Medijsko Pravo U BiH Bos PDF

Uredili: Mehmed HALILOVI i Amer DIHANA
!"#$%&'( *+,-(
. /(&0$ $ 1"+2"3(-$0$
Sarajevo, 2012. godine
Naslov: MEDIJSKO PRAVO U BOSNI I HERCEGOVINI
Izdava: INTERNEWS U BOSNI I HERCEGOVINI, Hamdije Kreevljakovia 50, 71000 Sarajevo,
Bosna i Hercegovina, www.internews.ba
Za izdavaa: Sue Folger
Uredili: Mehmed HALILOVI i Amer DIHANA
Autori/ce: Mladen SRDI, Sevima SALI-TERZI, Mirjana NADADIN-DEFTERDAREVI, Libby
MORGAN, Helena MANDI, Vanja IBRAHIMBEGOVI-TIHAK, ejla JUSUFOVI, Mehmed
HALILOVI i Amer DIHANA.
Recenzenti: Monroe PRICE i Zdravko GREBO
Tehnike korekcije: ejla JUSUFOVI i Meliha BAJROVI
Prijevod: Kristina ENDI
Lektura: Sulejman H. BRKA
Dizajn: Dalida KARI-HADIAHMETOVI
Prijelom: Nelmedin KOLUBARA
tampa: DOBRA KNJIGA, Sarajevo
Tira: 500 primjeraka
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo

34:659.3](497.6)

MEDIJSKO pravo u Bosni i Hercegovini /
[autori/ce Mladen Srdi ... [et al.] ; uredili
Mehmed Halilovi i Amer Dihana ; [prijevod
Kristina endi]. - Sarajevo : Internews u Bosni i
Hercegovini, 2012. - 337 str. : graf. prikazi ; 23
cm

Bibliografija i biljeke uz tekst.
ISBN 978-9958-1995-0-9
COBISS.BH-ID 19569670
Ova knjiga nastala je uz izdanu pomo amerikog naroda putem Amerike
agencije za meunarodni razvoj (USAID) u okviru projekta Program podrke ne-
zavisnim medijima u BiH, koji implementira Internews u Bosni i Hercegovini.
Stavovi i miljenja izneseni u knjizi iskljuivo su stavovi autorica i autora i ne
odraavaju nuno miljenja Internewsa, USAID-a ili Vlade Sjedinjenih Amerikih
Drava.
Autorice i autori tekstova upotrebljavali su razliite jezike norme koje se koriste
u Bosni i Hercegovini. Te jezike razlike zadrane su i u fnalnim verzijama tek-
stova.
PREDGOVOR
Medijsko pravo u Bosni i Hercegovini ispituje zakonsko okruenje zakonski
okvir, institucije, zakone i prakse u kojima djeluju informativni mediji u Bos ni
i Hercegovini. Ovo je vodi za one koji rade u medijima, za advokate, univer-
zitete, vladine i nevladine organizacije za sve zainteresirane strane koje za-
jedno rade u demokratskom drutvu, a koje su tu da slue najboljem javnom
interesu. Nadamo se da e Primer poveati interesiranje za medijsko pravo i
poboljati razumijevanje medijskih zakona meu svim svojim ciljnim grupama.
Takoer, iekujemo da e se u jednom trenutku razmotriti uvoenje pred-
meta medijskog prava u redovne nastavne planove i programe na fakultetima.
Ovaj prirunik, koji smo nazvali BH Primer, prvi je takav u Bosni i Hercegovini.
On je dio petogodinjeg Internewsovog projekta koji fnansira USAID kako bi
se ojaali nezavisni mediji i medijsko okruenje u BiH i kako bi im se pruila
podrka. U BiH postoji velika potreba za ovakvom publikacijom; sloenost i
specifnost institucija, normi i zakonskih praksi, uz evropske standarde i
prakse, ne ine razumijevanje osnovnih medijskih zakona i koncepata nimalo
jednostavnim.
Primer nije vrsta enciklopedije. Zasnovan je na dijagnostikoj anketi i istra-
ivanju koje ju je pratilo i predstavlja defniran skup tema i zakona kojima
se mora pristupiti kako bi se bolje razumjele prakse medijskog prava u BiH.
U ovom dokumentu ilustriramo, objanjavamo, uporeujemo i dajemo pre-
poruke. Iako su prema meunarodnim standardima bosanskohercegovaki
medijski zakoni ocijenjeni kao prilino dobri, jo uvijek ima prostora za
poboljanje i zakona i njihove implementacije.
Uz pomo Univerziteta u Pensilvaniji i Annenbergove kole za komunikacije,
Primer je proizvod temeljnog istraivanja koje je sproveo tim strunjaka iz
raznih oblasti: pravosua, zakonskih praksi, akademskih krugova, regulatornih
institucija, medijskih istraivanja i medijske prakse. Smatramo da je ova pub-
likacija kljuan korak ka poboljanju zakonskog i samoregulatornog okvira
i institucija u BiH, a posebno u svjetlu tenji koje ova zemlja ima ka lanstvu
u Evropskoj uniji. Primer bi se morao smatrati radnim dokumentom njegova
verzija na internetu e, sigurno biti redovno aurirana i mijenjana, stoga pozi-
vamo sve vas, nae itaoce, da date svoje komentare.
elim izraziti svoju veliku zahvalnost kolegama iz Internewsa Mehmedu
Haliloviu i Ameru Dihani, koji ne samo da su bili autori i urednici mnogih
dijelova Primera ve su bili istinski pokretai naih napora. Takoer, elim za-
hvaliti i naim znaajnim vanjskim saradnicima koji su doprinijeli svojim uvi-
dima, entuzijazmom i bogatim pisanjem: Mladenu Srdiu i Sevimi Sali-Terzi,
kao i Heleni Mandi, Mirjani Nadadin-Defterdarevi, Libby Morgan, Vanji
Ibrahimbegovi-Tihak i ejli Jusufovi. Zahvaljujem i Katharine Larsen iz Levine
Sullivan Koch & Schulz, LLP-a za korisne komentare i sugestije, kao i Monroeu
Priceu i Zdravku Grebi za recenzije koje su napisali. Zahvale idu i Kristini
endi, koja je prevela ovaj obiman dokument.
Sue Folger
SADRAJ
POTREBA ZA MEDIJSKIM PRAVOM U BiH .............................................................................................. 15
ZATO NAM JE POTREBAN PRIMER MEDIJSKOG PRAVA .................................................................. 17
UVOD .................................................................................................................................................................... 19
Poglavlje 1: ZAKONSKI POGODNO OKRUENJE ZA DJELOVANJE
INFORMATIVNIH MEDIJA ............................................................................................................................ 27
OPI UVJETI ZA DJELOVANJE SLOBODNIH MEDIJA .......................................................................... 29
Preduvjeti za zakonski pogodno okruenje ......................................................................................... 29
Temelji slobodnih medija i novinarstva ................................................................................................. 31
Poglavlje 2: SLOBODA IZRAAVANJA - NORMATIVNI OKVIR .................................................... 33
USTAVNO I ZAKONSKO JAMSTVO SLOBODE IZRAAVANJA ......................................................... 35
Zakonodavna aktivnost meunarodne zajednice ............................................................................. 37
MEUNARODNE KONVENCIJE I UGOVORI U PRAVNOM SISTEMU BiH ..................................... 41
Najznaajniji meunarodni izvori ............................................................................................................. 42
Uloga Evropskog suda za ljudska prava u primjeni Konvencije ................................................... 44
Deklaracije, rezolucije i preporuke Vijea Evrope ............................................................................... 45
Odgovornost drave prema lanu 10. .................................................................................................... 47
Relevantnost lana 10. Konvencije za djelovanje medija ............................................................... 48
Pravo na privatnost ................................................................................................................................. 48
Govor mrnje ............................................................................................................................................ 49
Sloboda tampe ....................................................................................................................................... 50

Poglavlje 3: SLOBODA IZRAAVANJA KROZ SUDSKU PRAKSU ............................................... 51
OSNOVNI STANDARDI POSTUPANJA EVROPSKOG SUDA ............................................................... 53
injenice i miljenja ........................................................................................................................................ 53
Pravo na zatitu ugleda i odgovorno novinarstvo ............................................................................. 54
Proporcionalna teta ...................................................................................................................................... 55
Zatita povjerljivih izvora ............................................................................................................................. 57
EVROPSKA KONVENCIJA KROZ PRAKSU USTAVNOG SUDA BiH .................................................. 60
Opi principi zatite slobode izraavanja koje primjenjuje Ustavni sud BiH .......................... 61
Znaajne odluke Ustavnog suda .............................................................................................................. 63
Satira i vrijednosni sud .......................................................................................................................... 63
Ravnotea izmeu slobode medija i prava na ugled................................................................ 65
Dokazivanje postojanja tete ............................................................................................................. 67
Diskreciona ovlatenja suda u utvrivanju tete ........................................................................ 70
Odreivanja visine nematerijalne tete ......................................................................................... 73
Pravo na pravino suenje i privatnost .......................................................................................... 75
IZRAAVANJE O PITANJIMA OD JAVNOG INTERESA ......................................................................... 79
Nadzor nad javnim funkcionerima ........................................................................................................... 79
Granice dozvoljene kritike ........................................................................................................................... 81
Praksa bosanskohercegovakih sudova ................................................................................................ 83
Odgovornost politiara i javnih slubenika .................................................................................. 84
Razlikovanje vrijednosnih sudova od injenica .......................................................................... 85
Princip proporcionalnosti .................................................................................................................... 86
Informacije koje vrijeaju, uznemiravaju i okiraju ........................................................................... 86
Status pravnih lica ........................................................................................................................................... 89
Pravni standardi o odnosu javnog interesa i tretmana javnih osoba i politiara .................. 90

Poglavlje 4: PRAVO NA INFORMIRANJE .............................................................................................. 93
NORMATIVNI OKVIR PRAVA NA INFORMIRANJE U BOSNI I HERCEGOVINI ............................... 95
Ustavna rjeenja kao odreujui faktori ................................................................................................ 96
Entitetska rjeenja ........................................................................................................................................... 98
Slinosti i razlike u kantonalnim zakonima ........................................................................................... 99
Prava, ogranienja i sankcije ....................................................................................................................... 102
Nedostaci kantonalnih zakona .................................................................................................................. 104
Racionalizacija i odricanje od normativnih ovlatenja ..................................................................... 105
ZAKONI O SLOBODI PRISTUPA INFORMACIJAMA .............................................................................. 107
Novinarima ni vie, a ni manje prava ....................................................................................................... 107
Otvorenost, demokratija i korupcija ........................................................................................................ 108
Nisu izuzeti ni tajni dokumenti .................................................................................................................. 109
Samo tri vrste moguih izuzetaka ............................................................................................................ 110
Neusklaenost drugih zakona sa ZoSPI ................................................................................................. 111
Zakon o zatiti tajnih podataka iskljuio ZoSPI ................................................................................... 112
Primjeri neusklaenih zakona .................................................................................................................... 113
ZoSPI iskljuuje automatizam .................................................................................................................... 115
Neki nedostaci ZoSPI i iskustva u primjeni ........................................................................................... 117
Sankcije ima samo dravni zakon ............................................................................................................. 118
Politiki bojkot medija suprotan zakonima .......................................................................................... 119
Poglavlje 5: KLEVETA I MASOVNI MEDIJI ............................................................................................ 121
ZAKONI O ZATITI OD KLEVETE ................................................................................................................. 123
Dekriminalizacija klevete i uvrede u BiH ................................................................................................ 124
Razlozi za donoenje zakona o zatiti od klevete............................................................................... 125
Poetak primjene zakona o zatiti od klevete ..................................................................................... 127
Bitna naela Evropskog suda u bh. zakonima ..................................................................................... 129
Osnovne karakteristike zakona u BiH ...................................................................................................... 130
Lingvistike i terminoloke razlike meu zakonima ......................................................................... 132
KLEVETA U SUDSKOJ PRAKSI ...................................................................................................................... 134
Pojam klevete.................................................................................................................................................... 134
Razlika izmeu injenica i vrijednosnog suda ..................................................................................... 135
Razlikovanje u praksi domaih sudova .................................................................................................. 137
Pretjerivanje i provociranje.......................................................................................................................... 140
Nije svaki vrijednosni sud zatien ........................................................................................................... 141
Identifkacija oklevetane osobe ................................................................................................................ 141
Identifkacija oklevetane grupe ................................................................................................................. 143
Vrsta tete i naknade ...................................................................................................................................... 145
Visina obeteenja .......................................................................................................................................... 147
Odgovornost za klevetu ............................................................................................................................... 151
Ko je autor u intervjuu? ................................................................................................................................. 152
Kad se novinar distancira od sagovornika ............................................................................................ 153
Prenoenje izraavanja .................................................................................................................................. 155
Izuzeci od odgovornosti ............................................................................................................................... 158
Javni interes i postupanje u dobroj vjeri ............................................................................................. 160
Provjeravanje injenica ................................................................................................................................. 162
Izvjetavanje o tekuim sudskim procesima ........................................................................................ 164
Satirino izraavanje....................................................................................................................................... 167
Privremene mjere ............................................................................................................................................ 168
Hitnost postupanja u postupcima zbog klevete ................................................................................ 170
Ublaavanja tete ............................................................................................................................................ 171
Objavljivanje presude .................................................................................................................................... 171
Objavljivanje ispravke.................................................................................................................................... 172
Odgovornost za uvredu ................................................................................................................................ 174
Uvreda s nacionalnim predznakom ......................................................................................................... 175
OSNOVNI ZAKLJUCI O TRETMANU KLEVETE PRED BH. SUDOVIMA ........................................ 177
Preporuke novinarima i urednicima ........................................................................................................ 177
Poglavlje 6: MEDIJI I SUDSKI SISTEM BiH ........................................................................................... 179
MEDIJSKI SPOROVI U BiH: MEHANIZMI ZATITE I PROCEDURA ................................................... 181
Sporovi u vezi sa Zakonom o zatiti od klevete .................................................................................. 181
Podnoenje tube i alba protiv prvostepene odluke ..................................................................... 183
Rokovi za podnoenje tube ...................................................................................................................... 183
Koritenje revizije kao vanrednog pravnog lijeka .............................................................................. 184
Podnoenje apelacije Ustavnom sudu BiH ........................................................................................... 186
Podnoenje aplikacije Evropskom sudu za ljudska prava .............................................................. 186
Medijski sporovi u vezi s primjenom Zakona o komunikacijama................................................ 187
TERET DOKAZIVANJA U PARNINOM POSTUPKU ............................................................................. 190
Kad tueni snose teret dokazivanja ......................................................................................................... 191
Ne treba dokazivati apsolutnu istinitost ................................................................................................ 193
SLOBODA IZRAAVANJA I ZATITA AUTORITETA I NEPRISTRASNOSTI SUDSTVA ................. 195
Sudovi su garanti pravne drave ............................................................................................................... 195
Nije dozvoljeno vriti pritisak na pravosue ........................................................................................ 197
Ogranienja slobode izraavanja radi zatite funkcije sudstva u drutvu ............................... 198
Uloga advokata ........................................................................................................................................ 198
Granice prihvatljive kritike ................................................................................................................... 199
Sudije i pravo na slobodu izraavanja ............................................................................................. 200
Javne rasprave i komentari o sudskim odlukama ...................................................................... 202
Preporuke o praenju sudskih procesa .................................................................................................. 202
Poglavlje 7: MEDIJI I PRIVATNOST ......................................................................................................... 205
ZATITA PRIVATNOSTI.................................................................................................................................... 207
Razlika izmeu privatne i javne sfere ...................................................................................................... 209
Zatita privatnosti u BiH................................................................................................................................ 211
Privatnost graana u bh. dnevnim novinama ..................................................................................... 213
Poglavlje 8: OGRANIENJA SLOBODE MEDIJA I ZATITA NACIONALNE SIGURNOSTI .... 215
MEUNARODNI STANDARDI U VEZI SA SLOBODOM IZRAAVANJA, PRISTUPOM
INFORMACIJAMA I ZATITOM NACIONALNE SIGURNOSTI ............................................................ 217
Postizanje pravine ravnotee ................................................................................................................... 218
Principi iz Johannesburga ............................................................................................................................ 220
Meunarodni standardi ................................................................................................................................ 221
Zato je vaan test javnog interesa .......................................................................................................... 222
ODAVANJE TAJNE U KRIVINIM ZAKONIMA U BiH ............................................................................ 224
Krivini zakoni u Bosni i Hercegovini ....................................................................................................... 224
Ko moe biti krivino gonjen za odavanje tajnih podataka? ........................................................ 228
Protivpravno pribavljanje tajnih podataka ........................................................................................... 230
Krivini zakoni restriktivni ............................................................................................................................ 231
Pravo na pristup javnim informacijama i dravna tajna .................................................................. 232
Da li su visoke kazne u krivinim zakonima suprotne javnom interesu? .............................. 234
Posljedice po novinarski rad i slobodu izraavanja ........................................................................... 235
Poglavlje 9: REGULACIJA ELEKTRONSKIH MEDIJA ........................................................................ 237
REGULACIJA OBLASTI EMITOVANJA U BiH ........................................................................................... 239
Dozvole na principu takmienja ............................................................................................................... 239
Formiranje Regulatorne agencije ............................................................................................................. 240
ta propisuje Zakon o komunikacijama................................................................................................. 242
Sastav i nadlenosti Vijea Agencije ........................................................................................................ 244
Generalni direktor ........................................................................................................................................... 246
(Ne)potpuna fnansijska nezavisnost ...................................................................................................... 247
Pravila i kodeksi Agencije ............................................................................................................................. 248
Podsticanje konkurencije davalaca usluga ........................................................................................... 252
Postupak u sluajevima krenja kodeksa, pravila ili uslova dozvole .......................................... 253
Pregled krenja relevantnih pravila i propisa ....................................................................................... 255
Period od 1998. do 2001. ...................................................................................................................... 255
Period od 2002. do 2010. ...................................................................................................................... 257
ZAKONI O JAVNOM RTV SISTEMU I SERVISIMA ................................................................................... 261
Osnovni principi zakona ............................................................................................................................... 262
Ostale zakonske odredbe ............................................................................................................................. 267
Izmjene zakona ................................................................................................................................................ 268
Nefunkcionalna rjeenja ............................................................................................................................... 269
Poglavlje 10: NOVINARSKI KODEKSI .................................................................................................... 271
PRAVILA I KODEKSI PROFESIONALNE ETIKE NOVINARSTVA .......................................................... 273
Osnovni principi etikih kodeksa .............................................................................................................. 273
Specifnosti tri kodeksa ............................................................................................................................... 275
Percepcija regulacije i samoregulacije .................................................................................................... 277
Usporedba najznaajnijih standarda kodeksa .................................................................................... 279
Zabrana govora mrnje ........................................................................................................................ 279
Zatita privatnosti i maloljetnika ....................................................................................................... 282
Preporuke za unapreivanje profesionalnih standarda u novinarstvu ..................................... 286
Jaanje funkcije psa uvara .............................................................................................................. 287
Podrka medijskoj pismenosti ........................................................................................................... 287
Poglavlje 11: MEDIJSKO VLASNITVO ................................................................................................. 289
KONCEPTUALNI I ZAKONSKI OKVIR MEDIJSKOG VLASNITVA I KONCENTRACIJE ............... 291
Uloga medija u demokratskom drutvu ................................................................................................ 292
Medijska koncentracija ................................................................................................................................. 293
Tipologije udruivanja ........................................................................................................................... 294
Implikacije koncentracije vlasnitva nad medijima .................................................................. 296
Pristup EU-a koncentraciji medijskog vlasnitva ................................................................................ 297
Pregled glavnih aktera u primjeni i provoenju konkurencijske politike EU-a .............. 297
Instrumenti politike o koncentraciji medijskog vlasnitva ..................................................... 298
Zakonski okvir medijskog vlasnitva u BiH ........................................................................................... 300
Akteri i instrumenti koncentracijske politike vlasnitva u BiH .............................................. 300
Porast koncentracije i razliitost miljenja ............................................................................................ 303
O AUTORIMA ..................................................................................................................................................... 305
Dodatak 1: TABELARNI PREGLED ODLUKA RAK-a U VEZI S PRIGOVOROM NA SADRAJ ...................309
Odluke u vezi s prigovorima na sadraj programa u periodu od 1998 do 2001. ................. 311
Pregled sluajeva krenja kodeksa 2002-2010. .................................................................................. 314
BIBLIOGRAFIJA .................................................................................................................................................. 324
RECENZI JE
POTREBA ZA MEDI JSKI M PRAVOM U Bi H
Zdravko Grebo
Nije uobiajeno ocjenu/procjenu, recenziju jednog ozbiljnog teksta poeti sub-
jektivnim stavom. Meutim, meni se takvo neto uinilo neophodnim. Ve pri pr-
vom itanju bio sam u nelagodi da kao pravnik opte prakse sudim o djelu koje
je napisano i strukturirano prema najviim standardima za ovakvu vrstu tiva,
potom zato to su autori, prema mom saznanju, najbolji poznavaoci pojedinih
aspekata oblasti koju, razgovora radi, nazivamo medijsko pravo i konano, jer
se radi o vrlo uspjelom, ali i pionirskom poduhvatu, to nije uvijek sluaj. Dakle,
vrhunski eksperti sainili su knjigu koja je solidno teorijski utemeljena, koja je
kolekcija normativnih i institucionalnih rjeenja meunarodnih i domaih
egzaktnih analiza sudske i vansudske prakse, te na kraju, mada ne i najmanje
vano, podsjetnik i prirunik za sve aktere koji se kreu i proizvode u medijskom
prostoru. Uspjeti postii sve to skupa i smjestiti logiki zajedno u korice jedne
knjige nije mali poduhvat.
Znaajno je istaknuti da, mada se na prvi pogled ini da se radi o jednoj esnafsko
(u dobrom smislu termina)-pravniko-urnalistikoj analizi, koja e u dobroj nadi
utemeljiti novu pravnu granu (neposredna asocijacija je analogija s poetnim
nastojanjem na utemeljenju izbornog prava), ak i ovaj prvi pokuaj u sebi
nudi neupitno mnogo ire implikacije. Da skratim. Nismo ovim tekstovima do-
bili pregledan opis legislative, jurisprudencije i pravila profesionalne regulacije
i samoregulacije. Na djelu su mnogo vei ulozi. Transparentno ili u pozadini
se iitavaju velike i vjene teme: sloboda, demokratija, pravna drava, naini
zatite subjekta, sloboda misli i izraavanja, naini komuniciranja, mir i toleran-
cija, istina... Ako vam se ovo nabrajanje etiko-politikih ideala uini pretenci-
oznim, moda ak i patetinim, uvjeren sam da medijska scena sa svim svojim
oslobodilakim potencijalom, ali zato ne i tetoinstvom, bitno uestvuje u
oblikovanju i najbolje ureene zajednice i njene dobro smjetene budunosti.
Niim ovlaten, jer zvui proroki: Na poetku bijae rije. I logos i mitos su rijei
kao najdublji korijeni civilizovanog ivota. Pa i ako mediji nisu jedini akteri u toj
odluujuoj igri, oni svakako jesu jedan od bitnih igraa. Valja, stoga, uiniti sve
da kao na poetku, rije ne bude i na kraju.
Ovako kataklizmian prizvuk na kraju posljednje reenice naravno ne znai
prizivanje nevolje. Naprotiv! Rije je o dva tangentna elementa koja isijavaju iz
tekstova koji su pred vama. Prvi je mjesto i uloga medija u oblikovanju javno-
sti ili konvencionalno javnog mnijenja. Ogromna je odgovornost na medijskim
uposlenicima da promijene poziciju publike kao rezonantne kutije koja moda
reaguje, ali aktivno ne oblikuje politike odluke. Nasuna je potreba stvaranje
15
institucija autonomnog saobraanja graanstva. Kako i gdje, ako ne u medij-
skom prostoru.
Druga, dodue, lokalna okolnost jeste da cijeli sistem, teoriju i analizu prakse mo-
ramo testirati na sluaju Bosne i Hercegovine. Taj toponim fgurira, uostalom, i
u naslovu teksta. Naa drava, da budem pristojan, ima prilino unikatno ustav-
no ureenje. Dodatak tome jeste da ivimo u postratnom drutvu u kome su
resentimani nain ivljenja. Ako tome dodamo da ivimo u kompleksnom okvi-
ru u kome vladaju sveobuhvatne doktrine nacionalne, religijske, kulturne,
lingvistike jedino rjeenje je preklapajui konsenzus. Niko ne moe unititi
drugog ili treeg, mada bi, moda, u dubini due to i elio, te, makar i nevoljko,
moramo ivjeti zajedno. Ovaj predugi pasa je htio da kae da ako takvo neto
istinski prihvatamo, zasad nema bolje ureenog kanala od medija, ma ta to u
konanici znailo.
Na kraju, iz najboljeg uvjerenja, elim vas nagovoriti da prihvatite moj prijed-
log da je vaa profesionalna, akademska i graanska dunost da proitate ovu
knjigu. Jedna od dodatnih vrlina ovog teksta jeste da u Uvodu imate precizan
i koncizan prikaz sadraja svih poglavlja. Moete ak i parcijalno birati sadraje
koji vas interesuju. Bez ikakve sumnje i bez u ovom sluaju nepotrebne kurtoa-
zije, drim da smo dobili dragocjeni tekst.
16
ZATO NAM JE POTREBAN PRI MER MEDI JSKOG PRAVA
Monroe Price
Primer medijskog prava i javne politike jeste dokument sainjen tako da donese
dobrobit jednom drutvu. Svaki ovakav projekt poinje odreenim pretpostav-
kama, a jedna od njih je da se razumijevanjem postojeih medijskih institucija i
praksi problemi mogu u potpunosti odrediti i analizirati i moe im se pristupiti.
Vladavina prava se moe unaprijediti samo ako postoji sveobuhvatno razumi-
jevanje naina na koji se pravo artikulira i jaa. Kljuno je imati sluha za historiju
i kontekst. Medijsko pravo i javne politike u Bosni i Hercegovini ne mogu se ra-
zumjeti bez osvrta na evropski okvir i evoluciju posebnih institucija ovog krhkog
i sloenog drutva. Zdravo graenje jedne drave zahtijeva obavezu pravilnog
funkcioniranja medijskih institucija.
U raznim drutvima, svaki napor da se saini Primer poinje razmatranjem po-
godnog okruenja za odriv i efkasan medijski sektor. Stvaranje takvog sektora
zavisi od nekih uobiajenih obaveza: prema vrijednostima slobode izraavanja,
prema nezavisnosti, prema ekonomskoj osnovi medija i prema vladavini prava.
Ali, u svakom je kontekstu pogodno okruenje drugaije. ak i tako oigledan
pojam kao nezavisnost ima veoma razliite lokalne oblike. Nezavisnost zvui
kao neto apsolutno, ali svaka institucija ovisi o neemu, na nju utjee i vezanost
za budet, za vladajuu strukturu i za politiki ambijent na viem nivou. Ova stu-
dija se prihvatila tekog zadatka da opie pogodno okruenje jedinstvenog niza
okolnosti koje ine Bosnu i Hercegovinu.
Sigurno je da je pogodno okruenje veoma neobino i veoma zahtjevno za sve
koji pokuavaju na razuman nain uiniti drutvo uinkovitim. Ovdje se posebna
panja mora posvetiti posljedicama rata. Tu su odvojeni entiteti i herkulovski za-
datak utvrivanja federalizma i cjelokupne izgradnje drave gdje se razliiti nivoi
vladavine umnoavaju i nadovezuju jedan na drugi i gdje se svaka historijska
podjela odslikava u regulatornoj kompleksnosti. Takoer, tu je i duga i utjecajna
uloga meunarodne zajednice ije je regulatorno prisustvo veoma jako. Za-
tim su tu i posebna naslijea i prisustvo ideologije, religije i etniciteta. Primer
se mora baviti ovim pitanjima stojei pri formalnom, pri pravilima i pri samim
institucijama.
Doprinos ovog dokumenta je udesan. Primer ini neto znaajno on prikazuje
zakonski okvir, on sakuplja primjere i daje uvid u njihovo znaenje. U oblastima
klevete, privatnosti, izdavanja dozvola i drugim autori neumorno trae elemente
generalne slike te kroje i oblikuju taj materijal da bi ga to vjernije predstavili.
Oni daju shemu koja moe utjecati na industriju, graane i dravu.
17
U svojoj analizi oni prikazuju stvarnu sloenost zakona. Kako neko moe upi-
ti i ilustrirati ove uvide udaljenog Evropskog suda za ljudska prava ili drugih
proizvoda tribunala i birokratija? Ovaj dokument opisuje instrumente i njihova
tumaenja. Na taj nain on prevazilazi problem udaljenosti i razumijevanja
kako prenijeti potrebe Bosne i Hercegovine sudijama koji su van ovog konteksta
i naine na koje se prenose rezultati razmatranja kada se ona donesu.
Pred nama su mnoga pitanja, teka pitanja koja prevazilaze granice ovog Pri-
mera.
Do koje mjere zakonska kultura utjee na politiku kulturu? Da li medijski za-
konski sistem koji je na snazi vodi funkcionalnijim medijima onim koji pomau
politike integracije, ako je to cilj? Kako bi nadolazee promjene u politikoj kul-
turi trebale utjecati na regulatorne medijske politike? Do koje mjere budetska
i organizacijska pitanja u medijskim institucijama postavljaju znaajnije prep-
reke od onih koje postavljaju zakonske odredbe? Na kraju, vana je i krepkost
medijskog sektora, te koliko je on posveen informiranju graana i koliko je
osloboen animoziteta i podjela. Tiha premisa kae da usavreni mediji dopri-
nose zdravoj politikoj kulturi, onoj koja konfikt pretvara u predmet debate u
demokratskom drutvu, a ne u posezanje za orujem. Ova studija pretpostavlja
da zakonski sistem koji pravilno funkcionira uspjeno uveava vjerovatnou
da mediji mogu odigrati tu ulogu. Na kraju, ideja da zdravi mediji doprinose
zdravoj dravi jeste ono to je nevidljivi medij pokreta medijskog prava i me-
dijske pomoi. Ovaj Primer je alat mi se nadamo, uinkoviti alat koji bi ovu
mogunost uinio vjerovatnijom.
Ovaj projekt je imao neobinu sreu da iza njega stoji odlian tim koji je nastojao
da se Primer i realizira. U Sarajevu, mudar i posveen tim predvodili su Mehmed
Halilovi i Amer Dihana. U Filadelfji, Libby Morgan je upravljala ulogom Annen-
bergovog Centra za studije globalnih komunikacija uz pomo Katherine Larsen.
Sue Folger iz Internewsa imala je mirnu i kreativnu ruku tokom rada na ovom
dokumentu.
18
19
UVOD
Amer Dihana i Mehmed Halilovi
Na koji je nain u Bosni i Hercegovini pravno zajamena sloboda izraavanja? Da
li se i u kojoj mjeri potuju i primjenjuju te garancije? Na kojim su osnovama po-
sebno utemeljena medijska prava, slobode, odgovornosti i ogranienja? Kakva je
njihova primjena? Koliko sudovi u ovoj zemlji slijede standarde Evropskog suda za
ljudska prava? Potuje li medijska zajednica vlastite profesionalne standarde?
Na ova i slina pitanja dosad smo dobijali samo djelimine odgovore. Prvi put ih
sada imamo u ovom obimu i u ovom jedinstvenom izdanju. Ovo izdanje nazvali
smo Medijsko pravo u Bosni i Hercegovini, odnosno BH Primerom, koji je pod ovim
imenom na engleskom jeziku (Primer) poznat u medijskoj zajednici i u svijetu.
Pripremanje i objavljivanje Primera medijskog prava u svakoj zemlji u kojoj on
postoji opravdano je potrebama medijske zajednice, pravosua, javne vlasti i
civilnog drutva. U Bosni i Hercegovini, zbog niza ustavnih, pravnih i politikih
specifnosti, potrebe i razlozi za takvo izdanje su i vei i brojniji.
Sloeni sistem institucija, normi i praksi u BiH nije jednostavan ni za upozna-
vanje, ni za razumijevanje. Medijsko pravo kao skup normi i praksi koje pred-
stavljaju ambijent u kojem djeluju i razvijaju se tampa, radio, televizija i novi
online mediji pri tome je djelimino ili, pak, u nekim segmentima potpuno po-
tisnuto kao manje vano u fokusu javnog interesovanja, u hijerarhiji pravnih
propisa i ak u praksi. Iako veina zakona u ovoj oblasti dobijaju visoke ocjene
ak i u meunarodnim anketama i istraivanjima, medijsko pravo nije adekvat-
no zastupljeno. Ni na jednom pravnom fakultetu niti na studijima urnalistike
medijsko pravo nije redovni predmet (povremena predavanja i medijske klinike
nisu adekvatna i potpuna zamjena), veoma je malo sudija i advokata koji se
specijaliziraju za njega, dok se njime medijska zajednica tek povremeno bavi,
najee od sluaja do sluaja.
Kao realizator petogodinjeg USAID-ovog projekta podrke medijima i jaanja
medijskog ambijenta u BiH, Internews u BiH je unapreenje medijske legislative
postavio kao jedan od svojih primarnih ciljeva. Uz niz konkretnih mjera u pro-
mociji medijskog prava na univerzitetima i u medijskoj zajednici, najznaajniji
je korak upravo ovaj prvi BH Primer. Namijenjen prije svega medijskoj zajednici,
kao i sudijama i advokatima, BH Primer bi mogao biti od velike koristi vladinim
i nevladinim organizacijama, nuna literatura studentima prava i urnalistike i
svim graanima kojima su slobode medija na srcu i pravo na slobodu izraavanja
ideal i ideja vodilja. Dakle, svima kojima su informacije i masovne komunikacije
bitne graanima, udruenjima civilnog drutva, profesionalnim organizacija-
ma, vladinim institucijama.
20
BH Primer nije enciklopedija svega onog to bi se moglo defnirati pojmom me-
dijskog prava u njegovom najirem smislu. To ne doputaju ni prostorna, a ni dru-
ga ogranienja, niti bi to doprinijelo ispunjenju cilja i kad tih ogranienja ne bi bilo.
U prvom poglavlju Libby Morgan daje osnovne smjernice koje defniraju poeljni
kontekst u kojem je mogue razvijati slobodne i nezavisne medije. Autorica
istie vrijednosti slobodne tampe i vladavine prava kao kljune odrednice tog
okruenja. Iako sloboda tampe predstavlja preduvjet za funkcioniranje demo-
kratskog drutva, ona nije apsolutna ve je omeena interesima kako pojedi-
naca tako i drutva u cjelini. Morgan smatra da pogodno zakonsko okruenje
treba imati sluha za ovakvu dinamiku te pruiti odgovarajuu ravnoteu izmeu
ovih interesa.
Drugo poglavlje ine dva teksta. U prvom tekstu Mehmed Halilovi i Mirjana
Nadadin-Defterdarevi prikazuju ustavne i zakonske odrednice kojima se ga-
rantira sloboda izraavanja, a napose slobodan rad medija u BiH. Halilovi i
Nadadin-Defterdarevi ukazuju na injenicu da meunarodne konvencije i de-
klaracije o ljudskim pravima predstavljaju i formalno sastavni dio pravnog siste-
ma BiH. Pored toga, BiH je prihvatila i sve meunarodne pravne standarde koje
je uspostavio Evropski sud za ljudska prava kao i brojne preporuke i deklaracije
Vijea Evrope. Autori naglaavaju da je pravni okvir za djelovanje medija vrlo
sloen, tim vie to se pored domaih aktera javnih politika, kao znaajan zako-
nodavac javlja meunarodna zajednica u BiH. Praktino, meunarodna je zajed-
nica kroz Ured visokog predstavnika u BiH, kao i kroz djelovanje jo nekih organi-
zacija, donijela potpuno novi pravni okvir za djelovanje medija. Opseg interven-
cije ukljuivao je donoenje zakona iz sfere slobodnog pristupa informacijama,
dekriminalizacije klevete, javnog RTV emitiranja, zakona o komunikacijama itd.
Iako svi ovi zakoni uglavnom oslikavaju najvie svjetske standarde iz doba kad su
pisani, ipak je potrebno primijetiti da su ove aktivnosti meunarodne zajednice
uglavnom uslijedile zbog neefkasnosti lokalnih vlasti i njihove nemogunosti
da reguliraju materiju u domenu prava na informisanje. To znai da ovaj okvir
nije nastao kao posljedica unutranje, bosanskohercegovake demokratske de-
bate. U tome se, izmeu ostalog, mogu traiti i razlozi kasnije neadekvatne im-
plementacije zakonskih rjeenja.
U drugom tekstu iz ovog poglavlja autor Mladen Srdi daje detaljan prikaz
meunarodnih izvora kojima se garantira sloboda miljenja i izraavanja,
ukljuujui i deklaracije, rezolucije i preporuke Vijea Evrope, a kojima se preciz-
nije defniraju standardi djelovanja u medijskoj sferi. Posebna panja posveena
je Evropskoj konvenciji za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. lan 10.
Evropske konvencije koji defnira slobodu izraavanja kao osnovno ljudsko
pravo naroito je znaajan za djelovanje medija. Autor naglaava da Konvencija
predvia da ostvarivanje prava na slobodu izraavanja sa sobom nosi obaveze
i odgovornosti, to ovu odredbu ini jedinstvenom u Konvenciji i ne moe se
21
nai niti u jednoj drugoj odredbi koja regulira prava i slobode. Srdi detaljno
obrazlae stav koji je iznijela Morgan u prvom poglavlju da se pravo na slo-
bodno izraavanje moe suprotstaviti drugim pravima garantiranim Evropskom
konvencijom. U tom kontekstu, on ukazuje na pravo na privatnost i na govor
mrnje kao potencijalne graninike kojima se omeuje sloboda izraavanja.
Uloga sudova u takvim situacijama jest da odrede koje e pravo imati pred-
nost nad drugim. Na taj se nain ukazuje na veoma vanu funkciju sudova, kao
praktinih tumaa napisanih pravila. Kao to Srdi naglaava, primjena svih
meunarodnih normi o ljudskim pravima umnogome zavisi od tumaenja stan-
darda sadranih u njima .
U treem poglavlju se detaljno ispituje uloga sudova u tumaenju prava na slo-
bodu izraavanja. U prvom tekstu Mladen Srdi razmatra osnovne standarde po-
stupanja Evropskog suda za ljudska prava. Openito, autor dri da se jurispru-
dencija Suda razvijala od dosta konzervativnog pristupa, koji dravama daje jae
ovlasti, ka liberalnijem pristupu, koji dravama daje manje diskrecionog prava u
ograniavanju slobode izraavanja . Naglaavajui sve vrijeme da javni slubenici
i politiari trebaju tolerirati vei stepen kritike svog rada nego obini graani,
autor ukazuje na tri bitna standarda koje je Evropski sud ustanovio, a to su: (1)
razlikovanje injenica od miljenja, (2) uspostavljanje ravnotee izmeu prava na
slobodu izraavanja i prava na zatitu ugleda, kao i obavezu prakticiranja odgo-
vornog novinarstva, (3) uspostavljanje proporcionalnosti izmeu tete nanesene
klevetnikim navodima i mjera koje se propisuju protiv odgo vorne osobe. Pored
toga, Srdi pie i o pravu novinara da ne otkrivaju svoje izvore informacija osim
ako se to ne opravda prioritetnom potrebom u javnom interesu . Pa ak i u tom
sluaju takve potrebe ili interesi moraju se staviti u ravnoteu s potrebama da se
zatite novinarski izvori, kao dio zatite slobode izraavanja .
U narednom tekstu Sevima Sali-Terzi propituje ope standarde i praksu
Ustavnog suda BiH pri razmatranju sluajeva koji se odnose na slobodu
izraavanja. Autorica naglaava da ovaj sud predstavlja konani autoritet za
ispitivanje eventualnog krenja slobode izraavanja u BiH jer ima apelacionu
nadlenost u pitanjima koja su sadrana u ovom ustavu, kada ona postanu pred-
met spora zbog presude bilo kojeg suda u Bosni i Hercegovini. U analizi, auto-
rica pokazuje da se Ustavni sud BiH vodi istim principima kao i Evropski sud za
ljudska prava pri razmatranju sluajeva vezanih za pravo na slobodu izraavanja.
Sali-Terzi posebno elaborira pravilo koje nalae provoenje testa neophodno-
sti u demokratskom drutvu, a koji zahtijeva da se kod odluivanja o tome da li
je prekren lan 10. Evropske konvencije procijeni da li mijeanje domaih vlasti
u ovu slobodu korespondira s hitnom drutvenom potrebom, je li proporcio-
nalno legitimnom cilju koji se eli postii i jesu li razlozi i opravdanja koje su dali
nadleni organi za takvo mijeanje relevantni i dovoljni .
22
Mladen Srdi u treem tekstu iz ovog poglavlja tematizira medijski tretman
javnih osoba te posljedice koje se javljaju po pitanja od javnog interesa. Autor
naglaava da su u ovom podruju dosta ujednaeni stavovi kako u pravnoj teo-
riji tako i u praksi. Osnovni zakljuci su da politike debate uivaju najvii stepen
zatite, kao i da su za politiare i druge javne osobe koje su svojevoljno ule u
javni ivot granice prihvatljivosti kritike ire od granica prihvatljivosti kritike kod
obinih pojedinaca. Novinarska sloboda, kad se obrauju pitanja od javnog
interesa, podrazumijeva i mogue pretjerivanje, pa ak i provociranje. To znai
da je neophodno utvrditi da li je pitanje zaista stvar od javnog interesa. S druge
strane, privatni ivot politiara treba biti tematiziran u manje poleminoj formi
ak i kad su informacije o privatnom ivotu ve dostupne u javnosti.
etvrto poglavlje posveeno je normativnom okviru prava na informiranje u BiH,
kao i zakonima o slobodi pristupa informacijama. Mirjana Nadadin-Defterdarevi
razmatra zakone koji defniraju javno informiranje na razliitim nivoima u BiH.
Autorica dri da podjela nadlenosti predviena Ustavom i pomanj kanje bilo
kakve zajednike normativne polazne osnove bili su pretpostavka za novo-
nastala neujednaena rjeenja. Dok je u RS-u ova oblast ureena po principu
stroge centralizacije, u Federaciji BiH ne postoje zakonska rjeenja na nivou
entiteta, ve je nadlenost povjerena kantonima. Ipak, nisu svi kantoni ni do-
nijeli odgovarajue zakone, a oni koji su donijeli zakone uredili su ovu oblast
na veoma razliite naine. Zanimljivo je da ovi zakoni nisu nastali na inicijativu
ili pod pritiskom meunarodne zajednice u BiH. Autorica dri da vrste kazne-
nih odredbi, sadranih u kantonalnim zakonima, najbolje ilustruju stvarni od-
nos vlasti i medija, diskriminiui medije po tome kako prezentuju informacije
politike sadrine, sa spremnou da uvijek revnosnije sankcioniu medij nego
dravni organ koji, recimo, uskrati mediju traenu informaciju. Takoer, unato
izostanku meunarodne zajednice kao faktora kreiranja zakona, imitatorska ak-
tivnost domaih zakonodavaca nije izostala. Tako su tri kantonalna zakona za-
pravo recepcija Zakona o javnom priopavanju Republike Hrvatske.
Mehmed Halilovi pie o zakonima o slobodi pristupa informacijama, navodei
da su oni, unato odreenim manjkavostima, uglavnom utemeljeni na najviim
meunarodnim standardima. Ovi zakoni ustanovljavaju kao opi princip da
javnost ima pravo na pristup informacijama koje su u posjedu javnih vlasti/
organa u najveoj moguoj mjeri sukladno javnom interesu. Pristup ovim
informacijama ima tri osnovna cilja, i to da: podstie otvorenost vlasti, unapreuje
demokratiju i doprinosi borbi protiv korupcije. Pristup informacijama u posjedu
javnih vlasti moe biti ogranien samo u tri sluaja: (1) ako se otkrivanjem
informacije moe oekivati izazivanje znaajne tete legitimnim funkcijama
vlade, (2) da bi se zatitili komercijalni interesi tree strane i (3) da bi se zatitili
lini interesi i privatnost treih lica. Kako bilo, informacije koje spadaju u jednu
od ove tri zatiene kategorije nisu automatski izuzete od otkrivanja, ve se od
23
javnih organa trai da provedu test javnog interesa kako bi razmotrili da li je
otkrivanje ovih informacija opravdano javnim interesom. Halilovi navodi da je u
praksi najozbiljniji problem neusklaenost drugih zakona koji iskljuuju ili bitno
reduciraju pravo na slobodan pristup informacijama sa zakonima o slobodi
pristupa informacijama te da postoji niz takvih zakona i na nivou oba entiteta
i drave Bosne i Hercegovine.
U petom poglavlju razmatra se kleveta. Mladen Srdi i Mehmed Halilovi
daju veoma irok pregled kako samog zakonskog okvira koji je na snazi u BiH
tako i opih principa izvedenih iz presuda Evropskog suda za ljudska prava.
Pored toga, detaljno je dat i pregled relevantne sudske prakse iz BiH i regije.
Bosanskohercegovaki zakonski okvir sadri sve bitne principe koje je defnirao
Evropski sud za ljudska prava. Ovim zakonima ukinuta je krivina odgovornost
u sudskim procesima za klevetu, a uspostavljena je graanska odgovornost u
parninom postupku i mogunost naknade novane tete. Ukinuta je zatita na-
cionalnih simbola i dravnih dunosnika, onemogueno vlastima da tue medij-
ske kue i novinare te uspostavljen balans izmeu prava na slobodu izraavanja
i zatite ugleda i dostojanstva linosti. Zakonima se ohrabruje profesionalno po-
stupanje novinara i garantira potpuna zatita novinarskih izvora.
Analizirajui sudsku praksu, autori naglaavaju da je ona u proteklih deset go-
dina, od kada su na snazi zakoni o kleveti, donijela mnogo vie pozitivnih nego
negativnih iskustava. U prilog tome navode da je sada znatno manje tubi, da
su zahtjevi za obeteenjem neuporedivo umjereniji, a broj presuda u kojima
je usvojen tubeni zahtjev nije vei od tridesetak procenata u odnosu na broj
tubi. S druge strane, autori savjetuju novinarima da obrate posebnu panju na
tanost citiranih i prenoenih informacija, kao i na autentinost izvora od kojih
preuzimaju informacije. Takoer, novinarima se savjetuje da jasno naznae izvor
informacija kao i da u sluaju eventualnog spora omogue pravo na odgovor
strani na koju se odnosi izraavanje.
U estom poglavlju kroz tri teksta obrauje se odnos medija i sudskog sistema.
U prvom tekstu autorica Sevima Sali-Terzi daje pregled sudskog sistema i nje-
govih nadlenosti kako na nivou BiH tako i na nivou FBiH, RS-a i Brko Distrikta,
a zatim i shematski prikaz zatite prava u parninom postupku kod sluajeva
klevete i uvrede, kao i procedure predviene Zakonom o komunikacijama.
Autorica uoava da, unato podijeljenoj nadlenosti za regulisanje zatite od kle-
vete izmeu tri administrativno-teritorijalne jedinice unutar BiH, proceduralna
zatita je ista, a ona podrazumijeva da u prvom stepenu po tubama za zatitu
od klevete sude opinski, odnosno osnovni sudovi, a po albama odluuju dru-
gostepeni sudovi: kantonalni u FBiH, okruni u RS-u i Apelacioni sud BD-u.
U posebnim sluajevima, sistem zatite ukljuuje i nadlenost Vrhovnog suda
RS-a ili FBiH, odnosno Apelacionog suda BD-a u treem stepenu, kao i obraanje
24
Ustavnom sudu BiH te, na kraju, obraanja Evropskom sudu za ljudska prava.
U sluaju medijskih sporova po osnovu Zakona o komunikacijama, autorica
navodi da, iako on daje Regulatornoj agenciji za komunikacije ovlatenje da san-
kcionira prekraje elektronskih medija u upravnom postupku, postupak apelaci-
je ukljuuje Sud BiH, a za pojedine sluajeve apelacija se moe podnijeti najprije
Ustavnom sudu BiH, a zatim i Evropskom sudu za ljudska prava.
Mladen Srdi u naredna dva teksta govori o teretu dokazivanja u parninim po-
stupcima i zatiti autoriteta i nepristrasnosti sudstva radi osiguranja njegove
funkcije u drutvu. Srdi razmatra dilemu o tome da li se teret dokazivanja u
parninom postupku nalazi na tuenom ili na tuitelju. Autor smatra pogrenim
stav da je lake dokazati da se neto dogodilo nego da se nije dogodilo te da teret
dokazivanja pripada iskljuivo tuitelju, te navodi da tenja treba biti usmjerena
ka ravnopravnoj podjeli dokazivanja neke tvrdnje. Principi novinarske profesije
zahtijevaju provjeravanje istinitosti injenica prije njihovog objavljivanja. Otuda
sud treba utvrditi da li su uloeni adekvatni napori da se taj princip realizira. Pri
tome se od novinara ne moe traiti dokazivanje apsolutne istinitosti, jer je u
trenutku objavljivanja informacije bilo dovoljno utvrditi njenu istinitost u skladu
s okolnostima i standardnom novinarskom panjom.
U pogledu ogranienja slobode izraavanja s ciljem zatite sudstva, Srdi na-
glaava da medijska izvjetavanja o sluajevima kojima se sudovi bave ne smiju
naruiti autoritet i nepristrasnost sudstva, te da se upravo zbog ouvanja uloge
sudstva ponekad ograniava sloboda izraavanja, kako bi se izbjegao pritisak na
pravosue. Dakle, ne radi se o spreavanju iznoenja kritike ve se ovakvi sluajevi
trebaju posmatrati u svjetlu ouvanja nesmetanog rada sudstva. Vano je spome-
nuti i slobodu izraavanja sudija, pri emu se navodi sluaj u kome je Evropski sud
zakljuio da se sloboda izraavanja primjenjuje i na radno mjesto neke osobe, jer
bi u suprotnom to moglo biti veoma obeshrabrujue za ostale sudije.
U sedmom poglavlju autori Amer Dihana i Mladen Srdi piu o privatnosti u
medijima. Najprije se navode relevantni lanovi Evropske konvencije koji se od-
nose na privatnost, a zatim se izdvajaju sluajevi koji se bave ovim pitanjem,
prvo u Evropi, a zatim i u BiH. Posebno se istie injenica da pitanje privatno-
sti u BiH nije regulisano jednim specifnim zakonom, ve se njegovi elementi
nalaze u nekolicini zakona, kao npr. u Zakonu o zatiti linih podataka u BiH
ili u Zakonu o slobodi pristupa informacijama. Autori naglaavaju delikatnost
odnosa izmeu prava na privatnost i prava na slobodno izraavanje te ukazuju
na neophodnost provoenja testa javnog interesa kako bi se odredilo da li su
odreena zadiranja u privatnost opravdana viim javnim interesom. ta jeste,
a ta nije u interesu javnosti pitanje je na koje odgovaraju novinari i urednici,
ali isto tako i regulatorna i samoregulatorna tijela, javnost, pa na kraju i sudovi.
U pogledu medijskog krenja prava na privatnost u BiH, autori zakljuuju da su
ovakva krenja esta, te da postoji nesrazmjer izmeu uestalosti krenja ovog
25
prava i broja albi (samo)regulatornim tijelima i sudovima, to potencijalno uka-
zuje na neefkasnost postojeih mehanizama zatite ovog prava.
Autorica Sevima Sali-Terzi u osmom poglavlju govori o ogranienju slobode
medija radi nacionalne sigurnosti i o postizanju ravnotee izmeu prava na in-
formiranje i zatite pojedinih podataka kako bi se osigurala nacionalna sigur-
nost. Kada se radi o meunarodnim principima koji se tiu ovog pitanja, onda se
posebno istiu Principi iz Johannesburga, kojima se prednost ipak daje pravu na
informacije. Razliita meunarodna tijela su se do sada u mnogim sluajevima
pozivala upravo na ove principe i navodila da samo odreene informacije mogu
uivati potpunu zatitu od objavljivanja i to samo u jednom odreenom roku.
Krivini zakoni na svim nivoima u BiH ukljuuju pojam odavanja tajni i navode
da svi graani mogu biti gonjeni za ovo krivino djelo, pa se time obuhvataju i
novinari. U tom smislu, ovi zakoni su restriktivni i, kako autorica zakljuuje, novi-
nari bi prema njima morali otkriti izvore informacije, to bi ugrozilo istraivako
novinarstvo dok bi javno povjerenje u vlast opalo zbog onemoguenog pri-
stupa informacijama od javnog znaaja.
Deveto poglavlje ine dva teksta. U prvom tekstu autorica Helena Mandi bavi se
regulacijom elektronskih medija. Polazi se od samog poetka regulacije emitiranja
u BiH, osnivanja Regulatorne agencije za komunikacije, donoenja Zakona o ko-
munikacijama i naina dodjele frekvencija. U tekstu se daju osnovne karakteristike
Zakona, kao i upravnih tijela Regulatorne agencije za komunikacije. Finansijska
pitanja istiu se kao naroito znaajna kada se radi o preprekama na koje Agencija
nailazi u nastojanju da djeluje kao nezavisan regulator. Pored toga, posebno
mjesto u ovom poglavlju pripada pravilima i kodeksima koje je izdala Agencija
kao i prikazom svih sankcija koje su uslijedile nakon njihovih krenja. Autorica po-
kazuje da su pravila RAK-a usklaena s regulativama EU-a. Praenjem historijata
krenja pravila, Mandi zakljuuje da su se u prve tri godine djelovanja Agencije
sluajevi uglavnom odnosili na krenje Kodeksa o emitovanju RTV programa, dok
se u kasnijem periodu najvei broj odnosio na krenja obaveze potivanja autor-
skih prava i Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu. I u narednom periodu smanjio
se broj sluajeva vezanih za govor mrnje. Autorica smatra da je 2002. godina bila
prekretnica. U odnosu na prethodne godine, od 2002. zabiljeen je opadajui
trend krenja odredbi koje se tiu jezika mrnje, potivanja etnike, kulturne i vjer-
ske raznovrsnosti, kao i udaljavanje od programa koji u sebi nose rizik izazivanja
etnike ili vjerske mrnje ili javne tete.
U drugom tekstu Amer Dihana pie o zakonskom okviru kojim se regulira
sistem javnog RTV emitiranja u BiH. Autor naglaava da zakonski dizajn ukljuuje
etiri osnovne karakteristike tog sistema: autonomija, koordinacija, slinost i
meuzavisnost. Ipak, u praksi je veina tih odredbi primijenjena na nain da se
zadri postojei status quo, tako da se i sam zakonski okvir opisuje kao komplici-
ran, nedoreen i nefunkcionalan.
26
U desetom poglavlju autorica Vanja Ibrahimbegovi-Tihak pie o etikim stan-
dardima novinarstva koji su regulirani odreenim pravilima i propisima. Ove pro-
pise donose regulatorna i samoregulatorna tijela i neka novinarska udruenja.
Tanije, navode se propisi koje donose: Regulatorna agencija za komunikacije,
Vijee za tampu u BiH i udruenje BH Novinari, pri emu se poseban akcent
stavlja na zatitu privatnosti, zatitu djece i maloljetnika i na zabranu govora
mrnje. Autorica primjeuje da bi se potovanje ljudskih prava i sloboda u medi-
jima u BiH moglo poboljati kroz bolje razumijevanje funkcije regulatornih i sa-
moregulatornih tijela i da se etiki kodeksi moraju osigurati putem nezavisnog
sistema koji bi pratio novinarski i uredniki rad.
U jedanaestom poglavlju autorica ejla Jusufovi pie o koncentraciji medijskog
vlasnitva kako na evropskom tako i na lokalnom nivou. Regulacija iz ove oblasti
nastala je kako bi se zatitila efkasna medijska proizvodnja kroz fer konkuren-
ciju na tritu, te kako bi se osigurao demokratski komunikacijski poredak i to
kroz osiguravanje pluralizma ideja i miljenja u medijskom prostoru. Iako medij-
sko trite EU-a svjedoi porastu koncentracije, autorica zakljuuje da medijsko
trite u BiH nije previe koncentrisano, ali da bi bilo neophodno kreirati konkre-
tan i adekvatan pravni okvir iz ove oblasti.
Ovo je prvo predstavljanje javnosti BH Primera, ali nije i konano. Postavljen na
web stranici Internewsa BiH, s brojnim linkovima na odgovarajue sadraje i iz-
vore, BH Primer je otvoren za sve komentare, sugestije i nove priloge. I tampano
izdanje je, naravno, samo prvo, s nadom i uvjerenjem da e naredna biti potpu-
nija i aktuelnija.
Pozivamo sve posjetioce i korisnike da nam se jave, da daju svoje prijedloge i da
zajedniki doprinesemo obogaivanju novih izdanja BH Primera.
Poglavlje 1
ZAKONSKI POGODNO OKRUENJE
ZA DJELOVANJE INFORMATIVNIH MEDIJA
OPI UVJETI ZA DJELOVANJE SLOBODNI H MEDI JA
Libby Morgan
Djelovanje informativnih medija ne dogaa se u politikom i drutvenom va-
kuumu. Kako bi se to djelovanje odvijalo slobodno i kako bi javnosti donosilo
dobrobit, mediji moraju obavljati svoje aktivnosti unutar povoljnog zakonskog
okvira koji emo nazvati zakonski pogodno okruenje.
Prije nego to razmotrimo osnovne komponente zakonski pogodnog okruenja
za aktivnosti informativnih medija, moramo naglasiti da razvoj takvog ureenja
zahtijeva dva preduvjeta u zakonskom sistemu: prepoznate vrijednosti slobod-
ne tampe i potovanje vrijednosti vladavine prava.
PREDUVJETI ZA ZAKONSKI POGODNO OKRUENJE
I. Vrijednosti slobodne tampe
Potovanje slobode tampe smatra se kljunim za dobrobit sistema demokrat-
ske vladavine. Kako Evropski sud za ljudska prava navodi u odluci koja je bila
prekretnica kada se radi o ovakvim pitanjima Lingens protiv Austrije, sloboda
izraavanja predstavlja jedan od temelja svakog demokratskog drutva i jedan
od glavnih uvjeta za njegov napredak i za samoispunjenje svakog pojedinca i
da su ovi principi posebno znaajni kada se radi o tampi.
1
Prava informativnih medija nisu apsolutna; aktivnosti koje informativni mediji
obavljaju prikupljanje injenica i razni uredniki zadaci koji su vezani za pri-
premu informacija i ideja koje e se prenositi javnosti donekle su ograniene
da bi unaprijedile kompenzatorne vrijednosti drutva i pojedinca. Zakonski
pogodno okruenje predvia koje aktivnosti vladajuih organa predstavljaju
neprihvatljivo mijeanje, a to je zasnovano na temeljnim pravima. Naprimjer,
zakoni o kleveti predstavljaju obavezu da se titi ugled pojedinca to je vana
drutvena vrijednost uroena u dostojanstvu svake osobe. Ipak, u isto vrijeme,
nametanje zakonskih sankcija za izjave koje su okarakterisane kao klevetnike
jeste i optereenje za slobodu izraavanja. Zakonski pogodno okruenje imat
e sluha za ovakvu dinamiku i pruit e odgovarajuu ravnoteu izmeu oba ta
interesa.
1
Lingens protiv Austrije (9815/82), 8. jula 1986. godine, stav 41, http://cmiskp.echr.coe.
int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 21. marta 2012. godine).
29
O
P
I

U
V
J
E
T
I

Z
A

D
J
E
L
O
V
A
N
J
E

S
L
O
B
O
D
N
I
H

M
E
D
I
J
A
II. Vladavina prava
Efkasno provoenje takve ravnotee nije mogue bez potovanja vladavi ne
prava. Postoji vie defnicija ovog pojma. Tu frazu emo ovdje koristiti kako bi-
smo opisali zakonski sistem koji spaja dvije glavne osobine: garantovanje zakon-
ske sigurnosti i obavezu temeljne pravinosti za sve koji su ukljueni.
Obje ove osobine jesu kljune za zakonsko okruenje koje omoguava pro-
voenje aktivnosti informativnih medija i za javnu dobrobit koja ih prati. Jedna
od najozbiljnijih prijetnji javnoj dobrobiti koju donose funkcionalni informativni
mediji jeste rizik da novinari pristupe samocenzuri ako procijene da je zakonski
sistem nesiguran i nepravian.
etiri osnovne komponente vladavine prava jesu upravo sljedee:
1. JASNA I DOSTUPNA ZAKONSKA PRAVILA
Jedina zakonska pravila koja se moraju potovati jesu ona koja su usvojena na-
kon sistemskih procedura, pravila ije znaenje je jasno i ona koja su dostupna
javnosti. Ako je izvrnim organima vlasti doputeno da donose netransparentna
pravila s kojima su upoznati jedino oni sami, onda tu nedostaju osnovne vrijed-
nosti kao to su otvorenost i pravinost.
2. JAVNI ORGANI OBAVEZANI ZAKONOM
Svi administrativni postupci javnih institucija moraju biti zasnovani samo na za-
konskim normama i moraju biti u skladu s njima. U primjeni ovih zakona javni
zvaninici ne smiju djelovati proizvoljno ili van granica tih zakona.
3. TEMELJNA PRAVINOST U ADMINISTRATIVNIM I SUDSKIM PROCESIMA
Svi uesnici administrativnih procesa moraju biti podloni istim pravilima i pro-
cedurama koje su opeprihvaene. Jedan od izvora na osnovu kojeg se odreuju
uvjeti temeljne pravinosti jeste lan 14. Meunarodnog pakta o graanskim i
politikim pravima, koji se smatra meunarodno obavezujuim sporazumom
2
.
lan 14. navodi da su svi jednaki pred sudovima i tribunalima i, izmeu ostalog,
dri da svi imaju pravo na pravedno i javno sasluanje od strane kompetentnog,
nezavisnog i nepristrasnog tribunala koji je zakonski potvren.
4. NEZAVISNO I EFIKASNO PRAVOSUE
Pravosue ne moe biti tek jedna od grana dravnog administrativnog aparata.
Naprotiv, sudije moraju posjedovati nezavisnost, zakonodavstvo i volju da bi
smisleno ocijenili legalnost postupaka vladajuih organa, a u isto vrijeme zakonska
kultura mora biti takva da se u njoj ovakvo donoenje odluka potuje i ispunjava.
2
Jugoslavija je potpisala Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima 8. augu-
sta 1967. godine, a ratifkovala ga je 2. juna 1971. godine; Bosna i Hercegovina je postala
nasljedna potpisnica ovog pakta 1. septembra 1993. godine.
Z
A
K
O
N
S
K
I

P
O
G
O
D
N
O

O
K
R
U
E
N
J
E

Z
A

D
J
E
L
O
V
A
N
J
E

I
N
F
O
R
M
A
T
I
V
N
I
H

M
E
D
I
J
A
30
TEMELJI SLOBODNIH MEDIJA I NOVINARSTVA
Medijska sloboda moe se razvijati jedino u demokratskom drutvu u kome su
osigurane i ostale relevantne slobode kao to su mirna okupljanja i dobrovoljno
lanstvo u organizacijama.
U osnovi, temelji slobodnih i nezavisnih medija i novinarstva mogu se opisati na
sljedei nain:
1. SLOBODA TAMPANJA NOVINA I PUBLIKACIJA
Ako su novine i publikacije sputane uvjetima kao to su prvobitno dobijanje do-
zvola i ulaganje zakonitog kapitala, onda tampa nije u potpunosti slobodna. U
veini demokratskih zemalja, novine ili publikacije se mogu osnovati bez doz-
vole ili odobrenja vladajuih organa.
2. NEZAVISNOST REGULACIJE I DOZVOLA ZA EMITOVANJE
Uvjeti dozvole gotovo svuda se primjenjuju na radijsko i televizijsko emitova-
nje. Ovi uvjeti su opravdani potrebom da se osigura da se ograniene radiofre-
kvencije koje se koriste za emitovanje daju onim emiterima koji su u skladu s
odreenim sadrajem, programskim i tehnikim uvjetima, kao i potrebom da se
sprijei tehniko mijeanje meu emiterima.
U veini demokratskih drutava dozvole za emitovanje izdaju i reguliu tijela koja su
nezavisna od vlasti, to znai da se njihova vladajua struktura postavlja, a fnansije
strukturiraju na nain koji spreava sve nepodesne utjecaje bilo kojeg dijela vlasti.
3. ZABRANA SVIH OBLIKA CENZURE KOJA PRETHODI OBJAVLJIVANJU ILI EMITOVANJU
Prvobitna cenzura kada vlasti odluuju o tome ta se smije, a ta ne smije obja-
viti jeste jedno od najozbiljnijih ogranienja za slobodu izraavanja kako u elek-
tronskim tako i u tampanim medijima. Ova zabrana ne iskljuuje mogunost da
mediji budu tueni nakon objavljivanja ili emitovanja.
4. SLOBODA PRISTUPA, DOBIJANJA I PRONOENJA INFORMACIJA
Pravo pristupa informacijama, posebno kada se radi o vlastima, postalo je cen-
tralni element slobode miljenja i izraavanja, kao i slobode tampe. Kako bi is-
punili svoju ulogu javnog uvara i potaknuli raspravu i razmatranje pitanja od
javnog interesa, novinari moraju imati lak pristup informacijama.
Uprkos svemu navedenom, postoje i izuzeci koji se tiu prava na pronoenje in-
formacija. Naprimjer, mnoge zemlje zabranjuju objavljivanje informacija koje bi
nakodile dravnoj sigurnosti, naruile meunarodne odnose te drave ili otkrile
vojne tajne za vrijeme rata. Meunarodno pravo, ipak, postavlja ovakve zabrane.
Slina ogranienja predviaju i zakoni o slobodi pristupa informacijama u BiH,
uz precizno navedene uvjete, o emu donosimo vie u 4. poglavlju.
31
O
P
I

U
V
J
E
T
I

Z
A

D
J
E
L
O
V
A
N
J
E

S
L
O
B
O
D
N
I
H

M
E
D
I
J
A
Poglavlje 2
SLOBODA IZRAAVANJA -
NORMATIVNI OKVIR
USTAVNO I ZAKONSKO JAMSTVO SLOBODE I ZRAAVANJA
Mehmed Halilovi i Mirjana Nadadin-Defterdarevi
U skladu s Mirovnim sporazumom zakljuenim 1995. godine u Daytonu (SAD),
Aneks 4. (Ustav Bosne i Hercegovine)
1
, nadlenosti nad medijima i javnim infor-
misanjem su prenesene na dva entiteta i dodatno na kantone u jednom od dva
entiteta (u Federaciji Bosne i Hercegovine).
Ipak, drava Bosna i Hercegovina ima i ustavno i zakonsko jamstvo slobode izraavanja,
koje je dodatno pojaano prihvatanjem meunarodnih konvencija i deklaracija o ljud-
skim pravima koje su i formalno sastavni dio njenog pravnog sistema. To znai da su
meunarodne konvencije o zatiti slobode izraavanja sastavni dio domaeg prava.
U Ustavu Bosne i Hercegovine
2
, kao i u ustavima oba entiteta izriito se navodi od-
redba po kojoj se pravo i slobode predvieni u Evropskoj konvenciji za zatitu ljud-
skih prava i osnovnih sloboda i u njenim protokolima direktno primjenjuju u Bosni
i Hercegovini i imaju prioritet nad svim ostalim zakonima (Ustav BiH, lan 2. stav 2).
U Ustavu Federacije BiH
3
, u Aneksu koji se zove Instrumenti za zatitu ljudskih
prava koji imaju pravnu snagu ustavnih odredaba, nabrajaju se ukupno 21
meunarodna konvencija ili deklaracija, meu kojima i Univerzalna deklaracija
o ljudskim pravima (UN), Evropska konvencija o zatiti ljudskih prava i osnovnih
sloboda, kao i Meunarodni ugovor o graanskim i politikim pravima iz 1966.
U Ustavu drugog entiteta (Ustav Republike Srpske
4
) ne spominju se posebno
meunarodne konvencije, rezolucije i deklaracije.
Kao lanica Vijea Evrope, Bosna i Hercegovina je prihvatila i sve meunarodne
pravne standarde koje je uspostavio Evropski sud za ljudska prava i brojne pre-
poruke i deklaracije Vijea Evrope.
Ali zbog svog netipinog ustavnog ustrojstva, koje je uspostavljeno u Mi-
rovnom sporazumu zakljuenom u Daytonu, pravni okvir za ostvarivanje
1
Opi okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini - Dejtonski mirovni sporazum, Aneks
4: Ustav Bosne i Hercegovine (Pariz, 14. decembra 1995. godine), stupio na snagu 14.
decembra 1995. godine, http://www.ohr.int/dpa/default.asp?content_id=379 (pristu-
pljeno 21. marta 2012. godine).
2
Ustav Bosne i Hercegovine, OHR Ofce of the High Representative, http://www.ccbh.ba/pu-
blic/down/USTAV_BOSNE_I_HERCEGOVINE_bos.pdf (pristupljeno 21. marta 2012. godine).
3
Ustav Federacije Bosne i Hercegovine (Sarajevo, 30. marta 1994. godine), Slubene novine
FBiH broj 1/94, stupio na snagu 30. marta 1994. godine, http://skupstinabd.ba/ustavi/f/
ustav_federacije_bosne_i_hercegovine.pdf (pristupljeno 21. marta 2012. godine).
4
Ustav Republike Srpske (1992. godine), Slubeni glasnik RS broj 28/94, stupio na snagu
1994. godine, http://www.ustavnisud.org/upload/4_8_2009_48_ustav_srpski.pdf
(pristupljeno 21. marta 2012. godine).
U
S
T
A
V
N
O

I

Z
A
K
O
N
S
K
O

J
A
M
S
T
V
O

S
L
O
B
O
D
E

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A
35
prava na slobodu djelovanje medija i prava na slobodu izraavanja pred sta-
vlja vrlo sloen kompleks institucija, normi i praksi. U pitanju je ak 14 ustava
(jedan dravni, dva na nivou entiteta, te po jedan na nivou Distrikta Brko
i u svakom od deset kantona), potom mnotvo zakona koji neposredno ili
posredno utjeu na rad i aktivnosti medijskih organizacija i niz podzakonskih
pravnih akata i regula.
Svi ustavi i odreeni zakoni sadre jamstvo slobode izraavanja.
Ustav BiH u lanu 2. stav 3. u taki (g) garantuje slobodu misli, savjesti i vjere
i u taki (h) slobodu izraavanja.
Ustavi dva entiteta takoer sadre takve garancije.
Ustav Federacije BiH u dijelu u kojem govori o ljudskim pravima i slobodama,
u glavi 2. lan 1. garantuje osnovne slobode u koje ubraja slobodu govora
i tampe, te slobodu miljenja, savjesti i uvjerenja...
Ustav Republike Srpske je u tom pogledu sadrajniji i precizniji. U dijelu II
(Ljudska prava i slobode), lan 25. navodi da je zajamena sloboda misli i op-
redjeljenja, savjesti i uvjerenja, kao i javnog izraavanja miljenja. U lanu 26.
dodatno se istie da je zajamena sloboda tampe i drugih sredstava javnog
obavjetavanja, te dodaje da je slobodno osnivanje novinskih i izdavakih
preduzea, izdavanje novina i javno obavjetavanje drugim sredstvima u
skladu sa zakonom. U nastavku istog lana se istie i da je zabranjena cen-
zura tampe i drugih vidova javnog obavjetavanja, te da su sredstva javnog
informisanja duna da pravovremeno, istinito i objektivno obavjetavaju jav-
nost. Ustav RS jami i pravo na ispravku neistinitog obavjetavanja kojim se
povreuje neije pravo ili na zakonu zasnovani interes, kao i pravo na naknadu
tete nastale po toj osnovi.
Sloboda izraavanja zagarantovana je, kao to je navedeno, i u domaim zako-
nima. U Zakonu o zatiti od klevete, koji je u gotovo istovjetnom tekstu usvojen u
oba entiteta i u Distriktu Brko, naveden je ovaj stav: Pravo na slobodu izraavanja
titi sadraj izraavanja, kao i nain na koji je iznesen i ne primje njuje se samo na
izraavanja koja se smatraju pohvalnim ili neuvredljivim, nego i na izraavanja koja
mogu uvrijediti, ogoriti/okirati ili uznemiriti. U lanu koji slijedi u ovim zako-
nima dodaje se da se ovaj zakon tumai na takav nain da se primjenom njegovih
odredbi u najveoj mjeri obezbjeuje princip slobode izraavanja
5
.
5
Zakon o zatiti od klevete RS (Banja Luka, juli 2001. godine), Slubeni glasnik RS broj 37/01,
stupio na snagu 1. augusta 2001. godine; Zakon o zatiti od klevete FBiH (Sarajevo, 2002. go-
dine), Slubene novine FBiH broj 59/02, stupio na snagu 2002. godine; Zakon o zatiti od kle-
vete Brko Distrikta BiH (Brko, 2003. godine), Slubeni glasnik Brko Distrikta BiH broj 14/03,
stupio na snagu 2003. godine. Svi zakoni na: http://www.vzs.ba/index.php?option=com_
content&view=category&id=9&Itemid=12 (pristupljeno 21. marta 2012. godine).
36
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

-

N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R
Ovako formulirana zatita slobode izraavanja ne odnosi se samo na novinare
i medije, ve i na svaku osobu.
Zatita slobode izraavanja zagarantovana je i u zakonima o javnom informisa-
nju (u Republici Srpskoj), odnosno u zakonima o medijima i javnom informisanju
u kantonima Federacije BiH (postoje samo u est kantona od ukupno deset). U
njima se, uz to, navode osnovni principi iz lana 10. Evropske konvencije o zatiti
ljudskih prava i lana 19. Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima.
U Zakonu o komunikacijama, u lanu 4., istie se da regulatorni principi emitiranja
obuhvataju zatitu slobode izraavanja i raznolikosti miljenja, potujui opeprihva-
ene standarde ponaanja, nediskriminacije, pravinosti, tanosti i nepristrasnosti.
6
ZAKONODAVNA AKTIVNOST MEUNARODNE ZAJEDNICE
Legislativa u oblasti prava informisanja u Bosni i Hercegovini takoer nosi snaan
peat normativne aktivnosti Visokog predstavnika za Bosnu i Hercegovinu.
Naime, lanom 5. Aneksa 10. (Sporazuma o implementaciji civilnog dijela
Mirovnog ugovora) Opeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini
propisano je da je Visoki predstavnik konani autoritet u zemlji u pogledu
tumaenja navedenog Mirovnog ugovora.
7
lanom II 1. (d) istog sporazuma je propisano da Visoki predstavnik prua
pomo, kada to ocijeni neophodnim, u iznalaenju rjeenja za sve probleme
koji se pojave u vezi s civilnom implementacijom. Koristei se ovlatenjima koja
su mu data, postupajui i po konkretnim zakljucima Vijea za implementaciju
mira
8
, zbog neefkasnosti lokalnih vlasti i njihove nemogunosti da reguliu ma-
teriju u domenu prava na informisanje, Visoki predstavnik je u periodu od 1998.
do 2002. godine donio 17 odluka, meu kojima su najznaajnije:
- Odluka o uspostavl[an[u Nezavlsne komlsl[e za medl[e (|MC) (l998. godlne),
kao i
- Odluka o lmenovan[u clanova vl[eca |MC-a (l998),
- Odluka o restrukturlran[u Slstema [avnog emltlran[a u 8osnl l Hercegovlnl l o
slobodi informisanja i ukidanju krivinih kazni za uvredu i klevetu (30. 7. 1999),
6
Zakon o komunikacijama (Sarajevo, 2. septembra 2003. godine), Slubeni glasnik BiH
broj 31/03, stupio na snagu 21. oktobra 2003. godine, lan 4, http://www.rak.ba/bih/
index.php?uid=1269443180 (pristupljeno 21. marta 2012. godine).
7
Dejtonski mirovni sporazum.
8
Zakljuak Vijea za implementaciju mira: Politika deklaracija iz ministarskog sastanka
Upravnog odbora Vijea za implementaciju mira (Sintra, 30. maja 1997. godine), stupio
na snagu 30. maja 1997. godine, http://www.ohr.int/pic/default.asp?content_id=5180
37
U
S
T
A
V
N
O

I

Z
A
K
O
N
S
K
O

J
A
M
S
T
V
O

S
L
O
B
O
D
E

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A
- Odluka vlsokog predstavnlka o lzm[enama l dopunama Zakona o PTv Pe-
publike Srpske (1999),
- Odluka vlsokog predstavnlka o lmplementacl[l Zakona o PTv P8lH (l999),
- Druga odluka vlsokog predstavnlka o restrukturlran[u 1avnog PTv slstema u
Bosni i Hercegovini (2000),
- Odluka o spa[an[u nadleznostl Nezavlsne komlsl[e za medl[e l Pegulatorne
agencije za telekomunikacije (2001), te kasnija Odluka Visokog predstavnika
o postavljenju lanova Vijea Regulatorne agencije za komunikacije (CRA) od
29. 11. 2001. godine,
- Odluka ko[om se proglasava Zakon o Padlo-televlzl[l Pepubllke Srpske (23. 5.
2002),
- Odluka ko[om se proglasava Zakon o Padlo-televlzl[l Pederacl[e 8osne l Her-
cegovine od 23. 5. 2002. i
- Odluka ko[om se proglasava Zakon o osnovama 1avnog radlo-televlzl[skog
sistema i o Javnom radio-televizijskom servisu Bosne i Hercegovine od 23. 5.
2002. godine.
Odluke Visokog predstavnika, uz sve kontroverze koje prate njihovu pravnu prirodu,
u ostvarivanju prava na informisanje bile su izuzetno znaajne. One su, zbog auto-
riteta i stvarne moi donosioca, efkasno otklanjale prepreke politike prirode i us-
postavljale normativni standard primjeren aktuelnim rjeenjima u Evropi i svijetu.
Mada je posebno bila usmjerena i oigledna u odnosu na elektronske medije,
gdje se ispoljavala jednako i u aspektu donoenja propisa, njihovom nadzoru i
provoenju, djelatnost Visokog predstavnika bila je znaajna u realizaciji prava
na informisanje, to potvruje donoenje Zakona o zatiti od klevete u entitetima
i Distriktu Brko
9
i Zakona o slobodi pristupa informacijama na dravnom
9
Odluka o slobodi informisanja i ukidanju krivinih kazni za uvredu i klevetu, koju je Visoki
predstavnik donio 30. jula 1999. godine, donesena je na temelju ovlatenja koja mu daje
lan 5. Aneksa 10. Opeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, a posebno s
obzirom na lan II 1. (d) ovog sporazuma, prema kojem je Visoki predstavnik ovlaten da
pomogne, u sluajevima kad to smatra nunim, u rjeavanju tekoa s obzirom na provo-
enje civilnog dijela sporazuma koji je dodatno ojaan Zakljucima Bonske konferencije
za implementaciju mira, a u skladu s Madridskom deklaracijom, Poglavlje V, odjeljak
24, kojim se od vlasti u BiH trai da usvoje zakone kojima se titi sloboda informisanja,
posebno sloboda izraavanja i kretanja za novinare, te da se javnosti prui vei pristup
informacijama koje imaju tijela vlasti, a cijenei da postojea zakonska regulativa ne ide
tome u prilog.
Zakon o zatiti od klevete Federacije BiH, Slubene novine FBiH 59/02 i 73/05; Zakon o zatiti
od klevete, Slubeni glasnik RS 37/01; Zakon o zatiti od klevete, Slubeni glasnik Brko
Distrikta 14/03.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

-

N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R
38
39
i entitetskim nivoima
10
, te konstituisanja Nezavisne komisije za medije i Re gu-
latorne komisije za telekomunikacije (kasnije objedinjene u Regulatornu agenciju
za komunikacije). Zakon o komunikacijama, koji je naknadno donesen, detaljno
normira pitanja u vezi s radom Regulatorne agencije za komunikacije. Posebno
je znaajan lan 46. Zakona o komunikacijama, koji normira izvrna ovlatenja
Agencije u skladu s evropskom regulatornom praksom. Precizna normativna
rjeenja dovela su do konzistentne i dosljedne prakse Agencije u ostvarivanju
principa propisanih lanom 4. Zakona u cilju zatite i ostvarivanja slobode
izraavanja.
Jo jednom vanom setu zakona prethodila je Odluka Visokog predstavnika o
slobodi informisanja i ukidanju krivinih kazni za uvredu i klevetu, kojom je uki-
nut obeshrabrujui utjecaj krivinih sankcija i, praktino, mogunost suenja i
za tzv. delikt miljenja. Zakonima o zatiti od klevete i u RS-u i u FBiH predviena
je graanska odgovornost za tetu nanesenu ugledu fzikog ili pravnog lica
iznoenjem neistinitih injenica. U ovim zakonima je, uz ostalo, propisano da se
njihove odredbe tumae tako da se u najveoj mjeri osigura princip slobode
izraavanja
11
.
I donoenje Zakona o slobodi pristupa informacijama bilo je motivisano olak-
avanjem realizacije prava na informisanje. Zakon je donesen s namjerom da se
skoro sve informacije u posjedu vlasti uine javnim, uz zakonom predviene izu-
zetke. Mada je domen ovog zakona ve bio obuhvaen sadrajem nekih kantonal-
nih zakona o slobodi informisanja
12
, njegovo donoenje je bilo nuno i opravdano
s ciljem jedinstvenog normiranja obaveze objavljivanja informacija pod kontrolom
javnog organa kao lex specialis. Bosna i Hercegovina je prva zemlja u regiji koja je
donijela ovakav zakon, ali rezultati njegove primjene nisu zadovoljavajui. Zakon
je manjkav i zbog neefkasnog mehanizma implementacije i zbog nepostojanja
konkretnih kaznenih odredbi. Ovo posljednje rezultiralo je donoenjem Zakona
o izmjenama i dopunama Zakona o slobodi pristupa informacijama u BiH
13
, kojim
10
Zakon o slobodi pristupa informacijama u BiH (Sarajevo, oktobar 2000. godine), Slubeni
glasnik BiH broj 28/00, stupio na snagu 17. novembra 2000. godine.
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o slobodi pristupa informacijama u BiH (Sarajevo,
2006. godine), Slubeni glasnik BiH broj 45/06, stupio na snagu 2006. godine; Zakon o slo-
bodi pristupa informacijama u FBiH (Sarajevo, juli 2001. godine), Slubeni glasnik FBiH broj
32/01, stupio na snagu 24. jula 2001. godine; Zakon o slobodi pristupa informacijama u RS
(maj 2001. godine), Slubeni glasnik RS broj 20/01, stupio na snagu 18. maja 2001. godine.
11
Vidjeti rjeenja lan 2. Zakona o zatiti od klevete FBiH i lan 3. Zakona o zatiti od klevete
RS-a.
12
Vidjeti: Zakon o javnom informisanju Tuzlanskog kantona (Tuzla, 2. novembra 2000.
godine), Slubene novine Tuzlanskog kantona 15/00, stupio na snagu 2000. godine, lan
12-17.
13
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o slobodi pristupa informacijama u BiH (Sara-
jevo, decembar 2009. godine), Slubeni glasnik BiH broj 102/09, stupio na snagu 15.
decembra 2009. godine.
U
S
T
A
V
N
O

I

Z
A
K
O
N
S
K
O

J
A
M
S
T
V
O

S
L
O
B
O
D
E

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A
40
su utvrene novane kazne za prekraje, to bi trebalo osnaiti primjenu Zakona.
Uz ovo, pozicija samog Zakona ugroena je donoenjem nekih novih zakona koji
prava iz njegovog domena ograniavaju proglaavajui se tako lex specialisom u
odnosu na njega samog
14
, degradirajui mu tako ulogu i smisao.
14
Na nivou drave to su: Zakon BiH o zatiti linih podataka (Sarajevo, decembar 2001.
godine), Slubeni glasnik BiH broj 32/01, stupio na snagu 28. decembra 2001. godine;
Zakon BiH o zatiti tajnih podataka (Sarajevo, juli 2005. godine), Slubeni glasnik BiH
broj 54/05, stupio na snagu 2005. godine; Zakon o Obavjetajno-sigurnosnoj agenciji BiH
(Sarajevo, 2004. godine), Slubeni glasnik BiH broj 12/04, stupio na snagu 2004. godine.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

-

N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R
41
MEUNARODNE KONVENCI JE I UGOVORI
U PRAVNOM SI STEMU Bi H
Mladen Srdi
Sloboda miljenja i izraavanja je jedno od temeljnih graanskih i politikih
prava i ugraena je u sve meunarodne instrumente koji se odnose na ljudska
prava. Bez garancije prava na slobodu miljenja i izraavanja nema prave demo-
kratije u modernom drutvu. Sutina slobode izraavanja je u javnosti, dakle da
se ono to se zna i misli moe saopiti drugima.
Preambula Ustava BiH se poziva na Univerzalnu deklaraciju o ljudskim pravima
1

i na paktove o graanskim i politikim
2
kao i o ekonomskim, socijalnim i kultur-
nim pravima
3
. Prema lanu 2. stav 2. Ustava BiH
4
, Evropska konvencija o ljud skim
pravima se direktno primjenjuje u Bosni i Hercegovini i ima prioritet u primjeni
nad svim ostalim zakonima. Takoer je Aneksom I Ustava uspostavljena lista
od 15 meunarodnih sporazuma i konvencija u oblasti ljudskih prava koji e se
primjenjivati u Bosni i Hercegovini.
Uz prava sadrana u meunarodnim sporazumima koja imaju vrijednost ustav-
nih prava, Ustav nabraja 13 temeljnih prava. Meu ta prava spadaju i sloboda
miljenja, savjesti i vjeroispovijesti, te sloboda izraavanja. Sva ta prava su garan-
tirana bez diskriminacije.
U primjeni navedenih meunarodnih deklaracija/konvencija/sporazuma, to je
Ustavom propisana obaveza svih organa u Bosni i Hercegovini (dakle, ne samo
sudova), posebno mjesto zauzima Evropska konvencija o ljudskim pravima.
5
Ustav odreuje da e primjena Evropske konvencije imati prioritet nad svim
ostalim zakonima i ovako prihvaene meunarodne standarde moraju u pot-
punosti potovati drava Bosna i Hercegovina, Federacija BiH, Republika Srpska
i Distrikt Brko BiH.
1
Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima (Pariz, 10. decembra 1948. godine) 217 A (III),
stupila na snagu 10. decembra 1948. godine.
2
Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima (New York, 7. marta 1966. godine)
660 U.N.T.S. 195, 5 I.L.M.352 (1966), stupio na snagu 4. januara 1976. godine.
3
Meunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (New York, 10. decem-
bra 1966. godine), stupio na snagu 3. januara 1976. godine, http://www2.ohchr.org/
english/law/cescr.htm (pristupljeno 18. maja 2011. godine).
4
Ustav Bosne i Hercegovine, OHR Ofce of the High Representative, lan 2. stav 2,
http://www.ccbh.ba/public/down/USTAV_BOSNE_I_HERCEGOVINE_bos.pdf (pristu-
pljeno 21. mart 2012. godine).
5
Evropska Konvencija o zatiti ljudskih prava i fundamentalnih sloboda (Rim, 4. novembra
1950. godine), stupila na snagu 3. septembra 1953. godine.
M
E
U
N
A
R
O
D
N
E

K
O
N
V
E
N
C
I
J
E

I

U
G
O
V
O
R
I

U

P
R
A
V
N
O
M

S
I
S
T
E
M
U

B
i
H
42
Evropska konvencija je, dakle, direktno implementirana u domai pravni sistem
godinama prije nego to je BiH postala lanica Vijea Evrope.
Evropska konvencija se kao opi akt moe pravilno primijeniti samo uz poznavanje
odluka Evropskog suda. Dakle, tekst Konvencije ne moe se itati izvan sudske prak-
se. Primjena Konvencije, stoga, funkcionira na osnovu sistema precedentnog prava
i presude Evropskog suda za ljudska prava objanjavaju i tumae tekst Konvencije.
One predstavljaju obavezujue standarde, a po pravnom statusu predstavljaju
obavezne pravne norme. Upravo zato, jednom kad se Konvencija ratifcira, domae
vlasti svih drava potpisnica, ukljuujui i one iji se pravni sistem temelji na konti-
nentalnom pravu, moraju presude Suda za ljudska prava tretirati kao obavezujue
pravo. U tom smislu se mora shvatiti da danas ak i tradicionalno kontinentalni
pravni sistemi primjenjuju mjeavinu kontinentalnog i precedentnog prava.
Osnovna odgovornost za zatitu prava odreenih Konvencijom lei na dravama
potpisnicama, a ne na organima Vijea Evrope. Stepen slobodne procjene dat
dravi funkcionira uporedo s evropskim nadzorom. Princip stepena slobodne pro-
cjene razliito se primjenjuje i stepen diskrecionog prava koji se dravama daje
varira u skladu s kontekstom. Tako, naprimjer, drava ima iroka diskreciona prava
u vanrednim okolnostima kako ih daje lan 15, ili tamo gdje je malo ta zajedniko
u situacijama koje postoje u dravama potpisnicama, dok takvog diskrecionog
prava skoro da i nema u nekim pitanjima, kao to je zatita slobode izraavanja.
NAJZNAAJNIJI MEUNARODNI IZVORI
- Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima proglaena na zasjedanju
Generalne skuptine UN-a 1948. godine
6
lan 18.
Svako ima pravo na slobodu misli, savjesti i vjeroispovijesti; ovo pravo ukljuuje slo-
bodu promjene vjeroispovijesti ili uvjerenja i slobodu da ovjek sam ili u zajednici
s drugima, javno ili privatno, manifestuje svoju vjeru ili uvjerenje poduavanjem,
obiajima, molitvom i obredom.
lan 19.
Svako ima pravo na slobodu miljenja i izraavanja, to obuhvata i pravo da ne
bude uznemiravan zbog svog miljenja, kao i pravo da trai, prima i iri obavjetenja
i ideje bilo kojim sredstvima i bez obzira na granice.
6
Opa deklaracija o pravima ovjeka, Kancelarija visokog predstavnika za ljudska prava,
http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=src1 (pristupljeno 17.
maja 2011. godine).
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

-

N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R
42
- Afrika povelja o pravima ovjeka i naroda, usvojena na Skuptini zemalja
Organizacije afrikog jedinstva u Najrobiju 27. juna 1981. godine, a stu-
pila na snagu 21. oktobra 1986.
7
- Amerika konvencija o ljudskim pravima, usvojena na Konferenciji orga-
nizacije amerikih drava u San Hozeu 22. novembra 1969, a stupila na
snagu 18. jula 1978. godine.
8
- Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima usvojen u Rezoluciji
Generalne skuptine UN-a 1966. godine, stupio na snagu 23.3.1976. godine.
lan 19.
1. Niko ne moe biti uznemiravan zbog svoga miljenja.
2. Svako ima pravo na slobodu izraavanja; to pravo podrazumijeva slobodu
traenja, primanja i irenja obavjetenja i ideja svake vrste, bez obzira na granice,
bilo usmeno, pismeno, putem tampe ili u umjetnikom obliku, ili ma kojim dru-
gim sredstvom po svom izboru.
3. Koritenje sloboda predvienih u stavu 2 ovog lana povlai posebne dunosti
i odgovornosti. Ono se, prema tome, moe podvrgnuti izvjesnim ogranienjima
koja ipak moraju biti izriito utvrena zakonom i koja su neophodna:
a) za potovanje prava ili ugleda drugih lica;
b) za zatitu nacionalne sigurnosti ili javnog poretka, ili javnog zdravlja ili morala.
- Evropska konvencija o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, potpisana u
Rimu 4. novembra 1950, stupila na snagu 3. septembra 1953. godine.
9
lan 10. Evropske konvencije:
1. Svako ima pravo na slobodu izraavanja. Ovo pravo ukljuuje slobodu miljenja
i slobodu primanja i prenoenja informacija i ideja, bez mijeanja javne vlasti i
bez obzira na granice. Ovaj lan ne spreava drave da zahtijevaju dozvole za
rad od radio, televizijskih i flmskih kompanija.
2. Ostvarivanje ovih sloboda, budui da ukljuuje obaveze i odgovornosti, moe
podlijegati takvim formalnostima, uvjetima, ogranienjima ili sankcijama
7
Afrika povelja o pravima ovjeka i naroda (Banjul, 27. juna 1981. godine), CAB/LEG/
67/3 rev. 5, 21 I.L.M. 58 (1982), stupila na snagu 21. oktobra 1986.
8
Amerika konvencija o ljudskim pravima (San Hoze, 22. novembra 1969. godine), stupila
na snagu 18.jula 1978. godine.
9
Evropska Konvencija o zatiti ljudskih prava i fundamentalnih sloboda (Rim, 4. novembar
1950. godine), stupila na snagu 3. septembra 1953.godine.
M
E
U
N
A
R
O
D
N
E

K
O
N
V
E
N
C
I
J
E

I

U
G
O
V
O
R
I

U

P
R
A
V
N
O
M

S
I
S
T
E
M
U

B
i
H
43
predvienim zakonom i koje su neophodne u demokratskom drutvu u interesu
nacionalne sigurnosti, spreavanja nereda ili zloina, zatite zdravlja i morala,
ugleda ili prava drugih, spreavanja irenja povjerljivih informacija ili u interesu
ouvanja autoriteta i nepristrasnosti sudstva.
ULOGA EVROPSKOG SUDA ZA LJUDSKA PRAVA U PRIMJENI KONVENCIJE
Evropska konvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama (u daljem
tekstu Konvencija) je najvaniji evropski meunarodni dokument iz ove oblasti.
Njen znaaj dolazi najvie od sistema implementacije njenih odredbi. Odredbe
Konvencije nalau dravama da osiguraju ljudska prava svim osobama koje se
nalaze u njihovoj nadlenosti (tj., pod njihovom jurisdikcijom), a pravi korisnici
te obaveze su pojedinci. Ova obaveza je u Konvenciji formulisana lanom 1, koji
propisuje da Visoke strane ugovornice jame svim licima pod svojom jurisdikci-
jom prava i slobode utvrene u Dijelu I ove konvencije
10
.
Dakle, Konvencija odreuje sadraj prava i sloboda i, u sluaju krenja, osigurava
meunarodnu zatitu. Ona uvodi do sada najpotpuniji sistem zatite, potvren i
u presudama Evropskog suda za ljudska prava.
Evropski sud za ljudska prava
11
od 1959. do 1998. godine je djelovao kao jedna od
tri institucije Vijea Evrope (Evropska komisija za ljudska prava
12
, Odbor ministara
Vijea Evrope
13
i Evropski sud za ljudska prava) za provoenje obaveza Konvencije
u dravama potpisnicama.
14
U njegovoj nadlenosti bilo je samo donoenje od-
luka po tubama koje je prethodno razmatrala Evropska komisija za ljudska prava.
Od novembra 1998. godine (usvajanja Protokola 11)
15
Sud za ljudska prava je stal-
na institucija u okviru Vijea Evrope i u njegovoj nadlenosti su sve aktivnosti ve-
zane za odreeni spor od zaprimanja predstavke do donoenje odluke, koja je
obavezujua za dotinu dravu. Dakle, postoji opcija obraanja pojedinca sudu,
ime je mogunost obraanja meunarodnim tijelima proirena i na pojedince kao
10
Ibid.
11
Evropski sud za ljudska prava, http://www.echr.coe.int/echr/ (pristupljeno 8. decembra
2011. godine).
12
Evropska komisija za ljudska prava, http://ec.europa.eu/ (pristupljeno 8. decembra 2011).
13
Odbor ministara Vijea Evrope, http://www.coe.int/t/cm/home_EN.asp (pristupljeno 8.
decembra 2011).
14
Vijee Evrope, Evropski sud za ljudska prava: injenice i statistika 1959-2009, april 2009.
godine, http://balkanshumanrights.org/bcms/wp-content/uploads/2010/02/Facts-
and-Figures-1959-2009.pdf (pristupljeno 17. maja 2011. godine).
15
Protokol broj 11 uz Evropsku konvenciju za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda,
kojim se rekonstruie njome ustanovljeni nadzorni mehanizam (Strasbourg, 5. novembar
1994), CETS No.155, stupio na snagu 11. januara 1998. godine, dostupno na http://conven-
tions.coe.int/Treaty/en/Treaties/html/155.htm (pristupljeno 8. decembra 2011. godine).
44
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

-

N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R
aktivno legitimisane uesnike u meunarodnom pravnom postupku. Sud za ljudska
prava djeluje nakon iscrpljenih pravnih sredstava u dravama lanicama. Svaka oso-
ba koja smatra da su joj naruena ljudska prava moe se obratiti sudu. Organizacija
i ovlatenja ovog suda propisani su Konvencijom (lanovi 19-51)
16
, a postupak pred
Sudom ureen je Poslovnikom
17
koji je stupio na snagu 1. novembra 1998. godine.
U proteklih pedeset godina Konvencija se razvijala i u tumaenjima koja su davali
Evropska komisija za ljudska prava i Evropski sud za ljudska prava, te Vijee Evrope.
DEKLARACIJE, REZOLUCIJE I PREPORUKE VIJEA EVROPE
Vijee Evrope je usvojilo i dodatne protokole, koji su proirili opseg Konvencije, rezo-
lucije i preporuke, kojima se razvijaju i dravama lanicama preporuuju standardi
ponaanja, te nameu sankcije dravama koje ne potuju odredbe Konvencije.
To su, izmeu ostalog:
- Deklaracl[a o slobodl lzrazavan[a l lnformlsan[a
18
(usvojio Komitet ministara
29. aprila 1982. na 70. zasjedanju);
- Deklaracl[a o slobodl polltlcke debate
19
(usvojio Komitet ministara 12. februa-
ra 2004. godine);
- Pezolucl[a Parlamentarne skupstlne br. ll42 (l997) o parlamentlma l medl[lma
20
;
- Pezolucl[a Parlamentarne skupstlne br. l003 (l993) o novlnarsko[ etlcl
21
;
- Pezolucl[a Parlamentarne skupstlne br. ll65 (l998) o pravu na prlvatnost
22
;
16
Supra nota 5
17
Kua pravde Strasbourg, Evropski sud za ljudska prava: poslovnik (Strasbourg, 1. no-
vembra 1998. godine), http://kuca-pravde.org/poslovnik.html (pristupljeno 17. maja
2011. godine).
18
Vijee Evrope, Deklaracija o slobodi izraavanja i informisanja (29. aprila 1982. godine),
http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/Doc/CM/Dec(1982)FreedomExpr_
en.asp#TopOfPage (pristupljeno 21. marta 2012. godine).
19
Vijee Evrope, Deklaracija o slobodi politike debate u medijima (12. februara 2004. go-
dine), https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=118995&Lang=en (pristupljeno 21. marta
2012. godine).
20
Vijee Evrope, Rezolucija 1142 o parlamentima i medijima (7. novembra 1997. godine),
http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta97/eres1142.htm
21
Vijee Evrope, Rezolucija 1003 o novinarskoj etici (1. jula 1993. godine), http://assem-
bly.coe.int/documents/adoptedtext/ta93/eres1003.htm (pristupljeno 21. marta 2012.
godine).
22
Vijee Evrope, Rezolucija 1165 o pravu na privatnost (26. juna 1998. godine), http://
assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta98/eres1165.htm (pris-
tupljeno 22. marta 2012. godine).
M
E
U
N
A
R
O
D
N
E

K
O
N
V
E
N
C
I
J
E

I

U
G
O
V
O
R
I

U

P
R
A
V
N
O
M

S
I
S
T
E
M
U

B
i
H
45
46
- Pezolucl[a br. (74) o pravu na odgovor, poloza[ po[edlnca u odnosu na stampu
23
;
- Preporuka Parlamentarne skupstlne br. l407 (l999) o medl[lma l demokratsko[
kulturi
24
;
- Preporuka Komlteta mlnlstara br. (2003) l3 o medl[sko[ dlstrlbucl[l lnformacl[a
u vezi s krivinim postupcima
25
;
- Preporuka Komlteta mlnlstara br. P (97) 2l o medl[lma l promovlsan[u kulture
tolerancije
26
;
- Preporuka Komlteta mlnlstara br. P (99) l5 o m[erama u vezl s lzv[estavan[em
u predizbornim kampanjama
27
;
- Preporuka Komlteta mlnlstara br. P (97) 20 o ,govoru mrzn[e"
28
i
- Preporuka Komlteta mlnlstara br. P (2000) 7 o pravu novlnara da ne otkrl[u
svoje izvore informacija
29
.
U navedenim dokumentima izraena su naela i smjernice lanicama Vijea
Evrope koji idu u smjeru demokratizacije slobode izraavanja. Deklaracijom o
slobodi politike debate u medijima izraeno je naelo nadzora javnosti nad
javnim funkcionerima na osnovu kojeg javni funkcioneri moraju prihvatiti da e
biti predmet nadzora i kritike javnosti, naroito putem medija, u pogledu naina
na koji su obavljali ili obavljaju svoje funkcije, u onoj mjeri u kojoj je to neophodno
23
Vijee Evrope, Rezolucija (74) 26 o pravu na odgovor poloaj pojedinca u odnosu na
tampu (2. jula 1974. godine), http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/doc/
cm/res(1974)026_EN.asp (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
24
Vijee Evrope, Preporuka 1407 o medijima i demokratskoj kulturi (29. aprila 1999.
godine), http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta99/
erec1407.htm (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
25
Vijee Evrope, Preporuka 2003 o medijskoj distribuciji informacija u vezi s krivinim
postupcima (10. jula 2003. godine), https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=51365&Site=
CM&BackColorInternet=9999CC&BackColorIntranet=FFBB55&BackColorLogged=FF
AC75 (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
26
Vijee Evrope, Preporuka R (97) 21 o medijima i promovisanju kulture tolerancije (30. ok-
tobra 1997. godine), https://wcd.coe.int/com.instranet.InstraServlet?command=com.
instranet.CmdBlobGet&InstranetImage=568159&SecMode=1&DocId=582590&Usa
ge=2 (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
27
Vijee Evrope, Preporuka R (99) 15 o mjerama u vezi s izvjetavanjem medija o prediz-
bornim kampanjama (9. septembra 1999. godine), https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=
419411&Site=CM&BackColorInternet=9999CC&BackColorIntranet=FFBB55&BackCol
orLogged=FFAC75 (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
28
Vijee Evrope, Preporuka R (97) 20 o govoru mrnje (30. oktobra 1997. godine), http://
www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/doc/CM/Rec(1997)020&ExpMem_
en.asp#TopOfPage (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
29
Vijee Evrope, Preporuka R (2000) 7 o pravu novinara da ne otkriju svoje izvore informaci-
ja (8. marta 2000. godine), http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/doc/CM/
Rec(2000)007&ExpMem_en.asp#TopOfPage (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

