Financial Accounting

The importance to management of complete and accurate financial statements

Practical example of a small business:
receipts and payments statement
taking account of other factors
revenue and expenditure statement
Showing the "true" picture" in financial statements
Meanings of some commonly used accounting terms
Capital
Profit and loss
The profit & loss account:
information it contains
what it is designed to show
The balance sheet:
what information it contains
its purpose
Business Ownership as it Concerns Hotels
Sole-proprietor businesses:
possible advantages and disadvantages
unlimited liability
Partnerships:
why people may pool their resources and ability
sharing profits and losses
Limited liability companies:
shares and shareholders
what limited liability means and its importance

Sekreti i financs s globalizmit neoliberal
dhe koncepti i ri i shptimit t bankave
Drejt masakrimit t mtejshm t popujve
Ylli Prmeti
Ky studim synon t identifikoj shkakun prfundimtar t krizs shumdimensionale q ka
shprthyer kryesisht n Perndim. Si do t shohim, kriza financiare e ka origjinn te
derregullimi i tregjeve q prkon me fillimin e dekads s viteve 80, ather kur
angloamerikant diktuan politikat neoliberale; dhe kriza e prgjithshme e ka origjinn te
botkuptimi i bots moderne: sepse bota ka kaluar gradualisht nga nj bot ku lakmohej urtsia,
q sht pushtet n vet-vete, n nj bot ku lakmohet pushteti pa urtsi.
Liri pr financn do t thot robri pr demokratt.
Keynes
Koncepte kye: streht e financs globale; kriza financiare; bail-out dhe bail-in.

Sekreti i financs s globalizmit neoliberal
Mashtrimi i popullit grek, si fillim pr tu integruar n BE, pr lvizje t lir dhe mirqenie, duke
adoptuar principet e ekonomis kapitaliste (ekstroverte) neoliberale, d.m.th. duke u mbshtetur
kryesisht n shrbimet dhe prodhimet financiare dhe n tregun ndrkombtar t marketingut,
sesa n burimet e brendshme, zhvillimin e strukturave ekonomike t qndrueshme dhe
vetmjaftueshmri, gjithashtu dhe adoptimin e euros, q bri t mundur ndryshimin e praktikave
monetare nga inflacion i kontrolluar dhe pa-interes (periudha statiste), n neoliberale, duke
marr borxhe n tregun ndrkombtar t marketingut nga investitort e huaj nj lvizje q oi
n shkatrrimin e mtejshm t strukturs ekonomike, sot, ajo gjendet n depresion, dhe gjoja,
shptohet (bailout) nga fondet e BE-s (EFSF dhe ESM). N fakt, si kam treguar n vend
tjetr,[1] populli grek nuk shptohet: ai zhytet prher dhe shum n borxhe (bail-in: shih n
vazhdim rreth ktij koncepti) dhe mjerim.
Shkaku, rrjedhimisht i shkatrrimit t ekonomis greke, nuk sht vetm problem i sistemit
bankar n eurozon dhe se ato duhet t shoqrizohen q t shptojn vendet e periferis n
veanti dhe eurozona n prgjithsi, si pretendon s fundmi pseudomarksisti, iek,[2] por
sht integrimi i plot i ekonomive n globalizmin neoliberal nj fakt q oi n protektoratin
ekonomik dhe politik t greqis nga elita mbikombtare. Dhe si ndodhi me Greqin ashtu
ndodhi edhe me Qipron, por, me nj ndryshim: Qipro, njlloj si Islanda dhe ishulli Ceyman,
sht nj ishull ku bankat dhe korporatat globale depozitojn miliardat q fitojn dhe rrjepin rreth
bots dhe pr arsye t prqindjes s ult t takss, q sht, 10%, ato konsiderohen si streh
taksash ose juridiksione sekrete.[3] Kjo lvizje kapitali ka filluar t paraprgatitet q n vitet
1969 nga Banka Britanike. Si citon Nicholas Shaxson, n librin e tij, Treasure Islands, Tax
Havens and the Men Who Stole the World, planin e Banks Qendrore Britanike:
Ne kemi nevoj, rrjedhimisht, pr t qen shum t sigurt se prhapja e mundshme e kompanive
kujdestare, banka etj., t cilat n t shumtn e rasteve nuk do t jen asgj tjetr ve nj pllak
tunxhi [ose shenj emri] q do t manipulojn asetet [pasurit e patundshme] jasht ishujve,
nuk do t dalin jasht kontrollit. Atje nuk duhet t ket, natyrisht, asnj kundrshtim pr folet
[boltholes] e siguris pr jo-rezidentt[4] (Theksi n origjinal)
Q nga ajo koh, gjysma e majs s qendrave financiare jasht vendit varen nga Britania ose jan
territore Britanike. Rrjedhjet e paligjshme nga vendet e zhvilluara n vendet n zhvillim kan
qen $1.3 trilion n vitin 2008. Pr 33 vende Afrikane nga viti 1970 deri n vitin 2008, fluturimi
i stoqeve t kapitalit ka qen $944 miliard ndrsa debiti $177 miliard. Afrika sht nj kreditor
neto i bots prej m shum se $767 bilion. Rezultati sht se ndrsa asetet i prkasin nj elite
shum t ngusht, debiti i prket popullit Afrikan![5] N fakt, Afrika, si raporton The
Independent, sht ndar midis gjasht shtetesh: Britania, SHBA, Franca, Kina, India dhe
Turqia.[6] Mantra e re e fuqis s but mashkullore nuk sht dizenjuar [vetm] pr t luftuar
kryengritjet dhe t prgatis shtetet pr tu mbrojtur ndrsa ndrtojn infrastruktur dhe
institucione, si argumenton The Independent, por pr t rrjepur dhe kontrolluar popujt nga
neokolonizatort. Pa u uditur, pes vende afrikano lindore (Burundi, Kenia, Ruanda, Tanzania
dhe Uganda, me nj popullsi rreth 135 milion banor), aty ku dominojn britanikt dhe
amerikant, jan n proces t krijimit t nj unioni t ngjashm me BE-n: nj kartmonedh t
prbashkt, d.m.th union monetar, dhe liri kapitali, mallrash, pune dhe shrbimesh dhe, ndoshta,
n nj t ardhme jo shum t largt, nj pol t vetm politik, i cili do t dominohet nga anglo-
amerikant![7] Kjo do t sjell me vete integrimin e vendeve t tjer t kontinentit gjithashtu dhe
sfidimin e mundshm t lindorve.
Lidhur me kt, G20, n 2009, argumentoi se epoka e sekretit bankar ka kaluar por kjo
ssht e vrtet: titulli i artikullit t Financial Times i thot t gjitha: Time To Blacklist the Tax
Haven Whitewash,[8] d.m.th. Koha Pr t Shkruajtur n Listn e Zez Strehat e Taksave sht
Fshehur. Dhe atje jan dy vende kryesore q luajn fuqishm me kazinon globale: SHBA dhe
Britania. Si analizon Shaxson: sekreti m i madh financiar plus madhsin i vitit 2009 qndron
n SHBA, Luksemburg, Zvicr, Cayman, Britani, dhe Irland.[9] Por ishujt jan parajsa e
parve t stivosura, sepse si tregon nj raport,[10] 100 bilionert britanik, ose 100 m t pasurit
e saj, i fshehin part n ishuj. Dhe jo vetm, ndrmarrjet private q blejn sektort publik, si
sht sektori i shndetsis n Britani, NHS, shkatrrojn sektorin, sepse, si tregon nj
hetim,[11] ato, (1) marrin hua me interes t lart nga pronart e ndrmarrjeve origjinale duke
shkurtuar prfitimet e taksuara, prmes nj rrugdalje ligjore dhe Burss s Islands dhe, (2)
ndrsa mbledhin miliona nga interesat, ata jan t aft pr t reduktuar sasin e parve duke
zvogluar dhe ndonj her duke eliminuarfaturat e taksave.
N fjal t tjera, ndrmarrjet private q blejn sektort publik, gjoja pr t rritur efiencn dhe
cilsin, sbjn gj tjetr vese shkatrrojn, njhersh, qeverin prkatse, sektorin dhe
qytetart e nj vendi. Pr m shum, ky sht nj biznes i ligjshm! Sepse qeveria Britanike, si
promotore e globalizmit neoliberal, e ligjroi kt veprim q n vitin 1984, me prjashtimin e
eurobondit, nj rrugdalje ligjore q njihet shum pak n hapsirn e biznesit. Kt, ajo e bri
pr nj arsye shum t thjesht: q t bnte ndrmarrjet Britanike m shum trheqse pr
huadhnsit e huaj q krkonin t minimizonin faturat e tyre t taksave. Kshtu, kur nje
ndrmarrje britanike paguan interes te nj huadhns i huaj zakonisht ajo duhet t drgoj 20 pr
qind direkt te HMRC [autoriteti britanik i taksave]. Prjashtimi lejoi bankat dhe investitort e
tyre pr t marr interesin pa zbritje nse ata huajepnin part e tyre prmes nj burse t njohur
si sht Kanali i Islands ose Ishujt e Cayman.[12] Kjo praktik tashm sht shtrir n t
gjith vendet q jan integruar ose jan duke u integruar, n globalizmin neoliberal. Rasti i
Shqipris bn pjes n kategorin e dyt: ajo sht duke u integruar n globalimin neoliberal.
Kjo sht arsyeja se prse shum qeveritar n vendin ton strehojn part q rrjepin ose
vjedhin n Shqipri n kto parajsa.
Kshtu, shuma e prgjithshme q sht stivosur n streht e taksave prllogaritet t jet, si
thekson Peter Thompson, midis 12 trilion dollar dhe 32 trilion pasuri e mjaftueshme pr t
hequr pothuajse t gjith problemet e varfris me nj t rn t lapsit, nse konfiskoheshin,
investoheshin shoqrisht dhe ri-shprndar.[13] Pa u uditur, Drejtort e Fondeve t Gardhuar
(Hedge Funds), bombat financiare, si jan quajtur nga Warren Buffet, krcnojn qeverin
Britanike, se nse ajo ngre kostot e biznesit dhe barrn rregulluese n Britani, ata do t largohen
n Malt![14] Ndrkoh, Londra, Nju Jorku dhe Brukseli i kan deklaruar luft Zvicrs, sekretit
tjetr bankar, mbi arsyen se oligarkt fshehin atje miliardat e tyre dhe se taksapaguesit europian
humbasin rreth 1 miliard euro nga evazioni fiskal dhe shmangia e taksave, q sht nj shum -
m shum se shuma q mori Qipros.[15] Microsoft, Google and Apple, pr shembull, ndrsa nuk
paguajn taksa fare, ose paguajn shum pak, krcnojn qeverit perndimore me ulje
taksash.[16] Madje, titullari i Google, Eric Schmidt, e konsideron shmangien e taksave, thjesht
kapitalizm![17] Pr shembull, Google gjeneroi n Britani pr pes vjet, (2006- 2011), 11.9
bilion strlina dhe pagoi vetm 10 milion taksa. Kshtu, Google vjel fitime n Britani dhe i stivos
ato n Dublin ku paguan 12.5 pr qind taks korporate, ndrsa Britania t njjtn taks e ka 21
pr qind. Njlloj bn edhe Apple me Kongresin Amerikan, e cila ka strehuar q nga viti 1980 n
Irland 30 bilion dollar ku spaguan pothuajse asnj taks. Kshtu, governatori Tim Cook
paralajmroi Kongresin se ai do t refuzonte riatdhesimin e nj totali prej 100 bilion dollarsh t
stivosur jasht vendit nse SHBA nuk fshikullon prqindjen prej 35% q sht atje dhe ta oj
at n nj shifr t vetme.
N kt mnyr, korporatat globale paraprgatitin kuadrin ligjor dhe ua kalojn nn dor
politikanve profesionist (Obama, Barroso etj.), me qllim q kta t fundit t propagandojn
ekspansionin e korporatave, dhe t parafabrikojn konsensusin e dshiruar n mnyr
demokratike. Dhe ktu, problemi nuk sht sekreti i bankave dhe korporatave globale lidhur
me popujt prkats, por sht kapitalizmi ai q krijon kushtet pr korporata dhe banka me ndikim
global. N fjal t tjera, sa her q nj qeveri adopton principe kapitaliste, d.m.th. pronn private,
konkurrenc, individualizm dhe konsumerizm, rezultati do t jet gjithnj njolloj: ekspansion,
dshtime dhe prqendrim pushteti! Sepse sht konkurrenca q imponon ekspansion dhe
eliminimin ose dominimin e njrs pal mbi tjetrn. Kto vende, rrjedhimisht, merren me larje
parash! Kjo do t thot, se ktu nuk bhet fjal pr miliarda q gjenerohen nga ekonomit e
ishujve, por pr miliarda q gjenerohen nga shfrytzimi barbar i popujve dhe ekosistemit rreth
bots, dhe prdoren nga elitat post-moderne, pr t ndar fitimet. Si citon Shaxson:
Streht e taksave nuk jan thjesht pr taksat. Ato jan pr tu shmangur shmangur nga ligjet
penale, shmangur nga kreditort, shmangur nga taksat, shmangur nga rregullime financiare t
matura mbi t gjitha, t shmangesh nga shqyrtimi dhe prgjegjsia demokratike. Streht e
taksave pasurohen duke marr honorare pr sigurimin e rrugve shmangse. Kjo sht zemra e
biznesit. sht ajo far ata bjn. Kto rrug transformojn thjesht t fuqishmit n t
paprekshm. Mos na taksoni ose mos na rregulloni se ne do t ikim jasht vendit! brtasin
financiert, dhe politikant e zgjedhur rreth bots zvarriten prpara tyre dhe kapitullojn. Dhe
kto streh taksash udhheqin nj gar globale nga rrnjt pr t ofruar sekrete m t thell,
rregullime financiare m t lshuar, dhe m shum rrugdalje taksash t sofistikuara. Ata jan
br kryedeshrit e qet t derregullimit financiar, duke detyruar vendet pr t hequr rregullimet
financiare, t shkurtojn taksat dhe shtrngimet mbi t pasurit, dhe t vendosen t gjith rreziqet,
kostot dhe taksat mbi shpinn ton. N kt proces demokracia shkoklavitet dhe sistemi offshore
shtyhet edhe m shum brenda vetes. Streht m t rndsishme t taksave n bot sot jan
SHBA dhe Britania. Pa kuptuar [konceptin] offshore ne kurr nuk do t kuptojm historin e
bots moderne.[18]
Brenda ksaj parajse gjendet Qipro, q nga koha kur u integrua n globalizmin neoliberal-BE,
n vitin 2004. Nuk do t ishte e uditshme q kur u integrua n BE, Qipro kishte nj borxh prej
70.9%,[19] ndrsa sot, rrezikon q borxhi t shkoj rreth 160% t PBB-s, nse nuk taksohen
qytetart![20] Kshtu, ndrsa elita politike Qipriote lejon vrshimin e parve t korporatave dhe
bankave globale pr tu depozituar n ishull, kto t fundit, meqense nuk kan asnj kontroll,
investojn n vende t ndryshme, shpesh her investime fantazma, dhe kryejn fitime prmes
shfrytzmit barbar t resurseve vendore (burime, puntor etj.), aksioneve n bursat globale dhe
kolateraleve q ofrojn vende t ndryshme t bots. Nuk do t ishte e uditshme q treguesi i
burss qipriote pas pothuajse gjasht muajve t shprthimit t krizs, sht zhvlersuar m shum
se 98%. Kjo situat, sjell me vete zhvlersimin e aksioneve t ndrmarrjeve, t fardolloj
qofshin ato, q operojn ne vend. Zhvlerson pasurit publike, kolateralet, dshtimin e
huamarrsve dhe nxjerrjen e t gjitha pasurive, n ankand, sigurisht, pr tu bler nga kapitalistt
e huaj gjahtart e vrtet! Dhe koordinimi, midis korporatave dhe bankave globale,
gjithashtu dhe politikanve profesionist, garanton n koh afat-mesm, shit-blerjen e nj kombi
dhe vendosjen e nj populli nn thundrn e ifligarve global, sigurisht, n bashkpunim t
ngusht m ifligart vendor!
Pr t njjtn arsye, Qipro sht prdorur nga oligarkt e Rusis, t cilt, si fillim blen
ndrmarrjet shtetrore pr pes qindarka dhe tashm, shfrytzojn popullin e vet, n t njjtat
ndrmarrje, dhe miliardat q fitojn, i ojn n Qipro, pr ti ruajtur nga taksa pak m e lart, q
imponon qeveria ose kapitali i Putin, respektivisht, 13%. Dhe, kjo sht gjysma e t vrtets;
sepse atje sht nj e vrtet tjetr m e madhe: ekspansioni i kapitalit rus n Qipro nuk bhet
vetm pr arsye t takss s ult, por, edhe pr shum arsye t tjera: (1) pr t rrethuar
perandorin e re q ka krijuar perandoria sionisto-amerikane n Europ, d.m.th. Eurozonn; (2)
pr t pasur akses n Egje; dhe (3) pr t shfrytzuar pozicionin e ishullit n Mesdhe. Sepse nse
gjykojm se rust kan shkuar n Qipro vetm pr taksn e ult, si do ta shpjegonim lvizjen e
aktorit t famshm francez, Grard Depardieu, kur deklaroi s fundmi, pr t njjtn arsye,
d.m.th se taksat q imponon Hollande mbi depozitat, jan t larta, dhe kshtu ai shkoi n Rusi,
pr t shfrytzuar taksat e ulta. Strategjia e Rusis sht e qart: ajo synon shum fitime
njhersh. Qoft n planin ekonomik, nse gjykojm nga investimet e miliardave q ka br n
letr qeveria qipriote n Rusi, q jan shum m t mdha se investimet gjermane ekonomia
e s cils sht shum her m e madhe se ekonomia qipriote; qoft n lidhje me ekspansionin e
saj n Egje, meqense aksesi q ajo ruan n portet e Siris mbart nj kosto t madhe. Si e
vendos nj shkenctar politik amerikan n Financial Times: Rust jan si kan br Kinezt
me Greqin duke pritur pr asete t przgjedhura n nj mim t leverdishm. sht nj qasje
e blerjes ult dhe sht nj bast i sigurt q asetet qipriote t bhen m t
prballueshm.[21] Gjithashtu, bankat qipriote kan bler bonde t qeveris greke, q nuk kan
uar vetm n nj fllusk t pasurive t patundshme (estate bubbles) por ato, nse kapitullojn,
do t nxisin efektin domino n rajon.
Dhe nse Islanda, bankat e s cils ishin fryr nga t njjtat depozita, d.m.th. bankat dhe
korporatat globale, e cila i la ato t rrnoheshin, pasi populli irlandez krijoi rezistencn e duhur te
elita prkatse, duke i spastruar jasht saj, dhe ruajti depozitat vendore, Qipro nuk sht Islanda:
ai luan shum role njhersh, qoft pr Brukselin qoft pr Rusin. Sepse ndrsa Qipro sht
antar i BE-s dhe Eurozons, dhe kontrollohet nga elita mbikombtare direkt dhe indirekt, ai
shfrytzon kapitalin rus, ndrsa rezistenca kundr elits vendore sht inekzistente. N Greqi
situata sht paksa ndryshe: atje ka protesta por ato dirigjohen prgjithsisht nga partit e mdha
n pushtet t cilat luajn rol orjentues pr popullin, sidomos pr shkaqet e vrtet t krizs
greke. Si rrjedhoj, populli i Qipros do t paguaj srish lirin e kapitalit q imponon eurozona
dhe kuadri institucional neoliberal. Sepse atje zhvillohet nj luft dominanc midis Brukselit dhe
Rusis n Qipro: sht pikrisht kjo arsyeja se prse Brukseli ose Trojka, kmbngul q elita
politike qipriote t imponoj nj taks mbi depozitat e larta. Sipas marrveshjes q bri elita
politike qipriote dhe elita mbikombtare (Trojka), depozitat ruse do t dmtohen
masivisht,[22] pavarsisht deklarats s Medvedev-it, Kryeministrit Rus, q ishte, pr ndihm
financiare kundrejt Qipros.
