Meteoroloji Ders Kitabı

METEORLOJ ETM NOTLARI
SEYRSEFER DARES BAKANLII HAVA TRAFK MDRL i

METEOROLOJ
DERS KTABI
SEYRSEFER DARES BAKANLII HAVA TRAFK MDRL ii

NSZ

Bilindii zere lkemiz Hava Sahas ierisinde seyrsefer yapan trafiklere;
Genel Mdrlmze bal Liman/Meydanlarda grev yapan Hava Trafik
Personeli tarafndan, Hava Trafik Kontrol Hizmeti verilmektedir.

Sz konusu hizmetin emniyetli olarak verilebilmesi; hava trafik kontrol
hizmeti verilirken kullanlan bilgilerin doruluu ve kalitesiyle doru orantldr.

Hava aralarnn, aletle ya da grerek, ini, kalk dahil her trl
operasyonunu ok yakndan etkileyen Meteorolojik Hadiselerin, Hava Trafik
Kontrolrleri tarafndan genel hatlar ile bilinmesi, Hava Trafik Hizmetlerinde
kullanlan Meteorolojik Bilgilerin kodlanmas ve kodlanm bilgilerin almas ile
talep edildiinde aktarlabilmesi amacyla kullanlacak bilgilerin yer ald bu
dokman ayn zamanda, Genel Mdrlmz bnyesinde verilen Temel ATC
kurslarnda eitim gren kursiyerlere ders notu olarak okutulmak zere
hazrlanmtr.

Bu dokman; ICAO, FAA ve EUROCONTROL gibi kurululara ait baz
dokmanlardan ve havaclk ile ilgili yerli ve yabanc eitli internet sitelerinden
yararlanlarak, DHM Genel Mdrl - Seyrsefer Dairesi Bakanl - Hava
Trafik Mdrl - Hava Trafik Kontrolr Stk Kaan ERTA tarafndan
derlenmitir (Haziran ,2004).

SEYRSEFER DARES BAKANLII HAVA TRAFK MDRL iii

ADAY HAVA TRAFK KONTROLRLER N
HAVACILIK METEOROLOJS DERS NOTLARI

NDEKLER

Sayfa No:

NSZ

1. METEOROLOJ NEDR? 1
2. METEOROLOJNN DALLARI 1
3. ATMOSFERN BLEM, YAPISI VE TABAKALARI 2
3.1. ATMOSFERN TANIMI 2
3.2. ATMOSFERN BLEM 2
3.3. ATMOSFERN YAPISI 3
3.4. ATMOSFERN TABAKALARI 3
3.4.1. TROPOSFER 4
3.4.2. STRATOSFER 5
3.4.3. MEZOSFER 5
3.4.4. TERMOSFER 5
3.4.5. YONOSFER 6
3.5. STANDART ATMOSFER KAVRAMI 6
3.5.1. ICAO STANDART ATMOSFER 6
3.5.1.1. ICAO STANDART ATMOSFERNN
ZELLKLER 7
3.5.1.2. YOUNLUK, SICAKLIK VE BASIN
SEYRSEFER DARES BAKANLII HAVA TRAFK MDRL iv
DEMLER ARASINDAK BAINTI 9
4. BASIN VE ALTMETRE 10
4.1. BASIN 10
4.1.1. ATMOSFERK BASIN 10
4.1.2. ATMOSFERK BASIN BRMLER 10
4.1.3. ATMOSFERK BASINCIN LLMES 11
4.1.4. ATMOSFERK BASIN VERLERNN
METEOROLOJK HARTALAR ZERNE LENMES,
ZOBAR KAVRAMI 12
4.2. ALTMETRE 15
4.2.1. ALTMETRENN ALIMA PRENSB 15
4.2.2. ALTMETRENN NEM 17
4.2.3. ALTMETRE TANIMLARI 17
4.2.4. ALTMETRE VE DKEY AYIRMA KAVRAMI 18
4.2.5. BASINCIN SICAKLIKLA DEM; ALTMETRE
DZELTMELER 18
4.2.6. HAVA SEYRSEFER HZMETLERNDE
ALTMETRE KAVRAMI 19
5. RTFA LE UU SEVYES ARASINDAK GE, GE RTFAI,
GE SEVYES 21
5.1. GE RTFAI (TRANSITION ALTITUDE; TA) 21
5.2. GE SEVYES ( TRANSITION LEVEL; TL) 22
5.3. GE TABAKASI ( TRANSITION LAYER) 22
5.4. GE SEVYES HESABI (TL NASIL BULUNUR?) 22
6. KONVEKSYON (ISI YAYIM) VE ADVEKSYON 24
6.1. ISI LETM 25

SEYRSEFER DARES BAKANLII HAVA TRAFK MDRL v

7. ATMOSFERDE SU KAVRAMI 26
7.1. SU 26
7.2. BUHARLAMA, YOUMA, DOYMA, SBLMLEME 26
7.3. YAI 27
7.4. BAIL NEM VE BA KAVRAMI 27
8. BULUT OLUUMU VE ATMOSFERK KARARSIZLIKLAR 29
8.1. BULUT TABANI (CLOUD BASE) 29
8.2. BULUT TABANININ LLMES 30
8.3. BULUTLULUK MKTARI (KAPALILIK ORANI) 31
8.4. BULUT TAVANI (CEILING) 32
9. TEMEL BULUT TRLER VE SINIFLANDIRMASI 32
9.1. KME BULUTLARI 32
9.2. TABAKA BULUTLARI 32
9.3. YKSEK RTFA BULUTLARI 32
9.4. ORTA RTFA BULUTLARI 32
9.5. ALAK RTFA BULUTLARI 33
10. METEOROLOJK GR VE RZGAR KAVRAMI 35
10.1. METEOROLOJK GR KAVRAMI 35
10.2. GR (RYET) 35
10.3. PST GR MESAFES (RVR) 35
10.4. RZGAR KAVRAMI 36
11. METEOROLOJK HADSELER 39
11.1. BUZLANMA 39
11.2. TRBLANS 40
11.3. RZGAR KESMES (WIND SHEAR) 41
11.4. SS 41
11.5. JET STREAM 41

SEYRSEFER DARES BAKANLII HAVA TRAFK MDRL vi

11.6. HAVA KTLELER VE CEPHELER 41
11.6.1. HAVA KTLES 41
11.6.1.1. SICAK HAVA KTLES 42
11.6.1.2. SOUK HAVA KTLES 42
11.6.1.3. SOUK VE SICAK HAVA KTLELERNN
KARAKTERSTK ZELLKLER 42
11.6.2. CEPHELER VE CEPHE OLUUMLARI 43
11.6.2.1. SOUK CEPHE 43
11.6.2.2. SICAK CEPHE 43
11.6.2.3. OKLZYON CEPHE 44
11.6.2.4. CEPHELERN ZELLKLER 45

12. METEOROLOJK KODLAMALAR 46
12.1. METAR/SPECI KODLAMALARI 47
12.2. TAF KODLAMALARI 59
12.3. SIGMET VE AIRMET MESAJLARI 61
12.4. METAR KODLAMA RNEKLER 68
12.5. SPECI KODLAMA RNEKLER 83
12.6. TAF / TAF AMD KODLAMA RNEKLER 88
12.7. VHF VOLMET YAYIN RNEKLER 99
12.8. GAMET SAHA TAHMN MESAJ RNEKLER 100

SEYRSEFER DARES BAKANLII HAVA TRAFK MDRL 1

METEOROLOJ DERS NOTLARI

1. METEOROLOJNN TANIMI:

Meteoroloji, dnyamz evreleyen atmosferi ve atmosferde meydana gelen
deiiklikleri matematik, fizik , kimya gibi pozitif bilimlerin esaslarna dayanarak
inceleyen bilim daldr.

2. METEOROLOJNN DALLARI:

Genel Meteoroloji: Meteoroloji hakknda genel bilgi ve tanmlar verir.
Dinamik Meteoroloji: Hareketi meydana getiren ve devam ettiren kuvvetlerle
ve bu hareketlerle ilgigli enerji dnmlerini aklar.
Fiziksel Meteoroloji: Atmosferdeki radyasyon, buharlama, younlama, bulut
oluumu, ya gibi tamamen fiziksel nitelikteki olaylarla ilgili brantr.
Klimatoloji statistiksel Meteoroloji: Meteorolojik elemanlarn ortalama
deerleri, normalleri, frekanslar, deiimleri, dalmlar gibi istatistiksel
verilerin incelenmesi ve elde edilen bilgilere dayanarak eitli iklim tiplerinin
tayin edilmesi ile ilgili brantr.
Sinoptik Meteoroloji: E zamanl (simultane) yaplan sinoptik lmlere
(gzlemlere ) dayanarak eitli iklim tiplerinin tayin edilmesi ile ilgili brantr.
Bio-meteoroloji: Hava olaylarnn canllar zerindeki etkilerini inceler.
Hidro- meteoroloji: Su temini, sel (takn) kontrol, sulama ve benzeri konulara
ynelik meteorolojik verileri tesbiti ile ilgili meteoroloji daldr.
Denizcilik Meteorolojisi: Denizcilikle ilgili meteorolojik olaylar inceleyen
brantr.
Tarmsal Meteoroloji: Tarm , toprak korunmas ve benzeri konularla ilgili
meteorolojik olaylar inceleyen brantr.

Havaclk Meteorolojisi (Aeronatik Meteoroloji): Uu faaliyetlerini
etkileyen meteorolojik olay(Oraj, Downburst, Microburst, Trblans,
Buzlanma, Sis gibi) ve parametrelerin gzlem ve tahminlerini kapsamna alan
ve meteorolojinin havaclkla ilgilenen daldr.


3. ATMOSFERN BLEM, YAPISI VE TABAKALARI

3.1. ATMOSFERN TANIMI:

Atmosfer, genel olarak dnyay evreleyen bir gaz kre olarak tarif
edilmektedir. Alt snr yer yzeyidir.st snr teorik olarak bulunmamakla birlikte
atmosfer basncnn sfr veya deimez olduu yer, atmosferin tepe noktas olarak
kabul edilmektedir.

3.2. ATMOSFERN BLEM:

Atmosfer, bol miktarda nitrojen ve oksijen iermektedir.Bu iki gazn oran
kuru havann yaklak %99 unu oluturmaktadr.Yaplan lmler, atmosferin gaz
kompozisyonunun yerden yaklak 60 Km( kimi kitaplarda 90 Km olarak
belirtilmitir) ykseklie kadar ozon miktar dnda hemen hemen ayn olduunu
gstermektedir.Atmosferi oluturan dier elementler ise Argon ( Ar),
Karbondioksit (CO
2
), Neon (Ne), Helyum (He), Kripton (Kr), Hidrojen ( H
2
),
Xenon (Xe) ve Ozondur (O
3
).(Bknz. Tablo 1)ok az miktarda bulunan bu gazlarn
hava olaylarnn incelenmesinde pratikte bir nemi yoktur.

Bununla birlikte hava, ierdii %1 ila %4 orannda su buhar nedeniyle
aslnda hibir zaman kuru deildir.Uu ve uu emniyeti asndan nemli tm
hava hadiselerinin ( sis, bulutlar, yamur, kar, dolu, i, kra, buz vb.)
atmosferde bulunan su buhar ile ilikili olmas, ayrca, gr (visibility)etkileyen
toz paracklar, duman ve dier partikler ieriklerin, ierisinde asl(suspanse)
halde bulunmas nedeniyle, su buhar havaclk asndan ok nemlidir.

GAZIN ADI HACMSEL
YZDES (%)
MOLEKLER
AIRLII
HAVAYA GRE
YOUNLUU
AZOT ( N
2
) 78.084 0.004 28.016 0.967
OKSJEN ( O
2
) 20.946 0.002 32.000 1.105
Argon ( Ar) 0.934 0.001 39.942 1.379
Karbondioksit (CO
2
) 0.030 0.003 44.010 1.529
Neon (Ne) (1.821 0.004)X 10
-3
20.182 0.695
Helyum (He) (5.239 0.005)X 10
-4
4.003 0.138
Kripton (Kr) (1.14 0.01)X 10
-4
83.800 2.868
Hidrojen ( H
2
) 5.0 X 10
-5
2.016 0.070
Xenon (Xe) (8.7 0.1) X 10
-6
131.3 4.524
Ozon (O
3
) 1 X 10
-6
- 1 X 10
-8
48.000 1.624
KURU HAVA 28.966 1.000
TABLO 1

3.3. ATMOSFERN YAPISI:

Gazlarn zellikleri:

Btn gazlar scaklk, basn ve younluk zelliklerine gre
tanmlanrlar.Bu zelliklerden scaklk, gazn, snmaya bal olarak i molekler
aktivitesinin ltdr.Baka bir deyile, gaz molekllerinin s karsndaki
ortalama hareketlerinin (molekler titreimler hari), Santigrad (celcius) ,
fahrenheit ve mutlak scaklk (kelvin) cinsinden ifadesidir. Younluk, birim
hacimde bulunan madde miktarn ve basn ise belirli bir scaklk ve younluktaki
gazn birim yzeye uygulad kuvveti ifade eder.

Havann arl yer yzeyine yaklatka ihmal edilemeyecek kadar artar ve
ortalama younluk 0C ve 760 mm civa basn altnda 1.3 Kg / m
3
*civarnda olur
( 1 m
3
hava yaklak 1.3 kg olur). Bu sebeple, yer yzeyine yakn katmanlar daha
youndur.st seviyelere kldka younluk eksponansiyel olarak azalr.Basncn
ykseklikle deiimi alt seviyelerde o kadar hzldr ki, toplam ktlesi
5.6 X 10
14
ton olan atmosfer ktlesinin yars, yaklak olarak yerden ilk 5.5 Km
ierisinde, 3/4 11 Kmnin altnda ve %99u 35Kmnin altnda bulunur.

Gne nlarnn yer yzeyi tarafndan havaya gre daha iyi absorbe
edilmesi sonucunda, ilk nce, bu yzeyle temas eden alt katmanlar snr.Bu
sebeple dk irtifalarda scakln daha yksek olmas beklenir.

Sonu olarak atmosferde yer yzeyinden balayarak yukarlara ( st
seviyelere) kldka, yer ekimi azalr, scaklk, basn ve younluk der.

3.4. ATMOSFERN TABAKALARI:

Atmosfer, scaklk, scaklk gradyan, molekler arlk, iyonizasyon, hakim
kimyasal ilemler veya bunlarn baz kombinasyonlar gibi tarif edilebilir ve
llebilir parametrelerin deiimine gre tabakalara ayrlabilir.

Biz , gazlarn yukarda belirtilen zelliklerini dikkate alarak atmosferi 4 ana
tabaka olarak inceleyeceiz.(Bknz ekil 1)

*Bu deer ICAO annex 3 te 1.225 Kg/m3 olarak belitilmektedir.

EKL 1

3.4.1. TROPOSFER:

Sivil havaclk asndan atmosferin en nemli tabakasdr.Sivil uularn
byk bir ounluu ve bilinen tm hava olaylar bu tabaka ierisinde meydana
gelmektedir.Troposferin belirleyici zellikleri;

- Scaklk, basn ve younluun ykseklikle belirgin ekilde azalmas
- Bulutlarn ve hava hadiselerinin ounluunun oluumuna yol aan su
buharnn hemen hemen tamamnn bu tabaka ierisinde bulunmas
- Dikey ve yatay hareketlerin blge ve zamana bal olarak belirgin ekilde
deimesi

eklinde sralanabilir.

