Zestaw wzorw matematycznych zosta przygotowany dla potrzeb egzaminu maturalnego

z matematyki obowizujcej od roku 2010. Zawiera wzory przydatne do rozwizania zada

z wszystkich dziaw matematyki, dlatego moe suy zdajcym nie tylko podczas
egzaminu, ale i w czasie przygotowa do matury.
Zestaw ten zosta opracowany w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej we wsppracy
z pracownikami wyszych uczelni oraz w konsultacji z ekspertami z okrgowych komisji
egzaminacyjnych.


Mamy nadziej, e zestaw, ktry przygotowalimy maturzystom, speni swoje zadanie
i przyczyni si do egzaminacyjnych sukcesw.




Publikacja wspfinansowana przez UE w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego.

Publikacja jest dystrybuowana bezpatnie.





SPIS TRECI


1. Warto bezwzgldna liczby ............................................................................ 1
2. Potgi i pierwiastki........................................................................................... 1
3. Logarytmy ........................................................................................................ 2
4. Silnia. Wspczynnik dwumianowy ................................................................ 2
5. Wzr dwumianowy Newtona ........................................................................... 2
6. Wzory skrconego mnoenia ........................................................................... 3
7. Cigi ................................................................................................................. 3
8. Funkcja kwadratowa ........................................................................................ 4
9. Geometria analityczna ...................................................................................... 4
10. Planimetria ....................................................................................................... 6
11. Stereometria ................................................................................................... 12
12. Trygonometria ................................................................................................ 14
13. Kombinatoryka............................................................................................... 15
14. Rachunek prawdopodobiestwa .................................................................... 15
15. Parametry danych statystycznych .................................................................. 16
16. Tablica wartoci funkcji trygonometrycznych ............................................... 17
1
1. WARTO BEZWZGLDNA LICZBY
Warto bezwzgldn liczby rzeczywistej x definiujemy wzorem:
dla 0
dla 0
x x
x
x x

=

<

Liczba x jest to odlego na osi liczbowej punktu x od punktu 0. W szczeglnoci:
0 x x x =
Dla dowolnych liczb x, y mamy:
x y x y + + x y x y + x y x y =
Ponadto, jeli 0 y , to
x
x
y y
=
Dla dowolnych liczb a oraz 0 r mamy warunki rwnowane:
x a r a r x a r +
lub x a r x a r x a r +


2. POTGI I PIERWIASTKI
Niech n bdzie liczb cakowit dodatni. Dla dowolnej liczby a definiujemy jej nt
potg:
razy
...
n
n
a a a =

Pierwiastkiem arytmetycznym
n
a stopnia n z liczby 0 a nazywamy liczb 0 b tak,
e
n
b a = .
W szczeglnoci, dla dowolnej liczby a zachodzi rwno:
2
a a = .
Jeeli 0 a < oraz liczba n jest nieparzysta, to
n
a oznacza liczb 0 b < tak, e
n
b a = .
Pierwiastki stopni parzystych z liczb ujemnych nie istniej.

_____

*

_____

Niech m, n bd liczbami cakowitymi dodatnimi. Definiujemy:
dla 0 a :
1
n
n
a
a

= oraz
0
1 a =
dla 0 a :
m
n m
n
a a =
dla 0 a > :
1
m
n
n m
a
a

=
Niech r, s bd dowolnymi liczbami rzeczywistymi. Jeli 0 a > i 0 b > , to zachodz
rwnoci:
r s r s
a a a
+
=
( )
s
r r s
a a

