Projektni Zadatak Iz Motora Sus

Toplotni proraun dizel motora sa delovima i sistemima motora sus
TEHNIKA KOLA STRUKOVNIH STUDIJA

UROEVAC
Grafiki rad
iz
MOTORA SUS
Profesor: Kandidat:
mr Radivoje Vukainovi Milo]evi Nemanja
Ime i prezime: - 2 -

br !nd "# $%
Ime i prezime: - & -

Slika 1.-a: Pogon motornog vozila, b: Delimini presek motora sus
Slika 1.1b.- Delimini presek Meredes-!enz motora
Slika 1.".a- Popreni presek motora
Slika 1.".b.- #snovni elementi i delovi klipni$ motora sus.
Ime i prezime: - ' -

Sika.1.%. &inematske veliine motornog me$anizma i indikatorski p-' di(agram motora
!!!-(!()*M! M+)+R,
a- Sist! raz"#da: $ - ventil. / - bre0asto vratilo
b- (istem 1la2enja.
3- (istem 4odma5ivanja.
d- (istem 4aljenja i strtovanja
+snovne 0eometrijske 5avisnosti:

z - broj 3ilindara motora6
'
2
D )
&

- 4o4re7ni 4resek kli4a6
* S 2
- uku4ni 1od kli4a6
& $
) S '
- radna 81odna- 5a4remina6
( )
+
S
- tekui 1od kli4a6
,
'
- kom4resiona 5a4remina6
( ) ( )
& + ,
) S ' ' +
- tekua 5a4remina6
,
' '
min - minimalna 5a4remina 3ilindra6
$ ,
' ' ' +
ma9 - maksimalna 8uku4na- 5a4remina 3ilindra6
ma-
' z '
- uku4na 5a4remina motora 8vrednost koja se unosi u saobraajnoj
do5voli motorno0 vo5ila u drumskom saobraaju u
%
m -
(te4en sabijanja:
( )
min min min ma9
: ' ' ' ' ' ' '
$ $ ,
+ +
- ste4en kom4resije
Ime i prezime: - ; -


Slika.1..a. /ema prinipa rada etvorotaktnog motora sa ubrizgavan(em goriva i razvodaradnemateri(e sa kru0nim
di(agramima
Ime i prezime: - < -

Slika 1.1.- Taktovi radnog iklusa motora sus sasastavom sve0eg pun(en(a i izduvni$ gasova
Slika 1..b.- Prinip rada .- taktni$ .- inindrini$ dizel i oto motora sus
Slika 1.2.- Delovi rasklopl(enog '-motora
Ime i prezime: - % -


Slika 1.3.- *adni taktovi motora sus:
1. takt usisavan(a, ".- takt sabi(an(a, %.- takt sagorevan(a i 4iren(a 5radni takt6, ..- takt izduvavan(a
Ime i prezime: - $ -

$% &r#'s iz!( rad( !atri)
Slika ".1. /ema razvoda .- taktnog motora sa prirodnim usisavan(em
Slika ".".- p-' indikatorski di(agram i
p
di(agram
Ime i prezime: - / -

Slika "...- /ema visine 5poprenog preseka6 otvaran(a i zatvaran(a usisni$ i izduvni$ ventila motora
Slika ".2. Promena pritiska u razvi(enom
p
di(agramu sa di(agramom promene protoni$ preseka izduvnog i usisnog
otvora.
Slika ".1. 7tia( ugla rani(eg otvaran(a izduvnog ventila
1
i kasni(eg zatvaran(a usisnog ventila
"
na promenu pritiska
u ilindru motora u
' p
indikatorskom di(agramu
Slika ".1.a. #ttov motor: tok pritisaka u usisno( evi, ilindru i izduvno( evi.
Ime i prezime: - := -

Slika ".8.- S$ematski prikaz glavni$ delova i sistema .- taktni$ dizel motora

Slika ".3.- S$ematski prikaz glavni$ delova i sistema .- taktni$ oto motora
Slika ".9. Prinip rada dvotaktnog motora
Ime i prezime: - :: -

Slika ".1:.- S$ematski prikaz glavni$ delova i sistema "- taktni$ oto motora
Slika ".11. Indikatorski di(agram dvotaktnog motora sa simetrinom 4emom razvoda radne materi(e
Ime i prezime: - :2 -


Slika ".1".- S$ematski prikaz glavni$ delova i sistema ;ankel motora
Ime i prezime: - :& -

*% SISTEMI +A U,RI+GAVANJE ,EN+INA
(istemi 5a ubri50avanje 0oriva obe5be2uju motoru u bilo kom re>imu rada naj4ovoljni sastav smee
"o skoro se to us4eno radilo sa karburatorima6 me2utim6 u 4oslednje vreme skoro u sva vo5ila se serijski
u0ra2uju sistemi 5a ubri50avanje 0oriva Ra5lo5i 5a to su: vea sna0a motora6 4ovoljni tok krive obrtno0
momenta i manja 4otoronja 0oriva6 kao i maksimalno 4oboljanje kvaliteta i5duvni1 0asova
?bri50avanje omo0uava 4re3i5no do5iranje 0oriva6 5avisno od re>ima rada motora6 u5 maksimalnu
5atitu okoline
+snovna klasifika3ija sistema ubri50avanja vri se 4rema tri najbitnija kriterijuma:
4rema mestu ubri50avanja ben5ina.
4rema na7inu ubri50avanja i
4rema na7inu re0ula3ije ubri50ane koli7ine 0oriva
Prema mestu ubri50avanja 8loka3iji bri50a7a- ra5likuju se tri osnovne vrste ubri50avanja:
direktno ubri50avanje6
ubri50avanje u usisni vod u oblasti usisno0 ventila i
3entralno ubri50avanje u usisni kolektor
Kod ova dva indirektna sistema6 0orivo se ubri50ava u usisni vod6 is4red usisno0 ventila6 0de se
obra5uje i radna smea ? novije vreme ra5vio se i sistem direktno0 ubri50avanja u samom 3ilindru motora
Kod ovo0 sistema se6 4rema tome6 radna smea obra5uje u samom 3ilindru motora
Prema na7inu ubri50avanja6 sistemi se dele na:
sisteme 5a kontinualno i
4eriodi7no ubri50avanje
!storijski 4osmatrano6 sistemi direktno0 ubri50avanja ben5ina su 4rvi 4rimenjeni kod oto
motora i to naj4re kod va5du1o4lovni1 motora6 a 5atim i kod motorni1 vo5ila u drumskom saobraaju
(istem direktno0 ubri50avanja 4odra5umeva -(-tra.() #/raz#"a() smee 8unutar 3ilindra- i 0#)di(a(#
-/riz1a"a() 0oriva u svaki 3ilindar motora Prin3i4ijelna ema ovakvo0 sistema ubri50avanja data je na sl
&:
Kod ovo0 sistema6 sli7no di5el motorima6 0orivo se6 4omou elektroma0netni1 ventila6 direktno
ubri50ava u 4rostor 5a sa0orevanje @ato svaki 3ilindar ima svoj ventil 5a ubri50avanje 8bri50aljku-6 a
meavina se stvara u samom 3ilindru @a dobro sa0orevanje neo41odno je fino ras4rivanje 0oriva 4rilikom
ubri50avanja ? normalnom re>imu rada6 motori sa direktim ubri50avanjem usisavaju samo 7ist va5du1 a ne
meavinu kao kod svi1 ostali1 konven3ionalni1 sistema ubri50avanja ? tome i le>i 4rednost ovo0 novo0
sistema6 jer nema konden5a3ije 0oriva 4o 5idovima usisni1 3evi i 3ilindara Kod raniji1 konven3ionalnalni1
sistema6 meavina se obra5uje s4olja u usisnoj 3evi6 4a u 4rostor 5a sa0orevanje dos4eva kao 1omo0ena
smes1a 7iji sastav ima 4ribli>no ste1iometriski odnos va5du1a i 0oriva "irektno ubri50avanje ben5ina se
reali5uje dirkt(# - k#!#r- za sa1#r"a() oto motora Prema tome6 bri50a7 je 4ostavljen u 0lavi motora i
nje0ov vr1 viri u 4rostoru 5a sa0orevanje
Ime i prezime: - :' -


Slika %.1.-Direktno ubrizgavan(e kod sistema M<D Motroni: 1-dovod goriva,"-dovod vazdu$a,
%-elektronski prigu4ni leptir 5<=)S6,.-usisna ev,2-brizgal(ka,1- motor
Slika %."- Po(edinano >ormiran(e sme4e sistema SPI?TPI@ kod A<-Betroni, Motroni, i M< Motroni
1. dovod goriva@ ". dovod usisnog vazdu$a@ %. leptir 5regulaioni organ6@ .. usisni sCstem@ 2. brizga@ 1. motor
Slika %.%.- ,entralno ubrizgavan(e: 1-dovod goriva, "-dovod vazdu$a, %-prigu4ni leptir,
.-usisna ev, 2-brizgal(ka, 1-motor
Slika %.%a.- Prikaz sistema entralnog ubrizgavan(a 5SPI - Single Point In(etion, T!I - T$rotle !odC In(etion6 -
eksterno >ormiran(e sme4e -1. regulator pritiska@ ". senzor temperature@ %. brizga: .. kuDi4te 5gorn(e6@ 2. dovod
goriva@ 1. povratni vod goriva@ 8. izolator@ 3. leptir@ 9. kuDi4te
+bra5ovanjem smee6 direktno u 4rostoru 5a sa0orevanje mo0ue je ostvariti dva 4ot4uno ra5li7ita
na7ina sa0orevanja
Pri radu sa t5v slojevitim 4unjenjem6 meavina ima 5a4aljiv sastav samo u 4rostoru oko svei3e
+stali deo 4rostora 5a sa0orevanje is4unjen je sve>im va5du1om i ostatkom sa0oreli1 0asova be5 0oriva Na
taj na7in6 u 4ra5nom 1odu i 4ri delimi7nom o4tereenju6 motor radi sa vrlo siromanom smesom i tedi
0orivo
Pri veem o4tereenju6 motor radi sa 1omo0enim 4unjenjem 6 0de je 3eo 4rostor 5a sa0orevanje
is4unjen 1omo0enom meavinom6 kao i kod motora sa s4oljnim obra5ovanjem meavine ? takvom radu6
motor 4rima vie 0oriva ali i daje 4unu sna0u
Ime i prezime: - :; -


Slika %...- Eomogena i $eterogena sme4a vazdu$a i benzina u ilindru motora
Slika %.2.- 'i4estruko ubrizgavan(e 1 &lip motora, " In(ektor, % 7sisni ventil@
Slika %.1.-.Primeri sastava sve0eg pun(en(a kod direktnog ubrizgavan(a benziina.
a. >ormiran(e sme4e mlazom gorivaF b. >ormiran(e sme4e interaki(om mlaza i ela klipa
. >ormiran(e sme4e interaki(om mlaza i vrtloga vazdu$a
Naj4o5natiji sistem 5a direktno ubri50avanje sistema je #+(AB-ov M*"- Motori3
Prvo elektronski kontrolisano ubi50avanje bio je "-Cetroni3 i5 :/<% K i D Cetroni3 su svetlo dana u0ledali
:/%&6 Motroni3 :/%/ 8nastao kao kombina3ija D Cetroni3a i mikro4ro3esorski u4ravljano0 4aljenja-6 a
una4re2eni K*-Cetroni3 :/$2 K*-Cetroni3 je6 tako2e6 4ravljen u varijantama sa mikro4ro3esorski
u4ravljanim 4aljenjem i ubri50avanjem 4ri 7emu su neki 4roi5vo2a3i 4romenili ime sistemu u K*-Motroni36
a neki su 5adr>ali stari na5iv 8n4r Mer3edes-#en5-
Ime i prezime: - :< -

(kraeni3e u na5ivima svako0 od Cetroni3 ubri50avanja o5na7avaju osnovni 4rin3i4 rada sistema
E"E 8nem "rF3k G 4ritisak- radi na osnovu 4od4ritiska u usisnoj 0rani6
EDE 8nem Duftmen0e G koli7ina va5du1a- do5ira 0orivo na osnovu koli7ine usisano0 va5du1a6 ima
elektroma0netne di5ne "odavanjem mikro4ro3esorsko0 4aljenja i5 nje0a je kasnije nastao Motroni3 sistem
EKE 8nem Kontinuerli31 Gkontinualno- misli se na kontinualno ubri50avanje 0oriva be5 4rekida kao kod
dru0i16 sekven3ijalni1 sistema +vaj sistem tako2e vri merenje koli7ine usisano0 va5du1a kao i D Cetroni3
"akle K i K* jetroni3 su me1ani7ko-1idrauli7na ubri50avanja 0oriva velike su 4ou5danosti u radu i
0lavna karakteristika im je to 0orivo ubri50avaju u kontinuitetu 5a ra5liku od dru0i1 sistema nastali1 4re ili
4osle nji1 +snovni 3iljevi #+(AB-a 4ri ra5voju K* Cetroni3a bila je 4ou5danost koju nosi jedan me1ani7ki
sistem 8K- u5 dodatno 4oveanje sna0e motora sa ubri50avanjem i smanjenu 4otronju 0oriva koju donosi
elektronski Efine tunin0E dodatak sistemu 8*-
? odnosu na ranije sisteme K* Cetroni3 je omo0uio motorima manju 4otronju ben5ina6 veu
s4e3ifi7nu sna0u6 bolju elasti7nost i mirniji rad u svim re>imima rada ? 4itanju je jedan 0enijalan sistem koji
je doao na lo 0las na naim 4rostorima6 manje 5bo0 loe0 0oriva6 a vie 5bo0 vikend majstora koji u //H
slu7ajeva nisu mo0li da s1vate kako sistem radi ni kako se dija0nostikuje i 4odeava 4a su 0a i5vikali (ve u
svemu jedan dobar i 4ou5dan sistem koji je naravno kasnije dobio svo0 naslednika 84re sve0a 5bo0
ekolo0ije-6 mada u5 5amenu u4ravlja7ke jedini3e motori sa K* Cetroni3om be5 4roblema se u Nema7koj
danas konvertuju i5 *?R+: u *?R+' standard i5duvni1 0asova
Slika %.8.- Sistem &-B<T*#GI, 1.<lektrina pumpa za gorivo@ ".$idraulina priguna za gorivo@ %.>ilter za gorivo@
..regulator temperature@ 2.brizgal(ka@ 1.brizgal(ka za $ladan start@ 8.dozator goriva@ 3.mera protoka vazdu$a
5protokomer6@ 9.vremenski termo-prekida@ 1:.regulator praznog $oda
K*-C*)R+N!A kao i stariji K-C*)R+N!A 4redstavlja me1ani7ko-1idrauli7ni sistem 5a ubri50avanje
0oriva
Ime i prezime: - :% -

Slika %.3.- Sistem &<-B<T*#GI, 1.<lektrina pumpa za gorivo@ ".$idraulina priguna za gorivo@ %.>ilter za gorivo@
..regulator temperature@ 2.brizgal(ka@ 1.brizgal(ka za $ladan start@ 8.dozator goriva@ 3.mera protoka vazdu$a
5protokomer6@ 9.vremenski termo-prekida@ 1:.regulator praznog $oda@ 11.senzor temperature motora@
1".poteniometar prigu4nog leptira@ 1%.lambda sensor@ 1..elektronska upravl(aka (edinia 5<,76.
D-C*)R+N!K nastao je usavravanjem starije0 "-C*)R+N!A sistema sa 4eriodi7nim ubri50avanjem
i elektronskom re0ula3ijom ?bri50avanje je 4ojedina7no 5a svaki 3ilindar u usisnim 3evima motora 8MP!-
Slika %.3.- Sistem A-B<T*#GI& 1.<lektrina pumpa za gorivo@ ".>ilter za gorivo@ %.regulator pritiska goriva@
..brizgal(ka@ 2.mera protoka vazdu$a@ 1.vremenski termo prekida@ 8. regulator praznog $oda@ 3. regulator praznog
$oda@ 9.lambda sensor@ 1:.<,7
Ime i prezime: - :$ -

DB-C*)R+N!K sistem je veoma sli7an osnovnom D-C*)R+N!K sistemu Ra5likuju se samo 4o
mera7u 4rotoka va5du1a- 4rotokomeru6 sa u>arenim vlaknom Kod nje0a na re5ultat merenja ne uti7e 0ustina
va5du1a6 koja 5avisi od tem4erature i atmosfersko0 4ritiska
Slika %.9.- Sistem AE-B<T*#GI& 1.<lektrina pumpa za gorivo@ ".>ilter za gorivo@ %.regulator pritiska goriva@
..brizgal(ka@2.protokomer sa u0arenim vlaknom@ 1.senzor temperature motora@ 8.bimetalni 4iber ventil@ 3.prekida
prigu4nog ventila@ 1:. <,7
Slika %.1:.- Sistem AE-B<T*#GI,
Ime i prezime: - :/ -