Troposfer ierisinde scaklk, ykseklik arttka lineer olarak azalr.( Her
1000 metrede 6.5 C). Scakln 56.5 C ulat yer troposferin st limitidir ve
Tropopoz (Tropopause) olarak adlandrlr.Tropopozun ykseklii, mevsimlerle ve
enlemle (latitude) deimekle birlikte, ekvator zerinde 55000 Fte (16 Km) kadar
olabilir ve kutuplar zerinde, iki corafi konum arasndaki belirgin scaklk
farkndan dolay, 25000 Fte (8 Km) kadar der. Tropopozun ykseklii bunlara
ek olarak, troposferde meydana gelen byk hava hadiseleri sonucunda, blgesel
olarakta deiiklik gsterebilir.


3.4.2. STRATOSFER:

Tropopozun zerinde, gne nlarnn ozon ile tepkimeye girmesi
sonucunda ortaya kan enerjiye bal olarak, scaklk artar ve yer yzeyindeki
ortalama seviyeye ular.Scaklktaki art yer yzeyinden yaklak 50 Km
ykseklikte durur ki, bu yeni bir tabakann snrn belirler.Bu tabaka Stratosfer
( stratosphere) ve st limiti Stratopozdur (Stratopause).

Stratosferin en karakteristik zellii, atmosferdeki ozonun byk
ounluunun bu tabaka ierisinde bulunmasdr.

Stratosfer, tipik hava hadiselerinin ounluunun ve trblansn
gzlemlenmedii (olumad) tabaka olarak bilinse de, baz yksek bulutlarn
tavanlarnn, bu tabakann alt blgelerine ulamas halinde, nadirende olsa ak hava
trblans grlebilmektedir.

Sivil ve askeri uaklar bu tabakann ancak alt blgelerinde
uabilmektedirler.(Daha yksek irtifalarda uu iin dizayn edilmemilerdir.)

3.4.3. MEZOSFER:

Yerden 50 Km ykseklkten balayarak 80 Km ykseklie kadar kan ve
Startosferin zerinde yer alan tabakadr. Bu tabakada herhangi bir s kayna
bulunmamas sebebiyle scaklk ykseklikle orantl olarak azalr ve st snrda (
Mezopoz; Mesopause) 80 C ila 100 C civarndadr.Bu nokta ayn zamanda
atmosferin en souk olduu yerdir. Herhangi bir hava hadisesi olumasnn
beklenmedii bu katmanda basn deeri 0.01 hpaa
kadar der.

3.4.4. TERMOSFER:

Bu trabakada scaklk nceleri yava, st seviyelere kldka hzl bir ekilde
artmaktadr.80 90 Km ykseklikte balar ve 400 ila 500 Kmye kadar kar.
Termosferin st ksmlarnda scaklk 1000 C ila 2000C civarndadr. Bu tabakada ki
yksek scaklatermodinamik dengeyi korumak iin molekller arasnda sk sk
meyadana gelen arpmalar neden olur.

Yukarda belirtilen tabakalarn yan sra atmosferi gazlara ya da fiziksel ve
kimyasal zelliklerine gre de snflandrmak mmkndr. Havaclk asndan nemi
olmayan bu snflandrmalar ierisinde sadece yonosfer tabakasnn bilinmesi
yeterlidir (fiziksel ve kimyasal zelliklerine gre).

3.4.5. YONOSFER :

yonosfer tabakas, mezopozun zerinde olup, yerden 89 90 Km ykseklie
kadar uzanr.Gne nlarnn direkt olarak etkilemesi sebebiyle bu tabakada scaklk,
1200 1400 Cye kadar ykselir.

Herhangi bir hava hadisesinin beklenmedii bu katmann sivil havaclk
asndan nemi, iletiim amal radyo dalgalarnn yayld ya da yansd yer
olmas ve uydularn kullanlmasdr.

3.5. STANDART ATMOSFER KAVRAMI

Standart atmosfer, btn atmosferin veya daha geni bir alan zerindeki
atmosfer parasnn ortalama artlarn gsterecek ekilde hazrlanm farazi bir
atmosferdir. Standart atmosferler, altimetrenin kalibrasyonu, uak performans
hesaplar, uak ve roketlerin dizayn, balistik tablolar gibi amalar iin
hazrlanr.eitli atmosfer tipleri bulunmaktadr.Bunlara rnek vermek gerekirse;

- ICAN Standart Atmosferi ( International Commision for Air Navigation)
- NACA Standart Atmosferi ( National Advisory Commite of Aeronatics)
- ARDC Standart Atmosferi ( Air Reserch Development Command)
- ICAO Standart Atmosferi ( International Civil Aviation Organisation)

Havaclkta kullanlan lkemizinde yesi buluduu ICAO (Uluslararas Sivil
Havaclk rgt) tarafndan tanmlanan standart atmosferdir.

3.5.1. ICAO STANDART ATMOSFER:

Hava aralarnn dizaynndaki hesaplamalar, cihazlarn kalibrasyonu, altimetrik
basn hesaplamalar , belirli durumlarda uaklarn performanslar ve genel
davranlarn belirlemek ve birbirleri ile mukayese edilebilmelerini salamak
amacyla ICAO tarafndan, uzun yllar boyunca yaplan rasartlardan elde edilen
ortalama deerlere gre hazrlanarak yaynlanan deer ve tablolardr.

Hava arac reticileri, uuu etkileyen btn parametreleri de kapsayan
matematiksel modeller kullanrlar.Bu parametreler ksaca hava aracnn zel artlar
altndaki performans ve genel hareketini belirlerler.Ayrca, hava aralarnn
operasyonu iin hazrlanan, her trl Aletle Alalma Usulnn tasarm srasnda
da bu parameterelerden (hz, ve atmosferik basn gibi) yararlanlmaktadr.


Bir hava aracnn uuu temel olarak 4 faktre baldr;

Hava aracnn toplam arl (Weight , W)
Uan kaldrma gc ( Lift , L)
Srtnme ( Drag , D)
Hareket gc, itme ( Thrust , T)

Belirli bir irtifadaki havann younluu, hava aracnn uu performansn
belirleyen, kaldrma (Lift ) ve srtnme (Drag) bileenlerini direkt olarak
etkilemektedir. Baka bir deyile, tama kapasitesi, uu tavan, yakt kapasitesi,
menzil ve hz gibi operasyonu yakndan ilgilendiren tm zellikler havann younluu
ile balantl olarak deimektedir.Son olarak, hava basnc, hava trafiinin idaresi
iin son derece nemli olan dikey mesafenin belirlenmesini etkiler ki, hava aralar
arasnda dikey ayrmann ( vertical seperation) salanmas tamamen bu sayede
gereklemektedir.

ICAO standart atmosferi; Basn ve hzla ilgili (altimetre, mach metre, pitot
tb gibi ) hava arac paralarnn retimi, gelitirilmesi ve kalibrasyonu ile hava
aracnn dizayn ve test edilmesi amalar ile hazrlanmtr.

3.5.1.1. ICAO STANDART ATMOSFERNN ZELLKLER;

a) Standart atmosfer tamamen kuru olarak kabul edilmitir.
b) Fiziksel sabitler:

Ortalama deniz seviyesinde (Mean Sea Level ; MSL) havann fiziksel
zellikleri:
- Scaklk : 15 C
- Bas :1013.25 hPadr (29.92 inch)
-
Younluk :1.225 Kg/m
3

c) Tropopozun ykseklii : 11 Km (MSL)
d) Tropopozdaki scaklk : - 56.5 C
e) Scakln ve basncn ykseklikle deiimi (lapse rate):

Lapse rate: Bir fiziksel bykln bir dier fiziksel bykln artna
gre deiimi.


Hava scaklnn, ykseklie bal olarak deiim oran sabittir.Bu oran,

Ortalama deniz seviyesine gre ykseklik Scaklk deiimi oran (Lapse Rate) (C/Km)
- 5 Km* / 11 Km -6.5 ( azalr)
11 Km / 20 Km 0 (scaklk ykseklikle deimez, - 56.5 C
sabit kalr)
20 Km / 32 Km 1.0 (artar)
32 Km / 47 Km 2.8 (artar)
47 Km / 51 Km 0 (scaklk ykseklikle deimez, - 2.5 C
sabit kalr)
51 Km / 71 Km -2.8 (azalr)
71 Km / 80 Km -2.0 (azalr)

* Ortalama deniz seviyesinin altnda
olarak ifade edilebilir.

Bu tabloyu sivil havaclkta kullanlan seviyeler dikkate alndnda
aadaki ekilde sadeletirebiliriz.

Ykseklik (MSL) Scaklk deiimi Bas deiimi
31000 feete kadar -1.98 C/1000 ft -1 hPa / 27 ft
31000 feetin zerinde 0 C/1000 ft -1 hPa / 50 ft

NEML NOT: Pratik hesaplamalarda bu oranlar;
- scaklk iin : - 2C / 1000 feet
- basn iin : - 1 hPa / 30 feet
olarak kullanlmaktadr.

Yukardaki tablodan da anlalaca zere, bascn ykseklikle deiimi
31000 feetin (MSL) altnda, 31000 feetin zerindekine nazaran 2 kat daha ok
olmaktadr. Bu farkllama, hava aralar arasnda 1000 feet olarak uygulanmakta
olan dikey ayrmann, 29000 feet ve zerinde 2000 feete karlmasnn balca
sebebidir.Bu deiiklie uyumlu altimetreler retilmesi ile Avrupa Blgesinde
lkemizinde dahil olduu lkelerde 24 Ocak 2002 tarihinde RVSM (reduced
vertical seperation minimum, azaltlm dikey ayrma minimumu) uygulamasna
balanlmtr.RVSM ksaca, RVSM hava sahas ierisinde, FL290 ile FL410
arasnda RVSM onayl uaklar arasnda 1000 feetlik dikey ayrma
uygulanmasdr.


3.5.1.2. YOUNLUK, SICAKLIK VE BASIN DEMLER
ARASINDAK BAINTI:
Hatrlanaca gibi, gazlarn younluu basn/scaklk oran ile balantl
olarak deimektedir. Standart atmosferde basncn ykseklikle deiimi ,
scakln ykseklikle deiimine oranla daha hzl olduu iin havann younluu,
st irtifalara kldka azalmaktadr.(Bknz ekil 2)

Hava younluunun hava arac performansna etkilerini tekrar hatrlamak
gerekirse,

- Kaldrma gc (lift) ve trmanma varyosu ile uu tavan
(uulabilecek st seviye)
- Motora alnan hava ierisindeki oksijen miktarna bal olarak, jet
motorlar tarafndan retilecek g miktar
- Pervaneye uygulanan aerodinamik kuvvetlerle balantl olarak
salanacak itmeye (thrust).

Tm yukarda anlatlanlar zetlemek gerekirse scaklk ve younluun hava arac
performasna etkileri:

Scak hava; havann younluu azalacandan kaldrma gc(lift) der,
motorun rettii g azalr. Dk trmanma varyosu

Souk hava; havann younluu artar, kaldrma gc ve motorun rettii g
artar. Yksek trmanma varyosu

Dk irtifalarda Hava aralar (hava younluunun yksek oluu sebebiyle);

- Dk Hz, ok yakt tketimi yksek srtnmeye bal olarak
- Yksek trmanma varyosu yksek kaldrma gc ve motora giren
havadaki oksijen miktarnn ok
olmas

Yksek irtifalarda Hava aralar (hava younluunun az olmas sebebiyle);

- Yksek Hz, ekonomik uu artlar dk srtnmeye bal olarak
- Dk trmanma varyosu dk kaldrma gc ve motora giren
havadaki oksijen miktarnn az olmas


EKL 2

4. BASIN VE ALTMETRE
4.1. BASIN:

4.1.1. ATMOSFERK BASIN:

Hava basnc, gaz ve sv karm molekllerin aktivitesi ile birim saha
zerine etki eden kuvvettir.Birim sahaya (S) etki eden kuvvet (F) olarak
tanmlanan atmosferic basn (P), btn atmosfer boyunca uzanan birim kesit stun
ierisindeki arla eittir. ( P= F/S) Ykseldike basn deeri azalan bu atmosfer
arlna Statik Basnya da Barometrik Basn denilir.

Ykseklikle basn azalmas, atmosferin alt katlarnda her bir 1000 feet ii
33.86395 hPa2dr.

4.1.2. ATMOSFERK BASIN BRMLER:

Meteorolojide sivil uaklar tarafndan kullanlan basn birimi Hecto
Pascaldr (hPA). Bir hPA , 1 cm2lik yzeye etki eden 1000 dynlik kuvvettir.
Toricelli deneyinden de hatrlanaca zere, standart bir gnde deniz
kenarnda atmosferik basn, bir cam tp ierisindeki 760mmlik civa blounu
SOUK HAVA
YKSEK TIRMANMA
VARYOSU
YKSEK
KALDIRMA
GC (Lift)
SICAK HAVA
YKSEK TIRMANMA
VARYOSU
DK KALDIRMA
GC (Lift)
YKSEK
MOTOR GC
DK
MOTOR GC
dengeler ve bu bloun en alt yzeye uygulad bas 101325
Pascaldr.Havaclkta btn uygulamalarda Pascaln 100 de biri olarak ifade
edilen Hecto Pascal (hPA) kullanlmaktadr.

ICAO standart atmosferinde ifade edilen Standart basn olan 1013.25 Hpa
bu ekilde elde edilmitir.(Baz eski dokmanlarda hPA yerine Milibar (mb) birimi
kullanld grlebilir.Milibar tamamen hPa denk olmasna ramen uluslararas
birim sistemine geilirken hPa ile deitirlmitir. (SI; System International)

NATO uaklar ve Amerika tarafndan kullanlan bir baka basn birimide
INCHtir. Inch , toricelli deneyinde kullanlan dzenekte, civa blounun
yksekliinin inch cinsinden ifade edilmesidir.

Sonu olarak atmosferik basn her birimle de ifade edilebilirsede hPA
en yaygn kullanm olan birimdir.

Standart basn : 1013.25 hPA ; 760 mm Hg veya 29.92 inch Hg olarak
ifade edilir.

4.1.3. ATMOSFERK BASINCIN LLMES:

Bir gazn basncn len dzenee Barometre ad verilir.

Dier barometrelerin kalibrasyonu iin kullanlan standart barometre doal olarak
cival barometredir.Bu barometre, ii civa dolu bir cam tpn, yine ii civa dolu bir
anan iine ters evrilerek batrlmas sonucunda ,tpn ierisinde havann
basnc ile dengede kalan civann yksekliinin llmesi esasna gre alr. Elde
edilen ykseklik deeri yukarda aklanan basn birimlerinden biri ile ifade
edilebilir.

Cival barometrelerden elde edilen sonucun hasas olabilmesi iin hava
basncnn dnda civann yksekliine etki edebilecek dier faktrlerinde
deerlendirilmesi (enlem, kutuplara yaklatka yer ekimi deiir; scaklk,
deitike civann zgl arl deiir) ve dzeltme uygulanmas gereklidir.

