TBTAK UME

ULUSAL METROLOJ ENSTTS

EMI/EMC
(Elektromanyetik Giriim ve Uyumluluk)
Fatih STNER
Tel: 0 262 679 5031
e-Posta:
fatih.ustuner@ume.tubitak.gov.tr
Aralk 2011
14.12.2011
Elektromanyetik Giriim
RFI : Radio Frequency
Interference
1935
2000
14.12.2011
Elektromanyetik Giriim
Ima yoluyla (Radiated)
220 VAC
I
n
, V
n
letkenlik yoluyla (Conducted)
14.12.2011
Elektromanyetik Giriim
(Electromagnetic Interference EMI)
Giriim, elektrik ve elektronik cihazlarn
performansnda bozulmaya, istenmeyen
tepkiler vermesine veya hatal ilemesine yol
aan radyo frekanslarnda doal veya insan
kaynakl her trl bozucu etki, iaret ve
emisyondur.
14.12.2011
Elektromanyetik Uyumluluk
(Electromagnetic Compatibility - EMC)
Bir cihaz,
Kendi iinde giriime yol amyorsa (z
uyumluluk self compatibility)
Dier cihazlara giriimde bulunmuyorsa
Dier cihazlardan kaynaklanan giriime
baksa
elektromanyetik uyumlu demektir.
14.12.2011
Cihazda Elektromanyetik Giriim Portlar
RE - Radiated Emission: Ima yoluyla Emisyon
RS - Radiated Susceptibility: Ima yoluyla Alnganlk
CE - Conducted Emission: letkenlik yoluyla Emisyon
CS - Conducted Susceptibility : letkenlik yoluyla Alnganlk
CE
CS
CE
CS
G Hatt
aret Hatlar
RS RE
RS RE
RS
RE
RS RE
Anten Terminali
14.12.2011
Cihazn Platforma Yerletirilmesi
Yldrm
RF
Verici
EMP
Sistem-ii EMI
Uak Elektromanyetik Ortam
14.12.2011
Elektromanyetik Ortam
Elektromanyetik giriim, etkilenen cihazn bulunduu
elektromanyetik ortamn bir sonucudur.
Belirli bir blgede meydana gelen tm elektromanyetik
olaylar, elektromanyetik ortam olutururlar.
Elektromanyetik evreyi karakterize eden iki unsur
szkonusudur:
Frekans / Zaman
Genlik; elektromanyetik enerjinin
elektrik alan iddeti,
manyetik alan iddeti,
gerilim
akm
g gibi herhangi bir formudur
14.12.2011
Elektromanyetik Spektrum
14.12.2011
Elektromanyetik Ortam Etkileri (E3) Etkileri
EMI/EMC : Elektromanyetik giriim / uyumluluk
(ElectroMagnetic Interference / Compatibility)
Yldrm
EMP : Elektromanyetik darbe (ElectroMagnetic Pulse)
ESD : Elektrostatik dearj (ElectroStatic Discharge)
RADHAZ : Elektromanyetik mann insan,mhimmat ve
yakt zerinde oluturduu tehlikeler
(Electromagnetic RADiation HAZards)
TEMPEST: Elektromanyetik emisyonun bilgi ieriinin
dman tarafndan kullanlmas
14.12.2011
Yldrm
Etkiler
Dorudan
Dolayl
14.12.2011
Elektrostatik Boalma - ESD
Elektronik devrelerde performans dmesi
Yar iletkenlerin fiziksel zarar grmesi
Yakt ve mhimmata kar etkisi
14.12.2011
Elektromanyetik Darbe - EMP

