj i priliv turista:
Nedostatak adekvatne osnovne infrastrukture ima znaajne implikacije ne samo na sektor turizma,
nego i na ouvanje prirodnih i kulturnih vrijednosti u podruju, kao i normalno funkcioniranje
privrede i ivotnog standarda lokalnog stanovnitva. Kao jedan od najozbiljnijih problema, istaknut je
nedostatak kanalizacijskog sistema i sistema proiavanja otpadnih voda. Takoe je neadekvatno
rijeeno upravljanje vrstim otpadom. Sanacija ovog problema zahtjeva ulaganja javnog sektora, kao i
partnerstva sa privatnim subjektima.
Nadalje, infrastruktura za nesmetano obavljanje turistikih aktivnosti je ocijenjena neadekvatnom.
Ovi problemi se prije svega odnose na pristup turistikim atrakcijama, zatitu sigurnosti posjetitelja te
adekvatan transport posjetitelja unutar nacionalnog parka. Broj i opremljenost ugostiteljskih
objekata u postojeem stanju ne zadovoljava budue potrebe nacionalnog parka, te samim tim
zahtjeva adekvatnije planiranje, obnovu i prilagoavanje, o emu e biti govora u narednim
dijelovima ovog dokumenta.
Iako podruje obiluje lokalitetima i objektima od kulturnog i historijskog znaaja, veina takvih
lokaliteta je zaputena. Minimalnim zahvatima mogue je ouvati takve lokalitete i ukljuiti ih u
turistiku ponudu kako bi se iskoristili postojei potencijali i poveala sama atraktivnost podruja za
posjete.
Prirodne vrijednosti nisu ograniene samo na ovo iznimno znaajno podruje Nacionalnog parka Una
posmatra ima osjeaj da na svakom koraku nailazi na jedinstven i neponovljiv predio. Morfoloka
raznolikost svake opine daje mogunost razvoja veoma bogate ponude.
Ve podvrgnuti odreenom stepenu zatite, u procesu proglaenja ili, pak, predvieno za zatitu u
planskom periodu, brojni su prirodni resursi u opinama Kantona. O svemu tome je priloen i
detaljan separat, a upravo taj potencijal je osnova razvoja veoma razliitih tipova turizma Unsko
sanskog kantona.
U narednoj tabeli dat je detaljan pregled prirodnog naslijea u opinama Kantona, te je ocijenjen tip
turizma koji se javlja u tim cjelinama. Za sva kulturno historijska dobra, koja su data Separatom,
smatra se da su potencijal kulturnog, edukacijskog i historijskog turizma. Vjerski objekti imaju i
dodatni potencijal vjerskog turizma.

PROSTORNA
OSNOVA

285

TABELA 222 TIPOVI TURIZMA U ODNOSU NA PRIRODNO NASLIJEE
Tipovi turizma prema prirodnom i kulturno historijskom potencijalu pojedinog podruja u opinama
T
u
r
i
z
a
m

n
a

v
o
d
i

R
u
r
a
l
n
i

R
e
k
r
e
a
c
i
j
s
k
i

A
v
a
n
t
u
r
i
s
t
i
k
i

E
d
u
k
a
c
i
j
s
k
i

T
r
a
n
z
i
t
n
i

K
u
l
t
u
r
n
i

V
j
e
r
s
k
i

H
i
s
t
o
r
i
j
s
k
i

L
o
v
n
i

i

r
o
b
o
l
o
v
n
i

E
k
o

t
u
r
i
z
a
m

Resurs Opina
Vodotok rijeke Une i Unca na potezu od izvorita do Ripa Biha
Kestenove ume
Lovite: Baraua - Doljani
Prauma Pljeevica na planini Pljeevici (regionalni rezervat prirode)
Martin Brod, sedreno podruje Une (geoloki spomenik prirode)

Crno vrelo na rijeci Uncu kod Martin Broda

Srednja Una - zatieni krajolik (Dolina rijeke Une od Ripa do Bosanskog Novog)

Lovite: Pljeevica
Osjeenica - umsko podruje
Izvor rijeke Klokota kod Bihaa
Gata - termomineralne vode

Riborevir Kulen Vakuf - Martin Brod
Donji Buk na rijeci Uni kod Martin Broda

Tok rijeke Klokota

Riborevir Paluci, Kulen Vakuf
Milanev Buk (Veliki slap) na rijeci Uni kod Martin Broda

Mrjestilite Klokot (Riz-Krajina)

Srednji Buk na rijeci Uni kod Martin Broda

Ribogojilite Martin Brod (Riz-Krajina) salmonidi

trbaki Buk na rijeci Uni kod Kestenovca, Martin Brod

Riborevir Klisa - Celija, Kulen Vakuf
Peina kod Martin Broda
Slapovi u Ripu

Jalaki Buk na rijeci Uni kod Martin Broda

PROSTORNA
OSNOVA

286

T
u
r
i
z
a
m

n
a

v
o
d
i

R
u
r
a
l
n
i

R
e
k
r
e
a
c
i
j
s
k
i

A
v
a
n
t
u
r
i
s
t
i
k
i

E
d
u
k
a
c
i
j
s
k
i

T
r
a
n
z
i
t
n
i

K
u
l
t
u
r
n
i

V
j
e
r
s
k
i

H
i
s
t
o
r
i
j
s
k
i

L
o
v
n
i

i

r
o
b
o
l
o
v
n
i

E
k
o

t
u
r
i
z
a
m

Resurs Opina
Dvoslap na rijeci Uni

Troslap na rijeci Uni

Slap na Uncu kod ua u Unu

Izvor rijeke Ostrovice, Kulen Vakuf

Praumsko podruje "Lom" u Klekovaa planini Bosanski Petrovac
Meina peina
Grme - zatieni krajolik
Praumski rezervat na planini Osjeenica
Budina (Bunina) jama
Praumski rezervat Crni vrh na planini Grme

Peina Ledenica
Srednja Una - zatieni krajolik Bosanska Krupa
Kestenove ume
Riborevir: Krunica (lipljen i pastrmka)
Sujnovac - umsko podruje
Krunika peina
Grme - zatieni krajolik
Riborevir: Una (mladica)
Vukovac - umsko podruje

Izvor rijeke Krunice
Suvajsko meugorje - zatieni krajolik
Crno jezero

Riborevir: Jezero Pecka (aran)
Halkia slap na rijeci Uni

Jezero Pecka u naselju Ljusina

Mrjestilite Krunica (Eko-riba Krunica)

PROSTORNA
OSNOVA

287

T
u
r
i
z
a
m

n
a

v
o
d
i

R
u
r
a
l
n
i

R
e
k
r
e
a
c
i
j
s
k
i

A
v
a
n
t
u
r
i
s
t
i
k
i

E
d
u
k
a
c
i
j
s
k
i

T
r
a
n
z
i
t
n
i

K
u
l
t
u
r
n
i

V
j
e
r
s
k
i

H
i
s
t
o
r
i
j
s
k
i

L
o
v
n
i

i

r
o
b
o
l
o
v
n
i

E
k
o

t
u
r
i
z
a
m

Resurs Opina
Manda slap

Otoki slap

Svetinja - izvor (hidro-geoloki fenomen) Buim
Hrast kitnjak (Quercus petraea Lioebl - Jelovski potok)
Lovite: Dobro selo
Jelovski potok

Dobro Selo - podruje zatienog krajolika
Buimsko jezero

Rijeka Korana
Cazin
Ponor kod Peigrada

Traka Ratela - termalni izvor

Jusina peina (zaseok Tahirovii)

Radetina peina

Rijeka Sanica - zatieni krajolik Klju
Jama Zveketua
Rijeka Koranica

Jama Jezero
Peina Ledenac
Rijeka Sana - zatieni krajolik

Jabukovako jezero

Jezero Sanica (gornja) na vrelu Koranice

Ribogojilite Zdena (Riz-Krajina) salmonidi Sanski Most
Praumski rezervat Bobija na planini Grme

Peina Hrtustovaa, kod Vrhpolja
Izvor Zdena

Riborevir: Laite
PROSTORNA
OSNOVA

288

T
u
r
i
z
a
m

n
a

v
o
d
i

R
u
r
a
l
n
i

R
e
k
r
e
a
c
i
j
s
k
i

A
v
a
n
t
u
r
i
s
t
i
k
i

E
d
u
k
a
c
i
j
s
k
i

T
r
a
n
z
i
t
n
i

K
u
l
t
u
r
n
i

V
j
e
r
s
k
i

H
i
s
t
o
r
i
j
s
k
i

L
o
v
n
i

i

r
o
b
o
l
o
v
n
i

E
k
o

t
u
r
i
z
a
m

Resurs Opina
Praumski rezervat u Malovia dolu na planini Grme

Dabarska peina
Sanska Ilida - termalne i termomineralne vode

Vodopad Bliha kod Fajtovca

ovjeija ribica - peina Dabar
umski kompleks u Bukovlju Velika Kladua
Peina Hukavica
uma Kajtezovac
Peina u Podzvizdu
uma Mrtva
Peina u Kudiima
uma Kestenje
Peina u Rajnovcu
uma Kapan
uma Vrnograka glavica

PROSTORNA
OSNOVA

289

1.11. STRATEKA PROCJENA UTICAJA NA OKOLI (SEA)

Direktiva EU 2001/42/EU je okvirni zakon, koji ima za svrhu pobrinuti se da su uticaji na okoli
pojedinih planova i programa utvreni i ocijenjeni tokom njihove primjene i prije njihovog usvajanja.
Iako naa zemlja jo nije postala lanica EU, usklaivanje i provoenje zakona, kao i planiranje koje se
povinuje tim odredbama i prema prostoru se odnosi sa neizostavnom brigom i minimiziranjem
moguih i postojeih tetnih uticaja, je jedan od validnih puteva pribliavanja nae zemlje evropskoj
porodici zemalja. Stoga se i u naoj metodologiji za izradu planskih dokumenata, strateka procjena
uticaja na okoli stavlja kao neizostavan dio.
Strateka procjena uticaja na okoli (SEA), se odnosi na vjerovatne okoline uticaje odreenih
planova i programa, to za cilj ima smanjenje tetnih uticaja na okoli razvojnih aktivnosti, a
obuhvata:
Stepen do kojeg planirane mjere mogu uticati ili poboljati stanje okolia
Procjenu tete po okoli i stanovnitvo, a u sluaju neprovoenja planiranih mjera
Procjenu ostvarenih uslova za uvoenmje planiranih mjera
Procjenu mogunosti nadlenih organa za provoenje planiranih mjera
Primjena SEA e pomae planerima, ali i organima nadlenim za provoenje planova, da se sa
tradicionalnog preorjentie na odrivo planiranje prostora, to ima uticaja na izbjegavanje prostornih
i meusektorskih konflikata.
U postojeoj metodologiji za izradu planskih dokumenata, SEA se posmatra kao sastavni dio snimka
postojeeg stanja Prostorne osnove. Meutim, nemogue je posmatrati uticaje na okoli samo kroz
postojee stvorene i prirodne uslove, a bez planiranih zahvata, objekata i graevina. Stoga e se u
ovoj procjeni, pored uticaja od strane postojeih uslova, kao posebna stavka tretirati i uticaji od
moguih, planiranih, konceptualnih zahvata, koji e se dati osnovnom koncepcijom razvoja Prostorne
osnove Prostornog plana Unsko sanskog kantona.
Obzirom na provedene analize stanja na podruju Unsko sanskog kantona, to je stvorilo opu sliku
stanja ivotne sredine, a kroz pojedine segmente posmatranja, njihove korelacije i meusobne
uticaje, mogue je odgovoriti na pitanja koja postavlja strateka procjena uticaja na okoli.
Elementi prostora kroz koje moemo posmatrati nivo uticaja, jesu:
Voda,
Tlo,
Zrak
Flora i fauna,
Biodiverzitet,
Klimatski faktori,
Pejza,
Materijalna dobra,
Stanovnitvo,
PROSTORNA
OSNOVA

290

Njihovim meusobnim preklapanjem, tj., preklapanjem podloga, te analizom uticaja:
Infrastrukture,
Privrede,
Ekploatacija,
Odlagalita,
ocjenjujemo u kojoj mjeri na njih utiu ti sistemi.
1.11.1. VODE
Unsko sanski kanton je veoma bogat vodom. Najvaniji vodotoci su oni I kategorije, prije svega,
rijeka Una, potom Sana, Sanica i Unac.
Preklapanjem podloga i podataka o rasprostranjenosti stanovnitva i djelatnosti koje se javljaju kao
pratea funkcija, vidljivo je da veliki broj naselja, privrednih kapaciteta i infrastrukture uope, se
smjeta u blizini rijenih tokova, to stvara pritisak na okoli.
Produkcija otpadnih voda na podruju Kantona je dosta mala u poreenju sa drugim podrujima u
Bosni i Hercegovini. Prema podacima od prije 1990. godine sve otpadne vode sa podruja Kantona
davale su ukupno 0,28% od ukupnog toksikog zagaenja u BiH.
Dananja situacija je znatno izmijenjena usljed prestanka rada veeg broja tvornica, ali i pojedinih
postrojenja za preiavanje tvornikih otpadnih voda, to moe imati utjecaja na poveanje stepena
zagaenosti.
Stanovnitvo ruralnih podruja koje nije obuhvaeno kanalizacionim sistemom, otpadne vode isputa
najee u septike jame koje nisu propisno izvedene. Mnogi industrijski pogoni na podruju Kantona
svoje otpadne vode bez tretmana ili sa nedovoljnim stupnjem preiavanja direktno isputaju u
vodotoke. Direktno isputanje otpadnih voda u vodotoke je, zapravo, i najvei problem u podruju
politike upravljanja vodama Unsko sanskog kantona
115
, te se proteklih nekoliko godina stavlja veliki
naglasak na rjeavanje ovog stanja, kroz stvaranje potrebnih uslova za izgradnju preistaa otpadnih
voda u svim opinama Kanotna. Na podruju opina Biha, Buim i Cazin, pokrenut je i proces
izgradnje decentraliziranih sistema upravljanja otpadnim vodama, kroz primjenu biolokih metoda
koje su ekoloki prihvatljive i ne unitavaju okoli.
Na 7 hidrometeorolokih stanica se periodino vri ispitivanje kvalitete povrinskih vodotoka. Analiza
se provodi na osnovu pet parametara etiri puta godinje, ali ne postoje sumarni godinji podaci.
Ribolovna udruenja provode analizu kvalitete povrinskih voda svake dvije godine. Procjenjuje se da
je veina povrinskih vodotoka I., odnosno II. kategorije kvalitete.
Javna komunalna poduzea na nivou opina obavljaju djelatnosti zahvaanja, proiavanja i
distribucije pitke vode, te poslove zbrinjavanja otpadnih voda.
116

115
Isjeak iz Strategije razvoja Unsko sanskog kantona Strategija razvoja komunalnih djelatnosti, Prijedlog,
strana 15.
116
Isjeak iz Strategije razvoja Unsko sanskog kantona Strategija razvoja komunalnih djelatnosti, Prijedlog,
strana 15.
PROSTORNA
OSNOVA

291

Industrijska postrojenja u Kantonu nemaju adekvatne sisteme za preiavanje otpadnih voda, pa se
te vode u gotovo nepromijenjenom sastavu isputaju u vodotoke, to ih ini potencijalnim
zagaivaima.
Postrojenja koja u svom proizvodnom procesu koriste vodu, ali i oneiuju vodu, jesu prvenstveno
postrojenja prehrambene industrije.

Naravno, prehrambena industrija nije jedini potencijalni zagaiva: tu su i kemijska industrija,
elektroindustrija, pa i drvna i graevinska industrija, koje stvaraju pritiske na okoli.
Bosanska Krupa MS - ALEM doo Prerada mesa i mesnih preraevina
Jezerka Milex Mljekara
Eko riba Krunica doo Ribogojilite, bazen rastilita i
matinjaka
Kanturi Irfan Klaonica
Irfet Kanuri Klaonica
Cazin itoprerada AD doo Mlin
Hrba Rasim Fatima Keranovi Klaonica
Hrba Husnija Klaonica
Salki Hamdija Ribnjak
Huremagi Cazin doo Klaonica
Sanski Most Milk san doo Proizvodnja mlijeka i ostalih mlijenih
proizvoda
apljanka doo Prerada mlijeka i proizvodnja mlijenih
proizvoda
Agri San Uzgoj usjeva i stoke (mjeovita
proizvodnja)
Terra Sana Poljoprivredna zadruga
Euro Koka Uzgoj pilia
Vona Oaza Uzgoj voa
Peradarstvo Halilovi Uzgoj koka nosilja i jaja
SZR Mesnica Alma Tali Klaonica
ZR Mesnica Bego Klaonica
Velika Kladua Agrokomerc dd Prehrambena industrija
Kolmix doo Proizvodnja zaina i dodataka jelima
Meso Kasumovi Klaonica
Biha Meggle Mljekara doo Proizvodnja mlijaka i mlijenih
proizvoda
Bihaka pivovara Svijetlo pivo, sokovi, mineralna voda,
ledeni ajevi
Poljo prom doo Konzumni krompir, itarice i sadnice
RizKrajina doo Uzgoj svjee pasrmke
Riz Krajina doo Pogon za uzgoj ribe, ribogojilite i
mrijestilite
Obrt Korajac Klaonica, prerada i konzumiranje mesa
Klju Sanika pastrmka doo Uzgoj ribe
TR Mesnica Eso Klaonica
Draganovi komerc doo Klaonica
Agropar doo Klaonica
Bosanski Petrovac Opta zadruga Vrtoe Klaonica
TABELA 223 ONEIIVAI U PRIVREDI
PROSTORNA
OSNOVA

292

Oneienje se vodnim tokovima moe prenositi na mnogo vee udaljenosti od inicijalnog izvora
zagaenja, a uestalost i trajanje su esto kontantni. Pored direktnog uticaja na okoli, prisutan je i
sekundarni proces oneienja. Naime, kroz procese kruenja materije u prirodi, zagaujue tvari
dospijevaju u tlo i zrak, to e djelovati na cjelokupan ekosistem.
Stoga, u planskom periodu se oekuje izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda na svim
industrijskim postrojenjima, koja mogu biti potencijalni zagaivai, to treba uvijek ocijeniti na
osnovu Procjena uticaja na okoli, koje treba izraditi kako bi se dobila analiza vjerovatnih uticaja
odreenih projekata na ekosisteme, ljudsko zdravlje i promjene prirode.
Takoe, kako je to i naglaeno u segmentu vodosnabdjevanja, u planskom periodu se oekuje
izgradnja postrojenja za preiavanje u svim naseljima koja imaju vie od 2 000 stanovnika, te u
nekoliko naselja sa manjim brojem stanovnika, a koja svojim poloajem mogu uticati na okoli
(naselja u okviru NP Una).
Osim industrijskih postrojenja, djelatnosti vezane za poljoprivredu takoe predstavljaju potencijalnu
opasnost po vode i floru i faunu, zbog upotrebe invazivnih sredstava, poput mineralnih gnojiva,
pesticida i herbicida. Ipak, rijeke Unsko sanskog kantona imaju znatnu sposobnost autopurifikacije,
zbog geolokog supstrata svojih korita, ime se jo uvijek zadrava propisani kvalitet voda.
Kako je i u samom uvodu naglaeno, pored stanovnitva i industrije, optereenje po vodotoke i
izvorita stvaraju i infrastrukturni sistemi, ponajvie saobraaj.
Planerska praksa u prolosti je potencirala izgradnju saobraajnica, posebno jakih saobraajnih
pravca uz rijene tokove, jer je to ujedno bio i najjednostavniji nain projektovanja i izvoenja tih
sloenih struktura. Meutim, tada se nije razmiljalo o uticaju koji e saobraaj, tj., frekvencija vozila,
koji su izvor zagaenja, buke i vibracija, imati na vodotoke, ivi svijet, pa i stanovnitvo, koje se uvijek
poinje intenzivno naseljavati u gravitirajuim podrujima saobraajnih pravaca.
Stoga danas magistralne saobraajnice Kantona su u najveoj mjeri smjetene uz rijeke Unu i Sanu,
unato prekrasnom pogledu na ove rijeke, vre uticaj i na vodna dobra, ali i na cjelokupnu floru i
faunu u kontaktnom pojasu. Samo od nekih zagaivaa su teki metali, cijanidi, organski zagaivai,
kao fenoli, PAH ovi, mineralna ulja, masti itd.
Kontaminacija se ne zaustavlja na rijekama, ve se rasprostire na mnogo ire udaljenosti, ulazi u tlo,
zrak, te dugorono, moe se rei i trajno, oneiuje ivotnu sredinu.
U planskom periodu, a kroz iznalaenje naina zatite, kao to su sadnja biljaka u kontaktnom pojasu,
koje e sluiti kao purifikatori, potom, kroz donoenje provedbi koje e obavezivati na upotrebu
goriva koja imaju manji postotak zagaujuim materija (zabrane upotrebe lo ulja), ugradnju filtera
itd., mogu se poboljati uslovi koji vladaju u tim zonama.
Goriva, posebice kruta goriva, koja su i primat u sistemima zagrijavanja domainstava Unsko
sanskog kantona, kroz eliminaciju vrlo toksinih otpadnih materija, a koje u ruralnim naseljima
najee dospijevaju u vodotoke, takoe su jedan od faktora uticaja na okoli. Edukacija stanovnitva
o tetnim posljedicama takvog tretmana, jedini je nain za promjenu trenutnog stanja.
PROSTORNA
OSNOVA

293

Pored svih navedenih faktora uticaja na okoli, sama priroda je esto destruktivna prema sebi, a u
podruju kao to je Unsko sanski kanton, gdje se veina vodotoka moe okarakterisati kao bujini,
dolazi do erozije korita rijenih tokova, a potom i do nanosa pijeska i mulja, koji moe oteati protok
voda, te u konanici dovesti i do poplava, to je esta pojava na ovom podruju. Ako se takvi prirodni
uslovi dodatno opterete svim ve navedenim potencijalnim problemima po vodotoke Kantona, onda
stanje postaje oteano, uticaji mnogo iri, kako geografski, tako i strukturno, te u konanici djeluju na
veoma veliki broj ljudi.
U planskom periodu vrlo je vano provesti mjere zatite i odbrane od poplava, kroz regulaciju rijenih
tokova, tamo gdje je to neophodno, smanjenje faktora koji dovode do erozije tla, zagaenja, anulirati
bespravnu gradnju, posebice u rijenim pojasevima. U poljoprivrednoj proizvodnji koritenje
invazivnih tehnologija i proizvoda ne smije biti standard, ve se treba teiti zdravom i ekoloki
prihvatljivom tretmanu zemljita, koje je u direktnoj korelaciji sa vodnim tijelima.
Stanje u pojedinim opinama Kantona je razliito, ali ga u pravilu karakterite nedovoljna briga o
okoliu i nepostojanje adekvatnih sistema monitoringa.
Stanje vodnih resursa opine Biha, u pogledu kvaliteta povrinskih voda, uglavnom je u domenu
voda I klase, to je zakljueno na osnovu istraivanja koje provodi Univerzitet u Bihau. U vrijeme
niih vodostaja i velikih padavina, moe doi do kratkotrajnih promjena u kvalitetu, zamuenosti i
prisutnosti amonijaka ili organskih tvari. Vodosnabdjevanje stanovnika se vri sa nekoliko izvorita,
gdje je najugroenije izvorite Klokot, jer je dokazana direktna veza podzemnih voda izvorita sa
slivnim podrujem susjedne Republike Hrvatske, gdje otpadne vode Korenice i NP Plitvice
predstavljaju potencijalni rizik za kvalitet izvorita Klokot. U studiji koju je uradio GEOTEST Brno
navodi se da nesanitarna deponija Gorjevac Krukovaa ima znaajan uticaj na pogoranje kvaliteta
vode na izvoritima u naselju Praijak, MZ Ripa i da bi ju trebalo to prije sanirati i zatvoriti, jer je
uraena kao nesanitarna i sve procijedne vode iz tijela deponije zavravaju u podzemnim vodama
koje se dreniraju prema pomenutim izvoritima.
117

U opini Bosanska Krupa, problem je izraen u pogledu odvodnje otpadnih voda, jer ruralna podruja
nemaju rijeen kanalizacioni sistem, ve se otpadna voda izlijeva u septike jame ili direktno u
zemljite i vodotoke. Bespravna gradnja u obalnom pojasu mijenja reim vodotoka, pa se vode
nerijetlo izlijevaju iz korita. Pojedina industrijska postrojenja imaju tehnologiju za primarno
preiavanje otpadnih voda, ali ne postoje tani podaci o kojim se postrojenjima radi.
118

Opina Bosanski Petrovac, zbog svoje geoloke podloge, nije bogata vodom kao druge opine Unsko
sanskog kantona, ali to ne umanjuje problematiku vezanu za vode i stanje okolia opine. U
Bosanskom Petrovcu ne postoji ureaj za preiavanje otpadnih voda, a odreen broj kvalitativnih i
kvantitativnih paramerata govore u prilog injenici da je zagaenje voda na podruju opine kljuni
ekoloki problem, koji predstavlja rizik za zdravlje stanovnitva i kvalitet ivotne sredine.
119

Uspostavljanje efikasnog sistema zatite kvaliteta voda u vodotocima na prostoru opine Buim
podrazumjeva dosljedno provoenje tehnikih mjera zatite, a to opet znai izgradnju odgovarajuih
kanalizacionih sistema za prikupljanje otpadnih voda i postrojenja za tretman otpadnih voda prije

117
Strateki plan razvoja opine Biha, Nacrt, str.79
118
LEAP opine Bosanska Krupa, str.18
119
LEAP opine Bosanski Petrovac, str.18
PROSTORNA
OSNOVA

294

njihovog isputanja u recipijent. To se u svakom sluaju odnosi na vodotoke ili dionice vodotoka koji
su izloeni antropogenim pritiscima u formi otpadnih i tetnih materija koje se nalaze u sastavu
upotrijebljenih voda i danas se koriste kao prijemnici otpadnih voda stanovnitva i privrede i to bez
ikakvog prethodnog preiavanja.
U opini Buim, potrebno je isputanje tetnih materija u vodu dovesti na to nii nivo, u granicama
maksimalnih tehnoloko-tehnikih i ekonomskih mogunosti. Time bi se obezbjedilo da je voda ista
onoliko koliko je to najvie mogue, a ne onoliko zagaena koliko to doputaju norme o kvalitetu
vode recipijenta. Posebno je ovaj princip vaan kada se radi o izgradnji novih proizvodnih objekata, o
promjeni namjene (naina koritenja) neke povrine, uvoenje novih proizvodnih tehnologija i slino.
Propisani kvalitet voda vodotoka na podruju opine Buim odreen je vaeom Uredbom o
klasifikaciji voda i voda obalnog mora Jugoslavije u granicama SR Bosne i Hercegovine preuzetom iz
legislative ex Jugoslavije i on je za sve vodotoke II kategorije na podruju Opine.
120

U opini Cazin, pored injenice da postoje dostatne zalihe pitke vode i da je vodosnabdjevanje jako
dobro razvijeno, sa ak 95% pokrivenosti domainstava opine, problem su ogromni gubici u
vodovodnoj mrei, nerijeeno prikupljanje otpadnih voda, te neuspostavljanje zatitnih zona
izvorita. Pored toga, kanalizaciona mrea pokriva tek ui dio grada Cazina, ali je i ona zastarjela, te
nedovoljno dimenzionirana. Prisutan je rastui problem kvaliteta vode, koji je uzorkovan
neorganizovanim isputanjem otpadnih voda. Takoe, na svim vodovodima se ne provodi nadzor nad
kvalitetom vode za pie.
U obuhvatu izvorita Vignjevii nalazi se rasadnik, i to u Ib zatitnoj zoni, ija upotreba mineralnih
ubriva moe vriti ogroman negativni uticaj na kvalitet vode za pie. U obuhvatu izvorita Tahirovii
se nalaze kamenolom, betonara i asfaltna baza. U obuhvatu izvorita Mutnik, nalazi se vei broj
naselja, koja ugroavaju kvalitet vode izvorita. Dodatnu opasnost predstavlja upotreba herbicida i
pesticida na poljoprivrednim zemljitima koja se nalaze u zonama sanitarne zatite izvorita.
U pogledu tretmana otpadnih voda, septike jame najee nisu izvedene prema propisima, nisu
vodonepropusne, a ne postoji niti lokacija za odlaganje sadraja septikih jama nakon ispumpavanja.
Svemu ovome ne ide u prilog niti niska svijest graana o vanosti ekolokog pristupa
vodosnabdjevanju i tretmanu otpada.
121

U opini Klju, najznaajniji zagaivai su otpadne i kanalizacione vode naselja Klju i Sanica, to je
posljedica nedovrenih kanalizacionih sistema i nepostojanja kolektora sa preistaima.
U opini Sanski Most, stanje vodosnabdjevanja je zadovoljavajue, ali se treba raditi na kontroli
zatitnih zona izvorita i monitoringu kvaliteta vode za pie. Tretman otpadnih voda, kao i u drugim
opinama Kantona, mora biti upotpunjen postrojenjem za preiavanje otpadnih voda. Sanski Most,
kao opina veoma bogata vodom, gdje se planiraju i sadraji koji u prvi plan stavljaju iskoritenje tog
prirodnog resursa, mora uloiti maksimalan napor da se kvalitet vode odri na zadovoljavajuem
nivou, te da ostane prepoznatljiv znak ovog kraja. Kompleksi ljeilita, za koje postoje realni uslovi
razvoja i irenja, trebaju koristiti vodne resurse, te vriti tretman otpadnih voda na veoma visokom
tehnolokom nivou, gdje prirodni uslovi ne smiju biti dovedeni u pitanje. Meutim, najvei problem

120
Prostorni plan opine Buim, 2008 2028. godine, str.42
121
LEAP opine Cazin, str.13
PROSTORNA
OSNOVA

295

predstavlja lokacija gradske deponije, na samoj ivici sliva izvorota Zdena, to predstavlja izuzetnu
opasnost, ne samo po vode, ve i po zrak i tlo, zbog neadekvatnog zbrinjavanja otpada na ovoj
deponiji.
122

Znaajnu ulogu na stanje i promjene stanja voda, kako povrinskih tako i podzemnih, u Opini Velika
Kladua imaju otpadne vode kao posljedica nepotpune pokrivenosti kanalizacijskog sistema,tako da
se otpadne vode direktno ulijevaju u rijeku Glinu, Grobarsku i Kladunicu bez prethodnog
proiavanja. Ova pojava je jedan od goruih problema i usljed promjene ekolokog stanja voda
(promjena kemijsko-fizikalne kvalitete) direktno je ugroena flora i fauna koja je sastavni dio vodenih
tokova. tetan utjecaj ulijevanja kanalizacije u vodotoke nije jedini sluaj oneienja voda. U
prigradskim naseljima iz septika otpadna voda ili se direktno izlijeva na povrinu kroz porozne stijene
ili pukotinskom poroznou direktno zagauju podzemne vode kojih je na podruju opine Velika
Kladua veoma mnogo, kao i to su brojni izvori pitke vode na koji tetno djeluju otpadne vode
kanalizacijskog porijekla. Uticaj ljudskih aktivnosti na stanje povrinskih i podzemnih voda vri
znaajan pritisak na vodene akumulacije i promjenu ekolokog stanja ovih voda od dobrog do loeg ili
vrlo loeg stanja. Zagaenja voda su prisutna, a procjenu koliine zagaenja nije mogue dati, budui
da nema podataka o monitoringu i stvarnom stanju zagaenosti voda. Potencijalni zagaivai su
benzinske pumpe, autopraonice, automehaniarske radionice i druga privredna postrojenja koja
nemaju ureaje za proiavanje niti ispunjavaju zakonske obaveze kontrole isputene vode
Na prostoru opine Velika Kladua nije rijeeno pitanje komunalnih i industrijskih otpadnih voda.
Zbog nedostatka kanalizacijskog sistema, neproiavanjem otpadnih voda, curenjem iz starih cijevi i
loeg odravanja septikih jama, dolazi do zagaenja vodotoka, zemljita i podzemnih voda.
Djelomino je rijeeno pitanje otpadnih i fekalnih voda ueg urbanog dijela grada, koje ima staru i
dotrajalu kanalizacijsku mreu. Zbog starosti kanalizacionog sistema, curenja se dogaaju unutar i
izvan cijevi. Za otpadne vode, recipijent je rijeka Grabarska koja se zatim uem rijeke Kladunice
ulijeva u rijeku Glinu, koja je prirodna granica s Hrvatskom. Zbog toga je opina pokrenula projekt
izgradnje kanalizacijskog sistema.
Odvoenje i proiavanje otpadnih voda predstavlja jedan od najveih ekolokih problema opine
Velika Kladua. S obzirom da su kapaciteti za razvoj industrije, a naroito prehrambene, zaista veliki,
ovaj problem predstavlja prioritet.
123

1.11.2. ZRAK
Sagorijevanje vrstih i tenih goriva, najznaajniji je faktor zagaenja zraka. Takav zrak, svojim
hemijskim i drugim materijama, utie na degradaciju biljnog svijeta, posebno na podruju opina koje
su izloene takvom zraku dui vremenski period.
Kvalitet zraka ovisi o artificijelnim, antropoloki uzrokovanim faktorima, te o prirodnim
karakteristikama podruja, tj., reljefa. Primjerice, u kotlinama, gdje je strujanje zranih masa
usporeno i oteano, kontaminacija zraka e se sporije izmjenjivati i mijeati sa istim zranim
masama.
Kvalitet zraka se definie normativima o graninim vrijednostima zagaenja zraka.

122
Leap opine Sanski Most, str.25
123
Strategija razvoja opine Velika Kladua, str.74
PROSTORNA
OSNOVA

296

U Unsko sanskom kantonu ne postoje stanice za mjerenje kvaliteta zraka, to oteava procjenu
ugroenosti ovog resursa. Stoga se, kao relevantne, uzimaju procjene ranjivost zraka, kao dijela
prirode, a koje su date u okviru Studije ranjivosti FBiH, te podataka koje daje EIONET (European
Environment Information and Observation Network), za podruje Evrope.
Najopasniji polutanti su duikovi oksidi (NO
x
) i sumporov oksid (SO
2
), te vrste estice.
Ugljenmonoksid je veoma otrovan gas, a nastaje prilikom nepotpunog sagorijevanja fosilnih goriva.
Emisije ugljenmonoksida potiu uglavnom od saobraaja.
Emisije sumpordioksida drastino su vee u zimskom nego u ljetnom periodu, zbog sagorijevanja
fosilnih goriva iz saobraaja i zagrijavanja prostora. Emitovane kisele supstance kao to su SO
2
, NO
2

padaju na povrinu zemlje i povrinskih voda (kisele kie) gdje uzrokuju zakieljavanje sredine. Efekti
acidifikacije odraavaju se na vodene organizme, biljke-preko zemljita i ljude zbog konzumiranja
povrinske ili podzemne vode koje esto imaju neprimjeren pH i poveanu koncentraciju metala.
Mjerne vrijednosti su uporeivane sa graninim vrijednostima, koje su definisane Pravilnikom o
graninim vrijednostima kvaliteta zraka (Sl.novine FBiH, broj 12/05), te iznose:
TABELA 224 GRANINE VRIJEDNOSTI KVALITETA ZRAKA
Zagaujua materija Period
uzorkovanja
Prosjena godinja vrijednost (g/m
3
) Visoka vrijednost (g/m
3
)
SO
2
1 h 90 500
124

SO
2
24 h 90 240
125

NO
2
1 h 60 300
126

NO
2
24 h 60 140
127

L 10 24 h 50 100
128

UL 24 h 150 350
129

Dim 24 h 30 60
130

CO 8 h 10 000

Kako se navodi u Isjeku iz Strategije razvoja Unsko sanskog kantona, Strategija razvoja komunalnih
djelatnosti Prijedlog, str.16., od stacionarnih izvora oneienja zraka vano je spomenuti
sumpordioksid iz industrijskih postrojenja, koji je bio i glavni izvor oneienja zraka i u prijeratnom
periodu. U opini Biha su u tom periodu i vrena mjerenja sumpordioksida, ali stagnacijom i
zatvaranjem postrojenja, koncentracija ovog jedinjenja je izuzetno smanjena.
Zavod za javno zdravstvo Unsko sanskog kantona provodi mikrobioloka ispitivanja zraka u
preduzeima ija je djelatnost vezana za proizvodnju medicinskih materijala.

124
Ne smije biti prekoraena vie od 24 puta u kalendarskoj godini
125
126
127
128
Ibidem
129
Ibidem
130
Ibidem
PROSTORNA
OSNOVA

297

Ipak, oekivano, najvei zagaivai i dalje dolaze od strane domainstava koja se grije na kruta goriva,
ali i prema procjenama, na kvalitet zraka utiu i brojni kamenolomi u Unsko sanskom kantonu,
putem emisije praine, koja je nusprodukt njihovih aktivnosti. Takoer, problem predstavlja i veliki
broj ilegalnih deponija, koje predstavljaju prijetnju za cijeli ekosistem.
Deponije su posebno opasne po okoli, ne samo zbog odlaganja otpada na neadekvatan nain, ve i
zbog injenice da esto dolazi do samozapaljenja ovih odlagalita, a zbog plinova koji se razvijaju
raspadanem materija, prilikom ega toksini odlaze u zrak i prenose se na veoma velike udaljenosti.
Putem zranih masa, dospijevaju i u atmosferu, gdje se vraaju na tlo i vodu u vidu kontaminiranih
kia.
U planskom periodu, od krucijalne vanosti je uspostavljanje regionalne deponije otpada, gdje e se
otpad tretirati na pravilan nain, te e se pritisak ovog sektora na okoli znaajno smanjiti.
Kontaminacija zraka dolazi i od stalnih i povremenih izvora buke i vibracija. To su prvenstveno
saobraaj i podruja na kojima se vri eksploatacija mineralnih sirovina, a uslijed primjenjivanih
tehnologija eksploatacije.
Za sve zahvate i objekte, koji u bitnoj mjeri mogu utjecati na kvalitet zraka, tj., uticati na okoli u tom
segmentu, potrebno je izraivati Procjene uticaja na okoli od pojedih projekata, gdje e se jasnije
utvrditi mjere i naini zatite okolia, u odnosu na konkretan izvor zagaenja.
Stanje u opinama karakterie zajedniko nepostojanje sistema monitoringa. Pored gore navedenih
problema, koji se tiu zagrijavanja domainstava na kruta goriva, ispunih plinova iz saobraaja,
emisije plinova sa ilegalnih deponija otpada, u pojedinim opinama se kvalitet zraka naruava
postojeim ili nekadanjim industrijskim pogonima.
U analizi emisije odlagalinih plinova iz komunalnog otpada u opini Biha, rezultati govore da
komunalni otpad, kao segment u sveopoj analizi emisije CO
2
, ne smije se zanemariti. Odlagalini plin
ima negativan uinak na atmosferu, ljudi i okoli, a oituje se u pojaavanju efekta staklenika,
poveanoj opasnosti za zdravlje ljudi, te poveanoj opasnosti od poara i eksplozija na odlagalitu i
njegovoj neposrednoj blizini.
131

Ptencijalni zagaivai zraka u opini Biha su privredni subjekti BiraRobot d.d.Biha, Meggle
Mljekara d.o.o.Biha, Bihaka pivovara d.d, koje u svojim loitima za zagrijavanje koriste fosilna
goriva (ugljen, tena goriva). Emisije SO
2
i No
x
nastaju pri proizvodnji toplotne energije (kuna loita
itehnoloka postrojenja) i predstavljaju najvei dio ukupne emisije.
U opini Bosanska Krupa, potencijalnu opasnost po kvalitet zraka predstavlja i prekomjerna sjea
uma, jer se na taj nain smanjuje apsorpcija staklenikih plinova, to doprinosi staklenikom efektu i
dovodi neposredno do klimatskih promjena.
Na kvalitet zraka u opini Velika Kladua, posebno za vjetrovitih dana, utie staklena vuna azbest,
koja je ostala na devastiranim krovnim konstrukcijama hala firme Agrokomerc. Staklena vuna spada
u opasni otpad, jer ima znaajan uinak na zdravlje ljudi. To je vlaknasti mineral, koji je veoma opasan
za dine organe i moe izazvati teku bolest azbestozu. Preporuka i miljenje je da bi se ovaj

131
Energetski odriv akcioni plan opine Biha, str.54
PROSTORNA
OSNOVA

298

problem trebao rijeiti saniranjem,odnosno potpunim uklanjanjem staklene vune s devastiranih hala,
a zatim isti odloiti na za to predviena mjesta, na nain propisan zakonom za ovakvu vrstu otpada.
Osim ovog izvora zagaenja zraka, povremeno zagaenje dolazi od strane Asfaltne baze.
132

1.11.3. TLO
tetni utjecaji na tlo, za razliku od vode i zraka, istrauju se mnogo kasnije, tj., kada su problemi
vezani za oteenja i neienja ve veoma izraeni.
Tvari koje utiu na kvalitativna i kvantitativna svojstva tala, tj., pojava oneienja tla, dolazi od
strane antropogenih i prirodnih uzroka, a posljedica su razvoja u svim sferama ovjekove
djelatnosti
133
, tj., industrije, poljoprivrede, saobraaja, obrade i odlaganja otpada, vojne djelatnosti,
to je veoma izraeno u urbanim podrujima.
Oneiujue tvari u tlu, obzirom na njihovo fizikalno hemijsko porijeklo, razvrstavaju se na:
Hlapljive organske tvari, koje mogu potjecati iz postrojenja hemijske industrije, rafinerija,
odlagalita otpada, rezervoara nafte i naftnih preraevina, autoservisnih radionica, hemijskih
istionica, te emisija iz rudnika itd.
Poluhlapljive organske tvari, koje se nalaze u emisijama zajedno sa hlapljivim organskim
tvarima, ali ih se moe nai i u emisijama iz prostora gdje se obrauje i konzervira drvena
graa ili u prostorima gdje se primjenjuju agrohemikalije, poput plastenika i staklenika
Pogonska goriva, koja se mogu nai na lokacijama aerodroma, autobuskih i eljeznikih
stanica, parkiralita, naplatnih kuica na cestama, benzinskim pumpama itd.
Anorganske tvari, tj., metali i njihovi spojevi (oksidi, sulfidi, silikati, karbonati), koji se mogu
nai na podrujima odlagalita otpada, rudnika, industrijskih postrojenja (proizvodnja i
prerada metala, hemikalija) itd.
Industrijska postrojenja, osim uticaja koji imaju na okoli tokom svog radnog vijeka, mogu vriti
pritisak i po zatvaranju pogona, posebno ako se ne provedu adekvatne mjere sanacije.
Ovisno o djelatnosti koja se upranjava u odreenom industrijskom postrojenju, najee
oneiujue tvari koje se javljaju su SO
2
, No
x
, NH
3
, H
2
SO
4
, HCl, HF, NCN
2
, H
2
S
2
, CO, CO
2
, CH
4
, teki
metali, kao to su Hg, Pb, Cr, Ni, Zn, Cd, Cu, Tl, As, V i njihovi spojevi, potom, fluoridi, radioaktivne
tvari itd. Od organskih spojeva se javljaju benzen, fenol, policiklini aromatski ugljikovodici,
poliklorirani bifenili, postojane organske oneiujue tvari, cijanidi, masti, ulja itd.
Najopasniji od svih navedenih spojeva i tvari, a koje se mogu nai u tlu, su:
Teki metali: oneienje moe biti geogenog i antropogenog porijekla. Antropogeni uzroci se
veu za transport estica oneiujuih tvari i aerosola, a kroz proces izgaranja fosilnih goriva,
kao i kroz primjenu sredstava za zatitu bilja i tla (herbicidi i pesticidi), mineralna gnojiva i sl.
Policiklini aromatski ugljikovodici (PAH): organski spojevi, koji nastaju nepotpunim
izgaranjem ili pirolizom organskih tvari, to se gotovo u cjelosti vezuje za ljudsku djelatnost,
iako mogu nastati i prirodnim putem, prilikom velikih umskih poara i vulkanskih erupcija. U

132
133
Oneienje i zatita tla, prof.dr.Tahir Sofili, Metalurki fakultet Sveuilita u Zagrebu, Skripta, str.51
PROSTORNA
OSNOVA

299

okoli dospijevaju kroz procese vezane za eksploataciju ugljena, plina, nafte, proizvodnju
benzina, prirodnog plina, energetska postrojenja i postrojenja za proizvodnju eljeznih i
neeljeznih metala i slitina (eljeza, elika, bakra, nikla, aluminija). Policiklini aromatski
ugljikovodici nastaju i prilikom spaljivanja otpada i plastinih masa u neadekvatnim uslovima,
a nalaze se i u ispunim gorivima motornih vozila, individualnim loitima domainstava, koja
koriste kruta goriva, a koja su i jedno od glavnih izvora PAH ova u naseljima. Veoma su
otrovni, kancerogeni i postojani, te se prenose na veoma velika udaljenosti putem zranih
masa, pa ih se moe nai u tlu, koje je daleko od izvora zagaenja.
Postojani organski polutanti su organoklorni spojevi, koji su veoma tetni po okoli i ljudsko
zdravlje. Izvori spojeva su mnogobrojni, a obino se sreu u tlu, koje je intenzivno tretirano
mineralnim gnojivima i zatitnim sredstvima. U urbana tla dospijevaju taloenjem iz zraka,
kao posljedica emisija iz tekstilne, farmaceutske industrije, industrije cementa i graevinskih
materijala, energetskih postrojenja, metalurgije, postrojenja za obradu i spaljivanje otpada.
Veoma su postojani, toksini, transportuju se putem zraka na velike udaljenosti od izvora
zagaenja, te dospijevaju u tlo.
Radionuklidi u tlu mogu biti prirodnog (kozmiko zraenje) i antropogenog porijekla.
Radioaktivne supstance su prisutne u cijelom ekosistemu, a zbog iroke primjene
radioaktivnih elemenata u industriji, medicini, vojnoj industriji, nakon ega se javlja
radiaktivni otpad, koji neposredno ili posredno dospijeva u tlo.
Osim oteenja tla oneienjem, esto se javljaju i oteenja izazvana zaslanjivanje, alkalizacijom
tala, te njihovom dehumizacijom i erozijom.
Odreena istraivanja su pokazala da tla Unsko sanskog kantona, su, veinom, sa visokim
procentom pokretnog aluminujuma, koji je u viim koncentracijama toksian za biljke.
Poljoprivredna zemljita su, pod uticajem ovjeka koji je vrio razliite zahvate i mjere na poboljanju
njegovih sposobnosti davanja uroda, dosta oteena, a dodatnu nepogodnost predstavljaju i
podruja povrinskih kopova, gdje se bespovratno gubi degradirano zemljite, na dosta velikim
povrinama.
Rudarstvo i metalurka industrija imaju veliki uticaj na oteenja tla. Meutim, razvoj drutva nije
mogu bez ovih djelatnosti, te se panja treba posvetiti ublaavanju negativnih posljedica i sanaciji
nastalih promjena.
Na okoli posebno utie eksploatacija sa povrinskih kopova, gdje se javljaju problemi:
Nizak prioritet zatite okolia i njegovih sastavnih dijelova (prirodnih resursa), a uslijed niske
svijesti o odrivom razvoju i vanosti ekologije
Oneienja tla, zraka i vode, kao jedinstvenog sistema
Zastarjele tehnologije i oprema koja se koristi u eksploataciji sirovina
Loa pozicija pogona (blizina naselja i obradiva povrina).
U prostoru se javlja veliki broj naputenih eksploatacionih povrina, koje nisu adekvatno
rekultivisane, iako je to obaveza koncesionara.
Prema dostupnim podacima, na podruju Unsko sanskog kantona se vri eksploatacija mineralnih
sirovina na gotovo 100 lokacija, od ega je najmasovnija eksploatacija dolomita.
PROSTORNA
OSNOVA

300

U planskom periodu, veoma je vano nainiti planove upravljanja, iskoritavanja, pa i po zavretku
aktivnosti, adekvatne sanacije tih povrina. Naravno, bez kontrole provoenja tih koraka, uzaludno je
donositi potrebnu dokumentaciju, pa je imperativ, zapravo, uspostavljanje sistema monitoringa.
Privredni kapaciteti koji su potencijalni oneiivai tla, jesu prehrambena industrija, kemijska
industrija, umarstvo i drvna industrija, te graevinska industrija, te poljoprivredni proizvoai.
Veoma je bitno da ovi kapaciteti, koji su i jedni od pokretaa razvoja, te je njihova vanost neupitna,
prilagode svoju tehnologiju na ekoloki prihvatljiv nain.
Nepravilan tretman i obrada poljoprivrednog zemljita, na terenima sa veim nagibom ili tamo gdje je
izraena bespravna i nestruna sjea uma, ima za posljedicu eroziju zemljita. Erozija je slabije
izraena na terenima sa blagim nagibom i na zaravnjenim povrinama, tj., u rijenim dolinama Une i
drugih vodotoka, ali ve su objanjene druge opasnosti koje prijete u tim podrujima. Na terenima sa
izraenijim nagibom, onim do 8, javlja se blaga erozija, na terenima sa nagibom od 8 16 je prisutna
umjerena, dok na terenima sa nagibom od 16 30 je prisutna jaka erozija. Vrlo jaka erozija se javlja
na terenima sa nagibom 30 65, a to su kanjoni rijeka Une i Unca.
Zagaivanje zemljita je u znaajnoj mjeri vezano i sa stepenom razvoja sistema upravljanja otpadom
koji na podruju opine Bosanski Petrovac nije zadovoljavajui to za posljedicu ima niz problema.
Evidencija o broju neadekvatnih odlagalita vrstog otpada (divlje deponije) ne postoji. Divlja
odlagalita predstavljaju stalnu prijetnju zdravlju stanovnitva i ukupnom kvalitetu ivotne sredine.
Odlaganje prikupljenog vrstog otpada vri se na lokaciji Vaganac. Deponija se nalazi u neposrednoj
blizini naseljenog podruja, 2 km udaljena od centra grada.
134

U opini Bosanska Krupa, najvee opasnosti dolaze od neadekvatnog tretmana urbanih i ruralnih
otpadnih voda, koje se isputaju direktno u tlo, ime se ugroava poljoprivredno zemljite. Takoe,
problem je prekomjerna i nekontrolirana sjea uma, ime se smanjuje obim drvne mase, koja bi
svojim prirodnim raspadanjem trebala stvarati nove koliine plodnog zemljita, te ime se dovodi do
erozije tla. Kontaminacija tla je optereena i deponovanjem otpada, na legalnim i ilegalnim
deponijama, jer tetne materije na taj nain dospijevaju u tlo.
Erozija zemljita, u veoj ili manjoj mjeri, prisutna je u opini Buim u rijenim dolinama Buimice,
Batrem ave i aglice, te na prostorima Dobrog sela, ave i Konjodora.
135

1.11.3.1. KLIZANJE I ODRONJAVANJE ZEMLJITA
Aktiviranje klizita najee se deava uslijed poveane koliine podzemnih voda u proljetnim
periodima, ali nerijetko je uzrokovano nezakonitom i neplanskom gradnjom. Prostor Unsko-sanskog
kantona odlikuje se sloenom geolokom graom i tektonskim sklopom koji se u ininjerijsko-
geolokom smislu razliito ponaaju pod uticajem tektonskih, geomorfolokih, klimatskih, biolokih,
hidrogeolokih, antropogenih i drugih faktora to u konanici ima pojavu razliitih vrsta stabilnosti
tla.
planiranju, tj. namjeni povrina za izgradnju u bilo kom pogledu. Meutim, ovaj teren svakako treba

134
LEAP opine Bosanski Petrovac, str.18
135
Prostroni plan opine Buim, str.42
PROSTORNA
OSNOVA

301

Usljed bespravne sjee uma na kritinim lokalitetima, sposobnost uma da vre regulaciju vodnog
reima je umanjena, ime se otvara prostor za pojavu erozije i klizita. Poljoprivredno zemljite je
podlono negativnim uticajima stambene izgradnje, izgradnje lokalnih i regionalnih puteva i sl.
Posljedice ovih uticaja mogu biti raznovrsne, a svrstavaju se u dvije grupe: oteenja kojima se
zemljite privremeno iskljuuje iz primarne proizvodnje i oteenja pri kojima se zemljite trajno gubi,
a to su gradnja naselja, saobraajnica, industrijskih objekata. Vrijeme trajanja klizanja i odronjavanja
zemljita je dosta kratko, ali izaziva katastrofalne posljedice na graevinskim i infrastrukturnim
objektima, te predstavlja ogromnu opasnost po ivot i zdravlje ljudi, koji su pogoeni ovom
nepogodom.
Vie o ovoj temi, objanjeno je u poglavlju 1.1.6. Stabilnost terena.
Destrukcija zemljita moe biti privremena i trajna. Privremenom destrukcijom se smatra stanje u
kojem zemljite gubi svoju proizvodnu funkciju za odreen vremenski period, a kroz sanaciju i
tretman moe povratiti svoja prijanja svojstva. Tu se, primjerice, ubrajaju povrinski kopovi,
eksploatacije, ilegalne deponije otpada, odlagalita jalovine itd. Trajni, ireverzibilni gubitak zemljita
se odnosi na izuzimanje zemljita za potrebe gradnje, gdje se njegova kvalitativna, proizvodna
svojstva gube na veoma dug vremenski period.
1.11.4. ODLAGANJE OTPADA
O upravljanju otpadom ve je bilo govora u posebnom poglavlju ovog dokumenta, meutim, uticaj
odlagalita otpada na okoli potrebno je jo jednom podrctati i ustanoviti najvee prijetnje i
mogunosti smanjenja istih.
Odlagalita otpada, posebno nesanitarna odlagalita, kao i ilegalna odlagalita, veliki su zagaivai
svih dijelova biosfere, pa tako i zraka, tla i voda.
U Unsko sanskom kantonu, lokacije na kojima se javljaju takvi pritisci se nalaze:
Kao to je ve naglaeno, u opini Biha, otpad sa nesanitarne deponije Gorjevac Krukovaa utie
na kvalitet vode izvorita u naselju Praijak, MZ Ripa, jer procjedne vode iz tijela deponije
zavravaju u podzemnim vodama, koje se dreniraju prema izvoritima.
Otpad iz industrije i zdravstva, koji se ne selektuje na podruju opine Biha, ve zavrava u
komunalnom otpadu, takoe predstavlja veliki problem po okoli. Otpadna ulja za motore pogonskih
ureaja, veinom se privremeno skladiti u krugu tvornica, dok se ne preuzme od strane ovlatenih
osoba. Dio kemijskog otpada, kao i sredstava za pranje, isputa se direktno u gradsku kanalizaciju.
Medicinski otpad iz bolnice se spaljuje, ali jedan dio zavrava u kontejnerima i odlae se na
odlagalite Gorjevac. Pored medicinskog otpada, opasnost predstavlja i animalni otpad, koji je
infektivan, potom elektroniki otpad, gume, motorna i druga ulja, te druge vrste otpada.
136

U opini Bosanska Krupa, tek 55% sa podruja opine se sistemski sakuplja i odlae na privremeno
odlagalite Medre Vlaki do. Na istu deponiju se deponuje i otpad iz opina Cazin i Buim.