Cival barometreler hassas sonular vermesine ramen yap olarak hava
aralarnda kullanlmaya uygun deillerdir.Bu sebeple,hava aralarnda , daha az
krlgan olan ve daha az yer kaplayan, okumas kolay Madeni Barometreler
(Aneroid Barometer) kullanlmaktadr.(Bknz ekil 3)


EKL 3

4.1.4. ATMOSFERK BASIN VERLERNN METEOROLOJK
HARTALAR ZERNE LENMES, ZOBAR KAVRAMI:

Yer yzeyi zerindeki farkl istasyonlardan elde edilen basn deerlerinin
karlatrlabilmesi ve basn dalmnn belirlenilebilmesi iin, basn verilerinin
meteorolojik haritalar zerine ilenilmesi gerekmektedir.Ancak yer yzeyinin
eklinden dolay rasat yaplan istasyonlarn yksekliklerinin farkl olmas ve
ykseklik ile basncn deimesi, elde edilen verilerin karlatrlabilmesi iin
ortak bir referans yzeyin belirlenmesini gerektirir ki, bu yzey ortalama deniz
seviyesi olarak tespit edilmitir.Her istasyon gzlemledii basn deerini deniz
seviyesine indirger.(Bknz ekil 4)


ekil 4

rnein, ortalama deniz seviyesinden 1200 feet yukarda tesis edilmi bir
meteoroloji istasyonu lokal basn deerini 985 hPa olarak rasat etmitir.Bu lokal
basn deerini ortalama deniz seviyesine indirgemek iin bascn ykseklikle
deiim oran olan 1hPa/30 feet balantsn kullanrsak, 1200 feet ykseklie
karlk gelen basn deiimi 1200 feet x (1hPa / 30 feet) = 40 hPa olarak bulunur.
stasyon deniz seviyesinden yukarda olduuna gre bulunan bu fark, tespit edilen
lokal basn deerine eklenirse, ortalama deniz seviyesindeki basn deeri tespit
edilmi olur.(Basn ykseklikle ters orantl olarak deiir.)

Deniz seviyesine indirgenmi basn = 985+40 = 1025 hPa.

Byk bir saha ierisinde oluan basn sistemlerini ve / veya sistemlerin
hareketlerini tespit edebilmek iin , deniz seviyesine indirgenmi lokal basn
deerleri meteoroloji haritalarna ilenir ve basn deerleri ayn olan noktalar
birletirilir.Basn deerleri ayn olan noktalar birletiren bu izgilere sobarik
izgi ya da bilinen adyla isobar denilir.

sobarlar ile birlikte genel meteorolojik rasat bilgilerinin gsterildii
meteorolojik haritalara Sinoptik Haritalar denilir.(Bknz ekil 5)


EKL 5


4.2. ALTMETRE

4.2.1. ALTMETRENN ALIMA PRENSB:

Basncn ykseklikle deiim orann sabit olmas ve hava aralarnn
retiminde ayn uluslararas standartlarn (ISA) kullanlmas, barometrelerin hava
aracnn yksekliinin belirlenmesinde kullanlabilmesine olanak salamaktadr.

Daha nce akland gibi hava aralarnda madeni barometreler (aneroid
barometer) kullanlmaktadr.Ancak bu barometrelerin gstergeleri basnc deil,
basnca bal olarak hava aracnn dikey mesafesi gsterecek ekilde (feet ya da
metre cinsinden) dizayn edilmitir.

Eer iki seviye arasndaki basn fark bilinirse, basn deiim katsays
kullanlarak bu iki ykseklik arasndaki dikey mesafe kolayca hesaplanabilir.

rnek vermek gerekirse, basncn 1020 hPa olduu bir vadi ile , basncn
975 hPa olduu bir tepe arasndaki dikey mesafe ;

(1020 - 975 ) hPa x (30 feet / 1hPa) = 1350 feet

olarak hesaplanr.Tepenin vadiye gre dikey mesafesi 1350 feettir.

Ayn mantkla, bir hava aracnn, bir yzeye gre yksekliini ya da bir
yzey zerinde tespit edilen noktaya olan ykseklii tespit edilebilir.Hava aracnn
bulunduu ykseklikteki basn, zerinde bulunan bir madeni barometre ya da
altimetre cihaz vastasyla llmektedir.Ayn blgede yer yzeyindeki basncn
bilinmesi durumunda yukardaki bant kullanlarak yere nazaran ykseklik
bilgisi elde edilir.te hava aracnn bulunduu yksekliin tespit edilmesi
amacyla kullanlan referans basnca (yer yzeyindeki basn) Basn Datumu
(Pressure Datum) ad verilir.

Pd; referans basn deeri ve Pa; hava aracnn bulunduu ykseklikte ve
blgedeki ortam basnc olmak zere , hava aracnn ykseklii aadaki
denklemle tespit edilir.(Bknz ekil 6)

Altimetre gstergesi = (Pd Pa )hPa x basn deiim oran(Lapse Rate)

EKL 6

Havaclkta, Basn ya da Altimetre Ayar olarak da bilinen, Basn
Datumu altimetre gstergesi zerinde ayar penceresine (Altimeter Sub scale) set
edilir. (Bknz ekil 7)

EKL 7


4.2.2. ALTMETRENN NEM

Pilotlar altimetreyi aadaki amalarla kullanrlar:

Yer ve yksek arazinin zerinden emniyetli bir ekilde uabilmek
Kalk ve var usullerini doru bir ekilde uygulamak
Hava aracnn zelliklerine gre en ekonomik seviyelerde uu
yapmak.

Altimetre Hava Trafik Hizmetlerinde aadaki amalarla kullanlr:

Dikey ayrmann salanmas
Minimum emniyet irtifann ya da seviyesinin tespit edilmesi
Pilotlar tarafndan uygulanmak zere kullanl ve emniyetli
usuller tasarlamak
Trafik akn hzlandrmak ve dzgn bir ak salamak.

4.2.3. ALTMETRE TANIMLARI

Hava aracnn dikey mesafesini 4 farkl ekilde ifade edebiliriz;

rtifa (altitude) : herhangi bir seviyenin, bir noktann ya da nokta olarak kabul
edilen bir nesnenin, ortalama deniz seviyesinden (MSL) olan
ykseklii

Ykseklik (Height): Bir seviyenin, noktann ya da nokta olarak ifade edilen bir
nesnenin, belirlenmi bir referans yzeye nazaran dikey
mesafesi (Bir cismin dikey boyutu)

Rakm (Elevation) : Yeryznde veya zerinde bir nokta ya da seviyenin,
deniz seviyesinden olan ykseklii

Uu Seviyesi (Flight Level): 1013.25hPalk referans basn yzeyi ile ilikili
olarak belirlenmi sabit basn yzeyleridir. Bu yzeyler
birbirlerinden, belirlenmi (sabit) basn aralklar ile ayrlr.

Bir pilot tarafndan, hava aracnn bulunduu yerin irtifa tespit edilmek
istenildiinde, ortalama deniz seviyesine indirgenmi lokal basn deerinin
altimetreye set edilmesi gereklidir.Set edilen bu deer, QNH olarak adlandrlr.
Ayn ekilde bir pilot hava aracnn bulunduu yerin uu seviyesini (FL) tespit
etmek istediinde ise standart basn deeri olan 1013.2 hPa altimetresine set
eder.Bu deer blgesel olarak deimez.Sabit bir deerdir ve QNE olarak
adlandrlr.
rtifa, bir hava aracnn yere nazaran dikey mesafesinin hassas olarak
bilinmesine ihtiya duyulan durumlarda (hava aracnn yere yakn olduu )
kullanlr. Arazi ya da manialarla olan dikey ayrmann, minimum emniyet
gereklilikleri dorultusunda salanabilmesi temel amatr.Dolays ile hava
aracnn bulunduu blgede tespit edilen lokal basn deerinin kullanlmas ve
tespit edilen lokal basn deerinin srekli olarak gncellenmesi gereklidir.

4.2.4. ALTMETRE VE DKEY AYIRMA KAVRAMI

Dikey ayrma, hava aralar arasnda belirli bir dikey mesafenin srekli
olarak muhafaza edilmesi esasna dayanr.Bu dikey mesafe, hava aralarnda
bulunan altimetre cihazlar vastasyla tespit edilmektedir.Daha nce altimetrenin
alma prensibi anlatlrken akland zere, ykseklik bilgisi, cihaza set edilen
referans basn deeri ile, hava aracnn bulunduu ykseklikte, yine hava arac
zerinde bulunan madeni barometre tarafndan tespit edilen basn deeri
arasndaki farkn, atmosfer basn deiim oran (pressure lapse rate) kullanlarak
ykseklik bilgisine dntrlmesi ile elde edilmektedir.

st ste umakta olan iki hava arac arasndaki dikey mesafe, Hava
aralarnn altimetrelerine set edilen referans basn deerinin ayn olmas
durumunda, her ikisinin de ayn yzeyden(referans basn deerine karlk gelen
basn yzeyi) olan dikey mesafeleri bilineceinden, aralarndaki dikey mesafe
kolaylkla hesaplanabilir.

Her iki hava aracda ayn basn yzeyinde uuyorlarsa, her ikisi de ayn
ykseklikle uuyorlar demektir.Eer iki hava aracnn altimetre cihazlarnn
okuduu basn deerleri arasndaki fark hep ayn kalyor ise, bu hava aralar
arasndaki dikey mesafenin korunmaktadr.(Bu karlatrmalarn yaplabilmesi,
her iki aracn altimetrelerine ayn referans basn deerinin girilmesi kouluna
bal olduu unutulmamaldr.)

4.2.5. BASINCIN SICAKLIKLA DEM; ALTMETRE
DZELTMELER;

Basn deeri gerekte her zaman standart basn deerine eit deildir.
Basn deerindeki sapmann asl nedeni scaklk deiimidir.Isnan havann
younluu ve arl azalr ve bylece ykselir.Ayn ekilde, souyan havann
younluu ve arl artar ve alalarak ykselen scak havann yerini alr.Bu
sebeple, bir seviyede, scaklk farkllamas nedeniyle, blgeler arasnda lokal
basn farkllklar oluabilir.Standart scaklktan daha yksek scakla sahip
blgelerin basnc standart basnca nazaran daha dk, ve souk blgelerin basnc
standart basnca nazaran daha yksektir.

Altimetreler , daha nce belirtildii gibi dier hava arac cihazlar gibi
uluslararas standart koullara (ISA) gre kalibre edilmilerdir. Bir pilot, scaklk
deiimini dikkate almadan, ayn basn yzeyinde uarsa, altimetresinde ayn
irtifa (ykseklik) deerini okumasna ramen, yere nazaran dikey pozisyonu
deiir. Hava arac, altimetre ayn irtifa (ykseklik) deerini gstermesine ramen,
scak blgelerde greceli olarak trmanacak(yere nazaran irtifa kazanacak) ve
souk blgelerde greceli olarak alalacaktr. (Bknz ekil 8)

EKL 8

4.2.6. HAVA SEYRSEFER HZMETLERNDE ALTMETRE
KAVRAMI

STANDART
05 C
1013 hPa
15 C
DK OKUMA

STANDARTTAN
DAHA SICAK
25 C
YKSEK OKUMA

STANDARTTAN
DAHA SOUK
- 05 C
- 05 C
05 C
STANDARDIN
ZERNDE
300 FT
10 000 FT
ALT: 9700FT ALT: 10300FT
STANDARDIN
ALTINDA
300 FT
689 hPa
679 hPa
669 hPa
Hava Trafik Hizmetlerinde (ATS) yukarda ksaca bahsedildii zere, irtifa,
ykseklik, uu seviyesi eklinde ifade edilen dikey pozisyonlar iin zel basn
referans kodlamalar kullanlmaktadr.Bunlar;

QFE : Bir hava alan seviyesinde ya da tanmlanan bir baka referans
seviyede ( pist ba rakm gibi) llen lokal basn deeridir.Altimetresine
QFE deeri balayan uak, referans noktaya gre yksekliini okur. (QFE
deeri, meteoroloji istasyonunca tespit edilen lokal basn deerinin, aktif
olarak kullanlan pist ba rakmna gre dzeltilmesi ile bulunur.QFE
deerini altimetresine set eden bir hava arac, meydana indiinde
altimetresinde 0 (sfr feet, metre) okur.
QNH : Belirli bir zamanda ve yerde (blgede), hava aracnn altimetresine
set edildiinde irtifa bilgisi salayan basn deeridir.Baka bir deyile,
QFE deerinin (rasat edilen blgesel basn deerinin), ICAO Standart
atmosferine gre, ortalama deniz seviyesine indirgenmi halidir.Bu durumda
meydana ini yapan hava arac meydann ortalama deniz seviyesinden olan
yksekliini (rakm) okur.

QNE: 1013 hPa lk referans basn deeri set edilerek meydana inildiinde
altimetrede okunan ykseklik deeridir.Baka bir deile QFEnin ICAO
standart atmosferindeki basn irtifasdr.Asl olarak, ok yksek rakml
hava alanlarnda, hava basncnn ok dk olduu ve altimetre cihazlarnn
ayarlanamayaca ( hatrlanaca zere, altimetre cihaznda referans basn ,
ayar dmesinin istenilen basn deeri grntleninceye kadar saa sola
evrilmesi ile set edilir. te bu ilem srasnda , set edilmek istenilen basn
deeri, cihazn leinde bulunmad iin) 1013 standart deeri girilir.

Referans Basn
(altimetreye set edilecek deer)
Altimetre de okunan deer Dikey pozisyon
belirlenirken referans
alnan yzey
QNH RTFA ORTALAMA DENZ
SEVYESNDEN
YKSEKLK
1013 .2 hPa UU SEVYES OLDUU
VARSAYILAN
1013.2hPaLIK BASIN
YZEYNE NAZARAN
YKSEKLK
QFE YKSEKLK BASIN DEER
QFEYE ET
OLANNOKTA YA DA
YZEYE NAZARAN
YKSEKLK(GENELDE
MEYDAN RAKIMI YA
DA PST BAI
RAKIMIDIR)

5. RTFA LE UU SEVYES ARASINDAK GE, GE RTFAI ,
GE SEVYES

Bir meydana ini iin yaklaan bir hava arac manialardan ve araziden
korunmak iin, normal olarak o blge iin tespit edilmi QNH deerini balar ve
altimetresinde okuduu deer irtifadr.

Hava arac yeterince ykselerek, yerdeki manialardan yeterince ayrldktan
sonra (manialarla arpma riski kalmaynca) altimetresine standart basn deerini
(1013.2 hPa) balamak zorundadr.nk:

Yerdeki manialarla ilikisi kalmayacak kadar ykselen hava aracnn
pilotunun, srekli olarak zerinden getii blgenin QNH deerini
balamas i ykn arttrmasnn yan sra her zaman mmknde
olamayacaktr.Bu bilgi dnya zerinde hava aracnn getii her saha
iin zaten retilmemektedir.

Yksek irtifalarda uaklarn yerle olan ayrmas sorun
yaratmaz.nemli olan dier hava aralar ile olan dikey ayrmann
salanmasdr.

rtifadan Uu seviyesine ya da Uu Seviyesinden rtifaya geilirken
unlara dikkat edilmesi gerekir;

Uu seviyesinden, irtifaya geilirken nelere dikkat edilmeli,
kullanlacak en dk uu seviyesi ne olmal?
En dk uu seviyesini kullanan hava arac ile, en yksek irtifada
uan hava arac arasnda dikey ayrmann nasl salanmal?