Ndrkoh, Putin, n mes t krizs foli pr deoffshore-izim: qllimi i tij ishte t ruante humbjet
e kapitalit t oligarkis ruse. N kt loj natyrisht q fiton elita politike qipriote, bankat dhe
korporatat globale, meqense banka kryesore n vend do t rikapitalizohet dhe do t mbyllet,
banka e dyt. Kjo strategji bn t mundur edhe kontrollin e saj direkt nga shtrngimi fiskal
(fiscal tightening) q pretendon Gjermania. Prnjmend, populli qipriot u gjend midis shkmbit
dhe gremins: n njrn an trojka krcnonte me taksa mbi depozitat, dhe n ann tjetr, Rusia,
me trheqjen e shumave gjigande, q jan depozituar n bankat qipriote. Dhe n kt prplasje
fitoi Brukseli sepse Rusia u trhoq. Kshtu, kontraktimi i ekonomis dhe adoptimi i politikave
deflacioniste bhet i pashmangshm. Ndrkoh, Rusia, pavarsisht humbjes dhe mnjanimit t
saj nga elita mbikombtare, do t intensifikoj prpjekjet e saj pr t shfrytzuar mjerimin e
popujve europian. Si thekson The Guardian:
Qiproja ka nevoj pr 17 bilion euro dhe gjendet n trativa pr t marr 10 bilion nga BE-ja,
FMN-ja dhe Banka Qendrore Europiane. Pjesa tjetr duhet t gjenerohet nga burimet e tij. Plani
fillestar i shptimit, q u njoftua t shtunn e kaluar, do t rriste 5.8 bilion euro duke rrjepur
pothuajse 7% nga depozitat e t gjitha bankave me m pak se 100,000 euro, dhe 9,9% nga
llogarit e mdha bankare. Nj paket pr masa kursimtare ishte planifikuar gjithashtu pr ta uar
totalin n 17 bilion euro.[23]
N kt situat, komentatort e gazetave t s njjts elit, si sht Paul Krugman,[24] Martin
Wolf,[25] dhe profesor universitetesh,[26] ndrsa identifikojn shkaqet dytsor dhe tretsor t
bombs s radhs, d.m.th. se elita prkatse sht fajtore, rrugzgjidhja, sipas tyre, gjendet
brenda kuadrit institucional neoliberal! Por, si kam treguar n vend tjetr,[27] dhe si do t
shohim m posht, vendet e integruar n tregun ndrkombtar t marketingut dhe demokracin
parlamentare, nuk kan asnj mundsi pr t prmirsuar kushtet e jets s popujve dhe
ekosistemit. Si thekson Takis Fotopoulos kur ekzaminon mundsit e daljes nga kriza e
prgjithshme dhe kur kundrshton propagandn e t majts greke n veanti (SYRIZA etj.) dhe
t majts europiane n prgjithsi:
Globalizmi neoliberal sht dukuri sistemike i cili ka si pasoj se zhvillimi ekonomik i BE-s
duhet mbshtetet n tregun ndrkombtar dhe shumkombshet q e drejtojn at. Vetm, pra,
nse qeverit e BE-s pushtohen nga Euro-e majta dhe detyronin shumkombshet t veprojn
vetm n hapsirn e BE-s, dhe impononin kontrolle t rrept n lvizjen e kapitalit dhe
mallrave nga blloqet e tjer (Lindja e Largt, Amerika) do t mund t shkujdessh ekonomia
europiane pr konkurrencn e saj dhe t jetoj n nirvann e t majts europiane.[28]
N Europn neoliberale, kjo duket e pamundur: dhe kjo, sepse ajo sht kapur nga kapitali i
oligarkve. Dhe nse kjo situat nuk prballet me rezistenc popullore, mishngrnsit e Europs
do t na prpijn t gjithve.[29]
Nga shptim nga jasht n shptim nga brenda: roli i institucioneve ndrkombtare dhe
masakra mbi popujt
Me shprthimin e globalizmit neoliberal, qeverit shpikn edhe nj term tjetr financiar: termin
bail-out, q n shqip, do t thot, shptim nga jasht. Ky lloj shptimi kryhet prmes
injektimit t nj sasie parsh n bankat e nivelit t dyt dhe kto, me radh, pritet t nxisin tregun
me kredi me interes t ult. Kjo praktik ka dshtuar dhe tashm, n vendet perndimore
diskutohet praktika e parave q injektohen me helikopter, nj praktik q ndryshon shum pak
nga e para.[30] N fakt, shptohen bankat, dhe jo popujt. Sepse sa her q nj qeveri shpton nj
bank, me par publike, aq her ajo prshpejton procesin e inflacionit dhe zhvlerson kart-
monedhn ekzistuese.
Rasti i Qipros, shpiku edhe nj term tjetr: bail in. N shqip mund ta prkthejm shptim nga
brenda. Masa q u ndrmor n Qipro ishte kryesisht shptim nga brenda, sepse ishin taksat
mbi depozitat e qytetarve q shptuan bankat. N fakt, qoft shptimi nga jasht qoft nga
brenda, srish, qytetart jan ata q paguajn. Kshtu, qeveria qipriote, sipas nj
raporti,[31] kishte paraprgatitur fush-veprimin prpara se t shprthente kjo kriz: ajo do t
vendoste dor mbi depozitat e qytetarve pr t shptuar bankn. Kjo do t thot se ajo e njihte
situatn. Sidoqoft, kjo praktik, duket se sht adoptuar edhe nga shtetet e tjer. Si
analizon Michel Cossudovsky nj profesor, ekonomist dhe drejtor i institutit Global Research
me rezidenc n Kebek t Kanadas:
Sipas Institutit Ndrkombtar Financiar (INF) me rezidenc n Uashington, i cili prfaqson
konsensusin e establishmentit global financiar, qasja e Qipros pr nxehjen e kreditorve dhe
depozitorve kur bankat dshtojn, mundsisht do t bhet nj model pr t prballuar rrnime
kudo n Europ. (Economic Times, March, 27, 2013). Duhet t kuptohet se prpara masakrs
qipriote, konfiskimi i depozitave bankare ishte kundruar pr shum vende. Pr m shum, aktort
e fuqishm financiar t cilt shkrepn krizn financiare n Qipro, jan gjithashtu arkitektt e
masave shkatrruese sociale kursimtare q jan imponuar n Unionin Europian dhe Amerikn
Veriore. Sipas INF, nxehja e depozitorve mund t bhet norma e re e ktij projekti diabolik,
q i shrben interesit t konglomeratit global financiar. Norma e re sht mbshtetur nga FMN-ja
dhe Banka Qendrore Europiane. Sipas INF i cili prbn zdhnsin e elits bankare, Investitort
do t kshillohen mir pr t par rezultatin e Qiprossi nj refleksion se si vshtirsit do t
prballohen. (cituar n Economic Times, March 27, 2013).[32]
Se far sht e rrezikshme, citon i njjti autor m tej, n kt proces, sht spastrimi financiar
i Europs dhe Ameriks Veriore (pr shembull, JPMorgan Chase, Goldman Sachs, etj.) i cili
zhvendos dhe shkatrron institucione m t vegjl financiar, me qllim q t pushtoj gjith
peizazhin bankar. Prirja e sistemit n nivel kombtar dhe botror sht drejt qendrzimit dhe
prqendrimit t pushtetit bankar, ndrsa on n goditjen dramatike t ekonomis reale. Shptimet
nga brenda jan parapar n shum vende. N Zelandn e Re ishte parapar nj plan qeths
hert n vitin 1997 q koinidon me krizn financiare t Azis. Atje jan disa klauzola n SHBA
dhe Britani q lidhen me konfiskimet e depozitave bankare. N nj dokument t prbashkt t
Korporats s Siguris t Depozitave Federale (KSDF) dhe Banks Angleze, titulluar Resolving
Globally Active, Systemically Important, Financial Institutions, ishin vendosur procedura t
qarta n baz t t cilave kreditort origjinal t ndrmarrjes s kapitulluar, d.m.th depozitort e
nj banke t dshtuar, do t konvertohen n aksione t zakonshme. Se far do t thot kjo
sht se part e konfiskuara nga llogarit bankare do t prdoren pr t prballur detyrimet e
dshtuara t banks. N kthim, mbajtsit e depozitave t konfiskuara do t bhen aksioner n
nj institucion financiar t dshtuar i cili sht [hamendsisht] n zgrip t kapitullimit. Kursimet
e banks do t transformohen brenda nj nate n nj koncept iluziv t prons kapitale.
Konfiskimi i kursimeve do t adoptohet nn maskn e nj kompensimi imagjinar n terma
aksionesh. Ajo far sht planifikuar sht zbatimi i nj procesi selektiv t konfiskimeve t
depozitave bankare, me qllim q t mbledhin debitin ndrsa gjithashtu shkrepin kalimin [n
duar t tjera] t institucioneve financiar t dobt. N SHBA, procesi do t anashkaloj
klauzolat e KSDF i cili siguron mbajtsit e depozitave prkundr dshtimeve bankare:
Asnj prjashtim nuk sht dftuar pr depozitat e siguruara n SHBA, d.m.th ata me nn
$250,000, depozitat q menduam ishin t ruajtura nga siguracioni i KSDF. Kjo sht shum e
vshtir pr t qen nj mbikqyrje, meqense sht KSDF-ja q boton direktivn. KSDF-ja
sht nj ndrmarrje sigurimesh e themeluar me obligacione q paguhen nga bankat private.
Direktiva quhet nj proces vendimor, q prcaktohet si nj plan q do t shkrepet n rastin
kur nj sigurues dshton. Prmendja e vetme e depozitave t siguruara lidhet me ligjin
ekzistues t Britanis, direktiva e t cilit vazhdon t thoj se sht e paprshtatshme, duke
nnkuptuar se ajo duhet t ndryshoj ose t shprfillet.
Sepse depozitort sigurohen me nj kompensim imagjinar, ata nuk jan t prshtatshm pr
sigurin e depozitave t KSDF-s. Pr m shum, qeveria kanadeze propozon t njjtn mas pr
bankat e rndsishme sistemike. Si citon i njjti autor: ky regjim do t dizenjohet pr t
siguruar se, n rastin kur nj bank sistemike shteron kapitalin e saj, banka mund t
rikapitalizohet dhe kthehet n mundsi pr t operuar prmes konvertimit shum t shpejt t
disa detyrimeve t banks n kapital rregullator. Ky propozim n fund do t adoptohet,
argumenton Chossudovsky, sepse Kanadaja ka pes banka t ekspozuara si brenda vendit ashtu
edhe jasht (Amerik etj.). Dhe si kam treguar n vend tjetr,[33] kt mas e ka adoptuar edhe
BE-ja. Agjencia q prfshihet n kto konsultime multilaterale sht Bordi Financiar i Stabilitetit
(BFS) q rezidenton n Basel t Zvicrs dhe bujtinohet nga Banka e Pagimit Ndrkombtar
(BIS). BFS-ja udhhiqet nga Governatori i Banks Kanadeze, Mark Carney, i cili u emrua n
Korrik t viti 2013 nga qeveria Britanike pr t udhhequr Bankn e Anglis. Mark Carney ka
luajtur rol vendimtar n introduksionin e konceptit t shptimit nga brenda. Sepse ai ka qen,
si shum t tjer, drejtues epror i Goldman Sachs dhe ka qndruar pas kuintave. Mandati i FSB-
s do t jet pr t koordinuar procedurat e shptimit nga brenda, n lidhje t ngusht me
autoritetet kombtare financiare dhe trupave rregullues t standardeve ndrkombtare t cilt
prfshijn FMN-n dhe BIS. Nuk do t ishte e uditshme q procedurat e konfiskimit t
depozitave n Britani, SHBA dhe Kanada, q u ekzaminuan m lart, t jen njlloj.
Por shptimet nga jasht nuk kryhen vetm prmes politikave monetare t lehtsimit financiar
(quantitative easing), si u citua m lart, por ato prfshijn t ashtuquajturat paketa
shptimtare prmes t cilave qeveria shprndan nj sasi t rndsishme t t ardhurave
shtetrore n favor t institucioneve financiare t dshtuar. Parja kanalizohet nga kasafortat e
shtetit n konglomeratet e bankave. N SHBA n vitin 2008-2009, nj total prej $1.45 trilion u
kanalizua drejt institucioneve financiare t Wall Street si pjes e pakets shptimtare t Bush-it
dhe Obama-s. Kto shptime u konsideruan si nj kategori de facto shpenzimesh qeveritare.
Ato krkuan zbatimin e masave kursimtare. Bashk me marshimet e shpenzimeve ushtarake,
shptimet u financuan nga shkurtime drastike n programe sociale duke prfshir Madicare,
Madicaid dhe Siguracionin Social.[34] Ndryshe nga shptimi nga jasht, i cili ndihmohet nga
fondet publike, koncepti i shptimit nga brenda krkon konfiskimin e depozitave bankare
brenda saj. Shptimet nga brenda zbatohen n princip pa prdorimin e fondeve publike, n
vend t tyre, prdoren kursimet e qytetarve! Mekanizmi rregullator themelohet nga banka
qendrore.
Por, si kam analizuar n vend tjetr,[35] ndrsa taksapaguesit europian kan paguar q nga
fillimi i krizs s fundit, 2008, m shum se 1,600 bilion euro pr t shptuar bankat e dshtuara,
ministrat e financave t BE-s, ran n ujdi n fund t qershorit t vitit 2013, pr t imponuar
humbjet e s ardhmes edhe mbi kreditort, duke ruajtur, sigurisht, disa masa kombtare (national
discretion), si sht shtetzimi i bankave nn disa kushte. Qllimi sht, gjoja, t ndajn
barrn midis qytetarve dhe bankierve. Pa u uditur, duke filluar nga viti 2018, regjimi i
ashtuquajtur bail-in, ose shptim nga brenda, mund t detyroj aksionert, zotruesit e
obligacioneve dhe disa depozitor pr t kontribuar n koston e prgjithshme t kapitullimit t
bankave. Depozitat e siguruara nn 100,000 euro prjashtohen dhe depozitave t pasiguruara t
individve dhe ndrmarrjeve t vogla u jepet nj status preferencial n renditjen e shptimit nga
brenda. Ky ligj, menjher sa t miratohet n Bruksel, konsiderohet nga eurostrumbullart si
hapi i par pr bashkim bankar (banking union), meqense i njjti ligj aplikohet mbi t gjith
antart. Kshtu 8% e totalit t saldos pasive t bankave t dshtuara si fillim aksionert, m
pas mbajtsit e rinj t bondeve, dhe pastaj depozitat e pasiguruara (mbi 100,000 euro) duhet
efektivisht t fshihen prpara se t prdoren fonde publike.
Vshtirsia tjetr n kt marrveshje, ishte prcaktimi i bankave sistemike, d.m.th. se si,
ndoshta dhe se kur, do t konsiderohet nj bank sistemike. Por, eurostrumbullart edhe pr
kt gjetn nj pik t prbashkt: ata ran n ujdi se kapitalizimi i bankave duhet t mbulohet
nga shum burime, si sht ndihma bankare prej 1,3% q do t jet edhe burimi buxhetor i
shtetit pr do konsolidim/shtetzim bankar. Kjo ndihm do t furnizoj nj ark likuidimi, si
quhet, e cila, do t mund, me radh, t furnizoj me kapitale bankat problematike, t cilat nuk do
t tejkalojn 5% t saldos pasive. Mbshtetja nga do lloj burimi tjetr presupozohet se duhet t
miratohet nga Brukseli. Prnjmend, eurostrumbullart krijuan nj mekanizm shtrngues pr
bankat, por, ata kurr nuk do t arrijn t frenojn manipulimet bankare dhe prqendrimin e
sektorit bankar n pak duar. N fakt, nse gjykojm nga sasia e kursimeve t depozitorve, q
jan pr pjesn m t madhe t popullats, minimale, dhe n rnie, pr shkak t recesionit, pr
mos t thn depresionit, kjo mas do t godas klasn e mesme, at klas q prcakton edhe
fatin e elitave, por edhe dolloj kursimi tjetr. Kjo, me radh, do t thot se elitat kapitaliste do t
krcnohen seriozisht nga elektorati. N ann tjetr, sipas nj parashikimi, ekonomia gjermane
do t ket rritje mesatare vjetore ekonomike deri n vitin 2060 rreth 1.1 pr qind: sa mundsi do
t ket Gjermania, rrjedhimisht, me nj rritje ekonomike t ult t ndihmoj njhersh periferit
dhe popullin gjerman, q sipas nj studimi tjetr, sistemi social do t jet n kriz nse nuk
merren masa konkrete, si sht taksimi i t pasurve, kur dihet se do parashikim varet
vendimtarisht nga aftsia e konkurrencs n nivel global, taksat respektive dhe mimi i nafts,
q, si dihet, parashikimet zakonisht jan pa asnj baz t shndosh shkencore?!
Prgjigjja q marrim pr kt pyetje, sht negative. Sepse si thekson Chossudovsky, zbatimi i
procedurs s shptimit nga brenda q prfshin konfiskimin e depozitave (qoft edhe nse
zbatohet n nivel vendor ose selekivisht) do t krijoj ploj financiare. Ajo do t pengoj
procesin e pagimeve. Rrogat nuk do t paguhen m. Fuqia blerse do t rrnohet. Par pr
investim n pajisje dhe aparate nuk do t vijn m. Ndrmarrjet e vogla dhe mesatare do t
precipitohen n kapitullim. Zbatimi i shptimit nga brenda n BE ose Amerikn Veriore do t
nxis nj faz t re t krizs financiare globale, nj thellim t depresionit ekonomik, nj
qendrzim m t madh t bankave dhe financs, prqendrim n rritje t pushtetit korporativ n
ekonomin reale n dm t ndrmarrjeve rajonale dhe lokale. N kthim, nj rrjet i tr bankar
botror q karakterizohet nga transaksione elektronike (q mbikqyr depozitat, trheqjet, etj.),
pr mos t prmendur transaksionet e parve n tregjet e aksioneve dhe mallrave mund t
bhet objekti i prishjes s rndsishme dhe t nj natyre sistemike. Prishja e mundshme n
funksionimin e nj sistemi global monetar t integruar mund t rezultoj n nj shkrirje t re
globale ekonomike gjithashtu dhe nj rnie n tregun ndrkombtar t mallrave.[36]
Por kjo sht gjysma e t vrtets, sepse atje sht nj e vrtet tjetr, se bankat, zbatojn nj
princip tjetr kur krijojn hua: principin e lehtsimit cilsor ose qualitative easing. Kjo quhet
ndryshe politika e kolateraleve. N koh depresioni, dhe meqense bankat shkaktojn gjithka
q tham m lart, kapitullime etj., ato do t zbusin humbjet duke nxjerr n shitje pasurit e
patundshme q kan vendosur si kolateral dhe, ndrsa hedhin qytetar t tjer n rrug, blejn nj
komb t tr. Dhe e gjith kjo, me ndihmn e parve publike dhe rregullat q imponojn elitat
kombtare, n bashkpunim t ngusht me elitn mbikombtare, mbi popujt!