Yeryz
Gamma/hava
etkileim
blgesi
Nkleer
patlama
Elektromanyetik Darbe
(EMP); nkleer bir patlama
sonucu meydana gelen, ok
byk genlikli ve ani
ykselen geici
elektromanyetik alandr.
14.12.2011
Elektromanyetik Ima Zararlar - RADHAZ
Hazards of Electromagnetic Radiation to Personnel
Hazards of Electromagnetic Radiation to Fuel
Hazards of Electromagnetic Radiation to Ordnance
14.12.2011
TEMPEST
PC
Anten
Akm
Probu
RE
CE
Saat ve/veya
harmoniklerin AM
(Genlik Modleli)
Emisyonlar
RF alc
ve
Demod.
Veri Kayd , Grsel
ve itsel Sinyal
Analizi
AM / FM
k
Ezamanlama
Sinyalleri
G Hatt
Emisyonlar
Cihazlardan yaylan elektromanyetik emisyonunun
dman tarafndan alglanarak ve uygun iaret ileme
teknikleri kullanlarak emisyon iindeki bilgi ieriinin
elde edilebilmesi tehdidi TEMPEST olarak bilinmektedir.
14.12.2011
EMI Problemi
Kaynak
Kuplaj
yolu
Etkilenen
sistem
Ana Unsur
Kaynak : Giriim enerjisini yayan
Kuplaj yolu : Giriim enerjisinin iletimi
Etkilenen sistem : Giriim enerjisinden etkilenme
14.12.2011
Kuplaj Mekanizmalar
Uzaysal I Uzaysal I ma ma
(Radiated)
Elektriksel Elektriksel letkenlik letkenlik
(Conducted)
KUPLAJ
14.12.2011
letkenlik Yoluyla Kuplaj Mekanizmalar
Dorudan iletim kuplaj
Ortak empedans kuplaj
R1
1k
R2
1k
V1
28 V
60 Hz
0Deg
R3
1k
R4
1k
V2
1 V
1kHz
0Deg
R
2

D
i
r
e
n
c
i

G
e
r
i
l
i
m
i
Yk #1
(grlt kayna)
Yk #2
Besleme Kayna
Yk #2
V1
0.1 Vrms
1kHz
0Deg
R1
5O
R2
1mO
L1
12nH
2
V2
0 V 28 V
50usec 100usec
R3
100kO
L=5 cm, w=4 mm
0
4
1
3
R
3

D
i
r
e
n
c
i

z
e
r
i
n
d
e

G
e
r
i
l
i
m
V
1

G
e
r
i
l
i
m
i
14.12.2011
Kuplaj Modlar
Fark Modu (Differential Mode)
Ortak Mod (Common Mode) :
Cihaz #1
Cihaz #2
I
D
I
D
Cihaz #1
Cihaz #2
I
C
I
C
I
C
14.12.2011
Fark Modu Imas
rnek:
R = 10 m
A = 10 cm
2
f = 50 MHz
E = 36 dBuV/m
> I = 20 mA
2
sin
IA
E
R

=
ARET TOPRAI
ARET HATTI
FARK MODU IIMASI
I
D
14.12.2011
Ortak Mod Imas (Dipol Anten Yaps)
rnek:
r = 10 m
l = 0.5 m
f = 50 MHz
E = 36 dBuV/m
> I = 20 uA !!!
(2 )
sin
2
I l
E
R

=
ARET TOPRAI
ORTAK MOD IIMASI
I
C
I
C
V
N
TOPRAK
DI BALANTI
KABLOLARI
4-7.10.2011 22
Imayla Emisyon Deneyi
Deney dzenei
TB_A TB_B
TB_C
TB_D
Deiken Parametre -> Layout
14.12.2011
Imayla Emisyon Deneysel Sonular
Imayla Emisyon Deneyi
0
10
20
30
40
50
60
70
80
40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300
Frekans [MHz]
R
E

[
d
B
u
V
/
m
]