=
r
r s
s
a
a
a

=
( )
r
r r
a b a b =
r
r
r
a a
b b

=



Jeeli wykadniki r, s s liczbami cakowitymi, to powysze wzory obowizuj
dla wszystkich liczb 0 a i 0 b .
2
3. LOGARYTMY
Niech 0 a > i 1 a . Logarytmem log
a
c liczby 0 c > przy podstawie a nazywamy
wykadnik b potgi, do ktrej naley podnie podstaw a, aby otrzyma liczb c:
log
b
a
c b a c = =
Rwnowanie:
log
a
c
a c =
Dla dowolnych liczb 0 x > , 0 y > oraz r zachodz wzory:
( ) log log log
a a a
x y x y = + log log
r
a a
x r x = log log log
a a a
x
x y
y
=
Wzr na zamian podstawy logarytmu:
jeeli 0 a > , 1 a , 0 b > , 1 b oraz 0 c > , to
log
log
log
a
b
a
c
c
b
=
log x oraz lg x oznacza
10
log x .


4. SILNIA. WSPCZYNNIK DWUMIANOWY
Silni liczby cakowitej dodatniej n nazywamy iloczyn kolejnych liczb cakowitych
od 1 do n wcznie:
! 1 2 ... n n =
Ponadto przyjmujemy umow, e 0! 1 = .
Dla dowolnej liczby cakowitej 0 n zachodzi zwizek:
( ) ( ) 1 ! ! 1 n n n + = +
_____

*

_____
Dla liczb cakowitych n, k speniajcych warunki 0 k n definiujemy wspczynnik
dwumianowy
n
k



(symbol Newtona):
( )
!
! !
n
n
k k n k

=





Zachodz rwnoci:
( )( ) ( ) 1 2 ... 1
1 2 3 ...
n n n n n k
k k
+
=




n n
k n k

=

1
0
n

=


1
n
n

=





5. WZR DWUMIANOWY NEWTONA
Dla dowolnej liczby cakowitej dodatniej n oraz dla dowolnych liczb a, b mamy:
( )
1 1
... ...
0 1 1
n
n n n k k n n
n n n n n
a b a a b a b ab b
k n n


+ = + + + + + +

3
6. WZORY SKRCONEGO MNOENIA
Dla dowolnych liczb a, b:
( )
2
2 2
2 a b a ab b + = + + ( )
3
3 2 2 3
3 3 a b a a b ab b + = + + +
( )
2
2 2
2 a b a ab b = +
( )
3
3 2 2 3
3 3 a b a a b ab b = +

Dla dowolnej liczby cakowitej dodatniej n oraz dowolnych liczb a, b zachodzi wzr:
( )( )
1 2 1 2 1
... ...
n n n n n k k n n
a b a b a a b a b ab b

= + + + + + +
W szczeglnoci:
( )( )
2 2
a b a b a b = + ( )( )
2
1 1 1 a a a = +
( )( )
3 3 2 2
a b a b a ab b = + + ( )( )
3 2
1 1 1 a a a a = + +
( )( )
3 3 2 2
a b a b a ab b + = + + ( )( )
3 2
1 1 1 a a a a + = + +
( )( )
1
1 1 1 ...
n n
a a a a

= + + +

7. CIGI
Cig arytmetyczny
Wzr na nty wyraz cigu arytmetycznego ( )
n
a o pierwszym wyrazie
1
a i rnicy r:
( )
1
1
n
a a n r = +
Wzr na sum
1 2
...
n n
S a a a = + + + pocztkowych n wyrazw cigu arytmetycznego:
( )
1 1
2 1
2 2
n
n
a n r a a
S n n
+ +
= =
Midzy ssiednimi wyrazami cigu arytmetycznego zachodzi zwizek:
1 1
dla 2
2
n n
n
a a
a n
+
+
=
Cig geometryczny
Wzr na nty wyraz cigu geometrycznego ( )
n
a o pierwszym wyrazie
1
a i ilorazie q:
1
1
dla 2
n
n
a a q n

=
Wzr na sum
1 2
...
n n
S a a a = + + + pocztkowych n wyrazw cigu geometrycznego:
1
1
1
dla 1
1
dla 1
n
n
q
a q
S q
n a q