136
Strateki plan razvoja opine Biha, str.111
PROSTORNA
OSNOVA

302

Meutim, tehnika opremljenost ovog odlagalita nije zadovoljavajua, ne vri se selekcija otpada, a
dodatni problem su ilegalne deponije, kojih ima nekoliko na podruju opine Bosanska Krupa. Ipak,
pozitivno je to se JKP 10.juli bavi djelominim selektovanjem otpada, tj., sakuplja se papir,
kartonska i PVC ambalaa, staklo, auto gume, metal.
U opini Bosanski Petrovac, deponovanje otpada se vri na nesanitarnoj deponiji Vaganac, a
posljedice ovakvog tretmana otpada su do sada veoma jasne, to se mora u to skorijem
vremenskom periodu promijeniti.
U opini Klju, deponija je locirana u naselju Pei, a planskom dokumentacijom ove opine, utvreno
je da e se lokacija pretovarne stanice za buduu regionalnu sanitarnu deponiju, nai na lokaciji u MZ
Velagii, uz planiranu radnu zonu u Velagiima, uz regionalnu cestu Velagii Sanica.
Gradska deponija Sanska brda-Grabe u opini Sanski Most se nalazi na samoj granici slivnog
podruja izvorita Zdene, na geolokoj formaciji koja je veoma nepovoljna i propusnom zemljitu, te
se kao takva mora dislocirati kao meudeponija. Na tom mjestu trebala bi se vriti selekcija i
razvrstavanje krutog otpada, koji bi se dalje transportovao do regionalne deponije.
137

U opini Velika Kladua, zbrinjavanje otpada se vri na podruju gotovo cijele opine, ali broj
domainstava koja uestvuju u organizovanom prikupljanju otpada je tek 55%. Otpad se odlae na
Gradsko odlagalite Radia most. Opina nema reciklano dvorite, niti pretovarne stanice, to se
mora regulisati do izgradnje regionalne sanitarne deponije. Neadekvatno odlaganje i tretiranje
otpada tetno djeluje na biodiverzitet, kvalitet zraka i kvalitet povrinskih i podzemnih voda, kao ina
degradaciju tla, kako poljoprivrednog, tako i neobradivog. Medicinski otpad u opini, tj., njegovo
zbrinjavanje, je u nadlenosti ZU Dom zdravlja Velika Kladua, a on se zbrinjava na propisan i okolinski
prihvatljiv nain ,te se uva u ambalai do spaljivanja. Ilegalne deponije su gorui problem u ovoj
opini, registrirano ih je preko 80 u 2011. godini.
138

1.11.5. ZAGAENOST MINAMA I DRUGIM NEEKSPLODIRANIM UBOJITIM SREDSTVIMA
Prema procjenama, sumnjive i minama kontaminirane povrine Unsko sanskog kantona, zauzimaju
cca 165 000 000 m
2
. Najvea koncentracija je u podrujima u kojima su se vodile borbe u proteklom
ratu, tj., na podruju linija borbenih dejstava i uz granicu sa Republikom Srpskom.
TABELA 225 - PROCJENA KONTAMINIRANOSTI KANTONA MINAMA I DRUGIM NUS-A
139

Opina Ukupna
povrina
opine
(m
2
)
Ukupna
sumnjiva
povrina
(m
2
)
Sumnjiva
povrina
u odnosu
na
povrinu
opine(%)
SUMNJIVA POVRINA PO
KATEGORIJAMA (m2)
PROCENAT SUMNJIVE POVRINE
PO KATEGORIJAMA (%)
I
kategorija
II
kategorija
III
kategorija
I
kategorija
II
kategorija
III
kategorija
Biha 945 440
000
48 840
372
5,16 4 834 498 22 754
440
21 251
434
9,9 46,59 43,51

137
LEAP opine Sanski Most, str.25
138
139
Kantonalna uprava civilne zatite Unsko sanskog kantona: Procjena ugroenosti Unsko-sanskog kantona od
prirodnih i drugih nesrea, Biha januar 2005. godina
PROSTORNA
OSNOVA

303

Opina Ukupna
povrina
opine
(m
2
)
Ukupna
sumnjiva
povrina
(m
2
)
Sumnjiva
povrina
u odnosu
na
povrinu
opine(%)
SUMNJIVA POVRINA PO
KATEGORIJAMA (m2)
PROCENAT SUMNJIVE POVRINE
PO KATEGORIJAMA (%)
I
kategorija
II
kategorija
III
kategorija
I
kategorija
II
kategorija
III
kategorija
Bosanska
Krupa
573 360
000
24 579
248
4,28 4 225 147 9 045 534 11 308
567
17,19 36,8 46,01
Bosanski
Petrovac
763 940
000
870 193 0,12 0 837 414 32 799 0 96,23 3,77
Buim 130 310
000
4 064 920 3,11 607 080 1 831 007 1 626 833 14,93 45,04 40,02
Cazin 355 760
000
4 071 146 1,14 2 107 300 1 963 846 0 51,76 48,24 0
Klju 367 290
000
1 958 441 0,53 444 835 220 545 1 293 061 22,71 11,26 66,03
Sanski
Most
771 430
000
41 822
443
5,4 1 742 295 33 834
711
6 245 437 4,17 80,09 14,93
Velika
Kladua
331 720
000
38 790
060
11,7 7 658 988 25 655
319
5 475 753 19,74 66,14 14,12

Prema recentnijim podacima, kontaminirane povrine su se smanjile za 4,98 km
2
od 2005 2011.
godine, a ukupna deminirana povrina u petnaestgodinjem periodu (1996-2011) bi bila P = 9,68 km
2

ili samo 0,64 km
2
godinje.
Minirane povrine vre ogroman uticaj na okoli, u smislu nemogunosti koritenja povrina i
potencijalne opasnosti za korisnike prostora. Dok za prirodu, moda, minirane povrine mogu
predstavljati, veoma uslovno reeno, prednost, jer se ograniava djelovanje ovjeka u tim stanitima,
ipak je negativna komponenta miniranog zemljita daleko vea, jer se u pitanje dovodi ivot i zdravlje
ljudi i imovine.
1.11.6. UTICAJ SISTEMA PLANIRANIH OSNOVNOM KONCEPCIJOM RAZVOJA NA OKOLI
Osnovnom koncepcijom razvoja prostora Unsko sanskog kantona, predloen je generalni okvir
razvoja za naredni period od 20 godina. Odreeni pravci razvoja su usvojeni iz plana vieg reda
Prijedloga Prostornog plana FBiH, dio se oslanja na opinske razvojne dokumente, a dio je projekcija
ustanovljenih potreba, to je bilo mogue ocijeniti na osnovu nainjenih analiza postojeeg stanja,
rada na terenu i smjernica Nosioca pripreme Prostornog plana Unsko sanskog kantona.
Zbog jednostavnijeg ocjenjivanja uticaja na okoli, i ovi planirani zahvati e se posmatrati kroz
nekoliko segmenata: saobraajnu infrastrutkuru, energetsku infrastrukturu, odlagalita otpada,
eksploataciju mineralnih sirovina, ostalu infrastrukturu itd.
SAOBRAAJNA INFRASTRUKTURA
Saobraajna infrastruktura predloena osnovnom koncepcijom razvoja pretpostavlja izgradnju:
PROSTORNA
OSNOVA

304

Zahvat/objekat Naziv Duina
(km)
Zatitni pojas
(m)
Povrina izuzetog
zemljita (ha)
Namjena izuzetog
zemljita
Izgradnja novih trasa
Brza cesta Velika Kladua
Biha - Jajce
234 110 2599 1 636 ha
poljoprivredno
700 ha umskog
263 ha ostalo
Magistralne
ceste planirane
256 50 1349 921 ha
poljoprivredno
322 umsko
106 ostalo
Prekategorizacija regionalnih saobraajnica u magistralne
Regionalne ceste 259 30 389 246
poljoprivredno
68 umsko
75 ostala
Prekategorizacija lokalnih saobraajnica u regionalne
Lokalne ceste 82 20 165 101
poljoprivredno
32 umsko
32 ostala
UKUPNO: - 831 - 4 502 4 502
TABELA 226 PRIJEDLOG IZGRADNJE SAOBRAAJNE INFRASTRUKTURE
Ukupna povrina izuzetog zemljita e biti P = 4 502 ha, od ega je 2 904 ha ili 64% poljoprivrednog,
1 122 ili 25% umskog, te 476 ili 11% ostalog zemljita.
Ugroenost biljnih i ivotinjskih vrsta je najvea u prostorima pod odreenim vidom zatite.
Saobraajna infrastruktura u duini od 74,6 km prolazi kroz trenutna ili budua zatiena podruja, i
to:
Saobraajnica Zatieno
podruje
Duina saobraajnice
kroz zatieno podruje
(km)
Zatitni pojas (m) Povrina zemljita
unutar zatienog
podruja (ha)
Brza cesta Grme 23 110 253
Brza cesta Izvorite Zdena - Prema zonama
sanitarne zatite

Brza cesta Izvorie Dabar - Prema zonama
sanitarne zatite

Magistralna cesta Grme 9,5 50 47,5
Magistralna cesta NP Una 3,6 50 18
Regionalne ceste
(prekategorizacija)
NP Una 38,5 30 115
TABELA 227 PROLAZAK INFRASTRUKTURNIH SSITEMA KROZ ZATIENA PODRUJA
Uticaj saobraajnih prostornih sistema je viestruk, te osim izuzimanja i pretvorbe zemljita, mijenja i
biodiverzitet podruja. Naravno, razvoj drutva ovisi o razvoju komunikacija, ali se moraju nai
modeli koji e adekvatno zatititi biocenozu, pejza i prirodne resurse.
Prostornim planom FBiH (Prijedlog) predviene su mjere zatite i unaprijeenja okolia, a prilikom
izgradnje infrastrukturnih sistema, to se predlae kao osnova zatite i za planove nieg reda.
PROSTORNA
OSNOVA

305

Prilikom izgradnje cesta, potrebno je slijediti:
Mjere zatite okolia
Izgradnja zatvorenih sistema odvodnje vode sa kolovoza (izrada kanalizacije),
Izgradnja separatora, odnosno, preiivaa za vodu iz kanalizacije,
Prihvatanje povrinskih voda odgovarajuim kanalima i njihovo uvoenje u recipijent,
Izgradnja objekata, mostova i propusta na stalnim vodotocima, uz njihove potrebne
regulacije, odnosno, osiguranje obala,
Izgradnja objekata za zatitu od buke, na osnovu procjene utjecaja na okoli,
Gdje je potrebno, a prema procjeni utjecaja na okoli, potrebno je predvidjeti propuste za
prolaz manjih ivotinja, otvora 2 3 m, te vee objekte, prema zahtjevima lovakih drutava,
za prolaz veih ivotinja (jeleni, srne i sl.),
Izvriti potpunu zatitu postojeih infrastrukturnih objekata,
Predivdjeti izradu poljoprivrednih cesta, kako bi se poljoprivrednicima omoguila obrada
posjeda,
Predvidjeti hortikulturno ureenje trupa ceste, sa posebnim odabirom drvea i bunja, kako
bi smanjili negativni efekti buke i izduvnih plinova.
Mjere zatite pejzaa tokom gradnje
Formiranje deponije za odlaganje zemljita, u smislu daljnjeg koritenja za biotehniku
rekultivaciju kosina,
Pejzano oblikovati nasipe, usjeke, u smislu osiguravanja stabilnosti zemljita, u skladu sa
postojeim pejzaem,
Zatita poljoprivrednih povrina od toksinih tvari sa ceste, kroz formiranje zatitnih
pojaseva
Zatitne mjere za sprjeavanje erozije, kroz sjetvu trave, busenovanje, malovanje,
Sanacija razdjelnog pojasa i meupojasa na ulazima u tunele, zatravnjivanjem ili sadnjom
niskog grmlja, horizontalnog grananja, radi preglednosti u saobraaju,
Zatita uma od oteenja prilikom graevinskih radova, kroz formiranje ograda,
Uklanjanje oteenih i izvaljenih stabala, kako ne bi doveli do pojave zaraze,
Sadnja novih sadnica u umskim rubovima, uz primjenu zatite od eventualnih oteenja.
Mjere zatite vode
U to veem obimu izbjei djelomino, a posebice potpuno zasipanje vodotoka,
Vriti plansko i sigurno prikupljanje svih nepotrebnih materija, transportovati ih i odlagati na
sanitarnu deponiju,
Izraditi podzemne drenane sisteme, tj., provesti presjeeni tok podzemnih voda ispod trupa
ceste i cestovnog pojasa,
U svim varijantama tehnologije izvoenja radova odrati stabilnim i prirodnim hidroloki
reim movara i bara, a u prvom redu sprjeavanjem isticanja vode i isuivanja.
Mjere zatite tla
Vriti stalno praenje i opaanje hidrolokih prilika u zoni izvoenja radova,
PROSTORNA
OSNOVA

306

Vriti istrane radnje i sanacione radove na izbjegavanju razornog djelovanja vode na
zemljane objekte,
Primijenjivati tehniku konturnogm iniranja, a alternativno primjenjivati naknadnu mainsku
obradu usjeka, uz pomo bagera,
Povrinski sloj plodnog zemljita, u cijeloj njegovoj dubini treba iskopati i deponovati van
zone izvoenja radova, radi kasnijeg koritenja u rekultivaciji graevinskih radova i drugih
povrina. Deponija ne smije biti na lokaciji na kojoj moe ugroiti zateeno, prirodno tlo.
Mjere zatite zraka
Na izduvnim cijevima svih maina i vozila s dizel motorima, ugraditi filtere za odvajanje
ai,
Koristiti gorivo sa garantiranim standardom kvaliteta,
Prainu minimizirati kroz povremeno kvaenje saobraajnih i operativnih povrina,
Birati eksplozive za miniranje stjenskih masa, koji najmanje tete okoliu.
Mjere zatite flore i faune
Kontrola ispusta ulja u nafte, koji ne smiju dospjeti u vodotoke. U toku gradnje je neophodno
da se voda sa gradilita preiava pjeanim filterima i prihvataima ulja, te da se tek tako
preiena uputa u vodotok,
Sjeu obalne umske vegetacije treba obaviti u zimsko doba, kako bi se umanjio dodatni
negativan efekat na faunu kopna i voda,
Ograivanje gradilita, ime se ograniava pojas negativnih djelovanja, ogradom visine do 2
m,
Za ptice gnjezdarice osigurati izgradnju kuica za pravljenje gnijezda, to e smanjiti gubitak
ornitofaune,
Za riblje vrste osigurati nesmetan prolaz, reguliran manjim stazama.
ENERGETIKA
TERMOELEKTRANE
Na podruju Unsko sanskog kantona, planirane su dvije termoelektrane TE Kamengrad I i II.
Nalaze se na podruju eksploatacionih i istranih radova sansko kamengradskog ugljenog bazena.
U toku rada termoelektrana, najopasnije materije koje se emitiraju u zrak su SO2, vrste estice i
Nox. Od veliine postrojenja, zavisi i emicija CO. Ipak, uvoenje sistema daljinskog grijanja, smanjit e
se emisije tetnih estica iz individualnih loita.
Naravno, za pravilnu izgradnju i upotrebu ovih pogona, potrebno je pridravati se mjera zatite.
Mjere za zatitu voda
Vode sa gradilita moraju biti spojene na postojei odvod atmosferske vode,
Barake za smjetaj radnika na izgradnji objekata moraju biti sanitarne,
Potrebno je onemoguiti dotok otpadnih voda s gradilita u vodotok,
PROSTORNA
OSNOVA

307

Otpadne vode iz postrojenja se moraju preistiti prije isputanja u povrinske vode, a do
nivoa koji odgovara Pravilniku o graninim vrijednostima opasnih i tetnih materija za
tehnoloke otpadne vode prije njihovog isputanja u sistem javne kanalizacije, odnosno, u
drugi prijemnik,
Potrebno je redovno vriti pregled talonika procjednih voda s depoa uglja i prazniti ga po
potrebi,
Procjedne vode s deponije produkata sagorijevanja moraju se prikupiti drenanom galerijom
u sabirni rezervoar i kao oneiene prepumpati u postojeu lagunu, kako ne bi oticale i
zagaivale vodotoke i rijeku kao recipijent,
Drenaa i upravljanje procjednim vodama mora biti u skladu sa Pravilnikom o sadraju plana
prilagoavanja upravljanja otpadom za postojea postrojenja za tretman ili odlaganje otpada
i aktivnostima koje preduzima nadleni organ i Pravilnikom o graninim vrijednostima
opasnih i tetnih materija u tehnoloki otpadnim vodama.
Mjere za smanjenje nivoa buke, vibracija i zraenja iz termoelektrana
Upotreba materijala u izgradnji koji priguuju buku,
Upotreba priguivaa u cjevovodima i kanaima,
Izgradnja nasipa kao tita od izvora buke,
Ograivanje izvora buke iz termoelektrane,
Upotreba antivibracionih ureaja i meusobno fleksibilno povezivanje opreme,
Odabir pogodne lokacije pri projektovanju termoelektrane, najpodesnijeg poloaja unutar
termoelektrane koji proizvode buku i promjena frekvencije zvuka,
Maksimalno dozvoljene doze za one koji su izloeni radijaciji se ne smiju prekoraiti, kao ni
granine doze za stanovnitvo, koje iznose 1 mSv/godinje.
Mjere za zatitu tla
Ulja i masti, koji se koriste u proizvodnom procesu, moraju se skladititi u zasebnom objektu
u krugu termoelektrane, pri emu se mora osigurati njihov jednostavan prijem i izdavanje.
Potrebno je predvidjeti izgradnju natkrivenog zatvorenog i otvorenog skladita. U okviru
skladita treba predvidjeti smjetaj turbinskog ulja, ulja za transformatore, mainskog i
specijalnog ulja i dr.,
Za termoelektrane treba izraditi plan upravljanja otpadom.
Mjere zatite pejzaa
Vriti tehniku, agrobioloku i bioloku rekultivaciju prostora.
Mjere zatite flore i faune
Uspostaviti mjere za prevenciju i suzbijanje praine,
Kretanje vozila potrebno je ograniiti samo na postojee puteve,
Otpad sa lokacije mora biti transportovan na odreena mjesta za odlaganje otpada,
Nedozvoljeno i nekontrolisano oticanje otpadnih voda sa gradilita u vodotoke mora biti
potpuno eliminisano,
Minimizirati buku od izgradnje, posebno u sluaju nonih radova.
PROSTORNA
OSNOVA

308

HIDROELEKTRANE I MALE HIDROELEKTRANE
Planom vieg reda, predviena je izgradnja jedne vee hidroelektrane, HE aplje, te izgradnja 6 novih
malih hidroelektrana na rijeci Sani, to je proglaeno podrujem od znaaja za Federaciju BiH, te
proirenje jedne postojee - MHE Una Kostela.
Prilikom izgradnje ovih objekata, potrebno je slijediti:
Mjere zatite pejzaa
Radove izvoditi iskljuivo u prostornom obuhvatu utvreom glavnim projektom,
Ograniiti krenje i skidanje vegetacije samo na povrine gdje je to neophodno,
Nakon izgradnje svih objekata, potrebno je izvriti ureenje pristupa,
Koritene povrine potrebno je urediti prema projektu rekultivacije i cijeli prostor oko
objekata nakon zavretka izgradnje urediti tako da se maksimalno uklapa u prostor,
Urediti obale rijeke.
Mjere za zatitu voda
Miniranje se mora izvoditi na nain da se ne poremete tokovi, a buenje buotina,
postavljanje eksplozivnih punjenja i detoniranje se mora vriti na struan nain,
Zatititi povrine osjetljive na eroziju, sredstvima stabilizacije koja sprjeava eroziju i
nanoenje erodiranog materijala u vodotok, prije svega, na obale rijeka na kojima e se
izvoditi najvei obim radova,
Sprijeiti eroziju i nanoenje erodiranog materijala u vodotok, na dijelu obale koji e biti
proiren za skretanje rijeke iz njenog prirodnog korita, na dijelu obale koji e biti usijecan za
izgradnju brane MHE,
Potrebno je izvriti poumljavanje priobalnog podruja antierozionim sadnim materijalom i
preduzimati aktivnosti sa ciljem zatite postojee vegetacije na obalama budue akumulacije,
odnosno, na kotama maksimalnih uspora,
Postojeu vegetaciju na obalama rijeka potrebno je maksimalno ouvati,
U sluaju pojave erozionih procesa, potrebno je preduzeti hitne mjere stabilizacije tla,
Sav materijal od iskopa koji nee biti upotrijebljen u toku graenja MHE, mora biti
deponovan na odreenim lokacijama, koje su zatiene od pojave erozije,
Na gradilitima za transport opreme i materijala, potrebno je koristiti iskljuivo tehniki
ispravnu mehanizaciju i prijevozna sredstva,
Sve manipulacije naftnim i slinim derivatima u procesu graenja potrebno je obavljati uz
maksimalne mjere zatite,
Potrebno je staviti zabranu pranja maina i vozila u zoni padova, a nadzorom minimizirati
mogunost incidentnog zagaenja vode zbog nemarnosti osoblja,
Prilazne saobraajnice i manipulativne povrine izgraditi na nain da se osigura odvod
povrinskih voda, prilagoen predvienoj frekvenciji i teretu transportovanih vozila,
Na gradilitu je potrebno koristiti prijenosne sanitarsne toalete, koje treba redovno odravati
ili fekalne otpadne vode prikupljati i tretirati u septikim jamama s talonicima i
dezinfekcijom,
Pravilno odlagati komunalni otpad, dok ga ne preuzme nadlena komunalna sluba,
PROSTORNA
OSNOVA

309

Izbjegavati degradaciju tla, zasijecanje nagiba, uzimanje graeivnskog materijala iz padina
podlonih klizitu i izvan projektom definisanog prostora,
Kvalitetniju zemlju iz iskopa treba koristiti za rekultivaciju okolnog zemljita i nasipa,
Smjetaj svih vozila i mehanizacije koja koristi teno gorivo, mora biti na ureenom,
vodonepropusnom platou, uz strogu kontrolu eventualnog zagaenja i curenja,
Tena goriva treba uvati u zatvorenim posudama, smjestiti ih na sigurna mjesta, po
mogunosti u betonske bazene. U sluaju curenja, na sigurnom mjestu potrebno je odmah
pristupiti sanaciji zagaene povrine,
Izgraditi sistem za skupljanje i separator suspendiranih estica za preiavanje oborinskih
voda s manipulativnih povrina brane i postrojenja mainske zgrade,
Odravati slivnike za prikupljanje vode s manipulativnih povrina i separatore suspendiranih
estica,
Izgraditi septike jame za prikupljanje fekalnih voda,
Za odvode s povrina na kojima je mogue prisustvo ulja i masti, primijeniti separator ulja i
masti,
Treba izgraditi nepropusne uljne bazene ispod transformatorskog postrojenja mainske
zgrade, kao i ispod turbine, zapremine dovoljne da mogu primiti eventualno iscureno
turbinsko ili izolaciono ulje iz sistema mainske zgrade,
Potrebno je redovno pregledati obale akumulacije i pristupati sanaciji na mjestima gdje se
uoi pojava klizita,
Bezuslovno se mora potovati vodoprivredni i bioloki minimum, s ciljem zatite cijelog
ekosistema, posebice u sunim periodima u toku eksploatacije MHE, te provoditi mjere
upravljanja vodnim resursima,
Tokom eksploatacije sistema, obavljati radove na ureenju rijenih obala, koji osiguravaju
ouvanje biodiverziteta u rijeci i neposrednom priobalnom pojasu, te omoguuju poveanje
raznovrsnosti biocenoza, posebno fitocenoza u priobalnom pojasu.
Mjere zatite tla
U sluaju akcidentne situacije, prosipanja ulja ili nafte na zemljite, potrebno je izvriti
sanaciju terena posipanjem upijajueg sredstva i uklanjanjem sloja zemljita,
Potrebno je osigurati nepropusnu povrinu za privremen smjetaj maina i mehanizacije koja
se koristi za radove, bez mogunosti uticaja na vode,
Preklop saobraajnica potrebno je vriti uz saglasnost nadlenog organa za odravanje
saobraajnica i vratiti ih u prvobitno stanje nakon izvoenja radova, radi nesmetanog
odvijanja saobraaja,
Oistiti gradilite i neposrednu okolinu, te rehabilitirati sve komunikacije i potrebne pratee
objekte koji budu oteeni odvijanjem radova na izgradnji trase i ukloniti sve privremene
objekte,
Zabraniti upotrebu hemijskih sredstava za odravanje trase dalekovoda.
Mjere za zatitu zraka
Koristiti ureaje, vozila i postrojenja sa minimalnim uticajem na okoli, odnosno, vriti
redovnu tehniku kontrolu izduvnih plinova iz motora maina i vozila na gradilitu,
PROSTORNA
OSNOVA

310

Koristiti niskosumporna goriva, sa sadrajem sumpora niim od 1%,
Disperziju lebdeih estica, kao posljedicu izvoenja graevinskih radova (iskop, utovar i
istovar materijala), ublaavati mjerama kojima se emisije lebdeih estica dovode u granine
vrijednosti (optimalna vlanost materijala, kvaenje i oroavanje materijala),
Redovno kvasiti pristupne i druge gradiline puteve kojima se vri transport,
Prilikom izgradnje pristupnih puteva voditi rauna o ouvanju okolia,
Primijeniti propise koji su predvieni kao vid zatite za izvoenje miniranja.
Mjere za zatitu flore i faune
Potrebno je ograniiti krenje vegetacije i kretanje graevinskih maina, mehanizacije i
transportnih sredstava, iskljuivo u prostoru odobrenom projektom, s ciljem zatite
vegetacije i nepotrebnog veeg unitavanja biljnog fonda,
Koristiti tehniki ispravnu mehanizaciju, za to manjima stepenom emisije tetnih produkata
sagorijevanja, buke i vibracija, s ciljem zatite okolne faune,
Zbog zatite riba, potrebna je organizacija gradilita uz uslove stalnog osiguranja nesmetane
protonosti korita, kako ne bi bile ugroene ivotinje na nizvodnim dionicama,
Pri realizaciji privremenih zahvata u toku rijeke, a zbog realizacije pregraivanja osnovnog
korita, trebaju se preduzeti sve mjere za zatitu riba,
Sve aktivnosti na gradilitu, koje imaju interakciju sa ribljim populacijama, obavljati u
koordinaciji sa ribolovnim drutvima,
Nakon zavretka radova, posebnu panju treba posvetiti fazi sputanja zatvaraa na prelivnim
poljima, radi punjenja akvatorija,
Pridravati se svih mjera zatite vode, jer one predstavljaju i mjere za zatitu akvatinih
organizama, flore i faune,
Na objektu MHE izgraditi objekte za prijelaz riba iz donje u gornju vodu riblje staze,
Odabrati turbine sa zatitom za ribe, a s koncepcijom odvraanja kretanja u pravcu turbina,
Na dijelu gdje se izgradi riblja staza, preduzeti mjere kojima e se sprijeiti ribokov na
odreenom rastojanju s obje strane brane,
U saradnji sa lokalnim sportsko ribolovnim drutvima, kontinuirano pratiti stanje riblje
populacije u nizvodnim i uzvodnim dijelovima rijeke,
Na pregradnim mjestima branama, i vodozahvatima, potrebno je odravati ekoloki
prihvatljiv protok, utvren na osnovu hidrolokih osobina rijeka,
Odravati sistem za sprjeavanje prodiranja riba u postrojenja MHE,
Sprijeiti svako naglo isputanje vode iz akumulacije, koje bi moglo dovesti do unitavanja
mlai i ribe nizvodno od akumulacije,
DALEKOVODI I TRAFOSTANICE
U planskom periodu, na podruju Unsko sanskog kantona, planira se izgradnja:
Naziv dalekovoda ili
trafostanice
Napon
(kV)
Duina
(m)
Zatitni pojas Izuzeta
povrina
(ha)
TE Kamengrad TE
Kamengrad 2 TS Biha
400 39 389 40 m 157,5
TS Biha TS Livno 400 58 941 40 m 235,7
PROSTORNA
OSNOVA

311

TS Biha R Hrvatska 400 11 334 40 m 45,3
Banja Luka TE
Kamengrad TE
Kamengrad 2
400 7 623 40 m 30,4
TS Biha 400 -
TS Buim 110/x -
TABELA 228 PLANIRANA IZGRADNJA ELEKTROENERGETSKE INFRASTRUKTURE
Povrina zatitnog pojasa planiranih dalekovoda iznosi P = 468,9 ha, od ega je 63,6% umsko
dravno, 22,81% umsko privatno, 13,59% poljoprivredno zemljite.
Osim izuzetog zemljita, dalekovodi vre uticaj na okoli u toku svoje izgradnje, ali i rada. Stoga je
potrebno preduzeti zatitne mjere, koje e umanjiti negativne posljedice po prirodno okruenje,
stanovnitvo i ivi svijet.
Mjere zatite okolia i stanovnitva
Svako tehniko ili tehnoloko rjeenje koje vodi smanjenju potronje elektrine energije
ili omoguava optimalno njen prijenos na daljinu bila bi mjera zatite. Potrebno je
primijeniti pravilan izbor izolacionog nivoa same izolacije, te spojne i ovjesne opreme
prema zahtjevima iz Pravilnika o tehnikim normativima za izgradnju nadzemnih
elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV (Sl. list SFRJ, broj 65/88,
Sl. list RBiH, br. 2/92 i 13/94),
Tokom faze eksploatacije pridravati se zahtjeva iz Pravilnika o tehnikoj dokumentaciji i
odravanju elektroenergetskih objekata te Pravilnika o zatiti na radu pri koritenju
elektrine struje (Sl. list SRBiH, broj 34/88, Sl. list RBiH, broj 2/92). Potrebno je da se
mjere zatite stanovnitva osiguraju i kroz provoenje mjera zatite od buke. Treba
provoditi periodine provjere i istraivanja, te upozoravati lokalno stanovnitvo na
potencijalne opasnosti (elektromagnetni utjecaji koji mogu prouzrokovati smetnje na
ureajima),
Opasnost od napona koraka i dodira otklanja se pravilnim izvoenjem uzemljivakog
sistema stubnih mjesta prema zahtjevima iz Pravilnika o tehnikim normativima za
izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV (Sl.
list SFRJ, broj 65/88,),
Zatita od poara oko dalekovoda podrazumijeva pravilno odravanje dalekovoda u
pogonu s ciljem poveane sigurnosti i zdravlja stanovnitva u njegovoj neposrednoj
blizini. Sigurnosne udaljenosti i visine moraju biti u skladu sa zahtjevima iz Pravilnika o
tehnikim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog
napona od 1 kV do 400 kV (Sl. list SFRJ broj 65/88, Sl. list RBiH, br. 2/92 i 13/94),
Zabraniti obavljanje poljoprivrednih radova ispod dalekovoda visokog napona,
Izvesti uzemljivaki sistem stubnih mjesta, radi otklanjanja opasnosti od napona koraka i
dodira,
Onemoguiti penjanje na dalekovode, kroz postavljanje fizikih prepreka.
EKSPLOATACIJE
U Unsko sanskom kantonu trenutno je otvoreno gotovo 100 eksploatacionih povrina. Neka od njih
e u planskom periodu biti zatvorena, a otvorit e se nova, ali uvijek treba imati na umu da su
PROSTORNA
OSNOVA

312

eksploatacije mineralnih sirovina, zapravo, jedan vrlo ozbiljan zahvat u prostoru, koji trajno mijenja
fizike i estetske osobine prostora, posebno iz razloga to se sanacija takvih prostora, po zavretku
njihovog ivotnog vijeka, gotovo nikada ne provede u potrebnom obimu i nivou.
Ipak, postoje naini sanacije ovakvih i slinih terena.
Mjere sanacije povrinskih kopova
Uzurpirane povrine se moraju rekultivirati i na njima se trebaju formirati zeleni pojasevi,
Deponovani materijal, koji nastaje primjerice radom termoelektrane, moe se koristiti za
rekultivaciju naputenih povrinskih kopova, uz prethodnu rekultivaciju samog deponovanog
materijala, kako bi se umanjio tetni uticaj materijala na okoli.
DEPONIJE
Pitanje deponija je gorui problem u Unsko sanskom kantonu, te lokacija za regionalnu sanitarnu
deponiju, nije do kraja utvrena i ispitana.
Nekoliko lokacija ima potencijal za smjetanje deponije, ali dok se ne ispitaju svi uslovi koji imaju
uticaj na odabir lokacije, te ista ne potvrdi od strane lokalne zajednice, ne moe se govoriti o
konkretnom lokalitetu i uticaju koji e imati na okoli.
Za svaku lokaciju je potrebno izraditi poseban dokument studiju izvodljivosti, te procjenu uticaja na
okoli, to e dati mnogo detaljnije podatke i pomoi u odabiru lokaliteta.
INDUSTRIJA
Planira se sedam industrijskih zona i to na podrujima petlji na buduu brzu cestu. Industrijske zone,
ovisno o djelatnostima koje se budu smjetale u njima, vrit e odreen uticaj na okoli, to treba biti
procijenjeno pojedinanim procjenama uticaja na okoli. Mjere zatite izgradnje saobraajnica,
vrijede i za izgradnju ovih kompleksa, sa dodatnim uslovima koji e biti analizirani i dati procjenom
uticaja na okoli.
1.12. PREVENCIJA I OGRANIAVANJE EFEKATA PRIRODNIH NEPOGODA I
KATASTROFA

Prostor Unsko sanskog kantona bio je u svojoj prolosti pogoen razliitim vidovima prirodnih
nepogoda, kao to su: zemljotresi, poplave, umski poari, sue, epidemije, epizotije, zarazne bolesti
bilja i biljne tetoine i druge prirodne i tehniko-tehnoloke nesree, manjeg i veeg intenziteta i
razmjera.
Naizmjenino se javljaju u svim vremenskim periodima, a do sada, po svom intenzitetu, nisu imale
obiljeje katastrofe.
Prirodne nesree
PROSTORNA
OSNOVA

313

Manifestuju se kroz poplave, zemljotrese, visoki snijeg i snjene nanose, odronjavanje i klizanje
zemljita, visoke temperature zraka, suu, te ostale nepogode uzrokovane vremenskim neprilikama,
kao to su prolom oblaka, olujni vjetar, grad, mraz, hladnoa itd.
Poplave
Bogata hidrografska mrea, u kojem dominiraju tokovi rijeka Une, Sane, Korane i Gline, koje
pripadaju slivu rijeke Save i Crnoga mora, uz geografske karakteristike podruja, klimatske uslove koji
vladaju (snjeni pokriva na planinama), stvaraju uslove u kojima je proticaj rijeka, a gledano
sezonski, veoma povean. Ovo je najizraenije u mjesecu maju, kada otopljeni snijeg dospjeva u
rijeke i podie njihov nivo.
Znaajnija poplavna podruja Unsko sanskog kantona su:
dolina Une (Kulen Vakuf, Biha od Ripa do Pokoja, Bosanska Otoka i Bosanska Krupa),
dolina Sane (ire podruje grada Sanski Most),
dolina u slivovima Korane (Mutnica), Glinice (Glinica i Kladunica) u BiH.
Pored velikih vodostaja glavnih vodenih tokova, nivo opasnosti od izljevanja manjih vodotoka, koji su
uglavnom bujinog karaktera, je vrlo visoka. Poplave su kratkotrajne, ali mogu izazvati veoma velike
tete zbog malog porasta protoka. Ovdje se posebno istiu:
u Bihau Drobnica sa brojnim pritokama,
u Bosanskoj Krupi Kolender,
u Bosanskoj Otoci Voloder,
u Cazinu ajin potok (uzvodni dio),
u Velikoj Kladui Kladunica,
u Buimu Buimnica,
u Sanskom Mostu Bliha i Zdena.
Poplavna podruja doline rijeke Une: obuhvata ire podruje Kulen Vakufa tj., usku dolinu od naselja
Klisa do Kulen Vakufa, a pripada gornjem toku rijeke Une. Poplave na ovom podruju se javljaju zbog
nedovoljno razvijenog korita rijeke Une i visine sedrenih pragova nizvodno od naselja. Osrednji
podueni pad prirodnog korita rijeke Une na ovom dijelu iznosi 0,40.
Poplavno podruje, dolina rijeke Une u Bihau na dijelu od Ripa do Pokoja ukljuujui i dolinu
Klokota: obuhvata ire podruje Bihaa, a pripada srednjem toku rijeke Une. Obuhvata dolinu uz
vodotok na potezu od naselja Ripa do naselja Pokoj. Na irem podruju Bihaa, a prilikom nailaska
valova velikih voda, plavljenjem su ugroeni dolinski predjeli izmeu Ripa i Pokoja. Takoe su
ugroene povrine u dolini Klokota (lijeva pritoka Une), tako da nije mogue koritenje velikih
povrina u blizini izvora Klokot.
Poplavna podruja doline rijeke Sane: obuhvata prostor uz rijeku Sanu od naselja aplje, pa
nizvodno do meuentitetske granice, kod naselja Trnova. Pad korita Sane na ovom podruju iznosi
1,10. ire podruje Sanskog Mosta je ugroeno poplavama velikih voda i eeg ranga pojave. Stanje
u pogledu zatite Sanskog Mosta dodatno komplikuju i pritoke koje protiu kroz gradsko podruje
PROSTORNA
OSNOVA

314

(Zdena, Bliha), a koje zbog neureenog korita, sa malom propusnom moi, takoe esto plave
znaajne povrine.
Poplavno podruje rijeke Korane u F BiH i rijeke Mutnice: obuhvata dolinski prostor u donjem toku
rijeke Mutnice, sve do ua u rijeku Koranu. Osrednji produni pad prirodnog korita na ovom dijelu je
oko 1,35. U gornjem dijelu toka, korito je slabo izraeno, uglavnom obraslo gustom vegetacijom, a
nizvodno od ua ajinog potoka, vodotok ima neto izraajnije korito. Zbog relativno malog pada i
velike obraslosti, korito znaajno meandrira, a pri pojavi velikih voda vrlo brzo dolazi do plavljenja
voda po okolnom poljoprivrednom zemljitu.
Poplavno podruje rijeke Gline u F BiH i donjih tokova rijeka Glinica i Kladunica: Raunajui od
ua do lokaliteta od kojeg tee pod imenom Kladunica, duina vodotoka je oko 20 kilometara, uz
prosjeni pad korita 1,25. Pod svojim imenom Glinica, u duini od 19-20 km, tee od naselja
Crvarevac, a tvore je vodotoci Stabande i Buimnice. Razmatrano poplavno podruje obuhvata donji
tok rijeke Kladunice, odnosno, zone neposredno uzvodno od njenog ua u rijeku Glinu. Osrednji
pad prirodnog vodotoka na ovom podruju iznosi oko 0,8, dok je zbog prosjecanja brojnih meandara
projektnim rjeenjem pod vodotoka povean 1,1. Poplavno podruje rijeke Glinice predstavlja
dionice rijeke u irem rejonu naselja Glinica. Srednji pad korita na ovom dijelu iznosi 0,5. Ovako mali
pad je prouzrokovao meandriranje vodotoka i njegovo stalno premjetanje sa lijevog na desni obod
polja i obrnuto. Izlijevanju rijeka doprinose korita koja su obrasla vegetacijom, to pospjeuje
izlijevanje vode iz korita i plavljenje poljoprivrednog zemljita, poljoprivrednih farmi, lokalnih puteva i
individualnih stambenih objekata.
1.12.1. ZEMLJOTRESI
Na osnovu seizmikih podataka za stogodinji period, na podruju Unsko-sanskog kantona pojavljuju
se zemljotresi maksimalne magnitude iznad 5,5 Rihtera (VII MCS skale), to je uslovljeno poloajem
podruja u blizini dva regiona tektonskih rasjeda. Budui da se radi o pograninom prostoru, na
seizmiku aktivnost uticali su najjai zemljotresi drugih drava. Prema raspoloivim podacima na
podruju Unsko-sanskog kantona u prolosti se dogodilo vie razornih zemljotresa iz lokalnih arinih
zona Magnitude M 7 MCS skale. Zemljotresi koji su se dogodili i koji su na podruju Unsko-sanskog
kantona ostvarili znaajnije seizmike efekte, hronoloki su prikazani u sljedeoj tabeli:

TABELA 229 ZNAAJNIJI ZEMLJOTRESI NA PODRUJU UNSKO SANSKOG KANTONA
Period Lokacija Magnituda (M) Intenzitet u
epicentru - Io
(MCS)
07.04.1905. Bosanski Petrovac M = 5,0 Io = VII
18.05.1910. Bosanska Krupa M = 4,8 Io = VII
12.03.1916. Biha M = 5,0 Io = VII
29.11.1961. Biha M = 4,7 Io = VI
15.03.1997. Biha M = 4,0 Io = VI

PROSTORNA
OSNOVA

315

Uporeujui i analizirajui podatke prikupljenje u prolom stoljeu, uoeno je da se u daljoj i blioj
prolosti Unsko sanskog kantona, dogodilo vie razornih zemljotresa, sa najjaim intenzitetima u
zonama Biha, Bosanski Petrovac i Bosanska Krupa.
Opine Velika Kladua, Buim i Cazin, nalaze se pod uticajem zemljotresa iji se epicentri nalaze na
podruju R Hrvatske, tj., u aritima Petrinja (M = 6,0, Io = IX) i Slavonski Brod (M = 5,7, Io = VII) .
1.12.2. ATMOSFERSKE PRIRODNE NESREE
1.12.2.1. VISOKE TEMPERATURE ZRAKA
Za Unsko-sanski kanton karakteristine su vrlo visoke apsolute maksimalne vrijednosti temperatura u
julu i augustu, koje se kreu izmeu 36,2 i 40,4 C. Najvee temperature su zabiljeene u 2012.
godini, kada je i broj sunanih sati iznosio je 2333,9. Ekstremno visoke temperature zraka koje traju
dui period, stvaraju dugotrajne probleme koji se ogledaju u ugroavanju poljoprivrednih dobara i
oteanom vodosnadbijevanju.
Pod uticajem sue, akumulacije vode se prazne, a izvori presuuju. U ruralnim podrujima stanje
moe biti izuzetno teko, a uslijed nepostojanja jake vodovodne mree, ali i zbog potrebe seoskog
stanovnitva za vodom u poljoprivredne svrhe (navodnjavanje usjeva, napajanje stoke itd.). Gradsko
stanovnitvo takoe dolazi u teku situaciju u ovakvim sunim periodima, kada dolazi do smanjenja
vode u izvoritima iz kojih se vri napajanje gradskih vodovoda, to za posljedicu ima rigorozne
restrikcije i redukcije vode. Osim neugodnosti i nemogunosti odvijanja normalnog ivota
stanovnitva, nedostatak vode moe dovesti do pojave razliitih vrsta bolesti, izbijanja epidemija itd.
1.12.2.2. SUA
Suni periodu se javljaju kao posljedica izostajanja snjenih i kinih padavina, a posebno su izraene u
periodu mart septembar. Posljedice dugotrajnih sunih perioda, koji su u posljednjoj dekadi sve
ei, najvie se odraavaju u poljoprivredi i voarstvu, gdje dolazi do propadanja usjeva, smanjenja
uroda i prinosa, kao i u vodosnabdijevanju, gdje se smanjuje koliina pitke vode i presuuju vodotoci.
Osim problema u vodosnabdijevanju, opadanje razine vodotoka i presuivanje izvorita utie i na
vodenu floru i faunu, te dovodi do smanjenja ribljeg fonda, te poremeaja ekosistema. Ovakvi uslovi,
dugotrajni suni periodi, visoke temperature koje obino ih prate, stvaraju preduslove za izbijanje
umskih poara, to zbog nedostatka vode moe imati katastrofalne posljedice po ivot ljudi i
sigurnost materijalnih dobara.
1.12.2.3. VISOKI SNIJEG I SNJENI NANOSI
Maksimalne visine snjenog pokrivaa se biljee u januaru i februaru, kada se zadrava oko 40 dana, a
maksimalne vrijednosti mu mogu dosei i 1 m. Meutim, odreena podruja, a ovisno o orografiji,
mogu imati smetove mnogo vee visine. Broj dana sa snjenim pokrivaem poveava se od sjevera
prema jugu i u vezi je sa nadmorskom visinom od koje u velikoj mjeri zavisi i trajanje snjenog
pokrivaa. U niim dijelovima snjeni pokriva traje izmeu 40 60 dana, dok u planinskom pojasu i
do 90 dana. Prosjena visina mu iznosi 30 40 cm.
Ovakve padavine uzrokuju probleme u saobraaju, normalnom odvijanju ivota stanovnitva,
oteavaju snabdijevanje namirnicama, stvaraju esto prekide u elektroenergetskoj mrei, kao i
vodosnabdijevanju, te iziskuju aktiviranje svih raspoloivih snaga civilne zatite, privrednih drutava,
opinskih slubi itd.
PROSTORNA
OSNOVA

316

1.12.2.4. OSTALE VREMENSKE NEPOGODE
Ostale nepogode, koje u veoj ili manjoj mjeri se mogu javiti na podruju Kantona, jesu prolom
oblaka, olujni vjetar, grad i mraz.
Trajanje bezmraznog perioda na ovom podruju je dosta razliito i iznosi od 174 206 dana to znai
da je pojava mraza u toku godine mogua skoro est mjeseci. Mraz se ne javlja samo u periodu od
maja do septembra. Mraz i hladnoa mogu ugroziti i stanje na saobraajnim pravcima, te na taj nain
direktno negativno uticati na sigurnost ljudi u saobraaju.
1.12.3. KLIZANJE I ODRONJAVANJE ZEMLJITA
Aktiviranje klizita najee se deava uslijed poveane koliine podzemnih voda u proljetnim
periodima, ali nerijetko je uzrokovano nezakonitom i neplanskom gradnjom. Prostor Unsko-sanskog
kantona odlikuje se sloenom geolokom graom i tektonskim sklopom koji se u ininjerijsko-
geolokom smislu razliito ponaaju pod uticajem tektonskih, geomorfolokih, klimatskih, biolokih,
hidrogeolokih, antropogenih i drugih faktora to u konanici ima pojavu razliitih vrsta stabilnosti
tla.
planiranju, tj. namjeni povrina za izgradnju u bilo kom pogledu. Meutim, ovaj teren svakako treba
Usljed bespravne sjee uma na kritinim lokalitetima, sposobnost uma da vre regulaciju vodnog
reima je umanjena, ime se otvara prostor za pojavu erozije i klizita. Poljoprivredno zemljite je
podlono negativnim uticajima stambene izgradnje, izgradnje lokalnih i regionalnih puteva i sl.
Posljedice ovih uticaja mogu biti raznovrsne, a svrstavaju se u dvije grupe: oteenja kojima se
zemljite privremeno iskljuuje iz primarne proizvodnje i oteenja pri kojima se zemljite trajno gubi,
a to su gradnja naselja, saobraajnica, industrijskih objekata. Vrijeme trajanja klizanja i odronjavanja
zemljita je dosta kratko, ali izaziva katastrofalne posljedice na graevinskim i infrastrukturnim
objektima, te predstavlja ogromnu opasnost po ivot i zdravlje ljudi, koji su pogoeni ovom
nepogodom.
1.12.4. TEHNIKE I TEHNOLOKE NESREE
1.12.4.1. VELIKI UMSKI POARI
umski poari su najea vrsta poara i nanose najvee materijalne tete. U umama na podruju
Unsko-sanskog kantona nastaju svake godine velike tete od umskih poara, koji pored materijalnih
gubitaka u privredi, ugroavaju funkciju uma u ouvanju ovjekove sredine.
Stepen ugroenosti uma od poara u pojedinim umarijama je razliit, a dokument Procjena
ugroenosti uma od poara, koji je izradila PD Unsko sanske ume, definie podruja prema tom
pokazatelju, gdje:
I stepen ugroenosti od poara zauzimaju povrine P = 2916 ha,
II stepen ugroenosti od poara zauzimaju povrine P = 10142 ha,
III stepen ugroenosti od poara zauzimaju povrine P = 60332 ha,
PROSTORNA
OSNOVA

317

IV stepen ugroensoti od poara zauzimaju povrine P = 75131 ha.
Gdje I stepen oznaava najvii nivo rizika, II stepen veliki rizik, III stepen srednji ili umjereni, a IV
stepen mali rizik od nastajanja poara.
Najugroenije podruje je u opini Klju, a najmanje ugroena je opina Bosanska Krupa.
1.12.4.2. OSTALI POARI I EKSPLOZIJE
Poari na objektima, javljaju se kao posljedica ljudske nepanje i nemara, a rjee kao dio drugih
nepogoda, primjerice zemljotresa i sl.
Veliki broj benzinskih pumpi i drugih postrojenja za skladitenje i prodaju zapaljivih tenosti i gasova,
smjetene su u svim veim naseljima Kantona. Ti objekti predstavljaju potencijalnu opasnosti od
poara, koji bi imao daleko vei uticaj, osim na same objekte. Takoe, primjena plina u kuanstvima i
postrojenjima, ima potencijalnu opasnost po ivot i zdravlje ljudi i sigurnost materijalnih dobara.
140

1.12.5. KONTAMINIRANOST ZRAKA, VODE I ZEMLJITA
1.12.5.1. KONTAMINIRANOST ZRAKA
Sagorijevanje vrstih i tenih goriva, najznaajniji je faktor zagaenja zraka. Takav zrak, svojim
hemijskim i drugim materijama, utie na degradaciju biljnog svijeta, posebno na podruju opina koje
su izloene takvom zraku dui vremenski period.
1.12.5.2. KONTAMINIRANOST VODA
Produkcija otpadnih voda na podruju Kantona je dosta mala u poreenju sa drugim podrujima u
Bosni i Hercegovini. Prema podacima od prije 1990. godine sve otpadne vode sa podruja Kantona
davale su ukupno 0,28% od ukupnog toksikog zagaenja u BiH.
Dananja situacija je znatno izmijenjena usljed prestanka rada veeg broja tvornica, ali i pojedinih
postrojenja za preiavanje tvornikih otpadnih voda, to moe imati utjecaja na poveanje stepena
zagaenosti.
Stanovnitvo ruralnih podruja koje nije obuhvaeno kanalizacionim sistemom, otpadne vode isputa
najee u septike jame koje nisu propisno izvedene. Mnogi industrijski pogoni na podruju Kantona
svoje otpadne vode bez tretmana ili sa nedovoljnim stupnjem preiavanja direktno isputaju u
vodotoke.
Kontaminiranost voda u pojedinim opinama je razliita, a najvei problemi su: nedovoljno izgraena
kanalizaciona mrea, nepostojanje postrojenja za preiavanje, zastarjela postojea infrastruktura.
1.12.5.3. KONTAMINIRANOST ZEMLJITA
Odreena istraivanja su pokazala da tla Unsko sanskog kantona, su, veinom, sa visokim
procentom pokretnog aluminujuma, koji je u vuim koncentracijama toksian za biljke.
Poljoprivredna zemljita su, pod uticajem ovjeka koji je vrio razliite zahvate i mjere na poboljanju
njegovih sposobnosti davanja uroda, dosta oteena, a dodatnu nepogodnost predstavljaju i

140
Kantonalna uprava civilne zatite Unsko sanskog kantona, Procjena ugroenosti Unsko sanskog kantona
od poara
PROSTORNA
OSNOVA

318

podruja povrinskih kopova, gdje se bespovratno gubi degradirano zemljite, na dosta velikim
povrinama.

1.13. GRAEVINE, OBUHVATI I ZAHVATI OD POSEBNOG ZNAAJA ZA F BIH, A
KOJE SE NALAZE NA PROSTORU UNSKO SANSKOG KANTONA
Do sada usvojen i javnim raspravama potvren Nacrt Prostornog plana Federacije BiH, tretira vie
podruja u Unsko sanskom kantonu, kao podruja, graevine i zahvate od posebnog znaaja za
Federaciju BiH.
1.13.1. VOJNI AERODROM ELJAVA I DRUGI VOJNI OBJEKTI
Aerodrom eljava je vojni aerodrom i nekadanja baza JNA, u blizini Bihaa, koji se nalazi duboko u
planini Pljeevici i predstavlja jedno od najviih vojnih i tehnolokih dostignua SFRJ. Od prvotne ideje
do realizacije objekta 1968. godine, trebalo je 14 godina. Aerodrom se nalazi djelomino na teritoriji
Republike Hrvatske, a djelomino na teritoriji Bosne i Hercegovine, obzirom da u vrijeme izgradnje,
kao i kod mnogih drugih slinih objekata, granica izmeu bivih republika nije predstavljala prepreku.
Graena za generacije, po povlaenju Vojske Srpske Krajine, koja je djelovala na podruju Republike
Hrvatske, te u jednom trenutku i preuzela aerodrom, eljava, naalost, nije opstala. Uniteni su
oprema i poloaji, objekat je miniran, te i danas predstavlja opasnost.
Znaaj ovog objekta u bivoj dravi je bio ogroman, ali danas njegova vojna uloga u okvirima Bosne i
Hercegovine, bila bi upitna. Ipak, tretiran je od plana vieg reda kao graevina od posebnog znaaja,
te su dati perspektive razvoja i koritenja objekta, kao dio meunarodne saradnje, to e i ovaj Plan
preuzeti, te dati osvrt u osnovnoj koncepciji razvoja.
Drugi vojni objekti na prostoru Unsko sanskog kantona su Kasarna Adil Bei u Bihau, Radio
relejno vorite Velika Gomila u Cazinu, te skladite Grabe u Bihau.
1.13.2. NACIONALNI PARK UNA
Nacionalni park Una je najmlai nacionalni park u Bosni i Hercegovini. Nacionalni park (IUCN II
kategorija) obuhvata podruje kanjonskog dijela gornjeg toka rijeke Une uzvodno od Lohova, zatim
podruje kanjonskog dijela donjeg toka rijeke Unac od njenog ua u Unu uzvodno do Drvarskog
polja, kao i meuprostor izmeu Une i Unca. Cijelo podruje nacionalnog parka zauzima povrinu od
19.800 hektara. Prostor je od viestrukog znaaja i obiluje veoma bogatim naslijeem arheolokih
nalazita i kulturno-historijskih spomenika. Specifinosti nacionalnog parka Una se ogledaju u
sljedeem:
poloajem na granici tri klimatska podruja (kontinentalnog, planinskog i mediteranskog)
koja se meusobno mijeaju, a rezultiraju raznovrsnim meteorolokim pojavama i znatnom
humidnosti prostora, krkim oblicima i hidrografijom, koja je zajedno sa slivom Korane i Krke
jedinstvena u evropskim razmjerima,
PROSTORNA
OSNOVA

319

reljefnim oblicima koji su s jedne strane stvorili jedan od rijetkih prirodno prohodnih puteva iz
kontinentalnog podruja Srednje Europe prema Jadranskom moru, a s druge strane teko
pristupana podruja do danas ouvane divljine.
U skladu sa Zakonom o zatiti prirode u granicama obuhvata Nacionalnog parka Una zatiena su
slijedea prirodna podruja, prirodne vrijednosti i spomenici prirode.
Bastaka peina,
Sedreno podruje u Martin Brodu sa slapovima,
Peina u Martin Brodu,
Crno vrelo na rijeci Uncu,
Vrelo Ostrovica u Kulen Vakufu,
trbaki Buk.
Zavisno od svojstava, znaaja i funkcije dobra odreena je njihova opa i posebna (prirodna)
vrijednost, nain zatite i uslovi koritenja u skladu sa Pravilnikom o kategorizaciji.
Jo je u Prostornom planu Bosne i Hercegovine za period od 1981-2000. godine na prostoru obuhvata
Nacionalnog parka Una registrovani su slijedei zatieni objekti prirodnog nasljea:
Regionalni parkovi prirode - "nulta vrijednost
Vodotok rijeke Une i Unca na potezu od izvorita do Ripa, stepen zatite I-IV.
Pojedine zone ove teritorije imaju najvii stepen zatite kao izuzetno vrijedni objekti prirodne
batine:
Kaskade i slapovi u Martin Brodu Veliki Milaniev Buk, Jalak, srednji i Donji buk i
drugi. Povrina ove zone iznosi oko 5 ha,
Dio vodotoka, slapovi u Ripu,
Crno vrelo na rijeci Uncu,
trbaki Buk na Uni kod Kestenovca.
Danas je ovaj prostor proglaen nacionalnim parkom, najviim stepenom zatite i vrijednosti
prirodnog podruja neke zemlje.
Nacionalni park Una je osnovan na temelju Zakona o nacionalnom parku Una (Slubene novine F BiH,
broj 44/08). Kategorizacija NP Una je utvrena u skladu IUCN kategorizacijom, a na osnovu Studije
izvodljivosti NP Una.
Studija izvodljivosti NP Una je analizirala predmetno podruje, te je usvojeno rjeenje suma vie
kombiniranih prijedloga, koji su zasnovani na analizi zateenog stanja, kao i analizi postizanja najvee
neto sadanje vrijednosti
141
. Prema tome je odreeno da podruje NP Una obuhvata podruje
kanjonskog dijela gornjeg toka rijeke Une, uzvodno od Lohova do ua njene pritoke Krke, zatim,
podruje kanjonskog dijela donjeg toka rijeke Unac, od njenog ua u Unu, uzvodno od Drvarskog
polja, te meuprostor Une i Unca, koji odgovara podruju izvorita rjeice Krke, pritoke Une.

141
Studija izvodljivosti NP Una, str.6
PROSTORNA
OSNOVA

320

Ovom studijom, a potom i proizalim Zakonom o NP Una, utvrena je povrina NP Una, od P = cca 19
800 ha, od ega je predvieno da u reimu stroge zatite bude ukupno P = cca 13 500 ha, a u reimu
usmjerenog razvoja bude P = cca 6 300 ha.
Podruje stroge i usmjerene zatite je podijeljeno na 5 zona:
Zona meuprostora Una i Unac, veliine P = cca 4600 ha, u kojoj se treba provoditi najstroi
sistem zatite u kategoriji rezervata divljine (Ib kategorija prema meunarodnim
standardima),
Zona izvorita Krke, zona kanjona Une nizvodno od Martin Broda izona kanjona Unca, ukupne
povrine P = cca 3100 ha, koji su u reimu usmjerene zatite (II kategorija prema
meunarodnim standardima),
Zona trbaki buk Lohovo, veliine P = cca 5800 ha, koja je u reimu usmjerene zatite (II
kategorija prema meunarodnim standardima).
Podruje usmjerenog razvoja obuhvata jednu zonu, koja se protee izmeu granica NP Una, od
Martin Broda uzvodno do trbakog buka. Ovo se podruje oznaava kategorijom zatienog pejzaa
(V kategorija po meunarodnim standardima), te je doputen razvoj tradicionalnih i nekih zateenih
gospodarskih djelatnosti, kao i turizma, ako su usklaeni sa regionalnim specifinostima i lokalnim
vrijednostima.
Zakon o NP Una, koji je izveden na osnovu Studije izvodljivosti, potvruje podruje stroge i
usmjerene zatite, te podruje usmjerenog razvoja, s tim to na podrujima stroge i usmjerene
zatite utvruje i:
Zona A (gdje se omoguuju poljoprivreda i umarstvo),
Zona B (gdje se omoguuje ribolov, ribogojstvo i rafting).
Istim Zakonom se odreuje da e se tane zone utvrditi na osnovu Prostornog plana posebnog
obiljeja.
Prostorni plan posebnih obiljeja od znaaja za Federaciju BiH Sliv rijeke Une 2007 2027. godine,
je u fazi usvajanja Prijedloga plana, a samim uvidom u predmetnu dokumentaciju, koja je Nosiocu
izrade ovog dokumenta stavljena na uvid, uoeno je da su granice NP Una proirene, na gotovo
39000 ha, to se smatra pozitivnim korakom, jer je zatita prostora, posebno prostora koji iskazuju
izuzetne prirodne vrijednosti i praksa kojom se vode planeri ovo dokumenta.
Meutim, daljnjom analizom Nacrta PPPO Sliv rijeke Une, uoava se da dolazi i do odreenih
odstupanja u zoniranju, na ta ovaj Plan ne moe utjecati, ali moe skrenuti panju na slijedee:
Obzirom na nadlenosti koje ovaj Plan ima, tj., u skladu sa injenicom da je PPPPO Sliv rijeke Une
plan vieg reda u odnosu na kantonalni Plan, moe se samo donijeti zakljuak da postoji adekvatna
studijska i zakonska dokumentacija, na osnovu koje se moe izraditi prostorni plan posebnog
obiljeja, iji osnovni postulati moraju prije svega uvaavati apsolutnu zatitu ovog prirodnog
fenomena, uz donesene mjere i uslove koritenja prostora, koji trebaju davati i potencijal za razvoj
tangentnih podruja (naselja i podruja unutar i izvan NP Una). Prostornim planom Kantona e se
uvaiti granice NP Una, te e se infrastruktura (putna, komunalna i dr.), uskladiti sa potrebama
okolnih podruja i posjetilaca NP Una.
PROSTORNA
OSNOVA

321

Izuzetne prirodne ljepote podruja koje danas obuhvata Nacionalni park Una, prepoznate su od
najviih nivoa vlasti. Pored Nacionalnog parka Sutjeska i Nacionalnog parka Kozara, NP Una je prostor
najvieg stepena zatite u naoj zemlji, te prvi takve vrste u Federaciji BiH. Napori na proglaenju
ovog podruja nacionalnim parkom traju vie od 25 godina, te je izvren cijeli niz analiza, naunih
istraivanja, prikupljanja podataka na terenu, mjerenja i valorizacije prostora, studija i strunih
radova, ime se opetovano pokazala i dokazala potreba za izuzimanjem podruja i njegovog
proglaenja zatienim i to na najviem nivou, a prema IUCN kategorizaciji prirodnih podruja
posebnih vrijednosti.
Podruje Nacionalnog parka Una se protee na tri opine: Biha, Bosanski Petrovac i Drvar, sa
najveim udjelom upravo na teritoriji Bihaa. Biha je itekako svjestan prednosti i vrijednosti koje sa
sobom nosi proglaenje Nacionalnog parka, ali i odgovornosti koje idu sa tom injenicom, te
naporima koji e se morati preduzeti kako bi se pomirile oprena htijenja: razvoj lokalnih zajednica i
zatita prostora.
Proglaenjem podruja od cca 390 km
2
nacionalnim parkom, podruje se tretira kao podruje od
posebnog znaaja za F BiH. Prostorni plan podruja posebnih obiljeja od znaaja za Federaciju BiH
Sliv rijeke Une 2007 2027. godine, definisat e uslove zatite, koritenja i upravljanja ovom
cjelinom.
Kao i u Studiji izvodljivosti NP Una, u dokumentaciji PPPPO Sliv rijeke Une, potcrtavaju se razvojni
potencijali podruja.
Ovo se posebno odnosi na potencijal koji NP Una, kao i druga podruja prirodnih vrijednosti, mogu
imati u pogledu razvoja turizma. Razliiti vidovi turizma koji se ovdje mogu upranjavati zasigurno su
tema prostornog plana posebnih obiljeja, a pored istih turistikih djelatnosti, sigurno je da e se
unutar podruja nai prostor i za nauno istraivake djelatnosti, to je moda i najvaniji segment
koritenja prostora.
Turistiki potencijal mora biti usklaen sa zatitom prostora, a kapaciteti za prihvat posjetioca
strateki i odgovorno pozicionirani, kako bi nukleus i ono to ima najviu prirodnu vrijednost unutar
NP Una, bili apsolutno zatieni od negativnih uticaja koji mogu nastati kroz neodgovorno djelovanje
ovjeka.
Po usvajanju PPPPPO Sliv rijeke Une, bit e mogue decidnije sagledati distribuciju prostornih
odnosa i uslova koji vladaju u njima, a tiu se koritenja i upravljanja. Do tada se moe samo
konstatirati da je od izuzetnog znaaja da se prostor sagleda cjelovito, uvaavajui sve prirodne
vrijednosti i da zatitna komponenta mora imati primat u odnosu na sve druge mogunosti koritenja
prostora na kojem se nalazi NP Una, te da niti u jednom trenutku ne smije biti dovedena u pitanje.

PROSTORNA
OSNOVA

322

1.14. MJERE ZATITE STANOVNIKA I MATERIJALNIH DOBARA OD PRIRODNIH I
LJUDSKI IZAZVANIH NEPOGODA I KATASTROFA, RATNIH DJELOVANJA, U
SKLADU SA ZAKONOM O ZATITI I SPAAVANJU LJUDI I MATERIJALNIH
DOBARA OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA (SLUBENE NOVINE F
BIH, BROJ: 39/03, 22/06 I 43/10) I DRUGIM PROPISIMA

Potencijalne prirodne i druge nesree koje ugroavaju podruje Kantona zahtjevaju stvaranje
racionalnog, efikasnog i funkcionalnog sistema zatite i spaavanja.
Mjere i oblike zaite potrebno je provoditi u skladu s preuzetim meunarodnim obavezama i
naelima proisteklim iz Zakona o zatiti o spaavanju i drugim propisima iz ove oblasti.
Osnovna koncepcija planiranja programa i sistema zatite, a koja e biti upuena na daljnje
razraivanje unutar nadlene institucije kantonalnog nivoa, podrazumijevala bi dvije faze:
Faza smanjenja rizika koji prethodi prirodnoj i drugoj nesrei,
Faza odgovora i opravka nakon prirodne ili druge nesree.
Faza smanjenja rizika se treba bazirati na prevenciju prirodnih i drugih nesrea. Prevencija je kljuna
taka u provoenju svih aktivnosti u pogledu prirodnih i drugih nesrea.
Za provoenje mjera prevencije nadleni su organi uprave, Federacija, Kanton, jedinice lokalne
samouprave, hijerarhijskim slijedom i za odreen nivo mjera, ali i sami graani, udruenja graana,
organizacije civilnog drutva i druge organizacije. Mjere prevencije se ostvaruju kroz programe i
planove zatite od prirodnih i drugih nesrea u okviru razvojnih ciklusa za pojedine aspekte.
Provoenje preventivnih mjera od vanosti je za: zakonodavstvo, oblast zatite zdravlja ljudi,
planiranje prostornog razvoja i graenja, oblast zatite okolia, uma i voda, bilja i biljnih proizvoda,
oblast energetike, rudarstva i industrije, oblast protivpoarne zatite i vatrogastva, oblast zatite
ivotinja i namirnica ivotinjskog porijekla, oblast radiacione, hemijske i bioloke zatite, oblast
prometa i komunikacija.
Faza ublaavanja uinaka prirodne i druge nesree obuhvaa mjere za faktore koji se nisu uspjeli
sprijeiti, te su nastavili sa tetnim djelovanjem. tetni faktori se mogu izmijeniti ili smanjiti, uz uslov
da se poduzmu odgovarajue akcije. Radi se o strunim mjerama usmjerenim na smanjenje sila
udara, ruilakog djelovanja prirode ili druge nesree.
Mjere pripravnosti omoguavaju brzo i efikasno djelovanje u odgovorima na izazove prirodnih i
drugih nesrea. Institucije pravnog sistema su zakonski odgovorne za ouvanje stabilnosti i vitalnosti
dravne vlasti i u uslovima prirodnih i drugih nesrea (uspostavljanje tabova civilne zatite kao
operativno-strunih organa).
Od kljune vanosti je spremnost na adekvatan i brz odgovor u kriznim situacijama, tj.,
zadovoljavajua organizacija faze pripravnosti i djelovanja. Stoga je razvijanje, organizacija i
planiranje zatite i spaavanja, osiguranje potrebnih resursa, te koordinacija svim aktivnostima koje
PROSTORNA
OSNOVA

323

su neophodne pri takvim situacijama, obaveza koju moraju provoditi institucije kojima je ova uloga
povjerena, a to e se dalje razraditi kroz potrebne planove i programe.
Spremnost na reakciju u ovim situacijama se postie adekvatnom obukom, usavravanjem kadra,
instaliranjem potrebnih sistema za upozoravanje, izgradnjom specijalnih komunikacijskih sistema za
podrku upravljanja procesom u prijenosu govora i podataka, uspostavom baze podataka,
osiguranjem namjenskih rezervi, vjebama simulacije itd.
Faza koja slijedi po ublaavanju nastalih efekata prirodnih i drugih nesrea je faza oporavka, koja
podrazumijeva mjere odgovora i mjere oporavka.
Mjere odgovora ili interventne mjere se poduzimaju nakon uzbunjivanja ili poslije udara prirodne ili
druge nesree. Mjere se usmjeravaju prvenstveno na spaavanje ivota ljudi, te zatitu imovine. Od
adekvatnog, koordiniranog i brzog odgovora, zavisi i broj potencijalnih rtava.
Mjere oporavka se odnose na angaman drutvene i dravne zajednice u pomoi nastradalim i
vraanje funkcija u normalne tokove. Proces moe biti dugotrajan, to e se odraziti na stanje
planiranja i programiranja. Glavni cilj je postizanje stabilizacije stanja u pogoenim podrujima, a
potom se fokus prebacuje na rehabilitaciju i rekonstrukciju.
Prema Zakonu o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea, provode
sve aktivnosti i mjere, organiziraju se jedinice i stroeri spaavanja i angaira potrebno ljudstvo i
mehanizacija.