Yukardaki sorularn cevaplandrlabilmesi iin ncelikle birka tanm
yaplmas gereklidir.

5.1. Gei rtifas (Transition altitude ; TA) :

ntikal irtifas olarak da bilinir.Hava aracnn dikey pozisyonunun
irtifalara gre tanmlanabilecei( kontrol edilebilecei) en st irtifadr.
Bu irtifa Hava Trafik Hizmetleri (ATS) otoritesi tarafndan belirlenir ve ilan
edilir.

5.2. Gei Seviyesi (Transition Level ; TL):

ntikal seviyesi olarak da bilinir.Gei irtifann zerinde
kullanlabilecek en dk (ilk) uu seviyesidir.Bu seviye bord banda
alan Hava Trafik Kontrolr tarafndan o anki QNH deerine gre
belirlenir.

5.3. Gei Tabakas (Transition Layer):

ntikal tabakas olarak da bilinir.Gei irtifas ile gei seviyesi
arasndaki tabakadr.

Gei irtifas ile gei seviyesinde umakta olan hava aralar
arasndaki 1000 feetlik dikey ayrmay muhafaza edebilmek iin aadaki
yntem kullanlacaktr.

5.4. Gei seviyesi hesab:

Farkl yksekliklerde olan iki hava arcnn arasnda en az 1000 feetlik
dikey ayrma salanmas gerekliliinden yola karak TL ve TA arasnda en
az 1000 Feet olmas gerekir. TA ve TL farkl referans basnlara bal olarak
hesap edildikleri iin, iki yzey arasndaki dikey mesafenin hesabnda
1013 hPa ve QNH deerleri dikkate alnacaktr.

Hesap yntemi;

- Gei irtifann zerine 1000 feet ekle
- 1013hpa ile Qnh deeri arasndaki fark hesapla.(bu ilem yaplrken
her zaman 1013 QNH olarak uygulanacaktr.)Bulunan fark deerini
30 feet / hPa ile arp.(Bunun amac iki referans basn yzeyi
arasndaki dikey mesafeyi hesap etmektir.)
- kinci maddede elde edilen fark ilk madde elde edilen deere ekle.
- nc maddede elde edilen deer feet cinsindendir.Bulunan bu
deeri 100e bl ve bir ste tamamla. (Uu seviyesi olarak ifade
edebilmek iin 100n katlar eklinde olmal.Son olarak 3 digit
olarak ifade et.)

TL= 100n kat olarak [TA + 1000 + (1013 QNH) x 30] / 100
eklinde formle edilebilir.

RNEK:

TA= 5000 Feet ve QNH = 1020 hPa
5000 feet + 1000 feet= 6000 feet
1013 hPa- 1020 hPa = -7 hPa -7hPa x 30 feet/hPa= -210 feet
6000feet +(-210feet) = 5790 feet
5790feet / 100 = 57.9 TL = FL060 olarak bulunur.

QNH deeri 1013hPa dan daha kkse TL ykselir.nceden
akland gibi dk lokal basncn dk olduu durumlarda, 1013
hpalk basn yzeyini referans alan uaklar yere yaklaacandan
TLnn bu yaknlamay kompanse edecek ekilde ykselmesi
emniyet asndan uygundur.

QNH deeri 1013 hPa dan daha bykse TL azalr.

QNH deeri 1013 hPa arasndaki fark 33 hPa dan daha bykse TL
1000feet aa ya da 1000 feet yukar hareket eder.
TL 055, 065 gibi buuklu deerlerde alabilmektedir. Ancak ilgili
Hava Trafik Kontrolr tarafndan IFR operasyonlar iin buuklu
seviyeler yerine tam seviyelerin (1000in katlar eklinde)
kullanlmas daha uygun olur.


6. KONVEKSYON (ISI YAYIM) VE ADVEKSYON:

Konveksiyon; atmosferde s iletimi sebebiyle oluan dikey hava
hareketlerini tanmlamak iin kullanlan terimdir.Meteorolojide konveksiyon, yerle
temas halindeki hava ktlelerinin yeryzeyi tarafndan iletilen s sebebiyle
snarak ykselmesi olarak tarif edilebilir.Bu terim meteorolojide ok kullanlan bir
terimdir. Sebebi ise rzgar , atmosferik sirklasyon , ya da bulut oluumlarnn
nemli bir blmnn sebebi olmasdr.(bknz ekil 9)

1
5
4
3
2
6
ekil 9

Scak havann ykselmesi daha ykseklerdeki souk havann alalmasna
yol aar ki bunun asl sebebi younluk farkdr.Isnn artmas , havann
younluunun azalmasna yol aar ve bylece scak hava , souk havann
bulunduu ortamda kolayca ykselir.Bu olayn terside dorudur. Yani souyan
havann younluu artar ve hava arlaarak yere doru alalmaya balar.

6.1. ISI LETM:

Isnn iletimi 4 farkl mekanizma ile aklanabilir. Bunlar

Radiation (Ima)
Conduction (direkt temas ile)
Advection(adveksiyon)
Turbulance( trblans)

Is iletim mekanizmalarnn meteorolojik adan etkileri:

Is letim Mekanizmas Meteorolojik Etkisi

Ima(Radiation) - Dnyann gne tarafndan stlmas
- Suyun buharlamas
- Suyun buharlama enerjisinin, su
buharnn souyarak tekrar
younlamas ile atmosfere serbest
braklmas. evreye braklan bu
s, kararszla (instability) sebep
olarak frtnalarn olumasna yol
aar.
Direkt temas (Conduction)
- Havann yeryzeyi ile temas
sonucunda snarak ykselmesi
- zellikle souk gecelerde, ok
souk yeryzeyi ile temas eden
havann souyarak sis oluturmas.

Adveksiyon (Advection) Scak kuru havann sisli bir arazi
zerinde esmesi sonucunda sisi
datmas ve snn ykselmesi
Dalardan deniz zerine inen souk
havann su buharn youturarak
su yzeyi zerinde sis oluturmas.

Trblans (Turbulance) Souk trblansl havann yer
yzeyindeki nem ile karp kaln
bir pus ya da sis tabakasn st
seviyelere doru tamas.

7. ATMOSFERDE SU KAVRAMI

7.1. SU

Atmosferde su kat, sv ya da gaz halinde bulunur.Bu tamamen su
molekllerinin hareket serbestisine ya da bir baka deile suyun scaklna
baldr.Scaklk artna bal olarak su moleklleri arasnda ki mesafe artar ki, bu
durumda su sv halden gaz hale dnmeye balar. Su soutulduunda ise tam
tersi su molekllerinin hareket kabiliyetleri azalr ve sv halden kat hale dnr.
Su molekllerinin hareket kabiliyetini etkileyen en nemli faktr ISIdr. ISI
arttka su moleklleri da hzl hareket etmeye balar ki bu, sonuta hacimin
genilemesine ve sonrasnda, su moleklleri arasndaki balarn zayflamasna ve
suyun sv halden gaz haline dnmesine yol aar.Gaz hale dnen su BUHAR
olarak adlandrlr ve bulunduu yerdeki havaya karr. ISI azaldka su
molekllerinin hareketleri kstlanr, yukarda aklanan durumun tersine hacim
azalmaya balar ve gaz haldeki su, srasyla sv ve daha sonra da kat hale
dnr.

7.2. BUHARLAMA, YOUMA, DOYMA, SBLMLEME;

Suyun sv halden gaz hale gemesine BUHARLAMA
denilmektedir.Buharlama atmosferde bulunan suyun en nemli kaynadr. Su,
gne etkisi ile okyanuslar, denizler, nehirler ve gllerden buharlama yoluyla
atmosfere karr. Bu olayn tersi, yani atmosferdeki su buharnn sv hale
dnmesine ise YOUMA denilmektedir. YOUMA, bulut oluumu ve gr
tahditlerinin sebebi olmas asndan nem tamaktadr. Su buharnn ani ve ar
soumasyla (ISI kaybetmesiyle) su, gaz halden direkt olarak kat hale geer ki, bu
durum SBLMLEME olarak adlandrlmakta ve hava arac gvdesinde ok
hzl ve tehlikeli miktarda BUZLANMAYA yol amas nedeniyle bilinmesi gerekli
nemli bir hadisedir.

Su buhar , YOUuncaya kadar atmosferde zlm halde bulunur ve
gzle grlemez. te atmosferde zlm halde bulunan suya NEM ad
verilmektedir. Atmosferde zlm olarak bulunan su, souk hava ile temas eder
ise ya da znen su miktar belirli bir limiti aar ise bir miktar su, gaz halden sv
hale dner ki bu durum havann suya doyduu anlamna gelir.Bu durum DOYMA
olarak adlandrlr. Havann kaldrma kuvvetine ya da srklenmeye bal olarak,
ok kk su partiklleri BULUT ya da SS olarak havada asl kalabilirler.Ancak,
daha fazla suyun sv hale gemesi ile byyen su paracklar yeterli arla
ulatklarnda yamur ya da dier formlarda YAIa dnrler .


7.3. YAI

YAI terimi, suyun, youmaya bal olarak, aada aklanan formlarda
yere dmesini ifade etmektedir;

isenti (Drizzle , DZ); su yzeyine arptklarnda, etkilerinin gzle
alglanamayacak kadar kk olduu su partiklleridir. Genellikle SS ile birlikte
grlrler ve ince tabaka bulutlar ierisinde oluurlar.

Yamur (Rain , RA); fark edilebilir byklkte su
paracklardr.Genellikle bulut ierisinde buz kristalleri eklinde oluup, yer
yzeyine yaklatka scakln artmas ile sv hale geerek yamur damlalarn
olutururlar.

Kar (Snow , SN); Bulut ierisinde oluan buz kristallerinin bir araya
gelerek, havann tayamayaca bykle ulatklarnda, yer yzeyine, erimeden,
kar tanecikleri olarak dmesidir. Kar ya iin, yer seviyesinde scakln + 4 C
nin altnda olmas gerekmektedir.

Dolu (Hail , GR); Dier ya formlarnda olduu gibi dolu da , bulut
kmesinin st tabakalarnda buz kristalleri eklinde oluur. Buz kristalleri,
aalara doru ilerledike ar soumu su damlacklar ile arpmalar
sonucunda byrler.Yeterli bykle ulaabilmeleri iin, bulut ierisinde yeterli
bir sre yol almalar gerekmektedir ki, bu durum kuvvetli dikey akmlarn
bulunmasna baldr.

7.4. BAIL NEM VE BA KAVRAMI

Suyun youmas, tamamen ierisinde bulunduu havann scaklna ve
znen su miktarna baldr. DOYMA NOKTASINDA, havann ierisinde
bulunan su miktar, MAKSMUM NEM iin bir lt olarak
kullanlmaktadr.Doyma noktasnda nem miktar 100% olarak kabul edilmektedir.
rnek vermek gerekirse, havann ierisinde zlm su miktar Doyma Noktas
Nem Miktarnn 10% u kadar ise, bu durumda BAIL NEM 10% dur, denilir.

BAIL NEM; Havann ierisinde zlm halde bulunan su buhar
miktarnn, havay doyma noktasna getirmek iin gerekli maksimum su miktarna
orandr. Havaclkta, havada bulunan nem miktarnn yerine kullanlmasnn
sebebi, BAIL NEMin, ortam scaklna bal olarak, youmann ne zaman
balayaca hakknda bize bilgi salamasdr. Bu bilgi iin, zerinde allan hava
ktlesindeki nem miktarnn nemli lde deimeyecei kabul edilmektedir.

Havadaki nem miktarnn kesin olarak bilinmesi halinde, youmann hangi
scaklkta balayaca kolaylkla bulunabilir.Youmann balayaca scakla
BA ad verilmektedir.

Havaclkta hali hazrdaki hava scaklna ek olarak, BA da
verilmektedir. Bu bilgi, havaclara nem miktar ve youmann ne zaman
balayabilecei konusunda fikir verir. rnek olarak;

15 C / 13 C (hava scakl 15 santigrad derece, ba 13 santigrad
derece );

Bu durumda havann Doyma Noktasna ok yakn olduu, bir baka
deyile bal nem miktarnn ok yksek olduu sylenebilir.Hava
scaklnn 2 C azalmas halinde, havada zlm bulunan nem
youarak daha nce aklanan ya ekillerinden biri ya da sis gibi gre
etki eden hava hadiselerinin olumasna sebep olur.

15 C / -10 C ( hava scakl 15 santigrad derece, ba eksi 10 santigrad
derece);

Bu durumda ise her iki scaklk arasndaki farkn byk olmasndan,
havann Doyma Noktasna ok uzak olduu, bir baka deyile bal nem
miktarnn ok dk olduu sonucuna varlabilir. Havada zlm bulunan
nemin youarak daha nce aklanan ya ekillerinden biri ya da sis gibi
gre etki eden hava hadiselerinden birisinin olumasna sebep olabilmesi
iin hava scaklnn 25 santigrad derece azalmas gerekecektir.Yani ya
ya da sis gibi hadiseler beklenmemelidir.


8. BULUT OLUUMU VE ATMOSFERK KARARSIZLIKLAR

Bulutlar, atmosferde oluan youmann bir rndrler.Hadiselerin
meydana gelmesinde her zaman scaklk ve iba deiimleri nemli rol
oynamaktadr.Bulutlar genellikle youmu hava ktleleri olarak bilinirler ve
yerden belirli bir ykseklikte bulunurlar. Sis ise yap olarak bulutla ayn olmakla
birlikte yer yzeyinde ya da yer yzeyine ok yakn yksekliklerde oluur.
Bulutlar, ykselen hava ktlelerinin daha souk hava ile karlap youmas
sonucunda oluurlar. Ykseklik arttka scakln azalmas, sadece daha nce
aklanan Ykseklikle Scaklk Deiim Oranna (Lapse Rate) bal olarak
deil, ayn zamanda basncn azalmas sonucunda hacmin greceli olarak artmas
ve gaz molekllerinin kinetik enerjilerinin dolays ile slarnn azalmasna bal
olarak da gereklemektedir.

Atmosferde ykseklik arrtka scakln azalmas eer hava ok kuru ise bir
youmaya sebep olmayabilir, ancak ierisinde az da olsa bir miktar su bulunduran
hava her zaman belirli bir scaklkta (BA scakl) youmaya balar. Ykselme
sonucunda hava ktlesine uygulanan basncn azalmas (atmosferde yukarlara
kldka basn azalr), BA scakln drr. Bir baka deyile st irtifalara
kldka BA scakl der.BA scaklna etki eden en nemli faktr olan
havadaki su miktar arttka BAscakl doal olarak artar ki, bu, bulutlarn daha
dk irtifalarda olumasna sebep olur.

8.1. BULUT TABANI (CLOUD BASE)

Bulutlarn grlp izlenebildii yksekliin yerden olan dikey mesafesi
BULUT TABANI olarak adlandrlmaktadr. Pratikte deiken olan bir ok
faktrn, sonucu direkt olarak etkilemesi nedeniyle Bulut Tabannn hesap
edilmesi kolay deildir. Ayrca bulut taban sabit deildir.Rzgar etkisiyle bulutlar
dank veya paral grlebildikleri gibi hava akmlarnn etkisiyle farkl
yksekliklerde de bulunabilirler. Bununla birlikte, bulut taban yaklak olarak
hesap edilmek istenirse;

Bulunulan yerin scakl, ba ve Ykseklikle Scaklk Deiim Oran
(Lapse Rate) kullanlarak, pratik bir yntemle (Rule of Thumb) Bulut Taban
hesap edilebilir. Bunun iin;

DP; iba (dew point)
T; yer seviyesi hava scakl
Standart Atmosfer Ykseklikle Scaklk Deiim Oran (Lapse Rate);
400 feet / C
Not: Bu oran ICAO Standart Atmosferi Bal altnda aklanan Scaklk
deiim oranndan farkldr.Bunun sebebi hassasiyeti arttrabilmek iin
Ykseklikle ba deiiminin de hesapta dikkate alnm olmasdr.

