Migjeni

LULI I VOCRR
(Novelza, skica dhe tregime)
Migjeni
LULI I VOCRR
(Novelza, skica dhe tregime)
Kolona: Letrsia e Periudhs s Pavarsis Kombtare
Design & Layout: ORBIS, Prizren
Ky libr sht i formatit eBook.
Botimet Filozofa Urbane
ISBN: 978-9951-641-51-7
Prishtin, 2013
www.flozofaurbane.com
www.librariaelektronike.com
LULI I VOCRR
3
Kujtimet e s motrs
Im vlla Milloshi
U
n e mbaj mend tim vlla Milloshin qysh n moshn kur na
pshtillnin n pelena. Me kt nuk dua t them qysh n djep, por
qysh ather kur ne ishim n gjendje tecnim dhe t fisnim, por pr sh-
kak se shtpia ishte e ult dhe dilej kollaj noborr mua edhe Milloshin,
q ishte dy vjet m i madh se un, na vishnin trash, na lidhnin n
mes edhe nj pelen q t mos foheshim. N kt mosh, n kohn e
dimrit, lodra jon e plqyer ishte q t fshiheshim prapa ders s hapur
tods dhe me krehrin e shtpis t krehnim njri tjetrin duke u br
fokve nj viz nga prapa dhe pastaj t dilnim dhe ta pyesnim gjyshen
se kush e kish krehur shokun m mir.
Kur qem pak m t rritur, po akoma jo pr shkolln fllore, lodra
jon e preferuar bhej n mbrmje dhe prpara syve t babait, i cili
pasi vinte nga puna dhe lante duart, zinte vendin e tij t zakonshm n
minder, n nj an tods. Nann tjetr tods shtroheshin dyshekt ku
finim ne, fmijt m t vegjl, me gjyshen. Dyshekt shtroheshin pr-
para darks dhe ne, dy m t vegjlit, menjher fllonim t mateshim
mbi dyshekt se kush ishte m i fort. Babait i plqente shum kjo loj
dhe qeshte, sidomos, pr disa majmunllqe t lezetshme q dinte t
bnte Milloshi. Sa pr motrn e vogl, ai e rrzonte me nj gisht, po
Migjeni
4
kur hynte n loj motra pak m e madhe se ai, ather ai skuqej n loj
dhe kur delte i mundur thoshte se desh vet t rrzohej.
Nj lodr tjetr q bnim n syt e babait, kur ne t dy qem akoma
n moshn parashkollore, ishte kjo: pasdrekeve, n ver, me urdhrin e
babait, finim njri m nj an t tij dhe tjetri n ann tjetr, n dhomn
e mir, ku zakonisht finte babai me vllain e madh. Kur zgjoheshin
dilnim n korridorin e vogl t shtpis, ku babai ulej mbi nj karrig
t mbathte kpuct. Me gjith q kpuct ishin fshir dhe lustruar q
m par, ne t dy merrnim dy fura dhe secili nga nj kpuc dhe lus-
tronim e lustronim duke thirrur nganjher lustra!, gj q baban e
bnte t qeshte shum.
M von, kur Milloshi hyri n shkolln fllore, lodrat e tija u bn
m t rralla n shtpi. Ai kish nj kushri t moshs s tij dhe me at
shoqrohej shum, por ky banonte pak larg shtpis son dhe Milloshi
nuk e kishte afr pr do or, prandaj delte e lozte edhe me shokt e
mhalls q ishin katolik. Dihet se nat koh, n Shkodr, njerzit dal-
loheshin sipas fes edhe fmijt gjithashtu shoqroheshin sipas fes. Sa
her dilnin fmijt e nj feje n grupe te pusi dhe prisnin grupet e fes
tjetr kur prlesheshin midis tyre! Shpeshher, pas ktyre prleshjeve,
ata vinin n shtpi t goditur me gur dhe duke qar. Pr udi Milloshi
asnjher nuk erdhi n shtpi i goditur dhe as q u ankua ndonjher
pr nj gj t till. Edhe kur u larguam nga shpia ku kishim lindur
dhe shkuam npr dy tri shtpi t tjera, prap Milloshi u shoqrua me
shokt e feve t ndryshme dhe gjithmon shkonte mir me ta.
Prmenda edhe njher se n shtpin ton ishte rregull q n
ver, t paktn ne, t vegjlit, t finim pasdrekeve. Doemos, kjo nuk
u plqente fmijve, ashtu si nuk i plqente as Milloshit e as mua, po
LULI I VOCRR
5
t bnim? ishte urdhri i babait e ne bnim mos pr baban. Po, pr
sherr, noborrin e shtpis ku banonim, prve pemve t tjera kishte
nj zerdeli dhe nj kumbull bardalike. Kto piqeshin tamam ather
kur bnte zhegu m i madh dhe kur ne duhej t finim. Kokrrat e pjeku-
ra binin prdhe m shum n zheg. Tak! bnte zerdelia dhe Milloshi
ngrinte kokn nga jastku ku ishte mbshtetur dhe shikonte motrn
pr t kuptuar nse ajo e kish dgjuar. Tak... tak... binin kokrrat
e rnda t zerdelis dhe t kumbulls her pas here. Ne numronim
Nj-dy-tri... dhe na zinte gjumi me shpres se do ti gjenim kur t
ngriheshim. Por kishte fmij t tjer q nuk i detyronin t finin si ne
dhe i hanin zerdelit pa na pritur. Babai bnte sikur sdinte gj, por kur
vinte mbrmja ai sillte shpesh n shtpi edhe zerdeli, edhe kumbulla
bardalike.
Pasdrekeve, pas zhegut, ishte zakon n shtpi q gjyshja t punonte
leshin n korridorin e shtpis ku ishte m fresk. Pr kt ajo mobili-
zonte tri motrat tona m t mdha... T vegjlit duan t bjn shpesh
si t mdhenjt, prandaj edhe un bashk me Milloshin rrinim dhe
shprishnim lesh. Nganjher Milloshi merrte edhe shtizat e orapit n
dor dhe gjyshja me durim e msonte pr t thurur. Nj komshie, q
e donte Milloshin, kur qllonte q e shihte duke punuar, e ngacmonte
duke i thn se ajo sishte pun pr t dhe se do tu thoshte shokve q
Milloshi bn pun grash. Por Milloshi nuk tundej fare dhe vazhdonte
punn deri sa mrzitej.
N shtpi kishim nj qen Biser, q njihej nga kushdo si qeni i Mil-
loshit, sepse i shkonte kudo pas. Biserin Milloshi e donte shum. Edhe
gjyshja pr hatrin e Milloshit e duronte qenin kur ia shprndante leshin
andej e kndej dhe sidomos kishte kujdes q t mos i shptonte ndon-
Migjeni
6
j thrrime pa ia dhn Biserit, se pr kt Milloshi e porosiste gjith-
mon. Sa pr vet Milloshin, ai nuk harronte kurr q do mngjes ta
ndante simitin me t; bile shpesh ia njomte simitin edhe n salep. Qeni
rrojti shum edhe pasi Milloshi u largua nga Shkodra pr n shkollln
e mesme. Ai, gati n do letr, pyeste pr t. Kur ngordhi Biseri nuk
guxuam ti tregonim menjher.
Milloshi ka qen n shtpi fmija m i privilegjuar. Babai e mbante
veten dhe nuk ia shfaqte, po gjyshja kt e tregonte hapur. Milloshi
ka qen nga shndeti delikat qysh n vegjli. Ai vet tregonte edhe n
ditt e fundit t jets s tij se si kur ishte 2-3 vje ishte smur aq keq
nga pleviti sa nuk besonin se do t shptonte dhe bile ia porositn edhe
arkivolin.
Kur nisi rrethimi i Shkodrs, Milloshi sapo kishte mbushur vitin.
Si t gjitha familjet e tjera, edhe familja jon pati vshtirsi materiale.
Vdekja e nns, lufa, pleviti, rritja me mungesa bn q Milloshi t
mbetej delikat nga shndeti. Megjithkt, ai u rrit me nj trup t gjat,
u muar me t gjitha sportet q luheshin ather. Jeta e internatit ku ba-
nonin me qindra nxns dhe ku sbhej dallim pr at q ha pa oreks,
sigurisht, q si bri mir. N vitin 1931 internati, sipas kshills s mje-
kut, e drgoi n shtpi pr nj muaj lodhje. Mbasi shtpia jon nat
koh nuk ekzistonte, se kishin vdek me radh babai, gjyshja dhe vllai
i madh, ai e kaloi at muaj te motra e madhe n Tivar.