2. ANALIZA I OCJENA STANJA
Neponovljiv je osjeaj doi po prvi put u Krajinu. Izvanredni predjeli, razliitosti na svakom koraku,
rijeke i planine, svjedoe o unikatnosti ovog kraja, to je prepoznato i kroz najvie stepene zatite
pojedinih dijelova Unsko sanskog kantona, NP Una.
Lirika Unsko sanskog kraja, omeena rijekama po kojima nosi ponosno svoje ime, ne prestaje tamo
gdje vas Priroda razorua svojom snagom. Naprotiv, kultura i historija se ovdje proimaju, tvore jedno
sjajno tkanje, djelo koje traje vijekovima i epohama, a uvijek na dohvat ruke.
To znaju stanovnici ovog podneblja. Dolazei u susret s njima, jasno je da ponosno vole i njeguju svoj
kraj i svjesni su vrijednosti koje on u sebi nosi.
Upoznavajui Unsko sanski kanton, ne moete se oteti osjeaju da ste, ipak u nekoj mjeri, izvan
tokova koji se odvijaju u ostatku BiH.
Da li je tomu uzrok geografski poloaj?
Udaljeni rukavac na mapi nae zemlje, okruen sa dvije strane Republikom Hrvatskom, utopljen u
Vanjske Dinaride i dotaknut drevnim Panonskim morem, nije lako dostupan ostatku Bosne i
Hercegovine. Takav odnos je prirodno nametnuo orjentaciju gotovo cijelog podruja Unsko sanskog
PROSTORNA
OSNOVA

324

kantona, posebice opina na sjeveru, ka R Hrvatskoj, to je bez potekoa funkcioniralo u okvirima
nekadanje Jugoslavije. Raspadom SFRJ, stvaranjem novih drava, bilo je nemogue ostvarivati sve
potrebe u RH, a posebno one administrativne prirode, zdravstva, kolstva itd., te se, na neki nain
nametnuto, struktura morala usmjeravati ka centralnoj Bosni i Sarajevu.
Zato nametnuto?
Posmatrajui postojeu putnu komunikaciju sa glavnim gradom, moe se ustvrditi da je Unsko
sanski kanton u dosta nezavidnoj situaciji. Putna infrastruktura je decenijama vrlo slabo razvijana, a
konfiguracija terena je zahtjevna, to se direktno odrazilo na izgradnju i kvalitet putnih pravaca.
Neopremljenost saobraajnih koridora, dovodi do stanja u kojem putovanje od Bihaa do Sarajeva
traje due nego, recimo, putovanje od Bihaa do Bea.
Stoga, zakljuujemo da su geografski uslovi i nerazvijanje putnih pravaca, zasluni za izoliranost
Unsko sanskog kantona u odnosu na ostatak drave, a posebice F BiH.
Takva prostorna orjentacija ostavila je traga na kulturolokim okvirima koji su ovdje razvijani.
Obzirom da je uvijek bio krajnja granica brojnih historijskih i politikih prevrata, ostaci utvrda i
odbrambenih kula su jedan, od moemo rei, zatitnih znakova ovog kraja. Danas turistiki potencijal,
a nekada razlika izmeu opstanka i predaje, jo jedan su od svjedoka izloenosti i udaljenosti Krajine
od centralizovanog dijela BiH, u kojim god historijskim okvirima ona egzistirala. Svijest stanovnika je
zasigirno oblikovana pod tom konstantom, to je prisutno i danas.
Promjene uzrokovane ratnim dejstvima 90 ih godina prolog vijeka, utjecale su na dodjelu nove
uloge prostoru koji ini Unsko sanski kanton, gdje su se brojne administrativno politike,
drutvene, privredne i druge funkcije morale oformiti i egzistirati na zadovoljavajuem nivou. Prostor
koji je inilo osam opina, od kojih je vie njih doivjelo prekrajanje granica, a ak je oformljena i
jedna nova opina Buim, dobiva jednu vrstu latentne autonomije, koju ima i svaki kanton u F BiH.
Implozija funkcija i sadraja, dodatno je zatvorila prostor prema ostatku F BiH, prema Sarajevu, to
je pored geografskog poloaja i saobraajne infrastrukture, jo jedan faktor koji utie na izoliranost
Unsko sanskog kantona.
Iako u Kantonu nisu zastupljene funkcije centraliteta na dravnom i entitetskom nivou, imajui svoju
Vladu, Univerzitet, bolniki centar, razvijeno srednjokolsko obrazovanje u svakoj opini, imajui jake
ekonomske veze sa R Hrvatskom, koja je danas i lanica Evropske unije itd., Unsko sanski kanton
ostvaruje odreen vid samostalnosti, koji je uz geografsku izolaciju, jo vie naglaen, ako ne i
neophodan.
Naravno, ova izolacija nije namjerna, ali je stvarna, te se u budunosti velika panja mora posvetiti
povezivanju Kantona sa ostatkom F BiH, jaanju veza i boljem protoku ljudi i dobara.
Zato je potrebno jaati veze sa F BiH, te kakav je poloaj Unsko sanskog kantona u odnosu na
ostatak drave?
Gledajui prostorni i entitetski odnos, Unsko sanski kanton je okruen sa svoje jedne strane
Republikom Srpskom, sa kojom su putne veze u velikom broju opina vrlo dobre, te gravitacija
pojedinih naselja, a koja se nalaze u pograninim podrujima, esto je usmjerena na vea naselja i
centre RS a i obratno. Potrebe u okviru privatnog zdravstvenog osiguranja, trgovine, obrazovanja i
PROSTORNA
OSNOVA

325

kulture, nerijetko se ostvaruju i u Banja Luci, jer je njena udaljenost od, primjerice Sanskog Mosta,
svega cca 85 km, dok je Biha udaljen oko 120 km.
Dok je jaanje entitetskih veza veoma pozitivna i ohrabrujua injenica, ipak se administartivno
pravni aspekti funkcioniranja Kantona oslanjaju u svemu na FBiH i centralne institucije, koje se nalaze
u Sarajevu i Mostaru, a pristup tim centrima mora biti tretiran na adekvatan nain. Istina, u
kantonalnom centru Bihau, a vjerovatno zbog oteanog pristupa funkcijama centraliteta u Sarajevu i
Mostaru, opremljenost administrativno drutvenog aparata je ojaana, te ima tendenciju dodatnog
rasta.
Iz predstavljanja postojeih uslova, stanja prirodnih resursa, opremljenosti i potencijalima koje ovo
podruje posjeduje, jasno je da su mogunosti ovog podruja viestruke, te da je njegovo ukljuivanje
u sve tokove drutveno privrednih konotacija drave, zapravo, prednost koja je moda za ostatak
FBiH i vea, od one koju e zasigurno imati Unsko sanski kanton.
2.1. ANALIZA PRIRODNIH I STVORENIH USLOVA
Bogatstvo prirodnih resursa, u emu se posebno istiu umski i vodni potencijal, jo uvijek je veoma
dobro ouvano, te su antropogeni uticaji koncentrisani na enklave naseljenih mjesta i koridore
infrastrukturnih sistema. Tome doprinosi i injenica da veoma velike povrine zauzimaju umska
prostranstva, posebice u opini Bosanski Petrovac, a prisustvo ovjeka je smanjeno i u postojeim
naseljima, obzirom da je dolo do masovnih migracija stanovnitva u toku i poslije posljednjeg rata.
Neka podruja su prola kroz procese prirodne obnove, a eksploatacija sirovina nije ekspanzivna.
Problematiku uticaja stvorenih struktura na prirodne resurse u najveoj mjeri ispoljavaju predjeli uz
rijene tokove, koji su po pravilu i kroz historiju bili pravci razvoja i naseljavanja. Prostorno planska
politika smjetanja saobraajnica i pratee infrastrukture uz rijene tokove, koja je u prolosti bila i
jedina planerska sintagma, dodatno je ugrozila vode i vodna podruja, pa je danas mogue samo
zaustavljanje takvih trendova, te sanacija postojeih teta i asimilacija izgraenih struktura u
prirodno okruenje.
Potrebno je u planskom periodu donijeti programe i stvoriti uslove za ouvanje, koritenje i obnovu
prirodnih resursa, u skladu sa evropskim i svjetskim principima koritenja prirodnog dobra i
savremenim zakljucima prostornog planiranja.
Opine koje imaju odreene prirodne potencijale, mineralne resurse, vodno bogatstvo, umska
podruja pogodna za iskoritavanje, trebaju svoju razvojnu i privrednu politiku usmjeravati ka obnovi
i izgradnji kapaciteta i infrastrukture eksploatacije, ali uvijek imajui na umu da su prirodni resursi
vrlo osjetljiva komponenta u cjelovitosti biocenoze i da se njihovo koritenje mora uskladiti sa
ekolokim zahtjevima koje zakonska i druga regulativa postavlja pred korisnika prostora.
Programski obrazloeno, projektno i istraivaki utvreno, te potrebnom infrastrukturom opremljeno
iskoritavanje prirodnih resursa, bit e u pozitivnoj korelaciji sa namjenom zemljita i ouvanjem
zemljinih resursa na pravilan i adekvatan nain, to mora biti jedna od glavnih znaajki prostornog
planiranja. Prostor, kao nedjeljiva i degradacijama podlona komponenta, prilikom svake penetracije
i uvoenja novih sistema, mora ostati u prihvatljivoj mjeri ouvan, jer su sve izmjene esto
nepovratnog karaktera. Tomu svjedoi i utvrena namjena zemljita, gdje je razlika izmeu
PROSTORNA
OSNOVA

326

utvrenog graevinskog zemljita i izgraenog zemljita na terenu nezanemariva. Planska politika do
sada se u velikoj mjeri svodila na utvrivanje izgraenih povrina i njihovo pretvaranje u
graevinsko zemljite, tj., na saniranje posljedica. Ovaj Plan treba biti uputstvo za daljnje postupanje
sa zemljitem, uz apsolutno ograniavanje neplanskog irenja, ega se sve opine u sastavu Kantona,
moraju pridravati.
Dodatnu odgovornost prilikom koritenja i planiranja prostora predstavljaju podruja koja imaju
prirodni i kulturno historijski znaaj, pri emu se prvenstveno misli na podruje ve sada
proglaenog NP Una, te druge cjeline koje su trenutno pod zatitom zbog svojih izuzetnih prirodnih i
drugih vrijednosti. U tim cjelinama, negativni antropogeni uticaji su nedopustivi, a iskoritavanje
prirodnih resursa ne smije se razmatrati kao opcija.
Ipak, ne mogu se prostor i svi njegovi segmenti posmatrati odvojeno od ovjeka, ija egzistencija u
potpunosti ovisi o proizvodu koji dobiva iz koritenja svog okruenja.
U prolosti je podruje Kantona bilo dobro privredno razvijeno, industrijski kompleksi su zapoljavali
veliki broj ljudi, a raznovrsnost industrijskih djelatnosti je bila zavidna. Naalost, ratna stradanja i
neuspjele privatizacije u poratnom periodu su zatvorili vrata mnogih tvornica, a nezaposlenost je
jedan od kljunih problema dananjeg drutva Unsko sanskog kantona. Drutvo koje ne proizvodi,
nema ekonomsku mo, je drutvo u stagnaciji i dekompoziciji, gdje nestaju sve osobine napretka i
rasta, a privreda se svodi na potronju bez pokria.
Ipak, jedna privredna grana pokazuje znake rasta i angaira sve vie segmenata drutva. Turizam, koji
se bazira na prirodnim i kulturno historijskim vrijednostima, a u okviru kojeg se jaaju i mnoge
druge djelatnosti, posebice u tercijarnom sektoru, ima visok potencijal za razvoj i jaanje privrede
Kantona. Svaka opina u Kantonu ima resurse koji mogu doprinjeti razvoju turizma razliitih oblika
rekreativnog, kulturnog, avanturistikog, vjerskog itd., to u planskom periodu moe biti pokreta
razvoja ne samo Unsko sanskog kantona, ve se uticaj moe odraziti na mnogo ira podruja. Jo
jednom napominjui da prilikom planiranja prostora ne smije se posmatrati samo obuhvaeno
podruje, ve se veze izmeu blieg i ireg okruenja moraju uzeti u obzir, evidentno je da susjedni
prostor R Hrvatske, a u domenu prirodnih vrijednosti, zajedno sa Unsko sanskim kantonom moe
initi cjelinu.
Analizom postojeih podataka o demografskom kretanju unutar Kantona, evidentno je da stanje u
opinama je veoma razliito. Migracije koje su pokrenute ratnim stradanjima jo uvijek traju, a
povratak stanovnitva na prijeratno mjesto stanovanja nije zavren proces. Dodatno optereenje na
kretanja stanovnitva vri i teka ekonomska situacija i poslovna klima, u kojoj se stanovnitvo kree
prema jaim centrima i polovima razvoja: iz drugih opinskih centara u kantonalni, iz kantonalnog u
druge centre u BiH i inostranstvu. Sve to dovodi do smanjenja broja stanovnika, starenju
stanovnitva, jer se veliki broj mladih ljudi iseljava iz Kantona, a znajui i da je visok procenat
visokoobrazovanog stanovnitva koji naputa svoje mjesto prebivalita, onda se zakljuuje da je pred
ovim Kantonom, naalost, usporen napredak, ako se ne osiguraju uskoro vitalni uslovi za prosperitet,
a za to svakako ima dobrog osnova.
Sve navedeno je dovelo do toga da u Unsko sanskom kantonu, prema preliminarnim rezultatima
Popisa 2013. godine, postoji ak 30 naselja bez stanovnika, to je gotovo 10%!
PROSTORNA
OSNOVA

327

Opremljenost drutvenom infrastrukturom, a uzimajui u obzir ve navedene zahtjeve za
osiguranjem potrebnih sadraja, koje Kanton svojim stanovnicima mora da prui, ograniena je,
uglavnom, na opinske centre i kantonalni centar Biha. Meutim, smanjenje migracija urbano
ruralno zahtijeva opremanje naselja odreenim vidom funkcija, to u planskom periodu treba da se
provede. Na osnovu procjena broja stanovnika, starosne strukture i drugih demografskih pokazatelja,
te ulogom koje pojedino naselje ima u sistemu naselja Kantona ili opine, sadraji se trebaju javiti u
adekvatnom obimu. Na taj nain e se postii i policentrian razvoj naselja, to je jedan od osnovnih
postulata dananjeg prostornog planiranja. Iako je drutvena infrastruktura razvijana desetljeima, te
u svakoj od opina postoji dobra osnova za razvoj ovog segmenta drutva, objekti koji pruaju usluge
graanima su nerijetko podkapacitirani i nisu usklaeni sa potrebama modernog drutva, a posebice
mladih ljudi.
Opremljenost infrastrukturom je neujednaena po pojedinim podrujima, a uglavnom se vee za
naseljenost i tip naselja.
Unsko sanski kanton, obzirom na svoju povrinu, posjeduje znatno manju gustinu magistralnih
cesta u odnosu na ostatak FBiH, to izravno utie na njegovu povezanost sa ostatkom zemlje. Iako
magistralne ceste odlikuje kvalitetna asfaltna podloga, izgradnja bespravnih objekata, te njihovih
prikljuaka uz sami trup ceste, direktno utiu na smanjenje nivoa usluge istih.
Oko 25% regionalnih cesta Unsko sanskog kantona nema asfaltnu podlogu, te ih odlikuje
nedovoljna irina kolovoza, to utie na sigurnost vonje, kao i na kvalitet prevoza regionalnim
putnim pravcima. U pojedinim opinama Unsko sanskog kantona, znaajna sredita lokalnih
zajednica ostvarjuju vezu sa centrom opine putem neasfaltiranih regionalnih cesta.
Lokalne saobraajnice odlikuje nedovoljan broj kilometara asfaltiranih puteva, to za posljedicu ima
nekvalitetno prihvatanja dnevnih migracija putnika, te loiju vezu naselja unutar opina, kao i
meuopinsku povezanost.
Vodna infrastruktura, iako iskazuje zadovoljavajuu pokrivenost podruja vodovodnom mreom,
takoe pokazuje odreene nedostatke, koji se ponajvie ogledaju u maloj iskoritenosti vodnih
resursa, nepostojanju definiranih zona sanitarne zatite na svim izvoritima, neadekvatno upravljanje
vodnim resursima, te veoma looj i dotrajaloj vodovodnoj mrei.
Takoe, tomu ne ide u prilog niti nizak nivo svijesti graana o znaaju zatite vodnih resursa, ali niti
stanje vodnih objekata, koji esto ne posjeduju potrebnu urbanistiko tehniku dokumentaciju i ne
zadovoljavaju kriterije higijensko tehnikih uslova.
Odvoenje otpadnih voda je i jo u loijem stanju, jer je vrlo niska pokrivenost podruja
kanalizacionim sistemima, najee je u upotrebi mjeoviti sistem kanalizacija (oborinske i otpadne
vode), esti su nekontrolisani ispusti, bez separatora. U veini ruralnih naselja, u upotrebi su
neadekvatne i nekvalitetno izgraene septike jame, a nepostojanje niti jednog ureaja za tretman
otpadih voda, dodatno uslonjava ovaj segment.
Teritorija Unsko sanskog kantona, odnosno, sva naselja, su pokrivena sistemom elektroenergetske
mree. Elektroenergetska mrea je podijeljena na: prenosnu visokonaponsku mreu (400 kV, 220 kV i
110 kV), distributivnu srednjenaponsku (35kV i 10(20)kV) i niskonaponsku mreu (0,4kV). Vei dio
PROSTORNA
OSNOVA

328

elektrine energije na podruju Elektrodistribucije Biha distribuira se preko direktne transformacije
110/10(20) kV.
Za postojeu distributivnu mreu Unsko sanskog kantona karakteristino je da je ona razvijena na
etiri naponska nivoa i to: 35 kV, 20 kV, 10 kV i 0,4 kV.
Na ovom podruju je u pogonu i relativno veliki broj TS 35/10(20) kV. Napajanje potroaa na
podruju Kantona se realizuje i preko trinaest vornih transformatorske stanice 35/10 kV i jedne
35/20 kV. Potroai se dalje napajaju preko NN vodova sa TS 10(20)/0,4 kV koje su locirane u samim
naseljima.
Mrea srednjeg napona ED Biha je u znaajnoj mjeri u pogonu na 20 kV. Ova mrea se postepeno
razvija i na podruju Cazina, Kljua i Bihaa. Podruja Bosanske Krupe, Buima i Velike Kladue su u
cijelosti u pogonu na 10 kV, a na ostalim podrujima ima manjih dijelova mree u pogonu na 20 kV.
2.2. OCJENA STANJA
Na ovako velikom podruju, kao to je Unsko sanski kanton, deava se proces depopulacije naselja,
deagrarizacije i prenaseljavanja opinskih centara, i to u veini opina, a posebno onih na jugu
Kantona.
Iako je preliminarnim rezultatima Popisa stanovnitva 2013. godine, utvren vei broj stanovnika od
oekivanog, ipak je proces starenja stanovnitva, kao i u ostatku F BiH, prisutan i u Unsko sanskom
kantonu. Naselja ostaju bez svojih stanovnika, urbani centri postaju optereeni i neopremljeni za
priliv stanovnitva koji je sve vei, to dodatno optereuje i onako nestabilno gospodarstvo.
Pad zaposlenosti u posljednje 4 godine je vei od 7%, mnoga preduzea zatvaraju svoja vrata, a sve je
izraeniji trend drutva koje troi, a ne proizvodi.
Ipak, svijetlih primjera ima, pa se tako metalopreraivaka industrija polako oporavlja, turizam
postaje sve zanimljiviji i perspektivniji za razvoj u budunosti, a tendencije za povezivanjem sa
evropskim putnim pravcima pruaju nadu da e i u Unsko sanskom kantonu doi do prosperiteta.
Prirodni potencijali, kao to su voda, mineralne sirovine, pa na kraju krajeva, moda i najjai adut
Kantona, a to su prirodne ljepote, nisu u potpunosti iskoriteni i bit e potrebno jo neko vrijeme dok
se realno sagledaju ovi kapaciteti i naui upravljati njima.
Eksploatacija bez ouvanja okolia je apsolutno neprihvatljiva, pa se u narednom periodu trebaju
oekivati inicijative koje e raditi na edukaciji i promoviranju pravilnog upravljanja prirodnim
resursima, gdje lokalne zajednice trebaju traiti svoje mjesto.
Ovo se odnosi i na koritenje podruja koja ve jesu ili e biti zatiena na osnovu svojih prirodnih ili
kulturno historijskih vrijednosti, to predstavlja osnov razvoja turizma, nauke i istraivakog rada,
pa i profesionalnih sportskih aktivnosti.
U tom pogledu, treba uvati prostor, a koristiti ve izgraene povrine, kako bi se ponudili potrebni
kapaciteti, u emu ulogu mogu igrati i naselja koja su ostala bez svojih stanovnika, a koji, primjerice, u
opini Biha u kojoj je smjeten svojim najveim dijelom i NP Una, ima veliki broj.
Drutvena infrastruktura, a pod tim se misli na obrazovanje, zdravstvo, socijalnu zatitu, kulturu,
sport itd., unato pozitivnim primjerima gdje se obnavljaju i adekvatno kapacitiraju ovi sadraji, treba
PROSTORNA
OSNOVA

329

doivjeti odreene preinake, kako bi mogli odgovoriti na potrebe modernog ovjeka. Danas sve
primjenjiviji nain pruanja usluga svojim korisnicima jesu multifunkcionalni prostori, koji nude
razliite sadraje, a koji svojim poloajem i funkcijom mogu postati okosnice razvoja i podizanja
urbaniteta pojedinih podruja. U narednom periodu e posebno biti naglaena obnova Kantonalne
bolnice u Bihau, koja je 2013. godine izgorila, to je ostavilo gotovo 300 000 stanovnika Unsko
sanskog kantona bez mogunosti pruanja tercijarnih zdravstvenih usluga ili se one pruaju u veoma
smanjenom obimu. I drugi zdravstveni objekti u pojedinim opinama trebaju se rekonstruisati ili
adekvatno opremiti, o emu je bilo vie govora u predmetnoj oblasti.
Veoma vaan segment u planskom periodu predstavljat e i edukacija i prekvalifikacija stanovnitva,
jer se veliki broj nezaposlenih osoba, pored generalno loeg stanja na tritu rada, javlja i zbog
neadekvatnog nivoa obrazovanja i strune spreme.
Obzirom na svoju ulogu u ovom dijelu BiH, Unsko sanski kanton, a posebice njegov centar grad
Biha, moraju pruiti dostatan nivo opremljenosti i sportskim, rekreativnim, razvojnim i obrazovnim
kapacitetima, ime se stanovnitvo mnogo vee regije privlai u ovaj centar, to moe imati pozitivan
utjecaj i na kantonalnom nivou.
Drugi opinski centri, koji imaju svoju ulogu u policentrinom sistemu naselja, kojeg i razvija ovaj
Plan, takoe trebaju biti adekvatno opremljeni i razvijani u planskom periodu, kako bi mogli biti
komplementarni kantonalnom centru Bihau, ali i svom gravitacionom stanovnitvu pruiti
zadovoljavajui nivo usluge, svih nivoa i vrsta komercijalnih, proizvodnih, drutvenih itd.
Posebno je vano da se centri sistema naselja infrastrukturno poveu, kako bi protok ljudi,
informacija i roba bio niim ometen, te prije svega, siguran, brz i efikasan.
Generalno se moe zakljuiti da je 220 kV mrea BiH dobro razvijena i meusobno upetljana, s
izuzetkom radijalnog napajanja ireg podruja Bihaa. Radijalno napajano vorite u 220 kV mrei je
TS 220/110 kV Biha. Konfiguracija prijenosne mree 110 kV ovog podruja zadovoljava (n-1) kriterij
za nivo vrnog optereenja s aspekta optereenja grana i naponskih prilika.
Na podruju Kantona je veliki broj privrednih organizacija gradio svoju mreu 35 kV, tako da je ova
mrea na ovom podruju znatno razvijena. U pravilu su to nadzemni vodovi Al/Fe presjeka od 50 do
150 mm
2
na elinim reetkastim stubovima.
Relativno je visok postotak udjela elemenata mree 10 kV koji su pripremljeni za prelazak na 20 kV
mreu, tako da se stvara mogunost planiranja prelaza dijelova mree sa 10kV na 20 kV tokom
promatranog planskog razdoblja.

Saobraajni sistem Unsko sanskog kantona mora doivjeti preinake, kako bi se mogao uklopiti u
planiranu razvojnu saobraajnu mreu BiH. Ovo se posebno odnosi na rekonstrukciju i izgradnju
novih saobraajnica visokog ranga, za to su date inpute planovima vieg reda. Ipak, na kantonalnom
nivou, saobraajna mrea treba osigurati za gotovo 300 000 stanovnika kantona, koji su u velikom
procentu podvrgnuti dnevnim migracijama, zadovoljavajuu putnu mreu, to e imati i uticaj na
pravilan razvoj centara, a ne samo koncentraciju radne snage u kantonalnom i veim opinskim
centrima.
PROSTORNA
OSNOVA

330

Vodovodna infrastruktura, te odvoenje otpadnih voda, koji nisu na zadovoljavajuem nivou, u
planskom periodu trebaju osigurati potrebne uslove za razvoj i iskoritenje vodnih resursa kantona, u
skladu sa zatitom okolia, ali prije svega imajui na umu da je imperativ razvoja ovog segmenta
osiguranje pristupa ka vodovodnoj i kanalizacionoj mrei za sve stanovnike ovog Kantona.

2.3. MOGUI PRAVCI RAZVOJA ZAVISNO OD PRIRODNIH I RADOM STVORENIH USLOVA,
KAO I USLOVA EKONOMSKOG RAZVOJA, UTVRENIH RAZLIITIM MEUNARODNIM,
DRAVNIM, ENTITETSKIM ILI KANTONALNIM RAZVOJNIM
DOKUMENTIMA/STRATEGIJAMA RAZVOJA
Vaei plan vieg reda, obzirom da PP F BiH je jo uvijek u fazi usvanja Prijedloga plana, jeste
Prostorni plan Republike Bosne i Hercegovine 1981-2000. godine.
Ve je Prostorna osnova PP F BiH obradila odnos planiranih rjeenja PP R BiH i dananjeg, postojeeg
stanja, a dijelove ovih razmatranja preuzima i ovaj Plan:
Posebna panja pri analizi planiranih rjeenja posveena je Unsko-sanskom kantonu i njegovom
poloaju unutar Federacije BiH i BiH. Valorizacija geoprometnog poloaja u odnosu na postojee, a
pogotovo planirane prometne koridore R Hrvatske i Republike Srpske daje peat specifinosti ovog
Kantona. Bez obzira na postojeu usmjerenost prometa ka graninom prelazu Izai i u tom smislu
podravanja potrebe za modernizaciju ceste M-5, sve analize usmjeravaju ka formiranju novog
znaajnijeg cestovnog pravca usmjerenog ka graninom prelazu Velika Kladua. Naime, uvidom u
Strategiju razvoja cestovne mree R Hrvatske moe se uoiti odsustvo znaajnijeg poboljanja
povezanosti sa Bosnom i Hercegovinom preko graninog prelaza Izai. Posljedica je to opredjeljenja
za ouvanjem prirodnih vrijednosti Nacionalnog parka Plitvice. S druge strane uoava se tendencija
usmjeravanja znaajnih cestovnih pravaca ka Ivanjskoj Bosanskoj Krupi, gdje bi se ostvarila veza sa
planiranom cestovnom mreom R Hrvatske. Analiza sadanjeg stanja u prostoru Unsko-Sanskog
kantona jasno ukazuje na potrebu uvaavanja razvojne osovine Velika Kladua Cazin Biha, ija bi
se primarna veza ostvarila u graninom prelazu Velika Kladua. Nita manje znaajan cestovni
koridor, podran postojeim eljeznikim, orjentiran tokom rijeke Une povezuje ovaj Kanton sa
kontinentalnim i primorskim dijelom R Hrvatske. Ovim se ostvaruje umreenost sa planiranom
prometnom mreom R Srpske, koja omoguava najoptimalniju povezanost sa primarnom osovinom
razvoja Federacije BiH (Brko-Tuzla-Zenica-Sarajevo).
Analiza sadanjeg stanja u prostoru potvruje ranije uoene procese stagnacije razvoja na pravcima
sjeverozapad - jugoistok, paralelno pruanju Dinarskog masiva. Na ovim podrujima dolo je do
najintenzivnijih privrednih i demografskih stagnacija koje upuuju na opasnost atrofiranja njihovih
dijelova. To se posebno odnosi na dijelove Federacije BiH na pravcu Bosanski Petrovac-Klju-Jajce-
D.Vakuf-Bugojno-Gornji Vakuf-Prozor, te Bosanski Petrovac-Drvar-Bosansko Grahovo-Livno-
Tomislavgrad -Posuje.
Posebno ''ambicioznim'' moemo okvalifikovati planirana rjeenja Prostornog plana BiH 1981.-2000.
godina kada je u pitanju realizacija planiranih objekata i zahvata energetske i vodne infrastrukture.
To se posebno odnosi na hidroenergetske objekte koji su znaajni sa vodoprivrednog aspekta.
PROSTORNA
OSNOVA

331

Uvoenje takozvanih aktivnih mjera u regulisanju vodnog reima vodotokova imalo je za posljedicu
planiranje znaajnih vodnih akumulacija ija se realizacija trebala odvijati kroz projekte njihovog
energetskog koritenja. Izvrena je rezervacija znaajnih prostornih obuhvata u te svrhe, uz isticanje
potrebe za supstitucijom i pravinom naknadom vlasnicima odnosno korisnicima ovog zemljita. Uz to
isticala se potreba za izmjetanjem postojee infrastrukture, to je dodatno uslonjavalo proces
realizacije planiranih zahvata. Analiza sadanjeg stanja u prostoru ukazuje na jo sloeniju situaciju u
ovim rezervisanim prostornim obuhvatima. Proces neplanske izgradnje se i dalje odvijao
nekontrolisano, ugroavajui ekonomsku opravdanost izgradnje hidrotehnikih objekata.
Planiranje takozvanih eonih vodnih akumulacija nije pratio konflikt u prostoru sa stvorenim
vrijednostima, ali je esto pratio konflikt sa ouvanjem prirodnih vrijednosti. Pozitivne tendencije sa
aspekta ouvanja prirodnih vrijednosti dovele su u pitanje ranija planirana rjeenja i korigovale stav
javnosti spram dosadanje prakse koritenja hidropotencijala.
Nakon svega dolo je do preispitivanja ranije primjenjivanog pristupa u planiranju energetske i vodne
infrastukture. Postepeno se odbacuje koncept velikih vodnih akumulacija bez obzira to je on sa
vodoprivrednog aspekta superioran, a esto i bez alternative.
Sa energetskog aspekta trae se prihvatljiva rjeenja sa manjim akumulacijama koja su u veini
sluajeva ekonomski opravdanija. Interesi vodoprivrede u ovakvoj situaciji ostaju u drugom planu pa
su stoga i tee ostvarivi. Za oekivati je da e se u cilju konkretizacije vodoprivrednog interesa morati
izvriti revizija ranijih planskih rjeenja. Taj proces je u toku i ima interdisciplinaran pristup.
Jednostrano sagledavanje ove problematike od strane nosioca razvoja energetskog sektora, ogleda se
u pregledu primjenjivih proizvodnih kapaciteta JP EP BiH I JP EP HZHB.U tom pregledu navedeni su
objekti za hidroenergetsko koritenje rijeke Une i Sane proistekli iz koncepta raenog ezdesetih
godina prolog vijeka. Koncept je baziran iskljuivo na principu energetskog koritenja bez uvaavanja
bilo kojeg drugog principa. Bio je to odraz tadanjih prilika i tadanjeg drutveno ekonomskog
sistema koji je ignorisao potrebu za tienjem prirodnih vrijednosti, a pogotovo interesa lokalne
zajednice. Ilustrativan je primjer ideja izgradnje HE Klisa na rijeci Uni, ija realizacija podrazumjeva
potapanje cijelog naselja Kulen Vakuf. Dok realizacija HE Klju na rijeci Sani iziskuje potapanje veeg
dijela naselja opine Ribnik u Republici Srpskoj. Isti problem predstavlja potapanje naselja Kozica u
opini Otra Luka Republike Srpske, pri realizaciji HE Vrhpolje na rijeci Sani. Izgradnja ostalih objekata
na rijeci Uni, sa pregleda prijavljenih proizvodnih kapaciteta JP EP BiH, su u totalnoj koliziji sa
proklamovanim principima stratekog opredjeljenja ouvanja prirodnih vrijednosti ovog vodotoka.
S ovog spiska etiri objekta se nalaze unutar granica NP Una, to dovoljno ukazuje na prevazienost
ovog koncepta.
142

142
PROSTORNA
OSNOVA

332

3. CILJEVI I SMJERNICE PROSTORNOG
UREENJA
Metodologija izrade planskih dokumenata jasno definie tok izrade razvojnog dokumenta, kako bi on
bio integralan proizvod analiziranih uslova, uoenih problema, postavljenih ciljeva i datog rjeenja.
Za tako obiman i odgovoran proces, potrebna je jasna strategija, koja se mora oslanjati na ve
postojee postulate prostornog planiranja, koji proizilaze iz prostornih planova vieg ranga, stratekih
razvojnih dokumenata, dravnih, entitetskih, kantonalnih i meunarodnih dokumenata vezanih za
problematiku koritenja i upravljanja prostorom (smjernice Evropske perspektive prostornog razvoja
ESDP, Vodei principi za odrivi prostorni razvoj evropskog kontintenta, potpisane i ratificirane
konvencije, povelje i dr., Prostorni plan Republike BiH, Prostorni plan Federacije BiH - Nacrt), te
zakonske regulative i drugih relevantnih dokumenata, koji imaju ponuene pravce razvoja prostora i
regulisan nain upravljanja istim.
Kao to je do sada izloeno, dokumenti vieg reda koji imaju uticaja na formuliranje ciljeva i prijedlog
koncepcije razvoja prostora Unsko sanskog kantona, bili bi: Prostorni plan R BiH (1981. godine), koji
je zbog jo uvijek neusvojenog Prostornog plana F BiH relevantan dokument, potom, Nacrt
Prostornog plana F BiH. Propozicije ova dva dokumenta, treba prihvatiti u onoj mjeri u kojoj je to
zakonska obaveza, s tim da se ve sada uoava da projekcija razvoja PP R BiH 1981. godine, ne moe
se prihvatiti kao mogua u velikoj mjeri, jer je prostor u posljednje tri dekade u mnogoemu
bespovratno izmijenjen.
Stoga, ciljevi koji e se postaviti Prostornom osnovom, moraju biti usklaeni sa stvarnim stanjem
prostora, za to e posluiti dosadanja analiza prirodnih i stvorenih uslova.
3.1. OPI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA
Evropska opredjeljenja sadrana u smjernicama Evropskih perspektiva prostornog razvoja (ESDP)
143
i
Vodeim principima za odrivi razvoj evropskog kontinenta, moraju biti sadrani u opim ciljevima
prostornog ureenja Unsko sanskog kantona.
Osnovne postavke ovih dokumenata skreu nam panju na:
Razvoj uravnoteenog i policentrinog sistema gradova,
Uspostavljanje novog odnosa izmeu urbanih i ruralnih podruja,
Osiguranje jednakopravnog pristupa infrastrukturi i znanju,
Osmiljeno upravljanje i ouvanje prirodne i kulturne batine.
Politiki ciljevi i opcije predloeni u Evropskim perspektivama prostornog razvoja, imaju za cilj
usmjeravanje prostornog razvoja prostorne strukture drava lanica EU a, ali njihov odjeka mora biti

143
European Spatial Development Perspective, European Commision, Postdam 1999
PROSTORNA
OSNOVA

333

prihvaen i u drugim zemljama, posebno u onima kao to je BiH, koja e, nadati se, jednom postati
dio evropske porodice.
Usvajanje znanja, principa i vjetina upravljanja i koritenja prostora u skladu sa zemljama lanicama,
ini nas korak blie evropskim integracijama, a taj i takav odnos prema prostoru mora se inkorporirati
u sve slojeve uprave i procese odluivanja u okviru prostornog planiranja i razvoja. Kantonalni
prostorni plan e tada biti oslonac i primjer opinskim praksama planiranja, za to je krajnji cilj jednak
i odriv razvoj na svim nivoima ili postulat ESDP a:

Opi ciljevi prostornog ureenja:
I. Policentrian prostorni razvoj i novi odnos urbane-ruralne sredine
Stepenovano rangiranje gradova, kao osnovni preduslov uravnoteenog razvoja
lokalnih regija,
Meusobno nadopunjavanje gradova i komplementarnost u ekonomskom,
obrazovnom, kulturnom i drugom domenu ,
Stvaranje mrea manjih naselja u slabije naseljenim i ekonomski nerazvijenim
regijama,
Ostvarivanje zajednikih projekata izmeu naselja, posebice u upravljanju lokalnim
saobraajem, detaljnom ureenju prostora, ouvanju kulturnog i prirodnog naslijea
itd.,
Kontrola fizikog irenja gradova i naselja,
Mjeavina funkcija i socijalnih grupa,
Racionalno i ekonomino upravljanje urbanim ekosistemima (voda, energija, otpad),
Bolja dostupnost i komunikacije,
Ouvanje i razvoj prirodnog i kulturnog naslijea,
Strukturna promjena ruralnih oblasti, u cilju revitalizacije i demografsko
ekonomskog napretka,
drutvo ekonomija okoli
PROSTORNA
OSNOVA

334

Stvaranje jakih regija, sa malim gradovima, koji su vana vorita ruralnih podruja, u
kojima se stvaraju uslovi za razvoj industrije, uslunih aktivnosti, tehnologije, turizma
itd.,
Obezbjeivanje odrive poljoprivrede, uz adekvatnu primjenu ekolokih mjera,
Iskoritenje potencijalno obnovljive energije u urbanim i ruralnim oblastima,
Povezivanje ruralnih oblasti sa voritima unutar regije i urbanim cjelinama u irem
prostornom kontekstu.

II. Jednakopravan pristup infrastrukturi i znanju
Osiguranje pristupa udaljenim oblastima,
Jaanje sekundarnih mrea, kao dio procesa jaanja manjih gradova i njihove funkcije
u regionalnom razvoju,
Modernizacija i prilagoavanje transportnih slubi lokalnim uslovima,
Poboljanje pristupa i upotrebe telekomunikacionih sredstava u slabo naseljenim
podrujima,
Smanjenje negativnih uticaja u podrujima koja trpe pritisak od strane saobraaja,
kroz primjenu ekoloki prihvatljivih saobraajnih sredstava,
Usklaivanje i integrisano planiranje i upravljanje infrastrukturom, kako ne bi dolo
do dupliciranja transportne infrastrukture,
Osiguranje pristupa infrastrukturi vezanoj za znanje i obrazovanje, u skladu sa socio
ekonomskim potencijalom, na u podrujima koja su udaljena i slabije naseljena.

III. Racionalno upravljanje prirodnim i kulturnim naslijeem i resursima
Uvoenje mjera zatite i prepoznavanje podruja koja trebaju zatitu,
Prepoznavanje prirodnog i kulturnog naslijea, kao vanih ekonomskih faktora, te
preduslova za razvoj turizma,
Stvaranje veza i koridora izmeu zatienih podruja, u cilju nesmetanog protoka i
genetske razmjene flore i faune,
Koritenje prostora u kontekstu napretka zatienih podruja, a ne njihove izolacije,
Donoenje strategija upravljanja zatienim podrujima, uz intenzivno ukljuivanje
ljudi koji nastanjuju te prostore u procese izrade i odluivanja,
Inkorporacija zatienih i ugroenih podruja u urbane i ruralne regije,
Nunost povezivanja politika upravljanja povrinskih i podzemnih voda sa politikama
prostornog razvoja,
Jaanje regionalne odgovornosti za upravljanje vodenim resursima,
Ouvanje i kreativni razvoj kulturnih pejzaa,
Poveanje vrijednosti kulturnih pejzaa u okviru strategija integrisanog prostornog
razvoja,
Kreativno obnavljanje pejzaa koji su pretrpjeli oteenja uslijed ljudskog djelovanja,
Ouvanje i kreativno redizajniranje urbanih cjelina i kulturnog naslijea, koje se mora
posmatrati u irem kontekstu.

IV. Usklaivanje prostornog razvoja sa odrednicama planova vieg reda
PROSTORNA
OSNOVA

335

Prostorno planska dokumentacija treba biti usaglaena sa planovima i strategijama
vieg reda, kako bi se ostvario kontinuitet i integralni pristup planiranju na cijelom
prostoru BiH i regije.

Analiza postojeeg stanja, posmatranje podruja kroz oekivane okvire razvoja, koje su postavili
meunarodni dokumenti u pogledu razvoja prostora, ukazali su nam na potencijale, ali i na glavne
nedostatke posmatranog obuhvata.
Oni se definiu kroz:
Demografsku sliku, koja ima tendenciju starenja,
Socijalno ekonomske prilike, koje su izuzetno sloene i u prvi plan stavljaju visok stepen
nezaposlenosti i migracije,
Udaljenost Unsko sanskog kantona od centralnog dijela FBiH, te neadekvatnu
infrastrukturnu opremljenost,
Jaanje kantonalnog centra, kako bi se nadomjestile potrebe centraliteta, ali i nedovoljno
razvijanje drugih opinskih centara, koji bi preuzeli uloge vorita ruralnih oblasti,
Nedovoljno iskoritenje prirodnih potencijala u skladu sa ekolokim standardima i
potranjom na tritu.
Posebni ciljevi razvoja moraju se usredotoiti na ralanjivanje ovih temeljnih problema.
3.1.1. POSEBNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA
Posebni ciljevi prostornog razvoja proizilaze iz analize postojeeg stanja i uslova na koje se nailazi na
posmatranom podruju, konsultacije razvojnih strategija i opredjeljenja koje daju dokumenti vieg
reda, te, nezaobilazno, iz kontakta sa korisnicima prostora, koji imaju najbolji uvid u problematiku s
kojom se svakodnevno susreu, kao i potrebe u planskom periodu, a ija e realizacija dovesti do
podizanja kvaliteta ivota i ouvanja ivotne sredine.
U skladu sa dosadanjom metodologijom izlaganja i izuavanja uslova koji vladaju na predmetnom
podruju, posebni ciljevi e se iskazati kroz tematske cjeline obraene u prethodnim poglavljima.
Poljoprivredno zemljite
Usklaivanje povrina poljoprivrednog zemljita sa umskim i ostalim zemljitem i
povrinama,
Utvrivanje stvarnog stanja, kapaciteta, boniteta i upotrebne vrijednosti poljoprivrednog
zemljita,
Poveanje uea obradivog zemljita u ukupnom poljoprivrednom zemljitu,
Sprjeavanje tetnih procesa i otklanjanje posljedica zagaenja tla, koje nastaju
antropogenim djelovanjem,
Sprjeavanje izuzimanja visokovrijednog poljoprivrednog zemljita u graevinske svrhe,
Poticaj programa ruralnog razvoja, kroz modernizaciju poljoprivrede i osiguranje uslova
za razvoj slabije naseljenih podruja u kojima ova grana ima potencijal.
ume i umsko zemljite
PROSTORNA
OSNOVA

336

Utvrivanje i prostorna definicija stvarnog stanja umskih podruja, sa detekcijom
degradiranih uma, zbog negativnih antropogenih uticaja, te neplanskog i ilegalnog
iskoritenja umskog dobra,
Utvrivanje prostora koji trajno ostaju umska podruja, kao to su zatitne ume, ume
posebne namjene, zatiene ume, umski rezervati, sjemenske sastojine i sl., te
poduzimanje mjera upravljanja i ouvanja tim podrujima,
Prevoenje degradiranih umskih podruja u vrjednije sastojine,
Prevoenje neproduktivnih umskih zemljita u produktivno poljoprivredno zemljite,
Ouvanje i unaprjeenje korisnih funkcija i bioloke ranolikosti ume,
Sistemsko i nauno istraivanje biljnih i ivotinjskih vrsta,
Utvrivanje lovno privrednih podruja, koja mogu imati privredni, sportski i turistiki
karakter.
Mineralne sirovine
Utvrivanje stvarnih potencijala, kapaciteta, istraenosti i nivoa eksploatacije mineralnih
nalazita,
Zatita prostora, lokaliteta, leita i pojava energetskih, metalinih i nemetalinih
sirovina, kao i mineralnih, termalnih i termomineralnih voda,
Utvrivanje namjene mineralnih, termalnih i termomineralnih voda u privredne,
vodoprivredne, zdravstvene, poljoprivredne i druge svrhe,
Rekultivisanje devastiranih eksploatacionih povrina,
Smanjenje tetnih utjecaja po okoli od strane podruja i tehnologija eksploatacije
mineralnih sirovina.
Sistem naselja
Prihvatanje opih ciljeva postavljenih ovim dokumentom, a koji su u skladu sa evropskim i
svjetskim dostignuima u domenu razvoja sistema naselja,
Razvoj manjih gradova/naselja, kao vorita razvoja ruralnih regija,
Opremanje potrebnom infrastrukturom naselja u skladu s njihovim rangom, te
komplementarnost naselja na odreenoj udaljenosti, kako bi funkcije bile pravilno
koritene,
Stvaranje meusobno upotpunjujueg odnosa ruralnih i urbanih naselja,
Jaanje mjeovitih naselja, kao centara tercijarnog karaktera, koji e biti spona izmeu
udaljenih ruralnih naselja i urbanog centra,
Stvaranje mree opinskih centara, u kojem e se naselja opremati u skladu s
potencijalima cijele opine i prednostima koje ta regija nudi,
Utvrivanje stvarnih potreba irenja naselja u planskom periodu i nivoa infrastrukturne
opremljenosti,
Povezivanje kantonalnog centra sa opinskim centrima, uz osiguranje pravilnog protoka
informacija, dobara, ljudske snage u oba smjera, kako bi se smanjio trend migracija iz
drugih dijelova Kantona u grad Biha,
Povezivanje kantonalnog centra sa centralnom BiH,
PROSTORNA
OSNOVA

337

Jaanje pograninih centara i opremanje funkcijama koje mogu imati gravitacioni uticaj i
van granica Kantona, te jaanje meugranine saradnje.
Saobraajna infrastruktura
Povezivanje Unsko sanskog kantona sa centralnom BiH,
Izgradnja saobraajnica koje su planirane kroz planove vieg reda,
Poboljanje postojee mree cesta, poveanje nivoa usluge i sigurnosti saobraaja,
Ispitivanje ponuenih rjeenja, tamo gdje postoje tendencije za promjenom.

Vodoprivreda, koritenje voda i zatita od voda
Pokrivanje podruja cijelog Unsko sanskog kantona vodovodom i kanalizacijom,
Smanjenje gubitaka u vodovodnim sistemima,
Rekonstrukcija i sanacija postojeih sistema,
Poveanje rezervoarskog prostora,
Zatita i monitoring kvaliteta vode na izvoritima,
Separacija mjeovitog kanalizacionog sistema na sisteme za prikupljanje oborinskih voda,
Izgradnja separatora i ureaja za tretman oborinskih voda,
Obezbjeenje vode propisanog kvaliteta za sve korisnike,
Integrisano upravljanje vodovodnim i kanalizacionim sistemima.
Energetika
Osnovni cilj u oblasti elektroenergetske infrastrukture je kvalitetno i sigurno
snabdjevanje cjelokupnog predmetnog obuhvata elektrinom energijom,
Usklaenost izgradnje infrastrukture i graevinskog zemljita koje opsluuje sa buduim
razvojem ovog podruja, u periodu implementacije plana,
Na bazi prorauna budueg optereenja mree definisati temeljne smjernice budueg
razvoja srednjenaponskog sistema,
Postupna realizacija sistema elektro snabdijevanja kao dijela jedinstvenog sistema
Elektroprivrede, iju temeljnu strukturu u razmatranom podruju predstavljaju postojei
objekti i elektrina mrea 110, 35, 10(20) i 0,4 kV. Dugorono promatrano, cilj je postojei
sistem transformirati u sistem s jednim nivoom srednjeg napona i to 20 kV i jednom
izravnom transformacijom (110/20 kV),
Potovati propisane kvalitete za isporuenu elektrine energije, odnosno dozvoljene
padove napona,
Dovoljne koliine elektrine energije za napajanje Unsko sanskog kantona treba
obezbijediti preko postojeih transformatorske stanice TS 110/x kV tako to e se
poveati njihova instalirana snaga i novih, prema Prostornom planu FBiH 2008.-
2028.godine planiranih visokonaponske transformatorske stanice. Planirane su stanice
TS 110/x kV Buim, koja je trenutno u izgradnji i TS 110/x Biha 3,
Realizovati 400 kV pravca TuzlaBanja LukaBihaHrvatska (Indikativnim srednjoronim
planom razvoja hrvatske prijenosne mree planirana je interkonekcija s BiH na 400 kV
PROSTORNA
OSNOVA

338

naponu iz B.Luke, preko Bihaa do Likog Osika) koritenjem koridora rezervisanog kroz
postojei Prostorni plan BiH sa TS 400/x kV Biha,
Izgraditi i prikljuiti HE aplje na visokonaponsku prenosnu mreu,
Izgraditi TS 400/x kV Biha,
Zbog potrebe zatvaranja 400 kV prestena u BiH treba zadrati koridor dalekovoda 400 kV
vod Biha Mostar 4 iz postojeeg Prostornog plana BiH sa TS 400/x kV Livno,
Poboljanje tehnolokih i operativnih performansi energetskih izvora/objekata kroz
modernizaciju energetskog sistema i revitalizaciju energetskih izvora/objekata te
primjena novih energetski efikasnijih i ekoloko prihvatljivih tehnologija,
Provesti Plan poveanja instalirane snage TS 110/x kV i zamjene transformatora 110/x kV
radi potreba distribucije prema Modula 5 iz Studije EES BiH za ED Biha [ugradnja drugog
transformatora u TS 110/SN Vrnogra(110/10(20)/35 kV 20/20/14 MVA), u TS 110/SN
Klju(110/10(20)/10 kV 20/20/14 MVA), u TS 110/SN Bosanski Petrovac(110/10(20)/10
kV 20/20/14 MVA), u TS 110/SN Biha 2 (110/10(20)/10 kV 20/20/14 MVA) i u TS 110/SN
Cazin 1 (110/10(20)/35 kV 20/20/14 MVA)],
Budui razvoj energetike mora staviti akcenat na koritenje obnovljivih izvora energije
(vjetar, hidro, biomasa, suneva energija, itd.) te obezbjeenje efikasnog koritenja
energije (energetsku efikasnost),
Rezervisati prostor za planiranu VE Medveak u Teoaku-Opina Biha. U fazi ispitivanja
ovaj isti prostor je namjenjen i za ispitivanje solarne energije (SE Medveak),
Smanjiti energetske gubitake u sistemu distribucije,
Sve srednjenaponske trafostanice u centrima opina kantona izraditi kao
slobodnostojee montano-betonske ili u sklopu planiranih graevinskih objekata,
Na podrujima na kojima se planira prijelaz na 20 kV napon ugraivati preklopive ili
prespojive transformatore,
Nakon definiranja primjerenih optimalnih parametara treba ugraivati transformatore sa
smanjenim gubicima,
Izmeu bliskih izvoda 10(20) kV graditi povezne 10(20) kV vodove,
Za prikljuenje novih TS treba poloiti, prema Tehnike preporuke JP Elektroprivrede BiH,
date tipizirane kablove,
Elektrinu mreu naponskog nivoa 10(20) i 0,4 kV u podruju centra opina treba izvoditi
kao podzemnu kablovsku mreu. Novi kablovski vodovi se trebaju izvoditi sa kablovima
tipa Al150 mm2 ili Al 185 mm
2
,
Dovoenje gasa kao kvalitetnog energenta na podruje Unsko-sanskog kantona u svrhu
povoljnog djelovanja na kvalitet okoline i intenziviranje privrednog i drugog razvoja,
Centralizovno snabdjevanje toplotnom energijom i gasom u svrhu racionalnog koritenja
energije za potrebe grijanja, pripreme potronje tople vode i kuhanje, ime se
supstitupie elektrina energija, koja je nezamjenjiva u mnogim drugim oblastima
potronje,
Unaprijediti sistem zatite zagaenja zraka od individualnih kotlovnica,
Uspostaviti sistem daljinskog grijanja u urbanim sredinama, po fazama obuhvata, u svrhu
unaprjeeja sistema zatite zagaenja zraka od individualnih loita. Stepen toplifikacije
u planskom periodu doveti na minimalno 10%,
PROSTORNA
OSNOVA

339

Monitoring primjene uslova propisanih u ekolokim dozvolama za sve industrijske
kapacitete,
Poveavanje energetske efikasnosti na postojeim objektima (toplifikacija, utopljavanje
zgrada, uvoenje obnovljivih izvora energije), ime e se smanjiti potronja goriva i
emisije polutanata u atmosferu, a komfor i standard stanovnitva e porasti.

Upravljanje otpadom
Pokrivanje podruja cijelog Unsko sanskog kantona odvoenjem otpada,
Uspostavljanje regionalne deponije i centra za upravljanje otpadom,
Stvoriti uslove za sanitarno odlaganje otpada,
Smanjiti ukupnu proizvodnju otpada,
Nainiti katastar deponija (legalnih i ilegalnih), sa tipom odloenog otpada,
Uspostavljanje strategije sanacije ilegalnih odlagalita otpada,
Ukljuenje veeg broja korisnika komunalnih usluga,
Edukacija stanovnitva o vanosti pravilnog odlaganja i postupanja s otpadom,
Stvoriti uslove za zbrinjavanje posebnih vrsta otpada,
Stvoriti uslove za reciklau otpada,
Usvajanje ciljeva Strategije upravljanja otpadom FBiH 2008-2028. godine, kao i stratekih
ciljeva Strategije upravljanja otpadom Unsko sanskog kantona (Nacrt).
Drutvene djelatnosti
Utvrivanje nivoa potrebne opremljenosti drutvenim djelatnostima, u odnosu na
poredak naselja u naseobinskom sistemu,
Utvrivanje postojee infrastrukture, koja se moe iskoristiti za nove namjene drutvenih
djelatnosti (brownfields),
Modernizacija programa obrazovanja, usklaivanje sistema obrazovanja sa trinim
prilikama, prekvalifikacija radno sposobnog stanovnitva,
Osiguranje potrebnih sportskih, kulturnih, rekreativnih i drugih povrina u urbanim
podrujima, sa razvijenom mreom manjih kapaciteta iste namjene u sekundarnim i
tercijarnim centrima razvoja,
Stvaranje podloge za socijalnu inkluziju ugroenih skupina, integracija u drutvo i
jednakopravan pristup svim drutvenim djelatnostima,
Jaanje udruenja, klubova, graanskih inicijativa i slinih inkubatora javnog mnijenja i
potreba, te uspostavljanje kontinuirane saradnje sa vladinim sektorom u procesu
provoenja drutvenih politika i programa,
Razvijanje mree zdravstvenih ustanova, posebno u udaljenim i manje naseljenim
podrujima,
irenje kapaciteta i usluga tercijarne zdravstvene skrbi,
Razvijanje kapaciteta socijalne skrbi, osiguranje objekata za pomo socijalno ugroenim
skupinama i onima sa teim socijalnim statusom.

PROSTORNA
OSNOVA

340

Prirodno naslijee
Osiguranje prava svakog graanina na zdrav okoli, odmor, razonodu i provoenje
vremena u prirodi, u skladu sa Univerzalnom deklaracijom o ljudskim pravima iz 1948.
godine,
Odrivo koritenje prirodnih dobara, uvijek imajui na umu i sadanje i budue generacije
Utvrivanje postojeeg biodiverziteta i svrstavanje ugroenih biljnih i ivotinjskih vrsta na
liste zatite,
Uspostavljanje zatienih podruja, sa prateim mjerama zatite, organizacijama
upravljanja tim podrujima i uslovima koritenja,
Preuzimanje smjernica i ciljeva postavljenih Federalnom strategijom zatite okolia.
Kulturno historijsko naslijee
Zatita i ouvanje kulturno historijskog naslijea se mora provoditi kroz adekvatnu
identifikaciju i dokumentaciju,
Osiguranje pravne i prostorno planske komponente graditeljske batine,
Jaanje svijesti o vanosti kulturno historijskog naslijea i potencijalnu koje ono prua
za cjelokupni drutveno ekonomski razvoj,
Revitalizacija i konzerviranje kulturno historijskih spomenika,
Izraivanje programa ukljuivanja kulturno historijskog naslijea u funkciju turizma i
ekonomskog prosperiteta,
Jaanje meudravne saradnje kroz prizmu kulturno historijskog naslijea ire regije.
Stanovnitvo
Zaustavljanje negativnog trenda starenja stanovnitva Unsko sanskog kantona,
Provoenje procesa povratka stanovnitva na svoje prijeratno mjesto stanovanja,
Ujednaenje stepena prostornog, urbanog, infrastrukturnog i drugog razvoja pojedinih
podruja i stvaranje uslova za ravnomjerniju raspodjelu stanovnitva u opinama,
Ujednaenje razvoja urbanih i ruralnih podruja, gdje e se u svakom od njih jaati
potencijali i ouvati integritet prirodnih resursa i okolia, te osiguranje uslova za
kvalitetan drutveni i ekonomski prosperitet stanovnika,
Poticanje mjera zapoljavanja, posebice mladih i visokoobrazovanog stanovnitva, ime
e se ublaiti negativni migracijski saldo.
Privreda
Smanjenje neravnomjernosti razvoja privrede Unsko sanskog kantona, u odnosu na
FBiH,
Smanjenje neravnomjernosti razvoja privrede meu opinama,
Restrukturiranje privredne strukture, u kojoj prednjai razvoj tercijarnog sektora, na
utrb preraivake proizvodnje,
Iskoritenje postojee privredne infrastrukture u cilju revitalizacije i reciklae za nove
tehnologije, koje su i ekoloki prihvatljive,
PROSTORNA
OSNOVA

341

Iskoritenje privrednih kompleksa u urbanim sreditima za nove namjene, drutvene
djelatnosti i sl.,
Stvaranje plodnog tla za razvoj veih i velikih privrednih subjekata,
Smanjenje udjela sive ekonomije,
Jaanje saradnje izmeu kantonalnih i opinskih institucija i pojednostavljenje procedura
za pokretanje poslovnih kapaciteta,
Koncentracija poslovnih inkubatora uz jake saobraajne pravce.
Turizam na bazi prirodnog i kulturno historijskog naslijea
Razvijanje programa i projekata inkorporacije prirodnog i kulturno historijskog naslijea
u turistiku ponudu Kantona,
Jaanje meunarodne saradnje u domenu turizma baziranog na kulturno historijskom i
prirodnom naslijeu,
Organizovanje mree institucija koje se bave turizmom i promoviu ovu granu privrede
Razviti sistem edukacije u turizmu,
Obnova ratom razruenih objekata namijenjenih turizmu i osiguranje novih kapaciteta u
svim opinama Kantona,
Promovisati potencijale i mogunosti razvoja udaljenih i slabo naseljenih regija, koje
mogu imati veliku korist od ovakvog vida turizma, uz adekvatne edukacijeske programe i
poticajne mjere (ruralni i ekoturizam),
Izrada informacijski sistema o sadrajima, lokacijama, dogaajima i sl., te stvaranje
cjelogodinje turistike ponude,
Uvavanje svih zakonom propisanih i buduih mjera zatite prirodnog i kulturno
historijskog naslijea i u skladu s tim, razvijanje ponude ovog vida turizma,
Edukacija posjetilaca,
Angaman i ukljuivanje drugih privrednih djelatnosti, ugostiteljskog sektora, obrtnitva i
sl., kako bi ponuda bila cjelovita.

Ugroena podruja
Oistiti prostor kontaminiran minama do 2019. godine, a prema Strategiji protuminskog
djelovanja BiH 2009 2019. godine,
Nainiti katastar klizita, sa programima sanacije,
Zaustaviti bespravnu gradnju i udar na poljoprivredno i umsko zemljite,
Zatititi vode i vodno zemljite od bespravne gradnje,
Provesti programe sanacije i mjera zatite poplavnih podruja.

PROSTORNA
OSNOVA

342

3.2. SMJERNICE ZA IZRADU OSNOVNE KONCEPCIJE RAZVOJA UNSKO
SANSKOG KANTONA

Na osnovu zadatih opih i posebnih ciljeva, te u saradnji sa koordinatorima opina, Nosiocem
pripreme Plana, kao i zakljucima koji su izvedeni na osnovu analize postojeeg stanja prirodnih i
stvorenih uslova Unsko sanskog kantona, mogu se izvesti osnovne smjernice za izradu Osnovne
koncepcije razvoja, kao posljednje faze izrade Prostorne osnove Prostornog plana Unsko sanskog
kantona.
Smjernice su takoe i sumarni prikaz dokumenata i strategija, koje su konsultirane pri izradi ovog
Plana, jer je usklaenost do sada donesenih planova, studija i strategija dobar nain kohezije
saznanja i zakljuaka, te povezivanja razmatranja o prostoru i resursima.
Koordinacioni tim svake opine je dostavio Snage, Slabosti, Prilike i Prijetnje koje su uoene ili SWOT
analizu.
Sa svim navedenim, moglo se raspolagati kao ulaznim parametrima za pripremu smjernica za izradu
osnovne koncepcije.
U nastavku e se dati SWOT analize svih opina pojedinano, nakon ega e se izvesti zakljuci u vidu
smjernica za daljnji rad.