Pyetja q duhet t ngrihet ktu sht se prse elitat kombtare mashtrohen me kto politika?
Sepse ato, edhe snjohin edhe skuptojn, sepse kuptimi buron nga hetimi dhe kundrimi. Dhe si
dihet, elitat kapitaliste, ose gjith ata q paraqiten si elit, shpesh, duke u vet-konsideruar si
fisnik, lindin dhe vdesin, n luft, duke prqendruar pushtetin, i dolloj forme qoft ai. Nuk
sht, rrjedhimisht, problemi kryesor te bankat, por te botkuptimi i bots moderne, n t ciln t
gjith luftojn q t prqendrojn pushtet. Dhe bankat, jan vetm nj instrument i prqendrimit
t pushtetit: atje jan ndrmarrjet kapitaliste, korporatat etj.
Shkurt, bota moderne, prmes kuadrit institucional q ka krijuar, respektivisht demokracis
parlamentare dhe kapitalizmit, nuk lakmon urtsin, q sht pushtet n vet-vete, por pushtetin
pa urtsi. Sepse urtsia, q sht boshti qendror i njeriut (n nivel shoqror boshti qendror sht
pushteti), pasurohet kur merr pjes n vendim-marrje, n t ciln, nuk synohet sundimi i njrs
pal mbi tjetrn, por, baras-ndarja e pushtetit, sepse nse nuk baras-ndahet pushteti, ather
shum shpejt do t krijohen shtresa ose klasa shoqrore ku njra shtres ose klas do t sundoj
tjetrn dhe do t kemi pasojat q dshmojm n modernitet.

[1] Shih pr m shum, Ylli Prmeti, Ekonomia ekstroverte kapitulloi greqin: shqipria drejt t
njjts gremin.
[2] The Cyprus crisis is a symptom of what is rotten in the EU, Slavoj iek, The Guardian, 8
April 2013. iek, pasi harron teorin marksiste, d.m.th. kur dy vende bashkohen ekonomikisht,
vendi m i fuqishm do t dominoj m t dobtin, gjithashtu, fuqin e korporatave, dhe elitn
mbikombtare, politikat q imponon FMN-ja etj., adopton nj qndrim, euro-socialist, d.m.th. se
e ardhmja e Qipros dhe vendeve periferike dhe gjysm-periferike duhet t jet n eurozon, por,
me banka t shoqrizuara!
[3] Prcaktimi i Shaxon pr taksn strehuese sht mjaft i goditur. Sipas tij ajo nuk sht thjesht
nj taks strehuese (tax haven) por ajo nnkupton prvjedhje nga ligje kriminal, rregullime
financiare, transparenca (taks strehuese = juridiksion sekret), prgjegjsi nga shoqria, ndaj
dhe termi offshore ose i jashtm, d.m.th. butaforizm! Treasure Islands, Tax hevens and the
men Who Stole the World, By Nicholas Shaxson, Bergen, Oct 17, 2011, f, 4, versioni pdf. How
do companies avoid corporation tax? BBC, 4 September 2013. Video.
[4] Po aty, f, 11.
[5] Po aty.
[6] The new model armies why are Western forces being deployed across Africa? The
Independent, 12 November 2013. Africa: divided among six states. (1) UK, operates in Libya,
Mali, Ethiopia, Somalia, Kenya and Malawi; (2) US, from Mali to Chad, Mauritania, Niger,
Algeria, Morocco, Senegal, Nigeria and Tunisia, and now, with biggest military project, Egypt
whose forces receive from Washington &1.3bn; (3) France, only n Mali; (4) China in South
Africa and Zimbabwe; (5) India now has a series of defence agreements with Kenya,
Mozambique and Madagascar, where it has established training programmes alongside those it
runs in South Africa and Tanzania. (6) Turkey, meanwhile, has announced it will be offering
defence assistance to Somalia and some Arab states.
[7] Vendet afrikano-lindore duan t krijojn nj bashkim monetary, DW, 02.12.2013.
[8] Time To Blacklist the Tax Haven Whitewash, Financial Times, Nicholas Shaxson and John
Christensen, April 4, 2011.
[9] Treasure Islands, Tax hevens and the men Who Stole the World, Nicholas Shaxson, Bergen,
Oct 17, 2011, f, 8, versioni pdf.
[10] 100 of UKs richest people concealing billions in offshore tax havens, The Guardian, 9 May
2013
Karl Marks: Vendi i puns n shoqrin
kapitaliste dhe at komuniste
Grundrisse, vepra e rndsishme ekonomiko-politike e Marksit q i ka paraprir botimit t
Kapitalit, nuk sht botuar ndonjher n shqip. M posht po sjellim nj prej pjesve m t
cituara nga filozoft dhe kritikt e sotm t ekonomis politike, prej Antonio Negrit te Slavoj
ieku, posarisht at ku flitet pr nj nocion prndryshe t harruar e t pamarr m pas
seriozisht nga vet Marksi, at t raportit midis puns, vlers dhe intelektit t prgjithshm apo
nivelit t njohurive shoqrore. Duket sikur Marksi me kt nocion i ka paraprir jo vetm vetes,
por edhe fazs s kapitalizmit industrial t ciln e prjetonte dhe mbi t ciln ngjizet teoria e tij
kritike. Ky nocion, i shpluhurosur sidomos nga filozoft bashkkohor, mton t jet nj element
ky i kuptimit dhe kritiks s kapitalizmit bashkkohor, ku prerjet industriale prshkohen nga ato
postindustriale, sidomos ekonomia e njohurive etj. Afrmendsh Marksi ishte ende entuziast se
zhvillimi teknologjik i forcave t prodhimit do t prgatiste prmbysjen e marrdhnieve t
prodhimit, ka ia pamundsonte parashikimin se n kapitalizmin e von, intelekti dhe njohurit e
prgjithshme do t mund t rikolonizoheshin prej kapitalit, duke e shndrruar nj pjes t
kapitalistve bashkkohor n rentier, ka paradoksalisht bn t bashkjetojn format moderne
me ato rifeudale postmoderne. Arlind Qori

Kmbimi i puns s gjall me punn e objektzuar, d.m.th. vendosja e puns shoqrore n
formn antagoniste t kapitalit dhe puns me mditje, sht faza prfundimtare e zhvillimit t
marrdhnieve t prodhimit t bazuar mbi vlern. Parakushti i ksaj marrdhnieje sht sasia e
kohs s puns s drejtprdrejt, sasia e puns s prdorur, q prbn faktorin vendimtar n
prodhimin e pasuris. Mirpo, ndrsa zhvillohet industria e rnd, krijimi i pasuris s vrtet
varet gjithnj e m pak nga koha dhe sasia e puns s prdorur, e gjithnj e m shum nga fuqia e
faktorve mekanik q vihen n lvizje gjat kohs s puns. Efektiviteti i madh i ktyre
faktorve, nga ana e vet, nuk ka lidhje me kohn e drejtprdrejt t puns q duhet (kushton) pr
prodhimin e tyre. Ai varet nga gjendja e prgjithshme e shkencs dhe nga progresi teknologjik,
ose aplikimi i ksaj shkence n prodhim. (Zhvillimi i shkencs veanrisht i shkencave t
natyrs, e bashk me to edhe i shkencave t tjera varet edhe vet nga zhvillimi i prodhimit
material.) Bujqsia, pr shembull, prbn nj aplikim t kulluar t shkencs s metabolizmit
material, dhe mnyrn m fitimprurse t prdorimit t saj pr t mirn e shoqris.
Pasuria e vrtet zhvillohet (si vihet re n industrin e rnd) n shprpjestim t madh midis
kohs s puns s prdorur dhe produktit t saj, e po ashtu n shprpjestim cilsor midis puns
q sht reduktuar n abstraksion t mirfillt dhe fuqis s procesit t prodhimit q ajo
mbikqyr. Puna nuk duket t prbj m nj faktor thelbsor t procesit t prodhimit. Faktori
njerzor kufizohet n ruajtjen dhe mbikqyrjen e procesit t prodhimit. (Kjo nuk gjen zbatim
vetm te makinerit, por edhe n kombinimin e veprimtarive njerzore dhe zhvillimin e
ndrveprimit njerzor.)
Puntori nuk fut m objekte natyrore t transformuara si ndrmjetse midis materialit dhe vetes;
ai tani fut procesin natyror, q vet e ka transformuar n proces industrial, midis vetes dhe
natyrs inorganike, t ciln e sundon. Ai nuk sht m agjenti parsor i procesit t prodhimit: ai
ekziston ndan tij. N kt transformim, shtylla e prodhimit dhe pasuris nuk sht as puna e
drejtprdrejt e puntorit, as koha e puns s tij por pronsimi nga njeriu i forcs s tij t
prgjithshme prodhuese, kuptimi i natyrs dhe sundimi i saj; me nj fjal, zhvillimi i njeriut
shoqror. Vjedhja e kohs s puns s t tjerve, mbi t ciln varet pasuria sot e ksaj dite, sht
nj baz mjerane krahasuar me kt themel t sapozhvilluar q ka krijuar vet industria e rnd.
Me t reshtur s qeni puna, n formn e saj t drejtprdrejt, burimi kryesor i pasuris, ather
koha e puns rresht, dhe duhet t resht, s qeni standardi i matjes s saj, e ksisoj vlera e
kmbimit duhet t resht s qeni masa e vlers s prdorimit. Mbipuna e masave ka reshtur s
qeni kusht i zhvillimit t pasuris n prgjithsi; ashtu sikurse t mospunuarit e t paktve ka
reshtur s qeni kusht i zhvillimit t fuqive t prgjithshme t mendjes njerzore. Prodhimi i
bazuar mbi vlern e kmbimit shprbhet, dhe procesi i drejtprdrejt i prodhimit material
zhvishet nga forma e vet varfruese dhe antagoniste. Kshtu individt jan n gjendje t
zhvillohen lirisht. Nuk bhet m fjal pr reduktimin e kohs s domosdoshme t puns q t
krijohet mbipun, por pr reduktimin e puns s domosdoshme t shoqris n minimum. Pr
rrjedhoj t gjith antart e shoqris mund t merren me edukimin e tyre n arte, shkenc etj,
fal kohs s lir dhe mjeteve n duart e t gjithve.
Kapitali sht n vetvete kontradikt n veprim, pasi prpiqet t reduktoj n minimum kohn e
puns, ndrkoh q e vendos kohn e puns si matsin dhe burimin e vetm t pasuris. Ksisoj
ai e pakson kohn e puns n aspektin e vet t domosdoshm pr ta rritur at n aspektin e vet t
panevojshm; rrjedhimisht ai e vendos n mnyr t vazhdueshme punn e panevojshme si kusht
(shtje pr jet a vdekje) t kohs s domosdoshme t puns. Nga njra an ai sjell n jet t
gjitha forcat e shkencs dhe natyrs, si edhe ato t bashkveprimit shoqror, pr t krijuar pasuri
e cila sht relativisht e pavarur nga koha e puns s prdorur. Nga ana tjetr ai synon ti mas,
n terma kohe pune, forcat e mdha shoqrore t krijuara ksisoj dhe ti burgos ato brenda
kufijve t ngusht q krkohen pr ta mbajtur vlern e krijuar tanim si vler. Forcat prodhuese
dhe marrdhniet shoqrore dy ant e ndryshme t zhvillimit t individit shoqror duket se
jan, dhe n fakt jan, vetm nj mjet pr kapitalin, pr ti mundsuar atij t prodhoj prej bazs
s vet t atrofizuar. Mirpo n fakt ato jan kushtet materiale q do ta shkatrrojn kt baz.
Natyra nuk ndrton makina, lokomotiva, hekurudha, telegraf elektrik, makina tjerrse
automatike etj. Kto jan produkte t veprimtaris njerzore; materiale natyrore t shndrruara
n organe t vullnetit njerzor pr t sunduar natyrn dhe pr tu vetrealizuar. Ato jan organe
t trurit njerzor, t krijuara nga duart njerzore; fuqia e dijes s shndrruar n objekt.
Zhvillimi i kapitalit konstant tregon se n far mase njohuria e prgjithshme shoqrore sht
shndrruar n nj forc t drejtprdrejt prodhuese, e ksisoj se deri n far pike kushtet pr
proceset jetsore shoqrore i nnshtrohen kontrollit t intelektit t prgjithshm dhe rimodelohen
pr tiu prshtatur atij, dhe n far mase forcat prodhuese shoqrore prodhohen jo vetm n
formn e njohurive, por edhe si organe t drejtprdrejta t praktiks shoqrore; t procesit jetsor
real.
Marr nga: Karl Marx The Grundrisse
Prkthyer nga: Arlind Qori
8 e pelqejne kete postim.
Me pelqen.
Statusi i Lulve t vecrr
Ti mbrojm kauzat e humbura dhe jo humbjet e kauzave!
Abonohu
Abonohu ne nje nga menyrat e meposhtme per tu informuar per postimet me te fundit.

Related Posts
Evropa si ideologji
Mbi mitin e sistemit anglosakson: Ideologjia e komercializimit t arsimit t lart
Pr universitetin
Karlos Villas: lirimi kombtar dhe revolucioni shoqror (Pjesa II)
Luc Boltanski: Pse nuk revoltohemi? Pse revoltohemi? I
Abonohu



Abonohu me e-mail:

Pershtypjet e Fundit
PerOdinin
Ashtu tingllon ti Odin me ket komentin qe ke bere
Humanizmi dhe shtja e Palestins 1 week ago
Odin
fjale ne ajer, sikur flet nje mongol per nje fshat ne Zvicer.
Humanizmi dhe shtja e Palestins 1 week ago
Ermela Teli.
Falenderim per shkrimin kaq te ndjere dhe te ndershem! Ermela Teli.
M jep shpirtin, t t jap nj dor 2 months ago
Socius
Nuk kam br ndonj matje pr t par se n ritmin e cils vegl krcejn t gjith, dhe
shkrimi i msiprm nuk akuzon, por vren nj fakt deri tani t pakundrshtueshm: Pr
gjith kta vite,...
Mjerimi i ideologjis 2 months ago
brumbulli
te tere kercejme, me muziken e tjetrit.. keshtu qe akuzat per perfaqesim te interesave te
pronareve/rektoreve/pergjegjesve te departamenteve mund te jene reciproke
Mjerimi i ideologjis 2 months ago


Karlos Villas: lirimi kombtar dhe
revolucioni shoqror
Hyrje
Revolucionet n shoqrit e varura kapitaliste lindin si rrjedhoj e katr shtjeve qendrore e t
ndrlidhura:
1. shtja e klass, e lidhur me fundin e shfrytzimit masiv nn udhheqjen e nj klase t veant
a nj shtrese klasore;
2. shtja e sovranitetit kombtar, duke iu referuar heqjes s dominimit imperialist dhe
riprkufizimit t mnyrs se si sht i lidhur kombi ekonomikisht e politikisht n sistemin
botror;
3. shtja e zhvillimit, nprmjet zgjerimit t forcave prodhuese dhe racionalizimit t strukturs
prodhuese; dhe
4. shtja e demokracis, apo zhbrja e shtetit q ka garantuar shfrytzimin klasor, prapambetjen
ekonomike e dominimin imperialist, si dhe ndrtimi i nj lloji t ri pushteti politik.
Karakteri i revolucionit rrjedh prej mnyrs s prballjes e zgjidhjes s ktyre shtjeve t
ndrlidhura.
Ky kapitull shtjellon disa prej aspekteve m t rndsishme t secils prej ktyre pikave brenda
prbrenda kontekstit t Ameriks Latine, ndonse ather kur e kam par si t nevojshme
kam prfshir edhe disa shembuj nga pjes tjera t Bots s Tret.
shtja e klass dhe subjekti popullor
Luftrat shoqrore dhe politike, sikurse struktura klasore n Amerikn Latine, pasqyrojn
mnyrn e zhvillimit kapitalist efektin e procesit t prfshirjes s Ameriks Latine n sistemin
botror t dominuar nga imperializmi dhe pasojn e tij, ndarjen ndrkombtare t puns. Mnyra
se si kapitalizmi nnshtroi mnyrat e tjera t prodhimit n periferi prcaktoi natyrn e klasave,
shtresave dhe grupeve n seciln prej tyre. Ndrmjet t ashtuquajturit puntor tradicional, t
njsuar prbrenda nj ekonomie kryekput t tregut dhe proletariatit bujqsor apo industrial t
liruar prej prvetsimit t drejtprdrejt t burimit t konsumit dhe prej mnyrave t prodhimit,
u zhvilluan nj varg i tr formash prodhimi e qarkullimi, si rezultat i shkallve t ndryshme t
proletarizimit q bashkjetonin n lidhje direkte me tokn, mjetet e puns, bollkun e monedhs
dhe me mnyrat e riprodhimit.
Nnshtrimi i formave t mhershme t prodhimit ndaj kapitalizmit nuk dshmon medoemos
eprsin sasiore t ktij t fundit (Pr shembull, n aspektin e prpjestimit t prodhimit t
nxjerr n seciln form prodhimi, punsimit t forcs puntore apo kritereve t ngjashme)[1].
Prparsia e kapitalizmit shprfaqet nprmjet kapacitetit t tij pr t prcaktuar kushtet e
prgjithshme t prodhimit dhe orientimin e sistemit prodhues, si dhe nnshtrimin e ktyre
formave ndaj procesit t akumulimit t kapitalit n shkall transnacionale. Zhvillimi i
kapitalizmit t varur dshmon historikisht se ky proces sht konsistent, t paktn gjat nj
periudhe t caktuar, me nj prezenc kapitaliste m t shnjuar n sfern e qarkullimit sesa n at
t prodhimit. Ky nuk sht vetm efekt i karakterit t tejzgjatur t tranzicionit drejt kapitalizmit
plotsisht t zhvilluar, por njashtu shprfaq domosdot objektive t vet kapitalizmit:
mbishfrytzimi i krahut t puns n thelb qndron n bashkjetesn e kapitalizmit me format e
thjeshta merkantilste t prodhimit, n t cilat kapitalizmi sht sundues (Oliveira 1972; Corten
1974).
Si rrjedhoj, konsiderimi e kapitalizmit si prodhim i industrializuar me nj fuqi puntore t
paguar nuk sht i mjaftueshm pr t karakterizuar formacionet perfierike n Amerikn Latine.
Proletarizimi minimal i krahut t puns tanim nuk e v n dyshim karakterin kapitalist t
shoqris, ndonse dominimi kapitalist nnkupton medoemos nj proletarizim total apo s
paku t gjer t krahut t puns.
Pr m tepr, prania e pronave t vogla apo fakti q prodhuesit akoma kan lidhje direkte me
mjetet e prodhimit dhe me familjen si burim riprodhimi, nuk dshmon pr format e mbijetuara
apo prapanike t prodhimit q sot i krkon kapitalizmi, por me t cilat do t ket t bj nesr.