N msime Milloshi ka qen shum i mir qysh n fllore. Msuesit
e lvdonin gjithnj pr punn e mir dhe urtsin q kishte. Kur Mil-
loshi ndiqte shkolln e mesme un dhe ai ishim larg njri tjetrit dhe
shiheshim njher n vit ose njher n dy vjet, gjat pushimeve ver-
ore. Por ne i shkruanim njri tjetrit shum shpesh. N letrat e tija ai
LULI I VOCRR
7
shkruante pr msimet, pr notat q kishte marr, sidomos n hartime,
pr librat q kishte lexuar, etj.. N hartime merrte nganjher edhe
mime. Nga letrat kuptoja se ai lexonte shum. Kur kishte para shkonte
edhe n kinema e n theatr edhe m tregonte n letr ka kishte par,
natyrishk, gjithmon me shokt.
Libri ka qen pr Milloshin shok i pandar. N shum fotografa ku
ka dal edhe befas, pa u prgatitur, e shikojm me libr n dor. Un
nuk mund ta harroj kurr at qoshen n dhomn e motrs, n Shko-
dr, m 1933-34, ku Milloshi t dielave ose kur kthehej nga shkolla e
Vraks ulej dhe lexonte e lexonte vazhdimisht, pa u shqetsuar fare nga
zrat e fmijve q shkonin e vinin npr dhom. Lexonte me vmend-
je t madhe dhe kishte zakon t nnvizonte falt q i bnin prshtypje,
falt q kishin nj kuptim t thell ose ato q si njihte. Shum libra,
nga ato q na kan mbetur e dshmojn kt.
Milloshi nuk fiste shum dhe jepte prshtypjen e nj djali t mbyl-
lur, por kur binte fala midis shokve pr ndonj tem interesante, mbi
t ciln ai kishte njofime t sigurta, zbrthente nj bised t zjarrt. N
kto biseda ai ka qen kurdoher i sinqert, por nuk i mungonte ironia
kundr njerzve q mbronin me kmbngulje pikpamje t gabuara.
Shtitjet i plqenin shum, sidomos shtitjet n natyr, jasht qyte-
tit, n shoqri por edhe vetm. Knaqej kur shihte pemt n lulzim,
kur shihte bagetit n kullot ose njerzit n lvizje e n pun.
N korrespondecn e letrat q na kan mbetur prej tij, ne kemi
shum fotografra q ia kan drguar shokt e tij me autograf e pr ku-
jtim t miqsis q kishte lidhur me ta n shkoll. Prej ktyre dorsh-
krimeve, ne shohim se shokt e tij e kan dashur Milloshin pr frymn
e tij socialiste dhe pr ndihmn q ishte gati tu jepte atyre. Ne na pikl-
Migjeni
8
lohet zemra, kur kujtojm q e humbm aq shpejt, po ngushllohemi
kur shohim se la dika t mir si trashgim pr shoqrin, pr t ciln
ai skurseu asgj. Ne gzohemi, sidomos, kur shohim q rinia shqiptare
mon dhe prfton nga puna dhe nga karakteri i tij i lart.
Ollga Nikolla (Luarasi)
LULI I VOCRR
9
...Bukn ton t prditshme
falna sot...

(Pjes t shkputura)
H
er vrente tamn se si lutet para katr pes fugureve
11
, her
shikonte npr dritoret n muzgun e mbramjes. Errsina bhej
gjithnj ma e shpesht, e Lili vrente se si drunjt dhe sendet tjera mar-
rin trajta t frigshme. Vuri re edhe prjashta tamn tue u lut nn
kandilin e Zojs
22
i dukej npr qelqe t dritores dhe argtohej: qe,
tamam si kino, po shof kino, sa bukur aaa! Flaka e kandilit nisi t
dridhej dhe Lili nuk shife ma kino npr qelqe t dritores. Syt i shkuen
n fund t oborrit: qe, dikush po ec, i gjat, me fok t mdhaja, me
shkop n dor, shikon n dritore, hajn
33
! Dhe shpejt Lili i friguem dhe
nga fyra e vet n qelqe u largue nga dritorja dhe iu avit sams.
- Nan, dikush asht jasht! ...Hajnat, - pshpriti frigshm.
Nana nuk bzante.
1 fugurat... - ikonat
2 kandili Zojs... sht nj kandil i vogl me vaj, t cilin familjet e vn nn ikonat
3 hajni... vjedhsi, hajduti.
Migjeni
10
Lili e shikonte si lutej ndr gjuj, tue lviz buzt afr shuplakve t
ngjituna.
- Nana e eme nuk asht e fryt si fui, si nana e Lecit, mos me mu-
jt me ec, me iu qesh gjithkush mendonte Lili tue shikue tamn
nga profli. Por pse i lot ashtu buzt? Si me thith sheqerin me buz...,
sheqerin e hallvaxhis, t kuq, asi si blevi sot Mrika dy pr nji erek
lekut.
- Uf, nan, hajt ma, a po ohe, me m dhan me hangr?...
E ama prmedi ma me za Zot e Zoj, bani kryq dhe u ue.
Shkoi n dhom t zjarmit, tue thye gishtat e duerve e tue mendue,
mori e shkundi shportn e buks nga e cila ran disa koje
44
bajate, i
mblodhi me kujdes dhe i qiti n kusi me uj t vluem. Mandje u ue
me marr shishen e vojit, por u kujtue se e kish zbraz n kandilin e
fugureve.
- Uf, nan, hajt ma nan, - krkonte Lili me ngran.
E ama qndroi n mes tods e hutueme, nuk dinte kah tia mbaj,
thyente gishtat e duervet, krismat e t cilve aq dhimbsunisht tingllo-
jn dhe mendoi dika.
- Rri ti te zjarmi, - i tha t birit dhe shkoi n dhomn tjetr. Iu avit
si hije fugereve, me fyr t zbeme dhe t friksueme, pa i shikue fare,
i fryni kandilit dhe e fku. E mori vojin, e derdhi ne kusi dhe nisi ta
przej, nsa buzt makinalisht
55
pshpritshin:
- Qe, moj nan, he, tash po han, - mendimet i kish ngjeti, diku tar-
ratisuna
66
.
4 koje... korie ose koir-buke.
5 makinalisht... vetvetiu, - pa ndrgjegje.
6 e mendimet i kish ngjeti, diku tarratisuna... mendjen e kish gjetiu.
LULI I VOCRR
11
***
- Merre pak uj dhe fke njat dru, mos t digjet kot, sonte nuk asht
fof.
Grueja u ue, derdhi mbi dru t ndezun uj, i cili bani tym dhe po-
ter, q rshqethtas ushtonte n heshtje vorrese
77
t dhoms s zjarmit.
- ka t tha zotni Filipi? pyeti frigshm t shoqin, i cili rrinte
zymas me sy t ngulun mbi hu t fkun.
- Asgja, ka me m than... Sja qet hesapi me m marr. Mundet me
e krye me nje njeri at pak pun q ka.
- Po a kqyre te zotni Lorja?
- Allahile, praj
88
, mos m pyet. Gjithkund njisoj. Njeni thot: Sm
duhesh, tjetri: Skam nevoj. I treti? Nuk po jam tue nxjerr as pr vete
bukn e gojs.
Kur ai me gjith at dugaj...
99
- Allahile, mos m pyet, - tha nidhnim dhe mori mashn n dor.
- Mir, mir, more Kol, mos u idhno. Po... ka kena me ba?
Ai me mash n dor shkarravitte npr hi t votrs dhe nuk i prg-
jigjej. E ajo matej ti thonte: Mos shkruej npr hi t votrs se nuk
vin
1010
, thon se bahen borxhe
1111
. Mendja i shkoi te borxhi q i ka
furrtarit, i cili pardje i ka ndalue bukn me tefer. I tha Lilit:
- Tueji nans t oj paret, po desht me i dhan buk.
- Moj nan, nan! Nuk mi ke dhan paret... Ska buk, ka than, -
britte Lili q nga dera e oborrit.