-

N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R
47
radi osiguranja transparentnosti i odgovornog obavljanja njihove funkcije. Istom
deklaracijom izraena je sloboda satire, tako da humoristiki i satirini anr, na
nain zatien lanom 10. Konvencije, doputa vei stepen pretjerivanja, ak i
provokacije, sve dok se javnost ne obmanjuje u vezi s injenicama.
Dakle, primjena svih meunarodnih normi o ljudskim pravima umnogome za-
visi od tumaenja standarda sadranih u njima, tj. pojmova koje tekst ne defnie
nego im podrazumijeva znaenje.
ODGOVORNOST DRAVE PREMA LANU 10.
U odnosu na lan 10. Evropske konvencije, drave lanice Vijea Evrope imaju nega-
tivne i pozitivne obaveze. Osnovna obaveza drava prema lanu 10. je suzdravanje
od nezakonitih mijeanja u ostvarivanje prava na slobodu izraavanja. Mehanizmi
drave moraju izbjegavati bilo kakva zakonska, sudska ili administrativna mijeanja
u prava koja lan 10. promovie. Kao ope pravilo, prema lanu 10. stavu 1, sva
ogranienja slobode izraavanja trebaju biti restriktivno primjenjivana.
Pozitivne obaveze drave se odnose na to da lan 10. takoer zahtijeva da drava
poduzme pozitivne mjere radi unapreenja prava na slobodu izraavanja. Iako
se lan 10. primarno tie regulisanja aktivnosti dravnih organa, on je primjenljiv
i na nedravne organizacije i privatna lica. Sud zahtijeva da drava djeluje kada
individualna prava iz lana 10. ugroava nedravni faktor i propust u djelovanju
moe dovesti do mijeanja prema lanu 10.
Prema lanu 10. stavu 2, mijeanje drave u prava sadrana u lanu 10. stavu 1.
mora zadovoljiti sljedee kriterije:
1. mora biti propisano zakonom,
2. mora biti neophodno u demokratskom drutvu,
3. mora teiti legitimnom cilju u skladu s lanom 10. stavom 2, koji taksativno
navodi okolnosti u kojima pravo na slobodu izraavanja neke osobe moe biti
legitimno ogranieno.
To su sljedee okolnosti:
- u lnteresu naclonalne slgurnostl, terltorl[alne c[elovltostl l [avne slgurnostl,
- radl sprecavan[a nereda lll zloclna,
- radl zastlte zdravl[a lll morala,
- radl zastlte ugleda lll prava druglh,
- radl sprecavan[a odavan[a pov[erl[lvlh lnformacl[a l
- radl ocuvan[a autorlteta l neprlstranostl sudske vlastl.
M
E
U
N
A
R
O
D
N
E

K
O
N
V
E
N
C
I
J
E

I

U
G
O
V
O
R
I

U

P
R
A
V
N
O
M

S
I
S
T
E
M
U

B
i
H
48
Dakle, mijeanje u prava koja su sadrana u lanu 10. stavu 1. moe biti opravda-
no samo ukoliko je teilo postizanju nekog od gore navedenih legitimnih ci ljeva.
Ogranienje koje ne spada u neku od ovih kategorija nee biti doputeno i predstav-
ljat e krenje lana 10. Prilikom preispitivanja pojedinanog sluaja sud e, kroz pro-
cjenu injeninog stanja, razmatrati da li je do mijeanja dolo u svrhu postizanja jed-
nog od legitimnih ciljeva. Dakle, u ogranienjima koje dravne vlasti primjenjuju na
uivanje prava na slobodu izraavanja, one se ne mogu legitimno oslanjati na osnove
koji su izvan liste navedene u stavu 2. kao to su npr.: imid ili ast zemlje ili vlade,
imid ili ast nacije, dravni i drugi zvanini simboli, imid ili autoritet javnih orga-
na (osim sudova), to se, ipak, u praksi drava lanica Vijea Evrope ponekad deava.
Opseg moguih ometanja (formalnosti, uvjeta, ogranienja ili sankcija) u ostvarivanju
prava na slobodu izraavanja vrlo je irok i ne postoje unaprijed odreene granice.
Takvo ometanje od strane vlasti (dakle, formalnost, uvjet, ogranienje ili sank-
cija) moe biti:
- krlvlcna presuda (s novcanom lll zatvorskom kaznom),
- presuda da se platl steta u gradansko[ parnlcl (kao sto [e u 8osnl l Hercegovlnl),
- zabrana ob[avl[lvan[a,
- pl[enldba publlkacl[e lll drugog sredstva ko[lm se lzrazava mlsl[en[e lll prenosl
informacija;
- odbl[an[e lzdavan[a dozvole za rad elektronskog medl[a,
- zabrana bavl[en[a novlnarstvom,
- nalog suda lll drugog organa da se otkrl[e novlnarskl lzvor l/lll sankcl[a ako se
to ne uini itd.
RELEVANTNOST LANA 10. KONVENCIJE ZA DJELOVANJE MEDIJA
Sloboda izraavanja je posebno pravo, ali istovremeno i sastavni dio drugih
prava koja titi Konvencija. Takoer, sloboda izraavanja moe se sukobiti s
drugim pravima koja titi Konvencija, kao to je pravo na pravino suenje, na
potivanje privatnog ivota, na uvjerenja i vjeroispovijest. Kada doe do takvog
sukoba, sud je taj koji treba da uspostavi ravnoteu da bi se odredilo koje e
pravo imati prednost nad drugim.
Pravo na privatnost
Ideja po kojoj ostvarivanje prava na slobodu izraavanja sa sobom nosi obaveze
i odgovornosti jedinstvena je u Konvenciji i ne moe se nai niti u jednoj drugoj
odredbi koja regulira prava i slobode. U tom kontekstu, pravo na slobodu
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

-

N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R
49
izraavanja esto moe doi u sukob s pravom na privatnost, zatienim lanom
8. Evropske konvencije o ljudskim pravima. Stoga je 1998. godine usvojena
Rezolucija Vijea Evrope br. 1165 o pravu na privatnost, kojom su pozvane
drave lanice da ukoliko u njihovim zemljama takvi zakoni ne postoje usvoje
zakone koji e garantovati pravo na privatnost, ili da postojee zakone dopune
rukovodei se, izmeu ostalog, i time da osoba ije je pravo na privatnost
povrijeeno mora imati zagarantovano pravo da podnese tubu u graanskoj
parnici i trai nadoknadu tete koju je pretrpjela.
U Rezoluciji se istie i da urednici i novinari mogu biti tueni za povredu prava na
privatnost pod istim uvjetima kao i za klevetu. Odnosno, kada objave podatke
za koje se ispostavi da su netani, urednici bi trebali biti obavezni objaviti jed-
nako upadljivu ispravku na zahtjev onih kojih se to tie. Naglaava se i da treba
omoguiti ljudima ije je pravo na privatnost povrijeeno da u graanskoj par-
nici tue fotoreportere i druge direktno umijeane osobe za video i audio snim-
ke i fotografje koji ne bi mogli biti napravljeni da fotoreporteri nisu neovlateno
uli na privatan posjed. U rezoluciji se posebno preporuuje da drave trebaju
podsticati medije da donesu interne propise o objavljivanju takvih podataka i
snimaka i da ustanove tijelo kome rtve krenja prava na privatnost mogu pod-
nijeti albu i od koga mogu traiti da njihova ispravka bude objavljena.
Pored toga to se moe sukobiti s ostvarivanjem drugih ljudskih prava, sloboda
izraavanja igra vanu ulogu i u zatiti drugih prava zatienih Konvencijom,
posebno u pogledu ostvarivanja efektivne politike demokratije. Bez garancije
prava na slobodu izraavanja, koje tite nezavisni i nepristrasni sudovi, teko je
zamisliti pravu demokratiju.
Govor mrnje
Vano je ovdje spomenuti i Preporuku Komiteta ministara o govoru mrnje (us-
vojenu 30. oktobra 1997), s aneksima u kojima su posebno izraena naela koja
se odnose na govor mrnje i naroito na govor mrnje koji se iri posredstvom
medija. Izraz govor mrnje, kako se istie, podrazumijeva sve oblike izraavanja
koji ire, raspiruju, podstiu ili pravdaju rasnu mrnju, ksenofobiju, antisemi-
tizam ili druge oblike mrnje zasnovane na netoleranciji, ukljuujui tu i neto-
leranciju izraenu u formi agresivnog nacionalizma i etnocentrizma, diskrimi-
nacije i neprijateljstva prema manjinama, migrantima i ljudima imigrantskog
porijekla, te je, izmeu ostalog, data preporuka lanicama da trebaju uspostaviti
i odravati cjelovit pravni okvir koji se sastoji od odredaba graanskog, krivinog
i upravnog prava o govoru mrnje koji omoguava dravnim i sudskim vlasti-
ma da u svim sluajevima usklade potovanje slobode s potovanjem ljudskog
dostojanstva i zatite ugleda ili prava drugih.
M
E
U
N
A
R
O
D
N
E

K
O
N
V
E
N
C
I
J
E

I

U
G
O
V
O
R
I

U

P
R
A
V
N
O
M

S
I
S
T
E
M
U

B
i
H
50
U principu, zatita koju prua lan 10. odnosi se na svako izraavanje, neovisno o
kontekstu, koje iri bilo koji pojedinac, grupa ili vrsta medija. Jedino ogranienje
o sadraju, koje je jo Komisija za ljudska prava primijenila, odnosilo se na irenje
ideja kojima se promovisala nacistika ideologija, negirao holokaust i pozivalo
na mrnju i rasnu diskriminaciju. Komisija se tom prilikom pozvala na lan 17.
Konvencije (koji predvia zabranu zloupotrebe prava: Nita u ovoj konvenciji ne
moe se tumaiti tako da podrazumijeva pravo bilo koje drave, grupe ili lica da
se upuste u neku djelatnost ili izvre neki in koji je usmjeren na ponitavanje bilo
kojeg od navedenih prava i sloboda ili na njihovo ograniavanje u veoj mjeri od
one koja je predviena Konvencijom) i odluila da se sloboda izraavanja ne moe
koristiti tako da vodi ka unitenju prava i sloboda koje Konvencija garantira.
Ovakva odluka primjenjuje teoriju paradoksa tolerancije: apsolutna tolerancija
moe dovesti do tolerisanja ideja koje promoviu netoleranciju, to bi, onda,
moglo konano unititi i samu toleranciju.
Drave su uvijek obavezne opravdati svako ometanje bilo koje vrste izraavanja.
Karakteristino je za lan 10. da titi izraavanje koje nosi rizik ugroavanja, ili
zaista ugroava interese drugih. Obino je mali rizik da e se drava mijeati u
miljenja veine ili velikih grupa. Upravo zato zatita koju prua lan 10. pokriva
i informacije i miljenja koja izraavaju manje grupe ili samo jedna osoba, ak i
ako takva miljenja okiraju veinu. Tolerisanje stava pojedinca bitna je kompo-
nenta demokratskog politikog sistema.
Sloboda tampe
Iako lan 10. Konvencije eksplicitno ne spominje ni slobodu tampe ni novinar-
ske slobode, iz prakse Evropskog suda oigledno proizlazi da izraz u Konvenciji
sloboda izraavanja obuhvata i slobodu tampe, odnosno slobodu medija, kao
jedan od najvanijih elemenata. Sloboda izraavanja ukljuuje i negativnu slo-
bodu da se ne govori. Mada je zakljuio da pristup informacijama ne ulazi pod
zatitu lana 10, Sud je odluio da druge odredbe Konvencije mogu tititi to pra-
vo u odreenim okolnostima.
Izuzetno je vano da se svaka restrikcija, ogranienje ili bilo koja vrsta mijeanja
u slobodu izraavanja moe primijeniti samo na odreeno konkretno ostva-
rivanje ove slobode. Sud u svakom predmetu ispituje i odluuje da li postoji
ometanje i razmatra restriktivni efekt odreene mjere. Naprimjer, ugroavanje
neijeg ugleda ne smije se smatrati krivinim djelom ili osnovom za graansku
parnicu u svim situacijama. Slino tome, javno izraavanje koje riziku izlae auto-
ritet pravosua ne smije se kazniti svaki put kad se pojavi. Dakle, sama sutina
prava na slobodu izraavanja uvijek ostaje netaknuta.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

-

N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R
Poglavlje 3
SLOBODA IZRAAVANJA
KROZ SUDSKU PRAKSU
OSNOVNI STANDARDI POSTUPANJA EVROPSKOG SUDA
Mladen Srdi
U procesu donoenja odluka, Evropski sud u Strazburu, osim svoje sudske prakse
u tumaenju Konvencije posveuje panju domaoj sudskoj praksi, ukljuujui
i ameriku, koja slobodi izraavanja daje veliku zatitu. Meutim, domae od-
luke neovisno o jurisdikciji ogranienog su utjecaja na meunarodno tijelo
kakvo je ovaj sud, koje primjenjuje i tumai jedan meunarodni ugovor. U nekim
sluajevima Sud se pozivao na Meunarodni pakt o graanskim i politikim pra-
vima
1
ili druge meunarodne dokumente koji tite slobodu izraavanja.
Moe se uopeno rei da se jurisprudencija Suda razvijala od dosta konzerva-
tivnog pristupa, koji dravama daje jae ovlasti, ka liberalnijem pristupu, koji
dravama daje manje diskrecionog prava u ograniavanju slobode izraavanja.
Garancija slobode izraavanja se posebno snano primjenjuje na medije. U
skoro svakom sluaju koji se ticao medija, Evropski sud je naglaavao sutinsku
ulogu tampe u demokratskom drutvu... ija je dunost da prenosi u skladu sa
svojim obavezama i odgovornostima informacije i ideje po svim pitanjima od
javnog interesa. Ne samo da tampa ima zadatak da prenosi takve informacije
i ideje, ve i javnost ima pravo da ih prima. U suprotnom, tampa ne bi bila u
stanju da igra svoju vitalnu ulogu uvara javnosti
2
.
Dio ovog standarda (omoguavanja ive rasprave o pitanjima od javnog inte-
resa) je i to da javni slubenici i politiari treba da toleriu daleko vei stepen
kritike svog rada nego bilo ko drugi, jer su zbog toga i izabrani.
INJENICE I MILJENJA
Evropski sud za ljudska prava u svojoj praksi uspostavio je hijerarhiju vrijednosti
koje titi lan 10. Konvencije. Unutar te hijerarhije komentari i rasprave o pita-
njima od opteg javnog interesa, pogotovo u domenu politikog izraavanja,
koje daju i vode javne linosti i mediji, predstavlja najzatieniji oblik slobode
izraavanja. U tom smislu, udruenja ili pojedinci koji se aktivno i dobrovoljno
ukljuuju u javni dijalog moraju imati visok stepen tolerancije prema kritici.
1
Meunarodni Pakt o graanskim i politikim pravima (New York, 7. marta 1966. godine),
660 U.N.T.S. 195, 5 I.L.M.352 (1966), stupio na snagu 4. januara 1976. godine, http://
www.hrweb.org/legal/cpr.html (pristupljeno 8. decembra 2011. godine).
2
Vidi: Council of Europe, Freedom of Expression in Europe: Case-law concerning Article
10 of the European Convention on Human Rights, Strasbourg: Council of Europe Pub-
lishing, 2007, http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/BA2CB2C0-E837-4253-A1B5-
5BC87D84AABE/0/DG2ENHRFILES182007.pdf (pristupljeno 19. maja 2011. godine).
53
O
S
N
O
V
N
I

S
T
A
N
D
A
R
D
I

P
O
S
T
U
P
A
N
J
A

E
V
R
O
P
S
K
O
G

S
U
D
A
Evropski sud je gotovo uvijek zakljuivao da se radi o krenju prava na slobodu
izraavanja u postupcima po tubama za klevetu, odnosno uvredu, visokih vla-
dinih zvaninika i javnih funkcionera (Lingens protiv Austrije
3
, 1986; Oberchlick
protiv Austrije
4
, 1991).
Da bi odluio u kojoj mjeri je odreeno izraavanje zatieno, Sud razmatra vr-
stu izraavanja (npr., politiko, umjetniko, komercijalno itd.), sredstvo kojim se
izraavanje vri (lino, pisani mediji, televizija itd.) i publiku koja prima izraava-
nje (npr., odreena grupa, odrasli, djeca). Evropski sud naglaava da dunost
medija prevazilazi puko izvjetavanje o injenicama i da je njihova dunost da
tumae injenice i dogaaje u cilju informisanja javnosti i doprinose raspravi o
pitanjima od javnog znaaja.
Jedno od pitanja koje se najee ponavlja u Strazburu prilikom primjene stan-
darda o kleveti je razlikovanje izmeu injenica i miljenja. Stanovite Suda je da
se ne smiju mijeati izjave miljenja (vrijednosni sudovi) s izjavama o injenica-
ma. Razlika je veoma vana: injenica se moe dokazati, miljenje ne moe.
Evropski sud prua visok stepen zatite izraavanju miljenja, naroito o pita-
njima koja su od javnog interesa. Razlikovanje izmeu izjava o injenicama i
miljenja ve dugo izaziva nedoumice kod domaih sudova u Evropi. Postoji
dugaak spisak sluajeva Evropskog suda u kojima su domai sudovi pogreno
tretirali navodno klevetnike publikacije kao izjave o injenicama. Takoer, Sud
je veoma oprezan kada je u pitanju sankcionisanje svake tvrdnje koja nije u
potpunosti tana. ak i najbolji novinari prave nenamjerne greke i ako bi se
kanjavalo za svaku netanu tvrdnju to bi znaajno ugrozilo javni interes za do-
bijanjem pravovremenih informacija.
Ovo pitanje zasluuje punu panju, poto je ono jedno od najvanijih u primjeni
Zakona o zatiti od klevete u oba entiteta u BiH, o emu vie u Poglavlju 5.
PRAVO NA ZATITU UGLEDA I ODGOVORNO NOVINARSTVO
Evropski sud smatra da odgovarajua ravnotea izmeu prava na slobodu
izraavanja i prava na zatitu ugleda treba da zatiti one koji su razumno po-
stupili pri objavljivanju izjava o pitanjima od javnog interesa, istovremeno
omoguavajui tuiocima da tue one koji to nisu uinili, to bi se moglo nazvati
i odbranom razumnog objavljivanja.
3
Beogradski centar za ljudska prava, Osuda novinara za klevetu austrijskog Saveznog
kancelara. Sluaj Lingens (1986), http://www.bgcentar.org.rs/index.php?option=com_
content&view=article&id=662:lingens-protiv-austrije&catid=83 (pristupljeno 17.
maja 2011. godine).
4
Oberschlick protiv Austrije (no. 2) (47/1996/666/852), 1. jula 1997. godine, http://cmiskp.
echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 17. maja 2011. godine).
54
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
55
Mediji koji postupaju u skladu s
priznatim profesionalnim standar-
dima bi i inae trebali zadovo ljiti
test razumnosti. Ovo je potvrdio
Evropski sud u sluaju Troms i
Stensaas protiv Norveke
5
, izjavivi
da tampi treba biti dozvoljeno da
objavljuje prie od javnog interesa
pod uslovom da djeluju s dobrim namjerama kako bi se dobile tane i pouzda-
ne informacije u skladu s etikom novinarstva. To je kljuno za test odgovornog
novinarstva. Naime, samo novinarima koji objavljuju s dobrom namjerom i u
skladu s profesionalnom etikom treba dozvoliti da se na to i oslone.
Nadalje, novinari koji se terete za klevetu moraju imati pravo na odbranu odgo-
vornog novinarstva. Pod odreenim okolnostima, ak i pogrene, klevetnike iz-
jave o injenicama treba zatititi od odgovornosti. Pravilo stroge odgovornosti
za sve netane izjave je posebno nepravedno za medije, koji imaju obavezu da
zadovolje pravo javnosti da zna gdje su sve ukljuena pitanja od javnog interesa
i esto ne mogu saekati da budu sigurni da je svaka navedena injenica tana
prije nego to je objave ili emituju.
PROPORCIONALNA TETA
Jedan od standarda koje je uspostavio Sud odnosi se na mjere koje se mogu na-
metnuti kad se utvrdi da je novinar odgovoran za klevetnike navode: bilo koja
izreena mjera treba da bude strogo proporcionalna. Pretjerano otra sankcija
ili previsoka naknada tete, ak i za izjave za koje se utvrdi da su klevetnike,
predstavljaju krenje garancije slobode izraavanja. Dvije mjere su naroito re-
levantne u bilo kojoj diskusiji o ovom pitanju: kazna zatvora i izricanje tekih
novanih kazni ili visokih odteta.
Evropski sud nikada nije podrao stvarnu kaznu zatvora. I druga meunarodna
tijela su esto naglaavala neprihvatljivost zakona o kleveti koji predviaju kaz-
nu zatvora kao kaznenu mjeru. injenica je da Evropski sud nikada nije ni donio
odluku da je samo propisivanje ovih krivinih djela nespojivo s pravom na slobo-
du izraavanja, ali je vie puta istakao da drave treba da koriste krivine mjere
da ogranie pravo govora samo kao posljednje preostalo rjeenje i da krivine
sankcije treba primjenjivati samo u sluajevima ouvanja javnog reda, a ne u
privatnim sukobima, to veina sluajeva klevete jeste.
5
Troms i Stensaas protiv Norveke (21980/93), 20. maja 1999. godine, http://cmiskp.
O
S
N
O
V
N
I

S
T
A
N
D
A
R
D
I

P
O
S
T
U
P
A
N
J
A

E
V
R
O
P
S
K
O
G

S
U
D
A
Evropski sud naglaava da dunost
medija prevazilazi puko izvjetavanje
o injenicama, te da je njihova dunost
da tumae injenice i dogaaje u cilju
informisanja javnosti i doprinose ras-
pravi o pitanjima od javnog znaaja.
Uz to, da bi se ogranienje slobode izraavanja moglo smatrati opravdanim, ono
mora biti apsolutno neophodno, to znai i da ne postoji bilo koje drugo blae
rjeenje. Krivino gonjenje i osuda mogu se smatrati proporcionalnim samo u izu-
zetnim okolnostima ozbiljnog napada na prava pojedinca. Naprimjer, u nedavnoj
odluci u sluaju Gavrilovii protiv Moldavije
6
, Evropski sud je izjavio: Sud podsjea
da se provoenje krivinih kaznenih mjera protiv nekoga ko ostvaruje pravo na
slobodu izraavanja moe smatrati kompatibilnim sa lanom 10... samo u izuzet-
nim okolnostima, naroito kada su druga osnovna prava ozbiljno naruena.
Slino tome, u sluaju Bodroi i Vujin protiv Srbije
7
, Sud je utvrdio: Pribjegavanje
krivinom gonjenju protiv novinara za navodne uvrede koje pokreu pitanja
javne rasprave, kao u ovom sluaju, treba smatrati odgovarajuim samo u vrlo
izuzetnim okolnostima koje ukljuuju najozbiljniji napad na prava.
Evropski sud za ljudska prava ne podrava izricanje kazne zatvora za kleve-
tu ili uvredu, osim za sluaj govora mrnje ili podsticanja na nasilje (sluajevi
Cumpn i Mazre protiv Rumunije
8
, 2004, Dlugolecki protiv Poljske
9
, 2009).
U tom smislu, pored ve navedenog pitanja legitimnosti krivinopravne zatite,
treba istaknuti da je Evropski sud za ljudska prava vie puta ukazao na to da izri-
canje krivinih sankcija, kod dostupnosti drugih alternativa (parnini, graanski
postupak), znai krenje lana 10. Konvencije.
Graanske odtete takoer mogu predstavljati razlog za zabrinutost kada je u pitan-
ju sloboda izraavanja. U sluaju Tolstoy Miloslavski protiv Ujedinjenog Kraljevstva
10

(vie o tome u 6. poglavlju) Evropski sud je jasno naveo da je odteta za klevetu vea
od milion funti krajnje neproporcionalna i da kri pravo na slobodu izraavanja.
Ali ak i relativno mala suma moe poveati zabrinutost u vezi sa slobodom
izraavanja, ako bi ozbiljno utjecala na okrivljenog. Naprimjer, u sluaju Steel i
Morris protiv Ujedinjenog Kraljevstva
11
, Evropski sud je istakao da, iako su odtete
6
Gavrilovii protiv Moldavije (25464/05), 15. decembar 2009. godine, http://cmiskp.echr.
coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 17. maja 2011. godine).
7
Bodroi i Vujin protiv Srbije (38435/05), 23. juni 2009. godine, http://cmiskp.echr.coe.
8
Cumpn i Mazre protiv Rumunije (33348/96 ), 17. decembra 2004. godine, http://
cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 22. marta 2012.
godine).
9
Dlugolecki protiv Poljske (23806/03), 24. februara 2009. godine, http://cmiskp.echr.coe.
10
Tolstoy Miloslavsky protiv Ujedinjenog Kraljevstva (18139/91), 13. jula 1995. godine, http://
cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 17. maja 2011.
godine).
11
Steel i Morris protiv Ujedinjenog Kraljevstva (68416/01), 15. februara 2005. godine,
http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 22. marta
2012. godine).
56
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
u tom sluaju bile relativno niske (u pitanju su bile desetine, a ne stotine hiljada
funti), one su ipak bile veoma ozbiljne u poreenju sa skromnim prihodima i
sredstvima dva podnosioca predstavke i stoga su dovele do povrede prava na
slobodu izraavanja.
ZATITA POVJERLJIVIH IZVORA
Vrlo vana komponenta slobode izraavanja je zatita novinarskih izvora.
Najznaajnija presuda pred Evropskim sudom koja je relevantna za ovaj aspekt
donesena je u predmetu Goodwin protiv Ujedinjenog Kraljevstva
12
1996. godine.
Naime, novinar lista The Engineer Goodwin je od izvora telefonom, dobio infor-
macije o kompaniji Tetra Ltd. Izvor je rekao da je kompanija na putu da dobije
veliki kredit, mada ima velikih fnansijskih problema. Informacije nisu ni traene,
ni plaene. U toku pripreme teksta o toj temi novinar je telefonom pozvao kom-
paniju i traio komentar. Informacije su dole iz dokumenta koji je nosio oznaku
strogo povjer ljivo i kompanija je otkrila da su nestali papiri iz raunovodstva.
Nakon poziva novinara, kompanija je traila od suda da izda zabranu objavlji-
vanja teksta gospodina Goodwina, tvrdei da bi, ako bi te informacije dospjele
u javnost, njeni ekonomski i fnansijski interesi bili ozbiljno ugroeni. Zabrana je
izdana i kompanija je kopiju poslala svim velikim dnevnim listovima. Nakon toga,
kompanija je od suda traila da zahtijeva od novinara da otkrije ime svog izvora.
Reeno je da bi to kompaniji pomoglo da otkrije nepotenog radnika i pokrene
postupak. Novinar je uporno odbijao zahtjev suda i nije otkrio izvor. Izreena
mu je novana kazna na osnovu ometanja pravde. Pred Evropskim sudom, on
je kao podnositelj predstavke tvrdio da su sudski nalog koji od njega trai da
otkrije izvor, kao i kazna to to nije uradio, predstavljali ugroavanje njegovog
prava na slobodu izraavanja. Sud je prihvatio da je mijeanje bilo usmjereno
ka zatiti prava drugih (prava kompanije), i dalje ispitivao da li je mijeanje bilo
neophodno u demokratskom drutvu.
U ovoj znaajnoj presudi, Evropski sud je podsjetio da sloboda izraavanja
predstavlja jedan od osnovnih temelja demokratskog drutva i da je zatita
koja se daje tampi posebno znaajna. Zbog zatite slobode izraavanja, Sud je
smatrao da je zatita novinarskih izvora jedan od osnovnih preduvjeta slobode
tampe, to se odraava i u zakonima i u kodeksima profesionalnog ponaanja u
mnogim dravama potpisnicama, a to je potvreno u nekoliko meunarodnih
instrumenata o novinarskoj slobodi. Sud je dodao da bez takve zatite, izvori
mogu biti odvraeni od pruanja pomoi tampi u obavjetavanju o pitanjima
od javnog interesa. Rezultat toga je da vitalna uloga tampe kao psa uvara
12
Goodwin protiv Ujedinjenog Kraljevstva (28957/95), 11. jula 2002. godine, http://
godine).
O
S
N
O
V
N
I

S
T
A
N
D
A
R
D
I

P
O
S
T
U
P
A
N
J
A

E
V
R
O
P
S
K
O
G

S
U
D
A
57
javnosti moe biti potkopana, a sposobnost tampe da prua tane i pouzdane
informacije moe trpjeti negativne posljedice.
13
Uzimajui u obzir znaaj novinarskih izvora za slobodu tampe u demokratskom
drutvu, kao i negativni efekt eventualnog sudskog naloga za otkrivanje izvora,
Sud je rekao da takva mjera ne moe biti kompatibilna s lanom 10. Konvencije,
osim ako se ne opravda prioritetnom potrebom u javnom interesu
14
. Obra-
zlaui da je svrha otkrivanja bila u velikoj mjeri ista kao i ona koja je ve postig-
nuta zabranom objavljivanja, tj. da se sprijei distribucija povjerljivih informacija
o fnansijskoj situaciji kompanije, Sud je rekao da nema razumnog odnosa pro-
porcionalnosti izmeu legitimnog cilja koji se elio postii nalogom za otkriva-
nje izvora i sredstava upotrijebljenih da se on postigne. Ogranienje koje na-
log za objavljivanje namee u odnosu na mogunost novinara podnositelja
da ostva ruje svoje pravo na slobodu govora ne moe se, prema tome, smatrati
neop hodnim u demokratskom drutvu za zatitu prava kompanije Tetra.
Prema ovome, Sud je zakljuio da nalog kojim se trai od podnositelja otkrivanje
svog izvora i kazne koja mu je izreene predstavlja krenje njegovog prava na
slobodu izraavanja
15
.
Znaajno je da je nakon presude u predmetu Goodwin, 8. marta 2000. Komitet
ministara Vijea Evrope usvojio Preporuku br. R (2000) 7
16
o pravima novinara
da ne otkrivaju svoje izvore informacija. U skladu s odlukom Suda u predmetu
Goodwin i Preporukom iz 2000. godine, domai sudovi trebali bi u domae za-
kone ukljuiti odredbe koje tite novinarske izvore. Otkrivanje se moe dozvoliti
samo gdje to trae prioritetne potrebe ili vitalni interesi. Meutim, ak i takve
potrebe ili interesi moraju se staviti u ravnoteu s potrebama da se zatite novi-
narski izvori, kao dio zatite slobode izraavanja. Kako kae Preporuka, novinari
moraju biti obavijeteni o svom pravu da ne otkriju izvor prije nego to se takav
zahtjev podnese. Sudski pretres, praenje ili presretanje komunikacija ne bi tre-
bali biti dozvoljeni, ako im je cilj da otkriju novinarske izvore.
Dakle, prema tumaenju Evropskog suda, novinarske slobode obuhvataju i pra-
vo novinara na zatitu anonimnosti svojih izvora, iako to pravo nije eksplicitno
navedeno u lanu 10. Evropske konvencije. Meutim, to je uinjeno u lanu 9.
Zakona o zatiti od klevete FBiH i u lanu 10. Zakona o zatiti od klevete RS-a
(jednako kao i u Zakonu Distrikta Brko), koji propisuju da novinar i drugo fziko
lice koje je redovno ili profesionalno ukljueno u novinarsku djelatnost traenja,
13
Ibid.
14
1950. godine), lan 10, stupila na snagu 3. septembra 1953. godine.
15
Supra nota 12.
16
Vijee Evrope, Rezolucija (2000) 7 Komitet Ministara drava lanica o pravima novinara
da ne otkriju svoje izvore (21. septembra 2000. godine), http://conventions.coe.int/
Treaty/EN/partialagr/html/Observ20007.htm (pristupljeno 18. jula 2011. godine).
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
58
primanja ili saopavanja informacija javnosti, koji su dobili informaciju iz po-
vjerljivog izvora, imaju pravo da ne otkriju identitet tog izvora. Ovo pravo je do-
datno proireno tako da se pravo na neotkrivanje identiteta povjerljivog izvora
odnosi i na svako drugo fziko lice koje uestvuje u postupku u skladu s ovim
zakonima, a koje, kao rezultat svog profesionalnog odnosa s novinarom, sazna
identitet povjerljivog izvora informacije.
Iz ovoga se moe zakljuiti da nai zakoni u ovom pogledu idu korak dalje od od-
redbi Konvencije, ak i sudske prakse Evropskog suda, to je, naravno, za svaku
pohvalu. Ovdje se treba prisjetiti da Konvencija propisuje minimum prava i slo-
boda koje drava mora garantovati svojim graanima, to ne spreava tu dravu
da svojim zakonodavstvom proiri domen prava i sloboda u skladu sa svojim
drutvenim progresom.
Zbog ovako preciznog i izriito defnisanog prava novinara da ne otkrivaju svo-
je izvore ovo pitanje nije sporno u praksi, mada valja napomenuti da okolnost
da imaju slobodu neotkrivanja svog izvora informacija neki novinari shvataju
kao nain da izbjegnu odgovornost za eventualnu klevetu. Naime, esto se
dogaa da sudu izjavljuju da su neku informaciju dobili iz povjerljivog izvora
koji ne mogu otkriti i da nisu dalje provjeravali njenu istinitost. Zanimljivo je na-
pomenuti da u pravnom sistemu Velike Britanije novinar moe biti osloboen
od odgo vornosti za klevetu ako otkrije svoj povjerljivi izvor spornih informacija
i u tom sluaju odgovara taj izvor. Naravno, nijedan profesionalni novinar nije
do sada iskoristio tu mogunost, koja bi, vjerovatno, predstavljala i kraj njegove
novinarske karijere.
U zemljama gdje nije usvojena zatita novinarskih izvora, sudovi to moraju initi
kao dio evropskog prava, kao to je, npr., odluka u predmetu Goodwin, i kao
dio meunarodno priznatih pravnih principa. Domai sudovi moraju biti uvari
slobode izraavanja, koja ukljuuje i potrebu da se zatite novinarski izvori u
svim situacijama, ukljuujui i one kad se novinari pozivaju pred sud, bilo kao
optuenici ili svjedoci. U tome se domai sudovi moraju rukovoditi samo prin-
cipom proporcionalnosti i ulogom medija u demokratskom drutvu.
O
S
N
O
V
N
I

S
T
A
N
D
A
R
D
I

P
O
S
T
U
P
A
N
J
A

E
V
R
O
P
S
K
O
G

S
U
D
A
59
60
EVROPSKA KONVENCI JA KROZ PRAKSU
USTAVNOG SUDA Bi H
Sevima Sali-Terzi
Sloboda izraavanja, koja je zatiena lanom 10. Evropske konvencije za zatitu
ljudskih prava i osnovnih sloboda, ustavno je pravo u Bosni i Hercegovini. Prema
lanu II/2. Ustava Bosne i Hercegovine, Evropska konvencija je nadreena svim
drugim zakonima, dok prema lanu II/6. Ustava Bosne i Hercegovine, svi sudo-
vi, ustanove, organi vlasti, te organi kojima posredno rukovode entiteti ili koji
djeluju unutar entiteta moraju primijeniti ljudska prava garantovana lanom
II/2. To, praktino, znai da su svi sudovi u Bosni i Hercegovini obavezni voditi
rauna o tome da prilikom odluivanja o predmetima u kojima se radi o slobodi
izraavanja potuju i primjenjuju standarde zatite ovog prava kako ih je u svojoj
praksi utvrdio Evropski sud za ljudska prava.
Konani autoritet za ispitivanje eventualnog krenja slobode izraavanja je
Ustavni sud Bosne i Hercegovine, koji na osnovu lana VI/3.b) Ustava Bosne i
Hercegovine ima apelacionu nadlenost u pitanjima koja su sadrana u ovom
ustavu, kada ona postanu predmet spora zbog presude bilo kojeg suda u Bosni
i Hercegovini
1
.
Problem potivanja slobode izraavanja u praksi Ustavnog suda uglavnom se
postavljao u predmetima u kojima su redovni sudovi odluivali primjenom zako-
na o zatiti od klevete. Donoenjem ovih zakona, kleveta je u Bosni i Hercegovini
dekriminalizirana i izmjetena iz krivino-pravnog u domen graanskog prava. U
prve dvije godine nakon donoenja ovih zakona broj tubi protiv novinara zbog
klevete poveao se ak tri puta u odnosu na dvije-tri godine prije donoenja
zakona, a zahtjevi za naknadu tete po tom osnovu bili su u nekim sluajevima
ak i milionski.
2
Ovakav broj poveanja tubi zbog klevete bio je uzrok veeg
broja apelacija koje su Ustavnom sudu podnesene u periodu od 2004. do 2007.
godine, a koje su se odnosile na zatitu slobode izraavanja. Danas takvih apela-
cija ima znatno manje.
1
Zakon o zatiti od klevete FBiH (Sarajevo, 2002. godine), Slubene novine FBiH broj
59/02, stupio na snagu 2002. godine, vidjeti: Slubene novine FBiH broj 19/03 i 73/05;
Zakon o zatiti od klevete RS (Banja Luka, juli 2001. godine), Slubeni glasnik RS broj
37/01, stupio na snagu 1. augusta 2001. godine.
2
Vidjeti: Mehemed Halilovi, Primjena novog zakona o zatiti od klevete u BiH: novinari
nisu previe proftirali, 24. marta 2005. godine, http://www.media.ba/mcsonline/bs/
tekst/primjena-novog-zakona-o-zastiti-od-klevete-u-bih-novinari-nisu-previse-prof-
tirali (pristupljeno 28. septembra 2011. godine).
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
61
OPI PRINCIPI ZATITE SLOBODE IZRAAVANJA KOJE PRIMJENJUJE
USTAVNI SUD BiH
Slijedei praksu Evropskog suda za ljudska prava, Ustavni sud u predmetima
koji se odnose na analizu eventualnog krenja slobode izraavanja konzistent-
no primjenjuje iste ope principe zatite slobode izraavanja predviene u
lanu 10. Evropske konvencije i na nain kako ih tumai Evropski sud za ljud-
ska prava.
Prema ovim opim principima, sloboda izraavanja je sutinski osnov demo-
kratskog drutva i jedan od osnovnih uvjeta za njegov napredak, kao i za nap-
redak svakog pojedinca. Ova sloboda se, uz ogranienja iz stava 2. lana 10.
Evropske konvencije, ne odnosi samo na informacije ili ideje koje su primljene
pozitivno ili se smatraju neuvredljivim ili prema njima nema stava, ve i na one
koje vrijeaju, okiraju i uznemiruju, to su zahtjevi pluralizma, tolerancije i slo-
bodoumlja bez kojih nema demokratskog drutva
3
.
Ova sloboda ipak nije apsolutna i moe biti ograniena zbog okolnosti i pod
uvjetima navedenim u stavu 2. lana 10. Evropske konvencije pod kojima se
javna vlast moe mijeati u uivanje slobode izraavanja. Stoga je kljuna
uloga i zadatak nezavisnog sudstva da u svakome pojedinanom sluaju
jasno utvrdi granicu izmeu opravdanih i potrebnih, te neopravdanih i ne-
potrebnih ogranienja, koja neki princip potvruju kao pravilo ili ga negiraju
kao puku deklaraciju.
Ope pravilo zatite slobode izraavanja je i provoenje testa neophodnosti u
demokratskom drutvu. Ovaj test zahtijeva da se kod odluivanja o tome je li
prekren lan 10. Evropske konvencije procijeni da li mijeanje domaih vlasti
u ovu slobodu korespondira s hitnom drutvenom potrebom, je li proporcio-
nalno legitimnom cilju koji se eli postii i jesu li razlozi i opravdanja koja su dali
nadleni organi za takvo mijeanje relevantni i dovoljni? Stoga je ovim testom
potrebno utvrditi jesu li domae vlasti primijenile standarde koji su u skladu s
principima utjelovljenim u lanu 10. Evropske konvencije, kao i jesu li domae
vlasti zasnovale svoje odluke na prihvatljivoj analizi relevantnih injenica.
Takoer, ovaj test zahtijeva i da se utvrdi da li je postignut pravian balans u
zatiti dviju vrijednosti garantiranih Evropskom konvencijom koje mogu biti
u suprotnosti jedna s drugom: s jedne strane, sloboda izraavanja iz lana 10.
Evropske konvencije i, s druge strane, pravo lica koje je tekstom napadnuto da
zatiti svoju reputaciju, koje je zatieno lanom 8. Evropske konvencije u okviru
prava na privatni ivot.
4
3
Selist protiv Finske (56767/00), 16. novembra 2004. godine, stav 46, http://cmiskp.
echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
4
Chauvy i dr. protiv Francuske (64915/01), 29. juna 2004. godine, stav 70, http://cmiskp.
E
V
R
O
P
S
K
A

K
O
N
V
E
N
C
I
J
A

K
R
O
Z

P
R
A
K
S
U

U
S
T
A
V
N
O
G

S
U
D
A

B
i
H
62
Dalje, opi princip je da postoji jasna distinkcija izmeu informacije (injenice) i
miljenja (vrijednosne ocjene), zato to se postojanje injenice moe dokazati, a
za istinu na osnovu vrijednosne ocjene ne moe se dati dokaz.
5
S druge strane,
Evropski sud za ljudska prava konzistentno ukazuje na to da tampa igra veo-
ma vanu ulogu u demokratskom drutvu. Iako ne smije prekoraiti odreene
granice, naroito imajui u vidu zatitu reputacije i prava drugih i potrebu
sprjeavanja objavljivanja povjerljivih informacija, dunost tampe je pruiti i
saopiti informacije i ideje o svim pitanjima od javnog interesa, ukljuujui i in-
formacije koje se tiu ponaanja zvaninika vlasti. Ne samo da je dunost tampe
prenijeti takve informacije i ideje ve je i pravo javnosti dobiti takve informacije.
lan 10. Evropske konvencije titi ne samo sutinu iznesenih ideja i informacija
ve i formu u kojoj su one prenesene, a novinarska sloboda ukljuuje i odreeni
stepen pretjerivanja ili ak i provokacije.
6
lan 10. Evropske konvencije ne garantuje neogranienu slobodu izraavanja,
ak ni kad se radi o izvjetavanju tampe o ozbiljnim pitanjima od javnog intere-
sa. Prema stavu 2. lana 10. Evropske konvencije, uivanje u slobodi izraavanja
ukljuuje dunosti i obaveze koje se primjenjuju i na tampu, a koje naroito
postaju znaajne kada se napada reputacija privatnih lica i kada se umanjuju
prava drugih. Zbog toga se u pogledu injenica novinarima uzima u obzir od-
brana da su postupali bona fde u nastojanjima da prue javnosti tane i pouz-
dane informacije u skladu s novinarskom etikom.
7
Ovo znai da je odbrana na osnovu iskrene namjere jedna vrsta zamjene za
dokazivanje istinitosti. Kada novinar ima opravdan cilj, kada se radi o pitanju
koje je znaajno za javnost i kada su uloeni razumni napori za potvrivanje
injenica, mediji se nee smatrati odgovornim ak ni u sluaju da se ispostavi da
su injenice bile neistinite.
Dalje, Evropski sud za ljudska prava je utvrdio i princip prema kojem naknada tete
u graanskoj parnici, koja je dodijeljena kao naknada za tetu nanesenu neijem
dostojanstvu ili ugledu, predstavlja jasno mijeanje u ostvarivanje prava na slo-
bodu izraavanja. Naime, u skladu sa stavom 2. lana 10. Evropske konvencije,
vlast se moe mijeati u ostvarivanje slobode izraavanja samo ako se ispune tri
kumulativna uvjeta: a) da je mijeanje u slobodu izraavanja propisano zakonom,
b) da ima za cilj zatitu jednog ili vie predvienih interesa ili vrijednosti, i c) da je
neophodno u demokratskom drutvu. Sudovi moraju slijediti ova tri uvjeta kad
razmatraju i odluuju o predmetima koji se tiu slobode izraavanja.
5
Lingens protiv Austrije (9815/82), 8. jula 1986. godine, stav 46, http://cmiskp.echr.coe.
6
Hrico protiv Slovake (49418/99), 2004. godine, stav 40, http://cmiskp.echr.coe.int/
tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
7
Supra nota 3, stav 54.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
63
Imajui u vidu ove uvjete i navedeni princip, Evropski sud je zakljuio da sama
visina naknade tete koja je dosuena moe voditi krenju lana 10. Evropske
konvencije, ako ona nije razumno proporcionalna teti nanesenoj neijem
ugledu
8
. Takoer, Evropski sud je u brojnim predmetima koji se tiu klevete po-
sebnu teinu stavio na ulogu medija kao javnog uvara i na doprinos koji me-
diji mogu imati pravilnom funkcionisanju demokratije. U tom pravcu, Evropski
sud implicitno razmatra kriterij utjecaja tako to se poziva na obeshrabrujui
efekt koji odreena ogranienja slobode izraavanja mogu imati.
U tom smislu, Evropski sud istie da iako drave lanice Vijea Evrope mogu,
ili ak moraju, u skladu s obavezama iz lana 8. Evropske konvencije, regulisati
slobodu izraavanja tako da osiguraju adekvatnu zatitu reputacije pojedin-
aca, one to ne smiju raditi na nain koji ima obeshrabrujui efekt na medije.
9

Imajui ovo u vidu, Evropski sud e utvrditi krenje lana 10. Evropske konven-
cije ako su mjere koje su preduzete radi zatite reputacije neke osobe oigledno
nesrazmjerne, to je, npr., sluaj kada je novinarima za klevetu zaprijeena ili
izreena zatvorska kazna ili mjera zabrane bavljenja novinarstvom.
10
Na kraju, malo je prostora unutar lana 10. stav 2. Evropske konvencije za
ograniavanje politikog govora ili debate o pitanjima od javnog interesa. tavie,
granice prihvatljive kritike su ire kad su u pitanju javne linosti kao to su politiari,
nego kad su u pitanju privatna lica. Za razliku od privatnih lica, javne linosti se
neizbjeno i svjesno izlau ocjeni javnosti, a njihove rijei i djela paljivijem ispiti-
vanju javnosti, pa stoga moraju pokazati i vii stepen tolerancije.
11
ZNAAJNE ODLUKE USTAVNOG SUDA
12

Satira i vrijednosni sud
1. Predmet broj 787/04
13
:
Apelanti su se alili da u konkretnom sluaju postoji krenje lana 10. Evropske
konvencije zato to su smatrali da su sudovi sporne tekstove koji su bili
8
Tolstoy Miloslavsky protiv Ujedinjenog Kraljevstva (18139/91), 13. jula 1995. godine, http://cmiskp.
9
Selist protiv Finske, supra nota 3, stav 53.
10
Cumpn i Mazre protiv Rumunije (3348/06), 17. decembra 2004. godine, stav 113-
114, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 22.
marta 2012. godine).
11
Vidi: Hrico protiv Slovake, supra nota 6, 2004. godine, stav 40.
12
Predmeti su izabrani prema tome koje je pitanje njima rijeeno i koliko su zanimljivi.
13
Odluka Ustavnog suda BiH (AP 787/04), 20. decembra 2005. godine, Slubeni glasnik
BiH broj 41/06, http://www.ustavnisud.ba/bos/odluke/povuci_html.php?pid=28220
E
V
R
O
P
S
K
A

K
O
N
V
E
N
C
I
J
A

K
R
O
Z

P
R
A
K
S
U

U
S
T
A
V
N
O
G

S
U
D
A

B
i
H
64
satirinog karaktera ocijenili kao klevetu i obavezali apelante da tuiteljima nak-
nade nematerijalnu tetu.
Ustavni sud je utvrdio da je u ovom sluaju odlukama sudova prekreno pravo iz
lana 10. Evropske konvencije, to je obrazloio na sljedei nain:
Formulacije iz spornog teksta u cijelosti predstavljaju vrijednosne sudove, odnosno
miljenje apelanata o tuiteljicama i odnosima u dnevnim novinama u kojima rade,
te ne sadre bilo kakve injenine navode ija bi se istinitost ili neistinitost mogla
dokazivati. Navodi: Aida Deli preferira vojne kadrove, za razliku od Indire ati, kojoj
su drai policajci. No i jedna i druga donose korist gazdi Radoniu, koji ih ponekad
poasti (zajednikim) kupanjem u bazenu, mogu se smatrati jedino vrijednosnim su-
dovima o tuiteljicama i odnosima u dnevnim novinama u kojima rade. Kad bi se sma-
tralo suprotno, s pravom bi se moglo postaviti pitanje, na koji nain je uope mogue
egzaktno dokazati da bilo ko preferira vojne ili policijske kadrove usljed ega donosi
korist osobi za koju radi, koja ga onda poasti zajednikim kupanjem u bazenu. Takve
navode nije mogue dokazivati, jer oni ne sadre minimum injenica koje bi se mogle
provjeriti objektivnim dokazima.
Osim toga, navodi:
Zahvaljujui vrstim vezama Delike u Federalnom ministarstvu odbrane, Radoni
moe biti siguran da e njegova zgrada ostati netaknuta iako je sagraena na atom-
skom sklonitu, dok leei policajci iz KMUP-a imaju vrst stav glede Indire ati
garantujui da niko nee poistiti vozila naikana ispred zgrade Avaza, mogu se,
takoer, smatrati samo vrijednosnim sudovima, a ne injenicama koje bi se trebale
dokazivati. Naime, spomenutim formulacijama se ne iznose nikakve injenice u
vezi sa tuiteljicama, osim to se kae da one imaju veze u odreenim dravnim
organima. U konkretnom sluaju, osim to je navedeno da tuiteljice imaju veze
nije dalje nita reeno to bi se eventualno moglo ispitivati sa aspekta tube zbog
klevete. Napisano je da Radoni moe biti siguran da e njegova zgrada ostati ne-
taknuta iako je sagraena na atomskom sklonitu, te da niko nee poistiti vozila
naikana ispred zgrade Avaza. Meutim, opet se postavlja pitanje gdje su injenice
koje bi se trebale utvrivati u kontekstu tube zbog klevete. U spornom tekstu nig-
dje se ne govori da su tuiteljice uradile neto nezakonito, te su bez uporita tvrdnje
redovnih sudova da ovako prezentirane injenice sugeriu da tuiteljice uz pomo
svojih kontakata mogu isposlovati povoljan tretman nekog treeg lica za koji se
moe pretpostaviti da je u neskladu sa vaeima zakonima. Ne mogu se iz navoda
spornog teksta izvlaiti pretpostavke o tome da tuiteljice navodno rade neto ne-
zakonito, te na temelju toga izvoditi odgovornost apelanata za klevetu.
Iz navedenog proizlazi da redovni sudovi u konkretnom sluaju nisu napravili distink-
ciju izmeu informacije (injenice) i miljenja (vrijednosne ocjene). Sasvim suprotno,
redovni sudovi su vrijednosne sudove iz spornog teksta interpretirali kao injenice,
te utvrdili odgovornost apelanata zbog klevete. Redovni sudovi upravo naglaavaju
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
65
da sporno izraavanje predstavlja negativan vrijednosni sud o tuiteljici i napad na
njenu ast i da se njime iznose negativne vrijednosti o linosti. Takvi zakljuci, u smislu
sankcioniranja onog to je napisano u konkretnom sluaju, apsolutno su suprotni od
standarda koje propisuju lan 10. Evropske konvencije i lan 7. stav 1. taka a) Zakona o
zatiti od klevete, s obzirom da ne postoji odgovornost za klevetu ukoliko neko izraava
svoje miljenje ili daje vrijednosni sud o nekome. Ukoliko su rijei iz spornog teksta neu-
godne za tuiteljice, ipak to ne moe ograniiti pravo na slobodu izraavanja apela-
nata, koju im daju standardi iz lana 10. Evropske konvencije i lana 2. stav 1. taka
b) Zakona o zatiti od klevete, prema kojima apelanti imaju pravo na izraavanje koje
moe uvrijediti, ogoriti ili uznemiriti, posebno kada se uzme u obzir da su pisali o pi-
tanjima koja su od interesa za javnost, tj. o odnosima u jednim dnevnim novinama,
koja bez sumnje vri znaajan uticaj na pitanja od politikog ili javnog interesa.
Osim toga, Ustavni sud naglaava kako su redovni sudovi zanemarili zaista satirine,
odnosno aljive karakteristike spornog teksta, te da nisu imali u vidu odredbe lana 5.
Deklaracije o slobodi politike debate u medijima, koje, kod ovakve vrste tekstova, do-
zvoljavaju vei stepen pretjerivanja ak i provociranja. Napominje se da spomenuta de-
klaracija nema obligatoran karakter, meutim, Bosna i Hercegovina, kao lanica Vijea
Evrope, ne moe zanemariti preporuke koje se tiu slobode medija, odnosno slobode
politike debate u medijima, koje je donijelo Vijee ministara Vijea Evrope.
14
Ravnotea izmeu slobode medija i prava na ugled
2. Predmet broj AP 1005/04
15
:
Apelanti su se alili Ustavnom sudu da im je odlukama Kantonalnog suda u
Sarajevu i Vrhovnog suda Federacije BiH prekreno pravo na slobodu izraavanja
zato to su odlukama sudova, primjenom Zakona o zatiti od klevete, obavezani
da naknade tetu tuitelju. Naime, tubu protiv apelanata je podnio bivi kanto-
nalni ministar za industriju, energetiku i rudarstvo zato to je u politikom maga-
zinu 60 minuta bilo objavljeno da je, zbog vlastitog interesa, odbio ponudu od
20.000.000 KM za pokretanje proizvodnje u Polihemu, da se njegova samovolja
najbolje ogleda na primjeru Rudnika krenjaka Vijenac, gdje donosi odluku, od-
nosno, procjenu da Rudnik kota gotovo 20.000.000 KM, da je odbio ponudu od
5.000.000 KM i prihvatio ponudu za prodaju Rudnika od 1.000.000 KM.
Tuilac je naveo da apelanti od njega nisu uzeli nikakvu izjavu, niti su odgo-
vorili na brojne zahtjeve za ispravku neistinitog izraavanja, pa je traio da ih
sud obavee da mu na ime naknade nematerijalne tete isplate 50.000 KM i da
javno objave presudu. Kantonalni sud je utvrdio da se u konkretnom sluaju radi
14
Ibid., st. 45-48.
15
Odluka Ustavnog suda BiH (AP 1005/04), 2. decembra 2005. godine, Slubeni glasnik
BiH br. 45/06, http://www.ustavnisud.ba/bos/odluke/povuci_html.php?pid=27156
(pri stu pljeno 22. marta 2012. godine).
E
V
R
O
P
S
K
A

K
O
N
V
E
N
C
I
J
A

K
R
O
Z

P
R
A
K
S
U

U
S
T
A
V
N
O
G

S
U
D
A

B
i
H
66
o kleveti, pa je tuitelju dosudio iznos od 5.000 KM. Vrhovni sud je, odluujui
po albi, potvrdio stav Kantonalnog suda da je u pitanju kleveta, ali je poveao
iznos naknade tete na 10.000 KM.
Odluujui o apelaciji, Ustavni sud je utvrdio da je nesporno da su apelanti o
tuitelju iznijeli injenice za koje su sudovi utvrdili da su neistinite, to su znala
i dva apelanta, koji su to i izjavili pred Kantonalnim sudom. Takoer, Ustavni
sud je naveo da su sudovi nesporno utvrdili i da je tuilac reagirao i traio
da mu se omogui da argumentima demantira iznesene neistine, odnosno da
se ublai nastala teta, ali da tuioevom zahtjevu apelanti nisu udovoljili na
odgovarajui nain.
16
Na osnovu navedenog, Ustavni sud je zakljuio da su
sudovi napravili potrebnu distinkciju izmeu injenica i miljenja. Primjenom
testa neophodnosti u demokratskom drutvu, Ustavni sud je dalje zakljuio:
Sudovi su uzeli u obzir i injenicu da je tuilac, u vrijeme objavljivanja spornog pri-
loga, obavljao javnu funkciju i, u vezi s tim, njegovu obavezu tolerancije. Meutim,
ocjenjujui sve okolnosti zakljuili su da se radi o takvom sluaju iznoenja
neisti nitih injenica da je prekoraena doputena granica i potrebna tolerancija
od tuioca, odnosno da je uinjeno djelo klevete i nanesena teta tuioevom
ugledu. Ustavni sud smatra da, iako se moe prihvatiti postojanje legitimnog
cilja, kad je rije o sutini spornog priloga, jer se radilo o pitanju znaajnom za
javnost, ipak nije postojala iskrena namjera apelanata i nisu uloeni razumni
napori u potvrivanje injenica, niti u naknadno ublaavanje tetnih posljedica
omoguavanjem tuiocu da na isti nain demantira iznesene neistinite injenice,
pa se apelanti moraju smatrati odgovornim za iznoenje i prenoenje neistinitog
izraavanja. Naime, u kon kretnom sluaju, opi interes koji doputa pokretanje
pitanja o stanju u privredi ne moe se braniti iznoenjem nesporno neistinitih
injenica koje predstavljaju napad na tuioev ugled i koje se, zbog toga, ne mogu
smatrati kritikom tuioca koju je ovaj duan tolerirati s obzirom na funkciju koju
je vrio.
Prema tome, u osporenim presudama, prema principu proporcionalnosti, us-
postavljena je ravnotea izmeu slobode medija i prava funkcionera u izvrnoj
vlasti na ugled. Takoer, s obzirom na sve okolnosti sluaja, sudovi su donoenjem
osporenih presuda ocijenili da postoji hitna drutvena potreba, koja je traila
konkretno ogranienje u ostvarivanju slobode izraavanja. Ustavni sud ne sma-
tra da se moe zakljuiti kako su redovni sudovi izali van doputenog stepena
slobodne procjene.
17
16
Ibid., st. 38.
17
Ibid., st. 39.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
67
Dokazivanje postojanja tete
18
:
Apelant (MM Company) podnio je apelaciju Ustavnom sudu BiH protiv odluka
Kantonalnog suda u Sarajevu i Vrhovnog suda FBiH kojima je tuiocima (Avazu i
Fahrudinu Radoniu) dosuena naknada nematerijalne tete zbog klevete. Sudovi
su u svojim odlukama naveli da je apelant kao izdava lista San odgovoran zato
to je taj list na naslovnoj strani objavio sliku drugotuioca pored kojeg je napisao:
Radoni se obogatio na donacijama za djecu Srebrenice, kojim se upuuje na tekst
objavljen na 3. strani u kojem je preneseno navodno pismo Udruenja graana
Majke Srebrenice i Podrinja, kao i najavu teksta na istoj strani, pod naslovom Istraga
o dravljanstvu i adresi stanovanja, u kojem je navedeno da se vodi opsena istraga o
nainu na koji je drugotuilac dobio bosanskohercegovako dravljanstvo.
Kantonalni sud je u cijelosti odbio tubu u odnosu na Avaz, dok je u odnosu na
drugotuioca Radonia usvojio tubeni zahtjev i obavezao apelanta da mu na
ime naknade za nematerijalnu tetu isplati iznos od 6.000 KM. Kantonalni sud je
zakljuio da se u konkretnom sluaju radi o kleveti, jer je u spornom lanku prene-
seno pismo Ibrana Mustafa, predsjednika Upravnog odbora Udruenja graana
Majke Srebrenice i Podrinja, upueno Visokom predstavniku u BiH, u kojem je na-
vedeno da je vlasnik Avaza jedan od posljednjih recidiva Miloevievog reima
u BiH, da su osnovni kapital na kojem je nastao Avaz, izmeu ostalih, i sredstva
donirana jetimima Srebrenice i Podrinja, da je vlasnik Avaza jedan od najveih kri-
minalaca koji se na njima obogatio, da bi sada pljuvao po ljudima bez kojih bi sud-
bina djece bez roditelja bila krajnje neizvjesna, da je vlasnik Avaza pred poetak
agresije na RBiH u grad doao s manjom uzlom od srebrenikih stradalnika 1995.
godine, a da bi sada rezidencija amerikog ambasadora bila njegova vila.
Vrhovni sud je djelimino uvaio apelantovu albu, pa je iznos dosuene nak-
nade tete smanjio na 3.000 KM.
Odluujui o apelaciji, Ustavni sud je zakljuio da je osporenim presudama
prekreno apelantovo pravo na slobodu izraavanja i pravo na pravino suenje,
pa je obje osporene presude ukinuo i predmet vratio Kantonalnom sudu na
ponovno suenje. U obrazloenju ovakve odluke, Ustavni sud je zapazio da je
Kantonalni sud odluivao o tubenom zahtjevu za naknadu tete zbog klevete
u odnosu na tekst navodnog pisma u kojem se drugotuilac spominje u
negativnom kontekstu vezano za donacije za Srebrenicu, te i u odnosu na tekst
u kojem se navodi da se protiv drugotuioca vodi istraga o nainu na koji je
drugotuilac dobio dravljanstvo, odnosno registrirao frmu. U vezi s tim, Ustavni
sud je naveo da su sudovi zakljuili da se u oba sluaja radi o kleveti, jer je rije
18
Odluka Ustavnog suda BiH (AP 1203/05), 27. juna 2006. godine, Slubeni glasnik BiH br.
7/07, http://www.ustavnisud.ba/bos/odluke/povuci_html.php?pid=49903 (pristuplje-
no 22. marta 2012. godine).
E
V
R
O
P
S
K
A

K
O
N
V
E
N
C
I
J
A

K
R
O
Z

P
R
A
K
S
U

U
S
T
A
V
N
O
G

S
U
D
A

B
i
H
68
o tvrdnjama ija se istinitost, odnosno neistinitost moe utvrivati, ime se
implicira da se radi o injenicama, a ne o vrijednosnom sudu. Meutim, ovakav
zakljuak Ustavni sud nije prihvatio u cijelosti, to je obrazloio na sljedei nain:
U postupku pred Kantonalnim sudom je utvreno da se protiv drugotuioca ne vodi
istraga radi sumnjivog dobijanja dravljanstva i registracije frme, to nije osporio
ni apelant, niti je predloio dokaze za utvrivanje istinitosti navedenih injenica.
Apelant je objavljivanje navedene informacije opravdao navodom da je podatke
dobio od povjerljivog izvora koji nije duan otkriti, u smislu lana 9. Zakona o zatiti
od klevete, i da nije imao namjeru da objavi neistinite injenice, nego se radilo o ko-
mentaru radnji nadlenog organa. Iz injenica utvrenih u prvostepenom postupku
proizlazi da apelant nije kontaktirao sa tuiocima radi eventualnog dobijanja nji-
hovog miljenja ili provjere informacija koje je objavio a koje su predmet tubenog
zahtjeva. Ustavni sud, stoga, smatra nespornim da se u odnosu na ovaj dio objav-
ljenih informacija o drugotuiocu radilo o prenoenju injenica za koje su redovni
sudovi utvrdili da su bile neistinite, a ne o vrijednosnom sudu, pa su u tom dijelu
pravilni zakljuci redovnih sudova.
Ustavni sud, meutim, smatra spornim zakljuak redovnih sudova da se radilo o kle-
veti u dijelu objavljenog teksta u kojem je preneseno pismo Ibrana Mustafa, odnos-
no u odnosu na naslov u tekstu o tome da se drugotuilac obogatio na donacijama
za Srebrenicu. Redovni sudovi su zakljuili da je apelant odgovoran za nanoenje
tete drugotuiocu prenoenjem sadraja pisma, uz obrazloenje da to prenoenje
nije bilo razumno u smislu lana 7. stav 1. taka c) Zakona o zatiti od klevete, a
takoer i da je u postupku utvreno da se drugotuilac nije mogao obogatiti na
donacijama za Srebreniane. Ustavni sud, suprotno zakljuku redovnih sudova,
smatra da se navedene informacije ne mogu smatrati injenicama ija se istinitost
ili neistinitost mogla utvrivati u postupku, nego se radilo o vrijednosnim ocjenama,
odnosno prenoenju vrijednosnih ocjena. Ustavni sud, stoga, smatra da nije bilo
mjesta za primjenu lana 7. stav 1. taka c) Zakona o zatiti od klevete u apelant-
ovom sluaju, jer primjena tog lana dolazi u obzir samo u sluaju kada se radi o
prenoenju neistinitih injenica, a nikako prenoenju neijih vrijednosnih ocjena.
[...] u konkretnom sluaju redovni sudovi nisu napravili pravilnu distinkciju
izmeu onoga to predstavlja vrijednosne ocjene i injenice u odnosu na jedan
dio objavljenih informacija. Iako su redovni sudovi utvrdili postojanje klevete
openito i nisu odluivali o odgovornosti za tetu u odnosu na svaku od objavljenih
informacija posebno, propust da naprave pravilnu distinkciju izmeu vrijednosnih
ocjena i injenica u principu je mogao kasnije imati utjecaja na utvrivanje visine
tete, jer e od obima iznesene klevete zavisiti i teina posljedica po ugled nekog
lica. S tim u vezi, Ustavni sud ponovo naglaava princip, na koji je ve ukazano u
ovoj odluci, prema kojem dosueni iznos naknade tete mora biti proporcionalan
teti nanesenoj neijem ugledu. S obzirom na navedeno, Ustavni sud smatra
da redovni sudovi, prema principu proporcionalnosti, nisu uspostavili pravilnu
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
69
ravnoteu izmeu slobode medija i prava drugotuioca na ugled. Ustavni sud
smatra da su redovni sudovi takvim postupanjem izali van doputenog stepena
slobodne procjene.
19
U odnosu na pravo na pravino suenje iz lana 6. stav 1. Evropske konvencije,
Ustavni sud je zakljuio da sama injenica da je neko oklevetan ne moe voditi
zakljuku da mu pripada naknada tete, to je obrazloio na sljedei nain:
[...] redovni sudovi su uspostavili princip koji je protivan vaeim zakonskim normama
zakljukom da se postojanje tete cijeni prema usvojenim drutvenim normama i
mjerilima pri emu nije od presudnog znaaja koliko se lice protiv kojeg je kleveta iz-
nesena i subjektivno smatra povrijeenim. Bitno je da je iznoenje neistinitih injenica
moglo da dovede do nastajanja tete ugledu drugotuioca to je nesumnjivo utvreno
u toku postupka. Naime, ni Zakon o zatiti od klevete ni Zakon o obligacionim odno-
sima ne poznaju institut mogueg nastanka tete kao kriterij za utvrivanje osno-
vanosti tubenog zahtjeva za naknadu tete za klevetu. Prema lanu 200. Zakona o
obligacionim odnosima, sud dosuuje pravinu novanu naknadu, odnosno nema-
terijalnu naknadu ako nae da okolnosti sluaja, a naroito jaina bolova i straha i
njihovo trajanje to opravdava. Takoer, prema lanu 6. Zakona o zatiti od klevete, za
klevetu je odgovorno svako lice koje prouzrokuje tetu ugledu fzikog ili pravnog lica.
Iz navedenog proizlazi da su redovni sudovi duni utvrditi da je nematerijalna teta
zaista nastupila i dosuditi naknadu kada to okolnosti sluaja, a naroito jaina bolova
i straha i njihovo trajanje to opravdavaju.
20
Ustavni sud je dalje ukazao da je
[...] usvajanjem novog Zakona o parninom postupku unesena radikalna izmjena u
parninom postupku uvoenjem raspravnog naela propisanog u lanu 7. Zakona
o parninom postupku, koji je zamijenio ranije naelo materijalne istine. U prene-
senom znaenju, ovo naelo znai koliko injenica, toliko prava i podrazumijeva
obavezu stranaka da iznesu sve injenice na kojima zasnivaju svoje zahtjeve, kao
i dokaze kojima se te injenice utvruju. Podrazumijeva se da to naelo mora biti
primijenjeno i u predmetima koji se tiu klevete. Tuioci su naveli da je nastala teta,
ali u tom smislu nisu predloili dokaze, niti je Kantonalni sud s tim u vezi izveo doka-
ze, nego je kao utvrenu uzeo tu injenicu primjenjujui princip da je dovoljno da
je iznoenje neistinitih injenica moglo da dovede do nastanka tete oteenom.
[...]Uvodei princip da se kod klevete teta pretpostavlja, redovnim sudovima se
praktino ostavlja mogunost da ne utvruju okolnosti sluaja, a naroito jainu
bolova i njihovo trajanje, to opravdava dosuivanje pravine novane naknade u
smislu lana 200. Zakona o obligacionim odnosima.
21
19
Ibid., st. 51-53.
20
Ibid., st. 31.
21
Ibid., st. 33.
E
V
R
O
P
S
K
A

K
O
N
V
E
N
C
I
J
A

K
R
O
Z

P
R
A
K
S
U

U
S
T
A
V
N
O
G

S
U
D
A

B
i
H
70
Ovakav zakljuak u odnosu na pitanje da li u sluaju klevete oteenom u sva-
kom sluaju pripada naknada, ili je u odnosu na to potrebno izvoditi posebne
dokaze izazvao je odreenu zabunu i kontroverze u pravnoj zajednici, naroito
imajui u vidu ope principe koje je utvrdio Evropski sud za ljudska prava, o ko-
jima je ve bilo rijei.
Diskreciona ovlatenja suda u utvrivanju tete
Nakon gore spomenute odluke, Ustavni sud je analizom lana 10. Evropske kon-
vencije, a ne lana 6. Evropske konvencije ovo pitanje naknade nematerijalne
tete detaljnije razjasnio, to se vidi iz primjera koji slijedi.
4. Predmet AP 1067/06
22
Apelant je bila Slobodna Dalmacija, protiv koje su tubu zbog klevete i nak-
nade tete podnijela dva tuitelja zato to je u toj novini objavljen lanak pod
naslovom Neboja Prpa i tajkuni mitom i obeanjima kupuju vijenike. U spor-
nom lanku je navedeno da je vijenica [drugotuiteljica] kupljena tako to je
njezinom ocu, koji je prema Sabljievim rijeima ranije bio poznat kao falsifka-
tor tednih knjiica i kradljivac inkasa s benzinske pumpe u Kikindi, omogueno
otvaranje butika i ureda za pravnu pomo, premda od kole ima samo gimna-
ziju. Uz to mu je obean i posao u opinskom katastru, pa i bez obzira na to to
je nedavno dobio kredit od Federalnog zavoda za zapoljavanje u iznosu od 10
hiljada maraka, ime bi njegov status kao nezaposlenog lica trebao biti rijeen.
Kantonalni sud je u dokaznom postupku utvrdio da je prvotuilac traio od
Federalnog zavoda za zapoljavanje kredit od 10.000 KM, a da mu je odobren
kredit u iznosu od 8.000 KM uz obavezu zapoljavanja dva lica, kao i da je 6. 11.
2003. godine primljen na neodreeno vrijeme na mjesto katastarskog referenta,
ali da je rjeenjem od 17. 6. 2004. godine to rjeenje poniteno kao nezakonito.
Dalje, Kantonalni sud je naveo da tuitelji nisu preduzeli nikakve mjere kako bi
ublaili tetu koja je prouzrokovana iznoenjem neistinitih injenica, a naroito da
nisu apelantu podnijeli zahtjev za ispravku u skladu s odredbom lana 8. Zakona
o zatiti od klevete, te da nisu predloili bilo kakve dokaze kojima bi dokazali da
su pretrpjeli nematerijalnu tetu zbog klevete, odnosno stepen i intenzitet pre-
trpljenih duevnih bolova zbog eventualno naruenog ugleda i asti. Zbog svega
ovoga, Kantonalni sud je u cijelosti odbio tubeni zahtjev. Vrhovni sud je uvaio
prvotuioevu albu i obavezao je apelanta da prvotuiocu isplati iznos od 2.000
KM, dok je albu drugotuitelja odbio i prvostepenu presudu potvrdio, zakljuivi
da nije dokazana istinitost injenica iznesenih u spornom lanku, zbog ega taj
22
Odluka o apelaciji, podnosilac Slobodna Dalmacija d.d. Split, Ustavni Sud BiH (AP
1067/06), 13. septembra 2007. godine, http://www.ustavnisud.ba/bos/odluke/povu-
ci_html.php?pid=91813 (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
71
lanak predstavlja prenoenje neistinitih injenica, odnosno klevetu kojom je na-
nesena teta prvotuioevom ugledu, zbog ega on ima pravo na obeteenje.
Analizirajui primjenu opih principa zatite slobode izraavanja u konkretnom
sluaju, Ustavni sud je usvojio apelaciju i utvrdio da je presudom Vrhovnog
suda prekreno apelantovo pravo na slobodu izraavanja. Ustavni sud je pri-
hvatio zakljuak Vrhovnog suda o izjavi koja je prenesena u spornom lanku da
je prvotuilac od ranije poznat kao falsifkator tednih knjiica i kradljivac in-
kasa s benzinske pumpe u Kikindi, te da ovaj dio teksta predstavlja injenine
navode ija istinitost nije dokazana, pa da stoga predstavlja klevetu i napad na
reputaciju prvotuioca kao privatnog lica, u kojem sluaju dunosti i obaveze
tampe, prema opim principima, imaju naroit znaaj. Ustavni sud je dalje na-
veo sljedee:
[...] u konkretnom sluaju radi [se] o naknadi nematerijalne tete zbog naruavanja
asti i ugleda, koji predstavljaju vrijednosti iju zatitu ne treba dovoditi u pitanje.
Prilikom pojmovnog odreenja asti i ugleda, Ustavni sud istie da se svaka ljud-
ska individua odlikuje ovim kategorijama koje su sastavni, neodvojivi dio njezine
linosti. ast se najee defnira kao skup nematerijalnih vrijednosti koje ovjek
posjeduje kao ljudsko bie i kao pripadnik odreene drutvene zajednice, a stjee
se roenjem. S druge strane, o ugledu se najee govori kao o drugoj strani asti,
tzv. spoljanjoj asti koja podrazumijeva uvaavanje koje ovjek ima u drutvenoj
zajednici. Na ovaj nain odreene, ast i ugled predstavljaju neodvojive kategorije
koje se mogu posmatrati s razliitih aspekata, pa i sa aspekta njihove graansko-
pravne zatite.
23
Dalje, Ustavni sud je konstatovao da je Vrhovni sud utvrdio da je apelant okle-
vetao prvotuioca i da je time povrijedio njegova nematerijalna dobra ast i
ugled, zbog ega je za prvotuioca nastala nematerijalna teta. U tom pravcu,
Ustavni sud je dalje naveo sljedee:
Predmet ovako nastale tete su nematerijalna dobra vezana za moralno-psihiku
stranu linosti oteenog, zbog ega novana naknada nematerijalne tete i ne
predstavlja naknadu u pravom smislu te rijei, jer se njome ne postie uspostav-
ljanje onakvog stanja kakvo je postojalo prije njezinog nastanka, dakle nema repa-
racioni karakter. Naprotiv, novana naknada nematerijalne tete je jedan od vidova
satisfakcije koja se oteenom daje za povredu njegovih nematerijalnih dobara.
Odmjeravanje novane naknade nematerijalne tete je vrlo delikatan i sloen postu-
pak, jer nema nekog opeg mjerila, s obzirom na veoma razliitu moralno-psihiku
konstituciju svakog pojedinca, kao i s obzirom na ostale okolnosti u kojima se do-
godila teta koja je za posljedicu imala povredu nematerijalnih dobara oteenog.
Stoga se ne moe oekivati, kako to pogreno zakljuuje Kantonalni sud u prvoste-
penoj presudi, predlaganje izvoenja dokaza kojim bi se na egzaktan nain utvrdio
23
Ibid., st. 31.
E
V
R
O
P
S
K
A

K
O
N
V
E
N
C
I
J
A

K
R
O
Z

P
R
A
K
S
U

U
S
T
A
V
N
O
G

S
U
D
A

B
i
H
72
intenzitet i trajanje nastale nematerijalne tete, da bi se na osnovu toga odredila
visina nastale tete.
Meutim, iako prilikom odmjeravanja visine novane naknade nematerijalne tete
sud ima pravo na slobodnu procjenu, ta slobodna procjena nije apsolutna, to je
izraeno i u lanu 200. stav 2. ZOO-a, prema kojem sud cijeni znaaj povrijeenog
dobra i cilj naknade, uzimajui u obzir okolnosti svakog konkretnog sluaja.
Posmatrano sa aspekta lana 10. Evropske konvencije, Ustavni sud zapaa da se
odlukom suda o visini naknade nematerijalne tete moe prekriti princip propor-
cionalnosti izmeu teine mijeanja sudova u slobodu izraavanja i vanosti inte-
resa koji se ograniavanjem te slobode ele postii. [...] Osim toga, Ustavni sud je u
svojoj praksi zakljuio da je neophodno da sudovi pri utvrivanju postojanja prav-
nog osnova i visine tete za klevetu dosljedno primjenjuju principe iz relevantnih
odredaba odgovarajuih Zakona o obligacionim odnosima, Zakona o zatiti od kle-
vete i Zakona o parninom postupku, uvaavajui specifnost svakog konkretnog
sluaja, ime e se izbjei arbitrarnost u postupanju.
24
Dakle, diskreciono pravo suda u vezi s visinom nematerijalne tete zbog klevete
ogranieno je upravo zahtjevom proporcionalnosti izraenim u lanu 10. Evropske
konvencije, odnosno zahtjevom da razlozi i opravdanja koje su dali sudovi za mijeanje
u pravo na slobodu izraavanja budu relevantni i dovoljni, tj. da su sudovi svoje odluke
zasnovali na prihvatljivoj analizi relevantnih injenica.
25
Uzevi u obzir da je sadraj iznesenih informacija u konkretnom sluaju bio takav
da je predstavljao napad na tuioca kao privatno lice koje, za razliku od javnih
lica, ne mora pokazati vii stepen tolerancije, Ustavni sud je zakljuio da kod
odluivanja o vrsti satisfakcije koja pripada prvotuiocu, Vrhovni sud nije obrazloio
koje je okolnosti cijenio kod odluivanja o tome da naknada tete u dosuenom izno-
su predstavlja satisfakciju kojom e se uspostaviti pravina ravnotea izmeu ape-
lantovog prava na slobodu izraavanja i prvotuioevog prava na ugled. Naroito,
Vrhovni sud se uope nije bavio pitanjem ta je bio cilj spornog lanka koji se primar-
no odnosio na pitanje smjene opinskog naelnika i njegovih navoda o korupciji na
opinskom nivou. Vrhovni sud je samo konstatirao da su odreene injenice koje
su iznesene u spornom lanku, a tiu se prvotuioca neistinite. Ovo, meutim, nije
dovoljno za zakljuak da je novanom naknadom u dosuenom iznosu postignuta
neophodna proporcionalnost izmeu apelantovog prava na slobodu izraavanja i
prvotuioevog prava na ugled u zajednici u kojoj on, kao privatna linost, ivi i radi,
odnosno da ta proporcionalnost ne bi bila postignuta i drugom vrstom satisfakcije,
kao npr. objavljivanjem presude, ispravke i sl, imajui u vidu sve okolnosti sluaja. S
druge strane, Ustavni sud zapaa da prvotuilac nije ni pokuao objaviti ispravku
spornog teksta iako lan 8. Zakona o zatiti od klevete propisuje dunost oteenog
24
Vidi Odluku AP 1203/05, supra nota 18.
25
Supra nota 22, st. 32-34.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
73
da preduzme sve potrebne mjere da ublai tetu uzrokovanu izraavanjem neisti-
nite injenice, a naroito da tetniku podnese zahtjev za ispravku tog izraavanja.
U konkretnom sluaju, nema nita to bi ukazalo da je prvotuilac bio sprijeen u
zahtijevanju objavljivanja ispravke spornog teksta radi umanjenja tetnih poslje-
dica, to bi svakako moglo imati utjecaja na odluku suda o vrsti satisfakcije koja bi
bila pravina i dovoljna, odnosno u konkretnom sluaju na visinu dosuene nema-
terijalne tete, niti se iz osporene presude vidi da je ovo uzeto u obzir i kako.
26
Na osnovu svega navedenog, Ustavni sud je zakljuio da se iz osporene pre su-
de kojom je apelant obavezan da prvotuiocu naknadi tetu ne moe zakljuiti
zato je Vrhovni sud smatrao da je dosuivanje tete kao mjera koja je preduzeta
radi zatite prvotuioevog ugleda proporcionalna teini povrede tuioevog
ugleda, kao i teini mijeanja sudova u slobodu izraavanja koje je uinjeno
ovom mjerom. Zbog toga je zakljueno da je prekren lan 10. Evropske kon-
vencije zato to je Vrhovni sud
prekoraio granice svojih diskrecionih ovlatenja kod odreivanja vrste pravine sa-
tisfakcije, odnosno visine nematerijalne tete zbog poinjene klevete zato to svoju
odluku nije zasnovao na prihvatljivoj analizi relevantnih injenica i svih okolnosti
koje su od vanosti u konkretnom sluaju u vezi s povredom tuioevog ugleda, te
da se razlozi navedeni u osporenoj presudi ne mogu ocijeniti relevantnim i dovolj-
nim u smislu lana 10. Evropske konvencije.
27
Odreivanja visine nematerijalne tete
5. Predmet AP 1288/06
28
U predmetu, u kojem se radi o istom apelantu kao i u prethodno opisanom
sluaju, utvreno je da je u lanku koji je apelant objavio novinar iznio niz
injeninih navoda o tuiocu za koje je prvostepeni sud utvrdio da su neisti-
niti, odnosno da nisu dokazani. Zbog toga je prvostepeni sud zakljuio da
odreeni dijelovi spornog teksta predstavljaju klevetu kojom je nanesena teta
prvotuioevom ugledu, zbog ega postoji i osnov za njegovo obeteenje, pa
je obavezao apelanta da tuiocu isplati iznos od 3.000 KM, to je u albenom
postupku potvrdio i Vrhovni sud.
Odluujui o apelaciji protiv ovih presuda, Ustavni sud je najprije istakao da je
Kantonalni sud odreene navode u spornom lanku (da je tuioev roak siva
26
Ibid., st. 35.
27
Ibid., st. 36.
28
Odluka o apelaciji, podnosilac Slobodna Dalmacija d.d. Split, Ustavni Sud BiH (AP
1288/06), 18. oktobra 2007. godine, http://www.ustavnisud.ba/bos/odluke/povu-
E
V
R
O
P
S
K
A

K
O
N
V
E
N
C
I
J
A

K
R
O
Z

P
R
A
K
S
U

U
S
T
A
V
N
O
G

S
U
D
A

B
i
H
74
eminencija u Zajednikom zapovjednitvu Vojske FBiH, da je tuilac preko svo-
jih veza instaliranih u SFOR-u nedavno poslao svoj prijedlog imena etvorice hr-
vatskih generala koji bi trebali ui u sastav buduih oruanih snaga BiH, meu
kojima je i njegovo ime, da je tuilac dobio in generala a da front nije vidio,
naglo se razbolio i napustio enklavu) pogreno okvalifkovao kao vrijednosne
sudove, jer se radi o injeninim navodima koje je bilo neophodno doka-
zati, to apelant nije uinio. Takoer, Ustavni sud je zapazio da apelant nije
ak ni osporio tuioeve navode da se radi o neistinama, niti se branio iskrenom
namjerom kao vrstom zamjene za dokazivanje istinitosti, niti je pokazao da je
uloio razumne napore radi provjere iznesenih injenica. Apelant je tokom po-
stupka ustrajavao samo na tome da je nejasno na koji nain tuilac dokazuje da
je objav ljivanjem ovog lanka pretrpio veliki stid i nelagodu, a osporio je i visinu
tubenog zahtjeva.
29
Primjenjujui iste standarde i principe kao i u ranije opisanom predmetu, Ustavni
sud je doao do drugaijeg zakljuka da nema krenja lana 10. Evropske kon-
vencije, to je obrazloio na sljedei nain:
Apelant je objavio neistine o tuiocu, a da prethodno nije ni pokuao provjeriti spor-
ne informacije to je bila njegova obaveza. Sudovi su jasno ocijenili da je sadraj
iznesenih informacija bio takav da je predstavljao napad na tuioca kao javno lice,
a naroito na njegov ugled, zbog ega je utjecao i na povjerenje javnosti u njega.
U tom pravcu Kantonalni sud je sasluao tuioca kao oteenog i utvrdio da je on
teko podnio iznoenje neistinitih injenica u spornom lanku, zato to je tuilac
bio lini primjer za svoje radnike i da su se oni vjerovatno pitali kakav je on ovjek
i kakav je zapovjednik, kao i da su ak i tuioevog sina pitali u koli je li to njegov
tata izdajnik svog naroda. Sud je nadalje obrazloio da su neistinite informacije u
tekstu imale za cilj prikazati tuioca kao lice koje provodi samovolju i koje nije mo-
ralno, a to svakako kodi tuioevom ugledu, te stvoriti sliku o tuiocu kao o licu
koje je spremno nezakonitim radnjama ostvariti svoje ci ljeve. Naroito se to odnosi
na dio teksta u kojem se navodi da tuilac konstantno radi na kriminalizaciji vojnih
kadrova, jer se tuilac javno karakterizira kao kriminalac. Imajui sve ovo u vidu,
Kantonalni sud je zakljuio da bi 3.000 KM novane naknade za pretrp ljenu tetu
bila pravina satisfakcija, uz istovremeno utvrivanje apelantove obaveze da objavi
uvod i dispozitiv pravosnane presude. Pri tome je sud obrazloio da prioritet treba
dati objavljivanju ispravke umjesto dosuivanju visokih novanih naknada, pa je
odbijen ostatak tuioevog tubenog zahtjeva.
Vrhovni sud je, takoer, ocijenio da je apelant namjerno u javnost plasirao neisti-
nite injenice dajui im senzacionalistiki karakter, to naroito proizlazi iz naslova
i podnaslova spornog teksta, koje je Kantonalni sud prihvatio kao klevetu. Stoga je
Vrhovni sud zakljuio da se apelant nije pridravao opeprihvaenih profesionalnih
29
Ibid., st. 28.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
75
standarda, zbog ega je tuioev zahtjev u pogledu visine tete djelimino osnovan,
kako je utvrdio i prvostepeni sud.
Dakle, iako obavjetavanje javnosti o eventualnim zloupotrebama javnih slubenika
jeste opravdan cilj novinara i medija u demokratskom drutvu, Ustavni sud smatra
da u konkretnom sluaju nije postojala apelantova iskrena namjera i nisu uloeni
razumni napori ni za potvrivanje injenica koje su iznesene, niti za naknadno
ublaavanje tetnih posljedica, a naroito imajui u vidu da je samo objavljeno
tuioevo reagiranje, a ne i izvinjenje zbog neprovjerenih i neistinitih navoda u spor-
nom tekstu ili naknadna ispravka.
S obzirom na navedeno, Ustavni sud smatra da je mjera koja je preduzeta radi zatite
tuioevog ugleda, odnosno dosuivanje naknade tete u navedenom iznosu, pro-
porcionalna teini povrede tuioevog ugleda, kao i teini mijeanja sudova u slo-
bodu izraavanja koje je uinjeno ovom mjerom. Takoer, Ustavni sud smatra da su-
dovi u osporenim odlukama nisu prekoraili granice svojih diskrecionih ovlatenja
kod odreivanja visine nematerijalne tete zbog poinjene klevete zato to su svoje
odluke zasnovali na prihvatljivoj analizi relevantnih injenica i svih okolnosti koje
su od vanosti u konkretnom sluaju u vezi s povredom tuioevog ugleda, o emu
su dali obrazloenja i razloge koje Ustavni sud ocjenjuje relevantnim i dovoljnim u
smislu lana 10. Evropske konvencije.
30
Pravo na pravino suenje i privatnost
Ustavni sud je odluivao i o apelacijama koje su podnosile osobe koje su pred su-
dovima traile zatitu od klevete. To su, dakle, tuioci koji nisu uspjeli s tubenim
zahtjevima i nisu dobili satisfakciju za ono to su smatrali da predstavlja klevetu.
U takvim sluajevima, apelanti se nisu mogli pozivati na lan 10. Evropske kon-
vencije, jer se nije radilo o ograniavanju njihove slobode izraavanja, pa su se
najee pozivali na krenje prava na pravino suenje iz lana 6. Evropske kon-
vencije, ili na pravo na privatnost iz lana 8. Evropske konvencije.
1. Predmet broj U42/03
31
Iako se u ovom predmetu radilo o ocjeni ustavnosti Zakona o osnovama Jav-
nog radio-televizijskog sistema i Javnog radio-televizijskog servisa Bosne i
Hercegovine, Ustavni sud je iznio stav koji je bitan za primjenu lana 10. Evrop-
ske konvencije openito. Naime, Ustavni sud je, u vezi s navodima podnosioca
30
Ibid., st. 35-38.
31
Odluka o zahtjevu, podnosilac: Zamjenik predsjedavajueg Predstavnikog doma
Parlamentarne skuptine Bosne i Hercegovine prof. dr. Nikole piria, Ustavni sud BiH
(U 42/03), 17. decembra 2004. godine, http://www.ustavnisud.ba/bos/odluke/povu-
E
V
R
O
P
S
K
A

K
O
N
V
E
N
C
I
J
A

K
R
O
Z

P
R
A
K
S
U

U
S
T
A
V
N
O
G

S
U
D
A

B
i
H
76
zahtjeva za ocjenu ustavnosti navedenog zakona o krenju lana 10. Evropske
konvencije zbog uspostave navodno monopolskog poloaja Javnog radio-
televizijskog servisa Bosne i Hercegovine u odnosu na entitetske radio-tele-
vizijske emitere zakljuio da lan 6. Evropske konvencije, prema tome, ne titi
dravne organe i ustanove s javnim ovlastima. tovie, Evropskom konvencijom
predvieno je da su, u vrenju svojih dunosti, svi nivoi dravnih vlasti obavezni
da potuju prava i obaveze navedene u njoj. U navedenom kontekstu Ustavni sud
smatra da i entitetski javni radio-televizijski emiteri ne uivaju zatitu lana 10.
Evropske konvencije. Nadalje, konkretni sluaj ne sadri elemente zbog kojih bi se
Evropska konvencija morala tumaiti na drukiji nain.
Prethodni stav se, meutim, ne odnosi i na pravo zaposlenih u javnim radio-televizij-
skim emiterima na slobodu izraavanja i informiranja iz lana 10. Evropske konven-
cije. U tom pogledu Ustavni sud se poziva i na stav Evropskog suda za ljudska prava,
kao npr. u presudi od 26. septembra 1995. godine u predmetu Vogt protiv Njemake i
dr.
32
, prema kojem su principi iz lana 10. Evropske konvencije primjenljivi i na dravne
slubenike, jer, iako je opravdano da drava nametne dravnim slubenicima, s ob-
zirom na njihov status, dunost diskrecije, dravni slubenici su pojedinci i kao takvi
potpadaju pod zatitu lana 10. Evropske konvencije.
33
34
Apelant se alio Ustavnom sudu zbog navodnog krenja prava na pravino
suenje i prava na privatnost zato to su sudovi odbili njegov zahtjev za nak-
nadu tete protiv sedminika Ljiljan. Apelant je naveo da su u tom sedminiku
iznesene neistine na njegov raun, tj., da je on bio zapovjednik HVO-a i izdavao
naredbe o hapenju svih Muslimana-Bonjaka iz Jasenica kod Mostara, te da mu
je time priinjena teta. U odnosu na navode o krenju lana 6. Evropske kon-
vencije, Ustavni sud je, izmeu ostalog, naveo sljedee:
Kljuno dokazno utvrenje da su tueni samo preuzeli navod iz odreenog vojnog
dokumenta, bez ispitivanja njegovog karaktera, odgovara u potpunosti obavezi
suda da samostalno i odgovorno, na bazi svestrane ocjene svih injenica i dokaza,
odlui koje e dokaze prihvatiti, a koje odbaciti, i kako e okvalifcirati cjelokupnu
dokaznu grau (lan 8. Zakona o parninom postupku FBiH).
Osnovni argument koji apelant iznosi u prilog tvrdnji da mu je povrijeeno pravo
na pravino suenje jeste injenica da sudovi nisu uvaili njegove navode da mu
32
Vogt protiv Njemake (17851/91), 1995. godine, stav 43. http://cmiskp.echr.coe.int/
33
Ibid., st. 24-25.
34
Odluka Ustavnog suda BiH (AP 427/06), 5. juna 2007. godine, Slubeni glasnik BiH br.
6/08, http://www.ustavnisud.ba/bos/odluke/povuci_html.php?pid=91421 (pristuplje-
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
77
je nanesena teta time to su tueni objavili da se njegovo uee u ratu dokazuje
tajnim dokumentom koji nema karakteristike javnog dokumenta, pa time ne is-
punjava uvjet povjerljivosti i nema svojstvo javnog dokumenta. [...] Zakon o zatiti
od klevete utvruje da ne postoji odgovornost za klevetu: a) ako je izraavanjem
izneseno miljenje ili ako je to izraavanje, u sutini, istinito, a netano samo u
nebitnim elementima; b) ako je tetnik prema zakonu obavezan iznositi ili pre-
nositi izraavanje ili je iznosio, odnosno prenosio izraavanje u toku zakono-
davnog, sudskog ili upravnog postupka; c) ako je iznoenje, odnosno prenoenje
izraavanja bilo razumno. Iz cjelokupnog sudskog postupka proizlazi da je pisanje
sedminika Ljiljan, koje apelant osporava, ispunjavalo navedene kriterije, jer se
ne radi o iznoenju miljenja, nego o prenoenju izraavanja datog u nekom
drugom izvoru, koje je, u sutini, bilo razumno. Zakon o zatiti od klevete i praksa
Evropskog suda za ljudska prava ne pravi razliku u tome je li prenoenje informa-
cija bilo iz javnog ili tajnog dokumenta, je li taj dokument objavljen ili ne, je li udo-
voljeno apelantu da mu se pokae dokument, je li zatraen izvornik dokumenta
ili ne? Sutinsko pitanje je da taj dokument postoji i da autor, odnosno izdava
novina samo prenosi, odnosno citira ili navodi informacije koje se ve nalaze u
tom dokumentu. Nema nanoenja tete nekom licu ako se prenosi samo ono to
je navedeno u nekom dokumentu.
35

Ustavni sud je zakljuio da nema krenja prava na pravino suenje samo zato
to su sudovi koji su donijeli osporene odluke zakljuili da ne postoji kleveta, pa
samim tim da nije nastupila ni teta, odnosno da nema odgovornosti izdavaa
novina i autora teksta.
U odnosu na navodno krenje prava iz lana 8. Evropske konvencije, Ustavni sud
je naveo:
Ovaj lan ne titi odnose koji se uspostavljaju u sferi javnog ivota, a iz navoda ape-
lacije proizlazi da se injenice i dokazi koje nudi apelant tiu upravo njegovog jav-
nog djelovanja, a ne privatnog. Praksa Evropskog suda priznaje da je veoma teko
razlikovati ta se ubraja u javnu, a ta u privatnu sferu pojedinca, s obzirom na mno-
gobrojne odnose u koje stupa pojedinac, ali javna sfera djelovanja pojedinca u svim
demokratskim zemljama se posebno cijeni i utvruje, pa je izloena jaoj drutvenoj
kritici i nadgledanju (vidi: Niemitz protiv Njemake, presuda od 16. decembra
1992. godine, serija A, broj 251-B, taka 29).
[...] Istina je da se povreda privatnosti moe uiniti i objavljivanjem novinskih teksto-
va koji zadiru u privatnost pojedinca, koji se tiu privatnog, porodinog i kunog
ivota, fzikog i moralnog integriteta, asti i ugleda, izbjegavanja da se bude pred-
stavljen u lanom svjetlu, neotkrivanja irelevantnih i sramotnih injenica (objav-
ljivanjem npr. odreenih fotografja, povjerljivih telefonskih razgovora, iznoenjem
detalja iz privatnog ivota pojedinca i sl.). Meutim, konkretni novinski navodi o
35
Ibid., st. 28-29.
E
V
R
O
P
S
K
A

K
O
N
V
E
N
C
I
J
A

K
R
O
Z

P
R
A
K
S
U

U
S
T
A
V
N
O
G

S
U
D
A

B
i
H
78
apelantovoj djelatnosti kao zapovjednika vojne jedinice u toku rata ne ubrajaju se u
privatnost, nego se tiu javne funkcije koju je apelant obavljao tokom rata. Ustavni
sud smatra da okolnosti predmetnog sluaja ne pokreu pitanje prava na privatni
ivot. S obzirom na to da u konkretnom sluaju objavljivanje lanka ne zadire u ape-
lantovu privatnu sferu, pa, prema tome, ne uiva konkretno ustavnopravnu zatitu,
nema ni povrede prava na privatan ivot iz lana II/3.f ) Ustava Bosne i Hercegovine
i lana 8. Evropske konvencije.
36
3. Predmet AP 24/09
37
Apelant se alio Ustavnom sudu na krenje prava na pravino suenje, zato to
su sudovi odbili njegovu tubu kojom je traio da mu tueni, fziko lice, isplati
naknadu tete zbog klevete. Apelant je, naime, podnio tubu protiv tuenog
zato to je od njega, kako je naveo, primio tri pisma u kojima su bile iznesene
neistine i tvrdnje koje, prema apelantovom miljenju, predstavljaju klevetu.
Apelant je dalje naveo da je sadraj ili dio sadraja ovih pisama objavljen u dnev-
nom listu Osloboenje. Opinski sud je odbio apelantov tubeni zahtjev, jer je
utvrdio da je tueni apelantu poslao privatno pismo i da sadraj tog pisma nije
saopio treim licima, niti identifkovao apelanta nijednom treem licu. Pri tome
je Opinski sud ukazao na to da je u dokaznom postupku utvreno da su mediji
objavili informacije o spornim pismima tuenog na osnovu izvora iz okruenja
apelanta, te nije dokazano da je tueni odgovoran za to. Ovakvu odluku potvr-
dio je i Kantonalni sud.
Apelant je u apelaciji tvrdio da je tueni odgovoran za klevetu jer je sadraj
spornih pisama uinio dostupnim treim licima tako to je znao ili morao znati
da apelant ima tajnika/tajnicu, kabinet, uposlenike u protokolu koji se svakako
moraju upoznati sa sadrajem svih pisama koja pristiu na protokol kabineta
reisu-l-uleme.
Ustavni sud je, meutim, utvrdio da osporenim odlukama nije ni na koji nain
prekreno apelantovo pravo na pravino suenje. Iako je odluivao o pravu iz
lana 6. Evropske konvencije, Ustavni sud je u ovoj odluci ponovo istaknuo sve
ope principe slobode izraavanja iz lana 10. Evropske konvencije, nakon ega
je zakljuio da sudovi nisu prekrili pravo na pravino suenje time to su utvr-
dili da nisu ispunjeni uvjeti iz lana 1. Zakona o zatiti od klevete, budui da je
nesporno dokazano da nije tueni taj koji je pisma koja je poslao apelantu iznio
u javnost, odnosno da nije tueni identifcirao apelanta treim licima.
36
Ibid., st. 37-38.
37
Odluka Ustavnog suda BiH (AP 24/09), 23. septembra 2011. godine, http://www.ustav-
nisud.ba/bos/odluke/povuci_html.php?pid=381782 (pristupljeno 22. marta 2012. go-
dine).
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
79
I ZRAAVANJE O PI TANJI MA OD JAVNOG I NTERESA
Mladen Srdi
Jedan od najvanijih problema u pogledu primjene standarda u slobodi izraava-
nja je, svakako, tretman javnih osoba, pogotovo politiara, u medijima i odnos tog
tretmana prema pitanjima koja se tiu opeg javnog interesa. U pogledu ove ma-
terije su se iskristalizirali dosta ujednaeni stavovi u pravnoj teoriji i praksi.
NADZOR NAD JAVNIM FUNKCIONERIMA
U Deklaraciji Vijea Evrope o slobodi politike debate u medijima iz 2004. go-
dine
1
naglaen je princip nadzora javnosti nad javnim funkcionerima. Prema
njemu, javni funkcioneri moraju prihvatiti da e biti predmet nadzora i kritike
javnosti, naroito putem medija, u pogledu naina na koji su obavljali ili obav-
ljaju svoje funkcije, u onoj mjeri u kojoj je to neophodno radi osiguranja trans-
parentnosti i odgovornog obavljanja njihove funkcije.
U pogledu ugleda politikih linosti i javnih funkcionera izraena je preporu-
ka da politike linosti ne bi trebale uivati veu zatitu ugleda i drugih prava
nego drugi pojedinci i zbog toga nacionalno pravo ne bi trebalo da predvia
izricanje stroih sankcija medijima kada kritikuju politike linosti. Ovaj prin-
cip se primjenjuje i na javne funkcionere, a odstupanje od njega bi trebalo biti
doputeno samo onda kada je to apsolutno neophodno da bi javnim funkcione-
rima omoguilo da obavljaju funkcije na odgovarajui nain.
Evropski sud je u toku svog rada u velikom broju predmeta razmatrao sluajeve
u kojima su pred nacionalnim sudovima voeni postupci zbog navodnih kle-
veta i uvreda uperenih prema dravnim institucijama, politiarima ili pripad-
nicima policije (i u kojima su donesene presude u korist vladajuih politiara i
javnih linosti), te je uglavnom donosio odluke da se radilo o krenju lana 10.
2

Konvencije. Sud je zauzeo principijelni stav da kritika politiara ne treba biti
ograniena. Polazi se od toga su politiari svojevoljno izloeni analizi medija i
javnosti te da se upotreba uvredljivih ili pretjeranih rijei protiv njih u pravilu
moe smatrati sastavnim dijelom demokratskog procesa. S druge strane,
kritikovanje privatnosti politiara treba biti umjerenije pa ak i u sluajevima
kada su koritene informacije ve poznate javnosti.
1
Vijee Evrope, Deklaracija o slobodi politike debate u medijima (12. februara 2004.
godine), https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=118995&Lang=en (pristupljeno 28.
jula 2011. godine).
2
I
Z
R
A
A
V
A
N
J
E