Mnyra n t ciln kapitali i monopolizuar sht zhvilluar n rajon n tri dekadat e fundit tregon
se format e reja t fshatarsis, prodhuesit shtpiak, e kshtu me radh, jan krijuar prej
zgjerimit kapitalist dhe vshtir se mund t cilsohen si parakapitaliste apo tradicionale (shih:
Vilas 1981; von Werdhorff and Neuhoff 1982; Miro dhe Rodriguez 1982).[2]
Kjo eprsi relative e situatave n t cilat kapitali nuk merr kontroll t drejtprdrejt t procesit t
puns, por nnshtron krahun e puns me mjete ekonomike jasht procesit prodhues prmes
komercializimit, financimit, furnizimit t t hyrave, procesimit flet pr ekzistencn e prhapur
n shum shoqri t asaj q Marksi e quante nnshtrim formal t puns ndaj kapitalit (Marx
1971: 54-58). N analizat e Marksit kjo na shfaqet si nj form e tranzicionit drejt nj kapitalizmi
trsisht t zhvilluar, por n Amerikn Latine dhe rajonet tjera t bots s tret ky nnshtrim i
prodhuesit t drejtprdrejt ndaj kapitalizmit sht produkt i mnyrs konkrete n t ciln
operojn format m moderne t kapitalizmit n kto shoqri, si edhe i fuqis q ka fituar kapitali
komercial dhe financiar n ato shoqri.
N shum vende t varura kapitaliste proletariati prbn nj shtres shum t vogl t klass s
sunduar. Klasa puntore sht zhytur n nj mas fshatarsh, t varfrish urban e rural,
punonjsish npunsish, punonjsish shtpiak, zejtarsh, puntorsh sezonal, t pastrehsh, t
cilt shpeshher nuk dallojn plotsisht prej proletariatit dhe pr t cilt prodhimi, qarkullimi dhe
konsumi zakonisht nuk dallojn. Ksisoj, n shoqri t ktilla kontradikta thelbsore e
kapitalizmit kontradikta borgjezi-proletariat shprfaqet si kontradikt mes klass sunduese
dhe klass s sunduar.[3] Ashtu si marrdhniet kapitaliste prndritin tr shoqrin, edhe
kontradiktat thelbsore t marrdhnieve kapitaliste t prodhimit errsojn kontradiktn midis
klass sunduese dhe klass s sunduar. Por, ky proces nuk sht as i vetvetishm, as medoemos i
menjhershm. Ky proces zhvillohet prmes luftrash t vazhdueshme, krijimit e rikrijimit t
aleancave dhe antagonizmave n t cilat kontradikta thelbsore nuk del e qart prher.
Ky proces, poashtu, as nuk sht i mbyllur prball sfers materiale t strukturs prodhuese.
Klasat jan t formsuara si subjekte kolektive t veprimit shoqror n terrenin politiko-
ideologjik, dhe kjo ndodh prmes nj procesi q prfshin jo vetm prvetsimin e vetdijes dhe
kundrshtimin e shfrytzimit ekonomik, por poashtu prvojn e mohimit t shtypjes politike
(Marx 1847: 173-174; Marx 1852: 99-100). Marrdhniet e prodhimit prshfaqen si fuqi klasore,
e cila sht e lidhur n mnyr dinamike me marrdhniet e praktikat politike. Prandaj, kto
marrdhnie nuk jan t gatuara nga jasht, por jan t pranishme n vet marrdhniet e
prodhimit.
Klasat e sunduara bhen t vetdijshme pr shfrytzimin e tyre n suaza t sundimit politik q e
errson at dhe ata nuk i ndajn dy dimensionet e lufts. Si shnonte Miguel Marmoli, nj
revolucionar salvadorian:
sht e rndsishme ktu t theksojm se n momentin q u krijuan kto organizata, antart e
tyre dftuan se interesat e tyre t ngjallura mbi sindikalizmin dhe krkesat ekonomike jan t
bashkrenditura me nj interes politik. Shpeshher ne prvijojm me ndruajtje prpjekjen e
radhs s nj sindikate, me krkesa pr paga m t mira apo trajtim e ushqim m t mir,
ndrkoh q fshatart thon se do t ishte m mir t zm t mendojm se si ta mbrojm
sindikatn prej ndjekjeve e nprkmbjeve t gjykatsve, kryebashkiakve dhe grupeve t
armatosura; apo se do t ishte akoma m mir nse planifikojm sesi duhet ta marr organizata
autoritetin e fshatarve dhe puntorve n zyrat publike t zons, e nse sht e mundur t
krahins, e nse do t mundnim, t vet vendit (Dalton 1972: 130-131).[4]
Kontradikta ndrmjet klasave sunduese e t sunduara shprfaqet n luft politike si nj
kontradikt ndrmjet shtet-kombit dhe pueblo-kombit[5]. Aparati shtetror ndonse
funksionalisht i ndar prej klass sunduese apo i shkrir n disa mnyra brenda saj paraqet
arenn n t ciln klasat e sunduara prballen me pushtetin sundues: ekonomik, politiko-
ushtarak, kulturor. Poqese pushteti politik mbulon, legjitimon dhe mbron shfrytzimin ekonomik,
ather prballja me t parn on edhe n zhdukjen e t dytave.
Megjithat, ngritja e lufts ekonomike t klasave n nivelin e lufts politike klasore q
Marksi e quante lvizje prej klass n vetvete drejt klass pr vetveten nuk arrihet vetvetiu. Kjo
prfshin zhvillimin e nj organizate politike t klass puntore dhe forcave tjera popullore,
zhvillimin e konfliktit klasor n nj luft pr marrjen popullore t pushtetit politk dhe marrjen
prsipr t ktyre proceseve prej klass puntore. Duke marr parasysh q ky proces i ndrlikuar
formsohet prbrenda secils shoqri n nj koh t caktuar, nuk ka kuptim t provojm
prpunimin e nj modeli t prgjithshm. Ashtu si nuk ka nj shndrrim t vetvetishm t
fshatarit a zejtarit n proletar vese prmes nj procesi t ndrlikuar e kontradiktor t
proletarizimit q do t mund t zgjaste pr breza t tr, njlloj as zgjimi i vetdijes n raport me
kushtet e prgjithshme t shtypjes dhe shfrytzimit prej nj pushteti klasor sundues nuk sht m
pak i ndrlikuar a kontradiktor, proces nga i cili grupe e shtresa t nnshtruara formsohen
prbrenda klasave.
Ky sht nj proces historik, jo vetm n kuptimin e ngusht t prkohshmris (shikuar nga kjo
pikpamje, secili proces sht historik), por n kuptimin e t qenit subjekt i veprimtaris s vet
klasave popullore dhe mnyrs n t ciln ato e prkapim at. Si rrjedhim, faktort strukturor
nuk jan m t rndsishm sesa prkapjet, prvojat dhe organizimet, mnyra n t ciln
struktura jeton brenda vetdijes s njerzve.
Masa e vogl e klass puntore dhe diferencimi margjinal i saj prej zejtarve e fshatarve
ndihmon pr t shpjeguar se si ai q shpesh quhet proletariat n kto faza t zhvillimit kapitalist,
n shum raste ka m shum pika kontakti me t varfrit urban e rural sesa me puntort
industrial apo madje edhe me puntort bujqsor q n epokat pararendse jan quajtur
klasa t ulta. N kto formacione, karakterizimi i proletariatit zakonisht mbshtetet n tipare q
nuk jan plotsisht proletare prej pikpamjes s sfers s prodhimit, ndonse ata jan prej
kontekstit t prgjithshm t kushteve t tyre si klasa t shtypura e t shfrytzuara prej klasave
sunduese n kuptimin tradicional e t prhershm t klasave t shpronsuara.
Roli mbizotrues i zejtarve n fazat fillestare t prpjekjeve puntore sht i mirnjohur
(Spalding 1977). Ktu vetm sa do t nnvizoj mnyrn sesi ky grupim heterogjen shoqror
mund t konsiderohet proletar t bashkuar m shum prreth varfris e nnshtrimit t tyre
politik sesa marrdhnieve t zakonshme n procesin e prodhimit.
Pr shembull, n El Salvador, n dekadn e dyt t ktij shekulli (shekullit XX v.p.), sipas
Miguel Marmolit:
nj grup marangozsh, rrobaqepsish, endsish, kpucarsh dhe aktivistsh nga Shoqata e
Qiraxhijve (t cilt ishin zhvilluar paralelisht me lvizjen sindikale) filluan t pajtohen prreth
pikpamjeve komuniste Me vshtirsi t mdha, kryesisht pr shkak t prapambetjes s nivelit
ideologjik t t gjith lvizjes, ne zum ta mbrujm nj luft, t cils do ti printe proletariati
salvadorian. Nse e kundrojm ndikimin e saj t vrtet n masa, Rajonalja ishte e suksesshme
q prej fillimit dhe shpejt iu bashkngjitn sindikatat e mekanikve, vozitsve, puntorve t
tekstilit, kpucarve, furrtarve, shitsve ambulant, marangozve, rrobaqepsve, muratorve,
floktarve, teneqexhinjve, saloneros (kameriert v.p.), puntorve t hekurudhave, dhe ishte
m e rndsishmja, iu bashkngjitn edhe sindikatat e puntorve t fermave, q ishin krijuar
prej proletarve dhe fshatart m t varfr, si dhe ato q njiheshin si Sindikata t Tregtis s
Przier, urbane e t periferis domethn, sindikatat ishin aq t prziera sa prej degve t
ndryshme t prodhimit, prej t cilave vinin antart, aq edhe sepse aty erdhn punonjsit urban,
zejtart dhe proletart bujqsor pa dallim (Dalton 1972- 134-135).
M pas, Marmoli, nj udhheqs i Partis Komuniste t El Salvadorit, do t prmendte
udhheqjen e par, q prfshinte dy marangoz, tre kpucar, dy murator, dy tipograf dhe dy
profesor, situat e cila nuk mund tia mohonte q t shprehej se partia jon komuniste sht
fmija i klass puntore salvadoriane. u lind prej barkut t klass son puntore (Dalton
1972: 155, 157). Ajo q ktu quhet proletariat, nnkupton skamnort q punojn, t nnshtruar
n nj mnyr jo aq t vrtet aq sa n mnyr formale ndaj kapitalit.
Kjo nuk sht karakteristik e kapitalizmit amerikanolatin, aq sa sht element thelbsor i ktyre
fazave n zhvillimin e kapitalizmit n prgjithsi dhe t klass puntore n veanti. N klimn
revolucionare t Gjermanis s viteve 40 t shekullit XIX, pr shembull, prdorimi i fjals
proletariat ishte akoma mjaft i turbullt e elastik sa pr ti shrbyer nj amalgam situatash.
Sipas Berrington Murit (Moore 1978: 134):
Proletart mund t jetojn n fshatra, sikurse mund t jetojn n qyteza a qytete. Pothuajse pa
asnj dyshim, shtresat e ulta t popullats rurale ishin shum m t mdha sesa ato t qyteteve.
Tek kto t dytat, proletart ishin rrnjosur dhe iu mohohej, nganjher edhe plotsisht
fardo pozite. Zakonisht ata llogariteshin si shtresa e katrt. Me gjas, kjo sht nj arsye se
prse nj vrojtues mendjempreht bashkkohor nga Berlini prfshinte n prkufizimin e asaj q
ai quante proletariat i pastr ata q jepeshin pas shkolls, artit apo arsimit n prpjekje pr t
realizuar ca shpresa modeste. T tjert q ai i prfshinte qen puntor, mjeshtr, zanatinj e
tregtar t vegjl. Margjinaliteti ishte nj tjetr veori e rndsishme e tyre. Ata ishin margjinal
n kuptimin se duket disi q jan nxjerr prej rendit tradicional t statusit dhe poashtu n
kuptimin e t qenit shum i varfr. N nj tjetr kuptim t fjals, nj margjin e ngusht poashtu i
ndante ata prej ankthit t vrazhd ekonomik. Por, ata nuk ishin margjinal n kuptimin se bartnin
ndonj rol t parndsishm n ekonomi. Klasat e larta vareshin prej tyre sepse kryenin nj
mizri punsh q ishin esenciale pr funksionimin e ekonomis. Kto pun njkohsisht
paguheshin dobt dhe krkonin pak apo fare aftsi. E ksisoj, proletart ishin ashiqare t varfr.
Ata kishin pak apo aspak prona n t shumtn e rasteve n qytete me gjas nuk kishin fare. Ata
duhej t jetonin prej puns t paguar dobt. Sipas t gjitha gjasave, punsimi i tyre ishte shum i
parregullt dhe varej nga ndeshtrashat e ulje-ngritjeve t cikleve t paparashikuara t biznesit.
N pjesn tjetr t Evrops situata nuk ishte ndryshe. Sipas Erik Hobsbaumit, shprehja klas
puntore u shfaq n Angli rreth vitit 1810 dhe n Franc rreth vitit 1830, duke iu referuar nj
lvizjeje t puns e cila nuk ishte as n prbrje e as n ideologjin dhe programin e saj nj
lvizje proletare strikte n kuptimin e punonjsve t fabrikave apo t puntorve me pages.
M sakt, thoshte ai, ajo ishte nj front i zakonshm i t gjitha forcave dhe tendencave q
prfaqsonin skamnort puntor, kryesisht ata urban.
Udhheqsia e lvizjes s re pasqyronte nj gjendje t njjt t shtjeve. Prej skamnorve
puntor, pjesa m aktive, militante dhe e vetdijshme politikisht nuk ishin proletart e rinj t
fabrikave, por zanatinjt e kualifikuar, zejtart e mvetshm, puntort shtpiak dhe ata q
jetonin e punonin n thelb njsoj si prpara Revolucionit Industrial, vese nn presion shum m
t madh. Pa ndonj ndryshim, sindikatat m t hershme tregtare ishin ato t stampuesve,
kapuxhinjve, rrobaqepsve etj. Brthama e udhheqjes s artizmit n nj qytet si Llidsi (Leeds)
e kjo ishte tipike prbhej prej dy stampuesish ustallar, nj librashitsi, nj leshendsi.
Njerzit q morn doktrinat kooperative t zotit Ouen (Mr. Owen) kryesisht ishin t atill:
zejtar, mekanik dhe puntor dore. Komunistt e par gjerman t klass puntore ishte
kallf zanati rrobaqeps, marangoz, stampues. Ata q u ngritn kundr borgjezis n Parisin e
1848-s ishin edhe ather banort e periferis s vjetr zejtare Sent-Antuan (Faubourg Saint-
Antoine) dhe akoma jo (e as n Komunn e vitit 1871) ata t lagjes proletare Belvile
(Belleville) (Hobsbawm 1962: 212-213).[6]
Krejt pr fund, m shum se 2/5 e antarve t shquar dhe krijuesve t Shoqats Ndrkombtare
t Punonjsve (Internacionalja e Par, e krijuar m 1864) ishin zejtar e tregtar dhe vetm
20% e tyre ishin puntor apo punonjs jozejtar.
Kam kaluar koh n kto referenca sepse ato ndihmojn pr ta vn shtjen e formimit t klass
puntore n kapitalizmin e Ameriks Latine n nj perspektiv t duhur: specifika e formimit
kapitalist t Ameriks Latine nuk prkon me heterogjenitetin e asaj q quhet proletariat, apo me
pjesn e vogl t klass puntore si t till, por m shum me faktin qendror se kjo situat z
vend n fazn e plot t dominimit monopolizues kapitalist dhe t transnacionalizimit t lvizjes
s kapitalit. Lvizja embrionale e puntorve, e formuar kshtu, vihet ball pr ball jo me
kapitalin e nj borgjezie t re kombtare, bulzuese, qoft edhe demokratike n mnyrn e vet,
por me nj bllok pushteti t dominuar nga imperializmi, i cili prfshin ca elemente t klasave
sunduese lokale dhe ca forma t shtetit autoritar.
N kt mnyr, duhet ti hedhim posht dy kapardisje t zakonshme. E para sht prirja pr ti
mveshur proletariatit t shumics s Ameriks Latine atribute t njjta si t atij t Evrops dhe
zonave tjera t zhvilluara. Si v n dukje nj organizat amerikanoqendrore:
N pamje t jashtme, prsritja e postulateve q kan prejardhje prej ktij gabimi ka nj
karakter klasicist puntor, por n fakt errson detyrat q akoma duhen kryer pr t promovuar
proletariatin ton, ashtu si ekziston konkretisht n misionin e tij si nj pararoj. I mvesh atij
cilsime revolucionare tashm t arrira, kur n fakt ato duhet akoma t farktohen n vendin ton
(PCS-Partido Comunista de El Salvador 1980: 42).
Prirja e dyt e cila duhet skarcitet sht prirja sociologjike e t brit t ekuivokeve n faza t
ndryshme t kapitalizmit pr shembull, duke e par kapitalizmin e Ameriks Latine si nj lloj
ekuivalenti funksional t kapitalizmit evropian t shekullit XVIII. Zhvillimi i kapitalizmit
monopolizues dhe transnacionalizimi i kapitalit ka krijuar probleme n formacionet periferike
me t cilat nuk ishim prballur m par. Artikulimi i formave heterogjene t prodhimit brenda
nj strukture t vetme ekonomike e bn profilin klasor t tij akoma m kompleks. Nse analizat
klasike kmbngulin se proletariati prparon si nj val e madhe n rolin e tij si pararoja e
revolucionit n formacionet e zhvilluara kapitaliste, Lenini nxirrte n pah rolin e fshatarsis dhe
nevojn pr nj aleanc ndrmjet saj dhe klass puntore n vendet e prapambetura kapitaliste si
ishte Rusia. E n formacionet e varura koloniale dhe neokoloniale, kemi t bjm me shtresat e
ndrmjetme: puntort pa rroga, dyqanxhinjt e vegjl dhe borgjezin e vogl profesionale,
teknike e intelektuale, si dhe inkorporimin e tyre n luftn pr lirim kombtar e transformim
shoqror.
Nse klasat dhe grupet q formojn terrenin popullor mbulojn zona aq t gjera t marrdhnieve
t prodhim-qarkullimit, ather mnyra se si ato jan t ndrlidhura si popull (pueblo) sht
rrjedhoj e mnyrs n t ciln zhvillohet lufta politike, e natyrs s konfrontimit dhe e
thuajsimit konkret q e prvetsojn pr tu marr me kontradiktat q e shpn prpara luftn.
Evoluimi i popullit si realitet historik dhe si koncept teorik sht rrjedhoj e mijra formave t
protestave, mobilizimeve dhe rebelimeve q kan br klasat e shtypura n rezistenc kundr
shfrytzimit ekonomik e shtypjes s tyre politike dhe n luft kundr varfris, n rrnimin e
varsis koloniale e neokoloniale t ciln e prjetojn n lkur dhe para s gjithash n procesin
e formsimit t vetvetes si subjekte politike q nuk qndrojn jasht sistemit t dominimit por
brenda tij, prbrenda t cilit prshfaqin identitetin e tyre si nj popull dhe vullnetin e tyre pr ta
liruar vetveten.
Kur flasim pr luft dhe kur prmendim popullin (pueblo) ne nnkuptojm masat e gjera t
paprlyera, t cilave t gjith u japin premtime dhe t gjith i mashtrojn. Ne nnkuptojm me
popull ata q jan t etur pr nj komb m t mir dhe me m dinjitet. Ne nnkuptojm me
popull ata q nxiten nga aspiratat shekullore pr drejtsi, ata q kan vuajtur padrejtsit dhe
prbuzjen brez pas brezi. Kur themi popull mendojm pr ata q digjen nga dshira pr
ndryshime t mdha dhe t gjera n t gjitha aspektet e jets s tyre.