7 n heshtje vorrese... n heshtje t madhe.
8 allahile, praj... t lutem hesht, pusho
9 dugaj...- dyqani.
10 nuk vin... nuk sht mir.
11 bahen borxhe...- krijohen borxhe.
Migjeni
12
Mir, moj nan, ska gja. Tash ka me prue baba.
Por baba nuk pruni as buk as gja tjetr, as mbram as sonte. Rrin
pran votrs dhe mendon e nji zymtim q ja ka bam fyrn si t smun-
dit. Mendon. Eh, sikur t gjitha kto mendime t baheshin pare! Deshte
t pyes pr Lilin a ka pas me ngran gja, por nuk guxoi. Kish frig
t mos ndgjoj at q ska dshir me e dijt. Nse ska pas ka me
hangr Lili, ma mir mos me e dijt dhe me gnjye veten se ka hangr.
Vjedhtas shikonte t shoqen, n drit t bishtukut i dukej shum e
zbet, me syt e thelluem e t nxiem pr reth. E dinte se do me than.
Drita e bishtukut nisi t dridhej, dhe dridheshin t gjitha sendet dhe
hijet e vorfna bashk me dy kensa q dridheshin nga friga e jets s
nesrme. Pa buk. T dridhunit e faks s bishtakut sikur ua ngatrroi
mendimet te dyve. T dy prnjiher u uen t shkojn me fet.
- udi, pse zotni Filipi me t hjek nga puna: ty po, e ata t dy jo; pse
jo njenin nga ata nerrsin i fiste t shoqit me guxim.
- Ku di un... E dij se mendon ti! Kujton se m ka xan n ndoj
pun t keqe, prandaj m ka qit nga puna.
- Po kot pse po t qet?...
- A t thash, moj e marr, se nuk ka pun pr tre vet! Ti nuk merr
vesht!
- Mir, mir. Mos brtit, se po ma on djalin. Heshtn. Silleshin e
shprvileshin her njeni, her tjetri deri n nat von.
***
Kumbont lkundeshin, lshojshin tinguj t cilt xvarriseshin npr
rrugt e qytetit, lmojshin pullazet e shtpivet, futeshin npr vrima,
dritore e dyer dhe fojshin: mos e harroni shtpin e Zotit.
LULI I VOCRR
13
Kola, nga skaj t trotuarit, shikonte ceremonin fetare n parakalim.
Kujtohet se para pesmbdhet vjete edhe ai njashtu, si ato fmi, barte
fugur, qira
1212
dhe kndonte kang kishe. Era e kemit (tamjanit) q i
mbrrini n vrimat e hunds i kujtoi ma intimisht fminin shkollore. Si
npr reljef shkonte me mendim npr kujtime; ndrlikoheshin fyra
shenjtesh
1313
, prifnash, msuesish, shoksh ndr skuta terrta, tue u
lut, dikush me prvujtni e dikush tue sham kujdestarin, q se la me
hikun. Eh, sikur t mbetshe n kuvend
1414
, t mos dilte jasht, - men-
donte Kola tue e kujtue gjendjen e vet t tashme me hidhnim. Po ai, ai
atje, ka donme qiri n dor? e gati sa sbrtiti. Tush Prendi, hajni me
dorca t bardha
1515
, me qiri n dor... kuj ja ka ndez? Zotit a dreqit!
Besa, dreqit. Kur ke e ia merr at goxha qiri, e xhvesh dhe ja then pr
shpin tue e rrah... Ama, edhe kta prifnt, shok t mir kan!
Parakalimi i procesjoni
1616
ende nuk mbaroi. Kola u mrzit tue shi-
kue, por nuk lonte vendit, se krkonte dike me sy. Ma s fundi erdh
edhe turma e mbrame
1717
. Kola u fut n t. I kish than zotni Filipi:
Duku nesr. Dhe tash Kola, mbasi zotni Filipi asht me nji zotni tjetr,
i del her para, her pr anash, her sjell kryet nga zotni Filipi, por
ky si shifet ka bised me randsi dhe nuk e shef. Kola vjedhtas prigjon
bisedn:
- A t bje ndr mend, Filip, para pesmbdhet-njizet vjetve si
ishin kto procesjonet?
12 qiri...- qiriu, qiriri.
13 shenjtnit... shejtort.
14 kuvendi... shkolla ku msonin pr tu br prifrinj.
15 hajni me dorca t barda... ktu ka kuptimin e vjedhsit t rrafnuar, q grabit e q nga
jasht t jep prshtypjen e njeriut q i ka darut e pastra.
16 procesjoni...- vargu i njerzve q marrin pjes n ceremonin fetare.
17 e mbrame... e fundit.
Migjeni
14
- Eeeeh! athere...
- T kndonte zemra nat mori popull, lavdi Zotit.
- Ndryshe athere, zotni Zef, ndryshe asht sot...
- Po due me than se djelmnia e some nuk merr pjes me gjith
zemr. Eeeeh na athere...
- Epo fajin deri diku e kemi na; por ma tepr e kan fajin do shkolla
t reja q kan il tash...
- Tamam e ke. E kam nipin q me ken i emi, buk si nap me hangr,
- sa hap gojn, blasfemon
1818
. Ruejna, Zot, asht! Po ka ti bajsh shkol-
lave t reja!...
- Po udi asht puna e ktyne bolshevikve sa njers tegjr ishin...
- Leni, allahile, - dhe sillej zotni Zef me pa mos ti prigjoj kush.
E Kola, q gjithnji prigjonte, n mjerimin e tij u qesh dhe tha n
vete:
- T mos kesh frig mos kujto se po t padit kush se je bolshevik.
Kur pa se me zotni Filipin spo piqet sot, i hyni nji idhnim. Mir e
ndjeu se si i vloi dika n gjoks dhe shpejt si kokrr iu ngjit n fyt. Aty e
mbytte. E kujton shtpin, dhe kokrra n fyt e mbyt. T brtasi n kt
turm me ndjenja t strhollueme, t brtasi me t tan mushknin
dhe t shkyhesh ska gja, t brtasi:
- Buuk! Buuk pr Lilin!
- Heee... do buk? Kur t apin bukn, ke pr t krkue tlyn, mandej
mish e mbasandej ke pr t krkue shtpi n diell..., hee jo! Sduhet
msue bota ashtu. Jo! Ska buk!
- Buk! Aman! Vdiq Lili!
18 blasfemon... shan kundr Zotit dhe kundr fes.
LULI I VOCRR
15
- Jo, mos kujto se ka me vdek. Ska vdek te na kush pr buk. Pr
pashk ka me u gjet dikush, ndoj shpirtmadh, me i dhan ndoj lek.
Por Kola nuk brtet. Jo me fal, por as me t dukunit t jashtm nuk
don ta tregoj mjerimin e vet. Mundohet t buzqeshi kur prshndet
ndoj t njofun.
- Si je, Kol? Si po shkon?
- O mir. Si je, ti Nik? dhe buzqeshja e prdhunt ja hap buzt.
Por kur shkon n shtpi, aty ma nuk mund t lozi rolin e njeriut t
knaqun me jetn. Buzqeshjen e vet e var n dorzn e ders soborrit,
para se t hyj mbrenda. Duert i mban drejt shtatit q grueja, e cila
sigurisht e shikon npr dritore, mos t gnjehet me shpres, tue men-
due se i ka prue ndoj gja. Por ma shpesh pret terret dhe athere shkon
n shtpi... Barem
1919
, athere Lili asht n gjum dhe ska me e pyet a
i ka prue gja.
***
Zotni Filipi skish dal ende n kafe. Kola po e pret. Kanjher e
shndrron ndoj fal me dy garsont. Vren Kola se si shklqejn tryezat
e gurit t bardh, karriget e zeza me politur, iu ban si me qen pjesa
e nj trupit t tij t madh, nga i cili u shkputn. Ndjente pr ta dika si
nostalgji
2020
. I kujtohej vetja si, me dy-tri tabak mbush me gota, sillej i
leht tue shrbye, shpejt pa gabim, pastr. Atje nat tryez n skaj rrinte
nj zotni, i huej, i cili gjithmon jepte bakshish
2121
. E me at bakshish ai
19 barem ... t paktn.