O

P
I
T
A
N
J
I
M
A

O
D

J
A
V
N
O
G

I
N
T
E
R
E
S
A
80
Tako je u predmetu Lopes Gomes da Silva protiv Portugala
3
, iz 2000. godine,
podnosilac predstavke bio direktor dnevnih novina, koji je napisao uvodnik u
kome je kritikovao izbor R. za lidera desniarske politike stranke na izborima za
Lisabonsko gradsko vijee. Optuio je R. da je ideoloki groteskan i klov-
novski i da je nevjerovatna kombinacija sirovog reakcionara, faistikog tvr-
doglavca i tekog antisemite.
Pored teksta podnosioca predstavke objavljeni su mnogobrojni dijelovi iz tek-
stova koje je R. pisao, u kojima je R. tadanjeg francuskog premijera nazvao
elavim Jevrejom, te veliao Nacionalni front i njegovog lidera Le Pena. Pod-
nosilac predstavke je bio krivino osuen za klevetu. Evropski sud za ljudska pra-
va je utvrdio da tekst predstavlja doprinos politikoj debati o pitanjima od opeg
interesa, oblasti u kojoj ogranienja slobode izraavanja treba usko tumaiti.
Sud je naglasio osnovni princip: Granice doputene kritike znatno su ire kad su
u pitanju politiari i druge javne osobe nego kada se radi o privatnim osobama.
Politiari se svojevoljno i svjesno izlau pomnom ispitivanju svojih rijei i djela
kako od strane novinara tako i od strane cjelokupne javnosti, pa moraju iskazati
vei stupanj tolerancije.
Sud je, takoer, utvrdio da, iako je tekst po stilu polemian, ne predstavlja ne-
osnovani lini napad, jer je podnosilac predstavke dao objektivno objanjenje.
Dalje je istakao da se politiki napadi esto preliju u privatnu sferu; to su opas-
nosti politike i slobodne debate o idejama, to su garanti demokratskog drutva.
Sud je ponovio da novinarska sloboda obuhvata i mogue pribjegavanje pretje-
rivanju, pa ak i provociranju.
Sud je zakljuio i da je stil teksta podnosioca predstavke bio pod utjecajem
stila R., iji su dijelovi veoma poleminih tekstova paralelno objavljeni. Sud je,
osim toga, istakao vanost injenice da je tampanjem ovih drugih tekstova
uporedo s uvodnikom u pitanju, podnosilac predstavke u svemu postupio
u skladu s pravilima novinarske profesije. Na taj nain je, reagujui na takve
tekstove, omoguio itaocima da, itajui uvodnik zajedno s dijelovima izjava
osobe koja se u uvodniku spominje, oforme i vlastito miljenje. Ono to je
vano u ovom sluaju nije to to je podnosilac osuen na minornu kaznu, ve
to je uopte bio osuen. Stoga njegova osuda nije bila proporcionalna legi-
timnom cilju kome se teilo, imajui u vidu interese demokratskog drutva u
osiguravanju i ouvanju slobode tampe. Evropski sud za ljudska prava je u
ovom predmetu utvrdio krenje lana 10. Evropske Konvencije.
U ovom sluaju zapaamo da je podnosilac predstavke polemisao s navodno
oteenim politiarom, koji je prethodno iznosio antisemitske stavove. Dakle,
3
Lopes Gomes da Silva protiv Portugala (37698/97), 28. septembra 2000. godine, http://
godine).
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
81
Evropski sud je uzeo u obzir iri kontekst izraavanja (kao to to redovno i ini),
a ne samo izolovano izraavanje podnosioca.
GRANICE DOZVOLJENE KRITIKE
Ovdje emo se ponovo prisjetiti esto citiranog sluaja Lingens protiv Austrije
4
, u
kojem je Evropski sud ustanovio osnovni standard da su granice prihvatljivosti
kritike politikih lidera ire od granica prihvatljivosti kritike obinih pojedinaca.
Naravno, i politiari uivaju zatitu u skladu sa stavom 2. lana 10. Konvencije,
ali zahtjevi zatite njihove reputacije moraju se cijeniti u odnosu na javni interes
postojanja otvorenih rasprava o politikim pitanjima u drutvu.
U predmetu Bowman protiv Ujedinjenog Kraljevstva
5
, iz 1998. godine, Evropski
sud je utvrdio da rasprava o pitanjima od ozbiljnog javnog interesa, posebno
politike debate, uiva najvii stepen zatite, to posebno vrijedi za javnu ras-
pravu u toku predizborne kampanje. Ovim je posebno naglaena vanost slo-
bode tampe i drugih medija u vrijeme kada se provode izbori. Stav je Suda da
politiko izraavanje igra jednu od centralnih uloga u demokratskom drutvu i u
pogledu izbornog procesa i u pogledu svakodnevnih pitanja od javnog interesa.
Granice dozvoljene kritike ire su kad se kritika odnosi na vladu, nego kad se od-
nosi na pojedinanog politiara. U demokratskom sistemu, djelovanje ili nedjelo-
vanje vlade mora biti podlono analizi medija. Ba zbog dominantnog poloaja
koji vlada ima neophodno je da ona bude suzdrana u pribjegavanju mjerama
koje ograniavaju slobodu izraavanja, posebno kada su u pitanju krivini po-
stupci, kojima se nekad odgovara na napade i kritike vladinih protivnika ili medija.
Ovo je vano, jer bez obzira na to to bi izvrna i sudska vlast trebale biti odvojene,
poznato je da u mnogim drutvima to nije ba uvijek tako u praksi.
U pogledu tretmana politiara u izraavanju moemo uzeti za primjer presudu
Evropskog suda u predmetu Krasulya protiv Rusije
6
, od 22. februara 2007. U ovom
je predmetu podnositelj zahtjeva Vasiliv Aleksandrovich Krasulya, glavni urednik re-
gionalnih novina Stavropola Noviy Grazhdanskiv Mir. U tom listu objavljen je pod
pseudonimom lanak u kojem se sa aljenjem komentira odluka gradskog
zakonodavnog tijela o izmjeni naina imenovanja gradonaelnika, po kojoj
gradonaelnika vie ne biraju stanovnici grada s prebivalitem u istome mjestu,
ve gradsko zakonodavno tijelo. U lanku se nadalje tvrdi da je odluka donesena
4
Lingens protiv Austrije (9815/82), 8. jula 1986. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/
5
Bowman protiv Ujedinjenog Kraljevstva (141/1996/760/961), 19. februara 1998. godine,
http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 22. marta
2012. godine).
6
Krasulya protiv Rusije (12365/03), http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.
asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 12. maja 2012. godine).
I
Z
R
A
A
V
A
N
J
E

O

P
I
T
A
N
J
I
M
A

O
D

J
A
V
N
O
G

I
N
T
E
R
E
S
A
82
pod pritiskom g. Chernogorova, upravitelja regije Stavropola. U lanku se upra-
vitelja naziva glasnim, ambicioznim i sasvim nesposobnim.
Chernogorov je podnio kaznenu prijavu protiv g. Krasulye zbog klevete, tvrdei
da je lanak klevetniki i da je nanio tetu njegovoj asti, dostojanstvu i profesio-
nalnom ugledu, posebno u pogledu navoda u lanku u kojem se, prema njeg-
ovom miljenju, tereti za mito. Okruni sud Stavropola proglasio je g. Krasulyu
krivim za klevetu, ali nevinim u pogledu javne uvrede dravnog dunosnika, te
ga uvjetno osudio na kaznu zatvora u trajanju od jedne godine. Regionalni sud
je potvrdio presudu. Podnositelj zahtjeva prigovorio je da je kazneni postupak
radi klevete voen protiv njega predstavljao povredu njegovog prava na slo-
bodu izraavanja, suprotno lanu 10. Konvencije.
Evropski sud je utvrdio da su se obje stranke sloile oko injenice da je osu-
da podnositelja zahtjeva predstavljala mijeanje u njegovo pravo na slobodu
izraavanja, da je bila propisana pravom te da je slijedila legitimni cilj. U pog-
ledu pitanja je li ona bila nuna u demokratskom drutvu, Sud je utvrdio
da je svako ogranienje novinarske slobode g. Krasulye kao novinara i gla-
vnog urednika novina moralo biti uvjerljivo obrazloeno, a da je, s druge strane,
g. Chernogorov kao politiar svjesno i neizbjeno izloio svoje rijei i djela javnoj
kontroli i trebao pokazati vei stepen tolerancije na kritiku. Sud je ponovio da lan
10. Konvencije ne ostavlja mnogo prostora za ogranienja politikog govora o
pitanji ma od javnog interesa i da su u lanku zaista postavljena vana pitanja od
javnog interesa, te je lanak doprinio aktuelnoj politikoj debati bavei se odlu-
kom gradskog zakonodavnog tijela da ukine izbore za gradonaelnika, te sugerirajui
da je g. Chernogorov nezakonito utjecao na takvu odluku.
Sud je zatim zakljuio da je teko odrediti jesu li tvrdnje koje se odnose na utjecaj
upravitelja tvrdnje o injenicama ili vrijednosni sudovi, te se nije mogao sloiti s
interpretacijom domaih sudova da je lanak optuio g. Chernogorova za mito,
ustvrdivi da je lanak tek aludirao na utjecaj g. Chernogorova i kroz upotrebu
budueg vremena konstruirao pretpostavke prije nego konstatirao injenice.
Sud je dodatno ustanovio da je nedvojbeno da je upravitelj prisustvovao zasje-
danju gradskog zakonodavnog tijela i nastojao njegove lanove uvjeriti da gla-
saju za odluku. Stoga je lanak imao dovoljnu injeninu podlogu.
tavie, Evropski sud je utvrdio da su komentari koji se odnose na upravi-
teljeve menaderske sposobnosti i njegovo udno umaknue izbornom porazu
subjektivni vrijednosni sudovi te oito ne mogu biti dokazani. Sud je takoer
ustanovio da autor lanka nije pribjegao uvredljivom jeziku i da nije preao
granicu openito prihvaenog stupnja pretjerivanja i l i provokacije.
Konano, Sud je izrazio shvatanje da je uvjetna kazna zatvora na koju je g.
Krasulya osuen neproporcionalno otra, jer je, ustvari, ograniila njegovu
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
83
novinarsku slobodu kroz prijetnju izvrenja kazne zatvora ako bi dotini poinio
kakvo povezano djelo tokom sljedeih est mjeseci. Sud je stoga utvrdio povredu
lanka 10. Konvencije.
Na primjeru ove presude mogu se analizirati elementi koje Evropski sud uzima u
obzir kada su u pitanju predmeti izraavanja od javnog interesa i kad se ona od-
nose na politiare. Kao prvo, Sud cijeni da li je politiar (obino tuitelj u sudskom
postupku) izloio svoje rijei i djela javnoj kontroli i da li stoga mora pokazati vei
stupanj tolerancije na kritiku. Takoer cijeni da li su u spornom lanku ili emisiji
zaista postavljena vana pitanja od javnog interesa, a zatim i da li je postojala
dovoljna injenina podloga za sporno izraavanje, te da li su komentari koji se
odnose na politiarove sposobnosti subjektivni vrijednosni sudovi, tj. da li se
mogu ili ne mogu dokazati.
Evropski sud za ljudska prava ne osigurava poseban stepen zatite politikim i
javnim linostima u zemlji, a isto tako ne daje takvu zatitu ni stranim efovima
drava. U predmetu Colombani i ostali protiv Francuske
7
, iz 2002. godine, podnosio-
ci su osueni za vrijeanje stranog efa drave zbog objavljivanja teksta u kome
se, izmeu ostalog, Maroko identifkuje kao jedan od vodeih izvoznika droge.
Evropski sud je u presudi konstatovao:
Dodjeljivanje posebnog pravnog statusa efovima drava, titei ih od kritike is-
kljuivo na osnovu njihove funkcije ili statusa, bez obzira na to da li je kritika op-
ravdana, jednako je dodjeljivanju stranim efovima drava posebne privilegije, to
nije u skladu s modernom praksom i politikim shvatanjima.
PRAKSA BOSANSKOHERCEGOVAKIH SUDOVA
U naim entitetskim zakonima tretiranje izraavanja koje se odnosi na pitanja
od politikog ili javnog interesa ako je oteeni bio ili je javni slubenik, ili je
kandidat za funkciju u javnom organu i ako vri, prema optem shvatanju jav-
nosti, znaajan utjecaj na pitanja od politikog ili javnog interesa rijeeno je
tako da je osoba koja je autor izraavanja odgovorna za eventualno izazvanu
tetu iznoenjem ili prenoenjem izraavanja samo ako je znala da je izraavanje
neistinito, ili je nepanjom zanemarila neistinitost izraavanja.
Dakle, u ovim sluajevima se primjenjuje blai standard odgovornosti nego u
ostalim sluajevima koji nemaju komponentu javnog interesa ili javnu osobu
kao oteenog (u kojim je za odgovornost autora dovoljan nastanak tete zbog
neistinite informacije). Ovo je, u svakom sluaju, veoma napredno rjeenje
koje ide u korist slobode izraavanja i u skladu je s principima uspostavljenim
7
Colombani i ostali protiv Francuske (51279/99), 25. juna 2002. godine, http://cmiskp.echr.
coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 22. marta 2012. godine).
I
Z
R
A
A
V
A
N
J
E

O

P
I
T
A
N
J
I
M
A

O
D

J
A
V
N
O
G

I
N
T
E
R
E
S
A
84
u odlukama Evropskog suda. Naravno da u praksi jo uvijek ima lutanja u
ovom pogledu i da sudovi nekada ne uzimaju u obzir ovaj ublaeni standard
odgovornosti kada donose procjene u svakom pojedinanom sluaju. Ipak,
moemo rei da smo u ovom pogledu ispred nekih zemalja u regiji, pogotovo
Srbije i Crne Gore, u kojima se jo uvijek deava da sudovi dosuuju vee odtete
javnim linostima i politiarima, smatrajui da oni imaju vei ugled u drutvu i
da trebaju biti zatieni vie od obinih graana.
Odgovornost politiara i javnih slubenika
Na primjeru presude Osnovnog suda Banja Luka u predmetu broj P-2033/01,
donesene 13. januara 2004. godine, moe se vidjeti kako domai sudovi cijene
odgovornost tuenog u sluaju kada je tuitelj politiar u skladu s gore navede-
nim odredbama Zakona o zatiti od klevete RS-a
8
. U ovom predmetu tuitelj K.
P. je kod Osnovnog suda u Banjoj Luci podnio tubu za naknadu nematerijalne
tete protiv NIGP Nezavisne novinezbog, navodno, tendecioznog, sugestivnog
i zlonamjernog naina na koji je javnosti prezentiran rad tuitelja kao visokog
funkcionera u vladi RS-a, jer se za njega navodi da se protivi odlukama Ustavnog
suda, kao to je tuena objavila u lancima pod naslovom K. obmanjuje jav-
nost, OEBS drumom K. umom..., te smatra da objavljivanje ovakvih tekstova
od strane tuene predstavlja klasian vid klevete. Osnovni sud u Banjoj Luci je
svojom presudom od 13.1.2004. odbio tubeni zahtjev tuitelja jer smatra da u
naslovu nema povrede lana 10. Konvencije, jer su granice prihvatljive kritike
ire kada je rije o politiaru nego o privatnom licu, jer je u ovom sluaju tuitelj
svjesno dao komentar u javnosti o Odluci Ustavnog suda RS-a i tako sam sebe
izloio nadzoru publike i novinara. U presudi Osnovni sud zakljuuje sljedee:
U kontekstu sadraja ova dva lanka i objavljenih informacija u istim, ograniavanje
slobode izraavanja koja se nalaze u stavu 2. lana 10. Konvencije, odvratile bi novinare
od javnog raspravljanja o pitanjima koja se tiu ivota zajednice, i sankcija koju tuitelj
u svojoj tubi zahtijeva mogla bi ograniiti tampu pri obavljanju njenog zadatka da
bude snabdjeva informacija i budno oko javnosti.
U svojoj presudi broj P19/04 od 28. aprila 2005. godine Kantonalni sud u Sarajevu
u Sarajevu je zakljuio ak i da je predsjednik jedne mjesne zajednice osoba koja je
javni slubenik i da je duan trpjeti vee kritike nego privatno lice. Pri tome je sud
uzeo u obzir da je taj predsjednik mjesne zajednice bio odgovoran za dodjelu hu-
manitarne pomoi i donacija za obnovu u MZ-u (u vezi s ime je i ispoljeno sporno
izraavanje u medijima), to je u tako maloj sredini sigurno bilo pitanje od javnog
interesa stanovnika. Tako sud u obrazloenju presude navodi:
8
28/94, stupio na snagu 1. augusta 2001. godine.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
85
Nesporno je da je tuitelj predsjednik MZ Glogova, to nije visoka politika pozicija,
ali ipak u maloj sredini, kao to je selo Glogova, moe predstavljati znaajnu javnu
funkciju.
Razlikovanje vrijednosnih sudova od injenica
U presudi Kantonalnog suda u Sarajevu broj P-41/04 od 10. marta 2005. godine
9

uzeti su u obzir elementi javnog interesa i tretmana javnih osoba, te je zakljueno
da jedan dio spornog izraavanja predstavlja klevetu, drugi ne. Takoer se pres-
uda bavi i pitanjem pronoenja informacija, te zatite povjerljivih izvora, pa je
u njoj obraeno vie pitanja. Iz dijela obrazloenja odluke vidljivo je na emu
je sud zasnovao svoje miljenje i pravni stav, te djelimino udovo ljio tubenom
zahtjevu i tuitelju dosudio 6.000 KM na ime nematerijalne tete zbog povrede
ugleda:
Navodi da je tuitelj ideoloki blizak Stranci demokratske akcije ne smatraju se
klevetnikim izraavanjem i zbog toga nema povrede ugleda poto se istim
iznose vrijednosni sudovi, tj. miljenje autora priloga o politikoj aktivnosti
tuitelja, pa je ovakvo izraavanje zatieno pozitivnim zakonskim propisima i
lanom 10. stav 1. Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i sloboda. Tako
je u ovom dijelu Sud udovoljio tubenom zahtjevu. Ali tueni su objavili i da
je tuitelj ratni profter i kriminalac. U ovom sluaju ovakvi navodi se smatraju
klevetnikim izraavanjem jer se gore navedene kvalifkacije koje se odnose na
tuitelja ne mogu smatrati miljenjem, niti idejom ili stavom o politikoj aktiv-
nosti tuitelja, ve se radi o injeninim konstatacijama za koje je utvreno da
su neistinite i koje predstavljaju klevetu, jer se izraavanjem istih nanosi teta
ugledu tuitelja.
Gore navedena presuda je potvrena presudom Vrhovnog suda FBiH. Nakon
to su tueni uloili apelaciju Ustavnom sudu BiH, zbog navodne povrede prava
na slobodu izraavanja, Ustavni sud je u odluci broj AP 1881/05
10
apelaciju od-
bio kao neosnovanu i svojom odlukom potvrdio presudu prethodnih sudova
jer nije postojala iskrena namjera apelanata i nisu uloeni razumni napori ni
u potvrivanje injenica koje su iznijeli niti su uinili da prethodno provjere s
tuiocem podatke koje su namjeravali objaviti u spornim prilozima. Ustavni sud
je zakljuio da su apelantove injenice neistinite i zlonamjerne koje tuilac ne
moe tolerirati jer predstavljaju napad na njegov ugled.
9
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu (broj P-41/04), 10. marta 2005. godine.
10
Odluka o apelaciji, podnosioci: Amarildo Guti i dr., Ustavni Sud Bosne i Hercegovine
(AP 1881/05), 20. oktobra 2006. godine, http://www.ustavnisud.ba/bos/odluke/povu-
I
Z
R
A
A
V
A
N
J
E

O

P
I
T
A
N
J
I
M
A

O
D

J
A
V
N
O
G

I
N
T
E
R
E
S
A
86
Princip proporcionalnosti
Znaajna je i presuda Ustavnog suda BiH u predmetu AP 2759/06 po apelaciji
Hilme Popovia. Protiv ovog apelanta je podnesena tuba Opinskom sudu
zbog klevete u kojoj je navedeno da je na sjednici Opinskog vijea Opine
Gorade apelant kao vijenik Opinskog vijea Opine Gorade izjavio:
Recimo, privoenje jednog direktora Javnog komunalnog preduzea, a ini mi se da
je razlog bio prekjueranja emisija 365 dana izmeu, gdje su izreene nekakve kri-
tike ili optube sa jedne i druge strane, gdje, ini mi se, kao rezultat te emisije, jue od
strane, pretpostavljam, premijera Vlade, dolo do privoenja..., da bi jue taj ovjek
bio priveden na sasluanje u MUP.
Presudom Opinskog suda apelant je obavezan da plati tuitelju na ime nemateri-
jalne tete iznos od 2.000 KM. Kantonalni sud je svojom presudom broj G-59/05 od
14. marta 2005. godine preinaio prvostepenu presudu tako da apelanta obavezuje
da o svom troku, preko JP RTV BPK Gorade, povue spornu izjavu. U ostalom dijelu,
Kantonalni sud je apelantovu albu odbio i prvostepenu presudu potvrdio.
Ustavni sud u svojoj odluci, izmeu ostalog, navodi:
... da je apelantovo izraavanje bilo sa znaajnom dozom opreznog izraavanja.
Ustavni sud takoer zapaa da je spornu izjavu apelant izrekao kao opinski vijenik
na sjednici Opinskog vijea, dok je raspravljao o pitanjima od javnog interesa, da
se izjava odnosila na premijera Vlade koji je i sam javna linost, te da ne predstavlja
apelantov napad na privatni ivot tuitelja. Imajui ovo u vidu, Ustavni sud zakljuuje
da je u konkretnom sluaju dolo do naruavanja principa proporcionalnosti izmeu
potrebe da se zatiti legitiman cilj, ugled tuitelja s jedne strane i, s druge strane, pot-
rebe da se osigura apelantovo pravo na slobodu izraavanja, odnosno da za ovakvo
mijeanje u apelantovo pravo nije postojala hitna drutvena potreba u smislu lana
10. Evropske konvencije.
11

INFORMACIJE KOJE VRIJEAJU, UZNEMIRAVAJU I OKIRAJU
Korisno je da u kontekstu pitanja od javnog interesa i tretmana politiara razmo-
trimo i odluku Evropskog suda za ljudska prava u predmetu Lepoji protiv Srbije
12

od 6. novembra 2007. godine. Ovom presudom Sud je utvrdio da su domai
sudovi povrijedili pravo na slobodu izraavanja (lan 10. Evropske konvencije o
zatiti ljudskih prava) i to zbog krivine osude i kasnije parnine presude koja je
donijeta protiv Lepojia.
11
Presuda Kantonalnog suda (broj G-59/05), 14. marta 2005. godine.
12
Lepoji protiv Srbije (13909/05), 6. novembra 2007. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/
tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 28. jula 2011. godine).
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
87
U ovom sluaju Optinski sud u Babunici (Srbija) svojom presudom proglasio je
krivim Zorana Lepojia to je kao autor teksta pod naslovom Nasilniki predsed-
nik, koji je objavljen u listu Narodne dunike novine broj 1 iz augusta 2002.
godine, napisao: ...tako Petar Joni u julovskoj euforiji, pod sloganom para vrti
gde burgija nee, zarad svoje line egzistencije sumanuto troi novac graana
Optine na: sponzorstva, gala rukove.
13
Na osnovu naprijed navedene pravosnane krivine presude, Optinski sud u
Babunici svojom presudom od 18.3.2005. godine obavezao je tuenog Zorana
Lepojia da privatnom tuiocu Petru Joniu na ime nematerijalne tete za pre-
trpljene duevne bolove zbog povrede asti i ugleda isplati iznos od 120.000 di-
nara sa zakonskom kamatom. U obrazloenju presude parnini sud je naveo da je
tuilac poznat i ugledan ovjek, jer da nije tako, graani ga na izborima ne bi iza-
brali za predsjednika optine, a da je pored toga i dugogodinji direktor uspjene
frme koja je i u najteim uslovima privreivanja uspjeno poslovala i radnici pri-
mali plate u uslovima kada su mnoge frme prestale s radom, te da sve to utie
da povreeno dobro tuioca ima vei znaaj nego to bi to bilo sa bilo kojim
obinim graaninom [boldirao autor]. Rjeavajui po albi tuenog na navedenu
presudu, Okruni sud u Pirotu svojom presudom od 24.5.2006. godine potvrdio je
presudu Optinskog suda u Babunici, a albu tuenog odbio kao neosnovanu.
U gore navedenoj presudi Evropskog suda za ljudska prava u predmetu Lepoji
konstatuje se da sloboda izraavanja predviena lanom 10. Evropske Konvencije
predstavlja jedan od sutinskih temelja jednog demokratskog drutva, a pre-
ma stavu 2. ona ne vai samo za informacije ili ideje koje se prihvataju ili ne
smatraju uvredljivim, ve i za ono to vrijea, okira ili uznemirava. Sud je dalje
potvrdio pravo da se saoptavaju, u dobroj namjeri, informacije o pitanjima od
javnog interesa, ak i kada to podrazumijeva tetne izjave pojedinaca i naglasio
da su granice prihvatljive kritike jo uvijek ire kada je rije o politiarima.
Iako je dragocjena za sve, sloboda izraavanja je posebno vana za politike stranke
i njihove aktivne lanove i to posebno u toku izbornih kampanja kada bi trebalo
dozvoliti da slobodno cirkuliu miljenja i informacije svih vrsta.
14

Evropski sud primjeuje i da je
jasno da je podnosilac predstavke napisao sporni lanak u toku postojee izborne
kampanje i u svojstvu politiara, bez obzira na miljenje Vlade, i da je meta kritike
bio predsjednik optine kao javna linost, a rije sumanuto oigledno nije upotrije-
bljena da opie njegovo mentalno stanje, ve da objasni nain na koji on navodno
troi novac lokalnih poreskih obveznika i zakljuuje da je podnosilac predstavke
jasno imao neki razlog da vjeruje da je predsjednik optine moda bio umijean u
kriminalnu radnju i da je takoe njegov mandat nezakonit.
13
Ibid.
14
Supra nota 12.
I
Z
R
A
A
V
A
N
J
E

O

P
I
T
A
N
J
I
M
A

O
D

J
A
V
N
O
G

I
N
T
E
R
E
S
A
88
Sud dalje konstatuje da je lanak podnosioca predstavke sadravao
od reeni jak jezik, ali da to nije bio proizvoljan lini napad i bio je
usredsreen na pitanja od javnog interesa, a ne na privatni ivot pred-
sjednika optine [boldirao autor]. Sud dalje utvruje da, imajui u vidu sve
naprijed navedeno, a posebno imajui u vidu ozbiljnost krivinih kazni o ko-
jima je rije, kao i dvosmisleno miljenje domaih sudova u smislu da ast, ug-
led i dostojanstvo predsjednika optine imaju veu vanost od... asti, ugleda
i dostojanstva... obinog graanina i stoga zakljuuje da mijeanje domaih
sudova na nain o kojem je rije nije bilo neophodno u demokratskom drutvu
i da je sljedstveno tome dolo do povrede lana 10. Konvencije.
Evropski sud za ljudska prava svojom drugom presudom od 20. novembra 2007.
godine u sluaju Filipovi protiv Srbije
15
takoer je utvrdio da mijeanje domaeg
suda nije bilo neophodno u demokratskom drutvu i da je povrijeena odredba
lana 10. Evropske konvencije. Konvencije, jer je pravosnana presuda parni-
nog suda bez sumnje predstavljala mijeanje u pravo podnosioca predstavke
na slobodu izraavanja. Meta kritike podnosioca predstavke je bio predsjednik
optine i direktor velikog dravnog preduzea, koji je i sam javna linost, te su
parnini sudovi, kao i krivini sudovi, zakljuili da je podnosilac predstavke javno
optuio predstavnika optine za krivino djelo pronevjere, u odsustvu osude za
isto djelo. Po ocjeni Evropskog suda, podnosilac predstavke je jasno imao legi-
timan razlog da vjeruje da je predsjednik optine mogao biti umijean u utaju
poreza, a njegova izjava, i pored toga to sadri ozbiljne tvrdnje, nije bezrazloan
privatni napad upuen protiv predsjednika optine.
Na ovim primjerima vidimo kako nacionalni sudovi nekada potpuno pogreno
tumae da ast, ugled i dostojanstvo politiara i javnih linosti imaju veu
vanost od asti i ugleda obinihgraana. Upravo takav stav su zauzeli i po-
jedini sudovi u Crnoj Gori u poznatim sluajevima u kojima su tuitelji bili Emir
Kusturica (tipian primjer za osobu koja nije politiar, ali je izabrala da dobrovo-
ljno ue u javnu arenu, pa stoga mora biti tolerantnija u trpljenju kritika) i Milo
ukanovi, bivi predsjednik i premijer Crne Gore. Domai sudovi su im dosudili
veoma visoke iznose na ime naknade tete. Moramo rei da je i u BiH bilo ovak-
vih sluajeva, ali su oni, na sreu, veoma rijetki, to je vjerovatno i posljedica eks-
plicitne zakonske odredbe koja propisuje blai standard odgovornosti autora
izraavanja kada je rije o politiarima i drugim javnim osobama.
Pozitivno je to je povodom gore navedenih presuda Evropskog suda, a zbog
potrebe da domai sudovi prilikom postupanja u predmetima krivinih djela
protiv asti i ugleda imaju u vidu meunarodne standarde, Vrhovni sud Srbije
na sjednici od 25. novembra 2008. godine zauzeo sljedei stav:
15
Filipovi protiv Srbije (27935/05), 20. novembra 2007. godine, http://cmiskp.echr.coe.
int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 28. jula 2011. godine).
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
89
Granice prihvatljive kritike su ire kada je re o javnim linostima u odnosu na privatna
lica. Za razliku od obinih graana, koji to svojstvo nemaju, javne linosti su neizbeno
i svesno izloene pomnom ispitivanju svake svoje rei i dela kako od novinara tako i od
javnosti uopte, te stoga moraju ispoljiti vei stepen tolerancije.
Naravno, da bi nacionalni sudovi primjenjivali meunarodne standarde postupa-
nja, nije neophodno da se zauzimaju stavovi od strane Vrhovnog suda neke zem-
lje, budui da je primjena standarda Evropskog suda obavezna u svim dravama
Vijea Evrope. Meutim, s obzirom na nekad nizak nivo edukacije domaih sudija
i otpore koji postoje u primjeni precedentnog prava, moe biti korisno i svrsishod-
no da domai sudovi vieg nivoa svojim stavovima, koji su u skladu sa stavovima
Evropskog suda u Strazburu, utjeu na pravilan rad niestepenih sudova.
U Bosni i Hercegovini je sudijama posao olakan i time to postoji bogata praksa
Ustavnog suda BiH, koji u svojoj apelacionoj nadlenosti donosi odluke koje su po
formi veoma sline odlukama Evropskog suda i u kojima se Ustavni sud poziva na
standarde Evropskog suda. Naravno, ne postoje formalno-pravne zapreke da te
presude kao presedane ne koriste i sudije iz zemalja u regiji, tim prije to ne postoji
jezina barijera, koja nekada moe da otea pristup odlukama Evropskog suda.
STATUS PRAVNIH LICA
Vrlo je vano navesti da su standardi koji se odnose na politiare i javne linosti
takoer primjenjivi i kada su u pitanju neka pravna lica, u prvom redu velike
kompanije i korporacije, to je Evropski sud razmatrao u predmetu Steel i Morris
protiv Ujedinjenog Kraljevstva
16
i donio presudu 15. februara 2005. godine.
U ovom predmetu radi se o dvoje dravljana Velike Britanije Helen Steeel i
Davidu Morrisu koji su bili lanovi londonskog Greenpeacea. Sredinom 1980-
ih londonski Greenpeace zapoeo je kampanju protiv kom panije McDonalds.
Godine 1986. kao dio kampanje objavljena je i distribuirana broura na est
stranica pod naslovom ta je loe s McDonaldsom?. Godine 1990. korpora-
cija McDonalds je podnijela tubu protiv podnositelja, zahtijevajui naknadu
tete za klevetu koju su uzrokovali jer su navodno objavili brouru. Podnositelji
su osporavali da su autori publikacije, da su sporne rijei imale znaenje koje
im je pridavao McDonalds i osporili da su sva i l i neka znaenja mogla biti
klevetnika. Osim toga, posredno su isticali da su izjave bi le u biti istinite i l i su
bile samo komentar na injenice.
Suenje je trajalo 313 sudskih dana i bilo je najdue suenje u povijesti eng-
leskog pravosua. Konano je dosuena naknada tete od 40.000 GBR.
16
Steel i Morris protiv Ujedinjenog Kraljevstva (68416/01), 15. februara 2005. godine, http://
godine).
I
Z
R
A
A
V
A
N
J
E

O

P
I
T
A
N
J
I
M
A

O
D

J
A
V
N
O
G

I
N
T
E
R
E
S
A
90
Podnositelji predstavke Evropskom sudu (Greenpeace) su prigovarali, u smislu
lana 6. stava 1. Konvencije, da su postupci bili nepravini, prvenstveno zbog
toga to im nije omogueno ostvari vanje prava na pravnu pomo, i prema lanu
10, da je postupak i njegov ishod uzrokovao nesrazmjerno mijeanje u njihovo
pravo na slobodu izraavanja.
Tueni su isto tako prigovorili da je teret dokazivanja istinitosti bio prekomje-
ran jer, kako tvrde, nisu bili ukljueni u izradu broure, nego samo u kampanju.
Ali, pod lanom 10. Evropske konvencije teret dokazivanja utvrivanja istinitosti
stavlja se na tuenog, bez obzira na prigovor tuenih. Meutim, na prigovor pod-
nositelja u vezi s dosuenom naknadnom tete, u svom obrazloenju presude
Evropski sud je naveo da je dosuena teta nesrazmjerna i naveo sljedee:
Manjak procesne pravinosti i jednakosti koje je Sud ve utvrdio doveo je do pov-
rede lana 10. Osim toga, prema Konvenciji, naknada tete za klevetu mora imati
razuman odnos proporcionalnosti u odnosu na pretrpljenu povredu ugleda. Istina
je da nikakvi koraci nisu poduzeti kako bi se provelo izvrenje dosuene naknade
tete nad podnositeljima, meutim, ostaje injenica da je prilino veliki iznos koji
im je dosuen i dalje izvran. U takvim uvjetima, naknada tete u ovom predmetu je
nesrazmjerna legitimnom cilju kojem slui. Zakljuno, uzevi u obzir dosuenu nes-
razmjernu tetu, Sud je utvrdio da je dolo do povrede lana 10.
17
PRAVNI STANDARDI O ODNOSU JAVNOG INTERESA I TRETMANA
JAVNIH OSOBA I POLITIARA
Iz svega navedenog moe se zakljuiti da iz domaeg zakonodavstva, prakse
domaih sudova i Evropskog suda za ljudska prava, kad je u pitanju odnos jav-
nog interesa i tretmana javnih osoba i politiara u pogledu slobode izraavanja,
proizlazi sljedee:
- polltlcke debate uzlva[u na[vlsl stepen zastlte, sto posebno vrl[edl za [avnu ras-
pravu u toku predizborne kampanje;
- polltlcarl mora[u prlhvatltl da ce bltl predmet nadzora l krltlke [avnostl,
naroito putem medija, u pogledu naina na koji su obavljali, pa moraju iska-
zati vei stupanj tolerancije nego obini graani;
- gore navedeno vazl l za prlvatne osobe ko[e su svo[evol[no usle u,[avnu arenu",
dakle aktivno uestvuju u javnom ivotu i debatama (npr., profesori, umjetnici
i druge osobe koje djeluju na javnoj sceni i iskazuju svoje stavove o pitanjima
od javnog interesa);
- stepen u kome [e nekl po[edlnac usao u [avnu arenu lll [avnu raspravu sluzl za
odreivanje stepena tolerancije to ga on mora imati prema kritici;
17
Ibid.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
91
- kad [e krltlka uperena prema prlvatnom zlvotu polltlcara, cak l kad su takve ln-
formacije ve prisutne u javnosti, oni koji izraavaju takve kritike trebaju kori-
stiti manje poleminu i umjerenu formu. Takoer se mora izbjegavati uplitanje
lanova porodice javnih linosti, pogotovo onih koji nisu medijski eksponirani
svojom voljom;
- u pogledu zastlte prlvatne sfere zlvota ,oblcnl gradanl" uzlva[u vecl stepen
zatite od politiara i javnih linosti;
- granlce dozvol[ene krltlke slre su kad se krltlka odnosl na vladu nego kad se
odnosi na pojedinanog graanina, ili ak na politiara;
- granlce dopustene krltlke kad su u pltan[u sudl[e l tuzlocl bl u pravllu trebale
biti neto ire nego kada se radi o privatnim osobama, ali znatno ue nego kad
su u pitanju politiari;
- novlnarska sloboda, kad se obradu[u pltan[a od [avnog lnteresa, obuhvata l
mogue pretjerivanje, pa ak i provociranje. U svakom pojedinanom sluaju
se prvo mora utvrditi da li je pitanje zaista stvar od javnog interesa. Ovo po-
drazumijeva preispitivanje konteksta osporene izjave. Ukoliko ona predstavlja
doprinos javnoj debati o nekom drutvenom pitanju, lokalnom, nacionalnom
ili meunarodnom, zakljuak e obino biti da se odnosila na pitanja od jav-
nog interesa;
- ako se lzrazavan[e odnosl na pltan[a od [avnog lnteresa l ako [e ostecenl [avnl
slubenik ili politiar, odgovornost za eventualnu klevetu postoji samo ako je
autor znao da je izraavanje neistinito, ili je nepanjom zanemario neistinitost
izraavanja (pri emu nepanju treba cijeniti prema profesionalnim standar-
dima, ako je autor izraavanja novinar).
Na kraju ovog poglavlja treba posebno napomenuti da se prilikom izraavanja
mora obratiti posebna panja na terminologiju koja se upotrebljava. Kod nas je
est sluaj da se politiari i druge javne linosti u medijima nazivaju mafjaima,
kriminalcima, ratnim zloincima, faistima i slino. Ovakve formulacije u
pravilu predstavljaju klevetu, izuzev ako osoba o kojoj se radi nije pravosnano
osuena za neko krivino djelo (ili se protiv nje vodi bar krivini postupak).
Dakle, ovakvi izrazi se neodmjereno i olako upotrebljavaju, to u javnosti nakon
izvjesnog vremena izaziva suprotan efekt od eljenog.
Ukoliko postoji javni interes da se ukae na neke eventualno nezakonite radnje
koje vre javne osobe, posebno politiari, to se moe initi i na znatno odmje-
reniji nain, bez upotrebe senzacionalizma i agresivnog izraavanja, pri emu
je najvanije dobro injenino utemeljenje i profesionalno ponaanje novinara.
Samo na taj nain mediji mogu ostvariti svoju vanu funkciju psa uvara u de-
mokratskom drutvu.
I
Z
R
A
A
V
A
N
J
E

O

P
I
T
A
N
J
I
M
A

O
D

J
A
V
N
O
G

I
N
T
E
R
E
S
A
92
Pojedini izrazi, kao to je, naprimjer, mafja, toliko se esto upotrebljavaju u
medijima da se postavlja pitanje koliko su oni danas uopte difamirujui po
neku osobu i da li bi trebalo da ih sudovi sankcioniu u konkretnim sluajevima.
Ovdje treba podsjetiti da zakoni o zatiti od klevete propisuju da se njihove
odredbe tumae na takav nain da u najveoj mjeri osiguravaju princip slo-
bode izraavanja, ali bi sud i upotrebu takve terminologije trebao cijeniti u za-
visnosti od konteksta izraavanja i ostalih elemenata odgovornosti u svakom
pojedinanom sluaju.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

K
R
O
Z

S
U
D
S
K
U

P
R
A
K
S
U
Poglavlje 4
PRAVO NA INFORMIRANJE
NORMATI VNI OKVI R PRAVA NA I NFORMI RANJE
U BOSNI I HERCEGOVI NI
Mirjana Nadadin-Defterdarevi
Normativna rjeenja prava na informisanje u Bosni i Hercegovini neminovno su re-
feksija njenog dravno-pravnog koncepta i ukupnih vrlo sloenih politikih prilika.
Dravna struktura Bosne i Hercegovine komplikovana je i sklona neefkasno-
sti, pa ni oblast prava na informisanje u ovom smislu nije mogla biti izuzetak.
Zapravo, postojale su objektivne pretpostavke koje su ukazivale na brojne
probleme s kojima e se legislativna djelatnost ovdje susresti. Ustav Bosne i
Hercegovine, Aneks IV Dejtonskog mirovnog sporazuma
1
, s obzirom na okolno-
sti i nain svog donoenja, nije poput demokratskih ustava u svijetu posvetio
primjerenu panju pitanju prava na informisanje.
Tvorci Ustava, svjesni njegovih manjkavosti, ali i ambijenta kome je on namije-
njen, umjesto normativnih rjeenja koja su trebali propisati, dali su izuzetno ve-
lika ovlatenja politikim predstavnicima meunarodne zajednice u BiH u smi-
slu implementacije mirovnog sporazuma, ovlaujui ih da interveniu u svim
situacijama kada procijene da je njihova intervencija neophodna.
Upravo ovlatenja ove vrste bila su pretpostavka na kojoj se temelji vrlo izraena
intervencija meunarodne zajednice, personalizirana u funkciji Visokog predsta-
vnika, u poticanju, ali i u nametanju pravno obavezujuih rjeenja koja se od-
nose na ostvarivanje prava na informisanje.
Legislativa u ovoj oblasti u Bosni i Hercegovini time je uz dravni, entitet-
ski i kantonalni nivo normiranja dobila i etvrti nivo normativnu nadlenost
meunarodne zajednice.
Aneks III Dejtonskog mirovnog sporazuma samo usput spominje znaaj medija
u izbornom periodu u kontekstu uloge OSCE-a, dok je sam Ustav sferu medija
povjerio nadlenosti entiteta, to e se naknadno pokazati kao znaajna prepre-
ka kod svakog pokuaja da se pitanje prava na informisanje i nesmetani protok
informacija normiraju na nivou cijele zemlje.
Naknadna tumaenja nisu mogla da umanje tetu koju je ova na kompromisu
zasnovana i za pravo na informisanje pogubna formulacija proizvela.
1
Opti okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini - Dejtonski mirovni sporazum, Aneks
4: Ustav Bosne i Hercegovine (Pariz, 14. decembra 1995. godine), stupio na snagu 14.
decembra 1995. godine, http://www.ohr.int/dpa/default.asp?content_id=379 (pristu-
N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R

P
R
A
V
A

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E

U

B
O
S
N
I

I

H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
95
Nelogina i nepraktina, uz to pothranjena prvenstveno politikom voljom en-
titetskih vlasti, ona e dovesti do realizacije dva paralelna sistema kroz koja se
potpuno, i normativno i stvarno, ali razliito formulie pravo na informisanje u
Bosni i Hercegovini.
Oblast informisanja u BiH u poslijeratnom periodu naslijedila je koncept ranijeg
normativnog sistema koji je bio formulisan prema zahtjevima centralizovane
drave s velikim kontrolnim ovlatenjima. Uz to, ova je oblast bila i pod direktnim,
stvarnim uticajem susjednih zemalja, ili je bila neposredno oslonjena na zakone o
informisanju koji su vaili u Hrvatskoj i u Saveznoj Republici Jugoslaviji (dok je ona
postojala), vrei tek njihovu puku recepciju, ne vodei rauna o tome da li uopte
odgovaraju drutvenom kontekstu ijem su normiranju bili namijenjeni.
Kako je zakonodavna aktivnost u smislu donoenja autentinih bosansko her-
cegovakih propisa u oblasti informisanja bila vrlo slaba i nedjelotvorna, a rije
je o drutvenom segmentu od posebnog znaaja, meunarodna zajednica je
bila prisiljena da preuzme inicijativu, za ta je postojao pravni osnov.
Zakoni doneseni pod patronatom meunarodne zajednice, jednako kao i tijela
koja su osnovana sa zadatkom da djeluju u oblasti informisanja, bez obzira na
to to su predstavljali nunu i djelotvornu intervenciju, kreirali su pravni parale-
lizam i oblast informisanja pretvarali u pravni labirint.
Medijska regulativa u Bosni i Hercegovini sa etiri razliita nivoa zakonskog reguli-
sanja nije tako bila izraz demokratizacije i razvijene samoregulative u ovoj oblasti,
ve upravo suprotno posljedica nepostojanja dobrih i operativnih propisa.
USTAVNA RJEENJA KAO ODREUJUI FAKTORI
Zakonodavna nadlenost za oblast informisanja u Bosni i Hercegovini, u skladu
s ustavnom normom, podijeljena je izmeu entiteta koji su izabrali oprene
naine za njeno realizovanje. Federacija Bosne i Hercegovine organizovana je
na principu decentralizacije, sastoji se od 10 kantona, sa znaajnim stepenom
samouprave, kojima je prenesena i nadlenost normiranja prava na informisa-
nje, dok se Republika Srpska opredijelila za princip naglaenog centralizma.
Nekadanja zajednika i jedinstvena rjeenja, koja je BiH naslijedila kao tradiciju
pravne regulative Socijalistike federativne republike Jugoslavije (SFRJ) u ovoj obla-
sti nisu bila realna osnova iz koje je mogao nastati ovakav pravni partikularizam.
Posebno u Federaciji BiH, gdje su prije nastala kao rezultat zahtjeva nametnutog
izvana nego kao odgovor na realnu drutvenu situaciju koja trai pravnu normu sa
zadatkom da razrijei i sprijei konfiktni karakter postojeeg drutvenog odnosa.
Podjela nadlenosti predviena Ustavom i pomanjkanje bilo kakve zajednike nor-
mativne polazne osnove bili su pretpostavka za novonastala neujednaena rjeenja.
96
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
97
Pravo na informisanje obuhvata itavu listu posebnih prava i sloboda koja su
sadrana u slobodi javnog informisanja: sloboda izraavanja misli, sloboda pri-
kupljanja, istraivanja, objavljivanja i irenja informacija, sloboda tampanja i
rasturanja tampe i drugih javnih glasila, proizvodnja i emitovanje radijskog i
televizijskog programa, sloboda primanja ideja i informacija, sloboda osnivanja
pravnih lica koja obavljaju djelatnost javnog informisanja.
Ovako odreen domen posebnih prava i sloboda est je u uporednom pravu
i mada se oekivalo da normativni okvir zakona o informisanju i u Bosni i
Hercegovini slijedi ovaj obrazac, to se nije desilo.
Specifnost prava na informisanje je i u tome da je njegov sadraj regulisan
normama i nacionalnog i meunarodnog prava. Njegovo ostvarivanje predmet
je praenja i procjenjivanja s ciljem utvrivanja kako stvarnog stepena ostvari-
vanja ljudskih prava generalno, tako i ostvarivanja slobode izraavanja posebno,
naroito u svjetlu obavezujueg standarda lana 10. Evropske konvencije o ljud-
skim pravima i osnovnim slobodama
2
.
Istina, kod procjene realizacije meunarodnih standarda u domaem prav-
nom poretku mora postojati izvjesna sloboda organa drave da u skladu sa
specifnim drutvenim okolnostima tumae njene meunarodne obaveze. Iz
tog razloga Evropski sud za ljudska prava i koristi izraz polje slobodne procjene,
opravdavajui tako specifna rjeenja domaeg pravnog poretka konkretnom
sredinom u kojoj se ostvaruju i njenom kulturom.
Brojnost i raznovrsnost pravnih normi u BiH, posebno u Federaciji BiH, uz naj-
bolju volju, moda bi se i mogla podvesti pod standard opravdanih potreba de-
mokratskog drutva, mada bi se i tada teko mogla racionalno braniti.
Zakoni o informisanju u vremenu kada su inicijalno doneseni nisu korespondira-
li s realnim drutvenim ambijentom, to je njihovu primjenu znaajno oteavalo.
Oni nisu nastali kao izraz drutvene potrebe, niti su potvrda stvarnih dostignutih
pravnih standarda. Njihova normativna rjeenja nisu ni izraz pravne tradicije, ni
pravne kulture, ni realne potrebe; oni su bili recepcija standarda demokratskog
drutva na zavidnom stepenu razvitka koji Bosna i Hercegovina tada nije mogla,
a nee ni jo skoro moi dosegnuti.
U tom smislu normativna rjeenja zakona o informisanju u Bosni i Hercegovini
svakako udovoljavaju standardima uporednog prava; na kraju, ova je oblast
nastajala i razvijala se pod stalnim nadzorom i uz aktivno uestvovanje
2
Evropska konvencija o ljudskim pravima u BiH je posebno pozicionirana u domaem
pravnom sistemu; ljudska prava i slobode sadrani u njoj i u njenim protokolima primje-
njuju se direktno, uz potovanje njihovog prioriteta nad svim ostalim zakonima. Ustav
Bosne i Hercegovine, OHR Ofce of the High Representative, http://www.ccbh.ba/
public/down/USTAV_BOSNE_I_HERCEGOVINE_bos.pdf (pristupljeno 21. marta 2012.
godine), lan II/2.
N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R

P
R
A
V
A

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E

U

B
O
S
N
I

I

H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
meunarodne zajednice, ali zakoni trebaju ivotni supstrat, primjerenost i
primjenjivost realnom sadraju i konkretnoj sredini. Bez toga oni ostaju manje ili
vie uspjene normativne tvorevine sa slabim stvarnim efektom.
ENTITETSKA RJEENJA
U Republici Srpskoj oblast informisanja ureena je po principu stroge centralizacije.
Ustav Republike Srpske lanom 26. postavlja okvire prava na informisanje; garan-
tuje slobodu tampe i drugih sredstava javnog obavjetavanja, slobodno osni-
vanje novinskih i izdavakih preduzea, izdavanje novina i javno obavjetavanje
drugim sred stvima u skladu sa zakonom. Stavom treim, istog lana, zabranjuje
se cenzura.
3
Sredstva javnog informisanja duna su svoju funkciju obavjetavanja javnosti
obavljati blagovremeno, istinito i objektivno.
4
Narednim stavom jami se pravo na ispravku neistinitog obavjetenja kojim se
povreuje neije pravo ili na zakonu zasnovani interes, kao i pravo na naknadu
tete nastale na tom osnovu.
5
Oblast javnog informisanja u Republici Srpskoj regulisana je Zakonom o javnom
informisanju
6
i Zakonom o radio-televiziji
7
.
Zakon o javnom informisanju proklamuje slobodu informisanja i zabranu cenzu-
re, jednako kao i Ustav. Nain osnivanja javnih glasila i njihovo ureivanje i pre-
stanak rada propisani su Zakonom. Zakon predvia obavezu registracije. Javno
glasilo poinje s izdavanjem i radom na dan svog upisa u Registar. Objavljivanje
saoptenja dravnih organa od posebnog znaaja i hitne prirode, odgovora i
ispravki propisano je Zakonom; u sluaju da se uskrati realizacija ovih prava
predvia se zakonska odgovornost osnivaa i glavnog urednika.
Zakonom su normirana ogranienja prava na informisanje po osnovu za-
brane irenja informacija, zabrane rasturanja tampe ako se njima poziva na
nasilno ruenje sistema i naruavanje teritorijalne cjelokupnosti i nezavisnosti
3
4
Ibid., lan 26. st. 4.
5
Ibid., lan 26. st. 5.
6
Zakon o Javnom informisanju RS (Banja Luka, 21. april 1997. godine), Slubeni glasnik
RS broj 10/97, stupio na snagu 1997. godine, http://www.podaci.net/_gBiH/propis/
Zakon_o_javnom/Z-jinfor03v9710.html (pristupljeno 23. marta 2012. godine).
7
Zakon o Radio-televiziji RS (Banja Luka, 10. april 1996. godine), Slubeni glasnik RS broj
8/96, stupio na snagu 1996. godine.
98
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
99
Republike, krenje zajamenih sloboda i prava graana, ili se izaziva mrnja ili
podstie nacionalna, rasna ili vjerska netrpeljivost.
Zakon, meutim, ne sadri odredbe o slobodnom pristupu informacijama, za-
titi izvora i o pravima novinara, te je u tom smislu odstupao od uobiajenog
evropskog standarda.
Od vremena potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, pa sve do sredine
1998. nije bilo pokuaja da se donese zajedniki zakon za podruje Federacije
BiH u ovoj oblasti.
Ovakva situacija posljedica je rjeenja koje je sadrano u tekstu Ustava Federa-
cije BiH
8
koje predvia nadlenost kantona za utvrivanje politike u vezi s osi-
guranjem radija i televizije, ukljuujui donoenje propisa o osiguranju njihovog
rada i izgradnje
9
, dok se nadlenost centralnih organa odnosi na dodjelu fre-
kvencija za radio i televiziju
10
.
Ovakvom podjelom nadlenosti u zakonskoj sferi odvojena je raspodjela fre-
kvencija od prava na osnivanje radiodifuznih organizacija. tampani mediji,
kako se vidi, ovim odredbama nisu ni spomenuti. Ovakva odredba u Ustavu
FBiH nije morala biti shvaena kao prepreka za racionalnije i praktinije rjeenje.
Amandmanom VIII taka F doputeno je prenoenje kantonalnih ovlatenja na
Federaciju, kada za takvim rjeenjem postoji potreba.
Meutim, stvaranje zajednikog zakonskog okvira u ovoj oblasti, za podruje
cijele Federacije, nije shvaeno kao potreba i zajedniki interes. Razlozi za to
uglavnom su bili politike prirode.
SLINOSTI I RAZLIKE U KANTONALNIM ZAKONIMA
Od deset kantona u Federaciji BiH njih est je u toku 1998. donijelo svoje pro-
pise u ovoj oblasti: Posavski
11
, Hercegbosanski
12
, Zapadnohercegovaki
13
,
8
Ustav Federacije Bosne i Hercegovine (Sarajevo, 30. marta 1994. godine), Slubene novine FBiH
broj 1/94, stupio na snagu 30. marta 1994. godine, http://skupstinabd.ba/ustavi/f/ustav_fe-
deracije_bosne_i_hercegovine.pdf (pristupljeno 21. marta 2012. godine).
9
Ibid., lan III 4i.
10
Ibid., lan III 1h.
11
Zakon o javnom priopavanju, Narodne novine upanije Posavske broj 3/98, stupio na
snagu 1998. godine.
12
Zakon o javnom priopavanju, Narodne novine Hercegbosanske upanije broj 5/99.
13
Zakon o javnom priopavanju (26. maja 1998. godine), Narodne novine upanije Za-
padnohercegovake broj 7/98, stupio na snagu 1998. godine.
N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R

P
R
A
V
A

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E

U

B
O
S
N
I

I

H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
Sarajevski
14
, Unsko-sanski
15
i Zeniko-dobojski
16
. Procedura za usvajanje za-
kona u ovoj oblasti sa izvjesnim zakanjenjem bila je pokrenuta i u Tuzlansko-
podrinjskom i Goradanskom kantonu.
17
Dva kantona mjeovitog nacionalnog sastava ovu oblast nisu regulisala. To su
Hercegovako-neretvanski i Srednjobosanski kanton.
Meu svim ovim zakonima postoji izvjestan stepen slinosti, ali razlike su da-
leko vee. U tri kantona s hrvatskom veinom (Posavskom, Hercegbosanskom i
Zapadnohercegovakom) zakoni o javnom saoptavanju su identini. Ovi zakoni
su, zapravo, recepcija Zakona o javnom priopavanju Republike Hrvatske. Neke
razlike meu njima proizlaze samo iz znaaja koji su pojedina pitanja dobila u
kantonalnim zakonima. Tako, na primjer, zakoni Posavskog i Hercegbosanskog
kantona predviaju istu odredbu po kojoj glavni urednik glasila ne moe biti
osoba koja uiva bilo kakav imunitet
18
, dok te odredbe nema u Zakonu o javnom
priopavanju Zapadnohercegovakog kantona.
U zakonu Posavskog kantona nalazi se odredba koje nema ni u Hercegbo-
sanskom ni u Zapadnohercegovakom, a koja se odnosi na obavezu registra-
cije u roku od 90 dana i prilagoavanja svojih osnivakih akata novouspostav-
ljenoj zakonskoj regulativi. Nepotovanje ove odredbe ima za sankciju zabra-
nu izlaenja, odnosno emitovanja.
Zakon o javnom priopavanju Posavskog kantona ima i jednu potpuno
autentinu odredbu, sline nema u Zakonu RH, iako je on posluio kao uzor.
Ovom odredbom predvia se formiranje Vijea javnog priopavanja koje u
svom sastavu broji sedam lanova, a zadaa mu je da prati stanje u novinsko-
nakladnikoj, radiodifuznoj i drugim djelatnostima, te predlae mjere zatite u
unapreenju slobode javnog priopavanja.
Za razliku od ova tri kantona, kantoni s bonjakom veinom nisu imali
zajedniki predloak kada su donosili svoje zakone. To je vidljivo i iz njihovog
naziva Sarajevski kanton opredijelio se da zakon imenuje kao Zakon o me-
dijima Kantona Sarajevo, dok su se preostala dva
19
priklonila ranije koritenom
nazivu Zakon o javnom informisanju.
14
Zakon o medijima Kantona Sarajevo, Slubene novine KS broj 13/98.
15
Zakon o javnom informisanju (12. juna 1998. godine), Slubeni glasnik USK broj 8/98,
stupio na snagu 15. jula 1998. godine.
16
Zakon o javnom informisanju, Slubene novine ZDK broj 13/98.
17
Vidjeti: Kantonalni propisi slinosti i razlike I i II, Novosti o medijima, broj 24 i 25, Serija I,
25. januara i 8. februara 1999. godine.
18
Vidjeti: lan 17. Zakona o javnom priopavanju Hercegbosanske upanije, Narodne
novine HB upanije, broj 5/98.
19
Zeniko-dobojski i Unsko-sanski kanton.
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
100
Iako ova tri zakona nisu raena prema istom obrascu, vidljivo je da su nastala
pod uticajem zakonskih rjeenja u Hrvatskoj i Sloveniji i da se znaajno oslanjaju
na rjeenja koja su sadrana u prijedlogu zakonskog projekta o javnoj i komer-
cijalnoj radio-televiziji, koji je na zahtjev OHR-a pripremio Evropski institut za
medije iz Dizeldorfa.
Od ova tri zakona
20
svakako je najinteresantniji Zakon o medijima Kantona Sarajevo.
Jedino je on neto sadrajnije normirao podruje elektronskih medija popunjavaju-
i prazninu koja je u vrijeme njegova donoenja u ovoj oblasti postojala (Zakoni u
ovoj oblasti mahom su bili orijentisani na tampane medije). Novo rjeenje objedin-
ilo je i pomirilo savremena iskustva evropskih zemalja. Autori Zakona o medijima
Kantona Sarajevo postavili su pred sebe zadatak da potpuno reguliu oblast medija
to se odnosi kako na norme heteronomnog tako i na norme autonomnog prava.
21

Kao osnovni nedostatak ovog znaajnog pokuaja cjelovitog zakonskog rjeenja za
medije mora se navesti njegova nepotpunost; neke vrlo znaajne oblasti ostale su
van zakonom postavljenog okvira. (To se prvenstveno odnosi na RTV stanice civil-
nog sektora, zabranu piratstva, autorska prava, kablovski prijenos.)
Svi kantonalni zakoni garantuju slobodu javnog izraavanja kao osnovno ljud-
sko prava, formuliui je, istina, na razliite naine. U tom smislu interesantno je
rjeenje Zakona o medijima Kantona Sarajevo, koji predvia da sloboda javnog
izraavanja obuhvata slobodu izraavanja miljenja, prikupljanja, istraivanja,
objavljivanja i prenosa informacija i ideja bez obzira na medij putem koga se to
ostvaruje. Cenzura se izriito zabranjuje ovim zakonom. Takvu eksplicitnu od-
redbu ne nalazimo u drugim kantonalnim zakonima.
Zakon Kantona Sarajevo predvia i slobodu ureivake politike koja jedino
mora biti u skladu s profesionalnim etikim standardima.
Pristup informacijama treba da je slobodan i pod jednakom uslovima za sve kad
su u pitanju informacije od javnog interesa. Zakon predvia i situacije kada javne
institucije mogu uskratiti traenu informaciju (ako se ona tie dravne bezbjed-
nosti, odbrane, ili predstavlja poslovnu tajnu).
Ova pitanja bila su regulisana na slian nain i zakonima Unsko-sanskog i
Zeniko-dobojskog kantona, mada u uem obimu. Njima nije bila propisana
eksplicitna zabrana cenzure niti postojanje sankcije u sluaju neovlatenog
uskraivanja informacija. Dravni organ je duan u roku od osam dana dati
traenu informaciju, ili da, ako je uskrauje, pismeno obrazloi svoje razloge.
20
Zakoni doneseni u Sarajevskom, Unsko-sanskom i Zeniko-dobojskom kantonu, op. a.
21
Vidjeti opirnije: Zoran Udovii et. al., Mediji na prekretnici: Medijska slika BiH, Media
Online 2001, http//www.mediaonline.ba (pristupljeno 21. marta 2012. godine) i Usvo-
jen Zakon o medijima u Novosti o medijima br. 11, serija I, Sarajevo, 27. VII 1998.
N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R

P
R
A
V
A

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E

U

B
O
S
N
I

I

H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
101
Zapadnohercegovaki, Hercegbosanski i Posavski kanton u zakonima o javnom
saoptavanju predviaju i apsolutnu zabranu primjene prisile ili zloupotrebe
poloaja u svrhu uticaja na sadraj i tok javnog saoptavanja, kao i na svaki drugi
vid nezakonitog ograniavanja ove slobode. Informacije u posjedu tijela zako-
nodavne, izvrne i sudske vlasti i pravnih lica trebaju novinarima biti dostupne
pod jednakim uslovima. Uskraivanje informacija podlijee sankciji.
Svi kantonalni zakoni predviaju, uz izuzetak Zeniko-dobojskog, pravo novi-
nara da tite povjerljivost izvora informacije. Posavski, Zapadnohercegovaki
i Hercegbosanski kanton ovo pravo proiruju i na urednike, tampare, autore
knjiga i autore objavljenih priloga koji nisu novinari. Otkrivanje izvora moe
naloiti samo sud. Sarajevski kantonalni zakon u tom smislu ograniava ak i
sud, predviajui da se za otkrivanjem izvora moe posegnuti tek ako se time
spreava zloin protiv ivota.
PRAVA, OGRANIENJA I SANKCIJE
Ogranienja prava na slobodu izraavanja postavljena su u svim kantonalnim
zakonima, uz neznatne razlike na nivou analognih ogranienja koja susreemo
u uporednom pravu.
Meu najznaajnija spadaju zatita privatnosti, zabrana poticanja na nasilje,
etniku ili vjersku mrnju, zabrana javnog izlaganja pornografskog sadraja, za-
brana prikupljanja informacija na nezakonit nain i restrikcije u sferi plasmana
ekonomsko-propagandnih poruka u elektronskim medijima.
Odredbe o zatiti privatnosti, dostojanstva, ugleda i asti pojedinca bez izuzetka
su predviene svim kantonalnim zakonima. Pravo na zatitu privatnosti priznaje
se i javnim licima, izuzev u sluajevima koji su vezani za njihovu javnu djelatnost.
Ovo ogranienje je jasno postavljeno svugdje izuzev u Zakonu Unsko-sanskog
kantona, koji ne predvia razliku izmeu obinih graana i javnih linosti s obzi-
rom na zatitu privatnosti.
Zabrana javnog izlaganja pornografskog sadraja predviena je u svim kanto-
nalnim zakonima. Razlika postoji jedino s obzirom na nain defnisanja zabrane
u Posavskom, Hercegbosanskom, Zapadnohercegovakom i Unsko-sanskom
kantonu zabranjeno je izlaganje tampe i drugih javnih glasila koji na naslov-
noj strani imaju pornografski sadraj. Zabrana se ne odnosi na specijalizovane
prodavnice. S druge strane, Zakon Zeniko-dobojskog kantona ne ograniava
zabranu samo na pornografski sadraj na naslovnici ve je proiruje generalno
na zabranu javnog izlaganja i prodaje pornografskog sadraja.
Ogranienja s obzirom na ekonomsko-propagandne poruke predviena su samo u
dva kantonalna zakona Kantona Sarajevo i Unsko-sanskog kantona. Propisi Un sko-
sanskog kantona utvreni su vrlo uopteno i nije se ilo ka njihovoj konkretizaciji.
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
102
Usvo jena je zabrana prekidanja emisija vjerskog sadraja reklamnim porukama
i zabrana sponzorisanja emisija vijesti. Zakon o medijima Kantona Sarajevo, u
postav ljanju ogranienja koja se tiu emitovanja ekonomsko-propagandnih
poruka, prihvatio je vaee standarde uspostavljene za elektronske medije
u Evropi.
Ogranieno je vrijeme reklamiranja na javnoj televiziji na osam minuta i na jav-
nom radiju na deset minuta po satu dnevno emitovanog programa, to je po
duini predvienog vremena nizak cenzus. Neto drugaiji tretman ima reklami-
ranje u komercijalnim elektronskim medijima.
U toku izborne kampanje javne i komercijalne RTV stanice dune su da omogue
jednak pristup svim politikim strankama, koalicijama i kandidatima da pod
ravnopravnim uslovima predstave svoje politike programe. U to vrijeme doz-
voljeno je i emitovanje politikih propagandnih spotova na komercijalnoj os-
novi. Izborne kampanje u Evropi u pravilu su besplatne i plaeni politiki oglasi
nisu dozvoljeni. Ovo vrijedi posebno za javne RTV stanice.
Kantonalni zakoni razliito su rijeili i pitanje vlasnitva u medijima. U svakom
od njih napravljen je korak ka liberalizaciji. Medije mogu osnivati fzika i pravna
lica u svim oblicima svojine. Zakon KS-a, kad je rije o javnim medijima, predvia
da se ovi mediji (javni servisi) mogu osnivati i od preduzea u mjeovitom
vlasnitvu, iji su osnivai zakonodavna, odnosno predstavnika tijela vlasti, u
saradnji s drugim fzikim i pravnim licima.
22
Propisi drugih kantona ne prave
nikakvu razliku u uslovima ove vrste s obzirom na to da li se osnivaju javni ili
komercijalni mediji.
Osnivanje javnih glasila doputeno je i stranim fzikim i pravnim licima uz oba-
vezu da potuju zakon kojim se ureuju strana ulaganja
23
, kako je predvieno
zakonom Unsko-sanskog kantona, dok Zakon Zeniko-dobojskog kantona ne
dozvoljava stranim fzikim i pravnim licima da osnivaju javna glasila, ali dozvo-
ljava uee stranog kapitala u procentu do 49% u njima
24
.
Zakoni Posavskog, Hercegbosanskog i Zapadnohercegovakog kantona ne
sadre odredbe o vlasnitvu u medijima, ali preciziraju obavezu za pravna lica
koja obavljaju djelatnost javnog saoptavanja da nadlenom ministarstvu svake
22
Osnivai javnih medija, pak, mogu biti samo pravna lica koja radi obavljanja informa-
tivne djelatnosti osnuju parlamenti samostalno, zajedniki ili u saradnji s drugim fzi-
kim ili pravnim licima. Navedeno prema: Usvojen Zakon o medijima, Novosti o medijima
br. 11, serija I, Sarajevo, 27. jula 1998. godine.
23
l. 7. Zakona o javnom informisanju Unsko-sanskog kantona, Slubeni glasnik USK br.
8/98.
24
l. 9. Zakona o javnom informisanju Zeniko-dobojskog kantona, Slubene novine ZDK
br. 13/98.
N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R

P
R
A
V
A

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E

U

B
O
S
N
I

I

H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
103
104
godine dostave podatke o osobama koje imaju vie od 10% dionica ili udjela,s
podatkom o broju dionica ili visini udjela.
25
Nijedan kantonalni zakon ne sadri odredbu antitrustovskog karaktera, kojom
se spreava koncentracija vlasnitva u medijima, koja je uobiajena u veini
evropskih zemalja.
Svi kantonalni zakoni predviaju obavezu uvanja novinskih i audio i video sni-
maka radi ostvarivanja prava na ispravku ili odgovor zainteresovanih lica. Rokovi
koji su u tu svrhu predvieni razliiti su. Kreu se od dvadeset dana u Bihau, tri-
deset dana u Sarajevu i Zenici, dok je u zakonima Posavskog, Hercegbosanskog
i Zapadnohercegovakog kantona taj rok odreen posebnim zakonom koji nije
imenovan.
Osam kantonalnih zakona razlikuje se i po kaznenim odredbama koje su pred-
viene za distribuciju pornografskog materijala, odbijanje objavljivanja sadraja
hitne naravi, neuvanje video i audio materijala, odbijanje objavljivanja ispravke
informacije na osnovu pravosnane presude, zbog prekraja odgovornih lica u
medijima, prekraja izdavaa, za institucije koje odbijaju davanje informacija, a
da za to nemaju zakonsko opravdanje.
Kazne koje su predviene vrlo su neujednaene; ono to je u jednom zakonu
predvieno kao nedozvoljeno ponaanje sasvim je prihvatljivo u drugom.
NEDOSTACI KANTONALNIH ZAKONA
Osnovni nedostaci u kantonalnim zakonima bili su nepotrebna preopirnost,
raznovrsnost i neujednaenost kaznenih odredbi, ogranienja stranog kapitala
i, to je poseban nedostatak, zadravanje postojee prakse o obaveznom, za-
konom predvienom evidentiranju javnih glasila pri izvrnim organima vlasti.
Registraciju medija treba vriti iskljuivo kod suda, to je iskustvo u veini evrop-
skih zemalja i standard je koji zagovara praksa Evropskog suda za ljudska prava
u ovom pitanju.
Vrste kaznenih odredbi, sadranih u kantonalnim zakonima, najbolje ilustru-
ju stvarni odnos vlasti i medija, diskriminiui medije po tome kako prezen-
tuju informacije politike sadrine, sa spremnou da uvijek revnosnije
sankcioniu medij nego dravni organ koji, recimo, uskrati mediju traenu
informaciju.
25
Vidjeti l. 21. Zakona o javnom priopavanju upanije Zapadnohercegovake, Narodne
novine 7/98; isto i l. 21. Zakona o javnom priopavanju Hercegbosanske upanije, Narod-
ne novine br. 5/98.
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
105
RACIONALIZACIJA I ODRICANJE OD NORMATIVNIH OVLATENJA
Normativna rjeenja donesena na inicijativu ili pod pritiskom meunarodne za-
jednice imala su za cilj da unaprijede pravo na informisanje u BiH i istovremeno
uspostave standarde uporednog prava u ovoj oblasti. Norme prava na informi-
sanje istovremeno su donosili i lokalni organi i organi meunarodne zajednice.
Konkurencija normativne nadlenosti imala je za posljedicu vrlo ivu zakono-
davnu aktivnost u ovoj oblasti
26
koju rjeenja postavljena inicijalnim koncep-
tom, sasvim izvjesno, nisu mogla predvidjeti. Brojnost normi koje meusobno
konkuriu dovodi do pitanja koje su od njih opravdane.
Svojevrstan odgovor na to pitanje daje Zakon o prestanku vaenja Zakona o me-
dijima Kantona Sarajevo
27
.
Odluka Skuptine Kantona Sarajevo da donese ovaj Zakon obrazloena je
donoenjem Zakona o slobodi pristupa informacijama, Zakona o zatiti od
klevete i izmjeni u dijelu koji se odnosi na ovu oblast u krivinim zakonima, te
donoenje Zakona o komunikacijama
28
.
Pored ovoga, Skuptina je konstatovala da je osnovana Nezavisna komisija za
medije (IMC), koja je potom prerasla u Regulatornu agenciju za komunikacije
(RAK) kao nezavisno tijelo koje je nadleno za sva pitanja iz elektronskih me-
dija, ukljuujui i izdavanje licenci za emitovanje radio i televizijskih programa i
voenje registara svih radio i televizijskih stanica na podruju BiH.
Na prijedlog IMC-a, sve asocijacije novinara u BiH donijele su i potpisale Kodeks
za tampu, kojim su regulisana najvanija pitanja iz domena tampanih medija,
a potom je formirano i Vijee za tampu, ime je, praktino, zaokruen norma-
tivni okvir autonomnog prava za tampane medije. Istovremeno, RAK je donio
nekoliko kodeksa i smjernica u vezi s medijima. Na ovaj nain, stav je Skuptine,
bila su regulisana sva pitanja u odnosu na medije koja su najveim dijelom bila
obuhvaena Zakonom o medijima Kantona Sarajevo.
Moda bi kantoni koji jo uvijek insistiraju na svojoj nadlenosti u domenu pra-
va na informisanje trebali da razmotre mogunost koju je iskoristila Skuptina
Kantona Sarajevo da se u cilju efkasnije i uspjenije regulacije ove oblasti
nadlenost za njeno regulisanje prenese na vii nivo.
Pravo na informisanje treba preglednu, jasnu i operativnu legislativu. Njen
sadraj treba biti realno ukorijenjen u ambijent u kome e se realizovati.
26
Vidjeti: Zakon o javnom informisanju, Sl. glasnik USK 8/00; Zakon o javnom informisa-
nju, Sl. novine TK 15/00; Zakon o medijima, Sl. novine KS 10/02; Zakon o medijima, BPKG
17/00.
27
Slubene novine KS 15/09.
28
Zakon o komunikacijama, Slubeni glasnik BiH 31/03.
N
O
R
M
A
T
I
V
N
I

O
K
V
I
R

P
R
A
V
A

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E

U

B
O
S
N
I

I

H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
106
Umjesto preciznog regulisanja, bolje je opredijeliti se za normiranje putem prav-
nih standarda, koji e biti tumaeni autonomnim i evolutivnim metodom.
Uporednopravne standarde treba prihvatati, ali uz nunu korekciju polja slo-
bodne procjene. Pravo na informisanje imenuje se i kao sloboda informisanja.
U tom smislu do slobode treba dorasti, dozreti i slobodu osvojiti. Bolje i savre-
menije pravne norme koje nisu odraz drutvene stvarnosti nee slobodu uiniti
veom, niti pravo djelotvornijim. Izvjesnije je da u tome nee uspjeti.
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
107
ZAKONI O SLOBODI PRI STUPA I NFORMACI JAMA
Mehmed Halilovi
Zakon o slobodi pristupa informacijama u Bosni i Hercegovini
1
usvojen je 18. okto-
bra 2000. godine u Zastupnikom domu i 23. oktobra u Domu naroda Parlamenta
BiH. Zakon je objavljen 17. novembra iste godine u Slubenom glasniku BiH broj
28/00. Zakon je dopunjavan dva puta, prvo 2006. godine (Slubeni glasnik broj
45/06), kada je umjesto dopisa uvedena obaveza javnih organa da donose rjeenja
i potom 2009. godine (Slubeni glasnik broj 102/09
2
), kada su propisane novane
sankcije za javne organe i pojedince koji onemoguavaju pristup informacijama.
Zakon o slobodi pristupa informacijama u Republici Srpskoj
3
usvojen je u
Narodnoj skuptini i objavljen 18. maja 2001. godine u Slubenom glasniku
RS broj 20/01. Zakon o slobodi pristupa informacijama Federacije BiH
4
usvojen
je u oba doma Parlamenta FBiH i objavljen u Slubenim novinama Federacije
broj 32/01, 24. jula 2001. godine. Primjena oba zakona u entitetima odloena
je za est mjeseci (tzv. period prilagoavanja i priprema za primjenu), tako da
se Zakon u RS primjenjuje od 27. novembra 2001. godine, a u FBiH od 1. febru-
ara 2002. Zakon Bosne i Hercegovine nije predvidio odgodu i poetak njegove
primjene vezuje se za osmi dan od dana objavljivanja.
Zakoni o slobodi pristupa informacijama u RS i u FBiH nisu dosad mijenjani, iako
postoje i potreba i prijedlozi za njihove izmjene.
NOVINARIMA NI VIE, A NI MANJE PRAVA
Ovim zakonima (u daljem tekstu ZoSPI kad se govori o sva tri zakona) ustanovljeno
je opte pravo javnosti na pristup informacijama koje su u posjedu javnih vlasti/or-
gana u najveoj moguoj mjeri sukladno javnom interesu. ZoSPI je, dakle, utvrdio
kao opte pravilo objavljivanje svih informacija i propisao neobjavljivanje kao izuze-
tak izriito predvien u ogranienom obimu u lanovima 6, 7, 8. i 9. sva tri zakona.
1
glasnik BiH broj 28/00, stupio na snagu 17. novembra 2000. godine.
2
Zakon o izmjenama i dopunama zakona o slobodi pristupa informacijama u BiH (Sa-
rajevo, decembar 2009. godine), Slubeni glasnik BiH broj 102/09, stupio na snagu u
decembru 2009. godine.
3
Zakon o slobodi pristupa informacijama u RS (Banja Luka, maj 2001. godine), Slubeni
glasnik RS broj 20/01, stupio na snagu 18. maja 2001. godine.
4
Zakon o slobodi pristupa informacijama u FBiH (Sarajevo, juli 2001. godine), Slubeni
glasnik FBiH broj 32/01, stupio na snagu 24. jula 2001. godine.
Z
A
K
O
N
I

O

S
L
O
B
O
D
I

P
R
I
S
T
U
P
A

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A
108
Pravo na slobodu pristupa informacijama u posjedu javnih vlasti s razlogom se
smatra osnovnom pretpostavkom izgradnje svakog demokratskog drutva. Ono
podrazumijeva efkasniju borbu protiv korupcije, zdravije drutvo, istiji okoli,
potivanje ljudskih prava, potivanje privatnosti, sigurnije drutvo, efkasniju
demokratiju. Ovaj zakon i njegova primjena su, stoga, ogledalo odgovorno-
sti i transparentnosti vlasti i najvei podsticaj za ukljuivanje javnosti u proces
donoenja odluka organa na svim nivoima vlasti.
ZoSPI omoguava pristup informacijama svakom licu, bez obzira na dravljanstvo,
nacionalnu ili etniku pripadnost ili mjesto boravka. Pored fzikih lica i pravna
lica, kao to su preduzea i ustanove, mogu zahtijevati pristup informacijama
u skladu s ovim zakonima. Novinari i mediji nemaju ni vie, a ni manje prava u
odnosu na ostale podnosioce zahtjeva.
ZoSPI, dakle, ne olakava novinarima dobivanje informacija u svakodnevnom
prikupljanju vijesti, s obzirom na propisane rokove za dostavljanje traenih in-
formacija (15 dana), ali omoguava pristup informacijama i uvid u dokumente
u sluajevima dugoronijih istraivakih pria, pred kojima ne postoji imperativ
brze produkcije.
Fizika lica uz opte pravo imaju i dodatno pravo da u sluaju tzv. linih informa-
cija mogu zahtijevati njihovu izmjenu. Naime, u skladu sa ZoSPI, svako fziko
lice ima pravo da se uvjeri da su informacije koje se odnose na to lice a koje su
pribavili javni organi ili su u posjedu javnih organa tane, aktuelne i relevantne,
odnosno da nisu pogrene ili falsifkovane. Svako fziko lice ima pravo da trai
ispravku netanih informacija, a vlasti obavezu da to uine ili da navedu komen-
tar i napomenu tog lica. Isto pravo fzikim licima daje i Zakon o zatiti linih
podataka
5
(Slubeni glasnik BiH broj 32/01).

OTVORENOST, DEMOKRATIJA I KORUPCIJA
Pristup informacijama u posjedu vlada i svih javnih organa ima tri osnovna cilja:
podstie otvorenost vlasti, unapreuje demokratiju i doprinosi borbi protiv ko-
rupcije. ZoSPI na prvom mjestu utemeljuje veu otvorenost i odgovornost vlasti
pri donoenju odluka i prua garancije za njeno djelovanje u skladu s javnim
interesom. Istovremeno, takav pristup jaa povjerenje javnosti u organe vlasti.
ZoSPI unapreuje demokratske procese promoviui uee javnosti u do-
noenju odluka javnih organa. Obezbjeujui javnosti pristup informacija-
ma koje su u posjedu vlasti, daju joj se vee mogunosti da ona procjenjuje i
komentarie aktivnosti i politiku javnih vlasti. ZoSPI se temelji na saznanju da
5
Zakon BiH o zatiti linih podataka (Sarajevo, decembar 2001. godine), Slubeni glasnik
BiH broj 32/01, stupio na snagu 28. decembra 2001. godine.
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
109
graani ne mogu znaajno da
sudjeluju u drutvenim procesima
i odlukama ako ne znaju ta se
dogaa u njihovim javnim orga-
nima i ako nemaju mogunost da
to saznaju i da na to utiu.
Sloboda pristupa informacijama
doprinosi borbi protiv korupcije
i loeg rukovoenja u organima
vlasti. Ukoliko vlade i javni organi
znaju da e podnositi raune za
svoje aktivnosti, oekivati je da e djelovati mnogo odgovornije i u skladu sa za-
konima. Puna primjena ZoSPI podrazumijeva odgovornost javne vlasti i uee
javnosti.
Uporednom analizom ZoSPI u Bosni i Hercegovini moe se utvrditi da su ova
tri zakona u osnovi istovjetni, iako postoje i odreene razlike meu njima. Isto
tako, mogue je uporednom analizom sa slinim zakonima u svijetu koji reguliu
slobodan pristup informacijama utvrditi da su ovi zakoni u BiH, na dravnom i
na entitetskim nivoima, uglavnom utemeljeni na najviim meunarodnim stan-
dardima.
ZoSPI se odnosi i obavezuje sve javne organe (zakonodavne, sudske, izvrne i
upravne), kao i sva pravna lica u vlasnitvu ili pod kontrolom javnih organa, kao
to su javne ustanove, javna preduzea, komunalne organizacije, javne kole,
fakulteti, dravne agencije, instituti ili zavodi. On se ne odnosi na privatne orga-
nizacije i frme i na komercijalni sektor u cjelini.
NISU IZUZETI NI TAJNI DOKUMENTI
ZoSPI javnosti daje pravo pristupa dokumentima, evidenciji i irokom spektru
drugih vrsta informacija koje su u posjedu ili pod kontrolom javnih organa.
Pri tome treba imati u vidu da ZoSPI, kao i veina slinih zakona u demokrat-
skom svijetu, ne zahtijeva od vlasti da kreiraju nove dokumente ili informacije u
novom obliku samo da bi odgovorili na zahtjev za pristup informacijama. ZoSPI
ne trai od javnih vlasti da prave analizu objavljenih podataka ili da odgova-
raju na pitanja u pismenoj formi. Od javnih vlasti se trai da osiguraju pristup
postojeim dokumentima ili materijalima koji sadre odgovore na postavljena
pitanja ili traenu informaciju.
U skladu sa ZoSPI, javni organi su obavezni javnosti obezbijediti pristup doku-
mentima, evidencijama i najveem broju drugih informacija na zahtjev. Ali, vla-
sti su obavezne i da najvanije informacije objave i dostave javnosti na uvid
Z
A
K
O
N
I

O

S
L
O
B
O
D
I

P
R
I
S
T
U
P
A

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A
ZoSPI ne olakava novinarima dobiva-
nje informacija u svakodnevnom priku-
pljanju vijesti, s obzirom na propisane
rokove za dostavljanje traenih infor-
macija (15 dana), ali omoguava pristup
informacijama i uvid u dokumente u
sluajevima dugo ronijih istraivakih
pria, pred kojima ne postoji imperativ
brze produkcije.
110
i bez zahtjeva graana, kao to su one koje se tiu budeta, redovnih aktivnosti
i politikih odluka.
U skladu s meunarodnim standardima, ZoSPI omoguava pristup informaciji u
posjedu javnih vlasti bez obzira na oblik ili karakteristike, kao i na to kada je sai-
nje na i kako je klasifkovana. Na ovaj nain se i informacije i dokumenti koji mogu
imati oznake i klasifkacije kao vrlo tajno, tajno ili povjerljivo, odnosno interno
(nazivi i oznake tajnosti prema Zakonu o zatiti tajnih podataka, lan 19, Slubeni
glasnik BiH broj 54/05) mogu potencijalno otkriti, pogotovo u dijelu na koji se ne
mogu primijeniti propisani izuzeci (o tome opirnije u Osmom poglavlju).
Ukratko, pravo pristupa se odnosi na sve informacije bez obzira na oblik u kojem
se nalaze (na primjer: pisani dokumenti, elektronske informacije i podaci, audio
ili video zapisi itd.), na njihov izvor (da li ih je izradio javni organ ili neko drugi),
datum kad su nastale ili kako su klasifkovane.
SAMO TRI VRSTE MOGUIH IZUZETAKA
ZoSPI je utemeljen na meunarodnim standardima i u dijelu u kojem se propisuju
mogui izuzeci, jer uvaava injenicu da u izvjesnim sluajevima postoji zakonski
osnov za uskraivanje informacija. ZoSPI doputa javnim organima da te izuzetke
primijene samo u tri sluaja: prvo ako se otkrivanjem informacije moe oekivati
izazivanje znaajne tete legitimnim funkcijama vlade (na primjer, u pitanjima
nacionalne bezbjednosti, odbrane, javne bezbjednosti, potom u pitanjima mo-
netarne politike, spreavanja kriminala itd.), drugo da bi se zatitili komercijalni
interesi tree strane i tree da bi se zatitili lini interesi i privatnost treih lica.
Meutim, informacije koje spadaju u jednu od ove tri zatiene kategorije nisu
automatski izuzete od otkrivanja. Naprotiv, ZoSPI trai od javnih organa da prije
nego to odbiju zahtjev o pristupu informacijama na osnovu utvrenih izuzeta-
ka navedenih u lanovima 68, obavezno razmotre da li je otkrivanje informacija
opravdano javnim interesom. Test javnog interesa je propisan u lanu 9. ZoSPI
i on je obavezan za sve javne vlasti prije nego donesu konanu odluku. Ovakav
pristup takoe je utemeljen na demokratskim standardima veine zakona ove
vrste u svijetu. U poreenju sa slinim zakonima u regionu Zapadnog Balkana,
jedino Hrvatska i Srbija u svojim zakonima nemaju propisan test javnog interesa.
Javni organi u Bosni i Hercegovini ne mogu utvrditi nikakve druge izuzetke osim
ovih navedenih u lanovima 68. ZoSPI. Utvrivanje izuzetaka mora se vriti na
osnovu ispitivanja od sluaja do sluaja i moraju se uzeti u obzir posebne okol-
nosti u vezi sa samim zahtjevom. Oznaavanje kompletnih kategorija informa-
cija kao izuzetih od otkrivanja je zabranjeno.
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
111
ZoSPI, dakle, izriito derogira odredbe drugih zakona koji se odnose na klasifka-
ciju bezbjednosti odreenih informacija i dokumenata. injenica da je neki doku-
ment oznaen kao tajni ili povjerljivi i slino nije odluujua kod odreivanja
da li je u skladu sa ZoSPI dokument izuzet od otkrivanja. ZoSPI, takoe, izriito
zahtijeva da zakonski akti doneseni nakon ovoga zakona, a ija svrha nije izmjena
ovoga zakona, nee ograniiti prava i obaveze utvrene ovim zakonom.
Sve ove karakteristike utemeljene su na najviim demokratskim standardima u
svijetu.
NEUSKLAENOST DRUGIH ZAKONA SA ZoSPI
Na osnovu viegodinjeg iskustva u primjeni ZoSPI uoljivo je najozbiljniji pro-
blem neusklaenost drugih zakona koji iskljuuju ili bitno reduciraju pravo na
slobodan pristup informacijama. Niz je takvih zakona i na nivou oba entiteta
i drave Bosne i Hercegovine koji su usvojeni nakon donoenja ZoSPI i u tom
pogledu su znatno ispod nivoa demokratskih standarda u svijetu.
Ovim problemom najvie su se bavili Ombudsmeni Federacije Bosne i Herce-
govine, koji su u vie navrata tokom 2004, 2005. i 2006. godine upuivali po-
sebne preporuke Vladi Federacije BiH i Federalnom ministarstvu pravde kao
jedino nadlenom za primjenu ZoSPI. Meutim, te preporuke i upozorenja nisu
ozbiljno shvaeni i izvrna i zakonodavna vlast ni u ovom entitetu nije pristupila
usklaivanju zakona.
Kao lex specialis, ZoSPI je uredio odnos ovog zakona prema drugim zakonima. Za
razumijevanje tog odnosa kljuna je odredba ZoSPI FBiH, lana 25. taka 3, koja
izriito odreuje da zakoni koji se usvoje nakon donoenja ovog zakona, a ija
svrha nije izmjena ili dopuna ovog zakona, ni na koji nain ne mogu ograniiti
prava i obaveze utvrene ovim zakonom. Slina rjeenja postoje i u ZoSPI BiH
6
,
kao i u ZoSPI RS
7
, koji ima istovjetnu formulaciju kao i ZoSPI BiH, s jedinom razli-
kom to se on odnosi na jedninu, a ne na mnoinu.
Zakonodavci na sva tri nivoa vlasti su, meutim, u brojnim zakonima koji su do-
neseni naknadno postupili sasvim suprotno od naprijed navedenog stava. To se,
prije svega, odnosi na Zakon BiH o zatiti tajnih podataka
8
, Zakon o Obavjetajno-
6
lan 26, taka 4: Zakonski akti koji se usvoje nakon ovog zakona, a ija svrha nije iz mjena
ovog zakona, nee ograniiti prava i obaveze koje su utvrene ovim zakonom.
7
lan 25, taka 4: Zakonski akt koji se usvoji nakon ovog zakona, a ija svrha nije iz mjena
ovog zakona, nee ograniiti prava i obaveze koje su utvrene ovim zakonom.
8
broj 54/05, stupio na snagu 2005. godine.
Z
A
K
O
N
I

O

S
L
O
B
O
D
I

P
R
I
S
T
U
P
A

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A
112
-sigurnosnoj agenciji Bosne i Hercegovine
9
, Zakon o krivinom postupku FBiH
10
,
Zakon o Poreznoj upravi FBiH
11
, na zakone o radu i zakone o vrijednosnim pa-
pirima (na nivou entiteta), te na kantonalne zakone u FBiH o zapoljavanju. Ovi
su zakoni identifikovani kroz postupanje Ombudsmena Federacije BiH, jer su se
javni organi pozivali na njih u sluajevima odluka o neobjavljivanju informacija,
a ne na ZoSPI.
ZAKON O ZATITI TAJNIH PODATAKA ISKLJUIO ZoSPI
Kao ilustracija mogu se navesti primjeri vie zakona: Zakon BiH o zatiti tajnih po-
dataka, krivini zakoni (na etiri nivoa u BiH, opirnije u Osmom poglavlju), potom
Zakon FBiH o krivinom postupku i Zakon FBiH o Poreznoj upravi, te zakoni o radu.
Prvi primjer: Zakon BiH o zatiti tajnih podataka propisao je stroge uslove pris-
tupa tajnim podacima i odredio da je pristup mogu samo uz uslove utvrene
Zakonom i drugim podzakonskim propisima na osnovu Zakona...
Na ovaj je nain Zakon o zatiti tajnih podataka potpuno iskljuio ZoSPI i
onemoguio pristup bilo kojem dijelu informacija oznaenih kao vrlo tajno,
tajno, vrlo povjerljivo i interno (stepeni tajnosti prema ovom zakonu) koji
(dijelovi informacija) sami po sebi i ne moraju biti klasifkovani u neku od ovih
kategorija. Na ovaj se nain rui osnovni princip ZoSPI da se nijedan zahtjev za
pristup informacijama ne odbija automatski, odnosno, da se svaki zahtjev raz-
matra od sluaja do sluaja i cijeni njegov sadraj.
Zakon Bosne i Hercegovine o zatiti tajnih podataka ipak donekle ima i jednu
odredbu koja je utemeljena na lanu 9. ZoSPI (test javnog interesa), u kojoj je
propisano da ne moe imati karakter tajnosti onaj podatak kojem se tajnost
odreuje s namjerom prikrivanja izvrenog krivinog djela, prekoraenja ili
zloupotrebe ovlatenja, s ciljem prikrivanja bilo koje nezakonitosti ili prikrivanja
administrativne greke.
9
Zakon o Obavjetajno-sigurnosnoj agenciji BiH (Sarajevo, 2004. godine), Slubeni glasnik
BiH broj 12/04, stupio na snagu 2004. godine.
10
Zakon o krivinom postupku FBiH (Sarajevo, august 2003. godine), Slubene novine
FBiH broj 35/03, 37/03 i 56/03, stupio na snagu 1. augusta 2003. godine.
11
Zakon o Poreznoj upravi FBiH (Sarajevo, 2002. godine), Slubeni glasnik FBiH broj 33/02,
stupio na snagu 17. jula 2002. godine; Zakon o Poreznoj upravi FBiH (Sarajevo, 2004.
godine), Slubeni glasnik FBiH broj 28/04, stupio na snagu 2004. godine, dostupno
na http://www.pufbih.ba/hr/zakon-o-poreznoj-upravi (pristupljeno 26. marta 2012.
godine).
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
113
PRIMJERI NEUSKLAENIH ZAKONA
Drugi primjer: Zakon o radu FBiH u lanu 70. odreuje da pojedinane isplate
plate nisu javne
12
. Na isti nain i s potpuno istom formulacijom odredio se i
Zakon o radu Republike Srpske
13
u lanu 96.
Zakon o radu u institucijama BiH
14
nema takvu odredbu. Ali to nije smetalo
poslanicima i delegatima u Parlamentu BiH da 2010. godine odbiju zahtjev ne-
vladinih organizacija i Centra civilnih inicijativa da objave svoje plate, pozivajui
se na Zakon o radu u institucijama BiH. Na ovaj je nain Zakon o slobodi pristupa
informacijama u BiH automatski stavljen van snage, mada to zvanino niko ni-
kada nije saoptio. Ali, ak i da postoji takva odredba u Zakonu o radu u instituci-
jama Bosne i Hercegovine, ona ne moe imati nikakva opravdanja s obzirom na
tu vrstu informacija o platama visokih funkcionera plaenih iz budeta.
Trei primjer: Zakon o krivinom postupku FBiH u lanu 227. odreuje postupak
davanja podataka iz krivine prijave:
1. Podaci iz krivine/kaznene evidencije mogu se dati sudovima, tuilatvima
i organima unutranjih poslova u vezi s krivinim postupkom koji se vodi pro-
tiv osobe koja je ranije bila osuivana, kao i nadlenim organima za izvrenje
krivinopravnih sankcija i nadlenim organima koji uestvuju u postupku da-
vanja amnestije, pomilovanja ili brisanja osude.
2. Podaci iz kaznene evidencije mogu se, na obrazloeni zahtjev, dati i dravnim or-
ganima ako jo traju odreene mjere sigurnosti ili pravne posljedice osude.
3. Graanima se, na njihov zahtjev, mogu davati podaci o njihovoj osuivanosti ili
neosuivanosti ako su im ti podaci potrebni radi ostvarivanja njihovih prava.
4. Niko nema pravo traiti od graana da podnose dokaze o svojoj osuivanosti,
odnosno neosuivanosti.
5. Odredbe st. od 1. do 4. ovog lana su posebne odredbe koje se odnose i na Zakon
o slobodi pristupa informacijama Federacije Bosne i Hercegovine.
Premda je Zakon o slobodi pristupa informacijama FBiH lex specialis, zakonoda-
vac je u ovom sluaju dao posebnost kasnije donesenom Zakonu o krivinom
postupku u odnosu na ZoSPI. Na ovaj je nain vlast devalvirala sopstveni Zakon
12
Zakon o radu FBiH (Sarajevo, 2000. godine), Slubeni glasnik FBiH broj 43/99 i 32/00,
stupio na snagu 2000. godine.
13
Zakon o radu RS (Banja Luka, 2007. godine), Slubeni glasnik RS broj 20/07, stupio na
snagu 2007. godine.
14
Zakon o radu u institucijama BiH, Slubeni glasnik BiH broj 26/04, 7/05 i 48/05, stupio
na snagu 2005. godine.
Z
A
K
O
N
I

O

S
L
O
B
O
D
I

P
R
I
S
T
U
P
A

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A
114
o slobodi pristupa informacijama, ograniila prava zasnovana na njemu i obma-
nula javnost.
Kako se vidi iz citirane formulacije ovog zakona, mogunost da trai i do-
bije podatke iz krivine evidencije ograniena je na odreene dravne or-
gane (sudove, tuilatva i organe unutranjih poslova, na organe nadlene
za izvrenje krivinopravnih sankcija i na druge dravne organe, te na same
graane o njihovoj osuivanosti ili neosuivanosti. Nije, dakle, predviena
mogunost da neko fiziko lice, ukljuujui i oteenog, trai i dobije podat-
ke za trea lica.
etvrti primjer: Zakon o Poreznoj upravi FBiH
15
u lanu 3. taka 4. odreuje ta je
porezna tajna:
4. Porezna tajna
- sve informacije ili podaci o poreznom obvezniku koje imaju porezni organi, izuzev:
- informacija i podataka za koje porezni obveznik u pisanom obliku izjavi da se ne
smatraju poreznom tajnom;
- informacija i podataka datih u takvom obliku da se ne mogu povezati s pojedina-
nim poreznim obveznikom, ili ga se na drugi nain ne moe identifcirati;
- podataka o naplati poreza koji se, prema odredbama ovog zakona, javno objavljuju.
Poreznom tajnom se, dakle, proglaavaju svi podaci i informacije o poreznim ob-
veznicima osim onih koje, praktino, sam porezni obveznik u izjavi u pisanom
obliku ne smatra poreznom tajnom.
U pismenom odgovoru Federalne porezne uprave upuenom Ombudsmenima FBiH
(predmet OI-17/05) naglaava se da je u lanu 2. Zakona o Poreznoj upravi propi-
sano da, ukoliko su odredbe Zakona o Poreznoj upravi FBiH, kojim se pored ostalih
nabrojanih oblasti reguliraju prava i obaveze Porezne uprave i poreznih obveznika,
drugaije ureeni drugim zakonima u Federaciji, tada e odredbe ovog zakona imati
prioritet nad drugim odredbama u navedenim oblastima. Takoe: Propisujui lan
2. Zakona o Poreznoj upravi FBiH, zakonodavac je navedenom Zakonu dao svojstvo
zakona lex specialis i na taj nain ukazao da je oblast poreza specifna.
lan 2. Zakona FBiH o Poreznoj upravi glasi:
Ukoliko su odredbe ovog zakona kojima se reguliraju organizacija i rukovodstvo
Porezne uprave, saradnja Porezne uprave sa drugim vladinim organima, prava i
obaveze Porezne uprave i poreznih obveznika, identifkacija i registracija poreznih
15
Zakon je mijenjan i dopunjavan 2004, 2009. i 2010. godine Slubeni glasnik FBiH
broj 28/04, 57/09 i 40/10, dostupno na: http://www.pufbih.ba/hr/zakon-o-poreznoj-
upravi (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
115
obveznika, podnoenje poreznih prijava i plaanje poreza, razrez i naplata poreza,
prinudna naplata poreznih obaveza, inspekcijski nadzor, obraun i naplata kamata,
odbici i povrat vie plaenih poreza, rokovi zastare za razrez, naplata i povrat poreza,
albe na porezna rjeenja, administrativne kazne za porezne prekraje, podzakonski
akti i porezna miljenja, drugaije ureene drugim zakonima u Federaciji, tada e od-
redbe ovog zakona imati prioritet nad drugim odredbama u navedenim oblastima.
Premda se ovom zakonu (Zakonu o Poreznoj upravi FBiH) daje posebnost u od-
nosu na druge zakone, ona se ne moe tumaiti na nain na koji to ini Porezna
uprava FBiH, jer se ta posebnost odnosi na precizno utvrene oblasti i ne odnosi
se na pravo na slobodan pristup informacijama.
ZoSPI ISKLJUUJE AUTOMATIZAM
ZoSPI je uspostavio sklad izmeu, s jedne strane, osnovnog cilja da su sve in-
formacije u posjedu vlasti javne i da je njihovo objavljivanje pravilo od kojeg
postoje izuzeci propisani jedino u ovom zakonu i, s druge, zahtjeva da se ova
oblast sloboda pristupa informacijama u posjedu javnih vlasti ne smije i ne
moe ograniiti nijednim drugim zakonom.
Predvieni izuzeci u ZoSPI (6, 7. i 8. lan sva tri zakona) nisu izuzeci koji se mogu
automatski primijeniti ve samo mogunost koja se primjenjuje uz odreene pro-
pisane uslove rjeavanjem od sluaja do sluaja (a ne generalno), ocjenjivanjem
sadraja traenih informacije (a ne vrste informacije), te obaveznim provoenjem
testa javnog interesa (lan 9. Zakona),
bez ega nema izuzetaka itd.
S druge, pak, strane odredba lana
26. taka 4. ZoSPI BiH, odnosno 25.
taka 3. ZoSPI FBiH i lana 25. taka
4. ZoSPI RS (o tome da se drugim
zakonimanee ograniiti prava i oba-
veze utvrene ovim zakonom) ima
karakter obavezujueg stava, kojim se
sam zakonodavac obavezao da no-
vim zakonima nee ograniava ti prava
uspostavljena ovim zakonom. Dobar
primjer takvog postupanja predstavlja Zakon BiH o zatiti linih podataka koji je u
lanu 28. odredio da e se odredbe ovog zakona uzeti u obzir prilikom primjene
Zakona o slobodi pristupa informacijama u Bosni i Hercegovini. Ovaj zakon, dakle,
nije automatski iskljuio pristup linim informacijama, ali je s obzirom na svoju
specifnost preporuio da se njegove odredbe uzmu u obzir.
Z
A
K
O
N
I