PROSTORNA
OSNOVA

343

SNAGE
Geostrateka pozicija
neposredna granica sa EU
neposredna blizina graninih prelaza Izai i Uljebi, eljezniki saobraaj, dostupnost
zranih i morskih luka,
Prirodni uslovi i resursi
povoljni uslovi za razvoj poljoprivrede
povoljni uslovi za razvoj turizma (prirodne ljepote i atraktivne turistike destinacije)
umski resursi za razvoj drvopreraivake industrije
vodni resursi, mineralne sirovine i termomineralna voda
mogunosti proizvodnje energije iz obnovljivih/alternativnih izvora
Trite rada
mlada, konkurentna i kreativna radna snaga
Ekonomski potencijali
neiskoriteni privredni kapaciteti i neperspektivna vojna imovina
univerzitetski grad za obrazovanje kadrova
aktivna politika lokalne uprave na promociji poduzetnikog okruenja
poslovne/privredne zone
SLABOSTI
Ljudski resursi i trite rada
visoka stopa nezaposlenosti
neusklaenost obrazovanja s potrebama trita i razvojne privredne projekcije
Privredni kapaciteti
nerazvijeni preraivaki kapaciteti za poljoprivrednu proizvodnju
zastarjela tehnologija i oprema u realnom sektoru
nedovoljno iskoriteni prirodni i privredni potencijali
usitnjena poljoprivredna proizvodnja (sitni proizvoai male ekonomske i trine snage)
Infrastruktura
nerazvijena putna infrastruktura
nedostatak drutvene infrastrukture: domova za stare i iznemogle, sportska, obrazovna i kulturna infrastruktura
nerazvijena komunalna infrastruktura i netretiranje otpada
nedovoljno razvijena turistika infrastruktura
Nepodsticajno poslovno okruenje
nerijeeni imovinsko-pravni odnosi
nedostatak kapaciteta za izradu i implementaciju projekata prema finansijskim fondovima
izostanak potrebnog znanja i primjene suvremenih agrotehnikih mjera u poljoprivrednoj proizvodnji
nedostatak sektorskih razvojnih strategija i planova, kao i projektne dokumentacije, nedovoljno stimulativno poslovno
okruenje
PRILIKE
Integracioni procesi
EU i regionalni integracioni procesi
koritenje fondova EU za finansiranje razvojnih projekata
liberalizacija viznog reima za privredno povezivanje, edukaciju, zapoljavanje i dr.
regionalna i prekogranina suradnja
stabilizacija politiko-ekonomskih odnosa u regiji
ulazak R. Hrvatske u EU
Trine anse
Prostor za ekspanziju turistike ponude
Potranja za vodom i energijom
Strane investicije
Blizina NP Plitvika jezera
Uspostavljanje suradnje s dijasporom
Potencijal razvoj poduzetnitva, posebno u sektorima s veom dodanom vrijednou
Investicije
Strane investicije
Zajednika ulaganja i JPP
Projekti viih nivoa: NP Una, Putne komunikacije i dr.
Raspoloivi fondovi za razvoj

PRIJETNJE
Politika nestabilnost u zemlji i okruenju
Utjecaj globalne ekonomske krize na ekonomsko i socijalno stanje u opini
Pogoranje demografske situacije
negativan prirodni prirataj
odlazak mladih u inostranstvo
starenje populacije
Nepovoljan ekonomski ambijent
sporost u provoenju ekonomsko privrednih reformi
nedovoljan politiko-ekonomski napredak u regiji
korupcija i kriminal
sporost u rjeavanju steajnih postupaka
neusklaenost obrazovanja s potrebama trita rada
nepostojanje aurne i usaglaene razvojne strategije na viim razinama odluivanja
neaurnost i neusklaenost zakonskih propisa sa standardima EU kao i na razini BiH-F BiH-Unsko sanski kanton
Devastacija prirodnih resursa
Niska razina nadlenosti lokalne zajednice i udjela u raspodjeli propisanih sredstava

O
P
I
N
A

B
I
H
A

PROSTORNA
OSNOVA

344

SNAGE
Stalni trend razvoja poljoprivredne proizvodnje
Visoki kapaciteti za vodosnabdjevanje, sa projektima sanitarne zatite glavnih vodocrpilita
Usvojen prostorni plan opine i izraen vei broj regulacionih planova
Iskustvo uspostave GIS sistema i digitalizacije karata
BEACON status opine u selektivnom prikupljanju otpada i realizacija projekta odvodnje
otpadnih voda
Ekoloki osjetljivo javno mnijenje
ivotni okoli koji omoguuje razvoj rekrativnog sporta i kulturnih sadraja
Dobro organizovano civilno drutvo, posebno u obrazovanju, sportu i kulturi
Iskustvo lokalne uprave u realizacijji projekata rekultivacije zemljita
Radna snaga za razvoj turizma na otvorenom
SLABOSTI
Loi uslovi za skrb starijih stanovnika
Nefunkcionisanje slube za razvoj i poduzetnitvo unutar lokalne uprave, loa koordinacija mjesnih zajednica i lokalne
uprave
Nizak stepen prerade poljoprivrednih i industrijskih proizvoda
Slaba organizovanost privrednika i obrtnika i njihova nepovezanost sa lokalnom upravom
Nepostojanje komunikacije socijalnih partnera u vezi potreba privrede za zanimanjima i vjetinama
Nedostatak neformalnih programa za profesionalno usavravanje i obrazovanje odraslih
Degradirano umsko i poljoprivredno zemljite
Nerazvijena turistiki proizvodi i aranmani (lokalni i regionalni) sa nerazvijenom vrstom i mekom infrastrukturom za
razvoj turizma
Loa tehnika opremljenost i infrastruktura u kolama
Neadekvatna teritorijalna pokrivenost primarnom zdravstvenom zatitom i loe stanje objekta Doma zdravlja
Zagaenost zemljita minskim poljima
Neredovna kontrola i dezinfekcija lokalnih vodovodnih sistema i veliki gubici u vodovodnoj mrei
Lo sistem odvodnje otpadnih voda
Slaba pokrivenost opine odvozom otpada i nerijeeno pitanje deponovanja otpada
Loe stanje korita i priobalja rijeke Une (erozije obala)
Bespravna gradnja u zatitnom pojasu vodotoka
Nedostatak detaljnih planova prostornog ureenja )

PRILIKE
Geografski poloaj, blizina Republike Hrvatske
EU IPA predpristupni i pristupni fondovi i ostali razvojni programi u oblasti obrazovanja,
turizma i okolia
Ukljuivanje u procese meunarodnih donatorskih i kreditnih finansijskih instrumenata
Izgradnja regionalne deponije
Izrada studija za proglaenje pojedinih podruja zatienim prostorom

PRIJETNJE
Smanjivanje broja stanovnika (migracija stanovnitva prema razvijenim zemljama)
Nepovoljni zakonski okvir
Nestabilna politika situacija u Kantonu
Nestabilnost transfera viih nivoa vlasti i preraspodjela prihoda na viim nivoima
Odljev strunog kadra iz zdravstva
Nedostatak finansijeske podrke viih nivoa vlasti
Slaba fleksibilnost formalnog obrazovnog sistema na potrebe lokalne privrede i ukupne razvojne potrebe
Neuinkovitost inspekcijskih slubi
O
P
I
N
A

B
O
S
A
N
S
K
A

K
R
U
P
A

PROSTORNA
OSNOVA

345

SNAGE
Geostrateki poloaj
Prirodna bogastva
Broj radno sposobnih ljudi
Broj mladih nezaposlenih
Prirodna bogastva
Blizina EU

SLABOSTI

Slabo kvalifikovana radna snaga
Nedovoljno razvijena infrastruktura
Slabo razvijeno trite rada
Nepotovanje propisa zakona i standarda

PRILIKE
Blizina granice EU
Prirodna bogastva
Mogunosti finansiranja iz IPA fondova
Upoznavanje sa propisima EU

PRIJETNJE
Nedovoljno poznavanje trita rada
Devastacija terena
Neplanska sjea
Neusklaeni zakoni sa propisima EU
Sporost u prilagoavanju propisima u EU

O
P
I
N
A

B
O
S
A
N
S
K
I

P
E
T
R
O
V
A
C

PROSTORNA
OSNOVA

346

SNAGE
Tradicija i dobri rezultati u stoarstvu (proizvodnja mlijeka)
Tradicija kooperativne proizvodnje u proizvodnji povra i jagodiastog voa
7 000 ha obradivog, ekoloki istog zemljita, sa dobrim klimatskim uslovima
Prirodno nalazite autohtnonog kestena, ljekovito bilje i umski plodovi
Turistiki potencijal: nacionalni spomenici, prirodni fenomen Svetinja
Tradicionalne manifestacije
Jaka dijaspora
Uspostavljena prekogranina saradnja
Finalna prerada drveta
Ljudski resursi (mlada populacija)
Mineralna i rudna nalazita (mangan, glina, dolomit)
Vodni resursi izvorita pitke vode

SLABOSTI
Nedovoljno razvijena infrastruktura
Odliv mladih i obrazovanih kadrova
Saobraajna izoliranost, nepostojanje magistralnog puta
Nepostojanje preraivakih kapaciteta
Nedovoljna saradnja sa dijasporom
Veliki broj nezaposlenih
Nepostojanje poslovnih zona
Nedovoljna administrativna organiziranost poljoprivredne i ostale proizvodnje
Neracionalno koritenje zemljita
Izraena javna potronja

PRILIKE
Poveanje vanosti industrije doivljaja/turizam, proizvodnja zdrave hrane, vode i
obnovljivih izvora energije u globalnoj ekonomiji
Uvezivanje i organizovanje regionalne i prekogranine turistike ponude
Znaajne investicije u najavi, magistralni put, gasovod
Raspoloivost razvojnih fondova
Liberalizacija viznog reima
Regionalno otvaranje trita
Aktiviranje poslovnih zona
Donoenje zakona o javnom i privatnom partnerstvu
Zainteresiranost stranih investitora
Implementacija Zakona i principima lokalne samouprave

PRIJETNJE
Politika nestabilnost
Neureen pravni i finansijski okvir u BiH za strane ulagae
Nepostojanje regionalne deponije
Nedefinisanje nadlenosti lokalne samouprave
Neusklaenost razvojnih strategija na viim nivoima i nedovoljna koordinacija lokalne, kantonalne, entitetske i dravne
vlasti
Nelojalna konkurencija

O
P
I
N
A

B
U
I
M

PROSTORNA
OSNOVA

347

SNAGE
Raskrsnica vanih puteva koji povezuju savsku i jadransku razvojnu osovinu i koji vode ka
lukim kapacitetima
Blizina veih centara u RH i EU
Kvalifikovana, mlada, prilagodljiva, operativna i relativno jeftina radna snaga
Poduzetniki duh stanovnitva
Dugogodinja tradicija u poljoprivrednoj proizvodnji, posebno u proizvodnji mlijeka
Znaajan udio kvalitetnog poljoprivrednog zemljita
Veliki broj izvorita
Velika dijaspora znaajno doprinosi jaanju trita i opoj finansijskoj situaciji
Ouvana ivotna sredina bez zagaivaa
Podruje bogato kestenom
Prirodni i historijski uslovi za razvoj turizma
Velika koncentracija trnih centara koji pokrivaju i regionalno trite
Veliki broj sportskih klubova, udruenja i aktivista
Dobra lokalna infrastruktura (putna, vodosnabdjevanje, PTT) i dalja ulaganja u istu
Ureena prostorno planska dokumentacija
Reformirana i efikasna lokalna uprava
Znaajne rezerve i kapaciteti za eksploataciju rudnog bogatstva
SLABOSTI
Izrazito velika nezaposlenost
Loe provedena i nedovrena privatizacija
Neusklaenost kvalifikacije radne snage sa potrebama trita rada
Neorganizovanost privatnog sektora kroz udruenja
Nizak stepen finalizacije u djelatnostima poljoprivrede i drvoprerade
Prisustvo sive ekonomije i rada na crno
Dominantna trgovinska i usluna djelatnost i nizak nivo industrijske proizvodnje
Nedovoljan kapacitet poljoprivredne slube
Loe stanje i nedovoljna opremljenost kolskih i zdravstvenih objekata
Loe stanje regionalnih i magistralnih puteva
Lo kvalitet elektrosnabdjevanja
Kontinuirano smanjenje obradivog poljoprivrednog zemljita i usitnjenost posjeda
Lo odnos prema prirodnim resursima i nizak nivo ekoloke svijesti
Nepostojanje kanalizacionog sistema
Nedovoljan broj drutvenih i kulturnih objekata i sadraja u mjesnim zajednicama
PRILIKE
Poveanje vanosti industrije doivljaja (turizam, proizvodnja zdrave hrane i vode i
obnovljivih izvora energije u globalnoj ekonomiji)
Uvezivanje i organizovanje regionalne i prekogranine turistike ponude
Znaajne investicije u najavi (autoput, magistralni put, obilaznica, gasovod)
Raspoloivost razvojnih fondova (Investiciono razvojna banka FBiH)
Koritenje fondova EU za finansiranje razvojnih projekata
Liberalizacija viznog reima za privredno povezivanje, edukaciju kadrova, zapoljavanje itd.
Regionalno otvaranje trita (bilateralni i multilateralni sporazumi)
Otvaranje malograninog prelaza Traka Ratela
Neiskoriteni preraivaki kapaciteti Agrokomerca (mesne i mlinske industrije u nadlenosti
viih nivoa vlasti)
Uspostavljanje vrih partnerskih odnosa (lokalna zajednica privatni sektor)
Privlaenje stranih investitora i kapitala
PRIJETNJE
Politika nestabilnost na podruju BiH i Zapadnog Balkana, dodatno naglaena ekonomskom krizom
Nedovoljno stimulativan pravni i finansijski okvir u BiH odvraa strane ulagae (nesigurnost za investitore)
Netretiranje otpada (posebno industrijskog), moe dovesti do ekolokih posljedica i ugroziti i kvalitet ivota i turistike
mogunosti (nepostojanje regionalne deponije)
Nizak nivo nadlenosti lokalne samouprave ugroava razvoj
Nepostojanje aurne i usaglaene razvojne strategije na viim nivoima i nedovoljna koordinacija lokalne, kantonalne,
entitetske i dravne vlasti
Prenos nadlenosti na opine za osnovno obrazovanje, bez srazmjernih finansijskih sredstava
Nepostojanje kontrole kvaliteta uvezene robe i ogranienja za izvoz (postojanje necarinskih barijera i nefunkcionalna
certifikacija proizvoda)

O
P
I
N
A

C
A
Z
I
N

PROSTORNA
OSNOVA

348

SNAGE
Kvalitetna komunikacijska povezanost i blizina kljune putne infrastrukture (magistralni i
regionalni putevi)
Blizina regionalnih centara Biha i Banja Luka, blizina RH (granini prelaz Strmica)
Veim dijelom pripremljena prostorno planska dokumentacija
Bogato kulturno istorijsko naslijee
Transparentne procedure javne nabave, dodjela graevinskog zemljita, zakup poslovnih
prostora, raspodjela sredstava NVO; primjena ISO standarsa 9001:2008
Brend prvog turistikog sela bive Jugoslavije
Vodni potencijal, razvoj ponude za ribolovni, lovni i druge vrste turizma
Industrijska zona Velagii
Izgraeni objekti drutvene infrastrukture; razvijen civilni sektor, dobra saradnja s vlastima
Usvojena strategija za mlade, visok procenat visokoobrazovanih i kvalifikovanih mladih ljudi
Tradicionalne kulturne manifestacije
Velike povrine poljoprivrednog zemljita, razvijeno stroarstvo i stoarska proizvodnja
Povoljni klimatski uslovi za razvoj voarstva i povrtlarstva
580 poljoprivrednih gazdinstva upisanih Registar poljoprivrednih gazdinstva 2011. godine
Rezerve mineralnih i rudnih nalazita (krenjak, dolomit)
Veliki broj registrovanih pravnih i fizikih lica
SLABOSTI
Nepostojanje adekvatne projektno tehnike dokumentacije
Nepostojanje jedinstvenog kanalizacionog sistema sa preistaima
Nedovoljna educiranost stanovnitva o tetnosti odlaganja otpada na za to nepredviena mjesta
Starost voznog parka za prikupljanje otpada
Dio nastanjenih naselja nema elektrinu energiju
Dotrajao vodovodni sistem sa velikim gubicima vode, te nedovoljnom zatitom izvorita za snabdijevanje pitkom vodom
Prisustvo sive ekonomije
Nepovoljan starosna struktura stanovnitva i negativan prirodni prirataj
Nedostatak kadrova i opreme u Domu zdravlja
Zastarjela oprema obrazovnih i ustanova kulture
Ograniena sredstva u budetu za poticaj drutvenog i ekonomskog razvoja
Nerijeeni imovinsko pravni odnosi
Nepovoljan raspored protoka vode tokom godine (ljetni mjeseci)
Samo jedno aktivno srednje preduzee
Nedostatak preraivakih kapaciteta u oblasti poljoprivrede/prehrambene industrije
Slaba iskoritenost postojeih preraivakih kapaciteta
Visok procenat nezaposlenosti, nizak nivo poduzetnikog duha kod lokalnog stanovnitva i opa poslovna inertnost
Mali broj zaposlenih kod registrovanih pravnih i fizikih lica

PRILIKE
Promoviranje opine i privlaenje domaih i stranih investitora
Razvoj saradnje izmeu BiH i Hrvatske, te meuopinske saradnje
Energetska efikasnost
Oekivani projekti podrke fondova EU
Javno privatno partnerstvo
Mineralna i rudna nalazita neispitana
Mogunost prekvalifikacije i dokvalifikacije kadrova
Ukljuivanje nevladinog i privatnog sektora u pruanje javnih usluga
Dalji razvoj tradicionalnih kulturno umjetnikih i zabavnih manifestacija
Razvoj amaterskog i masovnog sporta
Izgradnja/dogradnja industrijske zone i poslovne zone i stvaranje preduslova za privlaenje
domaih i stranih investicija
Povrine poljoprivrednih zemljita koje nisu privedene namjeni su anse za razvoj primarne
poljoprivredne proizvodnje
Organizovanje otkupa voa i povra i proizvodnja na bazi ugovorenih kooperantskih odnosa
Mogunost upoljavanja kod postojeih registrovanih fizikih i pravnih lica
Neiskoriteni objekti koji su u ingerenciji Kantona

PRIJETNJE
Nedovravanje izgradnje obilaznice magistralnog puta M5
Neadekvatno tretiranje otpada na nivou Kantona (regionalna deponija), moe dovesti do ekolokih posljedica i ugroziti
turistike mogunosti opine
Nizak nivo nadlenosti lokalne vlasti u odnosu na kantonalnu, entitetsku i dravnu vlast
Prirodne nepogode i druge nesree (poplave, klizita itd.)
Neodgovarajua komunikacija sa viim nivoima vlasti
Nerazumijevanje nadlenih organa za probleme spomenika kulture
Povrine po minama rubna podruja opine
Mnogo nivoa vlasti
este izmjene propisa, kao i spora implementacija istih
Srednje obrazovanje ne prati potrebe trita
Nepovoljna organizacija zdravstvene zatite
Odlazak stanovnitva, posebno mladih
Siva ekonomija i rad na crno
Nepovoljni poticaji sa federalnog, kantonalnog i opinskog nivoa za razvoj privrede i poljoprivrede

O
P
I
N
A

K
L
J
U

PROSTORNA
OSNOVA

349

SNAGE
Geostrateka pozicija, ekonomski tokovi, povoljan geografski poloaj, pozitivan geopolitiki
poloaj
Prirodni uslovi i resursi, nezagaeno zemljite, poljoprivredna, stoarska i voarska tradicija,
te prisustvo dijela obrazovnih institucija iz ovih djelatnosti, koje omoguavaju nastavak
tradicije
Tradicija i iskustvo, djelomina industrijska tradicija, historijsko kulturno naslijee, banjsko
rekreativni kapaciteti
Primjetan rast privatnog graevinskog sektora i prateih industrija/usluga/zanata, sa
znaajnim zapoljavanjem
Niz malih preduzetnika u prehrambenoj industriji i industriji namjetaja
Potencijal male privrede (1200 registrovanih firmi)
Proizvodnja zdrave hrane
Kvalitetno obrazovanje (kadrovi)
Znaajno interno trite
Trite rada, obuena i jeftina radna snaga, mlada, jeziki osposobljena i prilagodljiva,
kreativna radna snaga
Rastua lokalna energija i motivacija, napredak u moderniziranju lokalne uprave, rastua
partnerstva javnog, nevladinog i privatnog sektora, razvojni planovi lokalne zajednice,
aktivno ukljuivanje i koritenje potencijala nevladinih organizacija, aktivno uee omladine,
pozitivna atmosfera me u religijskim skupinama
SLABOSTI
Nedostupnost prirodnih resursa
Nedovoljno iskoriteni prirodni, kulturno historijski i ljudski resursi, neuraena istraivanja iz oblasti prirodnih resursa
Zastarjela znanja i vjetine, nedostatak kvalitetnog kadra
Zastarjelost obrazovnog sistema, viak teoretske i manjak praktine obuke, tradicionalni profili po konceptu: jedno
zanimanje jedna karijera za cijeli ivot
Pasivnost aktera na tritu rada, niska poslovna kultura i kultura rada, neprilagoenost obrazovnog sistema potrebama
trita i evropskim standardima
Infrastruktura je u slabom stanju, posebno saobraajna i komunalna
Zastarjela privredna struktura, tehnologija i oprema, nezavrena i loe voena privatizacija i prestrukturiranje veih
preduzea, niska produktivnosti i efikasnost privrede
Nepovoljna privredna struktura, veliki broj mikro i malih firmi, nedovoljan broj srednjih i velikih
Neaktivan proizvodni sektor, neravnopravan status domaih investitora u odnosu na strane, prisutan visok stepen rada na
crno i sive ekonomije
Neefikasnost u provoenju sistemskih rjeenja, zakonska regulativa nije usklaena sa EU standardima
Nepostojanje baze podataka, nelegalna gradnja, nedovoljna informiranost i educiranost graana o reformama na razini
opine
Niska ekoloka kultura i nerijeeno pitanje upravljanja otpadom, nedostatak institucija za borbu protiv poroka
Nizak nivo direktnih stranih investicija, nepodsticajno poslovno okruenje, neefikasna lokalna i kantonalna administracija
Nerazvijena kultura preduzetnitva, nepovjerenje graana i poduzetnika u upravu, nepovoljni uslovi kreditiranja
PRILIKE
Meuopinska i interregionalna saradnja, primjena opih evropskih standarda i povelje o
lokalnoj samoupravi, uspostavljanje jedinstvenog ekonomskog prostora BiH
Razvojno stimulativna ekonomska politika usmjerena ka globalno konkurentnim
proizvodima/uslugama vieg stepena obrade
Stavljanje u funkciju centra za podrku malih i srednjih preduzea i poljoprivrede
Izrada i primjena planske dokumentacije, unapreenje Sanskog Mosta u prepoznatljiv grad
cvijea i ekologije, jaanje saradnje sa prijateljskim gradovima i nevladinim organizacijama
Aktiviranje kolonije naivnih slikara
Ekoloka proizvodnja hrane, razvojna investiciona banka FBiH, zavrena privatizacija i
prestrukturiranje stratekih preduzea
EU regionalni fondovi i projekti, rast tranje i investicije u proizvodnju organske hrane za
evropsko trite
Globalni trend rasta turizma, prirodne ljepote za razvoj turizma, razvoj speleologije i
peinskog turizma, te turizma na vodi
Plasman poljoprivrednih proizvoda kroz turizam
Blizina EU, rekonstrukcija srednjevjekovnih gradova i drugih kulturno-historijskih objekata,
oivljavanje starih zanata, energetski potencijal, razvoj poljoprivrede, ruralnog prostora
Razvoj IT tehnologija, strane investicije, industrijski distrikti, oekivani veliki infrastrukturni
projekti

PRIJETNJE
Pravna nestabilnost, neefikasno sudstvo, preobiman dravni aparat, pravna nesigurnost potencijalnih ulagaa
Politika nestabilnost u BiH i na Balkannu, zadiranje politike u sfere javnog ivota
Gubitak kvalitetnog poljoprivrednog zemljita
Spora eksploatacije prirodnih resursa
Otpor graana procesu reformi, nedovoljno ulaganje u infrastrukturu, nedovoljan stimulans mladih ljudi
Sporost izrade strategija, nedostatak projekata za eksploataciju resursa
Porast narkomanije i ostalih poroka
Nedovoljni i neadekvatni podsticajni programi na nivou drave
Izgradnja velikih hidroelektrana
Nekompetentnost i nestrunost slubenika organa izvrne vlasti, neadekvatna podjela funkcija i nadlenosti na relaciji
opina/Kanton/Federacija
Opasnost od elementarnih nepogoda, nejedinstven ekonomski prostor, spor proces reformi u svim sferama koje ne raju
rezultate
Pogoranje demografske situacije, negativan prirodni prirataj, odlazak mladog i strung kadra, starenje populacije
Pogoranje ekonomske i egzistencijalne situacije, nezaposlenost, siromatvo
Poslovno okruenje, siva ekonomija, uestali trajkovi
Skupe telekomunikacijske usluge, skupa administracija, preskupo poslovno okruenje, nedostatak kreativnih kadrova,
prestrukturiranje privrednog sistema, negativne posljedice potpunog otvaranja trita, nedostatak razvojnih fondova

O
P
I
N
A

S
A
N
S
K
I

M
O
S
T

PROSTORNA
OSNOVA

350

SNAGE
Odlian geostrateki poloaj
Bogatstvo i razliitost prirodnih resursa (voda, zemljite)
Nezagaen okoli
Bogato kulturno i historijsko naslijee
Ljudski resursi
Tradicija i iskustvo
Steene radne navike
Dobro izgraena komunalna infrastruktura
Izgraeno javno privatno partnerstvo
Izgraeni postojei proizvodni kapaciteti
Razvijen NVO sektor
Otvorenost za saradnju
Trite rasa radna snaga
Rastue ulaganje u modernizaciju lokalne uprave

SLABOSTI
Odlazak mladih ljudi
Niska razina iskoritenosti prirodnih resursa
Visoka stopa nezaposlenosti
Neiskoritenost izgraenih kapaciteta
Nedefinisana prostorno planska dokumentacija
Komplicirana procedura registracija
Neiskoritenost zemljita
Zagaenost vodotoka i putnih pojaseva
Loe stanje energetskog sistema
Loa opremljenost kolskih objekata
Neizgraenost objekata kulture
Putniki saobraaj (star vozni park)
Neravnomjeran razvoj ruralnog podruja
Rascjepkanost i usitnjenost poljoprivrednih povrina
Nepovezanost malih poljoprivrednih proizvoaa
Slaba povezanost izmeu obrazovanja i potreba trita rada
Slaba iskoritenosti turistikih/kulturnih potencijala

PRILIKE
Ukljuivanje dijaspore u projekte razvoja
Odrivo koritenje bogatstva prirodnih resursa
Razvoj poljoprivrede na trinim principima
Stavljanje u funkciju postojeih neiskoritenih preraivakih kapaciteta
Povezivanje s relativno bogatim okruenjem
Razvoj odrivog transportnog/logistikog sredita uslovljenog blizinom evropskog trita
Razvoj turizma i domae turistike ponude
Razvoj malog i srednjeg poduzetnitva
Uvoenje standarda prema djelatnostima
Reforma obrazovanja s ciljem proirenja spektra kvaliteta obrazovanja
Potencijal privlaenja izravnih stranih ulaganja
Razvoj amaterskog, rekreativnog i profesionalnog sporta
Razvoj sistema socijalne i zdravstvene zatite
Jaanje uloge civilnog drutva
Poveanje meuopinske, kantonalne, meugranine i meunarodne saradnje

PRIJETNJE
Centralizirano upravljanje prirodnim resursima
Deruralizacija i depopulacija
Spor proces privatizacije
Nedovoljne ovlasti opine
Nefunkcionisanje pravne drave
Skup administrativni aparat
Nadlenosti kod procesa privatizacije
Siva ekonomija
Neadekvatan odnos viih nivoa vlasti Kantona
Nedefinisanje i neusklaivanje zakona o lokalnoj samoupravi sa lokalnim standardima
Nedostavi razvojnih fondova
Pogoranje demografske situacije

O
P
I
N
A

V
E
L
I
K
A

K
L
A
D
U
A

PROSTORNA
OSNOVA

351

3.2.1. SMJERNICE PROSTORNOG RAZVOJA UNSKO SANSKOG KANTONA
Uvidom u dostavljene SWOT analize, te kroz do sada izvedene zakljuke o uslovima koji vladaju na
prostoru Unsko sanskog kantona, bilo je mogue dati osnovne smjernice prostornog razvoja Unsko
sanskog kantona, koje su osnova za ostvarenje posebnih ciljeva zadatih ovim dokumentom.
Osnova prostornog razvoja sistema naselja
Policentrian razvoj opinskih centara, kao jedan od osnovnih principa odrivosti,
Specijalizacija centara, u odnosu na potencijale koje podruje posjeduje, to ne
podrazumijeva monofunkcionalnost centra, ve akcentiranje potencijala,
Utvrivanje hijerarhije u ukupnom sistemu naselja, ime se stvara meusobna veza i
razvoj zasnovan na principu karika u lancu,
Infrastrukturno i funkcionalno opremanje centara,
Jak centar jaka opina jak kanton,
Postizanje vie stope urbaniteta u svim opinama i opinskim centrima, u svrhu,
postizanja balansa i smanjenja negativnog trenda, prije svega, migratornih kretanja, ka
Bihau, kao glavnom centru,
Utvrivanje prostornih odnosa na relaciji urbano ruralno.
Osnova prostornog razvoja stanovnitva i razvoja drutvene i privredne infrastrukture
Osiguranje uslova za ostanak mladog, obrazovanog kadra u Kantonu, stvaranje uslova za
adekvatan angaman (zaposlenje) i obezbjeenje ivotnog prostora,
Opremanje potrebnom infrastrukturom, sa akcentom na prostore u kojima nivo
drutevno ekonomskog razvoja nije na zadovoljavajuoj razini,
Jaanje kapaciteta drutvenih djelatnosti u svim centrima, posebno u onim u kojima se
potencira razvoj tercijarnih i kvartarnih djelatnosti,
Stvaranje atraktivnih, infrastrukturno opremljenih privrednih zona, poslovnih inkubatora,
industrijskih parkova, koristei potencijale nekadanjih privrednih magnata
brownfielde, te koristei znanje i vjetine koje radna snaga posjeduje,
Iskoritenje resursa svake opine pojedinano, uvijek se vodei milju da neobnovljivost
pojedinih resursa mora biti primat u njihovom odrivom koritenju, potujui hijerarhiju
nadlenosti,
Stvaranje preduslova za pokretanje proizvodnje, koja treba preuzeti primat nad
trgovakim i uslunim djelatnostima,
Iskoristiti blizinu R Hrvatske, kao lanice EU u svim apektima privrednog razvoja, gdje bi
Unsko sanski kanton bio spona izmeu EU i ostalih dijelova BiH,
Ispitivanje mogunosti i statusa uspostavljanja malograninih prelaza.
Osnova prostornog razvoja infrastrukturnih sistema
Usklaivanje infrastrukturne mree u planskom periodu sa odrednicama planova vieg
reda, te pravaca razvoja koji su njima postavljeni,
Jaanje infrastrukturnih kantonalnih veza sa centralnom BiH,
PROSTORNA
OSNOVA

352

Rekonstrukcija, sanacija i modernizacija postojee saobraajne mree u nadlenosti
Kantona,
Uspostavljanje prometnih veza izmeu opinskih centara minimalno regionalnog ranga,
a to podrazumijeva kantonalnu nadlenost,
Razvoj aviosaobraaja i rekonstrukcija postojeih povrina za aviosaobraaj u svrhu
sportskog ili drugog karaktera,
Planiranje infrastrukturnih sistema, kroz prilagodbu i usklaivanje sa kantonalnim,
entitetskim, federalnim, dravnim, meudravnim i evropskim pravcima planiranja i
izgradnje,
Postizanje zadovoljavajueg stanja u oblasti koritenja i zatite voda,
Definisanje vodnih graevina od kantonalnog znaaja, koje su u funkciji koritenja, zatite
voda i zatite od voda,
Definisanje negativnih uticaja na postojea i planirana izvorita, kako bi se mogle
uspostaviti zone zatite, prema zakonskim odredbama i obavezama nadlenih institucija,
Uspostavljanje sistema zatite od voda i upravljanja otpadnim vodama u svim opinskim
centrima ili naseljima koja iskazuju potrebu za zatitom od voda,
Razmatranje mogunosti uspostavljanja regionalnih sistema vodoopskrbe,
Razmatranje mogunosti izgradnje objekata vienamjenskog karaktera, koji pored
obezbjeenja vode za vodoopskrbu ili navodnjavanje, omoguavaju i proizvodnju iste
hidroenergije, a u nadlenosti Kantona, uz potovanje ekolokih principa i okruenja u
kojem se ti objekti nalaze,
Izgradnja sistema za preiavanje otpadnih voda u svim opinskim centrima ili tamo gdje
to analize pokau za shodno i potrebno ,
Uspostavljanje regionalne deponije prema preporukama planova vieg reda i
uspostavljanje sistema prikupljanja otpada u kantonalnoj nadlenosti,
Proirenje podruja koja su pokrivena slubama za odvoenje otpada na to ira
podruja, po mogunosti, na cjelokupna podruja opina,
Rekonstrukcija postojee energetske mree od kantonalnog znaaja, uz potovanje
prostornih i normativnih elemenata, uz poseban tretman prostora unutar urbanih
podruja,
Razvoj alternativnih izvora energije i pronalaenje adekvatnih lokacija za proizvodnju iste,
Izgradnja elektroenergetske mree koja e omoguiti brzo efikasno prikljuenje korisnika,
uz visok kvalitet pruanja usluge,
Planirati razvoj mree plinifikacije na nivou Kantona, uz preporuku da se to veem broju
korisnika omogui prikljuenje na mreu,
Razvijanje novih rekonstrukcija postojeih telekomunikacijskih sistema, u skladu sa
svjetskim dostignuima na polju koje iskazuje sve bri rast i neophodnost u
svakodnevnom poslovanju i ivotu stanovnika, posebno u razvijenim centrima i centrima
privrednog razvoja.

PROSTORNA
OSNOVA

353

Osnova prostornog razvoja okoline

Zadravanje poljoprivrednog zemljita u postojeem obimu, osim u agrozonama za koje
to Zakon dozvoljava, a koje se nalaze u urbanim podrujima ili ve izgraenim
povrinama privrednih kompleksa,
Odrivo koritenje uma i umskih zemljita,
Uspostavljanje sistema zatite vrijednih umskih podruja i sistema upravljanja tim
podrujima,
Zaustaviti degradaciju umskog dobra, neplansku i bespravnu sjeu, posebno u
podrujima pod zatitom ili koja e biti u planskom periodu proglaena zatienim,
Vriti sadnju umskih kultura, izraditi aurne i adekvatne planove gospodarenja umskim
dobrima,
Gospodariti umama na integralan nain, kako bi se povezali ekonomski, ekoloki,
drutveni, kulturni i duhovni aspekti sadanjih i buduih generacija,
Ulagati u istraivanja potencijalnih mineralnih nalazita, uz definisanje obima i naina
eksploatacije postojeih, to treba uskladiti sa propisima o zatiti okolia i savremenim
tehnologijama eksploatacije,
Uvaavati znaaj PPPPO Sliv rijeke Une u svim aspektima planiranja ovog i planova
nieg reda,
Utvrditi prirodna podruja visoke vrijednosti od znaaja za Kanton ukljuiti kulturno
historijske spomenike u razvoj turizma, ali tek po provoenju zatitnih mjera, revitalizacije
i konzervacije istih,
Utvrditi naine zatite i koritenja okolnog zemljita i struktura u neposrednoj blizini
objekata visoke kulturno historijske vrijednosti, slijedei preporuke nadlenih institucija
i dokumenata, uz konkretiziranje mjera i elemenata zatite svih spomenika kulture.

PROSTORNA
OSNOVA

354

4. OSNOVNA KONCEPCIJA RAZVOJA
4.1. OSNOVNA STRATEKA OPREDJELJENJA RAZVOJA UNSKO
SANSKOG KANTONA

Strategija razvoja Federacije BiH, kao polazna taka za Strategiju razvoja Unsko sanskog kantona,
ugraena je u odredbe potonjeg dokumenta, ime se odrava i podrava vertikalno hijerarhijsko
ustrojstvo stratekih i planskih dokumenata, to ima za cilj jednake utvrene polazne odrednice, koje
se potom ralanjuju i detaljno razrauju na niim nivoima.
Strategija razvoja Unsko sanskog kantona je, u ovom trenutku, u fazi izrade Nacrta, meutim,
neodgovorno bi bilo ne analizirati i, eventualno, ne ugraditi postavke tog dokumenta, upravo zbog
potrebe usklaivanja svih razvojnih dokumenata prostora.
Za potrebe izrade Strategije razvoja Unsko sanskog kantona, nainjena je SWOT analiza, kojom se
utvruju unutarnji i vanjski faktori koji pozitivno i negativno utiu na razvoj Unsko sanskog
kantona
144
. Evidentnost osnovnih problema sa kojima se susree ovaj prostor, ali i veoma jasnih
potencijala, potvrena je kroz veoma sline zakljuke koje daje pomenuta SWOT analiza, u odnosu na
zakljuke koje je do sada iznio ovaj Plan.
Snage Slabosti
Dobar geografski poloaj
Prirodni resursi bogatstvo voda i uma
(kanton sa najvie vode)
ista, nezagaena priroda
NP Una
Dobro organizirana priprema za postavljanje i
implementaciju vodne infrastrukture
Doneseni zakoni na kantonalnom nivou sa
aspekta zatite okolia
Industrijska tradicija
Poduzetnika infrastruktura/poduzetnike zone
Trite rada jeftinija radna snaga, radno
sposobni ljudi iz oblasti industrije
Financijski potencijal radnika na radu u
inozemstvu i umirovljenika s inozemnim
penzijama
Dobra prekogranina suradnja
Jeftinija radna snaga u odnosu na EU i zemlje
okruenja
Infrastruktura za razvoj ljudskih resursa (za
osnovno i srednje kolstvo, sveuilite)
Infrastruktura za zdravstvo (Kantonalna
bolnica), kulturu (ustanove), sport (sportski
Neiskoriteni prirodni resursi/vodni, umski
Nepostojanje podataka i evidencije o zraku
(kvalitet)
Loa implementacija veine zakonskih propisa o
zatiti okolia
Nisu doneseni strateki dokumenti za razvoj
Unsko sanskog kantona; planovi se donose
samo na godinjem nivou
NVO u sektoru okolia i infrastrukture
Nerazvijena saobraajna infrastruktura i
povezanost (loe stanje prometne infrastrukture)
Nerijeen sistem zbrinjavanja oborinskih voda
Neodgovarajue zbrinjavanje otpada
Visoka stopa nezaposlenosti
Nerazvijen sektor malih i srednjih preduzea
Nedovoljan institucionalni okvir i poticaji za
razvoj poduzetnitva
Loa poslovna klima
Neiskoritenost financijskih i ljudskih potencijala
dijaspore i umirovljenika koji su radili u
inozemstvu
Administrativne prepreke
Zastoj investicija (stranih i domaih posebno

144
PROSTORNA
OSNOVA

355

objekti)
Socijalna, imovinska, osobna sigurnost graana
Dobri uslovi za kvalitetno stanovanje (ist zrak,
ist okoli Una i druge rijeke, parkovi)
Komunalna infrastruktura (postoji vodovodna
instalacija, elektrine instalacije,
telekomunikacije, komunalne slube)
Brojne nevladine organizacije postoje udruge
koje pokrivanju odreene oblasti (zlostavljanje
djece, borba protiv raka i dr.)
Bogato kulturno-historijsko naslijee

investicija u proizvodnju)
Usitnjeni poljoprivredni posjedi
Slaba turistika infrastruktura
Nezadovoljavajua promocija postojeih turistiki
i ostalih potencijala
Neiskoriteno kulturno-turistiko naslijee zbog
nepostojanja elemenata turistikih sadraja i
promocije istih
Politika nestabilnost
Velik udio sive ekonomije
Neusklaenost obrazovnog sistema i trita rada
novo trite rada
Hiperprodukcija kadrova koji nisu konkurentni na
tritu rada (slaba zapoljivost), a na drugoj strani
nedovoljno adekvatnih kadrova u odreenim
industrijskim granama
Inertnost sistema obrazovanja i zdravstva za
restrukturiranje
Nedostatak ustanova socijalne zatite briga o
starima, nemonima, duevnim bolesnicima
Nedovoljno poticajna politika za mlade
Neinformiranost i nezainteresiranost graana u
procesu EU integracija i ostalih procesa, kao i
kreiranja politika koje su bitne za razvoja
Kantona)
Prilike Prijetnje
Dinamini razvoj selektivnih oblika (ruralni,
sportski, eko, vitality i dr.) turizma
Rast potranje za proizvodima eko i integralne
poljoprivrede (zdrava hrana, organski proizvodi)
Koritenje fondova EU i drugih meunarodnih
financijskih izvora za razvoj Unsko sanskog
kantona
Ulazak Hrvatske u EU i programi prekogranine
suradnje (stvaranje prekograninih klastera,
pogodnost kompanijama da presele svoja
postrojenja Unsko sanski kanton, odnosno
izvan granica EU)
Potencijal dinaminog razvoja turizma u
prekograninoj regiji Hrvatske- Plitvika jezera
Mogunost prometnog povezivanja sa drugim
regijama (III razvojna OS)
Poticaji razvoju civilnog drutva (inozemne
organizacije i fondovi)

Samoizolacija i izolacija jer BiH nije u EU
Ulazak HR u EU
Destimulativna porezna i carinska politika
Birokratske procedure (na razliitim nivoima
vlasti)
Neusklaenost nivoa vlasti kod donoenja odluka
(ceste, hidrocentrale i dr.)
Iskljuenost iz Nacionalne prometne strategije
(Koridor 5C)
Odlazak mladih obrazovanih kadrova van granica
BiH
Naruavanje okolia djelovanjima izvan Unsko
sanskog kantona
Nedovoljna svijest graana o znaaju ouvanja
prirode i okolia
Naruavanje zdravlja ljudi i ugroenost biljnih i
ivotinjskih vrsta djelovanjima izvan Unsko
sanskog kantona
Recesija i kriza u okruenju
Odljev kapitala zbog nemogunosti investicija
TABELA 230 SWOT ANALIZA NACRTA STRATEGIJE RAZVOJA UNSKO SANSKOG KANTONA
Vizije razvoja Unsko sanskog kantona propozirane Strategijom razvoja mogu se posmatrati kao
finalni produkti, koji e nastati kroz mjere, metode, programe, projekte, a koje e postaviti i uobliiti
PROSTORNA
OSNOVA

356

Prostorni plan Unsko sanskog kantona. Naime, sama Strategija e jasno rei ta je to to treba
postii Unsko sanskog kantona, kako bi ostvario put rasta i razvoja, ali procesi prostornog
planiranja stvaraju orue za provedbu tog puta, do konanog cilja.
Vizija razvoja Unsko sanskog kantona kae:
Unsko sanski kanton je Euro regija smaragd BiH, podruje ugodnog ivota
temeljenog na ravnomjernom odrivom razvoju.
Pet je kljunih stratekih ciljeva razvoja Unsko sanskog kantona, kako bi se vizija ostvarila:
1. Razviti konkurentnu privredu i dostii nivo prosjeka ekonomskog razvoja
FBiH,
2. Izgraditi infrastrukturu za poboljanje kvalitete ivota stanovnika (koja
zadovoljava potrebe drutva),
3. Unaprijediti zatitu okolia i ouvanje prirode,
4. Razvijati ljudske resurse i unaprijediti trite rada,
5. Osigurati visok nivo socijalne sigurnosti i zatite (javna svijest i poticanje
drutvene odgovornosti).
Prostorni plan Unsko sanskog kantona mora ponuditi mogue pravce, kako bi se strateki ciljevi
ostvarili u planskom periodu.
Strateka opredjeljenja Unsko sanskog kantona su ve dobila svoje obrise i u Prostornom planu
FBiH (Prijedlog plana), gdje se iznosi slijedei stav:
Analiza pojedinih stratekih dokumenata kantonalnog nivoa govori o tendecioznom sagledavanju
problema koji se na isti nain, izolovano od okruenja, pokuava rijeiti unutar "svoje" teritorije i
raspoloivih resursa. Primjer tome moe posluiti "teza" da Unsko-sanski kanton mora imati svoje
energetske izvore. Naravno, pogreno postavljen cilj raa i pogrena konceptualna rjeenja koja idu
ka rtvovanju najveih prirodnih vrijednosti ovog podruja koje se s pravom mogu tretirati kao
prirodne vrijednosti u evropskim okvirima. Rijeka Una, Sana i ostale pritoke predstavljaju jedinstvenu
vrijednost ovog Kantona. Ako bi se trebali traiti adekvatni izvori energije onda ih treba traiti
izgradnjom termoelektrane Kamengrad i sistema vjetroelektrana.
Relativno dug posljeratni period ekonomske, drutvene pa i demografske stagnacije znaajnog dijela
FBiH uticao je na koncept stratekih dokumenata. Pod svaku cijenu tei se stvaranju pretpostavki za
kapitalna ulaganja i postizanje veeg stepena zaposlenosti. Kao alternativa ovom konceptu istie se
koncept razvoja poljoprivrede i turizma. Realno je oekivati da e na veem dijelu FBiH razvoj
poljoprivrede biti stimulisan da bi se postigla znaajnija zastupljenost na evropskom tritu.
Uz adekvatnu zatitu prirodnih i stvorenih vrijednosti, na kojima bi se bazirao razvoj turizma
komplementaran sa razvojem mediteranskog turizma u okruenju, stvara se alternativa konceptu
razvoja koji je egzistirao u proteklom drutveno-ekonomskom sistemu. Ako ve imamo ouvane
prirodne vrijednosti, trebali bi dodatnim planskim mehanizmima profilirati koncept njihove zatite u
duhu aktuelnih evropskih trendova. Evropske drave ulau znatna sredstva u pravcu obnavljanja
PROSTORNA
OSNOVA

357

prirodnih vrijednosti, pa stoga ne postoji nikakva dilema da se nae, dosada ouvane, vrijednosti i
dalje tite. To je naa prednost koju moramo adekvatno vrednovati i koristiti.
Uredba o jedinstvenoj metodologiji za izradu planskih dokumenata, lan 16., kae da osnovna
koncepcija prostornog razvoja treba da ima jasno izraenu prostornu dimenziju, kako bi se stekao
potpun uvid u mogunosti prostora da prihvati planirane funkcije, odnosno, da se stekne uvid u
stepen racionalnosti i prostorne usklaenosti planiranih aktivnosti, u odnosu na prirodne uslove i
resurse. Opredjeljenja Nosioca izrade ovog Plana su da osnovna koncepcija mora biti prikazana kroz
nekoliko cjelina, tj., sistema, kako bi se mogla jasno predoiti pomenuta prostorna dimenzija i
sagledati ponueno rjeenje za pojedini segment.
4.2. OSNOVNA KONCEPCIJA KRETANJA STANOVNITVA I RAZVOJA
DRUTVENE I PRIVREDNE INFRASTRUKTURE
4.2.1. STANOVNITVO

Nacrtom Prostornog plana FBiH procjenjuje se da stanovnitvo FBiH, a i Unsko sanskog kantona,
ima karakter regresivnog stanovnitva, tj., da ga odlikuje nizak natalitet, nizak mortalitet, te produen
ivotni vijek, uz istovremeno stalni negativni migracijski saldo.

Iz do sada izvrenog uvida u postojee stanje broja stanovnika Unsko sanskog kantona, njegove
vitalne karakteristike, stopu rasta, prirodni prirataj, migracijski saldo, starosnu i spolnu strukturu, a
to su procjene zasnovane na podacima koje daje Federalni zavod za statistiku, zakljuuje se da
stanovnitvo stari.
Procjene koje je dao Nacrt Prostornog plana FBiH, a koje su zasnovane na kohort komponentnom
modelu (pretpostavke o kretanju fertiliteta, mortaliteta i migracija u odreenom vremenskom
periodu), donose slijedeu sliku demografskog kretanja:
TABELA 231 PROJEKCIJA DEMOGRAFSKOG KRETANJA PREMA PRIJEDLOGU PROSTORNOG PLANA FBIH
Unsko
sanski
kanton
2008 2013 2018 2023 2028
M M M M M
2
8
7

9
9
8

1
4
0

2
7
0

1
4
7

7
2
8

2
9
1

3
3
1

1
4
2

1
7
5

1
4
9

1
5
6

2
9
4

1
6
2

1
4
3

7
9
8

1
5
0

3
6
4

2
9
6

0
1
7

1
4
4

8
9
2

1
5
1

1
2
5

2
9
6

4
0
1

1
4
5

1
9
0

1
5
1

2
1
1

Ve sada vidimo, a na osnovu preliminarnih rezultata Popisa stanovnitva 2013. godine, da je bio
pogrean ulazni podatak 287 998 stanovnika, jer u Unsko sanskom kantonu je procijenjeno da ivi
299 343 stanovnika. Meutim, karakter stanovnitva, koje je procijenjeno kao regresivno
stanovnitvo, koje stari, ne odstupa od dosadanje analize podataka.
Demografska kretanja bez konanih rezultata Popisa stanovnitva 2013. godine, ne mogu se sa
sigurnou analizirati. Problem predstavlja i injenica da ne postoji period posmatranja, s kojim bi se
PROSTORNA
OSNOVA

358

dobiveni podaci mogli uporediti, obzirom da je posljednji popis bio 1991. godine, a od tada je
demografska slika u potpunosti izmijenjena.
Stoga, za potrebe izrade Prostorne osnove Prostornog plana Unsko sanskog kantona, procjena
broja stanovnika za planski period 2012 2032 .godine e se vriti na osnovu procijenjenog prirodnog
prirasta, ne uzimajui u obzir fertilitet, migracije i stopu doivljenja, to je sluaj kod analitikog
modela, tj., kohort komponentnog modela.
Projekcije broja i strukture stanovnitva Unsko sanskog kantona e se revidirati u naknadnim
fazama izrade Plana, a po dobivanju finalnih rezultata popisa stanovnitva Bosne i Hercegovine.
PROSTORNA
OSNOVA

359

4.2.1.1. PROJEKCIJA BROJA STANOVNIKA U PLANSKOM PERIODU
Prirodni prirataj Unsko sanskog kantona je 339 st/godinje.
Ako uzmemo da je prirodni prirataj za potrebe ovog prorauna demografskih kretanja konstantan, onda bi u planskom periodu poveanje broja stanovnika
bilo slijedee:
TABELA 232 PROJEKCIJA BROJA STANOVNIKA U PLANSKOM PERIODU PO PETOGODITIMA
Stanovnitvo Unsko sanskog kantona u periodu 2013 2032
2013 2018 2023 2028 2032
299 343 301 038 302 733 304 428 305 784
Uzimajui kao mjerodavne omjere enske i muke ivoroene djece, koji se statistiki uzimaju kao M = 0,515 i = 0,485, onda bi mogli izraunati odnos
muke i enske populacije u planskom periodu.
Godinji prirast od 339 stanovnika bi znaio da je:
TABELA 233 SPOLNA STRUKTURA STANOVNITVA UPLANSKOM PERIODU
Spolna struktura
2013 2018 2023 2028 2032
299 343 301 038 302 733 304 428 305 784
M M M M M
154 162 145 181 156 540 144 498 157 442 145 331 158 303 146 125 159 008 146 776
Starosna struktura, u odnosu na postojei omjer starosnih skupina stanovnitva, bila bi:
TABELA 234 STAROSNA STRUKTURA STANOVNITVA U PLANSKOM PERIODU
Starosna struktura
2013 2018 2023 2028 2032
299 343 301 038 302 733 304 428 305 784
0-14 15-65 65+ 0-14 15-65 65+ 0-14 15-65 65+ 0-14 15-65 65+ 0-14 15-65 65+
56 875 209 540 32 928 57 197 210 726 33 115 57 519 211 913 33 301 57 841 213 099 33 488 58 098 214 048 33 638

PROSTORNA
OSNOVA

360

Projekcija demografskog razvoja po opinama, na osnovu dobivenih rezultata i omjera koji oni ine sa postojeim demografskim stanjem, moe se
posmatrati kroz dvije varijante Varijantu A u kojoj se poveanje broja stanovnika u opinama daje kao linearni procenat postojeeg broja stanovnika u
odnosu na ukupni, a prema oekivanom porastu za dati period, te Varijantu B u kojoj se poveanje broja stanovnika daje u odnosu na prirodni prirataj, gdje
je ukupni oekivani broj stanovnika, dobiven u prethodnimi tabelama, raspodjeljen po opinama prema prirodnom prirataju na poetku posmatranog
perioda, tj., bazne godine 2013.
Obje varijante podlijeu promjeni, po dobivanju konanih rezultata popisa stanovnitva, to e biti korigovano u narednim fazama izrade Plana.
TABELA 235 VARIJANTE PROJEKCIJE BROJA STANOVNIKA U PLANSKOM PERIODU
Varijanta A
Prirodni
prirataj
Varijanta B
Opina 2013 % 2013 2018 2023 2028 2032 2013
petogodinji
period
2018 2023 2028 2032
Bihac 61 186 20,44 61 186 61 532 61 879 62 225 62 503 24 61 186 120 61 306 61 426 61 546 61 624
Bosanska
Krupa
29 659 9,9 29 659 29 827 29 995 30 163 30 297 15 29 659 75 29 734 29 809 29 884 29 994
Bosanski
Petrovac
7 946 2,65 7 946 7 991 8 036 8 081 8 117 -79 7 946 -395 7 551 7 156 6 761 6 287
Buim 20 298 6,78 20 298 20 413 20 528 20 643 20 735 127 20 298 635 20 933 21 568 22 203 22 711
Cazin 69 411 23,18 69 411 69 804 70 197 70 590 70 905 181 69 411 905 70 316 71 221 72 126 72 850
Klju 18 714 6,25 18 714 18 820 18 926 19 032 19 117 -58 18 714 -290 18 424 18 134 17 844 17 496
Sanski
Most
47 359 15,82 47 359 47 627 47 895 48 163 48 378 -79 47 359 -395 46 944 46 569 46 174 45 700
Velika
Kladua
44 770 14,95 44 770 45 024 45 277 45 531 45 733 208 44 770 1040 45 810 46 850 47 890 48 722
UKUPNO: 299 343 100 299 343 301 038
302
733
304 428 305 784 339
299
343
1695 301 038
302
733
304 428
305
784
PROSTORNA
OSNOVA

361

4.2.2. OSNOVA PROSTORNOG RAZVOJA SISTEMA NASELJA

Hijerarhija naselja Unsko sanskog kantona podrazumijeva hijerarhiju koja prati ukupno
administrativno ureenje, te pozicionira Biha kao primarni centar Kantona, preostalih 7 opinskih
sredita kao sekundarne centre Kantona, dok ostala naseljena mjesta tretira kao ostala naselja koja
se po tipologiji razvrstavaju u naselja ruralnog, mjeovitog ili urbanog karaktera.

U odnosu na razvojni potencijal naselja, nosioci razvoja e i dalje biti urbani centri, sa vrlo jasno
izraenim gradskim karakteristikama. Polazei od projekcije razvoja sistema naselja koju je predloio
Nacrt Prostornog plana FBiH, najvei potencijal razvoja ima Biha, oznaen kao Pol razvoja B, Sanski
Most, Velika Kladua i Cazin su po svom razvojnom potencijalu svrstani u grupaciju Pol razvoja C, a
ostali opinski centri su sa potencijalom grupacije Pola razvoja D.
Posebno interesantno ovdje je navesti da Biha, prema gornjoj kategorizaciji, spada u grupaciju u
kojoj su jo Tuzla, Zenica i Mostar, iako je od istih znaajno manji po broju stanovnika, povrini koju
zauzima i GDP-u koji generira. Ovako odgovorna funkcija se moe obrazloiti udaljenou Unsko
sanskog kantona od funkcija centraliteta koje su koncentrisane u Sarajevu i Mostaru, te nunou da
ovaj grad preuzme ulogu jakog centra za gotovo 300 000 stanovnika Kantona. Obzirom na
administrativne barijere, koje proizilaze iz postojeeg administrativnog ustrojstva BiH, Biha u
planskom periodu treba odgovoriti na potrebe stanovnitva Kantona, a koje je, tradicionalno, te
potrebe zadovoljavalo u Banja Luci ili Zagrebu. Obzirom na postojee stanje drutvene i ostale
infrastrukture u Bihau i njihovih trenutnih kapaciteta, ovim planom je neophodno planirati sve one
sadraje koji slijede u odnosu na kategorijzaciju Bihaa kao Pola razvoja B, a kapacitirano u odnosu na
ukupnu populaciju Kantona.
Uz to, treba imati na umu da Biha ima mogunost da se razvije u pol rasta B, ali pod uslovom da se
stvori jaka meusobna veza Bihaa sa opinskim centrima Kantona i ostvari adekvatna veza sa
centralnom BIH. U protivnom, usluge i funkcije grada mogu proizvesti usisni efekat, gdje e
migracije prema Bihau iz drugih opinskih centara, ali i iz Bihaa prema centralnoj BiH i zemljama
okruenja, dovesti do neeljenih efekata neravnomjernog razvoja. To e biti posljedica nemogunosti
protoka informacija i dobara u zadovoljavajuem vremenskom okviru, to e stvarati optereenja na
oslabljenu infrastrukturu, ekonomiju, drutveni ivot itd.
Nadalje, kako bi se Unsko sanski kanton mogao ravnomjerno razvijati, te kako bi se negativni
demografski pokazatelji pojedinih opina mogli anulirati, razvoj opinskih centara, kao
komplementarnih naselja u sistemu, od krucijalnog je znaaja. Svaki opinski centar mora na
zadovoljavajuem nivou osigurati potrebe stanovnika opine u odnosu na njihov administrativni
poloaj, a njihov gravitacioni uticaj i potencijal koji crpe iz prostora i drugih naselja lokalnog sistema,
predmet je opinskih planova, uz napomenu da se uloge tih naselja biraju prema mogunostima i
doprinosu u cjelokupnom sistemu.
Inovativno u ovom planu, u odnosu na kompletan sistem naselja Unsko sanskog kantona, jeste
stvaranje sistema tematskih gradova u okviru Kantona. To podrazumijeva kreiranje karaktera
PROSTORNA
OSNOVA

362

Biha - grad/opina
turizma,mladih,
kulture i obrazovanja
Bosanska Krupa
- Eko
grad/opina
Bosanski
Petrovac -
grad/opina
uma i zimskog
turizma
Buim -
grad/opina
ruralnog
razvoja
Cazin -
grad/opina
poslovnih
inkubacija
Klju -
grad/opina
stratekih
ulaganja
Sanski Most -
grad/opina
vodnog
bogatstva
Velika Kladua -
grad/opina
privrednog
razvoja
centara, brendiranje gradova, te uspostavljanje modalitete njihovih najjaih aduta, uzimajui u
obzir zakljuke analize postojeih prirodnih i stvorenih uslova, smjernice date od strane Nosioca
pripreme, kao i posebne ciljeve proizale iz razmatranja o prostoru. Predloena karakterizacija
gradova je nainjena u odnosu na postojee potencijale samog naselja, ali i u odnosu na potencijal
cijele opine i dostupnost resursa drugih naselja unutar opine. Ona ne znai iskljuivost drugih
funkcija, niti negiranje stvorenih uslova koji ve postoje unutar naselja, ve naglaava pravac razvoja
koji je izgledan, i omoguava svakoj pojedinoj jedinici u sistemu da zauzme jednakopravno mjesto, u
odnosu na svoj kapacitet. Prednosti ovakve specijalizacije centara su koncentracija snaga na
jednom mjestu, uz sve prednosti koje donosi aglomeracija, integralan i komplementaran razvoj
kantona, te omoguava realizaciju vizije iz Strategije razvoja o Kreiranju kantona smaragda BiH,
podruja ugodnog ivota temeljenog na ravnomjernom odrivom razvoju.

