l Trafolar

2


BLM-I
L TRAFOLARI

A) AKIM TRAFOLARI
TANIM:
Akm Trafolar "primer" dediimiz esas devreden geen akm, manyetik
bir kuplaj ile, klterek "sekonder" dediimiz ikincil devreye ve bu
devreye bal cihazlara aktarrlar. Bunun sonucunda;
a) Cihazlarn byk akmlar ile zorlanmas,
b) OG ve YG devrelerinde, cihazlarn byk gerilimler ile zorlanmas
nlenmi olur.

ALIMA LKES:
Bir demir nve zerine sarlm olan bir primer sarg, ve ayrca (primer
sargya gre ters ynde sarlm) bir sekonder sarg bulunmaktadr. Ana
devreye seri olarak balanan primer sargdan geen (primer) akmn
meydana getirdii manyetik alan, demir nvede manyetik aknn
olumasna neden olur.
Manyetik ak, sekonder sargda bir gerilim
indkler. Sekonder sargya cihazlarn
balanmas sonucu, sekonder devreden geen
akm; (sarm ynlerinin ters olmas
yznden) ters ynde bir manyetik alan ve
demir nvede ters ynde bir manyetik ak
oluturur. Sonuta, demir nvedeki manyetik
ak dengelenmi olur.
Ancak, sekonder devreye bir yk balanmamas (yani
sekonder ularn ak braklmas durumunda) ters ynde bir
manyetik ak olumayaca iin; manyetik ak, nvenin
doymaya eritii deere kadar artar ve nve scakln
arttrarak akm trafosunun arzalanmasna neden olur. Ayrca,
sekonder devre ularndaki gerilim (birkabin voltluk) byk
deerlere ular ve insanlar iin hayati tehlike oluturur.

Kullanlmayan sekonder devre terminallerinin ksa devre edilmesi
kuralnn nedeni budur.
Yk
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
3


Manyetik aklarn dengelenmesi, primer ve sekonder amper - sarmlarn
eitlii ile aklanr.
Primerden geen akm : I
p

Primer Sarm says :
p

Sekonderden geen akm : I
s
Sekonder Sarm says :
s

ile gsterilirse; bu deerler arasnda

I
p
x
p
= I
s
x
s
veya Balants vardr.

Buradaki;

Oranna, Akm evirme Oran veya ksaca Akm Oran denir.


YAPISI:
Bir akm trafosunun genel olarak
yaps, ekil:2 de grlene benzer
olup, bu ekilde iaretlenen blm-
lerden oluur.
Primer Sarg: Demir nve zerine
sarlm, bir/iki Sipir sayl ve kesit-
e,ngrlen akm deerine uygun
bir sargdr.
Sekonder Sarg: Demir nve zerine, primere gre, ters ynde sarlm
ve sarm says (akm oran kadar) fazla, kesite kltlm yeterli akm
deerinde (rnein 5 Amp) bir sargdr.
Sarg Terminalleri: Primer sargnn ana devreye ve Sekonder sargnn,
(l / Koruma) devresine balantsn temin etmek zere gvde dna
karlm terminallerdir. Primer sarg terminalleri, ekilde grld
zere st blmde, sekonder sarg terminalleri, alt blmde ve yanda yer
alr.
Gvde: Gemite, ii izolasyon ya ile doldurulmu metal gvdeli olarak
retilen; akm trafolarnn yerine, hem gvdeyi ve hem izolasyonu
salayan (reine/epoksi tr) kat izolasyon maddelerinin kullanmna
geilmitir.
Primer Sarg Terminalleri
Primer Sarg
Demir Nve
Sekonder Sarg
Sekonder Sarg Terminalleri
Gvde
ekil :2
I
s
I
p
=