Midzy ssiednimi wyrazami cigu geometrycznego zachodzi zwizek:
2
1 1
dla 2
n n n
a a a n
+
=
Procent skadany
Jeeli kapita pocztkowy K zoymy na n lat w banku, w ktrym oprocentowanie lokat
wynosi % p w skali rocznej, to kapita kocowy
n
K wyraa si wzorem:
1
100
n
n
p
K K

= +



4
8. FUNKCJA KWADRATOWA
Posta oglna funkcji kwadratowej: ( )
2
f x ax bx c = + + , 0 a , x R .
Wzr kadej funkcji kwadratowej mona doprowadzi do postaci kanonicznej:
( ) ( )
2
f x a x p q = + , gdzie
2
b
p
a
= ,
4
q
a

= ,
2
4 b ac =
Wykresem funkcji kwadratowej jest parabola o wierzchoku w punkcie o wsprzdnych
( ) , p q . Ramiona paraboli skierowane s do gry, gdy 0 a > , do dou, gdy 0 a < .

Liczba miejsc zerowych funkcji kwadratowej ( )
2
f x ax bx c = + + (liczba pierwiastkw
trjmianu kwadratowego, liczba rzeczywistych rozwiza rwnania
2
0 ax bx c + + = ),
zaley od wyrnika
2
4 b ac = :
jeeli 0 < , to funkcja kwadratowa nie ma miejsc zerowych (trjmian kwadratowy
nie ma pierwiastkw rzeczywistych, rwnanie kwadratowe nie ma rozwiza
rzeczywistych),
jeeli 0 = , to funkcja kwadratowa ma dokadnie jedno miejsce zerowe (trjmian
kwadratowy ma jeden pierwiastek podwjny, rwnanie kwadratowe ma dokadnie
jedno rozwizanie rzeczywiste):
1 2
2
b
x x
a
= =
jeeli 0 > , to funkcja kwadratowa ma dwa miejsca zerowe (trjmian kwadratowy
ma dwa rne pierwiastki rzeczywiste, rwnanie kwadratowe ma dwa rozwizania
rzeczywiste):
1
2
b
x
a

=
2
2
b
x
a
+
=
Jeli 0 , to wzr funkcji kwadratowej mona doprowadzi do postaci iloczynowej:
( ) ( )( )
1 2
f x a x x x x =
Wzory Vitea
Jeeli 0 to
1 2 1 2
b c
x x x x
a a

+ = =

9. GEOMETRIA ANALITYCZNA
Odcinek
Dugo odcinka o kocach w punktach
( ) ,
A A
A x y = , ( ) ,
B B
B x y = dana jest
wzorem:

( ) ( )
2 2
B A B A
AB x x y y = +

Wsprzdne rodka odcinka AB:

,
2 2
A B A B
x x y y + +





x
y
O
( ) , =
B B
B x y
( ) , =
A A
A x y
5
Wektory
Wsprzdne wektora AB

:
[ ]
,
B A B A
AB x x y y =

Jeeli
[ ]
1 2
, u u u =

,
[ ]
1 2
, v v v =

s wektorami, za a jest liczb, to

[ ]
1 1 2 2
, u v u v u v + = + +


[ ]
1 2
, a u a u a u =

Prosta
Rwnanie oglne prostej:
0 Ax By C + + = ,
gdzie
2 2
0 A B + (tj. wspczynniki A, B nie s rwnoczenie rwne 0).

Jeeli 0 A = , to prosta jest rwnolega do osi Ox; jeeli 0 B = , to prosta jest rwnolega
do osi Oy; jeeli 0 C = , to prosta przechodzi przez pocztek ukadu wsprzdnych.



Jeeli prosta nie jest rwnolega do osi Oy, to ma
ona rwnanie kierunkowe:
y ax b = +
Liczba a to wspczynnik kierunkowy prostej:
tg a =
Wspczynnik b wyznacza na osi Oy punkt,
w ktrym dana prosta j przecina.