O

S
L
O
B
O
D
I

P
R
I
S
T
U
P
A

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A
Javni organi ne mogu javnosti uskra-
titi ni one dokumente koji su oznaeni
kao vrlo tajno, tajno, povjerljivo i
interno po principu automatizma.
Premda takva oznaka moe biti rele-
vatna pri odluivanju da li se na takve
informacije moe primijeniti jedan od
tri predviena izuzetka u ZoSPI, ona
sama po sebi nije dovoljna za odbija-
nje pristupa informacijama na osnovu
ovog zakona.
116
U praksi se, meutim, deava suprotno od ovoga i dobar broj zakona usvojenih u
posljednjih nekoliko godina reducira prava koja ZoSPI uspostavlja, ime se ZoSPI
potpuno relativizira.
Kao to se vidi iz navedenih primjera, neki od tih zakona unaprijed i automatski
iskljuuju odreene vrste informacija (informacije za koje nema opravdanja da
budu tretirane kao tajne i povjerljive, informacije o platama javnih slubenika i
poslanika, davanje podataka iz krivine evidencije, odnosno informacije o po-
reznom obvezniku koje imaju porezni organi itd.).
Istina, u prijelaznim i zavrnim odredbama ZoSPI izuzeti su generalno zakoni
o sudskom postupku, to znai i ZKP (Zakon o krivinom postupku), ali tako
to se istie da se ovim zakonom (Zakonom o slobodi pristupa informacijama
BiH, primjedba Internewsa) ne umanjuju prava i obaveze osoba koje se odnose
na pristup informacijama kako je regulirano zakonima o sudskom postupku,
ukljuujui dokazni postupak
Kao i slini zakoni u svijetu, ZoSPI predvia, dakle, da je opravdano neobjavljivanje
informacija jedino ukoliko je odluka o tome zasnovana na rjeavanju od sluaja
do sluaja, i na ocjeni sadraja traene informacije, a ne na ocjeni vrste informa-
cije, te ukoliko je proveden postupak ispitivanja javnog interesa. Ispitivanje javnog
interesa se dodatno temelji na principu objavljivanja traene informacije bez ob-
zira i na utvrene izuzetke ako je to opravdano javnim interesom.
Javni organi ne mogu javnosti uskratiti ni one dokumente koji su oznaeni kao
vrlo tajno, tajno, povjerljivo i interno po principu automatizma. Premda
takva oznaka moe biti relevantna pri odluivanju da li se na takve informacije
moe primijeniti jedan od tri predviena izuzetka u ZoSPI, ona sama po sebi nije
dovoljna za odbijanje pristupa informacijama na osnovu ovog zakona.
Rjeavanje svakog pojedinanog zahtjeva (bez mogunosti automatske primje-
ne ogranienja) i ocjenjivanje sadraja, a ne vrste informacija, dva su kljuna
principa modernih zakonodavstava o slobodi pristupa informacijama i preds-
tavljaju opteprihvaeni meunarodni standard. Na tom stanovitu je zasno-
van i ZoSPI, ali, kako se vidi i na ovim primjerima, nisu i ostali navedeni zakoni.
Paradoksalno je, takoe, da su kako ovaj zakon (ZoSPI) tako i neki drugi zakoni
proglaeni kao lex specialis.
Preporuke za izmjenu ZoSPI davali su u vie navrata Ombudsmeni Federacije
Bosne i Hercegovine i nevladine organizacije, meu kojima Transparency
International, Udruenje BH novinari i druge.
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
117
NEKI NEDOSTACI ZoSPI I ISKUSTVA U PRIMJENI
Izmeu tri zakona ove vrste u Bosni i Hercegovini postoje i odreene razlike.
Najznaajnije su dvije, i odnose se na njihovu neusaglaenost o formi pisanog
odgovora javnih organa (dopisobavjetenjerjeenje) i o sankcijama, a najvea
manjkavost je to to dva od tri zakona (Zakon BiH i Zakon FBiH) imaju nedovo lj no
precizne odredbe o albenom postupku u sluaju kada je zahtjev odbijen, odno-
sno, to trei zakon (u RS) nije uopte predvidio albeni postupak.
Od ova tri zakona, jedino je ZoSPI u Federaciji od samog poetka propisao
obavezu javnog organa da povodom svakog zahtjeva donosi rjeenje i da u
njemu naznai pravnu pouku (pravo albe). Ni ovaj zakon, meutim, nije od-
redio kome se upuuje alba, osim to se u prelaznim i zavrnim odredbama
(lan 25. taka 1) pozvao na Zakon o upravnom postupku
16
kao jedan od zakona
koji se primjenjuju na sve javne organe u smislu ovog zakona. Tokom primjene
Zakona uoeno je u ovom dijelu pravo arenilo i nesnalaenje javnih organa.
ZoSPI Bosne i Hercegovine obavezivao je od prve godine njegove primjene
javne organe da jedino dopisom obavjetavaju podnosioca zahtjeva o pravu
na pristup informacijama, odnosno o odluci o izuzeu od objavljivanja. Kako
dopis/obavjetenje ne spada u upravne akte, takav je nain neobavezujui i ne
omoguava albeni postupak u sluaju nedavanja informacija. Ovaj je zakon
promijenjen u tom dijelu 2006. godine
17
i od tada su javni organi na nivou BiH
obavezani na donoenje rjeenja.
ZoSPI u Republici Srpskoj predvia odgovor u formi dopisa i obavjetenja i do
sada nije promijenjen. Zakon ne predvia albeni postupak, to je njegov najvei
nedostatak, ve samo mogunost obraanja ombudsmenu RS (institucija koja je
31. marta 2010. prestala s radom).
S obzirom na injenicu da sva tri zakona omoguavaju podnosiocima zahtjeva za
pristup informacijama da se obraaju instituciji ombudsmena na odgovarajuem
nivou (u Federaciji BiH, u Republici Srpskoj i u Bosni i Hercegovini), nakon ukidanja
institucija ombudsmena na nivou oba entiteta, ova bi promjena mogla dovesti do
novih tekoa i nesporazuma (i) zbog neusaglaenosti tri zakona. Do kraja 2009.
do kada su radile obje entitetske institucije ombudsmena, najvie albi i najvie
iskustava su imali Ombudsmeni Federacije BiH, koji su, u prosjeku, godinje dobi-
jali izmeu 130 i 160 albi graana, od kojih su najvei broj (u prosjeku 9296 pro-
cenata) rijeene pozitivno i podnosioci zahtjeva konano dobijali traene infor-
macije, odnosno, odgovarajue rjeenje koje im je omoguavalo redovni albeni
16
Zakon o upravnom postupku (Sarajevo, 25. juna 2002. godine), Slubeni glasnik BiH
17
Zakon o izmjenama i dopunama zakona o slobodi pristupa informacijama u BiH (Saraje-
vo, 2006. godine), Slubeni glasnik BiH broj 45/06, stupio na snagu 2006. godine.
Z
A
K
O
N
I

O

S
L
O
B
O
D
I

P
R
I
S
T
U
P
A

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A
118
postupak. Sada je preostala jedino mogunost obraanja Ombudsmenima Bosne
i Hercegovine, koji imaju urede u veim gradovima u zemlji.
SANKCIJE IMA SAMO DRAVNI ZAKON
to se sankcija tie, nijedan od tri zakona od prvog dana nije neposredno
predviao nijednu sankciju, ali je nije ni iskljuio. Naprotiv, u njima je predviena
mogunost sankcionisanja na osnovu drugih zakona (U sluaju krenja ovog
zakona primjenjuju se sankcije utvrene Krivinim zakonom, zakonima o
prekrajima i zakonima iz oblasti uprave...).
Jedino je ZoSPI Bosne i Hercegovine
18
izmijenjen u tom dijelu 2009. godine i od
tada samo je ovaj zakon neposredno predvidio novane sankcije za javne organe i
odgovorne osobe (za javne organe u iznosu od 1.000 do 15.000 KM, a za pojedince
odgovorne za nepostupanje u skladu sa ZoSPI u iznosu od 200 do 5.000 KM).
Iako je ZoSPI predvidio mogunost sudskog postupka u sluajevima nedobija-
nja traenih informacija, ne postoji relevantna sudska praksa, kako zbog malog
broja tubi tako i zbog neefkasnosti sudova koji tube u upravnom sporu kao
to su ove ne uzimaju u hitni postupak.
19
Iako ZoSPI nije obavezao dravne i entitetske vlasti da objave spisak, odnosno, re-
gistar svih javnih organa koji su obavezni postupati prema ovom zakonu, praksa je
veeg broja demokratskih zemalja da su uspostavile takav registar i da se to pokazalo
korisnim. Od zemalja u regionu takav registar ima Slovenija. Nepostojanje registra u
Bosni i Hercegovini javlja se kao bitan nedostatak u primjeni ZoSPI, poto dio javnih
organa ponekad odbija da primijeni ZoSPI. Najee su to pravna lica koja su formirali
izvrni i zakonodavni organi, kao to su kole, fakulteti/univerziteti, zavodi, ustanove
i institucije, odnosno javna preduzea koja su dijelom pod kontrolom javnih organa.
Prema evidenciji Ombudsmena FBiH, do 2009. godine samo su 172 javna organa do-
nijela i ovoj instituciji dostavila vodie, indeks/registre informacija i ime slubenika,
to se uglavnom odnosi na izvrne, zakonodavne i sudske vlasti. Pretpostavlja se da
dvostruko vie javnih organa samo u Federaciji BiH (kole, fakulteti/univerziteti, zavo-
di, ustanove i institucije, odnosno javna preduzea) nisu ispunili tu obavezu.
18
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o slobodi pristupa informacijama u BiH (Saraje-
vo, 15. decembra 2009. godine), Slubeni glasnik BiH broj 102/09, stupio na snagu 2009.
godine, http://www.sudbih.gov.ba/fles/docs/zakoni/ba/zakon_o_slobodi_pristupa_
informacijama_-_izmjene_102_09_-_bos.pdf (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
19
Direktorica Centra za istraivako novinarstvo (CIN) navodi da je CIN pred Kantonalnim
sudom u Sarajevu pokrenuo tubu protiv jednog javnog preduzea, ali da vie od dvije
godine nakon pokretanja tube CIN nije dobio bilo kakav poziv Suda. Direktorica Centra
takoe navodi da neefkasnost suda u procesuiranju ovog sluaja obeshrabruje pokre-
tanje takvih tubi u budunosti (Izvor: Mediacentar Sarajevo, 2010).
P
R
A
V
O

N
A

I
N
F
O
R
M
I
R
A
N
J
E
119
Pored ve navedenih nedostataka u primjeni ZoSPI, nerazvijenost komunika-
cijskih kapaciteta javnih institucija ili sporost procedura pri traenju informacija
predstavljaju ograniavajui faktor u pristupu informacijama.
Jo jedan od identifciranih nedostataka u implementaciji ZoSPI jeste neposto-
janje sistema monitoringa njegove primjene. Iako ZoSPI propisuje da sve javne
institucije i preduzea imaju obavezu dostavljati informacije o broju primljenih
zahtjeva vezanih za ZoSPI i o nainu njihovog rjeavanja instituciji Ombudsmena,
taj sistem do danas nije zaivio u punoj mjeri i tek mali broj javnih organa ispu-
njava tu obavezu.
Analizom tromjesenih statistikih podataka organa vlasti moe se zakljuiti da dio
javnih organa u svojim kvartalnim izvjetajima navodi imena i druge pojedinosti
o podnosiocima zahtjeva za pristup informacijama, to nije u skladu sa Zakonom.
Naime, nema nikakvog razloga u ovim statistikim izvjetajima navoditi i tu vrstu
podataka, jer to nije zakonska obaveza i, uz to, moe djelovati obeshrabrujue na
sve graane jer nema nikakvog razloga da se vodi takva vrsta evidencije o tome da
li su i kome postavili zahtjeve za slobodan pristup informacijama.
POLITIKI BOJKOT MEDIJA SUPROTAN ZAKONIMA
Najvei problem u primjeni ZoSPI moglo bi predstavljati nametanje politike
volje o bojkotu medija (instrukcije premijera Vlade Republike Srpske
20

koje zabranjuju vladinim ustanovama i funkcionerima svaku komunikaciju s
Federalnom televizijom i s dijelom medija u RS). Uskraivanjem informacija no-
vinarima kanjavaju se gledatelji, sluatelji i itatelji tih medija i javnost u cjelini.
Slian karakter nametanja politike volje ima i odluka radnih tijela Parlamenta
BiH koja su odluila da nevladinim organizacijama uskrate informacije o platama
poslanika, jednako kao i svako drugo uskraivanje informacija od javnog inte-
resa pozivanjem na druge zakone.
Iskustva tri institucije ombudsmena i rezultati mnogih istraivanja sugeriu da
je, i pored svih nedostataka i prepreka, ZoSPI ipak doprinio poveanju svijesti
o vanosti prava na pristup informacijama i da je, generalno, poboljao trans-
parentnost rada javnih institucija u Bosni i Hercegovini. Ta ocjena ne vrijedi jed-
nako za sve sredine i javne organe. Uglavnom, najbolji rezultati u primjeni ZoSPI
dobijeni su u razvijenim sredinama, iako je i tu kao i u svim drugim nivoima po-
treban stalni pritisak javnosti i nevladinih organizacija kako bi se osigurala puna
transparentnost vlasti i omoguio pristup informacijama na osnovu ZoSPI.
20
Halilovi, Mehmed, Dodikove instrukcije: Zaustavite FTV, Mediacentar Online, 29.
marta 2010. godine, http://www.media.ba/mcsonline/bs/tekst/dodikove-instrukcije-
zaustavite-ftv (pristupljeno 14. septembra 2011. godine).
Z
A
K
O
N
I

O

S
L
O
B
O
D
I

P
R
I
S
T
U
P
A

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A
Poglavlje 5
KLEVETA I MASOVNI MEDIJI
ZAKONI O ZATI TI OD KLEVETE
Mehmed Halilovi i Mladen Srdi
Prije samo sedam godina, 2004, Bosna i Hercegovina je zauzimala izuzetno vi-
soko 21. mjesto na listi zemalja po medijskim slobodama francuske organizacije
Reporters sans frontiers
1
. Tome su najvie doprinijeli medijski zakoni koji su
do tada usvojeni. To se prije svega odnosi na zakone o zatiti od klevete (dva
zakona na nivou dva entiteta i slian zakon na nivou Distrikta Brko)
2
i na zakone
o slobodi pristupa informacijama (ukupno tri zakona na tri nivoa)
3
. Iako su ti za-
koni na snazi i danas, pozitivne ocjene o medijskim slobodama su nakon toga
zamijenjene kritinijim, pa i negativnim ocjenama zbog sve loijeg politikog i
ekonomskog ambijenta. To se naroito odnosi na period od 2006. godine, otkad
poinju i neadekvatne primjene veine medijskih zakona (posebno Zakona o
javnim servisima
4
i Zakona o komunikacijama
5
).
Zakoni o zatiti od klevete, uz zakone o slobodi pristupa informacijama, bili su i
ostali gotovo jedina svijetla taka na medijskoj i politikoj sceni do danas, kako
po svom sadraju i pozitivnim porukama tako i po utjecaju na sudsku i novinar-
sku praksu. Usto, ovi su zakoni o zatiti od klevete bili na svoj nain revolucio-
narni kao prvi nacionalni zakoni u Evropi koji su i u normativnom i u praktinom
smislu potpuno dekriminalizirali klevetu i uvredu.
1
Vidi: Freedom Press Index 2004, Reporters Without Borders, http://en.rsf.org/press-
freedom-index-2004,550.html (pristupljeno 6. decembra 2011. godine).
2
28/94, stupio na snagu 1. augusta 2001. godine; Zakon o zatiti od klevete FBiH (Sarajevo,
2003. godine), Slubene novine FBiH broj 19/03, stupio na snagu 2003. godine;
Zakon o zatiti od klevete Brko Distrikta Bosne i Hercegovine (Brko, 2003. godine),
Slubeni glasnik Brko Distrikta BiH broj 14/03, stupio na snagu 2003. godine, http://
www.skupstinabd.ba/zakoni/70/h/Zakon%20o%20zastiti%20od%20klevete-Sl.
glasnik%20Brcko%20DC,br.14-03.pdf (pristupljeno 17. januara 2012. godine).
3
glasnik BiH broj 28/00, stupio na snagu 17. novembra 2000. godine; Zakon o slobodi
pristupa informacijama u FBiH (Sarajevo, juli 2001. godine), Slubeni glasnik FBiH broj
32/01, stupio na snagu 24. jula 2001. godine; Zakon o slobodi pristupa informacijama u
RS (Banja Luka, maj 2001. godine), Slubeni glasnik RS broj 20/01, stupio na snagu 18.
maja 2001. godine.
4
Zakon o Javnom radio-televizijskom servisu BiH (Sarajevo, decembar 2005. godine),
Slubeni glasnik BiH broj 92/05, stupio na snagu 28. decembra 2005. godine; Zakon o
Javnom servisu radio-televizije FBiH (Sarajevo, juli 2008. godine), Slubeni glasnik FBiH broj
48/08, stupio na snagu 6. augusta 2008. godine; Zakon o Radio-televiziji RS (Banja Luka, maj
2006. godine), Slubeni glasnik RS broj 49/06, stupio na snagu 11. maja 2006. godine.
5
Zakon o komunikacijama (Sarajevo, septembar 2003. godine), Slubeni glasnik BiH broj
31/03, stupio na snagu 21. oktobra 2003. godine.
123
Z
A
K
O
N
I

O

Z
A
T
I
T
I

O
D

K
L
E
V
E
T
E
DEKRIMINALIZACIJA KLEVETE I UVREDE U BOSNI I HERCEGOVINI
Kleveta i uvreda su sve do 1999. godine u Bosni i Hercegovini, kao i u susjed-
nim zemljama i u ostatku Evrope i svijeta
6
, bile krivino djelo i protiv optuenih
su voeni krivini postupci. Kako je upravo u nekoliko poslijeratnih godina u
BiH voeno na desetine krivinih postupaka protiv novinara i urednika, Visoki
predstavnik je 30. jula 1999. donio odluku o slobodi informiranja i ukidanju
krivine kazne za klevetu i uvredu.
7
U Odluci je nareeno da oba entiteta usvoje
neophodne zakone kako bi u graanskoj parnici uspostavili pravne lijekove za
klevetu, uvredu i verbalnu klevetu u skladu s Evropskom konvencijom o zatiti
ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Prijedlog novog zakona pripremila je struna grupa sastavljena od meunarod-
nih i domaih eksperata, i potom nacrt zakona posredstvom OHR-a i Misije
OSCE-a u BiH uputila entitetskim parlamentima na usvajanje. Narodna skuptina
Republike Srpske je ubrzo potom usvojila Zakon o zatiti od klevete. Ali, s druge
strane, Parlament Federacije BiH je taj proces odugovlaio jo mjesecima da bi,
na zahtjev javnosti i medijske zajednice, Visoki predstavnik konano 1. novem-
bra 2002. godine donio odluku kojom se proglaava Zakon o zatiti od klevete
u Federaciji BiH.
8

Dakle, u Bosni i Hercegovini ogranienja prava na slobodu izraavanja iz stava 2.
lana 10. Evropske konvencije
9
, koja se odnose na zatitu ugleda ili prava drugih,
uglavnom reguliu sljedei zakoni:
- Zakon o zasltl od klevete u Pederacl[l 8lH, ob[avl[en u Slubenim novinama Fe-
deracije BiH broj 59/02, stupio na snagu sljedeeg dana nakon objavljivanja.
- Zakon o zastltl od klevete Pepubllke Srpske, ob[avl[en u Slubenom glasniku
Republike Srpske broj 37/01, stupio na snagu osmog dana od dana objavlji-
vanja.
- Zakon o zastltl od klevete 8rcko Dlstrlkta 8osne l Hercegovlne, ob[avl[en u
Slubenom glasniku Brko Distrikta BiH broj 14/03, stupio na snagu 2003. godine.
6
Vie od polovine drava u SAD-u nema krivine zakone koji se tiu klevete i u njima
kleveta spada u graansko pravo. Takoer, Vrhovni sud SAD-a oborio je posebne
krivine presude o kleveti u sluajevima Garrison protiv Louisiane, 379 US 64 (1964), i
Ashton protiv Kentuckyja, 384 US 195 (1966).
7
Vidi: Odluka o restrukturiranju Sistema javnog emitiranja u Bosni i Hercegovini i o slobodi
informisanja i ukidanju krivinih kazni za uvredu i klevetu, http://www.ohr.int/decisions/
mediadec/default.asp?content_id=31174 (pristupljeno 6. decembra 2011. godine).
8
Vidi: Odluka kojom se proglaava Zakon o zatiti od klevete Federacije Bosne i Hercegovine,
http://www.ohr.int/decisions/mo-hncantdec/default.asp?content_id=28424
(pristupljeno 6. decembra 2011. godine).
9
Ibid.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
124
125
- Zakon o obllgaclonlm odnoslma (Slubeni list SFRJ broj 29/78, 39/85 i 57/89,
Slubeni list RBiH broj 2/92, 13/93 i 13/94 i Slubeni glasnik Republike Srpske
broj 17/93 i 3/96).
RAZLOZI ZA DONOENJE ZAKONA O ZATITI OD KLEVETE
U pravosudnoj reformi, koja se ve niz godina odvija u Bosni i Hercegovini, na
njenom legislativnom nivou i u sklopu izmjene postojeih propisa pojavila se
potreba i za donoenjem novog zakona koji bi regulisao pitanje odgovornosti
za klevetu. Osnovna ideja za donoenje novih zakona je bila dekriminalizacija
klevete, koja bi trebala doprinijeti veoj slobodi medija, pa tako i opoj demo-
kratizaciji drutva.
Prilikom donoenja zakona takoer se teilo usvajanju opeprihvaenih evrop-
skih standarda u ovoj oblasti, izraenim ponajprije u lanu 10. Evropske konven-
cije o ljudskim pravima i osnovnim slobodama
10
, te u jurisprudenciji Evropskog
suda za ljudska prava u Strazburu. Odlueno je, dakle, da odgovornost za kleve-
tu bude graanskopravne prirode i da se ovim zakonima zapravo regulie nak-
nada tete nanesene neijem ugledu klevetnikim izraavanjem.
Openito, krivini zakoni postoje da bi se kanjavala objektivno drutveno opas-
na djela, koja tete drutvu u cjelini, kao to su ubistvo, zlostavljanje, kraa, pre-
vara, izazivanje i podsticanje nasilja i mrnje i slino. Osnovno sredstvo i mjera
krivinog zakona je kazna, ija primjena vodi povredi i ograniavanju slobode
i prava osuenog. I sama prijetnja kaznom predstavlja ogranienje slobode. S
tim u vezi, primjena kazne i krivinopravne represije opravdana je samo kada su
iscrpljene sve druge mogunosti za pruanje odgovarajue zatite. Legitimnost
propisivanja nekog ponaanja kao krivinog djela nalae prethodnu provjeru is-
punjenja ovih zahtjeva, posebno da je krivinopravna represija krajnje sredstvo
zatite (ultima ratio) i da je samo u takvim sluajevima legitimna i opravdana.
Stoga, izraziti/objaviti neto loe, pa makar bilo i netano, o nekom drugom, jed-
nostavno, ne pripada u tu kategoriju drutvene opasnosti, niti daje legitimnost
krivinopravnoj represiji. Novinari i drugi graani koji javno izraavaju stav u de-
mokratskom drutvu ne trebaju zbog svog stava eventualno biti osuivani kao
kriminalci.
Takoer, jedan od razloga za dekriminalizaciju uvrede i klevete jeste i u tome to
presuda za ova djela ostaje u kaznenoj evidenciji i osoba se smatra osuivanom.
Ta injenica sama po sebi djeluje stigmatizirajue za tu osobu. Ona moe imati
i druge negativne posljedice, naprimjer, pri zapoljavanju, iako se radi o lakem
krivinom djelu. Evropski sud za ljudska prava je zauzeo stav da izricanje makar
10
Ibid.
Z
A
K
O
N
I

O

Z
A
T
I
T
I

O
D

K
L
E
V
E
T
E
i veoma blage krivine kazne znai da osoba ima kriminalni dosje i to ima
zastraujui efekt za medije.
Iako je dekriminalizacija klevete tendencija meunarodnog prava i preporuena
je od Vijea Evrope, zasad ne postoji meunarodno obavezujui pravni akt koji
takvu obavezu propisuje. U tom smislu, Rezolucija Parlamentarne skuptine
Vijea Evrope
11
Ka dekriminalizaciji klevete 1577 (2007) izriito navodi da drave
trebaju precizno defnisati pojam klevete u svojim zakonima, kako bi se izbjegle
proizvoljne primjene zakona.
U velikom broju drava lanica Vijea Evrope,
kao i u skoro svim dravama koje su nai sus-
jedi, oblast klevete jo uvijek je regulisana
u krivinopravnom zakonodavstvu.
12
U ne-
kim dravama u kojima su uvrede i klevete
iskljuivo predmet graanske parnice dono-
se se presude o naknadama tete u veoma
visokim iznosima, to po ocjenama eksperata predstavlja ozbiljnu prijetnju slo-
bodi medija. Primjer za to je Ujedinjeno Kraljevstvo, gdje te naknade nekada
iznose stotine hiljada funti najvie u odnosu na ostale lanice Vijea Evrope.
Studija Centra za drutvene i pravne studije Oksfordskog univerziteta iz 2008.
godine pokazala je da su presuene odtete za klevetu i ukupni sudski trokovi
u Engleskoj 140 puta vei od evropskog prosjeka.
13
Dakle, prema meunarodnim standardima, krivino gonjenje za djelo klevete
samo po sebi ne predstavlja krenje lana 10. Evropske konvencije, budui da
se eventualna povreda tog lana, kao i ostalih odredbi Konvencije, utvruje u
svakom konkretnom sluaju koji se pojavi pred Evropskim sudom. Meutim,
Evropski sud je, ipak, u svojim odlukama iznio stanovite da je meu razliitim
mijeanjima u slobodu izraavanja nakon to je neto izreeno, za samu slobodu
izraavanja vjerovatno najopasnija krivina osuda i kazna. ak i u sluajevima
kad su krivine kazne bile, zapravo, relativno male novane kazne, Sud je bio
protiv njih, jer mogu predstavljati implicitnu cenzuru. U sluaju Fatullayev protiv
Azerbejdana (sluaj 40984/07) (2010) Evropski sud je zakljuio:
11
Vijee Evrope, Rezlucija 1577 (2007), Ka dekriminalizaciji klevete (4. oktobra 2007.
godine), http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta07/
eres1577.htm (pristupljeno 18. maja 2011. godine).
12
Krajem juna 2011. godine u Crnoj Gori je donijet Zakon o izmjenama i dopunama
krivinog zakonika kojim je izvrena dekriminalizacije klevete.
13
University of Oxford, A Comparative Study of Costs in Defamation Proceedings Across
Europe, By Programme in Comparative Media Law and Policy Centre for Socio-Legal
Studies University of Oxford, decembar 2008. godine, http://pcmlp.socleg.ox.ac.uk/sites/
pcmlp.socleg.ox.ac.uk/fles/defamationreport.pdf (pristupljeno 13. maja 2012. godine).
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
126
Novinari i drugi graani koji
javno izraavaju stav u de-
mokratskom drutvu ne tre-
ba da zbog svog stava budu
osuivani kao kriminalci.
127
Drave moraju regulisati pravo na slobodu izraavanja imajui u vidu i pravo na
zatitu ugleda pojedinaca na nain koji nee sprijeiti medije da obavljaju svoju
dunost i upozoravaju javnost na npr. zloupotrebu poloaja od javnih slubenika.
Novinari koji se bave istraivakim novinarstvom mogu poeti izbjegavati
izvjetavanje o pitanjima od opteg znaaja ako je jedan od rizika koji time preu-
zimaju zatvorska kazna, to je u nekim dravama sastavni dio sankcija koje se
mogu nametnuti ukoliko doe do neopravdanih napada na ugled privatnih lica.
Neizbjeno je da strah od takvih sankcija obeshrabri uivanje novinarske slobode
izraavanja (vidjeti Mahmudov i Agazade, gore navedeno, 49).
Stoga se regulisanje odgovornosti za klevetu u graanskopravnoj oblasti moe
smatrati velikim korakom naprijed u ostvarenju najviih meunarodnih standar-
da u domenu slobode izraavanja.
POETAK PRIMJENE ZAKONA O ZATITI OD KLEVETE
Nakon prihvatanja triju zakona oekivao se smanjen broj tubi protiv no-
vinara i medija, ali to se nije dogodilo. Prvih godina je, tavie, njihov broj
naglo porastao. Blizu 300 tubi stiglo je kantonalnim sudovima u Federaciji
BiH i opinskim u RS-u samo u prve dvije godine, to je trostruko vie nego u
prethodne dvije godine. Kad se ovaj broj uporedi s ukupnim brojem medijskih
kua kako elektronskih tako i tampanim ispada da je svaki medij tuen
barem jednom, kao i svaki deseti novinar.
14

14
Halilovi, Mehmed, Kako se u BiH primjenjuje novi zakon o zatiti od klevete: novinare
tue politiari, ali i novinari!, Media Online, 24. augusta 2004. godine, http://www.
mediaonline.ba/ba/pdf.asp?ID=324&n=KAKO%20SE%20U%20BIH (pristupljeno 6.
decembra 2011. godine).
Z
A
K
O
N
I

O

Z
A
T
I
T
I

O
D

K
L
E
V
E
T
E
Deset evropskih drava do danas je dekriminalizovalo klevetu i uvredu: Irska,
Velika Britanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Rumunija (dekriminalizovana
uvreda), Estonija, Gruzija, Ukrajina, Kipar i Moldavija. U svijetu su to uinile
neke od drava Sjedinjenih Amerikih drava, te Gana, ri Lanka, Maldivi, Novi
Zeland i Meksiko. Takoer, veina drava lanica Evropske unije odavno je pre-
stala da u praksi primjenjuje odredbe krivinih zakona za djela uvrede i klevete.
Visoke zatvorske kazne za klevetu predviene su zakonima Moldavije (se-
dam godina), Slovake (pet godina) i Turske (etiri godine). U krivinom za-
konu Kraljevine Norveke predviena je kazna zatvora za zatitu kraljevske
porodice do pet godina. Meutim Norveka nije primjenila krivini zakon
u oblasti klevete od 1993. godine. Takoe su u Poljskoj predviene kazne
zatvora do deset godina za javnu uvredu poljske nacije, republike Poljske i
njenog politikog sistema i najviih dravnih organa.
Prema istom izvoru, najvie je tubi podneseno protiv izdavaa Dnevnog avaza
i drugih izdanja iste izdavake kue, potom protiv izdavaa i urednika Slobodne
Bosne, Dana i Osloboenja. Po broju tubi na prvom su mjestu bili politiari i
dravni dunosnici na svim nivoima vlasti i odmah nakon njih bivi i sadanji no-
vinari, odnosno izdavai. Pojedinano, najvie tubi (vie desetina svake godine)
podnio je izdava i vlasnik Dnevnog avaza protiv novinara, urednika i izdavaa
konkurentskih novina, to je kljuna injenica koja nije promijenjena ni do danas,
a potom vlasnik i izdava Osloboenja. Neuporedivo najvie tubi su njihove
meusobne tube, to je specifno za Bosnu i Hercegovini i veoma rijetko u zem-
ljama regije.
Prve dvije godine primjene ovih zakona karakteristine su i po visini odtetnih
zahtjeva u tubama za klevetu koje su u cjelini bile enormno visoke (od 20.000
do 200.000 KM), s tim da su neke dostizale i milionske iznose, to je vjerovat-
no rezultat nerealnih oekivanja i neiskustva pravnika i advokata koji su pisali
prve tube. Kasnije su ti odtetni zahtjevi bili znatno umjereniji. Na smanjenje
apetita podnositelja tubi utjecala je sudska praksa (presuena obeteenja u
prosjeku su bila relativno ograniena od jedne do pet-est hiljada KM, odnosno
vrlo rijetko deset-petnaest ili dvadeset hiljada KM) i visina sudskih trokova (sud-
ske takse su u srazmjeru s traenom visinom odtetnih zahtjeva).
Mada su ovi zakoni usvojeni od 2001. do 2003. godine, prve presude donesene su
tek u 2004. godini. Prevashodni razlog za ovo stanje predstavlja neiskustvo i nepri-
premljenost sudija i drugih uesnika u ovim sudskim postupcima. Na neki nain,
sudovi su izbjegavali donoenja odluka i predmeti ove vrste su sporo rjeavani
do donoenja novih entitetskih zakona o parninom postupku. Naime, ovim pro-
cesnim zakonima je znatno ubrzan prvostepeni parnini postupak i ograniena
mogunost odlaganja roita i drugih naina za odugovlaenje postupka.
Stoga su prve presude u kantonalnim sudovima u Federaciji po tubama za kle-
vetu donesene poetkom 2004. godine. U prvobitnom tekstu federalnog zako-
na bilo je odreeno da su za suenje u prvom stepenu u predmetima naknade
tete zbog klevete, ukoliko je do izraavanja dolo u medijima, nadleni kanto-
nalni sudovi. Budui da su predmeti u kojima sporno izraavanje nije objavljeno
u medijima veoma rijetki, kantonalni sudovi su po pravilu odluivali u prvom
stepenu, pa je drugostepeni sud bio Vrhovni sud Federacije BiH, zahvaljujui
emu sada postoji odreena sudska praksa Vrhovnog suda.
U Republici Srpskoj je situacija drugaija, poto su od samog poetka primjene
Zakona u prvom stepenu sudili osnovni sudovi. Nakon izmjena Zakona o zatiti
od klevete FBiH, nadlenost u prvom stepenu je i u Federaciji prebaena na
opinske sudove, to je i logino.
Zbog nedostatka domae sudske prakse, bilo je neophodno direktno primjenjiva ti
meunarodne standarde iz ove oblasti, posebno standarde sadrane u Evropskoj
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
128
konvenciji o ljudskim pravima i osnovnim slobodama, a tako i u presudama
Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu. Meutim, kada je zatieni element
iz stava 2. lana 10. Konvencije ugled ili pravo drugih, ne postoji tako obimna
jurisprudencija Evropskog suda u Strazburu, budui da je praksa Evropskog suda
daleko obimnija kada su drugi zatieni objekti bili predmet spornog izraavanja,
kao to su, npr., interes nacionalne sigurnosti i spreavanje nereda ili zloina.
Koliko su zakoni o zatiti od klevete donijeli dobrog i loeg u javnom i medij-
skom ivotu u Bosni i Hercegovini do danas?
Na samom poetku sudovi su s prilinom dozom opreznosti i nepovjerenja, pa i
nerazumijevanja uli u ove postupke. S druge strane, novinari su imali prevelika
oekivanja (manje tubi i minimalna obeteenja), kao to su ih, ali sa suprotnim
motivom, imale i javne linosti, koje su sudskim putem traile zatitu vlastitog
ugleda, dostojanstva i privatnosti (maksimalna obeteenja).
Ta faza pripada ve prolosti i u cjelini gledano, u nepunih deset godina sud-
ska praksa donijela je mnogo vie pozitivnih nego negativnih iskustava. Sada je
znatno manje tubi (od 2010. do poetka 2012. u BiH manje od stotinu), zahtjevi
za obeteenjem su neuporedivo umjereniji i broj presuda u kojima je usvojen
tubeni zahtjev nije vei od tridesetak procenata u odnosu na broj tubi.
Na osnovu ovog se moe zakljuiti da su sudovi uglavnom odbacili neodmjere-
ne apetite oklevetanih javnih linosti i da su se, s druge strane, mediji i novinari
u veoj mjeri profesionalizirali. Neki su to uinili pod teretom sudskih presuda i
dosuenih naknada tete. Moe se primijetiti da veina medija (ukljuujui i te-
levizije i novine koje to nikad ranije nisu radile) sada redovno objavljuju ispravke
i izvinjenja. Razlog je vrlo jednostavan, jer oba zakona o zatiti od klevete istiu
da ispravke i izvinjenja, uz ostalo, predstavljaju elemente prema kojima se cijeni
dobronamjernost i profesionalni odnos novinara i medija.
Smanjenju tubi indirektno su doprinijeli i sami novinari. Najkrae reeno, shvatili
su da se neprofesionalno postupanje ne isplati. Nije dobro ni za ugled medija ni
za njihovo fnansijsko stanje, makar dosuene naknade tete i ne bile ba visoke.
BITNA NAELA EVROPSKOG SUDA U BH. ZAKONIMA
Praksa i standardi koje je uspostavio Evropski sud za ljudska prava imali su pre-
sudan utjecaj na medijske zakone i u Bosni i Hercegovini pogotovo na zakone
o zatiti od klevete. U praksi Evropskog suda, izmeu ostalih, iskristalizirala su se
sljedea naela koja su znaajna sa stanovita pojmova uvrede i klevete:
- Pasprava o pltan[lma od ozbll[nog [avnog lnteresa, naroclto ako [e u kontekstu
politike debate, uiva najvii stepen zatite Evropskog suda;
Z
A
K
O
N
I

O

Z
A
T
I
T
I

O
D

K
L
E
V
E
T
E
129
- Lvropskl sud pruza narocltu zastltu pravu na slobodu lzrazavan[a medl[lma
i novinarima zbog njihove drutvene uloge psa uvara u demokratskom
drutvu i doputa njihovo kanjavanje ako je opravdano samo naroito
vanim razlozima;
- Lvropskl sud [e uspostavlo l nacelo prema ko[em su granlce dopustene krltlke
ire kada su u pitanju politiari, odnosno funkcioneri javne vlasti, jer se oni
svjesno izlau javnom nadzoru, kako novinarima tako i cjelokupnoj javnosti i u
skladu s tim moraju pokazati vei stepen tolerancije;
- Lvropskl sud [e uspostavlo l standard prema ko[em vlada (vlast) mora otrp[etl
vei stepen kritinosti jer njen dominantni poloaj nalae suzdranost pri
posezanju za kaznenim mjerama, naroito ako postoje drugi naini odgova-
ranja na neopravdane napade i kritike;
- Lvropskl sud pravl bltnu razllku lzmedu cln[enlca l mlsl[en[a (vrl[ednosnog suda),
jer se istinitost injenica moe dokazati, ali ne i istinitost vrijednosnog suda.
OSNOVNE KARAKTERISTIKE ZAKONA U BOSNI I HERCEGOVINI
Osnovne karakteristike triju zakona o zatiti od klevete mogu se svesti na neko-
liko bitnih elemenata:
- uklnuta [e krlvlcna odgovornost u sudsklm proceslma za klevetu (nema prl[et-
nje zatvorskim i novanim kaznama);
- uspostavl[ena [e gradanska odgovornost u parnlcnom postupku l mogucnost
naknade novane tete;
- uklnuta [e zastlta naclonalnlh slmbola l drzavnlh duznosnlka,
- uspostavl[en [e balans lzmedu prava na slobodu lzrazavan[a l zastlte ugleda l
dostojanstva linosti;
- stltl se pravo na slobodu mlsl[en[a,
- ohrabru[e se profeslonalno postupan[e novlnara,
- garantlra se potpuna zastlta novlnarsklh lzvora,
- onemogucava se [avno[ vlastl da tuzl medl[ske kuce l novlnare,
- uspostavl[a se balans lzmedu pretrpl[ene stete l sudskl dosudene naknade,
- uvodl se obaveza ostecenog llca da preduzme ,sve potrebne m[ere da ublazl
tetu... a naroito da podnese zahtjev za objavljivanje ispravke;
- podstlce se r[esavan[e spora tuzltel[a l tuzenog medl[acl[om,
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
130
- postupak za klevetu ,u sredstvlma [avnog lnformlran[a" se smatra hltnlm (ovo
je predvieno samo u Zakonu o zatiti od klevete u Federaciji BiH, dok Zakon
u RS-u nema takvu odredbu).
Kljuni principi podsticanja prava na slobodu izraavanja u oba zakona formuli-
sani su u 1. i 2. lanu (Zakon u RS-u), odnosno u 2. i 3. lanu (Zakon u FBiH i Za-
kon u DB-u). U njima se
15
, naime, u drugom (b) stavu istie da pravo na slobodu
izraavanja titi sadraj izraavanja, kao i nain na koji je iznesen i ne primjenjuje
se samo na izraavanja koja se smatraju pohvalnim ili neuvredljivim, nego i na
izraavanja koja mogu uvrijediti, ogoriti
16
ili uznemiriti
17
. Ovaj princip je ute-
meljen na nekoliko presuda Evropskog suda za zatitu ljudskih prava (presude u
predmetima Handyside protiv UK, iz 1991. godine, The Observer i Guardian protiv
UK, iz 1992. godine, Prager i Oberschlick protiv Austrije, iz 1995. godine
18
), u kojima
se dodatno istie da je ovo nuno zbog pluralizma, tolerancije i irokogrudnosti,
bez kojih nema demokratskog drutva.
U narednom lanu triju zakona u BiH se dodatno istie da se Zakon tumai na
takav nain da se primjenom njegovih odredbi u najveoj mjeri obezbjeuje
princip slobode izraavanja
19
.
Novi zakoni, kao to se vidi, ohrabruju slobodnu tampu i slobodu izraavanja, pa
i izraavanja koja mogu uvrijediti, okirati ili uznemiriti. Ali to je tek jedna strana
medalje. Druga obuhvata defnicije odgovornosti medija i novinara. Novinari e
odgovarati i snositi posljedice za klevetu ukoliko su namjerno ili iz nepanje izni-
jeli ili pronijeli izraavanje neistinite injenice
20
, odnosno ako prouzrokuju tetu
ugledu fzikog ili pravnog lica iznoenjem ili pronoenjem izraavanja neeg
neistinitog
21
. Od novinara i tampe se, dakle, trai razumno ponaanje u skladu s
profesionalnim kodeksom i postupanje koje nije zlonamjerno.
Novinari se, meutim, mogu odbraniti i kad objave neistinite informacije koje
sadre klevetu ako su ispunjena dva uvjeta: dobre namjere i postupanje
u skladu s najviim profesionalnim standardima. Karakteristino je da su se
u svim takvim presudama sudovi pozivali na Kodeks za tampu novinara BiH,
odnosno na Kodeks Regulatorne agencije za komunikacije o emitovanju radio
15
lan 1. Zakona RS-a, odnosno lan 2. Zakona FBiH i Zakona DB-a.
16
U Zakonu RS-a pie okirati.
17
19/03, stupio na snagu 2003. godine.
18
Vie o tome pogledaj web stranicu: http://www.echr.coe.int/ECHR/homepage_en
(pristupljeno 8. maja 2012. godine).
19
Supra nota, 8, lan 3.
20
Supra nota, 8, lan 6, stav 3.
21
Zakon o zatiti od klevete RS (Banja Luka, juli 2001. godine), Slubeni glasnik Republike
Srpske broj 28/94, stupio na snagu 1. augusta 2001. godine, lan 5. stav 1.
Z
A
K
O
N
I

O

Z
A
T
I
T
I

O
D

K
L
E
V
E
T
E
131
132
i televizijskih programa
22
i dobronamjernost i profesionalnost ocjenjivali prema
oba ova kodeksa.
U prebacivanju klevete s krivinog na parnini postupak u BiH u novim su za-
konima izostavljena ranija krivina djela iz ovog domena, kao to su povreda
ugleda drave (BiH, ali i oba entiteta), njihove zastave, grba i himne, konstitu-
tivnih naroda.... Za ova krivina djela ranije je bilo predvieno da optunicu po
slubenoj dunosti podie dravni tuilac. U novim zakonima o zatiti od kle-
vete takoer je izostavljena uvreda, za koju se, istina, i danas moe voditi sudski
parnini postupak, ali ne na osnovu ovog zakona ve po Zakonu o obligacionim
odnosima.
LINGVISTIKE I TERMINOLOKE RAZLIKE MEU ZAKONIMA
Tri zakona o zatiti od klevete su na identian nain defnirala bitne elemente
klevete, iako se razlikuju formulacije u njima. Kako je Zakon o zatiti od klevete u
Distriktu Brko preuzeo osnovne formulacije iz dva entitetska zakona, u nastav-
ku analize on se nee posebno spominjati.
Da bi postojala kleveta, dakle, moraju biti ispunjeni svi navedeni uvjeti:
- posto[an[e/ob[avl[lvan[e netacnlh lnformacl[a,
- ldentlclran[e ostecenog,
- steta po pravno lll zlcko llce,
- prenosen[e treclm osobama l
- nam[era lll odredenl stepen nepazn[e.
Izmeu ovih zakona, kao to je naglaeno, nema sutinskih razlika osim lin gvi-
stikih i terminolokih. Te se razlike vide ve u nainu na koji je defniran prvi
bitni element klevete postojanje/objavljivanje netanih informacija.
Dok Zakon o zatiti od klevete u FBiH govori o neistinitim injenicama
23
, dotle
Zakon u RS-u uvodi pojam izraavanja neeg neistinitog
24
. Iako i ova druga de-
fnicija nije najbolja (izraavanje neeg neistinitog), doputajui mogunost
razliitih tumaenja, ona je u svakom sluaju prihvatljivija od prve (neistinite
injenice), koja u sebi sadri pojmovnu protivrjenost (contradictio in adiecto).
22
Kodeks Regulatorne agencije za komunikacije o emitovanju radio i televizijskih programa
(Sarajevo, januar 2008. godine), Slubeni glasnik BiH broj 20/08, stupio na snagu 11.
marta 2008. godine.
23
Supra nota 17, lan 6.
24
Supra nota 21, lan 5, stav 1.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
133
S druge strane, Zakon o zatiti od klevete RS-a ne sadri potpunu i eksplicitnu
defniciju klevete kao poseban pojam, iako uglavnom spominje sve pojmove
kao i Zakon u FBiH.
U oba zakona postoji i razlika u defniciji odgovorne osobe (novinara i autora). U
Zakonu u FBiH se kao odgovorna osoba navodi svako lice (koje iznosi li pro-
nosi izraavanje...), dok se u Zakonu RS-a spominje svako poslovno lice. Nakon
vie rasprava u Vijeu za tampu, u kojoj su uz novinare sudjelovali i sudije, me-
dijski eksperti i drugi, predloeno je da se posebno defniraju pojmovi novinara i
autora. Prema ovom prijedlogu, novinar je svaka osoba koja iznosi svoju ili pre-
nosi tuu informaciju, dok je autor izjave svaka pravna ili fzika osoba koja je
dala informaciju.
Kako je u oba zakona navedeno da je prije pokretanja sudskog postupka oba-
veza oteenog da podnese zahtjev za objavljivanje ispravke, Vijee za tampu
i BH novinari su predloili i da se oteeni obaveu da prethodno pokrenu
albeni postupak u Vijeu za tampu (ako je kleveta objavljena u tampi), od-
nosno u Regulatornoj agenciji (u sluaju elektronskih medija).
Z
A
K
O
N
I

O

Z
A
T
I
T
I

O
D

K
L
E
V
E
T
E
134
KLEVETA U SUDSKOJ PRAKSI
Mladen Srdi
Sudovi se u primjeni meunarodnih standarda i zakona o zatiti od klevete
suoavaju s nizom dilema i problema. U elji da pomognemo pravnicima, me-
dijskoj zajednici i posebno novinarima i urednicima kako bi mogli ocijeniti koja
se izraavanja ili pronoenja izraavanja (formulacija iz zakona) mogu smatrati
klevetom i koje posljedice mogu nastupiti zbog toga, ovdje donosimo analizu
nekih sluajeva iz domae sudske prakse, kao i iz prakse sudova u regiji i do-
datno jurisprudenciju Evropskog suda za ljudska prava iz ove oblasti, kojom se
postavljaju standardi za postupanje domaih sudova.
Mada se klevetom moe nanijeti teta nekom licu i ako izraavanje nije objav-
ljeno u sredstvima javnog informisanja, takvi sluajevi su veoma rijetki. Zato se
ova analiza ograniava uglavnom na sudske postupke kada je sporno izraava-
nje objavljeno u medijima. U ovom sluaju ono postaje dostupno neogranie-
nom broju ljudi i time potencijalno vie tetno po ast i ugled treeg/treih lica.
POJAM KLEVETE
Kleveta se u teoriji esto defnie kao neistinita informacija koja teti ugledu
druge osobe ili kao nezakonit in namjere i nepanje kojim se uzrokuje povreda
druge osobe putem iznoenja ili irenja neistinitih injenica treoj osobi. Prema
Zakonu o zatiti od klevete RS-a, kleveta je zapravo iznoenje ili pronoenje
neeg neistinitog to moe koditi ugledu nekog lica, a Zakon Federacije
kleve tu defnie kao radnju nanoenja tete ugledu fzikog ili pravnog lica
iznoenjem ili pronoenjem izraavanja neistinitih injenica identifkovanjem
tog fzikog ili pravnog lica treem licu.
Ova zakonska defnicija klevete podrazumijeva da pored istinitih postoje i neisti-
nite injenice, to zbunjuje mnoge koji s pravom smatraju da ukoliko neka
injenica nije istinita, onda to i nije injenica. Meutim, ova lingvistika pro-
tivrjenost nema velikog utjecaja na primjenu zakona u praksi.
Predmet pronoenja ili iznoenja mogu biti samo tvrdnje koje se odnose na
odreeni dogaaj, objektivna stanja, radnje, pojave i slino ija se istinitost
moe objektivno utvrivati i ocjenjivati, dok se tvrdnje koje predstavljaju vrijed-
nosne sudove ne mogu smatrati klevetom (o ovom veoma znaajnom pitanju
vie kasnije). Sadrina tvrdnji treba se odnositi na radnje, dogaaje i slino iz
prolosti ili sadanjosti, dok tvrdnje o eventualnim i buduim dogaajima ne
mogu biti pravno relevantne.
!"#$%&$'&$()() +, -./%/)0 1$()$23 (,4$ ,-$ $&$ 5)$ (/
iznosi iIi pienosi noe da skodi ugIedu nekog Iica, ako nu
se line nanosi slela, le ako je lo neislinilo i uz lo uinjeno iz
nanjeie iIi nepanje.
KIevela posloji sano ako ono slo se iznosi iIi pienosi noe da
skodi ugIedu nekog Iica, ako nu se line nanosi slela, le ako je
)$ &/3()3&3)$
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
135
KLEVETA U SUDSKOJ PRAKSI
Mladen Srdi
Sudovi se u primjeni meunarodnih standarda i zakona o zatiti od klevete
suoavaju s nizom dilema i problema. U elji da pomognemo pravnicima, me-
dijskoj zajednici i posebno novinarima i urednicima kako bi mogli ocijeniti koja
se izraavanja ili pronoenja izraavanja (formulacija iz zakona) mogu smatrati
klevetom i koje posljedice mogu nastupiti zbog toga, ovdje donosimo analizu
nekih sluajeva iz domae sudske prakse, kao i iz prakse sudova u regiji i do-
datno jurisprudenciju Evropskog suda za ljudska prava iz ove oblasti, kojom se
postavljaju standardi za postupanje domaih sudova.
Mada se klevetom moe nanijeti teta nekom licu i ako izraavanje nije objav-
ljeno u sredstvima javnog informisanja, takvi sluajevi su veoma rijetki. Zato se
ova analiza ograniava uglavnom na sudske postupke kada je sporno izraava-
nje objavljeno u medijima. U ovom sluaju ono postaje dostupno neogranie-
nom broju ljudi i time potencijalno vie tetno po ast i ugled treeg/treih lica.
POJAM KLEVETE
Kleveta se u teoriji esto defnie kao neistinita informacija koja teti ugledu
druge osobe ili kao nezakonit in namjere i nepanje kojim se uzrokuje povreda
druge osobe putem iznoenja ili irenja neistinitih injenica treoj osobi. Prema
Zakonu o zatiti od klevete RS-a, kleveta je zapravo iznoenje ili pronoenje
neeg neistinitog to moe koditi ugledu nekog lica, a Zakon Federacije
kleve tu defnie kao radnju nanoenja tete ugledu fzikog ili pravnog lica
iznoenjem ili pronoenjem izraavanja neistinitih injenica identifkovanjem
tog fzikog ili pravnog lica treem licu.
Ova zakonska defnicija klevete podrazumijeva da pored istinitih postoje i neisti-
nite injenice, to zbunjuje mnoge koji s pravom smatraju da ukoliko neka
injenica nije istinita, onda to i nije injenica. Meutim, ova lingvistika pro-
tivrjenost nema velikog utjecaja na primjenu zakona u praksi.
Predmet pronoenja ili iznoenja mogu biti samo tvrdnje koje se odnose na
odreeni dogaaj, objektivna stanja, radnje, pojave i slino ija se istinitost
moe objektivno utvrivati i ocjenjivati, dok se tvrdnje koje predstavljaju vrijed-
nosne sudove ne mogu smatrati klevetom (o ovom veoma znaajnom pitanju
vie kasnije). Sadrina tvrdnji treba se odnositi na radnje, dogaaje i slino iz
prolosti ili sadanjosti, dok tvrdnje o eventualnim i buduim dogaajima ne
mogu biti pravno relevantne.
!"#$%&$'&$()() +, -./%/)0 1$()$23 (,4$ ,-$ $&$ 5)$ (/
iznosi iIi pienosi noe da skodi ugIedu nekog Iica, ako nu
se line nanosi slela, le ako je lo neislinilo i uz lo uinjeno iz
nanjeie iIi nepanje.
KIevela posloji sano ako ono slo se iznosi iIi pienosi noe da
skodi ugIedu nekog Iica, ako nu se line nanosi slela, le ako je
)$ &/3()3&3)$
Valja napomenuti i da iznoenje svakog vrijednosnog suda ipak ne uiva apso-
lutnu zatitu Evropskog suda. Naime, procjenjuje se da li je izjava injenino op-
ravdana i iznijeta u dobroj vjeri i u javnom interesu, ili je pretjerana.
Dakle, kleveta postoji samo ako ono to se iznosi ili prenosi moe koditi ugledu
nekog lica, ako mu se time nanosi teta, te ako je to neistinito i usto uinjeno s
namjerom ili zbog nepanje.
RAZLIKA IZMEU INJENICA I VRIJEDNOSNOG SUDA
lan 7. Zakona o zatiti od klevete Federacije
1
1. Ne postoji odgovornost za klevetu:
a) ako je izraavanjem izneseno miljenje ili ako je to izraavanje u sutini istinito,
a netano samo u nebitnim elementima;
lan 6. Zakona o zatiti od klevete RS-a
2
U sljedeim se sluajevima nee odgovarati za klevetu:
a) Ako se radi o izraavanju miljenja, ili kada je izraavanje u sutini istinito;
Kada se cijeni da li neko izraavanje predstavlja klevetu, jako je vano utvrditi da
li se iznosi ili pronosi neka injenica ili se radi o vrijednosnom sudu, tj. miljenju.
Izjave koje predstavljaju miljenje u teoriji se defniu kao izjave koje ne sadre
injeninu konstataciju za koju se moe dokazati da je neistinita, ili se ne moe
opravdano tumaiti kao iznoenje stvarnih injenica u odreenim okolnostima,
ukljuujui jezik koji se koristi (retorika, pretjerivanje, satira ili poruga).
Dok su miljenja lini stavovi i vienja nekog dogaaja ili situacije i ne mogu
se dokazima potvrditi ili negirati, osnovne injenice na kojima se miljenje te-
melji mogu se dokazati. U principu se moe odgovarati samo za iznoenje nei-
stina kojima se naruava neiji ugled. Ali kada je takva informacija objavljena u
medijima, oni se nee smatrati odgovornima kada novinar ili publikacija imaju
legitiman cilj, kada je u pitanju neto od znaaja za javnost i kada su razumni
napori uloeni u utvrivanje injenica. Dakle, odbrana na osnovu bona fde po-
stupanja na izvjestan nain moe zamijeniti dokazivanje istinitosti. Naalost, u
sudskoj praksi koja postoji Bosni i Hercegovini vrlo se rijetko nalaze sluajevi
dobronamjernog postupanja kada je u pitanju utvrivanje injenica i njihovo
prezentiranje javnosti.
1
Zakon o Zatiti od Klevete Federacije Bosne i Hercegovine (Sarajevo, 2003. godine),
Slubene novine FBiH broj 19/03, stupio na snagu 2003. godine.
2
Zakon o Zatiti od Klevete Republike Srpske (Banja Luka, juli 2001. godine), Slubeni
glasnik RS broj 28/94, stupio na snagu 1. augusta 2001. godine.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
136
Prilikom razmatranja svakog sluaja vano je razlikovati injenice od vrijednos-
nih sudova. Znaaj ovog razlikovanja Evropski sud je posebno naglasio u po-
znatoj presudi Lingens protiv Austrije iz 1986. godine
3
. Ovaj sluaj je jedan od
najvanijih u praksi Evropskog suda, budui da su njime postavljeni neki osnov-
ni standardi, koji su ak gotovo od rijei do rijei preneseni i u entitetske zakone
o zatiti od klevete i zato zasluuje veu panju.
Dakle, P. Lingens, austrijski dravljanin, po zanimanju novinar, 1975. godine je
objavio u bekom asopisu Profl dva lanka u kojima je otro kritikovao Bruna
Krajskog, koji je u to vrijeme bio savezni kancelar, zbog njegovog stava prema
voi jedne politike partije koji je tokom Drugog svjetskog rata bio lan SS-bri-
gade, kao i zbog napada na Simona Vizentala, koji je javno govorio o politikoj
historiji tog politiara. Nakon ovoga, Krajski je pokrenuo postupak po privatnoj
tubi za klevetu.
Beki okruni sud je 26. marta 1979. godine djelimino usvojio tubeni zahtjev i
kaznio Lingensa sa 20.000 austrijskih ilinga. Poto su obje strane uloile albe,
konanom odlukom je Beki apelacioni sud 29. oktobra 1981. godine smanjio
kaznu na 15.000 ilinga.
U svom podnesku Evropskoj komisiji 19. aprila 1982. godine Lingens se alio na
osudu za djelo klevete, tvrdei da je to predstavljalo neopravdano mijeanje u
njegovo pravo na slobodu izraavanja protivno lanu 10. Konvencije.
4
Evropski
sud je konstatovao da je presuda Bekog okrunog suda, koju je potvrdio Beki
apelacioni sud, kojom je Lingens osuen za klevetu, predstavljala mijeanje jav-
ne vlasti u njegovo pravo na slobodu izraavanja. Mijeanje je bilo propisano
zakonom i imalo je legitiman cilj u skladu sa lanom 10. stav 2. Konvencije.
Austrijska vlada je tvrdila da je u ovom sluaju postojao sukob prava na slobodu
izraavanja (lan 10) i prava na potovanje privatnog ivota (lan 8). Evropski
sud je, meutim, ukazao na to da se Lingensova kritika odnosila na javnu izjavu
Krajskog i njegove politike stavove, tako da nije bilo potrebe da se lan 10. ispi-
tuje u svjetlu lana 8. Konvencije.
Ispitujui proporcionalnost kazne u ovom sluaju, Evropski sud je najprije istakao
da sloboda izraavanja predstavlja jedan od osnovnih temelja demokratskog
drutva i da se ona takoer odnosi i na informacije ili ideje koje mogu biti
uvredljive, okantne ili uznemirujue. On je naglasio posebnu vanost ovih
principa kada je tampa u pitanju zadatak je sredstava javnog informisanja,
naime, da ine dostupnim informacije i ideje o politikim pitanjima, a javnost s
druge strane ima pravo da ove informacije prima. Osim toga, sloboda tampe
3
Lingens protiv Austrije (8 EHRR 407), 1986. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/
search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 29. maja 2011. godine).
4
Evropska konvencija o zatiti ljudskih prava i fundamentalnih sloboda (Rim, 4. novembra
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
137
je predstavljala jedan od najboljih naina da javnost sazna i formira miljenje o
idejama i stavovima politikih lidera.
Evropski sud je u toj presudi takoer naglasio da su granice prihvatljivosti kriti-
ke politikih lidera ire od granica prihvatljivosti kritike obinih pojedinaca.
Iako i politiari uivaju zatitu u skladu sa stavom 2. lana 10, zahtjevi zatite
njihove reputacije moraju se odmjeriti u odnosu na interes da postoji otvorena
diskusija u drutvu o politikim pitanjima. Relevantni lanci u sluaju Lingens
ticali su se politikih pitanja od javnog interesa u Austriji. Sadraj i ton ovih
lanaka bili su prilino odmjereni, ali odreeni izrazi su mogli nakoditi repu-
taciji Krajskog. Meutim, poto se lanak ticao Krajskog kao politiara, morao
se uzeti u obzir i politiki kontekst u kome je lanak pisan, a to je postizborna
kontroverzna politika situacija.
Evropski sud je smatrao da je u ovim okolnostima kazna izreena Lingensu
predstavljala na izvjestan nain cenzuru i da bi ga vjerovatno odvratila od tak-
vih kritikih stavova ubudue. Takva kazna je, dakle, mogla nakoditi sredstvima
javnog informisanja u obavljanju njihovog zadatka da osiguraju informacije iroj
javnosti. Evropski sud je razmotrio odluke domaih sudova u sluaju Lingens.
Sporni dijelovi lanaka su se odnosili na Lingensove vrijednosne sudove, dakle,
ticali su se njegovog prava na slobodu miljenja i saopavanja odreenih ideja.
Austrijski sudovi su, meutim, utvrivali da li je Lingens dokazao istinitost svojih
tvrdnji u skladu s lanom 111. stav 3. Krivinog zakona. Evropski sud je u vezi
s ovim naglasio da se moraju razlikovati injenice koje se mogu dokazivati
s jedne strane, i vrijednosni sudovi koji se, naprotiv, ne mogu dokazivati s
druge. Osim toga, injenice na kojima je Lingens zasnovao svoje vrijednosne
sudove bile su nesporne i on je postupao bona fde. U zakljuku je Evropski sud
istaknuo da mijeanje drave u pravo na slobodu izraavanja nije bilo neophod-
no da bi se zatitila reputacija drugih i da je, stoga, lan 10. povrijeen.
RAZLIKOVANJE U PRAKSI DOMAIH SUDOVA
Na prvi pogled, ini se jednostavnim ustanoviti razliku izmeu miljenja i
injenine konstatacije, ali to nije uvijek tako u praksi. Navest emo nekoliko
primjera postupanja domaih sudova, kada su cijenili postojanje klevetnikog
izraavanja u medijima.
Tako je u presudi Kantonalnog suda u Sarajevu broj P-45/03, u kojoj je tuena
strana Slobodna Bosna od 15. marta 2004 godine, u obrazloenju navedeno da
imajui u vidu da se kleveta defnie i kao termin koji se koristi za nezakonit in
namjere i nepanje ime je uzrokovana povreda druge osobe putem iznoenja
ili irenja neistinitih injenica treoj osobi, sud je miljenja da su se u konkretnom
sluaju ispunili uslovi da se neke formulacije iz spornog lanka mogu smatrati
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
138
klevetom. Naime, o tuiteljici je objavljeno da ista preferira vojne kadrove, te da
donosi korist gazdi R. koji je zbog toga poasti zajednikim kupanjem u bazenu.
Ove konstatacije oito imaju prevashodno uvredljiv karakter. Meutim, formula-
cija iz spornog lanka koja glasi Zahvaljujui vrstim vezama tuiteljice u Fede-
ralnom ministarstvu odbrane, R. moe biti siguran da e njegova zgrada ostati
netaknuta, iako je sagraena na atomskom sklonitu... predstavlja iznoenje
injenica koje ovako prezentirane sugeriu da tuiteljica uz pomo svojih kon-
takata u Federalnom minstarstvu odbrane moe izdejstvovati povoljan tretman
nekog treeg lica, a za koji se moe pretpostaviti da je u neskladu sa vaeim
zakonima. Ovo predstavlja injeninu konstataciju ija se istinitost ili neistini-
tost moe utvrditi. Ovakva formulacija se ne moe smatrati samo miljenjem ili
satirom.
Ovako, meutim, nije smatrao Ustavni sud BiH, prema ijem miljenju formu-
lacije iz spornog teksta u cijelosti predstavljaju vrijednosne sudove, odnosno
miljenje apelanata o tuiteljicama i odnosima u dnevnim novinama u kojima
rade, te ne sadre bilo kakve injenine navode ija bi se istinitost ili neistinitost
mogla dokazivati. Navodi: A. D. preferira vojne kadrove, za razliku od I. A. kojoj su
drai policajci. No i jedna i druga donose korist gazdi R. koji ih ponekad poasti
(zajednikim) kupanjem u bazenu, mogu se smatrati jedino vrijednosnim su-
dovima o tuiteljicama i odnosima u dnevnim novinama u kojima rade. Kad bi
se smatralo suprotno, s pravom bi se moglo postaviti pitanje, na koji nain je
uopte mogue egzaktno dokazati da bilo ko preferira vojne ili policijske kadro-
ve uslijed ega donosi korist osobi za koju radi, koja ga onda poasti zajednikim
kupanjem u bazenu. Takve navode nije mogue dokazivati, jer oni ne sadre mi-
nimum injenica koje bi se mogle provjeriti objektivnim dokazima.
5

U presudi broj P- 75/03 od 12. novembra 2004. godine Kantonalni sud u Sarajevu
je odbio tubeni zahtjev u predmetu u kome je vie novinara tuilo S. A. iz Sara-
jeva. Dakle, ovakvom odlukom, koju je kasnije potvrdio Vrhovni sud FBiH, Kan-
tonalni sud je zauzeo stanovite da i pored oiglednog pretjerivanja, izraavanje
tuenog sutinski predstavlja vrijednosni sud, a ne injenini iskaz ija se istini-
tost moe dokazivati. U konkretnom sluaju, djelimino se radi i o metaforinom
izraavanju, to treba posebno oprezno cijeniti kada se ustanovljava da li se radi
o injeninom iskazu. U presudi je, izmeu ostalog, navedeno i sljedee:
Takoer, po miljenju ovog suda, tubeni zahtjev nije osnovan i iz drugih razloga.
Naime, u smislu lana 7. stav 1. taka a Zakona o zatiti od klevete ne postoji odg-
ovornost za klevetu ako je izraavanjem izneseno miljenje. Miljenje se defnie kao
izjava koja ne sadri injeninu konstataciju za koju se moe dokazati da je neisti-
nita ili se ne moe opravdano tumaiti kao iznoenje stvarnih injenica u odreenim
5
Odluka o meritumu, podnosioci: Senad Avdi, Danka Savi i Adnan Buturovi, Ustavni
sud Bosne i Hercegovine (broj AP 787/04), 20. decembra 2005. godine, http://www.
ccbh.ba/bos/odluke/povuci_pdf.php?pid=28220 (pristupljeno 8. maja 2012. godine).
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
139
okolnostima, ukljuujui jezik koji se koristi (retorika, pretjerivanje, satira ili poruga).
U konkretnom sluaju, sporno izraavanje tuenog predstavlja njegovu kritiku dje-
latnosti Avaza kao medija. Tueni tako navodi da je Dnevni avaz antinovinarska
pojava, najvei karcinom u naem novinarstvu, da radi po mjeri nove bonjake
mafje, da teroriu javnost svojim natpisima, da je to pojava koja se koristi meto-
dama lai, konstrukcija, harangi i sl., te da su medijska Al-Kaida, a koje izjave tuitelji
i navode kao injenini osnov za tubu. Poreenje rada Dnevnog avaza s karcino-
mom, Al-Kaidom, terorisanjem javnosti i dr. je oigledno izreeno u prenesenom
znaenju, tj. metaforino i njime se ne izraavaju injenice, ve se iznosi vrijednosni
sud, uz veliku dozu pretjerivanja. Stoga ovaj sud smatra da se radi o izraavanju
miljenja od strane tuenog. Takoer, ovaj sud je miljenja da itaoci spornih
izraavanja nisu mogli isto shvatiti doslovno, pa pretpostaviti da su tuitelji lanovi
teroristike organizacije kao to je Al-Kaida i da bukvalno teroriu javnost, poto je
pretjerivanje u izraavanju oigledno. Dakle, iako se radi o izuzetno grubim i neod-
mjerenim kvalifkacijama, pa i optubama, ta okolnost nije dovoljna da bi se ovo
izraavanje moglo smatrati klevetom u smislu Zakona o zatiti od klevete. Ovo tim
prije to je i lanom 2. taka b Zakona predvieno da pravo na slobodu izraavanja
titi sadraj izraavanja, kao i nain na koji je iznesen i ne primjenjuje se samo na
izraavanja koja se smatraju pohvalnim ili neuvredljivim, nego i na izraavanja koja
mogu uvrijediti, ogoriti ili uznemiriti.
Presudom Osnovnog suda u Banjoj Luci broj P-1415/02 od 3. novembra 2003.
utvreno je da je prvotueni, izjavom koja je objavljena kod drugotuenog, svje-
sno iznosei neistinu, nanio klevetu tuitelju i time zloupotrijebio pravo na slo-
bodu izraavanja, te su tueni obavezani da tuitelju, zbog objavljivanja klevete,
naknade tetu u iznosu od 5.000 KM.
U obrazloenju presude Osnovni sud je istakao da je iz naslova lanka ef ca-
rine na epku kum D.K., podnaslova J. M. tvrdi da carinici odgovorni za verc
eera nisu suspendovani i sadraja teksta (da je rije o organizovanom krimi-
nalu govori injenica da su se na prelazu pogasila svjetla kako bi vozila mogla
da preu u Srbiju. To se nije moglo desiti bez naredbe sa vrha. Ne znam kojoj
politikoj opciji pripada ef prelaza epak, ali je poznato da je kum D.K.) , na
osnovu dokaza koje je ponudio tuitelj, utvrdio da informacije iz lanka nisu isti-
nite. Imajui u vidu da se asopis drugotuenog izdaje u velikom tirau i prodaje
u cijeloj Bosni i Hercegovini, Sud je utvrdio da su te neistine dovele do povrede
prava linosti tuitelja i povrede njegovog ugleda. U vrijeme objavljivanja lanka
tuitelj je bio predsjednik Narodne skuptine RS-a, pa je, zbog svoje funkcije, bio
izloen sudu javnosti.
Po apelaciji drugotuenog, Ustavni sud BiH u odluci broj AP 1819/07 je naglasio:
da se postojanje injenica moe dokazati, ali istinitost vrijednosnih ocjena nije neto
za ta se mogu dati dokazi. Sporno izraavanje nije bilo iznoenje vrijednosnih
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
140
sudova koji se ne mogu dokazivati, nego je bilo napisano i objavljeno kao iznoenje
injenica u kontekstu organiziranog kriminala na to upuuje sadraj teksta (da je
rije o organizovanom kriminalu govori injenica da su se na prelazu pogasila svjet-
la kako bi vozila mogla da preu u Srbiju. To se nije moglo desiti bez naredbe sa vrha,
Ne znam kojoj politikoj opciji pripada ef prelaza epak, ali je poznato da je kum
Draganu Kaliniu...), koje se, za razliku od vrijednosnih sudova - mogu dokazati.
6
PRETJERIVANJE I PROVOCIRANJE
U veoma znaajnoj presudi Evropskog suda Perna protiv Italije iz 2003. go-
dine
7
navedeno je da novinarske slobode, po tumaenju Suda, sadravaju i
mogunost pribjegavanja odreenom stepenu pretjerivanja pa ak i provoci-
ranja. tavie, iako Sud ne mora odobravati polemiki, pa ak i agresivni ton koji
koriste novinari, lan 10. ne samo da titi bit/sadraj (substance) izraenih ideja i
informacija, nego i formu kroz koju su one izraene i dr. S tim u vezi Sud redovno
istie da je izbor oblika i naina prezentacije informacija autonomno pravo no-
vinara i urednika zatieno lanom 10. i da nije zadaa sudova (ni Evropskog,
ni nacionalnih) da medijima nameu poeljni oblik (formu) izraavanja ideja i
informacija.
8

U presudi Vrhovnog suda Federacije Bosne i Hercegovine broj G125/05 od 29.
septembra 2005. godine navedeno je sljedee:
... analizom sadraja tuenikovog Saoptenja za javnost od 07.09.2004. godine, koji
je decidno naveden kroz razloge prvostepene presude, prvostepeni sud zakljuuje
da je u tom saoptenju izneseno samo miljenje i vrijednosni sud o tuiteljima i
njihovom djelovanju. I ovaj sud nalazi da takvim saoptenjem tueni nije poinio
graansko-pravni delikt koji bi bio kleveta i zbog toga nema ni graansko-pravne
odgovornosti tuenog. Naime, da bi iznoenje ili pronoenje izraavanja u smislu
odredbe lana 4. take d. Zakona o zatiti od klevete FBiH predstavljalo djelo kle-
vete, nuno je da se istinitost odnosno neistinitost injenica, odnosno injeninog
tvrenja moe dokazivati, odnosno utvrditi. Nasuprot tome, izneseno miljenje ili
vrijednosni sud, odnosno uopteno miljenje o nekome, makar i dolo do treeg
lica, ne predstavlja djelo klevete u smislu citiranog lana, niti je od znaaja kakvo
6
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosilac Dnevne Nezavisne novine - Banja Luka,
Ustavni Sud Bosne i Hercegovine (broj AP 1819/07), 11. novembra 2009. godine, http://
www.ccbh.ba/bos/odluke/povuci_pdf.php?pid=247264 (pristupljeno 8. maja 2012.
godine).
7
Perna protiv Italije (48898/99), 6. maja 2003. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/
tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 8. maja 2012. godine).
8
Vidi: Perna protiv Italije (48898/99), 25. juli 2001. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/
tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 8. maja 2012. godine).
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
141
subjektivno osjeanje kod povrijeenog lica takvo miljenje izaziva. U protivnom,
drugaijim tumaenjem odredaba Zakona o kleveti bilo bi dovedeno u pitanje os-
novno naelo slobode izraavanja i miljenja zagarantovano kako odredbom lana
10. Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda.
9
NIJE SVAKI VRIJEDNOSNI SUD ZATIEN
Osnovno je pravilo da se za miljenje ne moe odgovarati na osnovu Zakona o
zatiti od klevete, ali to ne znai da su svi vrijednosni sudovi potpuno zatieni.
Dakle, iako nije legitimno u sudskom postupku zahtijevati od tuenog doka-
zivanje istinitosti nekog vrijednosnog suda kao razloga za oslobaanje od od-
govornost, to ne znai da iznoenje svakog uvredljivog vrijednosnog suda uiva
zatitu Evropskog suda.
Sud paljivo procjenjuje da li je upotreba odreenih izraza, tj. vrijednosnih sudo-
va, koji mogu povrijediti neiji ugled, u odreenim okolnostima bila opravdana i
iznijeta u dobroj vjeri i u javnom interesu, ili su njima, ipak, bile prekoraene gra-
nice slobode izraavanja u demokratskom drutvu. Stoga u svojim presudama
Evropski sud istie da ak i u sluajevima kad izjave prerastaju u vrijednosne
sudove, razmjernost dravnog mijeanja ovisi o tome da li postoji dovoljna
faktina osnova za spornu tvrdnju, jer i vrijednosni sudovi bez ikakve faktine
osnove koja ih potkrjepljuje mogu biti pretjerani.
10
injenice kao osnova nekog vrijednosnog suda ne moraju, dakako, biti tane u
svakome detalju, ve u svojim bitnim i relevantnim elementima.
IDENTIFIKACIJA OKLEVETANE OSOBE
Da bi se neko izraavanje moglo smatrati klevetom, tvrdnje koje predstavljaju to
izraavanje trebaju se odnositi na tano odreenu osobu. Zakon o Kleveti RS-a
sadri konstataciju identifcirajui tu osobu treem licu
11
, a Zakon o kleveti
FBiH identifcirajui to pravno, odnosno fziko lice treem licu
12
. Odreenost
osobe na koju se odnosi kleveta moe biti izriita, a moe biti i takva da se osoba
ne mora izriito imenovati; dovoljno je da se prema okolnostima iznesenim u
izjavi zna na koga se izjava odnosi. Dakle, na osnovu zakonskih odredbi moe
9
. P. protiv Federacije Bosne i Hercegovine, Kantona 10 Livno i Opine Drvar (Vrhovni sud
FBiH G125/05), 29. septembra 2005. godine.
10
Europapers protiv Hrvatske (25333/06), 2006. godine, p. 26, http://cmiskp.echr.coe.int/
tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 16. februara 2012. godine).
11
lan 5:1.
12
lan 6:1.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
142
se razumno pretpostaviti da neko tree lice na osnovu objavljenih informa cija
moe zakljuiti da se radi o konkretnoj osobi. U praksi moe doi do problema u
pogledu identifkacije odreene osobe, pogotovo kada se spominje samo njeno
ime i prezime, a to ime je esto u naoj zemlji.
Kao primjer moemo navesti presudu Kantonalnog suda u Sarajevu broj
P-117/03 od 17. augusta 2004. godine, u sluaju u kome je tuitelj Duan Luki,
a zbog lanka u kome je objavljeno da je izvjesni Duan Luki za vrijeme rata bio
uesnik ratnog zloina u Doboju. Ovom presudom je odbijen tubeni zahtjev
zbog nedostatka identifkacije tuitelja, a u obrazloenju je, izmeu ostalog, na-
vedeno i sljedee:
Kao jedan od elemenata koji treba da se ispune da bi dolo do izraavanja koje se
moe smatrati klevetom, potrebno je da postoji identifkacija fzikog ili pravnog lica
treem licu. U konkretnom sluaju, ovaj sud smatra da u spornom izraavanju nema
ovog elementa. Naime, lice koje se spominje kao lan rukovodstva SDS-a, a na-
vedeno u izjavi svjedoka koja je prenesena u lanku, oznaeno je samo kao Duan
Luki. Uz ovo ime nije navedeno ni jedno drugo obiljeje tog lica, npr. profesija, ime
oca ili adresa stanovanja. Notorno je da su ime Duan i prezime Luki veoma esti
u Bosni i Hercegovini. U ovom postupku nije bilo mogue utvrditi da je za vrijeme
kada su se zbivali dogaaji opisani u svjedoenju, a objavljeni u lanku, u Doboju
postojao samo jedan Duan Luki i to ba tuitelj. Nadalje, u lanku je precizno na-
vedeno da se radi o izjavi svjedoka iji su inicijali navedeni i koja je u lanku stavl-
jena izmeu navodnika. U cjelokupnom lanku, koji je veoma obiman, uglavnom se
govori o ratnim aktivnostima drugih lica, dok se ime Duan Luki vie nigdje ne spo-
minje. Imajui gore navedeno u vidu, ovaj sud je miljenja da nisu ispunjeni uslovi
predvieni Zakonom o zatiti od klevete da se sporno izraavanje moe smatrati
klevetom.
Rjeavajui po albi na gore navedenu presudu, Vrhovni sud Federacije je u svo-
joj presudi broj G-130/04, kojom je potvrdio prvostepenu presudu, naveo:
Da se ne bi ponavljali razlozi prvostepenog suda, ovaj sud jo primjeuje da, su-
protno albenim tvrdnjama, ime Duan i prezime Luki jesu esti u naoj zemlji.
U spornom lanu nabrajaju se glavni rukovodioci SDS-a u Doboju sa oznaenom
funkcijom bilo kao enski policajac, predsjednik izvrnog odbora, profesor, ljekar,
predsjednik SDS-a, dok kod imena Duan Luki izostaje advokat ili bivi sudija, a
da se radilo upravo o tuitelju sigurno bi i to bilo oznaeno pa je pretpostaviti, s
obzirom na to da je tuilac ugledna linost kao advokat u Doboju, koji nije malo
mjesto, sigurno bio oznaen funkcijom. Dakle, ovaj sud vjeruje tuiocu da on nije
lice oznaeno u navedenom spornom lanku ali pod tim imenom i prezimenom bez
blie oznake nije jasno zbog ega se tuitelj i naao prozvanim.
U drugom primjeru, presudom Kantonalnog suda u Sarajevu broj P-177/03
od 24. maja 2005. godine, u sluaju tuitelja dr. Kasima Muminhodi iz Tuzle
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
143
protiv prvotuene Arijane Saraevi-Hela iz Sarajeva, drugotuenog Bakira
Hadiomerovi iz Sarajeva i treetuene Radio-televizije Federacije BiH iz Sara-
jeva, takoer je odbijen tubeni zahtjev zbog nedostatka identifkacije tuitelja,
a u obrazloenju je, izmeu ostalog, navedeno i sljedee:
... u pogledu tuitelja navodi se jo samo da je danas Muminhodi Mujkanoviev
zamjenik. Iz gore navedenog proizlazi da se za tuitelja eksplicitno u prilogu navo-
di da ima prijateljske kontakte sa doktorom Mujkanoviem, da je bio predsjednik
Opinskog odbora SDA, da mu je poeo da slabi autoritet u vlastitoj stranci, te da
je danas zamjenik doktora Mujkanovia. Ovi navodi oigledno ne predstavljaju
navode zbog kojih bi tuitelju mogla nastati bilo kakva teta, poto isti nemaju
difamirajui karakter. Tuitelj nije identifciran kao osoba koja je pljakala huma-
nitarnu pomo i otvorila ljekarsku ordinaciju u Gradacu, jer se u prilogu izriito
navodi da se radi o Mujkanoviu. U toku postupka tuitelj tvrdi da se radi o lap-
susu autora priloga, te da su gledaoci morali zakljuiti da se radi o njemu, budui
da je poznato da je on u prolosti bio ministar zdravstva Kantona, te da je radio u
Domu zdravlja Gradaac i koristio opremu u dijagnostikom centru. Ovo sud nije
mogao prihvatiti, poto se oigledno radi o nagaanju i pretpostavci ta bi gledaoci
mogli zakljuiti, a ne o jasnoj identifkaciji tuitelja treim licima, tj. gledaocima. Pri
tome nije od znaaja da li se eventualno radi o lapsusu autora priloga ili njegovoj
neobavijetenosti o tome ko je zapravo radio u Domu zdravlja u Gradacu i ko je u
kom periodu bio ministar zdravstva.
13

Dakle, u ovom sluaju je, vjerovatno grekom autora priloga, ime tuitelja pot-
puno pogreno interpretirano, odnosno grekom je objavljeno pogreno ime
tuitelja, pa se ne moe sa sigurnou ustanoviti da bi trea lica (javnost) mogla
smatrati da se sporno izraavanje zaista odnosi na tuitelja, te stoga ne postoji
element identifkacije, koji je neophodan da bi neko izraavanje predstavljalo
klevetu.
IDENTIFIKACIJA OKLEVETANE GRUPE
Poseban problem predstavlja sluaj u kome se sporno izraavanje odnosi na gru-
pu ljudi. U ve spomenutom sluaju Kantonalni sud u Sarajevu je odbio tubeni
zahtjev, te u presudi broj P-75/03 od 12. novembra 2004. godine, izmeu osta-
log, naveo i sljedee:
Prema tome, kao jedan od elemenata koji treba da se ispuni da bi dolo do izra-
avanja koje se moe smatrati klevetom, jeste postojanje identifkacije fzikog ili
13
Muminhodi Kasim protiv Arijana Saraevi-Hela iz Sarajeva, Hadiomerovi Bakir
iz Sarajeva i FTV BiH Sarajevo (Kantonalni sud Sarajevo broj P-177/03), 24. maja 2005.
godine.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
144
pravnog lica treem licu. Ovaj sud smatra da u spornom izraavanju nema ovog
elementa. Naime, tueni u svojim izjavama spominje Avaz i naziva ga zloinakom
medijskom organizacijom, navodi da Avazove lai koriste politikim ciljevima vi-
sokog predstavnika, te da Dnevni avaz djeluje po mjeri nove bonjake mafje...,
rekao bi da su oni medijska Al-Kaida i dr. Dakle, tueni, u svom izraavanju, govori
o Dnevnom avazu i Avazu, tj. o dnevnom listu i njegovom izdavau. U izjavama se
ne navodi ime ni jednog od tuitelja. Prema praksi Evropskog suda za ljudska pra-
va, pojedinci u grupi mogu biti ovlateni da tue za klevetu pod uslovom da mogu
da dokau da su lino identifkovani i direktno pogoeni. U konkretnom sluaju,
po miljenju ovog suda, tuitelji oigledno nisu lino identifkovani treim licima,
niti su u toku postupka dokazali da su direktno pogoeni izraavanjem tuenog.
Izraavanje se, naime, odnosi openito na Avaz kao pravno lice i Dnevni avaz kao
dnevni list, a tueni u izraavanju ne spominje novinare Avaza, ni pojedinano a ni
ukupno, ve govori o medijskoj organizaciji i grupi ljudi. Ovaj sud smatra da jav-
nost, tj. itaoci listova u kojima je objavljeno sporno izraavanje nisu imali razloga
da poistovjete sve novinare lista Dnevni avaz sa formulacijama koje tueni navodi
u spornim izraavanjima. Stoga nisu osnovani navodi tuitelja da su oni u spornim
lancima etiketirani kao pripadnici teroristike i mafjake organizacije, jer se oni ne
identifkuju kao takvi treim licima, tj. javnosti. Prema tome, budui da ne postoji je-
dan od Zakonom predvienih elemenata za postojanje klevete, sporno izraavanje
se ne moe smatrati klevetnikim.
I u drugom predmetu u kojem su tuioci bili novinari lista Dnevni avaz, pre-
sudom Vrhovnog Suda FBiH G-2/05 od 31. marta 2005. godine konstatuje se
da Izjave tuenog objavljene na strani 6 dnevnog lista Osloboenje od 23.
10. 2002. godine, te na strani 5 Nezavisnih novina od 22. 10. 2002. godine, po
nalaenju suda odnose se na list Dnevni avaz i Avaz kao njegovog izdavaa, a
ne na odreena fzika lica. Stoga, izjave tuenog ne mogu se smatrati klevetom
tuilaca kojim je nanesena teta ugledu svakog od njih pojedinano, a stoga
ni osnovanim ni njihov zahtjev za naknadu tete prema odredbama Zakona o
zatiti od klevete Federacije BiH, te je pravilan stav prvostepenog suda kada je
zahtjev za naknadu tete po osnovu klevete odbio kao neosnovan.
Prema praksi Evropskog suda za ljudska prava, pojedinci u grupi ipak mogu biti
ovlateni da tue za klevetu, pod uvjetom da mogu dokazati da su lino iden-
tifkovani i direktno pogoeni. Teoretski gledano, ukoliko bi se u klevetniko
izraavanje odnosilo na sve pripadnike neke grupe (npr., kad bi neko izjavio da
su svi novinari kriminalci ili sve sudije korumpirane), onda bi svi pripadnici grupe
mogli biti aktivno legitimisani na podnoenje tube za naknadu tete, ali bi u
praksi bilo teko dokazati da je ba njima nastupila teta uslijed izraavanja, pa je
prevlaujue miljenje da bi i u ovakvim sluajevima zakon trebalo primjenjivati
restriktivno kad je u pitanju ogranienje slobode izraavanja.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
145
VRSTA TETE I NAKNADE
Shodno odredbama entitetskih zakona o zatiti od klevete, kao i Zakona u Di-
striktu Brko, naknada tete dosuuje se iskljuivo s namjerom nadoknade te-
te nanesene ugledu oteenog, s tim da ta nadoknada mora biti proporcional-
na prouzrokovanoj teti.
Ustavni sud BiH je u svojoj jurisprudenciji istaknuo da se svaka ljudska individua
odlikuje kategorijom ugleda koji je sastavni, neodvojivi dio njene linosti. Ugled
podrazumijeva uvaavanje koje ovjek ima u drutvenoj zajednici. Pri tome je
veoma vano da odluka kojom se dosuuje naknada tete nema kazneni karak-
ter u odnosu na lice koje je iznijelo izraavanje, odnosno prouzrokovalo tetu
nekom drugom licu. Naknada tete se dosuuje prema pravilima Zakona o ob-
ligacionim odnosima
14
, koji propisuje oblike naknade tete u sluaju povrede
ugleda i asti.
lan 200. Zakona o obligacionim odnosima:
Za pretrpljene fzike bolove, za pretrpljene duevne bolove zbog umanjenja ivotne
aktivnosti, naruenosti, povrede ugleda, asti, slobode prava ili prava linosti, smrti
bliskog lica, kao i za strah sud e, ako nae da okolnosti sluaja, a naroito jaina
bolova i straha i njihovo trajanje to opravdavaju, dosuditi pravinu novanu nak-
nadu, nezavisno od naknade materijalne tete kao i njenom odsustvu.
Prilikom odluivanja o zahtjevu za naknadu nematerijalne tete, kao i o visini njene
naknade, sud e voditi rauna o znaaju povrijeenog dobra i cilju kome slui ta
naknada, ali i o tome da se njome ne pogoduje tenjama koje nisu spojive s njenom
prirodom i drutvenom svrhom.
Materijalna teta i oblici naknada materijalne tete su propisani lanovima 154,
155. i 189. Zakona o obligacionim odnosima i mogu predstavljati obinu tetu
i naknadu izmakle dobiti. Nematerijalna teta na ime povrede ugleda je teta
koja je vezana za nematerijalno dobro, za moralno-psihiku stranu linosti
oteenog, i ogleda se u duevnim bolovima koje oteeni trpi.
Kako je vidljivo iz lana 1. oba entitetska zakona o zatiti od klevete, zakon ne
specifcira vrstu tete koja moe nastati nanoenjem povrede ugleda fzikog ili
pravnog lica. Iz ovoga proistie sljedea dilema: da li pravnom licu moe nastati
nematerijalna teta iznoenjem ili pronoenjem izraavanja neistinitih injenica?
Poto se u odnosu na pitanja koja nisu ureena ovim zakonima primjenjuju
odgovarajue odredbe zakona kojima su ureeni obligacioni odnosi, Zakona o
14
Zakon o obligacionim odnosima - Slubeni list SFRJ br. 29/78, 39/85 i 57/89, Slubeni
list RBiH br. 2/92, 13/93 i 13/93 i Slubeni glasnik Republike Srpske br. 17/93 i 3/96,
http://www.komvp.gov.ba/bih/index.php?option=com_remository&Itemid=36&fu
nc=fleinfo&id=2614 (pristupljeno 28. jula 2011. godine).
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
146
parninom postupku i zakona kojima je ureen izvrni postupak u FBiH i RS-u,
to znai da se u konkretnoj situaciji supsidijarno ima primijeniti Zakon o obliga-
cionim odnosima, koji regulira naknadu tete. U smislu lana 200. stav 1. ZOO, da
bi nastupila nematerijalna teta zbog povrede ugleda, podrazumijeva se i posto-
janje duevnih bolova, kao uvjet koji se prethodno mora ispuniti. Pravna lica ne
mogu osjeati duevne bolove, pa tako ni duevne bolove nastale uslijed povrede
ugleda. Stoga je u nekim presudama izraeno miljenje da u sluaju povrede ug-
leda pravnog lica moe nastati samo materijalna, a ne i nematerijalna teta.
Primjer ovakvog stava je i miljenje suda navedeno u obrazloenju presude Kan-
tonalnog suda u Sarajevu broj P-1/04 od 14. maja 2004. godine:
Notorno je da pravna lica ne mogu osjeati duevne bolove, pa tako ni duevne bo-
love nastale uslijed povrede ugleda. Poto Zakon o zatiti od klevete ne specifcira
vrstu tete koja moe nastati nanoenjem povrede ugleda pravnog lica, tj. to pitanje
nije ureeno ovim zakonom, to se supsidijarno ima primijeniti Zakon o obligacio-
nim odnosima. Stoga je ovaj sud miljenja da u sluaju povrede ugleda pravnog lica
moe nastati samo materijalna, a ne i nematerijalna teta. U svojoj zavrnoj rijei
punomonik tuitelja je istakao da je tuitelj visinu tete odredio kao vrstu pravine
novane nagrade i to paualno, a da se materijalna teta ne moe tano naznaiti
to jest specifcirati jer se radi o apstraktnoj teti koja treba da nastane, i treba sigurno
da nastupi, a da se ista ne dokazuje i ne utvruje u svakom konkretnom sluaju. Iz
ve navedenog proizlazi da je tuitelj u svom tubenom zahtjevu potraivao samo
nematerijalnu tetu. Meutim, i kada bi sud prihvatio da se tubeni zahtjev odnosi
i na materijalnu tetu, i sa takvim zahtjevom bi valjalo odbiti tuitelja budui da u
toku postupka nije dokazao da je materijalna teta nastupila.
15
Meutim, stav Vrhovnog suda Federacije izraen u presudi broj G-22/05 od 15.
marta 2005. godine je sljedei:
Dakle, ovaj sud primjeuje da je izostajanjem albe prvotuitelja bilo mogue odrati
odluku u pogledu dosuene naknade, iako je prvostepeni sud dao pogrene razloge kada
je odbio prvotuitelja sa postavljenim tubenim zahtjevom. Ovo iz razloga to je lan 6.
citiranog Zakona o zatiti od klevete FBiH u taki 1 sasvim jasan kada kae da svako
lice koje prouzrokuje tetu ugledu fzikog ili pravnog lica iznoenjem ili pronoenjem
izraavanja neistinite injenice, identifcirajui to pravno odnosno fziko lice treem
licu, odgovorno je za klevetu. Nije sporno da je prvotuitelj pravno lice. To dalje znai da
i pravno lice moe imati povrijeen ugled. Svakako da se ne radi o duevnim patnjama,
ali se radi o naknadi tete zbog klevete. Ista se dosuuje kako fzikom tako i pravnom
licu jer je osnov naknada tete, odnosno teta nastaje kao posljedica klevete.
16
15
Zeko, Ivica protiv Slobodne Dalmacije (Kantonalni Sud Travnik: P-1/04), 13. oktobra 2005.
godine, www.ksudnt.ba/sudska_praksa/P-1-04.doc (pristupljeno 8. maja 2012. godine).
16
Podnositelj Junuz Cero, Vrhovni sud Federacije Bosne i Hercegovine (G-22/05), 13.
marta 2005. godine.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
147
Suprotno ovom miljenju, mnogi pravnici smatraju da se povrijeeni ugled
pravnog lica ipak na kraju moe odraziti samo na materijalnu tetu, koju e to
pravno lice pretrpjeti zbog gubitka povjerenja graana u njegove proizvode,
usluge i slino. U svakom sluaju, moda bi bilo najsvrsishodnije da se eventual-
nom izmjenom zakona ova dilema razrijei. To bi znailo da se eksplicitnom za-
konskom odredbom utvrdi da li pravno lice moe pretrpjeti nematerijalnu tetu
u sluaju klevete.
U sudskoj praksi je primijeeno da su zahtjevi zbog povrede ugleda i asti uglav-
nom usmjereni na dosuenje nematerijalne tete zbog nastalih duevnih bolova,
a veoma rijetko za naknadu materijalne tete.
VISINA OBETEENJA
Zakoni o zatiti od klevete propisuju da obeteenje treba biti u srazmjeru s na-
nesenom tetom ugledu oteenog, a da je prilikom odreivanja obeteenja
sud duan da cijeni sve okolnosti sluaja, a naroito sve mjere koje je podu-
zeo tetnik radi ublaavanja tete, kao to su: objavljivanje ispravke i opoziva-
nje izraavanja neistinite injenice ili izvinjenje; injenicu da je tetnik stekao
novanu korist iznoenjem ili pronoenjem tog izraavanja, kao i injenicu da
li bi iznos dodije ljene tete mogao dovesti do velikih materijalnih potekoa
ili steaja tetnika.
Naknada tete u graanskoj parnici moe u nekom konkretnom sluaju
predstavljati jasno mijeanje u ostvarivanje prava na slobodu izraavanja.
U poznatom predmetu Tolstoy Miloslavsky
17
britanski sud je zakljuio da je
podnositelj napisao lanak koji jeste predstavljao klevetu, i traio da (zajed-
no s distributerom teksta) plati rtvi naknadu tete u iznosu od 1.500.000
britanskih funti.
Zakljuivi da je sama suma naknade tete predstavljala krenje lana 10, Evrop-
ski sud je smatrao da ne znai da je porota imala pravo da dodijeli tetu
potpuno po svom nahoenju jer, prema Konvenciji, dodjela tete za klevetu
mora biti razumno proporcionalna teti nanesenoj neijem ugledu. Porota je
dobila uputstvo da ne kazni podnositelja, ve samo da dodijeli sumu koja bi
kompeznirala nematerijalnu tetu nanesenu Lordu Adlingtonu [rtvi]. Usto,
Sud je zakljuio da opseg pravosudne kontrole... u vrijeme voenja podnosi-
teljevog predmeta, nije nudio adekvatne i djelotvorne garancije protiv dodjele
neproporcionalno velike tete. Shodno tome, imajui u vidu sumu dodijeljenu
u podnositeljevom predmetu, u odnosu s odsustvom adekvatne i djelotvorne
17
Tolstoy Miloslavsky protiv Ujedinjenog Kraljevstva (18139/91), 13. jula 1995. godine,
http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 8. maja
2012. godine).
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
148
garancije protiv dodjele neproporcionalno velike tete, Sud smatra da je dolo
do krenja prava podnositelja iz lana 10. Konvencije.
18
injenica je da tueni u postupcima po tubama za klevetu uvijek smatraju da
iznos odreen na ime obeteenja predstavlja za njih zapravo kaznu. Kada im
se ukae na to da je rije o iznosu odreenom na ime naknade tete, istiu da je
njima svejedno da li e iznos platiti kao kaznu ili kao naknadu tete.
Iznosi obeteenja koji se sada dosuuju u Bosni i Hercegovini su uglavnom
umjereni i kreu se, u prosjeku, ispod 5.000 KM. U veini sluajeva ispunjavaju za-
konski uvjet da ne dovode do velikih materijalnih potekoa ili steaja tetnika. I
ovdje, naravno, postoje razliita miljenja od onih da su naknade tete koje se
dosuuju minorne, do onih da su ti iznosi preveliki.
Miljenje Vrhovnog suda FBiH izraeno u presudi broj G- 91/04 je sljedee:
Ne stoje ni prigovori da je visina naknade nematerijalne tete previsoko dosuena,
jer cilj ove vrste naknade nematerijalne tete jeste da se oteeniku omogui ono
zadovoljenje koje e mu kompenzirati nematerijalno dobro koga je lien, odnosno
pruiti mu ono zadovoljstvo koje bi imao da do tetnog dogaaja nije dolo. U tom
smislu novana naknada predstavlja samo satisfakciju za tu tetu, pa i ovaj sud
smatra da je primjerena novana naknada u iznosu od 5.000,00 KM, koju su tueni
obavezni solidarno nadoknaditi tuitelju.
19
Poseban problem predstavlja nain na koji e se u parninom postupku usta-
noviti visina nastale nematerijalne tete za tuitelja ukoliko postoji kleveta. Si-
tuaciju komplikuje i okolnost da je prema entitetskim zakonima o parninom
postupku u iskljuivoj dispoziciji stranaka da predlau dokazna sredstva, budui
da je djelimino naputeno naelo materijalne istine. Stoga su u nekim predme-
tima, u kojima tuitelji nisu predloili dokaze na okolnost visine tete, budui
da su ustanovili da je teta izvjesno nastala, prvostepeni sudovi po slobodnoj
procjeni odredili njenu visinu.
Vrhovni sud FBiH je ovo prihvatio kao pravilno, te je u nekoliko svojih presuda
naveo da u odnosu na visinu dosuene nematerijalne tete, taj sud nalazi da
je prvostepeni sud pravilno primijenio odredbu Zakona o parninom postupku
kada je visinu naknade utvrdio po svojoj slobodnoj procjeni, a da se postojanje
tete procjenjuje prema usvojenim drutvenim normama i mjerilima, pri emu
nije od presudnog znaaja koliko se lice protiv kojeg je kleveta iznesena i subjek-
tivno smatra povrijeenim. Bitno je da je iznoenje neistinitih injenica moglo
dovesti do nastajanja tete ugledu i asti tuitelja, a to je utvreno u postupku
18
Ibid.
19
Odluka o meritumu, podnositelj: Radio-televizija Federacije Bosne i Hercegovine i Bakir
Hadiomerovi (Vrhovni sud Federacije Bosne i Hercegovine: G- 91/04), 26. oktobra
2004. godine.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
149
kao izvjesno. Prema tome, visina nastale tete je ovim na izvjestan nain objek-
tivizirana.
Rjeavajui po apelaciji na jednu od presuda Kantonalnog suda u Sarajevu, koja
je potvrena presudom Vrhovnog suda FBiH, Ustavni sud BiH je u predmetu AP
1145/04, odlukom od 2. decembra 2005. godine odbio istu kao neosnovanu u
odnosu na l. II/3.e) i II/3.h) Ustava Bosne i Hercegovine, te lan 6. stav 1. i lan 10.
stav 1. Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda. Apelanti
su u ovom sluaju smatrali, izmeu ostalog, da je Prvostepeni sud pogreno pri-
mijenio odredbe lana 127. Zakona o parninom postupku, koji daje ovlatenja
sudu da prema svojoj ocjeni utvrdi visinu tete. U odluci je navedeno sljedee:
Ustavni sud zakljuuje da se u konkretnom sluaju nain na koji su Kantonalni i
Vrhovni sud tumaili pozitivno-pravne propise ne moe smatrati proizvoljnim i ne
predstavlja krenje ustavnih prava apelanata. U obje pobijane odluke su navedeni
svi potrebni razlozi i data detaljna obrazloenja. Takoer, ne postoje drugi elementi
koji bi ukazivali da je postupak bio nepravian, a apelanti nisu osporili nijednu pro-
cesnu radnju u postupku donoenja pobijanih odluka.
20
Meutim, u nekim drugim predmetima u kojima su apelanti, takoer, sma-
trali da su redovni sudovi pogreno primijenili odredbe iz lana 127. Zakona o
parninom postupku koje daju ovlatenja sudu da prema svojoj ocjeni utvruje
visinu tete, prihvatajui tuiteljeve navode da je samo objavljivanjem spornog
teksta tuitelju nastala teta bez ijednog dokaza provedenog u vezi s tim okol-
nostima Ustavni sud BiH je zauzeo drugaiji stav.
Tako je u predmetu broj AP 1289/05 Ustavni sud donio odluku kojom se usvaja
apelacija podnesena protiv presude Vrhovnog suda Federacije Bosne i Herceg-
ovine broj G-17/05 od 15. marta 2005. godine i presude Kantonalnog suda u
Sarajevu broj P-24/04 od 16. decembra 2004. godine, utvruje se povreda prava
na pravino suenje iz lana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine i lana 6. stav 1.
Evropske konvencije za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i prava na slo-
bodu izraavanja iz lana II/3.h) Ustava Bosne i Hercegovine i lana 10. Evropske
konvencije za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i ukidaju se gore nave-
dene presude.
U ovoj odluci Ustavni sud navodi:
U konkretnom sluaju redovni sudovi nisu utvrdili relevantne injenice za donoenje
odluke o postojanju pravnog osnova za naknadu tete, nego su proizvoljno zakljuili
da postoje teta i odgovornost apelanata, zbog ega je dolo do povrede prava
apelanata na pravino suenje. to se tie navoda apelanata o povredi lana 10.
20
Odluka o apelaciji, podnositelj: Pres-Sing d.o.o. Sarajevo, Senad Avdi i Mirsad Fazli
(Ustavni sud Bosne i Hercegovine: AP 1145/04), 2. decembra 2005. godine, http://www.
ccbh.ba/bos/odluke/povuci_html.php?pid=26391 (pristupljeno 12. januara 2012.
godine).
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
150
Evropske konvencije, Ustavni sud smatra da su redovni sudovi u osporenim presu-
dama dali pravilnu distinkciju izmeu onoga to predstavlja vrijednosne ocjene
i injenice u odnosu na objavljenu informaciju, te da nisu izali izvan doputenog
stepena slobodne procjene u tom pogledu, ali nepravilnim utvrivanjem sredstva,
u ovom sluaju naknade tete, za zatitu cilja, u ovom sluaju tuioevog prava na
istinu, nisu stvorili potreban uvjet za ispitivanje principa proporcionalnosti izmeu
sredstva i cilja, koji je neophodno zadovoljiti pri doputenom mijeanju u pravo na
slobodu izraavanja.
21

