T.C.

ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI

DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 7. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ

HİDROMETRİK ÇALIŞMALAR ve
AKIM ÖLÇÜM METOTLARI
(HES. PROJELERİNDE)

SAMSUN-2012
 T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DSİ 7. Bölge Müdürlüğü

HİDROMETRİK ÇALIŞMALAR ve
AKIM ÖLÇÜM METOTLARI
(HES. PROJELERİNDE)

AĞUSTOS 2012
 T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DSİ 7. Bölge Müdürlüğü

Mevlüt PEHLİVAN

Bölge Müdürü

Selamettin KILIÇASLAN Murat US

Bölge Müdür Yardımcısı Bölge Müdür

Yardımcısı

Hayrettin MUMCU

Etüt, Planlama ve

Tahsisler Şube Müdürü

HAZIRLAYANLAR

Nural YAKIN : Meteoroloji Mühendisi

İmdat KARAMAN : Meteoroloji Mühendisi

Musa KUKUL : Meteoroloji Mühendisi

İÇİNDEKİLER Sayfa no:

EKLER FİHRİSTİ 1

TABLO FİHRİSTİ
TABLO FİHRİSTİ 1

ŞEKİLLER FİHRİSTİ 2

BÖLÜM 1 Akım Gözlem İstasyonu (AGİ) Kurulan 3

HES’lerde Yapılması Gereken Hidrometrik
çalışmalar

HES: lerde yapılaması Gereken Hidrometrik

Çalışmalar

BÖLÜM 2 Ölçüm Kesitleri ve Akım Ölçümü 5

EKLER

EK NO EK ADI

1 Girerek Akım Ölçüsü 18

2 Botla Akım Ölçüsü 18

3 Köprüden Krenle Akım Ölçüsü 19

4 Teleferikten Akım Ölçüsü 19

5 Teleferik ve Limnigraf Tesisi 20

21
6 Akım Ölçüsü Notları Kağıdı (önyüz)
22
7 Akım Ölçüsü Notları Kağıdı (arkayüz)
TABLOLAR

TABLO NO TABLO ADI

2.1 Dikey sapmalı ölçümlerde kuru düzeltme 13

2.2 Dikey sapmalı ölçümlerde ıslak düzeltme 14

2.3 Dikey sapmalı ölçümlerde hesaplanmış kuru ve 15

ıslak düzeltme
 ŞEKİLLER

ŞEKİL-2.1 Teleferikten Yapılan Ölçümlerde Dik Sapma. 8

ŞEKİL-2.2 Askıdan Yapılan Ölçümlerde Dik Sapma. 8

ŞEKİL-2.3 Dik Sapmalarda Açıölçer 9

ŞEKİL-2.4 Akarsu Kesitindeki Hızların 9

Dağılımı

Dik Sapmalı Akım Ölçümlerinde 10

ŞEKİL-2.5 Düzeltmeler

ŞEKİL-2.6 Yatay Sapmalı Akım Ölçümlerinde Düzeltmeler

16

KAYNAKLAR 23
BÖLÜM 1

AKIM GÖZLEM İSTASYONU (AGİ) KURULAN HES’LERDE YAPILMASI

GEREKEN HİDROMETRİK ÇALIŞMALAR:

4628 sayılı “Elektrik Piyasası Kanunu” kapsamında inşa edilen HES.

Projelerinde, “Su Kullanım Hakkı İşletme Esasına İlişkin Anlaşma (SKHA)” sında;
“Hidroelektrik enerji üretim tesislerinin işletilmesi esnasında kullanılabilecek olan
suların sağlıklı olarak belirlenebilmesi için DSİ ve şirketçe uygun görülecek yerlerde,
tesis, teçhizat ve yapım bedeli şirket tarafından karşılanmak üzere DSİ’ce uygun
görülen elektronik sistemli akım gözlem/göl seviye ölçüm istasyonları DSİ
kontrollüğünde şirket tarafından kurulacaktır” denilmektedir.
Aynı anlaşmada, “Hidrometrik ölçüm ve değerlendirmeler şirket ve DSİ tarafından
müştereken yapılacaktır. Şirketin ölçümlere katılmaması halinde DSİ'ce tespit edilen
değerlere itibar edilecektir” denilmektedir.
Bu kapsamda inşa edilmiş ve SKHA göre GSM izleme ağına dahil edilmiş Akım
Gözlem İstasyonlarının (AGİ) her birinde Hidrometri’nin metotları gereği aşağıdaki
“Hidrometrik Çalışmalar” yapılacaktır.
Hidrometrik Çalışmalar:
1.1. Geometrik Eşel En Kesiti Çıkarma: (AGİ)’ nin kurulduğu akarsu en
kesitinin çıkarılması işlemi yapılacaktır.
-Bu işlem; (AGİ)’ nin işletmeye alındığı ay ve her su yılı başında ( 1 Ekim)
yapılacaktır.
-Diğer aylarda; doğal veya yapay nedenlerle kesitte herhangi bir değişim
(oyulma, dolma, vb.) olduğunda tekrarlanacaktır.
-İlk kesit çıkarma işlemi ücreti mukabili DSİ tarafından veya DSİ kontrolünde
firmaca yapılacak, müteakip nivelman işlemleri ise firmaca yapılacaktır.
 1.2. Akım Anahtar Eğrisi Oluşturulması: Eşel en kesitinde akım anahtar
eğrisi (debi - seviye ilişkisi eğrisi) oluşturulması için farklı akım seviyelerinde
akım ölçümleri yapılacaktır.
-Bu ölçümler kesite ya da kanala kontrollü su bırakılarak ard arda
yapılabileceği gibi farklı zamanlarda da yapılabilir. (İlk akım anahtar eğrisini
oluşturmak için akım ölçümleri ücreti mukabili DSİ tarafından veya DSİ
kontrolünde (DSİ ce de uygun görülen zamanda) firmaca yapılacaktır.)