Rwnanie kierunkowe prostej o wspczynniku kierunkowym a, ktra przechodzi przez
punkt ( )
0 0
, P x y = :
( )
0 0
y a x x y = +
Rwnanie prostej, ktra przechodzi przez dwa dane punkty ( ) ,
A A
A x y = , ( ) ,
B B
B x y = :
( )( ) ( )( ) 0
A B A B A A
y y x x y y x x =
Prosta i punkt
Odlego punktu ( )
0 0
, P x y = od prostej o rwnaniu 0 Ax By C + + = jest dana wzorem:
0 0
2 2
Ax By C
A B
+ +
+

Para prostych
Dwie proste o rwnaniach kierunkowych
1 1
y a x b = +
2 2
y a x b = +
speniaj jeden z nastpujcych warunkw:
s rwnolege, gdy
1 2
a a =
s prostopade, gdy
1 2
1 a a =
tworz kt ostry i
1 2
1 2
tg
1
a a
a a

=
+


b
x O
y
y ax b = +
6
Dwie proste o rwnaniach oglnych:
1 1 1
0 A x B y C + + =
2 2 2
0 A x B y C + + =
s rwnolege, gdy
1 2 2 1
0 AB A B =
s prostopade, gdy
1 2 1 2
0 A A B B + =
tworz kt ostry i
1 2 2 1
1 2 1 2
tg
A B A B
A A B B

=
+

Trjkt
Pole trjkta ABC o wierzchokach ( ) ,
A A
A x y = , ( ) ,
B B
B x y = , ( ) ,
C C
C x y = , jest dane
wzorem:
( )( ) ( )( )
1
2
ABC B A C A B A C A
P x x y y y y x x

=
rodek cikoci trjkta ABC, czyli punkt przecicia jego rodkowych, ma wsprzdne:
,
3 3
A B C A B C
x x x y y y + + + +




Przeksztacenia geometryczne
przesunicie o wektor
[ ]
, u a b =

przeksztaca punkt ( ) , A x y = na punkt

( ) , A x a y b = + +
symetria wzgldem osi Ox przeksztaca punkt ( ) , A x y = na punkt ( ) , A x y =
symetria wzgldem osi Oy przeksztaca punkt ( ) , A x y = na punkt ( ) , A x y =
symetria wzgldem punktu ( ) , a b przeksztaca punkt ( ) , A x y = na punkt
( ) 2 , 2 A a x b y =
jednokadno o rodku w punkcie ( ) 0, 0 i skali 0 s przeksztaca punkt
( ) , A x y = na punkt ( ) , A sx sy =
Rwnanie okrgu
Rwnanie okrgu o rodku w punkcie ( ) , S a b = i promieniu 0 r > :
( ) ( )
2 2
2
x a y b r + =
lub
2 2
2 2 0 x y ax by c + + = gdy
2 2 2
0 r a b c = + >


10. PLANIMETRIA
Cechy przystawania trjktw
A B
C
D E
F
7
To, e dwa trjkty ABC i DEF s przystajce ( ABC DEF ), moemy stwierdzi
na podstawie kadej z nastpujcych cech przystawania trjktw:
cecha przystawania bok bok bok:
odpowiadajce sobie boki obu trjktw maj te same dugoci: AB DE = ,
AC DF = , BC EF =
cecha przystawania bok kt bok:
dwa boki jednego trjkta s rwne odpowiadajcym im bokom drugiego trjkta
oraz kt zawarty midzy tymi bokami jednego trjkta ma tak sam miar
jak odpowiadajcy mu kt drugiego trjkta, np. AB DE = , AC DF = ,
BAC EDF =
cecha przystawania kt bok kt:
jeden bok jednego trjkta ma t sam dugo, co odpowiadajcy mu bok drugiego
trjkta oraz miary odpowiadajcych sobie ktw obu trjktw, przylegych
do boku, s rwne, np. AB DE = , BAC EDF = , ABC DEF =
Cechy podobiestwa trjktw