s

p
I
s
I
p
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
4

Demir Nve: Manyetik ak ortamn salayan demir nvenin kesiti
ve dier nitelikleri, o akm trafosunun baz karakteristik deerlerini
belirler.
Bir akm trafosunun l veya koruma
amal kullanm, g, doyma katsays ve
doruluk snf gibi karakteristik deerlerin
farkl olmasn gerektirir. Bu nedenlerle;
akm trafolar kulanm amalarna gre
farkl retilirler edilirler. Bir merkezde hem
l ve hem de koruma sz konusu
olduunda, farkl karakteristik deerlere
sahip farkl akm trafolarnn kullanm
gerekecektir. Farkl karakteristikli iki akm
trafosunun, ayn gvde iinde retildii
tipler, ekonomik bir zm olarak
sunulmaktadr
ekil:3te byle bir akm trafosunun blok
emas grlmektedir. 1 nolu (1s
1
ve 1s
2
)
sekonder terminaller l devresi iin, 2
nolu (2s
1
ve 2s
2
) terminaller koruma devresi
iin kullanlabilir.
EMATK GSTERL:
Elektrik ema ve resimlerde, akm trafolar deiik ekillerde
gsterilebilirler. Aada bu gsterili ekillerine ait rnekler verilmitir.

Genellikle;
(a) ve (b) Tek Hat
emalarnda
(c) ve (d) l,
Koruma vb. (ak)
devre emalarnda,
(e) Baz elektronik
devre emalarnda
kullanlr.
.

POLARTE:
Bir akm trafosunun primer ve sekonderindeki polarite ular, primer
sargya akmn giri veya k ynne gre, sekonder sargdaki akm
ekil :3
ekil :4
k
l
K
L
(d)
(a) (b)
(c)
P
1

P
2

s2
s1
(e)
2s1 1s2
P1 P2
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
5

ynnn belirlenmesi anlamna gelir. Primer sargya akmn girdii
veya akmn kt ucu polarite olarak kabul etmek mmkndr.
Ancak, akmn primere girdii ucu polarite olarak kabul etmi isek;
sekonder sargdan akmn kt ucu polarite olarak almalyz.
ekil:5 (a) ve (b)
Akmn primer sargdan kt ucu polarite olarak kabul etmek de
mmkndr. Bu takdirde, sekonderde polarite ucu, akmn sekonder
sargya girdii u olacaktr. ekil:5 (c) ve (d)
Aadaki ekilde, primer iin yaplan polarite kabulne gre, sekonder
polarite ular belirlenmi ve iaretlenmitir.
eklin tetkikinden de grlecei zere, primer akmn giri yn dikkate
alnmadan;
P
1
Primer ucu polarite olarak seilmise S
1
sekonder polorite ucu
P
2
Primer ucu polarite olarak seilmise S
2
sekonder polarite ucu
olacaktr.












Polaritenin Tayini :
Primer ve sekonder terminallerinin polarite tespitleri imalatlar tarafn-
dan yaplm durumdadr. Yukarda belirtilen kurala gre yaplm bu
iaretleme, polarite ularnn belirlenmesi iin yeterlidir. Ancak
imalatlarn zaman zaman yanl iaretleme yapmalar sonucu bu kuraln
uygulanmas yetersiz kalabilmektedir. te bu olaslk nedeniyle,
yaplacak basit bir test ile polaritenin tespiti gerekir.
Bunun iin ekil:6daki basit devrenin kurulmas gerekli ve yeterli
olacaktr. Pilin ve DC ampermetrenin (+) ularnn, primer ve sekonder
devrelerde varsaylan (P1 ve S1) polarite ularna balanm olmasna
dikkat edilmelidir.
(a)
(b)
P
1

P
2

S
1

S
2

P
1

P
2

S
1

S
2

P
1

P
2

S
1

P
1

P
2

S
1

S
2

(c) (d)
ekil :5
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
6

Anahtar kapatlr ve izleyen birka saniye iinde ampermetrenin
sapmas gzlenir.
Sapma saat ibrelerinin dn
ynnde ise, yaplan iaretleme
dorudur. Ampermetre ibresi
ters saparsa yaplan iaretleme
yanl demektir. ekil 6:(a) da
doru; ekil 6: (b) de ise yanl
bir iaretlemenin sonular gs-
terilmitir. Bu durumda, genel-
likle sekonder polarite ucunun
deitirilerek S2 nin polarite
kabul edilmesi gerekir.