20 nostalgji... mall.
21 bakshish... peshqesh, dhurat. Ktu fitet pr klientin i cili n kafe i jep garsonit ose
kamerierit ndonj grosh falas, si bakshish pr shrbimin e mir.
Migjeni
16
i blente dika Lilit. Zotnia krkonte nji vermut
2222
dhe me ja ndez cig-
aren. Kshtu n mendime, ndr mashtrime t gjalla aq thellohej Kola,
sa gati i vinte t brtasi: urdhno, zotni! Po vjen!..., - megjithse kafa
ishte fare e zbrazt. Ishte koh mbas-dreke.
Ulet Kola n nji karrig. Po tishte ktu me shrbim nuk do t mund
t rrinte; tashti, barem njat privilegj
2323
e ka (o sa dshironte mos ta
kishte), ndej n karrig, brylin e mbshtet n tavolin e fyrn n
shuplak. Prap mendime. O mendime, fundi ju dalt! Se asgj spo
qitni ni drit.
Pes vjet pun n kt kafe. E pr pes vjet trajtat e t gjitha k-
tyne sendeve lan vraga t pashlyeshme. E bajn edhe shpirtin e njeriut
q tu shmbllej. E shpirti i Kols ashtu coptue, asht shprnda gri-
ma-grima. Pak nga ai asht fut npr vrimat e karrigave e t tryezave,
t cilat Kola i njofi nji nga nji tue i frkue, e pak nga shpirti i tij asht
fut, asht ngjit, asht ngjesh npr paavra t ndyet dhe mshisa t lag-
ta. Atje, nat tryez i kujtohej Kols kishte gjithmon ma shum
bishta cigaresh dhe gjithmon mbi te ose ishte shkarravitun dika e
pakuptueshme, ose vizatuem ndoj fyr a ndoj trup grueje me tjera.
E ai mbasi e shikonte mir e mir, e hapte paavrn e lagt dhe me aq
fuqi e frkonte, sa q tryeza lonte vendit. Duhej mshije mir, se qortimi
i krcnueshm i zotni Filipit nuk mungonte. Pes vjet ksi pune. Dhe
mandej n rrug t madhe. Por as zotni Filip ska faj. Pun ska. Po
kush ka faj? Askush. Nana q m lindi mendonte Kola. Paskam
qen i teprm n kt bot, un me shokt e mij, q apim t gjitha
fuqit tona pr nj krodhe buk, dhe kto fuqit tona askujt si duhen.
22 vermut...- nj lloj pijeje.
23 privilegj... favor.
LULI I VOCRR
17
Kush ka faj? Kola thot askush ska faj dhe aty qndron e tan
tragjedia e tij. Vuejtja intime dshpruese, e cila tudhheq n vetvrasje.
Por mir asht q Kola mendonte ashtu e jo ndryshe. Ta dinte ai se kush
e ka fajin, ose s paku tia kishte vue ai vet ndokuj fajin, ather eh
athere... Fuqit e njerzve nakand
2424
kushedi si do t veprojshin.
Crrr-crrr-crrr bajshin kpuct e reja t zotni Filipit. Kola u ue n
kamb.
- Ej, Kol? Skemi gja t re? por menjiher vazhdoi: - A ishe dje n
procesjon?
- Po, kam qen...
- Pak popoull, sishte shum. udi, t rijt e som, si me pas
marre
2525
me dal n procesjon e me u vue n rresht. Po ku ishe ti! Un
st pash.
- Isha mbrapa jush, zotni Filip.
- Eh, po, po, e dij. Un isha me zotni Zefn, bisedojshim pr disa
pun, por nuk t vuna re.
- Un erdha, zotni Filip, pr at punn q m keni than... Desht t
vazhdoj Kola, por se la ky:
- Kur isha un i ri, - flloi zotni Filipi me fyr t qeshun dhe tue u
ul n karrig njiher kshtu n procesjon tue kalue, nji turk u qeshte
ose lajkos, ose uratve tona ose neve t gjithve, - e un eh, athere
m vlonte gjaku dola nga rreshti ta kapa pr fyti at qen bir qeni dhe
m dha Zoti nj fuqi t mrekullueshme sa gati e mbyta aty n vend.
Por u przien tjert, t t dyja anve, tu prleshn, un shpejt ika n
rresht, vazhdova rrugn n procesjon, kur mrrini policia tue fshkllue
24 ankand... shitje publike, me t drejt shtimi n mim, ose blerje me t drejt paksimi n
mim.
25 si me pas marre... sikur kan turp.
Migjeni
18
dhe ti rrasi n burg nga t dy palt. Ha-ha-ha! Edhe sot, kur m bjen
ndr mend, qeshem se si disa shok t mij hangrn dajak n burg e un
shndosh e mir. Ha-ha-ha... Eh, t rijt e som... vazhdonte zotni Filipi
tue shikue npr der.
- Pse mos t qeshesh, - luente Kola ndr mendime t veta shokt
t kan hangr dajak e ti jo; ti ske hangr kurr dajak; por Pashksh ose
Krshndellash, ose ndoj feste t madhe si dje ke vesh kpuc t reja; e
mue q vij me tu lut pr pun, mi tregon pallavrat q ke ba kur ishe i
ri. Pse mos t qeshesh?!
Kola, i vramun, shikon zotni Filipin. Ky e din se Kola spo e ndig-
jon, por vazhdon t fas gjithnji ma me hare. Kishte qllim t mir, si
shifet, tja largoj mendimet nga mjerimi i papunsis, ta zbavis, por
edhe veten ta nxjerr sa ma lir e mir nga borxhi kundrejt Kols. Por
s fundit e pa se nuk shkon kjo taktik, prandaj ndrroi fet dhe i ra
ashtjes n thelb.
- Po a e din ti, Kol, se punn tande gjithnji e kam ndr mend?
- E di. Ju falem nders.
- Pr Zotin, si pr djalin tem mundohem. T prmenda n dy tri
vende, por t gjith ankohen se skan pun dhe se nuk mund ti shtojn
shpenzimet... E un, ti po e shef edhe vet. Tuej, thuej, due me ndie
nga goja jote a m qet hesapi me t mbajt?
Kola disi i turpnuem nga falt kaq miqsore, mezi murmuroj:
- Po, nuk ua qet hesapi e n vetvehte vazhdoi: Spo fke me m
mbajt deri sa t gjej pun ngjeti.
- He pra, ka me ba? Kt kriz
2626
, kt horrllk un se mbaj mend
ndoj her. U ban lufa, ngjan revolucjone, por kriz nuk kishim.
26 kriz... ktu ka kuptimin e kohs s keqe n pikpamje ekonomike.
LULI I VOCRR
19
Vlonte parja an e mban. Shtrejtsi po. Por ajo ishte n dobi ton. E
sot, tek po kemi qetsi shyqyr, por e do qetsin, more Kol, kur asht
kriza? Apo sasht kshtu? Un, ti, na duem me jetue. ka na duhet neve
se po vriten tjert... A ende sjan vra-a? U farofshin. Pun, pun me
ftue... Apo sasht kshtu?
Kola pau se zotni Filipi prap po ja nis biseds dhe bani sikur do me
shkue.
- A, po shkon Kol-a?
- Po, po shkoj. Tungjatjeta!
- Tungjatjeta. Kol! Mos kij mendim. Gjithnji t kam ndr mend. E
sa pr mue, ti edhe vet the se sma qet hesapi. Hajt, udha mbar...
Nga dera e kafes Kola u gjet n rrug t madhe t qytetit. Dika ia
pickone dhe ja digjte syt. Lott.
Po pse m thrret? Pse m rren n shpres, barem? Ah... dhe krye-
var, dalngadal, me mendim t mpit ndr tru, se do t kthej n
shtpi prap pa gja, endej rrugve pa dijt pr vete.
***
- Lil! Hajde, nan, hajde, me ra me fet, se t ka shtrue nana.
- Jo pra, jo! Aspak! Sdue me fet! Due me prit babn.
- Po baba vjen von, moj nan. Hajde, te past nana.
- Jo, praaa...
- Po t difoj nji prrall t re, t bukur...
- E ciln? ngau djali nga dhoma e zjarmit, iu avit sams dhe e shi-
konte me shklqim n sy.