To, e dwa trjkty ABC i DEF s podobne ( ~ ABC DEF ), moemy stwierdzi
na podstawie kadej z nastpujcych cech podobiestwa trjktw:

cecha podobiestwa bok bok bok:
dugoci bokw jednego trjkta s proporcjonalne do odpowiednich dugoci
bokw drugiego trjkta, np.
AB AC BC
DE DF EF
= =

cecha podobiestwa bok kt bok:
dugoci dwch bokw jednego trjkta s proporcjonalne do odpowiednich
dugoci dwch bokw drugiego trjkta i kty midzy tymi parami bokw
s przystajce, np.
AB AC
DE DF
= , BAC EDF =

cecha podobiestwa kt kt kt:
dwa kty jednego trjkta s przystajce do odpowiednich dwch ktw drugiego
trjkta (wic te i trzecie kty obu trjktw s przystajce): BAC EDF = ,
ABC DEF = , ACB DFE =

A B
C
D E
F
8
Przyjmujemy oznaczenia w trjkcie ABC:

a, b, c dugoci bokw, lecych odpowiednio
naprzeciwko wierzchokw A, B, C
2p a b c = + + obwd trjkta
, , miary ktw przy
wierzchokach A, B, C
a
h ,
b
h ,
c
h wysokoci opuszczone
z wierzchokw A, B, C
R, r promienie okrgw opisanego
i wpisanego

Twierdzenie Pitagorasa (wraz z twierdzeniem odwrotnym do niego)
W trjkcie ABC kt jest prosty wtedy i tylko wtedy, gdy
2 2 2
a b c + = .
Zwizki miarowe w trjkcie prostoktnym
Zamy, e kt jest prosty. Wwczas:
2
c
h AD DB =
c
ab
h
c
=
sin cos a c c = =
1
tg
tg
a b b

= =
1
2
R c =
2
a b c
r p c
+
= =

Twierdzenie sinusw
2
sin sin sin
a b c
R

= = =
Twierdzenie cosinusw
2 2 2
2 cos a b c bc = +
2 2 2
2 cos b a c ac = +
2 2 2
2 cos c a b ab = +
Wzory na pole trjkta
1 1 1
2 2 2
ABC a b c
P a h b h c h

= = =
1
sin
2
ABC
P a b

=
2 2
1 sin sin
2 sin sin sin
2 sin
ABC
P a R

= =
( )( )( )
4
ABC
abc
P rp p p a p b p c
R

= = =
Trjkt rwnoboczny

a dugo boku
h wysoko trjkta
3
2
a
h =
2
3
4
a
P

=
C
A B
a
b
c



c
A
C
.
a
b
h
c
B



D
9
Twierdzenie Talesa
Jeeli proste rwnolege AA i BB przecinaj dwie proste, ktre przecinaj si w punkcie O,
to
OA OB
OA OB
=

.


Twierdzenie odwrotne do twierdzenia Talesa
Jeeli proste AA i BB przecinaj dwie proste, ktre przecinaj si w punkcie O oraz
OA OB
OA OB
=

, to proste AA i BB s rwnolege.
Czworokty
Trapez
Czworokt, ktry ma co najmniej jedn par
bokw rwnolegych.
Wzr na pole trapezu:
2
a b
P h
+
=

Rwnolegobok
Czworokt, ktry ma dwie pary bokw
rwnolegych.
Wzory na pole rwnolegoboku:
1
sin sin
2
P ah a b AC BD = = =


Romb
Czworokt, ktry ma dwie pary bokw
rwnolegych jednakowej dugoci.
Wzory na pole rombu:
2
1
sin
2
P ah a AC BD = = =