Mono Cetroni36 5a ra5liku od K*-C*)R+N!A i D-C*)R+N!A sistema6 ima 3entralno ubri50avanje6
o4remljen jednom 5ajedni7kom bri50aljkom6 koja ubri50ava 0orivo u ravnomernim intervalima u usisni
kolektor Ilavni deo sistema je ure2aj 5a ubri50avanje sa elektro-ma0netnim ventilom-bri50aljkom koja
ubri50ava 4rora7unatu koli7inu 0oriva ?sisni kolektor ravnomerno ras4ore2uje 0orivo 4rema 4ojedinim
3ilindrima6 naj7ee 7etvoro3ilindri7ni1 motora Potrebni 4oda3i o radnom stanju motora 4rikau4ljaju se
4omou ra5ni1 sen5ora
Slika %.11.- Sistem M#G#-B<T*#GI& 1.<lektrina pumpa za gorivo@ ".>ilter za gorivo@ %.poteniometar prigu4nog
ventila@ .. *egulator pritiska@ 2.elektromagneta brizgal(ka@ 1.senzor temperature ulaznog vazdu$a@8..korani 5step
motor6@ 3.senzor temperature motora@ 9.lambda senzor@ 1:.<,7.
Slika %.1".- SistemDie Mono Betroni
Ime i prezime: - 2= -

MOTRONIC
*lektronski u4ravlja7ki ure2aj u sistemu "-Cetroni3 bio je u stanju da re0ulie koli7inu 0oriva
ubri50anu u komoru 5a sa0orevanje6 odre2ujui koliko du0o injektori 0oriva ostaju otvoreni ?5 tem4eraturu
motora i broj obrtaja6 koli7ina usisano0 va5du1a 4redstavljala je jedan od najva>niji1 4arametara 5a rad
elektronske kontrole )a se koli7ina va5du1a mo0la i5ra7unati 4omou sen5ora 5a 4ritisak na osnovu 4ritiska
i5 usisne 3evi Ra5voj "-Cetroni3a 4o4ratio je ra5voj elektri7ni1 4um4i 5a 0orivo koje osi0uravaju stalan
sistemski 4ritisak u injektorima 0oriva
Motroni3 u4ravlja7ki ure2aj je na 4rvi 4o0led neu4adljiva kutiji3a s elektronikom Nje0ov
5adatak je elektronski uskladiti i o4timi5irati dovod va5du1a i 0oriva6 kao i 4ro3es 4aljenja6 4rema >eljama
vo5a7a )e1ni7ke 4rednosti koje su otuda
4roi5ale 5aslu>uju 4a>nju Pre uvo2enja Motroni3 sistema6 dakle 4re 2; 0odina6 5a 4ri4remu meavine i 5a
aktiviranje iskre 4aljenja svei3e brinula se me1ani7ka konstruk3ija )o je u5rokovalo ne samo veliku
4otronju ben5ina6 ne0o i nastanak mno0i1 tetni1 materija u 4roduktima sa0orevanja
Mono Motroni3 je sistem koji objedinjuje elektronsko 4aljenje i ubri50avanje Aeloku4na elektronika kojom se
re0ulie rad motora6 sa svim re0ula3ionim i u4ravlja7kim funk3ijama nala5i se u elektronskoj u4ravlja7koj jedini3i )u se
sti7u 4oda3i o sistemu 4aljenja6 4olo>aju bre0aste osovine6 br5ini vo>nje6 4olo>aju menja7a6 klima ure2ajima itd
Posebnu 0ru4u 7ine analo0ni ula5ni si0nali: na4on akumulatora6 tem4eratura va5du1a i motora6 koli7ina usisano0
va5du1a6u0ao 4ri0uno0 le4tira6 lambda Jsonda6 kliktanje motora6 kao i broj obrtaja motora
Slika %.1%.- Sistem Mono Motroni
Md2M#tr#(i'

Motroni3 je ime 5a u4ravljanje radom motora u otvorenoj ili 5atvorenoj 4etlji jednom u4ravlja7kom
jedini3om #os31 je 4rvi sistem koji je serijski 4o7eo da se 4roi5vodi :/%/ 0odine )o je u stvari bio D-
Cetroni3 u 3iju je *A? u0ra2en i sistem 5a 4aljenje
"anas 4ostoje tri ver5ije Motroni3 sistema:
:M-Motroni3 je 4rvi sistem.
2M* JMotroni36 koji je ba5iran na 4red1odnoj ver5iji kod ko0a je uvedena elektronska kontrola le4tira
&M*" J Motroni3 je najnovija 0enera3ija ovo0 sistema 4rimenjena na motorima sa direktnim
ubri50avanjem 0oriva u 3ilindre Cedan takav sistem 4rika5an je na sledeoj sli3i
Ime i prezime: - 2: -

Mono Motroni3 je sistem koji objedinjuje elektronsko 4aljenje i ubri50avanje Aeloku4na elektronika
kojom se re0ulie rad motora6 sa svim re0ula3ionim i u4ravlja7kim funk3ijama nala5i se u elektronskoj
u4ravlja7koj jedini3i )u se sti7u 4oda3i o sistemu 4aljenja6 4olo>aju bre0aste ososvine6 br5ini vo>nje6
4olo>aju menja7a6 kl7ima ure2ajima itd Posebnu 0ru4u 7ine analo0ni ula5ni si0nali: na4on akumulatora6
tem4eratura va5du1a i motora6 koli7ina usisano0 va5du1a6u0ao 4ri0uno0 le4tira6 lambda Jsonda6 kliktanje
motora6 kao ibroj obrtaja motora
+vaj je sistem omo0uio 4re3i5no i odmereno do5iranje 0oriva u struju va5du1a6 to je 4rotekli1 deset
0odina omo0uilo smanjenje 4otronje 0oriva 5a treinu 85a odre2enu sna0u motora- !ako to nije samo
5aslu0a sekven3ijalno0 ubri50avanja 0oriva 8veliki uti3aj imaju 4oboljanje aerodinamike i smanjenje ot4ora
kotrljanja-6 taj je uti3aj bio 4resudan Co su vei 4oma3i na4ravljeni u ekolokom usavravanju otto motora6
4a veina novi1 ben5ina3a sa sekven3ijalnim ubri50avanjem 0oriva 5adovoljava norme *uro ' 8stu4ile na
sna0u 2==;- Ra5vojem kon3e43ije sekven3ijalno0 ubri50avanja 4odstaknut je dalji ra5voj sistema 5a
na4ajanje otto motora6 4rvenstveno u 4odru7ju direktno0 ubri50avanja 0oriva 8I"!-
Slika %.1.. Di(agram toka Med M#T*#GI,
1. karbonski kanister@ ". <lektromagnetni ventil za otvaran(e kanistera@ %. <lektromagnetni ventil za pra0n(en(e
kanistera@ .. povratni vod vika goriva.@ 2. indukioni kalem sa sveDiom@ 1. senzor >aze@ 8. 3. M)P senzor@ 9. <=*
ventil@ 1:. senzor temperature ras$l. sredstva@ 11. senzor pritiska ras$l. sredstva@ 1". Aambda sonda.@ 1%. senzor
detonai(e@ 1.. rezervoar goriva sa meraem nivoa i pumpom za gorivo@ 12. <7B@ 11. 18. akumulator ? regulator
pritiska ?@ 13. <lektromagnetni ventil sekundarnog vazdu$a 19. pumpa sekundarnog vazdu$a
Ime i prezime: - 22 -

Slika %.12.- M<-Motroni Hit$ <T,
1. ,arbon anister, ".,anister-purge valve, %.Intake-mani>old pressure sensorI, .. Juel rail?in(etor, 2.,ams$a>t
ad(usterI, 1. Ignition oil?spark plug, 8. P$ase sensor, 3. Aambda Sensor, 9.)ir-mass meter, 1:.T$rottle devie
5<T,6, 11. <=* valve, 1".Speed sensor, 1%.&nok sensor, 1..Temperature sensor, 12.PrimarC atalCti
onverter, 11.Aambda Sensor, 18, Main atalCti onverter, 13.)elerator-peda module, 19.In-tank unit, ":.
<letroni ontrol unit, "1.,)G, "". Diagnosis lam, "%.Diagnostis inter>ae, ".. Immobilizer
Ime i prezime: - 2& -

Slika %.11. K &ompletna s$ema sistema za upravl(an(e radom benzinskog motora sa indirektnim ubrizgavan(em
benzina 5u usisnu granu6 K !#S,E M<8.
1 - rezervoar benzinski$ para@ " - kontrolni ventil sa pumpom za produvavan(e rezervoara benzinski$ para i kontrolu
nepropusnosti sistema@ % - ventil za propu4tan(e benzinski$ para u usisnu granu@ . - senzor podpritisaka u usisno(
grani@ 2 - za(edniki vod 5magistrala6 goriva sa brizgal(kama@ 1 - visokonaponski kabal za pal(en(e sa sveDiom@ 8 -
senzor >aze motora 5senzor brzog starta6@ 3 - pumpa za uduvivan(e sekundarnog vazdu$a u izduvnu granu@ 9 - ventil za
propu4tan(e sekundarnog vazdu$a u izduvnu granu@ 1: - senzor masenog protoka vazdu$a u motor sa senzorom
temperature usisanog vazdu$a@ 11 - elektronski leptir za snagu@ 1" - elektropokretani <=* ventil@ 1% - senzor
detonantnog sagorevan(a u motoru@ 1. - senzor brzine obrta(a motora@ 12 - senzor temperature ras$ladne tenosti
motora@ 11 - lambda sonde K prva sonda do motora (e upravl(aka, a druga (e kontrolna lambda sonda@ 18 -
komp(uter@ 13 - di(agnostiki prikl(uak sa ispitnim ureLa(em za seri(sku di(agnostiku@ 19 - di(agnostika lampia na
komandno( tabli vozila 5MIA6@ ": - veza sa ostalim komp(uterima, ureLa(ima il senzorima na vozilu preko ,)G
sabirnie poput komp(utera vozila t(. senzora o brzini kretan(a vozila, komp(utera konia 5)!S?)S*?<SP6 t(. senzora
aktiviranosti konie, komp(utera men(aa t(. senzora aktiviranosti spo(nie ili stepena prenosa, komp(utera ureLa(a za
odr0avan(e konstantne brzine kretan(a, komp(utera klima-ureLa(a, komp(utera protiv neovla4Denog pokretan(a motora
vozila itd.@ "1 - senzor podpritisaka u rezervoaru goriva@ "" - dobavna pumpa goriva u rezervoaru goriva@ "% -
elektronska papuia akeleratora@ ". K akumulator

Slika%.18.- S$ema i sastavni delovi !#S,E DI M#T*#GI, sistema
Ime i prezime: - 2' -

Slika %.13.- ,ommon *ail SCstem ubrizgavan(a goriva za ommeri(alna vozila

Slika%.19.- Sistem direktnog ubrizgavan(a 5M<D Motroni? !os$6
Ime i prezime: - 2; -

SISTEMI +A U,RI+GAVANJE DI+EL GORIVA
Slika %.": Dieselov motor: papuia snage spo(ena (e sa pumpom za ubrizgavan(e goriva.
Slika %."1.- Sistemi za ubrizgavan(e dizel goriva: a-pumpa-brizgal(ka, b-ommon reil sistem
Slika %.""- S$ema di(agrama toka goriva u dizel motoru
Slika %."%.- Pumpa visokog pritiska, brizgal(ka
Ime i prezime: - 2< -


Sl.%.".. Sistemi sa direktnim ubrizgavan(em goriva: 1 Juel rail, " sensor pritiska goriva, % pumpa visokog pritiska .
Motroni ontrol unit, 2 in(etor 5brizgal(ka visokog pritiska6
Slika %."2a Delovi klasinog sistema motora za napa(an(e dizel gorivom sa rednom klipnom pumpom
Slika %."22 K Presek entri>ugalnog regulatora
Slika %."2. a6 - )-ialna-piston distributer pumpa@ b6 - In-line >uel-in(etion pumpa za gorivo
Ime i prezime: - 2% -

Slika %."1.- Bedan iklus potiskivan(a.dizel goriva
1. natklipni prostor@ ". galeri(a 5pritisak PGP6@ %. iindar@ .. klip, 2. kosi 0leb@ 1. prelivni kanal
Slika %."8. - Distributor pumpa tipa !os$ '< M1"N
1-Pumpa GP krilnog tipa@ "-Oupanik regulatora@ %-7reLa( za automatsko poveDan(e ugla
predubrizgavan(a sa porastom bro(a obrta(a@ .-!regasta ploa@ 2-Prsten za regulai(u preliva@ 1-&lip@
8-Potisni rasteretni ventil@ 3-<lektromagnetni ventil za prekid ubrizgavan(a 5ga4en(e motora6@ 9-Me$anizam
svere0imskog regulatora@ 1:-Preliv prema rezervoaru@ 11-Poluga za ga4en(e motora@
1"-#pruga svere0imskog regulatora@ 1%-&omandna poluga 5poluga PgasaP6@ 1.-&liza svere0imskog regulatora@ 12-
,entri>ugalne mase svere0imskog regulatora@ 11-*egulaioni ventil GP.
Slika %."3. - Prikaz rotaione pumpe '< 1. trans>er pumpa@ ". aksi(alni klip sa potisnim ventilima@ %. regulator bro(a obrta(a@ ..ventil
za prekid rada motora@ 2. korektor ugla poetka ubrizgavan(a
Slika %."9. - *otaiona pumpa. 1. komandna poluga @ ". pogonsko vratilo@ %. rotaiona pumpa 5trans>er6@ .. zupanik regulatora@ 2.
val(iDi@ 1. bregasta ploa@ 8. korektor ugla ubrizgavan(a@ 3. preliv@ 9. regulator @ 1:. <M ventil za prekid napa(an(a gorivom@ 11. klip
5potisno-razvodni6@ 1". potisni ventil
Ime i prezime: - 2$ -


Slika %.%:.- &orektor ugla ubrizgavan(a.
a6 pasivno stan(e 5bez koreki(e6@ b6 aktivno stan(e@1. kuDi4te pumpe, ". prstenasto kuDi4te val(iDa@ %. val(iD@ ..
poluga korektora@ 2. otovor za rastereDen(e@ 1. poklopa korektora@ 8. klip korektora@ 3. ulo0ak@ 9.
povratna opruga korektora ugla ubrizgavan(a

Slika %.%1- Integralni sistem ubrizgavan(a goriva
Slika %.%".- Delovi i di(agram ,ommon-*ail-sistema za ubrizgavan(e goriva
Ime i prezime: - 2/ -

Slika %.%%. K S$ema naina rada dizel motora sa sistemom za ubrizgavan(e goriva pumpa-brizgal(ka
!#S,E <D, 12P.
A 2 D#/a"a 1#ri"a 3d#(i'a (isk#1 0ritiska4
: - re5ervoar 0oriva sa 4redfietrom i dobavnom 4um4om 0oriva 8nije na3rtana-. 2 - 4red4um4a 0oriva sa ne4ovratnim
ventilom 8smetena na samom motoru-. & - filterKfilteri 0oriva. ' - re0ulator 4ritisaka 0oriva.
; - 1ladnjak 0oriva.
, 5 Vis#k#0ritis(i d#
< - sklo4 4um4a-bri50aljka.
C 5 E6ktr#(ska k#(tr#6a !#t#ra 3EDC 5 E6'tr#(i' Dis6 C#(tr#64
% - sen5or tem4erature 0oriva. $ - kom4juter. / - elektronska 4a4u7i3a ak3eleratora. := - sen5or br5ine vo5ila.
:: - 4rekida7 aktiviranosti ko7ni3a. :2 - sen5or tem4erature va5du1a okoline. :& - sen5or 4olo>aja 8br5ine obrtaja-
bre0asto0 vratila. :' - sen5or tem4erature va5du1a u usisnoj 0rani. :; - sen5or 4ritisaka u usisnoj 0rani
:< - le4tir 5a 0aenje motora 84rotiv vibra3ije motora 4ri 0aenju- :% - sen5or maseno0 4rotoka va5du1a u motor. :$ -
sen5or tem4erature ras1ladne te7nosti motora. :/ - sen5or br5ine obrtaja motora.
D 2 Osta6a #0r!a 0# "#zi6-
2= J komandna tabla. 2: - kontrolna jedini3a 5a uklju7enje 0reja7a kom4resorsko0 4rostora.
22 - 0reja7 kom4resorsko0 4rostora. 2& - 4rekida7 uklju7enosti s4ojni3e. 2' - jedini3a 5a kontrolu ure2aja 5a odr>anje
konstantne br5ine vo>nje. 2; - dija0nosti7ka lam4i3a na komandnoj tabli vo5ila 8M!D-. 2< - jedini3a 5a kontrolu klima-
ure2aja vo5ila. 2% - jedini3a 5a uklju7ivanje 0reja7a i 4okretanje motora. 2$ - dija0nosti7ki 4riklju7ak sa is4itnim
ure2ajem 5a serijsku dija0nostiku. 2/ - akumulator. &= - ure2aj 5a 4redsabijanje motora 80asska turbina J turbo-. &: -
1ladnjak i5duvni1 0asova 4ovratni1 *IR ventilom. &2 - kontrolni ventil 4neumatsko0 *IR ventila. && - kontrloni
ventil rasteretno0 ventila 0asske turbine. &' - vakuumska 4um4a *IR ventila i rasteretno0 ventila 0asnke turbine.
Ime i prezime: - &= -