PROSTORNA
OSNOVA

363

4.2.3. DRUTVENA INFRASTRUKTURA
4.2.3.1. OBRAZOVANJE
Osnovna koncepcija razvoja naselja daje ulogu svakoj od opina/opinskih centara i jaa ono to je
potencijal za razvoj u planskom i postplanskom periodu. U vezi s tim, potreban nivo opremanja
drutvenom i privrednom infrastrukturom, logian je slijed oekivanih potreba u posmatranom
periodu.
Opina Biha i grad Biha, kao grad turizma, mladih, kulture i obrazovanja, centar je u kojem se
susreu institucije visokog obrazovanja, srednjeg obrazovanja, usmjerenih i specijalistikih studija, a
to za sobom povlai cijeli niz potrebnih dopunskih sadraja, mreu i ponudu drutvenih djelatnosti u
najirem smislu.
Trenutno, u Bihau djeluje est fakulteta i jedna visoka zdravstvena kola, a u kolskoj godini
2011/12., bilo je 4460 studenata, to je vie od 10% od ukupnog broja stanovnika grada Bihaa.
Smjetajni kapaciteti, biblioteke, informatiki centri, objekti kulture, muzeji, galerije, kina,
multimedijalni centri, pozorita, sportsko rekreativne cjeline, objekti zabave, ugostiteljstva, postaju
neophodni u svakodnevnom ivotu mladih ljudi koji se obrazuju.
Obzirom na gravitacioni uticaj koji kroz ove funkcije Biha vri, potrebno je osigurati i smjetaj za
studente, uenike srednjih kola koji pohaaju budue specijalizirane kole u Bihau i sl., kroz
izgradnju studentskih i uenikih domova. Ono to je mogunost i to bi dodatno uvrstilo Biha
grad mladih, jeste grupisanje objekata obrazovanja i prateih objekata u vidu kampusa. U svakom
sluaju, ovakav inkubator obrazovanja bi bio pogodno tlo i za uspostavljanje instituta, istraivakih
centara i drugih nauno obrazovnih institucija, gdje bi se nauni rad mogao kombinirati sa
poslovanjem, a uz pravilnu ponudu moguih djelatnosti i zanimanja, Biha bi mogao biti
komplementaran drugim obrazovnim centrima u regionu.
Pored razvoja prateih funkcija, izvjesno je da bi jaanje i stvaranje Bihaa centra mladih, imalo za
posljedicu razvoj evropskih i svjetskih dostignua na polju obrazovne politike, tj., razvoj koncepta
cjeloivotnog uenja. Naime, prema obrazovnoj politici koju propagiraju UNESCO, OECD, ILO, Savjet
Evrope, Evropska komisija itd., a na osnovu velikog broja istraivanja, zakljuaka tematskih
konferencija, izvjetaja i sl., reforma obrazovanja mora biti takva da se osigura KONCEPCIJA
DOIVOTNOG UENJA, tj., drutva koje ui. Takvo kolovanje moe biti formalno i neformalno, jer se
kolski i nekolski sektor udruuju i razvijaju partnerski odnos, kako bi ponudili uenje u svakoj
ivotnoj dobi.
Primjerice, potreba za prekvalifikacijom postojee radne snage je izuzetno velika u cijelom Kantonu,
te se kroz Centre za kolovanje odraslih i sline ustanove moe pruiti formalni tip obrazovanja.
Meutim, ve kvalifikovanim i obrazovanim ljudima u dananjem svijetu i diktatu trita rada, treba
omoguiti kroz razliite programe, radionice, kurseve, semirane, kongrese i sl., da se neprestano
usavravaju i stiu nova znanja i vjetine, mimo klasinog/formalnog sistema obrazovanja. Za tako
neto, potrebna je i materijalna i intelektualna snaga, a Biha grad/opina mladih tu moe traiti
PROSTORNA
OSNOVA

364

svoje potencijale, svoju karakterizaciju i snagu u lancu, a na taj nain jaa cijeli Kanton i ostvaruje
konkurentnost prema regiji, BiH i drugim dravama u okruenju.
Govorei o srednjem obrazovanju u Kantonu, postojea mrea srednjih kola i zanimanja koja se
stiu, treba biti revidovana i usklaena sa potranjom na tritu rada. Problematika neusklaenosti
obrazovanja i traenih zanimanja je potvrena razliitim studijama, teoretskim istraivanjima, te
praktinim rezultatima i evidencijom broja i strukture nezaposlenih osoba. Potrebna infrastruktura za
nove obrazovne pravce moe biti iskoritena kroz rekonstrukciju postojeih kapaciteta, te gradnju
novih objekata, iji e se kapacitet utvrditi u narednim fazama Plana.
Pored redefiniranja srednjokolskog obrazovnog sistema, potrebno je osigurati i institucije za
prekvalifikaciju i naknadno kolovanje uz srednjokolske centre, kako bi stanovnici starije dobi i
neatraktivnih zanimanja, mogli dobiti priliku na tritu rada. Ovo se posebno odnosi na opine u
kojima se predlae snaniji turistiki razvoj. Naime, uspjeno bavljenje turizmom veoma je ovisno o
edukaciji ugostitelja i turistikih djelatnika, posebno u razliitim oblicima ruralnog turizma, gdje je
kontakt izmeu domaina i gosta vrlo prisan, te su turisti, zapravo, pozvani u domove svojih
domaina. Zato je vano u ovim podrujima uspostaviti dobru mreu edukacijskih centara, gdje e se
budui turistiki djelatnici moi educirati i dobiti potrebnu podrku za svoj rad.
4.2.3.2. SOCIJALNA POLITIKA I PRAVCI RAZVOJA
Posebnu panju izraivaa ovog dokumenta privuklo je stanje utvrivanje stanja socijalne potrebe i
socijalne anamneze Unsko sanskog kantona, sa naglaskom na socijalno ugroene skupine i podruja
koja iskazuju nii kvalitet ivljenja od oekivanog (neopremljenost potrebnom infrastrukturom), to
treba biti predmetom posebne panje kantonalnog nivoa.
Definisani su prostori u nekoliko opina, u kojima u planskom periodu treba doi do rekonstrukcije,
sanacije, opremanja komunalnom i drugom infrastrukturom, a posebno, treba provesti programe koji
e dovesti do socijalne inkluzije ugroenih skupina. Alijenacija stanovnika, koji su u nekom od statusa
socijalne potrebe, je proces koji je uvrijeen u svakom drutvu, ali moderno drutvo, zdravo drutvo,
pokuava pronai moduse za smanjenje i anuliranje jaza izmeu ljudi razliitog socijalnog statusa.
Nadalje, naselja koja imaju odreen karakter naselja socijalne potrebe, uglavnom su naselja koja su
udaljena od urbanih i centralnih funkcija veih centara kojima gravitiraju. Kljuna je dobra
povezanost sa urbanim tokovima i sadrajima, kako bi stanovnicima bile dostupne potrebne funkcije
urbaniteta.
Podaci centara za socijalni rad, kao i procjene koordinatora opina Unsko sanskog kantona o
stanovnicima koji pripadaju nekoj od kategorija socijalne potrebe, ukazuju i na injenicu da na nivou
Unsko sanskog kantona nisu adekvatno dimenzionirane ustanove za pomo rtvama zlostavljanja,
ustanove za preodgoj mladih, kao niti ustanove za pomo starijim i iznemoglim licima, a koje su,
obzirom na injenicu da je stanovnitvo Unsko sanskog kantona u procesu starenja, jedna od
neminovnosti i vrlo bitnih stavki budueg socijalnog razvoja Kantona. Stoga je u planskom periodu
potrebno odrediti brojnost i tip ovih ustanova, kao i okvirnu lokaciju unutar Kantona, a to e se
tretirati kroz naredne faze Plana.
PROSTORNA
OSNOVA

365

4.2.3.3. ZDRAVSTVO
Primarna zdravstvena zatita je relativno dobro organizovana u veini naselja u opinama, a
sekundarna zatita u opinskim centrima. Tercijarna zdravstvena zatita se prua u Bihau i Sanskom
Mostu. U planskom periodu je vano raditi na kvaliteti pruanja usluga i stanja objekata primarne i
sekundarne zdravstvene zatite, te proirivanju kapaciteta i specijaliziranosti tercijarne zdravstvene
zatite, obzirom na udaljenost dravnih klinikih centara.
Konsultujui postojee studije o stanju zdravstva Unsko sanskog kantona, dolazi se do zakljuka da
je u svim segmentima organizacije zdravstvene zatite prisutan problem kapaciteta ustanova i broj
korisnika zdravstvene zatite. U domenu primarne zatite, problematika je izraena u opremljenosti
ustanova, stanju objekata, kao i broju zdravstvenih timova. Neka naselja nemaju svakodnevno
prisutnog lijenika u ambulantama, ali takvi problemi su administrativne prirode i ovaj Plan na njih ne
moe utjecati.
Meutim, na podruju cijelog Kantona je uoen problem dostupnosti hitnih medicinskih timova do
korisnika, posebno u udaljenim naseljima ili na putnim pravcima, u sluaju saobraajnih i drugih
nesrea. Stoga je jedna od preporuka za savladavanje ovog problema, pored opremanja postojeih
slubi hitne pomoi sa potrebnom aparaturom, osnivanje Centra za urgentnu medicinu, koji bi se
naao u sklopu Kantonalne bolnice u Bihau.
Kantonalna bolnica u Bihau je u bliskoj prolosti doivjela havariju, te je izgorila u poaru. I pored te
injenice i sadanjeg stanja u kojem se ta ustanova nalazi, njeni kapaciteti su i prije nesretnog sluaja
bili limitirani, tj., kapacitet nije odgovarao broju korisnika. Obzirom na udaljenosti od drugih
tercijarnih zdravstvenih ustanova, koje se nalaze u Sarajevu i Tuzli (primjerice Centar za srana
oboljenja), zdravstvene ustanove u Unsko sanskom kantonu moraju ponuditi visokodiferencirane i
specijalizirane usluge korisnicima. Neke od odrednica spomenute studije o stanju zdravstva Kantona,
jeste i poveanje prostora u sklopu Domova zdravlja za specijalistike usluge, osnivanje Centra za
invazivnu dijagnostiku, te stvaranje uslova za pruanje tercijarne zdravstvene zatite u veem obimu.
Prostor za navedene usluge se treba traiti u sklopu Kantonalne bolnice u Bihau.
Takoe, uoeno je da, obzirom na dananja dostignua u medicini i kirurke zahvate kakvi se sada
prakticiraju, je sve izraenija potreba za tzv.dnevnim bolnicama, gdje se poslije zahvata, bolesnici
upuuju odmah na kuno lijeenje. Takve ustanove se mogu smjetati uz Domove zdravlja opinskih
centara.
Na podruju Unsko sanskog kantona javljaju se prostori i prirodni resursi za smjetanje ljeilita,
hospicija ili kronikarija. Ljekovite vode u Bihau i Sanskom Mostu trebaju biti prepoznate i kroz
zdravstvenu zatitu i usluge, a podruja koja imaju dobre uslove za smjetanje vazdunih banja,
posebno u umskim podrujima Bosanskog Petrovca i Bosanske Krupe, trebaju biti ispitanu za ovu
vrstu balneolokog
145
tretmana, pa ak i zdravstvenog turizma.

145
Lijeenje zasnovano na primjeni mineralnih i termalnih voda
PROSTORNA
OSNOVA

366

Sanski Most u ovom segmentu moe traiti posebno znaajno mjesto, obzirom da je jedina opina
koja osim Bihaa, ima bolnicu, te je opina poznata po ljekovitim izvorima i nadaleko poznatoj banji
Sanska Ilida. U skladu s tim treba razvijati posebice sadraje vezane uz zdravstvo, koje moe
kombinirati sa ljeilinim kompleksima i ljekovitim izvorima, te zdravstvenim turizmom. Obzirom da
dio funkcija vezanih za zdravstvo, ve postoji u Bihau, u skladu sa njegovim hijerarhijskim poloajem,
Biha i Sanski Most svojim funkcijama se meusobno nadopunjuju i ine dva komplementarna pola
razvoja zdravstva u Unsko sanskom kantonu.
4.2.3.4. KULTURA I SPORT
Objekti kulture i sporta, iako su raireni unutar Kantona, izraavaju nedostatke u pogledu
opremljenosti i stanja. Svaki opinski centar treba pruiti svojim stanovnicima mogunosti za kulturnu
nadogradnju i aktivnu rekreaciju. Obzirom na dananje trendove u gradnji i pozicioniranju takvih
objekata, u planskom periodu treba uspostavljati manje organizacione jedinice sportskih i kulturnih
sadraja u veim naseljima, koja imaju tendenciju prelaska u mjeovita ili urbana naselja, te u ve
postojeim urbanim naseljima i opinskim centrima, otvarati multidisciplinarne i multimedijalne
centre, koji e tehnoloki i sadrajno pratiti potrebe svih generacija stanovnika.
U svakom opinskom centru postoji objekat koji prua stanovnicima kulturne sadraje. Ono to je
evidentno i to e se u planskom periodu jo vie potencirati, jesu prostori multidisciplinarnog
karaktera, sa fleksibilnim prostornim rjeenjem i opremom, u kojima e se moi pruiti potrebna
suprastruktura.
U planskom periodu to znai da postojee objekte treba valorizovati u odnosu na dananje potrebe
stanovnika, prije svega, mladih ljudi i uenika/studenata. S tim u vezi, treba i opremiti i nadograditi
postojee objekte, te utvrditi potrebu za izgradnjom novih objekata u naseljima u kojima ti objekti
nisu prisutni. Ovo je posebno izraeno u naseljima koja imaju ili pokazuju tendenciju za tipologijom
urbanog naselja, kao i u naseljima kojima gravitira veliki broj stanovnika, a nisu nuno urbana.
Bogato kulturno i historijsko naslijee Unsko sanskog kantona djelomino je podrano kroz
nekoliko institucija, muzeja i galerija, ali ve sada se moe rei da je potrebno u planskom periodu
uspostaviti mreu objekata, u kojima e se tematski prikazati ovaj segment. Pored postojeih
muzejskih i galerijskih objekata, planski period treba da osigura potrebne kapacitete za otvaranje
spomen kua zaslunih stanovnika ovog kraja, potom, da osigura uslove, gdje je to mogue, za
pristupe starim kulama i gradovima Unsko sanskog kantona, to moe biti jedan od vodeih aduta i
u turistikoj ponudi. Kako je ve i u Ostrocu prisutna likovna kolonija, koja ima dugogodinju
tradiciju, tako se i u drugim naseljima, koja imaju potencijal (tradicija, pejzane vrijednosti, historijski
aspekt), mogu osnivati likovne kolonije. Posebno je interesantan prostor Bosanskog Petrovca, jer
objedinjuje sva tri segmenta: tradicija rodno mjesto istaknutih likovnih stvaralaca; pejzane
vrijednosti nenadmaan krajolik; historijski aspekti bogat historijski sloj).
U svakoj opini treba definisati prostore multidisciplinarnih sportskih povrina, koje e imati i
rekreativni i takmiarski karakter. Stanje i oprema kolskih dvorana za tjelesni odgoj je, uglavnom,
loe, te je potrebno pristupiti proirivanju kapaciteta i opremanju potrebnom aparaturom. Ovo je
PROSTORNA
OSNOVA

367

posebno izraeno u sredinama u kojima kolske sportske dvorane predstavljaju jedini zatvoreni
prostor u kojem se mogu stanovnici naselja baviti sportom. Dvojaka je vrijednost takvih objekata: oni
e predstavljati prostor za kvalitetan odgoj kolske djece u pogledu razliitih sportskih aktivnosti, a u
vannastavnom pogledu, takvi prostori mogu donijeti finansijsku korist kolama, ako se u njima nau
amaterski ili profesionalni klubovi i pojedinci, koji se bave sportom.
Ipak, u Bihau, obzirom na njegove razvojne potencijale, ali i obaveze, koje proizilaze iz hijerarhije
koja je iskazana kroz Prostorni plan Federacije BiH, te je Biha karakteriziran kao Pol razvoja B,
potrebno je osigurati prostor za sadraje vieg sportskog nivoa, tj., adekvatne objekte za odravanje
meunarodnih takmienja na otvorenom i zatvorenom, bazen, te prateu infrastrukturu. Detaljnija
analiza potreba rekonstrukcije postojeeg fonda objekata, te izgradnja novih povrina, bit e
definisana u narednim fazama Plana.
Opremanje ostalom drutvenom infrastrukturom e biti definisano u narednim fazama izrade Plana,
a prema utvrenim normativima, te broju i strukturi stanovnitva.
4.2.4. KARAKTERISTIKE RAZVOJA PRIVREDE

Privredni razvoj usko je vezan uz fizike faktore prirodne i stvorene, tj., uz izvore energije, nalazita
sirovina, razvoj saobraajne mree, te dostupnost radne snage. Prema uraenim analizama
privrednih kapaciteta i njihovog prostornog razmjetaja, te potencijala opina pojedinano, u
narednom periodu se moe oekivati razvoj:

Drvne industrije i umarstva,
Metalopreraivake industrije,
Tekstilne industrije,
Prehrambene industrije,
Kemijske industrije,
Graevinarstva i graevinske industrije,
Elektroindustrije.
Prema odredbama planova vieg reda, saobraajna mrea e biti poboljana rekonstrukcijom
postojeih magistralnih saobraajnica, gradnjom novih, kao i izgradnjom brze ceste Klju Velika
Kladua, koja e otvoriti jednu novu razvojnu os, na istoku Kantona.
Opinski prostorni planovi su ve iznali lokacije za smjetanje poslovnih i privrednih zona. Pojedine
opine su ambiciozno planirale razvoj svojih tzv. radnih zona. Ono emu kantonalni Plan tei jeste
multifunkcionalnost prostora koji zauzimaju poslovni/privredni kapaciteti, a zbog racionalizacije
koritenja povrina i potrebnom infrastrukturom, kao i zbog tenje da se na jednom mjestu mogu
ostvarivati veoma razliite potrebe buduih korisnika. Stoga ova Plan propozira ukrupnjavanje
poslovnih/privrednih/industrijskih/radnih zona, koje trebaju biti smjetene uz jake saobraajne
pravce i u to veoj mjeri koristiri postojeu strukturu, koja je naslijeena iz perioda bive Jugoslavije.
PROSTORNA
OSNOVA

368

U skladu s gore navedenim, predlae se formiranje 7 industrijskih/poslovnih parkova uz petlje brze
ceste Klju Velika Kladua sa magistralnim i regionalnim saobraajnicama. Odabir lokacija je izvren
na osnovu udaljenosti od opinskih sredita, blizine saobraajnica visokog ranga, te morfolokih
uslova terena.
U industrijskim zonama bi se smjetali novi preraivaki kapaciteti, kao i pratei sadraji, dok bi se
postojee radne zone, brownfield-i, opremali kao poslovne zone, poslovni inkubatori ili privredne
zone, koje mogu primiti istu industriju, tj., industriju slobodnog smjetaja
146
.
Prijedlog novih industrijskih zona dat je na karti osnovne koncepcije razvoja.
Kao to su objekti drutvene infrastrukture naglaeni u Bihau, koji je osnovnom koncepcijom razvoja
naselja dobio ulogu grada/opine mladih, tako su neka druga naselja/opine Kantona predodreene
za razvoj u pogledu privrednih djelatnosti.
Cazin, kao opina poslovnih inkubacija, treba u planskom periodu postati prostorom izrazito snane
poslovne atmosfere, potpomognute obrazovnim i istraivakim djelovanjem Bihaa obrazovnog
centra. Blizina Cazina i Bihaa, komplementarnost njihovih funkcija, gustina naseljenosti, razvoj
privrede, funkcije urbaniteta i centraliteta u oba naselja, stvaraju jednu vrstu aglomeracije, naravno,
manje razmjere nego to to podrazumijeva stvarna definicija. Moglo bi se rei da ova aglomeracija
nije prostorna, koliko je potencijalno funkcionalna. Takvo meusobno nadopunjavanje ima snagu za
jaanje oba centra, a time i naselja u sopstvenim sistemima.
Naime, Cazin je ve sada, poslije Bihaa, opina sa najvie preduzea u Unsko sanskom kantonu.
Trenutna gospodarska kriza uticala je i na broj zaposlenih opine Cazin, kao i na zatvaranje
odreenog broja poslovnih subjekata, ali i dalje se moe posmatrati ekonomija Cazina kao
prosperitetna, u odnosu na druge opine Kantona.
Snaga poslovnih sadraja i umjenost za razvoj malih i srednjih preduzea u Cazinu se potvruje i
naporima opine da razvija poslovne zone, pa je tako u fazi implementacije poslovna zona Ratkovac.
Geoprometni poloaj Cazina, blizina Republike Hrvatske, te mogunosti otvaranja regionalnog trita,
stavljaju naglasak na Cazin, kao grad i opinu punu mogunosti sa razvoj poslovnih inkubatora.
Poslovni inkubator je institucija ija je svrha razvoj start up preduzea (Rice i Matthews, 1995),
odnosno, poslovni inkubator je organiziran sistem usluge, s ciljem podrke novoosnovanim
preduzeima. Oni se sastoje od veeg broja manjih poslovnih jedinica na jednom mjestu, koje se
nude poduzetnicima, najee debitantima u brani, uz povoljnije cijene zakupa od trinih, uz
mogunosti koritenja logistike i profesionalne potpore unutar inkubatora, uz minimalnu naknadu.
Zemljite i objekti se daju u zakup, a ne prodaju. Razvoj inkubatora u Evropi i svijetu vezan je za
recesijska i tranzicijska razdoblja, kao i za razvoj malog i srednjeg poduzetnitva. Iako ne uestvuje
znaajnim udjelom u bruto domaem proizvodu neke zemlje, znaajni su pri smanjenju

146
Industrije koje se mogu, praktino, smjestiti bilo gdje, te na iji odabir lokacije ne utie veliki broj faktora. U
praksi, to su industrije koje tretiraju ve visoko doraene proizvode.
PROSTORNA
OSNOVA

369

nezaposlenosti, izvozu i brzim promjenama na tritu. Veina poslovnih inkubatora koristi postojeu
naputenu industrijsku infrastrukturu i brownfield investicije za razvoj.
147

Cazin se, obzirom na svoju dosadanju pozitivnu praksu djelovanja malih i srednjih preduzea, moe
afirmisati kao opina tj., grad poslovnih inkubacija. Poslovni inkubatori koji bi se javili na prostoru
opine, obzirom na relativnu blizinu Republike Hrvatske i sline inkubatore koji se javljaju u RH, mogli
bi imati znaaj koji prevazilazi granice opine i Unsko sanskog kantona. Principijelno, poslovni
inkubatori, a iji vlasnici veinom u praksi bivaju jedinice lokalne samouprave, nudili bi infrastrukturu
i logistiku za preduzea, koja bi se unutar tih inkubatora afirmisala, te po svom rastu, preduzea bi
odlazila u poslovne zone ili individualne prostore u kojima nastavljaju svoj rad i razvoj, a ustupaju
mjesto novim mladim preduzeima.
Smjena poslovnih generacija, dinaminost ponude, stalna podrka kroz izradu poslovnih planova,
marketinga i sl., moe biti siguran put za proizvodnju novih poslovnih subjekata, koji e znaajno
utjecati na ekonomiju regije, a velikom broju ljudi razliitih strunih profila ponuditi prijeko potrebno
zaposlenje.
Ono to je vrlo zanimljivo, jesu prakse inkubatora u Njemakoj, koje imaju obrtniki karakter. Oni
pruaju razliite usluge i jedni druge meusobno nadopunjuju. Tu su jo i komunikacijske tehnologije,
energetika, kreativna industrija, a esto dolazi i do klasterizacije tvrtki u inkubatorima.
148

Takav pristup buduem razvoju opine moe biti potpomognut blizinom Bihaa, kao grada mladih i
obrazovanja, kroz tzv. model Triple Helix povezivanje javnog, privatnog i znanstvenog sektora.
Biha, kao studentski i nauni centar, moe pruiti potrebna znanja za razvoj subjekata unutar
inkubatora, privatni subjekti uvaavaju inovacije koje nauna struktura propozira, a dravni sektor
prua potrebnu potporu u vidu finansijske i druge pomoi. U tu svrhu potrebno je osigurati vee
povrine za razvoj centara poslovnih inkubacija, uz ve postojee jake saobraajne pravce.
Nadalje, privreda Kantona u cjelosti treba doivjeti svojevrsnu renesansu, jer je veina prijeratne
privredne infrastrukture i kapaciteta u fazi mirovanja, to je posljedica neuspjelih privatizacija ili
neadekvatnog rukovoenja, kao i u ostatku BiH. Postojei kapaciteti brownfieldi, mogu pruiti
potrebnu infrastrukturu za nove tehnologije, a poslovanje u cjelosti se mora odmaknuti od istih
uslunih djelatnosti i trgovine, gdje proizvodnja ima zanemarivu ulogu, pa se uz pravilno koritenje
prirodnih resursa, iskoritenje svog poloaja uz granicu sa EU, te potovanje ekolokih principa i
standarda, Unsko sanski kanton mora nametnuti kao prostor inovacija, novih tehnologija i
proizvodnje, sa vrstom pozicijom na polju izvoza i kvalitete proizvoda.
Osim u Cazinu, potencijali za privredni preporod se vide i u postojeoj infrastrukturi Velike Kladue,
gdje se u opinskom centru nalaze povrine nekadanjeg magnata Agrokomerca. Kako je Velika
Kladua etiketirana kao grad/opina industrijskog razvoja, a obzirom na blizinu EU, cjelokupan
prostor moe ponuditi idelane uslove za razvoj privrednih djelatnosti.

147
Praktini menadment, Poslovni inkubatori kao generatori razvoja poduzetnitva, Sanja Bonjak, Struni rad
148
Ibidem
PROSTORNA
OSNOVA

370

Svoju ansu Velika Kladua treba traiti u jakoj infrastrukturi koja je planirana planovima vieg reda,
te koja se nadovezuje na planske dokumente susjedne Republike Hrvatske, ime bi se ostvarili
saobraajni i razvojni koridori. Poloaj Velika Kladue, koja predstavlja danas vrata u Evropsku
Uniju, je izuzetan. Pogranino podruje, blizina jakih saobraajnih koridora meunarodnog karaktera
(panevropski koridor X, ukljuenje kod Karlovca u R Hrvatskoj je udaljeno svega 55 km), postojea
privredna infrastruktura, stanovnitvo koje ima dobre steene radne navike i spremno je preusmjeriti
svoja znanja i vjetine na nove tehnologije, prednost su ove najsjevernije opine Kantona.
Dugogodinja iskustva i kvalifikacije u poljoprivrednim djelatnostima, proizvodnji, razvoju malog i
srednjeg poduzetnitva, trebaju se iskoristiti, u sprezi sa izgraenim kapacitetima privrede u Velikoj
Kladui, te cjelokupan prostor treba djelovati kao privredni inkubator, u kojem e poslovati i ulagati i
domai i strani subjekti.
To se moe provesti jedino kroz pomo viih nivoa vlasti i rjeavanje problema privatizacije, s kojima
se Velika Kladua bori. Biranje stratekih partnera, koji ele ulagati u Veliku Kladuu, treba biti
paljivo ispitano i tomu se treba pristupiti krajnje struno i odgovorno. Tek tada e postojea
infrastruktura moi biti reciklirana, te upotrijebljena za industrijski i poslovni razvoj, a radna snaga
kvalitetno i odgovorno usmjerena, to treba biti tek polazna taka za budui napredak.
Veliku Kladuu treba posmatrati kao prostor investicija i inkubacija poslovnih ideja, gdje se
pogranina saradnja i mogunosti koje to nosi sa sobom iskoritavaju na najbolji mogui nain. Kroz
napredak privredne klime, svi ostali segmenti ivota e dobiti na kvaliteti.
Privreda Unsko sanskog kantona e biti ojaana i potencijalima koje ima kljuko podruje, koje
moe predstavljati ulaznu rampu u prostor, gdje e se istraivati mineralni resursi, rude, ispitivati
mogunosti povezivanja sa drugim opinama i jaati proizvodnja u industriji i poljoprivredi.
Opina je u prijeratnom periodu svoj privredni razvoj, veinom, dugovala drvnoj industriji, to je
danas marginalizirano, te sa uspjehom radi tek nekoliko privatnih subjekata. Meutim, pogoni za
primarnu i polufinalnu obradu drveta su i dalje prisutni, iako su preduzea zatvorena ili u steajnom
postupku, te uz pravilna ulaganja i ozbiljne investitore, kljuka privreda bi mogla opet stati na svoje
noge. Na podruju opine postoji vie od 55 000 m
2
privrednih zona, sa prateom infrastrukturom i
objektima, te dodatnih 40-ak ha industrijske zone Velagii. Udruivanjem sa drugim opinama, ije
drvno bogatstvo moe djelomino nadomjestiti prijeratne kljuke povrine pod umama, proizvodnja
bi se mogla opet pokrenuti. Ovome treba i pridodati opetovano istaknutu injenicu u razliitim
studijama i dokumentaciji koja je ustupljena za izradu ovog dokumenta, da mineralni i rudni resursi
na podruju ove opine su veoma malo i nedostano istraeni, te da u njima lei potencijal za
eksploataciju i preraivaku industriju.
Opina Klju ima dobru tradiciju u razvoju privrede, koja se za dananje trite mora prilagoditi, te
kao i u drugim opinama Kantona, radna snaga i vjetine se moraju prilagoditi novim tendencijama
na tritu rada. Na taj nain se moe dobiti specijalizovan kadar, koji e moi odgovoriti na potrebe
investitora u postojee privredne kapacitete.
PROSTORNA
OSNOVA

371

Iz svih, gore navedenih razloga, opina/grad Klju se mogu smatrati mjestom stratekih ulaganja od
strane Kantona.
Posebno mjesto u razvoju privrede posljednjih godina stie metalopreraivaka industrija, koja je u
zamahu, te premauje i drvnu industriju, koja je prije rata bila osnovna industrija ovog podruja.
Tome u prilog govori sve vei broj zaposlenih osoba u ovom sektoru, koji se u 2012. godini
procjenjuje na preko 4 000 zaposlenih.
4.2.4.1. TURIZAM
Turizam je najbra rastua grana privrede, te ima veliku ulogu u jaanju ekonomske moi i razvoju
nekog podruja, to je globalni trend. Ljudi putuju sve vie, te se u tom smislu, turizam razvija u
cjelogodinju aktivnost, koja nije vezana za odreeno godinje doba, to je nekada bilo standardna
praksa. Naravno, potrebe i zahtjevi korisnika time se uslonjavaju, te je za turizam dananjice, prije
svega, veoma vano da se posjetiocu prui kvalitetan, informativan i dinamian boravak. Takoe,
turisti prestaju biti samo posmatrai, tee aktivnom ukljuivanju u razliite procese tokom svog
boravka u nekom podruju, ele se asimilirati, nauiti i imati, tako rei, odmor doivljaja.
Upravo takve tendencije dananjih turista/putnika, otvaraju mogunost za veoma diferencirane
vidove turistike ponude, koja za sobom povlai cijeli niz drugih djelatnosti i sadraja, koji nisu u
direktnoj vezi sa turizmom, ve su njena pratea struktura.
Cjelokupno podruje Kantona pokazuje veoma visok potencijal za razvoj razliitih vidova turizma:
ruralnog, avanturistikog, izletnikog, istraivakog, rekreativnog, tranzitnog itd., emu se u projekciji
razvoja treba posvetiti puna panja, a u saradnji sa ve postojeim organizacijama koje rade na
jaanju ovog sektora i pravaca koje su pred Unsko sanski kanton, u tom pogledu, postavljeni.
Vodni potencijal Unsko sanskog kantona, u nekoliko navrata naglaen i opisan kroz ovaj dokument,
zasigurno je glavni adut za razvoj turizma Kantona. Ovdje se prvenstveno misli na sportove i rekreciju
na vodi, za koju postoje realni uslovi, ali i ve utvrena mrea pruatelja usluga, kao i korisnika.
Rafting, vonja kajakom, splavarenje, regate, ureenje dijelova rijeka kao gradskih plaa, kupalita
itd., tek su neki od moguih vidova koritenja vodnog resursa u svrhe razvoja turizma. Opine Biha,
Bosanska Krupa, Klju, Sanski Most su ve ostvarile zapaene rezultate u razvoju turizma baziranog na
vodnom potencijalu, te se u tom pravcu ponuda treba i dalje jaati, za to je potrebno izraditi
detaljne planove i programe ureenja i koritenja. U narednim fazama izrade ovog Plana e se
procijeniti potrebe za upotpunjavanjem pratee infrastrukture (smjetajni kapaciteti od znaaja za
Kanton).
Govorei o razvoju turizma koji se bazira na vodnom potencijalu, ne moe se izostaviti potencijal
iskoritenja mineralnih i termalnih voda, koji se ve razvio u opini Sanski Most (Sanska Ilida).
Zdravstveni turizam, osim u Sanskom Mostu, moe se razvijati i u opini Biha (izvorite Gata), za to
treba izraditi adekvatne studije izvodivosti i planove koritenja. U daljnjim fazama izrade ovog Plana,
ispitat e se prostorne mogunosti smjetaja potrebne pratee infrastrukture.
PROSTORNA
OSNOVA

372

Bogato kulturno historijsko naslijee se potencira u svakoj opini Kantona. Osim ve poznatih starih
gradova i kula, za koje se izrauju strategije i programi revitalizacije i ukljuenja u turistiku ponudu
Kantona, velik je broj pojedinanih spomenika antikog, srednjevjekovnog i osmanskog perioda, koji
mogu igrati ulogu u tematskim turistikim ponudama. Kulturno historijski spomenici su podloga za
razvoj: edukativnog, naunog turizma (arheoloka nalazita, arhitektura, geneza i procesi
naseljavanja razliitih naroda na ovim prostorima), potom vjerskog turizma (vjerski objekti,
hodoaa), historijskog turizma. Kulturno historijski spomenici u planskom periodu trebaju proi
kroz adekvatne procese valorizacije i utvrivanja mjera zatite, a nakon ega se treba teiti
uvezivanju, tj., umreavanju tih struktura i objekata, kako bi se posjetiocima ponudili viednevni,
tematski odmori. Posebno mjesto u razvoju kulturno historijskog turizma sigurno imaju Biha
(gradski centar), Cazin (Ostroac), ali i Bosanska Krupa, Sanski Most.
Bosanski Petrovac ima svoje mjesto u historijskoj itanci, jer se na ovom prostoru nalaze tragovi jo
iz starog vijeka, a neki od najzaslunijih knjievnika i umjetnika, potiu iz Bosanskog Petrovca
(Skender Kulenovi, Ahmet Hromadi, Jovan Bijeli, Mersad Berber). Pitoreskni predjeli Bosanskog
Petrovca zasigurno bi mogli inspirisati nove generacije umjetnika u umjetnikim kolonijama, to je jo
jedna od mogunosti za ovu opinu.
Obzirom na relativno male udaljenosti opina meusobno, te samim tim i kulturno historijskog
naslijea Kantona, ali i drugih potencijala za razvoj turistike ponude, formiranje turistikog centra
Kantona, kao polazne take i informaciono resursnog pokretaa za budui razvoj ove privredne
grane, je realna potreba. Takav prostor bi u sebi sadravao informacione punktove, edukativne
sadraje, pratee ugostiteljske sadraje, prostor za ljudske resurse (turistike vodie), pruale bi se
usluge prevoza do odredita, organizirale turistike ture, ali bi imao i odreene smjetajne
kapacitete. U narednim fazama Plana e se detaljnije analizirati potreba, lokacija i nivo opremljenosti
ovog centra.
Ruralni turizam, kao relativno nov oblik turistike ponude, posebno na podruju nae zemlje,
spontano se razvija i na podruju Unsko sanskog kantona. Opine koje iskazuju potencijal i
mogunost za razvoj ove grane turizma, ije uee u ukupnom dohotku od turizma je u svijetu sve
jai, su, prije svega, Buim i Bosanski Petrovac, ali i Klju.
Buim, kao preteno ruralna opina, sa potencijalom za razvoj poljoprivrede, treba veoma ozbiljno
shvatiti svoje potencijale u ruralnom, odnosno, agroturizmu, pored drugih oblika turizma koji se
ovdje mogu nai (prirodne vrijednosti, vjerski turizam). Ekoturizam, u kombinaciji sa agroturizmom,
gdje bi se posjetiocima pruao uvid i omoguavala participacija u procesima organskog uzgoja hrane,
ratarstva i stoarstva usklaenih sa ekolokim principima, ostvaruje viestruku korist, a Buim moe
afirmisati kao centar know-how ruralnog razvoja. Za te potrebe, svakako je veoma bitno da se
revitaliziraju stara imanja, farme, ali i da se stanovnitvu prue edukacija i poticaji za otvaranje novih
gazdinstva. Spomenuti turistiki centar, imao bi i odreenu edukacijsku ulogu spram buduih
turistikih radnika i onih koji u turizam vide kao dodatnu djelatnost. Za opinu Buim je vano da
izradi dokumentaciju koja valorizuje i usmjerava ruralni turizam.
PROSTORNA
OSNOVA

373

Kljuko podruje je i prije nego to se taj sektor poeo razvijati u dananjem obliku, poznavalo pojam
seoskog turizma. Naime, prvim turistikim selom bive Jugoslavije je proglaena je MZ Sanica i naselje
Sanica, a tamonje stanovnitvo ima odreene vjetine za turistiku djelatnost i ugostiteljstvo. Taj ve
postojei brend treba iskoristiti i razviti, upotpuniti kompletnu ponudu sa bogatim kulturno
historijskim i prirodnim naslijeem opine, vodnim potencijalim, koji su ve poeli ulaziti u rekrativnu
i turistiku ponudu opine (kupalita, regata itd.). Naravno, edukacija stanovnitva u pogledu naina
rada i djelovanja u turizmu je kljuna, kao i u drugim opinama koje imaju izgleda i potencijala za
bavljenje ovom djelatnou.
Sezonski turizam, tj., aktivnosti koje se veu za odreeno godinje doba, uz ve spomenute
rekreativne aktivnosti na rijekama, tie se i zimskog turizma, koji se moe i treba razvijati u Unsko
sanskom kantonu. Na podruju opine Bosanski Petrovac postoje potencijali i izgraena
infrastruktura za razvoj zimskog turizma, i to na podruju planine Klekovae Otrelj. Iako su uloena
sredstva i napori da se skijalite obnovi, jo uvijek nije postignut znaajan napredak, te je izostala
obnova postojeih kapaciteta vikend naselja i ulaganja u zimski turizam u punom kapacitetu. Obzirom
na blizinu Bosanskog Petrovca (grada), blizinu Drvara, pa ak i relativne blizine morske obale
Republike Hrvatske, Otrelj treba u planskom periodu igrati vanu ulogu u razvoju turizma opine
Bosanski Petrovac, te biti jedna od pokretanih snaga za razvoj cjelokupnog podruja. Naravno, bilo
kakvoj konkretizaciji i realizaciji zimskog turizma na Otrelju ili ak proirenju postojeih kapaciteta
skijakih staza i ostale pratee infrastrukture, mora prethoditi temeljito razminiravanje miniranih
povrina u neposrednoj okolini. Turistika ponuda zimskog perioda treba se usmjeravati i na
vansportske aktivnosti, tj., pored skijanja, boardanja, sanjkanja, u toku zimskog perioda posjetiocima
treba omoguiti cjelodnevne i cjeloveernje zabavne aktivnosti, urediti povrine za pasivni boravak
na snijegu i otvorenom, kao i staze za etnju, vonju pseom zapregom i slino. Vrlo je zanimljivo i
posmatranje centara za zimski turizam vansezone. Uspjeno skijalite, tj., uspjean zimski centar,
mora raditi tokom cijele godine: u periodu kada nema snijega, prostor se moe veoma jednostavno
pripremiti za avanturistike sportove (paintball, airsoft, avanturistiki park), biciklizam, jahanje,
izletite itd.
Prirodne vrijednosti su, ipak, najjai adut Kantona, to je potvreno i kroz proglaenje dijela sliva
rijeke Une nacionalnim parkom. Nacionalni park je najveim dijelom u opini Biha, a tek malim u
opini Bosanski Petrovac. Meutim, vanost parka za razvoj turizma prelazi i opinske, ali i
kantonalne granice, te je za oekivati da u budunosti predstavlja prepoznatljiv znak ovog dijela nae
zemlje, kao i da generira veliki broj posjetilaca, koji upranjavaju razliite vidove turizma. O
potencijalima Nacionalnog parka Una za razvoj razliitih oblika turizma, najvie govora je bilo u
dokumentu Master plan za razvoj turizma u NP Una:
Zahvaljui znaajnim prirodnim vrijednostima, kao i bogatim kulturnim i historijskim naslijeem, dio
podruja sliva rijeke Une je proglaen nacionalnim parkom u kojem su definirane razliite zone
zatite. Zakon o nacionalnom parku Una predvia dvije osnovne kategorije zatite podruja: podruje
stroge i usmjerene zatite, te podruje usmjerenog razvitka. U skladu sa kategorijama, zakonom su
definirane dozvoljene aktivnosti u nacionalnom parku.
PROSTORNA
OSNOVA

374

Uzimajui u obzir postojee potencijale za razvoj turizma, mogui nizak nivo utjecaja turistikih
djelatnosti na prirodne vrijednosti, profitabilnost turistikih aktivnosti te opredijeljenost javnih i
privatnih subjekata na podruju nacionalnog parka ovoj djelatnosti, i Studija izvodljivosti za
Nacionalni park Una (Elektroprojekt, 2005) ocjenjuje turizam kao jedan od najvanijih elemenata
budueg ekonomskog razvoja podruja unutar nacionalnog parka i u njegovoj neposrednoj okolini.
Razvoj turizma predstavlja prioritetni zadatak i strateko opredjeljenje organa vlasti Unsko sanskog
kantona. Kao to je navedeno u Studiji izvodljivosti, strateko opredjeljenje regije i nacionalnog parka
treba biti usmjereno ka ekoturizmu, koji kao krovni pojam obuhvata razliite okolino prihvatljive
vidove turizma, te kombinaciji odrivog i intenzivnog turizma u irem okruenju nacionalnog parka.
Iako podruje Nacionalnog parka Una ima sve preduslove (prirodne ljepote, kulturno-historijske
znamenitosti) turizam jo uvijek ne zauzima ono mjesto koje bi prema resursima trebao imati. Na
podruju Nacionalnog parka rafting (ponekad u kombinaciji sa planinarenjem, biciklizmom ili drugim
sportskim aktivnostima i obilascima kulturno-historijskih spomenika) i ribolov (flyfishing) su glavni
oblici turizma trenutne ponude, zajedno sa tradicionalnom Una regatom. Proglaenje podruja
Nacionalnim parkom e zainteresirati i privui vei broj posjetilaca koji ele vidjeti prirodne ljepote,
odmarati u prirodi, upoznavati se sa lokalnim tradicijama, kulturom i obiajima i baviti se aktivnim
turizmom (sportovi na vodi, ekstremni sportovi). Osim postojanja prirodnih ljepota njihova
komercijalizacija i valorizacija zahtijeva kvalitetnu infrastrukturu za turizam, koja je u skladu sa
principima zatite podruja. Lov i ribolov (flyfishing) u zoni Nacionalnog parka su regulirani Zakonom
o Nacionalnom parku Una (poglavlje 2. Analiza zakonskog okvira), i u duhu proglaenja podruja
Nacionalnim parkom, Master plan razmatra potencijale parka za razvoj okolino prihvatljivijih oblika
turizma, poput ruralnog, sportskog i kulturnog turizma. Muzej Unsko-Sanskog Kantona i Zavod za
zatitu kulturnog nasljea pripremaju sveobuhvatni projekt istraivanja, ouvanja, zatite i obnove
kulturno-historijskih znamenitosti u Unsko sanskom kantonu, koji obuhvata i podruje Nacionalnog
parka Una. Ovaj projekat e pomoi promociji i ouvanju kulturnog blaga ovog podruja, kao i razvoju
kuturnog turizma. Inicijative za razvoj kulturnog turizma ve postoje. Jedna od njih je Europski
kulturni put starih graevina, koju treba uvezati sa ostalim incijativama planiranih oblika turizma u
Nacionalnom parku.
Podruje Nacionalnog parka Una ve ima razvijen niz turistikih aktivnosti koje se mogu unaprijediti i
iskoristiti kao veoma dobra osnova. Turistika ponuda raftinga i sportova na vodi u okviru privatnog
poduzetnitva je zadovoljavajue razvijena i generalno se smatra da je odriva. Ve postoje inicijative,
konkretni planovi, te zavreni radovi na postavljanju infrastrukture za rekreaciju (npr. oznaene
planinarske staze na Osjeenici). Privatni turistiki poduzetnici u podruju spremni su ulagati dodatna
sredstva u poveanju kapaciteta turistikih usluga i proizvoda.
Ocijenjeno je da postoje potencijali za razvoj kulturnog turizma, baziranog na bogatom kulturnom
nasljeu, turizma baziranog na prirodnim atrakcijama i rijetkostima (osim atrakcija koje se odnose na
rijeni ekosistem, postoje mogunosti razvoja i peinskog turizma). Mjesta kao to su Martin Brod i
Kulen Vakuf se smatraju idealnim za razvoj seoskog turizma.
PROSTORNA
OSNOVA

375

Identificirane prednosti ovog regiona se dodatno odnose na dobru prometnu povezanost, blizinu
veih urbanih centara, blizinu emitivnih trita, te opredijeljenost cijele regije prema turizmu.
149

Podruja sa najveim turistikim potencijalom unutar NP Una su Martin Brod, trbaki buk, Kulen
Vakuf i Osjeenica, o emu je spomenuti dokument nainio detaljan prikaz postojeeg stanja i
mogunosti razvoja.
Upravo e Nacionalni park Una imati veliki utjecaj na tipizaciju grada Bihaa kao, pored grada mladih,
kulture i obrazovanja, kantonalnog turistikog centra, koji e pruati potrebne usluge posjetiocima i
razvijati svoje kapacitete u skladu s tim. Biha ve danas ima najvei broj smjetajnih jedinica u
Kantonu, promocija NP Una, kao i drugih vrijednosti u Kantonu je vidljiva na svakom koraku, a sve
vea involviranost turizma i u sektor obrazovanja, utie na poveanje zainteresiranosti svih ukljuenih
strana pruaoca i primaoca turistikih usluga.
Ono to je trenutni nedostatak, jeste da je turizam u punom zamahu tek u ljetnoj sezoni, dok se u
ostalom dijelu godine on, uglavnom, svodi na tranzitni turizam. Meutim, primjetan je pomak i u tom
pogledu, te se u Bihau sve ee odravaju seminari i kongresi, to moe premostiti donekle jaz
izmeu zimske i ljetne sezone. Ipak, u narednom periodu potrebno je to vie raditi na razvoju
turistike djelatnosti, koja je komplementarna i kompatibilna tipizaciji Bihaa kao kantonalnog
obrazovnog i kulturnog centra.
Pored Nacionalnog parka Una, na podruju Kantona se nalazi obimno i zaista jedinstveno prirodno
naslijee, koje je i kroz ovaj, ali i druge planove vieg i nieg reda prepoznato kao vrijedno, te
predloeno za neki oblik zatite. S tim u vezi, Bosanski Petrovac i Bosansku Krupu e u budunosti
povezivati planirano zatieno podruje planine Grme, pa turistika ponuda i saradnja treba biti
koordinirana i opine u tom smislu trebaju nastupati zajedno na tritu. Grme nudi velike
mogunosti za razvoj adrenalinskog, planinskog, lovnog, eko i agro turizma, u emu se obje opine
mogu pronai, te dati doprinos uspjenom razvoju ove privredne grane, koja u svijetu, ali i kod nas,
poprima sve vei znaaj. Podruje planine Pljeevice se takoe predlae za zatitu, te se oblici turizma
navedeni za grmeko podruje, mogu i ovdje uspjeno realizirati. U analitiko dokumentacionoj
osnovi, koja je bila na raspolaganju Nosiocu izrade (umsko gospodarska osnova za GP Unsko),
naveden je podatak da se na podruju Pljeevice razmatra mogunost izgradnje ski centra. Uslovi
zatite vrijednih prirodnih podruja i njihovo koritenje moraju biti usklaeni, te bilo kakvim
opsenim zahvatima i smjetanju vrlo zahtjevne infrastrukture, mora pristupiti odgovorno, te na
osnovu adekvatnih studija i strategija razvoja. Kako u ovom trenutku ne postoje takvi dokumenti, nije
mogue procijeniti mogunost smjetanja ski centra na Pljeevici, ali se svakako pozdravlja potreba
izrade adekvatnih analiza, te eventualna implementacija ideje, ako zakljuci budu pozitivni.
Pojedinane lokacije prirodnog naslijea su brojne, te su u nastavku osnovne koncepcije dati
tabelarno. Njihovo umreavanje u turistiku ponudu Kantona treba biti, kao i u sluaju kulturno
historijskog naslijea, sagledano sa aspekta, prvenstveno, zatite, a potom koritenja. Ovisno o
lokaciji, vrsti i stepenu zatite, prirodne vrijednosti mogu biti dio ponude avanturistikog i

149
Master plan razvoja turizma NP Una, str.36
PROSTORNA
OSNOVA

376

adrenalinskog turizma (rijeke, jezera, stijene, planinski vrhovi, grebeni), izletnikog turizma (vidikovci,
umski predjeli), planinarenja (ume, planinski vrhovi) itd.
4.2.4.2. POLJOPRIVREDA
Odrivo koritenje i ouvanje prirodnih resursa mora biti prioritet u upravljanju prostorom u
planskom periodu. Poljoprivredno zemljite se, u planskom periodu, zadrava u to veoj mjeri u
postojeem obimu, dok se formiranje novih graevinskih povrina usmjerava iskljuivo na povrine
koje su oznaene kao slabije bonitetne kategorije unutar utvrenih agrozona ili kao interpolacija
unutar ve izgraenih urbanih tkiva, kako bi se stvorio kontinuitet koritenja i izgradnje naselja.
U planskom periodu se treba izraditi aurna agropedoloka karta, koja e utvrditi klasifikaciju tla,
upotrebnu vrijednost zemljita, to e utjecati i na odabir koritenja i poljoprivredne djelatnosti koje
e se na tim povrinama provoditi.
Usitnjavanje poljoprivrednih posjeda treba zaustaviti, a ohrabrivati formiranje veih poljoprivrednih
povrina, koje e biti ekonomski isplative i na kojima se moe oekivati ozbiljnija poljoprivredna
proizvodnja.
Kao prostor sa naroitim poljoprivrednim potencijalom je prepoznato podruje opine Buim. Iz tog
razloga, naselja ove opine svoju ansu za razvoj trebaju traiti u razvoju poljoprivrede, ruralnog
turizma, jaanju tradicionalnih zanata, prodaji proizvoda direktno od proizvoaa, eko turizmu,
preradi direktno na poljoprivredim gazdinstvima itd., a to e initi osnovu za razvoj ove opine i
Buima, kao nosica glavnih funkcija.
Buim je jedna od tri opine koje su u sastavu LAG a Una Sana, te njegov doprinos razvoju regije
treba biti usklaen sa vlastitim mogunostima i onim to ostale opine u regiji LAG a nemaju.
Zajedno sa svojom unutranjom mreom naselja, Buim moe biti grad jakog ruralnog razvoja, a ve
postojea praksa prekogranine saradnje unutar LAG a, otvara Buimu put za plasman i na mnogo
ire trite i interesna podruja.
Ruralni razvoj e doprinjeti osnaivanju ekonomije cijele opine, snana ekonomija e poticati jaanje
drutvenih djelatnosti i infrastrukture, ime e se osigurati i urbana infrastruktura veih naselja
opine, tako da moe se rei da urbano ruralni razvoj su u ovoj opini u meusobno zavisnom
poloaju.
Uspjenost ovisi, ponajvie, o spremnosti stanovnitva da ostane u preteno ruralnim sredinama, da
se uhvate u kotac sa izazovima rada u poljoprivredi, te da bude spremno usvajati nova znanja i
vjetine, modernizirati naine obraivanja zemlje, te uskladiti ih sa ekoloki prihvatljivim
tehnologijama. Posebno je osjetljiva kategorija mladih ljudi mladih poljoprivrednika, koji moraju
dobiti potporu viih nivoa vlasti, biti ukljueni u procese donoenja mjera, tj., moraju biti akteri
odluivanja u politici ruralnog razvoja, kroz vladin ili nevladin sektor.
PROSTORNA
OSNOVA

377

Danas je neprihvatljivo odluivanje s vrha na dole, ve se irokom mreom i prijedlozima koji dolaze
od strane aktivnih uesnika i protagonista nekog procesa, ideje kanaliu prema izvrnim i
zakonodavnim tijelima, koji su tek spona izmeu korisnika i administrativnih koraka u ostvarenju cilja.
To je utkano u evropske razvojne programe, iji je cilj demokratski i decentraliziran i odriv razvoj
ruralnih regija.
Predpristupni razvojni projekti Evropske unije, koji pripremaju zemlje kandidate ili potencijalne
kandidate za pristup evropskoj porodici, imaju posebno razvijene programe za ruralni razvoj. Time se
pokuava uravnoteiti pretjerani urbani rast i razvoj, sa odumiranjem ruralnih regija, to je trend jo
od poetka industrijske revolucije krajem 19. vijeka.
Buim, kao regija veoma visokog potencijala za ruralni razvoj, mora u tome prepoznati svoju ansu.
Poljoprivreda, zanatstvo, u sprezi sa ruralnim i eko turizmom, mogu potaknuti uspostavljanje
sajamskih i festivalskih manifestacija u Buimu, to e opet utjecati na razvoj ugostiteljstva, kao i
saradnje izmeu drugih slinih tematskih gradova i naselja u regionu i ire.
Pored razvoja poljoprivrede, koji bi bio osnovna razvojna grana, znaajan je i mogui doprinos
prirodnih i kulturno historijski vrijednih podruja u opini, ime se stvara podloga za umreavanje
turistike ponude.
Takoe, govorei o opini Klju, poljoprivreda, ponajvie stoarstvo, ve sada imaju dobar razvojni
trend, a potencijal za razvoj ove grane je veoma dobar, te ga treba iskoristiti. Osim proizvodnje
mlijeka, koja je na dobrom nivou, a stoarskom prizvodnjom se bavi oko 250 subjekata, stoarstvo
treba usmjeriti i na proizvodnju mlijenih proizvoda, koe, vune. Takoe, kako bi se pratila kretanja
na tritu, potrebno je razvijati programe organske poljoprivredne proizvodnje, a uzgoj i skupljanje
plodova i ljekovitog bilja u umskim podrujima, takoe je dobar potencijal za ostvarivanje
ekonomske dobiti stanovnitva koje ivi u udaljenim i ruralnim podrujima. Sve ovo, naravno, vrijedi
pod pretpostavkom da se prostor oisti od mina, jer je ova problematika vrlo izraena na podruju
ove Opine.
Poljoprivredna djelatnost ima znaajan potencijal i u Bosanskom Petrovcu, obzirom na nizak stepen
izgraenosti i naseljenosti podruja. Ve su uinjeni napori u oivljavanju poljoprivrede, a prepoznat
je i potencijal za razvoj agroturizma, to je zasigurno jedan od pravaca u kojem Bosanski Petrovac
treba ii. Poljoprivredna proizvodnja se moe usmjeravati na sve popularniji organski uzgoj biljaka,
to moe biti i dio ponude poljoprivrednih gazdinstva koja se bave i ruralnim turizmom.
4.2.4.3. UME I UMSKA ZEMLJITA
ume i umska zemljita se u planskom periodu zadravaju na sadanjem nivou, a posebno zatiena i
vrijedna umska podruja e ovim Planom biti definisana, te e se za njih u planskom periodu utvrditi
i naini koritenja i upravljanja.
PROSTORNA
OSNOVA

378

Koritenje umskog dobra treba biti usklaeno sa mogunostima i obnovljivou ovog resursa, te se
negativni efekti, koji se javljaju kao posljedica neplanskih i bespravnih sjea, u planskom periodu
moraju u to veoj mjeri ublaiti i zaustaviti.
Vrlo je vano donositi aurne i realne planove upravljanja i gospodarenja umama, gdje pored
iskoritenja umskih sirovina, vrlo bitna stavka mora biti i poumljavanje, tj., sadnja umskih kultura,
posebno na zemljitima koja su degradirana ili imaju nisku upotrebnu vrijednost za razvoj
poljoprivrede.
Urbane rekonstrukcije gradova i naselja tee sve vie vratiti zelenilo u izgraeno gradsko tkivo, uiniti
ga dostupnim svakom stanovniku, to ima dalekosean uinak na nivo kvaliteta ivota, te fiziki i
psihiki pozitivan status pojedinca. Svoju ulogu u ponudi Zelenog kantona, kako se jo naziva Unsko
sanski kanton, Bosanski Petrovac treba osnaivati kroz injenicu da je upravo ta opina ono to
moemo zvati pluima Unsko sanskog kantona. umska prostranstva, kraki fenomeni vrtaa, koji
se susreu na svakom koraku, romantini predjeli i jo uvijek vidljivi tragovi nekadanjeg naina
ivota, mogu pomoi ovoj opini, koja rapidno gubi svoje stanovnitvo, da uspori taj negativni trend,
te razvijaju pozitivno poslovno okruenje.
Veliko umsko bogatstvo, osnova privrede ovog oduvijek rijetko naseljenog kraja, uvijek e biti vana
pokretaka snaga. Meutim, u narednom periodu, Bosanski Petrovac treba iskoristiti svoj poloaj
najveeg izvoznika drvnih sirovina, te promovirati umu kao ono to oblikuje i urbanitet opinskog
centra, te otvara vrata za veoma razliite privredne djelatnosti, pored samog iskoritenja drvne
grae.
U Bosanskom Petrovcu se drvo veoma malo ili gotovo nimalo ne obrauje, ve se u pilanama koje
rade na podruju opine drvna graa tek primarno priprema i transportuje dalje. Takav trend u
planskom periodu treba zaustaviti, te orjentisati se i na preraivaku industriju, jer je sirovina u
Bosanskom Petrovcu vrlo dostupna.
U pogledu obrade i proizvodnje finalnih proizvoda u opini Bosanski Petrovac ona treba da bude
vezana i za budui turistiki razvoj opine, gdje bi se drvo i uma, kao najjai adut ove opine,
brendirali, te bili ukljueni u ponudu suvenira, ponudu agroturizma (stari zanati u turistikoj ponudi) i
sl., ali i kroz sloeniju obradu i izradu predmeta od drveta (namjetaja, konstrukcije itd.).
Za opinu koja ima, kao to je reeno na poetku, nizak nivo gustine naseljenosti, te koja je izloena
stalnom odlasku svog stanovnitva, Bosanski Petrovac ima zaista potencijale za vrlo raznovrstan i
bogat privredni razvoj, koji u svim svojim segmentima ukljuuje umska bogatstva.
4.2.4.4. MINERALNE SIROVINE
Prema podacima koji su koriteni u okviru formiranja informaciono dokumentacione osnove ovog
dokumenta, unutar Kantona postoje znaajne eksploatacione povrine, te prostori za istraivanje
mineralnih sirovina. Utvrivanje stvarnih zaliha, mogunosti eksploatacije, kvaliteta i upotrebe
mineralnih sirovina, u planskom periodu trebaju biti prioritet.
PROSTORNA
OSNOVA

379

Mineralne sirovine koje se eksploatiu trebaju biti dio proizvodnog procesa, te se sirovine trebaju u
to veoj mjeri preraivati u buduim proizvodnim pogonima unutar Kantona i ostatka BiH.
Primjetan je vrlo velik broj eksploatacionih povrina, te su one usitnjene i disperzno rasporeene po
cijelom Kantonu. U narednom periodu, treba utvrditi isplativost, legalnost i period eksploatacije tih
povrina. U sluaju eksploatacionih polja, za koje se utvrdi da nisu adekvatnom dokumentacijom
potkrijepljene radnje koje se odvijaju unutar njih ili za koje se utvrdi da iskoritenje mineralnih
resursa nije usklaeno sa aspektom zatite okolia, ljudi i materijalnih dobara, potrebno je provesti
mjere sanacije i vraanja prostora u prihvatljivo stanje. Unutar tih povrina, a ovisno o pojedinanom
potencijalu ili lokaciji, moe se povrina namijeniti za neki drugi vid djelatnosti (povrinski kopovi se
mogu urediti kao vjetaka izletnika jezera i sl.), ali tada se trebaju raditi detaljni provedbeni planovi
i studije izvodljivosti.
Prioritetno je utvrditi prostore za koje su izdate koncesije i vijek trajanja eksploatacije pojedinog
podruja, kako bi se mogli napraviti planovi i programi eksploatacije i sanacije u planskom periodu.
Kako je ve nekoliko puta naglaeno, opina Klju ima potencijal za istraivanje mineralnih sirovina,
to u planskom periodu treba biti sprovedeno.
4.2.4.5. RECIKLAA I REVITALIZACIJA PROSTORA
Posebno mjesto u ovom segmentu plana zauzima Opina Bosanska Krupa. Naime, potencijal
Bosanske Krupe upuuje na brendiranje opine u kontekstu eko grada/opine. Izvrene analize i
valorizacija prostora upuuju na to da svoj razvojni potencijal opina Bosanska Krupa treba traiti u
ovom kontekstu.
Sjever opine je razvijeniji u odnosu na jug, kojeg pokrivaju dijelovi planine Grme budueg
zatienog podruja. Iskoritenje prirodnih resursa ima visok stepen, ali izostaje prerada sirovina, iako
za to postoji kvalificirana radna snaga. Blizina Republike Hrvatske nudi razvojni potencijal na razliitim
nivoima, putem IPA fondova i drugih sredstava kojima bi se mogao potaknuti prekogranini razvoj i
saradnja, ali te mogunosti nisu dovoljno iskoritene. Posmatrajui definisane snage i prilike,
primjetno je da se opina Bosanska Krupa ponosi svojim know-how znanjem iz oblasti ekologije,
upravljanja otpadom, rekultiviranja zemljita. I ne samo to! U opini Bosanska Krupa nalazi se preko
113 ha povrine oznaene kao brownfields, to e uz ispravan tretman biti prostor reciklae
urbanog tkiva.
Ima li Bosanska Krupa snage postati sinonimom za razliite vidove ponovnog i obogaenog koritenja
prostora? Moe li Bosanska Krupa postati centar reupotrebe, primjer oivljavanja naputenog
prostora, primjer involviranja javnosti i podizanja svijesti o okoliu i racionalnom koritenju prostora?
Uzimajui u obzir prirodne vrijednosti i resurse kojima ova opina raspolae, te postojei
infrastrukturni sklop nekadanjih industrijskih kompleksa, kao i spremnost opine da se razvija u
pravcu jaanja proizvoake industrije, na ekoloki prihvatljiv nain, onda se moe oekivati da
Bosanska Krupa svoj razvoj u naredna dva desetljea trai reciklai prostora. Bosanska Krupa tako
moe doivjeti transformaciju u eko grad, u kojem e se na svim nivoima i u svim djelatnostima
PROSTORNA
OSNOVA

380

promovisati ekoloki prihvatljive tehnologije i naini upotrebe prostora. Takav stav moe biti dodatno
ojaan buduim zatienim prostorom planine Grme, koji se prua na jugu opine Bosanska Krupa,
pa je i eko turizam vrlo izgledna privredna grana koja se moe razvijati u ovoj opini.
No, ono to daje veliki poticaj ovakvom preusmjerenju privrednog i drutvenog ivota opine
Bosanska Krupa, jesu ve nainjeni napori da se Bosanska Krupa, zajedno sa Buimom i Sanskim
Mostom, kroz Lokalnu akcijsku grupu Una Sana, priblii evropskim integracijama i prekograninoj
saradnji. Naime, LAG Una Sana je organizacija koja je prepoznala vanost i potencijal saraivanja
pograninih opina, koje unato adminstrativno politikim granicama, ipak ne poznaju prostorna i
geografska dijeljenja. Slini prirodni uslovi, slini pejzai, naini ivota ljudi u pograninim podrujima,
velika su prilika za rast i razvoj cijelih regija. Tako je LAG Una Sana ostvarila saradnju sa LAG om
Petrova gora u R Hrvatskoj. Ipak, svaka od lanica treba u grupaciju donijeti jedinstven potencijal, a
Bosanska Krupa, kao prostor reciklae, kao prostor eko grada, eko opine, moe postati
eksperimentalno podruje pravilnog upravljanja i koritenja prostora.
Veoma interesantno u planskom perodu e biti i tretiranje vojnih objekata, od kojih Vojni aerodrom
eljava ima i meunarodni znaaj. Pored eljave, na podruju Kantona postoji i Kasarna Adil Bei u
Bihau, Radio relejno vorite Velika Gomila u Cazinu, te skladite Grabe u Bihau. Obzirom da
ovi prostori predstavljaju danas neperspektivnu vojnu imovinu, prenamjena je neizbjena, posebice u
onim objektima koji su smjeteni u urbanim podrujima.
Zanimljivi su primjeri pretvaranja vojnih i industrijskih kompleksa u obrazovna i kulturna sredita
gradova, to je veoma est primjer u svijetu, pa se tako neto treba oekivati i na ovim podrujima,
to sem, svakako, treba utvrditi posebnom detaljnom provedbenom dokumentacijom.
Naravno, osim opine Bosanska Krupa, druge opine Kantona pokazuju veliko interesovanje i napore
da promoviu ekoloki prihvaene standarde ivljenja i razvoja. Biha je, primjerice, ekoloki grad
djece, u njemu se odrava i Meunarodni ekoloki sajam EKOBIS, Nacionalni park Una je smjeten
najveim dijelom na podruju opine Biha. Opina Sanski Most je domain ekoloke tafete Akva
Sana, eko akcije Sana u srcu, a i u Sanskom Mostu se vozi Sanska regata.