TB_A
TB_A_kab
TB_B
TB_B_kab
TB_C
TB_C_kab
TB_D
TB_D_kab
14.12.2011
EMI nlemleri
Topraklama (Grounding)
Ekranlama (Shielding)
Balama (Bonding)
Filtreleme (Filtering)
Kablolama (Cabling)
14.12.2011
Topraklama
Topraklamann amac elektromanyetik giriime yol
aabilecek RF gerilimlerinin oluumunu azaltmaktr.
Bask Devre
Kartlar
Cihaz Kasas
(Ekran)
G Hatt
aret Hatlar
Filtreler
14.12.2011
Akm Dn Yolu Kavram
Bask Devre
via
A
B
Akm daima dk empedansl yolu tercih eder.
Akmn gidite A yolunu mu B yolunu mu seecei bu hatlarn
gsterecei empedansa baldr.
14.12.2011
Dk Empedans Yolu
Port #1 Port #2
Frekans : 1 MHz
FR4 boyutlar : 100 x 100 x1 mm
Normal hat kalnl : 1 mm
Ksa devre hat kalnl : 10 mm
4-7.10.2011 28
Dekuplaj Kondansatr
Anahtarlama esnasnda
ekilen anlk akmlarn
verilmesinde iki unsur
nemlidir:
Kondansatrn deeri
Kondansatrn yerletirilii
Dekuplaj kondansatr olmasayd, saysal devre
gerekli akm dorudan beslemeden ekmeye
alacak ve besleme noktasna uzaklna bal
olarak besleme geriliminde dme olacakt.
Dekuplaj kondansatrleri g ve dn hatlar
zerindeki endktif gerilim dmelerinden kanmak
iin kullanlr.
Dekuplaj kapasitesi anahtarlama srasnda saysal
devrenin ekecei ani akmn deposu olarak
grlebilir.
14.12.2011
Ekranlama
Ekranlama belirli bir
blgeyi d
elektromanyetik
ortamdan izole
etmek veya i
elektromanyetik
ortamn darya
szmasn
engellemek
amacyla kullanlr.
EKRAN
EKRAN
Grlt
Kayna
Grlt
Kayna
Alan Yok
Alan Yok
14.12.2011
Dipol RX
Yark Analizi Geometrisi #1 (Yatay)
40 cm
50 cm
20 cm
16
cm
Dipol TX
Yark
GxY = 20x1 cm
Not : Dipol RX kutunun tam ortasna yerletirilmi olup, Dipol TX, yark
hizasnda Dipol RXden 1 m uzaa yerletirilmitir.
14.12.2011
Dipol RX
Yark Analizi Geometrisi #2 (Dikey)
40 cm
50 cm
20 cm
Dipol TX
Yark
GxY = 20x1 cm
Not : Dipol RX kutunun tam ortasna yerletirilmi olup, Dipol TX, yark
hizasnda Dipol RXden 1 m uzaa yerletirilmitir.
16
cm
14.12.2011
Yark Aklk Sonular MoM Analizi
Kutu Ekranlama Etkinlii
-20.00
-10.00
0.00
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
5
0
.
0
0
1
5
0
.
0
0
2
5
0
.
0
0
3
5
0
.
0
0
4
5
0
.
0
0
5
5
0
.
0
0
6
5
0
.
0
0
7
5
0
.
0
0
8
5
0
.
0
0
9
5
0
.
0
0
Frekans [MHz]
E
k
r
a
n
l
a
m
a

E
t
k
i
n
l
i

i

[
d
B
]
Refdik - Dikey
Refyat - Yatay
4-7.10.2011 33
Ekranlama
14.12.2011
Balama
Ba (Bond) iki iletken arasndaki elektriksel
balantdr.
Referans noktasnn cihazn her noktasnda ayn
seviyede olmas ancak balantlarn mkemmel
yani ok dk empedansl yaplmas ile mmkn
olur.
14.12.2011
.001 .01 .1 1
Frequency (GHz)
Graph 1
1
10
100
1000
10000
|Z[1,1]|
tline
Ksa Devre Edilmi Bir Telin Frekansa Bal Davran
MSUB
Name=
Er Nom=
Tand=
Rho=
T=
H=
Er =
SUB1
2. 2
0. 024
1
0. 035 mm
0. 5 mm
4. 6
MLI N
L=
W=
I D=
415 mm
0. 5 mm
TL1
PORT
Z=
P=
50 Ohm
1
20
g

4
g

14.12.2011
Filtreleme
Filtreler iletkenler zerinden yaylan
elektromanyetik giriimi engellemek iin
kullanlrlar.
14.12.2011
Kablolama
Kablo elektromanyetik enerjiye ulaaca yke
kadar klavuzluk yapan bir devre elemandr.
Sistemin en uzun paralarn olutururlar ve bu
yzden EMI grltsnn ortamdan alnmasnda
veya ortama verilmesinde etkin birer anten gibi
davranabilirler.
Ekranl Kablo
Konektr
kabuu
Konektr
asi
konektr
Cihaz #1
Cihaz #2
14.12.2011
Elektromanyetik Alan Kablo Etkileimi
2 m
Ekransz
Tek taraf 360
0
Tek pigtail
ift pigtail
ift taraf 360
0
14.12.2011
EM Alan Kablo Kuplaj Deney Dzenei
x
y
z
GTEM
RF Girii
iletken
aret reteci PA
E - alan
Test Altnda Kablo
14.12.2011
Koaksiyel Kabloya EM Alan Kuplaj
10
6
10
7
10
8
10
9
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Frekans (MHz)
G