Iz obrazloenja odluke Ustavnog suda Bosne i Hercegovine u predmetu broj AP
1454/06 mogu se sagledati osnovni principi kojima se sudovi trebaju rukovoditi
prilikom odreivanja visine nastale tete. U toj odluci se, izmeu ostalog, navodi
i sljedee:
Kako je ve reeno, sudovi su utvrdili da je apelant oklevetao drugotuitelja ime
je, svakako, povrijedio njegovo nematerijalno dobro - ugled, zbog ega je za nje-
ga nastala teta. Predmet ovako nastale tete je nematerijalno dobro vezano za
moralno-psihiku stranu linosti oteenog, zbog ega novana naknada nema-
terijalne tete i ne predstavlja naknadu u pravom smislu te rijei, jer se njome ne
postie uspostavljanje onakvog stanja kakvo je postojalo prije njezinog nastanka,
dakle nema reparacioni karakter. Naprotiv, novana naknada nematerijalne tete
je jedan od vidova satisfakcije koja se oteenom daje za povredu njegovih nema-
terijalnih dobara. Odmjeravanje novane naknade nematerijalne tete je vrlo deli-
katan i sloen postupak, jer nema nekog opeg mjerila, s obzirom na veoma razliitu
moralno-psihiku konstituciju svakog pojedinca, kao i s obzirom na ostale okolno-
sti u kojima se dogodila teta koja je za posljedicu imala povredu nematerijalnih
dobara oteenog. Stoga se ne moe oekivati da se egzaktnim nainom i meto-
dama utvrdi intenzitet i trajanje nastale nematerijalne tete da bi se na osnovu toga
odredila visina nastale tete. Meutim, iako prilikom odmjeravanja visine novane
naknade nematerijalne tete sud ima pravo na slobodnu procjenu, ta slobodna pro-
cjena nije apsolutna, to je izraeno i u lanu 200. stav 2. ZOO-a, prema kojem sud
cijeni znaaj povrijeenog dobra i cilj naknade uzimajui u obzir okolnosti svakog
konkretnog sluaja. Posmatrano s aspekta lana 10. Evropske konvencije, Ustavni
sud zapaa da se odlukom suda o visini naknade nematerijalne tete moe prekriti
princip proporcionalnosti izmeu teine mijeanja sudova u slobodu izraavanja i
vanosti interesa koji se ograniavanjem te slobode ele postii. U tom smislu je i
Evropski sud za ljudska prava zakljuio da sama suma naknade tete predstavlja
krenje lana 10. Evropske konvencije, jer ne znai da je porota imala pravo da do-
dijeli tetu potpuno prema svom nahoenju, jer prema Konvenciji dodjela tete za
klevetu mora biti razumno proporcionalna teti nanesenoj neijem ugledu (vidi
21
Odluka o meritumu i dopustivosti, podnosilac: Pres-Sing d.o.o. Sarajevo (Ustavni Sud
Bosne i Hercegovine: AP 1289/05), 9. novembra 2006. godine, http://www.ccbh.ba/bos/
odluke/povuci_html.php?pid=54194 (pristupljeno 12. januara 2012. godine).
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
151
Evropski sud za ljudska prava, Tolstoy Miloslavski protiv Ujedinjenog Kraljevstva,
presuda iz 1995. godine). Osim toga, Ustavni sud je u svojoj praksi zakljuio da je
neophodno da sudovi pri utvrivanju postojanja pravnog osnova i visine tete za
klevetu dosljedno primjenjuju principe iz relevantnih odredaba odgovarajuih Za-
kona o obligacionim odnosima, Zakona o zatiti od klevete i Zakona o parninom
postupku, uvaavajui specifnost svakog konkretnog sluaja ime e se izbjei ar-
bitrarnost u postupanju.
22

Dakle, diskreciono pravo suda u vezi s visinom naknade nematerijalne tete
zbog klevete ogranieno je upravo zahtjevom proporcionalnosti izraenim u
lanu 10. Evropske konvencije, odnosno zahtjevom da razlozi i opravdanja koje
su dali sudovi za mijeanje u pravo na slobodu izraavanja budu relevantni i do-
voljni, tj. da su sudovi svoje odluke zasnovali na prihvatljivoj analizi relevantnih
injenica.
Koja bi to dokazna sredstva bila svrsishodna radi dokazivanja postojanja nema-
terijalne tete zbog povrede asti i ugleda nekog fzikog lica?
Neki smatraju da se u takvom sluaju treba provoditi vjetaenje po vjetaku
neuropsihijatru na okolnost postojanja duevnih bolova, dok drugi, pak, sma-
traju da je dovoljno samo sasluavanje tuitelja kao parnine stranke i eventual-
no svjedoka i da je na takav nain mogue ustanoviti postojanje i stepen nastale
nematerijalne tete. Ova pitanja su u sudskoj praksi veoma sporna i postoje
razliiti naini postupanja.
ODGOVORNOST ZA KLEVETU
lan 6. stav 1. Zakona o zatiti od klevete FBiH
23
regulie da svako lice koje
prouzrokuje tetu ugledu fzikog ili pravnog lica iznoenjem ili pronoenjem
izraavanja neistinite injenice, identifcirajui to pravno, odnosno fziko lice,
treem licu, odgovorno je za klevetu, dok su po stavu 2. iste odredbe za klevetu
iznesenu u sredstvima javnog informiranja odgovorni autor, odgovorni ured-
nik, izdava, kao i lice koje je na drugi nain vrilo nadzor nad sadrajem tog
izraavanja.
lan 5. Zakona RS-a
24
propisuje da za klevetu odgovara svako poslovno spo-
sobno lice koje prouzrokuje tetu ugledu fzikog ili pravnog lica identifkujui
to lice treem licu, ako je to lice prouzrokovalo tetu u svojstvu autora, urednika
22
Odluka o meritumu, podnosilac: Sarajevska pivara (Ustavni sud Bosne i Hercegovine:
AP 1454/06), 17. novembra 2008. godine, http://www.ccbh.ba/bos/odluke/index.
php?src=2 (pristupljeno 12. januara 2012. godine).
23
Supra nota 1.
24
Supra nota 2.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
152
ili izdavaa izraavanja, ili u svojstvu lica koje je na neki drugi nain efkasno
kontrolisalo sadraj tog izraavanja, kao i pravno lice koje je objavilo izraavanje.
Kao to se moe vidjeti, postoji mala razlika izmeu naina na koji entitetski za-
koni reguliu postojanje odgovornosti za klevetu, ali ta razlika moe biti znaajna
u nekim specifnim sluajevima. Osnovni kriteriji kod utvrivanja odgovornosti
su: poslovna sposobnost (koja se eksplicitno ne navodi u zakonu Federacije, ali
se podrazumijeva), neistinita informacija, postojanje tete, dostupnost te infor-
macije treim osobama i postojanje namjere ili nepanje.
Dileme mogu nastati najvie kod pojma autora, tj. ko se sve moe podrazu-
mijevati autorom u pojedinom sluaju kada neko izraavanje bude preneseno
u medijima. S ovakvom dilemom se suoio Okruni sud u Banjoj Luci prilikom
donoenja presude broj 71 0 P 033381 09 G od 25. novembra 2009. godine,
u sluaju kada su pisma koja su sadravala navodno klevetniko izraavanje
upuena dekanu jednog fakulteta i OHR-u, koja su kasnije objavljena u medi-
jima. Tuena strana je bila osoba koja je ta pisma napisala i poslala. Prvostepeni
sud je usvojio zahtjev tuitelja, smatrajui da je tuena autor, ali to nije prihvatio
drugostepeni sud. Okruni sud u Banjoj Luci zakljuuje da tuena, iako je napi-
sala pisma u kojima je iznijela izraavanje koje bi moglo predstavljati klevetu,
nije autor u smislu lana 5. Zakona RS-a
25
, poto je to izraavanje prenijeto u me-
dijima, a ona nije ni autor, ni urednik, ni izdava. Ovakvo zakljuivanje bazirano
je na suvie bukvalnom tumaenju zakonskih odredbi.
KO JE AUTOR U INTERVJUU?
Iz ovakvoga stava sudske prakse proistie jedna od najveih dilema u primjeni
zakona, tj. pitanje da li se ono lice koje je dalo intervju ili neku drugu izjavu za
medije smatra autorom te izjave i da li moe odgovarati za nju, pored novinara,
odgovornog urednika i drugih lica koja su na neki drugi nain efkasno kontroli-
sala sadraj tog izraavanja. Zakon Federacije pravi veu distinkciju izmeu odg-
ovornog lica koje vri izraavanje koje nije objavljeno u sredstvima informisanja,
i onog odgovornog kada izraavanje dospije u medije. U lanu 6.1. Zakona o
kleveti FBiH predvieno je da svako lice koje prouzrokuje tetu ugledu fzikog
ili pravnog lica iznoenjem ili pronoenjem izraavanja neistinite injenice,
identifcirajui to pravno odnosno fziko lice treem licu, odgovorno je za kle-
vetu, pri emu se misli na situaciju kada izraavanje nije objavljeno u medijima.
Stav 6.2. regulie situaciju kada je izraavanje objavljeno u medijima i tada ne
spominje eksplicitno lice koje je iznijelo izraavanje ve navodi termin autor,
pri emu nije jasno da li ovaj termin obuhvata samo novinara koji prezentira
izraavanje ili i lice koje je iznijelo izraavanje. Miljenja smo da bi Zakon trebalo
25
Ibid., lan 5.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
153
izmijeniti tako da se u stavu 6.2. ispred postojeeg teksta Za klevetu iznesenu u
sredstvima javnog informiranja odgovorni su autor, odgovorni urednik, izdava,
kao i lice koje je na drugi nain vrilo nadzor nad sadrajem tog izraavanja na-
vede Pored lica iz stava 6.1. Tako bi se na pravilan nain razrijeila dilema koja
se javlja u praksi. Neadekvatnim tumaenjem te odredbe proizlazilo bi da osoba
koja je dala intervju nekom tampanom mediju ili je snimljena u elektronskom
mediju kako govori (vri izraavanje) ne moe biti odgovorna za klevetu.
U zakonodavstvima i sudskoj praksi drugih evropskih zemalja uglavnom ne
postoji dilema u ovakvim sluajevima. Naime, smatra se da je prvenstveno odg-
ovorna osoba koja daje izjavu, a tek nakon toga eventualno i osobe koje obav-
ljaju funkcije u mediju koji je objavio tu izjavu.
Ovo se ini loginim, jer bi zaista bilo nepravino i nesvrsishodno da, naprimjer,
prilikom snimanja nekog dogaaja ili emisije uivo, ukoliko neka osoba iznese
klevetniko izraavanje, a televizijska stanica ga emituje, ta osoba ne odgovara
za izraavanje, a da za njega odgovara glavni i odgovorni urednik te emisije, koji
nije mogao nita ili je mogao malo uiniti da sprijei iznoenje tog izraavanja.
Takoer, u praksi gotovo i da ne postoje isti sluajevi kada su tubeni zahtjevi
podneseni zbog izraavanja koje nije objavljeno u medijima, a za koje bi onda
odgovarala svaka osoba koja to izraavanje iznese ili pronese.
KAD SE NOVINAR DISTANCIRA OD SAGOVORNIKA
to se tie prakse Evropskog suda, on je u presudi Jersild protiv Danske
26
iz 1994.
godine o ovom problemu iznio detaljno miljenje. U ovom sluaju danski su-
dovi su osudili novinara Jersilda jer je u televizijsku emisiju doveo predstavnike
ultradesniarske skinhedske organizacije i dopustio im da priaju o svom pro-
gramu, da bi, kako kae, danska javnost u jednoj emisiji koja je namijenjena
obrazovanijim ljudima vidjela ta ta grupacija radi. Ono to su njegovi gosti u
emisiji zatim iznosili nesporno je predstavljalo govor mrnje.
Vrhovni sud Danske ga je ipak osudio zbog toga. Meutim, Evropski sud za
ljudska prava je smatrao da je time povrijeeno njegovo pravo na slobodu
izraavanja, jer on sam nije iznosio te ideje, nego je, kao ilustraciju, doveo one
koji takve ideje ire, smatrajui da drutvo treba znati neto o tome, ukljuujui
i opasnost koju oni predstavljaju. Pri tome je sud imao na umu da je sporni
prilog bio emitiran kao dio ozbiljnog informativnog TV-programa i da je bio
namije njen dobro informisanom gledalitu. U presudi je, izmeu ostalog, na-
vedeno i ovo:
26
Jersild protiv Danske (15890/89), 1994. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/
search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 18. jula 2011. godine).
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
154
Izvjetavanje temeljeno na intervjuima, bili oni objavljeni ili ne, predstavlja jedno od
najvanijih sredstava koje omoguuje tampi ispunjavanje njenog bitnog zadatka
javnog psa uvara. Kanjavanje novinara zbog pomaganja u irenju izjava drugih
osoba posredstvom intervjua posebno bi omelo tampu u pridonoenju javnoj
raspravi o pitanjima od javnog interesa, pa se ne moe podrati osim ako za to ne
postoje osobito vani razlozi.
27
Ono to je vano napomenuti je da je Sud ovdje ustanovio da su voditeljev uvod
u emisiju, kao i ponaanje novinara Jersilda tokom intervjua jasno postavili di-
stancu u odnosu na intervjuisane osobe. Naprimjer, opisivanjem tih osoba kao
lanova grupe ekstremistike mladei koji podravaju Ku Klux Klan, Jersild je
takoer odbio neke rasistike izjave. Ovo moe biti dobar primjer kako treba
postupati u sluaju da intevjuisana osoba (bilo za novine ili neki elektronski me-
dij) iskazuje izraavanje koje moe biti klevetniko ili ak predstavljati govor
mrnje. Kada se od takvog izraavanja distancira ili se s njim argumentovano
polemie, smanjuje se rizik da novinar ili voditelj neke emisije u elektronskom
mediju bude odgovaran za iznoenje spornog izraavanja.
U nekim presudama kantonalnih sudova u Federaciji je izraeno stanovite da
postoji odgovornost i osoba koje su dale intervjue za medije (to, naravno, ne
iskljuuje i eventualnu solidarnu odgovornost odgovornog urednika, izdavaa,
kao i osobe koja je na drugi nain nadzirala sadraj tog izraavanja). U jednom
takvom sluaju je i presudom Vrhovnog suda Federacije BiH broj G-132/04 tak-
vo miljenje potvreno. U obrazloenju te presude je navedeno:
Dakle, teina tuenikove radnje (nanoenje tete ugledu tuitelja klevetom) se cijeni
samo kroz ono to je u objavljenom lanku navedeno kao citat njegove izjave, a za
ostalo, kako je intoniran naslov lanka, podnaslov i ostali dio sadraja lanka, ne bi
se moglo pripisati u teinu tuenikove klevete (imajui u vidu odredbe lana 2. stav
6. Zakona o zatiti od klevete).
Iz gore navedenog bi proizlazilo da osoba koja daje intervju ili neku izjavu, odg-
ovara za izjavu koja je precizno citirana u medijima. Meutim, nasuprot tome,
u presudi G-155/05 od 22. decembra 2005. godine Vrhovni sud FBiH iznosi
drugaije miljenje u sluaju u kome je tueni dao intervju za novine zbog kojeg
je tuen. Odlukom kojom potvruje odluku prvostepenog Kantonalnog suda o
odbijanju tubenog zahtjeva, Vrhovni sud FBiH je naveo da nema elemenata
klevete u smislu odredbe lana 4. taka d. Zakona o zatiti od klevete Federacije
BiH koja opisuju naziv klevete, i zbog toga ne postoji ni graanska odgovor-
nost tuenog za naknadu tete
28
. Razlog zbog ega je Vrhovni sud procijenio
da nema elemenata klevete u ovom sluaju zbog primjene stava 2. lana 6.
Zakona (Zakona o zatiti od klevete FBiH) koji navodi da su za klevetu iznesenu
27
Ibid.
28
Presuda Vrhovnog suda FBiH broj G-155/05, 22. decembra 2005. godine.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
155
u sredstvima javnog informiranja odgovorni autor, odgovorni urednik, izdava,
kao i lice koje je na drugi nain vrilo nadzor nad sadrajem tog izraavanja
29
.
Poto u ovom sluaju tueni nije autor spornih tekstova, nije pasivno legitimi-
san u predmetnom sluaju kada je izraavanje izneseno putem sredstava jav-
nog informiranja
30
, i tako nije proglaen odgovornim za tetu koju tuitelj trpi.
Ovakva interpretacija bi mogla biti okarakterisana kao suvie bukvalan nain
tumaenja.
Potpuno drugaije stanovite zauzima Vrhovni sud Hrvatske, pa u presudi
broj K-1940/71 navodi (dodue, u predmetu voenom u krivinom postupku
odluujui o sukobu nadlenosti, a ne u parninom postupku, to, ipak, ne
utjee na znaaj ovog stanovita):
Kada je okrivljenik dao intervju izjavu urednicima i dopisnicima s izriitim i jedinim
ciljem da se njegova izjava, njegove rijei prenesu u tisku, onda se takvo davanje
izjava novinarima izjednauje s pisanjem napisa u novinama, pa se takvo izjavljiva-
nje mora ekviparirati s autoriziranjem novinskog napisa koji samo prenosi tu izjavu.
S obzirom na to u takvom sluaju radi se o iznoenju ili pronoenju u tisku u smislu
lana 169. stav 2. KZ, pa je za suenje u smislu lana 140. Zakona o tisku i drugim
oblicima informiranja nadlean okruni sud.
Miljenja smo da je ovakvo stanovite ispravno i da se izmjenama entitetskih
zakona (koji nisu dovoljno precizni u ovom pogledu), ili promjenama u sudskoj
praksi, treba razrijeiti ova dilema tako da i lice koje daje intervju ili izjavu me-
diju, odgovara za to izraavanje, kao to odgovara i lice ije izraavanje nije ob-
javljeno u sredstvima javnog informisanja.
PRENOENJE IZRAAVANJA
Zakon o zatiti od klevete FBiH
31
defnie da kleveta postoji ako se prouzrokuje
teta ugledu nekog lica iznoenjem ili pronoenjem neistinite injenice, a Za-
kon RS-a
32
propisuje da je kleveta iznoenje ili pronoenje neeg neistinitog to
moe koditi ugledu nekog lica
33
, pri emu je pronoenje kad se saoptava ili
iri neto to se saznalo od drugog
34
.
Dakle, nai zakoni izriito propisuju da kleveta postoji i kada se prenosi/pro-
nosi neije tue izraavanje koje je neistinito i kojim se nanosi teta. Veoma
29
Supra nota 1.
30
Supra nota 28.
31
Supra nota 1.
32
Supra nota 2.
33
Ibid.
34
Ibid.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
156
esto predstavnici medija u kome je objavljeno sporno izraavanje istiu da oni
nisu prvi iznijeli takvo izraavanje, ve da su ga prenijeli iz nekog drugog me-
dija, te samim tim smatraju da nisu odgovorni za nastalu tetu. Naravno da je
ovakvo miljenje u principu pogreno i da odgovornost za pronoenje takvog
izraavanja postoji u skladu s navedenom zakonskom odredbom.
Meutim, to ne znai da e svako pronoenje neistinitog izraavanja biti san k ci-
onirano, ve e se u svakom pojedinanom sluaju paljivo razmotriti okolnosti od
kojih zavisi postojanje klevete. U pogledu ovog pitanja, prema opeprihvaenim
meunarodnim standardima, smatra se da, ipak, novinari imaju pravo i iz drugih
medija prenositi informacije kojima se povreuje neiji ugled, ali pod uvjetom
da su te informacije vjerno citirane i da su prenijete uz primjerenu dozu panje,
kao i da je, eventualno, onoj strani na koju se odnosi sporno izraavanje data
mogunost komentiranja i reagiranja.
U predmetu Thoma protiv Luksemburga
35
, iz 2001. godine, radilo se o radijskom
novinaru koji je osuen da plati po jedan franak 63 tuitelja zbog povrede ug-
leda u radijskoj emisiji. Thoma se branio time da je samo citirao lanak kolege
novinara, ali su ga sudovi u Luksemburgu osudili zbog toga to se nije distanci-
rao od prenoenih tvrdnji da su svi lanovi Komisije za ume Luksemburga ko-
rumpirani. U emisiji nisu pojedinano nabrojani tuitelji, ali s obzirom na veliinu
Luksemburga, javnosti je bilo lako zakljuiti o kome se radi.
Evropski sud je utvrdio da se u emisiji radilo o temi o kojoj je voena iroka ras-
prava u medijima i da je taj problem od javnog interesa. Sud je konstatovao i
da je domai sud svoju presudu zasnovao na citatima iz lanka novinara kojeg
je Thoma citirao u emisiji. Stoga je Evropski sud utvrdio da je presuda kojom
je novinar obavezan na naknadu tete zbog povrede ugleda zbog toga to je
prenio izjavu drugog novinara bila suprotna slobodi izraavanja koju garantuje
Konvencija
36
, naglasivi
da uvjet da se novinar sistematino i formalno distancira od sadraja navoda koji
moe da uvrijedi ili isprovocira druge ili oteti njihov ugled nije neto to je kom-
patibilno s ulogom tampe da saopava informacije o aktuelnim dogaajima,
miljenjima i idejama.
37

Evropski sud za ljudska prava u svojoj praksi je zakljuio i da se radi o krenju
lana 10.
38
Konvencije u sluaju kada je dvojici novinara izreena kazna jer su
objavili informacije o fnansijskoj i poreskoj situaciji rukovodioca jedne velike
35
Thoma protiv Luksemburga (38432/97), 2001. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/
36
37
Ibid.
38
Supra nota 35.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
157
frme, mada su takve informacije bile lako dostupne kroz javne poreske knjige
(Fressoz i Roire protiv Francuske
39
, 1999), zatim u sluaju gdje su novinari i aktivisti
za zatitu ovjekove okoline osueni zato to su na konferenciji za tampu ugro-
zili povjerljivost sudske istrage, a u vezi s kojom su injenice ve bile dostupne
javnosti i prije same konferencije za tampu (Weber protiv vicarske
40
, 1990).
Zanimljiv je i primjer odluke Vrhovnog suda Hrvatske, I K-670/76, iz koje se jasno
moe vidjeti da sud uopte ne sumnja da se i pronoenjem izraavanja moe
poiniti krivino djelo klevete. U odluci se navodi:
Radnja klevete ne sastoji se samo u iznoenju, tj. u saopavanju nekog vlasti-
tog saznanja i uvjerenja steenog vlastitim opaanjima, ve i u pronoenju, tj. u
saopavanju neeg kao tueg saznanja ili miljenja.
U praksi se esto deava da neki medij iznese neko sporno izraavanje, da ga
drugi nekritiki prenese i da oteeni podnese tubu zbog klevete samo protiv
ovog drugog medija. Tada odgovorne osobe u tom mediju esto istiu kako
je nepravedno da su samo oni tueni i svoju odbranu zasnivaju na tome da je
sporna informacija ve objavljena u drugom mediju i da je oteeni trebao tuiti
taj medij. Meutim, oteena lica imaju puno pravo da izaberu da li e podnijeti
tubu protiv svih medija u kojima je objavljeno sporno izraavanje ili samo pro-
tiv nekih. Ta lica opravdano mogu smatrati da im je teta nainjena uglavnom
kad je ponovljena informacija u drugom mediju (pronoenje izraavanja), a ne
u prvom (originalno izraavanje). Naprimjer, mogu smatrati da upravo list koji
je pronosio izraavanje ima vei tira, ili je utjecajniji, ili se prodaje u mjestu u
kojem ivi oteeni, ili je, eventualno, gledanost emisije u kojoj je objavljeno
pronoenje izraavanja vea nego one u kojoj je izraavanje prvi put izneseno,
pa je time i nanijeta teta daleko vea.
Vrhovni sud Federacije je u presudi broj G-20/05 iz 2005. godine eksplicitno iz-
nio stav u pogledu odgovornosti za pronoenje neistinitog izraavanja iz drugih
medija, pa je u obrazloenju navedeno i sljedee:
Djelo klevete postoji i onda kada se prenose napisi i tekstovi iz drugih asopisa, kad
nemaju osnov i istinitosti iznesenih injenica, pa ta okolnost (prenoenje napisa iz
drugih asopisa) ne ekskulpira tuene od odgovornosti za nastalu nematerijalnu
tetu, kako to alba navodi. Ni okolnost da li je i koga tuitelj tuio u odnosu na ra-
nije objavljivanje u drugim novinama tih injenica, ne ekskulpira od odgovornosti
tuene za ono to su oni u svom listu i kao odgovorna lica objavili. Okolnost da su i
drugi mediji, kako alba istie, u svojim natpisima tetili ugledu tuitelja ne utie na
graansko pravnu odgovornost tuenih za ono to su oni uinili.
39
Fressoz i Roire protiv Francuske (29183/95), 1999. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/
40
Weber protiv vicarske (11034/84), 1990. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/
search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 28. jula 2011. godine).
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
158
U predmetu Kantonalnog suda u Sarajevu broj P-117/03 (o kome je ve bilo go-
vora) tueni je prenio informacije o osobi koja se zove i preziva isto kao i tuitelj,
a koje su prvobitno objavljene i na jednoj web-stranici, te je tueni smatrao da
ga to oslobaa od odgovornosti, pa je u pismenom odgovoru na tubu naveo
da su svi navodi u spornom tekstu viekratno i temeljito provjeravani. Izvor za infor-
macije u tekstu su bili dokumenti Dravne komisije za prikupljanje injenica o rat-
nim zloinima u Bosni i Hercegovini, te dokument Ratni zloini srpskih snaga nad
Hrvatima i Muslimanima u Bosanskoj Posavini Odjeljak Doboj, iz koga su citirane
izjave svjedoka poinjenih nedjela. Iste informacije se nalaze i na hrvatskoj web-
stranici www.Ljubija.hr/ratni zloini, a dali su ih svjedoci progona u Doboju.
Kao to se moe vidjeti, tueni medij je smatrao da je okolnost da je sporna
injenica prethodno objavljena na vie mjesta garant njene istinitosti, to se
pokazalo kao netano. Izvori koji su prvobitno objavili te injenice nisu bili
precizni u pogledu imenovanja tuitelja i tu greku je ponovio i medij koji
je nekritiki prenio izraavanje. Tuitelj je izabrao da podnese tubu protiv
tuenog medija jer je smatrao da mu objavljivanje u tom mediju nanosi tetu,
a ne objavljivanje informacije na web stranici i u gore navedenoj publikaciji.
U konkretnom sluaju tubeni je zahtjev ipak odbijen, ali iz sasvim drugih
razloga (nedostatak identifkacije oteenog lica), a ne zato to se radilo o
prenoenju izraavanja.
IZUZECI OD ODGOVORNOSTI
lan 6. Zakona RS-a
41
, lan 7. Zakona FBiH
42
navode kad postoji mogunost kad
se nee odgovarati za klevetu.
U sljedeim se sluajevima nee odgovarati za klevetu:
a) ako se radi o izraavanju miljenja, ili kada je izraavanje u sutini istinito;
b) ako je osoba koja je navodno prouzrokovala tetu bila po Zakonu obavezna izno-
siti ili pronositi izraavanje, ili iznositi ili pronositi izraavanje u toku zakonodav-
nog, sudskog ili upravnog postupka;
c) ako je iznoenje ili pronoenje izraavanja bilo razumno.
Kada sud donosi ovakvu odluku, uzima u obzir sve okolnosti sluaja, naroito
ukljuujui: nain, oblik i vrijeme iznoenja ili pronoenja izraavanja, prirodu i
stepen prouzrokovane tete, dobronamjernost i pridravanje opeprihvaenih pro-
fesionalnih standarda od strane osobe koja nanosi tetu, vjerovatnost da bi teta
41
Supra nota 2.
42
Supra nota 1.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
159
nastala i da izraavanje nije izneseno ili proneseno, podatak da li izraavanje sadri
objektivnu i tanu informaciju o izraavanju drugih osoba, i da li se odnosi na pi-
tanja iz privatnog ivota oteenog ili pitanja od politikog ili javnog znaaja.
Navedene odredbe zakona predviaju, dakle, mogunost oslobaanja od
odgovornosti za izraavanje koje moe biti kleveta, ak i ako postoje elementi
nanoenja tete treem licu i neistinitosti tog izraavanja. Te odredbe su u funk-
ciji pridravanja standarda koje postoje u meunarodnom pravu u pogledu
ograniavanja slobode izraavanja i idu u prilog osnovnoj tendenciji zakona da
se to ograniavanje primjenjuje restriktivno u to je mogue veoj mjeri.
Poto su okolnosti koje oslobaaju od odgovornosti postavljene opisno i mogu
se tumaiti na razne naine, zadatak je prvo novinara i drugih osoba koje iznose
izraavanja da obrate panju na te okolnosti i trude se da ne prekorae okvire
koji su propisani, a zatim i sudova da cijene postojanje ovih okolnosti prilikom
odluivanja da li neko izraavanje predstavlja klevetu ili ne. Osnovno je pravilo
da se za iznoenje miljenja, tj. vrijednosnih sudova ne moe odgovarati.
Takoer bi u sudskom postupku za naknadu tete zbog klevete autoru
izraavanja bilo nemogue dokazati njegovu istinitost, dok bi zahtjev da se
dokae sutinska istinitost injenine izjave (u skladu s razumnim standardom
dokazivanja) bila u skladu s lanom 10. Konvencije.
Zakon propisuje da se ne moe odgovarati za izraavanje izneseno u parlamen-
tu ili na sudu u toku postupka, to je u funkciji zatite demokratske politike ras-
prave, kao i pravinosti i efkasnosti postupka pred sudovima, i te odredbe nisu
sporne u praksi. Meutim, pojavljuju se dileme oko izraavanja u toku upravnog
postupka i ta sve ta formulacija moe da obuhvata.
Do sada se ova odredba dosta iroko tumaila, pa tako u jednom sluaju u kome
je traena naknada tete za izraavanje koje je dekan fakulteta iznio na nauno-
nastavnom vijeu i objavio na oglasnoj ploi fakulteta utvreno da nema kle-
vete, poto je izraavanje izneseno u sklopu funkcije [boldirao autor] koju
dekan obavlja. U ovom sluaju, u presudi Kantonalnog suda u Sarajevu broj
P19/03 od 10. maja 2005. godine, koja je kasnije potvrena presudom Vrhov-
nog suda FBiH, navedeno je da se iznoenje miljenja, bila to i kritika, na sjednici
nauno-nastavnog vijea jednog fakulteta ne moe ni u kom sluaju smatrati
klevetnikim izraavanjem u smislu Zakona o zatiti od klevete FBiH
43
, jer je
dekan tokom izraavanja obavljao svoju funkciju. tavie, ako bi se izraavanje
izneseno na sjednici organa fakulteta prilikom donoenja odluka od strane
nadlenih organa fakulteta smatralo klevetom, bilo bi, kao to sud navodi, u
potpunoj suprotnosti s ciljevima zbog kojih je donesen Zakon o zatiti od kle-
vete FBiH, koji isto tako osigurava princip slobode izraavanja.
43
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu broj P-19/03, 10. maja 2005. godine.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
160
Takoer, u predmetu u kome je tueni bio ministar unutranjih poslova Fede-
racije BiH, zbog izraavanja iznesenog u jednom slubenom pismu, Kantonalni
sud u Sarajevu u presudi broj P-163/03 od 18. oktobra 2004. godine iznio je da
je to pismo napisano u funkciji vrenja upravnih ovlatenja prvotuenog kao fe-
deralnog ministra. Takoer, ovaj sud smatra da bi zauzimanje stava da i ovakva
slubena komunikacija izmeu vrilaca dunosti u dravnim organima moe
predstavljati osnov za klevetu u smislu Zakona o zatiti od klevete FBiH, pred-
stavljalo krenje osnovnog naela slobode izraavanja.
44
Zbog ovih razloga,
tueni je osloboen od odgovornosti za klevetu.
JAVNI INTERES I POSTUPANJE U DOBROJ VJERI
Evropski sud je u predmetu Troms i Stensaas protiv Norveke
45
iz 1999. godine
presudio u sluaju kad su podnosioci predstavke objavili tekstove u kojima su
kritikovali tehniku lova na foke na jednom brodu. Sud je konstatovao da je po-
trebna veoma paljiva analiza u sluajevima kada mjere ili sankcije koje primi-
jeni drava mogu obeshrabriti uee tampe u raspravama o pitanjima od le-
gitimnog javnog interesa. Sud je uzeo u obzir injenicu da su novine osigurale
balansirano izvjetavanje o temi objavljujui sva gledita, ukljuujui i gledita
lovaca na foke. Drugo, uzeo je u obzir injenicu da objavljivanje tekstova nije za
cilj imalo da optui, ve da doprinese javnoj polemici. Tree, utvrujui da novi-
nari moraju postupati u dobroj vjeri, novina nije imala obavezu da nezavisnim
istraivanjem verifkuje zvanini izvjetaj.
Sud je zakljuio da nesumnjivi interes posade da zatiti svoje interese nije mo-
gao nadjaati vitalni javni interes u pruanju informacija za javnu polemiku o
pitanjima od lokalnog, nacionalnog pa i meunarodnog interesa. Sud u svojoj
presudi istie sljedee:
Za sud je, meutim, bitno da li su u nekom konkretnom spornom sluaju novinari
djelovali u dobroj vjeri (good faith) u cilju opskrbljivanja javnosti tanim i pouzda-
nim informacijama u skladu s novinarskim etikim kodeksom.
46

Shodno tome, ukoliko bi sud ustanovio da je izraavanje djelimino neistinito, ili
su upotrijebljeni pretjerano grubi izrazi, ali je ipak pri izraavanju postojala do-
bra volja, bez namjere da se nanese teta nekom licu, mogao bi smatrati da nisu
ispunjeni uvjeti za odgovornost za poinjenu klevetu (naravno, ako su ispunjeni
i drugi uvjeti, kao to je pridravanje profesionalnih standarda od osobe koja
44
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu broj P-163/03, 18. oktobra 2004. godine.
45
Troms i Stensaas protiv Norveke (21980/93), 1999. godine, http://cmiskp.echr.coe.
46
Ibid.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
161
nanosi tetu, a posebno da li se izraavanje odnosi na pitanja iz privatnog ivota
oteenog ili pitanja od javnog znaaja).
S tim u vezi, od novinara se ne moe zahtijevati isti stepen provjere informacija
kao od drugih lica (npr., policije, tuilatva itd.), jer bi na taj nain oni najee
bili onemogueni kvalitetno obavljati svoj posao. Ovo je vano pravilno shva-
titi, jer to ne znai da nije potrebno uloiti maksimalne napore i profesional-
nost prilikom utvrivanja injenica koje su relevantne za sporno izraavanje,
ve da stepen provjere informacija ne mora biti na istom nivou kao u sluaju da
te injenice utvruju dravni organi u nekom zakonom propisanom postupku
(npr., policija, tuilatvo ili nadlena inspekcija). U tom smislu, minimum koji bi
se razumno mogao oekivati ukljuio bi provjeru da li postoji vie izvora, da li
su uloeni razumni napori da se odreena tematika istrai ozbiljno i slino. U
svakom sluaju, iako Zakon nije dovoljno odreen, teko je i oekivati preciznije
odreenje jer oekivanja u ovom smislu uveliko zavise od situacije.
Ovakvo miljenje zauzima i Vrhovni sud Srbije u presudi broj Rev. 3139/2007 od
19. marta 2008. godine, gdje navodi u obrazloenju:
Dovoljno je slobodno izraziti i objaviti informaciju poto se prethodno proveri da
je ona istinita u skladu sa primerenim okolnostima konkretnog sluaja tj. u skladu
sa novinarskom panjom. U ovom sluaju novinar je pre objavljivanja lanka koji
sadri podatke o odreenim pojavama i linostima (tuiocima) proverila poreklo
informacija tako da nije povreen lan 3. Zakona o javnom informisanju. Prilikom
izrade novinarskog teksta novinar je potovala i princip da se uje i druga strana
tako da je potpuno postupila s dunom panjom (proverom koja je primerena da-
tim okolnostima.
Evropski sud za ljudska prava je u presudi Sunday Times protiv Ujedinjenog Kra-
ljevstva
47
iz 1991. godine (o kojoj e biti govora i kasnije) zauzeo stav da su vi-
jesti kvarljiva roba i odlaganje objavljivanja, pa ak i za kratko razdoblje, moe
ih u znatnoj mjeri liiti svake vrijednosti i interesa. Dakle, novinari e esto
biti u situaciji da objave neku informaciju i kada nemaju dovoljno vremena da
temeljitije provjere njenu istinitost, mada bi osnovno pravilo bilo da bi uvijek
trebali potraiti dodatne informacije i, ako je mogue, sasluati i suprotnu stra-
nu. Pri tome e pridravanje gore navedenih standarda, uz dobronamjernost
u postupanju, biti olakavajua okolnost za novinara prilikom ocjenjivanja da
li je neko izraavanje klevetniko, ukoliko se pokae da nije u cijelosti istinito.
47
Sunday Times protiv Ujedinjenog Kraljevstva (13166/87), 1991. godine, http://cmiskp.
echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 18. jula 2011. godine).
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
162
PROVJERAVANJE INJENICA
Dobar primjer kada je Evropski sud zakljuio da se novinari, tj. osobe odgovorne
za izraavanje nisu pridravali standarda postupanja koji bi ih mogli ekskulpirati
od odgovornosti nalazimo u novijoj presudi Europapress Holding d.o.o. protiv Hr-
vatske
48
iz 2009. U ovom sluaju asopis Globus je objavio lanak 2. februara
1996. godine o incidentu koji se navodno dogodio u zgradi Vlade Republike Hr-
vatske koji je ukljuivao tadanjeg ministra fnancija, ujedno i potpredsjednika
Vlade, i novinarku dnevnih novina Novi list. U Globusovom lanku, objavlje-
nom u kolumni Politiki terminator navodi se da su ministar i novinarka razgo-
varali na stepenicama zgrade Vlade i da je ministar, nezadovoljan posljednjim
lankom koji je napisala novinarka, rekao da bi je trebalo ubiti. Prema lanku,
ministar je nakon toga slijedio novinarku i navodno je u novinarskoj sobi uzeo
pitolj od pripadnika osiguranja i uperio ga u novinarku, govorei da e je ubiti,
nakon ega se glasno nasmijao vlastitoj ali.
Nakon objave lanka, ministar je podnio graansku tubu zbog klevete protiv
tvrtke podnositeljice zahtjeva Opinskom sudu u Zagrebu, traei 500.000 kuna
naknade za nematerijalnu tetu. Tvrdio je da su objavljene informacije neisti-
nite te da su natetile njegovom ugledu javne i politike osobe, s obzirom na
to da je lanak objavljen u visokotiranom sedminiku u kojem je on prikazan
kao neodgovorna i nerazborita osoba sklona loim i krajnje neumjesnim alama.
S druge strane, tuena strana ustrajala je u tvrdnji o istinitosti ili utemeljenosti
objavljenih informacija na injenicama za iju istinitost postoje osnovani razlozi.
U presudi, Opinski sud djelimino je usvojio zahtjev tuitelja obrazlaui da je
objavljena informacija bila neistinita i da tvrtka podnositeljica zahtjeva nije va-
ljano provjerila njezinu tonost
49
, te odredio isplatu naknade od 100.000 kuna.
U albenom postupku pred upanijskim sudom u Zagrebu potvrena je prvo-
stepena presuda, ali je smanjena visinu iznosa naknade tete na 60.000 HRK. Po-
tom je u postupku revizije protiv drugostepene presude, Vrhovni sud Republike
Hrvatske odbio reviziju kompanije podnositeljice te potvrdio razloge koje su na-
veli nii sudovi u svojim presudama. Konano, Ustavni sud Republike Hrvatske
odbio je naknadnu ustavnu tubu kompanije podnositeljice, utvrdivi da nije
dolo do povrede njenog ustavnog prava na slobodu izraavanja.
Nakon toga, u maju 2006. kompanija Europapress Holding d.o.o. podnijela je
apelaciju Evropskom sudu za ljudska prava tvrdei da je presudama domaih
sudova narueno njeno pravo na slobodu izraavanja. U presudi Evropski sud
iznosi sljedee:
48
Supra nota 10.
49
Ibid.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
163
Novinski je lanak bio pisan na nain da itatelj nije mogao sumnjati u istinitost
objavljene informacije te nije upuivao na svoj izvor. Stoga se ne moe rei da je
Globusov novinar koji je pisao lanak tek izvijestio o neemu to su drugi naveli i
jednostavno propustio ograditi se, a tvrtka podnositeljica koja je objavila te navode
bila je odgovorna za njihovu istinitost. (...)
Sud napominje da je u naprijed navedenom parninom postupku, pokrenutom
zbog klevete, tvrtka podnositeljica imala priliku dokazati istinitost objavljenih po-
dataka. Protivno tvrdnji tvrtke podnositeljice u vezi s ocjenom dokaza i standardom
dokazivanja koritenim od strane domaih sudova u postupcima, Sud smatra kako
ovaj zadatak nije bio nerazuman ili nemogu u predmetnim okolnostima. (...)
Sud primjeuje da tvrtka podnositeljica zahtjeva nije, ni u postupcima pred domaim
sudovima ni u postupku pred ovim Sudom, predoila dokaze za to da su novinari
Globusa pokuali kontaktirati kabinet B.. (...)
Sud ponavlja da je potreban poseban oprez kada posebno ozbiljne navode i optube
iznese jedna strana u sporu. U takvim situacijama novinari bi, umjesto da automat-
ski vjeruju takvim navodima, trebali utvrditi jesu li oni istiniti tako da potrae dodat-
ne informacije i, ako je potrebno, da sasluaju verziju injenica suprotne strane. (...)
Sud ne moe slijediti argument podnositelja da je naknada tete u ovom pred-
metu nerazmjerna legitimnom cilju koji se htio postii stoga to postoje brojne
druge manje stroge mjere raspoloive osobama iji je ugled okaljan objavljenom
informacijom. Uzimajui u obzir slobodu procjene preputenu dravama ugov-
ornicama u takvim pitanjima, Sud smatra da su u okolnostima ovoga predmeta
domai sudovi bili u pravu kada su smatrali da je potrebno ograniiti pravo na
slobodu izraavanja podnositelja, te da dosuivanje naknade tete ispunjava ne-
odgodivu drutvenu potrebu. Ta se mjera kao reakcija na klevetu ne moe, kao
takva, smatrati nerazmjernom.
U konanici, Evropski sud zakljuuje da su:
... razlozi koje su naveli domai sudovi kako bi obrazloili svoje odluke bili relevanti i
dovoljni i da naknada tete koju je tvrtka podnositeljica zahtjeva morala platiti nije
bila nerazmjerna legitimnom cilju koji se htio postii. Stoga je mijeanje u slobodu
izraavanja podnositelja bilo nuno u demokratskom drutvu. Prema tome, nije
dolo do povrede prava iz lana 10. Konvencije.
50
Iz ove presude je vidljivo kako Evropski sud cijeni okolnost da novinari nisu
preduzeli adekvatne napore da utvrde jesu li svi navodi koje objavljuju istiniti,
a takoer se nisu potrudili da sasluaju verziju suprotne strane. Ovo moe biti
smjernica novinarima u postupanju u slinim situacijama.
50
Ibid.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
164
IZVJETAVANJE O TEKUIM SUDSKIM PROCESIMA
Posebno pitanje u domenu razumnog iznoenja ili pronoenja izraavanja kao
osnova za oslobaanje od odgovornosti za klevetu bilo bi pitanje koliko moe
biti razumno ili opravdano iznoenje izraavanja kojim se neka osoba predstav-
lja kao kriminalac. Svjedoci smo da se svakodnevno u medijima pojedine osobe
kvalifkuju kao ljudi koji ine krivina dijela, iako je oigledno da te osobe nije
osuivao nadleni sud. To znai da se ne potuje presumpcija nevinosti, kao je-
dan od osnovnih principa prava.
O ovom pitanju, Ustavni sud Bosne i Hercegovine u predmetu broj AP 1289/05
51
,
gdje je, dodue, usvojio apelaciju (ali zbog povrede prava na pravino suenje, a
ne povrede prava na slobodu izraavanja), navodi sljedee:
Ovaj sud konstatira da se princip pretpostavke nevinosti mora potivati i u infor-
macijama koje se daju u tampi, te da se iznoenje ovakvih navoda pozivajui se
na slobodu izraavanja i informiranja ne moe dopustiti ... redovni sudovi su oci-
jenili da su apelanti prekoraili doputenu granicu slobode izraavanja i potrebnu
toleranciju tuioca, odnosno da su apelanti iznijeli injenice koje nisu utvrene kao
istinite kao da jesu istinite. Ustavni sud smatra da se ne moe zakljuiti da su redovni
sudovi izali izvan opsega doputene slobodne ocjene kada je u pitanju ocjena da
li su apelanti uinili djelo iznoenja injenica za koje nije utvreno da su istinite.
52
Dakle, osnovno pravilo je da se u izraavanju niko ne smije optuivati da je
ui nio krivino djelo ukoliko nije osuen pravosnanom krivinom presudom.
Naravno da se ovo pravilo kri veoma esto i, teoretski gledano, svako takvo
izraavanje je klevetniko i podlijee odgovornosti. Meutim, postoje neke
situacije kada i takvo izraavanje moe biti razumno u smislu odredbi Za-
kona o zatiti od klevete koje reguliu oslobaanje od odgovornosti. To su,
naprimjer, sluajevi kada se protiv osobe na koju je upereno izraavanje vodi
krivini postupak za odreeno krivino djelo, to znai da je postoji odreeni
stepen sumnje da je ta osoba zaista odgovorna.
Tako je Kantonalni sud u Sarajevu u predmetu broj P39/03 14. oktobra 2004.
godine donio rjeenje kojim se parnini postupak u toj pravnoj stvari prekida,
s tim da e biti nastavljen po pravomonom okonanju krivinog postupka koji
se vodi protiv prvotuitelja. Naime, uvidom u optunicu Kantonalnog tuilatva
u Zenici, Kantonalni sud u Sarajevu je ustanovio da je ova optunica podig-
nuta protiv prvotuitelja zbog krivinog djela ratnog zloina protiv civilnog
stanovnitva iz lana 154. stav 1. KZ FBiH, te da se ona sastoji od sedam taaka.
51
Pres-Sing d.o.o. Sarajevo i Senad Avdi u: Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine broj
60/05, dostupno na http://www.ccbh.ba/bos/odluke/index.php?src=2 (pristupljeno 8.
52
Ibid.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
165
U njoj se navode sluajevi zbog kojih je prvotuitelj optuen za krivino dje-
lo ratnog zloina protiv civilnog stanovnitva.
53
Sud u rjeenju navodi da je
oito da se odluka o osnovanosti i eventualno o visini tubenog zahtjeva, u
pogledu prvotuitelja, ne moe donijeti prije donoenja pravomone odluke
u gore navedenom krivinom postupku
54
.
Dakle, ovdje je Sud prekinuo postupak do okonanja krivinog postupka, kada
e biti jasno ustanovljeno da li je izraavanje koje je bilo optuujue za tuitelja
zaista istinito. U tom sluaju se ne radi o kleveti. Ovakvo rjeenje se moe smatra-
ti svrsishodnim, mada se strogo teoretski gledano svaka osoba smatra nevinom
sve dok nije osuena pravomonom krivinom presudom.
Ideja ovakvog postupanja je u tome da u mnogim sluajevima moe biti razum-
no kvalifkovanje neke osobe kao kriminalca ako je u toku krivini postupak, jer
su nadleni dravni organi, tj. policija i tuilatvo utvrdili postojanje izvjesnog ni-
voa sumnje da je ta osoba odgovorno za krivino djelo. Ovo se moe primijeniti
posebno na izraavanja kojima se pojedinci nazivaju ratnim zloincima. Svjedoci
smo da se svakodnevno u medijima pojavljuju takve formulacije i u nekoliko
navrata je dolazilo do veoma unih debata oko toga ko se moe, ili ne moe,
nazivati ratnim zloincem. Dok jedni smatraju da je notorno da se neko ko nije
osuen ne moe nazivati ratnim zloincem, drugi istiu da se u tom sluaju ni
Adolf Hitler ne moe smatrati ratnim zloincem i da im niko ne moe zabraniti da
tako nazivaju pojedine osobe (kod nas najee, naravno, Radovana Karadia i
Ratka Mladia).
Ako na ovu situaciju primijenimo gore navedeno razmiljanje, moemo za-
kljuiti da u pogledu osoba protiv kojih je podignuta optunica pred Meu-
narodnim tribunalom za ratne zloine u bivoj Jugoslaviji, ili pred nekim od
domaih sudova (kao i sudova u regiji), u sluaju da ih neko nazove ratnim
zloincima (umjesto optuenim za ratne zloine), to ne bi bilo teoretski
pravno ispravno, ali bi moglo biti razumno pod odreenim okolnostima, po-
gotovo u sluajevima kada su te osobe tzv. bjegunci od pravde, tj. izbjegavaju
da se pojave pred sudom koji moe potvrditi njihovu eventualnu nevinost ili
krivicu. Stoga bi se u takvim sluajevima mogla tolerisati neprecizna i pret-
jerana formulacija, kao to je ratni zloinac (umjesto osumnjieni za ratne
zloine), za osobe koje kao takve jo nisu osuene.
Takoer je vano pitanje nain na koji mediji prate krivine postupke. lan 6.
stav 2. Evropske konvencije o ljudskim pravima
55
, u sklopu prava na pravino
53
Za vie informacija pogledaj: Rjeenje Kantonalnog suda u Sarajevu broj P-39/03, 14.
oktobra 2004. godine.
54
Ibid.
55
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
166
suenje, garantuje i pravo na pretpostavku nevinosti. Radi se, prije svega, o pro-
ceduralnom pravu u odnosu na sudske vlasti, kojim se defnie teina dokaza u
krivinim postupcima. Meutim, dobro upravljanje pravosuem zahtijeva da ne
doe ni do indirektne povrede pretpostavke nevinosti iznoenjem miljenja i
informacija u medijima u vezi s krivinim postupcima u toku.
U odnosu na pitanje praenja krivinih postupaka u medijima, Vijee Evrope je
10. jula 2003. usvojilo Preporuku broj 13
56
, u kojoj su istaknuta naela postupa-
nja od kojih su najvanija: da javnost treba biti obavijetena putem medija o
aktivnostima sudskih vlasti i policijskih slubi; da je potovanje principa pret-
postavke nevinosti sastavni dio prava na pravedan proces, pa se miljenja i in-
formacije u vezi s krivinim postupcima koji su u toku mogu iznositi ili prono-
siti u medijima samo ako se njima ne povreuje pravo optuenog da se smatra
nevinim do donoenja presude o krivici; te da sudske vlasti i policijske slube
trebaju pruati medijima samo potvrene informacije i one informacije koje se
zasnivaju na razumnim pretpostavkama.
Evropski sud za ljudska prava je u predmetu Du Roy and Malaurie protiv Francu-
ske
57
(2000), vezanom za osudu direktora jednog sedminika i jednog novinara
poslije objavljivanja lanka koji se odnosi na krivinu prijavu i zahtjev da se u
postupak umijeaju kao privatna stranka, potvrdio princip da novinari ne smi-
ju prekoraiti granice postavljene u cilju dobrog upravljanja pravosuem, kao
to je posebno pravo optuenog na pretpostavku nevinosti. U ovom sluaju,
meutim, sporno mijeanje je podrazumijevalo potpunu zabranu objavljivanja
bilo koje vrste informacija iz krivinog postupka. Tako je u konkretnom sluaju,
poto su u spornom lanku napadnute francuske politike linosti i njihovo
ponaanje, Sud naglasio da postoje drugi mehanizmi zatite prava dotinih
osoba koji apsolutnu zabranu objavljivanja ne ine nunom. Shodno tome, oci-
jenjeno je da je osuda podnosilaca predstavke nesrazmjerna ciljevima kojima se
teilo i suprotna lanu 10. Konvencije. Dakle, Evropski sud smatra da apsolutna i
opa zabrana medijima da izvjetavaju o krivinim postupcima nije neophodna
i da bi ona naruila pravo tampe da informie javnost o pitanjima koja mogu
biti od opeg interesa, ak i ako se odnose na krivine postupke.
56
Vijee Evrope, Preporuka Rec(2003)13 Komiteta ministara drava lanica o praenju
krivinih postupaka u medijima, usvojena 10. jula 2003. godine, http://www.ebu.ch/
CMSimages/en/leg_ref_coe_r2003_13_criminal_proceedings_100703_tcm6-5020.
pdf (pristupljeno 18. jula 2011. godine).
57
Du Roy protiv Francuske (34000/96), 2000. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/
search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 18. jula 2011. godine), i sudska praksa u vezi s
lanom 10. Evropske konvencije o ljudskim pravima, dostupno na http://www.coe.int/t/
dghl/standardsetting/media/doc/translations/serbian/CaseLaw_sb.pdf (pristupljeno
8. decembra 2011).
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
167
SATIRINO IZRAAVANJE
Kada sud donosi odluku o tome da je iznoenje ili pronoenje izraavanja bilo razum-
no i da stoga ne postoji odgovornost za klevetu, uzima u obzir sve okolnosti sluaja, a
naroito nain, oblik i vrijeme iznoenja ili pronoenja izraavanja. Pri tome, sud treba
cijeniti i vrstu lanka ili emisije gdje je izraavanje izneseno. Tako e se u praksi razli-
kovati tretiranje, npr., nekog istraivakog lanka ili komentara od aljivog i ironinog
lanka. U praksi se esto dogaa da se lica koja su tuena brane tako to tvrde da je
lanak ili emisija satirine prirode i da se tvrdnje iznesene u njima ne mogu smatrati
injeninim navodima, te da ih i trea lica, tj. javnost, ne smatraju ozbiljnim.
Tako su u predmetu Kantonalnog suda u Sarajevu broj P-39/02 tuitelja H. B.
protiv tuenih Walter i . E., u svojoj odbrani tueni naveli da se tekstovi koji
se objavljuju u listu W... pod nazivom Wanted, to u prijevodu znai Potjer-
nica, ne zasnivaju na istinitim injenicama i bilo kojim tvrdnjama, ve oni izlau
odreenu linost ruglu, satiri, humoru u vezi s njenim ponaanjem kao javnim,
kulturnim ili politikim radnikom. Sud je, meutim, donio presudu kojom je oba-
vezao tuene da tuitelju na ime naknade tete zbog povrede ugleda solidarno
isplate iznos od 5.000 KM. U obrazloenju presude je navedeno:
Ovaj sud smatra da se radi o oiglednoj povredi privatnosti tuitelja, kako proizlazi i iz
prakse Evropskog suda za ljudska prava, kojom je ustanovljeno da je neprihvatljivo da
neko bude izloen sramoti zbog nekog lana svoje obitelji, te da je kazna bila opravda-
na samo zbog te aluzije (presuda De Haes and Gijsels protiv Belgije od 24. februara
1997. godine)... Donosei ovakav zakljuak, sud je imao u vidu i druge faktore koje u
ovakvom sluaju treba uzeti u obzir, pa je miljenja da je u postupku utvreno da autori
lanka nisu bili dobronamjerni, niti su uzeli u obzir princip zatite privatnosti tuitelja.
58
Odluujui po albi izjavljenoj na gore navedenu presudu, Vrhovni sud FBiH je
donio odluku broj G-21/05 od 12. aprila 2005. godine, u ijem obrazloenju je
navedeno, izmeu ostalog, i sljedee: Naime, injenino izraavanje kao ele-
ment klevete mora biti ozbiljno tako da objektivno uzevi kod treih lica moe
stvoriti uvjerenje o postojanju odreenih injenica. Meutim, kao to sud navo-
di, izjava data u ali mora biti takva da je aljiv ton oigledan, to u konkretnom
sluaju po miljenju ovog suda nije sluaj u onim navodima za koje je prvoste-
peni sud utvrdio postojanje klevete, tj. da je tuitelj osoba koja se drogira, a to
se ne bi moglo rei i za drugi dio reenice koji se dovodi u vezi sa prvim.
Sud je isto tako naveo da reenice koje imaju aljiv ton ipak
upuuju na injenicu da je tuitelj narkoman, pa takva kazivanja iako predstavljaju
insinuaciju, tj. prikrivenu klevetniku izjavu, posredno i logiki sadre izjavu klevete.
To se odnosi i na kazivanja u pogledu ostalih navoda, pa stoga aljivi ton lanka
u sutini u konkretnom sluaju predstavlja tvrenje nekih injenica koje mogu po
58
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu broj P-39/02, 8. novembra 2004. godine.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
168
ocjeni ovog suda tetiti ugledu tuitelja kao fzike osobe koja je i sama javna linost
koja vri utjecaj na iru javnost u obavljanju svoje funkcije... Nesporno je da pred-
metni lanak u cjelini predstavlja knjievni pravac satiru i humor, ali i sadri elemen-
te klevete i zbog toga je pravilno primijenjeno materijalno pravo kada je utvrena
odgovornost tuenih za klevetu i dosuena tuitelju naknada nematerijalne tete.
59
Ustavni sud Bosne i Hercegovine u predmetu broj AP 1423/05
60
, rjeavajui ape-
laciju Pres-Sing d.o.o. Sarajevo i drugi, navodi u obrazloenju odluke:
Ustavni sud ne moe prihvatiti navode apelanata da se radi o satiri, budui da je
satira knjievni, odnosno umjetniki oblik kojim se kritiki ismijava pojedinac, gru-
pa, drava ili vlast. Ovaj anr doputa i pretjerivanje i provociranje, ali samo dok
injenice nisu pogreno prikazane u javnosti.
Tako da u ovom sluaju Ustavni sud smatra da sporna izraavanja ne sadre ele-
mente satirinog ili aljivog kriticizma na raun tuiteljice, ve iskljuivo sadre
injenice, za koje apelanti nisu prethodno uinili razumne napore da ih provjere,
kako su sami naveli zbog kratkoe vremena, i za koje u postupku pred sudom
nisu mogli pruiti dokaze.
61
Evropski sud za ljudska prava je u svojoj praksi uglavnom titio uvredljivi, hiperboli-
ni i satirini nain izraavanja. Meutim, bez obzira na to da li je lanak ili emisi-
ja satirine prirode, ukoliko se pojedine tvrdnje iznesene u njima mogu smatrati
injeninim navodima i ukoliko prouzrokuje tetu ugledu nekog lica, karakter lanka
ili emisije ne moe u potpunosti, sam po sebi, iskljuiti odgovornost za tu klevetu.
PRIVREMENE MJERE
lan 10. stav 3. Zakona o zatiti od klevete FBiH
62
navodi sljedee:
Privremena sudska mjera o zabrani pronoenja ili daljnjeg pronoenja izraavanja
neistinite injenice moe se odrediti samo ako oteeni sa najveom sigurnou
moe uiniti vjerovatnim da je to izraavanje prouzrokovalo tetu njegovom ug-
ledu i da e oteeni trpjeti nepopravljivu tetu kao rezultat pronoenje ili daljnjeg
pronoenja tog izraavanja. Stalna sudska mjera o zabrani pronoenja ili daljnjeg
pronoenja izraavanja neistinite injenice moe se odnositi samo na odreeno
izraavanje za koje je utvreno da je klevetniko i na odreeno lice za koje je
utvreno da je odgovorno za iznoenje ili pronoenje tog izraavanja.
59
Presuda Vrhovnog suda FBiH broj G21/05, 12. aprila 2005. godine.
60
Pres-Sing d.o.o. Sarajevo i dr. u: Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine broj 60/05,
dostupno na: http://www.ccbh.ba/bos/odluke/index.php?src=2 (pristupljeno 8.
61
Ibid.
62
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
169
Zakon RS-a gotovo identino regulie uvjete za odreivanje privremene mjere
u lanu 11. stav 3.
63
Medijska panja se prije nekoliko godina usmjerila na sluaj u kome je Kantonal-
ni sud u Sarajevu donio privremenu mjeru zabrane iznoenja neistinitih injeni-
ca o jednoj javnoj osobi. Radilo se o jednom politiaru, a mjera je odreena listu
Dnevni avaz. Istovremeno je i jednom sedminiku odreena zabrana iznoenja
neistinitih injenica o vlasniku Dnevnog avaza. Ove mjere su potaknule broj-
ne diskusije i polemike i okarakterizirane su kao atak na slobodu tampe. Mjere
su shvaene kao apsolutna zabrana pisanja o odreenim linostima, mada je u
njima bilo jasno sadrano da se sankcionira samo neistinito izraavanje.
Prema naim saznanjima, nakon ovih privremenih mjera, pred domaim sudo-
vima nije donesena nijedna druga mjera ove vrste. Entitetski zakoni na dosta,
najblae reeno, neobian nain reguliu ovo pitanje, propisujui da se pri-
vremena sudska mjera o zabrani pronoenja ili daljnjeg pronoenja izraavanja
neis tinite injenice moe odrediti samo ako oteeni s najveom sigurnou
moe uiniti vjerovatnim da je to izraavanje prouzrokovalo tetu njegovom ug-
ledu i da e oteeni trpjeti nepopravljivu tetu kao rezultat pronoenje ili dalj-
njeg pronoenja tog izraavanja. Postavlja se pitanje svrsishodnosti privremene
mjere, budui da je ionako na osnovu odredbi ovih zakona nedozvoljeno iznositi
neistinite injenice kojima se drugim osobama nanosi teta, pa i kada bi se do-
nijela ovako postavljena mjera zabrane objavljivanja, ne bi imala previe smisla.
Evropski sud ne smatra prethodna ogranienja, pa i privremene zabrane objavlji-
vanja informacija, same po sebi inkompatibilnima pravu na slobodu izraavanja.
Prethodna su ogranienja, po miljenju Suda, ipak doputena samo u rijetkim
sluajevima, kada postoji hitna drutvena potreba za takvim ogranienjima,
naprimjer, u sluajevima spreavanja nereda ili zloina ili zatite dravne si-
gurnosti. Zbog potencijalne opasnosti za slobodu izraavanja, prema tim se
ogranienjima treba odnositi krajnje oprezno.
Evropski sud za ljudska prava zauzeo je stav u pogledu mjere zabrane objavljivanja
u predmetu Sunday Times protiv Ujedinjenog Kraljevstva
64
iz 1991. godine. Radilo se o
sudskoj zabrani na osnovu tadanjeg engleskog zakona o nepotivanju suda ob-
javljivanja najavljenog novinskog lanka, koji se odnosio na lijek Thalidomid, koji
je tokom 1961. kao sedativ koristio jedan broj trudnica, a koji se pokazao tetnim
za kasnije roenu djecu. Poto se u tom periodu vodio sudski postupak za naknadu
tete, koji su protiv proizvoaa lijeka pokrenuli oteeni, novine Sunday Times
i drugi mediji izvjetavali su o toku tih postupaka. U jednom od lanaka na kraju
je najavljen sljedei lanak, koji je trebao objasniti kako je do tragedije dolo, te
istraiti ponaanje farmaceutske kompanije. Dravni tuilac je zatraio, a sud je to
63
64
Supra nota 47.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
170
odobrio, zabranu objavljivanja najavljenog lanka. Zabrana je bila izdana na osnovu
Zakona o nepotivanju suda, da bi se sprijeilo navodno nezakonito utjecanje na
sudske postupke. Zabrana je ostala na snazi sve dok nije postignuta nagodba meu
strankama. Evropski sud je utvrdio da razlozi za spreavanje podnosioca pritube
nisu dovoljni po lanu 10. stav 2. To spreavanje je nesrazmjerno postavljenom le-
gitimnom cilju i ono nije bilo neophodno u demokratskom drutvu radi ouvanja
autoriteta sudstva. U presudi je Evropski sud naveo i sljedee:
Opasnosti inherentne prethodnim ogranienjima takve su da zahtijevaju najpom-
nije ispitivanje od strane Suda. To posebice vrijedi kad je u pitanju tampa, budui
da su vijesti kvarljiva roba, i odlaganje njihovog objavljivanja, pa ak i za kratko raz-
doblje, moe ih u znatnoj mjeri liiti svake vrijednosti i interesa.
65
S druge strane, u presudi u sluaju Mark Itern Verlag und Klaus Berman protiv
Njemake, od 18. novembra 1989. godine, Sud je podrao zabranu kojom se jed-
nom marketinkom magazinu zabranjuje objavljivanje informacija o kompaniji
koja radi na tritu koje pokriva. Iako se radilo o mijeanju u ostvarivanje ko-
mercijalnog oglaavanja, Sud je smatrao da ak i objavljivanje tekstova koji su
istiniti i koji opisuju stvarne dogaaje mogu, pod odreenim okolnostima, biti
zabranjeni: obaveza potivanja privatnosti drugih ili obaveza potivanja povjer-
ljivosti odreenih komercijalnih informacija su upravo takvi primjeri.

HITNOST POSTUPANJA U POSTUPCIMA ZBOG KLEVETE
lan 14. Zakona o zatiti od klevete FBiH
66
predvia da se postupak po tubama za
naknadu tete zbog klevete iznesene u sredstvima javnog informisanja smatra hitnim,
te da je sud duan postupiti po tubi za naknadu tete zbog klevete iznesene u sred-
stvima javnog informisanja u roku od trideset dana od dana prijema tube u nadleni
sud. Time se eljela postii brzina sudske zatite, imajui u vidu znaaj povrijeenog
dobra, tj. asti i ugleda neke osobe. U zakonu Republike Srpske nema ovakve odredbe.
Postavlja se pitanje da li predmeti ovakve vrste trebaju imati prioritet u rje-
avanju, jer mnogi istiu da u situaciji kada su sudovi doslovno pretrpani raz-
nim predmetima, od kojih su mnogi od egzistencijalne vanosti za graane, kao
to su, npr., radni sporovi, sporovi u pogledu zakonskog izdravanja, porodini
sporovi i slino, zatita od klevete ne bi trebala imati prioritet.
Meutim, ima i miljenja da donoenje sudskih odluka u ovim postupcima na-
kon proteka dueg vremenskog perioda gubi smisao, poto odreena infor-
macija kojom je tuitelj oklevetan moe pasti u zaborav javnosti, te i naknadno
objavljivanje presuda nije efkasno i njime se ne ublaavaju posljedice povrede
65
Ibid.
66
Supra nota 1.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
171
ugleda oklevetanog. Svakako bi bilo dobro da se ovi sluajevi rjeavaju brzo, kao
uostalom i svi drugi, ali u situaciji u kojoj je domae pravosue, s velikim zaostat-
kom u pogledu rjeavanja sporova, takvo neto je teko oekivati.
UBLAAVANJA TETE
lan 8. Zakona o zatiti od klevete FBiH:
Oteeni je duan da poduzme sve potrebne mjere da ublai tetu uzrokovanu
izraavanjem neistinite injenice, a naroito da tetniku podnese zahtjev za isprav-
ku tog izraavanja.
67
I lan 8. Zakona o zatiti od klevete RS-a na istovjetan nain namee obavezu
oteene osobe da pokua umanjiti tetu nastalu neistinitim izraavanje, s tim
to ne propisuje da je oteeni duan, ve da poduzima sve potrebne mjere.
68

Ovakva obaveza oteenog je jedan od principa koji se openito primjenjuje i u drugim
vidovima naknade tete. Zakon posebno istie zahtjev za ispravku izraavanja [bol-
dirao autor], kao mjeru koju oteeni treba poduzeti da ublai tetu (mada nije potpuno
jasno koje druge efkasne mjere bi oteenom i mogle stajati na raspolaganju).
U dosadanjoj sudskoj primjeni Zakona o zatite od klevete, kao i kod pravnih
teoretiara, pokazala se sporna primjena gore navedenog lana zakona. Posta-
vilo se pitanje da li podnoenje zahtjeva za ispravku predstavlja procesno-prav-
nu pretpostavku za podnoenje tube zbog naknade tete (kao to je, recimo, u
Hrvatskoj), ili samo mogunost koja stoji tuitelju na raspolaganju.
U sudskoj praksi, sudovi su u nekim sluajevima udovoljavali tubenim zahtjevima
za naknadu tete i kada nije uloen zahtjev za ispravku, s tim da su tada dosuivali
manje iznose na ime tete nego to bi dosuivali da je taj zahtjev uloen. Naravno,
postoji i miljenje da se tuba ne moe podnijeti ako prethodno nije podnesen takav
zahtjev i da tubu u tom sluaju treba odbaciti. Ova dilema postoji zbog nepreciz-
nosti zakonske odredbe, posebno u zakonu Federacije, zbog formulacije duan,
koja se moe shvatiti kao obaveza od ijeg ispunjenja zavisi mogunost utuenja.
OBJAVLJIVANJE PRESUDE
Takoer se ovdje postavlja pitanje primjene i odredbe lana 199. Zakona o ob-
ligacionim odnosima
69
, kojim je propisano da u sluaju povrede prava linosti
sud moe narediti objavljivanje presude na troak tetnika, odnosno ispravke,
67
Supra nota 1.
68
Ibid.
69
Supra nota 14.
Novinarske organi:acife su predloile da se u :akonima o :astiti od
klevete osteceni obaveu da se prife podi:anfa tube prvo obrate
Jifecu :a stampu (kad se :ahtfev odnosi na stampu) ili Regulatornof
agencifi :a komunikacife (ako su u pitanfu elektronski medifi).
Na taf nacin se favnosti i ostecenima prua mogucnost da na
bri i fednostavnifi nacin eventualno dobifu :adovolfstinu. Time
se, takoder, faca mehani:am regulacife i samoregulacife "#$ %
odgovornost u medifskof :afednici. Ovim se ne bi isklfucile sudske
tube :a klevetu u svim slucafevima kada osteceni nisu :adovolfni
postupanfem Jifeca :a stampu, RAK-a i medifa.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
172
ili narediti da tetnik povue izjavu kojom je povreda uinjena, ili da uradi neto
drugo, ime se moe ostvariti svrha koja se postie naknadom.
Tako je u presudi Kantonalnog suda u Sarajevu broj 131/03 od 22. novembra
2004. sud obavezao tuenog na objavu izreke presude, a to je obrazloio na
sljedei nain:
Sud je odluio da se presuda ne objavljuje u cijelosti, ve samo uvod i izreka iste.
Objavljivanjem uvoda i izreke presude e se, po miljenju ovog suda, postii svrha
naknade tete tuitelju, a objavljivanje cijele presude, imajui u vidu njenu obim-
nost, nije svrsishodno niti neophodno.
70

Iz ovog obrazloenja je vidljivo nastojanje suda da se satisfakcija oteenog
zbog nanijete nematerijalne tete postigne demantijem spornog izraavanja, a
ne prvenstveno dosuivanjem nekog veeg novanog iznosa.
Valja napomenuti da u skorije vrijeme raste broj tubenih zahtjeva zbog klevete
u kojima tuitelji potrauju samo simbolian novani iznos (npr., 1 KM) i objavlji-
vanje presude i ispravke u mediju koji je odgovoran, to pokazuje da zaista ele
zatititi svoj ugled i ast, a ne da steknu neku veu imovinsku korist.
Takoer je mogue obavezati tuene i na objavu presude u nekom drugom me-
diju, pri emu tueni treba snositi trokove tog objavljivanja i u sudskoj praksi
je ve bilo nekoliko takvih sluajeva. Tako su u presudi Kantonalnog suda u Sa-
rajevu prvotueni i drugotueni (Sarajevska pivara i Hilmo Selimovi) obave-
zani da naloe objavu uvoda i izreke ove presude, o svom troku, a nakon njene
pravomonosti u prvom narednom broju listova Osloboenje, Dani, San i
Dnevni avaz. U obrazloenju presude je navedeno:
Sud je miljenja da se moe naloiti tuenim objava uvoda i izreke presude u sred-
stvima informisanja, koja u ovom sluaju predstavljaju trea lica, tj. nisu uesnici u
parnici. Naime, lanom 199. ZOO odreeno je da u sluaju povrede prava linosti
sud moe narediti na troak tetnika objavljivanje presude ime se moe ostvariti
svrha koja se moe postii naknadom.
71

OBJAVLJIVANJE ISPRAVKE
Stav sudske prakse je, ipak, da se ova injenica ima cijeniti kod odmjeravanja visine
nematerijalne tete, s tim da u sluaju da je ispravka objavljena, dosudit e se
manji iznos tete, jer je ona na neki nain ublaena [boldirao autor] ali ako
ispravka nije objavljena, onda e taj dosueni iznos biti vei, budui da je onda
oito da tueni ne postupa bona fde i da nije spreman umanjiti tetu. Takoer bi
70
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu broj 131/03, 22. novembar 2004. godine.
71
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu broj P: 169/03, april 2004. godine.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
173
i u sluaju da zahtjev za ispravku izraavanja nije podnesen to trebalo cijeniti pri
dosuivanju iznosa tete i dosuditi manji iznos, budui da tuitelj nije uinio sve to
je mogao da smanji nastalu tetu, to mu zakon propisuje kao obavezu.
U jednoj od prvih presuda donesenih na osnovu Zakona o zatiti od klevete
FBiH
72
, broj P-127/03 od 16. jula 2004. godine, Kantonalni sud u Sarajevu je prili-
kom odluivanja o visini nastale tete cijenio okolnost da zahtjev za ispravku nije
objavljen u mediju koji je objavio sporno izraavanje. U obrazloenje presude je
navedeno da je u toku postupka, sud uvidom u dopis tuitelja od 16. 06. 2003.
godine ustanovio da se tuitelj obraao drugotuenom, sa zahtjevom za isprav-
ku objavljenje informacije i izvinjenje, te traio da se njegov odgovor uvrsti u
list Express radi istinitog informiranja javnosti... Uvidom u potvrdu o prijemu
poiljke Pote Sarajevo utvreno je da je ovaj zahtjev upuen tuenima, koji su
uinili nespornim da ovaj odgovor nije objavljen.
Dobar primjer kako sudovi cijene injenicu da je tetnik objavio ispravku ne-
tane informacije prilikom odreivanja visine nastale tete imamo u presudi
Vrhovnog suda Republike Hrvatske broj Rev-1261/97 od 29. augusta 2001. go-
dine, u ijem obrazloenju je navedeno:
Niestupanjski sudovi su utvrdili trajanje i jainu duevnih boli koje tuitelj trpi zbog
povrede asti te injenicu da tuenik nije dokazao okolnosti koje ga oslobaaju od-
govornosti za tetu, a uzeli su u obzir i nakladu Novi List u kome je objavljen prije-
porni lanak.
Donosei odluku o visini tete niestupanjski sudovi su uzeli u obzir injenicu da je
tuenik objavio ispravak informacije, ali da ispravak informacije ipak ne uklanja
tetu u cijelosti.
Naalost, kod nas se esto dogaa da medij kome je upuen zahtjev za ispravku
izraavanja, objavi taj zahtjev na takav nain da oteenom nanese jo vie tete,
odnosno da iskoristi taj zahtjev za nove klevete i uvrede. Naravno, ovo je nedo-
pustivo i sudovi u takvim sluajevima trebaju sankcionirati takvo ponaanje time
to e dosuditi vee iznose kao naknadu tete. Kao primjer navodimo predmet
Kantonalnog suda u Sarajevu broj P79-04, gdje se teta nije mogla umanjiti, jer
je izvinjenje tuenih bilo neiskreno, kao to je sud naveo u donesenoj presudi,
zbog ironinih komentara u zahtjevu za ispravku izraavanja:
Izvini, Mile Stoji! A ako treba detaljnije, nastaviti emo: Izvini Mile to smo obja-
vili tvoju karikaturu drakulskog izgleda, to smo te pokuali predstaviti kao nacistu,
mrzitelja bonjaka, kao miljenika Franje Tumana, izvini zbog uvreda na raun
fzikog izgleda i zdravstvenog stanja. Eto, to je od nas traio advokat ... Ako e Mile
Stojiu biti lake zbog ovog naeg izvinjenja, bit e nam drago da smo uinili jedno
humano djelo.
72
Supra nota 1.
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
174
ODGOVORNOST ZA UVREDU
Prema jednoj od defnicija uvreda je izjava ili ponaanje kojima se izraava
omalovaavanje ili nepotovanje drugoga. Tei oblik uvrede bi bila tvz. javna
uvreda, dakle ona uinjena putem medija, tj. dostupna veem broju treih lica.
Odgovornost za uvredu je takoer u prolosti bila predviena krivinim zako-
nima u BiH, te je presuda u krivinom postupku obavezivala parnini sud u pog-
ledu osnova za dosuenje tete u oblicima koje propisuje Zakon o obligacionim
odnosima, s tim to se krivini postupak za uvredu pokretao privatnom tubom.
Inae, oba entitetska zakona o zatiti od klevete, kao i Zakon Distrikta Brko
propisuju da je taj zakon lex specialis u odnosu na sve druge zakone. Za sve to
nije regulisano tim zakonima primjenjivat e se odredbe Zakona o obligacionim
odnosima, Zakona o izvrnom postupku i Zakona o parninom postupku koji
su na snazi u Republici Srpskoj i Federaciji BiH. Zakon o obligacionim odnosima
ne pravi razliku izmeu uvrede i klevete, ve lanom 200. predvia naknadu
nematerijalnu tetu u sluaju povrede ugleda i asti.
U sudskoj praksi se pojavilo pitanje osnovanosti zahtjeva za naknadu tete kada
se u postupku utvrdi da se u konkretnom sluaju ne radi o kleveti, ali se ustanovi
postojanje izraavanja koje predstavlja uvredu kojom je nanesena nematerijalna
teta. U nekim sluajevima su sudovi odbijali tubeni zahtjev ako bi ustanovili
postojanje samo uvrede. Meutim, po pravilima parninog postupka, sud nije
vezan pravnom kvalifkacijom tubenog zahtjeva, pa ne postoje formalno-prav-
ne prepreke da se u takvim sluajevima dosudi naknada tete i za poinjenu
uvredu u skladu s relevantnim odredbama Zakona o obligacionim odnosima.
Ovakvo miljenje je iznio i Ustavni sud BiH u predmetu broj AP 1064/05, u kome
je odbijena kao neosnovana apelacija novinske izdavake kue, odnosno glav-
nog urednika jednog sedminika u kojem je objavljen degradirajui i uvredljiv
tekst o jednoj javnoj osobi sutkinji. Apelacijom su osporene presude redovnih
sudova kojim su apelanti obavezani na naknadu tete zbog klevete. Ustavni sud
je zakljuio da:
smatra da, iako se moe prihvatiti postojanje legitimnog cilja, kad je rije o sutini
spornog teksta, jer se radilo o pitanju znaajnom za javnost, te da s obzirom na
prirodu spornog izraavanja tuiteljica nije bila obavezna da zatrai njegovu
ispravku, a u toku postupka apelanti nisu pokazali nikakvu spremnost da se izvine
tuiteljici, ipak se moraju smatrati odgovornim za uvredljivo izraavanje o tuiteljici.
Naime, u konkretnom sluaju, opi interes koji doputa pokretanje pitanja o
tragediji radnika itoprerade iz Bihaa ne moe se braniti omalovaavanjem osobe
tuiteljice, nepotivanjem i poniavanjem njenog dostojanstva kojim se napada i
povreuju njen ast i ugled, uslijed ega je trpjela psihike bolove koje ona nije duna
tolerirati bez obzira na funkciju koju je vrila u Opinskom sudu. Redovni sudovi
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
175
su, prema priloenoj medicinskoj dokumentaciji, utvrdili da je tuiteljica nakon
objavljivanja spornog teksta u kojem su se apelanti na uvredljiv nain izraavali
o njoj pretrpjela duevne bolove i patnju zbog naruenog ugleda i asti, te da se
lijeila izvjestan period zbog psihikih tegoba ... Meutim, iako Zakonom o zatiti
od klevete nije predviena mogunost sudske odgovornosti za uvredu, jer se njime
podrava pravo na izraavanja () koja mogu uvrijediti, okirati ili uznemiriti (),
to ne znai i da se podrava neprofesionalno i zlonamjerno postupanje. Mogunost
sudske odgovornosti za uvredu i dalje postoji. Naime, ZOO [Zakon o obligacionim
odnosima, primjedba urednika] predvia da za pretrpljene duevne bolove zbog
povrede ugleda i asti sud moe, ako smatra da okolnosti sluaja to opravdavaju,
dosuditi pravinu naknadu materijalne tete... Imajui u vidu navedeno, osporenim
presudama, prema principu proporcionalnosti, uspostavljena je ravnotea izmeu
slobode medija i prava na zatitu asti i ugleda tuiteljice. Takoer, s obzirom na
sve okolnosti sluaja, sudovi su donoenjem osporenih presuda ocijenili da postoji
hitna drutvena potreba koja je traila konkretno ogranienje u ostvarivanju
slobode izraavanja. Ustavni sud ne smatra da se moe zakljuiti kako su redovni
sudovi izali izvan doputenog stepena slobodne procjene. Na osnovu svega
navedenog, Ustavni sud zakljuuje da nema krenja prava na slobodu izraavanja
iz lana II/3.h) Ustava Bosne i Hercegovine i lana 10. Evropske konvencije.
73
UVREDA S NACIONALNIM PREDZNAKOM
U pogledu tretiranja uvrede u svjetlu lana 10. Konvencije, zanimljiva je i presu-
da Ustavnog suda Bosne i Hercegovine U-39/01, mada se u konkretnom sluaju
ne radi o izraavanju koje je objavljeno u medijima. Naime, radi se o sluaju u
kome je gosp. M. H. iz Tuzle podnio apelaciju Ustavnom sudu Bosne i Hercego-
vine protiv presude Vrhovnog suda Federacije Bosne i Hercegovine broj Rev.
45/01. Apelant je bio radnik Termoelektrane Tuzla. Odlukom od 3. oktobra 1995.
godine Disciplinska komisija preduzea mu je, kao disciplinsku mjeru, izrekla
prestanak radnog odnosa zbog tee povrede radnih obaveza. On je, navodno,
uvrijedio svog radnog kolegu tako to je napisao u knjizi primopredaje rijei:
Ustao! Nemoj ubudue puniti boice graftnim tintama na kotlu 3 i 4, a za so-
bom poisti stolove, i ovo shvati kao upozorenje.
Disciplinska komisija je ocijenila da je to ponaanje naruilo meuljudske i me-
u nacionalne odnose u preduzeu i odluila da donese odluku o prestanku
radnog odnosa M. H. Kasnijim odlukama sudovi su potvrdili odluku disciplinske
komisije. U odluci kojom odbija apelaciju Ustavni sud navodi:
73
Odluka o meritumu, podnosilac Press-sing d.o.o. Sarajevo i Senad Avdi (AP 1064/05),
14. mart 2006. godine, http://www.ccbh.ba/bos/odluke/povuci_pdf.php?pid=34662
(pristupljeno 8. maja 2012. godine).
K
L
E
V
E
T
A

U

S
U
D
S
K
O
J

P
R
A
K
S
I
176
Apelant navodi da sudovi nisu uzeli u obzir specifne okolnosti u Bosni i Hercego-
vini i u Preduzeu u vrijeme navodne uvrede ili prijetnje, niti su oni ocijenili njenu
specifnu prirodu. Apelant ne negira da je napisao spomenutu rije ili formulaciju u
knjizi primopredaje, ali tvrdi da ovi izrazi nisu bili ozbiljne prirode jer su takvi izrazi u
to vrijeme bili ak i u slubenoj upotrebi ili su se mogli uti u medijima. U konkret-
nom sluaju primjenljivost lana 10. Evropske konvencije za ljudska prava je upitna
iz dva razloga. Naime, s jedne strane mora se objasniti da li je ova temeljna sloboda
primjenljiva na radne odnose izmeu poslodavca i apelanta ili pak ne. S druge strane,
postoje sumnje da li je uope dolo do povrede slobode izraavanja u smislu lana
10. Evropske konvencije za ljudska prava ... postoje sumnje da li apelantove uvredljive
izjave potpadaju pod lan 10. Evropske konvencije, kako je navedeno u citatu pred-
meta Handyside protiv Velike Britanije. Apelant nije namjeravao da izrazi miljenje
kada je napisao one rijei u knjizi primopredaje, i time nije namjeravao da doprinese
nekom sporu ili da utjee na neije miljenje o svom radnom kolegi. On, takoer, nije
imao namjeru da ponudi informacije o svom radnom kolegi. Rije ustao je bila ista
uvreda koja se mogla zamijeniti bilo kojim drugim uvredljivim izrazom bez bilo koje
politike implikacije. Ove rijei su bile namijenjene samo njegovom kolegi. Sud sma-
tra da u ovim okolnostima nije bilo potrebno da Vrhovni sud uzme u obzir bilo koje
implikacije lana 10. Evropske konvencije u konkretnom sluaju. Dakle, presuda Vr-
hovnog suda nije povrijedila apelantovu slobodu izraavanja.
74
Uvjet nekanjavanja za uvredu koja ne predstavlja proizvoljni lini napad stan-
dard je iz prakse Evropskog suda za ljudska prava, koji smatra da se ne moe
raditi o proizvoljnom linom napadu kada autor izjave za nju da objektivno
objanjenje, odnosno, kada je na takav odgovor opravdano bio isprovociran pret-
hodnim govorom ili postupanjem tuioca. Tako je u poznatoj odluci Oberschlick
br. 2 protiv Austrije iz 1997. godine Sud naglasio: Rijei podnosioca predstavke
(idiot) svakako se mogu smatrati poleminim, ali one nisu predstavljale proiz-
voljan lini napad jer je autor za njih pruio objektivno i razumno objanjenje na
osnovu govora samog politiara... Rije idiot nije bila nesrazmjerna indignaciji
koju je politiar svjesno izazvao svojim govorom.
75

Dakle, kada izraavanje predstavlja uvredu, a ne klevetu, i kada je tom uv-
redom nanijeta teta nekoj osobi, tj. povrijeen mu je ugled uslijed ega su
nastupili duevni bolovi (teko je zamisliti situaciju u kojoj je za uvrijeenu
osobu prouzrokovana neka materijalna teta), naknada te tete se u BiH
ostvaruje u parninom postupku pred nadlenim sudom. Ali ne na osnovu
Zakona o zatiti od klevete, ve na osnovu odredbi Zakona o obligacionim
odnosima.
74
Apelacija, podnosilac M.H., Ustavni sud BiH (U-39/01), 6. aprila 2002. godine, http://www.
ccbh.ba/bos/odluke/povuci_pdf.php?pid=22803 (pristupljeno 8. maja 2012. godine).
75
Oberschlick protiv Austrije (No. 2) (20834/92), 1. jula 1997. godine, http://cmiskp.echr.
coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 30. maja 2011. godine).
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
177
OSNOVNI ZAKLJUCI O TRETMANU KLEVETE
PRED BH. SUDOVI MA
Mehmed Halilovi i Mladen Srdi
U osnovi, moe se zakljuiti da je donoenjem i primjenom Zakona o kleveti u
Bosni i Hercegovini dolo do velikog napretka u ostvarivanju slobode izraava-
nja, a time i slobode medija. Meu izrazito pozitivne stvari koje karakteriziraju
sudsku praksu u pogledu klevete moe se izdvojiti sljedee:
1. Sudska praksa titi naelo slobode izraavanja u velikoj mjeri;
2. Openito sudovi u BiH slijede praksu Evropskog suda za ljudska prava;
3. U najveem broju sluajeva novane naknade za nematerijalnu tetu se do-
suuju u relativno malim iznosima;
4. Prilikom donoenja presuda sudovi se ne pozivaju samo na Evropsku konven-
ciju i odluke Ustavnog suda BiH ve i na Kodeks za tampu BiH, koji sudovima
slui kao osnova za procjenu profesionalnog ponaanja novinara i urednika.
S druge strane, u glavne nedostatke u primjeni i interpretaciji Zakona o kleveti
ubrajamo sljedee:
1. Jo uvijek je prisutna sporost u rjeavanju graanskih sporova za klevetu, iako
Zakon predvia hitno rjeavanje ovakvih sluajeva;
2. Sudovi nemaju ujednaenu praksu u pogledu dokazivanja duevnih bolova.
Tako neki sudovi provode vjetaenja kako bi se dokazalo postojanje tih bo-
lova, a neki ne;
3. Primjetno je, takoer, da pojedini sudovi bukvalno tumae pojedine zakon-
ske odredbe, pogotovo u sluajevima odreivanja pasivne legitimacije (napri-
mjer, o tome ko je autor iznesenih informacija).
PREPORUKE NOVINARIMA I UREDNICIMA
Ope je pravilo da prenoenje tueg izraavanja samo po sebi ne oslobaa od
odgovornosti osobu koja to ini (naravno, kada se radi o izraavanju koje ima
elemente klevete ili uvrede). Da bi se to vie smanjila mogunost te eventualne
odgovornosti, treba se pri pronoenju/prenoenju tueg izraavanja pridravati
sljedeih pravila, koja proizlaze iz prakse Evropskog suda i domaih sudova:
- informacije koje se pronose/prenose trebaju biti vjerno citirane;
O
S
N
O
V
N
I

Z
A
K
L
J
U
C
I

O

T
R
E
T
M
A
N
U

K
L
E
V
E
T
E

P
R
E
D

B
H
.