PROSTORNA
OSNOVA

381

4.3. OSNOVNA KONCEPCIJA RAZVOJA INFRASTRUKTURE
4.3.1. SAOBRAAJ
Razvoj transportnog sistema Unsko-sanskog kantona treba biti u funkciji odrivog razvoja kantona i
FBiH. Navedeno podrazumijeva policentrian, uravnoteen i integrisan drutveno-ekonomski razvoj,
kako kantona, tako i cijele BiH, kojim bi se udovoljilo zahtjevima za okolinski prihvatljiv, efikasan i
siguran protok ljudi i roba.
U skladu sa gore navedenim, ali i iz razloga hijerarhijskog ustrojstva sistema planiranja u BiH, ovaj
plan tretira infrastrukturu iz entitetske nadlenosti na nain da preuzima opredjeljenja iz dokumenata
i planova entitetskog nivoa, dok se saobraajna infrastruktura iz kantonalne nadlenosti planira na
nain da se osigura optimalna povezanost i ravnomjeran razvoj unutar Kantona. Obzirom da su
trenutno, na entitetskom nivou, u postupku izrade i donoenja dva dokumenta koji se tiu
saobraajne infrastrukture Unsko sanskog kantona, projekcija razvoja saobraajne infrastrukture u
ovom segmentu sadri opredjeljenja iz tih dokumenata.
STUDIJA KATEGORIZACIJE CESTA FBIH
Predmet studije kategorizacije cesta, iji je naruilac J.P. Ceste FBiH, je mrea izgraenih cesta kojim
upravlja FBiH i kantoni, uz dodatak cesta trenutno kategorisanih kao lokalne, koje bi mogle biti
kategorisane u vii rang. Ciljevi projekta su jedinstven izgled cesta i jedinstven mogui nivo usluge za
korisnike cesta, jedinstveno upravljanje i planiranje cesta u BiH, jasno definisani zahtjevi kod
urbanistikog planiranja, racionalni zahvati na cestama, pojednostavljen nadzor nad redovnim
odravanjem, te ispravno definisani uslovi za izdavanje dozvola za vrenje zahvata u zatitnom pojasu
ceste.
Kriterijumi na osnovu kojih se vri kategorizacija javnih cesta su uraeni 2005. godine, i dijele se na
osnovne i dodatne.
Osnovni kriterijumi su kriterijumi funkcije povezivanja i saobraajno-tehnika svojstva koja
pojedinana kategorija javnih cesta mora da ispuni. Odnose se na prostor koji cesta povezuje,
socijalno-ekonomski i upravno-teritorijalni znaaj naselja koja cesta povezuje, na saobraajni znaaj
ceste u pogledu vrste i strukture prometa, te na tok ceste u prostoru u odnosu na naselje.
Dodatni kriterijumi se primjenjuju ukoliko postoje dvije ili vie cesta koje bi mogle biti kategorisane u
istu kategoriju javnih cesta, a koje u prostoru imaju istu funkciju povezivanja. U dodatne kriterijume
spadaju saobraajno-tehnika, vozno-dinamika, saobraajno-bezbjednosna svojstva javnih cesta kao
i uticaj cestovnog saobraaja na okolinu du javne ceste.
Vano je podcrtati da se prekategorizacija vri samo za postojeu saobraajnu infrastrukturu, te da
Studija ne tretira saobraajnice planirane razliitim planskim dokumentima. Takoe, obzirom da
Studija kategorizacije jo nije usvojena, miljenja smo da se opredjeljanja iz Studije, u ovom trenutku,
mogu smatrati projekcijom stanja za postojeu infrastrukturu i u tom kontekstu e biti tretirani ovim
planskim dokumentom.
PROSTORNA
OSNOVA

382

U narednim fazama izrade ovog plana, kriteriji koriteni za prekategorizaciju u okviru Studije, e biti
primjenjeni i za odreivanje kategorije novih planiranih pravaca.
U nastavku su prikazana rjeenja iz nacrta Studije kategorizacije cesta FBiH, a koja se tiu Unsko
sanskog kantona, to detaljno prati grafiki prilog Osnovne koncepcije razvoja, jer su neke od dionica
samo djelomino ukljuene u odreeni rang ceste:
Magistralne ceste I reda:
Trenutna M5, dionica: HR/BiH-Biha-B. Petrovac-Klju-gr. Entiteta,
Trenutne M14, M 14.2 i M4.2, dionica: HR/BiH-V. Kladua-Cazin-Srbljani-Biha.
Magistralne ceste II reda:
Trenutna M14, dionica: Srbljani-B. Krupa-Otoka-granica Enititeta,
Trenutna M11, dionica: Ripa-Uljebi-HR/BiH,
Trenutna R405, dionica: Gudavac-Luci Palanka-Sanski Most-granica Entiteta (BL),
Trenutna M14.2, dionica: Bosanska Krupa-Krnjeua,
Trenutna R408b, dionica: Krnjeua-Vrtoe,
Trenutna M15, dionica: granica entiteta-Sanski Most-Vrhpolje,
Trenutna R410a, dionica: Vrhpolje-Velagii,
Trenutna M14.2, dionica: Bosanski Petrovac-Drvar,
Trenutna R401, dionica: Velika Kladua-Buim-Otoka,
Trenutna R410a, dionica: Kamiak-Krasulje-Pudin Han.
Od postojeih regionalnih cesta Unsko sanskog kantona, dio njih prekategorisao bi se u regionalne
ceste I reda i to su:
R401b; dionica Buim Cazin,
R402; dionica Cazin Ljusina,
R408; dionicaDubovsko Kulen Vakuf,
R403; dionica oralii Trac BH/RH,
R407a; dionica Lanite-Luci Palanka,
R408b; dionica Vrtoe Kulen Vakuf BH/RH,
R408; dionica Kulen Vakuf-Martin Brod,
R404a; dionica granica Kantona-Bosanska Krupa,
R410; dionica Donja Sanica-Vrhpolje,
R407a; dionica Sanica-Velagii,
R404; dionica granica Kantona do lokalnog puta Gornji Kamengrad,
Lokalni put Gornji Kamengrad Podvidaa.
PROSTORNA
OSNOVA

383

Ostale regionalne ceste biti e definisane kao regionalne ceste II reda, to se moe vidjeti na slici
4.5
150
.

ILUSTRACIJA 4.5. PRIKAZ MAGISTRALNIH I REGIONALNIH CESTA I I II REDA NA PODRUJU UNSKO SANSKOG KANTONA
Kada su u pitanju regionalne ceste II reda, stanje istih izgledalo bi ovako:
Trenutna M15 dionica: Klju - Vrhpolje
Trenutna R404 dionica: Velika Kladua-BH/HR (Slunj)
Trenutna R401-a dionica: Radia Most-BH/HR(Glina)

150
Podaci preuzeti iz STUDIJA KATEGORIZACIJE CESTA FBiH, Biha 09.09.2013. koja je u fazi Nacrta
PROSTORNA
OSNOVA

384

Trenutna R403b dionica: Grahovo-Trac
Trenutna 400 dionica: Vrnogra-Skokovi
Trenutna 403a dionica: Trac-Gata-Kamenica
Trenutna 404-a dionica: Bosanska Krupa-gr. Entiteta
Trenutna R406 dionica: granica entiteta-Stari Majdan
Trenutna R407a dionica: Luci Palanka-Sanica-Velagii
Trenutna R403a dionica: Biha-Veliki Skoaj
Trenutna M14 dionica:Krnjeua-Bosanski Petrovac
Trenutna R408 dionica:Martin Brod-granica Kantona-Guvno
Trunutna R407 dionica:Bosanski Petrovac-prekid-Luci Palanka
Trenutna R410 dionica: Lanite Donja Sanica
Trenutna 400a dionica: Velika Kladua-granica Hrvatske
Trenutna 401 dionica: Velika Kladua-granica Hrvatske
Trenutna R401b dionica:Gnjilavac-Brigovi
Lokalni put dionica:M5-Bunara
Lokalni put dionica:Lika kaldrma-granica opine
Lokalni put dionica:turli-Hadin potok
Lokalni put dionica:Gornji Purii-Vejinac-Todorovo
Lokalni put dionica:Rijeka-Pain brod
Lokalni put dionica:Todorovo-Todorovska Celinja-Pain brod
Lokalni put dionica:Ferhatovac-Poteno brdo
Lokalni put dionica:Kupusnica-Ferhatovac
Lokalni put dionica:Kri-Jezerski-M.most
Lokalni put dionica:Izai-Velika Gata
Lokalni put dionica:Glavica-Brekovac-Zubakovac
Regionalna cesta R401 prekategorisala bi se u magistralnu cestu II reda, te se istom povezale opina
Velika Kladua i Buim, to bi uticalo na bolju vezu sa Republikom Hrvatskom, te eventualnu
modernizaciju pojedinih graninih prijelaza.
Prekategorizacijom regionalne ceste R405 u magistralnu cestu II reda dolo bi do stvaranja boljih
tehniko eksploatacionih karakteristika date trase, ime bi se stvorila bolja veza izmeu opina
Bosanska Krupa i Sanski most, te dalje stekla bi se bolja veza sa brzom cesto koja prolazi kroz drugi
entitet (RS).
Prekategorizacija iste, dionica Gudavac Luci Palanska Sanski Most gr. Entiteta (BL) u
magistralnu cestu II reda, dovelo bi do toga da sve opine meusobno imaju vezu magistralnim
cestama, te sa aspekta meuopinskog povezivanja nije potrebno vriti gradnju novih cesta nieg
ranga.
PROSTORNA
OSNOVA

385

Magistralna cesta M15, dionica Klju Vrhpolje, prekategorisala bi se u cestu nieg ranga (regionalni
cestu II reda) to bi omoguilo stvaranje veze izmeu okolnih lokalnih puteva i magistralne ceste koja
povezuje opinu Klju sa opinom Sanski Most.
Kada su u pitanju regionalne ceste Unsko sanskog kantona, sama prekategorizacija dovela bi do
potrebe za rehabilitacijom istih, ime bi se stvorili bolji uslovi sa aspekta tehniko-eksploatacionih
karakteristika ceste i sigurnosti saobraaja na njima, te poveao nivo usluge.
Generalno gledano regionalne ceste Unsko sanskog kantona imaju visok procenat makadamske
podloge, koji varira od opine do opine, te se smatra prioritetnim poveati procenat asflatirane
podloge na regionalnim cestama, odnosno potrebno je obezbijediti da sve regionalne ceste (I i II
reda) imaju asfaltnu podlogu.
OPREDJELJENJA IZ PPFBIH
Prema projekciji prijedloga PPFBIH, na teritoriji Unsko sanskog kantona predvieni su sljedei
koraci:
Izgradnja brze ceste Brza cesta Biha - Jajce - Travnik Lava,
Izgradnja i rehabilitacija magistralnih cesta,
Prekategorizacija magistralnih i regionalnih cesta (ceste I i II reda).
Razvoj meunarodne transportne osovine u BiH pravcem sjeverozapad jugoistok, uz ve afirmisanu
osovinu razvoja sjever jug, pretpostavka je za policentrini odrivi razvoj na nivou regija, to je
opte prihvaeni savremeni pristup razvoju drave, iji je osnovni cilj pridruenje EU
151
. Kroz Unsko
sanski kanton, ova osovina je planirana u vidu brze ceste izmeu Velike Kladue i Kljua. Analizirane
su dvije trase: Velika Kladua - Biha - Bosanski Petrovac -Jezero i Velika Kladua - Cazin - Sanski Most
- Jezero. Sa aspekta tehniko eksploatacionih karakteristika, socio ekonomskih karakteristika ueg
gravitacionog podruja, ope saobraajne pogodnosti i pogodnost izgradnje u fazama, pogodnija je
varijanta preko Sanskog Mosta, dok je varijanta preko Bosanskog Petrovca pogodnija kada su u
pitanju trokovi izgradnje i vrijeme potrebno za izgradnju iste.
Prijedlog PPFBiH je usvojio trasu varijante preko Sanskog Mosta, u skladu sa ilustracijom 4.2.
Obzirom da se u blizini Bihaa nalazi granini prijelaz Izai, u iju su modernizaciju Unsko sanski
kanton i opina Biha uloili znatna sredstva, brza cesta je planirana sa odvojkom, koji od Bihaa vodi
ka graninom prijelazu Izai, pri tome koristei trasu planirane obilaznice oko Bihaa ranga
magistralne ceste. Obzirom da pomenuta trasa dijeli urbano podruje Bihaa na dva dijela, dostavljen
je dopis opine Biha, koji upozorava na tu injenicu, te izraava svoje neslaganje sa ponuenom
trasom brze ceste, gdje se kae:
Ponovno naglaavamo problem neusklaenosti infrastrukturne mree u planskom periodu sa
odrednicama planova vieg reda, Prostorni plan Federacije koji je u fazi prijedloga, u dijelu planirane

151
Prostorni plan FBiH, za period 2008.-2028.godine / knjiga I /

PROSTORNA
OSNOVA

386

trase brze ceste kroz urbano tkivo grada Bihaa. Opina Biha se ne slae sa trasom brze ceste u
PPFBiH i smatra da se istim naruava urbano tkivo grada i da ista dijeli grad, to u prostornom
obuhvatu remeti utvrene funkcije i namjene.
152

Stoga, ovaj plan, varijantno, nudi rjeenje izmjetanja obilaznice izvan urbanog podruja, to je
prikazano na karti broj 14 Osnovna koncepcija razvoja, a koje je u skladu sa rjeenjem koje je
ponudio Urbanistiki plan grada Bihaa.

ILUSTRACIJA 4.2. BRZA CESTA KROZ UNSKO SANSKI KANTON
Izgradnja i rehabilitacija magistralnih cesta na podruju Unsko sanskog kantona je u PPFBiH
uraena u skladu sa programskom analizom mree magistralnih cesta J.P. Ceste FBiH d.o.o. Sarajevo,
za projekte ije kompletiranje se oekuje u planskom periodu. U nastavak je dat tabelarni pregled
pomenutih projekata.
TABELA 236 PREGLED PRIORITETNIH PROJEKATA PLANIRANIH MAGISTRANIH CESTA UNSKO SANSKOG KANTONA
Redni
broj
Naziv projekta Napomena
1
Izgradnja magistralne ceste M14 Biha-
Bosanska Krupa
Nova magistralna cesta koja ima funkciju
regionalnog povezivanja sa RS-om (autocesta

152
Dopis upuen Ministarstvu za graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia Unsko sanskog
kantona,br.03/1-23-sl/13, od 22.11.2013. godine
PROSTORNA
OSNOVA

387

B. Novi-Prijedor-Banja Luka) i R. Hrvatskom
(Zagreb-Sisak-Dvor na Uni).
2
Izgradnja sjeverne obilaznice Biha (Izai-
Kamenica-Orljani)-M5
Ostvarivanje stvarne funkcije magistralne
ceste i regionalno povezivanje sa R. Hrvatskom
3
Rehabilitacija magistralne ceste M4.2 Velika
Kladua-Srbljani
ceste.
4
Dovretak izgradnja i rehabilitacija
magistralne ceste M15 Sanski Most-Klju
ceste.
5 Izgradnja obilaznice Cazin
ceste.
6 Izgradnja obilaznice Klju
ceste.

Pored navedenih projekata, Prostornim planom FBiH se predvia i razvoj slijedeih cestovnih
komunikacija:
izgradnja i rekonstrukcija pojedinih pravaca sa prekategorizacijom u magistralne ceste I reda,
rekonstrukcija postojeih regionalnih cesta sa perspektivom njihove prekategorizacije u
magistralne ceste II reda.
Generalna orijentacija Prostornog plana FBiH je da se sve regionalne ceste u FBiH, koje su od znaaja
za dva ili vie Kantona, prekategoriu u magistralne ceste II reda. Takav pristup podrazumijeva i
rekonstrukciju postojeih regionalnih cesta da bi se dostigli minimalni zahtjevi vezani za tehniko-
eksploatacione karakteristike za utvreni rang magistralne ceste.
U skladu sa Zakonom o cestama FBiH iz 2010. godine i planiranim rjeenjima iz ovog plana, predlau
se cestovni pravci za prekategorizaciju
153
, koji su dati u tabeli 147.
TABELA 237 CESTOVNI PRAVCI PREDVIENI ZA PREKATEGORIZACIJU
Postojea
kategorizacija i
oznake

Planirana
kategorizacija

Dionica

Planirani zahvati

Napomena

Izai - Orljani
Izgradnja nove trase prema
projektnom rjeenju
(obilaznica Bihaa) sa
preprojektovanim
rjeenjem dionice Mali Lug-
Izai u rangu brze ceste i
voristem Bakai kojim se
prikljuuje dionica brze
ceste V. Kladua Cazin -
Biha

153
PPFBiH
PROSTORNA
OSNOVA

388

M 5 Magistralna I
reda
Midii (sa
M14) -
Gorjevac
Izgradnja nove trase
obilaznice Pritoke i Ripa tj.
gradskog podruja Bihaa
Ova dionica sa
predhodnom Izai-
Orljani se spaja sa
planiranom dionicom M-
14 Mali Lug - Midii, s
tim da dionica Mali Lug-
Orljani se tretira kao
dionica M-11
Gorjevac -
Lanite - Klju
Uvoenje tree trake za
uspon
Gorjevac - Lanite - Klju
Klju - Rudenice
Izgradnja obilaznice
urbanog podruja Klju
prema izmjenama i
dopunama UP Klju
Klju - Rudenice

M 4.2

Magistralna II
reda
Granini prelaz
Maljevac -
Grahovii
obilaznice gradskog
podruja Velika Kladua sa
prikljukom na planiranu
Brzu cestu

Grahovii -
Varoka Rijaka
Izgradnja nove trase kojom
se povezuju postojee trase
M-4.2 i R-401

Varoka Rijeka
- Bosanska
Otoka
magistralne ceste paralelna
sa postojeom trasom R-
401

Trac - oralii
magistralne ceste paralelna
kojom se urbano podruje
Cazina prikljuuje na
planiranu Brzu cestu
Trasa paralelna sa
postojeom trasom R-
403
oralii - Cazin
Cazin -
Mihaljevac
obilaznice urbanog
podruja Cazina

Mihaljevac -
Vrsta -
Kamenica
(Biha) M - 5
Izgradnja nove trase u
funkciji prikljune ceste
Cazina i Bihaa na planiranu
Brzu cestu

M-11
Magistralna I
reda
Granini prelaz
Uljebi -
Orljani
Djelomino izmjetanje
postojee trase izvan zona
naseobinskih struktura

Orljani - Mali
Lug (Spoj na M
- 5 i M - 14)
Dio projektnog rjeenja
obilaznice M-5 urbanog
podruja Bihaa
Ova dionica e biti u
funkciji M-11 nakon
izmjetanja M-5 iz
podruja Pritoke i Ripa
M-14
Magistralna I
reda
Biha -
Bosanska Krupa
Izgradnja nove trase preko
Srbljanskog platoa s ciljem
izmjetanja saobraaja iz
kanjona Une
Djelomino izgraena
cesta prema projektnom
rjeenju
PROSTORNA
OSNOVA

389

Bosanska Krupa
- Ivanjska
Djelomina rekonstrukcija i
izgradnja nove trase s
ciljem poboljanja
horizontalnih i vertikalnih
elemenata trase te
poveanja kapaciteta i
nivoa usluga
Nastavak trase kroz RH
do Dvora na Uni odakle
bi se prikljuivalo na
Koridor Zagreb-Sisak-
Kostajnica-Dvor na Uni-
Novi-Prijedor-Banja Luka
M-14.2
Magistralna I
reda
Bosanska Krupa
- Krnjeua
Djelomina rekonstrujcija
postojee trase i izgradnja
nove trase

Krnjeua -
Vrtoe
Rekonstrukcija postojee R-
408b
Ovom dionicom M-14.2
se povezuje na M-5 tako
da se dionica Vrtoe-
Bosanski Petrovac tretira
kao zajednika trasa M-5
M-14.2
Bosanski
Petrovac -
Drvar
Djelomina rekonstrukcija i
izgradnja nove trase,
uvoenje tree trake na
usponima s ciljem
poboljanja horizontalnih i
vertikalnih elemenata trase
te poveanja kapaciteta i
nivoa usluga

M-15
Magistralna I
reda
Klju - Sanski
Most
Izgranja nove trase
Prhovskim platoom koja se
djelomino podudara sa
trasom planirane Brze ceste
Vei dio ove trase
koristit e se za trasu
Brze ceste, dok e se
dijelovi ove trase iz
Kljua i Sanskog Mosta
tretirati kao prikljuci na
Brzu cestu grada Kljua i
Sanskog Mosta
Sanski Most -
Otra Luka
(Prijedor)
Rekonstrukcija postojee
trase

Potrebno je naglasiti da se rekonstrukcija dionice ispravkom ili ublaavanjem loih tehnikih
elemenata puta, kao i djelomino izmjetanje trase, ne smatra promjenom trase.
4.3.2. ELJEZNICE
Izvriti neophodna odgovarajua ulaganja u postojeu eljezniku infrastrukturu uz odreen stepen
modernizacije, kako bi se omoguio perspektivni razvoj putnikog i teretnog saobraaja du ove
pruge i odgovarajue povezivanje sa eljeznikom mreom u okruenju. To uglavnom obuhvata
aktivnosti unutar glavne opravke pruge (sanacija donjeg i gornjeg stroja, popravke na mostovima,
modernizacija signano-sigurnosnih ureaja, itd.). Pored toga, potrebne su odreene aktivnosti za
osposobljavanje ove pruge turistikoj funkciji opsluivanja Nacionalnog parka.
PROSTORNA
OSNOVA

390

4.3.2. TELEKOMUNIKACIJE
Kako bi se tehniki problem meusobnog negativnog uticaja izmeu parica otklonio, jedno od
rjeenja je na mjestima razgranjavanja primarnih kablovskih pravaca izvriti tzv. skraenje
pretplatnike petlje. Ovo podrazumijeva da se bakarna parica duine preko 3 km skrati na duinu do
1000 m. Na mjestu skraenja parice postavio bi se aktivni vor sa DSLAM aktivnom opremom u
outdoor ormar do kojeg bi se izgradio elektroenergetski prikljuak i doveo optiki kabl. Ovaj koncept
je poznat kao FTTC (Fiber To The Cabinet). Primjenom VDSL tehnologije u ovakvim rjeenjima
omoguio bi se bitski protok do 50 Mbps po korisniku. Sa minimalnim ulaganjem u postojeu bakarnu
infrastukturu omoguila bi se kvalitetna isporuka usluga u duem vremenskom periodu.
Dugi nain poveanja kapaciteta i poboljanja kvaliteta usluge na bakarnim mreama koje su ranije
izgraene sa niskofrekvencijskim kablovima je da se isti napuste na nain da se oslobodi zauzeta
kablovska kanalizacija izvlaenjem pomentih kablova i uvlaenjem kablova sa poboljanim
frekvencijskim karakteristikama. Na ovaj nain kvalitet isporuke irokopojasnih usluga podigao bi se
na vei nivo. Primjer ovakvog pristupa mogao bi se realizovati u zonama gdje postoje stari bakarni
kablovi sa olovnim platom i vazdunopapirnom izolacijom koji su ranije uvueni kroz kablovsku
kanalizaciju izgraenu sa betonskim cijevima.
S obzirom na sve veu glad korisnika za bitskim protokom jedan od evolucijskih puteva fiksnih
komunikacija je izgradnja FTTH (Fiber To The Home) pristupne mree u gradskom podruju i
suburbanim zonama sa velikom koncentracijom individualnih kua gdje bi se sa malim ulaganjem
postigli veliki efekti. Ovaj tip mree nije prihvatljiv u ruralnom podruju s obzirom na veliku
razuenost individualnih kua i veliki period povrata investicijskog ulaganja.
Drugi tip optike mree u gradskim zonama sa velikom koncentracijom stambenoposlovnih objekata
je FTTB (Fiber To The Building). Ovaj tip izgradnje telekomunikacijske infrastrukture podrazumijeva
uvlaenje optikih kablova od central office-a kapaciteta 96 i 48 vlakana u primarnom dijelu mree i
24 i 8 vlakana u sekundarnom dijelu mree kroz postojeu kablovsku kanalizaciju te montau
ormaria opremljenih DSLAM-om kapaciteta 12, 24 ili 48 portova u svaki od haustora ili lamele
stambeno-poslovnog objekta. Napajanje ovakvih ureaja bilo bi rijeeno dovoenjem
elektroenergetskog prikljuka ili napajanje po parici. U ovom sluaju planirano je da se bakarna
infrastruktura koristi u zgradama maksimalne duine parice do 100 m. Ovaj tip pristupne mree
omoguava primjenu VDSL tehnologije.
Naredni korak u izgradnji optikih pristupnih mrea je optika do stana (FTTH) gdje bi ve ranije
izgraena telekomunikacijska infrastruktura (FTTB) migrirala u FTTH rjeenje uz uslov da se u
postojeim stambeno-poslovnim objektima uradi optika kuna instalacija.
U novim stambeno-poslovnim objektima treba planirati izgradnju FTTH kunih instalacija u
tehnologiji mikrokablova i mikrocijevi u skladu sa standardima strukturnog kabliranja. Svaka
stambeno-poslovna zgrada bi imala predvienu prostoriju za smjetaj aktivne opreme, koncentraciju
optikih kunih instalacija na ODF-u velikog kapaciteta, ispravljaki sistem i klima ureaj.
PROSTORNA
OSNOVA

391

Kako bi se ostvarili ciljevi iz Digital Agenda for Europe 2020 (100% stanovnika ima mogunost
pristupa internetu brzinom od 30 Mbit/s, a 50% domainstava koristi pristup internetu brzinom od
100 Mbit/s) potrebno je izvriti neophodna ulaganja u irokopojasne pristupne mree sljedee
generacije (NGA - Next Generation Network) to je jedan od preduslova za razvoj pametnih gradova.
Grad se moe definisati kao "pametni" kada ulaganja u ljudski i drutveni kapital i tradicionalne i
moderne (ICT) komunikacijske infrastrukture pruaju odriv ekonomski razvoj i visok kvalitet ivota,
adekvatno upravljanje prirodnim resursima kroz participativnu akciju i angaman. Koncept pametnog
grada u sutini znai efikasnost, ali efikasnost na osnovu inteligentnog upravljanja i integrisanog ICT-a
sa aktivnim ueem graana. Takoe podrazumijeva novu vrstu upravljanja kroz ukljuivanje
graana u javnoj politici. Pametni gradovi se mogu identificirati i rangirani u est glavnih dimenzija:
Pametna ekonomija,
Pametna mobilnost,
Pametan okoli,
Pametni ljudi,
Pametno ivljenje,
Pametno upravljanje.
U dananje vrijeme pametni gradovi se razvijaju u cijelom svijetu. Oni e graanima omoguiti
stvaranje informacijskog prostora za svakodnevno koritenje. Kljuni element u razvoju pametnih
gradova i poveanju kvalitete ivota graana su irokopojasne usluge, to se ogleda u irokopojasnim
pristupnim tehnologijama, aplikacijama i uslugama. Lokalna uprava i komercijalni operatori imaju sve
znaajniju ulogu i interes u razvoju odrivih irokopojasnih usluga, u gradskim i ruralnim podrujima
koja su perspektivna sa aspekta razvoja ruralnog turizma. Komercijalni operatori su u poziciji da
potiu rast irokopojasnog pristupa, omoguujui graanima koritenje online usluga, te definirajui
politike i programe koji e stimulirati uvoenje prihvatljivih irokopojasnih usluga na opinskom i
kantonalnom nivou.
Digitalne tehnologije pokazale su se snanim poticajnim faktorom ekonomskog rasta i
konkurentnosti. Europska unija je u okviru programa eEurope 2002 i eEurope 2005 postavila
ambiciozan cilj da do 2010. godine postane najkonkurentnije drutvo znanja na svijetu. Ti su se
programi odnosili ne samo na postizanje vee ekonomske konkurentnosti, ve su predstavljali i
garant da e svaki graanin Unije imati pristup modernim komunikacijskim tehnologijama, to bi
povealo kvalitetu ivljenja. Poetkom 2005. godine Europska komisija prihvatila je inicijativu i2010
koja treba potaknuti razvoj i zapoljavanje u podruju informacijskog drutva i medija. Inicijativa
i2010 zasniva se na tri temeljna stuba: zajedniki informacijski prostor (razvoj irokopojasnih mrea
za pristup Internetu irom Evrope, te poticanje proizvodnje novih multimedijalnih sadraja na mrei),
inovativnost i istraivanja (u evropske nauno-istraivake programe kao prioritetna podruja
ukljuene su tehnologije informacijskog drutva), te ukljuivost (koja se odnosi na dostupnost
tehnologija i usluga informacijskog drutva u svim regijama EU i svim slojevima stanovnitva, kao i
manjinskim zajednicama).
PROSTORNA
OSNOVA

392

Telekomunikacijska infrastruktura je oblik informacijskog prostora koji se odnosi na odreeni fiziki
prostor u gradu ili selu. Ona pokriva iroko podruje digitalnih mrea i aplikacija koje omoguuju
razne aspekte socijalnog i ekonomskog ivota u gradovima: elektronsko poslovanje, zdravstvenu
zatitu, transakcije, javnu sigurnost, edukaciju, transport i ostalo. Kljune prednosti su optimiziran
prijenos informacija, smanjen digitalni jaz izmeu grada i graana, potenciran ekonomski razvoj i
kvaliteta ivota u gradovima i ruralnim podrujima. Znaajniji rast i masovnost irokopojasnog
pristupa predstavlja osnovu za razvoj trita naprednih elektronskih usluga, digitalnog sadraja i
elektronske trgovine, te bazu korisnika usluga.
Izgradnjom moderne telekomunikacijske infrastrukture mogu se ostvariti sljedei ciljevi:
smanjenje trokova gradske uprave efikasnija gradska uprava,
poveanje zadovoljstva i kvalitete ivota graana,
osiguranje velikog broja sadraja i usluga za graane i poslovne subjekte,
ubrzanje ekonomskoga razvoja grada,
poveanje konkurentnosti gradova,
poveanje ope sigurnosti i zatite graana,
poticanje rasta i masovnosti irokopojasnog pristupa, odnosno, koritenja Interneta,
smanjenje telekomunikacijskih trokova.
Oito je da danas nema uspjenih implementacija e-usluga bez adekvatne mrene infrastrukture pod
koju spada irokopojasni pristup, kao i ira upotreba raunara i mobilnih komunikacija. Na potpuno
liberalizovanom telekomunikacijskom tritu pojavljuju se novi operatori i davatelji usluga koji
samostalno ili zajedniki pruaju usluge krajnjim korisnicima. Nove napredne irokopojasne usluge
postavljaju zahtjeve na pristupne mree u pogledu znatno veeg kapaciteta. Dugorono gledajui,
bakrena parica nije i nee vie biti rjeenje za nove usluge. Iskustvo pokazuje da je smanjenjem cijena
optike tehnologije dolo do njene masovne primjene u pristupnoj, distribucijskoj, pa ak i u
razvodnoj mrei. Optika vlakna do zgrade (FTTB - Fiber To The Building) i optika vlakna do kue
(FTTH - Fiber To The Home) postala su neizostavni dio suvremenih telekomunikacijskih mrea.
Vanost implementacije informacijske i komunikacijske tehnologije (ICT Information and
Communications Technology) u sve segmente drutva, od obrazovanja, poslovanja, pravosua do
zdravstva, kulture i gradske uprave je neupitna. Razni projekti i planirane inicijative jasno pokazuju da
je informatizacija drutva postala dio sistemske politike koja dolazi s dravnog nivoa. Openito je
prepoznata vanost implementacije informacijskih i komunikacijskih tehnologija u svakodnevnom
ivotu, te je postignut konsensus oko toga da treba aktivnije sudjelovati u njihovoj irokoj primjeni.
Razvoj irokopojasnih komunikacija omoguuje stvaranje i primjenu novih zahtjevnih aplikacija i
poboljanje postojeih. On potie ekonomski rast jer omoguuje stvaranje novih usluga i otvaranje
novih investicija i radnih mjesta. Ali taj razvoj utjee i na produktivnost mnogih postojeih procesa,
to dovodi do veih dohodaka i veih investicijskih povrata. Vlade su na svim nivoima prepoznale
utjecaj irokopojasnih komunikacija na svakodnevni ivot i posveene su osiguravanju jednakih
pogodnosti za sve segmente drutva i ekonomije.
PROSTORNA
OSNOVA

393

Dostupnost irokopojasnih usluga jedan je od kljunih elemenata koji lokalnim samoupravama
omoguuje i olakava privlaenje ulaganja, uvoenje rada na daljinu, pruanje zdravstvene pomoi,
boljeg obrazovanja i kvalitetnijih usluga javne uprave.
Internet je glavna pokretaka snaga informacijskog drutva. Stoga je Europska komisija utvrdila
zadatke s ciljem poveanja koritenja Interneta, od kojih je najvaniji uiniti Internet dostupnim
svakom graaninu, u svakom domu, koli, preduzeu i dravnoj upravi. To se moe postii
poveanjem irine pojasa pristupa, smanjenjem cijene usluga i poveanjem sigurnosti koritenja
Interneta. Istovremeno je potrebno raditi i na uvoenju novih aplikacija i stvaranju digitalnih
sadraja. Komisija stoga vodi programe koji:
poveavaju koritenje Interneta u drutvu,
stimuliraju kreiranje i proizvodnju visokokvalitetnih multimedijskih sadraja, posebno s
obzirom na bogatstvo i raznolikost jezinog i kulturnog nasljea Europe,
omoguavaju europskim preduzeima da zadobiju vodeu ulogu u razvoju internetskih
aplikacija,
potiu istraivanja i razvoj novih tehnologija i aplikacija za dobrobit graana,
stimuliraju razvoj elektronskog rada i trgovine (e-working, e-commerce),
osiguravaju dostupnost infrastrukturne osnovice za ostvarivanje gore navedenih ciljeva.
Meu inicijativama koje se odvijaju, vano je istaknuti e-javnu upravu (e-government) i e-ukljuivost
(e-inclusion).
E-javna uprava je novi pristup unaprjeenju komunikacije unutar lokalne samouprave te izmeu
graana i lokalne samouprave. Podrava ga softverski intranet i Internet sustav koji omoguuje
unaprjeenje efikasnosti javne uprave, bre obavljanje poslova i radnih zadataka te, to je najvanije,
pruanje usluga graanima putem Interneta.
Model e-javne uprave koristi sva suvremena sredstva komunikacije i razmjene informacija poput
elektronske pote (e-mail) ili elektronskih foruma i konferencija za bolju razmjenu informacija, putem
lokalne mree (LAN - Local Area Network). Najvanija osobina modela e-javne uprave za lokalnu
samoupravu, razvijenog u sklopu projekta reforme lokalne samouprave, jeste interaktivna
komunikacija graana s lokalnom samoupravom i pruanje kvalitetnijih usluga graanima putem
Interneta. E-javna uprava omoguava graanima pristup informacijama o svim projektima lokalne
samouprave, ime se poboljava ne samo nadzor i nivo kontrole troenja proraunskih sredstava, ve
i kvaliteta planiranja u lokalnoj zajednici. E-javna uprava omoguava graanima da izravno
komuniciraju s izabranim lokalnim dunosnicima i lanovima gradskih, odnosno, opinskih vijea, to
otvara prostor za njihovo aktivnije sudjelovanje u donoenju odluka na lokalnom nivou. Graani
putem e-javne uprave mogu gradskoj, odnosno, opinskoj upravi podnositi zahtjeve za obavljanje
usluga iz nadlenosti lokalne samouprave, slati dokumenate potrebne za njihovo odobrenje, i sve to
uz znaajnu utedu vremena. Sljedei znaajan korak je informatizacija gradske uprave, koja e
doprinijeti veoj efikasnosti i kvaliteti rada uprave i njenih zaposlenika. Takoe, otvorit e mogunosti
za veu otvorenost uprave prema graanima te postaviti temelje za stvaranje pravih elektronskih
PROSTORNA
OSNOVA

394

usluga i pokretanje dvosmjerne elektronske komunikacije s graanima. Nakon uspostave
komunikacijske infrastrukture i potpune informatizacije gradske uprave slijedi faza koja donosi niz
projekata iji je cilj unaprijediti ivot graana: e-edukacija, e-zdravstvo, e-knjinica, e-poslovanje i dr.
Uz ponudu javnih usluga, ciljevi su jo i stvaranje okruenja za elektronsko poslovanje, uspostavljanje
sigurne informacijske infrastrukture te povoljna opa pristupanost irokopojasnog pristupa
Internetu. Nove usluge temeljene na video i IPTV tehnologiji znaajno poveavaju zahtjeve na
kapacite u pristupnoj mrei. Danas, sve vie operatora nudi triple play usluge koje ukljuuju: pristup
Internetu, IPTV i glasovnu uslugu.

ILUSTRACIJA 5.6. TRIPLE PLAY USLUGE
Zahtjevi za brzinama se poveavaju iz dana u dan i premauju raspoloive dostupne kapacitete
izgraenih irokopojasnih mrea. Veina dananjih izgraenih irokopojasnih mrea u Europi
podrava kapacitete prijenosa do 20 Mbit/s. U bliskoj budunosti prosjeno domainstvo e
zahtijevati minimalno 100 Mbit/s (Slika 1.). Jasno je da je nuna izgradnja sljedee generacije
pristupnih mrea koja se temelji na optikoj infrastrukturi.
4.3.2.1. ARHITEKTURA IROKOPOJASNE MREE
Mrea je telekomunikacijska infrastruktura izgraena od strane operatera ili je u vlasnitvu lokalne
uprave. Glavni korisnici telekomunikacijske mree su: operatori i davatelji usluga, poslovni korisnici,
institucije javnog sektora i rezidencijski korisnici. Arhitektura i topologija telekomunikacijske mree
sastoji se od jezgrene mree s optikim vorovima i pristupnih mrea (ilustracija 5.). Glavna namjena
telekomunikacijskih mrea je da osigura irokopojasnu infrastrukturu za dugorone potrebe.

ILUSTRACIJA 4.7. -ARHITEKTURA TK MREE
PROSTORNA
OSNOVA

395

Pristupna mrea povezuje korisnike ili grupe korisnika na pristupni vor. Pristupne mree uglavnom
pokrivaju odreeno podruje grada gdje se nalaze kue ili stambene zgrade, preduzea, bolnice, kole
i dr. Na optiki pristupni vor se moe povezati i razna oprema: pristupne take beine pristupne
mree (WLAN - Wireless Local Area Network), bazne stanice pokretnih mrea, kao i razna oprema
namijenjena za javnu sigurnost (nadzorne kamere i dojavni alarmni ureaji) te oprema za upravljanje
saobraajem u gradu i dr.
Projekt izgradnje irokopojasne infrastrukture bi trebao sadravati sljedee:
dogradnja i izgradnja distribucijsko-telekomunikacijske kanalizacije (DTK) i optike
pasivne infrastrukture u gradovima,
za nova naselja u gradovima izgraditi optiku pristupnu mreu do kue/stana (FTTH),
izgraditi kolokacijske prostore gdje bi se smjetala komunikacijska oprema operatora i
davatelja usluga,
izgraditi otvorene beine mree (WLAN) za pristup Internetu na javnim mjestima u
gradu (hot spots),
umreiti i povezati sve ustanove u vlasnitvu grada (komunalne organizacije, kole,
biblioteke, muzeje, uilita, zdravstvene i sline institucije).

4.3.2.2. TEHNOLOGIJE IROKOPOJASNOG PRISTUPA POMOU OPTIKIH VLAKANA
Postavljanje optikih kablova u pristupnu mreu moe se ostvariti na nekoliko naina. Razne
pristupne tehnologije koje kombinuju optike kablove i bakrene parice predstavljaju arhitekturu
FTTx, gdje je x tip krajnjeg zakljuenja:
optika vlakana do stana - Fiber to the Home (FTTH),
optika vlakana do zgrade - Fiber to the Building (FTTB),
optika vlakana do plonika - Fiber to the Curb (FTTC),
optika vlakana do kabineta - Fiber to the Cabinet (FTTCab).
Pristup optikim vlaknima je oduvijek predstavljao najkvalitetniju varijantu irokopojasnog pristupa
jer omoguava postizanje velikih prijenosnih brzina i dometa prijenosa. Jedina prepreka masovnijem
uvoenju FTTx-tehnologija je njihova cijena i regulatorni uslovi u veini zemalja koji zahtijevaju
opsene i skupe zahvate u kablovskoj infrastrukturi i samim time dodatno doprinose poveanju
trokova realizacije pristupne mree, to se pak dugorono odraava i na cijenu usluga. Slika 3.
prikazuje arhitekturu FTTx sistema. U sistemima FTTH i FTTB optiki linijski terminal (OLT - Optical
Line Terminal) povezan je pomou optikih vlakana s optikim mrenim zavrecima (ONT - Optical
Network Termination) instaliranim u kuama ili zgradama. U FTTC-u i FTTCab-u je pomou optikih
vlakana OLT povezan s optikim mrenim jedinicama (ONU - Optical Network Unit) smjetenim u
blizini skupine kua ili zgrada, koje su nekom od DSL tehnologija (ADSL ili VDSL) povezane s mrenim
zavrecima (NT - Network Termination) unutar samih kua ili zgrada. FTTH irokopojasne mree
PROSTORNA
OSNOVA

396

podravaju najvee mogue kapacitete preko velikih udaljenosti gdje se aktivna oprema moe
smjestiti na sredinjoj lokaciji smanjujui trokove odravanja i sloenost same mree.

ILUSTRACIJA 4.8. - JEZGRENA MREA
FTTH mrea dolazi u dva izvedbena oblika (ilustracija 7.):
mrea od take do take (Point to Point, P2P);
pasivna optika mrea.
Osnovna prednost koritenja pasivnih optikih mrea pred optikom mreom od take do take lei u
utedama u izgradnji kabovske infrastrukture, jer uporaba PON-a smanjuje potrebnu koliinu optikih
vlakana. Snaga signala koji se alju prema krajnjim korisnicima dijeli se u omjeru 1:N, pri emu je N
broj krajnjih korisnika vezanih na pasivni optiki razdjelnik (passive optical splitter).

ILUSTRACIJA 4.9. - FTTH MREA
Biha
Obzirom da je grad Biha obrazovni centar Unsko sanskog kantona, potrebno je izgraditi
akademsku mreu koja e povezati univerzitet, srednje i osnovne kole, te ostale obrazovne
institucije. Akademska mrea bi omoguila interaktivno uenje, on-line predavanja, te brzu i
kvalitetnu razmjenu informacija. Takoe potrebno je planirati digitalizaciju biblioteke grae i
omoguiti obrazovnim institucijama odnosno studentima i acima brzo, efikasno i jednostavno
PROSTORNA
OSNOVA

397

pristup informacijama koje e im omoguiti kvalitetno praenje nastave i sticanje znanja. Kvalitetno
planiranje i izgradnje TK infrastrukture i povezanost sa univerzitetskim centrima Evrope i svijeta
omoguit e razmjenu informacija i nauno-tehnoloki napredak u svim oblatima. Potrebno je
planirati izgradnju kvalitetne TK infrastrukture u studentskim domovima i kampusima koja bi
studentima omoguila kvalitetno koritenje tk usluga i mogunost cjelodnevnog uenja. Svi pratei
objekti (biblioteke, informatiki centri, rekreativne cjeline, objekti zabave itd.), koji e biti namijenjeni
za okupljanje studenata i ostalih graana, trebaju omoguiti wireless konekciju. Navedena TK
infrastruktura omoguila bi koncept razvoja cjeloivotnog uenja.
Bosanska Krupa
S obzirom na potencijale koje nudi za razvoj eko-recikliranih djelatnosti koritenje prostora za
implementaciju i razvoj TK infrastrukture, u cilju povezivanja novih eko zona, omoguit e bolju
povezanost za kvalitetnu razmjenu informacija i maksimalno iskoritenje resursa. Takoe, s obzirom
na turistike potencijale, potrebno je stvoriti preduslove za pruanje inih i beinih usluga na
turistikim lokalitetima (centrima koncentracije turista) i na taj nain omoguiti informisanost o
kulturno-historijskim obiljejim opine u uem, te Kantona i drave u irem smislu. Pomou razvijene
TK infrastrukture omoguiti povezivanje svih zona za recikliranje.
Bosanski Petrovac
S obzirom na razvoj drvnopreraivake industrije u smislu izvoza drvene grae potrebno je stvoriti
uslove za proizvodnju finalnih-gotovih drvenih proizvoda. Jedan od preduslova bi bio da se
kompletan proizvodni lanac (od sjee stabala do marketinkih usluga) bude na adekvatan nain
meusobno povezan TK infrastukturom dovoljnog kapaciteta i sposobnom da zadovolji potrebe
buduih privrednih subjekata u smislu razmjene informacija i velikih koliina podataka. to se tie
razvoja planinskog turizma na planini Otrelj, potrebno je izgraditi optiku pristupnu mreu koja e
omoguiti uivo praenje i odravanje ski utrka u razliitim kategorijama.
Cazin
Budui da opina Cazin ima potencijal za razvoj malih i srednjih preduzea, te obrazovanja poslovnih
zona za kvalitetu razmjenu informacija, potrebno je razviti modernu informacijsko-komunikacijsku
mreu. Kao ozbiljan kandidat namee se razvoj raunarstva u oblaku (Cloud Computing). Ova
tehnologija omoguila bi uspjenu implementaciju modela triple Helix, pri emu bi se umreili
privatni, javni i sektor i na taj nain pruili graanima brzu i kvalitetnu uslugu i informacije. Ova
telekomunikacijska mrea bila bi idealna prilika za potpunu afirmaciju start-up preduzea koji bi bili
organizovani u poslovne inkubatore.
Klju
S obzirom na odlazak mladih neophodno je stvoriti klimu u kome bi visokoobrazovani kadrovi bili
motivisani da ostanu u opini. Prilika lei u pokretanju samostalnih malih preduzea kroz kreativne
ideje, kojih kod mladih ljudi ne nedostaje. Jedan od preduslova je kvalitetna telekomunikacijska
PROSTORNA
OSNOVA

398

povezanost u samoj opini, ali i sa ostatkom Kantona. U takvom okruenju TK infrastruktura bi bila
jedan od stubova oporavka i napretka opine Klju. Prvi koraci ka ostvarenju tog cilja trebali bi biti
usmjereni ka izgradnji TK veza prema drugim centrima drvne industrije kantona, iji bi primarni cilj
bio stvoriti virtuelnu cjelinu u tehnoloko-komunikacijskom smislu i kroz okrupnjavanje pokuati
poboljati razvoj drvne industrije, stoarstva i proizvodnje mlijeka, te ruralnog turizma.
Sanski Most
Kulturno-historijsko i prirodno nasljee Sanskog Mosta ini dobru osnovu za razvoj koncepta
virtuelni grad u multimedijalnim centrima. Planskim razvojem telekomunikacijskih tehnologija
dovoljnog kapaciteta potrebno je staviti naglasak u turistikoj ponudi na mogunost virtuelne
rekonstrukcije poruenih znaajnih objekata na pametnim telefonima. Ovo bi zahtijevalo
kvalitetniju pokrivenost beinim 3G i WiFi signalom zona sa veom koncentracijom turista. S
obzirom na veliki vodni potencijal otvara se mogunost planiranja prostora u smislu izgradnje mini
hidrocentrala koje bi za posljedicu imale nastanak vjetakih hidroakumulacija i na taj nain dodatno
obogatile turistiku ponudu. Vei broj hidroakumulacija na malom prostoru u sluaju obilnijih
padavina mogao bi stvoriti probleme nekontrolisanog isputanja vika vodene mase. Kao rjeenje
problema namee se izgradnja moderne i brze telekomunikacijske mree koja bi u kombinaciji sa
automatskom regulacijom isputanja vode rijeila pomenuti problem s jedne, i povezala potencijalne
korisnike (mala i srednja preduzea, turistike zajednice itd.) s druge strane.
Velika Kladua
S obzirom na geografski poloaj Velika Kladua moe biti komunikacijski most i poveznica kantona i
cijele drave sa zemljama EU. Potrebno je planirati izgradnju telekomunikacijskih kapaciteta za
razmjenu informacija sa ostatkom drave i susjednih regija. Potrebno je planirati razvoj modernih
telekomunikacijskih vorita, kao i malih i srednjih preduzea, koja bi razvijala aplikacije za usluge
raunarstva u oblaku, virtuelnu digitalizaciju postojeih objekata (biblioteke, muzeji, galerije itd.) i
virtuelnu rekonstrukciju kulturno-historijskih objekata, informatikih kompanija za razvoj i
implementaciju baza podataka, koje e doi do izraaja razvojem ultra brze optike mree na kantonu
koja e za posljedicu imati generisanje i pohranu velike koliine podataka.
Buim
Imajui u vidu postojee stanje razvijenosti i potencijal za ruralni razvoj u opini morala bi se izgraditi
TK pristupna mrea dovoljnog kapaciteta kako bi zadovoljila potrebe korisnika u duem vremenskom
periodu. S obzirom na prevashodni razvoj odnosa selo-grad vezu ova dva pola trebalo bi uvrstiti u
tehnolokom smislu. Prvi korak, nakon izgradnje TK infrastrukture, bio bi usmjeren ka edukaciji
stanovnitva kada je rije o poznavanju i koritenju novih tehnologija. Jedan od glavnih potencijala su
mladi poljoprivrednici. Izgradnjom modernih objekata za uzgoj stoke primjenom modernih
tehnologija (ugradnja digitalnih ureaja za muu krava, optimalni klimatski uslovi u prostorijama
boravka stoke u cilju maksimalne proizvodnje mlijeka itd.), kao i meusobna umreenost navedenih
objekata, stvorila bi dobru osnovu za potpunu afirmaciju mladih poljoprivrednika to bi bio dodatni
motiv i stimulans za rad.
PROSTORNA
OSNOVA

399

4.3.3. UPRAVLJANJE OTPADOM
Upravljanje otpadom na regionalnom nivou, kroz izgradnju regionalnih sanitarnih deponija,
opredjeljenje je i Prijedloga Prostornog plana Federacije BiH, ime se ekonomski, ekoloki prihvatljivo
i centralizirano pristupa problematici odlaganja, sortiranja i deponovanja otpada.
S tim u vezi, u Prijedlogu Prostornog plana Federacije BiH stoji:
Upravljanje otpadom i njegov tretman u planskom periodu e se, prema usvojenom konceptu,
bazirati na principu regionalnog deponovanja putem nadlenih organizacija za upravljanje otpadom.
Izgradnja regionalnih sanitarnih deponija i formiranje regionalnih centara za upravljanje otpadom je
preduslov za sistematsko rjeenje tretiranja otpada u Federaciji BiH i Bosni i Hercegovini.
Princip regionalnosti, jedan od temeljnih principa Zakona o upravljanju otpadom u BiH,
podrazumijeva da se razvoj tretmana otpada i izgradnja objekata za njegovo odlaganje treba vriti na
nain da pokriva potrebe regije i omoguava samoodrivost izgraenih objekata, te kao takvo
predstavlja pravnu osnovu za aktivnosti na uspostavljnju regija za upravljanje otpadom.
Koncept regionalnog odlaganja otpada, takoer, omoguava racionalno koritenje prostora kao
ogranienog resursa i smanjivanje trokova zbrinjavanja otpada.
U planskom periodu treba izraditi planove na kantonalnom i opinskom nivou u skladu s Federalnim
planom upravljanja otpadom 2012.-2017., koji je provedbeni dokument Strategije upravljanja
otpadom u Federaciji BiH 2008.-2018. Kljuna uloga planova upravljanja otpadom je uspostavljanje
odrivog sistema upravljanja otpadom.
Koncept upravljanja otpadom odreen je na nivou kantona kroz kantonalne planove upravljanja
otpadom. Njima su regulirani koncept i uslovi upravljanja otpadom na opinskom nivou. Na nivou
opina je upravljanje komunalnim otpadom te odreivanje lokacije deponije.Izraeni je Plan
upravljanja otpadom Federacije BiH koji objanjava tehnologiju i tehniku prikupljanja i obrade
komunalnog i ostalih vrsta otpada koji se tretira na regionalnoj deponiji, ali i utvruje potrebu za
pretovarnim stanicama koji se mogu izgraditi na nivou svake opine ili mogu biti zajednike za
nekoliko opina, te potrebu uspostave reciklanih dvorita i regionalnog centra za upravljanje
otpadom. U tom smislu, prostor je mogue traiti na postojeim opinskim deponijama otpada, s tim
to je potrebno izraditi odgovarajue studije, koje e pokazati opravdanost udruivanja opina u
ovom segmentu, odabir lokacije itd. Potrebno je istai da je u zavrnoj fazi izrade Plan upravljanja
otpadom Unsko-sanskog kantona koji je usaglaen sa istim na federalnom nivou, a posebno u
segmentu prioriteta, naela i stratekih ciljeva, tako da opi cilj Plana upravljanja otpadom Unsko-
sanskog kantona glasi: Uspostava integralnog sistema upravljanja otpadom na podruju Unsko-
sanskog kantona, kao dijela jedinstvenog integralnog sistema upravljanja otpadom na podruju
Federacije BiH.Prostorna osnova kantonalnog plana USK, podrava gore navedene koncepte, i
planira uspostavu regionalnog centra za upravljanje otpadom za podruje Unsko-Sanskog kantona. Iz
razloga otpora lokalnih zajednica, vezanog za lociranje istog, na podruju USK se u proteklom periodu
razmatralo par lokacija. Naime, Europska komisija je financirala projekat Izrada studije izvodljivosti
PROSTORNA
OSNOVA

400

za odabir regionalnih sanitarnih deponija u BiH i za Unsko-sanski kanton izraena je Studija
izvodljivosti regionalne sanitarne deponije za Unsko-sanski kanton- regija Biha. Obzirom da su se
predstavnici mjesnih zajednica iz Bihaa koje gravitiraju predloenoj lokaciji koja je obraena ovom
Studijom, usprotivili istome, a predstavnici mjesnih zajednica Ripa i Pritoka iz Bihaa naknadno
obratili resornom Ministarstvu sa inicijativom da lokacija bude na podruju mjesne zajednice Ripa,
izraen je Dodatak Studiji izvodljivosti regionalne sanitarne deponije sa potencijalnom lokacijom u
Hrgarskom polju u reonu Karanovca. Opinsko vijee opine Biha, Vlada Unsko sanskog kantona,
te Skuptina Unsko sanskog kantona, donijeli su Odluku o prihvatanju lokacije za Regionalnu
sanitarnu deponiju Unsko-sanskog kantona regije Biha na Hrgarskom polju u reonu Karanovca i
usvojili Studiju izvodljivosti sa Dodatkom Studije izvodljivosti za Regionalnu sanitarnu deponiju
Unsko-sanskog kantona regije Biha.
Nosioc pripreme Prostornog plana Unsko sanskog kantona, je u skladu sa ovim, Nosiocu izrade
plana dostavio smjernice za lociranje regionalne deponije, sve u skladu sa:
- Odluka o prihvatanju lokacije za Regionalnu sanitarnu deponiju Unsko sanskog
kantona, opinskog vijea Biha, broj: 02 02 971/14, od 06.02.2014.godine,
- Odluka o usvanjanju Studije izvodljivosti sa Dodatkom Studije izvodljivosti za Regionalnu
sanitarnu deponiju Unsko sanskog kantona, Opinskog vijea Biha, broj: 02 02
970/14, od 06.02.2014.godine,
- Odluka o usvajanju Studije izvodljivosti sa Dodatkom Studije izvodljivosti za Regionalnu
sanitarnu deponiju Unsko sanskog kantona, Vlade Unsko sanskog kantona, broj: 03
017 3819/2014 od 22.04.2014.godine,
kantona, Vlade Unsko sanskog kantona, broj: 03 017 3820/2014, od
22.04.2014.godine,
- Odluka o usvajanju Studije izvodljivosti sa Dodatkom Studije izvodljivosti za Regionalnu
sanitarnu deponiju Unsko sanskog kantona, Skuptine Unsko sanskog kantona, broj:
01 02 3 -722/14, od 12.05.2014.godine,
kantona, Skuptine Unsko sanskog kantona, broj: 01 02 3 723/14, od
12.05.2014.godine.
Na osnovu gornjih dokumenata, Nosioc izrade plana je locirao i prostornom osnovom rezervisao
prostor za izgranju regionalne deponije na predloenom lokalitetu. Meutim, uvidom u izvod iz plana
vieg reda, tj. prijedloga Prostornog plana FBiH, Nosilac izrade Plana je utvrdio da predloena lokacija
ulazi u zatieno prirodno podruje izuzetnih prirodnih vrijednosti planine Grme, te da postoji
konflikt izmeu razliitih nivoa planske dokumentacije, odnosno utvreno je razliito vrednovanje
prostora od strane razliitih planskih dokumenata. Pomenuti konflikt je neophodno razrijeiti u
narednim fazama izrade ovog plana.