1.3. Akım Ölçüsü Yapılması ve Debi Hesabı: Anlık debi tespiti ve ilk
oluşturulan akım anahtar eğrisinin zaman içinde değişip değişmediğinin
kontrolü için ilk anahtar oluşturulduktan sonra da akım ölçümleri ve debi
hesabı yapılacaktır.
Akım ölçümü ve debi hesabının;
-Sabit kesitli (AGİ)’ ler de (beton duvarlı ve eşikli) 2 ayda bir,
-Doğal kesitli (AGİ)’ ler de (toprak kenarlı ve eşiksiz) ayda bir akım ölçümleri
yapılmasına devam edilecektir.
-Bu ölçümler HES’in işletmede kaldığı sürece sürekli olarak devam edecek ve
firmaca yapılacaktır.

1.4. Hidrometrik Değerlendirme ve Su Temini Raporu Hazırlanması: Her

su yılı sonunda; (30 Eylül tarihi itibarı ile) yıllık su temin raporu, istasyona ait
limnigraf seviyeleri, günlük ortalama baz alınarak yıllık seviye ve debi
grafikleri, akım ölçümü neticeleri lisans sahibi firma ve ölçümleri yapan firma
tarafından ıslak imzalı olarak DSİ’ ye gönderilecektir.

Bahse konu hidrometrik çalışmalardan; DSİ tarafından yapılacak çalışmalar için

DSİ ile firma arasında protokol imzalanacaktır. DSİ tarafından her yıl belirlenen
Hidrometrik Veri Temin Bedelleri baz alınarak hesaplanan çalışma ücreti firma
tarafından DSİ nin protokolde belirtilen hesap numarasına yatırılıp dekontu DSİ’ ye
sunulacaktır.
DSİ tarafından gerek görülmesi halinde; yukarıdaki maddelerde belirtilen
hidrometrik çalışmaların firma tarafından yapılanların kontrol edilmesi için ya da ek
olarak yapılması gerekebilecek hidrometrik çalışmalar için gerekli arazi ve büro çalışma
bedelleri DSİ tarafından her yıl belirlenen Hidrometrik Veri Temin Bedelleri baz
alınarak hesaplanıp, DSİ’ nin protokolde belirtilen hesap numarasına yatırılıp dekontu
DSİ’ ye sunulacaktır.
Akım ölçümü neticeleri, limnigraf seviye kayıtları, günlük ortalama limnigraf
seviyeleri ve gerekli olması durumunda çıkarılmış eşel enkesit nivelmanı her ayın
sonunda lisans sahibi firma ve ölçümleri yapan firma tarafından ıslak imzalı olarak DSİ’
ye gönderilecektir.
Kurulan tüm (AGİ) lerde, limnigraf ve eşel seviyesine karşılık gelen debi
miktarlarının; gerek DSİ’ ce gerek diğer ilgili kurumların kontrollerinde, eşel veya
limnigraf seviyesine bakarak görülebilmesi için, seviye-debi grafiğinin (anahtar eğrisi)
ve buna bağlı olarak akım anahtar eğrisi açılımının (abak) hazırlanması gerekmektedir.
Firmaca yapılan hidrometrik çalışmaların, DSİ’nin onayladığı ölçüm metotları
ve kalibresi yapılmış ölçüm aletleri kullanılarak, ölçüm konusunda eğitimli yetkin
personelle yapılması gerekmektedir. (kalibre belgeleri ve ölçüm yapan personelin
iletişim bilgileri ile eğitim durumlarını gösterir belgeler her suyılı başında DSİ’ ye
sunulacaktır.) Yapılan bütün Hidrometrik çalışmalar yetkili mühendis tarafından
onaylanmış olacaktır. Toplanan tüm verilerin bir nüshası firma arşivinde saklanacaktır.
BÖLÜM 2

ÖLÇÜM KESİTLERİ ve AKIM ÖLÇÜMÜ

2.1. ÖLÇÜM KESİTLERİ

Ölçüm kesitleri, akarsu akım çizgilerine 90 derece dik olacak şekilde seçilmelidir.
Ölçüm, köprü kesitinden ve köprü üstünden yapılıyor ise ve köprü su akım çizgilerine
dik değilse veya ölçüm kesitinde, çeşitli nedenlerle, bazı kısımlarda yatay sapma
mevcut ise ölçü esnasında, uygun metotlarla, yatay sapma düzeltmesi yapılmalıdır.
Derin ve hızlı akarsularda, askıdan yapılan ölçümlerde, suyun hız ve derinliğine uygun,
dikey sapmayı engelleyecek ağırlıklar kullanılmalıdır. Yeterli ağırlık kullanılmaması
halinde, veya suyun çok hızlı akması nedeniyle, kullanılan ağırlıklar yeterli gelmiyor ve
dikey sapma açısı oluşuyor ise uygun metotlarla dikey sapma düzeltmeleri
yapılmaktadır. Seçilen ölçüm kesitinde su deriliğinin mümkün olduğunca eşit olmasına
dikkat edilmeli, kesitin geometrik şekli düzgün olmalıdır. Kesitte akımı etkileyecek
kayalar olmamalı, akım ölçümüne başlamadan önce kesitteki hareketli kayalar
temizlenmelidir. Kesitte su parçalı akmamalıdır. Hız alımını etkileyecek su bitkileri
yosun vb. bulunmamalıdır. Akım ölçüm kesitleri mümkün olduğunca eşel enkesiti
olarak seçilmelidir. Seçilen kesitte, su çok yayılmamalı, mümkün olduğunca çok
noktadan ( şakül (dikey) adetinin en az yarısından çift sinyal alacak şekilde ) hız alacak
şekilde kesitler seçilmelidir. Kesitte akım düzgün olmalı, su yüzeyi dalgalı çalkantılı
olmamalıdır. En uygun kesitin seçilmesi ölçümünün güvenirliliği bakımından önemlidir.
Bu bakımdan ölçüm kesitini seçerken gerekli özen gösterilmelidir.
2.2. AKIM ÖLÇÜMLERİ

Akarsularda debi (Q) hesabı; Q=Vort. * A

Islak alanı ( A ) hesaplamak için; Bir akarsuyun enine kesitini yeterli sıklıkta parçalara
ayırıp ( her parçacıktan en fazla toplam debinin 1/20 si geçecek şekilde en az 20 parçaya
ayırmak idealidir ) akarsu genişliği b < (1 / 20 )*B ( B= akarsu yüzeyi toplam genişliği)
olacak şekilde ayrılan her parçanın genişliğini (b) ve derinliğini (d) kullanarak ıslak
alanlarını (a) hesaplamak ve tüm parçacıkların alanlarını toplayarak toplam ıslak alanı
(A) bulmak gerekir. ( a=b*d) Islak alanın birimi m2 dir. Islak alanı hesaplamak için;

Tüm parçacıkların ıslak alanlarının toplamı ise bize ölçüm kesitinin toplam ıslak alanını
verecektir.

A= a1 + a2 + a3 + ....+ an

1. Genişlik ölçümü ( b) : Ölçüm kesitinde, şaküller arasındaki ara mesafeler (b)

veya şaküllerin başlangıca mesafeleri metre, metraj teli, teleferik tellerinin ve
köprü korkuluklarının önceden metrajlanması ile ölçülmektedir.

2. Derinlik ölçümleri ( d ) : Derinlik ölçümleri, metrajlı muline saplarıyla veya

çıkrıklar vasıtasıyla yapılmaktadır.

3. Su hızı ( V ) ölçümü : Su hızı, akarsuyun birim zamanda aldığı yol olup, birimi
m/s dir. Hız ölçümleri muline cihazları ile yapılacaktır.

2.2.1. Girerek ve Botla veya Kayıkla, Sapla Muline ile yapılan Akım Ölçümlerinde
Tek Nokta ve İki Nokta Metotlarıyla Hız Alma Uygulaması;
Tek nokta metodu uygulaması: Hız ölçümü yapılacak şakuldeki (dikey) derinliğinin
40 cm den daha az olduğu dikeylerde uygulanır. Bu durumda, su yüzeyinden itibaren
derinliğin % 60’ında noktasal hız ölçülür ve bu dikey için ortalama hız olarak kabul
edilir.

Vort = V 0.60

İki nokta metodu uygulaması: Bu metot, dikeydeki su derinliğinin 40 cm ve daha

fazla olduğu dikeylerde uygulanır. Kesitin her ara mesafe derinliğinin su yüzünden %20
ve %80’inde noktasal olarak ölçülen hızların aritmetik ortalaması dikeyin ortalama hızı
olarak kabul edilir.

Vort = V 0.20  V 0.80

2

2.2.2. Askıdan Yapılan Akım Ölçümlerinde Tek Nokta ve İki Nokta Metotlarıyla
Hız alma Uygulaması;

Askıdan dikey sapma açısı olmayan akarsularda yapılan akım ölçümlerinde tek
noktadan ve iki noktadan hız alma derinlikleri hesabı, kullanılan askı çubuğu, ağırlık ve
muline bağlantı noktasına göre değişmektedir.

Öncelikli olarak ağırlık tabanı ile muline pervane ekseni ara mesafeyi ölçmek gerekir.

Bu mesafeyi ölçtükten sonra; bu mesafenin 5 katına kadar olan derinliklerde su

yüzeyinden itibaren derinliğin % 60’ında noktasal hız ölçülür ve bu dikey için ortalama
hız olarak kabul edilir. Vort = V 0.60

Bu Mesafenin 5 katından daha fazla su derinliği olan dikeylerde iki noktada hız ölçmek
gerekir. Bu durumda; kesitin her ara mesafe derinliğinin su yüzünden %20 ve %80’inde
noktasal olarak ölçülen hızların aritmetik ortalaması dikeyin ortalama hızı olarak kabul
edilir.

Vort = V 0.20  V 0.80

2

Örnekler:
Örnek-1:Muline pervane ekseni ile ağırlık tabanı arası mesafeyi ölçtük 15 cm geldi,
15x5 = 75, bu durumda, ölçüm esnasında, 75 cm altındaki derinlikteki dikeylerde su
yüzeyinden itibaren derinliğin % 60’ında noktasal hız ölçülür ve bu dikey için ortalama
hız olarak kabul edilir. 75 cm üzeri derinliklerde ise iki noktadan hız alınıp aritmetik
ortalaması o dikeyin ortalama hızı olarak kabul edilir.

Örnek-1: Muline pervane ekseni ile ağırlık tabanı arası mesafeyi ölçtük 18 cm geldi
18x5 = 90, bu durumda, ölçüm esnasında, 90 cm altındaki derinlikteki dikeylerde su
yüzeyinden itibaren derinliğin % 60’ında noktasal hız ölçülür ve bu dikey için ortalama
hız olarak kabul edilir. 90 cm üzeri derinliklerde ise iki noktadan (%20-%80) hız alınıp
aritmetik ortalaması o dikeyin ortalama hızı olarak kabul edilir.

2.3. DEBİ HESAPLANMASI

Debi hesabı için, belirlenen her parçacığın ıslak alanları ve ortalama hızları tespit
edildikten sonra o parçacığın debisi hesaplanacaktır. q = a*v bu şekilde tüm ara
parçacıkların debisi hesaplanıp, ara debiler toplanarak toplam debi hesaplanmış
olacaktır.

Q = Vort.A= v1 . a1 + v2 . a2 + v3 . a3 + .... vn . an

Askıdan yapılan akım ölçümleri dik sapmalı ve yatay sapmalı olarak 2 kısımda
incelenecektir.
2.3.1. ASKIDAN YAPILAN DİK SAPMALI ÖLÇÜMLER
Ölçüm için seçilen herhangi bir kesitte, girerek ve kayıkla yapılan (sapla) ölçümlerde
(Ek-1, Ek-2) ve askıdan yapılan açısız ölçümlerde dikeylerde alınan derinlikler hatasız
olacağından, ölçümler doğru olmaktadır. Ancak, derin ve hızlı sularda, askıdan ölçüm
yapılırken (Ek-3, Ek-4) muline ve ağırlık tertibatı, su kuvvetinin itme tesiri ile akış
doğrultusunda sürüklenerek ağırlığın tabana oturacağı noktayı istenilen düşeyden
saptırır (şekil 2.1 ve şekil 2.2). Bu durum, ıslak alanın düşey yüksekliğini artırır ve
dolayısıyla gerçek alandan daha büyük kesit alanı hesaplanmasına sebep olur. Bu
nedenle, hesaplanan debi gerçek debiden daha fazla olur.

ASKI

MAKARAS AÇIÖLÇER
I

H
Teleferik ve krenle yapılan ölçümlerde meydana gelen dik sapma açıları, şekil. 2.3’teki
açıölçerle ölçülüp, sonradan yapılan düzeltme hesapları ile derinliğin doğru
hesaplanması sağlanıp, istenilen doğru sonuç bulunur.

Askı Makarası

Şekil 2.3: Dik Sapmalarda kullanılan Açıölçer

Akarsuyun herhangi bir kesitindeki hızların farklı dağılımı şekil 2.4’te görülmektedir.
Bu hız dağılımının askıdan yapılan ölçümleri nasıl etkilediği ve meydana gelen dik
sapmanın düzeltme hesabı ise Şekil 2.5’te görülmektedir.

Su Yüzü

V1

V2

V3
 A

F B

E
C
Şekil 1.5: Dik Sapmalı Akım Ölçümlerinde Düzeltmeler

Q = Düşey sapma açısı

A = Askı noktası (Telin askı makarasında boşluğa düştüğü durumdaki değme noktası)

H = AF = Askı noktasından su yüzeyine olan dik mesafe.

D = FE = Hakiki su derinliği.

L (Kuru ) = AB = H + D (Kuru) kabul edilir.

D (Kuru) = L (Kuru) - H olup kuru düzeltme miktarıdır.

ABF dik üçgeninde, L (Kuru) hipotenüs, H dik kenar kabul edilerek;

H
Cos q = L (kuru )
yazılabilir ve buradan da H = Cos q . L (Kuru) bulunur.

L (Kuru) yerine H + D (Kuru) yazılırsa:

H = (H + D (Kuru)) . Cos q açılırsa H = H . Cos q + D (Kuru) . Cos q,

D (Kuru) . Cos q = H - H . Cos q

H HCos  H
D ( Kuru ) = Cos  - Cos  buradan D (Kuru) = Cos  - H şeklinde D (Kuru) hesaplanır.

L (lslak) = BC yayının uzunluğu = D + D (Islak)

D (Islak) = D lslak düzeltme miktarı olup, L (ıslak) - D kabul edilir.

L (Toplam) = AB ve BC yaylarının toplam uzunluğudur. Bu aynı zamanda askı

makarasından sarkıtılan ve nehir tabanına değen ağırlığın askı telinden sapmış haldeki
uzunluğudur. Buradan;

L (Toplam) = L (Kuru) + L (lslak)

L (Kuru) = H + D (Kuru) ve L(lslak) = D + D (Islak) yazılırsa

L (Toplam) = H + D (Kuru) + D + D ( Islak) olur.

Bu elemanları hesapla bulmak çok zordur. Çünkü ölçü esnasında kimi ölçülmekte, kimi
de sonra hesapla bulunmaktadır. Bu nedenle önceden hazırlanmış tablolardan
yararlanmak suretiyle bazı değerler hesapsız olarak bulunur. Şimdi bir örnekle
uygulamanın nasıl olduğunu görelim.
Ölçü sırasında ölçülenler:

q açısı = l8°

H = yüksekliği = 13.20 metre

L (Toplam) = 21.70 metre ölçüldüğünde

Tablo 2.1’den; H ve q açısının değerlerine göre D (Kuru) değerlerini vermektedir. O

halde

H = 13.20 m. ve q = 18° için D (Kuru) nedir, tablodan aranmalıdır. Doğrudan bunun

karşılığı olmadığı için 180 altında 13.00 m. ile 13.50 nin D (Kuru) değerleri bulunur.
Orantı ile

H = 13.20 m.nin D (Kuru) değeri 0,68 m. hesaplanır.

L (Kuru) = H + D (Kuru)

L (Kuru) = 13.20 + 0.68 = 13.88 m. elde edilir.

L (lslak) = L (Toplam) - L (Kuru )

L (Islak) = 21.70 - 13.88 = 7.82 m. bulunur.

Tablo 2.2’den; 7.82 m.nin 18° altındaki D (Islak) değeri arandığında olmadığı görülür.
Bu nedenle 7.50 ile 8.00 m. değerleri alınıp orantı ile de:

7.82 nin D (lslak) değeri = 0.13 m. hesaplanır.

D = L (lslak) - D (Kuru), D = 7.82 - 0.13 = 7.69 m. gerçek derinlik bulunmuş olur. Sapma
açılı akım ölçülerinde bütün dilim dikey derinlikleri bu şekilde hesaplanarak debi hesabı
yapılır.
 (KURU) = KURU DÜZELTME MİKTARI
H DİK SAPMA AÇISI
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36
Metre METRE
3,00 0,01 0,02 0,03 0,05 0,07 0,09 0,12 0,15 0,19 0,24 0,28 0,34 0,40 0,46 0,54 0,62 0,71
3,50 0,01 0,02 0,03 0,05 0,08 0,11 0,14 0,18 0,22 0,27 0,33 0,39 0,46 0,54 0,63 0,72 0,83
4,00 0,01 0,02 0,04 0,06 0,09 0,12 0,16 0,21 0,26 0,31 0,38 0,45 0,53 0,62 0,72 0,82 0,94
4,50 0,01 0,02 0,04 0,07 0,10 0,14 0,18 0,23 0,29 0,35 0,43 0,51 0,60 0,70 0,81 0,93 1,06
5,00 0,01 0,03 0,05 0,08 0,11 0,15 0,20 0,26 0,32 0,39 0,47 0,56 0,66 0,77 0,90 1,03 1,18

5,50 0,01 0,03 0,05 0,08 0,12 0,17 0,22 0,28 0,35 0,43 0,52 0,62 0,73 0,85 0,99 1,13 1,30
6,00 0,01 0,03 0,06 0,09 0,13 0,18 0,24 0,31 0,38 0,47 0,57 0,68 0,80 0,93 1,07 1,24 1,42
6,50 0,02 0,04 0,06 0,10 0,14 0,20 0,26 0,33 0,42 0,51 0,61 0,73 0,86 1,01 1,16 1,34 1,53
7,00 0,02 0,04 0,07 0,11 0,16 0,21 0,28 0,36 0,45 0,55 0,66 0,79 0,93 1,08 1,25 1,44 1,65
7,50 0,02 0,04 0,07 0,12 0,17 0,23 0,30 0,39 0,48 0,59 0,71 0,84 0,99 1,16 1,34 1,55 1,77

8,00 0,02 0,04 0,08 0,12 0,18 0,24 0,32 0,41 0,51 0,63 0,76 0,90 1,06 1,24 1,43 1,65 1,89
8,50 0,02 0,05 0,08 0,13 0,19 0,26 0,34 0,44 0,55 0,67 0,80 0,96 1,12 1,31 1,52 1,75 2,01
9,00 0,02 0,05 0,09 0,14 0,20 0,27 0,36 0,46 0,58 0,71 0,85 1,01 1,19 1,39 1,61 1,86 2,12
9,50 0,02 0,05 0,09 0,15 0,21 0,29 0,38 0,49 0,61 0,75 0,90 1,07 1,26 1,47 1,70 1,96 2,24
10,00 0,02 0,05 0,10 0,15 0,22 0,31 0,40 0,51 0,64 0,78 0,95 1,13 1,33 1,55 1,79 2,06 2,36

10,50 0,02 0,06 0,10 0,16 0,23 0,32 0,42 0,54 0,67 0,82 0,99 1,18 1,39 1,62 1,88 2,16 2,48
11,00 0,03 0,06 0,11 0,17 0,24 0,34 0,44 0,57 0,71 0,86 1,04 1,24 1,46 1,70 1,96 2,27 2,60
11,50 0,03 0,06 0,11 0,18 0,26 0,35 0,46 0,59 0,74 0,90 1,09 1,29 1,52 1,78 2,06 2,37 2,71
12,00 0,03 0,07 0,12 0,18 0,27 0,37 0,48 0,62 0,77 0,94 1,13 1,35 1,59 1,86 2,15 2,47 2,83
12,50 0,03 0,07 0,12 0,19 0,28 0,38 0,50 0,64 0,80 0,98 1,18 1,41 1,66 1,93 0,24 2,58 2,95

13,00 0,03 0,07 0,13 0,20 0,29 0,40 0,52 0,67 0,83 1,02 1,23 1,46 1,72 2,01 2,33 2,68 3,07
13,50 0,03 0,07 0,13 0,21 0,30 0,41 0,54 0,69 0,87 1,06 1,28 1,52 1,79 2,09 2,42 2,78 3,19
14,00 0,03 0,08 0,14 0,22 0,31 0,43 0,56 0,72 0,90 1,10 1,32 1,58 1,86 2,16 2,51 2,89 3,30
14,50 0,03 0,08 0,14 0,22 0,32 0,44 0,58 0,75 0,93 1,14 1,37 1,63 1,92 2,24 2,60 2,99 3,42
15,00 0,04 0,08 0,15 0,23 0,33 0,46 0,60 0,77 0,96 1,18 1,42 1,69 1,99 2,32 2,69 3,09 3,54

15,50 0,04 0,08 0,16 0,24 0,35 0,47 0,62 0,80 0,99 1,22 1,47 1,74 2,05 2,40 2,78 3,20 3,66
16,00 0,04 0,09 0,16 0,25 0,36 0,49 0,64 0,82 1,03 1,26 1,51 1,80 2,12 2,42 2,87 3,30 3,78
16,50 0,04 0,09 0,17 0,25 0,37 0,50 0,66 0,85 1,06 1,29 1,56 1,86 2,19 2,55 2,96 3,40 3,90
17,00 0,04 0,09 0,17 0,26 0,38 0,52 0,68 0,88 1,09 1,33 1,61 1,91 2,25 2,63 3,05 3,50 4,01
17,50 0,04 0,10 0,18 0,27 0,39 0,54 0,70 0,90 1,12 1,37 1,66 1,97 2,32 2,71 3,14 3,61 4,13

18,00 0,04 0,10 0,18 0,28 0,40 0,55 0,72 0,93 1,16 1,41 1,70 2,03 2,39 2,78 3,23 3,71 4,25
18,50 0,04 0,10 0,19 0,28 0,41 0,57 0,75 0,95 1,19 1,45 1,75 2,08 2,45 2,86 3,31 3,81 4,37
19,00 0,05 0,10 0,19 0,29 0,42 0,58 0,77 0,98 1,22 1,49 1,80 2,14 2,52 2,94 3,40 3,92 4,49
19,50 0,05 0,11 0,20 0,30 0,43 0,60 0,79 1,00 1,25 1,53 1,84 2,20 2,59 3,02 3,49 4,02 4,60
20,00 0,05 0,11 0,20 0,31 0,45 0,61 0,81 1,03 1,28 1,57 1,89 2,25 2,65 3,09 3,58 4,12 4,72

20,50 0,05 0,11 0,21 0,32 0,46 0,63 0,83 1,06 1,32 1,61 1,94 2,31 2,72 3,17 3,67 4,23 4,84
21,00 0,05 0,12 0,21 0,32 0,47 0,64 0,85 1,08 1,35 1,65 1,99 2,36 2,78 3,25 3,76 4,33 4,96
21,50 0,05 0,12 0,22 0,33 0,48 0,66 0,87 1,11 1,38 1,69 2,03 2,42 2,85 3,33 3,85 4,43 5,08
22,00 0,05 0,12 0,22 0,34 0,49 0,67 0,89 1,13 1,41 1,73 2,08 2,48 2,92 3,40 3,94 4,54 5,19
22,50 0,05 0,12 0,22 0,35 0,50 0,69 0,91 1,16 1,44 1,77 2,13 2,53 2,98 3,48 4,03 4,64 5,31

23,00 0,05 0,12 0,23 0,35 0,51 0,70 0,93 1,18 1,48 1,81 2,18 2,59 3,05 3,56 4,12 4,74 5,43
23,50 0,06 0,13 0,23 0,36 0,52 0,72 0,95 1,21 1,51 1,84 2,22 2,65 3,12 3,63 4,21 4,85 5,55
Tablo
24,00 2.1:
0,06Dikey
0,13 sapma
0,23 açılı
0,37 ölçümlerde
0,53 0,73 kuru
0,97 düzeltme .
1,24 1,54 1,88 2,27 2,70 3,18 3,71 4,30 4,95 5,67
24,50 0,06 0,13 0,24 0,38 0,55 0,75 0,99 1,26 1,57 1,92 2,32 2,76 3,25 3,79 4,39 5,05 5,78
25,00 0,06 0,14 0,24 0,38 0,56 0,76 1,01 1,29 1,60 1,96 2,36 2,81 3,31 3,87 4,48 5,15 5,90
 (ISLAK) = ISLAK DÜZELTME MİKTARI
L
DİK SAPMA AÇISI
ISLAK 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34
Metre METRE
3,00 0,00 0,00 0,01 0,01 0,02 0,04 0,04 0,05 0,06 0,07 0,09 0,10 0,12 0,14 0,01 0,19
3,50 0,00 0,01 0,01 0,02 0,02 0,04 0,04 0,06 0,07 0,09 0,10 0,12 0,14 0,16 0,16 0,22
4,00 0,00 0,01 0,01 0,02 0,03 0,06 0,05 0,07 0,08 0,10 0,12 0,14 0,16 0,19 0,19 0,25
4,50 0,00 0,01 0,01 0,02 0,03 0,06 0,06 0,07 0,09 0,11 0,13 0,16 0,18 0,21 0,21 0,28
5,00 0,00 0,01 0,02 0,02 0,04 0,07 0,06 0,08 0,10 0,12 0,15 0,17 0,20 0,24 0,24 0,31

5,50 0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,07 0,07 0,09 0,11 0,14 0,16 0,19 0,22 0,26 0,26 0,34
6,00 0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,08 0,08 0,10 0,12 0,15 0,18 0,21 0,24 0,28 0,28 0,37
6,50 0,00 0,01 0,02 0,03 0,05 0,08 0,08 0,11 0,13 0,16 0,19 0,23 0,26 0,31 0,31 0,40
7,00 0,00 0,01 0,02 0,03 0,05 0,09 0,09 0,11 0,14 0,17 0,21 0,24 0,29 0,33 0,33 0,43
7,50 0,00 0,01 0,02 0,04 0,05 0,10 0,10 0,12 0,15 0,19 0,22 0,26 0,31 0,35 0,35 0,46

8,00 0,00 0,01 0,03 0,04 0,06 0,10 0,10 0,13 0,16 0,20 0,24 0,28 0,33 0,38 0,38 0,50
8,50 0,00 0,01 0,03 0,04 0,06 0,11 0,11 0,14 0,17 0,21 0,25 0,30 0,35 0,40 0,40 0,53
9,00 0,00 0,01 0,03 0,04 0,06 0,11 0,11 0,15 0,18 0,22 0,27 0,31 0,37 0,42 0,42 0,56
9,50 0,01 0,01 0,03 0,05 0,07 0,12 0,12 0,16 0,19 0,24 0,28 0,33 0,39 0,45 0,45 0,59
10,00 0,01 0,02 0,03 0,05 0,07 0,13 0,13 0,16 0,20 0,25 0,30 0,35 0,41 0,47 0,47 0,62

10,50 0,01 0,02 0,03 0,05 0,08 0,13 0,13 0,17 0,21 0,26 0,31 0,37 0,43 0,50 0,50 0,65
11,00 0,01 0,02 0,03 0,05 0,08 0,14 0,14 0,18 0,22 0,27 0,33 0,38 0,45 0,52 0,52 0,68
11,50 0,01 0,02 0,04 0,06 0,08 0,15 0,15 0,19 0,23 0,28 0,34 0,40 0,47 0,54 0,54 0,71
12,00 0,01 0,02 0,04 0,06 0,09 0,15 0,15 0,20 0,24 0,30 0,35 0,42 0,49 0,57 0,57 0,74
12,50 0,01 0,02 0,04 0,06 0,09 0,16 0,16 0,20 0,25 0,31 0,37 0,44 0,51 0,59 0,59 0,77

13,00 0,01 0,02 0,04 0,06 0,09 0,17 0,17 0,21 0,26 0,32 0,38 0,45 0,53 0,61 0,61 0,81
13,50 0,01 0,02 0,04 0,07 0,10 0,17 0,17 0,22 0,28 0,33 0,40 0,47 0,55 0,64 0,64 0,84
14,00 0,01 0,02 0,04 0,07 0,10 0,18 0,18 0,23 0,29 0,35 0,41 0,49 0,57 0,66 0,66 0,87
14,50 0,01 0,02 0,05 0,07 0,10 0,19 0,19 0,24 0,30 0,36 0,43 0,51 0,59 0,68 0,68 0,90
15,00 0,01 0,02 0,05 0,07 0,11 0,19 0,19 0,25 0,31 0,37 0,44 0,52 0,61 0,71 0,71 0,93

15,50 0,01 0,02 0,05 0,08 0,11 0,20 0,20 0,25 0,32 0,38 0,46 0,54 0,63 0,73 0,73 0,96
16,00 0,01 0,03 0,05 0,08 0,11 0,20 0,20 0,26 0,33 0,40 0,47 0,56 0,65 0,75 0,75 0,99
16,50 0,01 0,03 0,05 0,08 0,12 0,21 0,21 0,27 0,34 0,41 0,49 0,58 0,67 0,78 0,78 1,02
17,00 0,01 0,03 0,05 0,08 0,12 0,22 0,22 0,28 0,35 0,42 0,50 0,59 0,69 0,80 0,80 1,05
17,50 0,01 0,03 0,06 0,09 0,13 0,22 0,22 0,29 0,36 0,43 0,52 0,61 0,71 0,83 0,83 1,08

18,00 0,01 0,03 0,06 0,09 0,13 0,23 0,23 0,29 0,37 0,45 0,53 0,63 0,73 0,85 0,85 1,12
18,50 0,01 0,03 0,06 0,09 0,13 0,24 0,24 0,30 0,38 0,46 0,55 0,65 0,75 0,87 0,87 1,15
19,00 0,01 0,03 0,06 0,09 0,14 0,24 0,24 0,31 0,39 0,47 0,56 0,66 0,77 0,90 0,90 1,18
19,50 0,01 0,03 0,06 0,10 0,14 0,25 0,25 0,32 0,40 0,48 0,58 0,68 0,80 0,92 0,92 1,21
20,00 0,01 0,03 0,06 0,10 0,14 0,26 0,26 0,33 0,41 0,50 0,59 0,70 0,82 0,94 0,94 1,24

20,50 0,01 0,03 0,07 0,10 0,15 0,26 0,26 0,34 0,42 0,51 0,61 0,72 0,84 0,97 0,97 1,27
21,00 0,01 0,03 0,07 0,10 0,15 0,27 0,27 0,34 0,43 0,52 0,62 0,73 0,86 0,99 0,99 1,30
21,50 0,01 0,03 0,07 0,11 0,15 0,27 0,27 0,35 0,44 0,53 0,64 0,75 0,88 1,01 1,01 1,33
22,00 0,01 0,03 0,07 0,11 0,16 0,28 0,28 0,36 0,45 0,55 0,65 0,77 0,90 1,04 1,04 1,36
22,50 0,01 0,04 0,07 0,11 0,16 0,29 0,29 0,37 0,46 0,56 0,67 0,79 0,92 1,06 1,06 1,39

23,00 0,01 0,04 0,07 0,11 0,17 0,29 0,29 0,38 0,47 0,57 0,68 0,80 0,94 1,09 1,09 1,43
23,50 0,01 0,04 0,07 0,12 0,17 0,30 0,30 0,38 0,48 0,58 0,70 0,82 0,96 1,11 1,11 1,46
Tablo
24,00 2.2:
0,01Dikey
0,04sapma
0,08 açılı
0,12ölçümlerde ıslak0,31
0,17 0,31 düzeltme
0,39 . 0,49 0,59 0,71 0,84 0,98 1,13 1,13 1,49
24,50 0,01 0,04 0,08 0,12 0,18 0,31 0,31 0,40 0,50 0,61 0,72 0,86 1,00 1,16 1,16 1,52
25,00 0,01 0,04 0,08 0,12 0,18 0,32 0,32 0,41 0,51 0,62 0,74 0,87 1,02 1,18 1,18 1,55
Tablo 2.3: Dikey sapma açılı ölçümlerde hesaplanmış kuru ve ıslak düzeltme.

AÇI KURU ISLAK AÇI KURU ISLAK AÇI KURU ISLAK

2 0,0006 0,0002 14 0,0306 0,0100 26 0,1126 0,0352

4 0,0024 0,0008 16 0,0403 0,0131 28 0,1326 0,0409

6 0,0055 0,0018 18 0,0515 0,0166 30 0,1547 0,0472

8 0,0098 0,0033 20 0,0642 0,0206 32 0,1792 0,0539

10 0,0154 0,0051 22 0,0785 0,0250 34 0,2062 0,0612

12 0,0223 0,0073 24 0,0946 0,0299 36 0,2361 0,0690

Üstteki tablo 2.3, ıslak ve kuru düzeltme tablolarının formülle hesaplandığı genel
tablodur. Arazi şartlarında daha önce belirtilen ıslak ve kuru düzeltme tablolarına göre
hesap yapmak zor olacağından üstteki tablo kullanılabilir.
2.3.2. Yatay Sapma Açılı Akım Ölçümleri

Şekil 2.6: Yatay sapmalı akım ölçümlerinde düzeltme

Köprülerden zaman zaman üzerinden akım ölçüşü yapmak için yararlanırız. Şekil 2.6’da
görüldüğü gibi, köprü, yatağın en kesitinden geçen su akım çizgilerine dik olmayabilir.
O zaman, NO ekseni üzerinde ölçülen yatay mesafelerin, sanki PN eksenindeymişler
gibi düzeltilmesi gerekir. Şimdi bunu şekildeki FGH dik üçgeninde inceleyelim.
Formüle edersek dik üçgen bağıntısına göre:

Cosa =X4/a

X4 = a.Cosµ

olarak ifade edilir. Eğer, köprü üzerinde, seçtiğimiz ölçü diliminde (µ) açışı bilinirse,
bütün kesit boyunca, seçilen her dilimden her sefer yatay mesafeleri bu açıların cos.ü ile
çarparak düzeltiriz. Bu düzeltmeler yapılarak doğru ve gerçek kesit genişliği bulunur.
Bu genişliğe göre akım ölçüsü yapılır ve debi hesaplanır.
Taşkın zamanlarında veya süratli sularda akım ölçüsü yaparken, hem dik ve hem de
yatay sapma ile karşılaşabiliriz. Bu durumlarda, her iki sapmayı da ihmal etmeden
düzeltilerek hesaplamalıyız.

Yatay sapma düzeltmesi ile ilgili grafik, ölçü kağıtlarımızın arkasında, basılı olarak,
pratikte kullanılmak üzere hazırlanmıştır. ( bu ölçü kağıtları DSİ den temin edilmelidir.)
Yararlı olur düşüncesi ile bir kere daha dik üçgen dar iç açılar arasındaki bağıntıyı
verelim.

Cosµ = Sinb

Sınb = Cosµ bağıntısı vardır.

Dolayısıyla arazide FH ve FG mesafelerini ölçerek bu bağıntıdan yararlanır ve şu

bağıntıyı hesaplayabiliriz:

FG
Cosµ = Sinb = FH yazarak bulduğumuz değerleri formüle tatbik edecek olursak,
hesaplarımızı kolayca yapabiliriz.
 EKLER

Ek 1: Girerek Akım Ölçümü

Ek 2: Botla Akım Ölçümü

Ek 3: Köprüden Krenle Akım Ölçümü

Ek 4: Teleferikten Akım Ölçümü

Ek 5: Teleferik ve Limnigraf Tesisi
Ek 6: Akım Ölçümü Notları Kağıdı Örneği (ön yüz)
Ek 6: Akım Ölçümü Notları Kağıdı Örneği (arka yüz)
 KAYNAKLAR

 Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE); “Hidrolog Geliştirme Kursu Ders Notları”, 1977.

 World Meteorological Organization (WMO) – Dünya Meteoroloji Örgütü ;“Guide

of Hydrometeorology Practice – Hidrometeoroloji Uygulamalar Rehberi” 1970
WMO.No.168

 Bruce J. P.; M.A, R.H.Clark, M. Eng “Introduction to Hydrometeorology-

Hidrometeorolojiye Giriş”, 1966.

 Horst L.; “Hydrometry - Hidrometri”, 1981.

 United States Geological Survey (U.S.G.S.) – Birleşik Devletler Jeolojik Araştırmalar;

“A Manual Describing Methods and Practies of the Geological Survey – Jeolojik
Araştırmalarda Anlatımlı Metodlar ve Uygulamalar Kılavuzu”

 Devlet Su İşleri (DSİ); “Hidrometri”, 1985.