S
U
D
O
V
I
M
A
178
- informacije moraju biti prenijete uz primjerenu dozu panje, to znai da treba
pokuati provjeriti njihovu istinitost i uzdrati se od nekritikog prenoenja;
- ako je mogue, treba dati strani na koju se odnosi sporno izraavanje
mogunost komentarisanja i reagovanja;
- treba jasno naznaiti da je informacija prenijeta iz drugog izvora, a ne da
potjee od medija koji je objavljuje;
- voditi rauna o tome iz kojeg se medija prenosi izraavanja (normalno je da u
istinitost informacije koju je objavio, naprimjer, New York Times, treba manje
sumnjati nego u istinitost neega to objavljuje tzv. uta tampa);
- prilikom prenoenja nije se neophodno uvijek formalno distancirati od
sadraja navoda koji moe da uvrijedi ili isprovocira druge ili nateti njiho-
vom ugledu, ali ukoliko postoji sumnja u istinitost navoda, neka vrsta opre-
za i ograivanja pri pronoenju tog navoda moe mediju ili novinaru biti od
pomoi kod eventualnog utvrivanja odgovornosti za klevetu.
Najjednostavniji nain medijima da izbjegnu tube za klevetu predstavlja test
koji svaki novinar i urednik moe sam sebi postaviti i dobiti odgovor koji mu
moe biti od velike pomoi:
- Da ll sam sve uclnlo/uclnlla da dobl[em l drugu stranuI
- |ma ll u mom prllogu elemenata uvrede lll kleveteI
- Ako lma, lmam ll odbranu za svakl od takvlh navoda ko[lm se narusava necl[l
ugled?
Ukoliko je odgovor na prvo i posljednje pitanje pozitivan objavi priu!
Ukoliko je negativan ne odustaj! Dopuni priu nedostajuim argumentima i
elementima.
K
L
E
V
E
T
A

I

M
A
S
O
V
N
I

M
E
D
I
J
I
Poglavlje 6
MEDIJI I SUDSKI SISTEM BiH
MEDIJSKI SPOROVI U BiH: MEHANIZMI ZATITE I PROCEDURA
Sevima Sali-Terzi
SPOROVI U VEZI SA ZAKONOM O ZATITI OD KLEVETE
U Bosni i Hercegovini (BiH) ne postoji jedinstvena sudska grana vlasti, ve je u
skladu s vaeim ustavno-pravim poretkom sudska vlast regulisana na tri ni-
voa vlasti: Federacije Bosne i Hercegovine (FBiH), Republike Srpske (RS) i Brko
Distrikta Bosne i Hercegovine (BD). U skladu s tim, svaka navedena administra-
tivo-teritorijalna jedinica ima nadlenost da regulie organizaciju i nadlenost
sudova (stvarnu i mjesnu), te da uredi pravila procedure u graanskim, krivinim
i upravnim sporovima.
Grafkon 1: Shematski prikaz organizacije i nadlenosti sudova u FBiH
181
M
E
D
I
J
S
K
I

S
P
O
R
O
V
I

U

B
i
H
:

M
E
H
A
N
I
Z
M
I

Z
A
T
I
T
E

I

P
R
O
C
E
D
U
R
A
VRHOVNI SUD FBiH
Drugostepena nadlenost u odnosu na odluke
kantonalnih sudova kada odluuju u prvom ste-
penu. Odluuje o vanrednim pravnim lijekovima
protiv pravosnanih sudskih odluka.
10 kantonalnih sudova
Prvostepena nadlenost u upravnim sporovima;
prvostepena nadlenost u krivinim stvarima
propisana zakonom. Drugostepena nadlenost u
odnosu na odluke opinskih sudova (odluivanje
o albama).
28 opinskih sudova
Prvostepena sudska nadlenost u graanskim
sporovima; prvostepena nadlenost u krivinim
stvarima kada je to propisano zakonom;
vanparnini postupci; izvrni postupak; prekrajni
postupci; zemljino-knjina administracija; ostalo.
Grafkon 2: Shematski prikaz organizacije i nadlenosti sudova u RS
Grafkon 3: Shematski prikaz organizacije i nadlenosti sudova u Brko Distriktu
VRHOVNI SUD RS
okrunih sudova kada odluuju u prvom
stepenu. Odluuje o vanrednim pravnim
lijekovima protiv pravosnanih sudskih odluka.
19 OSNOVNIH SUDOVA
Prvostepena sudska nadlenost u graanskim
sporovima; prvostepena nadlenost u
krivinim stvarima kada je to propisano
zakonom; vanparnini postupci; prekrajni
postupci; izvrni postupak; zemljino-knjina
administracija; ostalo.
Okruni privredni
sudovi
Prvostepena
nadlenost u
privrednim
sporovima
Vii privredni sud
Dugrostepena
nadlenost
u odnosu na
prvostepene
odluke privrednih
sudova
PET OKRUNIH SUDOVA
Prvostepena nadlenost u upravnim sporo-
vima; prvostepena nadlenost u krivinim
stvarima propisana zakonom. Drugostepena
nadlenost u odnosu na odluke opinskih
sudova (odluivanje o albama).
Apelacioni sud BDBiH
Osnovnog suda BiH.
Odluuje o vanrednim pravnim lijekovima
protiv pravosnanih sudskih odluka.
Osnovni sud BDBiH
Prvostepena nadlenost u svim sporovima
ukljuujui i prekrajne postupke; izvrni
postupak, ostalo.
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
182
183
PODNOENJE TUBE I ALBA PROTIV PRVOSTEPENE ODLUKE
U skladu s ustavno-pravnim nadlenostima entiteta i BD, donesena su i primje-
njuju se tri zakona za zatitu od klevete.
1
Donoenjem ovih zakona kleveta je u
BiH dekriminalizirana, to znai da se ovim zakonima ureuje graanska odgo-
vornost za tetu nanesenu ugledu fzikog ili pravnog lica. Sljedstveno tome, sud-
ska zatita po ovim zakonima ostvaruje se u parninom postupku pred stvarno
nadlenim sudovima. Prema Zakonu o zatiti od klevete RS i BDBiH, ve od njiho-
vog donoenja, stvarnu nadlenost za suenje u ovim predmetima u prvom ste-
penu imaju osnovni sudovi, a o albama odluuju okruni sudovi u RS i Apelacioni
sud BD kao drugostepeni. U FBiH stvarno nadleni prvostepeni sudovi bili su kan-
tonalni sudovi, dok je drugostepenu, albenu nadlenost imao Vrhovni sud FBiH.
Meutim, izmjenama i dopunama Zakona o zatiti od klevete u FBiH 2005. godine
prvostepena nadlenost za odluivanje o tubama po ovom zakonu prebaena
je na opinske sudove, a kantonalni sudovi su postali drugostepeni sudovi koji
odluuju o albama u takvim predmetima. Ovo znai da je danas u BiH, bez obzira
na to to je nadlenost za regulisanje zatite od klevete i za organizaciju sudskog
sistema podijeljena na tri administrativno-teritorijalne jedinice unutar BiH, pro-
ceduralna zatita ista: u prvom stepenu po tubama za zatitu od klevete sude
opinski, odnosno osnovni sudovi, a po albama odluuju drugostepeni sudovi:
kantonalni u FBiH, okruni u RS i Apelacioni sud BD.
ROKOVI ZA PODNOENJE TUBE
Zakoni o zatiti od klevete na jedinstven nain propisuju i rokove za podnoenje
tube. Prema sva tri zakona tuba se moe podnijeti u roku od tri mjeseca od
dana kada oteeni sazna ili je trebao saznati za klevetu i tetnika, a taj se rok ni
u kom sluaju ne moe produiti nakon isteka jedne godine od dana kada je to
izraavanje izneseno treem licu. Dakle, subjektivni rok zastarjelosti potraivanja
obeteenja je tri mjeseca, a objektivni rok je godinu dana. Proputanjem ovih
rokova, gubi se pravo na traenje sudske zatite, to znai da su rokovi prekluzivni i
da se njihovim proputanjem gubi pravo na zatitu. Ni u zakonima, a ni u sudskoj
praksi, nema posebnih propisa o rokovima u sluaju da je kleveta iznesena
objavljivanjem teksta na internetu. Naime, moe se desiti da neki tekst ili izjava
koje bi neko mogao smatrati klevetnikim budu objavljeni na internetu, ali da za
njega oteeni sazna tek nakon proteka propisanog objektivnog i subjektivnog
1
37/01, stupio na snagu 1. augusta 2001. godine; Zakon o zatiti od klevete FBiH (Sarajevo,
2002. godine), Slubene novine FBiH broj 19/03 i 73/05; Zakon o zatiti od klevete Brko
Distrikta Bosne i Hercegovine (Brko, 2003. godine), Slubeni glasnik Brko Distrikta BiH
M
E
D
I
J
S
K
I

S
P
O
R
O
V
I

U

B
i
H
:

M
E
H
A
N
I
Z
M
I

Z
A
T
I
T
E

I

P
R
O
C
E
D
U
R
A
roka. U takvoj situaciji bi se postavilo pitanje ko je tree lice kojem je odreeno
izraavanje izneseno i kada e se smatrati da je to izraavanje izneseno (npr.,
kada je objavljeno ili kada je postalo dostupno javnosti u okruenju oteenog),
od ega bi moglo zavisiti pitanje poetka toka rokova za traenje zatite.
Takoer, prema sva tri zakona, postupci za naknadu tete po tubama za zatitu
od klevete iznesene u sredstvima javnog informisanja smatraju se hitnim, pa su
sudovi duni da u takvim sluajevima postupe po tubi najkasnije u roku od
30 dana od prijema tube. Ukoliko sudovi po ovim tubama ne postupaju u
propisanim rokovima, stranke nemaju na raspolaganju neko pravno sredstvo
kojim bi mogle utjecati na to da se sporovi ove vrste zaista i rjeavaju hitno. U
takvom sluaju od pomoi nije ak ni apelacija Ustavnom sudu zbog krenja
prava na suenje u razumnom roku, jer samo injenica da sudovi eventualno ne
potuju zakonom propisane rokove za hitno postupanje u ovim sporovima nee
biti dovoljna da se utvrdi krenje prava na suenje u razumnom roku u smislu
lana 6. stav 1. Evropske konvencije za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
KORITENJE REVIZIJE KAO VANREDNOG PRAVNOG LIJEKA
Zakoni o zatiti od klevete, osim stvarne nadlenosti sudova, rokova za traenje
zatite i nekih opih principa kojima se sudovi moraju voditi kod odreivanja
obeteenja (kako ne bi dosuivanjem previsokih naknada tete ugrozili pravo
na slobodu izraavanja), za sva druga pitanja koja nisu regulisana tim zakonima
upuuju na odgovarajuu primjenu odredaba odgovarajuih zakona o obliga-
cionim odnosima, zakona o parninom postupku i zakona o izvrnom postupku.
S obzirom na shodnu primjenu relevantnog zakona o parninom postupku, po-
stupak za zatitu od klevete moe, pod odreenim uvjetima, znaiti i mogunost
koritenja vanrednog pravnog lijeka revizije, to onda ukljuuje i nadlenost
Vrhovnog suda RS ili FBiH, odnosno Apelacionog suda BD u treem stepenu.
Openito, revizija protiv presude je vanredan, samostalan, devolutivan, nesuspen-
zivan, ogranieni i dvostrani pravni lijek koji se moe izjaviti protiv pravosnane
presude drugostepenog suda donesene povodom albe protiv presude prvoste-
penog suda, iskljuivo zbog bitnih povreda parninog postupka ili zbog pogrene
primjene materijalnog prava, ali ne i zbog pogreno ili nepotpuno utvrenog
injeninog stanja. Pravo koje je strankama dato da putem ovog vanrednog prav-
nog lijeka pobijaju pravosnane odluke ne znai da se svaka pravosnana odluka
moe napasti, niti znai da se ona moe napadati zbog svake nepravilnosti. U
suprotnom, institutu pravosnanosti bila bi oduzeta pravna vrijednost, a bilo bi
dovedeno u pitanje i ostvarenje principa ekonominosti postupka i pravne sigur-
nosti. Stoga procesni zakoni ograniavaju uvjete pod kojima je revizija doputena
tako to propisuju stroge, prekluzivne rokove, cenzus i razloge zbog kojih se moe
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
184
izjaviti. Meutim, cilj revizije je prvenstveno u tome da revizijski sud, zauzimajui
dosljedno isti stav prema istom pravnom pitanju, utjee na stvaranje jedinstvenih
stavova sudske prakse. Stoga, iako je cenzus ostao ope pravilo doputenosti revi-
zije, novi parnini zakoni u BiH propisuju da je revizija doputena i u sluajevima u
kojima bi, prema ocjeni revizijskog suda, odluivanje po reviziji bilo od znaaja za
primjenu prava u drugim sluajevima.
2
Ovaj e vanredni pravni lijek, meutim, biti mogue koristiti samo onda kada
su ispunjeni uvjeti predvieni odgovarajuim zakonom o parninom postupku
(ZPP). Naime, revizija protiv drugostepene odluke je doputena samo u sluaju
kada vrijednost pobijanog dijela pravosnane presude prelazi iznos od 10.000
KM u FBiH i RS, odnosno 30.000 u BD.
3
Ovo znai da za doputenost revizije nije
bitna vrijednost spora koju tuilac oznai u tubi (u ovakvim sporovima to je
uglavnom visina odtetnog zahtjeva), ve doputenost revizije zavisi od onog
dijela pravosnane presude koji se pobija revizijom.
4
Meutim, prema ZPP FBiH
i RS, Vrhovni sud moe, izuzetno, dozvoliti reviziju u svim predmetima ako oci-
jeni da bi odluivanje po reviziji bilo od znaaja za primjenu prava u drugim
sluajevima. Znaaj ovakve odredbe je u tome da sud moe ocijeniti da je
predmet spora koji ne prelazi propisani cenzus takav da moe imati utjecaja
na kreiranje sudske prakse i da moe biti od znaaja za usvajanje odreenog
pravnog shvatanja znaajnog za jedinstvenu primjenu prava. Ova odredba
je formulisana tako da ostavlja iroku diskrecionu ocjenu revizijskom sudu u
odnosu na to da li se radi o takvom pravnom pitanju koje bi, bez obzira na
propisani cenzus, taj sud trebao razmatrati u revizijskom postupku. Ipak, ova
2
Vidjeti vie u publikaciji Modul 4: Graansko-pravna oblast vanredni pravni lijekovi,
VSTV, CEST FBiH i CEST RS, januar 2006. godine, dostupno na:
http://www.fbih.cest.gov.ba/index.php?option=com_
docman&Itemid=30&task=view_category&catid=26 (pristupljeno 21. januara 2012.
godine).
3
lan 237. st. 2. Zakona o parninom postupku FBiH (Sarajevo, 2003. godine), Slubene
novine FBiH broj 53/03, stupio na snagu 28. oktobra 2003. godine, http://www.advo-
kathrvacic.com.ba/dokumentacija/zpp.pdf (pristupljeno 23. marta 2012. godine); vidi i
Slubene novine FBiH broj 73/05 i 19/06.
I Zakona o parninom postupku RS (Banja Luka, 2003. godine), Slubeni glasnik RS broj
58/03, stupio na snagu 1. augusta 2003. godine; vidi i Slubeni glasnik RS broj 85/03,
74/05 i 63/07, http://www.advokat-prnjavorac.com/zakoni/Zakon_o_parnicnom_po-
stupku_RS_Integral.pdf (pristupljeno 23. marta 2012. godine). I lan 310. st. 2. i 3.
Zakona o parninom postupku BDBiH: Preieni tekst, Slubeni glasnik BDBiH broj 5/00,
stupio na snagu 2000. godine. http://www.hjpc.ba/dc/pdf/zpp-%20precisceni%20
tekst%2008%2012%202005.pdf (pristupljeno 23. marta 2012. godine); vidi i Slubeni
glasnik BDBiH broj 1/01 i 6/02.
4
Npr., ako je tuilac pred sudom u FBiH ili RS na ime naknade tete zbog klevete traio
10.100 KM, a pravosnano mu je dosuen iznos od 3.000 KM, tada bi vrijednost pobijanog
dijela pravosnane presude iznosila 7.100 KM, pa revizija ne bi bila dozvoljena. Ukoliko bi,
pak, tubeni zahtjev bio u cijelosti pravosnano odbijen, revizija bi bila dozvoljena.
M
E
D
I
J
S
K
I

S
P
O
R
O
V
I

U

B
i
H
:

M
E
H
A
N
I
Z
M
I

Z
A
T
I
T
E

I

P
R
O
C
E
D
U
R
A
185
odredba ostavlja mogunost strankama da i kad ne postoji propisani cenzus kao
uvjet za izjavljivanje revizije, koriste takav pravni lijek. U takvom sluaju, u reviziji
bi svakako trebalo iznijeti razloge zbog kojih strana u postupku smatra da postoje
razlozi za razmatranje revizije po ovom osnovu, to ipak ne stvara obavezu sudu
da takve razloge prihvati, pa ak ni da ih posebno razmotri ako odlui odbaci ti
reviziju zato to vrijednost osporenog dijela presude ne prelazi propisani iznos.
PODNOENJE APELACIJE USTAVNOM SUDU BiH
Protiv odluke koja je konana i protiv koje nema drugih pravnih lijekova moe
se izjaviti apelacija Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine (Ustavni sud BiH) zbog
krenja ljudskih prava garantovanih Ustavom BiH i Evropskom konvencijom za
zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (Evropska konvencija). U najveem
broju sluajeva, konana odluka po tubi za naknadu tete zbog klevete bit e
odluka drugostepenog suda (kantonalnog, okrunog ili Apelacionog suda BD).
U sluaju da je revizija protiv drugostepene odluke mogua jer ispunjava uvjete
predviene ZPP-om u pogledu propisanog cenzusa (dakle, ako vrijednost po-
bijanog dijela pravosnane presude prelazi 10.000 KM), tada je prvo potrebno
iskoristiti i taj pravni lijek, budui da Ustavni sud BiH smatra reviziju efkasnim
pravnim lijekom. U suprotnom, apelacija e biti odbaena zbog neiscrpljivanja
pravnih lijekova moguih po zakonu.
5
Stoga e se u takvom sluaju apelacija
moi podnijeti tek protiv odluke revizijskog suda, kao konane odluke. Takoer,
da bi se mogla meritorno razmatrati, apelacija mora ispunjavati i ostale formalne
uvjete predviene lanom 16. Pravila Ustavnog suda BiH.
6
PODNOENJE APLIKACIJE EVROPSKOM SUDU ZA LJUDSKA PRAVA
Protiv konanih odluka protiv kojih u domaem pravnom sistemu nema drugih
efkasnih pravnih lijekova moe se izjaviti aplikacija Evropskom sudu za ljudska pra-
va (Evropski sud) u roku od est mjeseci od dana prijema konane odluke. U pravilu,
Evropski sud smatra Ustavni sud BiH efkasnim pravnim sredstvom za zatitu ljud-
skih prava na domaem nivou, pa je traenje zatite pred Evropskim sudom mogue
tek nakon to je iscrpljen i pokuaj dobijanja zatite pred Ustavnim sudom BiH.
5
Vidi, npr., Odluka Ustavnog suda BiH o dopustivosti (AP 3932/11), 9. novembra 2011.
godine, http://www.ustavnisud.ba/bos/odluke/povuci_html.php?pr=&pid=387270
6
Pravila Ustavnog suda BiH, Slubeni glasnik BiH broj 60/05, 64/08 i 51/09, dostupno na
http://www.ustavnisud.ba/bos/p_stream.php?kat=83&pkat=84 (pristupljeno 9. marta
2012. godine).
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
186
Grafkon 4: Shematski prikaz koritenja pravnih sredstava za sudsku zatitu
MEDIJSKI SPOROVI U VEZI S PRIMJENOM ZAKONA O KOMUNIKACIJAMA
Zakon o komunikacijama regulie oblast komunikacija u BiH koje ukljuuju
telekomunikacije, radio, emitiranje (ukljuujui kablovsku televiziju) i usluge i
sredstva koja su s tim u vezi.
7
Ono to je bitno za rad medija je da ovaj zakon
7
Zakon o komunikacijama (Sarajevo, 2. septembra 2003. godine), Slubeni glasnik BiH
broj 31/03, stupio na snagu 21. oktobra 2003. godine; Zakon o dopunama zakona o
komunikacijama (Sarajevo, 29. augusta 2006. godine), Slubeni glasnik BiH broj 75/06,
stupio na snagu 2006. godine; Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o komunika-
cijama (Sarajevo, 9. aprila 2010. godine), Slubeni glasnik BiH broj 32/10, stupio na
snagu 22. aprila 2010. godine, svi zakoni dostupni na: http://www.rak.ba/bih/index.
php?uid=1269443180 (pristupljeno 23. marta 2012. godine).
M
E
D
I
J
S
K
I

S
P
O
R
O
V
I

U

B
i
H
:

M
E
H
A
N
I
Z
M
I

Z
A
T
I
T
E

I

P
R
O
C
E
D
U
R
A
187
Tuba
Rok: 90 dana
Federacija BiH
mjesno nadleni
opinski sud
Republika Srpska
mjesno nadleni
osnovni sud
Brko Distrikt BiH
Osnovni sud BDBiH
alba nadlenom
kantonalnom sudu
alba nadlenom
okrunom sudu
alba Apelacionom
sudu BDBiH sudu
Revizija Vrhovnom sudu FBiH,
RS ili Apelacionom sudu
BDBiH (ako je dozvoljena)
Apelacija Ustavnom sudu BiH
protiv konane odluke
Apelacija Evropskom sudu
za ljudska prava
sadri, izmeu ostalog, i odredbe koje se tiu izdavanje dozvola emiterima i
operaterima telekomunikacija u skladu s odredbama ovog zakona i praenje
potivanja uslova izdatih dozvola putem Regulatorne agencije za komunikacije
(RAK).
8
S obzirom na nadlenosti RAK-a da izdaje dozvole za rad nekom emi-
teru, te da izrie odreene izvrne mjere protiv emitera, ukljuujui i oduziman-
je dozvole, vano je ukazati da lan 10. Evropske konvencije doputa dravi da
regulie elektronske medije tako to u stavu 1. propisuje da taj lan ne spreava
drave da zahtijevaju dozvole za rad od radio, televizijskih i flmskih kompanija.
S tim u vezi, Evropski sud je u predmetima koji su se ticali odbijanja vlada da
odreenim emiterima odobre licencu za rad utvrdio krenje prava iz lana 10.
Evropske konvencije, istakavi da dravni monopol u RTV emitiranju namee
velika ogranienja na pluralizam izraavanja, pa se moe opravdati samo ako
postoji hitna drutvena potreba za takvim ogranienjem.
9
Takoer, prema praksi
Evropskog suda i prijem televizijskih programa ulazi u opseg prava primanja in-
formacija iz lana 10. Evropske konvencije.
10
Zakon o komunikacijama propisuje da RAK moe primjenjivati izvrne mjere
srazmjerno prekrajima, a te mjere ukljuuju, izmeu ostalog, novane kazne,
naloge za obustavu emitiranja na odreeni period, ali i oduzimanje dozvole.
Prvostepenu odluku u ovakvim sluajevima donosi generalni direktor RAK-a, a
albe protiv takve odluke podnose se Vijeu Agencije. Vijee radi prema Zakonu
o upravnom postupku BiH, a alba protiv odluke generalnog direktora ne odlae
izvrenje odluke. Odluke Vijea Agencije su konane i obavezujue u upravnom
postupku, ali je protiv njih dozvoljen upravni spor koji se moe pokrenuti pred
Sudom Bosne i Hercegovine.
11

S obzirom na to da ovakva odluka moe pokrenuti pitanje zatite prava iz
lana 10. Evropske konvencije, protiv odluke koju Sud BiH donese u uprav-
nom sporu moe se podnijeti apelacija Ustavnom sudu BiH. Nakon toga, u
sluaju neuspjeha u apelacionom postupku, zatitu je mogue traiti pred
Evropskim sudom.
8
Ibid., lan 36. stav 1. taka b.
9
Informationsverein Lentia i dr. protiv Austrije (13914/88,15041/89 i 15717/89), 24. no-
vembra 2003. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en
(pristupljeno 23. marta 2012. godine);
Radio ABC protiv Austrije (19736/92), 20. oktobra 1997. godine, http://cmiskp.echr.coe.
10
Vidi, npr., Autronic AG protiv vicarske (12726/87), 22. maja 1990. godine, http://cmi-
skp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 23. marta 2012.
godine);
ili Groppera Radio AG protiv vicarske (10890/84), 28. marta 1990. godine, http://cmiskp.
11
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
188
Grafkon 5: Shematski prikaz zatite prava prema Zakonu o komunikacijama
M
E
D
I
J
S
K
I

S
P
O
R
O
V
I

U

B
i
H
:

M
E
H
A
N
I
Z
M
I

Z
A
T
I
T
E

I

P
R
O
C
E
D
U
R
A
189
Generalni direktor
RAK-a
Prvostepena odluka
Vijee RAK-a
alba protiv prvostepene
odluke
Sud Bosne i Hercegovine
Tuba u upravnom sporu
Evropski sud za
ljudska prava
Apelacija
Ustavni sud BiH
Apelacija protiv
odluke Suda BiH
TERET DOKAZI VANJA U PARNI NOM POSTUPKU
Mladen Srdi
U sudskim postupcima koji se vode povodom izraavanja koje eventualno
predstavlja klevetu ili uvredu, postavlja se pitanje na kome lei teret dokazi-
vanja odreenih injenica. Prema odredbama vaeih Zakona o parninom
postupku
1
u oba entiteta, svaka stranka je duna dokazati injenice na kojima
zasniva svoj zahtjev, a sud e slobodnom ocjenom dokaza utvrditi injenice na
osnovu kojih e donijeti odluku.
Iz ove zakonske formulacije mnogi izvlae zakljuak da je teret dokazivanja u
cjelokupnom postupku uglavnom na tuitelju, poto on postavlja svoj tubeni
zahtjev u parnici. Smatramo da je ovakvo miljenje pogreno i da teret doka-
zivanja u parninom postupku mora biti ravnomjernije rasporeen izmeu
parninih stranaka, s tim to se mogu postaviti jasna pravila oko toga ko, za-
pravo, treba da dokae i koje injenice u postupku.
U naoj sudskoj praksi, kod utvrivanja postojanja klevete uglavnom je zauzeto
stanovite da je teret dokazivanja o istinitosti izraavanja koje je klevetniko za
tuitelja na strani onoga koji je iznosio ili pronosio informaciju. To je i logino,
jer kad se za nekog tvrdi da je, npr., korumpiran u nekom konkretnom sluaju
i ako to lice podnese tubu zbog klevete, normalno je da istinitost te tvrdnje
mora dokazivati onaj koji ju je iznio. U praksi bi bilo skoro nemogue dokazati
negativnu injenicu. Naravno, kad je u pitanju uvreda ili iznoenje nekog vri-
jednosnog suda, nije ni mogue dokazivanje istinitosti (zbog ega je, uostalom,
i potrebno uvijek praviti distinkciju izmeu injenica i vrijednosnih sudova).
Meutim, Evropski sud za ljudska prava u nekim svojim odlukama je u vie nav-
rata iznio stav kojim je kritikovano prebacivanje tereta dokazivanja na tuenog,
naavi da je nekada oigledno tuitelj u boljoj prilici da dokae da neto nije
istinito, te da obaveza dokazivanja istinitosti svojih izjava moe predstavljati
krenje lana 10
2
Konvencije. Takav primjer nalazimo u sluaju Lingens protiv
Austrije
3
, kad je Sud primijetio da je injenica na kojoj je Lingens zasnovao svoj
vrijednosni sud nesporna, kao i to da je on djelovao dobronamjerno.
1
Zakon o parninom postupku FBiH (Sarajevo, 2003. godine), Slubene novine FBiH broj
53/03, stupio na snagu 28. oktobra 2003. godine, http://www.almaprnjavorac.com/zakoni/
Zakon_o_parnicnom_postupku_FBiH_Integralni.pdf (pristupljeno 28. jula 2011. godine).
2
3
Lingens protiv Austrije (9815/82), 8. jula 1986. godine, dostupno na web strani-
ci Evrop skog suda za ljudska prava: http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.
asp?skin=hudoc-en, vidi prijevod na: http://www.bgcentar.org.rs/images/stories/Da-
toteke/lingens%20protiv%20austrije.pdf (pristupljeno 29. maja 2011. godine).
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
190
Prebacivanje tereta dokazivanja sa tuitelja na tuenog kritikovali su i speci-
jalni izvjestioci i predstavnici za slobodu izraavanja Ujedinjenih nacija, Vijea
Evrope, Organizacije za evropsku sigurnost i saradnju, Organizacije amerikih
drava i Afrike komisije za ljudska prava i prava naroda. Uesnici konferencije
OEBS/OSCE 2003. godine u Parizu su istaknuli da prebacivanje tereta dokazi-
vanja predstavlja neprihvatljivo odstupanje od opeg naela pretpostavke ne-
vinosti na osnovu koje na tuiocu lei teret dokazivanja, mada bi se ovo moglo
shvatiti samo u kontekstu krivinih postupaka povodom klevete.
KAD TUENI SNOSE TERET DOKAZIVANJA
Generalni je stav Evropskog suda da u naelu nije nekompatibilno s lanom 10.
Konvencije da teret dokazivanja istinitosti klevetnikih izjava u graanskom
postupku bude stavljen (i) na tuenog, ime se, dakle, moe opravdati stav
domae sudske prakse po ovom pitanju.
U sluaju McVicar protiv Ujedinjenog Kraljevstva
4
, Evropski sud je u pogledu te-
reta dokazivanja podsjetio da su nuni posebni razlozi da bi se neka novina
oslobodila obaveze da provjeri injenice kojima se neko klevee. McVicar je,
naime, poznati britanski novinar koji je sredinom 1995. godine u jednom listu
objavio lanak u kojem je insinuirao da je svjetski poznati britanski atletiar
Linford Kristi koristio zabranjena stimulativna sredstava (doping) da bi po-
boljao svoje takmiarske mogunosti. U tom lanku novinar je tvrdio da
na temelju indicija mnogi vjeruju, iako to ne mogu dokazati, da je Kristi koristio
zabranjena stimulativna sredstva radi postizanja boljih rezultata. Ako je godi-
nama uspijevao nadmudriti doping kontrole, krajnje je nevjerovatno da e Kristi
biti uhvaen u nekoliko mjeseci koji su mu preostali do njegovog vjerovatnog
povlaenja. (...) Kristi pokazuje veinu fzikih i psiholokih karakteristika atletiara
koji redovno koriste steroide.
Kristi je protiv novinara, glavnog urednika i izdavaa pokrenuo sudski postu-
pak zbog povrede ugleda. Sudska porota pred britanskim sudom je utvrdila
da je znaenje spornog lanka bilo da je poznati atletiar prevarant koji re-
dovno kori sti zabranjene supstance radi postizanja boljih rezultata na atletskim
takmienjima. Porota je naloila plaanje trokova postupka tuitelju, dok sam
Kristi nije traio nikakvu naknadu tete. Evropski sud je utvrdio da su potrebni
posebni razlozi da bi se neki list oslobodio obaveze da provjeri injenice kojima
4
McVicar protiv Ujedinjenog Kraljevstva (46311/99), 7. maja 2002. godine, http://cmiskp.
T
E
R
E
T

D
O
K
A
Z
I
V
A
N
J
A

U

P
A
R
N
I
N
O
M

P
O
S
T
U
P
K
U
191
192
se klevee neko privatno lice. U konkretnom sluaju izvor inkriminisanih tvrdnji
nije bio jasan i one su mogle imati ozbiljne posljedice po budunost sportiste.
tavie, novinar se pobrinuo da ozbiljnije provjeri njihovu istinitost i pouzda-
nost tek poto je podnijeta tuba za klevetu. Imajui u vidu te elemente, Sud je
ocijenio da je
obaveza dokazivanja opravdano ogranienje prava podnosioca predstavke na
slobodno izraavanje podnosioca predstavke i da presudom britanskog suda nije
dolo do povrede lana 10. Evropske konvencije.
Podsjetimo i da je u presudi Evropskog suda iz 2009. godine Europapress
Holding d.o.o. protiv Hrvatske
5
u pogledu tereta dokazivanja tuenog navedeno
i ovo:
Sud napominje da je u naprijed navedenom parninom postupku, pokrenutom
zbog klevete, kompanija podnositeljica imala priliku dokazati istinitost objavljenih
podataka. Protivno tvrdnji kompanije podnositeljice u vezi s ocjenom dokaza
i standardom dokazivanja koritenim od strane domaih sudova u postupci-
ma, Sud smatra kako ovaj zadatak nije bio nerazuman ili nemogu u pred-
metnim okolnostima [boldirao autor].
Stav da je teret dokazivanja istinitosti spornog izraavanja na strani tuenog iz-
nosi i Vrhovni sud FBiH u presudi broj G-45/05 od 19. aprila 2005. godine:
Teret dokaza u pogledu istinitosti tvrdnji od klevete lei na tuenim, jer se pret-
postavlja neistinitost u odnosu na tuitelja dok se ne dokae protivno.
U ovom sluaju tueni nisu dokazali svoje tvrdnje i Vrhovni sud FBiH je zakljuio
da sporno izraavanje predstavlja klevetu.
I Vrhovni sud RS-a, u revizijskoj presudi broj 118-0-Rev-09-000424 od 12. februara
2010. godine iznosi svoje miljenje o tome na kome je teret dokazivanja kad je u
pitanju istinitost informacije koja je objavljena, pa u obrazloenju odluke navodi
sljedee:
Prema lanu 5. ZZK-a, kleveta je iznoenje ili pronoenje izraavanja neeg nei-
stinitog, to dovodi do tete. Sadraj onoga to je izraeno mora, prema tome,
da bude neistinit. Teret dokazivanja istinitosti navoda lei, po pravilu, na
tuenom, a teret dokazivanja postojanja tih navoda na tuiocu
6
[boldirao
autor].
5
Europapress protiv Hrvatske (25333/06), 22. oktobra 2009. godine, http://cmiskp.echr.
coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 23. marta 2012. godine).
6
Presuda Vrhovnog suda FBiH (broj G-45/05), 19. marta 2005. godine.
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
193
NE TREBA DOKAZIVATI APSOLUTNU ISTINITOST
Kad govorimo o tome da je tueni (obino medij ili novinar) duan da u po-
stupku dokae istinitost izraavanja, moramo se sjetiti da se od novinara ne
moe zahtijevati isti stepen utvrivanja istinitosti injenica kao u sudskom
postupku. Za slobodu izraavanja i objavljivanja injeninih iskaza nije nuno
postojanje dokaza njihove apsolutne istinitosti, ve je dovoljno da je objav-
ljena informacija prethodno provjerena kao istinita u skladu s okolnostima
konkretnog sluaja, odnosno u skladu sa standardnom novinarskom profesio-
nalnom panjom.
To znai da se i u sudskom postupku od tuenih novinara zapravo ne trai doka-
zivanje apsolutne istinitosti objavljenih injenica, ve upravo gore navedeni ste-
pen mogue istinitosti. Bitno je i da sudovi pristupe ovom pitanju na pravi nain
i da u svakom pojedinanom sluaju koji se pojavi pred sudom cijene istinitost
izraavanja u medijima u skladu s gore navedenim standardima.
Takoer, Zakon o zatiti od klevete FBiH
7
propisuje u lanu 7. da ne postoji
odgo vornost za klevetu u sluaju da je izraavanje u sutini istinito, a netano
samo u nebitnim elementima, a lan 6. Zakona RS-a
8
takoer da nema od-
govornosti kada je izraavanje u sutini istinito. Dakle, u sluajevima kada
informacije koje se iznose nisu istinite apsolutno, ali sutinski jesu, sud e os-
loboditi odgovornosti tuenog za klevetu, pri emu mora paljivo da ocjenjuje
ta je zapravo sutinski istinito izraavanje.
Iz ovoga je vidljivo da sudovi imaju veoma osjetljiv i teak zadatak utvrivanja
postojanja klevete i odgovornosti u svakom konkretnom sluaju, zbog ega je
neophodno da se sudije neprestano educiraju u ovom pogledu i da prate praksu
domaih sudova, kao i Evropskog suda za ljudska prava.
to se tie injenica nastanka i visine tete, teret dokazivanja je oigledno na
tuitelju, koji, dakle, u postupku mora dokazati da je materijalna ili nematerijalna
teta po njega zaista nastala, kao i visinu te tete. O nainu na koji se moe utvrditi
nastanak i visina nematerijalne tete je ve bilo govora u prethodnim poglavljima.
U odluci Kantonalnog suda u Sarajevu broj P5/04 od 3. decembra 2004. godi-
ne, u po gledu dokazivanja postojanja novane koristi koju je objavljivanjem
7
59/02, stupio na snagu 2002. godine, http://www.vzs.ba/index.php?option=com_co
ntent&view=article&id=209:zakon-o-zatiti-od-klevete-fbih&catid=9:novinarski-
zakoni&Itemid=12 (pristupljeno 23. marta 2012. godine).
8
Zakon o zatiti od klevete RS (Banja Luka, juli 2001. godine), Slubeni glasnik Republi-
ke Srpske broj 37/01, stupio na snagu 1. augusta 2001. godine, http://www.vzs.ba/
index.php?option=com_content&view=article&id=210:zakon-o-zatiti-od-klevete-
rs&catid=9:novinarski-zakoni&Itemid=12 (pristupljeno 23. marta 2012. godine).
T
E
R
E
T

D
O
K
A
Z
I
V
A
N
J
A

U

P
A
R
N
I
N
O
M

P
O
S
T
U
P
K
U
194
informacije stekao tueni, a koja bi eventualno mogla biti od znaaja za od-
reivanje visine dosuenog iznosa na ime naknade tete, navedeno je sljedee:
Po miljenju ovog suda, drugotuitelj niim tokom postupka nije dokazao da je
drugotueni iznoenjem neistinitih injenica o njemu stekao novanu korist, niti ko-
lika bi ta korist bila (lan 10. stav 1. Zakona o zatiti od klevete), a za ove tvrdnje teret
dokazivanja je bio na tuitelju.
Iz navedenog se moe izvui zakljuak da je teret dokazivanja u sudskim po-
stupcima rasporeen izmeu stranaka, tako da i tuitelj i tueni imaju dunost
da dokazuju svoje tvrdnje. Meutim, osnovna obaveza, tj. teret dokazivanja isti-
nitosti injenica koje su navedene u spornom izraavanju ipak je na strani onoga
ko je to objavio i stoga prilikom iznoenja i pronoenja (prije objavljivanja) infor-
macija koje mogu biti sporne treba unaprijed obratiti panju na koji nain se te
injenice mogu kasnije dokazati u sudskom postupku.
Jo jednom treba naglasiti da samo pozivanje na neki povjerljivi izvor informa-
cija, ili na okolnost da je informacija prenesena iz drugog medija ne moe samo
po sebi osloboditi onoga koji iznosi ili pronosi izraavanje od odgovornosti za
eventualnu klevetu.
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
195
SLOBODA I ZRAAVANJA I ZATI TA AUTORI TETA I
NEPRI STRASNOSTI SUDSTVA
Mladen Srdi
Pitanje odnosa medija i pravosua je veoma aktuelno poto se u medijima esto
prate sudski postupci. O nainu tog praenja postoje veoma razliita miljenja.
Mediji esto iznose neprimjerene ocjene o radu pravosua. S druge strane, sudovi
i tuilatva nisu dovoljno transparentni u svom radu i nekada su otvoreno neprija-
teljski raspoloeni prema medijima. ini se da postoji obostrano nerazumijevanje
u pogledu uloge i jednih i drugih u demokratskom drutvu. Naravno da mediji
imaju pravo, pa i obavezu, da prate sudske postupke i sva dogaanja u pravosuu
i da o tome obavjetavaju javnost, ali je pitanje kako to initi na pravi nain koji e
biti profesionalan i odgovoran i nee naruavati integritet pravosudnog sistema.
Zatita autoriteta i nepristrasnosti sudstva je izuzetno vana i zbog nje lan
10.
1
stav 2. Konvencije takoer predvia mogunost ograniavanja slobode
izraavanja. O ovome je ve neto reeno u poglavlju koje se bavilo presumpci-
jom nevinosti, kao principom koji treba potovati prilikom izraavanja o eventu-
alno uinjenom krivinom djelu i poiniocu.
SUDOVI SU GARANTI PRAVNE DRAVE
Osnovni je princip u radu Evropskog suda da je ograniavanje javne rasprave o
sudstvu i sudskim postupcima koji su u toku podlono stroem nadzoru suda,
poto je funkcionisanje pravosua od vitalnog znaaja za svako demokratsko
drutvo, pa je nesporan i interes javnosti da i putem javnih medija bude upoz-
nata s nainom na kojem pravosue izvrava svoje drutvene zadatke. Sud je vie
puta isticao posebnu ulogu pravosua u zajednici koje, kao garant pravde koja
pred stavlja osnovnu vrijednost u dravi u kojoj se upravlja po zakonu, mora uivati
povjerenje javnosti ukoliko eli biti uspjeno u izvravanju svojih dunosti.
U pojedinanim sluajevima Evropski sud cijeni ravnoteu izmeu interesa me-
dija da prenese informacije i interesa javnosti da dobije informacije o pitanjima
od opeg znaaja koje je raspravljano pred sudom i eventualne negativne pos-
ljedice koje izraavanje moe imati po autoritet i nepristrasnost sudstva.
Neki stavovi Evropskog suda o potrebi pravilnog i odmjerenog izvjetavanja
o sudskim postupcima dakle, ono izvjetavanje koje ne moe utjecati na
taj postupak i ne naruava autoritet sudstva u javnosti mogu se vidjeti iz
1
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

A
U
T
O
R
I
T
E
T
A

I

N
E
P
R
I
S
T
R
A
S
N
O
S
T
I

S
U
D
S
T
V
A
196
obrazloenja presude u predmetu Evropskog suda Worm protiv Austrije
2
iz
1997. godine. U ovom predmetu Worm je bio optuen da je vrio nedoz-
voljeni utjecaj na krivini postupak, poto je napisao lanak, navodno, s
namjerom da utjee na ishod postupka koji se vodio protiv Androscha za
krivino djelo utaje poreza. On je istraivao ovaj predmet jo od 1978. go-
dine i napisao je o tome vie od stotinu lanaka. Od poetka je bio uvjeren
da je Androsch uinio to djelo.
U lanku o kome je rije ne samo da je kritikovao izjavu gospodina Androscha,
ve je i predvidio ishod postupka osudu okrivljenog. Worm je osuen za
pokuaj nedozvoljenog utjecanja na ishod krivinog postupka koji se vodio pro-
tiv Androscha. Izreena mu je novana kazna u visini od 48.000 ilinga ili dva-
deset dana zatvora u sluaju da ne plati kaznu. Nakon toga, Worm je podnio
predstavku Evropskom sudu.
Evropski sud je zakljuio da su
razlozi koje je iznio Apelacioni sud u Beu da opravda zadiranje u pravo podno-
sioca predstavke na slobodu izraavanja koje proistie iz njegove osude dovoljni
za svrhe lana 10. stav 2. Konvencije. Interes podnosioca predstavke da prenese
i interes javnosti da dobije njegove ideje o pitanju od opeg znaaja koje je
bilo pred sudom, nije bio toliki da prevagne u odnosu na razloge na koje se
oslonio Apelacioni sud u Beu u pogledu negativnih posljedica koje je irenje
osporenog lanka imalo po autoritet i nepristrasnost sudstva u Austriji [bol-
dirao autor]. Imajui u vidu visinu novane kazne i injenicu da je bilo odreeno da
izdavaka frma bude solidarno odgovorna za plaanje te novane kazne, izreena
sankcija se ne moe smatrati nesrazmjernom legitimnom cilju kome se teilo.
Evropski sud je, dakle, zakljuio da su domai sudovi imali pravo da smatraju
da su osuda i kanjavanje podnosioca predstavke neophodni u demokratskom
drutvu radi ouvanja i autoriteta i nepristrasnosti sudstva u smislu lana 10.
stav 2. Konvencije. U ovom sluaju nema povrede lana 10. Konvencije.
Mada nije ustanovio povredu prava na slobodu izraavanja, Sud je u ovoj pre-
sudi ipak kao ope pravilo utvrdio da nije zabranjeno objavljivati komentare ili
voditi rasprave u javnosti tokom krivinih postupaka, ali pod uvjetom da to ne
ugrozi autoritet suda. S tim u vezi Sud navodi:
Pod uvjetom da ne prekorai granice postavljene u interesu pravilnog vrenja prav-
de, izvjetavanje o sudskim postupcima, ukljuujui i komentar, pridonosi njihovoj
otvorenosti i stoga je ono u potpunosti u skladu sa zahtjevima sadranim u lanu 6.
stav 1. Konvencije o javnosti suenja, kako ne bi ugrozilo autoritet i nepristrasnost
sudstva i pravo optuenika na pravino suenje.
2
Worm protiv Austrije (83/1996/702/894), 1997. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
197
NIJE DOZVOLJENO VRITI PRITISAK NA PRAVOSUE
U predmetu Prager i Oberschlick protiv Austrije
3
iz 1995. objavljeni tekst je veoma
estoko kritikovao austrijske sudije kriviare. Tekst ih je optuio da su arogant-
ni, da maltretiraju i da ignoriu presumpciju nevinosti. Tekst je navodio neke
sudije po imenu, ali je predstavljao napad na sve sudije kriviare.
Prvi podnosilac predstavke je kao izvor svog teksta, osim svog linog iskust-
va s prisustva suenjima, naveo izjave advokata i sudskih izvjetaa, kao i
izvjetaje univerzitetskih istraivaa. Podnosioci predstavke su bili krivino
osueni za klevetu.
Evropski sud je konstatovao da, i pored injenice da je tampa jedan od medija
kojim politiari i javno mnijenje kontroliu sudije u vrenju njihovih obaveza na
nain koji je u skladu s ciljem koji je u osnovi dunosti koja im je povjerena, u
obzir mora da se uzme i posebna uloga pravosua u drutvu. Zakljuio je da
kao garant pravde, fundamentalne vrijednosti u pravnoj dravi, ono mora da uiva
povjerenje javnosti da bi bilo uspjeno u vrenju svojih dunosti. Moe, stoga, biti
neophodno da se to povjerenje zatiti od destruktivnih napada koji su u sutini ne-
osnovani, posebno s obzirom na injenicu da su sudije pod zakletvom tajnosti koja
ih spreava da odgovaraju na kritike. Sud je utvrdio da podnosioci predstavke
nisu bili osueni zbog kritike kao takve, ve zbog obima optubi, koje su se
u nedostatku dovoljnog injeninog osnova pokazale kao nepotrebno preju-
diciranje [boldirao autor]. Sud je dalje utvrdio da istraivanje prvog podnosioca
predstavke nije bilo dovoljno da potkrijepi njegove navode. Sud je, stoga, zakljuio
da je mijeanje bilo proporcionalno legitimnom cilju kome je teilo.
Prema tome, iz dosadanje prakse Evropskog suda proizlazi da na sudsku vlast
nije doputeno vriti nikakav pritisak, pa ni verbalni, s ciljem utjecaja na tok i
ishod nekog sudskog postupka, niti je doputeno iznositi miljenja i informa-
cije kojima se na grub nain vrijea ugled i dostojanstvo sudija. Takoer nije
doputeno pri donoenju odluka sudijama imputirati neasne motive ili im pri-
pisivati nezakonite postupke, jer se i na taj nain potkopava autoritet sudstva.
Time se na poseban nain ugroava i pravo na pravedno i nepristrasno suenje,
koje je garantovano lanom 6. Konvencije.
U realnom svijetu se deava i da ljudi koji rade u pravosuu ili obavljaju pravo-
sudne funkcije komentariu rad pravosudnog sistema kritikujui ga, to moe
podlijegati odreenim sankcijama i biti predmet disciplinskog postupka. Tako
imamo sluajeve u kojima je bilo sporno izraavanje advokata i sudija. Evropski
3
Prager i Oberschlick protiv Austrije (13/1994/460/541), 26. aprila 1995. godine, http://
godine).
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

A
U
T
O
R
I
T
E
T
A

I

N
E
P
R
I
S
T
R
A
S
N
O
S
T
I

S
U
D
S
T
V
A
198
sud je u tim predmetima postavio standarde koji su adekvatni za ocjenu da li
ogranienje prava na slobodu izraavanja osoba koje direktno uestvuju u sud-
skim postupcima predstavlja krenje lana 10. Konvencije.
OGRANIENJA SLOBODE IZRAAVANJA RADI ZATITE FUNKCIJE SUDSTVA U
DRUTVU
U poznatom sluaju iz 1998. godine Schopfer protiv vicarske
4
Evropski sud je
odluio da disciplinska kazna koju je Udruenje sudskih advokata izreklo podno-
siocu predstavke nakon komentara koje je on iznio na konferenciji za tampu o
pritvoru jednog od svojih klijenata nije predstavljala krenje lana 10. Konvenci-
je. U ovom sluaju, podnosilac predstavke je prvo javno izrazio svoje albe na
pravni proces koji se vodio pred krivinim sudom na jedan opi i ozbiljan nain
i tek je potom podnio albu Nacionalnom apelacionom sudu. Evropski sud je
ponovo istaknuo poseban status advokata, koji su, s obzirom na svoj poloaj u
dijeljenju pravde, posrednici izmeu javnosti i sudova.
Uloga advokata
Prema praksi Evropskog suda, advokati imaju kljunu ulogu na ovom polju.
Prema miljenju Suda, od advokata se oekuje da
doprinesu pravilnom dijeljenju pravde i da tako odravaju povjerenje javnosti u nju.
Isto tako ne treba ni spominjati da je sloboda izraavanja osigurana i advokatima,
koji su svakako pozvani da dijeljenje pravde javno komentariu, ali njihove kritike
ne smiju prei izvjesne granice. S tim u vezi, mora se uzeti u obzir potreba da
se uspostavi prava ravnotea izmeu ovdje prisutnih razliitih interesa, koji
ukljuuju pravo javnosti da dobije informaciju o pitanjima koja se tiu sud-
skih odluka, zahtjeve pravilnog dijeljenja pravde i dostojanstvo pravne pro-
fesije [boldirao autor].
Imajui sve ovo u vidu, Sud je smatrao da je disciplinska kazna izreena podno-
siocu predstavke bila neophodna u demokratskom drutvu
5
.
U pogledu ove materije, znaajna je presuda Evropskog suda u sluaju Nikula pro tiv
Finske
6
iz 2002. godine. U ovom sluaju izraavanje je vrio advokat koji je uestvo-
vao u sudskom krivinom postupku kao pravni zastupnik. Anne Nikula je fnska
dravljanka i odvjetnica koja je tokom 1992. i 1993. godine bila pravna za stupnica
4
Schopfer protiv vicarske (56/1997/840/1046), 20. maja 1998. godine, http://cmiskp.
echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 28. jula 2011. godine).
5
Ibid.
6
Nikula protiv Finske (31611/96), 21. marta 2002. godine, http://cmiskp.echr.coe.int/
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
199
odbrane u krivinom postupku pred Gradskim sudom u vezi sa zatvaranjem
preduzea u kome je njen klijent bio optuen za pomaganje i podsticanje prevare
i zloupotrebu poloaja. Javni tuilac T. je pozvao jednog od bivih osumnjienih da
svjedoi. Anne Nikula je uloila prigovor na to i podnijela dokument u kome je tvrdila
da taktika tuioca T. predstavlja zloupotrebu poloaja i nezakonito iznoenje doka-
za i povredu njegovih zvaninih dunosti. Tuilac T. je zbog toga pred Apelacionim
sudom pokrenuo krivini postupak protiv podnosioca predstavke (tj., Anne Nikula).
Ona je 22. augusta 1994. godine osuena zbog klevete bez loe namjere, to
jest, samo zbog iznoenja miljenja o neijem ponaanju, a ne za pripisivanje
djela drugom licu, iako se zna da ono nije poinjeno. Dosuena je novana
kazna i podnosiocu predstavke je naloeno da isplati nadoknadu tete tuiocu i
nadoknadu trokova postupka dravi.
Podnosilac predstavke se alio po lanu 10. Evropske konvencije o ljudskim pra-
vima. Evropski sud je ponovio da pravnim zastupnicima njihov poseban poloaj,
kao posrednika izmeu javnosti i sudova, daje centralno mjesto u primjeni
pravde. Takav poloaj objanjava uobiajeno regulisanje ponaanja lanova
Advokatske komore. tavie, sudovi jemci pravde, ija je uloga kljuna u dravi
zasnovanoj na vladavini prava, moraju uivati povjerenje javnosti. Imajui u vidu
kljunu ulogu pravnih zastupnika, opravdano je od njih oekivati da doprinesu
odgovarajuoj primjeni pravde i da time odravaju javno povjerenje.
Granice prihvatljive kritike
Evropski sud za ljudska prava je dalje podsjetio da lan 10. Konvencije titi ne
samo sutinu ideja i informacija koje se izraavaju ve i oblik u kome su prene-
sene. Iako i pravni zastupnici sigurno imaju pravo na javni komentar primjene
pravde, njihove kritike ne smiju prekoraiti odreene granice. U vezi s tim mora
se voditi rauna o potrebi da se uspostavi pravina ravnotea izmeu razliitih
interesa, koji ukljuuju pravo javnosti da primi obavjetenja o pitanjima koja
su posljedica sudskih presuda i da zahtijeva odgovarajuu primjenu pravde i
dostojanstvo pravne profesije.
Sud je primijetio da granice prihvatljive kritike mogu u nekim okolnostima biti
ire u pogledu dravnih slubenika koji koriste svoja ovlatenja, nego u pogledu
privatnih pojedinaca. Tako Sud navodi:
Ne moe se, meutim, smatrati da dravni slubenici sebe svjesno izlau bliskom
ispitivanju svake svoje rijei u istom stepenu kao politiari i da stoga trebaju biti
tretirani na isti nain kao i oni, kada je u pitanju kritikovanje njihovih postupaka.
Naprotiv, moe se pokazati neophodnom zatita dravnih slubenika od uvredljivih
neprijatnih verbalnih napada, kada su na dunosti.
7
7
Ibid.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

A
U
T
O
R
I
T
E
T
A

I

N
E
P
R
I
S
T
R
A
S
N
O
S
T
I

S
U
D
S
T
V
A
200
Sud je, tavie, primijetio da su tvrdnje podnosioca predstavke bile ograniene na
sudnicu, za razliku od kritika sudije ili tuioca iznijetih, naprimjer, u medijima:
Istina je da je podnosilac predstavke optuila tuioca T. za nezakonito ponaanje, ali
je ova kritika bila usmjerena na strategiju optube namjerno izabranu od strane T.
...a nije bila usredsreena na ope profesionalne ili druge osobine T.
8
Evropski sud takoer nije mogao zakljuiti da je kritikovanje tuioca od strane
podnosioca predstavke, poto je bilo procesnog karaktera, predstavljalo linu
uvredu. Sud je, konano, u ovom sluaju zakljuio da je dolo do povrede lana
10. Evropske konvencije u tome da presuda Vrhovnog suda, kojom je potvrena
osuda podnosioca predstavke i izdat nalog da isplati nadoknadu tete i trokova
postupka, nije bila srazmjerna opravdanom cilju ijem se postizanju teilo.
Sudije i pravo na slobodu izraavanja
U pogledu ogranienja slobode izraavanja od strane sudija, Evropski sud je zau-
zeo stavove u predmetu Kudeshkina protiv Rusije
9
, u kome je presuda suda done-
sena 26. februara 2009. godine. U ovom predmetu Olga Borisovna Kudeshkina,
sutkinja Opinskog suda u Moskvi, podnijela je sudu u Strazburu zahtjev pro-
tiv Rusije, te u njemu navela da je razrjeenjem od vrenja sudijske dunosti,
zbog kljunih izjava koje je dala za medije, povrijeeno njeno pravo na slobodu
izraavanja zagarantovano lanom 10. Konvencije.
Prema njenom zahtjevu, dodijeljen joj je krivini predmet u vezi sa zloupotre-
bom ovlatenja od strane policijskog inspektora Zaytseva. On je bio optuen
da je provodio nezakonite istrane radnje u postupku istrage u velikom sluaju
carinske i fnansijske prevare, koja je ukljuivala grupu frmi i, navodno, neke
visokopozicionirane dravne zvaninike. Tuilac je traio izuzee podnosioca
zahtjeva kao sudije zbog predrasuda koje je ona, navodno, iskazala 23. jula 2003.
godine. Predsjednica Opinskog suda u Moskvi dodijelila je predmet drugom
sudiji. Podnositeljica zahtjeva je, naime, dala intervjue za radiostanicu Ekho
Moskvy i za list Novaya Gazeta, u kojima je veoma otro kritikovala praksu
postupanja u sudovima u Rusiji. Treba napomenuti i da Zakon o statusu sudija
u Ruskoj Federaciji i Kodeks asti sudija Ruske Federacije obavezuju sudije da
su duni da se uzdre od davanja javnih izjava kojima se diskredituje pravosue
i pravni sistem u cjelini.
Odbor za kvalifkacije sudija u Moskvi je naao da su postupci sudije Kudeshkine
degradirali ast i dignitet sudije, diskreditovali autoritet pravosua i izazvali
8
Ibid.
9
Kudeshkina protiv Rusije (29492/05), 26. februara 2009. godine, http://cmiskp.echr.coe.
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
201
znatnu tetu kada je rije o ugledu sudijske profesije, to sve konstituie disci-
plinski prekraj, te je stoga ona razrijeena sudijske dunosti zbog izjava u javno-
sti. Kasnijim odlukama sudova, kao i konanom odlukom Vrhovnog suda Ruske
Federacije kao najvie instance u postupku odluka o razrjeenju je potvrena.
U svom zahtjevu upuenom Evropskom sudu Kudeshkina je tvrdila da sudije,
kao i druge osobe, uivaju zatitu prava iz lana 10. i da mijeanje u njenu slo-
bodu izraavanja nije propisano zakonom, takoer da nije imalo legitiman cilj i
da, na kraju, nije bilo neophodno u demokratskom drutvu.
Evropski sud je u svojoj presudi naglasio kako se lan 10. Konvencije primjenjuje
i na radno mjesto, gdje podnosilac zahtjeva kao dravni slubenik ima pravo na
slobodu izraavanja i kad se tie funkcionalnosti pravosudnog sistema, jer to
predstavlja pitanja od javnog interesa.
10
Sud je u ovom sluaju ocijenio mjeru
Opinskog suda u Moskvi za disciplinski prekraj Olge Borisovne Kudeshkine
kao nesrazmjerno otru i naveo da bi ova mjera bez sumnje mogla obeshrabriti
druge sudije da u budunosti daju izjave kojima bi se kritikovale javne ustanove ili
njihova politika, a iz straha od gubitka sudijske funkcije. Prema tome, ocjena ovog
suda je da je izreena mjera bila nesrazmjerno otra za podnosioca zahtjeva, te da
bi ona, tavie, mogla imati efekt hlaenja na sudije koje ele uestvovati u javnim
debatama koje se tiu efkasnosti pravosudnih institucija.
Iz gore navedene presude se moe sagledati na koji nain Evropski sud ocje-
njuje da je funkcionisanje pravosua veoma znaajno pitanje od javnog inte-
resa koje bi trebalo biti otvoreno za slobodnu debatu u demokratskom drutvu,
pa i od strane osoba koje su dio tog sistema, bez obzira na odreenu obavezu
lojalnosti i diskrecije koju duguju dravni slubenici i naroito oni koji rade
u pravosuu. Znaajno je i da Sud primjeuje da ovakve situacije u kojima
su sudski funkcioneri kanjeni zbog izraavanja mogu imati negativan efekt
hlaenja, tj. utjecati na druge sudije i tuioce da ne iznose svoja miljenja o
negativnim pojavama u pravosuu.
Izraavanje koje moe biti sporno, a odnosi se na sudije ili tuioce, esto se deava
u okviru rasprave o problemima u pravosudnom sistemu, ili u kontekstu sumnje u
nepristrasnost i nezavisnost pravosudnih funkcionera. Ta pitanja ne smiju biti izo-
stavljena iz javne rasprave i bitna su za javnost, posebno u zemlji kao to je Bosna
i Hercegovina, koja je u tranziciji i u kojoj se odvija pravosudna reforma. Stoga, u
sluaju da domai sudovi moraju cijeniti izraavanje koje se odnosi na pravosudne
funkcionere, oni moraju posebno paljivo cijeniti vrijednosti i interese koji postoje
u sluajevima kritike. Sudovi su ti koji uspostavljaju ravnoteu izmeu ugleda i
asti nekog funkcionera u pravosuu i slobode tampe da izvjetava o pita nji-
ma od javnog interesa i moraju odluiti o tome ta je prioritet u demokratskom
drutvu. Ovo se odnosi, naravno, na sluajeve kada izraavanje zaista iskreno
10
Ibid.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

A
U
T
O
R
I
T
E
T
A

I

N
E
P
R
I
S
T
R
A
S
N
O
S
T
I

S
U
D
S
T
V
A
202
tei da doprino si javnoj raspravi o sudstvu i slabostima pravosudnog sistema,
a ne kad se radi o grubim napadima na sudije i tuioce zbog injenice da se
nekome ne sviaju njihove odluke ili zbog elje da se utjee na sudski postupak.
Javne rasprave i komentari o sudskim odlukama
Novinari se esto ale da im se namee obaveza da ne mogu komentarisati
postupke koji su u toku, kao i prvostepene presude, budui da bi tako mogli
utjecati na sud, odnosno, kad se konano donese pravosnana presuda u nekom
postupku da se ne mogu komentarisati pravosnane presude. Dakle, veoma je
vano pitanje da li postoji mogunost javne rasprave o konanoj odluci donesenoj
u sudskom postupku. Evropski sud je u nekoliko odluka naglasio da sudovi ne funk-
cioniraju u vakuumu i da javna diskusija o sudskim odlukama, kao i kritika ishoda
sudskih postupka, ne mogu biti zabranjeni. Konana sudska odluka ne mora sama
po sebi predstavljati dokaz da informacije i stavovi objavljeni u medijima nisu isti-
niti ako se razlikuju od onih koji se nalaze u sudskoj odluci.
Legitimna svrha ograniavanja neije slobode izraavanja radi zatite autoriteta
sudske vlasti nije toliko zatita ugleda samog sudstva ili, pak, pojedinih sudija i
tuilaca od javne kritike, ve prije svega zatita funkcije sudstva u drutvu. Time
se, naime, stvaraju pretpostavke za osiguravanje prava svakoga na pravino
suenje pred za to zakonom ovlatenim, autoritativnim i nepristrasnim sudom.
Demokratski pravni sistem titi, dakle, sudstvo ne zbog njega samoga ve zbog
njegove iznimno vane funkcije u vrenju vlasti. A da bi ono tu funkciju moglo
uspjeno i ispunjavati, graani moraju potovati ovlatenja sudstva da presuu-
je o krivnji ili nevinosti za poinjena krivina djela, te imati povjerenje u sudove
kao prava mjesta za rjeavanje sporova. Stoga, svako neopravdano i zlonamjer-
no umanjivanje tog povjerenja ili uzurpiranje sudskih ovlatenja od strane bilo
koga (ukljuujui tu i medije i novinare) ne ugroava toliko samo sudstvo, ili po-
jedine sudije, koliko ugroava vanu drutvenu funkciju sudova, a time i vitalne
interese svakog graanina.
PREPORUKE O PRAENJU SUDSKIH PROCESA
Dakle, iz svega gore navedenog mogu se izvui neki zakljuci o tome kako treba
komentarisati i pratiti sudske postupke i ta se pri tome ne bi smjelo raditi:
- neophodno [e uzdrzatl se od verbalnlh napada ko[lma se vrl[eda ugled l dosto-
janstvo sudija, tuilaca i ostalih pravosudnih dunosnika;
- mogu se krltlkovatl postupcl po[edlnlh sudl[a lll tuzllaca, all ta krltlka moze bltl
strogo ograniena na njihovo djelovanje u konkretnim situacijama i nikako se
ne moe odnositi na ope profesionalne ili druge osobine;
M
E
D
I
J
I

I

S
U
D
S
K
I

S
I
S
T
E
M

B
i
H
203
- svaka eventualna krltlka mora lmatl dovol[no cln[enlcnog osnova,
- mora se postovatl presumpcl[a nevlnostl llca ko[a su optuzena za krlvlcna
djela;
- ukollko za to ne posto[e lzuzetno opravdanl drastlcnl razlozl l nesporno
injenino utemeljenje, nije dozvoljeno op tuivati su di je da su pre kr i li za-
kon ili, u naj man ju ru ku, svo je pro fe si o nal ne oba ve ze, i me se ne na ru ava
sa mo nji hov ugled ve i pod riva po vje ren je jav no sti u in te gri tet cjelokupnog
sud stva;
- ukollko se komentarlsu konacne sudske odluke, tl komentarl treba[u bltl od-
mjereni i argumentovani, te ne bi trebalo personalizovati sudiju kao donosioca
odluke i isticati njegov identitet, poto je odluka donesena uime suda, a ne
pojedinog sudije;
- moze se polemlsatl s pravnlm stavom zauzetlm u sudsko[ odlucl, all bl se to
moralo initi veoma obazrivo i odmjereno. Pri tome treba imati u vidu da
novinari, koliko god bili profesionalni i dobronamjerni, nisu kvalifkovani za
donoenje sudskih odluka (to je zadatak sudstva), te bi se trebali koncen-
trisati na svoju drutvenu ulogu, pri emu bi interes javnosti morao imati
prioritet, ali ne na tetu uloge i autoriteta sudstva u javnosti;
- nlposto se ne sml[e putem medl[a vrsltl prltlsak na sudove, s cll[em ut[eca[a na
tok nekog sudskog postupka.
S
L
O
B
O
D
A

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

A
U
T
O
R
I
T
E
T
A

I

N
E
P
R
I
S
T
R
A
S
N
O
S
T
I

S
U
D
S
T
V
A
Poglavlje 7
MEDIJI I PRIVATNOST
207
ZATI TA PRI VATNOSTI
Amer Dihana i Mladen Srdi
Pravo na privatnost priznato je kao osnovno ljudsko pravo u Evropi. lan 8.
Evropske konvencije o ljudskim pravima defnira pravo svake osobe na privat-
nost kao i uvjete pod kojima se javna vlast mijea u vrenje tog prava:
1. Svako ima pravo na potovanje svog privatnog i porodinog ivota, doma i pre-
piske.
2. Javna vlast se ne mijea u vrenje ovog prava, osim ako je takvo mijeanje
predvieno zakonom i ako je to neophodna mjera u demokratskom drutvu u
interesu nacionalne sigurnosti, javne sigurnosti, ekonomske dobrobiti zemlje,
spreavanja nereda ili spreavanja zloina, zatite zdravlja i morala ili zatite
prava i sloboda drugih.
1
Pojam privatnosti nije jednostavno odrediti. Solove
2
podsjea da se veina na-
stojanja razumijevanja privatnosti temelji na pokuajima pronalaenja sutine
privatnosti. Nastoji se utvrditi koje su to temeljne karakteristike privatnosti ili
pronai zajedniki nazivnik koji povezuje razliite stvari koje klasifciramo pod
rubrikom privatnost.
Privatnost je, meutim, previe sloen pojam da bi se svela na jedinstvenu bit. Pri-
vatnost obuhvata mnotvo razliitih stvari koje ne dijele niti jedan element, ali ipak
meusobno podsjeaju jedne na druge. (...) Drugim rijeima, privatnost ukljuuje
toliko razliitih elemenata da ih je nemogue svesti na jednu jednostavnu ideju. I to
ne trebamo ni pokuavati.
3
Koncept privatnosti mijenjao se tokom vremena, ali i percepcija o njemu. S
pojavom masovnih medija, javne linosti, a pogotovo slavne linosti, esto su
bile izlone medijskim nasrtajima na svoju privatnost. Te linosti vremenom su
poele tretirati svoju privatnost kao robu koju mogu prodati naklonjenim me-
dijima. U novije vrijeme, razvoj novih tehnologija predstavlja osnovni pokreta
promjena u percepciji pojma privatnosti.
4
Ne samo da javne linosti imaju
mogunost koketiranja s medijima u pogledu objavljivanja njihovih privatnih
1
1950. godine), stupila na snagu 3. septembra 1953. godine, http://www.unhcr.org/
refworld/docid/3ae6b3b04.html (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
2
Solove, J. Daniel, Nothing to Hide: The False Tradeof Between Privacy and Security, USA:
Yale University Press, 2011, str. 24.
3
Ibid.
4
Whittle, Stephen and Cooper, Glenda, Privacy, probity and public interest, UK:
Reuters Institute for the Study of Journalism of the University of Oxford, 2008.
Z
A
T
I
T
A

P
R
I
V
A
T
N
O
S
T
I
stvari, ve isto tako i svi ostali graani - korisnici interneta - imaju mogunost
da vrlo jednostavno objave detalje svoga privatnoga ivota, ali i detalje iz ivota
drugih ljudi iroj javnosti, te na taj nain utjeu i na rad mainstream medija. Istov-
remeno, mogunosti zloupotrebe privatnih podataka su u porastu jer tehnolo-
gija, ali i poslovne prakse olakavaju skupljanje, arhiviranje i koritenje podataka
za druge svrhe, dok osposobljavanje pojedinaca za uinkovito upravljanje osob-
nim podacima gubi tlo pod nogama.
Na drugoj strani, i sloboda izraavanja defnirana je kao osnovno ljudsko pravo.
Ovo se pravo moe sukobiti s nizom drugih prava koja titi Evropska konvencija
za zatitu ljudskih prava, kao to je pravo na pravino suenje, na potivanje
privatnog ivota, na uvjerenje i vjeroispovijest. U lanu 10. Evropske konvencije
za zatitu ljudskih prava navodi se:
1. Svako ima pravo na slobodu izraavanja. Ovo pravo ukljuuje slobodu miljenja i
slobodu primanja i prenoenja informacija i ideja, bez mijeanja javne vlasti i bez
obzira na granice. Ovaj lan ne spreava drave da zahtijevaju dozvole za rad od
radijskih, televizijskih i flmskih kompanija.
2. Ostvarivanje ovih sloboda, budui da ukljuuje obaveze i odgovornosti, moe
podlijegati takvim formalnostima, uvjetima, ogranienjima ili sankcijama
predvienim zakonom i koje su neophodne u demokratskom drutvu u interesu
nacionalne sigurnosti, teritorijalnog integriteta ili javne sigurnosti, spreavanja
nereda ili zloina, zatite zdravlja i morala, ugleda ili prava drugih, spreavanja
irenja povjerljivih informacija ili u interesu ouvanja autoriteta i nepristranosti
sudstva.
Kao i u sluaju pojma privatnosti, koncept slobode izraavanja se vremenom
mijenjao. Ne samo da su se tokom vremena mijenjale defnicije ovih pojmova
ve isto tako i percepcija javnosti o njima.
5
Nesumnjivo, sloboda izraavanja
predstavlja kamen-temeljac demokratskih drutva i uloga medija u drutvima
nezamisliva je bez ovog prava. U tom kontekstu, zadatak zatite privatnosti
predstavlja iznimno teak zadatak jer, kao to navodi Stratford, zatita privatno-
sti ukljuuje proces koji tei da ostvari ravnoteu izmeu dva vana drutvena
interesa: potovanje linosti i ouvanje slobode izraavanja
6
.
Praktina defnicija pojma privatnosti preputena je sudovima koji na poje dina-
nim sluajevima defniraju ta podrazumijeva privatnost.
7
Sam Evropski sud je
istaknuo da koncept privatnog ivota nije jednostavno denirati. Granica izmeu
privatne i javne sfere varira od sluaja do sluaja. Odnosno, ovaj koncept odreen
5
Ibid.
6
Supra nota 2, str. 13.
7
Stratford, Jemima, Striking the Balance: Privacy v Freedom of Expression under the
European Convention on Human Rights, In Colvin Madeleine, Developing Key Privacy
Rights, UK: Hart Publishing, Oxford, 2002, str. 17.
M
E
D
I
J
I

I

P
R
I
V
A
T
N
O
S
T
208
209
je kontekstom drutva u kojem se primjenjuje. To znai da je uloga sudova u
defniranju privatnosti naroito znaajna jer nerijetko pojam privatnosti dobija
nova znaenja kroz sudske interpretacije.
8
U veoma znaajnoj presudi u sluaju
Niemietz protiv Njemake Evropski sud za ljudska prava utvrdio je sljedee:
Sud ne smatra moguim ili neophodnim da pokua dati iscrpnu defniciju pojma
privatni ivot. Ipak, bilo bi previe restriktivno ograniiti pojam na unutranji krug
unutar kojeg individue ive svoj osobni ivot na nain na koji to ele, a iskljuiti u
potpunosti vanjski svijet koji obuhvata taj unutranji krug. Potovanje privatnog
ivota mora, takoer, ukljuiti do odreenog stepena pravo uspostavljanja i razvi-
janja odnosa s drugim ljudskim biima.
9
Mediji esto opravdavaju zadiranje u privatnost pojedinaca ostvarivanjem odre-
enog javnog interesa. Kao to navode Whittle i Cooper
10
, novinari esto navode li-
cemjerje javnih linosti ili njihovu obavezu da budu uzor drugima kako bi opravdali
svoje upade u privatne ivote. Tako se, naprimjer, objavljivanje neprikladnih foto-
grafja s mjesta tragine saobraajne nesree pravda potrebom ukazivanja na posl-
jedice vonje u alkoholiziranom stanju. Istovremeno, takve se informacije plasiraju
na senzacionalistiki nain, s ogromnim fotografjama, intrigirajuim naslovima i
u pravilu na naslovnoj strani. Sve upuuje na to da se na ovaj nain ljudska trage-
dija pretvara u robu koja prodaje novine. Ipak, onog trenutka kad novinarska pria
doe u javnost, nisu vie samo urednici i novinari ti koji odreuju ta je to javni in-
teres. Pokretanje procedura pred regulatornim i samoregulacionim tijelima ili pred
sudovima za zatitu prava na privatnost dovodi i ova tijela u poziciju da odluuju
da li su odreena zadiranja u privatnu sferu bila u javnom interesu ili ne. I javnost
kroz razliite oblike reakcija na objavljene tekstove ima mogunost da utjee na
defniranje javnog interesa. U konanici, i zakonodavni organi su u poziciji da krei-
ranjem zakonskih rjeenja utjeu na defnicije javnog interesa.
11
RAZLIKA IZMEU PRIVATNE I JAVNE SFERE
Poseban problem prilikom izraavanja kad su u pitanju javne linosti jeste i
odnos izmeu slobode izraavanja i zatite privatnog ivota, koja se ostvaruje
na osnovu lana 8. Konvencije. Kad doe do takvog sukoba, sud uspostavlja
8
Coliver, Sandra, ed. Press law and practice: a comparative study of press freedom in
European and other democracies. London: Article 19, 1993, str. 271.
9
Niemietz protiv Njemake (13710/88), 16. jula 1992. godine,
http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno 13. maja
2012. godine).
10
Whittle, Stephen and Cooper, Glenda, Privacy, probity and public interest, UK: Reuters
Institute for the Study of Journalism of the University of Oxford, 2008.
11
Smartt, Ursula, Media Law for Journalists, UK: SAGE Publications Ltd, 2006.
Z
A
T
I
T
A

P
R
I
V
A
T
N
O
S
T
I
ravnoteu da bi odredio koje e pravo imati prioritet nad drugim. Osnovni prin-
cip jeste da privatni i porodini ivot politikih linosti i javnih slubenika treba
biti zatien od medijskog izvjetavanja po lanu 8. Konvencije.
Ipak, informacija o njihovom privatnom ivotu moe biti iznesena kada je od
direktnog javnog znaaja za nain na koji su obavljali ili obavljaju svoje funk-
cije, nastojei pri tome da se izbjegne nepotrebna teta za tree osobe (obino,
lanove porodice). Kada politike ili javne linosti same privlae panju javnosti
na svoj privatni ivot, mediji imaju pravo da taj ivot komentariu i nadziru. Nije,
dakle, iskljueno da detalji iz privatnog ivota politiara budu stvar od javnog in-
teresa ukoliko imaju utjecaja na javno djelovanje. Ukoliko se privatni detalji po-
jave u javnosti, s pravom se oekuje da se koriste odmjereni izrazi u izraavanju.
U predmetu Evropskog suda Tammer protiv Estonije
12
, ministar unutranjih poslo-
va Edgar Savisaar je bio primoran dati ostavku na svoje funkcije u Vladi 1995.
godine kad je otkriveno da postoje tajni snimci njegovih razgovora s drugim
politiarima. Jedna od njegovih pomonica Vilja Laanaru prihvatila je u cjelini
odgovornost za snimke i takoer je bila primorana dati ostavku. Laanaru je kas-
nije napisala memoare uz pomo jednog novinara (Russak), u kojima je otkrila
detalje svoje ljubavne afere s ministrom Savisaarom, koji je bio oenjen, s kojim
je dobila dijete. Laanaru je opisala kako je dijete bilo povjereno na uvanje nje-
nim roditeljima i priznala da je dijete rtvovala zbog karijere. Laanaru je zauzi-
mala brojne politike poloaje povezane sa Savisaarom dugo godina. Savisaarov
brak se raspao i on i Laanaru su se kasnije vjenali. U svojoj knjizi Laanaru je na-
pisala da je ona bila uzrok raspada braka ministra Savisaara s prvom suprugom.
Neposredno prije objavljivanja memoara, Laanaru i novinar Russak su se sukobi-
li oko toga ko je autor knjige. Nakon to je ona podnijela tubu, sud u Talinu je iz-
dao privremenu mjeru i novinaru zabranio objavljivanje pripremljenog rukopisa
do konane odluke suda o autorstvu. Novinar Russak, meutim, nije potovao
tu zabranu i ubrzo je, bez njene saglasnosti, poeo objavljivati informacije koje
mu je Laanaru davala, iako ne u formi u kakvoj su bile pripremljene za knjigu/
memoare. Nakon toga, on je imao i intervju za dnevne novine u Estoniji u kojem
ga je novinar i urednik te novine (Tammer), uz ostalo, pitao da li je napravio
heroja od osobe koja je unitila tui brak, koja je, uz to, bila loa i nepodobna
majka, koja je napustila svoje dijete i nije dobar primjer mladim djevojkama.
Upotrijebljene rijei su na estonskom bile vrlo uvredljive. Nakon privatne tube
Laanaru, sud u Talinu je u krivinom postupku kaznio novanom kaznom autora
intervjua (Tammer), koji se potom obratio Evropskom sudu.
Evropski sud je utvrdio da je Laanaru svjesno otkrila javnosti detalje svog pri-
vatnog ivota i zakljuio da koritenje uvredljivih rijei treba da se posmatra
12
Tammer protiv Estonije (41205/98), 6. februara 2001. godine, http://cmiskp.echr.coe.
M
E
D
I
J
I

I

P
R
I
V
A
T
N
O
S
T
210
kako u kontekstu dogaaja koji su ih inicirali tako i njihove vrijednosti za
javnost [boldirao autor]. Sud je utvrdio i da je u vrijeme kad su one upotrijeb-
ljene Laanaru ve bila dala ostavku na svoj poloaj. Sud je zakljuio da uprkos
njenom daljem ueu u politikoj stranci, koritenje osporenih izraza u vezi s
njenim privatnim ivotom nije bilo opravdano javnim interesom, niti je bilo od
opeg znaaja. Posebno nije bilo dokazano da je u vrijeme intervjua njen pri-
vatni ivot predstavljao pitanje koje se ticalo javnosti. Komentari podnosilaca
predstavke nisu, stoga, mogli da se smatraju da su u javnom interesu [bol-
dirao autor].
U pogledu odluka domaih sudova po sluajevima koji se odnose na privatnost,
Ustavni sud BiH je sluaj privatnosti u odluci broj AP 427/06
13
rijeio tako to je
odbacio apelantov zahtjev za naknadu za klevete iznesene u novinama (kao uv-
redu na njegovo pravo na privatni ivot), jer po lanu 8. Evropske konvencije nije
bilo tete, poto se novinski navodi tiu apelantove djelatnosti kao zapovjednika
vojne jedinice u toku rata, to znai da se tiu njegove javne funkcije dijela
njegovog javnog ivota. U navedenoj odluci Ustavni sud BiH je i potvrdio da
lan 8. Evropske konvencije ne titi odnose koji se uspostavljaju u sferi javnog
ivota, a iz navoda apelacije proizlazi da se injenice i dokazi koje nudi apelant
tiu upravo njegovog javnog djelovanja, a ne privatnog.
14
ZATITA PRIVATNOSTI U BiH
Ustavna rjeenja u Bosni i Hercegovini na razliitim nivoima prepoznaju pravo
na privatnost kao osnovno ljudsko pravo. U Katalogu ljudskih prava Ustava
Bosne i Hercegovine, lan 2. stav 3, spominje se pravo na privatni i porodini
ivot, dom i prepisku. Ustav Repulike Srpske
15
eksplicitno navodi da je privat-
nost ne povrediva, mada postoje jo neke odredbe ovog ustava koje se odnose
na zatitu privatnosti.
Ljudsko dostojanstvo, tjelesni i duhovni integritet, ovjekova privatnost, lini i
porodini ivot su nepovredivi.
16
13
Odluka o Apelaciji, podnosioci: Mladen i Milan Dunerovi, Ustavni sud BiH (AP
427/06), 5. juna 2007. godine, http://www.ustavnisud.ba/bos/odluke/povuci_html.
php?pid=91421 (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
14
Ibid.
15
(pristu pljeno 13. maja 2012. godine).
16
Ibid. lan 13.
Z
A
T
I
T
A

P
R
I
V
A
T
N
O
S
T
I
211
Ustav Federacije BiH
17
spominje da e Federacija osigurati primjenu najvieg nivoa
meunarodno priznatih prava i sloboda, meu kojima se nalazi i privatnost.
18

Bitno je navesti da defnicija prava na privatnost iz lana 8. Evropske konvencije
o ljudskim pravima ima prioritet u odnosu na domae zakonodavstvo. Baki-
-Mufti navodi da je Ustavom BiH propisano da prava i slobode predvieni u
Evropskoj konvenciji za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i u njenim pro-
tokolima se direktno primjenjuju u Bosni i Hercegovini
19
te su kao takvi priori-
tetni u odnosu na sve ostale zakonima.
U BiH ne postoji specifan zakon o zatiti privatnosti na bilo kojem nivou vlasti.
Nasuprot tome, odreeni segmenti zatite privatnosti mogu se nai u razliitim
zakonima. Tako, naprimjer, zakoni o slobodi pristupa informacijama reguliraju
pristup personalnim informacijama graana koje su pod kontrolom javnih ti-
jela, Zakon o zatiti linih podataka u BiH
20
defnira pravo na tajnost u pogle-
du obrade linih podataka graana, Zakon o komunikacijama BiH
21
propisuje
nadlenost Regulatorne agencije za komunikacije za zatitu linih podataka i
privatnosti
22
itd.
Iako u svijetu, a i kod nas postoji praksa da se zatita privatnosti ostvaruje putem
zakona o zatiti od klevete, u sudskoj se praksi sve vie povreda privatnosti
osporava pozivanjem na krenja osnovnih ljudskih prava.
23
Striktno govorei,
zatitu privatnosti nije mogue osigurati putem zakona o zatiti od klevete jer
se u njima kao preduvjet postojanja klevete postavlja postojanje tete fzikom
ili pravnom licu iznoenjem ili prenoenjem izraavanja neistinite injenice.
Zadiranje u neiju privatnost nuno ne podrazumijeva iznoenje neistina. Zatita
se privatnosti moe, dakle, argumentirati pozivanjem na Evropsku konvenciju
o ljudskim pravima koja je iznad lokalnog zakonodavstva, ili pozivanjem na
zakone o obligacionim odnosima koji su na snazi u oba bosanskohercegovaka
entiteta. Ovim zakonima precizira se da je svako duan suzdravati se od
postupaka kojima drugome nanosi tetu, a to ukljuuje i tete uzrokovane
17
Ustav Federacije Bosne i Hercegovine (Sarajevo, 30. marta 1994. godine), Slubene novine
FBiH broj 1/94, stupio na snagu 30. marta 1994. godine, http://skupstinabd.ba/ustavi/f/
ustav_federacije_bosne_i_hercegovine.pdf (pristupljeno 13. maja 2012. godine).
18
Ibid., lan 2, stav g.
19
Baki-Mufti, Jasna, Sistem ljudskih prava, Sarajevo, Magistrat, 2002, str. 317.
20
Zakon BiH o zatiti linih podataka (Sarajevo, decembar 2001. godine), Slubeni glasnik
BiH broj 32/01, stupio na snagu 28. decembra 2001. godine.
21
Zakon o komunikacijama (Sarajevo, 2. septembar 2003), Slubeni glasnik BiH broj
31/03, stupio na snagu 21. oktobra 2003.
22
Ibid., lan 3, stav d.
23
Vidi: Whittle, Stephen and Cooper, Glenda, Privacy, probity and public interest, UK:
M
E
D
I
J
I

I

P
R
I
V
A
T
N
O
S
T
212
povredom integriteta ljudske linosti, linog i porodinog ivota i drugih prava
njegove linosti.
24

PRIVATNOST GRAANA U BH. DNEVNIM NOVINAMA
Pitanje potivanja privatnosti u tampanim medijima defnirano je lanom 9. Ko-
deksa za tampu:
tampa e izbjegavati uplitanje u neiji privatni ivot, osim ako takva uplitanja nisu
potrebna u interesu javnosti.
Teme koje ukljuuju line tragedije e biti obzirno tretirane, a pogoenim linostima
e se prii diskretno i sa saosjeanjem.
25
Potrebno je kazati da krenje odredbi ovog kodeksa ne podlijee zakonskim
sankcijama ve da je predvieno da Kodeks bude prihvaen kao moralno
obavezujui za novinare, urednike, vlasnike i izdavae novina i periodinih iz-
danja.
26
U praksi, krenje privatnosti javlja se esto u lancima objavljenim u dnevnim
novinama. Prema izvjetaju Vijea za tampu
27
, koji je napravljen na osnovu ne-
zavisnog monitoringa izvjetavanja tampe, najvie moguih krenja Kodeksa
odnosi se na lan 9. (privatnost). Na krenje privatnosti otpada treina svih
moguih krenja Kodeksa. Iz izvjetaja Vijea za tampu
28
moe se zakljuiti da
postoji vjerovatnoa da je stvarni udio ovih krenja i vei jer je krenje lana
4. (diskriminacija) zauzelo drugo mjesto prvenstveno zbog specifne politike
situacije.
29
Privatnost najee biva ugroena kroz vijesti o samoubistvima, povezivanje
line tragedije neke osobe s ostalim lanovima njene porodice, objavljivanje
24
Vidi: Kruni-Zita, Ljiljana, Mediji u BiH i prava djeteta pravni osnov, http://www.media.
ba/mcsonline/bs/tekst/mediji-u-bih-i-prava-djeteta-pravni-osnov (pristupljeno 13.
maja 2012. godine).
25
Kodeks za tampu Bosne i Hercegovine (Sarajevo, 29. aprila 1999. godine), lan 9.1,
http://www.vzs.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=218&Itemid=9
&lang=bs (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
26
Udovii, Z., Halilovi, M., Jusi, T. i Udovii, R. 2001.
27
Vijee za tampu BiH, Izvjetaj broj 2 o stalnom monitoringu tampanih medija: april-maj
2004., http://www.media.ba/mcsonline/fles/shared/VZS_monitoring_stampe_No2_
apr-maj2004.pdf (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
28
Ibid.
29
ak 102 od 108 sluajeva diskriminacije odnosi se na novinu Glas Srpske, od ega je
67 iz podruja vanjske politike, tj. vijesti o Kosovu.
Z
A
T
I
T
A

P
R
I
V
A
T
N
O
S
T
I
213
privatnih fotografja ili fotografja rtava u okolnostima nepovoljnim po njih.
30

Vijee za tampu zauzima stav da je samoubistva potrebno tretirati kao dubo-
ko intimni i tragini in i zato im se i prilazi s najviom moguom diskrecijom i
saosjeanjem
31
. Posebno se naglaava pravo na privatnost graana i graanki
koji se ne bave javnim poslovima, te istie da anonimne osobe imaju pravo na
anonimnu smrt.
Vijee razlikuje javnu znatielju od javnog interesa, te naglaava da novinari ne
trebaju objavljivati sve do ega dou. Naprotiv, osnovni princip koji novinari tre-
baju usvojiti podrazumijeva da novinarska radoznalost ne bi trebala biti na tetu
bilo kojeg ovjeka. Kao izuzetak od ovog pravila, Vijee navodi pristup prema
samoubistvima koja poine javne osobe ili u sluajevima kada se radi o spekta-
kularnim inovima samoubistava pred publikom. Objavljivanje punih podataka
ili inicijala ovakvih osoba u odreenim situacijama moglo bi se opravdati.
32
Unato podacima koji ukazuju da je krenje privatnosti u dnevnim novinama
iroko rasprostranjeno, ini se da ovo pitanje jo uvijek nije zadobilo adekvat-
nu panju javnosti. Rasprave o ovim pitanjima jo uvijek bi se mogle oznaiti
kao sporadine. Podaci Vijea za tampu o broju podnesenih albi ukazuju na
to da je u periodu od 2001. do 2009. godine podneseno ukupno 229 prijava
po razliitim osnovama.
33
Od ukupnog broja albi koje su podnesene Vijeu za
tampu u devetogodinjem periodu samo njih 10 (3%) odnosi se na povredu
lana 9. Kodeksa za tampu.
34
No, u posljednje dvije godine dolo je do porasta
broja albi pa se u 2010. godini 16 posto
35
svih albi odnosio na krenje privatno-
sti, dok je u 2011. taj procent spao na 11 posto.
36
Iako je broj albi prema Vijeu
za tampu u pogledu krenja privatnosti u porastu, brojke su jo uvijek skromne
i ne moe se uoiti jasan trend rasta. Jo uvijek je veliki nesrazmjer izmeu stvar-
nog broja krenja prava na privatnost koji je vidljiv iz nezavisnog monitoringa
tampe (136 u toku dva mjeseca) te broja albi povodom krenja ovog prava (42
u jedanaest godina).
30
Vijee za tampu BiH, Izvjetaj broj 2 o stalnom monitoringu tampanih medija: april-maj
2004., http://www.media.ba/mcsonline/fles/shared/VZS_monitoring_stampe_No2_
apr-maj2004.pdf (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
31
Ibid., str. 10.
32
Ibid.
33
Dihana, Amer, U borbi za nezavisnost mediji zaboravili na svoju odgovornost, Novi
pogledi broj 17 (Sarajevo, 2010).
34
Ibid.
35
Vidi: Vijee za tampu, Pregled sluajeva za 2010. godinu, http://vzs.ba (pristupljeno 13.
maja 2012. godine).
36
Vidi: Vijee za tampu, Pregled sluajeva za 2011. godinu, http://vzs.ba (pristupljeno 13.
maja 2012. godine).
M
E
D
I
J
I

I

P
R
I
V
A
T
N
O
S
T
214
Poglavlje 8
OGRANIENJA SLOBODE MEDIJA I
ZATITA NACIONALNE SIGURNOSTI
MEUNARODNI STANDARDI U VEZI SA SLOBODOM
IZRAAVANJA, PRISTUPOM INFORMACIJAMA I
ZATITOM NACIONALNE SIGURNOSTI
Sevima Sali-Terzi
Javna vlast bez javnih informacija ili bez naina da se one pribave
nije nita drugo nego uvod u farsu ili tragediju, ili moda oboje
James Medison
1
Pristup javnosti informacijama u posjedu javne vlasti
2
od izuzetne je vanosti za
razvoj i odravanje slobodnog i demokratskog drutva. On omoguava javne
debate o vanim pitanjima od opeg drutvenog interesa, kao to su pitanja
zloupotrebe vlasti, slubenih ovlatenja ili korupcije. Slobodan pristup javnosti
informacijama koristi i vlastima, budui da transparentnost i otvorenost procesa
donoenja odluka omoguava da javnost vjeruje u vlast i da podrava njeno
djelovanje, naroito kad je rije o informacijama koje se tiu rada obavjetajnih
slubi i drugih organa zaduenih za nacionalnu sigurnost, jer se upravo tu moe
stvoriti prostor za teka krenja ljudskih prava kao to su pravo na privatnost,
pravo na pravian postupak i slino.
Zatita informacija znaajnih za pitanje nacionalne sigurnosti je vana funkci-
ja svake drave, zato to je nacionalna sigurnost jedan od preduvjeta za puno
uivanje u garantovanim ljudskim pravima, ukljuujui i pravo na informisanje.
Stoga, u odreenim okolnostima, nacionalna sigurnost zahtijeva odreeni ste-
pen zatite. Ipak, iz ve navedenih razloga, ta zatita mora biti ograniena po
obimu, razumna i proporcionalna potrebama javnosti da ima pristup informaci-
jama i dokumentima koji su u posjedu javne vlasti. Pravilno funkcionisanje siste-
ma zatite informacija osigurava da samo ogranien broj osjetljivih informacija
zahtijeva zatitu, ali i tada samo za vrijeme dok se te informacije smatraju osjet-
ljivim. Manje osjetljive informacije zahtijevaju manji nivo zatite, a neke, pak, ne
trae nikakvu zatitu.
1
Pismo Jamesa Madisona W. T. Barryju (4. augusta 1822), u Gaillard, Hunt, ed., The Writings
of James Madison, 9 vols. New York: G. P. Putnams Sons, 1900-1910.
2
Zakon o slobodi pristupa informacijama BiH defnira javno tijelo kao organ u BiH koji
spada u bilo koju od sljedeih kategorija: a) izvrno tijelo; b) zakonodavno tijelo; c) sud-
sko tijelo; d) tijelo koje obavlja javnu funkciju, a imenovano je ili ustanovljeno sukladno
zakonu; e) bilo koje drugo upravno tijelo; f ) pravna osoba koja je u vlasnitvu ili koju
kontrolira javno tijelo, Zakon o slobodi pristupa informacijama u BiH, lan 3:2 (Sarajevo,
oktobar 2000. godine), Slubeni glasnik BiH broj 28/00, stupio na snagu 17. novembra
2000. godine.
217
M
E
U
N
A
R
O
D
N
I

S
T
A
N
D
A
R
D
I

U

V
E
Z
I

S
A

S
L
O
B
O
D
O
M

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A
,

P
R
I
S
T
U
P
O
M

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A

I

Z
A
T
I
T
O
M

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
POSTIZANJE PRAVINE RAVNOTEE
Iako je u posljednjih 10-15 godina dolo do velikog pomaka u prepoznavanju i
zatiti prava na pristup javnim informacijama, punu primjenu zakona koji reguliu
ovo pitanje esto mogu ograniiti propisi koji se tiu zatite informacija po osnovu
nacionalne sigurnosti, kao i po nekim drugim meunarodno priznatim osnovima,
ali i po osnovima koji najee nemaju veze sa sigurnou drave. Posljednje bi
ukljuilo zatitu informacija kojoj je primarni cilj zatita interesa onih koji su na vla-
sti, spreavanje javnog sramoenja, skrivanje informacija o krenju ljudskih prava
ili drugih krenja zakona, skrivanje korupcije ili drugih nepravilnosti u djelovanju
javne vlasti, jaanje i kontinuirano odravanje na vlasti odreene politike partije
ili ideologije, suzbijanje radnikih nemira, zatita nacionalne ekonomije i sl.
Postizanje pravine ravnotee izmeu prava javnosti na informisanje i pro-
voenja mjera zatite odreenih podataka radi nacionalne sigurnosti je kom-
pleksno pita nje. Vodilje za rjeavanje dilema u vezi s tim mogu se, meutim,
nai u relevantnim odredbama meunarodnih dokumenata o ljudskim pra-
vima koji slobodu pristupa informacijama i slobodu izraavanja propisuju kao
meunarodno priznata ljudska prava, odnosno, slobode. Meu najvanijim
dokumentima na svjetskom nivou su, svakako, Univerzalna deklaracija o ljud-
skih pravima (lan 19) i Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima
(lan 19), dok je na regionalnom nivou, za Bosnu i Hercegovinu kao lanicu
Vijea Evrope, znaajna Evropska konvencija za zatitu ljudskih prava i osnov-
nih sloboda (lan 10) i, s tim u vezi, praksa Evropskog suda za ljudska prava.
Ovo tim prije to se prema lanu II/2. Ustava Bosne i Hercegovine Evropska
konvencija primjenjuje direktno i nadreena je svim drugim zakonima, a svi
sudovi, dravni organi i institucije duni su, prema lanu II/6, primjenjivati pra-
va koja su Evropskom konvencijom garantovana.
Imajui ovo na umu, vano je ukazati na konzistentan stav Evropskog suda o
pravu javnosti da prima informacije od javnog interesa. Praksa Evropskog suda
u ovoj oblasti razvila se u vezi sa slobodom tampe koja slui prenoenju infor-
macija i ideja o takvim pitanjima.
3
Evropski sud konzistentno ukazuje na to da, u odnosu na interes koji je zatien
lanom 10. Evropske konvencije, zakon ne smije dopustiti proizvoljna ogranienja
slobode izraavanja i slobode primanja i prenoenja informacija i ideja, jer takva
ogranienja lako mogu postati oblik indirektne cenzure ukoliko vlasti kreiraju
prepreke prikup ljanju informacija. Upravo je prikupljanje informacija, kako je
3
Vidi, npr.: Observer i Guardian protiv Ujedinjenog Kraljevstva (13585/88), 26. novembra
1991. godine, st. 59, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en
(pristupljeno 26. marta 2012. godine); Thogeir Thorgeirson protiv Islanda (13778/88), 25.
juna 1992. godine, st. 63, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-
en (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
218
O
G
R
A
N
I
E
N
J
A

S
L
O
B
O
D
E

M
E
D
I
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
Evropski sud zakljuio, pripremna faza u novinarstvu i stoga je ona zatieni dio
slobode tampe.
4
Funkcija medija ukljuuje i stvaranje prostora za javnu debatu. Meutim, kako
je Evropski sud zakljuio, ta funkcija nije ograniena samo na medije i profesio-
nalne novinare, ve se odnosi i na nevladine organizacije i pojedince. U tom smi-
slu, Evropski sud je u vie navrata priznao da civilno drutvo daje vaan doprinos
debati o javnim poslovima, te da, kao i tampa, ima ulogu drutvenog uvara.
5

Stoga, prema stavovima Evropskog suda, prepreke koje vlast propie i kojima se
onemoguava pristup informacijama od javnog interesa mogu obeshrabriti one
koji rade u medijima ili drugim slinim drutveno vanim oblastima da se uope
bave pitanjima od javnog interesa. To bi kao posljedicu moglo medije i openito
civilno drutvo onemoguiti da vre svoju drutvenu ulogu uvara i da javnosti
prue tane i pouzdane informacije.
6
Evropski sud pravde, koji je nadlean da odluuje o tome da li je pristup dokumen-
tima organa Evropske unije (Evropskog parlamenta, Vijea i Komisije) uskraen su-
protno principima i standardima sadranim u Pravilniku br. 1049/2001, u nizu odlu ka
u kojima je odluivao u korist aplikanata naglasio je da izuzetak od opeg principa
da javnost mora imati najiri mogui pristup dokumentima u posjedu institucija
mora biti striktno tumaen i primjenjivan kako ne bi doveo u pitanje primjenu na-
vedenog principa. Stoga, prema stavu Evropskog suda pravde, samo injenica da se
dokument kojem se trai pristup tie nekog od interesa koji su zatieni propisanim
izuzetkom nije dovoljna da bi se opravdala primjena tog izuzetka od opeg pravila.
Ono to je potrebno je da se u svakom konkretnom sluaju ispita: 1) da li bi pristup
traenom dokumentu, stvarno i specifcirano, umanjio zatieni interes, i 2) da ne
postoji javni interes koji pretee i opravdava otkrivanje traenog dokumenta.
7
S obzirom na vanost ovog pitanja i na raznolikost u praksi drava, uoena je
i potreba da se, pored zatite slobode informisanja i izraavanja na svjet skom
i regionalnom nivou kroz meunarodne dokumente za zatitu ljudskih prava,
formuliu konkretniji standardi pristupa informacijama u posjedu javne vlasti
zasnovani na ovim i drugim ljudskim pravima, te na meunarodno priznatim
4
Vidi: Tarsasag A Szabadsagjogokert protiv Maarske (37374/05), 14. aprila 2009. godine,
st. 26-27, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (pristupljeno
26. marta 2012. godine).
5
Ibid., vidi i: Dammann protiv vicarske (77551/01), 25. aprila 2006. godine, st. 52, http://
godine).
6
Presuda Tarsasag A Szabadsagjogokert protiv Maarske, supra nota 4, st. 38.
7
Vidi, npr.: vedska protiv Komisije (C-64/05 P, ECRI-11389), 2007. godine, st. 66, ili pred-
met Access Info Europe protiv Vijea Evropske unije (T-233/09), 2011. godine. Dostupno na:
http://www.statewatch.org/news/2011/mar/eu-ecj-access-inf-judgment-mar-11.pdf
(pristupljeno 17. septembra 2011. godine).
M
E
U
N
A
R
O
D
N
I

S
T
A
N
D
A
R
D
I

U

V
E
Z
I

S
A

S
L
O
B
O
D
O
M

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A
,

P
R
I
S
T
U
P
O
M

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A

I

Z
A
T
I
T
O
M

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
219
220
principima zajednice naroda, kao i na praksi drava. Ta praksa se moe
analizirati, izmeu ostalog, i iz presuda meunarodnih i nacionalnih sudova i
tribunala, koji bi predstavljali dodatni vodi vladama kod regulisanja sistema
zatite podataka.
PRINCIPI IZ JOHANNESBURGA
Grupa eksperata iz oblasti meunarodnog prava, nacionalne sigurnosti i zatite
ljudskih prava formulisala je 1995. godine dokument poznat kao Principi iz
Johannesburga o nacionalnoj sigurnosti, slobodi izraavanja i pristupu infor-
macijama (Principi iz Johannesburga)
8
. Vanost i univerzalna primjena ovog
dokumenta ogleda se i u tome to se na njega pozvao Specijalni izvjestitelj UN-a
o slobodi miljenja i izraavanja u svojim izvjetajima iz 1996-2001. godine i to
su to standardi na koje se u svojim godinjim rezolucijama o slobodi izraavanja,
redovno od 1996. godine, poziva Komisija UN-a za ljudska prava.
Principi iz Johannesburga naglaavaju da je imperativ da ljudi imaju pristup
informacijama koje su u posjedu javne vlasti, ukljuujui i informacije koje se
odnose na nacionalnu sigurnost, kako bi imali mogunost da nadziru ponaanje
javne vlasti i kako bi imali puno uee u ivotu i razvoju demokratskog drutva.
Prepreke javnom i nezavisnom nadzoru javnosti koje se kreiraju uime nacio-
nalne sigurnosti poveavaju rizik od nezakonitog i korupcionakog ponaanja
vlasti i drugih zloupotreba koje, zbog zatite takvih informacija, mogu ostati ne-
otkrivene. Osim toga, krenje privatnosti i drugih prava graana esto se moe
desiti upravo pod krinkom zatite nacionalne sigurnosti.
Stoga Principi iz Johannesburga naglaavaju potrebu zatite prava javnosti na
informacije putem zakona koji e biti precizni i uski po svom obimu zatite i
koji e osigurati sutinske zahtjeve vladavine prava, zatim potrebu postojanja
nadzora putem parlamenta ili druge nezavisne institucije, kao i potrebu za sud-
skom zatitom ovih prava pred nezavisnim sudovima.
Vano je u ovom kontekstu spomenuti i dokument pod nazivom Nacrt Principa o
nacionalnoj sigurnosti i pravu na informisanje
9
, koji su sainili eksperti u konsul-
taciji sa specijalnim mandatarima po pitanju slobode izraavanja i informisanja
(Specijalni izvjestitelj UN-a o slobodi miljenja i izraavanja, Predstavnik OSCE-a
o slobodi medija, Specijalni izvjestitelj Organizacije amerikih drava o slobodi
8
Article 19, Principi iz Johannesburga o nacionalnoj sigurnosti, slobodi izraavanja i pristu-
pu informacijama, dostupno na: http://www.article19.org/data/fles/pdfs/standards/
joburgprinciples.pdf (pristupljeno 3. septembra 2011. godine).
9
Nacrt Principa o nacionalnoj sigurnosti i pravu na informisanje (1. jula 2011. godine),
http://right2info.org/resources/publications/national-security-and-right-to-informa-
tion-as-of-july-1 (pristupljeno 3. septembra 2011. godine).
O
G
R
A
N
I
E
N
J
A

S
L
O
B
O
D
E

M
E
D
I
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
izraavanja i Specijalni izvjestitelj Afrike komisije za ljudska i prava naroda o slo-
bodi izraavanja i pristupa informacijama), te u saradnji s 13 meunarodnih nev-
ladinih organizacija pod pokroviteljstvom Open Society Justice Initiative.
Ovaj dokument nije obavezujui i slui kao instrument za daljnje smjernice vla-
dama, zakonodavnim i drugim regulatornim organima, predlagaima zakona,
nadzornim tijelima i civilnom drutvu, koje se tiu najvanijih pitanja u vezi s
odnosom nacionalne sigurnosti i prava na informacije od vanosti za nacionalnu
sigurnost, a naroito u vezi s onim informacijama koje utjeu na ljudska prava i
odgovornost u demokratskom drutvu. Nacrt Principa, takoer, uzima u obzir
da informacije koje ne trebaju biti klasifkovane po osnovu nacionalne sigurno-
sti ipak mogu biti uskraene javnosti po nekom drugom osnovu koje priznaje
meunarodno pravo, kao to su meunarodni odnosi, pravinost sudskog po-
stupka, pravo stranaka u sudskom postupku, zatita krivinih istraga, privatnosti
i komercijalnih tajni. Meutim, ovi osnovi su uvijek podreeni principu testa
javnog interesa, to znai da se informacija ne moe uskratiti kada javni interes
da se ima pristup odreenoj informaciji pretee nad interesom da ta informacija
bude zatiena kao tajna.
MEUNARODNI STANDARDI
U ovom dokumentu (Nacrt Principa o nacionalnoj sigurnosti i pravu na infor-
misanje) su vrlo detaljno razraeni meunarodni standardi u vezi sa slobodom
izraavanja i pristupa informacijama. Osnovni cilj mu je da odgovarajua tijela
na dravnom, regionalnom i meunarodnom nivou preduzmu korake da uine
dostupnim i prodiskutuju o ovom dokumentu, te da primjenom principa koje
on sadri usvoje i primijene te principe kako bi se progresivno i u punoj mjeri
realizovalo pravo na informacije. Jedan od izuzetno znaajnih standarda je i da
se javna vlast ne moe samo pozvati na navodni rizik od nanoenja tete, ve
treba pruiti dokaze da takav rizik zaista postoji. Zakon mora omoguiti da sva-
ka osoba koja trai pristup zatienim informacijama mora imati priliku da trai
sudsko preispitivanje rizika, odnosno osnova zatite informacija na koji se javna
vlast pozvala.
10
Poglavlje VI Nacrta Principa tie se zatite javnih slubenika koji otkriju zatiene
informacije. Princip 39 odnosi se na ohrabrivanje i omoguavanje otkrivanja oz-
biljnih zloupotreba, zbog ega bi drave trebale dati instrukcije svim organima
vlasti, naroito agencijama ili institucijama zaduenim za sektor sigurnosti, da
naprave smjernice koje e osnaiti ovaj princip.
10
Ibid., Princip broj 4: Teret je na javnoj vlasti da dokae valjanost ogranienja.
M
E
U
N
A
R
O
D
N
I

S
T
A
N
D
A
R
D
I

U

V
E
Z
I

S
A

S
L
O
B
O
D
O
M

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A
,

P
R
I
S
T
U
P
O
M

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A

I

Z
A
T
I
T
O
M

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
221
U vezi s ovim je i Princip 41, prema kojem javni slubenici imaju dunost da otkriju
interno ili nadzornom organu informacije koje ne mogu biti zatiene, a odnose
se na sljedee zloupotrebe: znaajno krenje zakona, ukljuujui krenja ljudskih
prava, znaajnu zloupotrebu u upravljanju, konfikt interesa, korupciju, zloupot-
rebu javnih ovlasti i opasnost za javno zdravlje, sigurnost i zatitu okoline. Ovakvo
otkrivanje se naziva zatienim otkrivanjem i uiva zatitu, a zakon mora zabra-
niti sankcionisanje i odmazdu u odnosu na osobe koje su se koristile ovim pravom
(Princip 43), te propisati sankcije za takve akte javne vlasti prema tim osobama.
Dalje, Nacrt Principa sadri i meunarodni standard zatite od kanjavanja
javnih slubenika koji su zadueni za pruanje informacija, a koji otkriju neku
zatienu informaciju za koju su razumno i u dobroj vjeri mogli smatrati da moe
biti javno iznesena.
ZATO JE VAAN TEST JAVNOG INTERESA
to se tie osoba koje imaju pristup klasifkovanim informacijama, meunarodni
standardi sadrani u Nacrtu Principa propisuju da one mogu biti sankcionisane
za otkrivanje informacija koje su zatiene po osnovu nacionalne sigurnosti uko-
liko se dokae da je:
1. informacija klasifcirana u skladu s domaim zakonom i meunarodno
prihvaenim principima;
2. otkrivanje povrijedilo usko defnisan zakon kojim se kriminalizira odavanje
jasno defnisanih i ogranienih kategorija informacija;
3. odavanje podataka prouzrokovalo tano odreenu i znaajnu tetu po na-
cionalnu sigurnost koja pretee nad javnim interesom da javnost dobije in-
formaciju;
4. osoba nije iskoristila mogunost interno propisanih procedura za otkrivanje
tajnih informacija, osim kada se otkrivanje tie neposredne i ozbiljne tete za
javno zdravlje i sigurnost i/ili se tie uinjenog tekog krivinog djela.
to se tie sankcionisanja osoba koje nisu ovlatene za pristup zatienim infor-
macijama, standardi propisuju da one ne mogu biti kanjene samo za posjedo-
vanje takvih informacija, kao i da ne mogu biti sankcionisane za odavanje
zatienih podataka ukoliko javna vlast ne bi dokazala da je:
1. informacija klasifkovana u skladu s domaim zakonom i meunarodno
prihvaenim principima;
2. otkrivanje povrijedilo usko defnisan zakon kojim se kriminalizira odavanje
jasno defnisanih i ogranienih kategorija informacija;
O
G
R
A
N
I
E
N
J
A

S
L
O
B
O
D
E

M
E
D
I
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
222
223
3. odavanje podataka prouzrokovalo tano odreenu i znaajnu tetu po nacio-
nalnu sigurnost koja pretee nad javnim interesom da javnost dobije infor-
maciju;
4. osoba znala ili je razumno mogla znati da e takva teta vjerovatno nastati
odavanjem klasifciranih podataka.
I, konano, priznati meunarodni standard koji je obuhvaen i Nacrtom Principa
je zatita novinarskih izvora. Naime, meunarodni standardi jasno i nedvosmi-
sleno zabranjuju da novinar ili osoba koja nije ovlatena za pristup zatienim
informacijama mogu biti prisiljeni u krivinoj istrazi o neovlatenom otkrivanju
informacija medijima ili javnosti da otkriju povjerljivi izvor ili neobjavljene ma-
terijale (Princip 47).
Standardi o kojima je ovdje bilo rijei moderni su standardi pristupa zatienim
podacima u demokratskim zemljama. Njihovim prihvatanjem i primjenom osi-
gurava se zatita od pretjeranih ogranienja pristupu informacijama i od ne-
transparentnosti javne vlasti. Na ovaj se nain javnosti omoguava da dobije
informacije koje su od javnog interesa, bez obzira na to da li su zatiene tako
to e javna vlast u svakom sluaju primjenjivati test javnog interesa. Time se
omoguava uspostavljanje ravnotee izmeu prava javnosti na informacije i
potrebe zatite odreenih, usko defnisanih izuzetaka od opeg pravila o slo-
bodi pristupa informacijama i osigurava se zatita kako lica ovlatenih za pristup
zatienim informacijama, tako i onih koji takav pristup nemaju, ukljuujui no-
vinare i novinarske izvore.
M
E
U
N
A
R
O
D
N
I