PROSTORNA
OSNOVA

401

4.3.4. ELEKTROENERGETIKA

Planiranje elektroenergetskog sistema je, pored tehnikog i ekonomskog problema, usko vezano i za
prostor i vrijeme, koje kao funkcije ogranienja moraju da budu zadovoljene. Ove funkcije
ogranienja moraju biti respektovane kod planiranja elektroenergetskih objekata. Osnovni kriterij
kod planiranja elektroenergetskog sistema je svakako pouzdanost i sigurnost u napajanju potroaa.
Ne trai se samo sigurnost i pouzdanost pojedinih izvora energije, nego i primjerena uravnoteenost
koritenja razliitih izvora energije, njihov prostorni razmjetaj odreen prema centrima potronje,
kao i energetska efikasnost u transformaciji.
Struktura izvora napajanja razmatranog podruja koja se treba ostvariti u razmatranom periodu, a
koja se temelji na kriterijima pouzdanosti i sigurnosti napajanja potroaa, mora biti utemeljena na
odnosima aktuelnog (postojeeg) stanja elektroenergetskog sistema, analizi budueg razvoja
potronje i njene strukture, te energetsko-ekonomskim vrijednostima.
Za ovaj Prostorni plan e postojee stanje elektroenergetskog sistema Unsko sanskog kantona biti
temelj za daljnje sagledavanje budueg stanja. Ukupna potronja, struktura i starosna dob postojeih
izvora energije, osnovni su elementi za predvianje budue potronje na razmatranom podruju.
Kako e izgledati elektroenergetski sistem u budunosti, ponajprije ovisi o razvoju budue potronje i
mogunosti zadovoljenja traene snage potroaa.
Opina Sanski Most predstavlja posebno podruje Kantona sa aspekta koritenja vodnih potencijala u
energetske svrhe. Vodni resursi su u Sanskom Mostu oduvijek predstavljali vaan i atraktivan
potencijal. Jo je Prostorni plan RBiH iz 80-ih godina prologa vijeka propagirao izgradnju velike
akumulacije Vrhpolje, na podruju opine Sanski Most, ijom bi se realizacijom rijeio problem
plavljenja veih povrina istono od Sanskog Mosta, ali i ostvarila znaajna korist u energetskom
sektoru. Meutim, ve je kroz, do sada usvojene faze, Prostornog plana FBiH (Nacrt), zakljueno da
su takva nastojanja neprihvatljiva s aspekta ouvanja ivotne sredine, te je ova akumulacija iskljuena
iz planskog dokumenta vieg reda u razmatranju.
Ipak, iskoritenje hidropotencijala ovog podruja treba biti opcija, opcija koja je usklaena sa
zatitom prostora, te koja pomiruje ekonomsku dobit i ekoloku politiku. Opredjeljenje plana vieg
reda u nacrtu, je da se umjesto velike akumulacije Vrhpolje, planira izgradnja pet malih akumulacija,
kapaciteta do 5MW, te takvo opredjeljenje preuzima i ovaj Plan.
4.3.4.1. ELEKTROENERGETSKE PODLOGE ZA DIMENZIONIRANJE SISTEMA
Dimenzioniranje budue elektroenergetske mree Prostornog plana Unsko-sanskog Kantona treba da
se temelji na prognozi potrebne vrne snage za planirani period (postojee i novoplanirane potrebe u
snazi) razmatranog obuhvata, a prema vrsti namjene prostora.
Izgradnjom novih objekata moraju se graditi i novi elektroenergetski kapaciteti.
PROSTORNA
OSNOVA

402

Budui da se dobar dio postojeeg sistema distribucije elektrine energije na podruju Unsko
sanskog kantona na nivou srednjeg napona, temelji se na tri nivoa transformacije (110/20(10)kV,
110/35 kV i 35/10 kV), te tri mree srednjeg napona (35 kV 20 kV i 10 kV), dugorono promatrano, cilj
je postojei sistem transformirati u sistem s jednim nivoom srednjeg napona i to 20 kV i jednom
izravnom transformacijom (110/20 kV).
Razvoj mree srednjeg napona na ovom podruju treba da se temelji na dva djelomino povezana
naela, a to su:
postupno uvoenje transformacije 110/10(20) kV te
ukidanje mree 35 kV.
Jedan od osnovnih zadataka planiranja distribucijske mree je pronalaenje optimalnih prijelaznih
rjeenja, koja e omoguiti postupni prijelaz na novu koncepciju, uz maksimalno koritenje izgraene
mree 35 kV i transformacije 35/SN, osobito one vangradske.
Ovdje se radi o dugoronom i nejednolikom procesu, koji u nadzemnoj vangradskoj mrei zapoinje
zamjenom naponskom nivou 10 kV sa 20 kV, a u gradovima uvoenjem izravne transformacije
110/10(20) kV.
Sljedea faza je pitanje smisla obnove postojee mree 35 kV i transformacije 35/10(20) kV u
vangradskim podrujima, gdje se moraju uzeti u obzir sve bitne lokalne osobine distributivne mree.
itav proces zavrava prijelazom gradske kabelske mree na pogon na naponskom nivou 20 kV.
4.3.4.2. SREDNJENAPONSKA MREA I TRANSFORMATORSKE STANICE
Planirane transformatorske stanice 10/0,4 kV treba da se poveu na postojeu SN mreu u
konfiguraciji petlje. Time e se obezbijediti dvostrano napajanje svih trafostanica. To znai da se u
sluaju kvara na jednom od SN kablova, napajanje moe uvijek vriti sa druge strane po principu (n-
1).
Projekcija izgradnje i rekonstrukcije postojee srednjenaponske elektroenergetske mree
razmatranog podruja temelji se na ovdje definisanim ciljevima razvoja.
U projekciji izgradnje i rekonstrukcije srednjenaponske elektroenergetske mree za potrebe buduih
potroaa razmatranog podruja potrebno je graditi nove TS 10(20)/0,4 kV koje e se kablovskom
vezom povezati sa postojeim TS 10(20)kV.
Kako bi se smanjili padovi napona i gubici na srednjenaponskoj i niskonaponskoj mrei, potrebno je
nove TS 10(20)/0,4 kV instalirati na vodovima koji nisu dui od 500 do 700 m.
Podove novih BTS planirati na nivou terena ili sa neznatnim odstupanjima. U TS planirati odvojeni
prostor za transformator sa dvokrilnim vratima prema spoljnom terenu, a za razvode 10(20) kV i 0,4
kV zajedniki ili zasebni prostor, svako sa jednokrilnim vratima prema spoljnom terenu. Do TS
predvidjeti pristupni put irine 3 m i nosivosti 5 t po osovini do najblie javne saobraajnice. Za
planirane TS predvideti kompleks povrine 6 x 4m.
PROSTORNA
OSNOVA

403

Za prikljuenje novih TS u uim gradskim podrujima treba prema Tehnikim preporukama JP
Elektroprivrede BiH poloiti tipizirani podzemni kabel, a u vangradskim podrujima vienamjenski
samonosive univerzalne kablove.
Izmjetanje i rekonstrukciju srednjenaponskih vodova, izvesti prema tehnikom rjeenju nadlene
elektrodistribucije
4.3.4.3. NISKONAPONSKA MREA
Postojea mrea niskog napona, naroito u vangradskim mreama, nije optimalno izgraena.
Optimalan broj i instalirana snaga transformacije 10(20)/0,4 kV na nekom podruju uslovljeni su
gustoom optereenja. Na podruju Unsko sanskog kantona je po TS 10(20)/0,4 kV prosjeno
prikljuena prevelika duljina mree niskog napona, uglavnom malog presjeka vodia.
Razvoj mree niskog napona treba temeljiti na sljedeim naelima:
kratki izvodi niskog napona i pojednostavnjene TS 10(20)/0,4 s transformatorima relativno
male nazivne snage i
kratkom prikljuenom mreom niskog napona.
Ovakva koncepcija razvoja mree niskog napona znai da e se napajanje poveanog optereenja na
NN naponu rjeavati poveanjem broja izvoda niskog napona i ugradnjom novih TS 10(20)/0,4 kV u
postojeu mreu.
Sve nove NN razvode elektrine energije, u podruju centralnih dijelova opina na razmatranom
obuhvatu, od trafostanica do krajnjih korisnika, izvesti podzemnim kablovima (ime bi mrea bila
neupadljiva, zatiena od atmosferskih uticaja i ne bi se naruavao izgled prostora sa stubovima)
upotrebom slobodnostojeih DRO-a, koje treba locirati izmeu ivica trotoara i granica parcela du
saobraajnica.
Ostali dio mree izvesti sa SKS-ima na AB stubovima. Postojee razvode sa nadzemnim SKS-ima tipa
X00/0-A na glavnim pravcima treba zadrati i na isti nain izvesti novu NN mreu.
Za magistralne vodove niskonaponske podzemne mree koristi se tipski distributivni kabl XP00-A
4x150 mm
2
. Rasplet niskonaponske podzemne mree za objekte sa veom angaovanom snagom,
treba izvriti direktnom kablovskom vezom sa NN razvoda u TS 10(20)/0,4 kV ili za objekte sa manjom
angaovanom snagom, vezom sa NN razvoda u TS 10(20)/0,4 kV, preko slobodnostojeeg ormara
prema pojedinanom objektu konzuma. Objekti sa manjom angaovanom snagom mogu se prikljuiti
i sa tipskim distributivnim kablovima manjih presjeka (4x70 mm
2
ili 4x35m
2
).
Trase niskonaponske mree treba da prate trasu saobraajnica ili granice planskih zona.
Rekostruisati dotrajalu mreu, izvriti zamjenu drvenih stubova armiranobetonskim (AB). Izmjetanje
i rekonstrukciju izvesti prema tehnikom rjeenju nadlene elektrodistribucije.

PROSTORNA
OSNOVA

404

4.3.4.4. JAVNA RASVJETA
Ovim Prostornim planom predvia se izgradnja javne rasvjete na postojeim i novoplaniranim
saobraajnicama razmatranog obuhvata prema kategorizaciji saobraajnica.
Dobar kvalitet javne rasvjete je jedan bitan element drutva, budui da javna rasvjeta ima za cilj da
osvijetli javne povrine i saobraajnice u nonim satima i to na to efikasniji nain kako bi se
doprinijelo socijalnoj sigurnosti, sigurnosti u saobraaju i javnom ivotu.
Rasvjetu treba izvesti prema fotometrijskim proraunima, u skladu sa vaeim standardima i
preporukama. Napajanje svjetiljki etnica, trgova i parkovskih prostora rijeiti podzemnim NN
kablovima.
Na nain na koji se izvede NN mrea izvesti i javnu rasvjetu. Razmak izmeu svjetiljaka ne smije biti
vei od 3.5 - 5 visina svjetiljke.
Saobraajnice koje treba osvijetliti su:
U naseljenim mjestima:
- brze gradske, glavne gradske i gradske saobraajnice,
- lokalne i sporedne saobraajnice,
- saobraajnice s tramvajskim i autobusnim prometom,
- saobraajnice s mostovima, nadvonjacima i podvonjacima,
- javne trgove i javna parkiralita,
- ceste i prostore namijenjene iskljuivo pjeacima,
- ceste s intenzivnim mjeovitim prometom,
- pjeake pothodnike, nadhodnike, javna stubita i prolaze,
- parkove i prostore izmeu povijesnih jezgri .
Izvan naseljenih mjesta:
- dionice svih cesta na ukrtanju 2 ili vie nivoa na
autocestama, ukljuujui prikljuke i odvojke,
- dionice svih cesta na ukrtanju dravnih, kantonalnih i
lokalnih cesta,
- zaobilaznice,
- dionice cesta krae od 1 km izmeu 2 rasvijetljena ukrtanja,
- dionice autocesta u zavojima poluprenika manjeg od 500 m,
- dionice autocesta bez razdjelnog pojasa,
- prometne povrine uz naplatne graevine,
- sve tunele i galerije,
- prometne povrine uz saobraajnicu (pjeake
staze.biciklistike staze i sl.),
PROSTORNA
OSNOVA

405

- sve obiljeene pjeake prijelaze na nerasvijetljenim
prometnicama,
- dionice s jakim mjeovitim prometom,
- vana autobusna stajalita na dravnim i kantonalnim
cestama,
- sve prijelaze eljeznike pruge u nivou na dravnim i
kantonalnim cestama,
- sve javne ceste s utvrenom uestalou prometnih
nezgoda.
U ovom podruju poseban akcent rasvjete treba posvetiti objektima kulturno historijskog
naslijea.
Urbana rasvjeta treba da zadovolji potrebu za stvaranjem ambijentalnog ugoaja na javnim
prostorima trgova i ulica.
Reflektorska rasvjeta treba akcentirati arhitektonska zdanja i vane historijske spomenike. Ovdje
treba naglasiti da je kod izvedbe urbane i arhitektonske rasvjete, vrlo bitna saradnja strunjaka iz
oblasti svjetlotehnike i prostornog ureenja, kako bi se nalo optimalno rjeenje za izgradnju ove
rasvjete.
4.3.4.5. OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE I ENERGETSKA EFIKASNOST
U skladu s planom vieg reda i sve jasnijim injenicama da se snabdijevanje elektrinom energijom
kao i njenom potronjom mora drastino promijeniti, potrebno je poticati izgradnju obnovljivih izvora
energije (OIE). Kod planiranja energetskih potreba, sve vie treba primijenjivati odrivo planiranje i
koritenje energijskih resursa.
Graevine koje iskoritavanju obnovljive izvora energije smiju se smjetati unutar graevnog
podruja pod uslovom da ne ugroavaju okoli, vrijednosti kulturnih batina i pejsaa.
iroka implementacija OIE u postojeim distributivnim mreama dovodi do potrebe posebnog
razmatranja utjecaja i davanja smjernica u vezi snage, mjesta i vremena prikljuenja OIE, a sve u cilju
to efikasnijih i ekonomski opravdanih rjeenja mree.
Pri razmatranju uticaja OIE na elektrodistributivnu mreu trebaju se uzeti u obzir sljedei elementi:
Postizanje energetske efikasnosti u zgradama,
Energetski samoodrivi objekti,
Solarni bojleri (grijai PTV),
Toplinske pumpe,
Suneve PV-elije u ve izgraenim i novim naseljima,
Elektrini automobili,
Male hidrocentrale,
Male vjetrenjae,
PROSTORNA
OSNOVA

406

Mikro CHP (Combined heat and power) i industrijska CHP-kogeneracija,
Biomasa,
Uskladitenje energije na nivou zgrade ili stambenog okruga.

Za odravanje zahtjevanog stepena kvaliteta elektroenergetske mree, potrebno je da nove
tehnologije budu kompatibilne sa postojeim. Primjena ovih tehnologija se moe uzeti za pojedinani
objekat, kao i na nivou stambenog okruenja.
FBiH, kao i Unsko sanski kanton, imaju znaajne potencijale za distribuiranu proizvodnju elektrine
energije posebno u malim HE, vjetroelektranama, sunevim elektranama i kogenerativnim sistemima
na biomasu. Ova vrsta proizvodnje ima pozitvne efekte na smanjenje emisije CO2 i smanjenje uvoza
goriva buduu da predstavlja proizvodnju iz OIE.
Na Unsko-Sanskom Kantonu je prisutan, a neiskoriten, znaajan hidroenergetski potencijal, te su u
toku aktivnosti na izradi minimuma potrebne dokumentacije za izgradnju hidroelektrana na Unsko
Sanskom Kantonu. Sadanja godinja proizvodnja elektrine energije iz OIE (HEUna Kostela; MHE
Krunica i MHE Biha/Kanal) je:
Ostvarene koliine elektrine energije iz mHE (GWh) u Unsko sanskom kantonu
Opis 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Proizvodnja 54 48 48 48 46 54 36
TABELA 238 KOLIINE ENERGIJE IZ MHE
JP EPBiH e u periodu od 2014.-2016.godine, s ciljem osiguranja dodatne energije iz postojeeg
postrojenja Una Kostela, izvriti rekonstrukciju dijelova protone hidroelektrane uz poveanje
kapaciteta na 15,8 MW. Proirenjem kapaciteta novim agregatom, prosjena godinja proizvodnja bit
e poveana za dodatnih 21.422MWh. Proirenjem HE Una Kostela je znaajan korak u rjeavanju
problema nedostatka izvora elektrine energije u Unsko-sanskom kantonu, kao i problema u vezi sa
oscilacijama napona i tokova energije u elektroenergetskom sistemu na ovom podruju.
JP EPBiH je na rijeci Sani (podruje Opine Sanski Most) planirala od 2014.-2017.godine izgradnju
protone pribranske Hidroelektrane aplje instalirane snage 11,63 MW sa godinjom proizvodnjom
od 56,82 GWh.
Akumulacija HE Vrhpolje, koja je planirana Stratekim planom i programom razvoja
elektroenergetskog sektora FBiH, plavi naseobinske strukture i infrastrukturne objekte opina Sanski
Most i Klju, te dijelom plavi i teritoriju RS-a u ijim planovima nije planirana rezervacija prostora za
izgradnju ove akumulacije. Umjesto koncepta izgradnje jedne vee akumulacije, analizirana je
izgradnja vie manjih hidroelektrana ime bi se umanjili navedeni negativni uticaji na postojee
fizike strukture, a i dalje se dijelom iskoristio hidropotencijal rijeke Sane. Prostornim planom FBiH
umjesto HE Vrhpolje planirano je 5 malih hidroelektrana (Vrhpolje, Kamiak, Krbavica, Prhovo i
Sokolovo) svaka sa snagom od po 5 MW.
PROSTORNA
OSNOVA

407

Na rijeci Sanici je prema Prostornom planu FBiH 2008 2028. godine planirana i mHE Kljajii,
instalirane snage 6 MW
U opini Cazin postoji interesovanje za izgradnju mHE uz Unu na potezu od hotela Sedra do
Miostraha. Ove mogunosti treba da se ispitaju posebnim studijama, ija je izrada u toku, a prema
informacijama koje je dala opina Cazin. U ovom prostornom planu treba predvidjeti mogunost za
izgradnju mHE na ovom dijelu rijeke Une u skladu sa dobijenim zakljucima uraenih studija.
Iste inicijative se javljaju i u opini Biha, to takoe treba temeljiti na buduim studijama
izvodljivosti.
Vie je opravdanih razloga koji upuuju na koritenje obnovljive energije iz malih vodotoka, kao to
su angairanje malih investicionih sredstava koja se brzo vraaju, kratko vrijeme izgradnje, minimalni
trokovi odravanja, sigurnost snabdijevanja energijom u lokalnim okvirima, ouvanje neobnovljivih
izvora energije (ugalj i petrol) i dr.
Na podruju Teoaka, opina Biha planirana je vjetroelektrana VE Medveak. Za ovu
vjetroelektranu rezervisan je prostor za ispitivanje kako bi se potvrdila mogunost i ispravnost
izgradnje.
U fazi ispitivanja, ovaj isti prostor je namjenjen i za ispitivanje solarne energije (SE Medveak).
Posebna panja treba da se da mogunosti iskoritenja solarne energije preko implementacije
projekata postavljanja PV panela na krovovima objekata u postojeim i planiranim privrednim
zonama budui da ovdje postoji znaajan potencijal za primjenu. Prednost ovih sistema je to se lako
integriu u elektrodistributivnu mreu, a jednostavno je i njihovo postavljanje na krovnu konstrukciju
objekta (sastoji se od PV panela, invertora, spojnog kablovskog pribora, mjernih i zatitnih ureaja).
Pri implementaciji ovakvih projekata treba voditi rauna ne samo o energetskim i ekolokim opcijama
ve i o ekonomskim opcijama.
Energetska efikasnost je svakako jedan od najintenzivnijih energetskih trendova u svijetu, a naroito
u Evropi. U svim zemljama Evropske Unije osnivaju se Agencije za energetsku efikasnost, a budeti
ovih Agencija se mjere u milijardama dolara.
Energetska efikasnost se odnosi na ureaje, mere i ponaanja.
Bez obzira da li je re o tehnikim ili netehnikim mjerama, ili o promjenama u ponaanju, sve mjere
podrazumevaju isti, ili vii, stepen ostvarenog komfora i standarda.
Najee mjere koje se preduzimaju u cilju smanjenja gubitaka energije i poveanja energetske
efiksnosti su:
zamjena neobnovljivih energenata obnovljivim (npr.:Uvoenje koritenja biomase u sistemu
grijanja),
zamjena energetski neefikasnih potroaa efikasnim,
izolacija prostora koji se grije (poboljanje energetskih karakteristika),
PROSTORNA
OSNOVA

408

zamjena dotrajale stolarije,
ugradnja mjernih (pametna brojila) i regulacionih ureaja za potroae energije,
uvoenje tarifnih sistema od strane distributera koji e podsticati tednju energije i sl.
Neke od mjera energetske efikasnosti koje se sprovode u Unsko sanskom kantonu su:
Poboljanje energetskih karakteristika Kulturnog centra i
Uvoenje koritenja biomase u sistemu grijanja, koji opsluuje zgrade
Kulturnog centra, Muzeja AVNOJ-a i Umjetnike kole.
Pored ovih mjera, na podruju Unsko - sanskog kantona se implementiraju jo etiri projekta.
U Bosanskoj Krupi provodi se projekat energetske efikasnosti Doma
zdravlja,
Drugi projekat je energetska efikasnost zgrade Opine Cazin,
Trei je zgrada biveg Higijenskog zavoda u Bihau,
etvrti je srednja mjeovita kola u Bosanskom Petrovcu, koji
sufinanciraju.
U Bihau je u Amerikom dijelu Univerzitetske biblioteke promovirana Biblioteka energetske
efikasnosti koja se sastoji se od sedam edukacijskih knjiga.
Ove knjige sadre informacije o energetskoj efikasnosti koja je povezana sa sistematskim
upravljanjem energijom u gradovima, provoenjem energetskih pregleda objekata, monitoringom i
mjerenjem utroka energije, stvarnim nainima finansiranja projekta, implementacije mjera
energetske efikasnosti kao i ureenja objekata javne uprave u skladu sa preporukama zelenog
ureda.
4.3.5. TOPLIFIKACIJA I GASIFIKACIJA
U planskom periodu se trebaju uspostaviti sistemi daljinskog grijanja u urbanim sredinama sa
izvedbenim projektima po fazama i dati podrka projektima koji poveavaju energetsku efikasnost
(toplifikacija, utopljavanje zgrada, uvoenje obnovljivih izvora energije i dr.). Pri tome treba uvaavati
preporuke i dostignua savremenog svijeta u organizaciji ivota i rada, sprovoditi Zakone kojima se
titi okoli, ostvarivati tednju i racionalnost u svim podrujima ivota i rada u izgradnji i koritenju
objekata i sadraja individualne i kolektivne komunalne potronje.
Sa stanovita daljinskog grijanja, a prema broju stanovnika i broju stambenih jedinica, opravdano je
razmatrati slijedea naseljena mjesta urbane tipologije veliine:
TABELA 239 NASELJA SA POTENCIJALOM ZA RAZVOJ SISTEMA DALJINSKOG GRIJANJA
Naselje Broj stanovnika 2013. godine
Biha 43 007
Otoka 3643
Buim 2299
PROSTORNA
OSNOVA

409

Bosanski Petrovac 3781
Cazin 14387
Klju 5409
Sanski Most 19 745
Velika Kladua 5009

Trenutni standard stanovnitva, kao i cijena prirodnog gasa na svjetskom i lokalnom nivou, su takvi
da nije za oekivati da toplifikacija urbanih sredina gasom bude ekonomski opravdana, ak i kada se
izgradi gasna infrastruktura. U planskom periodu se predlae izgradnja lokalnih toplana na bio masu i
infrastruktura za daljinsko grijanje. U sluaju promjene cijena energenata, ovakav sistem se moe
lako transformisati na koritenje prirodnog gasa.
Upotrebom bio mase, kao gorivo bi se koristilo domae gorivo iz okolnih uma. Trokovi transporta
goriva su relativno niski, a na cijenu energenta nema uticaja svjetsko trite fosilnih goriva, ija je
cijena u stalnom porastu. Ovim rjeenjem toplifikacije e se osigurati utede u gorivu, uz poboljanje
ekolokih uslova ivota i smanjenja investicionih trokova kod novogradnje. Dodatno se stvara
mogunost irenja toplovoda u skladu sa buduim razvojem naselja. Dugorono gledajui, ukoliko se
iskoriste potencijali koje prua biomasa kao gorivo, projekat daljinskog grijanja naseljenih mjesta
Unsko sanskog kantona na biomasu kao gorivo, ima opravdanje po energetskom, ekonomskom,
ekolokom i drugim kriterijima.
Drvopreraivaka industrija na podruju cijelog Kantona je dosta razvijena, tako da se koritenjem
bio mase kao goriva otvaraju realne mogunosti za otvaranjem novih radnih mjesta, ienje uma od
umskog otpada, koritenje otpada iz drvne industrije i drugi benefiti.
Za podruje gradova neophodno je izraditi studije toplifikacije. Pri ovome treba kao parametre
koristiti budue (oekivane u narednim decenijama) svjetske cijene energenata, cijene energetske
opreme i uticaj energenata na okoli.
Procjena je da se na sistem daljinskog grijanja moe prikljuiti priblino 10% stanovnitva Kantona, te
veina javnog sektora u urbanim sredinama, ime se poveava kvalitet zraka urbanih sredina.
Dodatno, primjenom ostalih mjera poveanja energetske efikasnosti i podizanjem svijesti
stanovnitva, energetske potrebe za grijanjem se mogu drastino smanjiti pa ak i do 50%.
Za implementaciju navedenih mjera potrebno je aktivno djelovanje organa vlasti u segmentima
edukacije i podizanje svijesti stanovnitva, propisivanja urbanistikih uslova za poslovne objekte,
objekte javne namjene i objekte kolektivnog stanovanja, koji e podrati primarne ciljeve u oblasti
toplifikacije. Prije poetka realizacije projekta sistema toplifikacije, neophodno je provesti anketu
potencijalnih novih korisnika, te izraditi tehnoekonomsku analizu i projektnu dokumentaciju.
Uvoenje prirodnog gasa i njegovo koritenje kod individualnih potroaa zahtjeva usaglaavanje
razvoja gasifikacije i toplifikacije u zavisnosti od lokalnih uslova, kako na kantonalnom, tako i na
opinskim nivoima, te je neophodno izraditi sveobuhvatnu investiciono-tehniku dokumentaciju koja
treba uobziriti ekonomske, ekoloke i energetske faktore.
PROSTORNA
OSNOVA

410

4.3.5.1. PROJEKTI IZGRADNJE GASOVODNE MREE PREMA PPFBIH
Projekti izgradnje novih transportnih/tranzitnih pravaca su bazirani na rezultatima do sada uraenih
studija razvoja gasnog sistema i tehnike dokumentacije, prema Stratekom planu i programu razvoja
energetskog sektora Federacije BiH i planovima BH-Gasa, koji je supotpisnik Aneksa Ugovora o
kupovini prirodnog gasa i potpisnik Ugovora o transportu kroz Maarsku i Srbiju, zaduen za
transport gasa unutar Federacije BiH na ukupnoj duini od 132 km. Projekat gasifikacije Unsko-
sanskog kantona je prepoznat kao znaajan za irenje gasne transportne mree, sa planiranom
izgradnjom pravca Trac Bosanska Krupa sa odvojcima za Biha i Veliku Kladuu, te u budunosti
nastavak pravcem Bosanski Petrovac Jajce - Travnik i spajanje sa postojeim pravcem, to bi
omoguilo gasifikaciju podruja gradova Cazin, Bosanska Krupa, Biha, Sanski Most, Velika Kladua,
Buim, Klju i Bosanski Petrovac. Planirano je prikljuenje predviene trase na meunarodni gasovod
Lika Jesenica RH (gasni vor na gasovodu Pula - Karlovac) - Biha BiH, sa ulazom iz RH u mjestu Trac.
Prirodni gas je bez sumnje najpoeljniji energent zbog svojih ekolokih i tehnolokih prednosti (visoka
kalorina vrijednosti i potpuno sagorjevanje). Zbog toga se veoma mnogo koristi u Evropi, naroito u
gradskim sredinama, jer se njegovom upotrebom mogu odrati povoljni okolinski uslovi u gradovima.
Zbog toga su neophodne aktivnosti za dovoenje prirodnog gasa, kao novog energenta na podruju
Kantona, ime bi se potrebe drugih energenata, koji su znatno vei zagaivai, u sektoru stanovanja,
u javnom sektoru i sektoru industrije smanjile za oko 30%.
U grafikom prilogu 14 Osnovna koncepcija razvoja, prikazani su okvirni koridori budue gasne
transportne mree. Na karti su prikazani planirani gasovodi u planskom periodu za koje je potrebno
predhodno izraditi tehniku dokumentaciju. Napominje se da ovo nisu konane trase, koje e se
definisati prilikom izrade tehnike dokumentacije. Ukoliko se ispostavi opravdano da sa tehniko-
ekonomskih, ekolokih, socijalnih ili nekih drugih aspekata postoje bolja rjeenja, mogue je istraiti
alternativne koridore.
Uvoenje prirodnog gasa i njegovo koritenje kod individualnih potroaa zahtjeva usaglaavanje
razvoja gasifikacije i toplifikacije u zavisnosti od lokalnih uslova, kako na kantonalnom, tako i na
opinskim nivoima, te je neophodno izraditi sveobuhvatnu investiciono-tehniku dokumentaciju koja
treba uobziriti ekonomske, ekoloke i energetske faktore.
4.3.5.2. TENI NAFTNI GAS
Teni naftni gas, poznat kao TNG, UNP, LPG, propan-butan ili autogas, je mjeavina
tenih ugljikovodika nastalih preradom nafte koji su u normalnom stanju gasoviti, a pri
poveanju pritiska prelaze u teno stanje. Globalno ima veoma rairenu upotrebu, kao izvor energije
u industriji, domainstvu i transportu. U odnosu na druga uobiajena goriva ima visoku toplotnu mo
i veoma nizak stepen zagaenja okoline, to ga ini poeljnim energentom. Upotreba tenog naftnog
gasa na podruju Unsko sanskog kantona je skoro zanemariva i procentualno iznosi 0 1% ukupne
energetske potronje u zavisnosti od namjene koritenja. Obzirom na navedene prednosti, kao i
injenicu da u opini Biha ve postoje odreene inicijative, a u toku je i izrada projektne
dokumentacije za izgradnju terminala sa smjetaj TNG-a, u planskom periodu je potrebno podrati
postojee inicijative i djelovati u pravcu razvoja i vee zastupljenosti ovog energenta.
PROSTORNA
OSNOVA

411

4.3.5.3. BIO GAS
Jedan od ciljeva koje su pred sebe stavile zemlje Evropske unije je primjena postupaka za racionalno
koritenje organske materije, to je svakako proizvodnja i koritenje biogasa. Biogas predstavlja
gasovito gorivo koje se dobija razgradnjom ili fermentacijom organskih tvari. Sastoji se uglavnom od
metana i ugljen dioksida. Vrste otpada koje su pogodne za dobijanje biogasa su: ubrivo sa svih vrsta
farmi, otpad iz poljoprivrede, poljoprivredni proizvodi, organski otpad iz industrije i domainstava,
otpad iz drvopreraivake industrije i mulj iz obrade otpadnih voda.
Problemi zagaenja okoline i potreba za obnovljivim izvorima energije su poveali interes za
biogasom, tako da se trenutno u mnogim dravama grade postrojenja koja koriste ovaj nain
organskog razlaganja. Dananja tehnologija eksploatacije biogasa nudi ekonomska rjeenja za
smanjenje zavisnosti od uvoznih izvora energije, poveanje isplativosti i odrivost stoarske
proizvodnje i smanjenje odlaganja organskog otpada. Tehnologija konverzije biomase u cilju
proizvodnje energije danas omoguava sistemski tretman organskog otpada i otpadnih voda u
irokom podruju organskog optereenja i koncentracije supstrata, proizvodnju i koritenje energije,
poboljanje sanitarnih uslova uklanjanje mirisa i proizvodnju visokokvalitetnih ubriva.
Treba naglasiti da ova tehnologija jo nije dostigla svoj puni potencijal u proizvodnji energije, te da je
za dovoljnu proizvodnju biogasa potrebno je obezbjediti odreena koliina otpada tokom cijele
godine koje imaju dovoljnu koncentraciju organske materije, a da se pri tome u njemu ne nalaze
toksine materije. Zbog niske cijene energije, visokih trokova postrojenja i nedostatka ekonomske
inicijative od strane drave jo nema ekspanzije biogas programa.
Obzirom da je na podruju Unsko sanskog kantona razvijeno govedarstvo i drvna industrija,
postrojenja za proizvodnju biogasa mogu imati potencijal. Proizvedena toplotna energija se ne moe
u cjelini iskoristiti, pa se efikasnost poveava ukoliko u neposrednoj blizini biogas postrojenja postoje
specifini potroai koji bi tu energiju koristili u ljetnom periodu, kole, bolnice (za grijanje potrone
vode), razne vrste suara i slino. Osim proizvedene toplotne i elektrine energije, benefiti
postrojenja za proizvodnju biogasa su i u smanjenju optereenja okolia otpadom i mirisom i
sauvanom azotu u dobijenom ubrivu. U planskom periodu se preporuuje analiza moguih lokacija
za instalaciju postrojenja za proizvodnju biogasa (blizina farmi, suara, javnih objekata i izrada
projektne dokumentacije), praenje trenda cijena energenata (koje su u konstantnom porastu) i
trenda cijena postrojenja (koje su u konstantnom padu), te ukoliko se pokae opravdano, uzimajui u
obzir navedene benefite, realizirati projekte.

4.3.6. VODNA INFRASTRUKTURA I TRETMAN OTPADNIH VODA
Osnovni ciljevi razvoja vodoprivrednih i komunalnih infrastrukturnih sistema Unsko-sanskog kantona
bazirani su, prije svega, na dogradnji i rekostrukciji postojeih mrea vodosnabdijevanja i vodnih
objekata (rezervoara, pumpnih stanica, dovodnih i distributivnih cjevovoda), kanalizacione mree, te
PROSTORNA
OSNOVA

412

sprovoenje mjera zatite voda, zatite od voda kao i izgradnja novih sistema, te planiranja u
kontekstu regionalnih vodovodnih sistema, gdje to uslovi dozvoljavaju.
To podrazumijeva:
osiguranje sistema vodosnabdjevanja na podruju cijelog Unsko sanskog kantona,
smanjenje gubitaka u vodovodnim sistemima,
rekonstrukcija i sanacija postojeih sistema,
poveanje rezervoarskog prostora,
zatita i monitoring kvaliteta vode na izvoritima,
separacija mjeovitog kanalizacionog sistema na sisteme za prikupljanje otpadnih i
oborinskih voda,
izgradnja separatora i ureaja za tretman otpadnih voda,
da se svim korisnicima obezbijedi snabdijevanje vodom propisanog kvaliteta,
integrisano upravljanje vodovodim i kanalizacionim sistemima.
U okviru poglavlja Koritenje voda, data je tabela koritenja voda u smislu navodnjavanja
poljoprivrednog zemljita, gdje je vidljivo da je procenat koritenja u odnosu na raspoloive vodne
resurse zanemariv. U planskom periodu planira se poveanje koritenja voda za potrebe
vodoprivrede na 20%, to predstavlja poveanje za 19,6%.
Obzirom na vodno bogatstvo Unsko-sanskog kantona ne postoji opasnost od nedostatka vodnih
resursa za potrebe vodosnabdijevanja. Pokrivenost podruja vodovodnim sistemima je na visokom
nivou, te su deficiti prisutni samo na prostoru opine Buim. Kao posebni cilj razvoja vodovodne
infrastrukture, planira se da se svim korisnicima obezbjedi snabdijevanje vodom propisanog kvaliteta,
to je aproksimativno dodatnih 10% za Biha, Bosanski Petrovac, Cazin, Sanski Most i Veliku Kladuu,
te dodatnih cca 40% za Bosansku Krupu i Buim. Takoe, planira se sanacija i rekonstrukcija
postojeih sistema vodosnabdijevanja, prije svega zbog smanjenja gubitaka koji iznose oko 60% na
prostoru Unsko-sanskog Kantona.
Izvorita kojima se snabdijevaju naselja na prostoru Unsko-sanskog kantona su izdana, te s obzirom
da se na veini izvorita ne vri zahvat vode u punom kapacitetu, moe se smatrati da se vodozahvati
se vre na veem broju izvorita, nego je to potrebno. Kao primjer moemo navesti izvorita egar i
Gata sa kojih se snabdijevaju pojedina naselja na podruju opine Biha, meutim, obzirom na
izdanost izvorita Klokot i Privilica sa kojih se vri vodosnabdijevanje drugog dijela opine,
zahvatanje vode nije potrebno sa izvorita egar i Gata. Prema tome, planira se obustavljanje
zahvatanja vode za izvorita egar i Gata, te preusmjeravanje neophodnih koliina na teret izvorita
Klokot i Privilica, to ima za posljedicu vee koliine zahvatanja.
Rezervna vodocrpilita na prostoru opine Bosanska Krupa treba da budu izvori Crnog Jezera na rijeci
Uni i vrelo rijeke Krunice koja treba zatititi. Ova vrela su osnov da se u planskom periodu moe
obezbjediti dovoljno pitke vode. Ovo bogastvo izvorskom higijenski jo uvijek dobro ouvanom
vodom treba iskoristi kao mogunost za vodosnabjevanje i to ne samo opinskog centra, ve i ireg
PROSTORNA
OSNOVA

413

opinskog i regionalnog podruja. U tu svrhu treba izraditi i adekvatne projekte za realizaciju
potpunog snabdijevanja opinskog prostora vodom za pie.
154

U kontekstu regionalnog vodosnabdijevanja, postoji mogunost snabdijevanja dijela opine Cazin iz
vodovodnog sistema opine Biha, naroito naselja uz sjeveroistonu granicu opine.
O tome su se oitovali i neki planovi nieg reda, koji na temu regionalnog vodosnabdjevanja kau
slijedee:
Prostorni plan opine Cazin definie regionalni koncept snabdijevanja kao idealno rjeenje na sljedei
nain. Praksa parcijalnog snabdjevanja vodom korisnika, koja je veoma prisutna na ovim prostorima,
mogla bi biti zamijenjena regionalnim konceptom. Razmatrano je i zahvatanje vode iz rijeke Une i
njeno pumpanje u gornje tokove pritoke Korane i Gline. Voda bi se tretirala na postrojenju za
kondicioniranje koje bi bilo locirano neposredno uz zahvat. Koncept se sastoji od pumpnog sistema
kojim bi se voda potiskivala do prekidnog prostora na Maglia Glavi, te se gravitaciono usmjeravala
prema korisnicima. Uzimajui u obzir racionalni aspekt regionalnog koncepta vodosnabdijevanja koji
se prvenstveno oituje u duinama cjevovoda, u ovom sluaju sistem ispunjava zahtjev, obzirom da
su duine transportnih linija krae od 10 km. Koridor za cjevovode bi pratio postojee i planirane
saobraajnice, te bi na pojedinim mjestima dolo do konekcije sa lokalnim sistemima. Takoe,
optimalno rjeenje prema Planu predstavlja sistem koji bi se bazirao da se za svako podruje izgrade
posebni dovodni sistemi.
Prema planskoj dokumentacije opine Buim, obzirom da je ve definisano da su samo na prostoru
ove opine prisutni deficiti, planirano je da se zahvatanje vode vri sa postojeeg vodozahvata
Puvnice koji se nalazi na prostoru opine Cazin.
Na prostoru opina Cazin, Velika Kladua i Buim razmatrana je mogunost izgradnje desetak manjih
akumulacija u slivovima Korane i Gline. Doline vodotoka su gusto naseljene, te bi bilo potrebno
potapanje znaajnih poljopivrednih povrina, ali i nekih seoskih objekata.
Problem u konceptu vodosnabdijevanja Unsko-sanskog kantona ini i neorganizovanost i
nehomogenost ukupnog sistema. U planskom periodu potrebno je definirati sve lokalne vodovode
koji se snabdijevaju sa centralnog ili lokalnog izvorita, te nadogradnjom i objedinjavanjem formirati
centralizovani sistem na nivou, prvenstveno, opina, ali i regije, obzirom da se sa jednog izvorita u
nekoliko sluajeva snabdijeva vie opina.
Na probleme zatite izvorita i voda na podruju Unsko-sanskog kantona, unato do sada izraenoj
dokumentaciji koja se tie ovog segmenta, potrebno je obratiti dodatnu panju, te u planskom
periodu definirati zatitne zone i smjernice za graenje u okviru zatitnih zona, kao i planove zatite,
monitoringa u okviru svih izvorita i voda na podruju Kantona. Takoe, neophodno je usvajanje i
prakticiranje donesenih odluka o zatiti izvorita.

154
Prostorni plan opine Bosanska Krupa 2007-2027, str.44
PROSTORNA
OSNOVA

414

Karakteristika povrinskih voda na podruju Unsko-sanskog kantona je da se proteu i na prostore
Republike Hrvatske. U tom odnosu potrebno je izvriti usklaivanje dokumenata koji se odnose na
zatitu izvorita i vodnog bogatstva.
Kada je u pitanju tretman otpadnih voda na podruju Unsko-sanskog kantona, stanje pokazuje
izuzetno nezadovoljavajuu situaciju, te predstavlja prioritet u razvoju komunalne infrastrukture.
Pokrivenost kanalizacionom mreom Kantona je izuzetno niska, te je potrebno u planskom periodu
rijeiti problematiku u opinama koje neposjeduju kanalizacionu mreu (Buim), te dograditi sistem
na prostoru ostalih opina. Kao sljedei korak na polju sistema odvodnje otpadnih voda, planira se
separacija postojeeg mjeovitog sistema na sisteme za odvodnju otpadnih voda i sisteme za
odvodnju oborinskih voda, te izgradnja separatora i ureaja za tretman otpadnih voda na svim
ispustima. Takoe, potrebno je izvriti evaluaciju i sanaciju svih septikih jama, te osigurati da
domainstva koja isputaju otpadne vode u septike jame to ine na adekvatan nain u kontekstu
zatite voda. Domainstva koja isputaju otpadne vode direktno u recipijent, potrebno je prikljuiti
na kanalizacioni sistem ili osigurati isputanje na drugi, adekvatan i kontrolisan nain.
Takoe, sisteme tretmana otpadnih voda potrebno je posmatrati krajnje racionalno, kroz koritenje
jeftinijih tehnolokih jedinica, koje troe manje energije i lake su za odravanje.
U planskom periodu potrebno je obezbijediti sistem odvodnje otpadnih voda za naselja koja imaju
broj stanovnika vei od 2 000. To se treba postizati ureajima za tretman otpadnih voda, a za naselja
koji imaju broj stanovnika manji od 2 000, sistem odvodnje otpadnih voda treba rijeiti po principu
kontrolisanih i adekvatno konstruisanih septikih jama. Kada je u pitanju separacija sistema odvodnje
otpadnih voda, a na podrujima koji su ve pokriveni mjeovitim kanalizacionim sistemom, potrebno
je prioritetno izgraditi i prikljuiti separativni sistem odvodnje otpadnih voda tamo gdje trenutno ne
postoji, te kao drugi korak raditi na separaciji postojeeg kanalizacionog sistema.
U kontekstu zatite od voda na prostoru Unsko-sanskog kantona, potrebno je kontinuirano provoditi
mjere zatite u cilju smanjenja negativnih utjecaja, poumljavanja prostora, izrade drenanih sistema
za obaranje nivoa podzemnih voda, uspostavljanje sistema odvodnje oborinskih voda i odbrane od
poplava. Definiranje vodotoka i dionica na kojima je potrebno izvriti regulaciju je od prioritetnog
znaaja.
Posebna panja e se posvetiti:
zatiti od poplava (spoljnih i unutranjih voda),
zatita od suvinih voda u tlu (odvodnjavanje) i
zatita od erozije tla i ureenje bujica.
Dosadanju praksu zatite od voda karakteriu pasivna i stihijska rjeenja, kojima nedostaje
adekvatna organizacija.
Aktivna borba protiv tetnog svojstva vode, posebno u podrujima gdje se uticaj vode negativno
odraava na poljoprivredu i umarstvo (erozija zemljita, bujice i sl.), predstavlja primat za koritenje
PROSTORNA
OSNOVA

415

prostora na adekvatan nain. U ovom trenutku, veoma vano je kroz plansku dokumentaciju
apostrofirati potrebu rezervacije prostora za planirane akumulacije, uz adekvatno rjeavanje
ekonomskih, socijalnih, politikih i drugih aspekata, koji javljaju prilikom realizacije planiranih
rjeenja.
Blokadom realizacije, naroito planiranih akumulacija, dodatno se ugroavaju interesi stanovnitva, a
takoe i opina (smanjenje progresa, usporavanje zapoljavanja i drugo), a ni do danas nisu naena
rjeenja za odgovarajue kompenzacije. U tom pogledu, u navedenom periodu, a na temelju
pozitivnih iskustava u drugim dravama, treba osloboditi metode kompenzacije koje e u odreenoj
mjeri i stimulisati stanovnitvo i opine da prihvataju poduhvate u izgradnji akumulacija, kao
najvanijih objekata u okviru vodoprivrede.
Mnoge opine su u okviru stranih investicija i fondova ve napravili znaajne pomake u izgradnji i
izradi planske dokumentacije u kontekstu razvoja komunalne infrastrukture. Kao primjer navodimo
opinu Velika Kladua, gdje su u toku izgradnja kolektora otpadnih voda, te izrada projekta za
sekundarnu mreu.
4.3.6.1. KORITENJE I UPOTREBA VODA
VODOSNABDIJEVANJE
Kao to je poznato, vodosnabdijevanje prije svega pitkom vodom ima apsolutno prvenstvo nad
ostalim vidovima koritenja vode i drugim oblastima vodoprivrede. Da bi se ostvario preduslov za
obezbjeenje buduih potreba u vodi za dui period kao osnovni zadatak postavlja se ouvanje,
zatita i rezervacija jo uvijek, uglavnom, nezagaenih i u hidrolokom pogledu povoljnih izvorita. U
Unsko-sanskom kantonu interesantna izvorita ne samo za opinske, nego i meuopinske, te
regionalne vodovodne sisteme su:
TABELA 240 IZVORITA SA POTENCIJALOM ZA INTEGRISANJE U OPINSKE I REGIONALNE SISTEME VODOSNABDJEVANJA
Ime izvorita Opina Q
min
[l/s]
Klokot Biha 1 970
Ostrivica Biha 700
Kladunica Bosanska Krupa 1 200
Sanica Klju 400
Koranica Klju 360
Kibnik Klju 1 700
Dabarsko vrelo Sanski Most 500
Dabravina I i Kvrkulja Velika Kladua 240
Grupa izvorita Velika Kladua 270

Budui se radi o krakim izvorima, nuna je njihova veoma sloena zatita, kako prostorna tako i
hidrogeoloka. Kvantitativne mjere zatite postiu se jedino kvalitetnim istranim radovima i na bazi
toga, izradom projekata zatitnih zona shodno vaeem pravilniku.
PROSTORNA
OSNOVA

416

U datom Prostornom planu nuno se predvia rezervacija prostora oko pomenutih izvorita u
preniku od 500 2000 m, to, uostalom, vai i za sva ostala izvorita kod opinskih vodovodnih
sistema.
Treba raunati, prema dosadanjem iskustvu, da su na podruju izvorita veoma prisutni razliiti
nesporazumi i sukobi interesa u raspodjeli vode, koritenju izvorita i njegovoj zatiti, kako izmeu
mjesnih zajednica, opina, tako i ire, te izmeu privrednih subjekata (umarstvo, poljoprivreda,
urbanizam i dr.)
Ovi problemi suprotstavljenih interesa i pokuaji parcijalnih rjeavanja, naroito su izraeni kod
priprema za realizaciju planiranih akumulacija i regionalnih vodovodnih sistema.
Potrebe za vodom u planskom periodu, procjenjuju se:
TABELA 241 POTREBE ZA VODOM U PLANSKOM PERIODU
Opina
Bilans potrebnih koliina vode za planski period VARIJANTA A1
2013 2018 2023 2028 2032
Br. stan. Q(l/s) Br. stan. Q(l/s) Br. stan. Q (l/s) Br. stan. Q(l/s) Br. stan. Q(l/s)
Bihac 61 186 159,33 61 532 160,23 61 879 161,14 62 225 162,04 62 503 162,76
Bosanska
Krupa
29 659 77,23 29 827 77,67 29 995 78,11 30 163 78,54 30 297 78,89
Bosanski
Petrovac
7 946 20,69 7 991 20,80 8 036 20,92 8 081 21,04 8 117 21,13
Buim 20 298 52,85 20 413 53,15 20 528 53,45 20 643 53,75 20 735 53,99
Cazin 69 411 180,75 69 804 181,78 70 197 182,80 70 590 183,82 70 905 184,64
Klju 18 714 48,73 18 820 49,01 18 926 49,28 19 032 49,56 19 117 49,78
Sanski
Most
47 359 123,33 47 627 124,02 47 895 124,72 48 163 125,42 48 378 125,98
Velika
Kladua
44 770 116,58 45 024 117,25 45 277 117,90 45 531 118,57 45 733 119,09
UKUPNO: 299 343 779,53 301 038 783,95 302 733 788,36 304 428 792,78 305 784 796,31

Kad se uporede planske potrebe pitke vode (npr. za 2020. godinu, za Kanton iznose oko 405 130
m
3
/dan ili, 4,7 m
3
/dan) sa raspoloivim izvorima, slijedi da iste mogu biti zadovoljene iz postojeih
izvora, sa jedenim do tri regionalna sistema, ali koji u svom sastavu pored pumpnih stanica i
postrojenja za kondicioniranje vode (jer su kraki izvori esto mutni poslije obilnijih padavina, kao to
je sluaj Zdene u Sanskom Mostu) moraju imati stanoviti broj rezervoara i znaajnu duinu glavnih
dovoda i vodovodne mree.
Kao mogui regionalni vodovodni sistemi mogu se razmatrati Klju - Bosanski Petrovac - Sanski Most,
zatim, Cazin - Bosanska Krupa, te Velika Kladua - Buim.
Tendencije razvoja regionalnog vodovodnog sistema, ire posmatrano, je mogue ostvariti na
teritoriji opine Bosanski Petrovac i to sa opinom Petrovac Drini, koja pripada RS u. Koncept
vodosnabdijevanja bi se zasnivao na razvoju postojeeg cjevovoda koji bi predstavljao magistralni
cjevovod Sanica Bosanski Petrovac, sa izgraenim vodnim objektima, kao to je pumpna stanica u
PROSTORNA
OSNOVA

417

Sanici i prekidnih komora na trasi do Bosanskog Petrovca. Vodozahvat bi se vrio na izvoritu Sanica
koje pripada opini Klju.
Obrada ovakvih ideja trai izradu odgovarajue studije, kao podloge za realizaciju Prostornog plana i
njegovih pretpostavki.
PRIJEDLOG BITNIH I PRIORITETNIH MJERA
Problem vodosnabdijevanja u prethodnom periodu, pored nedovoljne pokrivenosti redovnom
opskrbom vode, posebno je bio izraen velikim gubicima, to je i poveano poslije agresije. Veoma je
prisutno neredovno i neadekvatno odravanje postojeih objekata vodovodnih sistema, te
nedostatak hemikalija za dezinfekciju vode. U svrhu postupnog rjeavanja problema snabdijevanja
vodom, kao mogui prijedlog bitnih i prioritetnih mjera bio bi sljedei:
Biha, nastavak radova na izgradnji osnovnih objekata vezanih za koritenje i zatitu voda
Klokota, kao i dogradnja i rekonstrukcija mree,
Bosanska Krupa, izgradnja dovodnog cjevovoda i rezervoara na desnoj obali rijeke Une, te
rekonstruckija i dogradnja vodovodne mree,
Bosanski Petrovac, rekonstrukcija i dogradnja postojeeg vodovodnog sistema
Smoljana,
Buim, proirenje sistema opskrbe,
Cazin, zatita izvorita i sanacija mree,
Klju, rekonstrukcija vodozahvata Okanica, te izgradnja rezervoara za niu i visoku zonu
kao i zatita izvorita od deponije otpada u pripadajuem slivu,
Sanski Most, sanacija i proirenje vodovodne mree,
Velika Kladua, sanacija mree i zatita izvorita Kvrkulje i Dabravine I i II.
Prijedlozi hitnih i prioritetnih mjera se trebaju posmatrati orjentaciono, te ne mogu zamijeniti
zakljuke koji e biti doneseni na osnovu potrebnih tehnikih i strunih analiza.
ISKORITENJE VODNIH SNAGA
Stvarna procjena mogueg koritenja vodnih snaga bh rijeka, jo uvijek je u fazi preispitivanja,
pogotovo u svjetlu suprostavljenih miljenja na relaciji interesa elektroprivreda - stanovnitvo -
administrativna podjela drave i ekologija tj. zatita okolia. Neosporno je da je povean interes za
izgradnjom minihidroelektrana, ukljuivo i sa veim koritenjem cijevnih turbina, koje pojeftinjuju
izgradnju hidroelektrana.
Obzirom na nae bogatstvo vodnih resursa, za oekivati je da e u narednom periodu biti
intenzivirana aktivnost na koritenju hidropotencijala, ukljuivo i na Unsko-sanskom kantonu.
Kada je u pitanju iskoritenje vodnih resursa u svrhu proizvodnje vode za pie, proizvodnja je u BiH 10
do 20 puta manja u odnosu na susjedne republike Hrvatsku i Srbiju dok je izvoz skoro zanemariv.
Koritenje voda, prije svega, zavisi od stepena istraenosti, te poznavanje svih elemenata vode na
visokom stepenu. U planskom periodu potrebno je izvriti sve pripremne aktivnosti vezano za
PROSTORNA
OSNOVA

418

proizvodnju vode za pie za sva izvorita, kao i obezbjediti investiciona sredstva. Nije rijedak sluaj da
je na podruju Unsko-sanskog kantona izdanost izvorita i mogunost zahvata vode znatno vei od
onoga koji je u praksi, te je potrebno istraiti i izvriti zahvatanje vode u punom kapacitetu izvorita,
kako bi se srazmjerno poveao i procenat iskoritenosti vodnih resursa. Upotreba vode u
poljoprivrednom kontekstu je znaajan faktor u koritenju vodnih resursa, te je potrebno istraiti i
uvrstiti vodne resurse kao sastavni dio razvoja poljoprivrede na ovim prostorima. Koritenje vode nije
samo vezano za proizvodnju vode za pie i poljoprivredu, nego je i sastavni dio tehnolokog procesa
cjelokupne industrije i industrijskog razvoja. Kada se govori o istranim radovima i zahvatanju vode,
osim povrinskih izvora i vodotoka, potrebno je posebnu panju obratiti na podzemne vode kojima je
prostor Unsko-sanskog kantona izuzetno bogat, a koja su naroito nedovoljno istraena.
POTENCIJAL VODNE SNAGE U SLIVU RIJEKE UNE
U slivu rijeke Une postoji mogunost izgradnje minihidropostrojenja Od velikih postrojenja izgraeno
je samo jedno Slapovi na Uni I. Sliv rijeke Une na taj nain je u BiH jedan od najneiskoritenijih, jer
je stepen iskoritenosti hidropotencijala svega 1.7%, ali gradnja velikih hidroelektrana nije opcija.
Rekapitulacija hidropotencijala po slivovima u kantonu bila bi:
TABELA 242 HIDROPOTENCIJAL PO SLIVOVIMA
Vodotok Ni [MW] Eg [GWh]
Una 188,6 799,7
Unac 77,0 276,5
UKUPNO 265,6 1.076,2

Male hidroelektrane e na najbolji nain pruiti pokrivanje datog podruja kao izvori sigurnog
potencijala, pa bi ih trebalo graditi i koristiti gdje god je to ekonomski isplativo.
ZATITA VODA
Smanjenje zagaenja voda, to je opi trend aktivnosti kako u svijetu tako i kod nas, je reduciranje
zagaenja iz koncentrisanih izvora. To je u posljednje vrijeme posebno izraeno u Unsko-sanskom
kantonu gotovo u svim opinskim centrima kao to su Biha, Bosanski Petrovac, Cazin, Sanski Most,
Velika Kladua, Bosanska Krupa pa i dr. Intenzivirana je izrada projektne dokumentacije iz oblasti
kanalizacionih sistema, ukljuivo i postrojenja za tretman otpadnih voda, te sanacija deponija. Ta
aktivnost je posebno naglaena u okviru proglaenja Nacionalnog parka gornjeg sliva rijeke Une, gdje
i manje urbane cjeline, ispod 2000 ES trebaju rijeiti svoje kanalizacione sisteme. Opa je obaveza u
mjestima gdje ve egzistira mjeoviti kanalizacioni sistem, da se isti transformira u separatni, uz
izgradnju postrojenja ili ureaja za tretman kanalske vode fekalnog i industrijskog porijekla.
Za razliku od opravdane ideje formiranja regionalnih vodovodnih sistema, to je za dati sluaj ve i
naglaeno, ranija ideja o organizovanju regionalnih kanalizacionih sistema se naputa, pa se ide na
nune pojedinane sisteme, sa veim brojem jedinica za tretman otpadne vode, kako vi se izbjegla
izgradnja dugakih (ali i nepotrebnih) kanalizacionih kolektora. ak se prakticira, kao to je sluaj u
PROSTORNA
OSNOVA

419

Bihau, Sanskom Mostu, Bosanskoj Krupi, izgradnja ureaja na obje strane prisutnih vodotokova,
naravno, uz prethodnu analizu opravdanosti takvog koncepta sa tehnoloko ekonomskog aspekta.
Osnovni kriterijumi kontrole emisije zagaenja prema programu EU su:
broj i veliina urbanih podruja,
kriterij kvaliteta efluenata, gradskih otpadnih voda,
kriterij kvaliteta efluenta, industrijskih otpadnih voda,
izbor kriterijuma za odreivanje osjetljivih zona (u naem sluaju zone izvorita vode i
nacionalni park Una),
prema datim kriterijumima sva naselja vea od 2 000 ES morat e se izgraditi postrojenje
za tretman otpadnih voda.
Naselja za koja se u planskom periodu planira izgraditi postrojenje za preiavanje otpadnih voda su:
TABELA 243 NASELJA U KOJIMA JE POTREBNO IZGRADITI POSTROJENJA ZA PREIAVANJE OTPADNIH VODA SA PREKO 2 000
STANOVNIKA VARIJANTA A
VARIJANTA A
Naselje 2013 % 2018 2023 2028 2032
Opina Buim
Konjodor 2 491 12,72 2 596 2 611 2 625 2 637
Buim 3 180 15,61 3 186 3 204 3 222 3 236
Opina Velika Kladua
Miljkovii 2 793 6,23 2 804 2 820 2 836 2 849
Velika Kladua 5 009 11,18 5 033 5 061 5 090 5 112
Jezerski 3 743 12,62 3 764 3 785 3 806 3 823
Otoka 3 643 12,28 3 662 3 683 3 704 3 720
Bosanska Krupa 11 514 38,82 11 578 11 644 11 709 11 761
Opina Biha
Biha 43 007 70,28 43 244 43 822 43 731 43 927
Bosanski Petrovac 3 781 47,58 3 802 3 823 3 844 3 862
Opina Cazin
Stijena 2 776 3,99 2 785 2 800 2 816 2 829
Urga 1 997 2,87 2 003 2 014 2 025 2 034
Mutnik 2 733 3,93 2 743 2 758 2 774 2 786
oralii 2 804 4,03 2 813 2 828 2 844 2 857
turli 2 620 3,77 2 631 2 646 2 661 2 673
Cazin 14 387 20,72 14 463 14 544 14 626 14 691
Opina Sanski Most
Sanski Most 19 745 41,69 19 855 19 967 20 079 20 168
PROSTORNA
OSNOVA

420

VARIJANTA A
Naselje 2013 % 2018 2023 2028 2032
Opina Klju
Klju 5 409 28,9 5 438 5 469 5 500 5 524

VARIJANTA B
Naselje 2012 2013 2018 2023 2028 2033
Opina Buim
Lubarda 1759 1771 1833 1895 1957 2019
Vrhovska 1801 1814 1877 1941 2004 2067
Konjodor 2265 2281 2361 2440 2520 2600
Buim 2909 2930 3033 3135 3238 3340
Opina Velika Kladua
Miljkovii 2220 2230 2279 2328 2377 2426
Velika Kladua 8139 8176 8356 8535 8715 8895
Mahmi selo 2481 2482 2489 2496 2502 2509
Jezerski 3190 3192 3200 3209 3217 3226
Otoka 4963 4966 4979 4992 5005 5019
Bosanska Krupa 9603 9609 9635 9660 9686 9712
Opina Biha
Biha 41931 41949 42030 42114 42194 42278
Bosanski Petrovac 5236 5179 4885 4594 4303 4011
Opina Cazin
Stijena 2059 2065 2095 2124 2154 2184
Urga 2097 2103 2133 2164 2194 2224
Mutnik 2319 2326 2359 2393 2426 2459
oralii 2467 2474 2510 2545 2581 2616
turli 2663 2671 2710 2748 2786 2824
Cazin 12498 12536 12715 12897 13077 13257
Opina Sanski Most
Sanski Most 16222 16196 16050 15904 15759 15613
Opina Klju
Klju 5261 5245 5166 5087 5008 4928
TABELA 244 NASELJA U KOJIMA JE POTREBNO IZGRADITI POSTROJENJA ZA PREIAVANJE OTPADNIH VODA SA PREKO 2 000
STANOVNIKA VARIJANTA B
Kvalitet efluenta gradskih (urbanih) podruja je maksimalna dnevna koncentracija BPK5, 25gO
2
/m
3
,
za zahtjevom za smanjenje na 70-90%, HPK, 100g O
2
/m
3
za smanjenjem na 75%, te ukupne
suspendovane materija 30g/m
3
. Naravno, trai se i smanjenje koncentracije ukupnog fosfora i azota
na 80%. Standardi efluenta od otpadnih voda industrije su razliiti, pri emu se koristi i postupak
PROSTORNA
OSNOVA

421

predtretmana tih voda, ukoliko se planira njihovo isputanje u gradsku kanalizaciju. Slino je i za
kriterijume kod osjetljivih zona, tj., za tretman otpadnih voda naselja manjih od 2 000 ES, kao to je
to u naem sluaju. Naseljena mjesta za koja se predvia izgradnja ureaja za preiavanje otpadnih
voda a koja imaju manje od 2 000 stanovnika su:
TABELA 245 NASELJA U KOJIMA JE POTREBNO IZGRADITI POSTROJENJA ZA PREIAVANJE OTPADNIH VODA SA MANJE OD 2 000
STANOVNIKA
Naselja sa manje od 2 000 ES
Naselje % 2013 2018 2023 2028 2032
Opina Biha
Martin Brod 0,2 122 123 124 125 126
Donja Gata 0,03 19 19 19 19 20
Klisa 0,31 192 193 194 194 195
Kulen Vakuf 0,79 487 487 488 491 493
Srbljani 1,86 1 138 1 144 1 150 1 157 1 162
Velika Gata 1,92 1 177 1 181 1 188 1 194 1 200
Brekovica 2,95 1 809 1 815 1 825 1 835 1 843
Oraac 2,27 1 390 1 396 1 404 1 412 1 418

U svrhu zatite voda unutar urbanih podruja, predvia se za svaki opinski centar postrojenje za
tretman kanalske vode i to uglavnom na bazi konvencionalnog tehnolokog postupka putem aktivnog
mulja ili modifikacija tog postupka (bioaeracija, biljne lagune, produena aeracija itd.). Lokacije
postrojenja za preiavanje otpadnih voda predviene su na nizvodnim podrujima, kako bi se na
kanalizaciju prikljuilo to vei broj pripadajuih korisnika.
Lokacije ureaja za preiavanje otpadnih voda definirane su za naselja: Biha, Bosanski Petrovac,
Buim, Cazin, Sanski Most i Velika Kladua. Za ostatak naselja za koje se ovim Planom ustanovilo da je
potrebna izgradnja malih PPOV, potrebno je izvriti potrebne studije i istrane radove kako bi se
definisala najpovoljnija lokacija za izgradnju ureaja.
Na pojedinim mjestima kine kanalizacije, u zavisnosti koliko se planira ispusta u recipijente, nuna je
izgradnja odgovarajuih separatora, prema uslovima koji se moraju definirati kroz odgovarajuu
projektnu dokumentaciju.
U sklopu zatite voda, nuna je i aktivnost sanacije neregulisanih, odnosno, sanitarnih deponija, time
da se filtrat adekvatno mora tretirati prije ispusta u neki recipiject, to je posebno vano kod buduih
regionalnih deponija.
ZATITA OD VODA
Elemente zatite od voda ine: zatita od poplava, odvodnjavanje poljoprivrednih povrina, te
ureenje bujica i erozija tla. U Unsko-sanskom kantonu odbrana od poplava (Biha, Sanski Most,
PROSTORNA
OSNOVA

422

Bosanska Krupa i dr.) vri se nepotpuno, putem pasivne aktivnosti tj. regulisanjem korita Une i Sane i
izradom nasipa.
Odvodni sistemi trebali bi da se uspostave naroito u dolini Une, Mljenice i Sladkinje (rijeka Una), te
podruja Sanskog Mosta (Sana), zatim Luici Palanke, Petrovakog polje, Bihakog polja, te podruja
Cazina, Velike Kladue i Buima.
Prisutan je i problem smanjenja i rekultivacije erozionih podruja i smanjenja moguih pojava
bujinih tokova. Primjera radi, sliv Une iznosi 7908 km
2
, od ega je erodizirana povrina gotovo
prisutna u itavom slivu i iznosi 7355 km
2
.
Broj bujinih tokova u slivu Une je 96, od ega gotovo ni jedan nije ureen. Na taj nain produkcija je
izuzetno velika, to negativno utie na ukupan reim povrinskih voda sliva rijeke Une. Rezultat toga
su velike tete koje nastaju gotovo svake godine od erozije i bujinih tokova.
4.4. PRIRODNO I KULTURNO HISTORIJSKO NASLIJEE
4.4.1. PRIRODNO NASLIJEE
4.4.1.1. NP UNA
Prostor Nacionalnog parka Una, tj., nain koritenja i upotrebe tog prostora, definiu se posebnim
prostornim planom, ija izrada je u toku. Nosiocu izrade ovog dokumenta je na raspolaganju Nacrt
Prostornog plana podruja posebnih obiljja od znaaja za Federaciju BiH Sliv rijeke Une, 2007-
2027. godine, iju projekciju razvoja ovaj Plan preuzima kako slijedi:
Definiranje prostornog obuhvata Prostornog plana podruja posebnih obiljeja od znaaja za
Federaciju BiH - Sliv rijeke Une primarno je baziran na valoriziranim temeljnim prirodnim
vrijednostima koje sadri ovo podruje, kako sa aspekta njegovog fizikogeografskog, tako i sa
aspekta biolokog diverziteta. Pored toga, a u skladu sa osnovnim smjernicama koje je propisala
Meunarodna unija za konzervaciju prirode (IUCN), obuhvat Plana i prostorni poloaj granica je
istovremeno postavljen i u funkciju samodrivog razvoja, kako samog zatienog podruja tako i
lokalne zajednice.
Nacrt dokumenta je odredio nekoliko zona:
Zona temeljnih prirodnih vrijednosti (N),
Buffer zona (B) - zona usmjerene zatite,
Tranzicijske zone (T) - zone usmjerenog razvoja.