KARAKTERSTK DEERLER :
Bir akm trafosunu tanmlayan karakteristik deerlerin bilinmesi ve
uygulama alannda gerektike doru kullanlmas nem tar. rnein;
hatal veya eksik deerler ile yaplacak bir sipari sonucu elinize geecek
akm trafosu, amaca hizmet etmeyen bir akm trafosu olacaktr.
Aada sralanan bu karakteristik deerler, akm trafosunun etiketinde
belirtilmi olduklarndan, bu deerlere Etiket Deerleri demek de
mmkndr.
1) letme Gerilim Anma Deeri [Un]
2) Anma Gc [Nn]
3) Snf (Klas) [ Cl ]
4) Doyma Katsays (Saturasyon Katsays) [n]
5) Akm evirme Oran [k]
6) Anma Akm deerleri
7) Termik Dayanm Anma Akm [Ith]
8) Dinamik Dayanm Anma Akm [Idyn]
Bu deerlerin bir akm trafosunda neyi ifade ettikleri ve bu deerler iin
kabul edilen standartlar aada aklanacaktr.
1) letme Gerilim Anma Deeri [ Un ]
Bu deer, akm trafosunun; izolasyon ynnden; kullanlabilecei
iletme geriliminin ( 6.3 kV, 10.5 kV, 15 kV, 34.5 kV eklinde) st
deerini gsterir.


P1
s1
(+)
(a)
(-)
P1
s1
(b)
ekil :6
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
7


2) Anma Gc [Nn]
Akm Trafosunun sekonderine balanabilecek cihazlarn (akm devreleri)
toplam gc ile, cihaz balantsnda kullanlacak kablo gcnn toplam
akm trafosunun gcn belirler.
Bu yzden sekondere balanacak cihaz glerinin bilinmesi ve akm
trafosu ile cihazlar (pano) arasnda kullanlan kablo gcnn hesaplan-
mas gerekir.
Cihaz balant kablosu gcnn (N
k
) hesab yle yaplr.
Kablo kesiti (S); kablo boyu (L) ve iletken cinsi (Cu/Al) bilinen
deerlerinden, kablo direnci (R
k
) bulunur ve
N
k
= Is
2
.R formlnden hesaplanacak deer kablo gcn verir.
Saysal rnek:
k = 56 ohm/mm
2
.m q = 2,5 mm
2
ve L = 100 m ise
R
k
=2 x L / k x q R
k
=1,43 ohm bulunur.
N
k
=Is
2
.R formlnde Is=5 Amp iin, N
k
=5
2
x 1.43 N
k
=35,75
VA.bulunur.

Kablo nedeni ile gelen bu ek yk, uzun kablo kullanmnn gerekli olduu
(rnein TR Tank Koruma yaplan) durumlarda, akm trafosunun 1 Amp
sekonder akml olarak seilmesi gerekebilir.
Yukardaki rnekte byle bir trafonun seilmi olmas durumunda kablo
yk sadece 1.43 VA.olacaktr. 2x4 veya 2x6 mm
2
gibi daha byk kesitli
kablo kullanm da zm olabilir.
Akm Trafosunun Anma gc, ayn zamanda bu akm trafosunun
sekonderine seri olarak balanabilecek Ohm cinsinden empedans ifade
eder. Bu nedenle baz akm trafo etiketlerinde VA cinsinden g yerine
Ohm cinsinden empedans verilir.
rnein 1,2 ohm gibi bir deer verilmise, bu trafo anma gcnn,
N
n
= 5
2
x 1,2 = 30 VA. olarak verilmesi ile ayn anlama gelmektedir.
Gnmzde kullanlan elektronik tehizatn, akm trafosundan ektii
gler ok dktr. Kk merkezlerde balant kablo boylar da fazla
uzun olmad iin, bu merkezlerde, korumada kullanlacak akm
trafolarnn 15 VA.gcnde olmas genellikle yeterli olmaktadr.