Slika %.%.. K S$ema naina rada dizel motora sa sistemom za ubrizgavan(e goriva sa stalnim pritiskom
5,ommon *ail6 !#S,E <D, 12,.
1. visokopritisna pumpa goriva@ ". element za ga4en(e motora na visokopritisno( pumpi goriva@
%. ventil za kontrolu pritisaka goriva@ .. >ilter goriva@ 2. rezervoar goriva sa grubim >ilterom i dobavnom pumpom
goriva@ 1. komp(uter@ 8. kontrolna (edinia za ukl(uen(e gre(aa kompresorskog prostora@
3. akumulator@ 9. za(edniki visokopritisni vod goriva 5,ommon *ail6@ 1:. senzor pritisaka goriva u ,ommon *ailu@
11. ograniiva protoka prema brizgal(i 1". rasteretni ventil za regulai(u pritisaka u ,ommon *ailu
1%. senzor temperature goriva@ 1.. brizgal(ka@ 12. gre(a kompresorskog prostora@ 11. senzor temperature ras$ladne
tenosti motora@ 18. senzor brzine obrta(a motora@ 13. senzor brzine obrta(a bregastog vratila@
19. senzor polo0a(a 5brzine obrta(a6 bregastog vratila@ ":. senzor pritisaka u usisno( grani@ "1. senzor masenog
protoka vazdu$a u motor sa senzorom temperature usisanog vazdu$a@ "". ureLa( za predsabi(an(e motora 5gasska
turbina K turbo6@ "%. kontrolni ventil pneumatskog <=* ventila@ ".. kontrolni ventil rasteretnog ventila gasske turbine@
"2. vakuumska pumpa <=* ventila i rasteretnog ventila gasske turbine@ "1. komandna tabla vozila@ "8. elektronska
papuia akeleratora@ "3. prekida aktiviranosti konia@ "9. prekida ukl(uenosti spo(nie@ %:. senzor brzine
kretan(a vozila@ %1. (edinia za kontrolu ureLa(a za odr0an(e konstantne brzine kretan(a vozila@ %". (edinia za kontrolu
klima-ureLa(a vozila@ %%. (edinia za ukl(uivan(e gre(aa i pokretan(e motora@ %.. di(agnostiki prikl(uak as ispitnim
ureLa(em za seri(sku di(agnostiku@
Ime i prezime: - &: -

Slika %.%2- Sistemi za ubrizgavan(e dizel goriva. a6- Sistem pumpa Kvod K brizgal(ka 'P.., b6- Sistem ,ommon rail
,*S, 6-Sistem pumpa-brizgal(ka 7IS, d6- 7nit- pumpa 7PS
Slika %.%1.- 7pravl(an(e ,omon reil sistemom sa elektronskom regulai(om
Ime i prezime: - &2 -

Slika %.%8.- Prinipi(elna s$ema akumulatorskog ubrizgavan(a dizel goriva 5ommon rail6

Slika %.%3.- Ga(novi(i piezo-elektrini$ brizgal(ki % i . Kte generai(e
Ime i prezime: - && -


Slika %.%9.- Prikaz sistema pumpa brizga
1. Stablo@ ". Povratna opruga@ %. &lip@ .. Telo pumpe@ 2. <l. Prikl(uak@ 1. Magnet @ 8. &ompenzu(uDa opruga@ 3. Telo <M
ventila@ 9. )rmatura 5kotva6@ 1:. Gamota( solenoida@ 11. Povratni vod@ 1". Oaptivni prsten@ 1%.7lazni vod goriva@ 1..
/ipka iglie@ 12. Sedi4te iglie@ 11. Oaptivni disk@ 18. &omora@ 13. Iglia@
19. Steznaaura@ ":. Gosa iglie@ "1. ,il. =lava@ "". #pruga iglie brizgala@ "%. &lip akumulatora@
".. &omora akumulatora@ "2. &omora visokog pritiska@ "1. Iglia solenoidnog vential@ "8. !reg@
"3. &lakalia
Slika %..:.- Di(agram promene koliine ubrizganog goriva u >unki(i pritiska ubrizgavan(a i vremena tra(an(a
ubrizgavan(a
Ime i prezime: - &' -


Slika %..1.- *otaione ommon rail pumpe i ,ommon *ail In(etor goriva

Slika %..".- Diesel Juel In(etion Te$ !os$ ,p% ,ommon *ail Pump

Slika %..%.a6 - 7nit In(etor SCstem 57IS6@ b6 - 7nit Pump SCstem 57PS6@ 6 Single-Clinder in(etion pumps

Slika %....- Tipovi pumpa-brizgal(ka: 7IS %:, %1, %"
Ime i prezime: - &; -

Slika %..2.- Prinip rada brizgaa sa <M pobudom 5,ommon *ail sistem6
a6 pasivno stan(e@ b6 otvaran(e brizgaa@ 6 zatvaran(e brizgaa
1. povratni vod@ ". namota(@ %. kotva@ .. kuglia ventila@ 2. komora <M ventla@ 1. iglia brizgaa@
8. mlaznia@ 3. prigu4ni sisak na vodu za rastereDen(e9. prikl(uak ''P@ 1:. prigu4ni sisak@ 11. 4ipka iglie.

Slika %..1. - Aaserom izraLene brizgal(ke sa vi4e od sto rupia prenikaa stotog dela milimetra omoguDu(e $omogeno
sagorevan(e dizel goriva, bez stvaran(a aLe i azotni$ oksida kao i dodatno dodatno sman(en(e potro4n(e
Slika %.%3.- Disperzi(a ubrizgane magle goriva
Ime i prezime: - &< -


Slika %..8.- Pumpa-brizgal(ka

Slika %..3-.Popreni presek dobavne pumpe za napa(an(e goriva
1. rotor@ ". pumpno kolo@ %. elektro motor@ .. kuDi4te
Slika %..9.- Prikaz naina ugradn(e potapa(uDe pumpe za napa(an(e gorivom
1. preista@ ". pumpa@ %. usisni vod@ .. regulator pritiska@ 2. senzor nivoa@ 1. usisna korpa
Ime i prezime: - &% -

Slika %.2:. &omore za sagorevan(a
1 K postupak sa predkomorom, " K postupak sa vrtlo0nom komorom, % K direktno ubrizgavan(e, . Kgre(a
TO&LOTNI &RORAUN DI+EL MOTORA
Slika a6 Indikatorski di(agram
b6 Di(agram temperature pritiska u po(edinim taktovima radnog iklusa
Ime i prezime: - &$ -

Slika 6.Di(agrami obrtnog momenta 5Gm6 i snage u zavisnosti od bro(a obrta(a kolenastog vratila
1. Izbor polaznih parametara:
!majui u ob5ir vrstu motora6 namenu i dr6 usvajam sledee 4arametre:
:: (tanje okoline:
,tmosferski 4ritisak:
4
=
G =/$ 8bar-
)em4eratura okoline:
t G :% 8
=
A-6 )
=
G 2%& L :% G $78 K
:2 (te4en sabijanja:
M G :$6;
:& #roj obrtaja kolenasto0 vratila:
n G <2== 8
o
Kmin-
:' Maksimalna sna0a motora:
P G %; 8kN-
:; )em4eratura va5du1a 4ri ulasku u 3ilindar:
)
s
G )
=
L O) G 2/= L := G *88 K
:< Pritisak va5du1a 4ri ulasku u 3ilindar:
4
s
G 4
=
J O4 G =/$ J ===; G 8%79: 3/ar4
:% )em4eratura 5aostali1 0asova: )
r
2&===K8M L :<- G2&===K8:$6& L :<- G ;98<::=K
:$ Pritisak 5aostali1 0asova u 3ilindar:
4
r
G :=; P 4
=
G :=; P =/$ G >%8* 3/ar4
:/ *ks4onent 4olitro4e sabijanja:
n
:
G :': J :==Kn G:': J :==K'=== G ><*?:
Ime i prezime: - &/ -

::= *ks4onent 4olitro4e irenja:
n
2
G :22 L :&=Kn G :22 L :&=K'=== G ><$:;
::: Koefi3ijenat iskorienja to4lote u toku sa0orevanja:
Q G =%;
::2 Koefi3ijenat R4roduvavanjaS:
T G =/
::& Maseni sastav 0oriva:
0
3
G =$;$ 8k0AKk00or-6 0
B2
G =:&2 8k0B
2
Kk00or-

0
+2
G ===' 8k0+
2
k00or- 0
(
G ===< 8k0(Kk00or-
::' "onja to4lotna mo 0oriva:
B
d
G &&/:& P 0
A
L :2;<=' P 0
B2
L :=$$; P 80
+2
J 0
(
-
B
d
G &&/:& P =$;$ L :2;<=' P =:&2 L :=$$; P 8===' J ===<-
B
d
G =$:88 3kJ@k1%1#r%4
2. Izraunavanje parametara na kraju usisavanja:
2: Koefi3ijenat vika va5du1a:
A >%:
22 Koefi3ijent 4unjenja 3ilindra:
( )
( )
1
]
1
+

=
: :
= :
= U
:
:
:
p
p
n n
p
p
n T
T
r s
s
'

( )
( )
1
]
1
+

/$ =
=& :
: &$; : &$; : & 6 :$
/$ =
/%; =
: & 6 :$ &$; :
:
&==
2/=
0,96
2& Koefi3ijenat 5aostali1 0asova:
( )

:
:
)
)
4
4
V
U r
=
=
r
r
( )
:,:".2
, . 18:,22. .
.
.

: & :$ /;/ =
: 2/=
/$ =
=& :
/ =
2' Pritisak na kraju usisavanja:
( )
( )
1
1
]
1
,
_
+
+
=
= :
:
:
: :
:
p
p
p n p
n
p
s
'
Q
r a

( )
( )
1
]
1
,
_
+
+
/$ =
/%; =
/;/ = : $ :% /$ = &$2 : =& :
: : $ :% &$2 :
:
.
.
. . . . .
. .
8%79: 3/ar4
Ime i prezime: - '= -

2; )em4eratura 0asova u 3ilindru na kraju usisavanja:
( )

=
=
:
:
p
p T
T
a
'
Q
r
a

( )

/$ =
/%; =
: $ :%
$ :%
/;/ = =2; = :
2/=
.
.
.
.
. .
*>8%?: K
3. Izraunavanje parametara na kraju sabijanja:
&: Pritisak na kraju sabijanja:

&$2 :
:
$ :% /%; =
. n
a
. . p p
:$%>;* 3/ar4

&2 )em4eratura na kraju sabijanja:

: &$2 : :
:
$ :% $; &:=
. n
a
. . T T
7*=%*89 K
4. Izraunavanje parametara na kraju sagorevanja:
': )eorijska koli7ina va5du1a 4otrebna 5a sa0orevanje:
( ) ( ) + 2: = K : &2 ' :2
2 2
= # E ,
g g g A
( ) ( ) + 2: = K : &2 K ==' = ' K :&2 = :2 K $;$ =
8%=79 3k!#6 "az%@k1 1#r%4
'2 (tvarna koli7ina va5du1a 4otrebna 5a sa0orevanje : k0 0oriva:
'/% = ; :
=
. . A A
8%9=: 3k!#6 "az%@ k1 1#r%4 :
M
'& (astav 4rodukata sa0orevanja:
:2 K $;$ = :2 K
2
, ,#
g M
8%89>: 3k!#6 CO
$
@k1 1#r%4
2 K :&2 = 2 K 0 M
2
B +
2
B 8%8;; 3k!#6 H
$
O@k1 1#r%4
%'; = %/ = %/ =
2
. . A . M
G 8%:?7 3k!#6 N
$
@k1 1#r%4
( ) ( ) '/% = ; : : 2: = : 2: =
=
2
. . . A . M
#

2 8%8:$ 3k!#6 O
$
k1 1#r%4
'' ?ku4na koli7ina 4rodukata sa0orevanja:
+ + + + &2 ==' = ' :&2 = %'; = &2 '
2 2
: 2
? . ? . . ? g ? g M M
# E
8%997 3k!#6 0r% s@k1%1#r4
Ime i prezime: - ': -

'; Bemijski koefi3ijenat molekularne 4romene 4ri sa0orevanju:
%'; = %%/ =
: 2 =
. ? . M ? M
>%8==
'< (tvarni koefi3ijenat molekularne 4romene:
( ) ( ) ( ) ( ) + + + + =2; = : =2; = ='' : :
=
. ? . . ?
r r

>%8=*
'% (rednja s4e3ifi7na molarna to4lota va5du1a u 3ilindru 4re sa0orevanja:
C
+ +

&=% /&' := ;: 2 <$ :/ := ;: 2 <$ :/
& &
=
. I I . . T I I . .
T
T
. vaz
'm
$$%8$:3kJ@k!#6
8
K4
'$ (rednja s4e3ifi7na molarna to4lota 4rodukata sa0orevanja u intervalu )
=
do )
5
:
Koristei "altonove jedna7ine 5a meavine 5a oblast do tem4erature na kraju sa0orevanja )
5
6
srednja molarna s4e3ifi7na to4lota 4rodukata sa0orevanja ra7una se 4ribli>no 4o jedna7ini:
( ) ( + +
+
2
B
+
2
B
V
2
A+
2
A+
V s 4r
)5
=
)
s 4r
Vm
M P 3 M P 3 P M K : A
) ( ) + + %%/ = :
2
2
2
2
. ? M I M I
#
#
'
G
G
'
( ) [ + +

=%:; = := '2$ 2 ;'2 '=
&
. T . .
z
( ) + + +

=<< = := ;/< ' /' 2'
&
. T . .
z
( ) ;$/ = := <$& : =<: 2:
&
. T . .
z
+ +

( ) ( ) ] + +

=;2 = := %;= : 2=2 :/
&
. T . .
z
A$*%$ B $%8>C>8
&
CT
z
%
'/ (rednja s4e3ifi7na molarna to4lota 4rodukata sa0orevanja 4ri konstantnom 4ritisku: 4
5
G3onst:
+
5
)
=
)
s 4r
Vm
5
)
=
)
s 4r
4m
A &:; $ A
z z
T I I . . T I I . . .
& &
:= =: 2 ;:; &: := =: 2 2 2& &:; $

+ + +
':= (rednja s4e3ifi7na molarna to4lota 4ri sa0orevanju 5a 4ret4ostavljenu vrednost tem4erature na
kraju sa0orevanja )
5
G :/== K 8kree se u 0rani3ama :%==22== K-
+ +

2 := =: 2 2 2&
&
? 6 T T 5 I I . . ,
z
RR
'm
+ +

2 &=% /&' :/== := =: 2 2 2&
&
? 6 . 5 I I . .
$;%>$ 3kJ@k!#6 K4%
':: *ks4onent adijabate:
( ) +
E
Vm
V V
Vm
A K &:; $ A k
( ) + :2 2< &:; $ :2 2< . ? . .
>%*$
Ime i prezime: - '2 -

':2 (te4en 4red1odno0 irenja: 85a: k-n
2
-
+ + + 6 n k 5 I 6 k I . . 5 I 6 I . . 5
2
&: = <:; = :& = : : :
+ + + =< = &2 : &: = <:; = $ :% :& = : : : . I 6 . I . . 5 I 6 . I . . 5
>%$>
':& (te4en 4orasta 4ritiska u toku sa0orevanja:
- : k 8 P k
P P A P ) P - : 8 P M
Bd P
:
:
:
n E
Vm a r :

G
6 . 5 . I .
. I . I . I . I 6 . 5 I .
I .
.
: &2 : 2: : &2 :
='& : $ :% :2 2< $; &:= =2; = : %'; =
'2;== %; =
:
: &$2 :

+
+

$%$?
':' )em4eratura 0asova u 3ilindru na kraju sa0orevanja:
+ +
+
- ) P ) P 8 P &:; $ - ) ) P8 A
- : 8 P M
B
P
= 3 = 3
3
)
=
)
va5
Vm
r :
d

- ) ) P8 A P
= 5
5
)
=
)
s 4r
4m

+ +
+
6 . 5 I .
6 . 5 I .
I . 2/= &=% /&' =2; 22
=2; = : %'; =
'2;==
%; =
+ 6 I . . I . 5 I . 2/= ='& : &=% /&' 2$ 2 &:; $
6 T 5 I 6 T I I . . 5 I .
z z
2/= := =: 2 ;:; &: ='& :
&
+

2 &
:= =: 2 $% &2 &; /:&/ $ %::=/
z z
T . T . . . + +

= :; $=2'/ $% &2 := =: 2
2 &
+

. T . T .
z z
&
& 2
:= =: 2 2
:; $=2'/ := = 2 ' $% &2 $% &2
I . I
6 . 5 I I . I 6 . 5 .
T
z
$$:=%?9 K
':; Pritisak 0asova na kraju sa0orevanja u 3ilindru:
:<& ;2 2$ 2 . . p p
z