BULUT TABANI = (T DP) x 400 feet / C

rnek 1; T: 20 C ve DP : - 15 C olsun. Bu durumda;

BULUT TABANI= [20 C (-15 C )] x 400 feet / C
= [35 C] x 400 feet / C
= 14000 feet olarak bulunur.
rnek 2; T: -10 C ve DP : -15 C olsun. Bu durumda;

BULUT TABANI= [(-10 C) (-15 C )] x 400 feet / C
= [5 C] x 400 feet / C
= 2000 feet olarak bulunur.
nemli Not:

Hava Scakl hi bir zaman BA scaklndan daha dk olamaz.Bir
baka deyile, Hava Scakl her zaman, ba Scaklna eit ya da daha
yksektir.
Bu forml sadece ksa vadeli tahminler iin kullanlabilir. Hava arac
operasyonlar ya da usulleri iin ihtiya duyulan Bulut Tabannn gerek
yksekliini hesap etmek iin KULLANILMAMALIDIR.

8.2. BULUT TABANININ LLMES

Bulut Taban aada ki methodlardan birisi ya da bir ka kullanlarak tespit
edilebilir;

Meteoroloji RADARI,
Sabit trmanma hz olan bir balonun, yerden brakldktan sonra bulut ierisinde
gzden kayboluncaya kadar geen srenin llmesi yolu ile,
Spot k demeti, a ler ve matematiksel eitlikler kullanlarak. (Searchlight
ve klinometre)
Silyometre


(ekil 10 Bulut Tabannn llmesi)

Yukarda listelenen yntemler dnda, blgede umakta olan hava
aralarnn pilotlar tarafndan aktarlan bilgiler de, ilgili Meteoroloji nitesi
tarafndan rasat edilmemi olmasna ramen, doru kabul edilerek dier hava
aralarnaca kullanlmak zere ATS bilgisi olarak yaynlanabilmektedir.

8.3. BULUTLULUK MKTARI (KAPALILIK ORANI)

Bulutluluk miktar (kapallk oran); dikey grn ifade edilmesi asndan
ok nemli bir tanmlama olup, 8 eit paraya blnd varsaylan semann, ne
kadarnn bulutlar tarafndan kaplandnn ifadesidir.

BULUTLULUK
MKTARI
ORANI KISALTMASI
AIK 0 SKC (SKY
CLEAR)
AZ 1/8 2/8 FEW
(FEW)
DAINIK 3/8 4/8 SCT
(SCATTERED)
PARALI 5/8 7/8 BKN
IIK HZMES
RASATININ MESAFES
h h METEOROLOJ
BALONUNUN
BULUT
ERSNDE
KAYBOLMAYA
BALADII AN
RWY
(BROKEN)
KAPALI 8 OVC
(OVERCAST)

8.4. BULUT TAVANI (CEILING)

Tabannn ykseklii 20000 Feet (6 000 metre) ya da daha
az olan ve gkyznn yarsndan fazlasn kaplayan bulutlardan
en alak olannn yerden ya da su yzeyinden llen dikey
mesafesine (ykseklik) bulut tavan (ceiling ) denilmektedir.

9. TEMEL BULUT TRLER VE SINIFLANDIRMASI

Bulutlar aadaki ekilde snflandrlabilirler;

Oluumlarna Gre Bulutlar; Yksekliklerine Gre Bulutlar;

Kme Bulutlar (Kmlform Tipi) Yksek rtifa Bulutlar ( Ci, Cs, Cc)
Tabaka Bulutlar (Stratiform Tipi) Orta rtifa Bulutlar ( As, Ac)
Alak rtifa Bulutlar (St, Sc, Ns)
Dikine Geliimli Bulutlar ( Cu, Cb)

9.1. Kme Bulutlar, ierisinde dikine hava akmlar olan hava ktlelerinde
oluan ve karnbahar ya da atlm halla pamuu grnml bulutlardr.

9.2. Tabaka Bulutlar; ierisinde dikine hava akm olamayan hava
ktlelerinde oluan ve araf gibi yaylm bulutlardr.

9.3. Yksek rtifa Bulutlar; Tropoposea kadar uzanan kuvvetli
konveksiyon sonucunda , st irtifalarda ok kk buz kristalleri oluur ki, bu
kristaller beyaz renkte, ok ince iplikler halinde veya dar eritler eklinde, sa a
benzer bulutlar olutururlar.Bu bulutlara CIRRUS (Ci) ad verilmektedir.
CIRRUS bulutlar eer tabakalar eklinde geliirse CIRROSTRATUS (Cs) , eer
dikine geliirlerse CIRROCUMULUS (Cc) adn alrlar. Bu bulutlar, genelde 16
500 feet zerinde oluurlar, dikine kalnlklar en ok bir ka bin feettir. Gr
bulutun younluuna bal olarak deimekle birlikte genelde iyidir. Bulut
ierisinde buzlanma ve trblans grlmemektedir. (Ak Hava Trblans hari)

9.4. Orta rtifa Bulutlar; Troposfer tabakasnn ortalarnda yer alan
bulutlardr. Tabanlar yerden 6500 feetten balayp 16 500 feete kadar uzanr
(nadiren de olsa 20 000 feete kadar uzanan orta irtifa bulutlar grlmtr.)
Adlarnn bana gelen ALTO n eki ile dier bulut trlerinden kolayca ayrt
edilebilirler. Bu bulutlar eer tabakalar eklinde geliirse ALTOSTRATUS (As),
eer dikine geliirlerse ALTOCUMULUS (Ac) adn alrlar. Genellikle gri, bazen
mavimsi ya da beyaz grnml olan bu tr bulutlar ierinde gr ktdr. Orta
irtifa bulutlar genellikle ya brakmazlar.Braktklarnda ise genellikle hafif
yamur ya da hafif kar ya eklinde olduundan bulut altnda gr iyidir.ok
ender de olsa bulut ierisinde buzlanma oluabilir.Scakln 0 Cnin altna
dt zamanlarda grlen buzlanma kaba buz eklinde ve ok yava oluur.Bu
sebeple hava arac uzun sre bulut ierisinde kalmadka herhangi bir tehlike
bulunmamaktadr.Hafif trblans grlmektedir.

9.5. Alak rtifa Bulutlar; Yer yzeyine yakn ve tabanlar 6500 feet ve
altnda olan bulutlardr. Bu bulutlardan STRATUS (St), gri renkte muntazam bir
grne sahip olup, tabannn ykseklii yerden bir ka metre olabildii gibi 2 3
Bin feetlere kadar da kabilir.Bulutun zerinden bakldnda tabannn
yksekliini tespit etmek ok zor olduu iin bu bulut ierisinde, bulut tabann
veren yeni bir rasat ve doru altimetrik veriler olmadan alalmak son derece
tehlikelidir.Gr bulut ierisinde ve bulutun karekteristik zellii olan isenti var
olduunda bulut altnda ktdr.Bulut zerinde ise iyidir.bulut ierisinde ve altnda
zellikle kn kaba buzlanma ve hafif trblans oluabilir.

Alak irtifa bulutlarnn bir dieri STRATOCUMULUStr (Sc).Genellikle
geni sahalar kaplayan bulut, gri veya beyaz renktedir.Tabannn yerden
ykseklii genellikle 2000 feet 4000 feet aralndadr. Geni su ktleleri
zerinde olutuunda bulut taban olduka yksektir.Dikey kalnl 500 feet
3000 feet arasnda olan bulutun altnda ve zerinde gr olduka iyidir. Bulutun
ierisinde scaklk 0 Cnin altna dtnde ok iddetli buzlanma olabilir.Bu
sebeple ierisinde uzun sre uulmamas gerekmektedir.Bulutun altnda ve
ierisinde hafif ya da orta iddette trblans olabildii gibi Cu ve / veya Cb
bulutlar ile birlikte teekkl eden Stratocumulus bulutlar ierisinde iddetli
trblans da oluabilir.

NMBOSTRATUS Bulutu (Ns); koyu gri renkli dikey kalnl ok fazla
olan bu bulutun tabann genellikle yer yzeyine ok yakndr.Bulutun altnda ve
ierisinde gr, ya ve sis nedeniyle ktdr. Zayf gr, alak tavan, orta
iddete kadar trblans ve kaba buzlanma sebebiyle bulut ierisinde ve altnda
uu tehlikelidir.

Dikine Geliimli Bulutlar;Tabanlarnn yerden ykseklii 500 Feet veya
daha az olan bu bulutlar, ilerindeki dk gr artlar, iddetli buzlanma ve
trblans sebebiyle havaclk asndan en nemli bulut trleridir.

CUMULUS (Cu); tipik bir kme bulutu olan CUMULUS, dikine geliip
ynlar tekil ettii iin devamll yoktur.Genellikle taban yere yakn olan
bulutun ierisinde gr ktdr. zellikle k mevsiminde ( havann souk ve
nemin fazla olmasna bal olarak ) iddetli kar ya brakan bu bulutun altnda
gr, ya olmad zamanlar da iyidir. Bulut ierisinde ve altnda iddetli
trblans vardr. Scakln donma noktasnn altna indii durumlarda effaf
buzlanma oluur. Bulutun zerinde istikrarl uu artlar olmakla birlikte dikine
geliimli bu bulutun kalnl 8000 feetten daha fazla olabilmektedir. Bu
sebeplerle hava aralarnn bulutun etrafndan dolatrlmas en doru olandr.

CUMULONIMBUS (Cb); da ve kuleler biiminde, byk bir uzana
sahip youn ve koyu renkli bir buluttur.st ksmlar genellikle dz, lifli veya
izgili bir grnme sahiptir.Genellikle devamll olmayan bulutun etrafndan
dolalmas en iyi seenektir.Taban genellikle 3000 Feet ya da daha az olan bu
bulutun dikey kalnl ise 15000 feet ile 30000 feet arasnda deimektedir.
Bununla birlikte zellikle tropikal blgelerde bulutunkalnl 60000 feete kadar
ulaabilir. Bulut altnda ve ierinde sanak yamur, kar veya dolu eklindeki
iddetli ya nedeniyle gr ok dktr. En nemli zellii kuvvetli dikine
akmlar ve hamleli rzgarlar olan bulut, ierisinde var olan iddetli trblans,
dk gr koullar ve zellikle 0 C ile eksi 18 C scaklk aralnda oluan
ok kuvvetli buzlanma nedeniyle hava aralar asndan son derece tehlikeli bir
buluttur.

6500 feet
16500 feet
45000 feet
Ci
Cc Cs
As
Ac
St
Sc
Ns
Cu
Cb
(ekil 11 Bulut Tipleri)
10. METEOROLOJK GR VE RZGAR KAVRAMI

10.1. Meteorolojik Gr Kavram; Yaklama ve Meydan Kontrol
Usulleri ile Grerek Uu Usulleri, nceden belirlenmi gr artlar altnda
kullanlabilmektedirler. Bu sebeple, gerek yerde gerekse havada, havaclk
iletmeleri asndan havann en nemli zellii GR olarak kabul edilebilir.

10.2. GR (RYET); gndzleri aydnlatlmam, geceleri ise
aydnlatlm uygun boyutlar olan bir cismin, atmosferik koullara bal olarak
grlp alglanabilecei en uzak mesafe olarak tanmlanmaktadr.Bu mesafe, her
ynde ayn olmayabilir.rnek vermek gerekirse, bulunduu yerde douya
baktnda 3000 metre gr tespit eden bir kii, ayn noktadan batya baktnda
gr deerini 2000 metre olarak tespit edebilir. nemli olan gr mesafesi tespit
edilirken Hava arac operasyonlarnn yaplaca blgelerdeki durumu yanstacak
bilgilerin ortaya konulabilmesidir.

Bir blgede eer tm ynlerde gr eit ya da eit kabul edilebilecek kadar
yakn ise ortalama bir deer kullanlabilecektir. Ancak tespit edilen deerler bir
birlerinden farkl ise bu durumda tm ynlerde tespit edilen gr deerleri
arasnda en ksa olan ilan edilir ki bu deer Meteorolojik Gr olarak
adlandrlmaktadr.

rnek olarak bir blgede tespit edilen gr deerleri ve ilan edilen
meteorolojik gr;
GR (RYET): METEOROLOJK GR :

Kuzey Douda: 2500 metre 1200 metre
Batda : 3000 metre
Douda: 1200 metre
Gneyde: 3000 metre
Gney - Gney Bat : 4500 metre

Meteorolojik Grn rapor edilmesi konusu METAR kodlamalar ile
birlikte aklanacaktr.

10.3. Pist Gr Mesafesi (Runway Visual Range RVR); Bir meydana
ini iin yaklamakta olan ya da bir meydandan kalk yapacak hava aralar iin
pist gr mesafesi ayr bir nem tar. Pist gr mesafesi, meteorolojik gr, her
hava alan iin tespit edilmi bir deerin ya da byle bir deer belirlenmemi ise
1500 metre ve altna dtnde llerek ilan edilmektedir.

Pist Gr Mesafesi (RVR); Pist merkez hatt zerindeki bir hava aracnn
pilotu tarafndan, pist yzey iaretlemelerinin veya pisti ya da merkez hattn
belirleyen pist klarnn grlebildii en uzak mesafedir.

10.4. RZGAR KAVRAMI

Havann yatay hareketi olarak adlandrlan rzgar, uua etki eden en nemli
faktrlerden birisidir. Uuun ierisinde gerekletirildii havann hareketi, hava
aracnn hzn ve irtifasn direkt olarak etkilemektedir. Rzgarn hava aracna olan
etkisi ve havaclk alannda kullanmna ilikin olarak hazrlanan tablo aadadr;

UUUN SAFHASI RZGARIN
ETKS
HAVACILIK HZMETLER
AISINDAN NEM
N/KALI Pist seimi - Pist seiminde rzgar yn ve iddeti,
dikkate alnmas gerekli en nemli
kriterlerden biridir. Ancak tek kriter
olmad, yaklama kolaylklar,
gnein yaklama yaplacak yne gre
durumu, ini / kalk yapacak
trafiklerin durumu gibi dier
etkenlerinde gz nnde
bulundurulmas gerektii
unutulmamaldr.
- Kullanlmakta olan pistin
deitirilmesinin,Yaklama Kontrol
zerindeki i ykn arttrabilecei ve
gecikmelere sebep olabilecei
unutulmamaldr.
PSTN UYGUNLUU
(KULLANILABLRL)
Rzgarn hz , bir
pisti ya da bir hava
alann belirli
tiplerdeki hava
aralar tarafndan
kullanlamamasna
yol aabilir.
- her hava aracnn kendine zg
rzgar limitleri vardr ve hava arac
bu limitler dahilinde uu
dzenleyebilir.
- Limit am nedeniyle hava
aralarnn divert etmesi ileticiler iin
para ve zaman kaybna yol aabilecei
gibi hava trafik kontrolrlerinin i
ykn de arttracaktr.