N kushtet e lufts, kur flasim pr popullin ne flasim pr 600.000 kubant e papun pr
500.000 puntor t fermave pr 400.000 puntor industrial pr 100.000 fermer t
vegjl pr 30.000 msuesit dhe profesort pr 200.000 siprmarrs biznesesh t vogla pr
10.000 puntor t rinj profesional Kta jan pueblo, kta q e kan provuar n lkur
mospasjen e fatit dhe prapseprap jan n gjendje t luftojn me nj kuraj t
pashembullt! (Castro 1981: 36-37)
Kjo prmbledhje paraqet qart elementet e prmendura m posht: 1. pranimin se subjekti
popullor sht i krijuar prmes luftrash politike; 2. rndsin e shtjes ideologjike zhvillimin
e vetdijes popullore prkitazi me shfrytzimin dhe shtypjen, duke e pasur t qart se ky
shfrytzim e kjo shtypje e prbashkon popullin prreth dhe prmbi dallimet e tyre n pun,
arsimim, t ardhura dhe dallime tjera; dhe 3. thirrjen pr masat punonjse, klasat me prona t
pakta, intelektualt dhe profesionistt (shih: Fernandez 1981).
Duke e par subjektin popullor si nj proces politiko-ideologjik i cili ka nj baz klasore, por nuk
sht i thjeshtueshm n t, mund t shohim se si masat e paproletarizuara apo t
paproletarizara trsisht prfshihen n taborin popullor. Largsia e tyre relative prej
marrdhnieve sunduese t prodhimit nnkupton se vlersimet ideologjike qndrojn fuqishm
n t prkufizuarit e pozits t tyre politike (Laclau 1977: 117). Si thot Gramshi, nse populli
bhet i vetdijshm pr konfliktet strukturore n nivelin ideologjik, vlersimet demokratike,
patriotike dhe fetare bhen shum m t rndsishme n natyrn dhe thuajsimin e ktyre masave
popullore prgjat krijimit t tyre si subjekte t veprimit politik.[7]
Megjithat, n t njjtn koh, ky dallim i dukshm i grupeve e shtresave t sunduara cenon
asisoj si sht formsuar lufta kundr rendit mbizotrues social duke ln vend pr projekte t
ndryshme. Kjo shpie drejt kontradiktave dhe eventualisht drejt konfrontimeve pr orientimin e
duhur, karakteristikat e vrteta dhe udhheqjen politike t luftrave shoqrore. Nj pjes e mir e
dshtimit dhe izolimit t s majts s Ameriks Latine buron n prpunimin e paradigms sociale
e cila nis me interesat e shtresave dhe klasave t cilat pa dashur ti ulim vlerat e pjesmarrjes s
tyre n taborin kombtar-popullor jan br mishmash me vet pjesmarrjen e tyre. Proletart
si t till, fshatarsia dhe mikroborgjezia urbane jan q t gjith elemente t taborit kombtar-
popullor, prreth t cilave jan projektuar forma alternative t organizimit shoqror, t cilat
prfshijn strategji t ndryshme, ndonse ato mund t prshtaten gjersisht si t bashkuara (shih:
Lenin 1905).
N t njjtn mnyr, socializmi shpesh na shfaqet m shum si shtje e marrdhnieve
ndrkombtare sesa si nj shtje e marrdhnieve t prodhimit. Elemente q shpesh merren si
socialiste prej lvizjeve t bots s tret prfshijn projektin e lirimit kombtar,
antiimperializmin q prdorin, demokratizimin e prgjithshm t jets ekonomike q
promovojn, vnien e theksit mbi barazin e drejtsin dhe bindjen se sistemi ndrkombtar
kapitalist i kundrvihet autonomis kombtare dhe zhvillimit ekonomik. Shum m pak
vmendje i kushtohet transformimit t marrdhnieve t prodhimit dhe socializimit t
ekonomis, t cilat shihen si procese t gjata e t ndrlikuara. Nj pjes e madhe e diskutimeve
akademike mbi tranzicionin nisin prej ktij moskuptimi.
Bibliografia:
Abendroth, W. 1975. Historia social del movimiento obrero europeo. Barcelona: Editorial Laia.
Bonnell, V. 1975. The Politics of Labor in Pre-Revolutionary Russia: Moscow Workers
Organization 1905-1914. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Castro, F. 1981. La historia me absolver. Havana: Editorial de Ciencias Sociales.
Colarizi, S. 1976. Classe operaia e cetti medi. Venice: Marsilio Editori.
Corten, A. 1974. Valor de la fuerza de trabajo y formas de proletarizacin. Revista
Latinoamericana de Sociologia 1: 45-64.
Dalton, R. 1972. Miguel Mrmol. San Jos: EDUCA.
Duncker, H. 1980. Historia del movimiento obrero. Mexico: Ediciones de Cultura Popular.
Fernndez, O. 1981. Cuba: Reivindicaciones nacionales y revolucin social. Presented at the
Fourteenth Latin American Conference on Sociology, San Juan, Puerto Rico, October.
Hobsbawm, E. 1962. The Age of Revolution. London: Weidenfeld & Nicolson.
Laclau, E. 1977. Politics and Ideology in Marxist Theory. London: New Left Books.
Lenin, V. 1905. Socialismo pequeo burgus y socialismo proletario. Moscow: Progress. 1978.
Luxemburg, R. 1978. Obras escogidas, vol. 1. Mexico: Ediciones ERA.
Marx, K. 1847. The Poverty of Philosophy. New York: International Publishers, 1963.
Marx, K. 1852. The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte. In David Fernbach, ed., Karl
Marx: Surveys from Exile. New York: Vintage, 1974.
Marx, K. 1971. El Capital, vol. 1. La Habana: Editorial de Ciencias Sociales.
Miro, C. and Rodriguez. 1982. Capitalismo y poblacin en la agro lationamericano. Tendencias
y problemas recientes. Revista de la CEPAL (April): 53-74.
Moore, B. 1978. Injustice. The Social Bases of Obedience and Revolt. White Plains, NY: M.E.
Sharpe.
Oliveira, F. 1972. A Economia Brasileira: Crtica Razo Dualista. Estudos Cebrap 2
(October): 3-82.
PCS (Partido Comunista de El Salvador). 1980. Fundamentos y tesis de la lnea general del PCS.
San Salvador, June.
Roberts, B. 1980. Ciudades de campesinos. Mexico: Siglo XXI.
Spalding, H. 1977. Organized Labor in Latin America. New York: New York University Press.
Thompson, E. P. 1963. The Making of the English Working Class. New York: Vintage Books.
Thompson, E. P. 1979. Tradicin, revuelta y conciencia de clase. Barcelona: Editorial Crtica.
Vilas, C. M. 1981. Campesinos y plantaciones en la agricultura del Caribe. Estudios Sociales
Centroamericanos 29 (May-August) 79-90.
von Werdhoff, C. and H.P. Neuhoff. 1982. The Combination of Different Production Relations
on the Basis of Non-Proletarianization: Agrarian Production in Yaracuy, Venezuela. Latin
American Perspectives 34 (Summer): 79-100.
Kjo sht pjesa e par e kapitullit t par me po kt titull nga libri: Carlos M. Vilas, The
Sandinista Revolution: National Liberation and Social Transformation in Central America,
1986. shtja e klass dhe subjekti popullor si pjes e par do t pasohet nga pes pjest e
tjera (1. shtja e sovranitetit kombtar; 2. shtja e zhvillimit; 3. shtja demokratike; 4.
Karakteri i revolucionit dhe 5. Revolucioni sandinist popullor) q do ti prkthejm me radh,
marr parasysh rndsin q bartin pr nj shoqri si jona, q gjithashtu ka karakteristika t
zhvillimit t varur kapitalist dhe t nj kapitalizmi periferik.
Prkthyer nga: Fitim Salihu
Shnime:
[1] Thonjzat pasqyrojn faktin q kto jan forma t prodhimit q datojn para kapitalizmit, por
q kan dinamikn e tyre dhe q ksisoj jo q nuk jan zhdukur prej kapitalizmit, por jan
riprodhuar prej tij. vrejtje e autorit (v.a.)
[2] Sidoqoft, kjo nuk sht e veant pr kapitalizmin periferik, por sht e vrtet edhe pr
fillet e kapitalizmit industrial. N Evrop:
Prodhimi artizanal vazhdoi edhe n fillim t shekullit XIX, madje edhe tek degt manifakturale
si qen metalet dhe tekstili, n t cilat fabrikat qen krijuar qysh prej fillimit. N fakt, zgjerimi i
prodhimit n fabrika rivitalizoi e bile edhe krijoi deg artizanale t prodhimit, si industria e
veshjeve apo ajo e ndrtimit dhe mirmbajtjes s makinave. Vitaliteti i prodhimit artizanal nuk
sht pr tu befasuar, aq m pak q shpeshher e plotsonte prodhimin n fabrika, duke ia
mundsuar kshtu pronarit t fabriks q ta kursente kapitalin dhe ta rriste fleksibilitetin e tij
nprmjet sistemit t kontraktimit t punve. Pr m tepr, niveli i kompleksitetit teknologjik
nuk ishte akoma i mjaftueshm sa pr t ndrmarr veprime n shkall t gjer dhe marr
parasysh koston, as pr tiu dhn ndonj avantazh t madh ekonomive t tyre gjegjse ndaj atyre
t shkalls s ult. (Roberts 1980: 36-37) v.a.
[3] Marr parasysh q nnshtrimi i sistemeve t prodhimit ku zejtart, fshatarsia tradicionale,
etj. jan nj produkt, boshti antagonist do t vijoj s qeni ndrmjet borgjezis e proletariatit. Por
interesat e mnyrave dhe formave t nnshtruara apo dytsore t prodhimit ose hapsirat e
aktivitetit joprodhues, do t jen t artikuluara ndaj interesave thelbsore klasore t secilit tabor.
v.a.
[4] Ky nuk sht ndonj tipar i kapitalizmit periferik. N studimin e tij mbi ngjizjen e klass
puntore angleze, E.P. Tompsoni spikat se:
Ngjizja e klass puntore sht nj fakt i historis politike, kulturore madje edhe ekonomike.
Nuk qe thjesht nj lindje spontane e sistemit-fabriks. As nuk duhet t krkojm pr ndonj forc
t brendshme revolucionin industrial q punon mbi ndonj material t pazhvoshkur e t
paqart t njerzimit dhe q prfiton nga ai nj rac t freskt qeniesh Klasa puntore e bri
vetveten po aq sa u b nga jasht (Thompson 1963: 194; shih poashtu: H. Duncker 1980; W.
Abendroth 1975).
Si pandeh Roza Luksemburgu: Nuk ekzistojn dy luftra t ndryshme t klass puntore, njra
ekonomike e tjetra politike. Ekziston vetm nj luft e vetme e cila n t njjtn koh priret kah
kufizimi i shfrytzimit kapitalist brenda shoqris borgjeze dhe kah eliminimi i shfrytzimit
kapitalist dhe shoqris borgjeze (Luxemburg 1978: 1: 364) v.a.
[5] Pueblo, n spanjisht do t thot popull. vrejtje e prkthyesit (v.p.)
[6] Prbrja e kryengritjeve popullore n fundit e shekullit XVIII n Angli ishte e ngjashme: N
Uitni (Witney) ne gjetm raporte kundr prersve t plhurave, nj rrobaqepsi, gruas s nj
tregtari pijesh alkoolike dhe nj shrbtori. N Sefron-Ualldn t Eseksit (Saffron-Walden,
Essex) pam akuza kundr dy litarpunuesve, nj sharrxhiu, nj puntori penjsh dhe nnt
puntorve t fermave. N qyteza t ndryshme t Devnshajrit (Devonshire) ishin akuzuar nj
tjerrs, dy prestar, nj leshends, nj kpucar, nj qndistar dhe dhjet puntor; nj marangoz,
nj gurgdhends, nj sharrxhi dhe shtat puntor fermash (Thompson 1979: 112). Sipas nj
hetimi, suksesi i madh organizativ i bolshevikve para Lufts s Par Botrore u arrit n sektort
zejtar t ekonomis dhe jo n uzinat industriale me numr t madh puntorsh (Bonnell 1975).
v.a.
[7] Vmendja e pamjaftueshme ndaj elementeve politiko-ideologjike q krijuan kto shtresa e
grupe veanrisht roli i ideologjis n prkufizimet e tyre politike shpie drejt gabimeve
politike me pasoja fatale. Tipike ishte hipoteza e pranuar prej krahve t shumt t s majts dhe
lvizjes evropiane t puntorve n vitet 20 t shekullit XX, sipas s cils prqendrimi
kapitalist shpie, n nj an, drejt rrnimit t vazhdueshm t shtress s mesme (tregtarve t
vegjl, zejtarve, pronarve t vegjl t tokave), lkundshmria ekonomike e t cilve
pashmangshmrisht prfundon n proletarizim. N ann tjetr qe pandehma e shthurjes s
privilegjeve borgjeze, t cilat i gzonin shtresat kollarebardha (npunsit civil v.p.) t
puntorve rrogtar dhe duke i hedhur kta kah tabori proletar. N t dyja rastet, varfrimi dhe
proletarizimi i mikroborgjezis urbane kishte pr t provokuar jo vetm polarizimin ekonomik
t ktyre shtresave prreth klass puntore, por edhe polarizimin e tyre politik. Pr rrjedhoj do
t kishim nj aleanc ndrmjet proletariatit dhe grupeve e shtresave t mesme. Prkundr t
gjitha profecive socialdemokrate dhe komuniste (me ndonj prjashtim t vogl e t veuar),
kriza e ktyre shtresave t ndrmjetme allstisi zhvendosjen politike e ideologjike t masave t
borgjezis s mesme drejt fashizmit dhe nazizmit. Faktort ekonomik q i uan kto masa t
mikroborgjezis kah proletariati nuk ishin t mjaftueshme pr ta penguar at allstisje e
zhvendosje (shih: Colarizi 1976). v.a.
Xhorxh Novak: Revolucioni marksist n
logjik
N Hyrje t librit t tij Logjika, Hegeli shkruante: Natyrisht q nuk mund ta mendoj se
metoda t ciln e kam prdorur te Logjika apo qoft metoda q vetvetiu ndjek sistemi - nuk
ka vend pr prmirsime t mtutjeshme, pr m shum elaborime n detaje, por njkohsisht
un e di se sht e vetmja metod e vrtet. (f. 65)
Natyrisht, Hegeli nuk do ta parashikonte se far transformimi t madh do t prfitonte metoda e
tij dialektike n duart e pasardhsve t tij socialist, Marksit dhe Engelsit. Kta mendimtar
revolucionar nuk e kufizuan vetveten vetm n improvizimin a elaborimin n detaje t
dialektiks s Hegelit, m shum duke u ndalur shkurtimisht vetm n prezantimin e
ndryshimeve ndaj teorive t ekonomis klasike borgjeze apo t sistemit politik t demokracis
borgjeze. N rrjedhn e veprs s tyre kritike, Marksi e Engelsi kaluan prtej dialektiks idealiste
dhe e revolucionarizuan at duke krijuar nj mjet krejtsisht t ri t logjiks: dialektikn
materialiste. Ashtu si Aristoteli q sintetizon prurjet m t mdha t mendimit grek e Hegeli
sintetizon mendimin e filozofve gjerman, ashtu n veprn e Marksit e Engelsit gjejm sintezn
m t lart t ktyre dy shkollave t filozofis.
Hegeli pati revolucionarizuar logjikn e vjetr formale dhe e rindrtoi at mbi bazamente t reja
teorike. Marksi dhe Engelsi e ngritn kt revolucion n shkencn e logjiks n nj nivel akoma
m t lart, duke e ndar thelbin racional brenda mendimit t Hegelit prej guasks s tij
irracionale idealiste dhe duke e vendosur dialektikn mbi nj baz t qndrueshme materialiste.
Ata e bn materializmin dialektik dhe dialektikn materialiste. Ky shndrrim i dyfisht shnon
nj ngjarje epokale n historin e mendimit.
Marksi e Engelsi e trajtuan dialektikn hegeliane sikurse kishin vepruar me idet e paraardhsve
t tyre socialist. Njjt si kishin mnjanuar ant e rreme e utopike t kritiks sociale t Sen
Simonit (Saint-Simon), Furjes (Fourier) e Ouenit (Owen), kur i kishin prfshir doktrinat e tyre
socialiste dhe i kishin ravijzuar ato prbrenda nj kornize t qndrueshme materialiste, njjt ata
ndan dialektikn e Hegelit prej guasks s saj mistike e idealiste dhe i prthithn asaj
prmbajtjen e vlefshme dhe idet jetike brenda perspektivs s tyre t re mbi botn.
Kjo dialektik moderne ka kaluar vet prmes nj zhvillimi dialektik. Prej trajts s njanshme e
t shtrembruar t ciln e mori fillimisht n filozofin e Hegelit, dialektika u transformua n t
kundrtn e saj n sistemin materialist t marksizmit. Idealizmi hegelian dhe materializmi
marksist jan dy lloje t kundrta t logjiks moderne dialektike. I pari sht shprfaqje e rreme
dhe fetishiste e dialektiks; i dyti sht form e vrtet revolucionare.
Sikurse Rusia q provoi nj proces t dyfisht revolucionar m 1917, duke kaluar prmes nj
revolucioni demokratik borgjez dhe nj revolucioni proletar, ashtu edhe shkenca e logjiks, n
gjysmn e par t shekullit XIX kaloi nj revolucion t dyfisht, tek po dilte nga mendjet
krijuese t filozofve t mdhenj borgjez gjermane dhe po kalonte prmes kritiks s
themeluesve t socializmit shkencor.
Si u larguan Marksi dhe Engelsi prej hegelianizmit?
Marksi dhe Engelsi theksuan se doktrina e tyre u lind nga grshetimi i filozofis klasike
gjermane, socializmit francez dhe ekonomis politike angleze.
Pa filozofin gjermane, veanrisht at t Hegelit, shkruante Engelsi, socializmi shkencor
gjerman (i vetmi socializm shkencor aktual) nuk do t mund t ekzistonte kurr. Kjo sht
arsyeja se prse ne e vlersojm ksisoj kt filozofi dhe jemi t obliguar ta studiojm at dhe t
msojm nga ajo.
Marksi dhe Engelsi patn dy paraardhs kryesor t drejtprdrejt n filozofi: njri ishte Hegeli,
prfaqsuesi m i shquar i shkolls idealiste t Gjermanis; tjetri Fojerbahu, koka e tendencs
materialiste. Kta dy mendimtar i ofruan Marksit e Engelsit prbrsit themeltar n ngritjen e
pikpamjes s tyre mbi botn. Marksi e Engelsi prvetsuan nj qasje kritike ndaj ideve q kishin
marr prej msuesve t tyre. Ata jo vetm ruajtn elemente t caktuara t mendimit t tyre, por
gjithashtu shndrruan disa t tjera, ndrkoh q njkohsisht hidhnin posht idet prijatare t t
dyve. Pr ne sht e rndsishme t dim se pr cilat elemente e ide bhet fjal saktsisht.
Marksi dhe Engelsi, sikurse shum prej t rinjve t shklqyeshm universitar n Gjermanin e
kohs, fillet e karriers intelektuale i patn si dishepuj t Hegelit. Mendimi i Hegelit, si e kemi
theksuar, vuante prej nj kontradikte akute: dialektika e tij thelbsore revolucionare ishte
amalgamuar me nj idealizm reaksionar, i cili e fshehte dhe shfytyronte karakterin e vrtet t
saj dhe po ulrinte pr tu liruar nga ai.