Deltoid
Czworokt, ktry ma o symetrii,
zawierajc jedn z przektnych.
Wzr na pole deltoidu:
1
2
P AC BD =
A B
C
D
h
a
b
E
B
A
A B
O
B
A
A
B
O
A
B
C
D

h
a
b

a
A B
C D

h
A
B
C
D
10
Koo

Wzr na pole koa o promieniu r:
2
P r =
Obwd koa o promieniu r:
2 Ob r =
Wycinek koa
Wzr na pole wycinka koa o promieniu r
i kcie rodkowym wyraonym
w stopniach:
2
360
P r

=


Dugo uku wycinka koa o promieniu r
i kcie rodkowym wyraonym
w stopniach: 2
360
l r

=


Kty w okrgu



Miara kta wpisanego w okrg jest rwna
poowie miary kta rodkowego, opartego
na tym samym uku.

Miary ktw wpisanych w okrg, opartych
na tym samym uku, s rwne.
Twierdzenie o kcie midzy styczn i ciciw

Dany jest okrg o rodku w punkcie O i jego ciciwa AB. Prosta AC jest styczna do tego
okrgu w punkcie A. Wtedy 2 AOB CAB = , przy czym wybieramy ten z ktw
rodkowych AOB, ktry jest oparty na uku znajdujcym si wewntrz kta CAB.
r
O
r
O

B
A
O



2
A
B
A
C
B
O
A
C
B
O
11
Twierdzenie o odcinkach siecznej i stycznej
Dane s: prosta przecinajca okrg w punktach A i B oraz prosta styczna do tego okrgu
w punkcie C. Jeeli proste te przecinaj si w punkcie P, to
2
PA PB PC =

Okrg opisany na czworokcie



Na czworokcie mona opisa okrg wtedy
i tylko wtedy, gdy sumy miar jego
przeciwlegych ktw wewntrznych
s rwne 180:

180 + = + =



Okrg wpisany w czworokt



W czworokt wypuky mona wpisa okrg
wtedy i tylko wtedy, gdy sumy dugoci
jego przeciwlegych bokw s rwne:

a c b d + = +


B
C




A
D
c
a
r
A
B
C
D
b
d
C
B
P
A
.
12
11. STEREOMETRIA
Twierdzenie o trzech prostych prostopadych
Prosta k przebija paszczyzn w punkcie P. Prosta l jest rzutem prostoktnym prostej k
na t paszczyzn. Prosta m ley na tej paszczynie i przechodzi przez punkt P.
Wwczas prosta m jest prostopada do prostej k wtedy i tylko wtedy, gdy jest prostopada
do prostej l.
Oznaczenia
P pole powierzchni cakowitej
p
P pole powierzchni podstawy
b
P pole powierzchni bocznej
V objto
Prostopadocian




( ) 2 = + + P ab bc ac
= V abc
gdzie a, b, c s dugociami krawdzi
prostopadocianu

Graniastosup prosty



2
b
P p h =
p
V P h =
gdzie 2p jest obwodem podstawy
graniastosupa

A
C
D
E
H
B
F
G
a
b
c
P
m
l
k
I
J
h
F
A B
C
D
E
G
H
13
Ostrosup




1
3
p
V P h =
gdzie h jest wysokoci ostrosupa

Walec


2 =
b
P rh
( ) 2 = + P r r h
2
= V r h
gdzie r jest promieniem podstawy,
h wysokoci walca


Stoek

=
b
P rl
( ) = + P r r l
2
1
3
= V r h
gdzie r jest promieniem podstawy,
h wysokoci, l dugoci tworzcej stoka