SEYRSEFER
SIRASINDA
zellikle hafif ya da
orta arlktaki hava
aralarna etki eden
rzgar, hava aracnn
rotasndan
ayrlmasna ve
dolaysyla pilotun
ve kontrolrlerin i
yklerinin artmasna
sebep olabilir
- Kontrolrler zellikle kontrol
ettikleri sahann snrlarnda umakta
olan hava aralarnda bu durumu
gzlediklerinde, hava aracnn kontrol
sahas dna kmamas iin nceden
tedbir almal ve gerekirse komu
sektrler ile koordine salamaldr.
TARFE VE YAKIT
PLANLAMASI
Rzgar hava aracnn
yer hznda nemli
deiikliklere yol
aabilir.
Hava aracnn yer hzndaki deiiklik,
uu sresini ve dolays ile
tahmineleri deitireceinden olas
gecikmelere ya da hava aracna
uygulanan slot ile uyumsuzluklara yol
aabileceinden mmkn olan en ksa
srede komu ATC niteleri ile
koordine edilmesi gerekmektedir.
RADAR VEKTR Rzgar takip
edilmesi istenilen
rota ile uu bann
uyumsuzluuna ve
dn oranna etki
edebilir.
- Kontrolrler, vermi olduklar radar
vektr ile uan pozisyonu
arasndaki uyumsuzluklar takip
ederek ilave talimatlar vermelidirler.
- Hava aralarnn dn oranlar ile
normal hava artlarnda
uygulayabildikleri (allagelmi
beklenen) baz zellikleri
(trmanma/alalma varyosu, hz vb)
deiebilir.
Yukarda sralanan tm faktrler,
kontrolrlerin gerekli ayrmay
salayabilmek iin daha fazla dikkat
ve emek sarf etmelerine yol aar ki bu
da i yknn artmas demektir.

Rzgar, hava aracnn hareket ynyle balantl olarak 3 isim altnda
snflandrlabilir.

Kar rzgar (n rzgar); hava aracnn hareket ynnn aksi
istikametinden esen rzgardr.

Yan rzgar (cross wind) hava aracnn hareket ekseni ile 90 derecelik a
ile esen rzgardr.

Arka rzgar, hava aracnn hareket ynne paralel esen rzgardr.

Son yaklama safhasndaki bir hava aracna verilen rzgarn iddetinde
meydana gelecek deiiklikler vakit kaybedilmeden hava aracnn pilotuna
aktarlmaldr. Burada dikkate alnmas gerekli deiiklik miktarlar aada
sralanmtr;

Kar rzgar (n rzgar) : pilota verilen rzgar hznda 10 Kt aan
bir deiiklik olur ise,

Yan rzgar; pilota verilen rzgar hznda 5 Kt aan bir deiiklik
olur ise ,

Arka rzgar; pilota verilen rzgar hznda 2 Kt aan bir deiiklik
olur ise ,

Grevli kontrolr vakit kaybetmeden yeni rzgarn yn ve hzn pilota
aktaracaktr.

Rzgar yn ve iddeti ile rasat yntemlerine ilikin bilgiler Meteorolojik
Kodlamalar bal altnda aklanacaktr.
Hareket Yn
KARI RZGAR
YAN RZGAR
YAN RZGAR
ARKA RZGAR
11. METEOROLOJK HADSELER

11.1. BUZLANMA; Havadaki buhar veya sv haldeki nemin herhangi bir
nedenle souyarak hava arac zerinde katlamasna buzlanma denilmektedir.Bu
hadise iin en uygun scaklk aral 0 ile 4 C dir.

Buzlanma havadaki su buharnn donma scaklna kadar soumas
sonucunda oluabilecei gibi, neme doymu veya doymaya ok yakn bir hava
ktlesi ierisinden geen ve yzey scakl donma scakl ya da daha altna
inmi bir cismin gemesi ile de oluabilir.

zellikle uak kanatlarnn hcum kenarlar, motor ve d yzeylerin uu
istikametinde meydana gelen buzlanmalar uan aerodinamik yapsnn
bozulmasna , dolays ile srat ve kaldrma gcnn azalmasna sebep olarak
tehlikeli durumlara yol aabilmektedir.

Buzlanma oluumuna yol aan koullara bal olarak farkl yaplarda
oluabilir. Bunlar ksaca;

Kristal Buzlanma; Hava aralarnn tm yzeyinde ve zellikle hcum
kenarlarnda oluan buzlanma eididir. Kristalize bir yapya sahiptir ve yar
saydamdr.

Kar tipi buzlanma; olduka yumuak bir yapda ve beyaz renkli bir
buzlanma trdr. Genellikle sadece gvdenin hareket istikametinde (hcum
kenarlarnda) oluur.

Kra tipi buzlanma; arlk bakmndan uaa en fazla tesir eden
buzlanma eidi olan kra tipi buzlanma, donma scaklna yakn bir scakla
kadar soumu su damlacklarnn, daha souk olan hava arac gvdesine arparak
yapmas ve katlamas ile oluur. Genellikle, hava aracnn ve motorlarn n
yzeyi ile kanatlarn hcum kenarlarnda grlr.

Ak hava buzlanmas; Neme doymu ya da doymaya yakn hava ktlesi
veya bulut ierisinden gemekte olan hava aralarna tesir eden bir buzlanma
trdr.

iddetine gre, hafif (light), orta (moderate) ya da kuvvetli (heavy) olarak
adlandrlan buzlanma, hava aralarnn operasyonlarn olumsuz etkilemesi
sebebiyle herhangi bir pilot tarafndan rapor edildiinde, bu bilgi o blgede
umakta olan dier hava aralarnn pilotlarna aktarlmaldr.

Buzlanma koullarnn olduu durumlarda yerdeki hava aralarnn
gvdelerine, kalk ncesi scak hava ve etil alkol pskrtlr ki bu ilem anti
icing ya da de icing olarak adlandrlmaktadr.

11.2. TRBLANS; younluk, basn, nem, scaklk ve hareket ynne
bal olarak Hava Ktleleri arasnda meydana gelen dikine ya da kark hava
hareketleridir. Buzlanma gibi trblans da hafif(light), orta (moderate) ya da
iddetli ( heavy) olarak ifade edilir. Bununla birlikte oluumlarna gre Trblans;

Konvektif Trblans; Yer yzeyinin zelliine bal olarak farkl snma
ya da souma sebebiyle oluan dikine hava akmdr. (Su, kaya, kum ya da
topran ayn hava koullarnda snma ve souma hzlar farkldr.Bu farkllk, bu
yzeyler arasnda scaklk ve basn fark meydana getirir ve hava akmnn
olumasna sebep olur.)

Mekanik Trblans; Yer yzeyindeki suni ya da tabii herhangi bir mania
(bina , tepe vb) nedeniyle, hava akmlarnn normal yn ya da hzlarnn deimesi
sonucunda oluur.

Dmensuyu Trblans (Wake Turbulance); Herhangi bir hava aracnn
rule ya da uu esnasnda arkasnda meydana getirdii ksa sreli trblanstr.
zellikle kanat ularnda oluur ve kalk ya da ini yapan uaklar arasnda
uygulanan ayrma minimumlarnn belirlenmesinde nemli etkisi vardr.

Hamle Trblans; Atmosferin deiik katlarnda ve ksa mesafeler
ierisinde rzgarn yn ve iddetinde meydana gelen deiiklikler nedeniyle oluan
trblanstr.Atmosferin st katlarnda bu trblans Jet rzgarlarnn (Jet Stream)
etkisiyle meydana gelmektedir.

Scaklk Sapmas Trblans; Atmosferin herhangi bir seviyesinde ve dar
bir hava sahas ierisinde, ani scaklk deiimine bal olarak meydana gelen
trblanstr.

Cephe Trblans; herhangi bir cephe sistemi ierinde o sistemin zelliine
bal olarak oluan dikine hava akmdr.

Ak Hava Trblans (Clear Air Turbulance) ; Hava aralar asndan
nemli hava hadiselerinden birisi olan ak hava trblans, tahmin edilememesi
sebebiyle iddetine bal olarak tehlikeli sonular oluturabilmektedir.Genellikle
15000 feet ve zerinde , bulut dnda ak havada oluur.

11.3. Rzgar Kesmesi (Wind Shear); Rzgar sapmas, dikey rzgar
krlmas ya da rzgar iri olarak da adlandrlan rzgar kesmesi, rzgarn ynnde
ve iddetinde mesafeye bal olarak meydana gelen yatay ve dikey ani deiim
olarak tanmlanabilir. zellikle ini / kalk safhasnda yere yakn ve dk
sratteki hava aralar zerinde olduka etkili olan ve ounlukla krmla
sonulanan hadiselere yol aan Rzgar Kesmesinin kesin yeri ve iddetinin
belirlenmesi mmkn deildir. Meydan civarnda farkl noktalara tesis edilmi
rzgar lm cihazlarndan elde edilen bilgilerle varl tahmin edilebilen Rzgar
kesmesinin kesin yeri ve iddeti , ancak blgede uu yapmakta olan hava
aralarnn Pilotlar tarafndan rapor edildiinde belirlenebilmektedir. Bu bilgi
grevli hava trafik kontrolr tarafndan ; rapor eden uan tipi, rapor saati,
rzgar kesmesinin yeri ve iddeti bilgilerini ierecek ekilde blgede umakta olan
tm hava aralarna bildirilecektir.

11.4. SS; Hava scaklnn i noktas scaklna (ba) kadar dmesi
neticesinde oluur.Dnya Meteoroloji Organizasyonu (WMO) kriterlerine gre
gr mesafesi 1000 metereden azdr. Sisin tipik bir Stratus Bulutundan fark
tabannn yere olan mesafesidir. Tabannn yerden ykseklii 300 feet ya da daha
yukar olan sise Stratus Bulutu denilmektedir. zellikle grerek ya da aletle
yaklama usulleri ile ini/ kalk manevralarnda belirleyici rol olan gre etki
eden sisin oluacann tahmin edilebilmesi iin hava scaklnn ba scakl ile
karlatrlmas yeterlidir. Genellikle bu iki deer birbirine yakn olduu
durumlarda sis tekil etmektedir.

11.5. Jet Stream; Yukar Troposferde veya aa stratosferde yar yatay bir
eksen boyuncaoluan kuvvetli dikine ya da yatay Rzgar Kesmesi ile karakterize
edilen kuvvetli ve dar bir hava akmdr. Havaclk asndan zellikle Jet Stream
olan bir blgede uu dzenlerken bu akmn ierisinde hava akmyla ayn ynde
uu dzenlemek uu sresini ksaltarak yakt tketimini drecei gibi tersi bir
durumda uak iin yakt kritii gibi istenmeyen durumlar oluturacandan
mutlaka dikkate alnmas gerekli bir etmendir.

11.6. HAVA KTLELER VE CEPHELER

11.6.1. HAVA KTLES; Troposferin byk bir ksmn kaplayan ve
homojen bir yaps olan (scakl ve nem miktar yatay mesafeye bal olarak
byk lde deimeyen) byk hava paralarna Hava Ktlesi
denilmektedir.Hava Ktleleri olutuklar blgenin zelliklerini tarlar.(scak /
souk, nemli /kuru gibi) . Basn farkl ya da rzgarlar gibi sebeplerle yer
deitiren hava ktleleri gittikleri yere bu zellikleri tadklar iin, ani youma,
ya, bulut oluumu gibi hadiselere yol aabildikleri gibi gr de nemli lde
deitirebilirler.

Hava Ktleleri, olutuklar corafik blgeye gre Arktik Hava , Polar Hava,
Tropikal Hava ve Ekvatoral Hava olarak adlandrlrlar.Bunlardan Arktik Hava;
arktik ve antartik blgelerde oluur.Dierlerine oranla en dk scakla ve en
dk mutlak neme sahiptir.Polar Hava kutup blgelerinde, tropikal hava ise 30
enlemi civarnda oluur.Ekvatoryal Hava kuzey ve gney yarm krelerdeki
Tropikal antisiklonlar arasnda kalan blgelerde oluur.

Hava Ktlelerini olutuklar yzeye gre Karasal ve Denizsel Hava
Ktleleri olarak snflandrmakta mmkndr.

Termodinamik snflandrma; Bu grupta hava ktleleri Scak ve Souk
olmak zere ikiye ayrlrlar.

11.6.1.1. Scak Hava Ktlesi; Geldii blgede scaklk ykselmesine sebep
olan hava ktlesidir.

11.6.1.2. Souk Hava Ktlesi; Geldii blgede scaklk azalmasna sebep
olan hava ktlesidir.

Hava ktlelerinin bilinen karakteristik zellikleri bir blgeye dzenlenecek
uu iin, o blgede karlalabilecek meteorolojik hadiselerin neler olabilecei
hakknda nemli bilgiler verebilmektedir.

11.6.1.3. Souk ve Scak Hava Ktlelerinin Karakteristik zellikleri;

Souk Hava Ktlesi Scak Hava Ktlesi

- Cu ve Cb tipi bulutlar - St ve Sc tipi bulutlar
(Sis ve pus oluumu ska
rastlanmaktadr.)

- Bulut taban ykseklii yeterli - Bulut taban dk

- Ya an hari gr mesafesi mkemmel - Kstlayc gr mesafesi

- Aa seviyelerde Konveksiyon sebebiyle - Kararl hava, trblans yok
trblans ve karasz hava

- Ara sra hafif isenti ve
yamur


11.6.2. CEPHELER VE CEPHE OLUUMLARI

Karakterleri farkl olan iki hava ktlesi arasndaki snra CEPHE
denilmektedir.Bununla birlikte her iki hava ktlesinin bir araya gelmesi ile cephe
olumaz.Bir cephenin oluabilmesi iin; hava ktleleri arasnda iyi bir scaklk
gradyan olmas (hava ktlelerinin scaklk farknn belirgin olmas) ve mevcut
rzgarlarn izotermleri (e scaklk erileri) birbirlerine yaklatrmas gereklidir.

Hava Ktleleri; hareket ynleri dikkate alndnda Souk Cephe, Scak
Cephe, Oklzyon Cephe ve Stasyoner Cephe olarak snflandrlabilir.

11.6.2.1 Souk Cephe ; Souk Hava ktlesi zamanla scak hava ktlesinin
yerini alyorsa bu iki hava ktlesi arasndaki cepheye SOUK CEPHE denilir.

11.6.2.2. Scak Cephe ; Scak hava ktlesi zamanla Souk hava ktlesinin
yerini alyorsa bu iki hava ktlesi arasndaki cepheye SICAK CEPHE denilir.

SOUK HAVA
KTLES
SICAK HAVA
KTLES
SOUK HAVA
KTLES
SICAK HAVA
KTLES

11.6.2.3. Oklzyon Cephe; Siklonlarn gelimesi esnasnda ayrca cephe
sisteminin souk cephesi nde hareket eden scak cepheye yetiirse OKLZYON
CEPHE oluur.Bu cepheler scak ve souk olmak zere ikiye ayrlr.

Souk Tip Oklzyon Cephe; souk cephe gerisindeki hava ktlesi scak
cephe nndeki hava ktlesinden daha souk olduu durumlarda oluur.