Shkolla hegeliane, e cila e dominoi mendimin e prparuar gjerman pas vdekjes s Hegelit n
vitet 30 e 40 t shekullit XIX, u a n dy tendenca t kundrta q buronin nga kto an
antagoniste t mendimit t Hegelit dhe i korrespondonin ktyre anve antagoniste. T
ashtuquajturit hegelian t vjetr u qepn shpejt pas aspekteve m reaksionare t ktij sistemi,
duke nxjerr prfundimet m konservatore n fusha t caktuara. Hegeliant e rinj t s majts, n
ann tjetr, theksuan dhe zhvilluan implikime m radikale t ideve t Hegelit prmes metods s
tij dialektike. Kjo i oi ata, nn shtysn e zhvillimit t lvizjes borgjezo-demokratike
revolucionare, fillimisht kah kritika e fes, pastaj tek kritika e shoqris dhe shtetit dhe krejt n
fund drejt ideve anarkiste, socialiste dhe komuniste.
Marksi dhe Engelsi, q qndronin n ekstremin e majt t hegelianve t rinj dhe faktikisht kurr
nuk e identifikuan vetveten me t ashtuquajturit hegelian t majt, shpejt u ndeshn me idet
dhe prfundimet e gabuara t figurave t tyre kryesore (Baueri, Hesi, Stirneri, etj.) dhe zhvilluan
nj pikpamje t re. Hapat e lirimit t tyre prej hegelianizmit dhe t gjitha formave t idealizmit
n nj an, sikurse prej materializmit t njanshm n ann tjetr, jan t prcaktuara qart tek
shkrimet e tyre t viteve 40. Ata shkruan nj mori veprash t shquara kritike, n mesin e t
cilave Familja e shenjt dhe Ideologjia gjermane, n t cilat u prballn me paraardhsit dhe
rivalt e tyre filozofik. N kto shkrime ne mund t ndjekim me qartsi e saktsi t pazakont
fazat e njpasnjshme n evoluimin e logjiks s marksizmit. Kto t dhna jan shum m t
qarta e m konkrete sesa gjeneza e secils shkoll t mendimit. Ashtu si ka ardhur n jet
socializmi shum m ndrgjegjshm se secili sistem shoqror paraprak, edhe teoria e socializmit
sht krijuar m ndrgjegjshm se secila teori e mparshme.
Roli i Fojerbahut
Progresi filozofik i Marksit dhe Engelsit u mundsua dhe u prshpejtua nga kritika materialiste e
Fojerbahut mbi Hegelin. Fojerbahu sht ura mbi t ciln Marksi dhe Engelsi kaluan prgjat
evolucionit t tyre prej idealizmit hegelian n materializmin dialektik. Fojerbahu sht agjenti
katalitik i cili shkaktoi dhe m pas prshpejtoi kullimin e materializmit dialektik prej kontaktit t
Marksit e Engelsit me hegelianizmin.
Nga Hegeli, Marksi dhe Engelsi prftuan metodn e tyre logjike. Nga Fojerbahu ata morn
kritikn materialiste t Hegelit dhe riafirmimin e pozicionit fundamental t materializmit, i cili
kishte degraduar n Gjermani, si kudo n Evrop. Hegeli kishte sjell spekulimet idealiste t
shkolls gjermane, duke filluar prej Kantit e duke vazhduar me Fihten (Fichte) e Shelingun
(Scheling), n shprehjen e tyre m t lart. Dishepujt e tij ortodoks i kishin shtyr ata gjer n
pikn e absurditetit e sterilitetit.
Fojerbahu shprfaqi irealitetin dhe gabimet e teprimeve spekulative t Hegelit prej nj
pikpamjeje materialiste. Ai zvendsoi spekulimet fetishiste t hegelianve me t vrtetn e
kthjellt t materializmit. Fal Fojerbahut, shkrimet e t cilit ngjalln entuziazmin e tyre, Marksi
e Engelsi e patn m t leht t liruarit e mendjeve t tyre nga idealizmi, me t cilin ishin
strqullur mendimet e Hegelit.
Por Marksi e Engelsi nuk mund t konfirmonin pikpamjet e Fojerbahut m shum nga sa
konfirmuan ato t Hegelit. Mendimi i Fojerbahut, vn n pah ata, kishte dy gabime serioze.
Ishte jodialektik dhe joplotsisht materialist. Fojerbahu gabimisht e hodhi posht logjikn
dialektike t Hegelit, s bashku me devijimet idealiste t tij. Njjt sikurse idealistt e mdhenj
q, gjat mbishqetsimeve t tyre pr t sjell drejtsi dhe produkte t mendimit shtypn t
vrtetn e materializmit, edhe ky mendimtar materialist i anashkaloi arritjet e idealistve t
mdhenj n shkencn e logjiks.
Antidialektikt bashkkohor prsritn gabimet e Fojerbahut n raport me Hegelin por me
shum m pak arsyetim dhe pakrahasimisht shum m pak efekt progresiv. Refuzimi apo
indiferenca e tyre uan n prapakthim tek idet e metodat e vjetruara parahegeliane, gjersa
refuzimi i Fojerbahut onte prpara drejt marksizmit.
S dyti, Fojerbahu ishte materialist n paraqitjen e tij t prgjithshme por jo edhe n t
aplikuarit specifik t materializmit n histori dhe shoqri. N kt fush ai nuk e kishte pastruar
mendimin e tij nga mbeturinat e idealizmit. Pr sa koh q Fojerbahu sht materialist, ai nuk
merret me historin dhe pr sa koh q ai e merr parasysh historin, ai nuk sht materialist,
shkruan Marksi e Engelsi tek Ideologjia Gjermane n faqen 38. Ai besonte, pr shembull, se
dashuria ishte zami dhe forca motivuese e shoqris njerzore.
Marksi e Engelsi zbuluan kto mangsi n materializmin e Fojerbahut dhe ia doln ti tejkalonin
ato. Ata u bn materialist historik t llojit m t thell e m t qndrueshm pikrisht sepse
ruajtn dhe zbatuan mu metodn dialektike t ciln Fojerbahu e kishte flakur tutje. Pr
dialektikn, logjika e evolucionit dhe revolucionit sht logjika e proceseve molekulare t
ngadalta e graduale, e cila me nj faz t caktuar prodhon nj krcim para brenda nj cilsie t re
rrmuese. Materializmi i Fojerbahut ishte m i prafrt me materializmin mekanik e metafizik t
materialistve anglez t shekullit XVII dhe atyre francez t shekullit XVIII sesa me
materializmin dialektik.
Defektet e mendimit t Hegelit
Vet Hegeli nuk nxori dhe nuk do t mund t nxirrte t gjitha prfundimet e nevojshme prej
metods s tij revolucionare t mendimit. Kufizimet serioze n kuptimin dhe zbatimin e logjiks
dialektike q kish sistematizuar e gjymtuan veprn e tij dhe e pamundsuan n zhvillimin e plot
t prmbajtjes s vrtet e t pasur t saj. Hegeli hodhi gurthemelin dhe mbolli farat e
riprtritjes s logjiks. Ai mblodhi t korrat e para: t parin dhe gjer m tani t vetmin
parashtrim sistematik t ligjeve t dialektiks. Marksi dhe Engelsi vazhduan kultivimin dhe e
korrn frytin e dyt dhe m t muar strukturn e materializmit dialektik.
Hegeli gaboi fillimisht duke ngritur nj sistem t kompletuar e t mbyllur t filozofis, n t cilin
i tr fluksi i realitetit do t mbyllej nj her e prgjithmon dhe nuk do t mund t hapronte
tutje. Kjo prpjekje e kot pr t ngritur nj sistem krejtsisht t prfunduar, i trashguar prej
metafizikanve t s shkuars, ishte n kontradikt me nocionin ky t dialektiks s Hegelit se
do gj sht e kufizuar, e shthurshme dhe e prcaktuar pr t kaluar n t kundrtn e saj.
Mendimi i Hegelit u godit nga kjo kundrshti e pandar dhe e pashmangshme ndrmjet
pretendimit t tij pr t qen nj sistem i s vrtets absolute si dhe metods s tij dialektike, e
cila pohon se t gjitha t vrtetat jan relative. Kjo nnkuptonte, thoshte Engelsi, q t mbytje
ann revolucionare nn peshn e ans konservatore, t rritur jasht mase. (Fojerbahu dhe fundi i
filozofis klasike gjermane, I)
Pr m tepr, sistemi i Hegelit ishte idealist. Ky sistem prirej q tia fshihte dhe shtrembronte
dialektiks karakterin thelbsor revolucionar q e kishte t mbjell brenda vetes. N t vrtet,
Hegeli e oi idealizmin n t shprehurit e tij m t qndrueshm e m t skajshm. Ai besonte se
idet ndrtojn esencn e realitetit dhe se ishte mu zhvillimi i ideve ajo q shtynte prpara pjesn
tjetr t realitetit. Ai i reduktoi t gjitha proceset n natyr n procesin e vetm t Ides Absolute.
Procesi historik i evolucionit n natyr, shoqri dhe n mendje ishte n thelb nj reflektim dhe
riprodhim i evolucionit t ideve t njeriut. Fryma sht shkaku i bots, vinte re Hegeli n
Hyrje t Enciklopedis s tij, n faqen 21.
Realiteti i jashtm nuk qe tjetr pos nj kopje e paprsosur e shpalosjes s mendimit q
zhvillohej drejt prsosmris n Iden Absolute, e q ishte pseudonimi q e prdorte Hegeli pr
Zotin. Ideja e Hegelit mbi historin ishte historia e realizimit t Ides Absolute. Si shkruante
Trocki: Hegeli punonte me hijet ideologjike si realitet prfundimtar. Marksi vrtetoi se lvizja e
ktyre hijeve ideologjike nuk paraqiste asgj m shum sesa lvizjen e trupave material. (N
mbrojtje t marksizmit, f. 51.)
N versionin idealist t Hegelit pr procesin historik, n analizat e fundit nuk kishte zhvillim t
mirfillt nga e vjetra tek e reja, por m tepr nj lvizje rrethore nga ideja burimore abstrakte
paraekzistuese, prmes natyrs dhe shoqris, drejt prmbushjes s vet prfundimtare n Iden
Absolute konkrete. Si pasoj e nivelit t ult t njohurive shkencore n kohn e tij, vet natyra
pr Hegelin nuk prjetonte zhvillime qensore historike, por ngelte pak a shum e njjta.
Evolucioni i shoqris poashtu, pr Hegelin, ndaloi shkurtimisht n mnyrn kapitaliste t saj. Ai
kishte nj horizont eksluzivisht borgjez. N politik, n pleqrin e tij, ai nuk do t mund t
prfytyronte nj shtet m t prsosur sesa nj monarki kushtetuese. (Model ii tij ktu ishte e
sapolindura e kapitalizmit Britania). Prfundimisht, ai u shpreh se mendimi njerzor kishte
arritur kulmin e zhvillimit t tij n sistemin e tij t Idealizmit Absolut.
Por t gjitha kto gabime n mendimin e Hegelit, t cilat e uan at n prfundime t gabuara
dhe konservatore mbi nj sr shtjesh praktike dhe teorike, nuk ia mohojn vlern zbulimeve
t tij logjike apo pasurive q prmbajn shkrimet e tij. Ashtu sikurse hijet q reflektojn figurn
dhe lvizjen e trupave t vrtet, edhe filozofia idealiste absolute e Hegelit reflektoi prmbajtjen
e shumanshme konkrete t historis dhe zhvillimin e mendimit shkencor.
Kritika marksiste e hegelianizmit
Marksi dhe Engelsi nuk e mohuan kurr rndsin historike dhe arritjet e qndrueshme t
titanve filozofik dhe as detyrimin e tyre ndaj Hegelit e Fojerbahut, nga t cilt ata kishin
vijimsin. Sistemi hegelian, shkruante Engelsi, prfshin nj fush m t gjer se do sistem
tjetr i mparshm dhe zhvillon nj pasuri mendimesh, q na habit edhe sotdhe pasi ai
(Hegeli) nuk ishte vetm nj gjeni krijues, por edhe nj dijetar me njohuri enciklopedike, vepra e
tij bri epok kudo. (Fojerbahu dhe I)
Thyerjen e Fojerbahut me idealizmin e Hegelit dhe rikthimin e tij tek materializmi ata e pan si
ndikim vendimtar intelektual n lirimin e tyre prej magjepsjes s filozofis idealiste. Por as
Fojerbahu e as ndonj bashkkohs tjetr i tyre nuk i bn nj kritik t plot ideve t Hegelit.
Fojerbahu thjesht kishte mnjanuar qndrimin idealist t Hegelit n favor t materializmit, pa e
njohur rndsin vendimtare t metods dialektike. Progresi i filozofis krkonte, megjithat, jo
vetm nj kritik materialiste, por edhe nj kritik dialektike t filozofis hegeliane dhe nj
vijimsi prtej saj. Kjo kritik e vrtet dialektike dhe materialiste u krye nga Marksi e Engesi n
veprat e tyre filozofike. Vetm nga ata t dy.
S bashku me Fojerbahun, Marksi e Engelsi hodhn posht krejtsisht idealizmin e Hegelit. Ata i
kundrvn nj materializm t pakompromis idealizmit po aq radikal t Hegelit. Kjo do t
thot se njerzit e ksaj rryme vendosn ta kuptonin botn reale natyrn dhe historin ashtu
si i paraqitet gjithsecilit q e shikon at pa u ndikuar nga trillimet idealiste. Ata vendosn t
bnin fli pa kurrfar keqardhjeje do trillim idealist q nuk prputhet me faktet e marra n lidhjen
e tyre t mirfillt e jo n ndonj lidhje fantastike. Dhe n t vrtet materializm nuk do t thot
asgj tjetr. E vetmja gj q e dallonte rrymn e re ishte se ktu pr t parn her botkuptimi
materialist merrej me t vrtet seriozisht dhe zbatohej n mnyr konsekuente t paktn n
vijat e tij t prgjithshme n t gjitha fushat e dijes q merreshin n shqyrtim. (Fojerbahu
dhe IV)
Kjo nnkuptonte poashtu se dialektika, e cila sipas Hegelit ishte n thelb vetzhvillim i
nocionit, duhej shkputur prej trajts s saj t rreme idealiste dhe t vendosej mbi themele t
duhura materialiste. Hegeli kishte prmbysur marrdhniet reale midis ideve dhe gjrave. Ai
pohoi se gjrat e vrteta nuk ishin asgj tjetr pos materializime t Ides Absolute dhe
manifestime t saj. Marksi dhe Engelsi theksuan se gjendja e vrtet e gjrave ishte saktsisht e
kundrta. Duke u kthyer n pikpamjen materialiste, ne pam prsri n nocionet e njerzve
pasqyrimet e gjrave t vrteta dhe jo gjrat e vrteta si pasqyrime t ksaj apo asaj shkalle t
zhvillimit t Ides Absolute. (Fojerbahu dhe IV)
Fal ktij ndryshimi materialist, vet dialektika u transformua n t kundrtn e saj. Kshtu
dialektika prmblidhej n shkencn e ligjeve t prgjithshme t lvizjes si t bots s jashtme,
ashtu edhe t mendimit njerzor dy kategori ligjesh, q n thelb jan identike, por q n
shprehjen e tyre ndryshojn vetm n at mas, n t ciln mendja e njeriut mund ti zbatoj ato
me vetdije, kurse n natyr, e deri m sot pr pjesn m t madhe edhe n historin njerzore -
ato e ajn rrugn e vet n mnyr t pavetdijshme, n trajtn e domosdoshmris s jashtme,
prmes nj vargu t pafund rastsish t qarta. N kt mnyr, vet dialektika e nocioneve
kthehej n nj pasqyrim t vetdijshm t lvizjes dialektike t bots reale dhe dialektika e
Hegelit u kthye pr s mbari, ose, thn m mir, u vu srish n kmb, meq m par qndronte
kokposht. (Fojerbahu dhe IV)
Nga kto fakte e citate ne mund t dallojm se sa kryekput t rreme e qesharake jan akuzat e
bra nga Istmani (Eastman), Huku (Hook), Edmnd Uillsoni (Edmund Wilson) dhe t tjert se
gjoja Marksi e Engelsi paskan qen imitues t fsheht t idealizmit hegelian. N t vrtet,
Marksi e Engelsi ishin kundrshtar larg m t rrept, m t mirinformuar dhe m konsistent t
idealizmit hegelian, n dallim prej ktyre kundrshtarve t socializmit shkencor dhe metodave
t tij. Poshtu, ata ishin materialist shum m t pakompromis, q do qeshnin me prbuzje me
common sense-in e Istmanit apo politikn moralizuese t Uillsonit, si t prshtatshme pr
erdhe fmijsh, por jo pr arena polemikash t t rriturve. Lexoni veprat filozofike t Marksit e
Engelsit n moshn e rinis, kur ata ishin t angazhuar duke punuar jasht botkuptimit t tyre,
bashk me vrejtjet e tyre t pjekura n vitet e mvonshme, dhe ju do t gjeni nj kritik ndaj
idealizmit dhe nj shprfaqje t materializmit, q kurr nuk sht tejkaluar.
Por Marksi e Engelsi mblodhn at q prodhuan paraardhsit e tyre, si materialistt dialektik,
duke vjel e ruajtur do gj q ishte e vlefshme. N dallim prej snobve t cekt q nuk shihnin
asgj tek Hegeli, pos nonsenseve t pakuptimta, ata e pan q mendimi i Hegelit prmbante
farra t vyera pr zhvillim t mtutjeshm q, ndonse ishin przier me supersticione,
paragjykime e gabime t paevitueshme, prapseprap ngelnin element i vrtet e i qndrueshm
revolucionar, i denj pr tu ruajtur dhe i vyeshm pr tu zhvilluar tutje. Kjo ishte dialektika e
Hegelit.
Prkundr kundrshtis thelbsore ndrmjet pikpamjes materialiste t marksizmit dhe idealizmit
t Hegelit, kto dy shkolla mendimi kan nj element t prbashkt jashtzakonisht t
rndsishm: metodn e tyre logjike. Metoda dialektike dhe ligjet e saj ishin tiparet kryesore t
mendimit t Hegelit, t cilat Marksi i mbajti e i zhvilloi. Kjo lidhshmri logjike i bashkon ata,
prkundr t gjitha dallimeve tjera vendimtare.
Kjo afri e ky antagonizm i veprs s Hegelit ka qen prcaktuar nga vet Marksi n mnyrn
m autoritative n parathnie t botimit t dyt t Kapitalit: Metoda ime dialektike jo vetm
q ndryshon n themel nga metoda e Hegelit, por sht krejt e kundrta e saj. Pr Hegelin procesi
i t menduarit, t cilin ai, duke e quajtur ide, e shndrron bile n nj subjekt t pavarur, sht
krijuesi i reales, q prbn vetm shfaqjen e jashtme t saj. Pr mua, prkundrazi, elementi ideal
ssht gj tjetr vese elementi material i bartur n kokn e njeriut dhe i transformuar n t
Mistifikimi q psoi dialektika n duart e Hegelit nuk pengoi aspak q pikrisht Hegeli t jepte i
pari nj paraqitje t plot, t gjithanshme dhe t vetdijshme t formave t prgjithshme t
lvizjes s vet dialektiks. Te Hegeli dialektika sht me kok posht. Ajo duhet ngritur m
kmb q t zbulohet brthama e saj racionale brenda guasks mistike.