>>7%88 3/ar4
':< (te4en irenja u toku sa0orevanja
Ime i prezime: - '& -


&=% /&'
$% 22;'
2$ 2
='& :
.
.
I
.
.
T
T
I
'
'
>%>8=
5. Stanje ranog meijuma na kraju pro!esa "irenja:
;: Pritisak radno0 medijuma na kraju 4ro3esa irenja:

2;< :
2
$ :% :=' : == ::/
. n
z b
6 . ? . 5 I . 6 ? 5 I p p *%;$ 3/ar4
;2 )em4eratura radno0 medijuma na kraju 4ro3esa irenja:

: 2;< : :
2
$ :% :=' : $% 22;'
. n
z b
6 . ? . 5 I . 6 ? 5 I T T >>8;%$; K
#. $ani parametri motora:
<: (rednji indikatorski 4ritisak motora:
( )
'
,
_
1
1
]
1
,
_
:
:
n
:
:
2
n
2
3 s
i
:
: P
: n
:
: P
: n
P
: P P
:
4
4
( )
'
1
1
]
1
,
_
: 2;< :
$ :%
:=' :
:
: 2;< :
:=' : 2$ 2
: :=' : 2$ 2
: $ :%
:<& ;2
.
.
.
I
.
. I .
. I . I
.
.
,
_
: &$2 :
$ :%
:
:
: &$2 :
:
.
.
I
.
>8%?; 3/ar4

<2 (rednji indikatorski 4ritisak 5aobljeno0 dija0rama:
$< := /; = /; = . . p . p
s
i i
>8%*$ 3/ar4
<& Karakteristike va5du1a:
<&: Iustina va5du1a:
( )
&
v
m k0 2 :
<&2 Molarna masa va5du1a:
( ) kmol k0 /<' 2$
v

<&& Iasna konstanta va5du1a:
( ) k0K C =$ 2$% R
v

<&' Minimalna koli7ina va5du1a 4otrebna 5a sa0orevanje : k0 va5du1a:
'/% = /<' 2$
= =
. I . A I l
v
>=%*7: 3k1%"az%@k1%1#r%4

<' (4e3ifi7na indikatorska 4otronja 0oriva:
Ime i prezime: - '' -


&2 := ; :
/;/ =
&/; :'
2 :
&<=== &<===
=
. I .
.
I
.
.
I
p I
I
l
I g
i
v vaz
i

>?:%;9 31r%1#r%@kDE4
<; !ndikatorski ste4en iskorienja motora:

'2;== <% :$;
:= &< := &<
; ;
I .
I
E I g
I
d i
i
8%=:
%. Izraunavanje parametara koji karakteri"u ra motora:
%: Me1ani7ki ste4en korisnosti:
( ) $; = %; =
m

usvajam
$ =
m

%2 (rednji efektivni 4ritisak:
&2 := $ = . I . p I p
i m e

?%$; 3/ar4
%& *fektivni ste4en korisnosti:
$ = '; = . I . I
m i e

8%*;
%' (4e3ifi7na efektivna 4otronja 0oriva:
$ = <% :$; . ? . ? g g
m i e

$*$%8? 31r@kDE4
&. 're(ivanje osnovnih imenzija motora:
$: Potrebna uku4na radna 5a4remina:

&<== 2< $
$; ' &== &==
I .
I I
n I p
P I I
'
e
<
u
$

*%=* 3d!
*
4 A *%=* 364
$2 Ditarska sna0a motora:
'& & $; . ? ' ? P '
u
$ < A $=%9? 3kD@64
$& Radna 5a4remina jedno0 3ilindra:
' '& & ? . i ? ' '
u
$ $ 8%?; 3d!
*
4
$' +snovne dimen5ije: " i (:
@a usvojenu karakteristiku odnosa 1oda i 4re7nika kli4a:
" K (
>%**
Pre7nik kli4a:

& &
&& :
$< = ' '
. I
. I
I
' I
D
$

8%7= 3d!4
Ime i prezime: - '; -

Bod kli4a:
/' = && : . . D S
>%$: 3d!4
$; Provera radne 5a4remine 3ilindra:
' 2; : /' = '
2 2
? . . ? S D '
$

8%?; 3d!
*
4 < 8%?; 3d!
*
4%
+dstu4anje radne 5a4remine je 5anemarljivo
?svajam standardne vrednosti 5a 1od i 4re7nik kli4a:
( >$= 3!!4
" 7= 3!!4
$< Kontrola srednje br5ine kli4a:
&= &<== :2' &= ? ? n S
m >=%?? 3!@s4
). *inematika i inamika motornog mehanizma
Slika 9.1.- Motorni me$anizam
Ime i prezime: - '< -

Ime i prezime: - '% -

Ime i prezime: - '$ -

).2. Sile pritiska gasova i iner!ijalne sile motornog mehanizma
Slika 9.".- Sile pritiska gasova i ineri(alne sile motornog me$anizma
Ime i prezime: - '/ -

Ime i prezime: - ;= -

Di)a1ra!i diz6 'ik6-sa
Ime i prezime: - ;: -

Ime i prezime: - ;2 -

Ime i prezime: - ;& -

Ime i prezime: - ;' -

Ime i prezime: - ;; -

Ime i prezime: - ;< -

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7
0
50
100
150
Zapremina u cilindru, V(dm
3
)
P
r
i
t
i
s
a
k

u

c
i
l
i
n
d
r
u
,

p
(
b
a
r
)
Promena zapremine, pritiska i temperature u cilindru motora
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7
0
1000
2000
3000
T
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a

u

c
i
l
i
n
d
r
u

m
o
t
o
r
a
,

(
K
)

0
0.2
0.4
0.6
0.8
0
50
100
150
0
500
1000
1500
2000
2500
Zapremina u cilindru motora, V(m
3
)
Pritisak, p(bar)
T
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a

u

c
i
l
i
n
d
r
u

m
o
t
o
r
a
,

T
(
K
)
1+. ,elovi motora

Slika 1:.1.- Delovi motornog me$anizma: &olenasto vratilo, &lip, #sovinia, #sigurai osvinie od aksi(alnog
pomeran(a 5Segerovi prstenovi6, ,ilindar, &lipni prstenovi,
Slika1:.".- &lipovi
Slika 1:.%.- Delimini presei karakteristini$ klipova
Ime i prezime: - ;% -

Slika 1:...- Delovi klipa

Slika 1:.8. Mokra i suva ilindarska ko4ul(ia
Slika 1:.1.-&lipni prstenovi 5karike6
Ime i prezime: - ;$ -


Slika 1:.3.- Polo0a( ugradn(e i tipovi klizni$ le0a(eva
Ime i prezime: - ;/ -


Slika 1:.9.a- Sklop glave motora. b.- !lok motora

Slika 1:.1:.- Sklop i delovi razvodnog me$anizma
Ime i prezime: - <= -

>>% SISTEMI MOTORA +A SNA,DEVANJE VA+DUHOM
Ime i prezime: - <: -

Slika 11.1.-. *oots turbo kompresor za sabi(an(e vazdu$a , P*ootsP kompresor

Slika 11."- Prinip rada kompresora sa Pdva vi(kaP
Slika 11.%.- Izgled I odnos masa i zapremine motora bez i sa turbokompresorom
Ime i prezime: - <2 -

Slika 11...- ,entri>ugalni pun(ai vazdu$a =- pun(ai Izgled impelera

Ime i prezime: - <& -

Slika. 11.2. - &onstruki(a i pogon spiralnog pun(aa 5konern ')=6 . Izgled = pun(aa

Slika 11.1.- 7sisavan(e sve0eg vazdu$a@ ". Izduvavan(e komprimovanog vazdu$a@ %. Interkuler K $ladn(ak
komprimovanog vazdu$a@ .. 7sisni ventil@ 2. Izduvni ventil@ 1. 7laz izduvnog gasa u kuDi4te turbine@ 8. Izlaz izduvnog
gasa
Ime i prezime: - <' -

Slika 11.8.-Di(agram toka vazdu$a i izduvni$ gasova i motoru
Slika 11.9.-Snabdevan(e motora vazdu$om
Ime i prezime: - <; -

Slika 11.3.-&arakteristike motora sa i bez Turbo-kompresora

Ime i prezime: - << -

Slika 11.1:.- a6 - Sistem za napa(an(e motora vazdu$om@ b6 - *egulai(a koliine vazdu$a sa promenl(ivom
geometri(om poloSa(a lopatia radnog kola turbine
1 K veza sa vakuumskom pumpom@ " K opruga za povratak K zatvaran(e ventila@ % K membrana ventila@
. K izvr4ni ventil@ 2 K usisna ev@ 1 K spo( sa izduvnom evi.
Slika 11.1".- Polo0a( i delovi <=* ventila
Slika 11.1%. K S$ematski prikaz preseka i izgled 5na snimku6 pneumatskog <=* ventila
>$%SISTEM +A RA+VOD RADNE MATERIJE
Ime i prezime: - <% -


Slika 1".- motor E#GGD< sa i- ./01 razvodom
Ime i prezime: - <$ -

Slika 1".1.- <lementi pogona bregastog vratila: a.-Pogom zupastim prenosnikom
b.- Pogon bregastog vratila zglobnim lanem 5levo6 i zupastim kai4em 5desno6: 1 K lananik bregastog vratila, % K
lananik kolenastog vratila, " K lana, . K zateza, 2 K klizne voLie.
.-Pogon kai4nim prenosnikom.
Slika 1".".- Sistem ventilskog razvoda konvenionalnog tipa sadr0i sledeDe komponente: 1.-'entilski sklop, ".-!regasto
vratilo, %.-<lementi pogona bregastog vratila, ..-<lementi za prenos pogona od brega do ventila 5podiza, 4ipka
podizaa, klakalia6, 2.-<lementi za regulai(u zazora ventila.
Ime i prezime: - </ -

Slika 1".%.- 'iseDi ventili: a6 bregasto vratilo u bloku@ b6, 6 i d6 bregasto vratilo u glavi.

Slika 1"...- 7pravl(an(e viseDim ventilima. Aevo:Aana razvodnog me$anizma
Desno: Aanani pogon dva(u bregasti$ vratila u glavi
Ime i prezime: - %= -

Slika 1".2.- Delovi sistema razvodnog me$anizma:a6 sa lananim, b6 sa kai4nim prenosom
Slika 1".1. Polo0a(i ventila u ilindru motora

Slika 1".8. a-'entili $laLeni natri(umom, b- =lavne dimenzi(e ventila i sedi4ta ventila, - Delovi ventilskog sklopa
Ime i prezime: - %: -

Slika 1".3.a.-=lavni delovi ventilskog sklopa 5levo6, b.- *aspored usisni$ i izduvni$ ventila kod motora sa ., %, i "
ilindra 5desno6

Slika 3.1".- .-/01 Eondin sistem promenl(ive >aze otvaran(a ventila
Slika 1".1:. <lektro magnetni razvodni me$anizam
Ime i prezime: - %2 -

>$%>% G#ri"a !azi"a i -6)a iz sir#" (aft
Slika 1".1:.- Proizvodn(a gorivai maziva i ul(a iz sirove na>te
"efinisane su dve serije visko5ni1 0rada3ija: sa o5nakom E;E i be5 te o5nake ?lja sa o5nakom E;E
4redstavljaju mono0radna ulja 5a 5imske uslove rada 85imska ulja: S)< 1:;, S)< ":;- +va ulja moraju
obe5bediti dovoljno nisku visko5nost na niskim tem4eraturama da bi se motor 4okrenuo i da ulje krene u
3irkula3iju nakon startovanja motora ?lja be5 o5nake E;E 4redstavljaju mono0radna ulja 5a letnje uslove
rada 8letnja ulja: S)< %:, S)< .:, S)< 2:-
Kombinovanjem dve visko5ne 0rada3ije dobijaju se multi0radna ulja koja 5adovoljavaju kako letnje
tako i 5imske uslove rada 8S)< 12;-.:, S)< 1:;-.:- Multi0radna motorna ulja6 5bo0 korienja u toku 3ele
0odine6 sadr>e 4olimerne aditive od koji1 je najva>niji modifikator indeksa visko5nosti
? motorna vo5ila drumsko0 saobraaja6 danas se veinom 4rimenjuju multi0radna ulja Nji1ova
o5naka sadr>i dve brojke6 4rimer6 S)< 1+;-5+ +5naka 2 8;inter - 5ima- o4isuje te7enje ulja kod niski1
tem4eratura +5naka visko5nosti 81:-6 is4red slova ;6 odre2uje se 4rema najveoj visko5nosti kod niski1
tem4eratura 8 tab< :- odnosno 4rema 0ornjoj 0rani3i tem4erature 4um4anja "ru0a brojka 82:- 4restavlja
visko5itet kod 1::
:
, Prema tome6 ulje S)< 1:;-2: se kod niski1 tem4eratura 4onaa kao EretkoE ulje S)<
1:; a kod visoki1 tem4eratura kao E0ustoEulje S)< 2:
Slika 1".11.- Te$nolo4ki postupak proizvodn(e motorni$ ul(a
Ime i prezime: - %& -


Slika 1".1"- 'iskoznost motorni$ ul(a u zavisnosti od temperature
Va>na osobina ben5ina je nje0ova is4arljivost6 Wak i na niskim tem4eraturama +na utiWe na br5inu i
kvalitet 4ri4reme smee6 a naro7ito na start motora
Pri normalnom sa0orevanju ben5ina u 3ilindru motora6 br5ina 4rostiranja 4lamena 4ri
sa0orevanju smee i5nosi od 2; do '= mKse3 Vea br5ina sa0orevanja do4rinosi 4oboljanju odvijanja radno0
3iklusa6 a samim tim i vrednosti nje0ovo0 ste4ena korisnosti Me2utim6 4ri 4oveanju ste4ena sabijanja radne
smee br5ina 4rostiranja fronta 4lamena mo>e na0lo 4orasti6 tako da do2e do 4ojave detona3ije "etona3ija je
na0lo6 burno sa0orevanje jedno0 dela smee koji se nala5i is4red fronta 4lamena6 4ri 7emu dola5i do
4oveanja br5ine sa0orevanja 7ak do 2=== mKse3 "etona3ija dovodi do 4o0oranja 4ro3esa sa0orevanja6
i5a5iva udare koji mo0u da dovedu i do loma 4ojedini1 elemenata motora +t4ornost 0oriva6 4rema 4ojavi
detona3ije se definie oktanskim brojem @a merenje ot4ornosti 0oriva 4rema detona3iji6 odnosno 5a
odredjivanje vrednosti oktansko0 broja koriste se danas 4osebni jedno3ilindriWni motori kod koji1 je mo0ue
u toku is4itivanja menjati ste4en kom4resije Pri tome se kao etalon 0orivo koristi smea i5ooktana A$B:$6
koji je veoma ot4oran 4rema detona3iji 8oktanski broj :==- i normalno0 1e4tana A%B:< koji je 4ot4uno
neot4oran 4rema detona3iji 8oktanski broj =- Pod oktanskim brojem 0oriva 4odra5umevamo sadr>aj
i5ooktana u 5a4reminskim 4ro3entima one smee6 koja je 4o detona3ionim svojstvima ista6 kao i is4itivano
0orivo Xto je vii oktanski broj6 to je 0orivo ot4ornije 4rema detona3iji6 te je mo0u vei ste4en sabijanja @a
4oveanje oktansko0 broja ben5inu se dodaju s4e3ijalne su4stan3e t5v antidetonatori 8tetraetil olova6
tetrametil olova itd- (amim tim se omo0uuje vei ste4en sabijanja6 a time i vea ekonomiWnost i sna0a
motora Postoji vie metoda 5a odredjivanje oktansko0 broja u 5avisnosti od vrste i namene 0oriva ? naoj
5emlji se koriste dve vrste ben5ina: 4remium 8$<-$$ oktana- i su4er 8/%-// oktana-
Ime i prezime: - %' -

