Professional Documents
Culture Documents
olarak bulunur.
k eitliinin formlnden anlald gibi, giri iaretinin integralini alr ve ka
aktarr. OPAMP devresindeki, giri ofset geriliminin OPAMP'n doyuma gtrmesini
engellemek iin ekil2.11'deki gibi geri besleme kondansatrne paralel bir R
f
direnci balanr. Bu paralel R
f
direncini eklenerek zellikle dk frekanslarda ok
yksek olan gerilim kazanc azaltlr.
28
ekil 2.11 : Kazancn frekansla deiimi
ekil 2.12 : ntegratr Devre
ekil 2.13 : ntegratr Devre
Giri palorma akmlarnn eit olmayndan dolay meydana gelebilecek ofset
gerilimini ve bu gerilimin etkilerini gidermek amacyla ekil2.12'deki gibi
29
OPAMP'n evirmeyen giriiyle ase arasna R
2
gibi bir diren balanr. R
2
direncinin
deeri,
R
2
= R
1
// R
f
olarak bulunur.
ntegral alc bir devrenin, giriine uygulanan iaretin integaralini alabilmesi iin yani
devrenin integratr olarak alabilmesi iin;
1. f
giri
>= f
c
= 1 / 2 R
f
C
f
olmaldr. (Girie uygulanan sinyalin frekans, f
c
kritik
frekanstan byk veya eit olmaldr).
2. Devrenin zaman sabitesi (T = R
1
.C
f
) ile girie uygulanan sinyalin periyodu
birbirine eit veya yakn bir deerde olmaldr.
Eer devrede bu artlardan birisi veya ikisi salanmyorsa devre giriine uygulanan
sinyalin integralini alamaz, tersleyen (faz eviren, inverting) ykselte olarak alr.
Bu haliyle devrenin kazanc -R
f
/ R
1
olur.
Soru: Aadaki ekildeki devrenin giriinde frekans 1kHz olan ve deeri "0" ile
"1V" arasnda deien bir kare dalga uygulanmaktadr. Opamp art eksi ondrt volt
ile beslenmektedir. k iaretinin grafiini iziniz?
30
2.8 Trev (Differentiator) Devresi
ekil 2.14 : Trev Alan Devre
Trev alan devre, giriine uygulanan sinyalin trevini alarak ka aktaran bir
devredir. Trev alan devrenin giriine gen dalga uygulandnda kndan kare
dalga, kare dalga uygulandnda ise kndan sivriltilmi dalga elde edilir. O halde,
elektronikte gen dalgann trevi kare dalga, kare dalgann trevi ise sivriltilmi
dalgadr. Integral alma ileminin tersi trev alma olduu iin, ekil2.10'deki devrede
grld gibi integratr devredeki diren ile kondansatrn yeri deitirilerek
ekil2.13'teki gibi bir trev alc devre gerekletirilir.
OPAMP devresinin eviren ve evirmeyen girileri ayn gerilim seviyesinde
olduklarndan x noktasndaki gerilim 0V civarndadr. Buna gre C
1
kondansatr
zerinden akan akm;
I
1
= C
1
. (dV
i
/ dt) 'dir.
V
x
= 0 Volt olduu ve I
f
= I
1
olduundan
V
o
= -R
f
. I
f
'dir.
V
o
= - R
f
. C
1
. (dV
i
/ dt) 'olur.
Devrenin k formlnden anlald gibi trevleyici devre giriine uygulanan Vi
iaretinin trevini alp (dV
i
/ dt), R
f
.C
1
sabitiyle arparak kna aktarr. Formldeki
(-) iareti, devrenin faz eviren ykselte yapsnda olduunu, girile k arasnda
180 faz fark bulunduunu belirtir.
31
ekil 2.15 : Frekans ile kazancn deimesi
ekil2.13 'deki devre pratik uygulamalarda kullanmaya elverili deildir.
ekil2.14de grld gibi C
1
kondansatr, yksek frekansl giri sinyallerinde
ksa devre zellii gstererek, zerindeki gerilim dm en az seviyede olur ve
ykseltecin kazanc artar. Yksek frekansl giri sinyallerinde k iareti maximum
seviyeye ular. V
i
giri sinyalinde grlt mevcut ise devre grltnn yksek
frekans blmn olduu gibi ykseltir. Bu istenmeyen durumu engellemek iin
ekil2.14'de grld gibi girie R
1
direnci eklenir. Bylece, devre kazancna
yksek frekanslarda "R
f
/ R
1
" oran gibi bir snr getirilmitir.
Trev alc devrenin, giriine uygulanan iaretin trevini alabilmesi,
ekil 2.16 : Pratikte kullanlan devre
1. f
giri
<= f
c
= (1 / 2 R
1
C
1
) olmaldr. (Girie uygulanan sinyalin frekans, fc
kritik frekanstan kk veya eit olmaldr.)
