MKT0212 -

ELEKTRONİK II
HAFTA 07
İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİLER (OP-AMP) - 1

DR. ÖĞR.ÜYESİ EKREM DÜVEN

BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİLER (OP-AMP)

• Bir İşlemsel Kuvvetlendirici (orijinali

Operational Amplifier = Op-Amp)
• Çok yüksek farksal kazanç değerine,
• Çok yüksek giriş empedansına,
• Düşük çıkış empedansına
sahip bir kuvvetlendirici devredir.
• Eviren (Inverting) ve Evirmeyen
(Noninverting) olmak üzere iki girişi ve
genellikle tek bir çıkışı bulunur.
İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİLER (OP-AMP)

• Bu girişlere uygulanan işaretler

matematiksel olarak da belirtildikleri
üzere çıkışta aynı ya da zıt polaritede
bir sonuç oluştururlar.
• ( + ) girişe (evirmeyen girişe) uygulanan
işaret ile çıkıştaki işaret aynı fazda, ( - )
girişe (eviren girişe) uygulanan işaret ile
çıkıştaki işaret ters (180º) fazda olur.

• Girişlerin her ikisini birden kullanmak

gerekli değildir. Tek tek ya da birlikte
giriş için kullanılabilirler. Şöyle ki;
TEK (SINGLE-ENDED) GİRİŞLİ DURUM

• İlk şekilde giriş ( + ) uçtan yapıldığı için

çıkışta elde edilen işaret (sonuç) giriş
işareti ile aynı polaritede (fazda)
gözlenmektedir.

• İkinci şekilde ise giriş ( - ) uçtan

yapıldığı için çıkışta elde edilen işaret
giriş işareti ile ters polaritede (180º
zıt fazda) gözlenmektedir.
ÇİFT (DOUBLE-ENDED) GİRİŞLİ DURUM

• Bu
  durum farksal (differential) çalışma
modu olarak da anılır.

• İlk şekildeki gibi bir giriş işareti (Op-Amp

giriş uçları arasına) uygulandığında
çıkışta bu işaretin Op-Amp açık çevrim
kazancı kadar katı gözlenmektedir.

• İkinci şekildeki bağlantı ise ilk şeklin

pratikte daha çok rastlanılan bir
versiyonudur. Burada;
ÇİFT (DOUBLE-ENDED) ÇIKIŞLI DURUM

•  Çift giriş olabildiği gibi çift çıkışlı durum da söz konusu olabilir. Bu durumda
girişe bir işaret uygulandığında her iki çıkışta aşağıda görüldüğü gibi zıt
fazda iki işaret oluşur ki toplamları farksal işareti () verir.
ORTAK (COMMON-MODE) GİRİŞLİ DURUM

•  Op-Amp’ın her iki giriş ucuna aynı

giriş işareti uygulandığında bu durum
Ortak Çalışma Modu olarak
adlandırılır.
• İdeal durumda her iki giriş aynı
değerde kuvvetlendirildiğinde çıkışta
oluşan zıt fazdaki işaretler toplamı
yüzünden olur.
• Ancak pratikte, çıkışta küçük de olsa
bir işaret mutlaka gözlenir.
FARKSAL KUVVETLENDİRİCİ DEVRESİ
FARKSAL KUVVETLENDİRİCİ DEVRESİ

•  Bu devrede girişlerden sadece biri

kullanılır diğeri topraklanırsa bu Tek
Girişli Duruma karşılık gelir.
• Sadece tek bir girişe () işaret
uygulanmasına rağmen diğer girişe
ait olan çıkışta da bir işaret gözlenir.
• Bunun nedeni Ortak Emetör
Bağlantısı yüzünden her iki
transistörün de çalışıyor olmasıdır.
FARKSAL KUVVETLENDİRİCİ DEVRESİ