l
t

A
k
i
m
i

(
d
B
u
A
)
Koaksiyel Kabloya Elektromanyetik Alan Kuplaji


Esik
Her iki taraf 360
Tek taraf 360
Ekransiz
Tek pigtail
Cift pigtail
Ekransiz(teorik)
14.12.2011
Rezonans
Kaynak : 600 kW AM Radyo Vericisi
Frekans f = 702 kHz, =c/f=427 m
Etkilenen : Rzgar Trbini
Montaj Personeli
Mesafe : 8 km
ubat 2008de, stanbul atalcada 80 metrelik rzgr trbini kulelerinin montajnda 110
metre yksekliinde bir vin kullanlmaktadr. Rzgr trbinin paralarnn montajnda
alan personelin vincin kancasyla temas srasnda ellerinde yanma hissi meydana gelir.
lmcl bir kaza ihtimaline kar montaj faaliyetleri durdurulur.
14.12.2011
EMI Problem ve zmleri
Problemi zmek iin
seenekler
zmn maliyeti
Tasarm
Prototip Tamamlanm
rn
Zaman
14.12.2011
EMI/EMC Dorulama Test Tipleri/Aamalar
Cihaz seviyesinde
Platform/Sistem seviyesinde
0
123
4
7
56
9 8
* #
B
C
D
A
14.12.2011
EMI/EMC Standartlar
Standartlar rnlerin kalitesini belirleyen
temel unsurlardr.
Standartlarda iki nemli unsur yer alr:
Test snr deerleri
Test yntemleri
Askeri cihazlar iin ayr standartlar, ticari
cihazlar iin ayr EMI/EMC standartlar vardr.
14.12.2011
EMI/EMC Testi
EMI/EMC testinin iki yn vardr:
Emisyon (Emission)
Alnganlk (Susceptibility) veya Baklk
(Immunity)
Kuplaj yntemi asndan da iki farkl kategori
mevcuttur:
Ima yoluyla (Radiated)
letkenlik yoluyla (Conducted)
14.12.2011
Testlerin Ana Temelleri
Emisyon
Alnganlk
EMI Alcs
aret
reteci
Cihaz Cihaz Sensr Transduser
Anten - RE
Akm Probu - CE
Akm Probu - CS
Anten - RS
LISN - CE
Trafo - CS
14.12.2011
Baz rnek Snr Seviyeler
Elektrik Alan
Manyetik Alan
Gerilim
14.12.2011
Desibel (dB)
Desibel (dB) iki deer arasndaki logaritmik oran temsil
eder. Birimsizdir.
Eer herhangi bir byklk belirli bir taban olarak alnrsa o
bykle ait birim desibel teriminin arkasna eklenir.
Sembol Byklk Taban Seviyesi Birimi
E Elektrik Alan iddeti 1 uV/m dBuV/m
I Akm 1 uA dBuA
P G 1 mW dBm
H Manyetik Alan iddeti 1 uA/m dBuA/m
B Manyetik Ak Younluu 1 pT dBpT
V Gerilim 1 uV dBuV
Not : 1 Tesla = 1 Wb/m
2
= 10
4
Gauss
14.12.2011
Desibel (dB)
Kavram olarak Desibel g seviyeleri arasndaki oran gsterir. Bu
durumda:
Eer gerilim veya akm seviyesinde ifade edilmek isteniyorsa
aadaki forml kullanlr:

=
2
1
10
2
1
10
2
2
1
10
2
1
10
2
2
2
1
2
1
2
1
10
log 20 log 10
log 10 log 10
log 10
I
I
P
P
I
I
P
P
R I
R I
P
P
P
P
dB
dB
V
V
=

20
10
1
2
log
14.12.2011
Desibel (dB) Basit Hesaplar
G seviyesinde 3 dBlik
bir deiiklik g
miktarnda iki kat bir
deiimi gsterir.
10 dBm = 10 mW
13 dBm = 20 mW
7 dBm = 5 mW
Gerilimde iki kat deiim
6 dBye tekabl eder.
20 dBuV = 10 uV
26 dBuV = 20 uV
14 dBuV = 5 uV
G seviyesinde 10 dBlik
bir deiiklik g
miktarnda 10 kat bir
deiimi gsterir.
10 dBm = 10 mW
20 dBm = 100 mW
0 dBm = 1 mW
Gerilimde 10 kat deiim
20 dBye tekabl eder.
20 dBuV = 10 uV
40 dBuV = 100 uV
0 dBuV = 1 uV
14.12.2011
letkenlik Yoluyla Emisyon Testleri
ki parametre llr:
Akm
Gerilim
lm yntemleri:
Akm probu (akm)
LISN (gerilim)
14.12.2011
Akm Probu
Akm probu esas itibariyle bir trafo ilevi grr.
V
out
I
in
5
0