2. Devrenin zaman sabitesi (T = R
f
.C
1
) ile girie uygulanan sinyalin periyodu
birbirine eit veya yakn bir deerde olmaldr.
32
Eer, devrede bu artlardan birisi veya ikisi salanmyorsa, devre giriine uygulanan
sinyalin trevini alamaz, tersleyen (faz eviren, inverting) ykselte olarak alr ve
devrenin kazanc -R
f
/ R
1
olur.
Soru: Aadaki devrenin giriine deeri 0V ile 1V aras deien bir kare dalga
uygulanmaktadr. aretin 0Vdan 1Va ykselme sresi ve dme sreleri 1mikro
saniyedir. Bu devrenin k iaretinin (V
out
) zamanla deiimini iziniz? (OPAMP
art eksi 14V ile beslenmektedir.)
Soru: a) Aadaki devrenin f=1591Hz frekansnn altnda ve stnde nasl
altn ayr ayr anlatnz?
b) Eer bu devrenin giriine frekans 2.10
6
Hz ve tepe deeri 0.5V olan bir
sinzoidal bir iaret uygulanrsa VIKI da ki iaretin eklini iziniz.
2.9 Dorultucu Olarak Kullanlmas
2.9.1 Yarm dalga dorultucu
Bilindii gibi dorultma ilemini yapan eleman diyotdur. Pratikte kullanlan
germanyum diyotun iletime geme voltaj yani eik gerilimi 0.2V, Silisyum diyotun
ise 0.6V civarndadr. Dolaysyla, genlii 0.6V civarnda veya daha kk iaretler
diyot ile dorultulamazlar. Bu sakncalar ortadan kaldrmak ve hassas bir ekil de
yarm dalga dorultma ilemini gerekletirmek iin ekil2.15'deki gibi OPAMP'l
hassas yarm dalga dorultucu kullanlr.
33
ekil 2.17 : Hassas Yarm Dalga Dorultucu
eki2.15'deki devrede ilk alma annda diyotlar kesimdedir. Ve
V
i
> V
+
=> V
x
= -V V
i
< V- => V
x
= +V olur.
"V
i
" giri sinyalinin pozitif alternansnda "x" noktasndaki potansiyel sfr volttan
kk (V
x
< 0) olur. Bylece D
1
'in anoduna eksi gerilimde olduu iin yaltmda, D
2
'nin katoduna eksi gerilim geldii iin iletimdedir. D
2
iletime geince ktan girie
negatif geri besleme olur. OPAMP'n eviren eviren girii yaklak "0V" olduundan
(+ u topraa bal) "x" noktasnda "-0.6" Volt grlr. "Vi" kaynandan kn
btn akm hi bir diren ile karlamad iin "D
2
" diyotu zerinden akar. "R
2
"
direncinin olduu koldan akm akmad iin "V
0
" k gerilimi ise OPAMP'n
eviren girii ile ayn gerilimdedir.
Giri iareti "0V" seviyelerine geldii zaman diyotlar her ikisi birden kesime
giderler. "V
i
" giri sinyalinin negatif alternansnda "x" noktasndaki potansiyel sfr
volttan byk (V
x
> 0) olur.
(V
x
= +V) Bylece D
1
iletken, D
2
yaltkandr. D
1
diyotunun iletken olmasyla R
2
direnci zerinde devrenin giriine geri besleme yaplr. Kazan "R
2
/ R
1
" kadardr.
OPAMP, faz eviren ykselte gibi alr ve kta girile ters fazda bir sinyal elde
edilir.
Devre, giriine uygulanan sinyalin sadece negatif alternans geirmekte ve fazn ters
evirerek kta pozitif yarm alternanslar meydana getirmektedir. OPAMP
kullanlan dorultucular ile girie uygulanan mikrovolt (V) seviyesindeki sinyalleri
dorultmak mmkndr
rnein, OPAMP'n ak evrim kazanc 100.000, giriine uygulanan AC iri
sinyali voltaj 6V ise OPAMP'n k voltaj V
o
= 6V . 10
5
= 0.6 Volt 'tur.
34
Bylelikle OPAMP ile gerekletirilen hassas yarm dalga dorultucu ile 6V 'luk
bir AC sinyali dorultmak mmkndr. Normal bir yarm dalga dorultucu
devresinde byle kk bir sinyali dorultmak hibir zaman mmkn deildir.
Soru: Aadaki ekilde "V1" giri gerilimi frekans 1kHz, tepe deeri 1V olan
sinzoidal bir iarettir. OPAMP'lar art eksi 14V ile beslenmekte ve zener diyotun
(D3) gerilimi 10V'tur. "V
0
" k geriliminin eklini iziniz?