3) Snf (Klas) [Cl]
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
8

Bir akm Trafosunun snf (doruluk snf); primerden anma akm
akarken, sekonderden akan akmn, olmas gerekenden, % olarak, en fazla
ne kadar sapabileceini ifade eder. Bu sapma (+) veya (-) ynde olabilir.
rnein ; Doruluk Snf "1" olan bir akm trafosunun primerinden anma
akm geerken, sekonderinden, sekonder anma akmnn % 99'u ile
%101'i arasnda bir akm akar.
Sekonder 5 Amp ise, sekonderden geecek akm 5 x % 99 = 4,95 Amp
ile 5 x %101 = 5,05 Amp arasnda olacaktr.
Bu deer, akm trafosunun oran hatasndan kaynaklanr. Aslnda ,
doruluk snf a hatasn da kapsar ve toplam hata bir miktar artar.
Ancak a hatas koruma devrelerinde bir nem tamaz..
Oran ile ilgili hatalar, Primerden geen akmn deerine bal olarak
deiiklik gsterir.
rnein;
1 Snf (Cl:1) bir akm trafosu Primerinden;
Anma akmnn % 10 - 19 ' u geerken hata % 2
Anma akmnn % 20 - 99 ' u geerken hata % 1.5
Anma akmnn % 100 - 120 'si geerken hata % 1 olur.
Koruma amal akm trafolar genellikle snf:3 veya zel durumlar iin
snf:1, l amal akm trafolar genellikle snf:1 veya zel durumlarda
snf:0,5 olarak retilirler.
Yukardaki aklamaya uygun olarak bunlarn , primer akmn anma
deerindeki oran hatalar % 3 , % 1 veya % 0,5 dir.
Ancak bu hatalar , primerden geen akm, anma deerinin (% 120 ' sinin)
stne ktnda artar ve doyma snrna ulatnda Snf:3 olann akm
hatas % 10'a ve Snf 1 olann akm hatas % 5'e ular. Koruma akm
trafolarnn, doyma noktasna ulaldnda gsterdikleri bu hata deerleri
snf belirlemesinde esas alnarak, bu akm trafolarnn doruluk snflar;
genellikle "5P" ve "10P" olarak gsterilir.
Snf 1 olan akm trafo plakalarnda (eski) Cl:1 veya "5P" , snf 3 olan
akm trafolarnda Cl:3 veya "10P" ifadelerine rastlanabilir. TSE tarafn-
dan benimsenen gsterili "5P" ve "10P" dir.
4) Doyma kat says (Saturasyon Kat Says) [ n ]
Bir akm Trafosunun primerinden geen akm artrldka, sekonderinden
geen akm da ( akm orannn belirleyecei lde ) artar. Bu art primer
anma akmnn stne ktka bir sre devam eder. Primer akm giderek
ykseltildiinde, nce akm oran bozulur ve daha sonra sekonderdeki
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
9

ykselme durur. Primer akm bu deerin stne ne kadar karlrsa
karlsn, artk sekonderden geen akm deimez.
Akm orannn bozulmaya balad noktadaki primer akm deerine,
Doruluk Snr, sekonder akmn deimemeye balad noktaya ise
Doyma Snr denir. Doruluk snr ile doyma snr birbirine ok yakn
deerlerdir.
Ancak Doyma (saturasyon katsays)'na esas olan deer, doruluk snrdr
ve doyma katsays bu deere gre tanmlanr.
Doyma katsays (n) , doruluk
snrnn , primer anma akmnn
ka kat olduunu belirleyen bir
kat saydr.
Id = Ip x n n = Id / Ip dir.
Doyma , akm trafosunun nom-
inal gc ile ykl olduu, yani
akm trafosunun anma yk empe-
dansn besledii durumda tanm-
lanmtr.
Zn: Anma Yk Empedans (ohm)
Nn: Anma Gc (VA)
Is: Sekonder anma akm (A)
olduuna gre; anma yk u
forml ile hesaplanr.
Nn = I x Zn Zn = Nn / I
Saysal rnek:1
100/5 A.bir akm Trafosunun doyma kat says n=5 ise doruluk snr
Id = 100 x 5 = 500 A. dir.
Bu akm trafosu, anma gc ile ykl iken, primerinden 500 Amp
geirildiinde sekonderinden 25 Amp geer.
Primerden geen akm 1000 A.'e de karlsa sekonder akm yaklak yine
25 Amp dir.

Saysal rnek:2
Anma Gc 30 VA; akm oran 100/5 A.olan bir akm trafosunun Doyma
kat says n=5 dir. Bu akm trafosuna 30 VA.toplam gcnde cihazlar
bal iken; primerinden 2000 Amp ekilmektedir.