Vm re se Marksi e Engelsi prerazi pohojn se dialektika lind nga proceset e natyrs dhe
zbatohet n to. Marksi dhe un, thot Engelsi, ishim pothuajse t vetmit njerz q i shtruam
vetes si detyr t shptonim dialektikn e vetdijshme nga hegelianizmi gjerman dhe ta zbatonim
at n kuptimin materialist t natyrs dhe historis. Ata revizionist q pretendojn se dialektika
nuk zbatohet n natyr, por vetm n shoqri ose n ide, bien n kontradikt me fjalt e qarta t
Marksit dhe Engelsit. Ata ose jan injorant ose mashtrues dashakqij.
Dialektika prdoret pr ta kuptuar evoluimin historik t materializmit dialektik. Si edhe kemi
treguar, hegelianizmi dhe marksizmi posedojn disa karakteristika t prbashkta, por kto jan
m pak vendimtare sesa kundrshtimi thelbsor mes tyre. Qeveria sovjetike nn Stalinin kishte
disa karakteristika t prbashkta me totalitarizmin fashist. Kjo cyti shum mendimtar
siprfaqsor n njjtsimin e ktyre dy sistemeve. Por, ato ishin n thelb t ndryshme dhe
antagoniste, si do ta dshmonte n realitet lufta sovjeto-naziste. N t njjtn mnyr,
revizionistt mikroborgjez priren ta njjtsojn stalinizmin me bolshevizmin, pasi i pari sht
historikisht i ndrlidhur me t dytin dhe ka disa karakteristika siprfaqsore t prbashkta me t
kundrtn e tij revolucionare.
Ata kritik q njjtsojn marksizmin me hegelianizmin jo vetm q iu mungon dialektika, por
ata madje dhunojn edhe rregullat e logjiks formale. Dy gjra q kan disa karakteristika t
prbashkta jomedoemos jan t njjta, qoft edhe sipas arsyetimit t logjiks formale. Fakti q
pata sht kafsh, nuk i bn t gjitha kafsht pata. Fakti q marksizmi rrjedh nga Hegeli dhe q
marksizmi e hegelianizmi prdorin metodn dialektike nuk provon se kto dyja jan t njjta n
thelb. Pikrisht prmes ktij lloj arsyetimi t rrem, Istmani e Uillsoni u prapn ta klasifikonin
marksizmin si deg t hegelianizmit e idealizmit. Astronomia doli nga astrologjia dhe kimia doli
nga alkimia. Por a mundet kto shkenca, ather, t konsiderohen identike me pararendset e tyre
parashkencore?
Dialektika materialiste e Marksit rrodhi nga hegelianizmi, sikurse astronomia q rrodhi prej
astrologjis e kimia prej alkimis, jo si nj duplikat e tij, por si e kundrta e tij, si mohimi i tij
revolucionar. Prej nj pikpamjeje pikpamjes s zhvillimit t pastr logjik ato kushtetojn
nj unitet. Por ato jan nj unitet i t kundrtave. N rrjedhn e zhvillimit t saj historik, logjika
moderne tanim ka marr dy trajta t ndryshme e kontradiktore: e para, dialektika idealiste e
Hegelit dhe e dyta, dialektika materialiste e marksizmit.
T ballafaquar me dy filozofit kundrshtuese t Hegelit dhe Fojerbahut, Marksi e Engelsi
prshfaqn t metat e secils prej tyre, duke shpjeguar njkohsisht domosdoshmrin e tyre
historike. Pastaj vazhduan me ndrthurjen e ideve t vlefshme t t dy mendimtarve n nj
sistem t ri mendimi. Mospranimi i kufizimeve e gabimeve edhe t msuesve t tyre idealist
edhe t pararendsve t tyre materialist u pasua nga shkrirja e koncepteve t tyre kundrshtuese
n nj unitet mbi nj baz t re e m t lart. I till ishte derivimi i vrtet dialektik i vet
materializmit dialektik.
Pr t arritur unifikimin e metods dialektike me pikpamjen materialiste, Marksi e Engelsi
duhej t pajtonin kto dy lvizje t ndara, t cilat deri n at koh kishin ekzistuar n
antagonizm absolut ndaj njra-tjetrs. Nga njra an, ata duhej ta ndanin dialektikn prej
idealizmit, i cili e kishte sjell at n jet dhe me t cilin ajo ishte br ekskluzivisht e
identifikueshme. Nga ana tjetr, ata duhej t shprishnin lidhjet ndrmjet materializmit dhe
formave mekanike e metafizike, me t cilat ai kishte qen i lidhur ekskluzivisht m par.
Dialektika idealiste dha nj prshkrim m t sakt t formave mbi procesin e mendimit.
Materializmi kmbngulte me t drejt mbi prparsin e prmbajtjes materiale t realitetit
objektiv. Materializmi dialektik ndrthuri t vrtetat thelbsore t ktyre dy degve t mendimit
n nj sistem t ri dhe m t lart t filozofis.
Kshtu, Marksi e Engelsi krijuan metodn e tyre t mendimit duke transformuar n mnyr
radikale edhe mendimin e Fojerbahut edhe t Hegelit. Hegelianizmi, ky mohim suprem i
materializmit, e shkaktoi mohimin e vet n materializmin dialektik. Materializmi gjysmak i
Fojerbahut, i cili kundrshtoi absolutisht vetveten ndaj idealizmit gjerman, solli poashtu
mohimin e vet n materializmin dialektik. Kjo lvizje e dy tendencave t kundrta t mendimit
n shthurjen e tyre dhe pastaj thurja e tyre n nj sintez t re ishte me t vrtet dialektike.
Ksisoj evoluimi i materializmit dialektik ofroi provn e vrtetsis s ideve t veta.
Shpeshher lind pyetja: A sht dialektika forma m e lart e mundshme e mendimit? A do marri
logjika form t re n t ardhmen? Dialektika materialiste sht forma m e lart aktuale e
mendimit shkencor e njohur pr ne apo n dispozicionin ton. Detyra jon e sotme sht t
zhvillojm kt sistem mendimi, t prhapin idet e tij, me fjal tjera, ta socializojm dialektikn
t ciln Engelsi e prkufizonte si vegla jon m e mir e puns dhe arma jon m e mpreht.
(Fojerbahu dhe IV)
Kjo nuk nnkupton q shkenca e procesit t mendimit apo vet procesi i mendimit t ket arritur
kufijt e tij t skajshm. Prkundrazi, ne akoma nuk kemi filluar t mendojm me t vrtet.
Prparimet e mtejshme shoqrore do t prodhojn pashmangshmrisht prparime t mtejshme
n mendimin e praktikn njerzore dhe n njohjen e mendimit njerzor.
Para Marksit e Engelsit, logjika, shkenca e procesit t mendimit, luajti nj rol varts n procesin
historik. Si na msuan kta socialist shkencor, as mendimi e as vetdija e mendimit nuk e
kan prcaktuar zhvillimin e shoqris, por loja e shkujdesur e forcave natyrore e shoqrore. Por
tani njerzimi jo vetm q ka zn ta kuptoj rrjedhn logjike t proceseve natyrore, por edhe ti
zotroj e ti prdor ato. Me lvizjen socialiste ne kemi filluar ta kuptojm poashtu edhe vet
logjikn e proceseve historike t mendimit. Me rritjen e socializmit, logjika duhet dhe do t bhet
nj fuqi gjithnj e m e madhe n formsimin e rrjedhs s zhvillimit shoqror. Ashtu si forcat
natyrore e shoqrore jan shtyr gjithnj e m shum nn ndikimin e veprimit t organizuar e t
prbashkt njerzor, edhe mendimi dhe shkenca e mendimit padyshim q do ta zgjerojn
prmbajtjen e vet, do t zhvillojn forma t reja dhe do t shfaqin tipare e fuqi t reja. Logjika
dialektike sht instrumenti i domosdoshm pr shtysn e progresit t mendimit shkencor gjer n
nivelet m t larta. Dialektika materialiste na hap perspektivat e pafundme t s ardhmes s
mendimit njerzor.
*Ky material sht i tr kapitulli i shtat me po t njjtin titull nga libri Nj hyrje n logjikn e
marksizmit (An Introduction to the Logic of Marxism, 1942) i teoricienit marksist-trockist
amerikan George Novack (1905-1992).
Przgjodhi dhe prktheu: Fitim Salihu

Gracka e kapitalit njerzor
Mendim kritik
Neoliberalizmi nuk sht vetm nj teori ekonomike n kriz, por edhe nj projekt politik i cili
krkon t riformsoj shoqrin dhe t ndryshoj frymn e burrave dhe grave. Nj intervist
me Christian Laval-in e marr nga gazeta Il Manifesto (dat 22-2-2014) me rastin e
prezantimit t librit Arsyeja e re e bots (titulli ne origjinal: La nouvelle raison du monde), t
shkruar n bashkpunim me Pierre Dardot-s.
Ashtu si nj feniks arab, neoliberalizmi rilind vazhdimisht nga hiri i tij. Nuk ka asnj ndjenj
knaqsie n t vnit n dukje rezistencn e tij prball krizs q e ka prfshir. Pr m tepr
kriza sht konteksti n t cilin ai shfaq kapacitetin e rinovimit. Duke nisur nga kto
parashtrime merr shtys libri Arsyeja e re e botes i Pierre Dardot-s dhe Christian Laval-it.
Analiza e dy studiuesve francez prqendrohet n realitetin kapitalist evropian dhe at t SHBA-
ve, duke e ln pr nj studim t dyt analizn e vendeve si Kina, India, Brazili apo Afrika e
Jugut. Gjithsesi kjo nuk do t thot se libri t cilit i sht dedikuar nj numr nga inserti i
prjavshm Alias i dats 30 nntor 2013 nuk ndihmon n nnvizimin e nj kritike rigoroze
ndaj regjimit t akumulimit t kapitalit i cili ka frym globale. Punimi i Dardot-s dhe Laval-it
n fakt nuk sht nj analiz e neoliberalizmit si nj model ekonomik, por si nj projekt shoqror
q ka si kusht fillestar formimin e nj njeriu t ri, individin pronar. Kjo sht piknisja e
intervists me dy autort, t br n takime t ndryshme, por q sht prfunduar me drgimin e
prgjigjeve t Laval-it prgjat korrigjimeve t librit t fundit mbi Komunat t shkruar po
ashtu me Pierre Dardot-m.
Arsyeja e re e bots sht nj afresk magjepss i neoliberalizmit. Shum ekonomist dhe
politolog kishin mbrojtur tezn se me krizn ekonomike, neoliberalizmi do ti kishte
hapur udhn politikave keinesiane. Pas gjasht vitesh nga kriza, neoliberalizmi vazhdon t
jet modeli social, politik dhe ekonomik dominues. Cilat jan, sipas jush, arsyet e nj
kapaciteti t till pr t mbijetuar ndaj krizs?
Fjalia q hapte publikimin e par t librit ton n frngjisht, m 2009, ishte: Neoliberalizmi ka
vdekur. Ishte nj mnyr pr tiu prgjigjur t gjith atyre q, pas falimentimit t Lehman
Brothers-ave, nxitonin ti binin requiem-it t fundit t neoliberalizmit (si thoshte asokohe
titulli i nj shkrimi t famshm t Joseph Stiglitz-it). Sot e kemi harruar, por n at periudh
shum ekonomist dhe politikan e shihnin krizn si aktin e vdekjes s nj ideologjie, asaj
neoliberaliste, e cila kishte uar n shum teprime dhe abuzime. Nga ana tjetr, analiza jon
mbi historin dhe mbi natyrn e neoliberalizmit na tregonte se kjo kriz nuk prfaqsonte
aspak fundin e neoliberalizmit, por nj lloj smundjeje t rnde e cila, e vetme, nuk e ndalte
zhvillimin e asaj q e kemi prkufizuar si arsyeja e re e bots.
Analizat alla Stiglitz flisnin pr nj rikthim t Keynes-it dhe t ndrhyrjes s shtetit.
Efektivisht, shteti ka ndrhyr shum pas 2009-s, madje n mnyre masive, n disa raste, po kjo
ndrhyrje nuk ka shkuar n drejtimin q menduar prej Stiglitz-it. Shteti, ksisoj, ka ndrhyr pr
t shptuar financat, duke shembur mekanizmat e mbrojtjes sociale, shndetsin, shkolln dhe
t drejtn pr t punuar. Metamorfoza e krizs s borxhit privat n kriz t borxhit publik n
Evrop i ka dhn jet radikalizimit t neoliberalizmit, i cili ka funksionuar si rreth vicioz n t
cilin efektet negative t konkurrencs, t financiarizimit, e t pabarazive, sistematikisht
prforcojn t njjtat shkaqe q i kan prodhuar. E vrejm m qart tani me Bashkimin
Evropian i cili, me diskursin e reformave strukturore dhe politikave t shtrngimit ekonomik,
krkon t prshpejtoj nj ndryshim neoliberalist t shoqris.
Tek libri ju ndaleni gjat mbi konceptin governance, duke analizuar ndryshimet dhe
kalimet q koncepti ka marr prgjat kalimit nga siprmarrja te shteti. sht sikur
politika t ket prvetsuar nga ekonomia menaxhimin e shtetit. Gjendemi t zhytur n
lojn e vjetr marksiste mbi shtetin garant t regjimit t akumulimit kapitalist apo kemi t
bjm me nj ndryshim rrnjsor t politiks ?
Nuk prbn risi fakti q shteti bhet garant i akumulimit kapitalist. sht e rndsishme, nga ana
tjetr, t kuptohet q ky funksion nuk kryhet gjithmon n t njjtn mnyr. Deri m tani,
faktikisht, roli i garantit implikonte q shteti t pohonte pozicionin e tij t jashtm dhe t
tregonte prkujdesje pr interesin e prgjithshm prkundr interesave kapitaliste t veanta.
Risia e kohve t fundit sht se shteti shndrrohet n tokn e pasur t siprmarrjes dhe kjo e
fundit bhet modeli i tij ideal. Kjo sht nj nga risit m t mdha t neoliberalizmit n
krahasim n liberalizmin klasik.
Ndryshe nga ajo q besohet rndom, neoliberalizmi nuk prfaqson asnj rikthim n t
ashtuquajturin treg natyror. Te faktet, prve justifikimeve, mund t vihet re nj projekt
konstruktivist i cili presupozon nj ndrhyrje aktive t shtetit pr t ndryshuar shoqrin dhe
ekonomin. Por kjo ndrhyrshmri drejtohet dhe mbi vetveten: Shteti ndryshon form dhe
funksion n t njjtn koh q zhvillohen politikat neoliberale. T ashtuquajturat reforma
welfare, pr shembull, jan politika publike t cilat kan pr synim t prodhojn nj lloj
vetndryshimi t shtetit, q prfshin diskurse dhe praktika, mnyra vlersimi dhe menaxhimi q
vijn nga sektori privat. Nse kthehemi pas n koh, Maragret Thatcher-i thoshte se duhej
ndryshuar shpirti dhe zemra e njerzve. E t ndryshosh zemrn duhet t ndryshosh kushtet
dhe situatat n t cilat njerzit jetojn, ti vendossh aq sa sht e mundur n kushtet e
konkurrencs, ti fussh n skema t tarsyetuarit n mnyr fikse q mbshteten n logjikn
e homo oeconomicus-it. Thn me nj fjale t vetme, shteti nuk duhet vetm t respektoj
tregun si n kohet e bukura t liberalizmit klasik, por tanim duhet ti futet puns pr t ndrtuar
gjithandej situata n t cilat individt jan t detyruar t prbrendsojn nj logjik t
konkurrencs ose t prfitimit. Thn ndryshe: akumulimi kapitalist, konkurrenca, prfitimi nuk
jan vetm objektiva dhe kritere ekonomike, por kan tendencn t bhen norma shoqrore t
cilat tejkalojn hapsirat e ngushta t ekonomis.
N libr ju mbshtetni iden se procesi i ndrtimit t Evrops ka qen produkt i nj vizioni
neoliberalist. Tani, ky proces po kalon n nj faz vendimtare. N zgjedhjet e ardhshme,
shtimi i lvizjeve populiste (si t majta ashtu dhe t djathta) mund t shkaktoj nj
ndryshim t thell pr sa i prket prbrjes s parlamentit evropian, aq sa jan t shumt
ata q i druhen mundsis s fitores s nj shumice relative t evroskeptikve. A do t thot
kjo se nuk sht e mundur t imagjinohet nj Evrop jasht regjimit t akumulimit
neoliberalist?
Punimi yn ka pr qllim t tregoj se mbi baza sht ndrtuar Evropa? sht shum e
rndsishme t rikujtojm rolin e luajtur nga ordoliberalizmi n ndrtimin e Evrops. Kjo
doktrin me origjin gjermane ka pasur shum sukses tek lite-a evropiane aty rreth viteve
pesdhjet dhe sot duket sikur i ka kaluar koha. Prtej thirrjeve te paqarta pr paqen evropiane, t
nesrmen e Lufts s Dyt Botrore, ka qen kjo doktrin ajo q ka vn themelet e Evrops, q
me vetdije t plot ka ndrtuar nj treg konkurrues me instrumente juridike, institucione
politike dhe monetare t konceptuara pr kt qllim. Mbi bazamentin e fort t ksaj form t
tregut do ndrtohej nj rend politik dhe nj ngrehin kushtetuese me qllimin e vetm e ruajtjes
s logjiks s konkurrencs. Sigurisht, kriza europiane ka shkaqe m globale, por gjithashtu sht
shkaktuar nga konkurrenca e brendshme dhe dogmat e stabilitetit monetar. Dgjohet shpesh t
thuhet se euroja ka qen nj gabim teorik t cilin tani po e paguajm shum shtrenjt. Pr ne,
problemi themelor gjendet prtej ksaj shtjeje: t ndrtuarit e Evrops mbi nj model tregu, t
konceptuarit e politiks si administrim i tregut dhe i monedhs, duke e menduar popullin
evropian thjesht si nj shumsi konsumatorsh, e gjitha kjo do t thot t kaprcehen
frustracionet e miliona vetve. Fitorja e perspektivave sovraniste dhe lokaliste, t nacionalizmit
dhe t ksenofobis, bhen gjithnj e m t mundshme, fatkeqsisht, me thellimin e krizs
shoqrore. Zhdukja e shpirtit t solidaritetit internacionalist t s majts sht shum
shqetsuese. Rishpikja e nj t majte n kuptimin e vrtet t termit n Europe duhet medoemos
t kaloj prmes rithemelimit mbi baza t reja t projektit evropian.
N ekstremitetin tjetr t pushtetit neoliberalist kemi subjektin. Ky sht kuptimi i fjalis s
Thatcher-it q cituam m lart. N nj shoqri q i bindet logjiks s tregut, individi prshtatet,
ndryshon, shndrrohet n nj tjetr subjekt. Ai duhet t funksionoj si nj siprmarrje, duhet t
jet siprmarrsi i vetvetes. Jemi pjesmarrs, n kt mnyr, t prhapjes, n hapsirat m t
pamenduara apo m t fshehura, t normave t sjelljes dhe formave t ekzistencs q jan t
lidhura ngusht mes tyre. I smuri mendor duhet t menaxhoj shndetin e tij, ashtu si duhet
t msoj keqbrsi t menaxhoj marrdhnien e tij me ligjin, apo me procedurat gjyqsore,
ekzaktsisht si duhet t zgjedh studenti degn e studimit n universitet n mnyr t atill q t
optimizoj investimin e br n shkolln e mesme. Por duhet t tregojm kujdes, pasi ky nuk
sht nj model apo nj norm e vendosur nga lart, nga nj shteti totalitar. Sigurisht, sht e
vrtet q kudo npr bot vrehet se politikant i binden gjithnj e m shum ksaj norme
sjelljeje siprmarrse, duke dal n kt kuptim nga rruga e demokracis liberale, por nuk jan
politikant ata q ua imponojn kt model qytetareve. Politikant, pr m tepr, si t tjert, jan
pjesmarrs t sistemit t normave shoqrore t cilat administrojn marrdhniet e individve
me vetveten dhe t tjert. Kjo sht mbase ana m trheqse e neoliberalizmit, por edhe m e
frikshmja: mnyra sipas t cils rimodelohet subjektiviteti nga brenda dhe vihet n rresht me
racionalitetin kapitalist. Nga ana tjetr ky sht kuptimi i konceptit t kapitalit njerzor , nga
i cili nxirren justifikimet e panumrta pr sa u prket politikave publike n fushat e ndryshme.