Scak Tip Oklzyon Cephe; scak cephe nndeki hava ktlesinin souk cephe
gerisindeki hava ktlesine oranla daha souk olduu durumlarda oluur.

Stasyoner Cephe; Hareket etmeyen bir souk hava cephesinin scak hava ktlesi
ile meydana getirdii cephedir.

DAHA SOUK
HAVA KTLES
SOUK HAVA
KTLES
SICAK HAVA
KTLES
DAHA SOUK
HAVA KTLES
SOUK HAVA
KTLES
SICAK HAVA
KTLES

11.6.2.4. Cephelerin zellikleri;

SICAK CEPHE
Cephe nnde Cephe ierisinde Cephe gerisinde
Basn Devaml der D durur Hafif deiiklik
Rzgar
Backing ve iddeti
artar
Veering ve iddeti
azalr
Hafif deiiklik
Scaklk
Devaml ve hafif
ykselir
Ykselir Hafif deiiklik
ba
Ya sresince
ykselir
Ykselir Deiiklik olmaz
Bal nem
Ya sresince
ykselir
Hava doymam ise
ykselmesine
devam eder
Hafif deiiklik
Bulutluluk Ci,Cs,As,Ns Alak Ni ve Fs St ve Sc
Gr
mesafesi
Ya dnda iyi
Pus veya sis
sebebiyle gr
mesafesi dktr
Genellikle gr
mesafesi orta veya
zayf
Hava durumu
Devaml yamur
ve kar
Ya durur
yi hava, isenti veya
hafif yamur

SOUK CEPHE
Cephe nnde Cephe ierisinde Cephe gerisinde
Basn Der Ani ykselir Yava ykselir
Rzgar
Backing ve iddeti
artar
Veering Hafif deiiklik
Scaklk Deiiklik olmaz Ani der Hafif azalr
ba Ykselir Ani der Hafif deiiklik
Bal nem Ykselebilir
Ya ierisinde
ykselir
Ani der
Bulutluluk Sc,Ac,As
Cu ve Cb ile
birlikte Fs ve Fc
Bulutlarda ani
paralanma ve sonra
dalma
Gr
mesafesi
Genellikle gr
mesafesi orta veya
zayf, belki sis
Ya ierisinde
geici azalr, ani
dzelir
ok iyi
Hava durumu
Hafif yamur ve
gk grlts
Kuvvetli yamur
ve gk grlts,
ok ksa sreli kuvvetli
yamur ; iyi hava
oraj ve dolu

12. METEOROLOJK KODLAMALAR

Havaclkta kullanlan Meteorolojik raporlar ok eitli olmakla beraber
bunlardan en ok kullanlanlar METAR, SPECI, TAF ve SIGMETtir. Ad geen
bu raporlar Dnya Meteoroloji rgt tarafndan yaynlanan manuel, ICAO Annex
3 ve ICAO Doc 8896 de ( Havaclk ve Meteorolojik Uygulamalar Manueli)
akland ekilde kodlanmlardr.

METAR, Blgesel anlamalarla belirlenen dzenli aralklarla (30 dakika ya
da 1 saatlik peryotlarda) yaynlanan ve bir Hava Alannda hkm sren
meteorolojik artlar gsteren meteorolojik rapordur.

SPECI; ki METAR periyodu arasnda, havaclk faaliyetlerini etkileyecek
nemli deiiklikler olmas durumunda, METARa ilave ya da tamamlayc bilgi
olarak ileticileri gelimelerden haberdar etmek amacyla yaynlanan, METAR
kodlamas ile tamamen ayn, zel meteorolojik rapordur.

TAF; Bir Hava Alan iin belirli periyodlarda yaynlanan ve genellikle 9 ya
da 24 saatlik aralklarda hava alan ve civarnda karlalmas ngrlen
meteorolojik hadiseleri ieren hava tahmin raporudur.

SIGMET; yol boyu (en route) karlalabilecek nemli hava hadiselerinin
rapor edildii meteorolojik rapordur.

Belirli bir blgedeki nemli Hava Alanlarna ait METAR raporlar,
genellikle 30 dakikalk periyotlarla belirli bir frekans zerinden havadaki hava
aralarna yaynlanr ki, bu yayn VOLMET olarak adlandrlmaktadr.

Meteorolojik Raporlarn kodlanmasnda iki method kullanlmaktadr.
Bunlardan birincisi, yaln ksaltmalarn kullanlmasdr. rnek olarak, HEAVY
kelimesinin yerine HVY ksaltmasnn kullanlmas. Bir dieri ise METAR
KODlamasdr. METAR kodlar genellikle kelimelerin ingilizce karlklarndan
tretilmi ve anlamlar herkesce bilinen zel ksaltmalardr. Bu kodlar, rapor
oluturmak ve eitli yntemlerle (AFTN, FAKS vb) kullanclara ulatrmak iin
kullanlmaktadr.

Meteorolojik raporlar (METAR, SPECI, TAF, TAF AMD, ve SIGMET )
dnya zerindeki tm merkezlere yaynlanmak zorundadr. Burada ama, bir hava
alanna sefer dzenlemek isteyen iletmenin gerekli tedbirleri alabilmesi ve / veya
sefer dzenleyip dzenlememeye karar vermesinde en nemli etkenlerden birisi
olan Meteorolojik Hadiselerin bilinmesinin salanmasdr. Ayrca; bir hava alan
iin, sadece o hava alannda blgesel olarak faaliyet gsteren iletmeler tarafndan
kullanlmak zere yaln ksaltmalardan oluan MET REPORT ve SPECIAL
yaynlanabilmektedir.

12.1. METAR KODLAMALARI;

METAR 13 blmden oluan bir kodlama sistemidir.Her blmde belirli bir
meteorolojik parametre ile ilgili bilgiler yer alr. Ancak baz blmler her METAR
raporu ierisinde yer almayabilecei gibi bir ka blm yerine havann durumunu
aklayan zel terimler kullanlabilmektedir.

1. Blm
Rapor Tipi
2. Blm
Raporun ait
olduu
meydann
ICAO Kodu
3. Blm
Tarih /Saat
grubu
4.Blm
Rzgar
5.Blm
Meteorolojik
Gr
6.Blm
RVR

7. Blm
Hava
Hadiseleri
8. Blm
Bulutlar
9. Blm
Scaklk
ve BA
10.Blm
QNH
11.Blm
Gemi
Hava
12.Blm
Wind Shear
(Rzgar
Kesmesi)
13.Blm
Gelecek
Hava

Not 1: RVR, Hava hadiseleri, Gemi Hava ve Rzgar Kesmesi ile ilgili alanlar;
ICAO Annex 3 de belirtilen artlar dnda nemli bir hadise yok ise bo
braklabilir.
Not 2: Bulutlar, Meteorolojik Gr ve Hava hadiseleri ile ilgili alanlar daha sonra
aklanacak olan artlarn olumas halinde sadece CAVOK terimi ile ifade
edilebilir.

1. Blm: Rapor Tipi;

Bu blmde raporun tipi (METAR, SPECI gibi ) belirtilecektir. METAR ve
SPECI kodlamalar tamamen ayn olup tek fark SPECInin iki METAR Raporu
arasnda havaclk faaliyetlerini etkileyen ve ICAO Annex 3 de aklanan
artlarn olumas durumunda yaynlanmasdr.

2. Blm: Raporun Ait Olduu Meydann ICAO Kodu;

Bu blmde yaynlanan raporun hangi meydana ait olduunu belirtmek zere
ICAO drtl tantmas belirtilecektir. (Ankara Esenboa Hava Liman iin
LTAC, zmir Adnan Menderes Hava Liman iin LTBJ gibi)
3. Blm: Tarih / Saat Grubu ;

Bu blmde rasatn yapld saat grubu belirtilecektir.Burada Kullanlan saat
dilimi UTC olup zaman grubunun hemen arkasndan Z harfi gelir ki bu saatin
Zulu saati olduunu gsterir.

METAR Kodu Raporun okunu ekli
METAR LTAC 301020Z Ayn 30unda 10,20 Zulu itibaryla
Esenboada

4. Blm: Rzgar;

Bu blmde hakim rzgarn yn 3 rakam olarak ve ortalama iddeti iki rakam
olarak verilir. Rzgarn iddeti Knot (Saatte Deniz Mili) cinsinden
verilmektedir ve bunu vurgulamak iin rzgar grubunun arkasna KT
ksaltmas eklenir. Hakim rzgar yn belirlenirken en yakn 10 lu dereceye
yuvarlanr. Ortalama rzgar iddeti ise rasattan hemen nceki on dakikaklk
periyotta kayt edilen rzgar iddetlerinin aritmetik ortalamasdr.

31015KT
09005KT
Rzgar yz on dereceden on be Knot
Rzgar sfr doksan dereceden sfr be Knot

Rzgar iddeti belirlenirken rasattan nceki on dakikalk periyot ierisinde
kayt edilen azami rzgar iddeti, ortalama rzgar iddetinden 10 Knot ya da daha
fazla olur ise bu hamle olarak (Gusting) adlandrlr ve rzgar grubu ierisinde
iddeti belirten iki rakamn hemen arkasndan G ksaltmasn takiben bitiik olarak
yazlr.

31015G27KT Rzgar yz on dereceden on be Knot
hamlesi 27 Knot.

Rzgarn iddeti ortalama 1 Knot n altnda ise bu durum, RZGAR
SAKN (WIND CALM) olarak adlandrlr ve 00000 KT olarak kodlanr.

00000KT Rzgar Sakin (Wind Calm)

Rasat sresince rzgarn ynnde 60 den ok ve 180 den az bir
deiiklik var ise ve rzgarn iddeti en ok 03 Knot ise bu durumu ifade etmek
iin Deiken Rzgar terimi ve VRB (Variable) ksaltmas kullanlr.

VRB03KT Deiken rzgar sfr Knot

Rasat sresince rzgarn ynnde 60 den ok ve 180 den az bir
deiiklik var ise ve rzgarn iddeti 04 Knot ve daha fazla ise bu durumu ifade
etmek iin, rzgar ynnde meydana gelen deiimin iki u deeri saat ynndeki
istikamete gre verilir.

24010KT 220V280 Rzgar iki yz krk derceden on Knot,
yn deiimi iki yz yirmi derece ila iki
yz seksen dereceler arasnda
31015G27KT 280V350 Rzgar yz on dereceden on be
Knot hamlesi 27 Knot rzgar yn
deiimi iki yz seksen derece ila
yz elli dereceler arasnda

Not: Rzgar yn deiimi 180 veya fazla ise bu durumda VRB kullanlmamal ,
mutlaka en uygun bir yn ile rzgar verilmelidir.

5. Blm: Meteorolojik Gr;

Hatrlanaca zere; gndzleri aydnlatlmam, geceleri ise aydnlatlm
uygun boyutlar olan bir cismin, atmosferik koullara bal olarak grlp
alglanabilecei en uzak mesafe Gr; tm ynlerde tespit edilen gr
deerleri arasnda en ksa olan ise Meteorolojik Gr olarak
adlandrlmaktayd. METAR kodlamalarnda ilan edilen deer Meteorolojik Gr
deeridir.

Meteorolojik Gr; METAR raporlarnda metre cinsinden drt rakam
olarak kodlanmaktadr.

Meteorolojik gr 800 metreden az ise 50 metrelik aralklarla
Meteorolojik gr 800 metreden fazla ve 5 Kmden az ise 100 metrelik
aralklarla
Meteorolojik gr 5 Kmden fazla ve 10 Kmden az ise 1 Kmlik
aralklarla
Meteorolojik gr 10 Km den fazla ise 9999 olarak
Meteorolojik gr 50 metreden az ise 0000 olarak kodlanacaktr.
rnek: Gr mesafesi;

695 metre llm ise 0650 metre olarak,
3980 metre llm ise 3900 olarak,
7600 metre llm ise 7000 metre olarak,
15 Km llm ise 9999 olarak rapor edilecektir.

Not: Yukardaki rneklerden de anlalaca zere gr deerleri, bir alt
uygun deere yuvarlanarak rapor edilmektedir.

Yukarda aklanan koullara ek olarak aada zetlenen durumlarda yanlarnda
belirtilen deiiklikler uygulanacaktr.

ARTLAR KODLAMA
Gr ynlere gre deiiyor ise En dk gr deeri yaynlanr
Bir ya da daha fazla yndeki gr, en
dk grten en az %50 farkllk
gsteriyor ise;

rnek; llen deerler 1200 SE, 2000 N
(1200 + 1200/2=1800metre) Kuzey
ynnde llen deer en kk deerin
%50sinden daha byk bir farkllk
gsteriyor.
Meteorolojik ryetin yn mutlaka
belirtilecektir.

Bu durumda 1200SE olarak
kodlanmaldr.
En dk gr birden fazla ynde
belirlenmi ise
Uu faaliyetleri iin en nemli
olannn yn verilir.
Herhangi bir yndeki en dk gr
3000 metrenin altnda ve ayn anda
llen bir baka yndeki gr 5000
metrenin zerinde ise
Ynleriyle birlikte her iki gr
deeride yaynlanr.

1500S 7000 NW gibi
Gr hzl olarak, deiiyor yn
verilemiyor ise
En dk gr deeri yn
belirtmeksizin yaynlanr.


7000 Meteorolojik gr yedi Km
9999 Meteorolojik gr on Km ve zeri
0450 Meteorolojik gr drt yz elli metre
0000 Meteorolojik gr elli metrenin altnda
1200SE Meteorolojik gr Gney douda bin
iki yz metre
1200SE 2500N Meteorolojik gr Gney douda bin
iki yz metre, kuzeyde iki bin be yz
metre
1200SE 6000N Meteorolojik gr Gney douda bin
iki yz metre, azami gr kuzeyde iki
bin be yz metre

6. Blm: RVR;

Meteorolojik gr ya da pist gr mesafesi her hava alan iin belirlenen
deerin altna dtnde RVR deeri yaynlanmaldr. ICAO Annex 3 de
RVR deerlerinin 50 metre ile 1500 metre arasnda olmas durumunda rapor
edilmesi tavsiye edilmektedir. 50 metrenin altnda lld ise RVR 50
metrenin altnda , 1500 metrenin zerinde lld ise RVR 1500 metrenin
zerinde eklinde ifade edilmelidir.

RVR deerleri;

400 metreye kadar 25 er metre aralklarla
400 metre ila 800 metre arasnda ise 50 er metre aralklarla,
800 metrenin zerinde ise 100 er metre aralklarla rapor edilir.

Not: Meteorolojik grte olduu gibi RVR deerleride uygun olan bir alt
deere yuvarlanarak rapor edilmelidir.

rnek: llen deer;

345 metre ise 325 metre,
490 metre ise 450 metre,
1280 metre ise 1200 metre rapor edilecektir.

Herhangi bir nedenle RVR lm yaplamayan pistler iin R ve pist
tantmasn takiben ////// kodlanacaktr. R18L////// 1,8 sol pisti iin RVR lm
yaplamadn iaret eder.

U Son Eki: RVR lmnde; periyodun son be dakikalk deerleri, ilk be
dakikaklk deerlerine gre 100 metre ya da daha fazla bir art
gsteriyor ise kullanlacaktr.

D Son Eki: RVR lmnde; periyodun son be dakikalk deerleri, ilk be
dakikaklk deerlerine gre 100 metre ya da daha fazla bir azalma
gsteriyor ise kullanlacaktr.