Is
Ip
D
o

r
u
l
u
k

S

(
I
d
)



D
o
y
m
a

S

ekil :7
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
10

Akm oran k=100 / 5=20 olduuna gre sekonderden 2000/20
=100 A.gemesi beklenirken, bu akm trafosunun Doruluk snr
Id=100 x 5=500 A. olduundan sekonderden ancak Is =500 / 20=25 Amp
geecektir. Bu; sekondere bal cihazlardan; 25 Ampden daha byk bir
akm geemeyecek demektir. Ayn akm trafosu primerinden yine 2000
Amp ekildiini, ancak doyma kat saysnn n = 10 olduunu varsaysak;
Doruluk Snr Id = 100 x 10 = 1000 Amp olacak ve sekonderden
Is = 1000 / 20 Is = 50 Amp geecektir.
4.1 l Akm Trafolarnda n<5 :
l devrelerinde kullanlan akm trafolarnda, sekonderden geecek en
byk akmn snrlandrlarak l cihazlarna zarar vermemesi istenir.
Bu nedenle l akm trafolarnda doyma katsaysnn n < 5 veya en fazla
n = 5 olmas ngrlr.
4.2 Koruma Akm Trafolarnda n>10 :
Koruma devrelerinde ise durum terstir ve primerden geen yksek deerli
akmlarn, akm oranna gre sekondere yansmas tercih edilir. Bylece;
arzadan kaynaklanan bu ar akm Rle tarafndan alglanabilecek ve bu
akm iin ayarlanan sre iinde arza izole edilebilecektir. Ancak bu
sayede ters zamanl rleler hzl ve sellektif olarak alabilir. Bu nedenle
koruma akm trafolarnda doyma katsaysnn n >10 veya en az n = 10
olmas ngrlr.
4.3 Hatal G seimi sonucu oluan n hatalar ng :
Yukarda da sylendii gibi Doyma Katsaylar, akm Trafosunun Anma
ykleri iin tarif edilmilerdir. Bir akm trafosu sekonderine bal olan
ykler, anma yknden az veya ok ise; Doyma Katsays plakasnda
verilen (anma) deerinden farkl olur. Gerek doyma katsays ng
aadaki forml yardm ile hesaplanabilir.
Nn: Plakasnda yazl anma gc
nn: Plakasnda yazl doyma katsays
Ng: Bal gerek g
ng: Hesaplanan doyma katsays

Grlecei zere; akm trafosuna, nominal gten farkl yklerin
balanmas halinde, akm trafosu seilen n deerinden farl bir ng
deerine sahip olacaktr.


Saysal rnek-1:
ng =
nn
Nn
Ng
ng x Ng =
nn x Nn
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
11

l devresinde kullanlacak bir akm trafosu, doyma katsays n< 5
ve gc Nn=30 VA. olarak seilmitir. Sekondere bal l cihazlarnn
toplam gc 15 VA.dir.
Gerek Doyma Katsays: ng = 30 x 5 / 15 =10 olarak hesaplanr.
l devresi iin 5 olmas gereken bu deer gerekte 10 olmu ve l
aletlerinin yanmasna neden olabilecek bir deere ulamtr.
Seilen akm trafosunun anma gcnn 30 VA.deil 15 VA.olmas
gerekirdi.

Saysal rnek-2:
Koruma devresinde kullanlmak zere doyma katsays n>10 ve gc
Nn=30 VA.olan bir akm trafosu seilmitir. Devre elemanlar ile bu trafo
sekonder sargs 45 VA.ile ykldr.
Bu sargnn gerek doyma katsays ayn forml ile hesaplanrsa ;
ng = 30 x 10 / 45 =6,7 bulunur.
Koruma devresi iin bu deer kktr ve primer devrede oluan byk
arza akmlar; sekondere eksik yansyacak ve Rle yanl alabilecektir.
Yanllk, yine trafo gc seimindedir. Bu rnek iin doru seim
Nn= 60 olmaldr.
5) Akm evirme Oran (Akm Oran) [ k ]
Yukarda da sz edildii zere, akm trafolar, primerden geen akm
deitirerek (genellikle klterek) sekonder devreye aktaran cihazlardr.
Primer akmn hangi oranda deitirildiini belirleyen sayya, (k) o Akm
Trafosunun Akm Oran denir.
Trafolarda bilinen Amper - Sarm Yasas na gre, primerden geen
akm ile primer sarm saysnn arpm, sekonderden geen akm ile
sekonder sarm saysnn arpmna eit olmak durumundadr.