Pored ve navedeni16 va>ne osobine ben5ina su tem4eratura samo5a4aljenja 8tem4eratura do koje
treba 5a0rejati 0orivo u 4risustvu va5du1a6 da bi se ono 5a4alilo samo od sebe i dalje sa0orevalo-6 0rani3e
u4aljivosti 8donja-0rani3a siromatva smee kada je toliko ra5redjena sa va5du1om da ne 4ostoji mo0unost
njeno0 u4aljenja i 0ornja-0rani3a bo0atstva smee6 kada je ona toliko bo0ata da ne 4ostojidovoljno kiseonika
5a njeno sa0orevanje- Kod oto motora je takod2e va>na tem4eratura samo4aljenja6 kako se u 4ro3esu
sabijanja ne bi stvorila mo0unost samou4aljenja 0oriva smese ili 4ojava detona3ije is4red fronta 4lamena
Njena vrednost i5nosi oko ;==YA 5a ben5in
Postojanost ben5ina kod niski1 tem4eratura je veoma velika )ek is4od -:==YA nastu4a 4romena
a0re0atno0 stanja Me2utim6 ukoliko se voda nala5i u ben5inu6 nastu4a smanjenje 4ostojanosti ben5ina na
niskim tem4eraturama Pored to0a voda tetno deluje koro5ijom na materijale od koji1 je sa0radjen motor i
nje0ovi a0re0ati (um4or tako2e veoma tetno deluje na materijal motora6 te sadr>aj sum4ora u ben5inu ne bi
smeo da 4re2e =62 H
? di5el motorima se u4otrebljavaju ra5liWita di5el 0oriva u 5avisnosti od vrste i namene motora
)o4lotna mo di5el 0oriva se kree od '2=== do ''=== kCKk0 @a1tevi koji se 4ostavljaju 4red di5el 0oriva su
dosta ra5liWita u odnosu na ben5in
Najva>nije karakteristike di5el 0oriva su sklonost ka samou4aljenju6 tem4eratura samou4aljenja6
visko5nost6 s4osobnost stvaranja koksa6 tem4eratura stinjavanja6 sadr>aj sum4ora i neWistoa u 0orivu
Kao 4oka5atelj sklonosti di5el 0oriva ka samou4aljenju koristi se 3etanski broj
+dre2uje se u s4e3ijalnim o4itnim motorima u5 4omo etalon 0oriva Kao etalon 0orivo slu>i
meavina 3etana A:<B&' 83etanski broj usvojen :==-6 kao veoma sklon samou4aljenju i alfa-metinaftalina
A::B:= sa vrlo malom sklonosti ka samo5a4aljenju 83etanski broj usvojen =- Pro3enat 3etana u onoj smei
sa alfa-metilnaftalinom6 koja 4oka5uje isto 5akanjenje 4aljenja6 odnosno du>inu 4erioda 4ritajeno0
sa0orevanja 8vremena koje 4rotekne od momenta kada 5a4oWne ubri50avanje 0oriva do momenta kada na0li
4orast 4ritiska manifestuje burnije sa0orevanje- 6 kao i is4itivano 0orivo u o4itnom motoru6 4redstavlja
3etanski broj Xto je vii 3etanski broj6 to je laka samo4aljivost 0oriva6 a samim tim6 4ri ostalim istim
uslovima6 mirniji je beumniji rad )em4eratura samou4aljenja treba da bude to ni>a kako bi se obe5bedilo
si0urno samou4aljenje 0oriva6 naroWito kod 1ladno0 motora 4ri niskim s4oljnim tem4eraturama @a di5el
0oriva ta tem4eratura se kree oko &&=YA )o je veoma va>na osobina 5bo0 kvaliteta ubri50avanja 0oriva i
nje0ovo0 ras4rivanja6 naroWito 4ri niskim tem4eraturama
Kao karakteristika savrenosti sa0orevanja i sklonosti di5el 0oriva na stvaranje dima i
Wa2i u 4roduktima sa0orevanja slu>i t5v koksni broj6 koji 4oka5uje koliWinu koksa 8u te>inskim 4ro3entima-
dobijenu 4ri 5a0revanju 0oriva u s4e3ijalnim a4aratima be5 4risustva va5du1a "i5el 0oriva imaju tu vrednost
od =6: do =6& )em4eratura stinjavanja 8data u tabli3i 2:- 4redstavlja tem4eraturu kod koje di5el 0orivo vie
ne teWe6 Wak ni u sudu 4od u0lom od ';Y u toku jedno0 minuta Visoke vrednosti te tem4erature nisu
4ovoljne6 jer 50usnuta 0oriva veoma teko 3irkuliu kro5 elemente na4ajanja6 ote>ano je filtriranje i mo>e
doi Wak do 4restanka rada motora Pojava sum4ora u di5el 0orivu6 kao i 4risustvo vode i me1aniWki1 4rimesa
mo>e da dovededo 4ojave koro5ije6 oteenja i 5a7e4ljenja elemenata 5a ubri50avanje 0oriva6 te se o tome
mora 4osebno voditi ra7una
Ime i prezime: - %; -

>*% SISTEMI +A &ODMA+IVANJE MOTORA
Slika 1%.1.- Sistem za podmazivan(e .-ro taktnog .- ro ilindrinog lini(skog motora sus
Ime i prezime: - %< -

Slika 1%.".- Prinipi(elna s$ema instalai(e sistema za podmazivan(e motora sus
Slika 1%.%.- Prinipi(elna s$ema instalai(e za podmazivan(e sa $ladn(akom ul(a .
Slika 1%...- *aspored instalai(e za podmazivan(e motora sus
Slika 1%.2.- /ema osnovni$ ureLa(a i toka ul(a pri podmazivan(u sa mokrim koritom
1 K usisna korpa, " K ev, % K pumpa za ul(e 5usisno-potisna6, ., 1 K prelivni ventil,
2 K >ini preista, 8 K $ladn(ak, 3 K manometar, 9 K glavna magistrala i ograni,
1: K regulator pritiska u instalai(i, 11 K ev, 1" K runa pumpa, 1% - slavina
Slika 1%.1.- S$ematski prikaz sistema za podmazivan(e sa mokrim koritom i $ladn(aakom ul(a
1.- 7sisna korpa sa sitom@ ".- 7l(na pumpa@ %.- *egulator pritiska ul(a 5prelivni ventil6@
..- Preista ul(a@ 2.- Dava temperature ul(a@ 1.- Dava pritiska ul(a@ 8.- Jini preista ul(a@
3.- Termostat ul(a@ 9.- Eladn(ak ul(a@ 1:.- =lavna ul(na magistrala@11.- &anal za dovod ul(a u oslonake le0a(eve
kolenastog vratila@ 1".- &anal u kol. vratilu za dovod ul(a u leteDe le0a(eve@
Ime i prezime: - %% -

1%.- &anal za odvod ul(a u le0a(eve breg. vratila@ 1..- &anal za dovod ul(a u klakalie ventila@
12.- Podmazivan(e ilindra prskan(em ul(a@ 11.- Tep za nalivan(e ul(a u motor@ 18.- Mera nivoa ul(a
Slika 1%.8-a6- /ema instalai(e za podmazivan(e motora sa suvim koritom
8 K $ladn(ak, 1: K >ini preista i prelivni ventil, 1. K usisna pumpa za ul(e, 11 K rezervoar ul(a,
18 K potisna ul(na pumpa, 13 K >ini preista
Slika 1%.8-b6- Gaelna s$ema ureLa(a za podmazivan(e sa suvim karterom kod letilie klipnog bokser-motora sa
$orizontalnim ilindrima, i s udvo(enim instrumentima 5Termometar i manometar ul(a6 u pilotsko( kabini.
Slika 1%.3.- Podmazivan(e '- motora sa suvim karterom i sa vi4e rpni$ pumpi
Ime i prezime: - %$ -

(istem sa 4unim 4rotokom ulja kro5 filter (istem sa delimi7nim 4rotokom ulja kro5 filter
Slika %.9.- Sistemi podmazivan(e motora sa potpunim i deliminim protokom ul(a kroz >ilter
Slika 1%.1:.- Protok ul(a kroz >ilter u zavisnosti od polo0a(a >iltera u sistenu za podmazivan(e motora sus
Slika 1%.11.- Jilteri za ul(e sa umetkom za puni protok ul(a i sa bC- pass umetkom
Ime i prezime: - %/ -


Slika 1%.1".- Jilteri za ul(e sa deliminim preseima razliitim polo0a(em protonog 5 bC-pass6 ventila
?ljni filter sa bZ-4ass
ventilom u donjem delu
ventilom u 0ornjem delu
ventilom u donjem delu
ventilom u 0ornj delu
Normalni 4rotok ulja kro5 filter Protok ulja kro5 bZ-4ass ventil
Ime i prezime: - $= -

Slika 1%.1%.- Protok ul(a kroz >ilter
Slika 1%.1..U<ksentar pumpa za ul(e 5krilna pumpa6. 1 -- telo pumpe, " -- eksentrino postavl(en rotira(uDi val(ak -
rotor, % K osovina - vratilo pumpe, . - pomerl(iva krila pumpe, 2 opruga ko(a obezbeLu(e pritiskan(e krilaa uz
ilindar pumpe, 1 - usisni vod, 8 - potisni vod pumpe
Slika 1%.12.- Oupasta pumpa sa spol(nim ozubl(en(em: 1 K telo pumpe, " K voLeni zupanik,
% K vodeDi zupanik 1 K telo pumpe, " K spol(ni rotor, % K unutra4n(i rotor
Slika 1%.11.- Prikaz prinipa rada irkulaione pumpe za podmazivan(e. 1 - ulaz ul(a u pumpu - za$vatan(e ul(a u
meLuzubl(e " - transport ul(a kroz pumpu % - potiskivan(e ul(a
Slika 1%.18.- Oupasta pumpa sa unutra4n(im ozubl(en(em
Ime i prezime: - $: -

Slika 1%.13.- &arter motora sa prateDim elementima

Slika 1%.19.- *aspored kolena kolenastog vratila sa otvorima za dovod ul(a do glavni$ i leteDi$ rukavaa
Ime i prezime: - $2 -

Slika 1%.":.- Delovi motornog me$anizma i ventilskog razvoda ko(i se podmazu(u
Slika 1%."1.- Polo0a( delova sistema za $laLen(e motora
Slika 1%."".- =ubii energi(e u teretnim motornim vozilima
Slika 1%."%.- &lasian tok energi(e u savremenim oto motorima sus
Ime i prezime: - $& -

>=% SISTEMI +A HLAFENJE MOTORA
Slika 1..1.- #snovni delovi sistema za $laLen(e savremeni$ motora
Slika 1..".- Tok ras$ladne tenosti u sistemu $laLen(a motora i gre(an(a kabine vozila
Ime i prezime: - $' -

Slika 1..%.- #tvoreni sistem $laLen(a motora
Slika 1....- Oatvoreni sistem $laLen(a motora
1. ,irkulaiona pumpa 5entri>ugalnog tipa6@ ". =lavna ev za ravnomeran dovod ras$ladne tenosti do svi$
ilindara@ %.*as$ladni prostor u bloku motora@ .. *as$ladni prostor u glavi motora@ 2. Izlaz zagre(ane vode iz
glave@ 1. Termostat@ 8. Izmen(iva toplote K $ladn(ak@ 3. 'od kratkog toka@ 9. 'entilator@ 1:. *emenia za pogon
pumpe@ 11@ Eladn(ak ul(a - opiono kod >orsirani$ motora@ 1". <kspanzioni sud ko(i skupl(a pare tenosti i nakon
$laLen(a vraDa kondenzat u sistem@ 1%. Dava temperature 5elektrorezistivni termistorskog tipa6
(kraeni vod ras1ladne te7nosti u motoru )ok te7nosti kro5 1ladnjak motora
Slika 1..2.- S$ema toka ras$ladne tenosti
Ime i prezime: - $; -

Siika 1..1. - Polo0a( ventila duplog de(stva na poklopu $ladn(aka. a6 - povi4en pritisak u sistemu, b6- podpritisak u
sistemu
Slika 1..12.- Delovi $ladn(aka sa poklopem otvora za ulivan(e ras$ladne tenosti u $ladn(ak.
Ime i prezime: - $< -

Slika 1..8.- S$ema sistema $laLen(a i gre(an(a kabine motorni$ vozila
Slika 1..9.- Tok ras$ladne tenosti u motoru za razliita temeraturna stan(a motora
Ime i prezime: - $% -


Slika 1..1:.- Pumpe za ras$ladnu tenost motora
Slika 1..11.-Pumpa za vodu
Ime i prezime: - $$ -


Slika 1..1".- Polo0a( ventilatora u sistemu za $laLen(e motor sus
Slika 1..1%.- Delovi $ladn(aka i veza sa rezervnom posudom za ras$ladnu tenost
Slika 1..11.- Tipovi termostata
Slika 1..18- Polo0a( termostata u motoru, i tok tenosti kroz termostat

Slika 1..13- Presek Termostata. 1. &lip@ ". Sedi4te opruge i ventila@ %. #pruga@ .. Membrana: 2.'o4tana masa@
1. &uDi4te termostata@ 8. Poklopa termostata@ 3. #tvor za ventilai(u
Ime i prezime: - $/ -

@atvoren "elimi7no otvoren Pot4uno otvoren
Slika 1..19 - S$ema >unkionisan(a termostata 5
,,
bC passP6 5stari tip termostata Buga 226.
1 - gorn(i ventil termostata, " - don(i ventil termostata, % K ev za dovod vode iz $ladn(aka,. -prikl(uak usisne evi
pumpe za tenost, 2 - otvor za prolaz tenosti iz glave ilindra u kuDi4te termostata, 1 - povratno revo za tenost
ureLa(a za gre(an(e karburatora, 8 - ev preko ko(e se potisku(e tenost u $ladn(aku

Slika 1..":.- Termostat u sistemu za $laLen(e motora

Slika 1.."1.- Termoelektrini termostat: 16 ilindarski blok, "6izolator, %6 tenost, .6 bimetalna ploia s akontaktom i
navo(em, 26 nepomini nosa kontakta
Ime i prezime: - /= -


Slika 1.."".- Termostat. 1 - 'od ras$ladne tenosti ka $ladn(aku@ " KDovod ras$ladne tenosti iz glave i ilindarskog
bloka@ % K'od ras$ladne tenosti ka vodeno( pumpi 5!Cpass to pump6
Slika 1.."2.- Jilteri za ras$ladnu te4nost motora
Slika 1.."..- Polo0a( >iltera za ras$ladnu tenost kod savremeni$ vozila.
)abela br: Karakteristike ras1ladne te7nosti
ista "#da
:8@:8
C$H;O$@V#da
98@*8
C$H;O$@V#da
)a7ka mr>njenja =AK&2[ -&%AK-&;[ -;;AK-<%[
)a7ka klju7anja :==AK2:2[ :=<AK22&[ ::&AK2&;[

Slika 1.."% - #rebren(a na giavi i bloku motora sa vazdu4nim $laLen(em
Ime i prezime: - /: -

Kar/-rat#ri
Slika Poloaj leptira gasa a) pri hladnom startovanju motora, b) pri punom optereenju motora
Slika *3otroni3 Aarburator
>:% SISTEMI +A STARTOVANJE I &ALJENJE MOTORA
Slika 12.1.- Sistemi za bateri(sko pal(en(e oto motora
Ime i prezime: - /2 -

Slika 12.".- Potpuno elektronskibateri(ski sistem pal(en(a bez razvodnika pal(en(a
Slika 12.%.- stator, ". osovina rotora, %. pogonski zupanik, .. zupanik na zama(u, 2. spo(nia 5bendiks6,
1. dvokraka poluga, vil(uska, 8.okretna taka poluge 516, 3. eletromagnet, 9.namota(i elektromagneta,
1:. vod od prekidaa, 11. polovi stru(nog kola, 1". kontakt ploia negativnog pola
Ime i prezime: - /& -

Slika 12...- Delovi sistema za startovan(e motora
Slika 12.2.- .!ateri(ski sistem sa me$anikim prekidaiem 5konvenionalni sistem pal(en(a6
Ime i prezime: - /' -

(l&:; Prin3i4 rada me1ani7ko0 4rekida7a
a- PR*K!",\ @,)V+R*N b- V*D!K! @,@+R6 M,D! "N*DD ?I,+ 8u0ao 5atvorenosti kontakata 4rekida7a-
3- M,D! @,@+R6 V*D!K! "N*DD ?I,+
&:< Prika5 rada 3entrifu0alno0 korektora u0la 4red4aljenja 8korek3ija u 5avisnosti od broja obrtaja KV-
: N+(*], PD+\, 2 #R*I,(), PD+\, R,@V+"N!K, & #R*I )*I, ' !N*RA!C,DN, M,(, 8)*I-
; VR,)!D+ R,@V+"N!K, < +(D+N,A
a- - +(N+VN! P+D+^,C 8(),NC* M!R+V,NC,- b- - PD+^,C ? R,"?
Ime i prezime: - /; -

Slika 12.3.- Prikaz rada depresionog korektora ugla predpal(en(a 5koreki(a u zavisnosti od promene optereDen(a motora6
Slika 12.9.- Indukioni kalem
Ime i prezime: - /< -