- Nji t re... U, po t msoj urat... Jo, jo, sdue urat, due prrall...
- Mir pra, prrall. Por edhe ti me e msue prmendsh?!
Migjeni
20
- Pooo dhe u fut fmija ndr shtresa dhe e ama e tij u shtri pran
tij.
- Hajt, nan, prralln...
- Ndgjo, pra. Venia veshin mir dhe thueje ti mbas meje: Ati yn
q rri n qiell...
- Ati yn ... uf..., jo, jo thueje ti vet ma par.
- Mir pra: Ati yn q rri n qiell, shejtnue qof emni yt, t mbrij
mbretnimi yt, t bahet vullneti yt sikur n qiell edhe n tok...
- U nan, po kjo nuk asht prrall! Kjo asht urat! E din edhe Zef, ia
ka msue gjyshja...
- E, a shef sa mir e din Zef? Duhet edhe ti me xan.
- Mir, pra... Si fllon? dhe strukej Lili n prehnin e sams. Kryet i
mbshtet ndr gji t saj. Ndjente er nane.
Ati yn q rri... shqyptonte nga nji rrojke e ama e Lili prsritte.
I ndalohej vemendja ndr fal q si kuptonte, por makinallisht vazh-
donte t prsrisi falt nga buza e sams.
Bukn ton t prditshme, epna sot, - vazhdonte e ama uratn.
Mbas ktyne falve t prsrituna, Lili mbet: - Buk t bardh, nan,
iha qysh kur skena hangr! dhe oi kryet me ja pa fyrn sams.
- Hajt, tash me e than ti vet deri ktu...
- Po... e dij. Si fllon?
- Ati yn...
- Ati yn, bukn e bardh na fal...
Tamn e zu gazi, dhe nisi t qeshi heshtazi, por e zu kolli:
- Jo, more... ti i re shum pr shkurt...
- Uuu, kjo prrall asht shum e gjat, se due jo, aspak, - u zemrue
Lili.
LULI I VOCRR
21
- Sa mir Zef e din uratn? E ti se din. Marre!
- Pooo, posi... ai nuk din asnji prrall q di un. Ai asht qyqe. Ta kam
rraf, ti kam ra grusht, se m ka than se skena ka me hangr dhe pse
si kena pague paret pr qira.
- Si, more, me i ra djalit t zotnis?! T raf pika duervet!
- Po fort, pra! Tash e mbys.
- Besa, sguxon ma me e prek me dor... Jo, moj nan nuk duhet me
e rraf Zefn..., - ndroi e ama me t but.
- Po, po pse me m than ai mue se skena buk me hangr, - fajso-
hej Lili e zani i dridhej gjithnji ma tepr. Ishte gati t zhgrehej n vaj.
E ama e muer me t mir. Ja kruente kryet. Dhe shpejt e zu gjumi.
***
Po Lili ka pat? Pse u zbe q nga maja e hunds deri te vesht? E syt
pse i xhixllojn n zjarmi
2727
? Mos e zu malli pr babn? Pr babn q
shkoi diku, nga do ti bij ukulada...
- Mos harro me i prue Lilit ukulad, - i tha nana babs, kur ky me
nji valixhe t shkyeme, marrun uha
2828
, nisej nga dera e me sy t tur-
bullt shikonte fmin.
U nis, shkoi n kryeqytet. Atje, i than, se ka me gjet pun. E kshil-
loi me gjith mend dhe zoti Filipi. I dha dika edhe pr udhtim, uha.
E shoqja nuk bzani fare kur i shoqi ja tha mendimin e vet. E Koln,
kur kjo sbani za, dika e theri thell mfshehtas n zemr. Por u nis, me
vendim t prem q tu drgoj fmis e gruas sa m par pr jetes. Me
gjith vendimin e prem t tij, kaluen disa dit t mira e ai nuk i lajmoi
27 me zjarmi... me t nxeht, me temperatur.
28 t marrun uha... t marun borxh.
Migjeni
22
gja shtpis. E shoqja priti dy jav, dit e nat, ndoj lajm, letr a pare, por
kur serdh gja dhe kojet e buks munguen e vdekja n rini nuk pritet me
duer kryq, ajo ndryshoi jetn.
Po Lili? Lili ka pat? jo, se zu malli pr babn. As pr ukulad...
por u zbardh, u zbe q nga balli nn fok der n bir t mjekrs s
holl, e n mes t fytyrs syt i qitshin shkndija.
- Nan, uj... uj nan - dhe n jastk sillte kryet her n nji an her
n tjetrn, me gishta q dridheshin kapte safn e ujit dhe se lshonte pa
e pi deri n fund. E e ama ja trhiqte.
- Mjaf, moj nan... Lil, mjaf ke pi...
- Dhe pr nji muej, i cili ka tridhet dit, dit pr dit e zun Lilin
ethet. Kur ish ndr ethe, i skuqeshin mollzat e syt i zvogloheshin e
me t kaluemen e tyne zbehesh dhe qante ose pse nana nuk ja plotson-
te dshirn ose pse i plqente t qaj. Me qa, kur ke vner dhe ethe, asht
nji ngushllim ndosha, kush e di.
Uf, si ma plase shpirtin, - i thoshte e ama kur ky qante. E Lili vazh-
donte t qaj jo pse i plaste shpirtin sams, por pse i plqente t ndig-
joj si i ushton zani i vet ndr vesh dhe i plqente t qaj nga inadi. Pse
mos t qaj? Po fort! mendonte Lili me vete.
- Pse sm jep pra buk t bardh? E, pse sm jep? i sillej sams, e
cila i kish mendt e humbuna dhe vazhdonte t qaj.
Pau e ama se si Lili u zverdh si drita e bishtukut e ethet nuk po e
lan. Dhe e dinte se duhet me thirr mjekun, me ble barna, me i ba Lilit
minestr pr me hangr, me pi limonad n ved tujit kur ka zjarmi, me
u vesh trash kur del prjashta, t gjitha kto i din e ama e Lilit, i ka
msuem te zotnia kur si vajz, ishte shrbtore, por...
LULI I VOCRR
23
***
... Dhe mjeku erdhi. Nji burr i shtyem n mosh me ungjill n dor.
Hyni tue shikue djathtas e majtas q t shof kend. I doli e ama e Lilit.
Lili ndr shtresa ish bam palmu. Mjeku iu avit, nxuer termomentin
tja vej nn sqetull. Por Lili, si duket u friksue nga termomentri, ja
nisi t qamit dhe i shmangej mjekut. E ama iu avit, e mori me t mir e
prkdhelte, e puthte dhe s fundi mezi ja vun termometrin. Mandej
mjeku e mori ta prek npr trup fmin. Gishtat e fofa t mjekut iu
duken si thika Lilit. Dridhej i tan nga friga e mjekut, nga t fofit, nga
vuejtja dhe sdinte se bahej me te. Ve kur e mbuluen dhe e lan t
qet ndr ethet e tij, mori frym thell me t tan gjoksin. Mjeku i kish
rrudh buzt dhe mendohej. Shikonte prqark e n parakalim ndr sy
te tij pasqyroheshin plakat e nji shtpie varfanjake. Dritorja me xha-
ma te thyem e t ngjitun me letr, dy kariga jo t sigurta, nji tavolin e
shtrembt mbi nji qilim t arnuem, n nji qoshe fuguret e ndr qoshe
tjera plhura merimangash si trofejet e mshefuna t mjerimit
2929
. S
fundit syt e mjekut ndeshn n syt e grues, e cila e shikonte me frig.
- Duhesh me u kujdes shum pr fmin, prndryshe do ta hum-
bish. Shum koh ka pas zjarmi t madhe, - mezi iu kujtua mjekut me
fol dhe muer t shkruej recetn. Kur u nis me shkue, grueja e pyeti
sa duhet ti paguaje. Por ky i tha ti blej barnat me ato t holla. Ajo ulet
n nji vend si e mpime, shikonte mjekun, i cili iu avitte ders soborit n
shpin mbrapa, dhe iu avulluan syt. Mbet ashtu nj koh... Gjmimi i
Lilit e trhoq. Ngau te djali, u shtri pran tij, zuni ta rroki, ta prkdheli
me fal:
29 si trofe t mshefuna t mjerimit... ktu kan kuptimin e shenjave t fshehura q tregojn
mjerimin dhe varfrin.