Bu yasa; I
P
x
p
= I
s
x
s
eitlii ile ifade edilir. Eitlii

eklinde dzenlersek, bu eitliin birinci taraf Akm Oran, ikinci taraf
ise Sarm Oran olup eittirler.
Akm trafosunun bu karakteristik deeri, sarm saylar veya sarm
oranlar ile deil, primer ve sekonder akmlar veya (Ip/Is eklinde) akm
oranlar ile ifade edilir.
Akm trafo plakalarnda, akm deerleri genellikle ayr ayr yazlr.
=
I
s
I
p
s

p
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
12

rnein; Primer akm : 40 Amp
Sekonder akm : 5 Amp
Oysa; proje, malzeme siparii, arza bildirimi vb. pratik uygulamalarda
genellikle akm oranlar, Ip/Is eklinde ifade edilir.Burada Ip aada
belirtilen standart akm deerlerinden biri ve Is (genellikle) 5 Amp dir.
rnein; 20/5 , 50/5 , 150/5 , 100/5 . vb.
Ancak uygulamada birden ok, primer ve/veya sekonder sargl akm
trafolarna da gerek duyulmaktadr.
50-100/5 , 50/5-5 , 50-100/5-5 ekillerinde belirtilen bu ok sargl akm
trafolar, ayr bir alt balkta incelenecektir.
6) Anma Akm Deerleri [k]
Akm Trafolar karakteristik deerler ynnden belirlenmi standartlara
gre retilirler. Primer ve sekonder akm iin standartlarn belirledii
deerler aada verilmitir.
[Ip] Primer Akmlar (A) [Is] Sekonder Akmlar (A)
5
10
12,5
15
20
25
30
40
50
60
75

100
125
150
200
250
300
400
500
600
750

1000
1250
1500
2000
2500
3000
4000
5000
6000
7500
Sekonder akm iin belirlenen
standart deerler 1 Amp, 2 Amp
veya 5 Amp dir. Ancak genellikle
kullanlan sekonder akm 5 A.dir.
zel amal baz trafolarda 1,
veya 2 Amp olarak farkl sekon-
der akmlar tercih edilebilir.
rnein baz hallerde tank
koruma akm trafolar sekonder
akm 1 Amp olarak seilebil-
mektedir.
Sekonder akmn ok uzun
mesafelere tanmas gerektii
dier hallerde de , sekonder
akm 1 Amp olarak seilebilir
7) Termik Anma Akm [ Ith ]
Oluan ksa devre akmlar , akm trafolarn termik bakmdan zorlarlar.
Termik anma akm ; bir akm trafosunun; 1 saniye sreyle, zarar
grmeden tayabilecei maksimum akmn etkin deeri olarak tarif edilir.

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
13

Standartlarda bu deerin ; primer akm anma deerinin 100 kat
olmas ngrlmtr. Bu deer Ith=100 In olarak gsterilir.
Gsterilmemesi durumunda da bu deer geerlidir.
Akm Trafosunun kullanld noktadaki ksa devre akm deeri ve devre
koruyucularn; arzay temizleme sreleri dikkate alnarak yaplacak
hesaplamalar sonucunda; gerek grlmesi halinde; daha byk termik
anma akml trafolar zel olarak retilir. (200 In , 300 In vb)
Termik anma akm 1 saniye sre iin tanmlanm olmakla birlikte; arza
akmnn temizlenme sresi; bazen 1 saniyeden ksa ve bazen da 1
saniyeden uzun olabilir. Bu durum dikkate alnarak Termik anma
akmnn aadaki bant ile kontrol edilmesi gerekir.