Kula

2
4 = P r
3
4
3
= V r
gdzie r jest promieniem kuli

O
h
r
O
h
r
S
l
r
O
E
D
A B
C
S
h
14
12. TRYGONOMETRIA
Definicje funkcji trygonometrycznych

sin
y
r
=
cos
x
r
=
tg
y
x
= , gdy 0 x

gdzie
2 2
0 r x y = + > jest
promieniem wodzcym punktu M
Wykresy funkcji trygonometrycznych
sin y x =
cos y x =

tg y x =
Zwizki midzy funkcjami tego samego kta
2 2
sin cos 1 + =
sin
tg
cos

= dla
2
k

+ k cakowite
Niektre wartoci funkcji trygonometrycznych
0

30

45

60

90

0
6

sin 0
1
2

2
2

3
2
1
cos 1
3
2

2
2

1
2
0
tg 0
3
3
1 3
nie
istnieje
x
y
M=(x, y)
M
O



r
15
Funkcje sumy i rnicy ktw
Dla dowolnych ktw , zachodz rwnoci:
( ) ( )
( ) ( )
sin sin cos cos sin sin sin cos cos sin
cos cos cos sin sin cos cos cos sin sin


+ = + =
+ = = +

Ponadto mamy rwnoci:
( ) ( )
tg tg tg tg
tg tg
1 tg tg 1 tg tg



+
+ = =
+

ktre zachodz zawsze, gdy s okrelone i mianownik prawej strony nie jest zerem.
Funkcje podwojonego kta
2 2 2 2
sin 2 2sin cos
cos 2 cos sin 2cos 1 1 2sin


=
= = =


13. KOMBINATORYKA
Wariacje z powtrzeniami
Liczba sposobw, na ktre z n rnych elementw mona utworzy cig, skadajcy si
z k niekoniecznie rnych wyrazw, jest rwna n
k
.
Wariacje bez powtrze
Liczba sposobw, na ktre z n rnych elementw mona utworzy cig, skadajcy si
z k (1 k n ) rnych wyrazw, jest rwna
( ) ( )
( )
!
1 ... 1
!
n
n n n k
n k
+ =

Permutacje
Liczba sposobw, na ktre 1 n rnych elementw mona ustawi w cig, jest rwna ! n .
Kombinacje
Liczba sposobw, na ktre spord n rnych elementw mona wybra k ( 0 k n )
elementw, jest rwna
n
k



.

14. RACHUNEK PRAWDOPODOBIESTWA
Wasnoci prawdopodobiestwa
( ) 0 1 P A dla kadego zdarzenia A
( ) 1 P = zdarzenie pewne
( ) 0 P = zdarzenie niemoliwe (pusty podzbir )
( ) ( ) P A P B gdy A B
( ) ( ) 1 P A P A = , gdzie A oznacza zdarzenie przeciwne do zdarzenia A
( ) ( ) ( ) ( ) P A B P A P B P A B = + , dla dowolnych zdarze , A B
( ) ( ) ( ) P A B P A P B + , dla dowolnych zdarze , A B
16
Twierdzenie: Klasyczna definicja prawdopodobiestwa
Niech bdzie skoczonym zbiorem wszystkich zdarze elementarnych. Jeeli wszystkie
zdarzenia jednoelementowe s jednakowo prawdopodobne, to prawdopodobiestwo
zdarzenia A jest rwne
( )
A
P A =

gdzie A oznacza liczb elementw zbioru A, za liczb elementw zbioru .

15. PARAMETRY DANYCH STATYSTYCZNYCH
rednia arytmetyczna
rednia arytmetyczna n liczb
1 2
, ,...,
n
a a a jest rwna:
1 2
...
n
a a a
a
n
+ + +
=
rednia waona
rednia waona n liczb
1 2
, ,...,
n
a a a , ktrym przypisano odpowiednio dodatnie wagi
1 2
, ,...,
n
w w w jest rwna:
1 1 2 2
1 2
...
...
n n
n
w a w a w a
w w w
+ + +
+ + +

rednia geometryczna
rednia geometryczna n nieujemnych liczb
1 2
, ,...,
n
a a a jest rwna:
1 2
...
n
n
a a a
Mediana
Median uporzdkowanego w kolejnoci niemalejcej zbioru n danych liczbowych
1 2 3
...
n
a a a a jest:
dla n nieparzystych:
1
2
n
a
+
(rodkowy wyraz cigu)
dla n parzystych:
1
2 2
1
2
n n
a a
+

+


(rednia arytmetyczna rodkowych wyrazw cigu)
Wariancja i odchylenie standardowe
Wariancj n danych liczbowych
1 2
, ,...,
n
a a a o redniej arytmetycznej a jest liczba:
( ) ( ) ( )
( )
2 2 2
2 2 2
2
1 2 2 1 2
... ...
n n
a a a a a a a a a
a
n n

+ + + + + +
= =

Odchylenie standardowe jest pierwiastkiem kwadratowym z wariancji.