Migjeni
24
- Do t shndoshesh, moj nan, do t shndoshesh, pllumb! Tash t
blen ty nana me hangr t gjitha t mirat. ka don me t ble?
Por Lilin, si shifet n kt ast, se interesonte asgj ve gjmonte,
dhe nuk iu prgjegj sams s gzueme nga mirsia e mjekut. E ajo u
mendue dika si me e piskue pr zemr; mendoi se ndoshta mjeku si
muer t hollat nga se Lili ka me...
3030
Jo, jo, pshprite, ruejna Zot!
dhe me frig e shikoi djalin, e mbuloi mir dhe u ue...
30 ktu autori ka ln me qllim pa plotsuar vjaln vdek.
LULI I VOCRR
25
Luli i vocrr
A
skush se njef Lulin. As shokt e tij, q prpara tij lozin, nuk e njo-
fn. Ma mir me than se e njofn, por ata lozin pr hesap t vet
e Luli i shikon pr hesap t vet. Sot gjithkush ka punt dhe telashet e
veta, ashtu dhe fmijt, ashtu dhe Luli. More Lul! Shum hert ke fllue
me shikue punn tande!
Kur Luli hyn noborr t shkolls, buza i qeshet nga pak, por askuj,
asnji fal si thot. Ec ngadal, tue shikue djathtas e majtas, po gjith-
nji tue ec deri sa t mbrrij n cak
311
t vet. Aty, te dera e rrugins
shkollore, shum i plqen t qndroj. Aty asht caku i tij, i praruem me
rrezet e ngrofa t diellit n kto ditt e vjeshts. Mbshtetet Luli pr
mur, grushtat e vogjl i shtje ndr xhepa, hundn picrroke
322
t kuqun
nga t fofit e mngjesit ja sjell diellit dhe... shikon. Gjaja q ma tepr
ja trhjek vemendjen jan izmet q i kan t veshun disa shok t tij.
Sa t bukura jan! Si shklqejn! mendon Luli dhe pa dashje i shkojn
syt ndr tollumbat e veta, npr t cilat shifen fare mir t pes gishtat
e kambve t zbathuna. Nga kureshta i afrohet nji shokut q ka izmet
ma t reja. Ulet dhe shef n lustrin e izmes kambt e veta t zbathuna
aq shum shklqejshin izmet!!! Mbasi shoku me izme futuroi, Luli
ngadal shkoi te caku i vet, n diell, ti ngrof kambt. Por kur nuk ka
31 n cak t vet... tek kndi ose qoshja e vet.
32 hundn picrroke.. hundn e vogl
Migjeni
26
diell, si ja ban i shkreti Lul? Ndoshta ja bajn hallin apostujt e mshirs
dhe t dashunis ...
Ndoshta, ndoshta...
Nganjiher i afrohet msuesi Lulit. Dhe kur Luli e ka fyrn e dlir
dhe pa pua, msuesi ja ledhaton faqet, gushn, e Luli i afrohet, ja merr
dorn, e shikon me sy pllumbi, dhe kishte me dasht ti fal dika
msuesit. Por vjollca nuk ka. E Luli i vocrr ka mund ti fali msuesit
tjetr? Ve n i falt tollumbat e veta, q kan hapur gojn si me dasht
me e hangr msuesin. Po, po, tollumbat e Lulit t vocrr kan me e
hangr msuesin
333
.
33 Kjo shprehje n fund ka nj kuptim me t vtet t lart: tollumbat e Lulit personifkojn
vuajtjet dhe mjerimet e t varfrve, t cilat ja coptojn atij zemrn.
LULI I VOCRR
27
Zoti t dhasht
D
ikush trokit n der...
- Kush a?
- A po na fal ndoj send, zoj?
- Zoti t dhasht!
- Ma fal ndoj send, t dasht Zoti shndet...
- Hajt! Zoti t dhasht!
Por lypsi e din se domethan Zoti t dhasht: Mos me pas
kurr, mos me ngran kurr. Prandaj me ma tepr fuqi i bie ders. E tash
prmrenda asht zani ma i rrept.
- Hajt more! Zoti t dhasht! A merr vesht?
Lypsit me doemos i duhet me marr vesht. E len at der, msyn t
dytn, t tretn, t katrtn, e kshtu me rradh, t gjitha dyert e asaj
rruge. Kjo rrug sot pr sot asht fusha e veprimit t tij. Nesr asht ndoj
rrug tjetr. Fushat e veprimit t qytetarit ton jan t ndryshme. Dhe
ndryshojn njena fush nga tjetra, si ndryshon parajsa nga ferri, me
t gjitha variacionet
341
piatoreske dhe mallngjyese. E lypsit, q troket
nga dera n der, diku ia falin ndoj send, diku i thot e zoja e shtpis:
skam besa dhe lypsi ather asht i but, shkon tue mbajt mend kt
der, pr me ardh ndoj dit tjetr. Por at Zoti t dhasht lypsi se
34 variacione... ndryshime.
Migjeni
28
duron, sdon ta ndigjoj. Ai e din mirflli se do me than Zoti t
dhasht. Edhe at, i cili e prcjell me kto dy fal, ai fllon ta mnij.
Kurr ai si ka ndam kto dy fal njenn nga tjetra. Kudo q ndigjonte
faln Zot, ai pa dashje ja shtonte at t dhasht dhe n tru t tija u
krijonte dika q skuptohet e q mnihet. Se ai ishte i sigurt se Zoti t
dhasht domethan nji tallje.
Nji dit, me nji buzqeshje ironike
352
, duel lypsi nga nj ndrtes
me kryq n maj, se aty kishte vshtrue kto fal: Zoti, q kujdeset
pr zoqt e qiells, ska me i lan njerzit q t vdesin nga uja. H
thoshte lypsi tue dal sot nuk asht njashtu
363
. Zoti ndoshta kujdeset
pr trumcak edhe pr prifn, por pr mue se besoj. Mue me shokt e
mi, po na harron bota e si mos t na harroj Zoti, q sna ka parasysh.
Por thon, se Zoti... ktu lypsi preu mendimet dhe shpejtoi mbapa nj
plaku me bastun.
- Zotni, t lutem, m fal ndoj send...
- Zoti t dhasht!
Lypsi shtrngoi dhambt pr ta ndal gjuhn e cila ishte gati t kalo-
j kufnin e njerzis
374
. Shtrngoi dhe grushtat, e thojt q tash sa koh
nuk i kishte prem, iu nguln n dhanat e duerve
385
. Prpara vetes nuk
shef asgja tjetr, ve objekte mnije
396
. I bjen ndr mend, koha kur ska
pas nevoj me lyp. Prkundra. Kujtohet si i ka ndihmue lypsat q vi-
jshin dit-shtunde n parkun e dyqanit t tij, kur ishte farkatar... E sot?
Atij pak kush i ndihmon, pse jan shum lypsa. Kut ti epet ma par?
35 ironike... - tallse
36 njashtu...- ashtu
37 t kaloj kufnin e njerzis... t kaloj kufrin e mirsjelljes.
38 dhanat e duerve... llrt e duarve.
39 objekte mnije qnie ose sende q urrehen.
LULI I VOCRR
29
Arsyetonte lypsi s fundi. Por mnia vetvetiu, pa arsye, rritej e push-
tonte zemrn e trunin e tij dhe mat ast donte t shfrej n nji mnyr
makare
407
tue rraf hekurin e kuqun. E kur nuk ka hekur e eki. Puna
del e dyshimt dhe e rrezikshme.
Prandaj me taktik, zotni, mos thoni Zoti t dhasht!.
40 makare... t paktn.
Migjeni
30
Legjenda e misrit
M
isr! Misr!
N shekullin e njizett ska apoteoza41
1
perndish, por ka
apoeteoza misri. Bjeshkt tona, q dikur qen ltert42
2
e apoteozave
perndish, sot jan ltert e apoeozs s Misrit.
Nji kokr misri asht nji kokr dhimbje, kur ka shum u ep pak misr.