Meutim, obzirom da se radi o Nacrtu PPPO Sliv rijeke Une, koji je bio dostupan prilikom
formiranja analitiko dokumentacione osnove za izradu PP Unsko sanskog kantona, a koji je
podloan promjenama, kao planska varijanta ovog dokumenta usvaja se tek proirenje granica, i to
PROSTORNA
OSNOVA

423

kao varijanta Osnovne koncepcije razvoja. Iako je PPPO Sliv rijeke Une razvojni dokument vieg
reda u odnosu na prostorni plan kantonalnog nivoa, cijeni se da je potrebno saekati na usvajanje tog
Plana, a nakon ega se mogu i u ovom Planu usvojiti razvojni pravci i projekcija koritenja prostora.
4.4.1.2. OSTALA ZATIENA PODRUJA
Osim NP Una, koji je ve proglaen zatienim podrujem najvie kategorije, na podruju Unsko
sanskog kantona se nalaze podruja iznimne ljepote i vrijednosti, koja su ve i drugim planskim
dokumentima predloena za odreen vid zatite.
Prirodne predjele koji se u planskom periodu predviaju za odreen vid zatite, a to je preuzeto iz
odrednica Prostornog plana R BiH, Nacrta Prostornog plana FBiH, opinskih prostornih planova i
druge relevantne dokumentacije, treba kroz instrumente nadlenih i strunih institucija rangirati i
utvrditi njihovu kategorizaciju u IUCN kategorijama.
Ve sada se moe rei da podruje Grmea, Pljeevice, te drugi predjeli manjeg obuhvata trebaju
imati neki od vidova zatite, a njihov znaaj za turizam baziran na prirodnim vrijednostima, bit e
krucijalan.
Na podruju Unsko sankog kantona, kroz odluke koje su zasnovane na Zakonu o zatiti prirode iz
1965. godine, zatiene su slijedee lokacije i podruja:
Nacionalni park Una,
Prauma Pljeevica na planini Pljeevici,
Sedreno podruje Une u Martin Brodu,
Crni izvor na rijeci Unac, Martin Brod,
Izvor Klokota,
Izvor rijeke Ostrovice, Kulen Vakuf,
Milanev buk na rijeci Uni, Martin Brod,
trbaki buk na rijeci Uni, Martin Brod,
Srednji buk na rijeci Uni, Martin Brod,
Peina kod Martin Broda,
Suvajsko meugorje u Bosanskoj Krupi,
Izvor rijeke Krunice u Bosanskoj Krupi,
Prauma Lom na planini Klekovai,
Peina Hrustovaa u Vrhpolju,
Izvor rijeke Dabar,
Vodopad Bliha,
Dabarska peina u Dabru kod Sanskog Mosta.
Takoe, kroz plan vieg reda, tj., Prijedlog Prostornog plana FBiH, zatiena su podruja:
Podruje posebnog obiljeja Sliv rijeke Une (NP Una),
Zatieno podruje planine Grme,
PROSTORNA
OSNOVA

424

Zatieno podruje planine Pljeevice.
Zakon o zatiti prirode iz 1965. godine, nije usklaen sa dananjom kategorizacijom i terminologijom
IUCN klasifikacije podruja prirodnih vrijednosti. U planskom periodu se treba izvriti adekvatna
klasifikacija postojeih/prepoznatih/planiranih podruja prirodnih vrijednosti, koje su ve od znaaja
za Kanton (u sluaju NP Una i za FBiH), kao i valorizacija i kategorizacija prepoznatog prirodnog
naslijea, koje jo uvijek nije dobilo komponentu veu od one lokalne, a zbog nepostojanja
adekvatnog instrumentarija za njegovu analizu do danas.
Prirodno naslijee Unsko sanskog kantona u planskom periodu moe biti obogaeno prepoznatim
cjelinama, podrujima i fenomenima:
Opina Biha
Tok rijeke Klokot,
Srednja Una: dolina rijeke Une od Ripa do Bosanskog
Novog,
Vodotok rijeke Une i Unca na potezu od izvoria do
Ripa,
Slap na Uncu kod ua u Unu,
Troslap na rijeci Uni,
Dvoslap na rijeci Uni,
Slapovi u Ripu,
Donji Buk na rijeci Uni kod Martin Broda,
Jalaki Buk na rijeci Uni kod Martin Broda,
Gata - termomineralni izvor,
umsko podruje Osjeenica,
Kamen "Bihacit",
Pljeevacki karanfil - prauma Pljeevica,
Mrjestilite Klokot,
Lovite Baraua Doljani,
Lovite Pljeevica,
Izvor Krke,
Riborevir Kulen Vakuf - Martin Brod,
Riborevir Paluci, Kulen Vakuf,
Riborevir Klisa - Celija, Kulen Vakuf,
Ribogojilite Martin Brod.

Srednja Una,
Jezero Pecka,
Crno jezero,
Krunika peina (imi peina),
PROSTORNA
OSNOVA

425

umsko podruje ujnovac,
umsko podruje Vukovac,
Mrjestilite Krunica,
Riborevir Krunica (lipljen i pastrmka),
Riborevir Una (mladica),
Riborevir Pecka jezero (aran),
Ade u Bosanskoj Otoci,
Ada evanua,
Peina i izvor rjeice Voloder,
Hepina jama Vukovac,
umsko podruje Plavna,
Rjeica Vodomut,
Manda slap na rijeci Uni,
Otoki slap na rijeci Uni.

Peina Ledenica,
Praumski rezervat na planini Osjeenici,
Meina peina,
Budina jama,
Ledenjaa peina,
Dvostruka peina,
Jama Lanite.
Opina Buim
Izvor Svetinja,
Lovite Dobro selo,
umski kompleks Jelovski potok,,
Hrast kitnjak - Jelovski potok,
Buimsko jezero,
Riborevir Buimsko jezero,
Dobro Selo.

Opina Cazin
Rijeka Korana
Traka Ratela - termalni izvor
Peina Radetina
Ponor kod Peigrada
Ponor kod Stijene
Srednja Una
PROSTORNA
OSNOVA

426

Opina Klju
Rijeka Koranica,
Rijeka Sanica,
Jezero na vrelu Koranice,
Jabukovako jezero,
Jama Jezero,
Jama Zveketua,
Dolina rijeke Banjice,
Vodopad Grabovnica na pritoci Banjice,
Rijeka Sana,
Izvor rijeke Sanice.

Opina Sanski Most
Izvor Zdena,
Sanska Ilida - termalne i termomineralne vode,
Termalno vrelo Kozica,
ovjeja ribica - peina Dabar,
Ribogojilite Zdena,
Termalno vrelo Tjenica,
Riborevir Laite,
Kerkezova peina,
Peina Suvaja,
Jama Oko,
Grbia peina,,
Koranica - memorijalno spomen podruje,
Peina Vrujac,
Dolina rijeke Kozice,
Izvor Zdena.

Opina Velika Kladua
Peina Hukavica,
Peina u Rajnovcu,
Peina u Podzvizdu,
Peina u Kudicima,
umski kompleks Bukovlje,
umski kompleks Kajtezovac,
umski kompleks Mrtvac,
umski kompleks Vrnograka glavica,
PROSTORNA
OSNOVA

427

umski kompleks Kestenovaka glavica,
umski kompleks Kapan.

4.4.2. KULTURNO-HISTORIJSKO NASLIJEE
Kulturno historijsko naslijee u Unsko sanskom kantonu je veoma raznovrsno, see u
prahistorijski period, te ima izuzetnu vrijednost za identitet prostora i razvoj aktivnosti koje se uz to
veu (arheologija, istraivanja, muzeji, razvoj historijskog turizma).
Osim nacionalnih spomenika, koji su ve zatieni na dravnom nivou, pregled stanja kulturno
historijskog naslijea kantonalnog ili lokalnog znaaja, mogao bi sam po sebi biti dostatan za jednu
cijelu knjigu.
Osnovna koncepcija razvoja se fokusira na zatitu postojeih utvrenih prirodnih vrijednosti i
sprjeavanje devastacije ugroenih kulturno historijskih spomenika. Posebno su ugroeni spomenici
regionalnog i lokalnog znaaja, koji ne podlijeu ingerenciji Komisije za ouvanje nacionalnih
spomenika, tj., nisu proglaeni spomenicima od nacionalnog znaaja.
U planskom periodu, potrebno je izraditi detaljne preglede stanja, vrijednosti, poloaja i dostupnosti
kulturno historijskih spomenika, te ih aktivno angairati u turistiku ponudu Kantona.
Pored ve utvrenih podruja prirodnih i kulturno historijskih vrijednosti, koji su Prijedlogom
PPFBiH dobili i svoju dimenziju i obuhvat, osnovnom koncepcijom razvoja Prostornog plana Unsko
sanskog kantona tretiraju se sva podruja za koje postoje inicijative unutar planova nieg reda,
studija ili prijedloga koordinacionih timova za izradu Plana, te svo detektovano kulturno historijsko
naslijee, koje ukljuuje i lokalne vrijednosti, tj., objekte, cjeline, nalazita iji je znaaj, u ovom
trenutku, prepoznat tek na nivou pojedinih opina Unsko sanskog kantona. U planskom periodu se
treba, u skladu sa zakonskim regulativama i unutar nadlenih institucija, utvrditi konana lista
objekata od kulturno-historijskog znaaja za Unsko sanski kanton, te predloiti mjere zatite i
tretmana podruja i objekata.
Preliminarna lista kulturno historijskih spomenika od znaaja za Unsko sanski kanton, po
opinama u kojima se nalaze, sadri:
Opina Biha
Prahistorijsko nalazite Baljevac,
Gornja Grmua,
Prahistorijsko nalazite Brekovica,
Prahistorijsko nalazite Bukva, Lohovo,
Prahistorijsko nalazite Crkvina
Golubi,
Prahistorijsko nalazite Crkvina, Hrgar
Tihotina,
Prahistorijsko nalazite Crkvina Velika
Gata,
Prahistorijsko nalazite Crkvina Veliki
Stijenjani,
Prahistorijsko nalazite Crkvina Pod,
Prahistorijsko nalazite Crnkia,
Gradina, Lipa,
PROSTORNA
OSNOVA

428

Prahistorijsko nalazite ardak,
Doljani,
Prahistorijsko nalazite Drenovaa,
Lohovo,
Prahistorijsko nalazite Dubrovnik,
Grmmua Srbljani,
Prahistorijsko nalazite Gradina
Boboljusci,
Prahistorijsko nalazite Gradina Hrgar,
Prahistorijsko nalazite Gradina Izai,
Klievi,
Lohovo,
Meugorje,
Prahistorijsko nalazite Gradina Malo
Oijevo,
Oraac,
Prahistorijsko nalazite Gradina Ripa,
Spahii,
Teoak,
Prahistorijsko nalazite Gradina Veliki
Stijenjani,
Prahistorijsko nalazite Gradina Luke,
Klievii,
Prahistorijsko nalazite Gromile,
avkii,
Prahistorijsko nalazite Jezerine,
Pritoka,
Prahistorijsko nalazite Klokotska
Glavica,
Prahistorijsko nalazite Kostel,
Brekovica,
Prahistorijsko nalazite Kralje,
Prahistorijsko nalazite Kuerine,
Prahistorijsko nalazite Kulen Vakuf,
Prahistorijsko nalazite Ljutica
Gradina, Ostrovica,
Prahistorijsko nalazite Mali Ljuto,
Rai,
Prahistorijsko nalazite Mrtvo jezero,
Pritoka,
Prahistorijsko nalazite Obrovac,
Prahistorijsko nalazite Ograde,
avkii,
Prahistorijsko nalazite Otoke,
Golubii,
Prahistorijsko nalazite Pecikovia
Glavica, Klokot,
Prahistorijsko nalazite Pod, avkii,
Prahistorijsko nalazite Podi,
Gorjevac,
Prahistorijsko nalazite Pritoka,
Prahistorijsko nalazite Ribii,
Prahistorijsko nalazite Spahia
glavica,
Prahistorijsko nalazite Srbljanska
glavica, Srbaljani Jezero,
Prahistorijsko nalazite egar,
Antiko nalazite Baagia Greda,
Golubi,
Antiko nalazite Branda, Pritoka,
Antiko nalazite Brekovica,
Antiko nalazite Bugar-Grad, Gornja
Gata,
Antiko nalazite Crkvina Mejhana,
Brekovica,
Antiko nalazite Crkvina Buni,
Antiko nalazite Crkvina Doljani,
Antiko nalazite Crkvina Golubi,
Antiko nalazite Crkvina Velika Gata
Ilida,
Antiko nalazite ehii Zaloje,
Antiko nalazite Dolovi, Golubi,
Antiko nalazite Gromile, avki,
Sve Ade na rijeci Uni kao evidentni
arheoloki lokaliteti,
PROSTORNA
OSNOVA

429

Brdo Debeljaa kao vjerovatan
lokalitet antikog naselja Reatinium,
Spomenik oficirima austrougarske
vojske u egaru,
Objekat za prikupljanje oborinskih
voda vie Martin Broda,
Damija u avkiima, Biha,
Turbe Hasan-pae Bievia,
egarska aleja,
Gradski park i park u Boriima,
Partizansko groblje u Boriima,
Ostaci svih bedema Bihake tvrave,
Objekat Univerzitetske biblioteke
(Biblijina kua),
Kua Jurkovia,
Kavazova kua,
Objekti u kasarni Adil Bei,
Bivi hotel Bosna,
Vile austrougarskih oficira,
imia kua mlin za barut,
Podruje mlinova za ito i barut,
Austrougarski objekti na gradskom
trgu,
I gimnazija Biha,
Nekadanja glavna Bihaka ulica,
Konak (potez Kapetanova kula -
Fethija damija),
Mezarje u Hatnicu,
Objekti (drveno postrojenje buica
Dmitra Reljia, Mlin za ito Jovana
tikovca, postrojenje za pilanje drvene
grae Steve Majtorovia) na rijeci
Unac u Martin Brodu,
Kanal oko historijske jezgre,
Oficirske vile iz perioda austrougarske
uprave u egaru aleja,
Podruje drvenih mostova na rijeci
Uni,
Otoke (gradske otoke, otoke na
podruju Bihaa),
Prekounjska damija,
Stari niani kola Bihakih niana,
Austrougarski vodovod (egar),
Harmanska damija,
Stare bosanske kue,
Mezarluci u sklopu naselja kao
ambijentalne i prostorne vrijednosti,
aria greblje (kod eljeznike
stanice),
Mezarje prekounje I i II,
Austrougarski vodovod pored Drevnog
tjesnog,
Groblje u Vinici.

Prahistorijsko nalazite Bosanska
Krupa,
Prahistorijsko nalazite Bubreg
(lokalitet Arapua),
Prahistorijsko nalazite Glavica
(lokalitet Banjani),
Prahistorijsko nalazite Grad (lokalitet
Otoka),
(lokalitet Donja Suvaja),
Prahistorijsko nalazite Kula,
Arapagina kula (lokalitet Arapua),
Prahistorijsko nalazite Vrankamen 1
(lokalitet Bosanska Krupa),
Prahistorijsko nalazite Zaspa
(lokalitet Benakovac),
Prahistorijsko nalazite Crno Polje
(lokalitet Ljusina),
Prahistorijsko nalazite Glavica
(Gradina, Kosa) (lokalitet Veliki Radi),
PROSTORNA
OSNOVA

430

Prahistorijsko nalazite Grad (lokalitet
Gudavac Podgradina),
Prahistorijsko nalazite Gradina -
ardaina (lokalitet D. Suvaja),
Prahistorijsko nalazite Oblja (lokalitet
M. Radi),
Prahistorijsko nalazite Vrankamen 2
Prahistorijsko nalazite Vri
(lokalitet Gorina),
Rimsko nalazite Ivanjska 2 (lokalitet
Ivanjska),
Rimsko nalazite Kekia Glavica
(lokalitet Gornji Petrovii),
Rimsko nalazite Gradina (lokalitet
Velika Jasenica Zalin),
Rimsko nalazite Gromile (lokalitet
Ljusina),
Gradina (lokalitet Gorina),
Vidakovo brdo (lokalitet Donja
Suvaja),
Srednjovjekovni lokalitet Crkvina
Malia Otoka, Ozidina (lokalitet
Bosanska Otoka),
Srednjovjekovni lokalitet Batra
(lokalitet aglica),
Srednjovjekovni lokalitet Bubreg
(lokalitet Arapua),
(lokalitet Donja Suvaja),
(lokalitet Glavica),
(lokalitet Gorina),
(lokalitet Ljusina),
(lokalitet Mahmi Selo),
(lokalitet Menii),
(lokalitet Veliki Badi),
Srednjovjekovni lokalitet Crkvina Sv.
Lucije (lokalitet Bosanska Otoka),
Srednjovjekovni lokalitet Franciska
(lokalitet Jezerski),
Srednjovjekovni lokalitet Grad
(lokalitet Bosanska Otoka),
Srednjovjekovni lokalitet Klotar
(Ivanjska),
Srednjovjekovni lokalitet Srednji
Buevii utvrda,
Kula - Arapua (Arapagina kula),
Bosanska Krupa,
Vila vlasnika Ciglane (u prostoru
tvornice ipad),
esma Idrinovac.
Rimsko nalazite Bijela Crkva (crkvina),
Busije,
Rimsko nalazite Bukovaa 1,
Bukovaa,
Rimsko nalazite Ciglana (Brdo), Bara-
Gornja Bara,
Rimsko nalazite Gradina 2, Smoljana,
Rimsko nalazite Manastirite (grka
crkvina), Cimee,
Rimsko nalazite Crkvina, Krnjeua,
Rimsko nalazite Crkvina Voara,
Janjila,
Rimsko nalazite Drenovac, Vodenica,
Rimsko nalazite Gradina, Bjelajski
Vaganac,
Rimsko nalazite Gradina-Crkvina,
Vrtoe,
PROSTORNA
OSNOVA

431

Rimsko nalazite Smoljana 3,
Smoljana,
Rimsko nalazite Grad Risovaa,
Smoljana,
Rimsko nalazite Gradina, Koluni-
Revenik,
Rimsko nalazite Lijak Mala
Gradina, Krnjeua,
Rimsko nalazite Visoki (Crkvina),
Bravsko-Jasenovac,
Srednjovjekovna nekropola od 9
steaka (8 ploa 1 sljemenjak ukraen
jedan), Vrtoe,
Srednjovjekovna nekropola od 50
steaka (ploa), Stari Koluni,
Gradina srednjovjekovna utvrda
Bravsko polje, Bosanski Petrovac,
Krenjeua utvrda i naselje, Bosanski
Petrovac,
ovka srednjovjekovna utvrda,
Latinski vrh - utvrda, Bravsko polje,
Bosanski Petrovac,
Srednja damija,
arijska damija,
Nian Bakir bega,
Komunalno preduzee, austrougarski
period,
Cisterne za sakupljanje oborinskih
voda Gorinani,
Crkva Sv.Petra Apostola,
Crkva Uzenesenja Blaene Djevice
Marije, Krnjeua (Vrtoe),
Kua slikara i grafiara Mersada
Berbera,
Kua pisca Ahmeda Hromada,
Zgrada doma kulture u kojoj je
odrana I konferencija AF-a ul.M.Tita
br.2,
Spomen kua sjedite Vrhovnog taba
(ul.Omladinska br. 2),
Titova kua.

Opina Buim
Prahistorijsko nalazite Buim 1,
Radostovo prahistorijska gradina, Buim,
Srednjovjekovno nalazite Buim 2,
Srednjovjekovno nalazite Klisa, Varoka Rijeka,
Srednjovjekovno nalazite Klisa, Buim,
Srednjovjekovno nalazite Media Brdo, Varoka Rijeka,
Srednjovjekovno nalazite Crkvina, Dobro Selo,
Srednjovjekovno nalazite Crkvina (kod Zimonja) Dobro Selo,
Srednjovjekovno nalazite avnik, Dobro Selo,
Srednjovjekovno nalazite Crkvina, Mrazovac,
Turbe Izeta Nania, Buim,
ehidsko turbe, Vrhovska.
Opina Cazin
Konak iz austrougarskog perioda
(zgrada opinske uprave),
Gradski ured iz austrougarskog period
(zgrada opinske uprave),
PROSTORNA
OSNOVA

432

Opinska kua Cazin,
Stara damija na Gnjilavcu,
Prahistorijsko nalazite ungar,
Osredak,
Prahistorijsko nalazite Velika Gradina
ungar,
(ukin bunar), Miostrah,
(Vilenjaa), Stijena,
Prahistorijsko nalazite Konaci,
Ostroac-Kuduzovii ,
Prahistorijsko nalazite Osredak 1,
Osredak,
Prahistorijsko nalazite Crkvenica
(Hadijino Brdo), Ostroac-Kuduzovii,
Prahistorijsko nalazite Podi-Gradi
(Mala Gradina, Pod), Slatina-Semanii,
Prahistorijsko nalazite Stara
Govedarica,
Prahistorijsko nalazite Traka
Ratela, Traka Ratela,
Antiko nalazite Gradina, Stijena-
Podgredina,
Antiko nalazite Rajinovac, Trac,
Crkvina, Glogovac -
Kasnosrednjovjekovna crkva,
Crkvina, Krakaa - Ostaci
kasnosrednjovjekovne crkve,
Crkvina, Liskovac - Nalaz antikog
doba i kasnosrednjovjekovne crkve,
Antiko nalazite Crkvina, Liskovac
turli srednjovjekovni i osmanski
grad, Cazin,
Crkvina, Kudii - Ostaci
Klisa, Stijena-Podgredina -
Osredaka kula (Sv. Juraj u
Ostroakom polju), Osredak,
Crkvina, oralii -
Crkvina, Kovaevii -
Kasnosrednjovjekovna crkva s
nekropolom,
Crkvina, Majetii - Ostaci
Crkvina, Miostrah - Srednjovjekovna
crkva i nekropola steaka,
Crkvina (Voda Jarnija i crkva Marija),
Pitaline - Srednjovjekovna crkva i
nekropola steaka,
Crkvina, Polje - Kasnosrednjovjekovne
crkve,
Crkvina, Rujnica -
Graanica, Barska -
Kasnosrednjovjekovni grad,
Klisa - Kasnosrednjovjekovna crkva,
Klisa, Mutnik - Kasnosrednjovjekovna
crkva,
Pod (Crkvenica, Hadijino brdo),
Ostroac Ostaci,
kasnosrednjovjekovne crkve
Trac utvrda, srednjovjekovni i
osmanski grad,
Mutnik srednjovjekovna i osmanska
utvrda, Cazin,
Popov Jelik, Rujnica -
Crkva cara Konstatina i carice Jelene -
naselje Rujnica,
Crkva Sv. Petra i Pavla - naselje Vrelo,
Ostaci crkve Sv. Marije graene 1561.
godine u podgrau starog grada,
Ostaci crkve Sv. Juraja u Ostrokom
polju,
Hojsiev gradac - kula,
kasnosrednjovjekovni grad, Cazin,
NOB - Spomenik rtvama faistikog
terora na Mihaljevcu,
PROSTORNA
OSNOVA

433

NOB - Ostroac (u kompleksu starog
grada) spomen ploa,
NOB - Spomenik palim borcima u
Trakim Ratelama,
NOB - Macini Dolovi spomen grobnica,
Kula Graanica, Liskovac Cazin,
NOB - Peigrad spomen kosturnica,
NOB - Stijena (dvorite osnovne
kole) zajednika grobnica,
NOB - dvorite kole Nurija
Pozderac spomen bista
potpredsjednika AVNOJ-a,
NOB - Rujica spomen kosturnica-
zajednika grobnica,
NOB - oralii (u dvoritu osnovne
kole) spomen grobnica,
NOB - Spomen ploa na fasadi Zavoda
za zapoljavanje,
NOB - preko puta zgrade Skuptine
opine obelisk,
NOB - Rodna kua Nurije Pozderca sa
spomen ploom.

Opina Klju
Prahistorijsko nalazite Bantagia
Gradina, Krasulje,
Prahistorijsko nalazite Crkvena
Glavica, Gornja Sanica,
Prahistorijsko nalazite Gradina,
Kamiak,
Prahistorijsko nalazite Gradina 1,
Pei,
Prahistorijsko nalazite Gradinan2,
Pei,
Prahistorijsko nalazite Gradina, Zgon,
Prahistorijsko nalazite Kopjenica,
Prahistorijsko nalazite Jankovia
Gradina, Krasulje,
Prahistorijsko nalazite Palanite
(Glavica) Gornja Sanica,
Prahistorijsko nalazite Pleina (nad
poljem Pleina) Gornja Sanica,
Prahistorijsko nalazite Selite, Zgon,
Prahistorijsko nalazite ulia Glavica,
Gornja Sanica,
Rimsko nalazite, Donja Sanica,
Rimsko nalazite Dvorita, Gornja
Sanica,
Rimsko nalazite Gradina, Gornji
Budelj,
Rimsko nalazite Janekovia Gradina,
Krasulje,
Rimsko nalazite - Duboani, lokalitet
Gromile,
Rimsko nalazite Klju,
Rimsko nalazite Kopjenica 2,
Rimsko nalazite Moila, Donja Sanica,
Rimsko nalazite Velagii 1,
Nekropola od 4 steaka, Donja Sanica,
Dva osamljena steka, Gornja Sanica,
Nekropola od 4 steka, Budelj,
Nekropola od 12 steaka, Krasulje,
Nekropola od 6 steaka Pei,
Nekropola od 3 steaka, Gornja
Sanica,
Nekropola od 5 steaka, Kopjenica,
Nekropola od 6 steaka, Gornji Ramii,
Nekropola od 5 steaka, Hripavac,
Nekropola od 6 steaka, Velagii,
Nekropola od 50 steaka, Humii,
Nekropola od 5 steaka, Plamenica,
Nekropola od 10 steaka Donje
Sokolovo,
Nekropola od 5 steaka, Sokolovo,
Nekropola od 30 steaka, Sokolovo,
PROSTORNA
OSNOVA

434

Nekropola od 5 steaka, Donje
Ratkovo,
Nekropola od 115 steaka, Gornje
Ratkovo,
Nekropola od 13 steaka, Klju,
Nekropola steaka - Veleevo,
lokalitet Lepirica,
Nekropola od 25 steaka, Duboani,
Gradina kod sela Jabukovac i lokalitet
Palanina Samarije,
Sokonica - utvreno naselje, Klju,
Vri - utvrda, Plamenica Klju,
Damija u Kamiku Kamiak,
Atik damija Klju,
Damija u Kamiku Kamiak,
Nian Duraka Egrlia Klju,
Nian Aie Filipovi - Klju,
Nian Mehmed bega - Klju,
Nian sa motivom ibrika Klju,
Nian bez natpisa Klju,
enski nian uz turbe Klju,
Nian Ahmed bega - Klju,
Nian Pade - Klju,
Nian Bekira Filipovia Klju,
Nian Hasana Kukvice Klju,
Natpisi na lokalitetu "Hajir Bae" -
Klju,
Nekropola uz damiju Klju,
Spomenici i spomen obiljeja ehida i
rtava rata lokalitet Kamen kosa
Sanica Donja,
rtava rata lokalitet Razbojna Gornji
Budelj,
rtava rata lokalitet Crvena zemlja
Hripavci,
rtava rata lokalitet Dolina jama
Lanite,
rtava rata lokalitet Punovac Lanite,
rtava rata lokalitet Kalabe,
rtava rata lokalitet Ometaljka
Bataljak,
rtava rata lokalitet Mramorje,
rtava rata lokalitet Stara damija
Husii,
Kaburistan na Sitnici,
rtava rata lokalitet IP-a Klju,
rtava rata lokalitet Strane Kamiak,
rtava rata lokalitet kod damije
Biljani,
Veleevo,
ljivari,
rtava rata lokalitet Koenjii ljivari,
rtava rata lokalitet Botonjia bare
Botonjii,
Crnalii,
rtava rata lokalitet Raskre Velagii.

PROSTORNA
OSNOVA

435

Opina Sanski Most
Prahistorijsko nalazite Dabar peina,
Donji Dabar,
Prahistorijsko nalazite Grad,
Budimli,
Prahistorijsko nalazite Gradina, Donja
Tramonja,
Eminovci,
Kozica,
Karanovii,
Sastavci Karaula,
Tomina,
Trnovo,
Prahistorijsko nalazite Otoka,
Prahistorijsko nalazite Velika Gradina,
Dabar,
Prahistorijsko nalazite Jelainovci,
Usorci,
Prahistorijsko nalazite Hrustovaa,
Prahistorijsko nalazite Arifov grad,
Prahistorijsko nalazite Humke,
Antiko nalazite Crkivna Kijevci,
Antiko nalazite Crkvina ehovci,
Antiko nalazite aplje,
Antiko nalazite Glavica Vrhpolje,
Antiko nalazite Glavica Mahinja,
Budimli Japra,
Antiko nalazite Grad, Sastavci,
Antiko nalazite Gradina, Stara
Rijeka,
Antiko nalazite Hrustovaa,
Antiko nalazite Luka, Stara Rijeka,
Antiko nalazite Otra Luka,
Antiko nalazite Stari Majdan,
Antiko nalazite Kalaura, Jelainovci,
Antiko nalazite Kopriva,
Antiko nalazite Ilida, Donja Kozica,
Antiko nalazite Janlija,
Antiko nalazite Jelainovci,
Antiko nalazite Troska, Stari Majdan,
Antiko nalazite Zdena,
Rimsko naselje na uu Dabra, Sanski
Most,
Srednjovjekovno nalazite Crkvina,
Donji Dabar,
Srednjovjekovno nalazite Crkvina
Kijevo,
Martin,
Podvidaa,
ehovci,
Srednjovjekovno nalazite aplje,
Srednjovjekovno nalazite Glavica
Mahinja,
Srednjovjekovno nalazite Gradina,
Gornja Kozica,
Sastavci,
Srednjovjekovno nalazite
Hrustovaa,
Srednjovjekovno nalazite Zidina,
Kamengrad,
Sanski Most -srednjovjekovna utvrda,
Srednjovjekovno nalazite Gornji
Dabar,
PROSTORNA
OSNOVA

436

Srednjovjekovno nalazite Tomina
Kula,
Gradina Tomina, Sanski Most,
Veliki grad - Kijevo, Sanski Most,
Nekropola steaka Kijevac - Pilii (26
steaka),
Ilirska nekropola, Sanski Most,
Nekropola steaka Dabar (6 steaka),
Nekropola steaka Kijevac Kenjari
(39 steaka),
Nekropola steaka Kijevac Sanjani (6
steaka),
Nekropola steaka Kozica (5 steaka),
Damija u Podbrijeju, Sanski Most,
Gradska damija, Stari Majdan,
Turbe u Trnovi, Sanski Most,
Turbe u Kamengradu,
Turbe u Trnovi,
Stara esma u Podbrijeu, Sanski
Most,
Crkva uznesenja blaena Djevica
Marija,
Zgrada stanice Narodne milicije, Luci
Palanka,
Stara zgrada SO-e Sanski Most (ul.
Banjaluka 3),
Zgrada stare banke (Kljuka 20),
Zgrada Dom Mladih (Banjaluka 42).

Opina Velika Kladua

Prahistorijsko nalazite Crkvina - Vrlet,
Vrnogra,
Prahistorijsko nalazite umatac 1,
Donji umatac,
Prahistorijsko nalazite Kladua,
Prahistorijsko nalazite umatica,
umatac,
Prahistorijsko nalazite Todorovo,
Prahistorijsko nalazite Visoka Glavica,
Vejinac,
Prahistorijsko nalazite Velika Kladua
1,
Antiko nalazite Crkvina, Velika
Kladua,
Bojna,
Mala Kladua,
Srednjovjekovno nalazite Gradina
Hresno,
Srednjovjekovno nalazite
Strabanica, Podzvizd,
Glinica,
Kovaevii,
Podzvizd,
Stabanda,
Velika Kladua,
Srednjovjekovno nalazite Klisa,
Vrnogra,
Glinica - srednjovjekovni lokalitet,
Velika Kladua,
Hresno - srednjovjekovni utvreni
dvor, Velika Kladua,
Mala Kladua - utvreno feudalno
sredite, utvrda, grad, Velika Kladua,
Pravoslavna crkva Svetog
preobraenja gospodnjeg, Vrnogra,
Pravoslavna crkva Svetog Trojice,
Glinica,
Kula Muje Hrnjice Velika Kladua,
Damija u Maloj Kladui,
Damija Vrnogra (u starom gradu),
Damija Mustafa-pae, Podzvizd,
PROSTORNA
OSNOVA

437

Damija u Gradini, Velika Kladua,
NOB - spomen obelisk i groblje:
Bosanska Bojna, Poljice Vrnogra,
Podzvizd, Mehino Stanje i Kanal,
NOB - Spomen ploa, Mala Kladua,
NOB - Spomen obelisk u gradskom
parku, Velika Kladua,
NOB - spomen ploe: umatac,
Bosanska Bojna i Todorovo.

PROSTORNA
OSNOVA

438

TABELE:
Tabela 1 povrine opina _________________________________________________________ 18
Tabela 2 krajnje koordinate _______________________________________________________ 19
Tabela 3 hipsometrijska struktura __________________________________________________ 21
Tabela 4 seizmika _______________________________________________________________ 25
Tabela 5 meteoroloke stanice _____________________________________________________ 38
Tabela 6 vanije meteoroloke pojave _______________________________________________ 39
Tabela 7 srednje mjesene i godinje temperature _____________________________________ 39
Tabela 8 apsolutne maksimalne temperature _________________________________________ 39
Tabela 9 apsolutne minimalne temperature __________________________________________ 40
Tabela 10 srednje godinje vrijednosti klimatskih pojava ________________________________ 40
Tabela 11 prosjene mjesene i godinje padavine mjereno na meteorolokim stanicama ______ 41
Tabela 12 prosjene mjesene i godinje padavine po opinama __________________________ 41
Tabela 13 intenzitet padavina _____________________________________________________ 41
Tabela 14 mjesene i godinje maksimalne visine snijega (cm) ____________________________ 42
Tabela 15 srednji broj dana sa snjenim pokrivaem 10 cm _____________________________ 42
Tabela 16 srednji broj dana sa snjenim pokrivaem 30 cm _____________________________ 42
Tabela 17 srednja mjesena i godinja relativna vlanost zraka (%) ________________________ 42
Tabela 18 pravci vjetrova _________________________________________________________ 43
Tabela 19 lokacije klizita _________________________________________________________ 45
Tabela 20 cijanobakterije i alge ____________________________________________________ 47
Tabela 21 mahovine _____________________________________________________________ 48
Tabela 22 paprati _______________________________________________________________ 48
Tabela 23 stanita i zajednice ______________________________________________________ 48
Tabela 24 zoobentos _____________________________________________________________ 51
Tabela 25 ihtiofauna _____________________________________________________________ 52
Tabela 26 sisari _________________________________________________________________ 53
Tabela 27 specifini pejzai________________________________________________________ 57
Tabela 28 rijetke i ugroene biljne i ivotinjske vrste ____________________________________ 57
tabela 29 namjena prostora _______________________________________________________ 58
tabela 30 agrozone poljoprivrednog zemljita _________________________________________ 60
tabela 31 poljoprivredno zemljite po opinama _______________________________________ 60
Tabela 32 kategorije zemljita i vlasnika struktura ____________________________________ 61
tabela 33 vlasnika struktura zemljinih posjeda _______________________________________ 64
Tabela 34 pedoloka klasifikacija ___________________________________________________ 65
Tabela 35 pregled kategorija uma _________________________________________________ 72
Tabela 36 stanje drvnih zalihai obim sjea ____________________________________________ 73
Tabela 37 ume visoke zatitne vrijednosti ___________________________________________ 75
Tabela 38 leita barita __________________________________________________________ 77
tabela 39 leite Kruhari __________________________________________________________ 79
Tabela 40 rezerve leita tufa u leitu ardaite ______________________________________ 79
tabela 41 leite Demievci ________________________________________________________ 79
tabela 42 leite ukunovo brdo____________________________________________________ 80
PROSTORNA
OSNOVA

439

tabela 43 leite Brei __________________________________________________________ 82
Tabela 44 bilansne rezerve gipsa leita oraac ________________________________________ 83
tabela 45 leite Gata ____________________________________________________________ 86
tabela 46 leite Dobrenica _______________________________________________________ 86
tabela 47 leite Pale ___________________________________________________________ 86
tabela 48 leite Dehverua ______________________________________________________ 87
tabela 49 leite iii ____________________________________________________________ 87
tabela 50 leite Ostroac _________________________________________________________ 88
tabela 51 leite Pjeskana ________________________________________________________ 88
tabela 52 leite Gladno brdo ______________________________________________________ 88
tabela 53 leite Glavica __________________________________________________________ 89
tabela 54 leite Zaradostovo ______________________________________________________ 89
tabela 55 leite Topolski brijeg ____________________________________________________ 90
tabela 56 leite Ilia do __________________________________________________________ 90
tabela 57 leite Kosa ____________________________________________________________ 90
tabela 58 leite Poljane __________________________________________________________ 91
tabela 59 leite Kordii __________________________________________________________ 91
tabela 60 leite kordii II _________________________________________________________ 91
tabela 61 leite Breica _________________________________________________________ 92
tabela 62 leite Pandurica ________________________________________________________ 92
tabela 63 leite Zgon ____________________________________________________________ 93
tabela 64 leite Ivanjska _________________________________________________________ 94
tabela 65 leite Majkii __________________________________________________________ 94
tabela 66 leite Klanice _________________________________________________________ 95
tabela 67 leite ipulje __________________________________________________________ 95
tabela 68 povrinski kop Zlaue ____________________________________________________ 97
tabela 69 verifikovane rezerve Sansko kamengradskog ugljenog bazena __________________ 97
tabela 70 leite Bajraktarevia polje ________________________________________________ 99
tabela 71 leite Bajraktarevia polje, izraunate rezerve ________________________________ 99
Tabela 72 karakteristike bunara Donji umatac ______________________________________ 104
tabela 73 termomineralno leite sanska ilida _______________________________________ 108
Tabela 74 mineralne sirovine Unsko sanskog kantona ________________________________ 108
Tabela 75 eksploatacione povrine ________________________________________________ 112
tabela 76 - Koliine sopstvenih i tranzitnih voda slivnih podruja une sa glinom i koranom ______ 116
tabela 77 - Ocjena vodnog bogatstva podruja Unsko-sanskog kantona _____________________ 117
tabela 78 - Karakteristine vrijednosti proticaja na hidrolokim stanicama ___________________ 117
tabela 79 - Karakteristine vrijednosti viegodinjih, minimalnih dnevnih proticaja razliitih povratnih
razdoblja ______________________________________________________________________ 117
tabela 80 - Bilans raspoloivih koliina vode za podruje Unsko-sanskog kantona _____________ 118
tabela 81 - Zbirni bilansi rezervi podzemnih voda _______________________________________ 119
tabela 82 zatitne zone izvorita klokot, privilica, ostrovica i toplica _______________________ 122
tabela 83 - zatitne zone izvorita luka i ada __________________________________________ 122
tabela 84 - zatitne zone izvorita zdena _____________________________________________ 122
PROSTORNA
OSNOVA

440

tabela 85 - zatitne zone izvorita smoljana ___________________________________________ 123
tabela 86 - zatitne zone izvorita sanica _____________________________________________ 123
tabela 87 - izvorita koja imaju definisane zatitne zone _________________________________ 124
Tabela 88 izvorita unsko sanskog kantona _________________________________________ 125
Tabela 89 BDP Unsko sanskog kantona ___________________________________________ 127
Tabela 90 BDP pojedinih opina Unsko sanskog kantona ______________________________ 128
Tabela 91 indeks razvijenosti 2012. godine __________________________________________ 128
Tabela 92 veliinska struktura preduzea ___________________________________________ 129
Tabela 93 registrirana preduzea __________________________________________________ 129
Tabela 94 zatvorena/novootvorena preduzea _______________________________________ 130
Tabela 95 zastupljenost djelatnosti ________________________________________________ 130
Tabela 96 poslovne/radne/industrijske zone _________________________________________ 131
Tabela 97 zastupljenost djelatnosti u obrtu __________________________________________ 132
tabela 98 investicije u Unsko sanskom kantonu _____________________________________ 133
Tabela 99 ostvarene investicije u nova stalna sredstva po namjeni ulaganja i tehnikoj strukturi
(princip istih djelatnosti) _________________________________________________________ 134
Tabela 100 ostvarene investicije po djelatnostima investitora (organizacioni pristup) _________ 135
Tabela 101 izvoz i uvoz sa podruja kantona(KM) u 2012. godine_________________________ 136
Tabela 102 izvoz po podrujima klasifikacije djelatnosti ________________________________ 137
Tabela 103 izvoz i uvoz po sektorima standardne meunarodne trgovinske klasifikacije _______ 137
tabela 104 najznaajniji izvoznici Unsko sanskog kantona _____________________________ 138
tabela 105 osnovni indikatori razvoja u 2012. godini u Unsko sanskom kantonu ___________ 138
Tabela 106 stopa zaposlenosti Unsko sanskog kantona _______________________________ 139
Tabela 107 stopa zaposlenosti po opinama u 2012. godini _____________________________ 139
Tabela 108 zaposlenost i plate po opinama ________________________________________ 140
Tabela 109 zaposlene osobe na podruju unsko sanskog kantona prema klasifikaciji djelatnosti 140
Tabela 110 nezaposlene osobe u periodu 2009 2012.godine ___________________________ 141
Tabela 111 nezaposlene osobe unsko sanskog kantona, prema stepenu strunog obrazovanja, u
2012.godini ____________________________________________________________________ 141
Tabela 112 nezaposlene enske osobe prema obrazovnoj strukturi u 2012. godini u unsko sanskom
kantonu _______________________________________________________________________ 142
Tabela 113 nezaposlene osobe prema starosnoj strukturi u 2012. godini na nivou unsko sanskog
kantona _______________________________________________________________________ 142
Tabela 114 izdate okolinske dozvole za eksploataciju sirovina ___________________________ 144
Tabela 115 industrijski naputeni kapaciteti _________________________________________ 144
Tabela 116 indeks industrijske proizvodnje __________________________________________ 145
Tabela 117 prikaz izvrenja u sjei i izradi ___________________________________________ 146
Tabela 118 prikaz izvrenja u otpremi drvnih sortimenata ______________________________ 147
Tabela 119 privredni subjekti drvno-preraivake industrije _____________________________ 147
Tabela 120 privredni subjekti metalopreraivake industrije ____________________________ 150
Tabela 121 privredni subjekti tekstilne industrije ______________________________________ 150
Tabela 122 privredni subjekti prehrambene industrije __________________________________ 151
Tabela 123 privredni subjekti kemijske industrije _______________________________________ 153
PROSTORNA
OSNOVA

441

Tabela 124 privredni subjekti elektroindustrije _______________________________________ 153
Tabela 125 privredni subjekti graevinske industrije i graevinarstva _____________________ 154
Tabela 126 indeks industrijske proizvodnje __________________________________________ 155
tabela 127 indeks industrijske proizvodnje Preraivake industrije u 2012. godini ____________ 156
Tabela 128 potencijal opina za razvoj industrije______________________________________ 156
tabela 129 kretanja u oblasti trgovine u 2012. godini __________________________________ 157
Tabela 130 broj stanovnika po jednoj prodavnici ______________________________________ 158
Tabela 131 broj stanovnika po zaposlenome u distributivnoj trgovini ______________________ 158
Tabela 132 broj stanovnika po jednom zaposlenom u trgovini na veliko ___________________ 159
Tabela 133 broj stanovnika po zaposlenome u trgovini na malo __________________________ 159
Tabela 134 ostvareni promet u distributivnoj trgovini po stanovniku ______________________ 159
Tabela 135 ostvareni promet u trgovini na veliko po stanovniku _________________________ 159
Tabela 136 ostvareni promet u trgovini na malo po stanovniku __________________________ 159
Tabela 137 koeficijent obrta u trgovini na veliko i malo ________________________________ 160
Tabela 138 pokrivenost uvoza izvozom _____________________________________________ 160
tabela 139 izvoznici Unsko sanskog kantona _______________________________________ 161
Tabela 140 pregled dolazaka i noenja turista ________________________________________ 161
Tabela 141 ukupni smjetajni kapaciteti, broj kreveta i soba u opinama __________________ 162
Tabela 142 hotelski kapaciteti po opinama _________________________________________ 162
Tabela 143 poljoprivredno zemljite po opinama _____________________________________ 163
Tabela 144 zastupljene kulture u ratarstvu __________________________________________ 164
Tabela 145 zastupljene kulture u voarstvu __________________________________________ 166
Tabela 146 najzastupljenije ivotinjske vrste _________________________________________ 167
Tabela 147 proizvodnja mlijeka, vune, jaja i meda ____________________________________ 168
Tabela 148 preduzea u peradarstvu _______________________________________________ 169
Tabela 149 preduzea u proizvodnji i uzgoju ribe _____________________________________ 169
Tabela 150 potencijali opine za razvoj poljoprivrede i umarstva ________________________ 170
Tabela 151 broj stanovnika prema popisu iz 1991. godine ______________________________ 171
Tabela 152 procjena broja stanovnika u periodu 1996 2008. godine _____________________ 172
Tabela 153 starosna struktura u periodu 1996 2008. godine ___________________________ 172
Tabela 154 stopa rasta stanovnitva u periodu 1996 2008. godine ______________________ 172
Tabela 155 stopa nataliteta u periodu 1996 2008. godine _____________________________ 173
Tabela 156 prirodni prirataj u periodu 1996 2008. godine ____________________________ 173
Tabela 157 vitalni indeks uperiodu 1996 2008. godine ________________________________ 173
Tabela 158 procjena broja stanovnika ______________________________________________ 174
Tabela 159 stopa rasta stanovnitva _______________________________________________ 174
Tabela 160 gustina naseljenosti ___________________________________________________ 175
Tabela 161 starosna i spolna struktura stanovnitva ___________________________________ 176
Tabela 162 uee starosnih skupina _______________________________________________ 176
Tabela 163 pokazatelji starenja stanovnitva ________________________________________ 177
Tabela 164 stopa rasta prema starosnim grupama ____________________________________ 177
Tabela 165 vitalni indeks stanovnitva ______________________________________________ 178
Tabela 166 migracije ___________________________________________________________ 178
PROSTORNA
OSNOVA

442

Tabela 167 imigracije ___________________________________________________________ 179
Tabela 168 emigracije __________________________________________________________ 179
Tabela 169 procjena broja stanovnika u naseljenim mjestima ___________________________ 180
Tabela 170 broj domainstava ____________________________________________________ 184
tabela 171 klasifikacija naselja ____________________________________________________ 186
Tabela 172 tipologija naselja _____________________________________________________ 188
Tabela 173 pregled stambene izgradnje prema podacima nosioca pripreme ________________ 193
tabela 174 izgraeni stambeni fond nakon 1991. godine _______________________________ 194
tabela 175 naselja u kojima je izraen neki vid socijalnog statusa ________________________ 196
Tabela 176 naselja bez stanovnika i naselja sa manje od 10 stanovnika ____________________ 196
Tabela 177-regionalne ceste Unsko sanskog kantona i njihova duina _____________________ 200
Tabela 178-uee regionalnih cesta u pojedinim opinama, PGDS i gustina saobraajnica ______ 200
tabela 179 vodosnabdjevanje stanovnitva __________________________________________ 208
Tabela 180 Vaniji izvori za vodosnabdijavnja podruja opine Biha _______________________ 209
tabela 181 - Vodni resursi i njihovo koritenje _________________________________________ 210
Tabela 182 - Velike vode plavnih podruja ____________________________________________ 211
Tabela 183 - Vodostaji obavjetavanja i maksimalni zabiljeeni vodostaji ____________________ 212
Tabela 184 Popis naselja i dijelova naselja koja mogu biti poplavljena _____________________ 212
tabela 185 kanalizaciona infrastruktura u opinama Unsko sanskog kantona _____________ 213
Tabela 186 proizvoai elektrine energije u unsko sanskom kantonu ___________________ 215
Tabela 187-dalekovodna visokonaponska mrea nivoa 220 kV i 110 kV _____________________ 215
Tabela 188-irina podruja sigurnosti ________________________________________________ 217
Tabela 189-visokonaponske transformatorske stanice ___________________________________ 217
Tabela 190-potronja elektrine energije prema potroaima _____________________________ 219
Tabela 191 karakteristini podaci za TS 35/x kV ______________________________________ 221
Tabela 192 optereenje TS 35/x kV prema opinamau kojima su locirane __________________ 222
Tabela 193 dalekovodi 35 kV _____________________________________________________ 224
Tabela 194 - pregled TS 35/x kV prema visokonaponskim transformatorskim stanicama 110/x kV sa
kojih se napajaju ________________________________________________________________ 224
Tabela 195 instalisane snage i broj srednjenaponskih TS a _____________________________ 225
Tabela 196 broj stanovnika i domainstava unsko sanskog kantona _____________________ 226
Tabela 197 broj kupaca/potroaa elektrine energije _________________________________ 226
Tabela 198 Duine dalekovodnih mrea _____________________________________________ 227
Tabela 199 - Pregled institucionalne organizacije javnih komunalnih preduzea iz opina unsko
sanskog kantona ________________________________________________________________ 230
Tabela 200 prostori za privremeno skladitenje i tretiranje otpada _______________________ 231
tabela 201 divlja odlagalita otpada u Unsko sanskom kantonu ________________________ 232
Tabela 202 korisnici zbrinjavanja komunalnog i njemu slinog otpada po opinama __________ 232
Tabela 203 trenutno aktivna opinska odlagalita ____________________________________ 233
Tabela 204 projekcija rasta koliina komunalnog i njemu slinog otpada do 2019. godine _____ 237
Tabela 205 projekcija rasta koliina krupnog otpada __________________________________ 238
Tabela 206 projekcija koliina rasta otpada od ienja i odravnja javnih povrina __________ 238
Tabela 207 pregled stanja i korisnika osnovnih kola Unsko sanskog kantona _____________ 240
PROSTORNA
OSNOVA

443

Tabela 208 pregled stanja javnih ustanova za predkolski odgoj _________________________ 246
Tabela 209 pregled stanja privatnih ustanova za predkolski odgoj _______________________ 246
Tabela 210 pregled stanja i korisnika objekata za srednje obrazovanje Unsko sanskog kantona 249
Tabela 211 zastupljenost zanimanja _______________________________________________ 250
Tabela 212 visokokolske ustanove u Unsko sanskom kantonu _________________________ 251
Tabela 213 ustanove primarne, sekundarne i tercijarne zatite __________________________ 252
Tabela 214 pregled zdravstvenih ustanova po opinama i njihovi kapaciteti ________________ 253
Tabela 215 pregled brojnosti i stanja ustanova socijalne zatite __________________________ 257
tabela 216 struktura raseljenih osoba u opinama Kantona _____________________________ 258
tabela 217 broj prijavljenih krivinih djela ___________________________________________ 258
Tabela 218 spomenici prirode i zatiena prirodna podruja unsko sanskog kantona ________ 267
Tabela 219 zatieni objekti prirode prema klasifiakciji Zakona o zatiti prirode iz 1965. godine _ 268
Tabela 220 - Pregled statusa, vrste i broja dobara kulturnog naslijea sa podruja Unsko-sanskog
kantona zakljuno sa 16. septembar 2013. godine. _____________________________________ 270
tabela 221 kulturno historijsko naslijee Unsko sanskog kantona _____________________ 272
Tabela 222 tipovi turizma u odnosu na prirodno naslijee ______________________________ 285
tabela 223 oneiivai u privredi__________________________________________________ 291
Tabela 224 granine vrijednosti kvaliteta zraka _______________________________________ 296
Tabela 225 - Procjena kontaminiranosti kantona minama i drugim NUS-a ___________________ 302
tabela 226 prijedlog izgradnje saobraajne infrastrukture ______________________________ 304
tabela 227 prolazak infrastrukturnih ssitema kroz zatiena podruja _____________________ 304
tabela 228 planirana izgradnja elektroenergetske infrastrukture _________________________ 311
tabela 229 znaajniji zemljotresi na podruju Unsko sanskog kantona ___________________ 314
Tabela 230 SWOT analiza nacrta strategije razvoja Unsko sanskog kantona ______________ 355
tabela 231 projekcija demografskog kretanja prema Prijedlogu Prostornog plana FBiH _______ 357
tabela 232 projekcija broja stanovnika u planskom periodu po petogoditima ______________ 359
tabela 233 spolna struktura stanovnitva uplanskom periodu ___________________________ 359
tabela 234 starosna struktura stanovnitva u planskom periodu _________________________ 359
tabela 235 varijante projekcije broja stanovnika u planskom periodu _____________________ 360
tabela 236 pregled prioritetnih projekata planiranih magistranih cesta Unsko sanskog kantona 386
tabela 237 cestovni pravci predvieni za prekategorizaciju _____________________________ 387
tabela 238 koliine energije iz mHE ________________________________________________ 406
tabela 239 naselja sa potencijalom za razvoj sistema daljinskog grijanja ___________________ 408
tabela 240 izvorita sa potencijalom za integrisanje u opinske i regionalne sisteme
vodosnabdjevanja _______________________________________________________________ 415
tabela 241 potrebe za vodom u planskom periodu ____________________________________ 416
tabela 242 hidropotencijal po slivovima_____________________________________________ 418
tabela 243 naselja u kojima je potrebno izgraditi postrojenja za preiavanje otpadnih voda sa
preko 2 000 stanovnika varijanta A ________________________________________________ 419
preko 2 000 stanovnika varijanta B ________________________________________________ 420
manje od 2 000 stanovnika ________________________________________________________ 421
PROSTORNA
OSNOVA

444

ILUSTRACIJE:

Ilustracija 1-mapa eljeznikih pruga u bIh ...................................................................................... 202
Ilustracija 2 prijenosna mrea 110kV-BiH 2010. godine, jednopolna shema .................................. 219
Ilustracija 3 jednopolna shema elektroenergetskih postrojenja unsko sanskog kantona ............. 223
Ilustracija 4.2. brza cesta kroz unsko sanski kanton.................................................................... 386
Ilustracija 5.6. triple play usluge .................................................................................................. 394

PROSTORNA
OSNOVA

445

LITERATURA:

Accessment Bosnia and Herzegovina: Support for Improvement in Governance and
Management
Akcijski plan zatite gornjeg toka rijeke Une
Akcioni plan jaanja socijalne zatite i inkluzije djece i odraslih u opini Bosanski Petrovac za
2013-2014. godinu
Best Practices in Rural and Small Town Economic Development
Budunost ruralnog drutva
Children in an Urban World UNICEF
Crvene liste i Crvene knjige u sklopu zatite prirode
Diverzitet vrsta
Elaborat o zatiti zemljita
Gender akcioni plan BiH
Gender akcioni plan opine Sanski Most
Geologija Una Sana paleozoika
Geoloke i karstoloke karakteristike Bosanske Krajine
Gorski pejzai BiH
Kategorizacija zatienih podruja u BiH
Koopenova podjela klime i hrvatsko nazivlje
LEAP opine Bosanska Krupa
LEAP opine Bosanski Petrovac
LEAP opine Cazin
Makroekonomski pokazatelji po kantonima 2012.godine, Federalni zavod za programiranje
razvoja
Master plan i studija izvodivosti odvodnje i preiavanja otpadnih voda na podruju opine
Biha
Master plan razvoja turizma NP Una
Mediteranski pejzai BiH
Metodologija za integralno planiranje lokalnog razvoja MIPRO
Migracije stanovnitva u BiH (2010 2012. godine)
Mogunost turistike valorizacije speleolokih objekata u sklopu memorijalnog kompleksa
Koranica kod Luci Palanke
Pejzai krakih polja BiH
Plan upravljanja otpadom Unsko sanskog kantona Nacrt
Plan zatite i spaavanja Unsko sanskog kantona
Podzemne pitke, mineralne, termalne i termomineralne vode Unsko sanskog kantona
Poslovni inkubatori kao generatori razvoja poduzetnitva, struni rad, Sandra Bonjak
Pregled biodiverziteta, geodiverziteta i prirodnog naslijea u BiH
PROSTORNA
OSNOVA

446

Procjena ugroenosti od poara
Procjena ugroenosti Unsko sanskog kantona od prirodnih i drugih nesrea
Program razvoja KUCZ za period 2012 2020. godine
Program razvoja zatite i spaavanja Unsko sanskog kantona za period 2012 2020. godine
Prostorni plan Federacije BiH Prijedlog plana
Prostorni plan NP Una Nacrt
Prostorni plan opine Biha Nacrt
Prostorni plan opine Bosanska Krupa
Prostorni plan opine Buim
Prostorni plan opine Cazin (dio)
Prostorni plan opine Klju (dio)
Prostorni plan opine Sanski Most (dio)
Prostorni plan opine Velika Kladua (dio)
Prostorni plan Republike Bosne i Hercegovine
Radno odgovorno budetiranje na podruju opine Biha
Reliktno refugijalni pejzai BiH
Ruralni razvoj u BiH: Mit ili stvarnost
Ruralni razvoj u Hrvatskoj
Savremene tendencije u turizmu, hotelijerstvu i gastronomiji 2006. godine
Socio ekonomska analiza Unsko sanskog kantona
Stanje ivotne sredine opine Bosanska Krupa
Strategija razvoja industrije tekstila
Strategija razvoja obrazovanja Unsko sanskog kantona
Strategija razvoja opine Biha
Strategija razvoja opine Bosanska Krupa
Strategija razvoja opine Bosanski Petrovac 2011- 2015. godine
Strategija razvoja opine Buim
Strategija razvoja opine Cazin
Strategija razvoja Unsko sanskog kantona Nacrt plana
Strategija ruralnog razvoja regije Una Sana
Strategija socio ekonomskog razvoja opine Sanski Most
Strategija socio ekonomskog razvoja Unsko sanskog kantona
Strategija upravljanja vodama FBiH 2010 2022. godine
Strategija zapoljavanja u BiH 2010 2014. godine
Strategija zatite okolia FBiH 2008 2018. godine
Strateki razvojni plan za vode i okolinu sanitaciju
Studija hidroenergetskog iskoritenja malih vodotoka opine Sanski Most
Studija hidroenergetskog iskoritenja malih vodotoka Unsko sanskog kantona
Studija izvodljivosti NP Una
Studija izvodljivosti i Dodatak studiji izvodljivosti za Regionalnu sanitarnu deponiju Unsko
sanskog kantona regija Biha
Studija vodosnabdijevanja opine Bosanski Petrovac
PROSTORNA
OSNOVA

447

Tactical Urbanism Using Pattern Language Toolkits
The Knowledge Based Economy and the Triple Helix Model
Unsko sanski kanton u brojkama
Uredba o graevinama i zahvatima od znaaja za Unsko sanskog kantona
Zatita prirode Stanje i meunarodni standardi u BiH
Zbornik saetaka Treeg kongresa geografa BiH
Znaaj izgradnje sanitarne deponije u regiji Bihaa
http://en.wikipedia.org/wiki/Smart_city
http://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2008/digitalni_grad.pdf
http://www.hakom.hr/default.aspx?id=1385

Sao Braca J Nice

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sao Braca J Nice

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PROSTORNI PLAN UNSKO SANSKOG KANTONA

You might also like