Sika12.1:. Prikaz konstruki(e sveDie
: *D PR!KDC?\,K 2 N,V+C & +R*#R*NC* ' !@+D,)+R ; )+P!V, M,(, < A*N)R,DN, *D*K)R+", %
K?]!X)* $ M*),DN, @,P)!VK, / !@+D,)+R VRB, *D*K)R+"* := VRB A*N)R,DN* *D*K)R+"*
:: #+\N, *D*K)R+",
Sika 12.11.- S$ema prenosa toplote kod sveDie
GHIJKILMNHO
_àbcadef`g hie debefej be k lcmc jàbcadknc oghiegak lfgknk k fgcakfjk gelfepqere jàfejefe
ogcjhbese6 h be logcsh pegahscrc hdictk où`pe ogcjhbese6 `ba`la` be ì`vkwh bkxh pcj ogcjhbesk
ya ì`vkwepe mgd` ogcjhberc oghiega`v lfgkna`v jùe zf` nc klu`p de lfpegerc lcjkabegac lfgknc
phl`j`v aeoàe {cd `mdhge ae `p` gczcrc hoej bùedh k ier`n icgh b` ogcljejere pegah|c le scjhwe
ae aej`per _àbcadef`g lc aeuedh ae gedp`bahjk shnh nc ncbea où lo`nca le ielì e bgkvh le
oghiegahi lfgknahi jùì
_eoe|hfcf jàbcadef`ge lc jgcwc k vgeah|eie `b =6:; J =62; }[ ~jùhj` nc jàbcadef`g achlogepea
acwc kaj|hàhlefh mefcghnlj` oeqcrc ncg acwc mhfh ì`vkwca` aevu` ogcjhberc oghiega`v lfgkna`v
jùe
&rd(#sti 6ktr#(sk#1 - #d(#s- (a k6asi(# 0a6)()
!ako se ve u 4robnoj vo>nji mo0u konstatovati o7i0ledna 4oboljanja kod svi1 ti4ova automobila6 mo>e se
rei da su 4o5itivni efekti u0radnje tran5istorsko0 elektronsko0 4aljenja i5ra>eniji kod vo5ila stariji1 0odita
4roi5vodnje Navodimo6 u deset ta7aka6 4rednosti koje u0ra2eni elektronski ure2aj obe5be2uje u eks4loata3iji
automobila:
: (manjena 4otronja 0oriva 8:=-:;H- 5bo0 4ot4unije0 sa0orevanja ben5ina 4oto nema bes4ovratno0
0ubitka ben5inske smee
2 Poveana sna0a motora to je ra5umljivo s ob5irom da utroena koli7ina ben5ina 4ot4uno sa0ori6 odnosno
ra5vija najvei ener0etski efekat
& Poveana elasti7nost motora 4odra5umeva vo>nju u viem ste4enu 4renosa Primera radi6 na mestima 0de
smo vo5ili dru0om mo>emo vo5iti treom br5inom ili 0de smo ili treom mo>emo koristiti 7etvrtu6 a da
Ime i prezime: - /% -

motor 4ri tom nee is4oljavati 5nake o4tereenja 8tr5anje6 trokiranje-
' #olje ubr5anje 4roi5ila5i i5 7injeni3e da je 4oveana sna0a i elasti7nost motora )ime se 4osti>e br>i start
vo5ila ne samo i5 mesta ve i 4rilikom 4reti3anja ! obrnuto6 4oveava se efikasnost 4ri ko7enju motorom
; Pravilniji i mirniji rad motora Pri klasi7nom 4aljenju i najbolje 4odeene 4latine od :== okidanja bar :=
4uta 5ataje i ne 4roi5vedu varni3u na svei3i +vo je naro7ito i5ra>eno 4ri velikom broju obrtaja motora6 kada
4omenuta tromost 4latina dola5i do 4uno0 i5ra>aja *lektronsko 4aljenje eliminie ove nedostatke jer su u
ovom slu7aju br5ina i 4re3i5nost okidanja 4rakti7no idealne
< (i0urnije 4aljenje u 5imskim uslovima Pri malom broju obrtaja 8kad startujemo motor- tako2e dola5i do
i5ra>aja tromost 4latina to slabi induk3iju u bobini i drasti7no smanjuje ener0iju varni3e na svei3i +vaj
nedostatak jo je i5ra>eniji 5bo0 smanjenja sna0e akumulatora u uslovima niski1 tem4eratura Nasu4rot
tome6 elektronsko 4aljenje deluje trenutno6 4a nije od 5na7aja br5ina otvaranja 4latina i sna0a akumulatora
"ovoljno je da akumulator ima dovoljno struje da 5aver0la motor
% Krae 5a0revanje motora Pot4uno sa0orevanje ben5ina u stublinama motora omo0uava skraeno vreme
4osti5anja radne tem4erature u svim vremenskim uslovima (amim tim krae koristimo sau16 to dodatno
tedi 0orivo
$ "o 4et 4uta du>i vek trajanja 4latina @a ra5liku od klasi7no0 4aljenja6 kada 4latine tr4e struju i do $
am4era6 kod elektronsko0 4aljenja struja je oko sto 4uta manja Radi to0a kontakti 4latina ne na0orevaju6 tj
4rodu>ava im se vek trajanja
/ Vie od 4et 4uta du>e trajanje svei3a Poveana ener0ija varni3e 8&==== V- elektronsko0 4aljenja
0arantuje da e svei3e6 koje smo ranije ba3ali kao neu4otrebljive6 jo uvek dobro i du0o raditi )ako2e6 7a2 i
ulje na elektrodama sveia 4ot4uno sa0orevaju te i1 nije 4otrebno 7istiti 8mir0lati- i time i1 troiti
:= Vea maksimalna br5ina +vom 4rilikom nije 4otrebno na0laavati da navedene 4rednosti elektronsko0
4aljenja omo0uavaju br>e kretanje vo5ila od ono0 koje je imalo 4ri klasi7nom 4aljenju
>;% I+DUVNI SISTEM MOTORA I SASTAV &RODUKATA SAGOREVANJA
Ime i prezime: - /$ -

Slika 11.".- Sastav izduvni$ gasova benzinskog i dizel motora
Ime i prezime: - // -

Slika 11.1. K S$ema $omologai(skog ispitivan(a izduvni$ gasova prema <,< * 3% 5tip I6
1 - ispitna klimatizovana komora 5komora mora imati moguDnost odr0avan(a konstantne temperature od -8
:
,, kao i od
V":
:
, pri stalnom radu vozila u komori6@ " - ispitno vozilo sa pogonskom osovinom postavl(enom u val(ke dok se
vozilo mora dobro uvrstiti za okolinu@ % - val(i 5novi(e generai(e val(aka izvedene su samo sa (ednim val(kom veDeg
prenika zbog realni(e dodirne povr4ine guma-podloga6@ . - zama4na masa na val(ima 5novi(im val(ima se zama4na
masa reguli4e elektronskim putem6@ 2 - ventilator ko(im se $ladi vozilo?motor, odnosno simulira brzina vetra oko
vozila@ 1 - monitor pomoDu ko(eg ispitiva u vozilu dobi(a poruke i prati propisanu krivu po ko(o( se vr4i ispitivan(e@ 8
- izduvni gasovi 5iz vozila?motora se uzima(u elokupni izduvni gasovi6 @ 3 - ,'S tunel za uziman(e uzorka izduvni$
gasova 5,'SW,onstant 'olume Samgasg6@ 9 - >ilter okolnog vazdu$a ko(im se razreLu(u izduvni gasovi u ,'S tunelu@
1: - mera protoka razreLeni$ izduvni$ gasova@ 11 K pumpa0 za odr0an(e konstantnog protoka@ 1" K vreDe sa
gre(aima za uziman(e uzorka razreLeni$ izduvni$ gasova@ 1% - vreDe sa gre(aima za analizu uzoraka vazdu$a sa
ko(im se razreLu(u izduvni gasovi@
1. - ventili za programirano uzorkovan(e izduvni$ gasova i vazdu$a@ 12 - analizator estia razreLeni$ izduvni$
gasova 5za dizel motore6@ 11 - analizator izduvni$ gasova.
D#z"#6)( "rd(#sti !isi) izd-"(iE 1as#"a
Irani3e tetni1 sastojaka u i5duvnim 0asovima 4utni7ki1 vo5ila su ustanovljene :/%= 0odine +d :
januara :/%: 0odine te 0rani3e moraju biti 5adovoljene tokom testiranja 4rototi4ova svi1 novi1 vo5ila
(astav i5duvni1 0asova se is4ituje u skladu sa novim evro4skim 3iklusom vo>nje 8t5v evro4ski test- ?
evro4skom testu se simula3ija 0radske vo>nje i5vodi u 7etiri 3iklusa ? (," i u nekim dru0im 5emljama
is4itivanja su jo 5a1tevnija Kako se ova tema dalje ra5vija i broj vo5ila se 4oveava6 0rani3e nastavljaju da
se sni>avaju6 a kriterijumi is4itivanja 4ootravaju
)abela :<: *vro4ski standardi emisije 5a laka komer3ijalna vo5ila :&=; k0 8Kate0orija N:-!-6 0Kkm
Dat-! CO THC NMHC NOP HCBNOP &M &CCC
Dis6
E-r# > Culi ://2 2%2 8&:<- - - - =/% 8::&- =:' 8=:$- -
E-r# $ Canuar ://< := - - - =% ==$ -
E-r# * Canuar 2=== =<' - - =;= =;< ==; -
E-r# = Canuar 2==; =;= - - =2; =&= ==2; -
E-r# : (e4tembar 2==/ =;== - - =:$= =2&= ===; -
E-r# ; (e4tembar 2=:' =;== - - ==$= =:%= ===; -
,(zi( 3Gas#6i(4
E-r# > Culi ://2 2%2 8&:<- - - - =/% 8::&- - -
E-r# $ Canuar ://< 22 - - - =; - -
E-r# * Canuar 2=== 2& =2= - =:; - - -
E-r# = Canuar 2==; := =:= - ==$ - - -
E-r# : (e4tembar 2==/ :=== =:== ==<$ ==<= - ===;PP -
E-r# ; 3f-t-r4 (e4tembar 2=:' :=== =:== ==<$ ==<= - ===;PP -
P Pre *uro ;6 4utni7ka vo5ila 2;== k0 4ri4adala su kate0oriji laki1 komer3ijalni1 vo5ila N:-!
PP Va>i samo 5a motore sa direktnim ubri50avanjem
)ab :<' *vro4ski (tandardi emisije 5a kamione i autobuse 5a B" "iesel motore6 0KkN1 87a2 u m
:
-
Dat-! Tst 'ik6-s CO HC NOP &M aQ
E-r# I
://26 $; kN
*A* R-'/
'; :: $= =<:2
://26 $; kN '; :: $= =&<
E-r# II
+ktobar ://< '= :: %= =2;
+ktobar ://$ '= :: %= =:;
Ime i prezime: - :== -

E-r# III
#ktobar 1999 <<'s samo za <S, X <A* 1.: :."2 ".: :.:" :.12
+ktobar 2===
*(A *DR
2: =<< ;=
=:=
=:&P
=$
E-r# IV +ktobar 2==; :; ='< &; ==2 =;
E-r# V +ktobar 2==$ :; ='< 2= ==2 =;
E-r# VI CanuarZ 2=:& :; =:& =' ==:
P 5a motore 7ija 5a4remina jedno0 3ilindra je manja od =%; dm
Slika Izduvna emisi(a te4ki$ teretni$ vozila <uro 'I <7 ,#M "::8?121, Deembar "::8
Slika Prikaz promena grania dozvol(ene emisi(e Go- u <vropi
Slika Prikaz promena grania dozvol(ene emisi(e estia u <vropi
Ime i prezime: - :=: -

Slika 11.% K &atalizator (e uvek sme4ten u prvom lonu izduvnog sistema neposredno iza motora. 1 - motor@ " - prva,
upravl(aka lambda sonda@ % - katalizator@ . - druga, kontrolna lambda sonda

D&R i DNOP
Slika 16.4.- Tok izduvnih gasova
Slika 11.2.K Izduvni sistem benzinskog motora sa direktnim ubrizgavan(em benzina.
Ime i prezime: - :=2 -

1 K motor sa direktnim ubrizgavan(em benzina@ " - prva, upravl(aka lambda sonda@ % K katalizator trostrukog
delovan(a 5predkatalizator6@ . K temperaturna sonda@ 2 K G#- akumulatorski katalizator 5glavni katalizator6@
1 K kontrolna lambda sonda u ko(o( eventualno mo0e biti integriran i G#- senzor
Slika 11.1. K S$ematski prikaz dvostepene lambda sonde 1 - izduvni gas@ " - porozna za4titna keramika@
% - izduvna ev@ . - keramika 5irkoni(ev oksid6@ 2 - elektrini kontakti@ 1 - vazdu$ iz okoline

Slika 11.8. K Presek gre(ne dvostepene lambda sonde. 1- elektrini prikl(ui lambda sonde 5posto(e sonde sa 1, ", % ili
. 0ie Kako lambda sonda ima % ili . 0ie onda (e sigurno uraLena sa unutra4n(im gre(aem6@ " - izolator@
% - za4titno metalno kuDi4te sonde@ . - unutra4n(i gre(a sonde@ 2 - keramika za4titna ev@ 1 - kontaktni vodii
oslon(eni na keramiku sonde@ 8 - kuDi4te sa navo(em za privr4Divan(e u izduvnu ev@ 3 - izduvnana ev@
9 - porozna za4titna keramika 5-6@ 1: - porozna za4titna keramika 5V6@ 11 K izduvni gas ko(i stru(i oko keramike@ 1" -
keramiki senzor@ 1% - za4titna metalna i(ev s prorezima kroz ko(e ulazi ispu4ni plin u kuDi4te sonde@
1. K izduvni gas@ 12 K vazdu$
Ime i prezime: - :=& -

Slika11.3.-. Di(agram sman(en(a ,#" u izduvnim gasovima motorni$ vozila
P Najni>a emisija A+2 4osti0nuta je kombina3ijom 3ommon-rail turbo di5ela sa 4o0onom kombina3ijom di5el 0oriva i
biodi5ela i elektromotora
Ime i prezime: - :=' -

Slika 11.9.-. S$ema sistema za prei4Davan(e izduvni$ gasova Diesel motora <uro 2
#znake: 1 - spremnik otopine uree 5)d!lue6, " - os(etnik temperature, % - os(etnik napun(enosti spremnika, . - dobavni
modul, 2 - upravl(aki ureLa(, 1 - modul za doziran(e, 8 - spremnik zraka, 3 - os(etnik temperature, 9 - os(etnik ispu4ni$
plinova, 1: - dovod zraka, 11 - proi4Deni ispu4ni plinovi, 1" - i(ev raspr4ivaa.
Slika 11.1:.- S$ema sistema za proi4Davan(e izduvni$ gasova Diesel motora <uro 1

(lika 2::- (1ema (AR 8(ele3tive AatalZti3 Redu3tion - sistema (AR sistem
>9% SEN+ORI SISTEMA
>9%> E6ktr#(sk# -0ra"6)a() !#t#r#!
Slika 18.1.- Polo0a( senzora u motorima savremeni$ vozila
Kom4juteri 8*le3troni3 Aontrol ?nit6 *A?- koji u4ravljaju radom moderni1 automobilski1 motora sa
unutras1njim sa0orevanjem 8(?( motori- e 4ravilno vriti svoju funk3iju jedino ako su 4ravilno
4ro0ramirani 5a dati ti4 i vrstu vo5ila i ako imaju ta7ne i 4ravovremene ula5ne 4odatke6 odnosno ta7an
Efeedba3kE iliti E4ovratnu informa3ijuE
+vi ula5ni 4oda3i su elektronski si0nali koje u 3entralnu u4ravlja7ku jedini3u alju sen5ori6 koji se
4onaaju kao Eo7i i uiE motora i 4oma>u mu da konstantno u datim vo5nim okolnostima i5 motora dobija
najo4timalnije 4erformanse u5 uvek 4risutni im4erativ 5a to je mo0ue ni>om 4otronjom 0oriva +vo e6 u
najveoj meri6 biti 4osti0nuto jedino ako su ula5ni 4oda3i sa svi1 sen5ora ta7ni i ako se 4ravovremeno alju u
3entralni u4ravlja37i sistem
(en5ori na modernim (?( motorima nad5iru ni5 i5la5ni1 4arametara6 i na osnovu informa3ija koje
*A? dobija od nji1 8ula5ni 4arametri- se vre korek3ije vremena 4aljenja6 momenta ubri0avanja i du>ine
EotvorenostiE injektora6 kontrole emisioni1 0asova6 donoenje Sodluke o momentu 4romene ste4ena 4renosa
kod vo5ila sa automatskim menja7em6 reduk3ije obrtno0 momenta koji se is4oru7uje kod vo5ila koja imaju
Ime i prezime: - :=; -