S
T
A
N
D
A
R
D
I

U

V
E
Z
I

S
A

S
L
O
B
O
D
O
M

I
Z
R
A
A
V
A
N
J
A
,

P
R
I
S
T
U
P
O
M

I
N
F
O
R
M
A
C
I
J
A
M
A

I

Z
A
T
I
T
O
M

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
ODAVANJE TAJNE U KRI VI NI M ZAKONI MA U Bi H
Sevima Sali-Terzi
Zatita informacija od interesa za nacionalnu sigurnost, te podataka koji mogu
biti zatieni i po nekom drugom osnovu koji priznaje meunarodno pravo (van-
jska politika, vojna pitanja, pravinost sudskog postupka, zatita privatnosti i
slino) predstavlja znaajnu funkciju svake drave. Meutim, ta zatita mora biti
ograniena, razumna i mora biti proporcionalna potrebi javnosti za pristup infor-
macijama kako bi se osiguralo demokratsko funkcionisanje drutva. Stoga, samo
ogranieni broj vrlo osjetljivih informacija zahtijeva zatitu, ali i to na ogranieno
vrijeme. Ostale informacije trae manja ili nikakva ogranienja pristupa.
Otkrivanje zatienih informacija moe, pod odreenim uvjetima, biti predme-
tom krivinog gonjenja i kanjavanja. U takvom sluaju, ve kod donoenja za-
kona, ali i kod njegove primjene mora se voditi rauna o meunarodnim stan-
dardima koji, izmeu ostalog, jasno propisuju opseg zatite informacija, oba-
vezu vlasti da dokae potrebu da odreena informacija bude zatiena, obavezu
zakonodavca da propie mogunost sudskog preispitivanja odluke javne vlasti
o zatiti odreenih informacija, te uvjete za krivino gonjenje i kanjavanje, ali i
zatitu osoba koje otkriju zatiene informacije kako onih koji su ovlateni za
pristup tim informacijama, tako i onih koji nemaju takvo ovlatenje.
1
Svrha ove analize je prikazati da li su i u kojoj mjeri ovi meunarodni standardi
prihvaeni u krivinim zakonima u BiH.
KRIVINI ZAKONI U BOSNI I HERCEGOVINI
Krivini zakon Bosne i Hercegovine
2
u noveliranom lanu 164.
3
propisuje
sljedee:
1. Slubeno ili odgovorno lice u institucijama Bosne i Hercegovine ili vojno
lice koje je ovlateno za odreivanje tajnosti podataka ili za pristup tajnim
1
Vie o meunarodnim standardima vidjeti u tekstu: Meunarodni standardi u vezi sa
slobodom izraavanja, pristupom informacijama i zatitom nacionalne sigurnosti.
2
Krivini zakon BiH (Sarajevo, 24. januara 2003. godine), Slubeni glasnik BiH broj 3/03,
stupio na snagu 2003. godine, http://www.mup.vladars.net/zakoni/bh_lat/KRIVICNI%20
ZAKON%20BOSNE%20I%20HERCEGOVINE%20(Sluzbeni%20glasnik%20BiH,%20
broj:%203.03).pdf (pristupljeno 26. marta 2012. godine). Vidi i Slubeni glasnik BiH broj 32/03,
37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07 i 8/10, dostupno na: http://www.mup.vladars.
net/index2_lat.php?st=zakoni/zakoni_bih_lat (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
3
Objavljeno u Slubenom glasniku BiH broj 53/06.
O
G
R
A
N
I
E
N
J
A

S
L
O
B
O
D
E

M
E
D
I
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
224
225
podacima, a koje bez ovlatenja drugome saopi, preda ili na drugi nain uini
dostupnim tajni podatak, ili pribavi tajni podatak s ciljem da ga saopi ili preda
neovlatenom licu, kaznit e se kaznom zatvora od est mjeseci do pet godina.
2. Kaznom iz stava (1) ovog lana kaznit e se ko, s ciljem da ga neovlateno upotri-
jebi, protupravno pribavi tajni podatak ili ko drugome saopi, preda ili na drugi
nain uini dostupnim tajni podatak bez dozvole, kao i ko drugome saopi, preda
ili na drugi nain uini dostupnim ili posreduje u saopavanju, predaji ili na drugi
nain drugome uini dostupnim injenice ili sredstva koje sadre informaciju i za
koje zna da su tajni podatak, a u iji je posjed doao protupravno.
3. Kaznom zatvora od jedne do deset godina kaznit e se ko poini krivino djelo iz
st. (1) i (2) ovog lana:
a) iz koristoljublja; ili
b) u pogledu podatka koji je u skladu sa zakonom oznaen kao strogo povjer ljivo
ili stepenom tajno ili kao dravna tajna ili stepenom vrlo tajno; ili
c) radi saopavanja, predaje ili na drugi nain injenja dostupnim tajnog poda-
tka ili njegove upotrebe izvan Bosne i Hercegovine.
4. Ako je krivino djelo iz st. (1) i (3) ovog lana poinilo lice koje, po Zakonu o zatiti
tajnih podataka, ima zakonsko ovlatenje za odreivanje tajnosti podatka ili za
pristup tajnim podacima onog stepena u pogledu kojeg je poinjeno krivino
djelo, poinilac e se kazniti:
a) za krivino djelo iz stava (1) ovog lana, kaznom zatvora najmanje tri godine;
b) za krivino djelo iz stava (3) ovog lana, kaznom zatvora najmanje pet godina.
5. Ako je krivino djelo iz st. (1), (2) i (3) ovog lana poinjeno za vrijeme ratnog sta-
nja ili neposredne ratne opasnosti ili vanrednog stanja ili kada je izdata naredba
za angairanje i upotrebu Oruanih snaga Bosne i Hercegovine, poinilac e se
kazniti kaznom zatvora najmanje pet godina.
6. Ako je krivino djelo iz stavova (1) i (4) ovog lana poinjeno iz nehata, poinilac
e se kazniti:
a) za krivino djelo iz stava (1) ovog lana, novanom kaznom ili kaznom zatvora
najmanje tri godine;
b) za krivino djelo iz stava (4) ovog lana, kaznom zatvora od tri mjeseca do tri
godine.
7. Ako je krivino djelo iz stava (6) ovog lana poinjeno u pogledu podatka koji je
u skladu sa zakonom oznaen kao strogo povjerljivo ili stepenom tajno ili kao
dravna tajna ili stepenom vrlo tajno, poinilac e se kazniti kaznom zatvora od
est mjeseci do pet godina.
O
D
A
V
A
N
J
E

T
A
J
N
E

U

K
R
I
V
I
N
I
M

Z
A
K
O
N
I
M
A

U

B
i
H
226
8. Odredbe stavova (1), (3), (4), (5), (6) i (7) ovog lana primjenjuju se i na lice koje
bez ovlatenja drugome saopi, preda ili uini tajne podatke dostupnim nakon
to mu je prestala dunost slubenog ili odgovornog lica u institucijama Bosne i
Hercegovine ili vojnog lica ili lica ovlatenog za odreivanje tajnosti podatka ili
za pristup tajnim podacima.
9. Nema krivinog djela odavanja tajnih podataka ako neko objavi ili posreduje u
objavljivanju tajnih podataka iji je sadraj suprotan ustavnom poretku Bosne i
Hercegovine, s ciljem da javnosti otkrije nepravilnosti vezane uz organiziranje,
djelovanje ili voenje slube ili s ciljem da javnosti otkrije injenice koje pred-
stavljaju povredu ustavnog poretka ili meunarodnog ugovora, ako objavljivan-
je nema ozbiljne tetne posljedice za Bosnu i Hercegovinu.
Krivini zakon Federacije Bosne i Hercegovine
4
u lanu 158. propisuje krivino
djelo Odavanje tajne Federacije na sljedei nain:
1. Ovlatena osoba koja protivno zakonu ili drugom propisu Federacije donesenom
na osnovu zakona drugome saopi, preda ili uini dostupnim tajnu Federacije koja
joj je povjerena, kaznit e se kaznom zatvora od jedne do deset godina.
2. Ko drugome saopi ili preda, ili posreduje u saopavanju ili predaji podatka ili
isprave za koju zna da je tajna Federacije, a do koje je protupravno doao, kaznit
e se kaznom zatvora od est mjeseci do pet godina.
3. Ako je krivino djelo iz stava 1. ovog lana uinjeno za vrijeme ratnog stanja ili ne-
posredne ratne opasnosti, ili ako je dovelo do ugroavanja sigurnosti, privredne ili
vojne moi Federacije, uinitelj e se kazniti kaznom zatvora najmanje tri godine.
4. Ovlatena osoba koja uini krivino djelo iz stava 1. ovog lana iz nehata kaznit
5. Nema krivinog djela iz stava 2. ovog lana ako neko objavi ili posreduje u objav-
ljivanju tajne Federacije ija je sadrina suprotna ustavnom poretku Federacije, s
ciljem da javnosti otkrije povredu ustavnog poretka Federacije ako objavljivanje
nema tetne posljedice za sigurnost Federacije.
Krivini zakon Republike Srpske
5
u lanu 305. propisuje krivino djelo
Odavanje tajne Republike Srpske na sljedei nain:
4
Krivini zakon Federacije BiH (Sarajevo, 9. jula 2003. godine), Slubene novine FBiH broj
36/03, stupio na snagu 1. augusta 2003. godine, http://pravosudje.ba/vstv/faces/vije-
sti.jsp?id=15332&vijesti_jezik=B (pristupljeno 26. marta 2012. godine). Vidi i Slubene
novine FBiH broj 37/03, 21/04, 69/04, 18/05, 42/10 i 42/11.
5
Krivini zakon Republike Srpske (Banja Luka, 28. maja 2003. godine), Slubeni glasnik RS
broj 49/03, stupio na snagu 1. jula 2003. godine, http://www.mup.vladars.net/zakoni/
rs_lat/KRIVICNI%20ZAKON%20REPUBLIKE%20SRPSKE%20(Sluzbeni%20glasnik%20
RS,%20broj:%2049.03).pdf (pristupljeno 26. marta 2012. godine). Vidi i Slubeni glasnik
RS broj 108/04, 37/06, 70/06 i 73/10.
O
G
R
A
N
I
E
N
J
A

S
L
O
B
O
D
E

M
E
D
I
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
227
1. Ko neovlaeno nepozvanom licu saopti, preda ili uini dostupnim podatke ili do-
kumente koji su mu povjereni ili do kojih je na drugi nain doao, a koji predstav-
ljaju tajnu Republike Srpske, kaznie se zatvorom od jedne do deset godina.
2. Ako je djelo iz stava 1. ovog lana izvreno za vrijeme ratnog stanja ili nepo-
sredne ratne opasnosti ili oruanog sukoba, ili je dovelo do ugroavanja bezbjed-
nosti, ekonomske ili vojne moi zemlje, uinilac e se kazniti zatvorom od tri do
petnaest godina.
3. Ako je djelo iz stava 1. ovog lana uinjeno nehatno, uinilac e se kazniti zat-
vorom od est mjeseci do pet godina.
4. Ako je djelo iz stava 2. ovog lana uinjeno nehatno, uinilac e se kazniti zat-
vorom od jedne do osam godina.
Krivini zakon Brko Distrikta Bosne i Hercegovine
6
(u daljem tekstu BD)
u lanu 157. propisuje krivino djelo Odavanje tajne Brko Distrikta Bosne i
Hercegovine na sljedei nain:
1. Ovlatena osoba koja protivno zakonu ili drugom propisu donesenom na osnovu
zakona drugome saopi, preda ili uini dostupnom tajnu Brko Distrikta koja joj
je povjerena, kaznit e se kaznom zatvora od jedne do deset godina.
2. Ko drugome saopi ili preda, ili posreduje u saopavanju ili predaji podatka ili
isprave za koju zna da je tajna Brko Distrikta, a do kojih je protivpravno doao,
kaznit e se kaznom zatvora od est mjeseci do pet godina.
3. Ako je krivino djelo iz stava 1 ovoga lana uinjeno za vrijeme ratnog stanja ili
neposredne ratne opasnosti, ili ako je dovelo do ugroavanja sigurnosti ili pri-
vredne moi Brko Distrikta, uinilac e se kazniti kaznom zatvora najmanje tri
godine.
4. Ovlatena osoba koja uini krivino djelo iz stava 1. ovog lana iz nehata kaznit
5. Nema krivinog djela iz stava 2. ovog lana ako neko objavi ili posreduje u ob-
javljivanju tajne Brko Distrikta iji je sadraj suprotan Ustavu BiH i Statutu Brko
Distrikta utvrenom poretku Brko Distrikta, u cilju da javnosti otkrije povredu
ustavnog i statutarnog poretka ili meunarodnog ugovora, ako objavljivanje
nema tetne posljedice za sigurnost Brko Distrikta.
6
Krivini zakon Brko Distrikta Bosne i Hercegovine (Brko, 28. maja 2003. godine),
Slubeni glasnik Brko Distrikta BiH broj 10/03, stupio na snagu 1. jula 2003. godine,
http://skupstinabd.ba/zakoni/12/b/4.Krivicni%20zakon%20Brcko%20distrikta%20
BiH-Sl.glasnik%20Brcko%20DC,br.10-03.pdf (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
Vidi i Slubeni glasnik Brko Distrikta BiH broj 6/05 i 21/10.
O
D
A
V
A
N
J
E

T
A
J
N
E

U

K
R
I
V
I
N
I
M

Z
A
K
O
N
I
M
A

U

B
i
H
228
KO MOE BITI KRIVINO GONJEN ZA ODAVANJE TAJNIH PODATAKA?
Krivini zakoni na etiri nivoa u BiH (dravni i entitetski nivoi, te Brko Distrikt
BiH) propisuju krivino djelo odavanja tajnih podataka (BiH), odnosno tajne
FBiH, RS ili BD BiH. Na dravnom nivou, poinilac krivinog djela odavanja tajnih
podataka moe biti, prema stavu 1. l. 164, slubeno
7
ili odgovorno lice
8
u insti-
tucijama Bosne i Hercegovine ili vojno lice
9
koje je ovlateno za odreivanje taj-
nosti podataka ili za pristup tajnim podacima. U KZ FBiH i BD BiH, prema stavu
1. lana 158. (KZ FBiH) i stavu 1. lana 157. (KZ BD BiH), krivino djelo odavanja
tajne moe poiniti samo ovlatena osoba, to prema lanu 2. KZ FBiH i BD BiH
podrazumijeva ovlatenu slubenu osobu, vojnu i odgovornu osobu kako su de-
fnisane u tim odredbama.
Na ovaj nain suen je krug osoba koje mogu poiniti ovo krivino djelo, to,
praktino, znai da neka druga osoba koja je na neki drugi nain dola do taj-
nih podataka i koja ih saopi nekoj treoj osobi nee moi biti gonjena za ovo
krivino djelo po ovoj odredbi, ak i ako je bila svjesna da se radi o podacima
koji su proglaeni tajnim. Osim toga, na ova tri nivoa inkriminisano je odavanje
tajnih podataka/tajne koja je toj ovlatenoj osobi povjerena, to, u sutini, dalje
suava krug osoba koje mogu biti krivino gonjene za ovo krivino djelo po na-
vedenoj odredbi. Za ovo krivino djelo koje poine ovlatene osobe propisana
7
Defnicija ovog pojma propisana je lanom 1. st. 3. KZ BiH: Slubeno lice je izabrani ili
imenovani funkcioner u organima zakonodavne, izvrne i sudske vlasti Bosne i Hercego-
vine i u drugim dravnim i upravnim ustanovama ili slubama koje vre odreene
upravne, strune i druge poslove u okviru prava i dunosti vlasti koja ih je osnovala; lice
koje stalno ili povremeno vri slubenu dunost u navedenim upravnim organima ili
ustanovama; ovlateno lice u privrednom drutvu ili u drugom pravnom licu kojem je
zakonom ili drugim propisom donesenim na osnovu zakona povjereno vrenje javnih
ovlatenja, a koje u okviru tih ovlatenja obavlja odreenu dunost; te drugo lice koje
uz naknadu ili bez naknade obavlja odreenu slubenu dunost na osnovu ovlatenja iz
zakona ili drugog propisa donesenog na osnovu zakona.
8
Defnicija ovog pojma propisana je lanom 1. st. 5. KZ BiH: Odgovorno lice je lice u
privrednom drutvu ili u drugom pravnom licu kojem je s obzirom na njegovu funkciju
ili na osnovu posebnog ovlatenja povjeren odreeni krug poslova koji se odnose na
pri mjenu zakona ili propisa donesenih na osnovu zakona, ili opeg akta privrednog
drutva ili druge pravne osobe u upravljanju i rukovanju imovinom, ili se odnose na
rukovoenje proizvodnim ili nekim drugim privrednim procesom ili na nadzor nad
njima. Odgovornim licem smatra se i slubeno lice u smislu stava (3) ovog lana kada su
u pitanju radnje kod kojih je kao poinilac oznaeno odgovorno lice, a nisu propisane
kao krivino djelo odredbama glave o krivinim djelima protiv slubene i druge odgovo-
rne dunosti, ili odredbama o krivinim djelima koje poini slubeno lice propisanim u
nekoj drugoj glavi ovog zakona ili drugim zakonom Bosne i Hercegovine.
9
Defnicija ovog pojma propisana je u lanu 1. st. 9. KZ BiH: Vojno lice, u smislu ovog za-
kona, profesionalno je vojno lice i lice u rezervnom sastavu, dok su na slubi u Oruanim
snagama Bosne i Hercegovine, u skladu sa Zakonom o slubi u Oruanim snagama
Bosne i Hercegovine.
O
G
R
A
N
I
E
N
J
A

S
L
O
B
O
D
E

M
E
D
I
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
229
je kazna zatvora od est mjeseci do pet godina na nivou BiH (l. 164. st. 1), te od
jedne do deset godina na nivou FBiH (l. 158. st. 1) i BD BiH (l. 157. st. 1).
Meutim, ovaj sueni krug osoba koje mogu biti gonjene za krivino djelo
odavanja tajnih podataka/tajne znaajno je proiren ve u sljedeem stavu na-
vedenih lanova KZ BiH, FBiH i BD. Tako je u KZ BiH, stavom 2. l. 164. propisano
da je krivino odgovorna i svaka druga osoba koja s ciljem da ga neovlateno
upotrijebi, protivpravno pribavi tajni podatak ili koja drugom saopi, preda
li na drugi nain uini dostupnim tajni podatak bez dozvole, ili ko drugome
saopi, preda ili na drugi nain uini dostupnim injenice ili sredstva koja
sadre informaciju i za koje zna da su tajni podatak u iji je posjed doao pro-
tivpravno.
Ovakva defnicija, praktino, moe ukljuiti bilo koju osobu koja na protivpra-
van nain doe do nekog podatka za koji zna da je proglaen tajnim, to,
nesum njivo, ukljuuje i novinare, ali i novinarske izvore.
Na nivou BiH, kazna za ovaj oblik krivinog djela je ista kao i za ovlatenu osobu
od est mjeseci do pet godina zatvora. Na nivou FBiH i BD BiH ovo je propisano
kao laki oblik krivinog djela odavanja tajne, pa je propisana i nia zatvorska
kazna od est mjeseci do pet godina, u odnosu na onu koja moe biti izreena
ovlatenoj osobi (od jedne do deset godina).
Za postojanje ovog oblika krivinog djela kumulativno moraju biti ispunjena
dva uvjeta: prvo, da poinilac zna da su podaci ili dokumenti tajni i, drugo, da
je do tih podataka ili dokumenata doao na protivpravan nain. Iako se na prvi
pogled ini da je teret dokazivanja na tuilatvu, u praksi bi se vrlo lako mo-
glo desiti da se teret dokazivanja prenese na optuenog, tim prije to nema niti
jedne odredbe koja bi jasno uspostavila granicu i obavezu tuilatva da dokae
da su ispunjeni uvjeti koji ine bie krivinog djela.
Naime, ovakvo normiranje znai da nee biti krivino odgovorne osobe koje do
tajnih podataka nisu dole na protivpravan nain, ali nema precizne odredbe
kojom se regulie koji je to neki drugi nain. Teko je pretpostaviti da se do taj-
nog podatka moe doi sluajno, a Zakon o zatiti tajnih podataka
10
tano pro-
pisuje ko ima pristup tajnim podacima odreenog stepena. Osim toga, Zakon
o zatiti tajnih podataka u lanu 10. propisuje da i svi graani BiH koji dou u
posjed ili steknu uvid u tajne podatke, na nain koji nije protivpravan, preuzi-
maju obavezu uvanja podataka koji su tajni. Dakle, i krivini zakoni i Zakon o
zatiti tajnih podataka uspostavljaju protivpravnost pribavljanja podataka kao
uvjet za postojanje krivinog djela.
10
broj 54/05, stupio na snagu 2005. godine. Vidi i Slubeni glasnik BiH broj 12/09, http://
www.sudbih.gov.ba/fles/docs/zakoni/ba/zakon_o_zastiti_tajnih_podataka_-_izmje-
na_12_09_-_bos.pdf (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
O
D
A
V
A
N
J
E

T
A
J
N
E

U

K
R
I
V
I
N
I
M

Z
A
K
O
N
I
M
A

U

B
i
H
230
PROTIVPRAVNO PRIBAVLJANJE TAJNIH PODATAKA
Kada se govori o osobama koje nisu ovlatene osobe, iz odredaba navedenih
krivinih zakona i Zakona o zatiti tajnih podataka moglo bi se zakljuiti da
e se u odnosu na protivpravnost pribavljanja tih podataka polaziti od pret-
postavke da su pribavljeni protivpravno, naroito zato to Zakon o zatiti taj-
nih podataka ne predvia bilo kakvu mogunost da bilo ko osim ovlatenih
osoba ima pristup tajnim podacima, ili da oni mogu biti bilo kome uinjeni
dostupnim na zahtjev.
U takvoj situaciji postavlja se pitanje da li bi sudovi prihvatili da potvrde
optunicu u kojoj bi tuilatvo samo iznijelo tvrdnju o tome da je neka osoba do
tajnog podatka dola protivpravno samo na osnovu toga to je odreeni poda-
tak proglaen tajnim i to zakon ne predvia mogunost da se do tog podatka
doe na nain koji ne bi bio protivpravan?
U praksi, zasad ne moemo nai odgovor na ovo pitanje, ali teoretski, ovakva
odredba ne samo da bi mogla dopustiti prebacivanje tereta dokazivanja
na optuenog za ovaj oblik krivinog djela ve bi mogla dovesti u pitanje i
potivanje principa presumpcije nevinosti, koja je jedan od temeljnih principa
krivinog prava. Ako bi se to u praksi tako primjenjivalo, onda bi se moglo desiti
da za ovakvo krivino djelo bude optuen novinar, te da bude doveden u si-
tuaciju da se brani tako to e dokazivati kako je doao do odreenog podatka,
odnosno, da radi vlastite odbrane otkrije izvor informacija do kojih je doao, to
bi bilo suprotno meunarodno prihvaenim standardima u vezi sa zatitom no-
vinarskih izvora.
KZ BiH propisuje da je ve i protivpravno pribavljanje tajnih podataka, koje za
cilj ima neovlatenu upotrebu, krivino djelo. Ovo je iroko defnisana odredba
koja vodi zakljuku da e krivino djelo postojati ak i ako tajni podatak nije
nikom saopen, to znai da bi se moglo desiti da se krivino goni osoba samo
zbog posjedovanja tajnog podatka, iako kanjavanje samo za posjedovanje tak-
vih podataka nije doputeno prema meunarodnim standardima
11
.
Osim toga, prema meunarodnim standardima, ak ni osobe koje nisu ovlatene
za pristup klasifciranim informacijama ne mogu biti sankcionisane za odavanje
tih podataka ukoliko javna vlast ne bi dokazala da je: 1) informacija klasifcirana
u skladu sa domaim zakonom i meunarodno prihvaenim principima; 2) otkri-
vanje povrijedilo usko defnisan zakon kojim se kriminalizira odavanje jasno def-
nisanih i ogranienih kategorija informacija; 3) odavanje podataka prouzrokova-
lo tano odreenu i znaajnu tetu po nacionalnu sigurnost koja pretee nad
javnim interesom da dobije informaciju; i 4) osoba zna ili je razumno mogla znati
da e takva teta vjerovatno nastati odavanjem klasifciranih podataka.
11
Supra nota 1.
O
G
R
A
N
I
E
N
J
A

S
L
O
B
O
D
E

M
E
D
I
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
231
KRIVINI ZAKONI RESTRIKTIVNI
Iz dosadanje analize se moe vidjeti da navedene garancije nisu osigurane
krivinim zakonima. Naime, krivini zakoni govore samo o tajnim podacima na
nivou BiH ili tajni FBiH, RS ili BD BiH, pri emu se ne defnie niti ograniava kate-
gorija ili vrsta klasifkovanih informacija. Iz toga proizlazi da je ista kazna propi-
sana za bilo koju klasifkovanu informaciju, bez obzira na vrstu i stepen tajnosti
te informacije.
Osim toga, u analiziranim odredbama sankcionisano je odavanje tajnih po-
dataka/tajni ak i ako to nije dovelo do znaajne tete koju je mogue tano
identifkovati, jer to niti u jednoj od navedenih odredaba krivinih zakona nije
postav ljeno kao uvjet za postojanje krivinog djela. Izuzetak predstavlja tzv. per-
misivna norma koju sadre KZ BiH, FBiH i BD BiH, o emu e kasnije biti rijei.
Inkriminisane radnje na nivou BiH, FBiH i BD BiH obuhvataju ne samo sao p-
avanje, predavanje ili injenje dostupnim tajnih podataka ve i posredova-
nje u tim djelima, to dalje proiruje krug osoba koje mogu biti krivino od-
govorne za ovo krivino djelo.
KZ RS ima neto drugaiji pristup regulisanju krivinog djela odavanja tajne, pa
odmah u prvom stavu propisuje da e se odgovornim za izvrenje ovog krivi nog
djela smatrati bilo ko kome su odreeni podaci povjereni ili do kojih je na drugi
nain doao, pa ih proslijedi neovlaeno nepozvanom licu. Bez obzira na to ko
poini ovo krivino djelo, kaznit e se kaznom od jedne do deset godina.
Sutinska razlika u odnosu na ostale krivine zakone je u tome da se ne trai
protivpravnost pribavljanja podataka, pa krivino djelo postoji bez obzira
na koji je nain osoba dola do tajnih podataka. Ovo je jo problematinija
i restriktivnija situacija od one na nivou BiH, FBiH i BD BiH i ostavlja iroke
mogunosti krivinog gonjenja za ovo krivino djelo. S druge strane, ova od-
redba KZ RS ne ukljuuje posredovanje u saopavanju tajnih podataka kao in-
kriminisanu rad nju, ve samo neovlateno saopavanje, predavanje ili injenje
dostupnim tajnih podataka ili dokumenata.
Takoer, restriktivnosti ovakvog rjeenja u KZ RS doprinosi i to to on ne sadri
tzv. permisivnu normu koju ostala tri zakona sadre i koja, pod odreenim uv-
jetima, iskljuuje krivinu odgovornost za izvrenje krivinog djela odavanja
tajne. Naime, KZ BiH, FBiH i BD BiH propisuju da nema krivinog djela odavanja
tajnih podataka ako neko objavi ili posreduje u objavljivanju tajnih podataka
iji je sadraj suprotan ustavnom poretku BiH, FBiH ili Statutu BD BiH, s ciljem
da javnosti otkrije injenice koje predstavljaju povredu ustavnog poretka ili
meunarodnog ugovora ako objavljivanje nema ozbiljne tetne posljedice za
BiH, za sigurnost FBiH ili za sigurnost Brko Distrikta.
O
D
A
V
A
N
J
E

T
A
J
N
E

U

K
R
I
V
I
N
I
M

Z
A
K
O
N
I
M
A

U

B
i
H
232
Ovo je odredba kojom se iskljuuje protivpravnost djela, ali pod uvjetom da
objavljivanje nema tetne posljedice. U KZ BiH koristi se fraza ozbiljne tetne
posljedice za BiH, to je iroko i ostavlja prostor za razliito tumaenje. Naime,
ovakvim normiranjem se govori openito o posljedicama po BiH, a ne, kao to
je sluaj na nivou FBiH i BD BiH, o posljedicama po sigurnost tih teritorijalnih
jedinica. Iako je ovo znaajna odredba jer se njome priznaje i potvruje da legi-
timni opi interes upoznavanja s protuustavnim djelovanjem pretee nad inte-
resom uvanja tajnih podataka bez obzira na to kako su oni klasifcirani, sloboda
iznoenja takvih podataka je ograniena prilino nedefnisanom frazom ozbilj-
nih tetnih posljedica po BiH, odnosno po sigurnost FBiH ili BD BiH.
Ovakva formulacija, mada naizgled korisna za eventualne optuene za ovo
krivino djelo, ostavlja prostora za vrlo iroko tumaenje. Ova se odredba moe
tumaiti i kao ograniavanje tuilatva da podigne optunicu ako utvrdi da su
tajni podaci otkriveni u cilju otkrivanja protuustavnog djelovanja i bez tete po
BiH ili njene teritorijalne jedinice. Meutim, ako tuilatvo podigne optunicu i
sud je potvrdi, onda iz toga proizlazi da bi na optuenom bio teret dokazivanja
da se radilo o otkrivanju protuustavnog djelovanja i da nije bilo tetnih poslje-
dica u smislu ove odredbe.
Kako je ve reeno, KZ RS ne sadri ovakvu odredbu, pa po tom zakonu odbrana pozi-
vanjem na javni interes da se otkrije protuustavno djelovanje ne bi uope bila mogua.
PRAVO NA PRISTUP JAVNIM INFORMACIJAMA I DRAVNA TAJNA
Krivinim zakonima na svim nivoima i Zakonom o zatiti tajnih podataka reguli-
sano je ta predstavlja tajni podatak/tajnu. Defnicije su, meutim, vrlo iroke i,
suprotno principima iz Johannesburga,
12
vrlo su restriktivne u odnosu na pravo
na primanje i davanje informacija i slobodu izraavanja.
Naime, krivini zakoni i Zakon o zatiti tajnih podataka daju defnicije tajnih
podataka i/ili tajne na nain koji u najveoj mjeri ograniava ili, bolje reeno,
onemoguava pristup informacijama, a to je suprotno odredbama zakona o
slobodi pristupa informacijama koji su na snazi na nivou BiH, FBiH i RS.
13
Naime,
zakoni o slobodi pristupa informacijama jasno propisuju vrlo usko defnisane izu-
zetke u odnosu na pravo i slobodu svakoga da dobije informacije od javnih vlasti.
12
Supra nota 1.
13
Zakon o slobodi pristupa informacijama u BiH (Sarajevo, oktobar 2000. godine), Slube-
ni glasnik BiH broj 28/00, stupio na snagu 17. novembra 2000. godine; Zakon o slobodi
pristupa informacijama u FBiH (Sarajevo, juli 2001. godine), Slubeni glasnik FBiH broj
32/01, stupio na snagu 24. jula 2001. godine i Zakon o slobodi pristupa informacijama u
RS (Banja Luka, maj 2001. godine), Slubeni glasnik RS broj 20/01, stupio na snagu 18.
maja 2001. godine.
O
G
R
A
N
I
E
N
J
A

S
L
O
B
O
D
E

M
E
D
I
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
233
tavie, ovi zakoni propisuju da e nadleni javni organ saopiti traenu infor-
maciju ak i kada se radi o nekom od izuzetaka, dakle, kada se radi o po datku
koji je klasifkovan kao tajni ako je to opravdano javnim interesom, uzimajui u
obzir svaku korist i tetu koje mogu proistei iz saoptavanja informacija.
Meutim, Zakon o zatiti tajnih podataka propisuje u l. 8. da se tajnim smatra
podatak ije bi otkrivanje neovlatenoj osobi, sredstvima javnog informisanja, or-
ganizaciji, instituciji, organu ili drugoj dravi, odnosno organu druge drave mo-
glo prouzrokovati ugroavanje integriteta Bosne i Hercegovine, naroito u oblasti:
a) javne sigurnosti,
b) odbrane,
c) vanjskih poslova i interesa,
d) obavjetajnih i sigurnosnih interesa Bosne i Hercegovine,
e) komunikacionih i drugih sistema vanih za dravne interese, sudstvo, projekte i
planove znaajne za odbrambenu i obavjetajno-sigurnosnu djelatnost,
f ) naunih, istraivakih, tehnolokih, privrednih i fnansijskih poslova od vanosti
za sigurnost funkcioniranja institucija Bosne i Hercegovine, odnosno sigurnosnih
struktura na svim nivoima dravne organizacije Bosne i Hercegovine.
Ovakva defnicija je veoma iroka i ne doputa bilo kakve izuzetke koje propisu-
ju zakoni o slobodi pristupa informacijama, pa samim tim javna vlast u odnosu
na tajne podatke i ne provodi test javnog interesa. Moe se ak zakljuiti da,
prema Zakonu o zatiti tajnih podataka, javna vlast nema obavezu da uope
odgovori na zahtjev koji bi u odnosu na klasifkovane informacije bio postavljen.
Takoer, ukoliko bi javna vlast odbila zahtjev za davanje informacija koje su klasi-
fkovane, ovaj zakon ne prua pravo na sudsko preispitivanje odluke o odbijanju,
mada to meunarodni standardi eksplicitno zahtijevaju
14
, kako je to propisano za-
konima o slobodi pristupa informacijama. Umjesto toga, Zakon o zatiti tajnosti
podataka ograniava pristup klasifkovanim informacijama samo na zvaninike i
slubena lica koja su dobila dozvolu pristupa takvim informacijama (krug ovih oso-
ba zavisi od vrste klasifkacije informacija), nakon to su proli sigurnosne provjere.
S druge strane, krivinim zakonima je omogueno krivino gonjenje i kanjavanje
svake, a ne samo slubene osobe koja klasifkovanu informaciju prenese, uz vrlo
usko defnisan izuzetak (otkrivanje protuustavnog djelovanja, ako to nema tetne
posljedice po BiH ili sigurnost FBiH i BD BiH), koji KZ RS ak i ne propisuje.
Dalje, iz defnicije pojma tajni podatak iz l. 8. Zakona o zatiti tajnih podataka
vidi se da se tajnim mogu proglasiti ne samo podaci koji su vani za nacionalnu
sigurnost ve i druge informacije koje mogu biti od velike vanosti za javnost,
14
Supra nota 1.
O
D
A
V
A
N
J
E

T
A
J
N
E

U

K
R
I
V
I
N
I
M

Z
A
K
O
N
I
M
A

U

B
i
H
234
a koje su vrlo iroko defnisane (taka e) informacije o komunikacionim i dru-
gim sistemima vanim za dravne interese i taka f ) informacije o naunim,
istraivakim, tehnolokim, privrednim i fnansijskim poslovima od vanosti za
sigurnost funkcioniranja institucija Bosne i Hercegovine, odnosno sigurnosnih
struktura na svim nivoima dravne organizacije Bosne i Hercegovine).
Ovako iroka defnicija, iako propisuje uvjet vanosti za dravne interese i
vanosti za sigurnost funkcioniranja institucija [BiH], odnosno sigurnosnih
struktura na svim nivoima dravne organizacije [BiH], suprotna je zakonima
o slobodi pristupa informacijama i ostavlja mogunost potpune zabrane pris-
tupa irokom spektru informacija od velikog javnog interesa, bez provoenja
testa javnog interesa koji je propisan zakonima o slobodi pristupa infor-
macijama. Istovremeno, ovakva defnicija, kao i defnicije u krivinim zako-
nima, omoguavaju krivino gonjenje velikog broja osoba kako zvaninika
i slubenika tako i svih drugih, ukljuujui novinare i aktiviste u nevladinom
sektoru, zbog prenoenja, odnosno, otkrivanja javnosti takvih informacija. Ovo
je zabrinjavajue i zato to nema, kako je reeno, sudskog preispitivanja odbija-
nja davanja klasifkovanih informacija, tako da je odluka iskljuivo na osobama
koje su zakonom ovlatene da neku informaciju klasifkuju kao tajnu.
Takoer, nema odredaba o tome da e se u odreenim vremenskim periodima
razmatrati da li je i dalje opravdano da informacija bude klasifkovana na neki od
naina predvien Zakonom o zatiti tajnosti podataka (lan 25) niti su utvreni
vrsti rokova do kada e takva klasifkacija trajati.
DA LI SU VISOKE KAZNE U KRIVINIM ZAKONIMA SUPROTNE
JAVNOM INTERESU?
Kao to je pokazano, na razliitim nivoima vlasti u BiH propisane su razliite kaz-
ne za krivino djelo odavanja tajne. Na nivou BiH propisana je kazna zatvora od
est mjeseci do pet godina za bilo koju osobu koja poini krivino djelo kako je
ono propisano. U Republici Srpskoj, pak, propisana kazna za bilo koju osobu je
od jedne do deset godina zatvora. Ovakva razliita rjeenja ukazuju na razliitu
procjenu nadlenog zakonodavca o teini ovog krivinog djela. U FBiH i BD BiH
razliite kazne su propisane za ovlatene osobe i za ostale osobe, tako da je za
ovlatene osobe propisana kazna od jedne do 10 godina zatvora, a za ostale
osobe blaa kazna od est mjeseci do pet godina zatvora.
Naroito je vano primijetiti da je stroa kazna za ovlatene osobe (u RS-u i za
ostale osobe) propisana na niim administrativno-teritorijalnim nivoima vlasti,
iako su pitanja nacionalne (dravne) sigurnosti, meunarodnih odnosa, vanjskih
O
G
R
A
N
I
E
N
J
A

S
L
O
B
O
D
E

M
E
D
I
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
poslova, vojnih pitanja iskljuivo u nadlenosti drave BiH i ona ima obavezu da
preduzme aktivnosti da ih zatiti. Stoga se postavlja pitanje opravdanosti ovako
strogih sankcija za ovlatene osobe na nivou entiteta i BD BiH.
Pored toga, ni krivini zakoni a ni Zakon o zatiti tajnosti podataka ne pre-
poznaju dunost javnih slubenika da otkriju informacije, interno ili organu
nadlenom za nadzor u oblasti zatite tajnih podataka, ako se radi o nezakoni-
tom postupanju. Prema meunarodnim standardima, takve informacije se od-
nose na znaajna krenja zakona, ukljuujui krenje ljudskih prava, znaajnu
zloupotrebu ovlatenja, konfikt interesa, korupciju, zloupotrebu slubenog
poloaja i znaajnu opasnost po ope zdravlje, sigurnost ili okoli.
15
Navedeni
zakoni ne propisuju navedene izuzetke, pa bi krivino gonjenje i kanjavanje
ovlatenih osoba koje su otkrile klasifkovane informacije koje se odnose na
navedena pitanja bilo suprotno javnom interesu, naroito imajui u vidu visinu
zaprijeene kazne na nivou FBiH, RS i BD BiH. Istina, Zakon o zatiti tajnih po-
dataka u l. 9. propisuje da ne moe imati karakter tajnosti onaj podatak ko-
jem se tajnost odreuje s namjerom prikrivanja krivinog djela, prekoraenja
ili zloupotrebe ovlatenja, s ciljem prikrivanja bilo koje nezakonitosti ili pri-
krivanja administrativne greke, ali to ne umanjuje navedene nedostatke u
krivinim zakonima.
Kazna za osobe koje nisu ovlatene osobe u smislu krivinih zakona propisana
je u rasponu od est mjeseci do pet godina u svim zakonima osim u KZ RS, koji
ne pravi razliku u odnosu na to da li je djelo poinila ovlatena osoba ili neko
drugi. Za ovako propisane kazne, uz injenicu da Zakon o zatiti tajnih poda-
taka sadri odredbe sasvim suprotne zakonima o slobodi pristupa informaci-
jama, teko se moe rei da su proporcionalne javnom interesu. Naime, uz sva
druga zakonska ogranienja koja su ve razmotrena, visoko propisane kazne
zatvora za graane koji prenesu klasifkovane informacije predstavlja prijetnju
represijom koja se teko, ako ikako, moe opravdati javnim interesom u skladu
s meunarodnim standardima.
POSLJEDICE PO NOVINARSKI RAD I SLOBODU IZRAAVANJA
Omoguavanje krivinog gonjenja svake osobe zbog prenoenja tajnih infor-
macija bez odgovarajuih ogranienja mijeanja u slobodu na pravo na pristup
informacijama i slobodu izraavanja svakako moe dovesti i do krivinog pro-
gona novinara.
Na nivou BiH, FBiH i BD BiH, kako je ve reeno, postoji odredba na osnovu
koje se moe izbjei krivino gonjenje, ali ta odredba ostavlja prostor za iroko
15
Supra nota 1.
235
O
D
A
V
A
N
J
E

T
A
J
N
E

U

K
R
I
V
I
N
I
M

Z
A
K
O
N
I
M
A

U

B
i
H
tumaenje, a moe voditi i prebacivanju tereta dokazivanja na optuenog. Osim
toga, u odnosu na ove osobe krivini zakoni propisuju krivinu odgovornost za
protivpravno pribavljanje tajnih podataka (osim KZ RS), to znai da bi optuena
osoba morala dokazati da do tih podataka nije dola na protivpravan nain.
U sluaju krivinog gonjenja novinara to bi znailo da bi za potrebe odbrane
novinar bio u situaciji da oda izvore informacija, to bi dalje ugrozilo i sman-
jilo mogunosti istraivakog novinarstva, ali i dovelo u pitanje meunarodne
standarde koji trae zatitu novinarskih izvora. Takoer, visoko propisane sank-
cije za ove osobe koje poine krivino djelo otkrivanja tajnih podataka/tajni,
uz sve zapaene nedostatke krivinih zakona i Zakona o zatiti tajnih poda-
taka, svakako mogu znaajno umanjiti mogunosti za istraivako novinarstvo
i pristup informacijama od vanosti za javnost, te znaajno umanjiti povjerenje
javnosti u vlast.
S druge strane, novinari, odnosno graani openito, prema Zakonu o zatiti taj-
nih podataka, praktino nemaju ni mogunost ni pravo zahtijevati od javne vla-
sti da otkrije klasifkovane informacije, budui da je ovim zakonom pristup tim
informacijama propisan iskljuivo za javne slubenike i zvaninike. Samim tim
nije predvieno ni sudsko preispitivanje odbijanja javne vlasti da prui takvu
informaciju u skladu s testom javnog interesa, to, praktino, derogira pravo
koje je dato zakonima o slobodi pristupa informacijama. Ovaj test bi morao biti
ukljuen i u Zakon o zatiti tajnih podataka na odgovarajui nain koji nije su-
protan zakonima o slobodi pristupa informacijama.
16
16
Npr., u Republici Sloveniji Zakonom o informacijama od javnog znaaja (ZDIJZ) test
javnog interesa se provodi u odnosu na informacije klasifkovane ispod nivoa tajne
(lan 6. ZDIJZ). U Ujedinjenom Kraljevstvu, meutim, sama klasifkacija neke informa-
cije ne spreava javnu vlast da tu informaciju otkrije prema zakonu o slobodi pristupa
informacijama.
236
O
G
R
A
N
I
E
N
J
A

S
L
O
B
O
D
E

M
E
D
I
J
A

I

Z
A
T
I
T
A

N
A
C
I
O
N
A
L
N
E

S
I
G
U
R
N
O
S
T
I
Poglavlje 9
REGULACIJA ELEKTRONSKIH MEDIJA
239
REGULACI JA OBLASTI EMI TOVANJA U Bi H
Helena Mandi
Regulacija elektronskih medija u skladu s evropskim standardima u Bosni i
Hercegovini poinje osnivanjem Nezavisne komisije za medije (IMC), koju je
osnovao Visoki predstavnik u junu 1998. godine.
1
IMC je, djelujui u skladu s
principima objektivnosti, transparentnosti, nediskriminacije i proporcionalno-
sti, zaduen da uspostavi regulatorni reim za elektronske medije u BiH, koji u
prvom redu podrazumijeva izdavanje dozvola svim RTV stanicama i po potrebi
drugim medijima, dodjelu frekvencijskog spektra za emitovanje i upravljanje
njime, donoenje odgovarajuih kodeksa obavezujuih za sve RTV stanice i po
potrebi za druge medije, te odreivanje nivoa naknada za dozvole.
Prema ovoj odluci, IMC vode generalni direktor i Vijee, a oba tijela imenuje Ured
Visokog predstavnika. Pored toga, Odlukom je predvieno postojanje Odbora
za implementaciju koji odluuje o tekim povredama kodeksa ili uslova dozvole,
osim u sluajevima koji zahtijevaju hitnu reakciju, kada takve odluke moe do-
nijeti generalni direktor.
DOZVOLE NA PRINCIPU TAKMIENJA
Odluka je, takoer, predviala nadlenost IMC-a za dodjelu frekvencijskog spek-
tra za emitovanje i upravljanje njime do usvajanja Zakona o telekomunikacijama
na nivou Bosne i Hercegovine. Njome je uspostavljen moratorijum na dodjelu
frekvencija za emitovanje dok IMC ne pone raditi taj posao.
U vrijeme osnivanja IMC-a u BiH je bilo gotovo 300 razliitih RTV stanica, koje
su radile s dozvolama izdatim na razliitim nivoima vlasti, ali esto i bez ikakvih
dozvola. IMC je proveo postupak izdavanja privremenih dozvola za emitovanje,
unutar kojeg su postojee RTV stanice, zapravo, samo registrovane. Tokom tog
procesa je izgraena baza podataka o svim RTV stanicama i sve su dobile doz-
vole za nastavak emitovanja na zateenim frekvencijama (tehniki parametri su
izmijenjeni samo u sluajevima ozbiljnih tehnikih smetnji).
Rukovodstvo Nezavisne komisije za medije u poetku su inili stranci koje je
imenovao Ured Visokog predstavnika. Od samog poetka je, meutim, postojao
cilj da se rukovoenje prenese na domae strunjake i da se stvori jaka institucija
na dravnom nivou. Ve u novembru 1999. prvi put je dravljanin BiH imenovan
na mjesto efa pravnog odjela, da bi taj proces bio nastavljen u narednom
1
http://www.ohr.int/decisions/mediadec/default.asp?content_id=95 (pristupljeno
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
240
periodu. Prvi domai generalni direktor imenovan je u oktobru 2003, dok su
tri meunarodna lana Vijea obavljali svoje funkcije do imenovanja prvog
domaeg saziva Vijea u aprilu 2005.
U toku 2000. IMC poinje postupak izdavanja dugoronih dozvola za emitova-
nje. Unutar tog procesa RTV stanice su morale ispuniti minimum programskih,
fnansijskih i tehnikih kriterija kako bi dobile dugorone dozvole za emitovanje.
Po okonanju ovog postupka, od ukupno 258 RTV stanica, njih 183 su se kvalif-
kovale za dodjelu dozvole. To su bile 42 TV stanice (16 javnih i 26 privatnih) i 141
radio-stanica (62 javne i 79 privatnih).
Ovaj postupak, zasnovan na principu takmienja, koji omoguava izdavanje doz-
vola na osnovu najbolje postignutih rezultata, a u cilju to efkasnije iskoriteno-
sti frekvencijskog spektra, te pruanja raznolikih i kvalitetnih programa na lokal-
nom i regionalnom nivou, kasnije je na razliitim meunarodnim forumima isti-
can kao rijetko uspjean, transparentan, nediskriminatorski i otvoren postupak
uvoenja reda u elektronskim medijima, izmeu ostalog, zbog vrlo jasnih pravila
i, naroito, njihove efkasne i transparentne provedbe.
FORMIRANJE REGULATORNE AGENCIJE
Odlukom Visokog predstavnika od 2. marta 2001. godine
2
nadlenosti Neza visne
komisije za medije su spojene s nadlenostima Regulatorne agencije za teleko-
munikacije (TRA), ime se stvara jedan od prvih konvergentnih regulatora u Evropi.
Nekoliko je razloga za donoenje ovakve odluke, a u najkraem se svode na
sljedee:
- na potrebu oslguran[a ubrzanog razvo[a regulatornlh mehanlzama na drzav-
nom nivou;
- na lzb[egavan[e dvostruklh lll sukobl[enlh regulatornlh nadleznostl na bllo ko-
jem nivou vlasti u BiH;
- na kl[ucnu ulogu telekomunlkacl[a u ekonomskom razvo[u bllo ko[e zeml[e,
- na pretpostavku da otvaran[e trzlsta telekomunlkacl[a prema konkurencl[l do-
nosi dobrobit kako potroaima tako i poslovnom sektoru;
- na cln[enlcu da trend u lndustrl[l komunlkacl[a prema konvergencl[l tehnolo-
gije i naina prenosa zahtijeva jasan i sveobuhvatan regulatorni pristup; i
- na stav da ce [edlnstvenl regulator omogucltl brzu l ekasnu reakcl[u na eko-
nomske i poslovne uslove.
2
http://www.ohr.int/decisions/mediadec/default.asp?content_id=75 (pristupljeno
24. marta 2012.godine).
240
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
Dakle, Odlukom se uspostavlja jasna nadlenost drave Bosne i Hercegovine u
oblasti komunikacija koju e ostvarivati Regulatorna agencija za komunikacije
(Agencija).
Agencijom rukovodi izvrni direktor, a unutranja struktura podrazumijeva
postojanje najmanje dva sektora za emitovanje i telekomunikacije, koje e vo-
diti domai strunjaci. Odluka, takoer, predvia i angaovanje meunarodnih
savjetnika.
Odlukom se posebno naglaava nezavisnost Agencije, a ostavljaju joj se ovlasti
kojima se osigurava provoenje pravila i odluka.
Odluka predvia fnansiranje Agencije iz naknada za dozvole, sredstava koja
dodijele zajednike institucije BiH te donacija. Meutim, Odluka, takoer, pred-
via da budet Agencije, kao tijela na dravnom nivou, predstavlja sastavni dio
budeta institucija BiH i da se budet Agencije direktno odnosi na sektorske
politike Vijea ministara, te konano obavezuje izvrnog direktora da, po dobi-
jenom odobrenju od Vijea Agencije, budet preda na odobravanje Vijeu mini-
stara, te da fnansijsko poslovanje kontrolie dravna revizorska sluba.
Isprva zamiljeno u cilju jaanja institucija drave Bosne i Hercegovine, ovo
e rjeenje kasnije imati negativne posljedice na rad i nezavisnost Agencije.
Odlukom je osiguran kontinuitet svih pravila i postupaka pred IMC i TRA u tre-
nutku spajanja nadlenosti. Takoer se eksplicitno navodi da e ta odluka imati
prioritet nad svim zakonima, pravilima ili odlukama na bilo kojem nivou vlasti u
BiH ukoliko one nisu u skladu s njom.
Visoki predstavnik 21. oktobra 2002. donosi odluku kojom se reguliu raz-
liita pitanja prelazne prirode koja proizlaze iz prethodnih odluka Visokog
predstavnika i kojom se istovremeno donosi Zakon o komunikacijama Bosne i
Hercegovine
3
(Slubeni glasnik BiH 21/02).
Razlozi za donoenje ovakve odluke su nabrojani u preambuli i obuhvataju
razliita pitanja, pri emu je posebno bitno istaknuti dvije take u kojima se
navodi:
Uzimajui u obzir da Zakon o komunikacijama Bosne i Hercegovine, koji pred-
stavlja preduslov za strana ulaganja i neophodan element za regulatorno tijelo
koje e biti u potpunosti funkcionalno i imati neophodna ovlatenja, tek treba biti
donesen.
S obzirom na to da implementacija ovog zakona i njegovi ciljevi zahtijevaju politiki
nezavisnu Regulatornu agenciju za komunikacije koja se oslanja na izuzetnu
3
http://www.ohr.int/decisions/econdec/default.asp?content_id=28251 (pristupljeno
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
241
242
strunost i sposobnost lanova Vijea Agencije i generalnog direktora, neophodno
je stoga osigurati da lanovi Vijea Agencije i generalni direktor budu iskljuivo ime-
novani na osnovu njihovog integriteta, znanja i profesionalnih vrijednosti.
Navedene take iz Preambule dobijaju na znaaju kada se sagleda stvarna neza-
visnost Agencije u odnosu na onu koja je predviena Zakonom o komunikaci-
jama, o emu se vie govori u narednom dijelu.
TA PROPISUJE ZAKON O KOMUNIKACIJAMA
Visoki predstavnik je 21. oktobra 2001. donio Zakon o komunikacijama Bosne i
Hercegovine.
4
Zakon je kasnije u neizmijenjenom obliku usvojila Parlamentarna
skuptina BiH,
5
a od tada je pretrpio tek neke manje izmjene.
6

Zakon o komunikacijama, formalno gledajui, postavlja vrlo vrst osnov za ne-
zavisnost Agencije.
U poglavlju IX, lan 36, Agencija je defnisana kao funkcionalno nezavisna i ne-
proftna agencija za regulisanje sektora komunikacija, koja obavlja dunosti u
skladu s ciljevima i regulatornim principima, kao i u skladu sa sektorskim politi-
kama, a u obavljanju dunosti djeluje u skladu s principima objektivnosti, trans-
parentnosti i nediskriminacije.
lan 3. razdvaja nadlenosti Vijea ministara i Agencije. U nadlenosti Vijea
ministara spadaju izrada i usvajanje politike u skladu s postojeim zakonima i
odreivanje zastupanja Bosne i Hercegovine na meunarodnim forumima u
oblasti komunikacija, dok u nadlenosti Agencije spadaju regulisanje emiter-
skih i javnih telekomunikacionih mrea i usluga, ukljuujui izdavanje dozvola,
utvrivanje cijena, meupovezivanje i defnisanje osnovnih uslova za osigura-
vanje zajednikih i meunarodnih komunikacionih sredstava, te planiranje, ko-
ordinisanje, osiguravanje namjene i dodjela radiofrekvencijskog spektra.
Dodatni ciljevi oba tijela defnisani su istim lanom Zakona, stav 4, u kojem se
navodi da Vijee ministara i Agencija, u skladu s pojedinanim nadlenostima
defnisanim ovim zakonom, preduzimaju sve razumne mjere radi ostvarivanja
sljedeih ciljeva:
a) promovisanje pravine konkurencije u cilju ostvarenja maksimalne dobiti za
korisnike u smislu izbora, cijene i kvaliteta,
4
Slubeni glasnik BiH 21/02.
5
Zakon o komunikacijama (Sarajevo, 2. septembar 2003), Slubeni glasnik BiH broj 31/03,
stupio na snagu 21. oktobra 2003.
6
Slubeni glasnik BiH 75/06 i 32/10.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
242
b) spreavanje ugroavanja ili ograniavanja konkurencije u sektoru komunika-
cija u skladu sa sektorskim politikama Vijea ministara,
c) podsticanje efkasnog investiranja u infrastrukturu i promovisanje inovacija,
d) zatita autorskih prava i drugih prava na intelektualnu svojinu, kao i linih po-
dataka i privatnosti,
e) osiguranje efkasnog koritenja i efkasnog upravljanja resursima radio-
frekvencija i brojeva u skladu s propisima iz oblasti radiokomunikacija i
drugim preporukama Meunarodne unije za telekomunikacije i s drugim
meunarodnim sporazumima iji je potpisnik Bosna i Hercegovina.
lan 4. Zakona navodi regulatorne principe emitovanja i telekomunikacija.
Regulatorni principi u emitovanju:
- Zastlta slobode lzrazavan[a l raznollkostl mlsl[en[a,
- Pazvo[ profeslonalnlh l odrzlvlh komercl[alnlh l [avnlh PTv stanlca,
- Odva[an[e l zastlta PTv stanlca od polltlcke kontrole l manlpulacl[e,
- |zdavan[e dozvola za emltovan[e u procesu ko[l se zasnlva na odgovara[uclm
profesionalnim standardima u pogledu sadraja programa, tehnikog i fnan-
sijskog poslovanja;
- Stvaran[e odgovara[uceg regulatornog okvlra ko[l obezb[edu[e da sadrza[ pro-
grama, ukljuujui i oglaavanje, bude u skladu s najboljom evropskom prak-
som.
Regulatorni principi u telekomunikacijama:
- Zastlta lnteresa korlsnlka,
- Neometan prlstup l korlsten[e telekomunlkacl[sklh usluga na ob[ektlvnom l
nediskriminatorskom nivou;
- Kompatlbllnost kvalltatlvnlh nlvoa telekomunlkacl[sklh usluga l opreme s
opeprihvaenim evropskim standardima;
- Transparentnost l nedlskrlmlnatornl nlvo tarlfa za telekomunlkacl[ske usluge,
- Podstlcan[e otvaran[a sektora pruzan[a telekomunlkacl[sklh usluga u skladu s
politikom sektora telekomunikacija Vijea ministara.
Regulatorni principi sami po sebi podrazumijevaju nezavisnost Agencije, jer
ovako kako su defnisani u Zakonu ne bi mogli biti ispunjeni u sluaju da se
Agencija stavi pod bilo koji vid kontrole.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
243
lan 37. Zakona navodi dunosti Agencije u oblasti komunikacija.
Dunosti Agencije:
- donosen[e pravlla lz oblastl emltovan[a l telekomunlkacl[a,
- lzdavan[e dozvola PTv stanlcama l telekom operatorlma,
- planlran[e, upravl[an[e, dod[ela frekvencl[skog spektra kao l monltorlng ko-
ritenja;
- zahtl[evan[e pruzan[a takvlh lnformacl[a ko[e su neophodne za obavl[an[e re-
gulatornih dunosti;
- prlm[ena tehnlcklh l kvalltatlvnlh standarda,
- uspostavl[an[e slstema tehnlcklh naknada za dozvole,
- ostale duznostl u skladu sa Zakonom o komunlkacl[ama lll Polltlkom sektora.
Zakonom je Agencija, izmeu ostalog, zaduena za planiranje, upravljanje,
namjenu i dodjelu frekvencijskog spektra, izdavanje dozvola iz oblasti emi-
tovanja i praenje potivanja uslova dozvola i ostalih pravila i propisa koje
Agencija donosi. Proces izdavanja dozvola je u potpunosti nediskriminatoran
i transparentan i provodi se po principu natjecanja zasnovanog na jasno def-
nisanim kriterijima i najbolje postignutim rezultatima u tehnikom, program-
skom i fnansijskom smislu. Svaki elektronski medij i prualac medijskih usluga
mora posjedovati dozvolu Agencije za upotrebu spektra i svako emitovanje
bez odgovarajue dozvole je ilegalno i samim tim nedoputeno. Posjedovanje
dozvole iz oblasti emitovanja podrazumijeva i obavezu potivanja pravila i pro-
pisa Agencije koji u svakom sluaju tite nezavisnost i pravo medija na slobodu
izraavanja, ali istovremeno uspostavljaju i odreene standarde u emitovanju
kojih se mediji imaju pridravati.
Zakon o komunikacijama predvia mehanizme zatite nezavisnosti Agencije,
kako kroz eksplicitne odredbe koje propisuju da se zvaninici na bilo kojem
nivou vlasti ne mogu mijeati u proces odluivanja (lan 36. (3) Zakona: Ni
Vijee ministara ni ministri kao ni neko drugo lice ni na koji nain ne mijeaju se u
donoenje odluka Agencije u pojedinanim sluajevima), tako i kroz odredbe koje
reguliu proces izbora generalnog direktora i Vijea Agencije.
SASTAV I NADLENOSTI VIJEA AGENCIJE
Vijee vodi Agenciju u pogledu stratekih pitanja provoenja zakona, te vri
konsultacije s generalnim direktorom i prima od njega izvjetaje. Vijee Agencije
usvaja kodeks rada i pravila za emitovanje i telekomunikacije. Osim toga, Vijee
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
244
245
Agencije ima funkciju apelacionog tijela za odluke koje donosi generalni di-
rektor. lanovi biraju predsjednika i potpredsjednika iz svojih redova. Vijee
Agencije sastaje se najmanje etiri puta godinje. Generalni direktor podnosi
izvjetaj Vijeu Agencije o stratekim pitanjima. Generalni direktor prisustvuje
svim sastancima Vijea Agencije bez prava glasa.
U pogledu izbora lanova Vijea, Zakon je defnisao proceduru koja e omogui-
ti da izbor bude izvren na nain da se eliminiu politiki uticaji. Naime, prema
Zakonu, samo Vijee Agencije provodi proces selekcije novih lanova, te utvru-
je listu kandidata koja mora sadravati najmanje dvostruki broj od broja lanova
koji se u tom trenutku biraju. Ta lista se dostavlja Vijeu ministara, koje bira kan-
didate sa proirene liste, te ih dostavlja na imenovanje Parlamentarnoj skuptini
BiH. Parlamentarna skuptina prihvata ili odbacuje predloene kandidate u roku
od 30 dana od dana dostavljanja, a u sluaju odbijanja, Vijee ministara je duno
ponuditi alternativnog kandidata sa liste koju je utvrdilo Vijee Agencije.
Koncepcija po kojoj jedno tijelo predlae listu kandidata za novi saziv istog tog
tijela esto izaziva zbunjenost i dovodi u pitanje vjerodostojnost takvog po-
stupka. Meutim, smatra se da je Zakon na sasvim zadovoljavajui nain rijeio
potencijalne nejasnoe. Naime, prije svega, treba naglasiti da Vijee Agencije
utvruje listu od najmanje dvostrukog broja kandidata za upranjenu poziciju.
Nita ne spreava Vijee da defnie listu na kojoj e biti i vie kandidata. Dalje,
injenica da Vijee moe predloiti lanove iz trenutnog saziva na listi ne otvara
prostor za zloupotrebe naime, pored trenutnih lanova, Vijee svakako mora
dostaviti i alternativne lanove, a mandat lanovima Vijea moe biti pono v-
ljen samo jednom, to je uobiajena praksa kod trajanja mandata, tako da se ne
moe desiti da iste osobe stalno sainjavaju sastav Vijea.
Uz navedeno, potrebno je podvui da se lanovi Vijea Agencije imenuju
na osnovu svojih sposobnosti kao pojedinci koji imaju pravno, ekonomsko,
tehniko ili drugo relevantno znanje i iskustvo i strunjaci su u oblasti teleko-
munikacija, odnosno emitovanja. Zakonom je propisano i da zvaninici na
zakonodavnim ili izvrnim funkcijama na svakom nivou vlasti ili lanovi tijela
politikih stranaka ne mogu biti kandidovani za lanstvo u Vijeu Agencije,
kao i da lanovi Vijea Agencije moraju prijaviti svaki interes koji imaju u od-
nosu na operatora telekomunikacija ili emitera i izuzimaju se u sluajevima
koji predstavljaju sukob interesa.
Opisana procedura bi se, eventualno, mogla dodatno unaprijediti ukoliko bi se
unijela odredba koja bi detaljnije defnisala proceduru objavljivanja konkursa za
nove lanove Vijea, te odredba koja bi obavezivala Parlamentarnu skuptinu
da detaljno obrazloi odbijanje bilo kojeg kandidata, to bi se moglo pokaza-
ti korisnim, naroito u sluaju viestrukih odbijanja. Mogue je takoer da se
Vijee Agencije obavee da rangira kandidate; mogla bi biti uvedena odredba
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
koja bi defnisala rok unutar kojeg Vijee ministara mora dostaviti novu listu
kandidata, kao i konani rok do kojeg bi procedura morala biti izvrena, te da
u sluaju nepotivanja tog roka dunost automatski preuzimaju prvorangirani
kandidati.
Meutim, bez obzira na to, smatra se da je Zakon dao dovoljno formalnih ga-
rancija da lanovi Vijea Agencije budu izabrani u demokratskoj proceduri bez
uplitanja politike. U praksi, meutim, suoeni smo sa situacijom u kojoj je Vijeu
Agencije mandat istekao 25. aprila 2009. Nakon provoenja zakonski propisane
procedure Vijee Agencije je dostavilo listu Vijeu ministara (u nedostatku od-
redbi o proceduri objave konkursa primijenjene su odredbe koje tu materiju
reguliu u sluaju provoenja konkursa za generalnog direktora); Vijee minista-
ra je sainilo ui izbor i proslijedilo ga na imenovanje Parlamentarnoj skuptini.
Skuptina je bez obrazloenja listu kandidata vratila Vijeu ministara s nalogom
da dostavi novu listu. Meutim, Vijee ministara se ogluilo na taj nalog kao i na
svoju zakonsku obavezu da dostavi novu listu. U trenutku pisanja ovog teksta
(novembar 2011) novi lanovi nisu imenovani, niti postoje naznake kada bi se
to moglo desiti.
GENERALNI DIREKTOR
Agencijom rukovodi generalni direktor, koji je odgovoran za sve administrativne
poslove Agencije, ukljuujui, ali ne i ograniavajui se na provoenje Zakona
o komunikacijama i drugih relevantnih zakona, potom za sva kadrovska pitanja
Agencije, kao i za uspostavljanje pravila o internim procedurama.
Procedura njegovog imenovanja detaljno je opisana u lanu 40. Zakona o ko-
munikacijama.
Vijee raspisuje konkurs za generalnog direktora koji se objavljuje u slubenom
glasniku s rokom za podnoenje prijave od najmanje etiri sedmice. Prijavljeni
kandidati moraju imati relevantno iskustvo u oblasti telekomunikacija, odnosno,
emitovanja i potvrene rukovodne sposobnosti. Zvaninici na zakonodavnim
ili izvrnim funkcijama na bilo kojem nivou vlasti ili lanovi tijela politikih stra-
naka ne mogu biti predloeni za generalnog direktora. Generalni direktor nema
nikakve fnansijske odnose s operatorom telekomunikacija ili emiterom.
Nakon selekcije, Vijee Agencije predlae generalnog direktora, a Vijee mini-
stara ga potvruje u roku od 30 dana nakon podnoenja prijedloga.
Zakon vrlo jasno defnie uslove za obavljanje funkcije generalnog direktora,
kao i obavezu Vijea ministara da imenuje generalnog direktora kojeg predlae
Vijee Agencije.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
246
247
Zakonodavac bi, da je to bila prvobitna intencija, naveo, npr., da Vijee Agencije
prosljeuje Vijeu ministara listu kandidata sa koje bi trebao biti izabran gene-
ralni direktor, ili bi predvidio pod kojim uslovima Vijee ministara moe vratiti
prijedlog. Meutim, kako Zakon navodi da Vijee predlae generalnog direktora,
ne kandidata za generalnog direktora, a Vijee ministara ga potvruje u datom
roku, jasno je da u takvim okolnostima ne postoje opcije za drugaija tumaenja.
Meutim, u primjeni ovog lana dolo je do problema. Nakon zakonom propisa-
ne procedure, Vijee Agencije je Vijeu ministara 2007. godine dostavilo prijed-
log generalnog direktora. Meutim, umjesto potvrde imenovanja, Vijee mini-
stara je odbilo prijedlog i donijelo zakljuak kojim se Vijeu Agencije nalae da u
roku od 15 dana raspie novi konkurs za izbor generalnog direktora Regulatorne
agencije za komunikacije.
Dakle, premda je Vijee Agencije provelo zakonom propisanu proceduru i bla-
govremeno Vijeu ministara uputilo jednoglasno usvojeni prijedlog za potvrdu
imenovanja odabranog kandidata na funkciju generalnog direktora, Vijee mi-
nistara je, bez ikakvog zakonskog osnova, odbilo potvrditi imenovanje. Zakon,
naime, eksplicitno propisuje da su izbor i imenovanje u nadlenosti Vijea
Agencije, dok Vijee ministara samo potvruje prijedlog. Zakon takoer ne daje
Vijeu ministara nikakvu mogunost da samostalno uspostavlja ili provodi pro-
ceduru za izbor i imenovanje generalnog direktora Agencije, kao ni da na bilo
koji drugi nain utie na proceduru izbora i imenovanja generalnog direktora.
Vijee ministara ne moe da utie na Vijee Agencije kada u okviru svojih za-
konskih ovlatenja donosi pojedinane odluke (ranije spomenuti lan 36. stav 3.
Zakona o komunikacijama). U prilog ovakvom stavu govore i odredbe Zakona o
komunikacijama koje se tiu imenovanja Vijea Agencije u kojima se jasno pro-
pisuje granica do koje Vijee ministara i Parlament mogu da utiu na konano
imenovanje lanova Vijea (opirnije u prethodnom poglavlju).
NEPOTPUNA FINANSIJSKA NEZAVISNOST
Finansijska pitanja u radu Agencije regulisana su lanom 43. Zakona o komu-
nikacijama. Budet Agencije direktno se vee za sektorske politike Vijea mini-
stara. Generalni direktor podnosi Vijeu ministara Bosne i Hercegovine na odo-
brenje prijedlog budeta za svaku fskalnu godinu, koji prethodno usvaja Vijee
Agencije. Dok Vijee ministara ne odobri budet, ili ako ga izmijeni, Agencija radi
s budetom koji je usvojilo Vijee Agencije.
Agencija se fnansira iz redovnih naknada za dozvole za regulisanje i nadzor
operatora telekomunikacija i emitera i bespovratnih zajmova ili donacija koje
Agencija primi, pod uslovom da su u skladu s optim principima zakona. Kada su
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
248
bespovratni zajmovi ili donacije dati za izvravanje konkretnih zadataka ili pro-
jekata u javnom interesu, oni se evidentiraju odvojeno u odobrenom budetu i
ne ukljuuju se u njega.
Sredstva koja primi Agencija koriste se u skladu s budetom Agencije, po nalogu
generalnog direktora. Zakon navodi i da se novane kazne koje naplati Agencija
u ostvarivanju svog prava da primijeni izvrne mjere, kao i doprinosi fakturisani
prema nalogu Vijea ministara doznaavaju Vijeu ministara i ukljuuju u budet
institucija Bosne i Hercegovine.
Raspolaganje sredstvima Agencije podlijee reviziji koju vri glavna institucija
za reviziju, a pored toga i nezavisni revizor vri reviziju svake godine. Agencija
priprema godinji izvjetaj o fnansijama i aktivnostima i podnosi ga Vijeu mini-
stara. Vijee ministara razmatra godinji izvjetaj Agencije i objavljuje ga najkas-
nije etiri mjeseca po zavretku fskalne godine.
Vijee ministara moe smanjiti predloeni budet Agencije u odreenom pro-
centu, to donekle ograniava direktni uticaj na budetsku politiku Agencije.
Meutim, sama injenica da Agencija ima status budetskog korisnika
7
(Zakon
o fnansiranju institucija Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik BiH 61/04 i
49/09) ini je podlonom cijelom nizu zakona koji se odnose na budetske ko-
risnike Zakon o platama, Zakon o ministarstvima i drugim organima uprave
itd., koji Agenciju u velikoj mjeri stavljaju pod fnansijsku kontrolu.
Konano, nezavisnost Agencije naroito je ugroena nakon usvojenih izmjena i
dopuna Zakona o ministarstvima i drugim organima uprave
8
(Slubeni glasnik
BiH 103/09), koje su usvojila oba doma Parlamentarne skuptine BiH 30. decem-
bra 2009. Agencija je svrstana u samostalne upravne organe. Pojam samostal-
nost u kontekstu ovog zakona ne treba mijeati s pojmom nezavisnost. Naime,
samostalnost je u ovom kontekstu samo to da se Agencija ne nalazi u sastavu
ministarstva ili nekog drugog tijela, dok je Zakon ini podlonom nizu direkt-
nih uticaja izvrne vlasti. Time je dodatno ugroena njena nezavisnost, imajui
u vidu da se radi o nezavisnom regulatoru ije je djelovanje ureeno posebnim
zakonskim aktima.
PRAVILA I KODEKSI AGENCIJE
Pravila Agencije u oblasti elektronskih medija slijede evropska naela i standar-
de. S jedne strane se izdvajaju opta programska pravila sadrana u kodeksima,
koji propisuju programske standarde i principe u oglaavanju i sponzorstvu, dok
7
Zakon o fnansiranju institucija Bosne i Hercegovine (Sarajevo, 2004.), Slubeni glasnik
BiH 61/04 i 49/09, stupio na snagu 2004. godine.
8
Slubeni glasnik BiH 103/09.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
249
se s druge strane nalaze pravila kojima se uspostavlja sistem izdavanja dozvola,
te specifna pravila za distribuciju RTV programa.
Jedan od osnovnih regulatornih dokumenata kojim se defniu pravila i standar-
di koji se tiu sadraja predstavlja Kodeks o emitovanju RTV programa. U pream-
buli ovog kodeksa, koji je prvi put usvojen 30. jula 1998. godine, napominje se
da su njime obuhvaena pitanja kao to su podsticanje, predstavljanje i profli-
sanje etnike, nacionalne ili vjerske netolerancije i nasilja. Takoe se navodi da je
svrha Kodeksa da se osigura pravo na slobodu izraavanja, kako je predvieno
Evropskom konvencijom o ljudskim pravima i drugim instrumentima navede-
nim u Ustavu Bosne i Hercegovine, istovremeno potujui naelno prihvaene
standarde pristojnosti, nediskriminacije, pravednosti i tanosti. Kodeks je stupio
na snagu 1. avgusta 1998. i smatra se svojevrsnim ustavom za elektronske me-
dije u Bosni i Hercegovini ije je potivanje obavezujue za sve nosioce dozvola
iz oblasti emitovanja.
Osim Kodeksa o emitovanju RTV programa u smislu operativne prakse bitno
je spomenuti i Kodeks o oglaavanju i sponzorstvu u programima RTV stanica.
Ovaj kodeks, kojim se ureuju principi u oglaavanju i sponzorstvu u progra-
mima RTV stanica, prvi put je usvojen 9. marta 2000. godine.
Predsjednitvo Bosne i Hercegovine je u maju 2005. donijelo odluku o ratifka-
ciji Konvencije Vijea Evrope o prekograninoj televiziji, nakon ega se domaa
regulativa trebala uskladiti s njenim odredbama. Svaka drava lanica i potpis-
nica ovih dokumenata mora garantovati da e se emiteri ponaati u skladu s
datim odredbama. S druge strane, harmonizacija domae legislative i procesa
s direktivama Evropske unije je obavezujua i s aspekta prikljuenja evropskim
integracijama.
Agencija je prva usklaivanja s Konvencijom uinila jo i prije zvanine ratif-
kacije ve u 2004. je usvojena prva izmjena Kodeksa o emitovanju RTV pro-
grama, kada je uvrtena odredba koja se tie ogranienja za zatitu djece i
maloljetnika od potencijalno neprimjerenih sadraja emitovanih u neprimje-
renim terminima.
Proces harmonizacije s Konvencijom posebno je intenziviran nakon ratifkacije, pa
je tako u toku 2006. revidiran Kodeks o oglaavanju i sponzorstvu u programima
RTV stanica u skladu s odredbama i principima u vezi s oglaavanjem i sponzor-
stvom odreenim Konvencijom o prekograninoj televiziji. Izmijenjene odredbe u
oglaavanju i sponzorstvu odnosile su se prije svega na vrijeme trajanja oglaava-
nja (maksimum 15% od dnevnog emitovanja, i maksimum 20% u jednom satu).
Pored toga, uvedene su odredbe u vezi s prekidima u programu radi oglaavanja,
odredbe u vezi sa zatitom maloljetnika i odredbe u vezi s reklamiranjem alkohol-
nih pia. Izmijenjeni i preieni tekst Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu u pro-
gramima RTV stanica je stupio na snagu 29. oktobra 2007. godine.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
250
S druge strane, Direktiva Evropske unije o televiziji bez granica takoer je bila
predmetom opsenih izmjena, te je u decembru 2007. stupila na snagu u izmi-
jenjenom obliku pod nazivom Direktiva o audiovizuelnim medijskim uslugama.
S obzirom na obaveze Bosne i Hercegovine u procesu stabilizacije i prikljuenja
koje se odnose na usklaivanje domae regulative s evropskim pravnim i regula-
tornim dokumentima, zapoet je proces izmjena i dopuna Kodeksa o emitovanju
RTV programa.
U okviru ovog procesa, u izmijenjeni i preieni tekst Kodeksa uvrtene su
teme kao to su osnovni principi zatite maloljetnika, uee maloljetnika u
programu, izvjetavanje o zloinima u koje su umijeani maloljetnici. U ovom
kodeksu je prvi put poseban znaaj posveen zatiti prava na privatnost, a uve-
dene su posebne odredbe koje se odnose na opojna sredstva, upotrebu du-
hanskih proizvoda i alkohol, nasilje i opasno ponaanje, seks i nagost, objavlji-
vanje upozorenja za publiku prije emitovanja odreenih sadraja, izvjetavanje
o sudskim procesima i drugo. Izmijenjeni i preieni tekst Kodeksa o emitovanju
RTV programa Vijee Agencije je usvojilo 31. januara 2008. godine i on je stupio
na snagu 10. marta 2008. godine.
Agencija je u nastojanjima da stvori jednu vrstu zakonsku osnovu za elektron-
ske medije usvojila i niz drugih pravila iz oblasti emitovanja.
Jedno od prvih pravila kojima se preciznije defnie procedura izdavanja dozvola
je Pravilo 04/2000 Proces natjecanja zasnovan na najboljim rezultatima za dodjelu
dugoronih dozvola za emitovanje, usvojeno 26. septembra 2000. Ovo pravilo je
zamijenjeno 15. juna 2009. godine Pravilom 42/2009 o dozvolama za zemaljsku
radiodifuziju RTV programa, kojim je defnisan postupak i utvrivanje kriterija za
dobijanje dozvola za zemaljsku radiodifuziju radio ili televizijskog programa, te
opti i posebni uslovi dozvola. Svrha ovog pravila je da ostvari najvanije prin-
cipe iz oblasti radiodifuzije: zatitu medijskog pluralizma, javnog interesa i da
obezbijedi ravnopravnu i efkasnu konkurenciju na medijskom tritu Bosne i
Hercegovine. Navedenim pravilima uspostavljen je pravian, razuman, otvoren,
nediskriminatoran i transparentan nain dodjele dozvola za zemaljsku radiodi-
fuziju za sve zainteresovane strane.
Imajui u vidu da je u BiH prisutan dvojni sistem emitovanja, odnosno da postoje
komercijalne i javne radio i televizijske stanice, koje kao takve imaju i razliite oba-
veze, 1. novembra 1999. usvojeno je Pravilo 1/1999 Defnicije i obaveze javnih radio
stanica, kojim su podrobnije defnisane obaveze javnih radio i TV stanica u pogle-
du ispunjavanja odreenih zahtjeva u vezi s programskim sadrajem, ogranienja
u vezi s trajanjem dozvoljenog vremena za oglaavanje, uspostavljanje urednikih
vijea, odvojenost od politikih strukura i sl. Ovo pravilo je u nekoliko navrata bilo
izmijenjeno da bi Vijee Regulatorne agencije za komunikacije na sjednici odranoj
17. februara 2009. godine usvojilo Pravilo 41/2009 o javnim RTV stanicama.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
251
Pratei nove trendove u regulatornoj praksi zemalja Evropske unije, Agencija
je uvela nove vrste dozvola u oblasti emitovanja: dozvole za pruanje audiovi-
zuelnih medijskih usluga i dozvole za distribuciju radio i TV programa. U svrhu
regulisanja naina dodjele i uslova ovih dozvola, Vijee Agencije je 31. januara
2008. usvojilo Pravilo 33/2008 o nainu dodjele i uvjetima dozvole za pruanje
audiovizuelnih medijskih usluga, kojim se ostvaruju najvaniji principi koji se
tiu sektora emitovanja, uzimajui u obzir ubrzanu digitalizaciju medija i pro-
ces konvergencije kao preduslov za uvoenje digitalne zemaljske televizije u
BiH, i 10. septembra 2008. Pravilo 36/2008 o nainu dodjele i uslovima dozvole
za distribuciju radio i televizijskih programa. Njegova je svrha, izmeu ostalog,
da obezbijedi pristup komunikacijskim uslugama za sve korisnike na transpa-
rentnoj, objektivnoj i nediskriminatornoj osnovi, da zatiti interese svih koris-
nika usluga, te da priblii nivo kvaliteta u pruanju usluga s opteprihvaenim
standardima u Evropskoj uniji.
Ranije spomenuti proces usklaivanja s evropskim regulatornim okvirom je
nastavljen i u toku 2010. i odnosi se prije svega na novi pristup regulaciji tele-
vizijskih usluga, kao i novi pristup regulaciji oglaavanja i sponzorstva (audio-
vizuelne komercijalne komunikacije), te uvoenje regulacije usluga na zahtjev.
Pravila na ijim izmjenama se zapoelo raditi u toku 2010. ukljuuju: Kodeks o
emitovanju RTV progama, Kodeks o oglaavanju i sponzorstvu, Pravilo 42/2009
o dozvolama za zemaljsku radiodifuziju RTV programa, Pravilo 36/2008 o nainu
dodjele i uslovima dozvole za distribuciju RTV programa, te Pravilo 41/2009 o jav-
nim stanicama.
Na sjednici odranoj 15. novembra 2011. Vijee Agencije je usvojilo novi set re-
gulatornih akata koji u potpunosti zamjenjuju gore navedene kodekse i pravila.
Ovaj set obuhvata:
Kodeks o audiovizuelnim medijskim uslugama i medijskim uslugama radija, Kodeks
o komercijalnim komunikacijama, Pravilo 55/2011 o pruanju audiovizuelnih me-
dijskih usluga, Pravilo 56/2011 o dozvolama za distribuciju audiovizuelnih medij-
skih usluga i medijskih usluga radija, Pravilo 57/2011 o javnim radio televizijskim
stanicama, te Pravilo 58/2011 o pruanju medijskih usluga radija.
9
Osnovne karakteristike izmjena predstavljaju zaokret u dosadanjoj regula-
ciji koja se iskljuivo odnosila na tradicionalno emitovanje. Novi pristup u re-
gulaciji je posljedica prilagoavanja tradicionalnih usluga pruanja sadraja
namijenjenog za emitovanje novoj audiovizuelnoj sredini i uslugama koje
se pojavljuju s razvojem novih tehnologija. Razlog ovome lei u injenici da
digitalizacija informacija, poveanje brzine prenosa podataka te razvoj novih
9
Svi navedeni dokumenti objavljeni su u Slubenom glasniku BiH broj 98/11, a dostupni
su i na web-stranici Agencije http://www.rak.ba/bih/index.php?uid=1324649058
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
252
platformi distribucije u drugi plan stavljaju princip prema kojem se medijske
usluge identifikuju na osnovu tehnologije prenosa. U skladu s tim, osnovni
cilj Agencije je da se ovim izmjenama omogui podsticanje konkurencije
meu pruaocima usluga, vea fleksibilnost u finansiranju audiovizuelnog
sadraja, da se obezbijedi visok nivo zatite potroaa i da se stvore jednaki
uslovi za sve pruaoce usluga bez obzira na to koju tehnologiju koriste za
distribuciju svojih usluga.
Pored opsenih izmjena u samoj strukturi regulatornog okvira i koritenoj
terminologiji, jedna od najznaajnijih novina je da se po prvi put u regula-
torni okvir uvode medijske usluge na zahtjev koje podlijeu dobijanju sag-
lasnosti od Agencije. U skladu s Direktivom, nova pravila uvode dvostepeni
pristup regulaciji medijskih usluga, imajui u vidu da se na usluge na zahtjev
primjenjuje blai stepen regulacije, odnosno manji broj pravila, a s obzirom
na to da gledaoci/sluaoci sami biraju sadraj koji e gledati/sluati i samim
tim imaju vei stepen kontrole. Kodeksom o komercijalnim komunikacijama
se detaljnije reguliu novi oblici oglaavanja, te uvodi regulacija plasmana
proizvoda. Takoe je bitno naglasiti i da su, u cilju efikasnije zatite maloljet-
nika, Kodeksom o audiovizuelnim medijskim uslugama i medijskim usluga-
ma radija propisane detaljnije odredbe u vezi sa zatitom maloljetnika, prije
svega, obaveza kategorizacije i oznaavanja sadraja na osnovu prikladnosti
za odreenu starosnu dob publike, kao i termini prikazivanja datih program-
skih sadraja. Kodeks uvodi jedinstvene kategorije oznaavanja programskih
sadraja 12+, 16+ i 18+.
Usvajanjem navedenih dokumenata Agencija je, u okviru svojih nadlenosti,
potpuno uskladila regulatorni okvir s Direktivom o audiovizuelnim medijskim
uslugama. Dvije preostale odredbe Direktive koje Agencija nije mogla transpo-
novati usljed zakonskih ogranienja ugraene su u Odluku o odreivanju or-
gana BiH nadlenog za saradnju s regulatornim tijelima iz oblasti elektronskih
medija i davanju ovlasti za odreivanje liste vanih dogaaja za emitovanje u
BiH koju treba usvojiti Vijee ministara Bosne i Hercegovine.
PODSTICANJE KONKURENCIJE DAVALACA USLUGA
Pratei nove trendove u regulatornoj praksi zemalja EU, Agencija je uvela novi
reim izdavanja dozvola za pruanje audiovizuelnih medijskih usluga i dozvola
za distribuciju radio i TV programa. U svrhu regulisanja naina dodjele i uslova
ovih dozvola, Vijee Agencije je 31. januara 2008. usvojilo Pravilo 33/2008 o
nainu dodjele i uvjetima dozvole za pruanje audiovizuelnih medijskih usluga,
10

10
http://www.rak.ba/bih/index.php?uid=1269867979 (pristupljeno 26. marta 2012.
godine).
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
253
kojim se ostvaruju najvaniji principi koji se tiu sektora emitovanja, uzimajui
u obzir ubrzanu digitalizaciju medija i proces konvergencije kao preduvjet za
uvoenje digitalne zemaljske televizije u BiH, i 10. septembra 2008. Pravilo
36/2008 o nainu dodjele i uslovima dozvole za distribuciju radio i televizijskih
programa.
11
Njegova je svrha, izmeu ostalog, da obezbijedi pristup komuni-
kacijskim uslugama za sve korisnike na transparentnoj, objektivnoj i nediskri-
minatornoj osnovi, da zatiti interese svih korisnika usluga, te da priblii nivo
kvaliteta u pruanju usluga s opteprihvaenim standardima u Evropskoj uniji.
Ranije spomenuti proces usklaivanja s evropskim regulatornim okvirom je
nastavljen i u toku 2010. i odnosi se prije svega na novi pristup regulaciji tele-
vizijskih usluga, kao i novi pristup regulaciji oglaavanja i sponzorstva (audio-
vizuelne komercijalne komunikacije), te uvoenje regulacije usluga na zahtjev.
Pravila na ijim izmjenama se zapoelo u toku 2010, a ije se usvajanje oekuje
u toku 2011. godine, ukljuuju: Kodeks o emitovanju RTV programa, Kodeks o
oglaavanju i sponzorstvu, Pravilo 42/2009 o dozvolama za zemaljsku radiodifuziju
RTV programa, Pravilo 36/2008 o nainu dodjele i uslovima dozvole za distribuciju
RTV programa, te Pravilo 41/2009 o javnim stanicama.
12

Osnovne karakteristike predloenih izmjena predstavljaju zaokret u dosa-
danjoj regulaciji koja se iskljuivo odnosila na tradicionalno emitovanje.
Novi pristup u regulaciji je posljedica prilagoavanja tradicionalnih usluga
pruanja sadraja namijenjenog za emitovanje novoj audiovizuelnoj sredini i
uslugama koje se pojavljuju s razvojem novih tehnologija. Razlog ovome lei
u injenici da digitalizacija informacija, poveanje brzine prenosa podataka te
razvoj novih platformi distribucije u drugi plan stavljaju princip prema kojem
se medijske usluge identifciraju na osnovu tehnologije prenosa. U skladu s
tim, osnovni cilj Agencije je da se ovim izmjenama omogui podsticanje kon-
kurencije meu davaocima usluga, vea feksibilnost u fnansiranju audiovi-
zuelnog sadraja, da se obezbijedi visok nivo zatite potroaa i da se stvore
jednaki uslovi za sve davaoce usluga, bez obzira na to koju tehnologiju koriste
za distribuciju svojih usluga.
POSTUPAK U SLUAJEVIMA KRENJA KODEKSA, PRAVILA ILI USLOVA DOZVOLE
Svako fziko ili pravno lice moe podnijeti prigovor Agenciji, koji ona razma-
tra po slubenoj dunosti i prema utvrenim procedurama. Takoer, Agencija
moe pokrenuti postupak po slubenoj dunosti kada utvrdi ili sazna da, s
11
http://www.rak.ba/bih/index.php?uid=1269867979 (pristupljeno 26. marta 2012.
godine).
12
http://www.rak.ba/bih/aktuelnost.php?uid=1303198557 (pristupljeno 26. marta
2012. godine).
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
254
obzirom na postojee injenino stanje, treba pokrenuti postupak radi zatite
javnog interesa. Kako bi Agencija bila u mogunosti preduzeti mjere iz svoje
nadlenosti kada je u pitanju mogue krenje pravila i propisa u vezi s pro-
gramskim sadrajima, potrebno je da svaki primljeni prigovor, osim naziva sta-
nice protiv koje se on podnosi, sadri osnovne podatke o datumu i vremenu
emitovanja spornog programa.
Svi prigovori se razmatraju na isti nain. Preliminarni postupak po prijemu
prigovora podrazumijeva upuivanje zahtjeva stanici za dostavljanje snimaka
programa i komentara u vezi s navodima iz prijave. Nakon toga slijedi analiza
spornog programa u kontekstu mogueg krenja primjenjivih pravila i propi sa.
U vrijeme postojanja Nezavisne komisije za medije, Odbor za implementaciju
je donosio odluke o povredama kodeksa ili uslova dozvole, a u sluajevima koji
su zahtijevali hitnu reakciju, takve odluke je mogao donijeti generalni direktor.
Sada prvostepenu odluku o moguem krenju pravila i propisa Regulatorne
agencije za komunikacije uvijek donosi generalni direktor.
U naroito sloenim predmetima (predmetima od posebne vanosti za poli-
tiku, prvim sluajevima novog tipa za koje postoji vjerovatnoa da e postati
uestali, kompleksnim sluajevima vezanim za pitanja standarda u emitovanju i
sl.), generalni direktor Agencije moe da trai struno miljenje od savjetodavne
komisije koja se sastoji od istaknutih strunjaka iz raznih oblasti (prava, novi-
narstva, knjievnosti, tehnikih nauka itd.).
Srazmjerno utvrenim prekrajima relevantnih pravila i propisa, Zakon o komuni-
kacijama BiH (lan 46) predvia i odreene sankcije, odnosno, izvrne mjere i to:
a) usmena ili pismena upozorenja;
b) inspekcijski pregled sredstava za koje je izdata dozvola;
c) konkretan zahtjev za preduzimanje odreene radnje ili obustavu, koji se mora
ispotovati u okviru zadatog roka;
d) iznos odreene novane kazne ne smije biti vei od 150.000 KM u sluaju
namjerne povrede ili povrede iz nehata pojedinih odredbi zakona ili uslova
koji se navode u izdatoj dozvoli ili kodeksima rada i pravilima Agencije. Iznos
izreene novane kazne srazmjeran je teini prekraja i, tamo gdje je primjen-
jivo, bruto fnansijskom prihodu ostvarenom na osnovu prekraja. U sluaju da
se povrede ponove, izreena novana kazna ne smije biti vea od 300.000 KM.
Agencija izrauje pregled povreda i odgovarajuih kazni, koji usvaja Vijee
ministara;
e) nalog za obustavu emitovanja ili pruanja javnih telekomunikacionih usluga
na period ne dui od tri mjeseca;
f ) oduzimanje dozvole.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
255
Nakon donoenja odluke, ona se alje relevantnoj radio i/ili TV kui, odnosno
nosiocu dozvole, a zatim se objavljuje na uvid javnosti. Protiv odluka Agencije
stanice imaju pravo albe Vijeu Agencije. Uloga Vijea Agencije u albenoj
proceduri je slina ulozi apelacionog suda. Osnovni principi apelacionog suda
su takoer primijenjeni kada Vijee djeluje u svojoj apelacionoj funkciji. Pri
odluivanju o albama Vijee agencije radi prema Zakonu o upravnom po-
stupku, s tim to preispituje prvostepeno rjeenje u okviru navoda iz albe, ali
nije vezano razlozima albe. Odluke Vijea agencije su konane i obavezujue u
upravnom postupku. Sudsko preispitivanje odluke moe se pokrenuti tubom u
upravnom sporu pred Sudom Bosne i Hercegovine.
PREGLED KRENJA RELEVANTNIH PRAVILA I PROPISA
Period od 1998. do 2001.
U prve tri godine postojanja Nezavisne komisije za medije (IMC), dakle, u pe-
riodu od 1998. do 2001. godine primljen je najvei broj prigovora i izreen
je najvei broj kazni po osnovu utvrenog krenja pravila i propisa. Prema
Izvjetaju o sluajevima krenja pravila Agencije juni 1998decembar 2001.
godine,
13
tokom ovog perioda, bivi Odjel za monitoring i albe Nezavisne
komisije za medije (IMC), sadanji Sektor za programske sadraje, prigovore i
pravnu regulativu u emitovanju zvanino je razmotrio 473 prigovora u vezi s
programskim standardima, obavezama potivanja autorskih prava i sl.
U tom periodu je na osnovu procesuiranih sluajeva doneseno ukupno 138
odluka o utvrenim krenjima, od ega je 50 odluka donio generalni direktor,
a 88 odluka donio je Odbor za implementaciju. Nakon uspostavljanja ove re-
gulacije, RTV stanice su, naime, prvi put bile suoene s obavezom potivanja
pravila i propisa u vezi s programskim standardima u emitovanju. Stoga i ne
udi injenica da je sami poetak funkcionisanja IMC-a bio obiljeen najteim
sluajevima krenja pravila i propisa. Posebno se naglaava injenica da se ra-
dilo o poslijeratnom periodu kada je javna komunikacija, generalno gledano,
bila na veoma niskom nivou, kada su tekstovi i emitovani programi jo uvijek
bili puni diskriminacije politikih protivnika, bazirani na netoleranciji i stereo-
tipima iz predratnih i ratnih godina.
Od prethodno navedenog ukupnog broja odluka o utvrenim krenjima koje su
donesene u tom periodu, 52 su se odnosile na utvreno krenje pravila i propisa
u vezi sa sadrajem programa (Kodeks o ureivanju RTV programa raniji naziv
sadanjeg Kodeksa o emitovanju RTV programa).
13
www.rak.ba (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
256
Tabela 1: Odluke u vezi s prigovorima na sadraj programa (vidi Dodatak 1)
Pratei istoriju sluajeva po kojima su odluivali Odbor za implementaciju i ge-
neralni direktor, jasno je da su se od 1998. do sredine 2000. godine sluajevi
uglavnom odnosili na krenje Kodeksa o emitovanju RTV programa, dok se u
kasnijem periodu najvei broj krenja odnosio na krenja obaveze potivanja
autorskih prava
14
i Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu. Sveukupna procjena
krenja Kodeksa o emitovanju u prve tri godine pokazala je da je odredba koja
se tie pravednog i nepristrasnog ureivanja programa (lan 1.4. Kodeksa
15
) u
najveem broju sluajeva bila prekrena 27 puta.
Zatim slijedi odredba koja se tie obaveze uvanja programskih snimaka (lan
4.1. Kodeksa), koju stanice na samom poetku provoenja regulacije iz oblasti
emitovanja nisu ozbiljno shvatale, a ije je krenje utvreno u 19 sluajeva.
U najtea krenja svakako se ubrajaju krenja koja se tiu govora mrnje. Naime,
u tadanjem Kodeksu za emitovanje RTV programa uvrtena je odredba (lan
14
Ovlasti Agencije koje proistiu iz Zakona o komunikacijama ne podrazumijevaju direk-
tnu nadlenost za provoenje zakona iz oblasti zatite autorskih i srodnih prava, imajui
u vidu da je ova oblast u BiH ureena posebnim zakonima. U pogledu zatite autorskih
prava u kontekstu nadlenosti Agencije neophodno je spomenuti da Zakon o komuni-
kacijama BiH u lanu 3. stav 4. taka d) propisuje sljedee:
4. Vijee ministara i Agencija, u skladu s pojedinanim nadlenostima defniranim ovim
zakonom, preduzimaju sve razumne mjere za ostvarenje sljedeih ciljeva:
d) zatita autorskih prava i drugih prava na intelektualnu svojinu, kao i linih podataka i
privatnosti;
U skladu sa svojim ogranienim zakonskim nadlenostima u ovoj oblasti, korisnicima
dozvola koje izdaje Agencija data je opta obaveza potivanja autorskih prava koja
podrazumijeva samo utvrivanje injenice postojanja ugovora, u skladu sa lanom 17.
Obaveze potivanja autorskih prava Pravila 42/2009 o dozvolama za zemaljsku radiodifu-
ziju RTV programa, u kojem se kae: (1) Korisnik e biti odgovoran za sve dunosti i obave-
ze prema bilo kojoj treoj strani u vezi sa autorskim ili drugim pravima koja mogu proizai iz
emitovanja zatienog programa, u skladu sa relevantnim propisima. (2) Korisnik dozvole je
obavezan imati odgovarajue ugovore kojima stie pravo na emitovanje zatienog progra-
ma, i takve ugovore mora po zahtjevu dostaviti na uvid Agenciji. Agencija e takve ugovore
smatrati povjerljivim.
15
lan 1.4. Kodeksa glasi: Radio i televizijske kue e osigurati adekvatnu tanost, praved-
nost i nepristrasnost u ureivanju svih programa, ukljuujui i informativni program. One
ne smiju emitirati emisije koje po bilo ijem razumnom sudu imaju namjeru da promoviraju
interese jedne politike stranke ili bilo koje grupe ili pojedinca, niti da takve aktivnosti provo-
de sistematino tokom jednog vremenskog perioda, iskljuujui druge stranke, grupe ili po-
jedince. Komentar treba da je jasno razluiv od vijesti. Ne smije se dozvoliti da prevlada niti
jedno miljenje ili stanovite kada se radi o kontroverznim temama iz domena javne politike.
Dostupno na: https://www.parlament.ba/press/default.aspx?id=19274&langTag=bs-
BA (pristupljeno 26. marta 2012. godine).
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
257
1.1. Kodeksa
16
) prema kojoj je bilo zabranjeno emitovati sadraje kojima se pre-
nosi jasan i neposredan rizik od podsticanja etnike ili vjerske mrnje izmeu
zajednica u Bosni i Hercegovini, ili sadraje koji bi mogli izazvati nasilje, nered i
nemire, podsticati kriminal ili kriminalne radnje, ili dovesti do uzrokovanja jav-
ne tete. Krenje ove odredbe zabiljeeno je u 18 sluajeva, od ega je u pet
sluajeva uz to prekrena i odredba kojom se zabranjuje omalovaavanje vjer-
skih ubjeenja drugih (lan 1.3. Kodeksa
17
).
Najkarakteristiniji sluaj u tom periodu odnosio se na Radio Sveti Georgije, koji
je 8. maja 2001. godine, izmeu 20:45 i 22:02, emitovao program u formi inter-
vjua u vezi s dogaajima povodom ceremonije postavljanja kamena temeljca za
damiju Ferhadiju u Banjoj Luci. Program je reemitovan narednog dana. Naime,
uraen je intervju s Aleksandrom Sopotom, slikarom koji je komentarisao po-
menute dogaaje i u kojem je upotrebljavan govor mrnje. Agencija je u sluaju
emitovanja ovog programa utvrdila potpuno odsustvo bilo kakve urednike
kontrole. Program ne samo da je obezvrijedio vjerska ubjeenja drugih nego
je i izazvao znaajan rizik javnih nereda, ime je priinjeno krenje lana 1.1.
Openito i 1.3. Vjera Kodeksa. Stanici je izreena sankcija suspendovanja doz-
vole na period od 90 dana.
Odredba koja se tie pristojnosti i uljudnosti u programima RTV stanica, u poje-
dinanim ili u sluajevima viestrukog krenja, takoer je bila prekrena 18 puta.
Period od 2002. do 2010.
Pozitivan uticaj IMC-a u provoenju regulacije u prve tri godine postojanja bio
je kljuan za uspostavljanje nezavisnosti i profesionalizma elektronskih medija u
BiH. Ostvaren je znaajan napredak utoliko to se u narednim godinama posto-
janja regulacije u BiH smanjio broj sluajeva u vezi s govorom mrnje. Tome
16
lan 1.1. Kodeksa glasi: Program e biti u skladu sa openito prihvaenim civilizacij-
skim standardima uljudnosti, uz potovanje etnikih, kulturnih i vjerskih razlika u Bosni i
Hercegovini.
Radio i televizijske kue nee emitirati materijal koji svojim sadrajem i tonom:
(1) prenosi jasan i neposredan rizik od podsticanja etnike ili vjerske mrnje izmeu zajed-
nica u Bosni i Hercegovini, ili koji bi, na osnovu bilo ijeg razumnog suda, izazvao nasilje,
nered i nemire, ili koji bi mogao podsticati kriminal ili kriminalne radnje;
(2) prenosi jasan i neposredan rizik od uzrokovanja javne tete: pri emu se takva javna teta
defnira kao smrt, povreda, teta nanesena imovini ili druga vrsta nasilja, ili skretanje policij-
skih aktivnosti i medicinskih usluga ili aktivnosti drugih slubi za odravanje javnog reda sa
njihovih uobiajenih dunosti.
17
lan 1.3. Kodeksa: Vjera i vjerske aktivnosti pripadnika razliitih vjeroispovijesti se ne smiju
pogreno predstavljati, te se moraju poduzeti svi napori da se obezbijedi tanost i korektnost
vjerskih programa. Ovi programi ne smiju omalovaavati vjerska ubjeenja drugih.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
258
svjedoi podatak da je u odnosu na period od 1998. do 2001. godine, u 2002.
zabiljeen samo jedan sluaj krenja odredbe koja se tie govora mrnje, dok u
2003. nije bilo takvih krenja. Nakon toga, odnosno u periodu od 2004. do 2010.
zabiljeeno je ukupno 13 sluajeva krenja odredbi Kodeksa u vezi s govorom
mrnje. U nastavku je prikaz sluajeva krenja pravila i propisa u vezi s program-
skim standardima (Kodeks o emitovanju RTV programa i Kodeks o oglaavanju i
sponzorstvu u programima RTV stanica) i obaveza potivanja autorskih prava u
periodu od 2002. do 2010. nainjen na osnovu podataka iz godinjih izvjetaja
Agencije o krenjima pravila i propisa izdatih u periodu od 2002. do 2010.
Tabela 2: Pregled sluajeva krenja kodeksa 20022010. (vidi Dodatak 1)
Posmatrajui istoriju sluajeva prema vrsti krenja, moe se rei da je 2002. go-
dina bila prekretnica. U odnosu na prethodne godine, od 2002. zabiljeen je
opadajui trend krenja odredbi koje se tiu jezika mrnje, potivanja etnike,
kulturne i vjerske raznovrsnosti, kao i udaljavanje od programa koji u sebi nose
rizik izazivanja etnike ili vjerske mrnje ili javne tete. Naime, od tog perioda
nadalje, najvei broj krenja se odnosio na odredbu koja se tie pristojnosti i ul-
judnosti, ije je krenje u periodu od 2002. do 2010. zabiljeeno ukupno 38 puta.
Odredba Kodeksa u vezi s pravednim i nepristrasnim ureivanjem programa
koja je u prve tri godine primjene u pojedinanim ili viestrukim krenjima bila
prekrena 27 puta, u periodu od 2002. do 2010. prekrena je tek osam puta.
Krenja odredbi u vezi s potivanjem autorskih prava biljee opadajui trend
u periodu od 2002. do 2010. U odnosu na period od 1998. do 2001, kada je
zabiljeeno 21 krenje odredbi koje se tiu obaveze potivanja autorskih prava,
u 2002. je zabiljeeno est sluajeva krenja, u 2003. dva sluaja, u 2004. jedan,
dok u 2005. nije zabiljeen nijedan sluaj krenja obaveza potivanja autorskih
prava. Od 2006. do 2010. zabiljeena su ukupno etiri ovakva krenja.
Od 2004. godine, kada je u Kodeks o emitovanju RTV programa uvrtena odred-
ba koja se tie ogranienja u vezi s terminima emitovanja, prevashodno namije-
njena zatiti djece i maloljetnika od potencijalno neprimjerenih sadraja, biljee
se sluajevi krenja u kojima stanice nisu pokazale odgovornost u usklaivanju
programskih sadraja s terminima emitovanja. Tako je tokom 2004, 2005. i 2006.
zabiljeeno est sluajeva krenja navedene odredbe, dok je u 2007. zabiljeen
porast ovakvih sluajeva (ukupno osam) i 2008. jedan sluaj. Zabiljeeno je de-
vet sluajeva krenja principa u emitovanju u 2009. godini koji se tie zatite
djece i maloljetnika (lan 12. Kodeksa), i neusklaenosti sadraja s terminima
emitovanja, dok su u 2010. zabiljeena tri ovakva sluaja.
Nepotivanje obaveze uvanja programskih snimaka u propisanom periodu,
odnosno, u skladu s pravilima i propisima Agencije onemoguava Agenciju u
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
259
provoenju postupka ispitivanja mogueg krenja pravila i propisa. Nakon veli-
kog broja krenja ove odredbe u prve tri godine ukupno 19, broj sluajeva
krenja se od 2002. drastino smanjuje, to ukazuje na injenicu da su sta-
nice, svjesne vanosti potivanja ove odredbe, uloile napore ka uspostav-
ljanju odgovarajueg i efkasnijeg sistema arhiviranja programa. Tako je 2002.
zabiljeen tek jedan ovakav sluaj, tokom 2003. i 2004. est sluajeva, 2005. dva
sluaja te u periodu od 2006. do 2010. samo etiri sluaja.
Pored odreenih programskih standarda, provoenje principa u oglaavanju i
sponzorstvu u skladu s najboljom evropskom praksom, naroito u periodu od
2007. godine, doprinijelo je daljoj profesionalizaciji elektronskih medija. to se
tie primjera krenja, zanimljivo je spomenuti sluajeve nedoputenog i varlji-
vog oglaavanja zabiljeene u 2007. godini, nakon poetka primjene izmijenje-
nog Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu. Naime, nekoliko stanica (Alfa TV, BHT
1, NTV Hayat, Alternativna televizija, RTV Mostar, Tuzlanska televizija, HTV Oscar
C, Pink BH, RTRS, RTV FBiH) emitovale su reklamu za novi brand cigareta Royal.
lan 3. Opti principi oglaavanja, teletrgovine i sponzorstva nalae da
oglaavanje, teletrgovina i sponzorstvo ne smiju djelovati zavaravajue niti smiju
tetiti interesima potroaa, te da varljivo oglaavanje nije dozvoljeno. Isto tako,
prema lanu 8, Oglaavanje i teletrgovina odreenih proizvoda, oglaavanje i
teletrgovina duhanskih proizvoda nije dozvoljena. U vezi s navedenim, prema
saznanjima Agencije, a na osnovu monitoringa programa stanica, u aprilu 2007.
godine poela je oglasna kampanja za Royal u medijima. Rije je o reklami koja
se emituje u etiri razliite verzije s razliitim reklamnim porukama: Uivajte 24
sata, 24 sata sa tobom, Nita ne moe tebe da zamijeni, Royal, Ko da je prvi
put i tebi i meni, nita ne moe tvoj ukus da promijeni.
Kampanja je poela kao tzv. teaser, odnosno, u poetku kampanje nije bilo
jasno navedeno ta se zapravo reklamira, a svim spotovima je zajedniko po-
javljivanje istog manekena, u tri od etiri spota obuenog u elegantno odije-
lo, u nekim je spotovima vadio upalja s ugraviranim karakteristinim slovom
R (isto slovo R se u razliitim dijelovima pojavljuje u svim spotovima), i u svim
spotovima se u jednom trenutku provlai pramen dima preko ekrana. Nakon
poetka ove kampanje, u medijima je 9. maja 2007. objavljeno saoptenje u
kojem se navodi da su Fabrika duhana Sarajevo (FDS) i Modna kua Granof
potpisale Sporazum o sponzorisanju nove kolekcije odijela pod imenom Royal.
Naknadno je utvreno da se sve etiri verzije ove reklame nalaze na web stranici
Fabrike duhana Sarajevo, kao reklame za cigarete Royal. Meutim, na zvaninoj
web stranici frme Granof nema izdvojene bilo koje pojedinane kolekcije, pa
tako ni kolekcije pod nazivom Royal, niti se meu slikama kojima se pokazuje
asortiman frme igdje mogu pronai fotografje ili spotovi koji su upotrijebljeni
u toku reklamiranja proizvoda pod nazivom Royal.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