"t"sresi iinde akm trafosunun tayabilecei max.ksa devre akm
belirlenir ve bu akmn, o noktadaki (bilinen/hesaplanan) ksa devre akm
ile kyaslamas yaplr. Bulunacak I
k
deeri o nokta iin bilinen ksa devre
akmndan bykse akm trafosunun yeterli olacana hkmolunur.
8) Dinamik Anma Akm ( Idyn )
Ksa devre akmnn ilk periyodunda; ksa devre akm en byk tepe
deerine ular. Bu deer akm trafolarn dinamik olarak zorlar. Sarglar
aras itme ve ekme kuvvetleri meydana gelir. Akm trafosunun bu
kuvvetlere dayanmas gerekir. Bu ilk periyotta zarar grmeyen akm
trafosu; izleyen periyotlarda; akm kleceinden; bunlar dinamik
ynden rahata karlar. Dolays ile dinamik zorlanmay; akmn ilk
periyottaki tepe deeri belirler.
Standartlarda akm trafolarnn; Termik anma akmnn 2,5 katna
dayanmas ngrlmtr. zel bir imalat nedeni ile daha byk deerler
alnmam ise; akm trafosu etiketinde bu deer belirtilmez. Idyn = 2,5 Ith
OK SARGILI AKIM TRAFOLARI :
a) ift Primer Sargl Akm trafolar:
Uygulamada, primer akmn zaman iinde byk farkllklar gsterdii
durumlarla karlalabilmektedir. Gelimeden kaynaklanan yk artlar,
sezonluk alan yerlerde rastlanan farkl ykler, yazlk konutlarn youn
olduu yerleim blgeleri ve benzeri yerler, rnek olarak gsterilebilir. bu
durumlarda, ift primer sargl akm trafolarnn kullanm tercih
edilmektedir.
Ik =
t
Ith
balantsndan
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
14

Deien yke gre akm trafolarn deitirmek yerine, primer sarg
balantlarnn deitirilerek sonu alnmas daha ekonomiktir.
( 25-50/5 , 50-100/5 , 100-200/5 veya 200-400/5 gibi )
Yeterli bir zm oluturmas nedeni ile bu akm trafolar genelde ift
primer sargl olarak retilmektedir. ekil:8' de byle bir akm trafosunun
deiik balantlar ile, primer akm deerinin deiimi gsterilmitir.

ekil:8deki balantlarn
25-50/5 akm oranl bir
akm Tr. iin rneklersek;
25/5 olarak balant (a) da
50/5 olarak balant (b) de
gsterilmektedir.


ekil 8de;
(a1) ve (b1) ile
Devre emas
(a2) ve (b2) ile
Blok ema ve
(a3) ve (b3) ile,
akm trafo balndaki
terminal kprleme
emas gsterilmektedir


ift primer akm seenekli akm trafo retiminin bir dier yolu da
kademeli sekonder sarg uygulamasdr. Kademeli sekonder sarglarn
seimine bal olarak, farkl primer akml trafolar salanm olur.

rnein; ekil:9da 50-100/5 A.
bir akm trafosu gsterilmi ise;
(a) balants ile 50/5 Amp
(b) balants ile 100/5 Amp olan
farkl akm oranlar salanmaktadr.
Bu tr (kademeli sargl) akm trafo-
larnda kullanlmayan sarglar
bo braklr. Kprlenmez.


s1 s2 s3
50/5
100/5
P2 P1
(a (b (c
ekil :9
s1
P1
P2
s2
s3
s1
P1
P2
s2
s3
(a1) (a2) (a3)
C1
C2
P1
P2
s1
s2
P1 P2 C1 C2
s1 s2
P1
P2
C1
C2
ekil :8
(b2) (b3) (b1)
P2
P1
s1
s2
C1
C2
P1
P2
C1
C2
P1 P2
C1
C2
s1 s2
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
15

Uygulama alan fazla olmamakla birlikte, ikiden fazla kademeli
sekonder sarg ile, ikiden fazla primer akm seenekleri salayan akm
trafolar da retilmektedir.