Kmbngulni shum n iden e rrezikut si nj aspekt i rndsishm i fabriks s subjektit
neoliberalist. M duket se edhe borxhi, ose m mir menaxhimi i tij, ka marr nj rol
vendimtar. A nuk sht kshtu?
Borxhi si modalitet qeveriss i individve sht n qendr t disa studimeve t kohve t fundit
mbi neoliberalizmin, si ato t Maurizio Lazzarrato-s apo t David Graeber-it. Sipas nesh, ky
sht nj aspekt padyshim i rndsishm i neoliberalizmit, por nuk sht vese nj pjes e atij
fenomeni m t gjer i cili prfaqsohet nga shndrrimi i individve n subjekte statistikore, n
subjekte t kontabilizueshm. Varsia nga mekanizmi i kreditimit sht vetm nj aspekt i nj
aksioni m t gjer q vepron mbi subjektivitetet. Bhet fjal pr modelimin e individve t cilt
jan t varur nga norma financiare, duke i futur hera-hers n situata n t cilat ndjehen t
detyruar t llogarisin rendimentin ekonomik t zgjedhjeve t bra. Shembulli m i prshtatshm i
gjith ksaj jan studentt t cilt, gati n t gjith botn, duhet t prballen me rritjen e tarifave
t regjistrimit n universitet duke shkaktuar n kt mnyr problemin e llogaribrjes s rikthimit
t investimit financiar q prfaqsohet nga studimet e przgjedhura.
Ky llogaritarizim (ita: contabilizzazione) ka pr objektiv ti qeveris individt n mnyr t atill
q ti bj m efient, m performues, me an t prgjegjshmrizimit llogaritar ( ita:
responsabilizzazione contabile) t tyre. Kjo sht nj mnyr pr t prforcuar vetmbikqyerjen
e do gruaje a burri, t detyruar q t tejkalojn vazhdimisht rezultatet e tyre n mnyr q t
mos psojn ndshkimet t cilat lidhen me mungesn e efiencs dhe pr t prfituar shprblimet
e dhna nga performanca optimale.
Prfundimet e nxjerra n librin tuaj flasin pr nj fund t demokracis liberale. Cila sht
ather forma e qeverisjes s neoliberalizmit?
Demokracia liberale u themelua mbi nj ndarje t qart mes sfers publike dhe sfers private, e
garantuar nga barriera t forta juridike dhe institucionale mes bots politike dhe universit
ekonomik. sht e vrtet q kjo ndarje ishte nj trillim t cilin marksistt e kishin pikasur
menjher, dhe e kishin denoncuar. E megjithat nj trillim i till kishte nj efekt real, at t
shmangies q politika t reduktohet thjesht n sfern e mbrojtse s interesave dominuese. Pr
m tepr, loja politike q krijohej n kt mnyre ka mundsuar gjithashtu , historikisht,
mbajtjen e interesave private brenda kufijve t mirprcaktuar, duke i vendosur nn interesin e
prgjithshm. Me neoliberalizmin, nga ana tjetr, sfera politike modelohet trsisht mbi realitetin
ekonomik, e jo vetm mbron interesat e klasave dominuese dhe siprmarrjeve t mdha, por e
shndrron tr shoqrin n nj hapsire trsisht t nnshtruar prej sundimit t racionalitetit
kapitalist. Sot politika duket gjithnj e m e uniformuar me logjikn e konkurrencs.
Konkurrenca po bhet principi politik suprem, ndrsa principe si ai i qytetaris dhe i
solidaritetit po dalin nga skena gjithnj e m shum. Shpartallimi intelektual i s majts
historike dhe parlamentare sht nj nga simptomat kryesore t ktij procesi t reduktimit t
politiks n logjikn ekonomike. Pr t vazhduar duke dhn iden e pranis, e majta ka
paraplqyer t ngushtohet e tra n logjikn e modelit siprmarrs. Siprmarrsi, tashm, ka zn
vendin e klass puntore, performanca ka zn vendin e drejtsis sociale. Duke dashur q
t modernizohet, e majta nuk ka br tjetr, n realitet, ve vetvrasjes, do dit e m shum.
Prandaj nuk mund t thuhet se ekziston nj form qeverisse specifike e neoliberalizmit dhe as
nj regjim politik posarisht i veti, pasi ai mund t shfrytzoj sipas qejfit fardolloj forme
politike : stili menaxherial mund t shkoj krah pr krah edhe me nj regjim politik autoritar.
Elementi thelbsor, pra, sht pikrisht ky proces boshatiss i demokracis politike, i cili na
legjitimon t flasim pr nj arsye t re politike jodemokratike.
Intervistoi: Bendetto Vecchi
Prkthyer nga: Alfred Bushi
Pr versionin n italisht t intervists : http://ilmanifesto.it/la-trappola-del-capitale-umano/
Taksimi progresiv n shtetin e s drejts
Redi Mui
Viti q lam pas u mbyll me debatin mbi taksimin progresiv e t shesht mes akuzash e
kundrakuzash t ekspertve ekonomik. Por prtej qasjes cinike t llogaris se sa hyn e sa del
nga xhepi i gjithsecilit, diskutimi u shtri edhe n aspektin ideologjik e moral t nocionit t
drejtsis, dhe n prcaktimin e rolit t shtetit n shoqri prball individit q taksohet.
Mandarint e rinj t vendit i mshojn ides se taksimi progresiv sht rrnjsisht i padrejt:
a sht diskriminim prpara ligjit, meqense t gjith jemi t barabart, por disa duhet t
paguajn m shum sesa t tjert?[1] Ideologjia e kohs ku jetojm (koh postideologjike sipas
disave) predikon parimin e meritokracis brenda sistemit t konkurrencs, sipas t cilit m i afti
fiton m shum. Aftsia shpesh prbrendson virtyte krejt kontradiktore, por kjo sht shtje
tjetr. N fund t fundit, kush mund ta fajsoj t mirnjohurin Gerard Depardieu, aktor me
emr, pronar restorantesh e dyqanesh luksoze, koleksionist arti dhe degustator virtuoz i vers,
pse hoqi dor nga shtetsia franceze pr t shmangur taksn prej 75% mbi t ardhurat e tij
mujore q tejkalojn shifrn 1.000.000?!
Pr mandarint e rinj, shteti n mnyr t pashpjegueshme shfaqet n rolin e nj Robin Hudi
modern i cili takson t pasurit pr t ndihmuar t varfrit nprmjet shrbimeve publike. Brenda
logjiks pr t ciln personazhi folkorik nuk sht vese nj vagabond ordiner q daravitet
skutave t pyllit t Sherwood-it, taksa progresive konsiderohet si diskriminim i subjekteve m t
afta t shoqris, dhe ai q n retorikn e dits quhet shteti i s drejts sulmohet si shteti i s
padrejts.
Qasja moralistokombtariste sht leshi q dridhet rreth qerthullit t Qendrs s Majt. N nj
shkrim t dats 25 Dhjetor n gazetn Panorama, analisti Fatos Lubonja shkruan se: taksa
progresive ka nj origjin t majt q ka lindur (me lvizjet socialiste) pikrisht pr t zbutur
kapitalizmin e egr q lulzoi n shek XIX, pr t siguruar m shum drejtsi shoqrore, pr t
krijuar m shum shanse pr t gjith [2]. Por nocioni i drejtsis shoqrore t cilit i referohet
Lubonja, n raport me bishn e trbuar neoliberale n t ciln jetojm, ngelet nj nocion
kontradiktor. A mos vall zbutja e bishs e bn nj shoqri t drejt?! Nse vet sistemi
ekonomik sht rrnjsisht i padrejt, prcaktimi i rolit t mekanizmit shtetror si zbuts i
kontradikts klasore sht shum larg normave elementare morale t drejtsis. M shum
shanse pr t gjith nuk do t thot aspak shanse t barabarta pr ti ngrn kokn njeri-tjetrit. Do
t thot se ata q deri dje vdisnin urie sot do ken nj pjat sup t han nga taksat e shtetit.
Sepse nse barku ngelet bosh, mendja her alivanoset prpara se t nxjerr frymn e fundit, por
her t tjera ama trbohet, ulrin e sokllet, jerr e shqyen perden funebre q i mohon
ekzistencn. E ather drejtsia q shteti shprndan vjen n trajtn e aparatit t represionit
institucional. E pr dreq, n ksi rastesh, kostoja e drejtsis rritet: nj pjes mund ti
drejtohen aktivitetit kriminal, i cili jo vetm do t krijoj dme ndaj t tjerve, por edhe vet
shtetit do ti kushtoj, pasi, duke u futur n burg nj njeri q kryen nj krim, ai ka koston e tij pr
shtetin. [3] Prandaj drejtsia e shtetit social shrbehet n dy forma: ose pjata e mshirs, ose
druri institucional.
Karta e patriotizmit prdoret jo rrall her. Kshtu, kryeministri francez Jean-Marc Ayrault, n
kritikn drejtuar Depardieu-s (jopatriotit),pagesn e taksave e quajti akt patriotik. Me pak
fjal: francez jemi t gjith, dhe pavarsisht se disa jan m t aft, e pr pasoj m t pasur,
dhe disa t tjer m t plogsht e t vobekt, shteti, ky entitet q na identifikon si subjekte, ka pr
detyr t zvogloj hendeqet ekonomike q krijohen si pasoj e dhuntive e aftsive jo t njjta;
farn mbi tok zoti e ka hedhur ku m shum e ku m pak, ashtu si ia ka zn dora, por virtyti
patriotik nuk na lejon ti lem t vdesin bashkkombsit tan.
N fabuln e milingons me gjinkalln, rolet e subjekteve shoqrore jan t mirprcaktuara nga
ngrehina ideologjike e shtetit t s drejts. E kur pajtues mes t dyve mton t bhet ideali
patriotik, siprmarrsi i suksesit flet pr Evropn postmoderne, at t ciln i ka tejkaluar
barbarizma t tilla si konceptet e shtetit-komb e takss patriotike, ku interesat ekonomike jan
ato q prcaktojn grupimet shoqrore, deri n rindarjen administrative. Pra kur zbutjen e
kontradikts klasore prmes taksave (pajtimin mes gjinkalls e milingons) shteti krkon ta
justifikoj me retorik patriotike, ather neoliberali iden e sakrifics pr kombin e quan
demode. Ksisoj, debati shterp merr nj rrjedh ku paradoksalisht t majtt mbrojn nj pozicion
konservator patriotiko-nacionalist dhe t djathtt kthehen n liberal posmodernist. Pr
shembull, para do vjetsh Umberto Bossi i Lega Nord krkoi ndarjen federaliste t Veriut t
Italis, atij t biznesit e mods, nga Jugu i varfris e Koza Nostras. Individt e suksesit t ndar
nga parazitart, t paaftt q pengojn zhvillimin. Karta e patriotizmit u luajt edhe nj her nga e
majta, e cila pak vite m pas festoi edhe 150 vjetorin e shtetit-komb t bell paese-s.
Ndrthurrja shkak-pasoj e paaftsis me varfrin brenda kornizs ideologjike vulos damkn e
turpit mbi varfanjakun. Mjerimi i Migjenit ishte njoll mbi ballin e njerzimit, mjerimi i bots ku
kush do e prpiqet, ia del sht njoll mbi ballin e t mjerit. Mjerimi migjenian sdon mshir.
Por don vetm t drejt! Mjerimi socialdemokrat don mshirn e shtetit. E kush ngelet ve
shtetit? Kujt tjetr i shtrihet dora? Bamirsve, atyre me bark shekulluer, gjithmon t
pangishm; biznesmenve t suksesshm, virtuozve t bots s kapitalit q ndonjher
rrokullisin lmosh mbi kryet e mjeranve pr t treguar se gangrena shoqrore e varfris e
gjen shrimin vetm nprmjet riprodhimit t shkaqeve q e shkaktojn smundjen. At
smundje q e ka ilain brenda, e q pr pasoj vaksina e taksimit nga shteti vetm sa do
shkaktonte reaskion n trupin e ekonomis kapitaliste. E ndrsa lmoshat mbarojn shpejt, se
oligarkt babaxhan nuk kan para pr detin n rritje t varfanjakve, njolla e parazitizmit
prhapet mbi lkur. Lypsi e i papuni jan t teprt n shoqrin e konsumit e t gars. Ather
neoliberalit, deri dje lmoshdhns, i shkon ndr mend t shfajsohet dhe ta hedh prgjegjsin
te vet i varfri. Kush do, punn e gjen sa pr nj cop buk, pa le t jet edhe thell n galerit e
errta t kromit. Por vetm parazit q ha nga taksat dhe lmosha e pasanikve jo!
Diskursi n t cilin vrtitet shtja e takss progresive gjeneron nj debat shterp, duke ln
jasht retoriks vegln q v n pun rrotn lvizse t shoqris kapitaliste.
Ajo ka prjashtohet kategorikisht nga debati, sht koncepti i vlers, e cila n shoqri
prodhohet kolektivisht, e q n sistemin ekonomik ku jetojm, akumulohet privatisht. Dhe
taksimi progresiv, larg prej pretendimit se vendos drejtsi shoqrore, mton t rishprndaj
pasurin e prbashkt t grumbulluar n fare pak duar. Meqense vlera n shoqri prodhohet nga
ndrveprimi shoqror nprmjet marrdhnieve t prodhimit mes subjekteve t nj shteti
(kokpalarve e kokbrilantinve), taksimi sht m i madh pr subjektin i cili padrejtsisht ka
prvetsuar nj pjes m t madhe t vlers s krijuar kolektivisht. Sepse nse ky subjekt
(siprmarrsi i suksesshm) do t vepronte jasht shoqris, ather vlera q do t prodhonte
puna e krahut apo gjenialiteti i intelektit t tij me gjas sdo t mjaftonin as pr t ngopur barkun
e tij t pangishm. Pra q koka e tij t ket mundsi t lyhet me brilantin, ai ka nevoj pr
shfrytzimin e fuqis puntore t kokpalarit. Koncepti borgjez i meritokracis, n terma reale i
referohet aftsis dhe merits pr t akumuluar m shum kapital se konkurrentt, jo aftsis pr
t krijuar vler n shoqri.
Ndoshta koncepti i vlers s krijuar bashkrisht, i paartikuluar nga opinionistt e dits, i
shpton perceptimit t lexuesit. Nj kompani ndrtimi prodhon vler n shoqri nga ndrtimi i
banesave pr strehim. Si prodhohet kjo vler? Sigurisht nga puna fizike e puntorve q
vendosin tulln mbi tull. Sigurisht nga puna intelektuale e inxhinierve q prpilojn dhe
zbatojn projektin e baness. Kolektivisht kto dy kategori (pjes e s njjts klas) prodhojn
vler, ashtu si dhe puntort q prodhojn lndn e par pr ndrtim; ata t fabriks s imentos,
fabriks s hekurit, t pllakave e kshtu me radh.
Nga ana tjetr kapitali investues (mjetet e prodhimit; makinerit, lopatat, gozhdt etj), q ska
tjetr vler ve punn e dikurshme t t tjer puntorve e q n zanafill ka akumulimin fillestar
t kapitalit prmes zhveshjes s prodhuesve nga mjetet e prodhimit, kufizohet n fare pak duar:
n ato t pronarit t kompanis, i cili mbivlern e prodhuar nga nnpagimi i puntorve e ndan
40% me pronarin e truallit (rentierin ekonomik) e 20% me politikanin e korruptuar (rentierin
politik). Por cila sht vlera q prodhojn kta individ ekselent? Ngrehina ideologjike e on
retorikn te nett pa gjum t siprmarrsit q ka marr hua kredi nga banka, te shpalosja e
aftsive t tij t lobimit pr marrjen e lejes s ndrtimit, tek organizimi hierarkik i puns n
prodhim, me pretendimin absurd se t gjitha kto justifikojn theln e majme t vlers s krijuar
kolektivisht q ai prvetson. Bankiert e financiert nuk prtojn t trumbetojn rolin e tyre
unik n ekonomin e mrekullive q ngrihet mbi risqet e piruetet financiare, dhe q solli krizn e
vitit 2008 nga e cila do dalim vetm t tjetrsuar.
Kolektivit t puntorve i ngelet paga me mditje e cila i bn bashkvuajts n nj proces
prodhimi mbi t cilin nuk kan asnj kontroll e q i trajton si mekanizma t paprfillshm e
lehtsisht t zvendsueshm t makineris gjigande t prodhimit, produktet e s cils ata vet
nuk do ti zotrojn ndoshta kurr. E kur krizat ciklike rishfaqen rishtazi n mnyr kryenee,
atyre su ngelet vese rishpikja e s nesrmes n kushtet e papunsis e t mjerimit. N kushtet e
parazitizmit, sipas hegjemonis sunduese. Vese pr t par t vrtetn shpesh duhet me u kthy
kokposht.
Njerzit q i quajn parazit t papunt e nevojtart nuk arrijn t kuptojn ekonomin dhe
parazitizmin. Parazit i suksesshm sht ai q nuk identifikohet si i till nga organizmi mbarts,
ai q e bn mbartsin t punoj pr t n mnyr t pavetdijshme. E till sht klasa sunduese
n nj shoqri kapitaliste. [4]
Por a mund t flitet pr shtet t s drejts n nj shoqri kapitaliste n kushtet e taksimit
progresiv? Nse linja e arsyetimit do zinte fill me mendimtarin anarkist francez t shekullit t
XIX-t Pierre-Joseph Proudhon, i cili stampoi togfjalshin prona sht vjedhje n historin e
mendimit politik, ather prgjigja ska si t jet vese mohuese. Shteti i socialdemokracis
gjithsesi ngelet nj mekanizm shtypjeje dhe propagandimi i hegjemonis sunduese e cila
riprodhon hierarkin klasore. Por n kontekstin e nj Evrope ekonomikisht t shkundur nga kriza
e vitit 2008, t krcnuar nga neofashizmi gjithnj n rritje (prfitues i kahershm i krizave t
kapitalizmit), ende pa nj plan ekonomik konkret prtejkapitalist dhe forca politike t
mirorganizuara mbarevropiane, shteti social gjithsesi mbetet zgjidhja m emergjente.
Shnime:
[1] 7pa5 Takse progresive apo e sheshte 11 dhjetor 2013
http://www.youtube.com/watch?v=WQ3zPBo-lh4
[2] Mbi debatin pwr taksat Fatos Lubonja (Gazeta Panorama)
http://www.panorama.com.al/2013/12/25/mbi-debatin-per-taksat/
[3] Po aty
[4] Jason Read, Profesor n USM http://usmfreepress.org/2012/01/22/how-a-usm-professor-
became-an-internet-meme/