Fjala misr prmban n vete legjenda, legjenda t linduna nga
dshira pr jet. Dshira pr jet asht e madhe e mahnitshme, sa edhe
malet tona, q hapin gjith pr me vorros njerzit e unshm. E n nal-
tsin e malevet vigane, legjend asht dhe lindja, legjend asht dhe jeta,
legjend asht dhe vdekja. Dhe kjo legjend e idht, dhe plot vuejtje
historike, n shekullin e njizett, asht e thekshme, zemrbrese
433
dhe t
ban t qajsh.
Misr! Misr!
Tirrje pr shptimin e jets. Apoteoz e shekullit t njizett! Emn
perndish sot nuk zajn me goj fmit, q posa kan fllue t belbz-
jn, por misr! misr! asht fala e dits, asht synonim
444
i jets pr
banort legjendar t ktyne malevet tegra.
41 apoteoza... ka kuptimin e nj zakoni, me t cilin n koht e vjetra nderonin nj perndi,
hero apo mbret.
42 lteri... altari.
43 zemrbese...- q t bren zemrn.
44 synonim... sinonim.
LULI I VOCRR
31
Ushtojn luginat e malevet nga falt e malsorvet tunshm, q
varg, njeni mbas tjetrit, ecin t ngarkuem me ka nji gjysm thesi misr.
Vargu i tyne asht i gjat, pa fund, si asht e gjat e pa fund vuejtja e tyre.
Mbi kurriz t vet barin nga nji gjysm thesi misr, barin jetn e vet,
barin perndin. Perndi i vrtet, misr i dshiruem!
***
Misr! Misr!
Lajmi se do t shprndahet misri, duel nga zemra e dheut, rrodhi
npr dejt e thella deri te gjymtyrt e mpira t dheut q quhet shtet.
Dhe bani t dridhen nga gzimi frymort q skan me ka t mbajn
frymn.
Si thneglat, q mblidhen rreth nji kokre misri, qashtu n nji qendr
nnprefekture jan mbledhun malsort rreth depos s misrit. Katun-
devet q prfshin nnprefektura do tu ndahet misri. Malet e egra me
mjegull e bor, qiella, q derdh shi q t lag deri n palc, kishin
dasht tja presin rrugn malsorit. Por kush ja ndalon atij hovin kur
shkon me marr misr? Misr pr fmi t nxim nga mjerimi, t cilt
kur duert shtrijn u prngjajn lugetnve t vocrr. Dhe kta fmi jan
dshmort e vrtet t tragjedis njerzore
455
. Dshmort tragjik n kt
skaj t dheut, t cilt njerzit e huej i kuptojn ndr legjenda historike.
Legjenda historike me nji lumni legjendare. Se lumnia e vrtet asht
larg, tepr larg, nga kto folet e shqipeve.
Npr luginat e maleve prshkohet malsori vetm me nji kmish e
brek legjendare mbi shtat, pr me arrijt n qendrn e nnprefekturs,
me marr misr. Krahnori i tij asht nji cop graniti, q u shkput nga
45 t tragjedis njerzore... t vuajtjeve t njerzve.
Migjeni
32
mali dhe u vendos mbi dy kamb t drejta e t forta si landa e pyllit.
Dhe lvizet copa e malit pa bzajt. E prpara depos s misrit bjerr
cilsin karakteristike t vetn dhe bahet frigacak. Bahet servil, frigacak
pse mendon ai njashtu e don ligji, npunsi; prndryshe ska misr.
Si urdhnon zotni prsritet se e sa her n mnyr qesharake, me t
marrun zali, me gjeste majmuni vetm e vetm mos me zgjue mnin
e engjujvet q ndajn misr.
Dhe kur e marrin misrin, nisen njeni mbas tjetrit gjat udhs s
ngusht t malit dhe t jets. Ndodh q njenit i derdhen kokrrat e
misrit npr bir t vogl t thesit; shoku mbrapa, pa i pa, i shkel, i
treti shok as nji as dy, - por ja hjedh mallkimin e pamshirshm: Mos
i shkel, he, t shitof zana
466
!. Se shekulli i njizett asht shekulli i apo-
teozs s misrit ndr folet e shqipeve.
46 t shitof zana! t vraf zana!
LULI I VOCRR
33
Bukuria q vret
47
H
na e zbet, si fyra e nji t vdekuni, kundron nga kupa e qiells.
Kundron botn e maleve t kristalizueme nga bora. Kundron
kasollet e kristalizueme t katundit, t cilat as frym nuk marrin. T
gjitha jan mbshtjell n bardhsin e bors. Vret shpirtin e malcorit
si vret shpirtin e artistit shtatorja
482
e bardh e fof e nji, grues s
larkuriqt.
E n kasolle, e cila gjmon nn barrn e bors, derdhen dy ngjyra
kuq e zi. I kuq zjarmi i votrs n mes t kasolls, e i zi rrethi. T zeza,
terrta jan skutat e kasolls, nga ndigjohet blegrim e makun e ndoj
delje ose kumbona e lops. Edhe ato i vret bukuria e bardh. Nga goja
u del avulli i afsheve q ngrihet najr, bjen mbi qimet e tyne si bry-
m dhe kristalizohet. Heshtje. Gjithkafa e kristalizueme. Nji dor
shtrihet, zen nji dru e shpupurish zjarmin. Rropos nji bot gacash
493
.
Flaka lpin errsinn, e shkndijat krcejn nn tra dhe npr fyra
rreth votrs. E trupnat e njerzve dridhen, npr kurriz u prshkohet t
fofit, q vjen nga skutat, andej nga errsina. Brrr ... uf ... andej mbrapa
shpinet prpijn errsina me t fofit e saj.
- Po shiko mos ngrin Laroja?
47 bukuria q vret... bukura q t vret, q t ldon syt dhe shpirtin.
48 shtatorja statuja.
49 rrops nji bot gacash... przien nj grumbull thngijsh.
Migjeni
34
Dhe ohen, i lshojn vend rreth zjarmit Larojs, lops s shtpis.
T nxehet dhe ky pjestar familje n kasolln e kristalizueme
504
. E Laroja
din si duhet me u shtrim rreth zjarmit. Por me trupin e saj t madh,
gati shtypi dy vocrrak
515
, t cilt i kish zan gjumi pran zjarmit.
E kur, andej nga mesnata, acarrimi arrin dhe kulmin e vet, athere
ndr bagti fllon nji lvizje. Po, nji lvizje. Nji nga nji u aviten njerzve
e me syt e vet si me u lut: na lshoni vend dhe neve t ngrofemi
pak rreth zjarmit, se u ngrim. Dhe njerzit kundrejt njerzve skan
mshir, po kundrejt shtazve po. Prandej ohen, ua lshojn bagtis
vendin rreth votrs, e ata vet shkon nerrin q prpin.
... Dhe agimi zbardh me bukurin e bardh q vret. ohen njerzit
me trupnat e mpim dhe me kujtim n ndrgjegje se u kalua dhe nji
nat e vshtir. U uen, por nuk ohet nji vocrrak. Dora e sams shtri-
het mbi t dhe mat ast nji britm e tmerrshme shpoi zemrat e kasolls.
Dhimba e nji nans i shkrin zemrat n vaj, por e do kur nuk shkrin
zemrn e vocrrakut!
Po, ishte ngrim lokia e nans. Gjaku i tij i kuq dhe i purpurt ish
ngrim ndr dej dhe n zemr, ish bam kristal, q t bahet nji servis
pr miljonarin; jo. Gjaku ish ba rubis
526
, pr gjerdhant e metresavet.
E trupi i vocrrakut, i lokes s nans, ishte bam nji shtatore e ngurt e
zhgulun nga gjini i nans.
Merrnje dhe onje n qytet kt shtatore. Vendosnje n nji shesh!
Dhe si prmendore kushtonja ndokujt! Kushtonja atij q ka ma shum
merita pr kt vend! Po, ndoj ministrit o deputetit, o ndokujt tjetr...
50 n kasolln e kristalizueme... n kasollen e foht, q t jep prshtypjen e kasolls s
kristalizueme prej dbors.
51 dy vocrrak... dy foshnje...
52 rubis... rubin, i kuq.
LULI I VOCRR
35
E n ras se nuk gjeni ndoj njeri q ka merita t mjafueshme; athere
kushtonja atij q ka merita ma pak; perndis klasike.
Migjeni
36
Zeneli
Z
eneli asht si ajo tok e mir e plleshme ku fara dosido e hjedhun
zen, rritet dhe ep fryt ma tepr se pritej.