17
16. TABLICA WARTOCI FUNKCJI TRYGONOMETRYCZNYCH


[ ]


sin
cos

tg
[ ]



[ ]


sin
cos

tg
[ ]


0 0,0000 0,0000 90 46 0,7193 1,0355 44
1 0,0175 0,0175 89 47 0,7314 1,0724 43
2 0,0349 0,0349 88 48 0,7431 1,1106 42
3 0,0523 0,0524 87 49 0,7547 1,1504 41
4 0,0698 0,0699 86 50 0,7660 1,1918 40
5 0,0872 0,0875 85 51 0,7771 1,2349 39
6 0,1045 0,1051 84 52 0,7880 1,2799 38
7 0,1219 0,1228 83 53 0,7986 1,3270 37
8 0,1392 0,1405 82 54 0,8090 1,3764 36
9 0,1564 0,1584 81 55 0,8192 1,4281 35
10 0,1736 0,1763 80 56 0,8290 1,4826 34
11 0,1908 0,1944 79 57 0,8387 1,5399 33
12 0,2079 0,2126 78 58 0,8480 1,6003 32
13 0,2250 0,2309 77 59 0,8572 1,6643 31
14 0,2419 0,2493 76 60 0,8660 1,7321 30
15 0,2588 0,2679 75 61 0,8746 1,8040 29
16 0,2756 0,2867 74 62 0,8829 1,8807 28
17 0,2924 0,3057 73 63 0,8910 1,9626 27
18 0,3090 0,3249 72 64 0,8988 2,0503 26
19 0,3256 0,3443 71 65 0,9063 2,1445 25
20 0,3420 0,3640 70 66 0,9135 2,2460 24
21 0,3584 0,3839 69 67 0,9205 2,3559 23
22 0,3746 0,4040 68 68 0,9272 2,4751 22
23 0,3907 0,4245 67 69 0,9336 2,6051 21
24 0,4067 0,4452 66 70 0,9397 2,7475 20
25 0,4226 0,4663 65 71 0,9455 2,9042 19
26 0,4384 0,4877 64 72 0,9511 3,0777 18
27 0,4540 0,5095 63 73 0,9563 3,2709 17
28 0,4695 0,5317 62 74 0,9613 3,4874 16
29 0,4848 0,5543 61 75 0,9659 3,7321 15
30 0,5000 0,5774 60 76 0,9703 4,0108 14
31 0,5150 0,6009 59 77 0,9744 4,3315 13
32 0,5299 0,6249 58 78 0,9781 4,7046 12
33 0,5446 0,6494 57 79 0,9816 5,1446 11
34 0,5592 0,6745 56 80 0,9848 5,6713 10
35 0,5736 0,7002 55 81 0,9877 6,3138 9
36 0,5878 0,7265 54 82 0,9903 7,1154 8
37 0,6018 0,7536 53 83 0,9925 8,1443 7
38 0,6157 0,7813 52 84 0,9945 9,5144 6
39 0,6293 0,8098 51 85 0,9962 11,4301 5
40 0,6428 0,8391 50 86 0,9976 14,3007 4
41 0,6561 0,8693 49 87 0,9986 19,0811 3
42 0,6691 0,9004 48 88 0,9994 28,6363 2
43 0,6820 0,9325 47 89 0,9998 57,2900 1
44 0,6947 0,9657 46 90 1,0000 0
45 0,7071 1,0000 45