o
h
m

k
o
a
k
s
TAC G Kablosu
Akm probu

=
=
dB dBuV dBuA
T out in
in
out
T
Z V I
I
V
Z empedans Transfer
14.12.2011
LISN
nemli Not:
EMI grlt iin iaret referans noktas toprak dzlemidir (Gnd).
Besleme iin referans dier besleme hattdr (L2).
EMI Alc
TAC
Besleme ebekesi
0.25 uF
8 uF
5 ohm
1 kohm
50 uH
EMI Grlt 10 kHz 30 MHz
DC/50 Hz/400 Hz Besleme
LISN
L1
L2
Gnd
Gnd
Gnd
Gnd
14.12.2011
Ima Yoluyla Emisyon
lm byklkleri
Elektrik alan
Manyetik alan
lm yntemi
Elektrik alan antenleri
Halka antenler
14.12.2011
Antenler
Bikonik Anten
(30 300 MHz)
Log-periyodik Anten
(300 2000 MHz)
Huni Anten
(2000 18000 MHz)
14.12.2011
Anten Faktr (AF)
nemli not: Kablonun araya giri kayb mutlaka gznne
alnmaldr.
dB dBuV m dBuV
AF V E + =
/
E
V
kablo x
IL V V + =
50
EMI Alc
Koaksiyel 50 ohm
14.12.2011
Halka Anten
B
V
50
EMI Alc
Koaksiyel 50 ohm
V
dB dBuV dBpT
CF V B + =
A B f V = 2
V = k gerilimi
A = Halka alan
B = Manyetik ak younluu
f = frekans
14.12.2011
EMI Alc
Tipik bir EMI alc temel olarak bir
superheterodin alcdr.
14.12.2011
Elektrik Alan Probu
Elektrik alan probu EMI alcnn tersine genibandl bir cihazdr.
Elektrik alan lm aral 0.3 300 V/m (110 170 dBuV/m)
Yksek alanlarn lm yaplr.
uP
Schottky diyot
A/D
OPAMP
+
-
Rezistif hatlar
dipol
A/D
+
-
A/D
+
-
X
Y
Z
Ekran
14.12.2011
Alnganlk Test Cihazlar (Devaml Etki)
aret Kaynaklar
RF G ykselteleri
10000 W
10 kHz 80 MHz
3000 W
80 MHz 1000 MHz
250 W
1 4 GHz
250 W
4 8 GHz
250 W
8 18 GHz
30 Hz 40 GHz
14.12.2011
Alnganlk Test Cihazlar (Geici Etki)
Geici etki (transient) kaynaklar
ESD
EFT/Burst
Surge
Voltage Dips/Interruptions
14.12.2011
Test Ortamlar
Ekranl oda (Shielded room - Faraday cage)
Yar yansmasz oda (Semi-anechoic room)
Tam yansmasz oda (Anechoic room)
Ak saha test alan (Open Area Test Site)
14.12.2011
Ak Saha Test Alan
10.10.2011 64
Ima Yoluyla Emisyon art
Test Dzenei
-4 -2 0 2 4
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ED/Ei [dB]
h
2

[
m
]


1000 MHz
300 MHz
10 m
Ak Saha Test Alan
(ASTA)
E
d
E
r
14.12.2011
Ekranl ve Yansmasz Odalar
Ekranl oda d elektromanyetik ortamdan yaltlm
odadr. Faraday kafesi olarak da bilinir. Tipik
ekranlama etkinlii deerleri :
60 dB (orta),
80 dB (iyi),
100 dB (ok iyi)
Yansmasz oda, duvarlarnda elektromanyetik
dalgay sourucu malzeme bulunan odadr. RF
sourucu malzemelerin tipik deerleri:
Ferrit karo (30 1000 MHz, >15 dB)
Piramit snger absorber, 60 cmlik (150 300 MHz, >20
dB, 300 MHz 500 MHz, >30 dB, 500 MHz 40 GHz,
>40 dB)
14.12.2011
Yar Yansmasz Oda
14.12.2011
Kaynaklar
Clayton Paul, Introduction to EMC, Wiley, 2006
Henry Ott, Electromagnetic Compatibility Engineering,
Wiley, 2009
Michel Mardiguian, Controlling Radiated Emissions By
Design, Kluwer, 2001