I tham:
- Zenel, thueje ti at q sditi shoku...
ohet me syt e tij t gshtejt t prqndruem mendueshm ndr
syt e mij. Dhambt e bardh, fyra e zeshkt, balli i rregullt, kryet e
zgjatun prmrapa. Flet. Prgjigjet me besim t madh n vetvete. E at
besim e ftoi me shum prova, mbassi gjithmon kur sdijn tjert atij i
takon me fol. Dhe fet me ball pak t rrudhun n mes t syve.
Nganjiher ashtu tue fol- e tradhton Zenelin fantazia fminore,
i hyp kalit imagjinar
531
me fatra dhe futuron nga reja n re, - por me
t vumun re buzqeshjen teme, kujtohet se asht tue gabue, ndalet, disi
ndjehet ngusht, ulet pa i than un me ndej, dhe mbulon fytyrn
me duer nga turpi. Athere qeshem un, qeshen shokt e tij dhe sjellin
kryet her nga un, her nga Zeneli.
Nganjiher, rrall, i mbushet mendja Zenelit dhe thot? Sdij, zotni.
Athere msimi nuk shkon si duhet. Nuk dom me dit pr t.
Nganjiher, gjithashtu rrall, i futet Zenelit gzimi fminuer mu n
zemr, asgjasend e ban t qeshi, dridhet nga gazi, srri urt dhe tra-
53 i hyp kalit imagjinar...- i jepet ndrrimeve fantazis.
LULI I VOCRR
37
zon shokt. Dhe nuk ndihmojn as qortimet as interesi i msimit. Mue
athere m bahet se dhe m tall dhe m qorton Zeneli n kt mnyr:
mjaf ma, zotni msues, mjaf, mjaf na msuet si duhet me jetue, ka
asht mir e bukur mjaf msuet megjithat na po rrojm si rrojtn
strgjyshnit ton, po nato gzime e po nato mjerime, t lanun e t tre-
tun ndr kto bjeshk. Qe, na shiko njher, njenit npr kmish t
shkyeme i shifet supi i verdh, tjetrit barku si drras, atij atje asht gati
ti bij t fkt nga uria, nj tjetr prap mezi prmbahet mos ti bajn
dhambt brrr nga ethet... Kshtu m dukej se m qortonte me tallje
fyra inteligjente
542
e Zenelit ndrsa qeshej. - Pra na len pak t qesh-
emi m dukej se thoshte t gzohemi deri sa jem n shkoll: rrof
shkolla! Rrof arsimi! Sa her kemi kndue, e n shtpi ska gaz, ska t
qeshun... rrof shkolla! rrof arsimi! q na mson kndim e shkrim, t
cilt me t vrtet nuk kan me na hym shum n pun n jetn ton,
por mjaf q kemi me marr nj hu... jo gja tjetr por, pr t shkrue n
qiell: rrof shkolla! rrof arsimi!
I la fmit targtohen dhe sillem nga dritorja. Vrej. Mat bjeshk t
nalt prball asht nj pyll i madh t cilit si dihet kufni e ku shkuem
nj her n sheti; asht nji visar q sbahet
553
. Vrej shpatet e kodrave,
t brigjeve, vrej ndoj an t vetmueme n largsi, drujet, dhen e kuq
dhe gjelbrimin e verdh; ma afr vrej kasollet e rrasuna pr dhe q
prbahen vetm nga mbuloja e kashts... tretem n kontemplacjon
564

t mrzitshm e buzt e mija makinalisht lvizen, fasin me vetveten.
Shpejt kujtohem se m shikon fmit, sillem e Zeneli:
- Zotni, a po bajm msim?
54 fyra inteligjente... fytyra q t jep prshtypjen e nj njeriu t zgjuar.
55 nj visar q sbahet... nj thesar shum i madh.
56 kontemplacjon... soditje.
Migjeni
38
Or gjeografje. Marr globin n dor. U fas.
- Po Shqipnia ku asht? pyesin dy-tre veta e tjert i ngrehin qafat q
t shofn ma mir.
Kur ua dfoj shejin: nj pik e kuqe n mes t ngjyrave tjera, ndg-
johen zanet e paknaqun, disi t shqetsueme:
Sa e vogl!...
- E vocrr e vocrr, mezi shifet...
- Po si, Zotni, kaq e vogl Shqipnia? ohet njeri tue kundrshtue
me dor.
T gjith fasin njeni me tjetrin, t shqetsuem, thue se tashti, n kt
ast u ba Shqipnia e vogl, ku duhet me u vra pr me qndrue mbren-
da kufrit. Vetm Zeneli sfet gja; m shikon n dritzn e syrit me syt
e tij t mem, si me m than: zotni, shpto situatn, si tjera her q e
shptove kur kemi fol pr mjetet teknike t bujqsis dhe shkaku pse
si kemi, kur kemi fol pr komoditetet
575
e jets, t cilat si kemi, pr
shtetet e pasun ka na nuk jemi gjithher ke shptue situatn, shp-
toje dhe tash.
Vrej shpirtet e vegjl t shqetsuem, pse atdheu i tyne kaq i madh
si u duket atyne n natyr asht vizatue aq i vogl dhe mendojn se
asht gabim. E dij se ne nesre Shqipnia n glob ka me u rrit, ka me u ba
kushedi sa e madhe prej dors s ndonjenit nga shqipot e klass.
Pr me i ngjall, me ua ue moralin, u fas: - far? Shqipnia nuk
asht e vogl! Asht e madhe! Po tu pjestonte ndr njerz sa jemi, i bjen
kaq e kaq secilit sa nuk u bjen njerzve t shteteve t tjer tEvrops.
- Pse e kan vizatue pra kaq t vogl? Me zemrim dhe tue u ndihmue
me duer fet mprojtsi i vogl i drejtave tatdheut.
57 komoditet... mjetet q e bjn jetn t rehatshme.
LULI I VOCRR
39
Mezi prmbahem s qeshunit dhe u fas: - Pse jemi ma t vegjl
se shtetet e tjer. Por kjo sdo me than gja. Pr me qen t lumtun na
mjafon kjo tok qe kemi, ve duhet ta punojm e... n kt ast ra zili
e fmit ma nuk kuptojshin gja nga flozofa
586
e lumnis q nisa tu a zh-
villoj. Dueln jasht pa qejf, ngadal, ende tue u skjarue me shoq-sho-
qin, ndrsa Zeneli mundohej t mbesi mbrapa pa u vue re. Kur dueln
t gjith, m tha n mes t buzqeshjes dhe hidhnimit:
- Skemi kurgja, zotni, as vegla t reja pr pun, as shtpija higjenike,
t mira, si shtetet e tjer, jemi t vegjl...
E ndala. Deduksioni
597
i Zenelit tem ish sa i hidht aq edhe i vrtet.
I fola. U mundova ta paqtoj. Nuk dij a m besoi:
Shpeshher m plqente t mendoj mbi ardhmnin e Zenelit. Por
e do. Nuk mjafon vullneti i mir i em, q ta baj Zenelin t hypi ndr
majtat e nalta kah shprthejn horizontet e drits. Mandej dhe pje-
sa eme fataliste
608
arsyetonte: lene Zenelin t rroj jetn strgjyshore,
primitive, e ka ma mir, mos e merr n qaf me e hyp ndr majat e
nalta nga mund t thej qafn i dshpruem tue pa t vett t dashtun
tepr ult dhe tue mos mujt me e ndihmue.
Prandaj, kur erdhi koha, ja dhash Zenelit dfesn e lirimit, u pr-
shendetm dhe kur shkoi merdh keq q sdo shifemi ma kurr.
58 fala flozof ktu ka kuptimin e arsyetimit.
59 deduksion... arsyetim.
60 pjesa e eme fataliste... mosbesimi im.
41
Prmbajtja
Im vlla Milloshi ......................................................................................... 3
...Bukn ton t prditshme falna sot... (Pjes t shkputura) ........... 9
Luli i vocrr ............................................................................................... 25
Zoti t dhasht ......................................................................................... 27
Legjenda e misrit ...................................................................................... 30
Bukuria q vret ......................................................................................... 33
Zeneli ........................................................................................................ 36

9 789951 641517
ISBN 978-9951-641-51-7