Soru: Aadaki devrede Besleme1 gerilimi 1V DC, Besleme3 gerilimi 0V
DCdir. Besleme2 gerilimi ise tepe deeri 1V, frekans 1Hz olan bir sinzoidal bir
iarettir. Opamplar art eksi 14V ile beslenmektedir.
a) Aadaki devrede Besleme1 geriliminden grlen giri direncini hesaplaynz?
(10 Puan)
b) Aadaki devrede V1 , V2, VIKI k iaretlerinin ekillerini iziniz?
(20 Puan)
35
2.9.2 Tam dalga dorultucu
ekil 2.18 : Hassas Tam Dalga Dorultucu
Soru: Aadaki ekilde "V1" giri gerilimi frekans 1kHz, tepe deeri 1V olan
sinzoidal bir iaret, "V2" gerilimi ise 3V deerinde DC iarettir. "V
0
" k
geriliminin eklini iziniz?
36
2.10 Logaritmik Ykselte
ekil 2.19 : Logaritmik Ykselte
ekil2.18'teki logaritmik ykselte eviren eviren ykselte yapsndadr. Geri
besleme eleman olarak bir transistr kullanlmaktadr. Burada, transistrn beyz-
emiter ekleminden faydalanlarak logaritma ilemi yaplmaktadr. Ykseltme
ileminin logaritmik olmas, transistrn beyz-emiter ekleminden ileri gelmektedir.
Logaritmik ykselte devresinde;
V
o
= V
BE
= (60 mV) . log(I
c
/ I
o
) olmaktadr.
I
o
deeri sabit olup, oda scaklnda 10-13 Amper deerindedir. Logaritmik
ykseltete, V
i
giri gerilimindeki ve dolaysyla I
c
akmndaki dorusal deimeler,
kta ve B-E ekleminde logaritmik bir arta neden olmaktadr. Formldeki
logaritma 10 tabanl logaritmadr. V
i
gerilimindeki 10 kat art kollektr akmnda da
10 katlk bir arta neden olur. log 10 = 1 olduundan kta da 10 katlk bir arta
neden olur. V
i
giri gerilimi 100 kat arttrldnda, kta 60 x 2 = 120 mV 'luk bir
arta sebep olacaktr.
37
2.11 Gerilim Reglatr
ekil 2.20 : OPAMP'l Gerilim Reglatr
ekil2.19'deki devreye, regle edilecek gerilim, V
i
olarak OPAMP'n "+V" ucuna
uygulanr. "-V" ucu ise aseye irtibatlandrlr. V
i
gerilimi devreye uygulandnda
V
o
iareti pozitiflemeye balar. V
o
< V
ZD
olduu srece, zener diyot kesimdedir. V
o
>
V
ZD
olunca zener diyot iletime geer ve krlma gerilimine eit bir gerilim x
noktasnda oluur. (V
ref
= V
ZD
) Bylece OPAMP'n pozitif giriine sabit V
ref
sinyali
gelmektedir. Bu srada OPAMP faz evirmeyen ykselte olarak altndan;
V
o
= V
ref
[1+(R
2
+ R
1
)] olur.
Zener diyot, V
i
giri sinyalini regle ettiinden zener diyotdan geen akm olduka
kararldr. Bu durum, k voltajnn kararl olmasna neden olur. R
1
ve R
2
diren
deerleri ile V
o
gerilimini ayarlamak mmkndr. R
S1
ve R
S2
direnleri devre giriini
korumak iin kullanlr.
38
2.12 Alak Geiren Filtre Devresi
ekil 2.21 : Alak Geiren Filtre Devresi
ekil 2.22 : Kazancn frekansla deimesi
Kazancn 3dB dt frekans filtrenin kesim frekansdr.
Bu karmak saysnn her iki tarafnn da genlii alnrsa ve
iler dlar arpm yaplp her iki tarafnda karesi alnrsa
alak geiren filtrenin kesim frekans bulunur.
Soru: V1 kayna frekans 1MHz tepe deeri 5V olan sinzoidal bir iaret
retmektedir. V2 kayna 5V DC deerinde gerilim retmektedir. V
0
kndaki
iaretin zamanla deiimini iziniz? (OPAMPlar art eksi 14V ile
beslenmektedirler.)
Cevap:
2.13 Yksek Geiren Filtre Devresi
ekil 2.23 : Yksek Geiren Filtre Devresi
40
Kazancn 3dB dt frekans filtrenin kesim frekansdr.
2.14 Bant Geiren Filtre Devresi
Bant geiren filtre devresi yapmann bir yolu yksek geiren filtre ile alak geiren
filtre devrelerini kaskat balamaktr. ekil2.24'de bu ekilde tasarlanm bir bant
geiren filtre grlmektedir.
ekil 2.24 : Bant Geiren Filtre Devresi
41
Soru: Aadaki filtre devresinin hangi frekanslar arasnda iletimde olduunu
hesaplaynz?