,#(Lkontrolu 4rokli5avanja6 kontrolie se funk3ija E3ruise 3ontrolE i mno0i dru0i sistemi koji vremenom sve
vie 4ostaju standardni deo o4reme automobila
Na odre2enim modelima 4ojedini1 4roi5vo2a7a se sve vie 4rimenjuje Edrive-bZ-ireE kon3e4t
kontrole 0asa6 0de se kontrola EotvorenostiE le4tira ne vri sajlom ili nekom dru0om direktnom6 E7vrstomE
ve5om6 ve *A? kontrolie rad le4tira na osnovu si0nala koji 4rima sa sen5ora kontrole 4a4u7e 0asa
"akle6 vremenom i svakom novom 0enera3ijom automobila je funk3ija sen5ora sve vie va>nija jer
sve vie sistema kontrolie *A?6 a on 3e6 4onovo6 raditi is4ravan 4osao jedino ako dobija ta7ne i
4ravovremene informa3ije sa svi1 sen5ora +vo je mali osvrt na naju7estalije i najva>nije sen5ore koji se
danas mo0u sresti is4od 1aube svako0 iole modernije0 (?( motora i koji 7ine sastavni deo elektronsko0
u4ravlja7ko0 sistema motora 8ele3troni3 en0ine mana0ement sZstem-
(lika :%2- +snovni elementi sistema elektronsko0 u4ravljanja radom motora
1 Air flter Filter vazduha
2 Brake pedal position (BPP) switch (if ftted) Poloaj prekidaa koione papue
! "a#shaft position ("$P) sensor %enzor poloaja &re'aste osovine
( "atal)tic converter (if ftted) "atalitiki konvertor
* "lulch pedal position ("PP) switch (if ftted) %enzor prekidaa pedale 'asa
+ "rankshaft position (",P) sensor en'ine speed (-P$) %enzor &rzin o&rtaja kolenasto' vratila
. /n'ine control #odule (/"0) ,ontrolni #odul #otora /"0
1 /n'ine coolant te#perature (/"2) sensor %enzor te#perarure rashladne tenosti
3 /vaporative e#ission (/4AP) canister ,anister /#isije ispareno' 'oriva
15 /vaporative e#ission (/4AP) canister pur'e valve 4entil ispareno' 'oriva
11 /6haust 'as pressure sensor (if ftted) %enzor pritiska izduvnih 'asova
1! /6haust 'as recirculation (/7-) vacuu# valve (if ftted) 4entil recirkulacije izduvnih 'asova
1( Fuel flter Filter 'oriva
1* Fuel pressure re'ulator -e'ulator pritiska 'oriva
Ime i prezime: - :=< -

1+1Fueltepu#p Pu#pa za 'orivovaen sensor i852%)9o6vaen
senso
13 8eated o6)'en sensor (852%) 2 (if ftted) :a#&da sonda
25 ;dle speed control (;%") valve -e'ulator &roja o&rtaja na prazno# hodu
(protok vazduha)
21 ;'nition coil ;ndukcioni kale#<&o&ina
22 ;'nition control #odule (;"$) (if ftted) ,ontrolni #odul paljenja
2* ,nock sensor (if ftted) %enzor detonacije
2+ $anifold a&solut= pressure ($AP) sensor (if ftted) %enzor te#perature vazduha u usisnoj 'rani
2. $ass air >ow ($AF) sensor (if ftted) $aseni protoko#er vazduha
21 Park9neutral position (P?P) switch (if ftted) %enzor prekidaa neutralno' poloaja
23 Power steerin' pressure (P%P) switch (if ftted) %enzor za upravljanje pritiskatur&oko#presora
!1 Pulsed secondar) air injection (PA;-) vacuu# valve 4entil za re'ulisanje vaku#a sekundarno'
vazduha
!2 2hrottle position (2P) sensor %enzor poloaja leptira 'asa9papuice 'asa
&& Ve1i3le s4eed sensor 8V((- (en5or br5ine vo5ila

Slika. 18.%. - Presek vremenskog termo-prekidaa: 1 -elektrini prikl(uak, " - kuDi4te u obliku aure sa navo(em za
ugradn(u, % K bimetalna traka, . - zagrevno vlakno, 2 - elektrini kontakt.
Slika 18.%-a. - *egulaiono kolo regulatora bro(a obrta(a u praznom $odu:1 - regulaiono kolo: motor,
" - regulaiona veliina: signal bro(a obrta(a motora, % - elektronska upravl(aka (edinia - regler,
. - elektrini regulator, 2 K ventil zaobilaznog voda, 1 K senzor temperature motora, 8 - prigu4ni ventil.

Ime i prezime: - :=% -

Slika 18... - !imetalni 4iber-ventil sa elektrinim gre(aem: 1 - elektrini prikl(uak, " - elektrini gre(a, % - bimetal,
. - blenda. M)T senzor. Delp$i Mani>old )bsolute Pressure?Mani>old )ir

Slika 18.2.!)*# 5!arometri Pressure6 senzor
Slika 8.1. <lektronski usisni ventil

Slika 18.8. - Protokomer sa u0arenim vlaknom. 7 merno( evi razapeta (e tanka 0ia 5vlakno6 od platine, debl(ine oko %= .
Slika 18.3. - <lektrina 4ema mosne veze u0arenog vlakna u protokomeru:
E
* - u0areno vlakno,
&
* -promenl(ivi otpornik za
temperaturnu kompenzai(u usisanog vazdu$a,
:
* i
2
* - velikoomski otpornii,
2
* - preizni merni otpornik,
M
7 - naponski
signal meraa,
M
B - stru(a zagrevan(a, m -masa usisanog vazdu$a u (edinii vremena,
TA
- temperatura usisanog vazdu$a.
Slika.1 8.9. - &onstruki(a protokomera sa u0arenim vlaknom: 1 K elektronski po(aiva u $ibridno( te$nii, " - poklopa meraa, %
- metalni ulo0ak, . - merna ev s u0arenim vlaknom, 2 - kuDi4te meraa, 1 - za4titna re4etka, 8 - zaptivni prsten.
Ime i prezime: - :=$ -

Slika.18.1:.- Oapreminski mera protoka vazdu$a 5slika levo6 1. vi(ak za pode4avan(e Y na praznom $odu ". klapna protokomera %.
graninik .. klapna za uravnote0en(e 2. prigu4na komora 1. senzor temperature vazdu$a

Slika 8.11. Sistem <T,?<=)S: 1 Modul papuie za gas, " <lektronskiki upravl(aki ureLa(, % 7sisni ventil
Slika 8.1". &omponente sistema <T,?<=)S: 1 Modul papuie za gas, " 7sisni ventil, % <lektroniki upravl(aki ureLa(

Slika 18.1%. - Senzor bro(a obrta(a i polo0a(a radilie: 1 - stalni magnet, " - poklopa, % - blok motora,
. - (ezgro od mekog gvo0La, 2 - namota(, 1 - nedosta(uDi zub davaa kao re>erentni znak polo0a(a radilie.
(lika :%:& - Me2usobna 5avisnost trenutka 4aljenja od 4olo>aja radili3e i bre0aste osovine:
a- sekundarni na4on induk3iono0 kalema bobine6 b- si0nali sen5ora 4olo>aja i broja obrtaja radili3e6
3- si0nali
Eollovog
sen5ora 5a 4olo>aj bre0aste osovine6 : - trenutak 5atvaranja6 2 - trenutak 4aljenja

Ime i prezime: - :=/ -

Slika 18.1.. - #blik signala senzora kliktan(a: a6 kriva pritiska u ilindru i 6 odgovara(uDi signal senzora, b6 >iltrirani
signal senzora.

Slika 18.12. a6 -'isoko naponski namota( komunikaionim modulom@ b6 KSenzor pritiska 6- Senzor di>ereni(alnog pritiska
>?% MOTORI SA &OGONOM NA TNG
>%* S!.a 0r!a 1#di.()! d#/-
@bo0 velike tem4eraturne 5avisnosti 4ritiska6 da bi )NI smea bila 4odjednako efikasna i 5imi i leti
sastav smee je se5onski 4romenljiv Me2usobni odnos kom4onenti je 4romenljiv u irokom o4se0u6 od &::
85imski mese3i- do ::% 8letnji mese3i- Kod nas je du0o 0odina bila uobi7ajena jedna ista smea i 5imi i leti6
&;H 4ro4ana i <;H butana
Prema novom C?(-u u 5imskim mese3ima od0ovara smea %;:2;6 u 4rela5nim mese3ima ';:;;6 dok
u letnjim i do :2:$$ ? to4lijim 4odnebljima je udeo 4ro4ana manji: u Ir7kjoj i )urskoj odnos je 2=H:$=H.
u 1ladnijim 4odnebljima taj odnos je vei6 u Nema7koj %=H:&=H6 sa tenden3ijom da se koristi i :==H
4ro4an +d sastava kom4onenti )NI-a 5avisi i koli7ina va5du1a 4otrebno0 4rilikom sa0orevanja u motoru -
4ro4an 5a1teva manje kiseonika
Slika 13.1.-#snovni prinip rada motora sa pogonom na TG=
Ime i prezime: - ::= -

Slika 13.".- Prinipi(elna 4ema reduktora-isparivaa 5Aovato )utogas6
Pri4rema smee 0oriva i va5du1a 5a u4aljenje i sa0orevanje kod motora sa 4o0onom na te7na 0oriva
8ben5in i di5el 0orivo-6 sastoji se u ras4rivanju te7no0 0oriva6 is4aravanju i meanju sa va5du1om Kod oto
motora ovi 4ro3esi se odvijaju u karburatoru 8karburatorski motori-6 ili u5 4omo bri50a7a 8motori sa
ubri50avanjem ben5ina-6 dok se kod di5el motora isklju7ivo koriste sistemi ubri50avanja 4od visokim
4ritiskom )e7ni naftni 0as se na normalnim atmosferskim uslovima nala5i u 0asovitom stanju ali se radi
lake0 skladitenja i korienja na vo5ilu dr>i 4od visokim 4ritiskom u te7nom stanju +tuda 4ri nje0ovom
korienju 5a 4o0on motora 4ret1odno je 4otrebno da se 4revede u 0asovito stanje to se vri u 4osebnom
ure2aju6 reduktoru-is4ariva7u

Slika 13.%.- *eduktor-ispariva Aovato )utogas, a6 prvi stepen: 1-membrana, "-poluga, %-opruga, .-kanal za prolaz
tenosti za gre(an(e, 2-ventil@ b6 drugi stepen: 1- membrana, 8-poluga, 3-ventil, 9-sigurnosna membrane sa magnetom
+vaj 4ro3es se odvija u dva ste4ena6 u5 obaranje 4ritiska irenjem do vrednosti 5avisno od vrste
4rimenjeno0 sistema 5a obra5ovanje smee 8karburator6 sistem 5a ubri50avanje- Konstruktivno i5voen2e
standardne varijante reduktora-is4ariva7a koji se koristi u sistemima 5a na4ajanje )NI-om karburatorski1
motora 8Dovato ,uto0as- Kslika 2K6 a nje0ova 4rin3i4ska ema data je na sli3i & Prvi i dru0i ste4en su
i5vedeni 4o kon3e4tu linearno0 membransko0 aktuatora 7ija je ulo0a da odr>ava 5adate6 konstantne vrednosti
4ritisaka pI i pII Vrednost 4ritiska u 4rvom ste4enu is4ariva7a pI 6 definisana je krutostima membrane : i
o4ru0e & i odnosom krakova dvokrake 4olu0e 2
Ime i prezime: - ::: -

Prema emi Kslika <:K6 0as i5 re5ervoara R dola5i 4od 4ritiskom kro5 elektroma0netni ventil *MV i
ventil 4romenljivo0 4roto7no0 4reseka V u 4rostor is4od membrane M Prostor i5nad membrane M6 u kome
se nala5i o4ru0a 4ove5an je sa atmosferom i u njemu vlada 4ritisak okoline pa *lementi 4rvo0 ste4ena
is4ariva7a 8krutosti o4ru0e i membrane i 4renosni odnos 4olu0e- su tako dimen5ionisani da 4ri odre2enoj
vrednosti 4ritiska pI 6 4olu0a P 5atvaraKotvara ventil V 5a dotok 0asa 7ime se 4ritisak pI odr>ava konstantnim
"ru0i ste4en reduk3ije ima radnu membranu male krutosti be5 o4ru0e 7ime se ostvaruje da 4ritisak pII bude
4ribli>no jednak atmosferskom Na emi Kslika <:K6 su tako2e 4rika5ani: re0ula3ioni 5avrtanj sa o4ru0om
8R@-6 5a 4odeavanje rada motora na 4ra5nom 1odu6 startni solenoid 8((- koji omo0uava 4omeranje 4olu0e
P i otvaranje ventila V u 3ilju obe5be2ivanja 4o7etne koli7ine 0asa 5a startovanje motora ,ktiviranje
solenoida se mo>e vriti elektri7nim 4utem 4reko 4rekida7a
kada on deluje na ma0net si0urnosne membrane ili me1ani7ki 4reko 3entralne 4olu0e (i0urnosna membrane
sa o4ru0om male krutosti ima 5a 3ilj da s4re7i otvaranje ventila V i dotok 0asa kada motor ne radi Pri startu
motora6 4od4ritisak i5a 4ri0uno0 le4tira pus6 4ovla7i membranu u donji 4olo>aj u kome ona ostaje sve
vreme dok motor radi i na taj na7in omo0uava nesmetani rad 0lavne membrane dru0o0 ste4ena
Slika 13.. - <lektro-in(ektor Z!*, IG:%[ *eduktor Z !*, sikvneta[ ne koristi elektro-stimulai(u
Slika 13.2. - *azlike u konstruki(i reduktora AP= i ,G= sistema
Ime i prezime: - ::2 -

Slika 13.". K Di(agram snabdevan(a gorivom 5benzin?TG=6 !I K Juel sistema
Slika 13.%.KAokai(a delova sekveni(alni$ sistema autogasa TG=
Ime i prezime: - ::& -


Slika 13.1.- Prinipi(alna s$ema S<\7<GT J)STG<SS
Ime i prezime: - ::' -

Slika 13.3.- Di(agram toka TG=-a u motoru kroz odgovara(uDe ureLa(e:
1.-,entralna upravl(aka (edinia <,7, ".- <lektro-brizgal(ke, %.- Solenoidni ventil, ..- Ispariva, 2.- *azmen(iva
toplote, 1.- 'od ras$ladne tenosti od motora do isparivaa TG=-a, 8.- Preklopnik?komutator, 3.- Senzor temperature
motora, 9.- Senzor temperature ras$ladne tenosti, 1:.- Senzor temperature gasa, 11.- Multi ventil, 1".- *ezervoar
TG=, 1%.- 'entil za pun(en(e rezervoara sa TG=, 1..- Jilter TG= K a.
Slika 13.9.-. Multipoint Se]uentialni sistem 1. Miroproessor@ ". Prekida goriva@ %. &onvertor@
.. M)P sensor@ 2. Ispariva, 1. 8. TPS sensor@ 3. In(etor TG=@ 9. Aambda sensor.
Slika 13.1: K S$ematski prikaz gasni$ ureLa(a turbo-benzinski$ motora
Ime i prezime: - ::; -

Slika 13.11 - Sistem sa direktnim ubrizgavan(em TG=-a 5AP=6
Slika 13.1".-. Primer dual- >uel ureLa(a Dizel?TG= za pogon motora sa turbo-kompresorom
sa velikim brzinama
Slika 13.1%. -. Primer dual- >uel Dizel?TG= ureLa(a za pogon motora sa turbo-kompresorom
sa man(im brzinama
Ime i prezime: - ::< -

>7% SISTEMA +A NA&AJANJE MOTORA &RIRODNIM NARTNIM GASOM CNG
Korienje 4rirodno0 0asa kao 0oriva 5a motore (?( mo0ue je i5voditi u dva oblika:
sabijeni 8kom4rimovani- 4rirodni 0as 8KPI6 ANI-6 sa 4ritiskom u re5ervoaru do 2= MPa6
te7ni 4rirodni 0as 8)PI-6 sa radnim 4ritiskom u re5ervoaru do =; M4a
Slika 19.1.-. /ematski prikaz di(agrama konverzi(e dizel motora u motor na prirodni gassa dva reduktora pritiska
Slika 19.".-. Oa dobar rad turbo motora, potreban (e kompleksan sistem ubrizgavan(a gasa
Ime i prezime: - ::% -

Slika 19.%.-. /ema >unkionisan(a D-=ID sistema
Slika 19...- Primer dual >uel ureLa(a za pogon motora sa turbo-kompresorom sa benzin?,G=
Ime i prezime: - ::$ -

Slika 19.2.. S$ema prinipa rada sistema prve generai(e za napa(an(e motora &P=-om
1 - komandna tabla ? das$board, " - bira goriva ? >uel sHit$over, % - rezervoar za benzin ? petrol tank,
. - pumpa za benzin ? petrol pump,2 - preista benzina ? petrol >ilter, 1 - elektromagnetni ventil za benzin <'! ? petrol
solenoid valve, 8 - karburator ? arburettor, 3 - me4a ? mi-er, 9 - bobina ?ignition oil, 1:- razvodnik palen(a ? ignition
distributor,11- ventil za pun(en(e?natural gas >iller valve 1"- rezervoari za gas ? natural gas tanks,1% - elektromagnetni
ventil za gas <'= ? natural gas solenoid valve,1. - evovod visokog pritiska ? $ig$-pressure pipeline, 12 - dvostepeni
reduktor-gre(a ? tHo-level reduer-$eater,11 - reduktor visokog pritiska ? $ig$-pressure reduer, 18 - evovod niskog
pritiska ? loH-pressure pipeline, 13 - vakuumsko revo ?vauum $ose,
19 - drena0no revo ? ventilation $ose, ": - drena0no revo ? ventilation $ose
Slika 19.1.- S$ema pogona brodski$ motora sa pogonom na ,G=
Ime i prezime: - ::/ -