 ≈ ∞
FARKSAL KUVVETLENDİRİCİ DEVRESİ

•  Bu devrede girişlerden ikisi birlikte

kullanılırsa (farklı işaretler ile) bu Çift
Girişli Duruma karşılık gelir.
• Bu durumda ise girişler () arasındaki
fark () transistörler üzerinde
kuvvetlendirilir.
• Doğal olarak her iki çıkış () arasındaki
fark ( ) şeklinde oluşacaktır.
NOT: : Op-Amp açık çevrim kazancı
FARKSAL KUVVETLENDİRİCİ DEVRESİ

 ≈ ∞
FARKSAL KUVVETLENDİRİCİ DEVRESİ

•  Bu devrede girişlerden her ikisine de

aynı işaret uygulanırsa bu Ortak Mod
Durumuna karşılık gelir.
• Bu durumda ise girişler () arasındaki
fark () transistörler üzerinde
kuvvetlendirilir.
• Doğal olarak her iki çıkış () arasındaki
fark ( ) şeklinde oluşacaktır.
NOT: : Op-Amp ortak-mod kazancı
FARKSAL KUVVETLENDİRİCİ DEVRESİ

 ≈ ∞
OP-AMP TEMELLERİ

• Konunun başında belirtildiği gibi bir Op-Amp’ın eviren ( - ) ve evirmeyen

( + ) olmak üzere iki girişe ve en az bir çıkışa sahiptir.
• Bu girişler arası gözlenen giriş empedansı birkaç MΩ mertebesindedir.
• Çıkış ucunda gözlenen empedans ise 100 ohm’dan küçük seviyededir.
• ( + ) uca yapılan giriş aynı, ( - ) uca yapılan giriş ise zıt fazda çıkış oluşturur.
• Çıkışta gözlenen kazanç değeri ise 10000’ler civarındadır.
OP-AMP TEMELLERİ

•  Elektriksel devrelerde bir Op-Amp’ın

yerine kullanabileceğimiz AC eşdeğer
devresi yanda görüldüğü gibidir. Bu
eşdeğer devre pratikteki tüm
durumları kapsamaktadır.

• Bununla birlikte Op-Amp giriş direnci

() çok büyük, çıkış direnci () ise çok
küçük olduğundan yandaki ideal
eşdeğer devre de kullanışlıdır.
OP-AMP TEMELLERİ

•  Bu noktaya kadar ele alınan tüm Op-

Amp kullanımları gerilim kazancı
açısından tek bir değere () sahiptir.
• Eğer gerilim kazanç değeri seçilmek
(kontrol etmek) isteniyorsa Op-Amp
ve dirençler kullanılarak yandaki gibi
temel bir düzenleme yapılabilir.
• Çıkışdirenci üzerinden girişe geri
beslendiği için (feedback) f alt indisi NOT: Geribesleme her
kullanılmaktadır. zaman ( - ) uca yapılmalıdır.
 OP-AMP TEMELLERİ
• Bu temel devrede Op-Amp yerine AC eşdeğer devresi yerleştirilirse:
 OP-AMP TEMELLERİ
• Yandaki devrede süperpoziyon
teoremi uygulanırsa:

•
 
olmak üzere:
 OP-AMP TEMELLERİ – SANAL TOPRAK
•  Op-Amp’ın giriş direncinin çok büyük
olması içeriye akım akmayacağı
anlamına gelmektedir.
• Akım akmaması () giriş uçlarının
arasında gerilim farkı olmayacağı ()
demektir.

• Bu durum her iki giriş ucunun aynı potansiyelde olması sonucunu

doğurmaktadır ki şekil üzerinde kalın çizilmiş olduğu üzere sanki sanal
bir kısa devre varmış etkisi yaratır.
• Eğer giriş uçlarından birisi toprakta ise bu diğer girişin de topraklandığı
anlamına gelir.
 İLETİŞİM BİLGİLERİ
http://moodle.btu.edu.tr/course/view.php?id=295#section-7
ekrem.duven@btu.edu.tr