N Son Eki: RVR lmnde; periyodun son be dakikalk deerleri, ilk be
dakikaklk deerlerine gre 100 metreden daha az bir azalma ya da
art gsteriyor veya her iki deer arasnda bir farkllk gzlenmiyor
ise kullanlacaktr.

P n Eki: RVR lmnde rasat edilen deer o pist iin tespit edilmi
maksimum RVR deerinden fazla ise ya da ICAO Annex 3 te
tavsiye edildii zere 1500 metrenin zerinde ise kullanlacaktr.

M n Eki: RVR lmnde rasat edilen deer o pist iin tespit edilmi
minimum RVR deerinden az ise ya da ICAO Annex 3 te tavsiye
edildii zere 50 metrenin altnda ise kullanlacaktr.

V Eki: RVR lmnde rasat edilen deerlerden herhangi birisi, ortalama
deerden 50 metre ya da ortalama deerin %20 sinden daha fazla
(hangisi bykse) bir deiiklik gsteriyor ise ortalama RVR deeri
yerine o rasat srasnda llen asgari ve azami deerler rapor
edilecektir.

R18L////// 1,8 sol pisti iin RVR lm yaplamamtr.
R18R/1200U 1,8 sa pisti RVR deeri 1200 metre ve artyor
R36/800D 3,6 pisti RVR deeri 800 metre ve azalyor
R27/P1500 2,7 pisti RVR deeri 1500 metre ve zerinde
R36/M050 3,6 pisti RVR deeri 50 metre ve altnda
R36/500V600 3,6 pisti minimum RVR deeri 500 metre
maksimum RVR deeri 600 metre

7. Blm: Hava Hadiseleri; (Hali hazr hava)

Hava hadiseleri aadaki formata uygun olarak rapor edilmelidir;

i) Hadisenin iddeti ve / veya Meydana olan yaknl
ii) Hadisenin karakteristii
iii) Hadisenin tipi

i) Hadisenin iddeti ve / veya Meydana olan yaknl;

METAR Kodu
Hadisenin iddeti ve / veya
Meydana olan yaknl
Raporun okunu ekli
+ (hadisenin iddetli olduu ya
da iddetinin artmakta olduu
durumlarda kullanlr)
+RA ; artan yamur
+DZ ; artan isenti

- ( hadisenin hafif iddetli
olduu ya da iddetinin
azalmakta olduu durumlarda
kullanlr)
-FG ; azalan sis
- RA ; azalan yamur
( hadise orta iddette bir
hadise ise ya da iddetinde
artma veya azalma olmuyor
ise herhangi bir iaret
kullanlmaz
RA ; yamur
DZ ; isenti
SHRA; sanak yamur
VC (Hava alannda olmayan
fakat hava alan yakn
evresinde oluan hava
hadiselerinin rapor edilmesi
iin kullanlr. Hava alanna
olan mesafe 8 Kmyi
VCFG ; Meydan civarnda sis
gememelidir.)

ii) Hadisenin karakteristii;

METAR Kodu
Hadisenin karakteristii
Raporun okunu ekli
TS (Thunderstorm) Oraj
SH (Showers) Sanak
FZ (Freezing)
Sadece FG,RA,DZ ile birlikte
kullanlr
Donan (ar soumu)
BL (Blowing)
Sadece DU,SA,SN ile birlikte
kullanlr
Savrulan
DR (Drifting)
Sadece DU,SA,SN ile birlikte
kullanlr
Srklenen
MI (Shallow)
Sadece FG ile birlikte
kullanlr
S
PR (Partial)
kullanlr
Ksmi
BC (Patches)
kullanlr
Paral

iii) Hadisenin Tipi;

METAR Kodu
Hadisenin Tipi (ya)
Raporun okunu ekli
RA (Rain) Yamur
DZ (Drizzle) isenti
SN (Snow) Kar
SG (Snow Grains) Kar Grenleri
GR ( Hail) Dolu
GS ( Small Hail or Snow
Pellets)
Kk dolu ya da kar pelletleri
PL (Ice Pellets) Buz pelletleri
IC (Ice crystalls, diamond
dust)
Buz Kristalleri

METAR Kodu
Hadisenin Tipi (Havadaki su partiklleri
nedeniyle grn 1000 metre altnda
olduu hadiseler)
Raporun okunu ekli
FG (Fog) Sis
HZ (Haze) Toz Pusu
BR (Mist) Pus (Gr 1000m ila 5000 m
arasndadr.)
FU ( Smoke) Duman

METAR Kodu
Hadisenin Tipi (kk partikller
nedeniyle gr etkileyen hadiseler)
Raporun okunu ekli
PO (Dust Devils) Toz / Kum Trbsyonu
DU (Dust) Toz
DS (Dust Storm) Toz Frtnas
SA (Sand) Kum
SS (Sand Storm) Kum Frtnas
VA (Volcanic Ash) Volkanik Kl
SQ (Squall) Squall
FC (Funnel Clouds Tornado or
Waterspout)
Hortum Bulutu ( Tornado veya Su
Hortumu)

8. Blm: Bulutlar;

Bulut grubu 6 karakterden olumaktadr.Bunlardan ilk tanesi daha nce
aklanan FEW, SCT,BKN,OVC ya da SKCdir. Son tanesi ise bulutlarn
yerden olan yksekliini belirtmek iin kullanlmaktadr.

BULUTLULUK
MKTARI
ORANI KISALTMASI
AIK 0 SKC (SKY CLEAR)
AZ 1/8 2/8 FEW (FEW)
DAINIK 3/8 4/8 SCT (SCATTERED)
PARALI 5/8 7/8 BKN (BROKEN)
KAPALI 8 OVC (OVERCAST)

CU ve CB tr bulutlar dndaki hi bir bulutun ksaltmas METAR
kodlamalarnda yer almaz. CU, TCU (Towering Cumulus) ve CB ksaltmalar
ise 6 Karakterin sonuna bitiik olarak eklenmektedir.

Bulut katmanlar aada akland ekilde rapor edilmektedir;

Birinci Grup; Kapallk oranna baklmakszn (en az 1/8) taban ykseklii en
dk olan bulut tabakas/ktlesi rapor edilir.

kinci Grup; Mteakip seviyelerde kapallk miktar en az 3/8 olan bulut
tabakas / ktlesi rapor edilir.

nc Grup; Mteakip seviyelerde kapallk miktar en az 5/8 olan bulut
tabakas / ktlesi rapor edilir.

lave Grup; Yukarda belirtilen gruptan birinde rapor edilemeyen CU, TCU
ya da CB rasat edilmi ise drdnc bulut grubu olarak yksekliine uygun bir
yerde rapor edilir.

Not: Bulutlarn rapor edilme sras daima en alt seviyeden en ste dorudur.

Yukarda aklanan rapor yntemi 1-3-5 Kural olarak adlandrlmaktadr.

Bunun yan sra, gkyz, sis, kum, toz frtnas veya dier gr engelleyici
olaylar nedeniyle grlemediinde, bulut grubu yerine Dikey Gr (Vertical
Visibility) grubu eklenir.

VV002 Dikey Gr 200 feet
VV/// Dikey Gr llemedi

FEW012 1200 Feet Az Bulutlu
SCT035CB 3500 Feette dank Cumulonimbus
Bulutu

Not: Kapallk orann belirten ksaltmadan sonra gelen saynn sonuna iki sfr
eklendiinde bulutun yerden olan ykseklii bulunur.

FEW 012 012 00 1200 feet

CAVOK, SKC ve NSC Terimleri;
CAVOK (Ceiling and visibility OK)Terimi , METAR kodlamalarnda
aadaki artlarn hepsi birden olmas durumunda, Gr, Bulutlar ve Hava
Hadiseleri blmlerinin yerine kullanlan bir terimdir.Bu artlar;

1) Gr 10 Km ve zeri olamal
2) Hava tamamen ak ya da her meydan iin belirlenen Minimum Sektr
rtifann altnda bulut yoksa ve hangi ykseklikte olursa olsun CB bulut
bulunmuyorsa,
3) METARda rapor edilmesi gerekli herhangi bir hava hadisesi (ya, sis,
pus vb.) yok ise.

SKC (SKY Clear, Sema Ak) ; Eer semada bulut yok ise ancak CAVOK
teriminin kullanlabilmesi iin gerekli dier iki arttan birisinin olmamas
durumunda (grn 10 Kmnin altnda olmas ya da hava hadiseleri blmnde
rapor edilmesi gerekli bir hadise olmas durumunda), bulut grubu yerine SKC
kullanlr.

NSC (No Significant Cloud, nemli Bulut Yok); CB bulutu ya da Meydan
CAVOK limitinin altnda bulut rasat edilmemise, ancak CAVOK limitinin
zerinde bulut varsa ve CAVOK ya da SKC terimleri kullanlamyor ise nemli bir
bulut olmadn belitmek iin bulut grubu yerine NSC kullanlr.

9. Blm: Scaklk / BA;

Havann scakl ve BA derece Celcius cinsinden ve tam say olarak ikier
rakamla verilmektedir. Burada bilinmesi gereken, 0.5 ve zerindeki
ondalklarn bir st deere (scak deere ) yuvarlanddr. 0nin altndaki
scaklklar belirtmek iin M n eki kullanlr.

20/15 Scaklk yirmi derece ba 15 derece
08/M02 Scaklk sekiz derece ba eksi iki derece

10. Blm: QNH;

QNH deeri, ondalk ksm ne olursa olsun, emniyet nedeniyle her zaman bir
alt tam sayya yuvarlanarak rapor edilmektedir.

Q1019 QNH bir sfr bir dokuz hectopascal
Q0995 QNH dokuz dokuz be hectopascal
11. Blm: Gemi Hava;

Bu blmde, havaclk operasyonlar asndan nem arz eden ve yakn
gemite rasat edilmi olmakla birlikte artk mevcut olmayan hava hadiseleri
rapor edilmektedir.Blm RE (RECENT) n eki ile balar ve rapor edilecek
hadiseler bu n eke bitiik olarak sralanr. Hali hazr hava grubunda olduu
gibi, maksimum hadise grubu verilebilir.

RETS Gemi havada oraj vard.
RERA Gemi havada yamur vard.

12. Blm: Rzgar Kesmesi; (WIND SHEAR)

Uu faaliyetleri iin nem arz eden ve pist seviyesi ile 500 metre( yaklak
1600 feet) ykseklik arasnda yaklama veya kalk hatt boyunca tespit edilen
Rzgar Kesmesi bu grupta rapor edilmektedir.Bu grup WS n eki ile balar ve
kalk hattnda tespit edilmi ise TKOF, yaklama hattnda tespit edilmise
LDG eklerini mteakip Pist tantmas ile son bulur.Eer meydandaki tm pistler
iin rzgar kesmesi tespir edilmi ise WS ALL RWY ifadesi kullanlr.

WS TKOF RWY20 ki sfr pisti kalk hattnda rzgar kesmesi
WS LDG RWY27 ki yedi yaklama hattnda rzgar kesmesi

13. Blm: Gelecek Hava;

Bu blmde, rasat saatinden sonraki 2 saatlik periyotta karlalaca ak
ekilde tespit edilen hava hadiseleri rapor edilmektedir. Bu blmde kullanlan
ksaltmalar;

BECMG (Becoming) : gelecekte, olmas bekleniyor
TEMPO (Temporary) : geici olarak
FM (From) : itibaren, balayarak
TILL (Untill) : e kadar,
AT : belirtilen zamanda
NOSIG (No Significant Change) : hali hazr havann deimesi
beklenmediinde

TEMPO TSRA Geici olarak Oraj ve yamur bekleniyor
BECMG 1200 FM 1130 Gelecekte saat 1130dan itibaren gr 1200m olacak
BECMG 31030KT AT 1430 Gelecekte saat 1430da rzgar 310 dereceden 30 Kt olacak
NOSIG Her hangi bir deiiklik beklenmiyor.
FM 1130 CAVOK Saat 1130 dan itibaren gr 10 km ve zeri, CB bulutu
ve Minimum sektr irtifann altnda bulut olmayacak,
herhangi bir hava hadisesi beklenmiyor.

12.2. TAF Raporlar;

TAF, hava alannda, 9 ila 24 saatlik periyotlar ierisinde meteorolojik artlarn
nasl deiecei ve beklenen hava hadiselerini gstermek zere hazrlanan hava
tahminidir. TAFlarda genel olarak METAR kodlamalarnda kullanlan terim ya
da ksalmalarn yan sra baz zel terimlerde kullanlmaktadr. TAF, hakim rzgar,
gr, hava hadisleri ve bulut gruplaryla birlikte bu gruplarda beklenen
deiiklikleri ierecek ekilde hazrlanmaktadr.

METAR kodlamalarndan farkl olarak TAFda bulunan gruplar yledir;

1) Geerlilik sresi (periyodu)
2) PROB kslatmas; gerekleme ihtimali %30 40 arasndaki hadiseleri ifade
etmek iin kullanlr. %30un altndaki ihtimaller olumayaca ve %40n
zerindeki ihtimallerde daha ok METAR kodlamarndaki Gelecek Hava
blmnde belirtilen hadiseler gibi olumasna neredeyse kesin gzyle baklan
hadiseleri yanstt iin kullanlmamaktadr.
3) Bir deiiklik grubunun arkasndan nemli bir hava hadisesi olmayacan
belirtmek iin NSW (No Significant Weather; nemli bir hava hadisesi yok )
ksaltmas kullanlmaktadr.
4) Havann ak olaca ngrlmesine ramen bulutlarn kesin durumu tespit
edilemedii iin CAVOK ya da SKY CLEAR ifadelerinin kullanlamayaca
durumlarda NSC (No significant Cloud, nemli bir bulut yok) ifadesi
kullanlmaktadr.
5) Yaynlanan herhangi bir TAF raporunda beklenen gelimelerden farkl olarak
zaman ierisinde tahminlerin deitirilmesi gerektiinde TAF dzeltmesi
yaynlanabilirki bu durumda AMD (amendment) ksaltmas kullanlmaktadr.

Rapor
Tipi
ICAO
Tantmas
Tarih
/Zaman
Geerlilik
sresi
Rzgar Gr Hava
Grubu
TAF LTAC 161900Z 0624 13020KT 3000 SHRA

Bulutlar Deiken zaman grubu Geerlilik sresi
BKN 020 OVC 030 TEMPO 0812

Gr Hava Grubu Olaslk Geerlilik
Sresi
Hava grubu Bulutlar
1000 TSRA PROB30 1416 RA BKN050

Ayn 16snda 1900 Zulu itibaryla rzgar 130 dereceden 20 Knot, gr 3000
metre olacak. Sanak ya bekleniyor. Bulutlar, 2000 feet paral 3000 feet
tamamen kapal olmas bekleniyor. Geici olarak 08 12 saatleri arasnda grn
1000 metreye dmesi Oraj ve yamur bekleniyor. Yzde 30 ihtimalle 14 16
saatleri arasnda yamur ve 5000 feette paral bulut olmas bekleniyor.


12.3. SIGMET VE AIRMET MESAJLARI








12.4. METAR, SPECI, TAF, TAFAMD VE SIGMET KODLAMA
RNEKLER:









































Meteoroloji Ders Kitabı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Meteoroloji Ders Kitabı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

METEORLOJ ETM NOTLARI

SEYRSEFER DARES BAKANLII HAVA TRAFK MDRL i

You might also like