$8% V#zi6a sa 0#1#(#! (a 1#ri" S6i) ka# 1#ri"# k#rist "#d#(ik H$
@ Vodonik B2 0orivo budunosti
Reenje 4roblema ener0ije
*koloki 4ot4uno 7isto
@ Mo0unost dobijanja 4ro3esom
*lektroli5e vode B2+
B2+ G B2 L +2
,noda: 2 +B G +2 L 2 B2 + L 2 e-
Katoda: 2 B2 + L 2 e- G B2 L 2 +B
Reforma3ijom u0ljo vodonika naj7ee 4rirodno0 0asa metana AB'
AB' LB2+ G A+ L & B2
+snovni 4roblem
Vodonik ne e05istira kao slobodan elemenat u 4rirodi6 visoka 3ena 4roi5vodnje6 sofisti3irana te1nolo0ija
: #o3e sa B2 K &;= bar6 '=-'& k0 4unjenje. 2 Cedini3a 5a re0ulisanje radno0 4ritiska B2. & [uel 3ell jedini3e K 2
modula K 5a dobijanje struje. ' Cedini3a 5a 1ladjenje [uel 3ell modula. ; Cedini3a 5a transfer kiseonika +2 i5
atmosfere. < !s4ust 5a vodenu 4aru kao nus-4rodukta reak3ije. % Po0onski elektromotor sa automatskom
transmisijom
Ime i prezime: - :2= -

$>% Hi/rid(i 0#1#(
Bibridni 4o0on 84re3i5nije: 1ibridni sistem 4o0ona- je na5iv koji o5na7ava 4okretanje vo5ila 4omou
nekoliko ra5li7iti1 i5vora ener0ije +bi7no se 4od ovim 4odra5umeva kombina3ija elektromotora i (?(
motora Koristi se 4re sve0a kod drumski1 i >ele5ni7ki1 vo5ila Bibridni 4o0on objedinjuje 4rednosti
4o0onski1 sistema koji 0a sa7injavaju6 tako to 4ri ra5li7itim re>imima vo>nje6 koristi 4rednosti ra5li7iti1
sistema 4o0ona
"anas se ra5vijaju i testiraju sledee vrste 1ibridno0 4o0ona:
(?( motor L elektromotor L akumulator 84reovla2ujue-
(?( motor L elektromotor L s4oljanji i5vor elektri7ne ener0ije 8trola-
(?( motor L 5amaja3
0asna turbina L 0enerator L akumulator L elektromotor
&ri('i0 rada
Kombina3ija (?( motora6 elektromotora i akumulatora - t5v serijski 1ibridni 4o0on je ve o4robana
Vo5ilo sa ovakvim sistemom6 u 0radskoj vo>nji6 ili 4ri vo>nji konstantnom br5inom 4okree se
jednosmernom elektromainom6 koja 4ri tom radi u re>imu elektromotora i snabdeva se elektri7nom
ener0ijom i5 akumulatora ? tom slu7aju (?( motor nije aktivan 8nje0ova s4ojni3a je isklju7ena- ? slu7aju
4otrebe 5a veim ubr5anjem ili 4ri 4unom o4tereenju6 uklju7uje se 8i- (?( motor ? vo>nji na vee
udaljenosti6 vo5ilo 4okree (?( motor6 a elektromaina radi u re>imu 0eneratora i do4unjuje akumulatore
+vo se deava i 4ri ko7enju vo5ila6 kada se elektri7na ener0ija dobija od iner3ione ener0ije vo5ila
&rd(#sti i !a(
Ime i prezime: - :2: -

Prednosti: Bibridni 4o0on omo0uava iskoriavanje 4ojedina7ni1 4rednosti 4o0onski1 sistema:
elektromotor: ni5ak nivo buke6 nultu emisiju i5duvni1 0asova i visok ste4en korisnosti 8do /=H-.
(?( motor: velika autonomija vo5ila6 4o 4otrebi veliki obrtni moment i mo0unost kretanja velikom br5inom
Co jedna velika 4rednost je mo0unost da inte0risani 4o0onski sistem radi u oblasti rada sa visokim
ste4enom korisnosti6 to dovodi do smanjenja 4otronje ener0ije
Mane: Veliki nabavni trokovi6 vea masa vo5ila 8masa akumulatora i elektro motora- i manji tovarni 4rostor

Slika "1.1- Stanie za pun(en(e Eibridni$ vozila K prikaz glavni$ komponenata i n(i$ov sme4ta( unutar automobilske
konstruki(e
Ime i prezime: - :22 -


Slika "1.".- &onept pogona i men(ake kuti(e motora ,,Peugeot %:8 ECbrideEDI[
1.- Jilter dizel motora snage 11k; @ ".- DPJ: Jilter estia@ %.- Stop?Start ureLa@ ..- <lektromotor snage 11k;@ 2.-
)utomatska tarnsmisi(a@ 1.- Invertor i konvertor@ 8- )kumulator@ 3.- <lektronska upravl(aka (edinia@ 9-&ablovi
visokog napona@ 1:-Spo(nia. M%N
Slika "1.%. K&onepi(a vozila na $ibridni pogonKglavne komponenate i n(i$ov sme4ta( unutar konstruki(e vozila. M.N
Ime i prezime: - :2& -

Slika "1...- *ezim rada benzinskog I elektromotora
Hi/rid(i 0#1#(ski sasta"
Bibridni 4o0onski sastavi se mo0u 4odeliti6 u odnosu na ve5u elektri7no0 i me1ani7ko0 dela na tri
0ru4e:
- (erijski 8en0 (erial-
- Paralelni 8en0 Parallel-
- (erijsko-4aralelni 8en0 "ualmode-
? odnosu na autonomnost elektri7no0 4o0ona6 1ibridi se dele na:
-"elimi7ne 8en0l mild 1Zbrid-
-Pot4une 8en0l full 1Zbrid-
Sri)ski Ei/rid(#26ktri(i 0#1#( 3(1% Sria64
Kod serijski1 vo5ila to4lotni motor 4okree 4oseban 0enerator kojim se vu7ni motor snabdeva
elektri7nom ener0ijom i do4unjavaju akumulatori
)o4lotni motor se koristi u o4timalnom radnom re>imu6 a re0ula3ija br5ine se ostvaruje elektri7nim
motorom Postojanje akumulatora i elektri7no0 motora omo0uava rever5ibilno 8motorno- ko7enje 7ime se
4oveava efikasnost vo5ila
- Koristi vee baterije
- Koristi on-board 4unjenje
- Koristi i neka off-board 4unjenja
- +4timi5uje rad odvajanjem rada oba motora 4rema br5ini vo5ila
- *lektri7ni motor nema 4ra5an 1od6 to umanjuje emisiju
- Ne 5a1teva transmisiju
- Koristi 1eavZ-dutZ moto
Ime i prezime: - :2' -

Kod serijsko0 1ibridno-elektri7no0 4o0ona motor (?( je odvojen od 4o0onski1 to7kova6 a elektri7ni
4o0on 4renosi 3eloku4nu 4o0onsku sna0u
(truktura serijsko0 1ibridno-elektri7no0 4o0ona 4rika5ana je na sl'; Motor (?( 4okree 0enerator
koji 4roi5vodi elektri7nu ener0iju 5a 4o0on vo5ila i 4unjenje baterija *lektromotor se koristi 0eneriranom
ener0ijom i 4o0oni vo5ilo )aj sistem se na5iva serijskim jer su motor (?( i elektromotor u seriji (erijski
1ibrid mo>e se koristiti motorom (?( manje sna0e koji e raditi sa boljim ste4enom iskorienja i
is4oru7ivati ener0iju elektromotoru i 4uniti baterije *lektri7na maina - 0enerator i motor su iste strukture i
rever5ibilni6 mo0u raditi kao 0eneratori i motori )akav 4o0onski sistem se najvie 4rimenjivao 5a 4o0on
brodova6 a sada se 4rimenjuje i na vo5ilima Nje0ova 4rednost je to je motor (?( odvojen od to7kova
vo5ila6 tako da je vea sloboda u ras4oredu kom4onenata6 i elektromotora koji1 mo>e biti vie - smeteni u
to7kove vo5ila ili na 4o0onskim osovinama
(erijski 1ibrid mo>e raditi kao 7isti elektri7ni 4o0on - sa isklju7enim motorom (?( - sve dok u
baterijama ima ener0ije ( ob5irom na to da elektromotor sam 4o0oni vo5ilo ener0ijom koju je 0enerirao
motor (?(6 ta dva a0re0ata 7ine 4ribli>no istu koli7inu rada 8ener0ije- )o je mana ti1 1ibrida jer se uku4na
koli7ina is4oru7ene ener0ije i5 motora (?( transformie u elektri7nu6 4a 4onovno u me1ani7ki rad6 4ri 7emu
se 5natna koli7ina ener0ije 0ubi u toj transforma3iji

Slika "1.2.- #snovna struktura seri(skog $ibridno-elektrinog pogona. M9N
Ime i prezime: - :2; -

Slika "1.11.- Tok energi(e kod $ibridni$ motora sa kombinai(om motora sus i elektromotora
&ara66(i Ei/rid(#26ktri(i 0#1#(%
Paralelna B*V su kon3i4irana tako da to7kove 4okreu i motor (?( i elektri7ni motorK0enerator
Motor (?( i kod ovo0 vo5ila radi u o4timalnom re>imu6 4ri 7emu elektri7na maina radi kao 0enerator i
do4unjava baterije kada je 5a kretanje vo5ila 4otrebna manja sna0a od sna0e motora (?(6 a kada je 4otrebna
vea sna0a6 onda elektri7na maina radi kao motor koriste i ener0iju i5 akumulatora (misao uvo2enja
ovakve to4olo0ije B*V se mo>e tra>iti u 7injeni3i da je instalisana sna0a elektri7ni1 maina manja6 7ime je
smanjena i te>ina vo5ila ?mesto 4osebno0 motora i 0eneratora ovde se koristi samo jedna maina 7ija je
sna0a manja od sna0e vu7no0 motora kod serijski1 vo5ila sli7ni1 dimen5ija
*lektri7ni motor i (?( su direktno s4ojeni na to7kove
Koristi manje baterije
Koristi off-board 4unjenje
#r>e ubr5ava
*lektri7ni motor ima 4ra5an 1od
Pakovanje kom4onenti u autu je manje fleksibilno
Ne 5a1teva transmisiju
Koristi medium-dutZ motor
(truktura 4aralelno0 1ibridno-elektri7no0 4o0ona je 4rika5ana na sli3i 2:%
Ime i prezime: - :2< -

Slika ..8 . Paralelni $ibridno-elektrini pogon. Eibridni motor. M11N
Kod 4aralelno0 1ibrida6 motor (?( 4o0oni vo5ilo6 a elektromotor koristei se ener0ijom i5 baterija
dodaje sna0u kada je to 4otrebno6 u 5avisnosti od re>ima vo>nje )aj sistem se na5iva 4aralelnim jer je 4rotok
ener0ije 4rema to7kovima 4aralelan od motora (?( i elektromotora #aterije se 4une kada 5a1tev vo5ila 5a
sna0om nije veliki6 te elektromotor u ulo5i 0eneratora 4roi5vodi elektri7nu ener0iju )aj sistem ima
jednostavniju strukturu6 ali s ob5irom na to da ima samo jedan elektri7ni 4o0on ne mo>e se simultano 4uniti
baterije i do4unjavati 4o0on vo5ila ,ko se elektromotor kod to0 sistema odvoji od motora (?( s4ojni3om6
tada i taj sistem mo>e funk3ionisati kao 7isti elektri7ni 4o0on u 0rani3ama ras4olo>ive ener0ije u baterijama i
sna0e elektromotora
Paralelni 1ibrid koristi se6 dakle6 motorom (?( kao 0lavnim 4o0onskim a0re0atom6 dok elektromotor
samo asistira kada je 4otrebna vea sna0a - 4ri ubr5avanju vo5ila ili savla2ivanju us4ona @ato motor (?(
obavlja mno0o vei rad ne0o elektromotor )akav sistem mo>e ostvariti veu utedu 0oriva na otvorenom
4utu kada motor (?( mo>e raditi na o4timalnom re>imu
Sri)sk#20ara66(i 3(1% D-a6!#d4
(lika '/ (truktura kombinovano0 1Zbridno0 elektri7no0 vo5ila
Ime i prezime: - :2% -

Kod Priusa 8serijsko-4aralelni en0 "ual mode- 4ostoje i motor i 0enerator6 ali manji1 sna0a ne0o kod
7isto serijske to4olo0ije Prema 4otrebama vo>nje mo0ue je da motor (?( 4okree samo 0enerator ili da
5ajedno sa motorom 4okree to7kove6 a da 0enerator miruje Cedna od najus4jeniji1 takvi1 kombina3ija je
serijskoK4aralelni 1ibrid koji je ra5vila ja4anska fabrika )oZota 8)B( )oZota BZbrid (Zstem-6 a u0ra2en je u
4utni7ki automobil )oZota Prius )aj vrlo veto kombinovani 1ibridni 4o0on ostvaruje naro7ito velike utede
0oriva 8u 0radskoj vo>nji6 vie od ;= H- tako da je 4utni7ki automobil )oZota Prius jedan od
naj4erformantniji1 i naj -us4eniji1 1ibrida @ato nimalo ne i5nena2uje 7injeni3a da je taj automobil jedan od
naj4rodavaniji1 1ibrida u Ca4anu i (,"-u
Koristi srednju veli7inu baterija
Koristi on i off-board 4unjenje
#r>e ubr5ava
*lektri7ni motor ima 4ra5an 1od
Pakovanje kom4eneti u autu je manje fleksibilnoNe 5a1teva transmisiju
Koristi 1eavZ-dutZ motor
&6-12i( Ei/rid(a 6ktri(a "#zi6a
Slika "1.11. S$ema rasporeda ureLa(a kod plug-in $ibridna elektrina vozila
PB*V se smatraju 5na7ajnim na4retkom te1nolo0ije 1ibridni1 vo5ila i u industriji i u dru0im
sektorima !maju akumulatorski sistem visoke ener0etske 0ustine koji mo>e biti eksterno 4unjen6 a 4okretanje
vo5ila mo0ue i samo 4omou elektri7ne ener0ije
Ime i prezime: - :2$ -

Punjenje sa ,A mre>e 5a1teva akumulatorski 4unja7 koji se sastoji od ,A- "A konvertora sa
korek3ijom faktora sna0e i 4ro0ramabimim di0italnim kontrolerom
PB*V 4oboljava na7in korienja ener0ije 5bo0 to0a to se akumulator mo>e 4uniti u toku noi

Slika "1.1%.- Inveter To(ote prius. <lektrini motor 5Tesla *oadster6
Slika "1.1".-.. Plug-in $ibridna elektrina vozila. Struktura Plug-in $ibridnog elektrinog vozila
IM je u saradnji sa intema3ionalnim (,* 8(o3ietv of ,utomotive *n0ineers- udru>enjem 4osti0li
standardi5a3iju utika7a 4omou koje0 e se elektri7na vo5ila moi s4ojiti na bilo koju stani3u 5a 4unjenje
Konden5atori sa visoko-frekventnim i visoko-na4onskim karakteristikama6 niska ekvivalentna
serijska ot4ornost6 visoke radne tem4erature i strujna svojstva treba da budu dalje una4re2eni
Ime i prezime: - :2/ -

@a1tevi 4o 4itanju 4akovanja kom4onente moraju biti di5ajnirane da rade na mno0o veem
tem4eraturnom o4se0u6 noviji na7in 1la2enja 3eloku4ne jedini3e moraju biti anali5irani da bi se to4lota br5o
eliminisala sa ure2aja
Ra5voj visokotem4eraturni1 ma0neta treba da vodi do motora sa 4ermanentnim ma0netima 8PM-
Motori sa PM imaju veu efikasnost i 5a1tevaju manje struje da bi se dobio isti obrtni moment kao i kod
dra0i1 maina +vo bi smanjilo uku4nu 3enu ure2aja
Slika "1.12. K 7reLa(i za pogon $ibridni$ autobusa.
::]
Slika "1.1..-. ECbrid SCnergC Drive motor sa eletrinim motorm i generatorom
Ime i prezime: - :&= -

Ime i prezime: - :&: -

Slika "1.. Prinip rada seri(skog E<' za razliite re0ime rada. M1:N
Ime i prezime: - :&2 -

Ime i prezime: - :&& -

Slika "1 3. Prinip rada paralelnog E<' za razliite re0ime rada motora. M1:N
Ime i prezime: - :&' -

Ime i prezime: - :&; -

Slika "1.1:. Prinip rada seri(sko-paralelnog E<' za razliite re0ime rada motora. M1:N
Ime i prezime: - :&< -

Projektni Zadatak Iz Motora Sus

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Projektni Zadatak Iz Motora Sus

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Toplotni proraun dizel motora sa delovima i sistemima motora sus

TEHNIKA KOLA STRUKOVNIH STUDIJA

+snovne 0eometrijske 5avisnosti:

You might also like