Saysal rnek :
100-200-300/5 A
Etiket deerli
bir trafo rneinde
(a) balants ile 100/5 A
(b) balants ile 200/5
A.
(c) balants ile 300/5
A.
Oranlar salanmtr.




b) ift Sekonder Sargl Akm Trafolar
Uygulamada, ayn primer akm
deerinde, fakat deiik karakteris-
tikli iki akm trafosuna gerek
duyulabilmektedir. rnein, hem
sekonder koruma, hem l
yapmak zere iki ayr akm trafosu
kullanm yerine; ayn gvde iinde
yer alan, farkl karakteristikli iki
demir nveye sarlm iki sekonder
sarg ile sorunun zm ekonomik
olmaktadr.

rnein: 25/5-5 , 40/5-5 , 100/5-5 vb.
ift sekonderli akm trafolarnda, her sargnn gc, snf ve doyma
katsays farkldr. Bu akm trafosunun tanmlamasnda her iki deer de
belirtilir. rnek: 50/5-5 , Cl:1-3 , 15-30 VA , n<5-n>10
c) ift Primer ve ift Sekonder Sargl Akm Trafolar.
ift primerli ve ift sekonderli akm trafo zeliklerinin her ikisinden de
yararlanlmak gerektii durumlarda kullanlr. ekil:12 'de iki primer ve
iki sekonder sargl bir akm trafosunun, primer sarg balantlarnn
paralel ve seri balanmas suretiyle farkl primer akm deerlerinin elde
edilii gsterilmitir. rnein: 25-50/5-5 deerli bir akm trafosunda;
s
1
s
2
s
3
s
4
P1
P2
s
1
s
2
s
3
s
4
P1
P2
s
1
s
2
s
3
s
4
P1
P2
(a) (b) (c)
ekil :11
ekil :10
P1
P2
1s1
1s2
2s1
2s2
2s1 1s2
P1 P2
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
16

(a) balants ile 25/5-5 ,
(b) balants ile 50/5-5 oranlar salanr.
Akm trafo balndaki kprlenme balantlar ekil:8deki gibidir.











Deerlerin Belirtilme ekli:
Proje tek hat emas, keif listesi, malzeme talep listesi ve benzeri pratik
uygulamalarda akm trafo karakteristiklerinin belirtilmesinde kullanlan
format aadaki rneklerde belirtilmitir.Bu rnekler; ayn zamanda; bir
akm trafosunun tanmlanmasnda mutlaka belirtilmesi gereken deerleri
de gstermektedir.
Akm Trafosu : 30 kV , 50/5 , Cl:1 , 15 VA , n <5
Akm Trafosu : 30 kV , 50-100 /5 , Cl:3 , 15 VA , n>10 , 200 In
Akm Trafosu : 15 kV , 50/5-5 A. , Cl:1-3 , 15-30 VA , n <5 - n >10
Akm Trafosu : 30 kV , 50-100 /5-5 , Cl:1-3 , 15-30 VA , n <5 - n >10
Baz hatrlatmalar:
Sekonderi kademeli akm trafolar hari, akm trafolarnda sekonder
ular ak braklamaz. Kullanlmayan sekonder ular kprlenir.
Sekonderi kademeli akm trafolarnda ise durum terstir ve bu akm
trafolarnda kullanlmayan ular ak braklr. Aksi takdirde akm
evirme oran kayar.
Sekonder koruma (eski tip) rlelerinin bazlarnda; tep deerini
deitirirken sekonder u ak kalr. nlem almak gerekir.
Baz rlelerde ise; tep vidas skldnde sekonder kendiliinden
kprlenir. Bazlarnda ise yedek bir tep vidas ile nce kprlenir ve
gerekli deiiklik bu ilemden sonra yaplr.
Uygulamada az rastlanan geit tipi akm trafolar (hem geit izolatr,
hem akm trafosu gibi) iki fonksiyonu bir arada yerine getirmeleri
nedeni ile avantaj salar. Ancak arza durumunda temin gl ve
ekil :12
(a) (b)
C1
C2
P1
P2
1s1
1s2
2s1
2s2
P2
P1
1s1
1s2
2s1
2s2 C1
C2
2s 1s
P1 P2 C1 C2
2s 1s
P1 P2 C1
C2
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar
onarm sresinin daha uzun olmas ayrca barann izole edilmesini
gerektirmesi; arzalanmas halinde bara tadilatn da gerektirebilmesi,
vb. nedenlerle, zel durumlar dnda tercih edilmezler.
l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora