Leksioni 1

A. Njohuri themelore pr Naftn dhe Gazin Natyror,

minerale t dobishme t nntoks t formuara nga Lnda
Organike Fosile e maturuar n formacionet shkmbore-mm,
ose shkmbenjt sedimentare t origjins,

burime natyrore primare t paprtritshme,

burime kryesore t prodhimit t energjis s parinovueshme, t
industris petrokimike, etj..

B. Prbrja hidrokarbure e Nafts dhe e Gazit Natyror,

perberja hidrokarbure e saj dhe e Gazit Natyror,

vetite themelore kimiko-fizike dhe klasifikimi sipas cilesive
energjetike.

C. Rezervat botrore t Nafts e Gazit Natyror dhe rajonet e
prqndrimit t tyre,

rezervat dhe rajonet prkatse naftgazmbajtse n Shqipri

situate aktuale e krkimit dhe zhvillimit t sektorit hidrokarbur
n Shqipri



HYRJE

Emrtimi Lnd Organike Fosile (ose natyrore) prcakton mbeturinat
organike t jetes bimore, shtazore e shumllojshmri mikroorganizmash
t dekompozuara e depozituara n ambjente gjeologjike t tilla si
shkmbinjt sedimentar t origjins zakonisht n fund t baseneve
ujore (ose sediment, fundrri, llum, etj..) gjat milionave vjetve jet t
planetit ton.
Nn veprimin e fenomeve t natyrs, temperaturs, presionit e pr
gjat nj koh t konsiderueshme gjeologjike (procesi i maturimit), kjo
lnd organike e ngjizur n shkmbinjt sedimentar burimor,
dekompozohet deri sa modifikohet n Lnd Minerale Hidrokarbure ose
m sakt : Lngje-fluide Hidrokarbure t tilla si Naft, Gaz Natyror,
Bitume, etj.., deri solide si rra, zhavore, rreshpe bituminoze e
asfaltene natyrore.
Lngjet hidrokarbure n shtres, prmbledhin pra : t gjitha format
fluide t gazta, t lngta dhe t ngurta t substancave natyrore t
migruara e kurthzuara n kushte e struktura t veanta shkmbore, t
prbra n pjesn m t madhe nga komponime kimike mjaft
komplekse t Hidrogjenit (H), t Karbonit (C) dhe t papastrtive me
origjine mjaft t komplikuar kimike si psh. Squfuri (S) e karakteristik
fizike kryesore djegshmrin e lart n prani t O
2
.

Kur kjo lnd n trajt fazore fluid-i t lngt nxirret nga nntoka n
siprfaqen e Toks nprmjet puseve t prodhimit t Nafts, quhet
Naft Minerare - Konvencionale ose thjesht Naft Brut (emrtimi
tregtar i nafts s paprpunuar);
nprmjet puseve t prodhimit t Gazit Natyror (ose Gazit Metan CH
4
),
lnda nxirret n siprfaqen e Toks n trajtn fazore fluid i gaz-t.

Shpesh gazi metan si dhe prbrsat e tjer gazore si etan, propan,
butan e deri tek heptan-i, gjnden si shoqrues ose faz ndrmjetse
gjat nxjerrjes s fluid-it; n disa raste emrtohet Gaz Shoqrues i
Nafts kur pr shkak t depresionit shtres-siperfaqe e Toks, ai
lirohet nga faza e lngt; n disa t tjera emrtohet Gaz i Kapeles
Gazore kur faza e gazt sht e ndar nga ajo e lngt q n shtres;
ndrsa nprmjet puseve t prodhimit t Gazit Kondesat-it (faza e
lngt e tretur n gaz) , fluid-i nxirret n fazn ndrmjetse Kondesat i
kapeles gazore.

Pak HISTORI

Termat q hasen n literatur pr t prshkruar fluidet hidrokarbure,
jan t ndryshme dhe e kan origjinn nga Antikiteti. Emrtimi kryesor
petrole, n latinisht petroleum, ka rrjedhur nga greqishtja
(petra) + latinisht oleum (oil). N greqishten e sotme vazhdon t
shqiptohet petreleo = vaj guri.
Naptha mjaft e afrt me emrtimin shqip-naft, sht prdorur shum
nga perst, grekt e latint. N gjuhn teknike moderne, sidomos tek
emrtimi i produkteve t prpunimit n rafineri, fjala naptha prcakton
nj pjes t produktit t distilimit (deri n 280 C) n kullat e
fraksionimit t nafts brut. Emrtimi tjetr asphalte, q prfaqeson
produktet m viskoze dhe gjysm t ngurta, e ka origjinen nga antikiteti
kaldeo-babilonas i transformuar n greqisht asfaltos. Kurse bitumi, n
latinisht bitumen vjen nga gjuha kelte dhe sht sinonim i asfaltit.

T gjitha kto terma e mjaft te tjera t prdorura, kan pasaktsi t
dukshme lidhur me natyren kimiko-fizike t lnds hidrokarbure. Ato
jan pjes e nj fjalori tradicional t prdorur prej shekujsh por q jan
t paprshtatshme pr njohjet q kemi tani.

N emrtimin praktik modern tregtar-industrial, prodhimi fillestar i
fluideve hidrokarbure nga puset e shfrytzimit, sot njihet si Nafta
brut (Crude oil n anglisht). Nafta brut sht lnda e par kryesisht
pr Rafinerit ku procesohen deri n produkte energjitike t tilla si
lnd djegse pr motorr e pr impjante industriale, n industrin
kimike e mjaft fusha t tjera t veprimtaris njerzore.

Dukurit natyrore t shfaqjes s hidrokarbureve, fillimet e
para t prdorimit

N disa vende t bots, hidrokarburt natyror jane shfaqur prej mijra
vjetsh e vazhdojne t shfaqen n siprfaqen e toks n formn e
zjarreve t prjetshme, t burimeve t nafts, gazeve hidrokarbure
dhe t bitumeve ose n prhapjen e ktyre produkteve n siprfaqen e
pellgjeve ujore apo t liqeneve (kullimi nga shtresa ne trajta te
ndryshme gazore, bulzash, flluckash e deri rrjedhje te konsiderueshme).
Njerzimi prehistorik i ka vzhguar proceset natyrore te shfaqjes se tyre
duke u ngacmuar nga kto shfaqje dhe ata kan qen t interesuar pr
to sidomos pr vetit e asfaltit dhe t bitumit qe konsiderohen si
produktet e para hidrokarbure q njerzimi i ka perdorur direkt nga
siprfaqja kores s Toks e pak metra nn t, pr aktivitete jetsore.
Popujt e Antikitetit grek dhe latin edhe pse e kan njohur naftn dhe
bitumin, nuk i kan dhn t njjtin interes si edhe popujt e Lindjes s
Mesme q i kan prdorur t part burimet e bitumit.
Grekt e lasht e quanin kt produkt pissasphalt. Jan sinjalizuar
zjarre t prjetshme n Apoloni (Shqipri), Zante (Greqi) dhe
Agrigente (Siili). Shum autor (Herodoti, Aristoti, Diodori, Plutarku
etj.) dshmojn pr ngjarje t shekullit t par para Ers s Re ku tre
Nimfa vinin vrdall prreth nj burimi nafte n flak. Produktet
hidrokarbure, n kt periudh, prdoreshin shum pak (kryesisht n
magji, n mjeksi, riparimin e varkave, etj..).
Arabt u bn, n fakt, trashgimtart e vrtet t eksperiencave t
popujve m t lasht n drejtim t prdorimit t hidrokarburve
natyror. Ata i kushtuan nj vmendje t veant fraksioneve t lehta,
pra artit t distilimit t nafts bruto. Distilimi ishte prshkruar tashm
q n shekullin e I pas Ers s Re nga alkimistt kopt. Nga shekulli i III
deri n shekullin e VI ata bn nj progres t rndsishm sidomos n
fillimin e trajtimit t gazolins. N shekullin e XI ekzistonte n Damask
nj industri e vrtet distilimi. Ka t dhna q n pallatin e Sulltanit n
Kajro kishte deri n 200 ton gazolin. Prve distilimit n kolona me
gur dhe me plumb, arabt prdornin nj metod e quajtur distillatio
pr discensorium, t prdorur direkt n shkmbinjt asfaltik, e aft t
realizonte cracking-un (kreking-u i nafts ose coptimi i zinxhirve
komplekse t komponimeve shummolekulare hidrokarbure t rnda
n t thjeshta pakmolekulare e t lehta) dhe distilimin e produkteve t
nafts.
N Lindjen e Largt, q nga shekulli i VII Japonezt shfrytzonin gazin
natyror dhe naftn. N shekullin e XVII puset e tyre, t grmuara nga
puntor t varur n litar, arrinin thellsin 100 m. Kinezt, nga ana
tjetr, shquheshin pr grmime t thella shum shekuj para Ers s Re.
Duke grmuar pr krip n thellsi, ata shpesh takonin gaz natyror t
cilin, nprmjet tubove prej bambuje, e shfrytzonin pr ta djegur n
ngrohset e krips dhe pr t ndriuar rrugt. Pjesn e teprt e digjnin
n atmosfer. Gjenden dokumente, q nga fillimi i shekullit XVI, ku
prshkruhen me hollsi metodat e prodhimit t nafts dhe t bitumit.
Dinin si t grmonin puse t thell disa dhjetra metra. Nafta mblidhej
me kova druri dhe mbahej po n fui druri.

Q n vitin 1694, n Britanin e Madhe, n nj uzin nxirrej naft nga
shkmbinjt bituminoz nprmjet nj procedure t liensuar. Q nga
kjo kohe filluan punimet e para shkencore mbi natyrn dhe origjinn e
substancave bituminoze. Krkesa pr produkte bituminoze ishte e
kufizuar. Ato prdoreshin kryesisht n piktur, pr lyerjen e anijeve, n
mjeksi, ndonjher pr ndriim apo edhe pr lubrifikim.
N Franc, q nga viti 1837 zhvillohet asfaltimi i rrugve duke prdorur
glqerort asfaltik t Seysselit dhe t Val Travers. M pas Parisi, Londra
dhe shum qytete t Gjermanis kan rrugt e tyre t asfaltuara.
Shfrytzimi i par industrial n Franc sht br n Pechelbronn
(1812). Industria e vogl lokale kishte t gjitha stadet, q nga nxjerrja
deri tek shprndarja. Shistet argjilore n Autun shfrytzoheshin pr t
prodhuar vajgur, lubrifikante dhe gaz pr ndriim, me t cilin Dizhoni
ndriohej trsisht q nga viti 1837.

Ngarkesa e par me naft bruto amerikane arriti n Franc m 1860
dhe u distilua nga Charles Despeaux. Ai u ndoq shum shpejt nga
industrialist t tjer. Prodhimi kryesor ishte vajguri. Deri m 1900
benzina prdorej shum pak, ajo prdorej kryesisht pr heqjen e
yndyrave dhe si trets pr ngjyrat dhe verniqet.
Prve prdorimit kryesor pr ndriim, nafta e rafinuar filloi t prdoret
si lnd djegse n kaldajat e lokomotivave dhe t anijeve. Q nga viti
1868 filluan provat rudimentare duke prdorur krahas vajgurit edhe
produktet m t rnda. N vitin 1869 gjermani Otto Lenz shpik djegsin
me pulverizim dhe pr t cilin u interesua menjher marina. U
dyfishua distanca q mund t prshkonin anijet me t njjtn sasi lnde
djegse. Q n vitin 1910 marina britanike e lufts vendosi
transformimin e t gjitha anijeve. Shum shpejt do t ndiqej nga
marinat e tjera t lufts dhe nga flotat tregtare. N t njjtn koh
zhvillohet edhe prdorimi industrial dhe shtpiak i ksaj lnde t re
djegse. Ajo konkurroi direkt qymyrin dhe drurin, duke prezantuar
avantazhe t dukshme ekonomike, m e pastr, m e manovrueshme
dhe krkonte m pak vend stokimi.

Benzina, me daljen e automobilit rreth fundit t shekullit XIX, fillon dhe
bhet m e krkuar dhe ajo s shpejti, nga fillimi i shekullit XX, bhet
nnprodukti m i krkuar i nafts. Vajguri e l pak nga pak rolin e tij si
nnprodukt ndriimi, ai filloi t zvendsohej nga elektriciteti.
Dalja e transportit ajror krkon nj karburant t ri, perfeksionimi teknik
i motorve t automobilave krkonin karburant me numr oktani t
lart, kshtu q kto krkesa solln n treg superkarburante. Shpikja e
motorit Diezel, q sht nj konsumator modest dhe efikas i
nnprodukteve t tjera m t rnda t nafts (nafta-diezel) u b rreth
viteve 1930. Ky motor do t dominoj rrugn, shinn dhe detin.
N t njjtn koh vajrat minerale, nnprodukte t nafts bruto,
pushtonin tregjet duke zvendsuar vajrat bimore. Franca, q n 1928
ndrton rafineri t afta t nxjerrin t gjitha nnproduktet e nafts dhe
t plotsonin nevojat e saj.
Pas Lufts s Dyt Botrore shpikja e motorit reaktiv on shum
prpara aviacionin dhe nj tip i ri karburanti, kerozeni (midis benzins
s rnd dhe nafts s leht) bhet shum i krkuar.

Rreth viteve 70 hidrokarburt gjejn nj prdorim t ri industrial, lindi
Petrokimia, e cila prdor gjersisht prbrsit aromatik te tyre.
Nga hidrokarburt e leht propani dhe butani, lehtsisht t
lngzueshme nprmjet presionit, u hodhn gjersisht n treg q nga
viti 1922 n ShBA. Prsa i prket gazeve hidrokarbur m t leht,
metani dhe etani edhe ato filluan t gjejn nj prdorim t gjer
industrial dhe shtpiak. Gazi natyror zvendson progresivisht gazin
shoqrues t nafts. N fakt gazi n Evrop ka filluar t prdorej q nga
viti 1821 e n vitin 1872 n ShBA.

Hidrokarburet - burime natyrore me rndsi jetike n
ekonomin botrore

Fal hidrokarburve, nj burim natyror energjie parsore shum m
cilsor dhe i manovrueshme se qymyri, u prfitua nga njerzimi :

nj zhvillim t jashtzakonshm t mjeteve t transportit n tok
s bashku me rrugt e asfaltuara, n ajr (aviacioni klasik dhe
reaktiv) dhe n det (anijet jo m me kaldaja qymyri por me
motor me naft);
zhvillim t bujqsis fal futjes s traktorve dhe mekanizimit t
saj, por dhe prdorimit t nafts e t gazit pr energji n sera, etj.;
rritje t mjeteve t prodhimit industrial me prdorimin e nafts
dhe t gazit natyror;
prmirsimin e kushteve dhe konditave shtpiake (ngrohje me
naft dhe me gaz natyror);
zhvillimin e industris kimike nga prdorimi i derivateve t
hidrokarburve, zhvillim i papar i industris plastike etj..

Jeta n shoqrin e industrializuar sht transformuar krejtsisht me
nj ritm t papar dhe n kto 25-30 vjett e fundit nprmjet
shfrytzimit t burimeve hidrokarbure pr energji;
krkesa botrore pr produkte energjetike fosile rritet vazhdimisht
pavarsisht nga impakti mjedisor i Nafts, GN e produkteve t tyre;
pr pasoj, duke qn se rezervat globale jan n shterrim, bota ka
filluar t ndjej etje pr sigurimin e burimeve t qndrueshme e t
sigurta hidrokarbur.
Rezervat e burimeve natyrore jo t rinovueshme
Rezervat egzistuese e t studjuara t lndve fosile hidrokarbure, duke
u mbshtetur n leverdisshmrin ekonomike ndahen n:

- rezerva t provuara ato, t cilat n vendburimet egzistuese,
gjeologjia e gjeofizika moderne, inxhinieria e shpimit dhe e
nxjerrjes si dhe investitort potencial, i vlersojn ekonomikisht
me leverdi n t tashmen e t ardhmen e afrt pr tu shfrytzuar
me teknollogjine ekzistuese.
- rezerva t parashikuara konsiderohen ato, t cilat, gjeollogjikisht
ekzistojn t zbuluara e studjuara ne vendburimet egzistuese, por
ekonomikisht vlersohen akoma jo me leverdi pr tu shfrytzuar
si dhe ato q gjeollogjikisht akoma nuk jan prcaktuar sakt.
N kt grup prfshihet edhe energjia q mund t prftohet nga
zberthimi i elementeve radioaktiv (uranit, radiumit, plutonit, etj),
por ne analizen qe behet ne Strategjine Kombetare te Energjise
energjia berthamore akoma nuk merret ne konsiderate si opsion i
mundshem per tu inicuar deri te pakten n vitin 2015.

Duke pasur parasysh rolin jetsor e impaktin q kan hidrokarburt
n jetn e ekonomin moderne, duke par rrjetin e naft dhe
gazsjellsve dhe projektet e reja pr ndrtimin e tyre, lvizjet e
anijeve tanker dhe metaniereve, mund t thuhet me plot gojn se
hidrokarburt natyror jan gjaku i zi i Planetit t Njeriut.

Krkimi e Zbulimi i tyre kerkon investime gjithmon e m t shumta
edhe pse suksesi pr gjetjen e tyre sht rritur disi (rreth 15%).
Rreziqeve teknike u shtohen edhe rreziqet politike (konflikte, luftra
etj). Rritja e kostos dhe e mimit t nafts bruto shpesh her on n
kriza vendet prodhuese dhe vendet konsumatore dhe prish ekuilibrat e
ekonomis botrore. Situata t tilla duhet t zgjidhen me bisedime t
rangut botror dhe duhet patjetr t merren parasysh jo vetm
interesat e bashkbiseduesve por edhe interesat e vendeve joprodhues
dhe q jan n zhvillim. Zhvillimi i tyre do t jet i pamundur n qoft
se edhe ata nuk furnizohen, me mime t arsyeshme, me kt burim t
energjis parsore.

Rezervat e Nafts n Shqipri jan pergjithesisht te percaktuara nga
pikpamja gjeologjike dhe t provuara. Rezervat e nafts n vendin ton,
pavaresisht nga dominimi i shfrytzimit t vendburimeve me metoda
tradicionale (debite normale n kushte presioni normal), ruajne vlera
relativisht te konsiderueshme per te vepruar me metoda sekondare e
intensifikuese pr rritjen e prodhimit t nafts. Ne vendburimet e
naftes te njohura, rezervat gjeologjike jane afersisht 450 Mtoe, nga t
cilat 340 Mtoe jane ne vendburimet ranore dhe 110 Mtoe n
vendburimet glqerore. Pjesn m t madhe t rezervave e kan
vendburimet e Drizes ne vlern 200 Mtoe dhe te Kuovs n vleren 68
Mtoe, t cilat t dyja s bashku prbejne 60% te rezevave gjeologjike.
Nafta e ktyre vendburimeve te nafts kan gravitet t lart t rangut
12-25 API e me prmbajtje squfuri 4-8%.
Rezervat e provuara jan pak m shume se 30 Mtoe.

Rezervat e Gazit Natyror ne vendin tone kane pesuar nje rnie drastike
qysh nga viti 1985, duke arritur kulmin pas viteve 1990, si pasoje e
moszbulimit te vendburimeve te reja dhe mungeses se investimeve ne
vendburimet ekzistuese. Nisur nga kjo gjendje, me poshte paraqitet nje
vleresim i rezervave te gazit ne vendburimet e gazit natyror,
gazkondesatit (ne Delvine) dhe te gazit shoqerues te naftes.
Punimet per kerkimin e rezervave te reja te gazit natyror, vitet e fundit
jan kufizuar ne nje numer te vogel vendburimesh dhe jane
perqendruar kryesisht ne rajonin e Divjakes dhe me pak ne ate te
Frakulles. Reduktimi i punimeve per gjetjen e rezervave te reja ka
ndodhur sepse kerkohet kosto e larte per shpimin e puseve dhe jane
shtuar veshtiresite per gjetjen e vendburimeve te reja gazmbajtese me
leverdi ekonomike.

N strukturen e Divjaks jane evidentuar dhe projektuar per tu shpuar
disa puse ne te dyja zonat gazmbajtese te saj. Struktura e Frakulls
eshte vendburim gazi ne shfrytezim ku gazmbajtja eshte vertetuar ne te
gjitha pjeset e struktures. Vendburimi i Panajas shte i pa zhvilluar.
Perjashtim ben vetem shtratimi i pusit Pa-10 me rezerva rreth 50 mln
m
3
N. Problemet e mprehta gjeologjike te ketij vendburimi kushtezojne
kerkimin e shfrytezimit te kesaj zone ne bashkepunim me partnere te
huaj. Ne strukturen e Povels rezultatet e puseve te fundit ne pjesen
veriore te struktures ku rezervat per pus jane nen mesataren e te gjitha
puseve, uan ne pezullimin e punimeve te shpimit te puseve te rinj. Ne
strukturen e Delvins eshte vertetuar permbajtja e gazit shoqerues dhe
rezervat e parashikuara-gjeologjike te ketij rajoni jane 1.3-1.5 mld m
3
N.

Si permbledhje, rezervat totale te provuara te gazit natyror ne vend
jane rreth 57 mln m
3
N. Gjithashtu shpimi ne depozitimet e Mesiniani-
Tortonianit garanton kerkesat e Rafinerise se Ballshit dhe te konsumit
te AlbPetrolit ne fushat e prodhimit.

Ne bilancin energjitik te vendit tone burimet me baze
hidrokarbure zene rreth 60%. Nevojat e vendit plotesohen
aktualisht vetem me rreth 10-12% nga prodhim vendas; pjesa
tjeter sigurohet nga importi i cila realizohet nepermjet shoqerive
private te tregetimit me shumice. Industria e Naftes dhe Gazit ne
fillim te tranzicionit trashegoi vendburime te zbuluara me resurse
te konsoliduara nafte nentoke si dhe nje pervoje te plote ne
kerkim, prodhim, rafinerim, sherbime dhe tregetim te naftes, gazit
dhe nenprodukteve te tyre. Aktualisht 100 % e tregut te
produkteve te perpunuara te naftes e te gazit eshte jopublik; rreth
95 % e sektorit te nxjerrjes e te prodhimit te naftes brut e gazit u
eshte dhene shoqerive private me forma te te ndryshme
koncesionare e marreveshjesh hidrokarbure.

Me kalimin ne ekonomine e tregut u vune re mosperputhje
ndermjet nevojave per investime dhe mundesive te saj e cila
shkaktoj nje renie drastike te prodhimit te naftes dhe te gazit.
Vendburimet e naftes ne kete kohe gjendeshin ne nje stad
shfrytezimi te vonshem dhe me nje teknologji te amortizuar
fizikisht dhe moralisht. Ne vazhdim industria e naftes dhe gazit do
te vazhdoje te jete nje sektor i rendesishem i ekonomise se
vendit, si ne peshen qe do te zere ne bilancin energjitik, ashtu dhe
ne industrite e prodhimit e te perpunimit.

Prbrsit Organik t hidrokarbureve

Prbrsit natyral t hidrokarbureve q i interesojn inxhinierit t
nafts jan ata me origjin organike. Nse nj przierje kimike do t
ishte e prbr nga molekula t vogla hidrokarbure, ather mund t
themi se kemi t bjm me gaz n temperatur dhe presion normal.
N tabeln 1-1 kemi t gjith prbrsit si dhe vlerat n prqindje t
tyre pr gazet hidrokarbure.

Gaz shoqerues Prqendrimi
%
Gaz natyror Prqendrimi
%
Hidrokarbure

Metan
Etan
Propan
Butan
Pentan
Hekzan
Heptan

Johidrokarbure

Azot
Dioksid karboni
Sulfur/
hidrogjeni
Helium



45-92
4-21
1-15
0.5-7
<3
<2
<1.5



<10
<4

<6
0
Hidrokarbure

Metan
Etan
Propan
Butan
Pentan
Hekzan
Heptan

Johidrokarbure

Azot
Dioksid karboni
Sulfur/
hidrogjeni
Helium



70-98
1-10
<5
<2
<1
<0.5
<0.5



<15
<3

<3
<5


Tabela 1-1

Nse prmasat e molekulave rriten ather do t kalojm n faz t
lngt, n presion dhe temperatur normale. Nafta e rnd (e zez) ka
n prbrje t saj normalisht mijra komponent me natyr organike
dhe ndarja e tyre sht shum e vshtir pr tu realizuar. Rruga m
praktike deri tani sht ndarja e tyre n fraksione sipas temperaturs s
vlimit.
N tabeln 1-2 jepet nj pjes e ktyre fraksioneve, ndar sipas
temperaturave t vlimit.

Emertimi Temperatura
e vlimit (
0
C)
Prbrja
kimike
Prdorimi
Gaze
hidrokarbure
Gasoline
Vajguri
Gasoil
Kerosene

Solar

Mazut,
Lubrifikant,
Asfalt,
Petkoks, etj..

<38
38-176
176-233
233-305
305-399

399-510

520-580
C1-C2
C3-C6
C5-C10
C11-C12
C13-C17
C18-C25

C26-C38+

MBI C38+



GLN,
Lnd djegse
motorike,
solvent, motor
diesel
motor reaktiv

lende djegese
industriale
motora diesel,
marine, ngrohje,
ushtri etj.. e
lubrifikues

Tabela 1-2

Klasifikimi kimik i nafts s rend (t zez) bhet n prputhje me
strukturat e molekulave t mdha t cilat jan n prbrje t saj.

Grupet m t mdha n baz t ktij klasifikimi strukturor jan:
Parafinat
Naftenikt
Aromatikt
Asfaltet

N varsi t prqendrimit m t madh t nj ose m tepr prej ktyre
grupeve do t mund t bnim edhe nj klasifikim t nafts s rnd, i
cili do t bazohej n densitetin e saj. Ky klasifikim ndihmon edhe n
prcaktimin e fushs s prdorimit.
Nnproduktet, q prftohen nga naft e rend, kan karakteristika t
ndryshme. Ato mund t ken ngjyr t zez me dndsi t lart
Hidrokarburet
Alifatikt
Aromatikt
Alkane Alkene Alkine
Alifatikt
ciklik
(bitumet), ose mund t ken ngjyr kafe apo edhe m t kthjellt me
viskozitet dhe dendsi t ult (lubrifikantet).

Analiza e prbrsve t nafts s rnd jepet n tabeln 1-3.

Elementi Prqendrimi(%)
Karbon
Hidrogjen
Squfur
Azot
Oksigjen
84-87
11-14
0.06-2
0.1-2
0.1-2
Tabela 1-3

Edhe pse kto klasifikime nuk jan gjithprfshirse, ato japin
prafrime t knaqshme. sht e rndsishme q t njihen tipet e
ndryshme t prbrsve organik t nafts, lidhjet midis tyre, pikat e
vlimit si dhe t tjera veti q na ndihmojn pr njohjen m t mir t
nafts dhe prcaktimin e fushs s prdorimit.
Hidrokarburet jan prbrje organike me dy elemente kimike : karbon
dhe hidrogjen te vendosur sipas nje strukture rrjete zinxhiri te
komplikuar hapsinor. N baz t strukturs ne trajte zinxhiri molekular
ndahen n hidrokarbure :
- Alifatike
- Aromatike

N fig.1 jepen edhe nnklasat e tyre.







Fig. 1
Alkanet
Formula e tyre kimike sht 2 2 n n
H C
.
Emrtimi i tyre ndrtohet nga :
Numri i atomeve t karbonit+an

N rastet kur atomet e karbonit jan t lidhur me maksimumin e
atomeve t hidrogjenit, kemi t bjm me hidrokarbur t ngopur.

Vetite fizike dhe kimike te alkaneve :
Rritja e numrit t molekulave t CH
4
shkakton rritjen e temperaturs
s vlimit si dhe t dendsis.

Vlerat e tyre jepen n tabeln 1-5.

Numri i
Atomeve
Carbon
Emertimi

Vlimi
(
0
C)
Tretja
(
0
C)
Pesha
specifike
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
20
30
Metan
Etan
Propan
Butan
Pentan
Hekzan
Heptan
Oktan
Nonan
Dekan
Eikosan
Triaokntan
-161
-88
-42
-5
36
69
98.5
125
150
174
342
446

-182
-183
-187
-138
-129
-95
-90.6
-57
-53
-29
37
66


0.507
0.584
0.631
0.664
0.688
0.707
0.722
0.734



Tabela 1-5

Katr alkanet e para jan n gjendje te gazt, nse ndodhen n kushte
normale t presionit dhe t temperaturs.

Alkanet duke filluar nga pentan-i deri tek heptadekan-i (C
17
) jan n
gjendje t lngt dhe ato nga oktadekan-i tek triaoktan-i (C
18
-C
30
) jan
n gjendje t ngurt.

Temperaturat e vlimit dhe t tretjes pr alkanet jan t ulta
veanrisht pr numr t vogl atomesh t karbonit.
Kjo ndodh sepse molekulat jan simetrike dhe pr pasoj forcat
trheqse ndrmolekulare jan shum t vogla. Duke qen se qoft
vlimi apo edhe shkrirja realizohet prmes kaprcimit t ktyre forcave
kuptohet pse temperaturat jan aq t ulta.
Me rritjen e numrit t atomeve t karbonit vlera e ktyre forcave rritet
duke sjell si pasoj rritjen e temperaturave t vlimit dhe t tretjes.
Nse rritja e temperaturs s vlimit ka nj varsi t prcaktuar, nuk
mund t thuhet e njjta gj pr temperaturn e tretjes sepse ktu
ndikojn jo vetm prmasat e molekulave por edhe rrjeti kristalor q
ato formojn.

Kimikisht alkanet jan pak aktive. Emri parafin vet do t thot pak
afinitet. Lidhjet e forta midis karbonit dhe hidrogjenit realizohen vetm
pr shkak t reagimeve t forta n temperatur normale.

T gjith alkanet digjen n prani t oksigjenit duke dhn CO
2
dhe
H
2
O. Kjo bn q t prdoren kryesisht si lnd djegse.


Alkenet

Ato njihen ndryshe edhe si hidrokarburet e pangopur apo OLEFINA.
Formula e tyre sht C
n
H
2n
.
Tipari dallues i strukturs s alkeneve sht lidhja karbon-karbon, e
cila nuk sht tjetr vese nj lidhje e katr elektroneve, nga dy pr do
atom karboni.
Emri i tyre formohet :
Numri i atomeve t karbonit +ene

Vetit fizike e kimike te alkeneve
Jan shum t ngjashme me vetit fizike t alkaneve.
Vlerat e temperaturave t vlimit, t tretjes si dhe peshat specifike jepen
n tabeln 1-6.

Emri Formula Temperat
ura e
vlimit (
0
C)
Temperatura
e tretjes (
0
C)
Pesha
specifike
Etilen
Propilen
1-Buten
1-Penten
1-Hekzen
1-Hepten
1-Okten
1-Nonen
1-Decen
CH2=CH2
CH2=CHCH3
CH2=CHCH2CH3
CH2=CH(CH2)2CH3
CH2=CH(CH2)3CH3
CH2=CH(CH2)4CH3
CH2=CH(CH2)5CH3
CH2=CH(CH2)6CH3
CH2=CH(CH2)7CH3
-103
-47
-6.2
30
64
92
123
146
171

-168
-185
-185
-165
-118
-103


0.601
0.646
0.675
0.698
0.716
0.731
0.743

Tabela 1-6

Alkinet

Tipari dallues i strukturs s tyre tyre sht lidhja trefishe karbon-
karbon-karbon.
Formula e tyre sht C
n
H
2n-2
.
Emri i tyre formohet : Numri i atomeve t karbonit +ine.
Vetit fizike e kimike t alkineve
Edhe alkinet pr sa i takon ktyre vetive kan ngjashmri t madhe me
dy grupet e para. Kimikisht ato ngjajn shum me alkenet dhe t dy
grupet jan shum m tepr aktive sesa alkanet. Duke qen se lidhja
trefishe e karbonit sht m e dobt se sa ajo dyfishe, nga pikpamja
kimike, alkinet jan m pak t qndrueshme. Megjithat edhe pse nuk
njihen mekanizmat, n disa raste kjo lidhje shfaqet kimikisht m aktive,
sesa ajo e alkeneve. Prgjithsisht n reaksione kimike lidhja trefishe e
karbonit shprbhet pr t kaluar n lidhje dyfishe, si tek alkenet, apo
njfishe, si tek alkanet.
N tabeln 1-7 jepen vetit kryesore fizike t tyre:

Emri Formula Temperatura
e vlimit (
0
C)
Temperatura
e tretjes (
0
C)
Pesha
specifike
Acetilen
Propin
1-Butin
1-Pentin
1-Hekzin
1-Heptin
1-Oktin
1-Nonin
1-Decin
2-Butin
2-Pentin
3-Metil-
1-butin
2-Hekzin
3-Hekzin
3-dimetil-
1-butin
4-Oktin
5-Decin
HC CCH2
HC CCH3
HC CCH2CH3
HC C(CH2)2CH3
HC C(CH2)3CH3
HC C(CH2)4CH3
HC C(CH2)5CH3
HC C(CH2)6CH3
HC C(CH2)7CH3
CH3C CCH3
CH3C CCH2CH3

HC CCH(CH3)2
CH3C C(CH2)2CH3
CH3CH2C CCH2CH3

HC CC(CH3)3
CH3(CH2)2CC(CH2)2CH3
CH3(CH2)3CC(CH2)3CH3
-84
-22
8.8
40
72
100
126
151
182
27
55

29
83
81

38
131
175
-81
-101
-122
-97
-123
-80
-70
-65
-36
-23
-101


-92
-51

-81



0.695
0.719
0.733
0.747
0.763
0.770
0.694
0.714

0.665
0.730
0.725

0.669
0.748
0.759
Tabela 1 7
Alifatiket ciklike

Atomet e karbonit n komponentt q kemi prmendur deri tani
jan t lidhur me njri tjetrin n trajt zinxhiri.
Por ka edhe t tjer hidrokarbure, atomet e karbonit t t cilve
lidhen n form unazore. Kta njihen ndryshe me emrin, ciklik.

N to bjn pjes disa grupe si:

- Cikloalkanet
- Cikloalkenet ose cikloalkadienet
- Aromatikt

Meq shum nga komponentt prbrs t naftave me lidhje
atomesh C unazore hyjn n grupin e dyte ose nenklasen e
aromatikve, po ndalemi m gjat aty.

Aromatikt

Ndryshe quhen edhe arene dhe prfshijn benzenet si dhe t gjith
komponentt q ngjajn me to nga vetit kimike. Nga pikpamja
strukturore baza e tyre jan naftenikt t cilt lidhen me t tjer
komponent m veti aromatike por struktur t ndryshme nga
alifatiket ciklike.

Klasifikimi i naftave t rnda

Prdoren dy sisteme pr klasifikimin e nafts se rende:

- Vetit fizike
- Struktura kimike e molekulave perberese te tyre (ose vetit
kimike)


Vetit fizike

Vetit fizike baze pr te klasifikuar nj nafte te rende dhe ne ket
mnyre, per te prcaktuar vleren e saj ne treg, jan:

Dendsia, pesha specifike, viskoziteti
Prmbajtja e Gazoilit dhe Vajgurit
Prmbajtja e Squfurit
Prmbajtja e Asfalteve

Po ashtu duhet te njihen edhe vlerat e temperaturave minimale ne
te ciln mund te filtroje fluidi, si dhe te temperaturs minimale ne te
ciln parafinat jan ende ne gjendje te lngt. Te dyja kto shrbejn
edhe pr te matur prmbajtjen e parafinave ne fazn e lngt.

Vetit kimike

Egzistojne disa klasifikime qe lidhen kryesisht me ndertimin e
strukturn e molekulave hidrokarbure perberese te naftes e gazit.
Molekulat me numr te vogl atomesh te karbonit (deri ne 6) jan
kryesisht parafina.

Nje system klasifikimi bazohet kryesisht ne analizn e nafts pasi
prej saj jan hequr fraksionet e lehta. Megjithate ky sistem klasifikimi
sht i ndrlikuar sepse ndodh qe edhe molekulat me numr te
madh atomesh te karbonit te ken ne prbrje te tyre parafina.

Nj tjetr sistem klasifikimi i konsideron te gjitha molekulat me
shume atome karboni dhe me prmbajtje te unazave te benzenit si
aromatike.

Sistemi i trete i klasifikimit bazohet vetm ne matjen e peshs
specifike dhe te dendsis se fraksioneve qe prftohen prej procesit
te distilimit.
Pra si shihet pr fat te keq ende nuk ka nj sistem standard te
klasifikimit.

Gjendja fazore

Me termin faze kuptojm nj fraksion homogjen, me veti fizike te
njjta, te nj sistemi perberesish, i ndare sipas siprfaqeve te
dallueshme. Tre jan faktort qe kane ndikimin me te madh ne
gjendjen fazore te molekulave:

- Presioni, pasqyrim i numrit te molekulave dhe lvizjes se tyre
- Temperatura, pasqyrim i energjis kinetike te molekulave
- Trheqja dhe shtytja ndermolekulare

Fluidet e rezervuareve te naftes

Rezervuart e nafts jan te ngopur me nj ose me disa prej pes
fluideve te mposhtm:

Naftat e renda
Naftat e lehta
Gazo-kondensati
Gaze te lagur
Gaze te that

Nj nga detyrat parsore ne shfrytzimin e rezervuarve te nafts
sht identifikimi dhe klasifikimi korrekt i fluideve qe ngopin at.
Ne varsi te tij do te zgjidhet tipi dhe madhsia e pajisjeve
siprfaqsore, llogaritja e rezervave si dhe metodat qe do te
prdoren pr nxjerrjen e tyre nga shtresa ne siprfaqe.
Prcaktimi i tipit te fluidit mund te behet vetm prmes analizave
laboratorike.

Tre jan vetit kryesore qe na ndihmojn pr te bere ket
klasifikim:

- Raporti fillestar vllimor (masor) nafte-gaz
- Densiteti i fluidit ne kushte shtrese dhe siprfaqe
- Ngjyra e fluidit ne kushte shtrese dhe siprfaqe.

Nafta e rnd (Heavy Oil)

Naftat e renda ose naftat shume te renda eshte nje tip nafte e cila
nuk rrjedh lehtesisht.
Nafta e rende eshte percaktuar cdo fluid i Naftes Bruto me densitet
(gravitet) poshte 20 API d.m.th qe ka nje dendesi specifike me
shume se 0.933.

Prodhimi, transporti dhe rafinimi i naftave shume te renda kerkon
kondita speciale ne krahasim me naftat e lehta (ose Light).

Karakteristika fizike qe i dallon naftat e renda nga ato te lehta
eshte viskoziteti i larte dhe pesha specifike, ose me mire
perberja e rende molekulare. Ajo konsiston ne nj przierje ne nj
diapazon te gjere te molekulave te hidrokarbureve te rende dhe jo te
avullueshm.

Pesha specifike e Naftes se rende dhe klasifikimi sipas
Gravitetit API

Me pesh specifike kuptojm raportin e dendsis se fluidit (te
lngshm) me dndsin e ujit, te ndodhura ne te njjtat kushte te
presionit dhe te temperaturs.

u
n
n

(Kuptohet qe pesha specifike sht pa njesi).

Sot ne industrin e nafts po prdoret gjersisht nj tjetr trajte e
peshs specifike e quajtur API. Ajo matet me grade API. Nje grade
API llogaritet me relacionin:


5 . 131
5 . 141
0

n
API

ku :
n - pesha specifike e nafts ne 17
0
C.

Nafta bruto klasifikohet si e lehte, mesatare ose e rende ne baze
te gradeve API.

A - Naftat bruto te lehta quhen ato qe kane nje grade API me te
larte se 31.1 API.
B - Naftat bruto te mesme quhen ato qe kane nje grade API midis
22.3 e 31.1 API.
C - Naftat bruto te renda quhen ato qe kane nje grade API me
poshte se 22.3 API.
D - Naftat bruto shume te renda ose bitumet quhen ato qe kane nje
grade API me pak se 10 API

Dendsia e nafts

Duke qene se ne konceptin baze dendsia sht masa e njsise se
vllimit, prdoren metoda te ndryshme pr te llogaritur vllimin qe
do te zr nj mase e caktuar e fluidit ne kushte te ndryshme te
temperaturs dhe te presionit.

Koeficenti vllimor i nafts s rnd :

Vllimi nafts ne kushte siprfaqeje (prani e presionit atmosferik)
sht me i vogl sesa vllimi i te njjts sasi nafte ne kushte shtrese.

Ky ndryshim i vllimit nga shtresa ne siprfaqe ndodh pr shkak te :
Rnies se presionit nn presionin e ngopjes dhe pr pasoje
lirimit te gazit te tretur ne nafte.
Rnia e vllimit pr ket shkak mund te arrije vlera shume
te larta nse kemi te bjm me sasi te mdha te gazit te tretur.
Rnia e presionit te shtress si pasoje e shfrytzimit te
vendburimit shoqrohet edhe me zgjerimin elastik te nafts

Ndryshimi i temperaturs se rezervuarit :

Rnia e temperaturs se rezervuarit shkakton zvoglim te vllimit
te nafts por efekti i saj zbutet nga zgjerimi elastik i nafts pr
shkak te rnies se presionit. Pra si shihet ndikimin kryesor e
ka rnia e presionit nen presionin e ngopjes.

Ndryshimi i vllimit te nafts shprehet prmes koeficientit
vellimor. Ai llogaritet si raport i vllimit te nj sasie nafte ne kushte
shtrese me vllimin e te njjts sasi nafte ne kushte siprfaqeje ne
kushte normale te presionit dhe te temperaturs:


s
n
sh
n
n
V
V
B

ku :

sh
n
V
- vllimi i nafts ne kushte shtrese ose (vllimi i lngut +
vllimin e gazit te tretur ne te)

s
n
V
-vllimi i nafts ne siprfaqe ne kushte normale te presionit dhe
te temperaturs.
I anasjellti i koeficientit vllimor te nafts i cili shnohet me bn dhe
quhet koeficienti i ngjeshjes llogaritet:

n
n
B
b
1

Tretshmria e gazit n naft :

Edhe pse ne e prmendim shpesh here gazin e tretur ne nafte sikur
ne rezervuar te kishim te bnim vetm me nj przierje te ktyre dy
fazave, ne realitet kemi te bjm me przierje shume fazore, ku
sasit e nafts dhe te gazit prcaktohen ne baze te ekuilibrit fazor.

Sasia e molekulave te gazit te tretur ne fazn e lngt, ne kushte
shtrese, do te varet vetm nga presioni i shtress dhe ai i ngopjes.
Me sipr prmendem se nafta quhet e ngopur nse qofte edhe nj
ulje fare e vogl e presionit do te shkaktonte lirimin e bulzave te
para te gazit ne gjendje te lire (pra presioni i shtress sht sa ai i
ngopjes).
Sasia e gazit te tretur ne nafte ne kushtet e shtress llogaritet
prmes faktorit gazor. Me faktor gazor kuptojm sasin e gazit te
liruar nga nafta kur ajo kalon nga shtresa pr ne siprfaqe.

Faktori Gazor llogaritet :
s
n
s
g
V
V


Ku :
s
g
V
- vllimi gazit t marr n siprfaqe n kushte normale

s
n
V
- vllimi i nafts s prodhuar n siprfaqe n kushte normale.

Pr presione m t larta sesa presioni i shtress, vlera e
faktorit gazor nuk ndryshon sepse tashm i gjith gazi sht i
tretur n naft.

Renia e presionit nen at te ngopjes do te sillte uljen e tij.


STRUKTURA MOLEKULARE E CH4