O
B
L
A
S
T
I

E
M
I
T
O
V
A
N
J
A

U

B
i
H
260
Istovremeno sa saoptenjem o poslovnoj saradnji dviju frmi, u tampi i na og-
lasnim prostorima u Sarajevu je primijeeno intenzivirano oglaavanje cigareta.
Premda sadraj oglasa u tampi na javnim povrinama ne spada u nadlenost
Agencije, u konkretnom sluaju opis tih oglasa je bio vaan kako bi se ustanovila
veza izmeu TV oglaavanja i ostalih oblika oglaavanja proizvoda pod nazivom
Royal. Tako na plakatima isti maneken pored sebe ima dvije kutije cigareta u
tamnoplavom omotu, na njima ispisano Royal, a u uglu pie Uivajte 24 sata.
U potpisu je Flavio De Salvatore, pri emu su ova velika slova FDS boldirana.
Naznaena je i cijena od 2 KM. U oglasu u tampi isti maneken lei u krevetu (bez
odijela), dri u ruci pare papira s karakteristinim slovom R, dok u uglu stoje
otvorene dvije kutije cigareta Royal.
Sasvim je bilo jasno da se cijela kampanja odnosi na reklamiranje cigareta pod
nazivom Royal, a da je navodna saradnja dviju domaih frmi u promociji ovog
proizvoda rezultat u marketingu prisutne prakse takozvanog surrogate adver-
tisinga, odnosno oglaavanja proizvoda ije je oglaavanje inae zabranjeno,
premda je dozvoljena njihova proizvodnja i prodaja. Agencija ja zakljuila da je
emitovanje reklame za Royal u programima stanica, bez obzira na izjanjenje
stanica da je rije o kolekciji odijela za Granof koja se zove Royal, a da ona
nedvojbeno upuuje na istoimene cigarete, djeluje zavaravajue na javnost i
teti interesima potroaa u kontekstu obaveze medija da na legalan i poten
nain plasiraju oglase u svojim programima, ali i da bez obzira na injenicu da
ugovori nisu sklopljeni s Fabrikom duhana, u osnovi predstavlja oglaavanje du-
hanskih proizvoda koje je u smislu lana 8. sasvim jasno zabranjeno.
U prvoj godini primjene izmijenjenih pravila i propisa koji se tiu oglaavanja i
sponzorstva zabiljeena su ukupno 33 krenja, dok je ovaj broj u 2008. smanjen
na ukupno etiri sluaja utvrenog krenja. U 2009. zabiljeeno je 15, a u 2010.
jedanaest sluajeva krenja odreenih principa u oglaavanju i sponzorstvu.
Neki od ozbiljnijih primjera krenja ukljuuju sluaj kombinovanog krenja
Kodeksa o emitovanju RTV programa i Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu u
programima RTV stanica kao to je bio sluaj TV OBN (reality program Big Mama
House, emitovan 2008. godine).
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
261
ZAKONI O JAVNOM RTV SI STEMU I SERVI SI MA
Amer Dihana
Javno RTV emitiranje u Bosni i Hercegovini (BiH) regulirano je etirima zakonima.
To su: Zakon o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH
1
(Zakon o Sistemu BiH) i
Zakon o Javnom radio-televizijskom servisu BiH
2
(Zakon o BHRT-u) na nivou Bosne
i Hercegovine, te na nivou entiteta Zakon o Javnom radio-televizijskom servisu
RS
3
(Zakon o RTRS-u) i Zakon o Javnom radio-televizijskom servisu FBiH
4
(Zakon o
RTVFBiH). Zakonom o Sistemu BiH uspostavljen je Javni radio-televizijski sistem u
BiH (JRTS BiH), kao i odnosi izmeu pravnih subjekata koji ga ine, a to su:
- Padlo-televlzl[a 8lH (8HPT) kao 1avnl PTv servls 8lH,
- Padlo-televlzl[a Pederacl[e 8lH (PTvP8lH) kao 1avnl PTv servls Pederacl[e 8lH,
- Padlo-televlzl[a Pepubllke Srpske (PTPS) kao 1avnl PTv servls Pepubllke Srpske,
- Korporacl[a [avnlh PTv servlsa 8lH (Korporacl[a).
Zakon o Sistemu BiH je krovni zakon i predvia da se zakoni o servisima usklade
s njegovim odredbama i to u roku od 60 dana od njegovog donoenja.
5
Ovim
zakonom se pokuava napraviti balans izmeu samostalnosti pojedinih emi-
tera te njihovog zajednikog djelovanja unutar jedinstvenog sistema. Zakon o
Sistemu BiH utvruje samostalnost javnih RTV servisa u svim kljunim aspek-
tima, ukljuujui ureivaku nezavisnost i institucionalnu autonomiju.
6
To znai
da javni servisi samostalno utvruju programske koncepcije, upravljaju imovi-
nom, brinu o fnansijskim i radnopravnim pitanjima, te predstavljaju emitere u
pravnim postupcima. S druge strane, javni RTV emiteri su obavezani da registri-
raju Korporaciju kao zajedniku upravljaku strukturu na dravnom nivou.
Predvieno je da Korporacija uime sva tri javna RTV servisa vri cijeli niz aktiv-
nosti. Veina predvienih djelatnosti su koordinirajueg karaktera, kao to su:
razvoj i koordinacija pravne regulative, promoviranje i koordinacija tehnikog
1
Zakon o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH (Sarajevo, oktobar 2005. godine), Slu-
beni glasnik BiH broj 78/05, stupio na snagu 8. novembra 2005. godine.
2
Zakon o Javnom radio-televizijskom servisu BiH (Sarajevo, decembar 2005. godine), Slu-
beni glasnik BiH broj 92/05, stupio na snagu 28. decembra 2005. godine.
3
Zakon o radio-televiziji RS (Banja Luka, maj 2006. godine), Slubeni glasnik RS broj
49/06, stupio na snagu 11. maja 2006. godine.
4
Zakon o Javnom servisu radio-televizije FBiH (Sarajevo, juli 2008. godine), Slubeni gla-
snik FBiH broj 48/08, stupio na snagu 6. augusta 2008. godine.
5
Zakon o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH (Sarajevo, oktobar 2005. godine), Slubeni
glasnik BiH broj 78/05, stupio na snagu 8. novembra 2005. godine, lan 3. i 44.
6
Ibid., lan 4.
Z
A
K
O
N
I

O

J
A
V
N
O
M

R
T
V

S
I
S
T
E
M
U

I

S
E
R
V
I
S
I
M
A
262
razvoja i uvoenja novih tehnologija, zajedniko koritenje tehnikih, fnansij-
skih i kadrovskih potencijala, koordinacija resursima za prikupljanje sadraja za
informativne emisije, zajedniko koritenje arhive, koordinacija poslovnih i raz-
vojnih planova kao i upravljanja ljudskim potencijalima. S druge strane, samo-
stalnost Korporacije u obavljanju djelatnosti naglaena je u prodaji oglasa i dru-
gih marketinkih proizvoda, izradi strategije za multimedijalne usluge javnih RTV
servisa, uspostavi internih i vanjskih komunikacija, ukljuujui meunarodne
veze, nabavci stranih programa,naruivanju ispitivanja javnog mnijenja i me-
dijskog trita, te pruanju usluga prijenosa za javne RTV servise.
7
U osnovi, cjelokupni sistem javnog emitiranja defniraju etiri karakteristike: auto-
nomija, koordinacija, slinost i meuzavisnost. Predvieno je, dakle, postojanje tri
emitera koji imaju znaajne stepene autonomije u svim kljunim pitanjima (pro-
gramska politika, fnansije, pravno zastupanje itd.), koji putem Korporacije dijele
veliki broj resursa (resursi za prikupljanje sadraja za informativne emisije, arhiva
itd.), meusobno su slini po unutranjoj strukturi (pravna regulativa, ljudski po-
tencijali, poslovne politike itd.), te meuzavisni u brojnim razvojnim pitanjima
(nove tehnologije, digitalizacija, nabavka stranih programa, prodaja oglasa itd.).
OSNOVNI PRINCIPI ZAKONA
Zakoni o javnom RTV emitiranju propisuju zadatke javnih emitera, defniraju odno-
se unutar Sistema javnog emitiranja kao i nain upravljanja Sistemom i pojedinim
emiterima, reguliraju odnose s dravom i regulatornim tijelima, utvruju naine f-
nansiranja emitera, kao i obaveze graana u pogledu plaanja RTV takse, uspostavl-
jaju programske i oglaivake principe i ogranienja, te sadre ostale odredbe koje
imaju za cilj to hitniju uspostavu cjelokupnog Sistema javnog RTV emitiranja u BiH.
a) Zadatak
Osnovni zadatak javnih RTV servisa je pruanje raznovrsnih i vjerodostojnih
informacija o najirem spektru drutvenih dogaaja kao i osiguravanje zastup-
ljenosti raznolikih vrsta programskih sadraja (obrazovni, kulturni, sportski itd.)
u svojim programima. Pri tome, emiteri trebaju istinito i nepristrasno informirati
graane te osigurati da se programi vijesti emitiraju i u udarno vrijeme. Emiteri
trebaju osigurati da programi najvieg kvaliteta budu dostupni javnosti, a u za-
datak im je stavljeno i da podstiu demokratske procese u zemlji.
8
7
Ibid., lan 6.
8
Vidi: Zakon o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH (Sarajevo, oktobar 2005. godine),
Slubeni glasnik BiH broj 78/05, stupio na snagu 8. novembra 2005. godine, lan 5. i
Zakon o Radio-televiziji RS (Banja Luka, maj 2006. godine), Slubeni glasnik RS broj 49/06,
stupio na snagu 11. maja 2006. godine, lan 7.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
263
b) Upravljanje
Organe uprave triju javnih emitera ine upravni i poslovodni odbori. Dok uprav-
ni odbori tite i zastupaju interese javnosti i imaju nadzornu funkciju u pogledu
poslovanja i raspolaganja imovinom javnih emitera
9
, dotle poslovodni odbori
neposredno rukovode javnim RTV emiterima. Poslovodne odbore ine general-
ni direktori emitera i rukovoditelji sektora
10
. Na nivou sistema kao zajednike
strukture triju emitera postoji Odbor Javnog RTV sistema
11
, koji je ujedno i
Upravni odbor Korporacije
12
. Korporacija ima i Poslovodni odbor, identino kao i
javni emiteri, sainjen od generalnog direktora i direktora sektora.
13
Upravne odbore emitera ine po etiri lana koji moraju biti dravljani BiH.
Kod entitetskih emitera postoji uvjet i da lanovi moraju biti nastanjeni u
odgovarajuem entitetu, dok kod BHRT-a dva lana dolaze iz Federacije BiH, a
dva iz Republike Srpske. Tri lana dolaze iz tri konstitutivna naroda BiH, a etvrti
iz reda ostalih. Upravni odbor Sistema/Korporacije ima 12 lanova, a sastavljen
je od svih lanova upravnih odbora triju javnih RTV emitera.
Od lanova upravnih odbora se oekuje da djeluju samostalno, a ne da primaju
upute od organa koji ih je imenovao.
14
U pogledu strunosti lanova upravnih
odbora ne postoje naroito visoki zahtjevi. Dok se Zakon o BHRT-u i Zakon o
RTVFBiH zadovoljavaju kvalifkacijom da provedenom procedurom trebaju biti
izabrani najkvalifkovaniji kandidati
15
, Zakon o RTRS-u je ispustio tu odrednicu.
S druge strane, zakonima se nastoji onemoguiti utjecaj politike i biznisa na
upravljanje javnim emiterima, pa se propisuje da lanovi upravnih odbora ne
mogu biti nosioci bilo koje vrste vlasti i to na bilo kojem nivou, kao ni lanovi
politikih stranaka. Takoer, zaposlenici javnih emitera i drugih kompanija koje
obavljaju istu djelatnost, kao i druga lica koja obavljaju poslove zbog kojih bi
mogli doi u sukob interesa, ne mogu biti imenovani u upravne odbore.
16
Dalji pokuaj depolitizacije procesa izbora lanova upravnih odbora ogleda se u
tome to je propisano da nadleni parlament imenuje lanove upravnog odbo-
ra na osnovu ire liste kandidata koju im dostavlja RAK nakon provoenja trans-
parentnog procesa izbora. Meutim, ova odredba je ostala jedino u Zakonu o
BHRT-u, dok je u Zakonu o RTRS-u izmijenjena tako da je uloga RAK-a u procesu
9
Zakon o Javnom radio-televizijskom servisu BiH (BHRT), lan 24, Zakon o radio-televiziji RS
(RTRS), lan 44, Zakon o Javnom servisu radio-televiziji FBiH (RTVFBiH), lan 23.
10
Ibid., BHRT lan 22(2), RTRS lan 43(2), RTVFBiH lan 22(2).
11
12
Ibid., lan 13(5).
13
Ibid., lan 13(6).
14
Supra nota 9, BHRT lan 25(4), RTVFBiH lan 24(4), RTRS lan 45(4).
15
Supra nota 2 i 4, BHRT lan 26, RTVFBiH lan 25.
16
Ibid.
Z
A
K
O
N
I

O

J
A
V
N
O
M

R
T
V

S
I
S
T
E
M
U

I

S
E
R
V
I
S
I
M
A
264
izbora svedena na ulogu skuptinske komisije. Naime, Zakonom o izmjenama i
dopuni Zakona o RTRS-u
17
obavezuje se RAK da ponovi postupak izbora u sluaju
da Narodna skuptina RS-a ne imenuje lanove sa liste koju joj je RAK dostavio.
S druge strane, Zakon o RTVFBiH uope nije ukljuio ovu odredbu ve iru listu
kandidata sainjavaju komisije za izbor i imenovanja oba doma Parlamenta FBiH.
18
Generalne direktore emitera i Korporacije imenuju nadleni upravni odbori na-
kon provoenja javnih konkursa. Ogranienja koja vae za izbor lanova uprav-
nih odbora vae i kod izbora generalnih direktora. Dakle, naelno, zakonske
odredbe nastoje sprijeiti politike i poslovne utjecaje na imenovanje najviih
poslovodnih organa. U pogledu osiguranja nacionalne ravnopravnosti, zakon-
ska rjeenja su asimetrina. Zakon o Sistemu predvia da predsjednik Odbora
Sistema i generalni direktor Korporacije ne mogu pripadati istom narodu.
19

Takoer, Zakon o RTVFBiH propisuje da pripadnik istog naroda ne moe biti ime-
novan dva puta uzastopno na poziciju generalnog direktora.
20
S druge strane,
Zakon o BHRT-u i Zakon o RTRS-u nemaju slinih odrednica.
Zakoni o entitetskim javnim RTV emiterima predviaju i uspostavljanje pro-
gramskih vijea koja imaju iskljuivo savjetodavni karakter.
21
Ogranienja
predviena kod izbora lanova upravnih odbora primjenjuju se i kod imeno-
vanja lanova ovih vijea. Predvieno je da ona broje po 11 lanova, izabra-
nih na osnovu javnog konkursa i sastavljenih od predstavnika irokog spektra
drutvenih grupa. Dok Zakon o RTVFBiH
22
propisuje zastupljenost lanova iz svih
kantona te iz svih konstitutivnih naroda i ostalih, Zakon o RTRS-u ne propisuje
nikakvu teritorijalnu ni nacionalnu raznolikost lanova Vijea
23
. Generalno, iako
je uloga ovih vijea u velikoj mjeri obesmiljena time to imaju iskljuivo sav-
jetodavni karakter, zamisao je da ona uestvuju u kreiranju programskih pla-
nova i kadrovskih rjeenja te da nadziru primjenu programskih principa, kao i
da izvjetavaju javnost i parlamente o radu javnih RTV emitera.
c) Finansiranje
Redovne aktivnosti javnih emitera fnansiraju se od prihoda ostvarenih putem
naplate RTV takse i prodajom marketinga. Dodatno, emiteri mogu ostvarivati
17
Zakon o izmjenama i dopuni Zakona o Radio-televiziji RS (Banja Luka, juli 2008. godine),
Slubeni glasnik RS broj 73/08. (lan 1).
18
19
Supra nota 1, lan 15(n).
20
Supra nota 4, lan 34(2).
21
Ibid., lan 29. i supra nota 3, lan 50.
22
23
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
265
prihode komercijalizacijom vlastitih usluga.
24
Zakon o Sistemu predvia da se
novac prikupljen od RTV takse kao i neto-prihodi od marketinga prikupljaju na
jedinstveni raun i raspodjeljuju po formuli 50 posto za BHRT i po 25 posto en-
titetskim emiterima.
25
S druge strane, trokove rada Korporacija fnansiraju tri
emitera na osnovu koritenja defniranog ugovorom. Pored toga, i Korporacija
kao i emiteri moe samostalno ostvarivati prihode.
26
No, unato obavezi da se zakoni o javnim RTV emiterima usklade s krovnim
Zakonom o Sistemu, ta obaveza nije ispotovana u sluaju Zakona o RTVFBiH.
Naime, ovaj zakon predvia da se prihodi koje RTVFBiH ostvari od marketinga
primarno koriste za fnansiranje djelatnosti ovog emitera, a ne da se dijele pre-
ma predvienoj formuli.
27
Bitna novina zakona jest da obavezu plaanja RTV pretplate defniraju kao RTV
taksu na posjedovanje radio ili TV prijemnika.
28
Na ovaj se nain obaveza fnansi-
ranja javnih RTV programa ne vezuje s tim da li neko gleda programe ovih emitera
i da li mu se ti programi sviaju ili ne, ve se prepoznaje potreba da se ovakvi
programi fnansiraju od svih graana koji posjeduju RTV prijemnike. Dalje, Zakon
o Sistemu sadri pretpostavku da svako domainstvo i pravno lice imaju radijski ili
televizijski prijemnik te da se ova pretpostavka moe osporiti pismenom izjavom
koja podrazumijeva odgovarajuu kontrolu tanosti navoda te izjave.
29
d) Programski principi
Zakoni o javnom RTV emitiranju propisuju programske principe, naine njiho-
vog ostvarivanja te defniraju programske zabrane. Programskim principima se
podvlai da programi RTV servisa slue javnosti te da moraju biti usklaeni s
profesionalnim standardima. Prema zakonu, obaveza javnih servisa je da par-
lamentima i javnosti predstave svoje planove i izvjetaje o njihovoj realizaciji,
a svaki graanin i graanka imaju pravo iznijeti prijedloge i prigovore na pro-
grame javnih RTV servisa.
30
Sluenje javnom interesu ukljuuje emitiranje pro-
grama informativnog, kulturnog, obrazovnog, zabavnog i sportskog karaktera.
31

Ovakvim defniranjem obaveza odbijaju se prigovori onih koji navode da se
javni RTV servisi trebaju ograniiti samo na one programe koje ne uspijevaju
proizvesti komercijalni emiteri.
24
Supra nota 9, (BHRT) lan 20, (RTVFBiH) lan 18. i (RTRS) lan 38.
25
26
Ibid., lan 14(1).
27
28
29
Ibid., lan 19.
30
Ibid., lan 26.
31
Ibid.
Z
A
K
O
N
I

O

J
A
V
N
O
M

R
T
V

S
I
S
T
E
M
U

I

S
E
R
V
I
S
I
M
A
266
Specifnost bh. zakonodavstva ogleda se u tome to postoje odredbe kojima
se eli postii da javni RTV emiteri uvaavaju jezike kao i nacionalne, religij-
ske i regionalne specifnosti BiH. U tom smislu propisuje se da e programi biti
ureivani na tri slubena jezika i dva pisma
32
, kao i da e u produkciji programa
osigurati ravnopravnu zastupljenost sadraja koji odgovaraju tradicijskoj batini
sva tri naroda te adekvatnu zastupljenost ostalih.
33
Pored ovoga, propisano je da
e emiteri afrmirati kulturne i druge potrebe nacionalnih manjina u BiH.
34
Pri ostvarivanju programskih principa od emitera se trai da istinito, cjelovito,
nepristrasno i pravovremeno informiraju javnost. Takoer, naglaeno je da ko-
mentari moraju biti na jasan nain odvojeni od vijesti.
35
Pored toga, od emitera
se oekuje da osiguraju otvorenu i slobodnu raspravu o pitanjima od javnog inte-
resa, podstiu pluralizam ideja, doprinose meusobnom razumijevanju sudionika
rasprava, njeguju razliite oblike stvaralatva te promoviraju ljudska prava i slobo-
de, kao demokratske vrijednosti u drutvu. Pred javne RTV emitere postavljena je
i obaveza potovanja autorskih prava i prava na odgovor te obaveza objavljivanja
ispravke.
36
Takoer, zakonima je zagarantirana i povjerljivost izvora informacija te
je propisano da otkrivanje povjerljivih izvora moe naloiti samo sud, i to u sluaju
kada je to neophodno radi spreavanja nastanka tekih krivinih djela
37
.
Programske zabrane obuhvataju podsticanje i irenje mrnje i diskriminacije,
velianje nasilja i kriminala, objavu priloga lanog, nemoralnog i pornografskog
karaktera kao i bilo kojeg prikrivenog sadraja kojim se prenose poruke, a da ih
graani nisu svjesni. Naroito se naglaavaju zabrane kojima se titi psihofziki
razvoj djece i omladine.
Bh. zakoni o javnim RTV emiterima sadre i odredbe o zastupljenosti programa.
Ovim odredbama propisuje se odreena zastupljenost programa evropskog i
domaeg karaktera, kao i obaveza naruivanja programa od nezavisnih produ-
centskih i komercijalnih kua.
38
Kuriozitet zakona o javnim RTV servisima jest da propisuju gotovo iste odredbe
o zastupljenosti programskih anrova za sva tri javna emitera.
39
To znai da je os-
novna pretpostavka njihovog razlikovanja u tome da se emitiraju na razliitim
32
Ibid., lan 26(4).
33
Ibid., lan 26(5).
34
Ibid., lan 26(3).
35
Ibid., lan 27.
36
Zakon o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH lanovi 35, 37. i 38; Zakon o Javnom ser-
visu radio-televiziji FBiH lanovi 47, 49. i 50; Zakon o Radio-televiziji RS lanovi 33, 34. i 35.
37
Ibid., BHRT lan 40; RTV FBiH lan 52; RTRS lan 36.
38
Ibid., lan 29.
39
Ovaj princip nadalje je potvren Dozvolom Sistema u kojoj su propisane iste ili veoma sli-
ne kvote u pogledu proizvodnje razliitih programskih anrova za sva tri javna RTV emitera.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
267
podrujima (RTVFBiH u Federaciji i RTRS u Republici Srpskoj), odnosno da imaju
razliit fokus kod pripreme programa (BHRT meunarodni i dravni nivo, RTRS
i RTVFBiH entitetske perspektive). Meutim, obje su ove pretpostavke u velikoj
mjeri pogrene. Prije svega, s poveanom penetracijom kablovske i IP televizije
sva tri emitera postala su dostupna na cijeloj teritoriji BiH. Takoer, odredbe koje
propisuju entitetski, odnosno dravni karakter emitera nisu zasnovane na jasno
izraenoj distinkciji koja je kao takva prepoznata u javnosti, pa otuda ni emiteri
nisu bili u mogunosti da se afrmiraju kao takvi. Jednom rijeju, sva tri emitera
bave se istim temama i dostupni su na gotovo cijeloj teritoriji BiH. Na prvi pog-
led, ovakva kompeticija nuno i ne izgleda kao loe rjeenje. No, imajui u vidu
injenicu da javni RTV emiteri zapostav ljaju proizvodnju raznolikih sadraja jer ih
je, naprosto, nemogue umetnuti u programsku shemu jednog kanala, postavlja
se pitanje da li je potrebno proizvoditi raznolike sadraje visokog kvaliteta ili se
takmiiti s veoma ogranienim resursima u proi zvodnji istih ili slinih sadraja?
Usto, treba imati u vidu da se sva tri javna RTV emitera fnansiraju s jedinstvenog
rauna na koji se prikuplja novac od RTV takse.
OSTALE ZAKONSKE ODREDBE
Zakoni o servisima i Sistemu defniraju jo nekoliko znaajnih oblasti. To su prin-
cipi marketinkog oglaavanja i sponzorstva, pitanje frekvencija kao i odnos s
Regulatornom agencijom za komunikacije.
Propisi vezani za marketing uspostavljaju etike principe kod oglaavanja
40
,
propisuju ogranienja trajanja marketinkog oglaavanja
41
, nain oglaavanja
tokom izbora koji predvia obavezu besplatnog ustupanja programskog vre-
mena za prezentaciju politikih kandidata kao i zabranu politikog marketinga
izvan perioda predizborne kampanje
42
. Odredbama o sponzorstvu takoer se
nastoje eliminirati neetike prakse koje bi rezultirale utjecajem sponzora na
programske sadraje.
43
Zakoni ne defniraju eksplicitno frekvencije kao javno dobro dato na koritenje
javnim servisima, no takvo shvatanje zakonska rjeenja podravaju.
44
Naime,
frekvencije javnim servisima dodjeljuje RAK, koji propisuje cijeli niz obaveza
pred javne emitere. RAK izdaje dozvolu javnim RTV emiterima, tj. Dozvolu
Sistema koja obuhvata sva tri javna emitera. U sluaju krenja odredbi dozvole
40
Zakon o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH, lan 30.
41
Ibid., lan 31.
42
Ibid., lan 32.
43
Ibid., lan 34.
44
Ibid., lan 9.
Z
A
K
O
N
I

O

J
A
V
N
O
M

R
T
V

S
I
S
T
E
M
U

I

S
E
R
V
I
S
I
M
A
268
kao i drugih pravila RAK-a, ova agencija moe primijeniti bilo koju od sankcija
koje ima na dispoziciji izuzev suspenzije i gaenja emitera.
45
IZMJENE ZAKONA
Zakonodavci su nekoliko puta pristupali izmjenama zakona o javnom RTV emi-
tiranju. Najaktivnija u tom pogledu je bila Narodna skuptina RS-a, koja je dva
puta mijenjala Zakon o RTRS-u. Izmjenama iz 2008. godine promijenjena je uloga
RAK-a u procesu izbora lanova Upravnog odbora RTRS-a.
46
Potom je izmjenama
iz 2010. godine
47
iskoritena nepreciznost postojeih zakona o Sistemu i servisi-
ma, pa je nadlenost upravljanja imovinom RTRS-a u potpunosti prebaena na
entitetski nivo, a Sistemu je ostavljena samo koordinacijska uloga.
Naime, Zakonom o Sistemu BiH Korporacija javnih servisa BiH je defnirana
kao zajednika upravljaka struktura izmeu sva tri javna servisa u BiH, to se
odnosi na BHRT, RTVFBiH i RTRS. Ona je nadlena za rukovoenje imovinom
i tehnikim resursima
48
uime sva tri javna RTV servisa. Meutim, postoji di-
lema o nadlenosti upravljanja imovinom jer RTV servisi imaju nezavisnost i
institucionalnu autonomiju u pogledu upravljanja i raspolaganja imovinom.
49

Istovremeno, u zakonima o javnim RTV servisima postoji odredba koja kae da
Korporacija upravlja imovinom emitera.
50
Spomenutim izmjenama zakona uloga i odgovornost Korporacije se izmijenila u
odnosu na RTRS. Precizirano je da Korporacija koordinira koritenje i upravljanje
imovinom i tehnikim resursima
51
, a dodan je i novi stav koji propisuje prethod-
nu saglasnost Narodne skuptine RS-a kad je u pitanju otuenje ili ustupanje na
upravljanje i raspolaganje treim licima pokretne i nepokretne imovine kojom
RTRS upravlja i raspolae.
52
Isto tako, Zakon o izmjenama i dopuni RTV sistema
RS-a je dao novu odgovornost Upravnom odboru RTV servisa RS-a, koja trai
konsenzus svih lanova Upravnog odbora pri donoenju odluka o raspolaganju
imovinom RTRS-a.
53
Tim izmjenama i dopunama Zakona o RTRS-u poveani su
ovlatenja i samostalnost RTRS-a u odnosu na Sistem javnog RTV emitiranja u BiH.
45
Zakon o Radio-televiziji RS, lan 11.
46
Supra nota 17, (lan 1).
47
Ibid.
48
Zakon o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH, lan 13, stav 2d.
49
Zakon o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH, lan 4(d); Zakon o Radio-televiziji RS,
lan 8 (g).
50
Zakon o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH, lan 19(2); Zakon o Javnom servisu
radio-televiziji FBiH, lan 17 (2); Zakon o Radio-televiziji RS, lan 23(2).
51
52
Ibid., lan 1.
53
Ibid., lan 3.
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
Parlamentarna skuptina BiH izmijenila je Zakon o Sistemu BiH
54
i Zakon o BHRT-
u
55
s ciljem osiguranja ravnopravne zastupljenosti spolova i izbjegavanja diskri-
minacije na osnovu spola pri imenovanju upravnih struktura emitera kao i pri
zapoljavanju u Korporaciji i BHRT-u.
Parlament Federacije BiH nije mijenjao Zakon o RTVFBiH, ali treba naglasiti
da usvojeni zakon nije u saglasnosti s krovnim Zakonom o Sistemu BiH i to
posebno u dijelu koji se tie raspodjele prihoda od marketinga. Ova odredba
pogoduje RTVFBiH jer marketinki prihodi predstavljaju naroito znaajnu pri-
hodovnu stavku kod ove RTV kue te su osjetno vii nego kod druga dva emi-
tera. Istovremeno, ovom odredbom se podriva koncept propisan Zakonom
o Sistemu BiH prema kojem prodajna kua unutar Korporacije ostvaruje
marketinko oglaavanje za sva tri emitera.
56
Dakle, kao i u sluaju RTRS-a, ovom
odredbom ojaana je samostalnost emitera nautrb funkcioniranja cjelovitog
sistema javnog RTV emitiranja.
NEFUNKCIONALNA RJEENJA
Zakonski okvir o javnom RTV emitiranju u Bosni i Hercegovini mukotrpno je
nastajao u desetogodinjem periodu. Prve korake ka transformaciji dotadanjih
dravnih RTV emitera u javne servise inicirao je Ured visokog predstavnika (OHR)
u julu 1998. godine. U narednim godinama Ured visokog predstavnika donio je
nekoliko odluka (juli 1999, oktobar 2001, maj 2002) kojima su uspostavljena tri
javna emitera u Bosni i Hercegovini. Konano, Parlament Federacije BiH u 2008.
godini donio je Zakon o RTVFBiH, ime je formalno kreiran legislativni okvir za
djelovanje cjelokupnog Sistema javnog RTV emitiranja. No, sve inicijative za us-
postavljanje modernog evropskog zakonskog okvira dolazile su od predstavnika
meunarodne zajednice, dok su lokalni politiari uglavnom nastupali s pozicija
etnikog ekskluziviteta, nastojei legitimirati postojee etnike podjele, ili su
primjenjivali razliite taktike odugovlaenja kako bi minirali cjelokupni proces.
Naroito su nezadovoljni postojeim zakonskim rjeenjima predstavnici politikih
stranaka s hrvatskim predznakom koji su pokretali inicijative za uspostavljanje po-
sebnog kanala na hrvatskom jeziku. U sklopu tih napora, pokrenuta je i apelacija
Ustavnom sudu BiH s ciljem ocjene ustavnosti postojeih zakona. No, Ustavni sud
je odbio ovu apelaciju kao neutemeljenu.
54
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH (Sara-
jevo, april 2010. godine), Slubeni glasnik BiH broj 32/10.
55
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o Javnom radio-televizijskom servisu BiH (Sara-
jevo, april 2010. godine), Slubeni glasnik BiH broj 32/10.
56
269
Z
A
K
O
N
I

O

J
A
V
N
O
M

R
T
V

S
I
S
T
E
M
U

I

S
E
R
V
I
S
I
M
A
Proces pregovaranja meunarodne zajednice s lokalnim politikim snaga-
ma rezultirao je kompliciranim, nedoreenim i nefunkcionalnim zakonskim
rjeenjima. Sistem javnog RTV emitiranja uveliko je preslikao neuinkovitu
dravnu organizaciju Bosne i Hercegovine. Umjesto da jasno kreiraju okvir koji
e dovesti do transformacije RTV servisa u istinske javne servise na usluzi svim
graanima, reforme su uveliko doprinijele maskiranju entitetskih emitera u
javne dok su oni istovremeno ostali u bliskim vezama s politikim centrima
odluivanja i posveeni odravanju etnikog statusa quo.
Na kraju, implementacija zakona ta bolna taka svih zakonskih rjeenja po-
kazala je svu rasko opstrukcije. Korporacija javnog RTV sistema jo uvijek nije
uspostavljena i teko je dokuiti s kojim argumentima se izlazi u javnost zato
to nije uraeno. Finansijsko stanje u emiterima je loe, a stepen naplate RTV
takse nezadovoljavajui. Otvoreni pozivi na bojkot plaanje takse jo uvijek su
aktuelni. Programski principi entitetskih TV emitera o nepristrasnosti i cjelo-
vitosti se u najveem dijelu tumae na nain koji je dogovoren u centralama
politikih stranaka, a propisi koji se odnose na zastupljenost jezika, pisama i
programa koji odslikavaju tradicije razliitih naroda i manjina u velikoj su mjeri
pogaeni. Stalne trzavice izmeu emitera, kao i unutar poslovodnih i upravnih
odbora pokazuju da su se i emiteri uglavnom zabavili svojim problemima, a ne
time kako kvalitetnije realizirati programe od javnog interesa.
270
R
E
G
U
L
A
C
I
J
A

E
L
E
K
T
R
O
N
S
K
I
H

M
E
D
I
J
A
Poglavlje 10
NOVINARSKI KODEKSI
PRAVI LA I KODEKSI PROFESI ONALNE ETI KE NOVI NARSTVA
Vanja Ibrahimbegovi-Tihak
Etiki standardi profesionalnog novinarstva u bh. medijima, osim zakona koji
su predmet drugih poglavlja ove publikacije, propisani su i nizom kodeksa koje
razliiti subjekti medijske zajednice u Bosni i Hercegovini koriste kao sistem nor-
mi za uspostavljanje profesionalnih standarda.
Kodeksi postoje na nivou regulatora (Regulatorna agencija za komunikacije
RAK), samoregulacijskog tijela (Vijee za tampu u Bosni i Hercegovini), kao i na
nivou pojedinih novinarskih asocijacija.
1
Ovaj tekst bazirat e se na deskripciji
i komparativnoj analizi osnovnih profesionalnih principa iz postojeih etikih
kodeksa: Kodeksa o emitiranju RTV programa, Kodeksa za tampu i Kodeksa
asti BH novinara. U prvom dijelu daje se komparativni pregled najznaajnijih
odredbi sva tri kodeksa, pri emu se opisuju i do odreene mjere objanjavaju
slinosti i razlike izmeu navedenih kodeksa.
Komparativna analiza ima tematski pristup i bavi se nainima na koje se odreeni
opi profesionalni principi, znaajni za slobodu medija (zabrana govora mrnje,
zatita privatnosti i zatita djece i maloljetnika), tretiraju u svakom od analiziranih
kodeksa, te kako se mediji u BiH ovih odredbi pridravaju u praksi.
U posljednjem dijelu analize ponuene su i preporuke na koji nain bi se po-
tovanje ljudskih prava i sloboda u medijima u Bosni i Hercegovini moglo unapri-
jediti kroz unapreivanje razumijevanja uloge regulatora, odnosno samoregula-
cijskog tijela, te kroz ustanovljavanje neovisnog sistema praenja novinarskog i
urednikog rada sa svrhom poveavanja nivoa potovanja etikih kodeksa.
OSNOVNI PRINCIPI ETIKIH KODEKSA
Na nivou Regulatorne agencije za komunikacije, u ijem fokusu je sadraj emi-
tiran na radiju i televiziji, na snazi je Kodeks o emitiranju RTV programa iz 2008.
godine. Kodeks za tampu je dokument na nivou Vijea za tampu u BiH, koji su
1999. godine usvojila sva tadanja novinarskih udruenja u BiH kao sistem normi
profesionalnog djelovanja, a koji je naknadno mijenjan i dopunjavan.
1
Jedini dostupan kodeks istraivakom timu Internewsa na nivou profesinalnih
udruenja bio je Kodeks asti BH novinara. Iako su u direktnim razgovorima pred-
stavnici drugih novinarskih udruenja potvrdili postojanje slinog dokumenta na nivou
udruenja, nisu ga poslali na zahtjev istraivakom timu Internewsa, niti su ga uinili
javno dostupnim putem svog web-sajta ili slino.
P
R
A
V
I
L
A

I

K
O
D
E
K
S
I

P
R
O
F
E
S
I
O
N
A
L
N
E

E
T
I
K
E

N
O
V
I
N
A
R
S
T
V
A
273
274
Ovaj kodeks usklaen je sa standardima evropske novinarske prakse, s obzirom
na injenicu da je Vijee za tampu u BiH punopravni lan Asocijacije nezavisnih
vijea za tampu Evrope (AIPCE). Od 2011. godine u sistem samoregulacije ulaze
i online mediji, prihvatajui norme i vrijednosti koje lanstvo u Vijeu za tampu
nosi, ukljuujui i prihvatanje normi navedenih u Kodeksu za tampu. Kodeks
asti BH novinara normira etike standarde na nivou udruenja BH novinari i
usvojen je na Skuptini udruenja 2004. godine.
U poetnim odredbama kojima se defniraju opi principi profesije u svim kodek-
sima navode se pravo na informaciju, sloboda izraavanja i zabrana diskrimina-
cije po bilo kom osnovu. Takoer, svi kodeksi se pozivaju na akte meunarodnog
prava i na domau zakonsku regulativu kojima se ova prava garantiraju.
Kad je rije o pravu na informacije i slobodu izraavanja, Kodeks o emitiranju RTV
programa u lanu 1. stavu 2. utvruje pravila kojima se obezbjeuju uslovi za
osiguranje prava na slobodu izraavanja, kako je predvieno Evropskom kon-
vencijom o ljudskim pravima i fundamentalnim slobodama, kao i drugim instru-
mentima navedenim u Ustavu BiH, istovremeno potujui openito prihvaene
standarde pristojnosti, nediskriminacije, pravednosti, tanosti, zatite malo-
ljetnika, zatite privatnosti
2
. Suprotno ovom generalnom pristupu i irokom
predstavljanju svrhe Kodeksa o RTV emitiranju, odnosno osiguravanju slobode
izraavanja, ostala dva kodeksa pitanja u vezi sa slobodom izraavanja detalj-
nije odreuju. Ono to je dosta uoljivo jest da upravo ova dva posljednja za
polazinu taku imaju novinarstvo u praksi.
lan 1. Kodeksa za tampu istie ope odredbe prema kojima novinari i ured-
nici imaju obavezu pratiti visoke etike norme u svom radu, potovati potrebe
graana za pravovremenom, korisnom i relevantnom informacijom, kao i bra-
niti slobodu izraavanja i pravo na kritiko novinarstvo. Kodeks obavezuje i na
pridravanje opeprihvaenih standarda pristojnosti, potivanje kulturnih i re-
ligijskih razlika u Bosni i Hercegovini, te potivanje ljudskih prava defniranih u
meunarodnim i domaim dokumentima.
U Kodeksu asti BH novinara, lanovi 5. i 6. govore o pravu novinara na
pristup informacijama, te s druge strane o obavezi potovanja dravne tajne.
S jedne strane, novinaru mora biti osiguran pristup informacijama koje trai
i ukoliko mu je to onemogueno, o tome e izvijestiti javnost. Takoer, mora
potovati embargo na objavljivanje odreenih informacija, ali ako smatra da je
to ogranienje pretjerano, o tome treba obavijestiti nadlene osobe. Pri tome,
dunost je novinara potovati etiku javne rijei i kulturu dijaloga pri javnim
polemikama koje vodi s drugim osobama (lan 7), kao i paljivo se odnositi
2
Kodeks o emitiranju RTV programa (Sarajevo, 31. januara 2008. godine), Slubeni glasnik
BiH broj 20/08, stupio na snagu 2008. godine, Dio prvi ope odredbe, lan 1. stav 2,
https://www.parlament.ba/press/default.aspx?id=19274&langTag=bs-BA (pristu-
N
O
V
I
N
A
R
S
K
I

K
O
D
E
K
S
I
274
prema svim prijedlozima, preporukama i kritikama koje su im upuene, te o
tome obavjetavati javnost (lan 8). Pravo i dunost novinara/ke je da se zalae
za slobodan protok informacija (lan 9).
Pored navedenog, sva tri kodeksa, u veoj ili manjoj mjeri detaljno, odreuju
pitanja istine, objektivnog i nepristrasnog, odnosno tanog i fer izvjetavanja, s tim
da se Kodeks za tampu i Kodeks asti BH novinara s vie detalja bave preci-
ziranjem dunosti i prava novinara/ki (lanovi 2, 5, 6, 7 i 8. Kodeksa za tampu i
lanovi 2-5. Kodeksa asti BH novinara).
Naime, dok se lan 2. Kodeksa za tampu bavi defniranjem urednike odgo-
vornosti prema potovanju istine, odnosno prema potovanju javnosti da zna
istinu, u lanovima 5-7. se preciznije defnira shvatanje istine. lan 5. odreuje
da tampani mediji nee objavljivati netane, neprovjerene informacije u vidu
fotografja, tekstova i slino, te prikrivati niti zadravati bilo kakve informacije.
Takoer su obavezni ispraviti krivo navedene informacije nakon to se utvrdi
netanost, uz poeljno izvinjenje. U lanu 6. istie se znaaj pravljenja jasne raz-
like izmeu komentara, pretpostavke i injenice za profesionalno izvjetavanje
u tampanim medijima, dok lan 7. propisuje obavezu pruanja mogunosti
od govora, ukoliko je to mogue, u istom izdanju u kojem je objavljen netaan
navod ili optuba.
U Kodeksu asti BH novinara u lanu 3. stoji da iako novinar/ka, kao i svi drugi
graani/ke, ima pravo na politika i druga uvjerenja, u svom djelovanju mora
potovati distancu prema aktuelnim zbivanjima, to je uvjet objektivnosti u radu,
dok se lanom 4. defnira obaveza novinara da iznosi objektivne, provjerene infor-
macije, te da je duan/a objaviti izvore. Takoer, ima pravo ne objaviti izvor, ali u tom
sluaju snosi moralnu, materijalnu i krivinu odgovornost za objavljeni podatak.
S druge strane, u Kodeksu o emitiranju RTV programa ovo pitanje tretira se u
drugom dijelu koji se naziva Opi programski standardi (lanovi 3-11) i obuhvata
iri spektar etikih normi koje se propisuju, ukljuujui: zabranu govora mrnje,
zatitu pristojnosti, pravinosti i nepristrasnosti u izvjetavanju, te zabranu ob-
javljivanja lanog ili varljivog materijala, kao i ogranienja pri emitiranju nasilja i
opasnog ponaanja, nagosti, erotike i pornografje. U ovom dijelu Kodeksa pro-
pisane su i obaveze upozoravanja publike na odreene programske sadraje.
SPECIFINOSTI TRI KODEKSA
Pored navedenih dodirnih taaka, odnosno pitanja kojima se na vie ili manje
slian nain bave sva tri kodeksa, bitno je spomenuti i specifnosti svakog od
njih. Ovi se kodeksi, naime, meusobno razlikuju po velikom broju elemenata: po
strukturi samog teksta kodeksa, zatim po tome da li reguliraju novinarski rad na
P
R
A
V
I
L
A

I

K
O
D
E
K
S
I

P
R
O
F
E
S
I
O
N
A
L
N
E

E
T
I
K
E

N
O
V
I
N
A
R
S
T
V
A
275
nivou tipa medija (elektronski mediji i tampani/online mediji), ili su dokumenti
doneseni u okviru profesionalnih udruenja (u ovom sluaju priroda medija je od
sekundarnog znaaja, dok strukovni profesionalni standardi imaju primat) itd.
Kodeks o emitiranju RTV programa, za razliku od druga dva, u petom dijelu regulira
posebne programske sadraje. U ovo, izmeu ostalog, spada emitiranje program-
skih sadraja koji ukljuuju paranormalne sposobnosti, egzorcizam ili okultne radnje,
kao i alternativnu medicinu i nadriljekarstvo. Ovdje se, zapravo, insistira na izbalan-
siranom pristupu. Naime, pri emitiranju ovakvih programskih sadraja, kodek som
se zahtijeva poreenje i naglaavanje naunih i vannaunih postavki vezanih za te
fenomene
3
, te se emitiranje ovakvih sadraja kao metoda za rjeavanje zdravstvenih
i drugih problema, te nuenja savjeta publici propisuje iskljuivo unutar graninog
perioda emitiranja
4
, pri emu se granini period defnira kao period emitiranja
unutar kojeg se mogu prikazivati odreeni sadraji koji zbog specifne prirode ne
trebaju biti dostupni najiroj publici, a traje izmeu 24.00 i 05.00 h
5
.
U estom dijelu Kodeksa o RTV emitiranju defnirana su evropska audiovizuelna
djela, kao i udio i uvjeti njihovog emitiranja na radio i TV stanicama u Bosni i
Hercegovini, koji iznosi 51% programa. U sedmom dijelu se, pak, na slian
nain defnira ta su to bosanskohercegovaka audiovizuelna djela, kao i njihov
udio u programu (25% programa). Generalno, svrha ovakvih odredbi je osigu-
rati raznovrsnost programskih sadraja, ime se eli ograniiti monopoliziranje
programa jednoobraznim, produkcijski jeftinijim sadrajem (kakve su, npr., sa-
punice) s upitnom edukativnom, umjetnikom i sl. vrijednou. Takoer, svrha
ovih odredbi je uspostaviti minimalne kvote sadraja kojim se promoviraju kako
evropske tako i bosanskohercegovake vrijednosti i identitet.
Jedna od najznaajnijih razlika izmeu ovog i ostalih kodeksa je i injenica da
je Regulatorna agencija za komunikacije ovlatena da primjenjuje odreene za-
konske mjere. To znai da moe u skladu sa Zakonom o komunikacijama BiH
sankcionirati usmenim i pismenim opomenama, novanim kaznama, ak i odu-
zimanjem dozvola za emitiranje elektronske medije za krenje odredbi Kodeksa
za RTV emitiranje.
Suprotno tome, krenje Kodeksa za tampu nema zakonski predvienih sankcija,
kao ni institucije koja bi te sankcije odreivala. Za razliku od sadraja elektronskih
medija u BiH, koji je predmet reguliranja Regulatorne agencije za komunikacije u
skladu sa Zakonom o komunikacijama, sadraj tampanih medija je predmet samo-
regulacije, kroz djelovanje Vijea za tampu. U skladu s ovim kodeksom i drugim
aktima, albena komisija Vijea za tampu procjenjuje odreeni medijski sadraj
za koji je prethodno primila albu i cijeni da li je on prekrio principe Kodeksa za
3
Ibid., Dio peti posebni programski standardi, lan 21.
4
Ibid., Dio peti posebni programski standardi, lan 21.
5
Ibid., Dio prvi ope odredbe, lan 1, stav 12.
N
O
V
I
N
A
R
S
K
I

K
O
D
E
K
S
I
276
277
tampu BiH. Ukoliko albeno vijee utvrdi krenje, medij je duan objaviti ispravku.
Da li e se to i dogoditi pitanje je koje spada u domen urednike odluke.
Naime, lan 16. Kodeksa za tampu nalae da tampani mediji omogue pro-
stor za albe i objavljivanje demantija za sadraje objavljene u datom me-
diju. Iako je broj objavljenih demantija u BiH u porastu iz godine u godinu od
poetka djelovanja Vijea za tampu, praksa je pokazala da to jo uvijek nije na
zadovoljavajuem nivou.
Tradicija samoregulacije tampanih medija u BiH traje oko 11 godina, od osni-
vanja Vijea za tampu u Bosni i Hercegovini 2000. godine. Od 2011. u sistem
samoregulacije su se ukljuili i online mediji, prihvatajui obaveze potovanja
Kodeksa za tampu te ukljuivanjem u rad Vijea za tampu. Prema O. Zlatevu,
samoregulacija titi prava novinara/ki da budu nezavisni i nepristrasni, te da im
za profesionalne greke sude kolege po profesiji, a ne predstavnici vlasti.
6
Cilj
samoregulacije je postavljanje minimuma standarda za tanost, profesionalnu
etiku, zatitu privatnosti i drugih prava, ouvanje urednike slobode, kao i slo-
bode izraavanja, te za ouvanje pluralizma ideja i miljenja.
Iako njeguje ove vrijednosti, Vijee za tampu u BiH, pored stalnih fnansijskih
potekoa dijeli i probleme samoregulatornih institucija u cijeloj jugoistonoj
Evropi: slabi institucionalni kapaciteti medijskih profesionalnih organizacija; ni-
zak nivo prihvaenosti kod odreenih interesnih grupa, posebno izdavaa; nizak
stepen svijesti javnosti o postojanju mehanizama samoregulacije; njihov kredi-
bilitet i funkcionalnost; te mali utjecaj koji su dosad imali na medije.
PERCEPCIJA REGULACIJE I SAMOREGULACIJE
Objanjenje za ove probleme u praktinoj implementaciji moe se i u ovom
sluaju traiti u nedostatku demokratske tradicije. Monroe E. Price dovodi u pitanje
efkasnost samog koncepta samoregulacije u drutvima s nerazvijenom demo-
kratskom tradicijom: Samoregulacija drutvima u kojima je vladavina prava na
zadovoljavajuem nivou doputa da nau i razviju prostor za privatne institucije ili
udruenja i da kreiraju i praktino izvravaju norme. U drutvima gdje vlada tradici-
ja samovolje postoji ponor izmeu artikulacije normi i njihovog znaenja i utjecaja.
Tamo gdje su korupcija i nepotizam ostavili svoj ig i gdje ne funkcioniraju meha-
nizmi za izvravanje normi, sama ideja samoregulacije moe biti preuranjena.
7
6
Ognian Zlatev, Media accountability systems (MAS) and their application in South East Eu-
rope and Turkey, u Professional Journalism and Self-regulation New Media, Old Dilemma
in SEE and Turkey, Pariz: UNESCO, 2011, str. 17-39.
7
Monroe, E., Price, Media and Sovereignty: The Global Information Revolution and its
Challenge to State Power, Cambridge: MIT Press, 2002, str. 101. (autoriin prijevod).
P
R
A
V
I
L
A

I

K
O
D
E
K
S
I

P
R
O
F
E
S
I
O
N
A
L
N
E

E
T
I
K
E

N
O
V
I
N
A
R
S
T
V
A
Percepcije regulacije i samoregulacije medija, kao i uloga regulatora i samoregu-
lacijskog tijela u bh. javnosti variraju. Meu pripadnicima/ama novinarske pro-
fesije, kao i djelatnicima/ama u organizacijama civilnog drutva anketiranim
u svrhu prikupljanja podataka za Procjenu medijske situacije, prvi analitiki
izvjetaj u okviru Projekta jaanja nezavisnih medija u BiH, koju je priredio
istraivaki tim Internewsa preovladava razliito razumijevanje uloga regula-
tora i samoregulacijskog tijela. U skladu s tim, variraju i ocjene efkasnosti ovih
tijela pri ostvarivanju tih uloga. Meu ovim miljenjima preovladava konsenzus
o neophodnosti regulatora (RAK) i samoregulacijskog tijela (Vijee za tampu),
ali i o tome da njihovo djelovanje ne proizvodi oekivane rezultate u pogledu
unapreenja etikih i profesionalnih standarda u medijima u BiH.
Takoer, kao to je ve spomenuto, nakon odluke Vijea za tampu da u sistem
samoregulacije medija ukljui i online medije, Kodeks za tampu BiH od 2011.
godine nominalno normira novinarski rad i u online medijima. Znaajno je istak-
nuti da je ovaj proces tek u zaetku. Defnirani su uvjeti pod kojima se odreeni
web portal smatra medijem koji zadovoljava standarde da bude lan Vijea za
tampu. U vrijeme nastajanja ovog teksta radi se o veoma malom broju web
portala (ne vie od pet) koji te kriterije zadovoljavaju. Etika pitanja vezana za
internetske medije predmet su debate na globalnom nivou, pa je logino da se
o tome debatira i u BiH, kao to je logino oekivati i da se u narednom periodu
ova debata intenzivira.
Slino kao sa Kodeksom za tampu, u zavrnim odredbama Kodeksa
asti udruenja BH novinari istie se da novinari/ke koji rade u skladu s
Kodeksom uivaju podrku svoje profesionalne i sindikalne organizacije,
dok su za krenja Kodeksa Statutom i Pravilnikom o radu Novinarskog vijea
propisane sankcije. Za zatitu i primjenu Kodeksa nadleno je udruenje BH
novinari.
Pored navedenog, vrijedi izdvojiti i lan 15 Kodeksa za tampu BiH, prema kojem
bi tampani mediji u BiH trebali zastupati interes javnosti, to je ovim lanom
defnirano kao postupak i/ili informacija kojima je namjera pomoi javnosti u
donoenju linog miljenja i odluka o pitanjima i dogaajima, ukljuujui i na-
pore otkrivanja krivinog djela ili prekraja, te sprijeiti zavoenje javnosti ne-
kom izjavom ili postupkom pojedinca ili organizacije
8
.
Iako postojanje ovog lana u Kodeksu ukazuje na generalno pozitivan nain
defniranja novinarske profesije kao zastupnika interesa javnosti, na umu
treba imati injenicu da je ovakvo shvatanje novinarstva mogue samo na
8
Kodeks za tampu BiH (Sarajevo, 29. aprila 1999. godine), lan 15 interes javnosti,
http://www.vzs.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=218&Itemid
=9&lang=bs (pristupljeno 26. marta 2012. godine). Kodeks je dopunjen februara 2005,
augusta 2006. i decembra 2006. godine od Vijea za tampu u Bosni i Hercegovini i svih
udruenja/udruga novinara u Bosni i Hercegovini.
N
O
V
I
N
A
R
S
K
I

K
O
D
E
K
S
I
278
279
nivou teorije i da je novinarstvo u praksi esto podreeno utjecajima razliitih
interesnih grupa, meu kojima su najvaniji vlasnici medija i politike partije.
Ovim kodeksom (lan 12) regulira se reklamiranje i sponzoriranje te nalae
da sadraji ovog tipa trebaju biti odvojeni od urednikog sadraja. Takoer,
sponzorirani sadraji moraju sadravati jasnu naznaku da su sponzorirani.
Nasuprot tome, Kodeks o RTV emitiranju uope ne regulira ovu oblast. Pitanja
poput reklamiranja i sponzoriranja u elektronskim medijima, naime, predmet su
regulacije Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu za radio i televiziju, koji regulira
principe oglaavanja, teletrgovine i sponzorstva radio i televizijskih stanica.
USPOREDBA NAJZNAAJNIJIH STANDARDA KODEKSA
Kao to je ve spomenuto, ova analiza bazira se na usporedbi tretmana odreenih
kategorija znaajnih za slobodu izraavanja u tri kodeksa i ispitivanju primjene ovih
odredbi u praksi. Ovaj dio teksta bavi se govorom mrnje i zatitom privatnosti uope
i zatitom privatnosti djece u novinarskom radu i pri tome uzima u obzir nain na koji
ove oblasti reguliraju kodeksi i kako se ove odredbe kodeksa potuju u praksi.
Zabrana govora mrnje
Zabrana govora mrnje
9
eksplicitno je istaknuta samo u Kodeksu o emitiranju
RTV programa, koji govor mrnje defnira kao govor koji ima namjeru da ponizi,
zastrai ili podstakne na nasilje ili predrasude protiv osobe ili grupe na osnovu
njihovog spola, rase, dobi, nacionalnosti, seksualnog opredjeljenja, spolne/
rodne orijentacije, hendikepiranosti, moralnih ili politikih uvjerenja, socijalno-
ekonomskog statusa ili profesije.
10
U Kodeksu za tampu ova tematika se, pak,
tretira na nain da se zabranjuje hukako novinarstvo, podsticanje mrnje ili
propagiranje nejednakosti po bilo kom osnovu... takoer se zabranjuje hukanje
i podsticanje na krivina djela
11
.
Meutim, interpretacije ovih odredbi meu predstavnicima/ama struke, organi-
zacija civilnog drutva ili javnosti uope esto su se, pogotovo u posljednjih ne-
koliko godina, razlikovale od interpretacija institucija zaduenih za provoenje
kodeksa.
Naime, u Izvjetaju Regulatorne agencije za komunikacije, koja je zaduena za
provoenje Kodeksa o emitiranju RTV programa, u 2010. godinu nije zabiljeen
9
Supra nota 2, Dio drugi, lan 3.
10
Ibid., Dio prvi, lan 2.
11
Kodeks za tampu BiH, lan 3.
P
R
A
V
I
L
A

I

K
O
D
E
K
S
I

P
R
O
F
E
S
I
O
N
A
L
N
E

E
T
I
K
E

N
O
V
I
N
A
R
S
T
V
A
280
nijedan sluaj krenja ovog lana Kodeksa.
12
S druge strane, u toku te godine RAK-u
je u javnosti nerijetko pripisivana odgovornost za nesankcioniranje sadr aja koji
su, prema odreenim tumaenjima, imali odlike govora mrnje. Najee su te
optube dolazile od predstavnika medija iz Republike Srpske, koji su traili sankcije
za sadraje emitirane u emisiji Federalne televizije 60 minuta. tavie, neki
politiari su u medijima otvoreno optuivali RAK da pravda hukaku retoriku
13
.
Meutim, prema ocjenama Dunje Mijatovi, predstavnice OSCE-a za slobodu me-
dija, ako uvaavamo defniciju ovog pojma
14
i praksu Evropskog suda, teko da
moemo govoriti o porastu govora mrnje u BiH. Ono to je, meutim, prisutno je
manipulacija ovim terminom u svrhu ostvarivanja nekih politikih interesa. Ono
to sasvim sigurno postoji u naem politikom i openito drutvenom diskursu
je ogorena borba za vlast i pozicije u kojoj se ne biraju sredstva, pa se svaka kri-
tika odmah proglaava govorom mrnje, napadom na nacionalne svetinje i slino.
Svaka kritika pojedinca se proglaava napadom na narod dakle, nije u porastu
govor mrnje ve namjerna manipulacija kojom se stie dojam da smo okrueni
mrnjom, a ne kriminalom, korupcijom, nezaposlenou i siromatvom.
15
albena komisija Vijea za tampu, koja ima mandat da odluuje po albama
upuenim ovoj instituciji, u 2010. godini u nekoliko navrata evidentirala je
krenje lana 3, Kodeksa za tampu hukako novinarstvo. Iako se radi, kako je
ve spomenuto, o vie albi, ustvari je rije o dva sluaja koja su izazvala panju
javnosti. Krenja Kodeksa, kako je kasnije utvrdila albena komisija Vijea za
tampu, ponavljala su se kako se ponavljalo objavljivanje novih informacija o
tim sluajevima. Prvi je sluaj novinarke Duke Jurii, koja se u etiri navrata
alila Vijeu za tampu zbog, izmeu ostalog, hukakog sadraja usmjerenog
protiv nje u seriji lanaka koje je Dnevni avaz objavio u periodu od 23. decem-
bra 2009. godine do 12. februara 2010. godine.
16
U svakoj od ovih albi ustanov-
ljeno je prisustvo govora mrnje i krenje lana 3. Kodeksa za tampu.
12
Regulatorna agencija za komunikacije BiH, Izvjetaj o sluajevima krenja pravila u
2010, http://www.rak.ba/bih/results.php?searchinput=Izvje%C5%A1taj+o+slu%C4%
8Dajevima+kr%C5%A1enja+pravila+u+2010&submit=Tra%C5%BEi (pristupljeno 27.
13
Nezavisne novine, RAK pravda hukaku retoriku, 17. marta 2011. godine, broj 4516, 5.
str., citirana izjava Aleksandra Dombia.
14
Prema defniciji Vijea Evrope, govor mrnje je govor kojim se podstie na diskrimi-
naciju i/ili nasilje prema drugoj osobi ili grupi zbog razliitosti po bilo kom osnovu. Ova
defnicija je potvrena i kroz praksu Evropskog suda za ljudska prava zahtjevom da se
za dokazivanje govora mrnje treba dokazati i neposredna opasnost od nasilja koje bi
takav govor mogao izazvati (op.a. V.I.T.).
15
Mijatovi, Dunja, Nije u porastu govor mrnje, ve manipulacije: Intervju sa Dunjom
Mijatovi, Duka Jurii, Dani br. 743 (9. septembra 2011. godine).
16
Zasjedanja albene komisije Vijea za tampu u BiH o sva etiri navedena teksta u
Dnevnom avazu odrala su se u 2010. godini, stoga i odluka o tekstu objavljenom 23.
decembra 2009. godine spada u statistike podatke iz 2010. godine (op.a. V.I.T.).
N
O
V
I
N
A
R
S
K
I

K
O
D
E
K
S
I
281
Meutim, kako stoji u odlukama albene komisije
17
, zbog injenice da albenica
nije prije podnoenja albe Vijeu za tampu kontaktirala redakciju i traila
demant, procedura nije do kraja ispotovana. Ipak, naglaeno je u odlukama,
proceduralni propusti ne mijenjaju injenicu da je u ovim tekstovima grubo
prekren lan 3. Kodeksa Hukanje.
18
Drugi sluaj se odnosi na javnu polemiku izmeu novinara i publiciste Fatmira
Alispahia i knjievnika Marka Veovia, objavljenu u magazinu Dani u rubrici
reagiranja u izdanjima od 7. do 21. maja 2010. albe je uputio Fatmir Alispahi.
Prema odlukama albene komisije Vijea za tampu u svim sluajevima, koji
su rijeeni samoregulacijom, odnosno objavom demantija, oba sudionika u toj
polemici grubo su prekrila Kodeks (lanovi 1. Ope odredbe, 3. Hukanje i 4.
Diskriminacija).
19
lan 19. Kodeksa asti BH novinara nalae suzdravanje od objavljivanja
peorativnih kvalifkacija na osnovu rase, boje koe, vjere, spola ili seksualne
orijentacije, te o bilo kakvoj fzikoj ili mentalnoj manjkavosti...
20
Taj lan ekspli-
citno ne tretira mrnju niti podsticanje na mrnju, ili djela koja bi iz toga mog-
la proizii na neposredan nain. Aktivnosti koje ovo udruenje poduzima kao
odgovor na krenja kodeksa u ovakvim, ali i drugim sluajevima ograniene su
na javna reagiranja, poput saopenja za medije, u kojima detektiraju i osuuju
ovakve pojave, te pozivaju na potovanje normi i standarda profesije. Predviene
17
Odluke Vijee za tampu po albama Duke Jurii na navode u tekstovima objavljenim
u Dnevnom avazu 23. decembra 2009. godine u tekstu Tira Avaza nije pao, pala je
struka na FTV-u, alba broj 383/10; 20. januara 2010. godine, u tekstu Duka Jurii smije-
njena, antibonjaka politika ostaje, alba broj 384/10; 1. februara 2010. godine, u tekstu
Duka Jurii i dalje bjelkinja, alba broj 385/10; 12. februara 2010. godine, u tekstu Du-
ka Jurii uklanjala je nepodobne Bonjake, alba broj 386/10. Sve albe po godinama
dostupne na http://www.vzs.ba/index.php?option=com_content&view=category&id=
22:kratak-pregled-albi-po-godinama&Itemid=23 (pristupljeno 27. marta 2012. godine).
18
Ibid.
19
Odluke po albama Fatmira Alispahia na navode u tekstovima objavljenim u maga-
zinu BH Dani, 7. maja 2010. godine, u tekstu Dvije sablasti, alba broj 419/10, 14. maja
2010. godine, u tekstu Prorok iz Jagomira, alba broj 420/10, 21. maja 2010. godine, u
tekstu Nisam imbecil, alba broj 421/10,
U dijelovima tekstova g. Alispahia, citiranim u lancima g. Veovia radi se o oitom
govoru mrnje i drastinom krenju Kodeksa u lanu 1 Ope odredbe, lanu 3
Hukanje i lanu 4 Diskriminacija. Takoer, vokabular koji g. Veovi koristi u svojim
tekstovima, kao reakciju na taj govor mrnje, u potpunosti je neprimjeren i takoer kri
Kodeks za tampu BiH, lan 1 - Ope odredbe i lan 4 Diskriminacija. Sve albe po
godinama dostupne na http://www.vzs.ba/index.php?option=com_content&view=c
ategory&id=22:kratak-pregled-albi-po-godinama&Itemid=23 (pristupljeno 27. marta
2012. godine).
20
Kodeks asti BH novinara (10. decembra 2004. godine), lan19, http://www.bhnovi-
nari.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=362&Itemid=223&lang=
bs (pristupljeno 27. marta 2012. godine).
P
R
A
V
I
L
A

I

K
O
D
E
K
S
I

P
R
O
F
E
S
I
O
N
A
L
N
E

E
T
I
K
E

N
O
V
I
N
A
R
S
T
V
A
282
sankcije variraju od opomena, javnih opomena do iskljuenja iz udruenja, ali
dosad nisu izricane lanovima/cama udruenja.
U 2010. godini Upravni odbor BH novinara nije imao niti jednu javnu reakciju
povodom krenja lana 19. Kodeksa. tavie, veina reagiranja u ovoj godini od-
nosila su se na javna protestiranja protiv krenja prava i sloboda novinara i novi-
narki u razliitim konkretnim sluajevima, najee protiv njihovih poslodavaca
ili linosti iz javnog (politikog) ivota koji su se na neprimjeren nain odnosili
prema novinarima/kama.
21
Dakle, iako prema analiziranim izvjetajima formalno nije bilo govora mrnje
u medijima, ili ga je bilo veoma malo, u protekloj godini je u javnosti bilo
dosta polemike o njegovoj prisutnosti u medijima i u javnosti uope.
22

injenica da je javno prisutan govor o govoru mrnje govori u prilog tvrdnji
Dunje Mijatovi da je govor mrnje postao oruje u rukama politiara koji
ga putem medija plasiraju i koriste kao sredstvo manipulacije javnosti. Na
ovaj su nain mediji instrumentalizirani i slue politikim elitama za ostvari-
vanja njihovih politikih ciljeva.
Takoer, iako je prisustvo govora mrnje u tampanim medijima registrirano u
malom broju sluajeva, rijetki evidentirani sluajevi ukazuju na to da su mediji
bili koriteni kao instrument za obraun protiv neistomiljenika/ca i u sferama
javnog ivota izvan politike, to dokazuju opisani sluajevi.
Zatita privatnosti i maloljetnika
Zatita privatnosti u profesionalnom novinarskom radu pitanje je od iznimnog
znaaja i na takav nain tretirano je u svim kodeksima. Svi kodeksi garantiraju
zatitu privatnosti i izriito odreuju da svako naruavanje privatnosti
mora biti opravdano javnim interesom
23
. Prostor za razliite interpretacije,
meutim, ostavlja injenica da se ne precizira znaenje javnog interesa. Prema
Kodeksu za tampu, posebno osjetljiv pristup iziskuje izvjetavanje o sudskim
procesima, posebno kad se radi o sluajevima ratnih zloina. lan 10. ovog
21
BH novinari, Saopenja za javnost, http://www.bhnovinari.ba/index.
php?option=com_content&view=category&id=62&Itemid=240&lang=bs (pristuplje-
22
Ovo je potvreno i na seriji okruglih stolova odranih u Sarajevu, Mostaru i Banjoj Luci
u junu 2011. godine, u organizaciji Internews Networka, gdje su uestvovali predstavnici
medijske zajednice, NGO-a, kao i akademske zajednice i prakse u oblasti medijskog
prava. Zakljueno je, izmeu ostalog, da je u proteklom periodu govor mrnje bio prisu-
tan u medijima, jer je to nain komunikacije politiara u BiH, koja je redovno predmet
izvjetavanja/prenoenja u medijima. Videozapis sa okruglih stolova dostupan na: www.
internews.ba (pristupljeno 27. marta 2012. godine).
23
Kodeks o emitiranju RTV programa, Dio etvrti, lan 16 (1); Kodeks za tampu, lan 9;
Kodeks asti BH novinara, lan16.
N
O
V
I
N
A
R
S
K
I

K
O
D
E
K
S
I
283
kodeksa zabranjuje etiketiranje bilo koga kao kriminalca prije presude, kao i
neobjavljivanje informacije o odbacivanju presude ili oslobaajue presude za
osobe o kojima je pisano u tom kontekstu.
Regulatorna agencija za komunikacije u 2010. godini biljei samo jedan sluaj
krenja lana 16. Zatita privatnosti, opti principi stav (4) i (6) Kodeksa o emito-
vanju RTV programa (Slubeni glasnik BiH broj 20/08)
24
. Iako u izvjetaju nije
precizirano o kojem se sluaju radi, istie se da je sporni sadraj objavljen 30.
marta 2010. godine na RTV FBiH i da je sankcija za prekraj bila pismeno upozo-
renje upueno ovoj medijskoj kui.
Kad je rije o krenju naela o zatiti privatnosti u tampanim medijima u BiH,
prema statistici Vijea za tampu, u 2010. godini ovoj instituciji upueno je osam
albi, od kojih su tri prihvaene, jedna nije, a ostale su rijeene medijacijom, od-
nosno objavljivanjem reagiranja. Od prijavljenih osam albi na tekstove, pet ih je
objavljeno u magazinu Express, dok su tri objavljena u Dnevnom avazu 24. fe-
bruara 2010. godine. Jedna od prihvaenih albi odnosila se na drastino krenje
prava na privatnost, kad je prilikom izvjetavanja o samoubistvu u Dnevnom
avazu objavljena fotografja rtve.
25
Druge dvije prihvaene albe odnosile
su se na krenje, izmeu ostalih, lana 10. Kodeksa za tampu: neprimjereno
izvjetavanje o osobama optuenim za krivina djela, u tekstovima objavljenim
u Expressu
26
i Dnevnom avazu
27
.
U 2010. godini nije zabiljeen nijedan sluaj da je Udruenje BH novinari reagi-
ralo na krenje principa zatite privatnosti.
Pitanje zatite privatnosti i identiteta djece i maloljetnika, kao poseban segment
u zatiti privatnosti, tretira se takoer u svim kodeksima za profesionalno
izvjetavanje. Naime, u svim okolnostima, posebno u sluajevima izvjetavanja
o krivinim djelima u kojima se djeca pojavljuju kao poinioci, sudionici ili rtve,
ovo pitanje zauzima posebno mjesto i panju pri defniranju profesionalnog
24
Supra nota 12.
25
Vijee za tampu, Sluajevi 2010. pregled: Dnevni avaz u tekstu: Srednjokolka i njen
mladi raznijeli se bombom, 24. februara 2010. godine, broj albe 387/10, dostupno
na: http://www.vzs.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=192:2010-
349-kb&catid=22:kratak-pregled-albi-po-godinama&Itemid=23 (pristupljeno 27.
26
Vijee za tampu, Sluajevi 2010. pregled: Magazin Express u tekstu: Nedad Aj-
nadi mora krivino odgovarati za smrt 126 patriota, 13. maja 2010. godine,
broj albe 422/10, dostupno na: http://www.vzs.ba/index.php?option=com_
content&view=article&id=192:2010-349-kb&catid=22:kratak-pregled-albi-po-
godinama&Itemid=23 (pristupljeno 27. marta 2012. godine).
27
Vijee za tampu, Sluajevi 2010. pregled: Dnevni avaz u tekstu: Zato smeta osniva
SBB-a?, 4. februara 2010. godine, broj albe 390/10, dostupno na: http://www.vzs.ba/in-
dex.php?option=com_content&view=article&id=192:2010-349-kb&catid=22:kratak-
pregled-albi-po-godinama&Itemid=23 (pristupljeno 27. marta 2012. godine).
P
R
A
V
I
L
A

I

K
O
D
E
K
S
I

P
R
O
F
E
S
I
O
N
A
L
N
E

E
T
I
K
E

N
O
V
I
N
A
R
S
T
V
A
284
izvjetavanja. Zatita privatnosti i neotkrivanje identiteta je jedini etian pristup
u sluajevima gdje se pojavljuju djeca. Meutim, sudei prema navedenim
izvjetajima monitoringa krenja Kodeksa za profesionalno izvjetavanje u BiH,
mediji u BiH u 2010. godini u najveem broju sluajeva su krili ba naela zatite
identiteta maloljetnika i djece.
Prema podacima Regulatorne agencije za komunikacije, bilo je 11 krenja ovih
principa u 2010. godini. U osam sluajeva prekren je lan 14. Kodeksa o emi-
tiranju RTV programa Izvjetavanje o krivinim djelima u koje su umijeani
maloljetnici, dok se u tri sluaja radilo o krenju lana 12. Kodeksa Opi prin-
cipi, u treem dijelu koji se bavi zatitom djece i maloljetnika.
28
Indikativno je
da su se sva ova krenja desila isti dan 2. septembra 2010. godine. Medijske
kue koje su emitirale sadraj u kojem su krena naela zatite privatnosti djece
i maloljetnika su: Alternativna TV, RTV FBiH, BHRT, Hayat, OBN, RTRS, RTVBN i Pink
BiH. Sankcije za sva krenja bile su pismena upozorenja, izuzev jedne, upuene
TVSA, kojoj je izreena sankcija usmeno upozorenje.
Kad je rije o krenju Kodeksa za tampu u oblasti zatite privatnosti djece i
maloljetnika, na adresu Vijea za tampu stiglo je trinaest albi povodom krenja
ovog principa u tampanim medijima i u svakom od trinaest sluajeva albena
komisija je utvrdila, izmeu ostalih, i krenje lana 11. (Zatita djece i maloljetnika
kao rtava seksualnog zlostavljanja). Istovremeno, evidentirano je kre nje lana
4a (Ravnopravnost spolova), lana 9. (Privatnost) itd. U sedam albi radilo se o
istom sluaju. U toj prii, koju su prenijele gotovo sve dnevne novine, navodi
se da je ministar sigurnosti BiH S. A. osumnjien da je seksualno zlostavljao
djevojicu (Nezavisne novine, Dnevni avaz, Glas Srpske i SAN), objavljen je identitet
djevojice.
29
U ostalih est sluajeva takoer se radilo o objavljivanju identiteta
28
Supra nota 12.
29
Nezavisne novine, po albi Organizacije Zdravo da ste, na tekst: Ahmetovi pod
istragom zbog pedoflije, 16. marta 2010. godine, broj albe: 398/10.
Dnevni avaz, po albi Organizacije Zdravo da ste, na tekst: Seks afera: Ahmetoviu
pakuje autor lanog spiska terorista, 17. marta 2010. godine, broj albe: 399/10.
Glas Srpske, po albi Organizacije Zdravo da ste, na tekst: Ministar Sadik Ahmetovi i
jo 16 lica bludniili nad djevojicom, 16. marta 2010. godine, broj albe 397/10.
SAN, po albi Organizacije Zdravo da ste, na tekst: Ministar Ahmetovi: Ovo su mi
podmetnuli, 17. marta 2010. godine, broj albe 402/10.
Nezavisne novine, po albi Udruenja Udruene ene Banja Luka, na tekst: Dolazili po
djevojicu mukarci u modernim autima, 17. marta 2010. godine, broj albe: 405/10.
Glas Srpske, po albi Udruenja Udruene ene Banja Luka, na tekst: Ministar Sadik
Ahmetovi i jo 16 lica bludniili nad djevojicom, 17. marta 2010. godine, broj albe:
404/10.
SAN, po albi Udruenja Udruene ene Banja Luka, na tekst: Ministar Ahmetovi:
Ovo su mi podmetnuli, 17. marta 2010. godine, broj albe: 403/10. Sve albe po go-
dinama dostupne na: http://www.vzs.ba/index.php?option=com_content&view=ca
tegory&id=22:kratak-pregled-albi-po-godinama&Itemid=23 (pristupljeno 27. marta
2012. godine).
N
O
V
I
N
A
R
S
K
I

K
O
D
E
K
S
I
285
maloljetnih rtava seksualnog zlostavljanja (uglavnom posredno, objavljujui
imena staratelja ili roditelja, koji su u nekim sluajevima bili i zlostavljai).
30
Kad je rije o krenju Kodeksa asti BH novinara, ovo udruenje je u 2010. go-
dini, povodom krenja principa zatite privatnosti maloljetnih osoba i djece, rea-
giralo samo jedanput i to u ve spomenutom sluaju posrednog objavljivanja
identiteta djevojice rtve silovanja, prilikom izvjetavanja o akciji u kojoj su su-
dionici silovanja uhapeni. Udruenje BH novinari u ovom saopenju reagiralo
je protiv svih medija koji su, objavivi ovu priu, otkrili identitet rtve, pozivajui
regulatorno (RAK) i samoregulacijsko tijelo (Vijee za tampu) da sankcioniraju
ove prekraje u skladu s predvienim procedurama.
31
Kao to je prikazano, izvjetaji regulatora i samoregulacijskog tijela ne pokazuju
zabrinjavajue rezultate u sluaju krenja privatnosti, ali taj broj znaajno raste
kad je u pitanju odsustvo zatite identiteta djece i maloljetnika. Analiza je po-
kazala da su mediji bili spremni otkriti identitet potencijalne maloljetne rtve
seksualnog nasilja da bi politiki diskreditirali odreenu politiku linost, ili da
bi poveali prodaju.
Takoer, kad je rije o neprofesionalnom izvjetavanju u elektronskim medijima o
krivinim djelima u koje su umijeani maloljetnici, sve sankcije koje je Regulatorna
agencija za komunikacije izricala bile su pismene opomene i u jednom sluaju
usmena. S obzirom na injenicu da se radi o povredi prava djece i maloljetnih
osoba koja su zatiena i u meunarodnim pravnim dokumentima na koje se po-
ziva i domae zakonodavstvo, sankcije izreene za ova krenja mogu se initi ne-
primjereno niskim. Pitanje koje se opravdano moe postaviti jest da li je poruka
koja se na ovaj nain alje urednicima/ama u medijima da je senzacionalistiki
30
Osloboenje, po albi Organizacije Zdravo da ste, na tekst: Akcija MUP-a RS na
podruju Bratunca i Srebrenice: Uhapeno 17 osoba zbog veze sa prostitucijom, 16.
marta 2010. godine, broj albe: 401/10.
Nezavisne novine, po albi Udruenja Udruene ene Banja Luka, na tekst: Puteni
Durakovi, Huseinovi, Rakni i Joki, 18. marta 2010. godine, broj albe: 407/10.
Press RS, po albi Udruenja Udruene ene Banja Luka, na tekst: Uhapeni hoda, tri
policajca i pet profesora, 17. marta 2010. godine, broj albe: 408/10.
Nezavisne novine, po albi Gender Centra Vlade RS, direktorica Spomenka Kruni, na
tekst: I za roendan bez drugara, 11. aprila 2010. godine, broj albe 413/10.
Nezavisne novine, po albi Gender Centra Vlade RS, direktorica Spomenka Kruni, na
tekst: Djevojici stie pomo, 16. aprila 2010. godine, broj albe: 414/10.
Dnevni avaz, po albi Jovana Divjaka, izvrnog direktora udruenja Obrazovanje gradi
BiH, na tekst: Djevojica, rtva brojnih silovanja, ostavila tek roenu bebu, 17. decem-
bra 2010. godine, broj albe: 479/10.
31
Udruenja BH novinari, Mediji prekrili kodeks objavivi identitet maloljetne rtve lanca
prostitucije, 17. marta 2010. godine, www.bhnovinari.ba/index.php?option=com_con
tent&view=article&id=330%3Amediji-prekrili-kodeks-objavivi-identitet-maloljetne-
rtve-lanca-prostitucije-&catid=62%3Asaopenja&Itemid=240&lang=bs (pristupljeno
P
R
A
V
I
L
A

I

K
O
D
E
K
S
I

P
R
O
F
E
S
I
O
N
A
L
N
E

E
T
I
K
E

N
O
V
I
N
A
R
S
T
V
A
pristup ureivakoj politici nautrb zatite prava djece doputen ili opravdan?
Iako je sasvim jasno da se ovakav nain izvjetavanja direktno kosi sa lanovima
12. i 14. Kodeksa o emitiranju RTV programa i sama reakcija udruenja BH novi-
nari, u kojoj se regulator i samoregulacijsko tijelo pozivaju na reakciju povodom
sluaja objavljivanja identiteta maloljetnih osoba, govori u prilog potrebi javnog
otvaranja ovakvih pitanja.
Problem krenja novinarskih etikih kodeksa postaje jo upeatljiviji kad se
uzme u obzir uvjetan karakter analiziranih izvjetaja. Naime, iako se radi o
izvjetajima relevantnih i nadlenih institucija, injenica je da monitoring
krenja profesionalnih kodeksa nije aktivnost koja se sistemski provodi niti na
nivou RAK-a, ni Vijea za tampu, a niti na nivou udruenja BH novinara.
To znai da RAK (u oko 80% sluajeva) i Vijee za tampu (99% sluajeva) krenja
profesionalnih kodeksa procesuiraju na osnovu albi graana/ki koji ulau albe
na sadraje objavljene u medijima uglavnom branei vlastite interese i prava, ili
zastupajui interese i prava odreene grupe. to se tie udruenja BH novinari,
njihove su aktivnosti uglavnom bazirane na praenju krenja prava novinara/ki
koja su esta u bh. drutvu. Tek sporadino, kad je rije o fagrantnim krenjima
Kodeksa asti, ovo udruenje reagira u odbranu etikih principa profesije. Iz
ovoga slijedi zakljuak da je realni broj krenja profesionalnih novinarskih ko-
deksa sasvim sigurno vei od broja sluajeva procesuiranih u sistemu regulacije
i samoregulacije. I ovo je injenica koju treba imati u vidu pri itanju ove analize.
Takoer, dugotrajna procedura tretmana albi upuenih RAK-u (u prosjeku oko
est mjeseci) ne doprinosi efkasnosti regulacije.
S druge strane, kontraargument ovoj tezi iz perspektive regulatora, odnosno
samoregulacijskog tijela lei u potovanju slobode izraavanja. Naime, obje
ove institucije zaziru od sistematinog monitoringa medijskog sadraja zbog
mogunosti povezivanja takve aktivnosti s nekim oblicima cenzure. Upravo ova
injenica istie potrebu uspostavljanja institucije koja bi obavljala funkciju psa
uvara medijskih sadraja u BiH.
PREPORUKE ZA UNAPREIVANJE PROFESIONALNIH STANDARDA
U NOVINARSTVU
Cilj ove analize bio je dijagnosticirati aktuelne probleme u sferi etike i profesional-
nog novinarskog rada, te u potovanju slobode izraavanja kroz prizmu regulatora
i sistema samoregulacije. S obzirom na iznesene injenice, ini se da bi djelovanje
usmjereno u dva preporuena pravca, od kojih je jedan iniciranje i razvoj funkcije psa
uvara medijskog sadraja, a drugi medijsko opismenjavanje, moglo pred stavljati
nain za unapreenje implementacije etikih standarda u bh. novinarstvu.
286
N
O
V
I
N
A
R
S
K
I

K
O
D
E
K
S
I
Jaanje funkcije psa uvara
Potrebno je ustanoviti, podravati i razvijati sistem kontinuiranog monitoringa/
praenja medijskog sadraja i biljeenja krenja etikih kodeksa i redovno ob-
javljivanje kako bi se ostvario pritisak javnosti. Najloginiji je pristup, ini se, da
monitoring organiziraju nezavisne, nevladine, ekspertske i/ili akademske grupe.
Budui da u BiH ne postoji institucija specijalizirana za ovaj tip aktivnosti, njiho-
vo pokretanje i razvijanje spada i u domen institucionalnog razvoja. Velik je broj
mogunosti u pogledu naina na koji se pas uvar za medijske sadraje moe
razvijati. Poetak i osnova je standardizirati kriterije kvalitetnog medijskog sadraja
(u skladu s postojeim kodeksima i drugim normama). Redovno objavljivanje re-
zultata monitoringa moglo bi utjecati kako na medijske profesionalce da izbje-
gavaju krenja etikih normi tako i na djelovanje regulatora i samoregulacijskog
tijela, koji svoje reakcije na krenja kodeksa mogu do odreene mjere bazirati i na
rezultatima monitoringa, to bi omoguilo biljeenje i eventualno sankcioniranje
veeg broja krenja koja se deavaju. Posredno, ovakav pristup bi mogao pozitivno
utjecati i na percepcije koje kako graani/ke, tako i predstavnici/e organizacija ci-
vilnog drutva i novinarske zajednice imaju o efkasnosti ovih institucija.
Podrka medijskoj pismenosti
Ova podrka trebala bi, zapravo, predstavljati podrku edukativnim aktivnostima s
krajnjim ciljem omoguavanja publici da analitiki pristupa medijskim sadrajima
kako bi prepoznala sadraje koji nisu u skladu s profesionalnom etikom i da u
tom pogledu artikulira svoje zahtjeve prema medijima. Oekivani rezultat je
unapreenje kvaliteta medijskog sadraja, koji bi u veoj mjeri bio voen intere-
sima javnosti (publike), nego interesima odreenih uih interesnih grupa.
Niz je razliitih modela rada na unapreenju medijske pismenosti od razvijanja
i uvoenja medijske pismenosti u nastavne programe na svim obrazovnim nivo-
ima do razliitih vidova zagovaranja.
Naime, uz oba pravca preporuenih akcija neophodno je zagovarati pospjeiva-
nje postojeih sistema samoregulacije i regulacije medija:
- Samoregulacl[e - sto bl podrazuml[evalo popularlzlran[e uloge vl[eca za stampu
i ohrabrivanje itateljstva da ee reagira na krenja Kodeksa za tampu. Ova
aktivnost komplementarna je s procesom medijskog opismenjavanja i moe
biti pratea, dopunska aktivnost tim procesima.
- Regulacije elektronskih medija pod im se podrazumijeva stalno unaprei va-
nje transparentnosti, nezavisnosti, efkasnosti i strunosti Regulatorne agen-
cije za komunikacije kako bi povjerenje javnosti, vladinih struktura i medijske
industrije bilo na nivou koji omoguava nesmetan rad ovog regulatora.
287
P
R
A
V
I
L
A

I

K
O
D
E
K
S
I

P
R
O
F
E
S
I
O
N
A
L
N
E

E
T
I
K
E

N
O
V
I
N
A
R
S
T
V
A
Poglavlje 11
MEDIJSKO VLASNITVO
KONCEPTUALNI I ZAKONSKI OKVI R MEDI JSKOG
VLASNI TVA I KONCENTRACI JE
ejla Jusufovi
Mediji su informacijska ruka industrijskog poretka, masovna proizvodnja poruka
usmjerena ka formiranju miljenja i pruanju zabave, koja u sebi sadri mnotvo
implicitnih vrijednosti.
1
Kako komunikacija predstavlja sr interakcije meu ljudima, mediji su jedno
od osnovnih sredstava za razmjenu informacija. Da bi osigurali vjerodostojnu
i transparentnu informaciju, koriste se razliiti izvori koji odravaju pluralizam
i raznolikost kao glavne oblike demokratske komunikacije. Pored raznolikosti
u medijima, sloboda i nezavisnost masovnih medija takoer su preduvjeti za
demokratiju i otvoreno drutvo. Sloboda i nezavisnost su neke od implicitnih
vrijednosti medija i koristi se kao glavna taka na koju se oslanja Evropski sud za
ljudska prava kada donosi odluke. Relevantne presude Evropskog suda navode
sljedee:
Sloboda medija () podrazumijeva da javnost ima pravo na slobodan medijski
sistem koji osigurava sveobuhvatnu, potpunu i raznovrsnu informaciju. Ideja koja
proizlazi iz ovoga jeste da taj slobodan sistem predstavlja kljuni preduvjet za funk-
cionalnu demokratiju.
2
Brzi tempo trinog okruenja koji je rezultat tehnolokog napretka nakon de-
vedesetih godina i velika konkurencija u tzv. digitalnoj revoluciji uzrokovali su
da, kao i sve ostale industrije, i medijska industrija bude primorana da se bori za
opstanak. Medijski sektor je transformisan u telekomunikacijske i informatike
sektore, ime je otvoren put interaktivnom emitovanju uz upotrebu raznih teh-
nologija, podstiui tako sve veu raznolikost u medijskom sektoru. Prilazne pre-
preke su smanjene kako bi se podstaknula ekonomija slobodnog trita i medij-
skim korporacijama omoguilo da se takmie lake nego prije. Rezultat ovoga
jeste povean broj kanala irom Evrope, to je donijelo niz novih i raznovrsnih
sadraja na medijsko trite. Uprkos eksploziji koja se odigrala meu medijima,
novo konkurencijsko trite ipak je pokazalo tendenciju prema veoj koncentra-
ciji vlasnitva, te su se mediji nali u rukama sve manjeg broja vlasnika. Gillian
Doyle kae:
1
OBrien Cruise, Rita, Vlasnitvo masovnih medija: Analitiki pregled transnacio nalnih i na-
cionalnih trendova, str. 1, http://unesdoc.unesco.org/images/0003/000342/034216eb.
pdf (pristupljeno 8. decembra 2011. godine).
2
Naeno u: Predstavnik OSCE o slobodi medija: Uticaj medijske koncentracije na profe-
sionalno novinarstvo, Be, 2003. godine, str. 15. (Bruck, A. Peter, Medijska raznolikost u
Evropi: Izvjetaj Savjetu Evrope, Strasbourg, decembar 2002. godine).
291
K
O
N
C
E
P
T
U
A
L
N
I

I

Z
A
K
O
N
S
K
I

O
K
V
I
R

M
E
D
I
J
S
K
O
G

V
L
A
S
N
I
T
V
A

I

K
O
N
C
E
N
T
R
A
C
I
J
E
292
Digitalizacija i konvergentne tehnologije podstaknule su strategiju irenja, raz-
novrsnosti i sve vee koncentracije vlasnitva meu vodeim igraima u medijskoj
i komunikacijskoj industriji.
3
Tokom ovih promjena, promoviran je zakon o konkurenciji kako bi se ovi trendo-
vi regulisali, pri emu ovaj zakon tei ne samo da ouva proces konkurencijskog
trita (tj. efkasnu proizvodnju medija), ve i da osigura demokratski komunika-
cijski poredak.
4
Ipak, ovo je postavilo velike i sloene izazove pred evropske re-
gulatore i pred kreatore politike jer su se nali u dilemi izmeu ova dva principa.
Na jednoj strani, oni tee da odre napredak konkurencijskog medijskog trita,
a da, na drugoj strani, pluralizam i raznolikost ne budu ometani ovim procesom.
Stoga se pitanje regulacije ne moe ignorisati jer na njega utjeu nove promjene
koje e se dalje razmatrati.
Najprije treba objasniti pojmove pluralizma i raznolikosti, kao i njihovu vezu
s medijskim vlasnitvom i koncentracijom i, konano, zato je vano obratiti
panju na ove stvari. Osim toga, analiza prua osvrt na okvir Evropske unije, na
njenu politiku o konkurenciji i akterima, kao i o instrumentima koji se koriste kod
pitanja medijske koncentracije. Na kraju, predmet analize je i zakonski okvir u
BiH i pregled donesenih pravila i propisa.
ULOGA MEDIJA U DEMOKRATSKOM DRUTVU
Dostupnost informacija od vitalne je vanosti za bolje donoenje odluka u de-
mokratskom i otvorenom drutvu u kome graani imaju priliku da budu dio tog
procesa. Ipak, mediji prvenstveno slue kao pas uvar koji je odgovoran za in-
formiranje graana i potroaa o aktivnostima privatnih i javnih aktera, i to time
to prua alternativna miljenja i politike izbore putem raznih i pluralistikih
medijskih kua. Dakle, mediji imaju vanu ulogu koja jaa demokratiju u drutvu
jer informiu i olakavaju komunikaciju.
Imajui u vidu ve spomenuta nova tehnoloka zbivanja koja su pridonijela
rastu novih i irih multimedijskih preduzea, kao i ulogu medija u jaanju de-
mokratije, postavlja se pitanje: kako se mediji nose s digitalnom revolucijom i
konvergencijom? Najvanije pitanje, ustvari, jeste: ko je vlasnik medija i u kojoj
mjeri? Da li je to u skladu s naelima demokratskog drutva koje podrava plura-
lizam i raznovrsne stavove? Kako se ovi principi uvaju i kako se oni podstiu na
odreenom medijskom tritu?
3
Doyle, Gillian, Medijsko vlasnitvo: ekonomija i politika konvergencije i koncentracije u
medijima u UK i u Evropi, Glasgow: Sage Publications Ltd., 2002, str. 1.
4
Ario, Mnica, Zakon o konkurenciji i pluralizmu u evropskom digitalnom emitovanju:
rasprava o prazninama, Communications and Strategies br. 54, 2. kvartal (2004), str. 97.
M
E
D
I
J
S
K
O

V
L
A
S
N
I
T
V
O
292
MEDIJSKA KONCENTRACIJA
Iako je bilo sporova o defniciji pluralizma i raznovrsnosti za koje se esto se
govori da imaju multidimenzionalni karakter, pluralizam se generalno koristi da
bi se opravdale mjere koje idu u prilog slobodi izraavanja i raznovrsnosti izvora
informacija.
5

U svom istraivanju o evropskim pristupima vlasnitvu nad medijima, Alison
Harcourt i Stefan Verhulst daju sveobuhvatnu defniciju pluralistikih medija:
Pluralistiki mediji su oni koji ispunjavaju zahtjeve demokratije, pruajui
graanima iroki spektar informacija i miljenja; predstavljaju manjine, dajui im
priliku da zadre svoju zasebnu egzistenciju u irem drutvu; umanjuju mogunost
drutvenog sukoba poveanjem razumijevanja izmeu suprotstavljenih strana ili
interesa; doprinose ukupnoj kulturnoj raznolikosti; olakavaju drutvene i kulturne
promjene, posebno kada se radi o omoguavanju pristupa slabim ili marginalnim
drutvenim grupama.
6

Ova defnicija pokazuje da je pluralizam zaista iroka tema koja se moe pro-
matrati iz razliitih uglova. Meutim, glavni razlog koritenja tog termina u ovoj
analizi jeste taj to on predstavlja kljuni doprinos otvorenom i slobodnom me-
dijskom sistemu. Evropska unija (EU), kao i mnoge njene lanice vatreni su zag-
ovornici pluralizma u medijima.
7

U cilju odravanja pluralizma miljenja i podsticanja raznolikosti sadraja na medijs-
kom tritu, vladin okvir za vlasnitvo nad medijima sadri pravila i propise te titi
ove principe. Meutim, osim odravanja tih vrijednosti, ovaj okvir mora promovisati
i najkonkurentnije trite kako bi se mogao nositi s poveanjem konkurencije meu
medijskim kuama i tako privui nova ulaganja bitna za ekonomski napredak.
5
U ovom sluaju se demokratska pravila komunikacije odnose na prisustvo pluralizma i
raznolikosti u medijima,
Evropska komisija, Pluralizam i medijska koncentracija na unutranjem tritu procjena
potrebe za djelovanjem Zajednice, Zelena Knjiga (Brussels, 23. decembra 1992. godine),
COM(92) 480 fnal, str. 14.
Vidi jo: Iosifdes, Petros, Pluralizam i politika medijske koncentracije u Evropskoj uniji, The
Public, Vol. 4, 1997, str. 86.
6
Harcourt, Alison i Stefan Verhulst, Podrka regulaciji i transparentnosti medijskog vlasnitva
i koncentracije Rusija, Study of European Approaches to Media Ownership, http://www.
medialaw.ru/e_pages/publications/e-conc.htm (pristupljeno 8. decembra 2011. godine).
7
Za vie informacija vidi: Radni dokument Komisije, Medijski pluralizam u zemljama
lanicama EU, Brussels, SEC (2007) 32, 16. januara 2007. godine, str. 5; Ujedinjeno Kra-
ljevstvo, Odjel za trgovinu i industriju i Odjel za kulturu, medije i sport, Konsultativni rad
o medijskom vlasnitvu 2001, London, 2001, stav 1.3; Zelena knjiga je napravljena kako
bi se pristupilo aktivnosnima EU-a koje se tiu koncentracije u medijima tj. televizija,
radio i tampa. Ove aktivnosti se tiu moguih regulatornih mjera koje se provode kako
bi se ograniila koncentracija medija i ouvao pluralizam.
K
O
N
C
E
P
T
U
A
L
N
I

I

Z
A
K
O
N
S
K
I

O
K
V
I
R

M
E
D
I
J
S
K
O
G

V
L
A
S
N
I
T
V
A

I

K
O
N
C
E
N
T
R
A
C
I
J
E
293
Rezultat tehnolokog napretka i uspon na konkurencijskom tritu veoma su
vidljivi u poveanju trenda koncentrisanog medijskog vlasnitva koje je rezul-
tat trine konvergencije.
8
Ovaj trend doveo je do integrisanih konglomerata u
cijelom medijskom sektoru. Jedan od najutjecajnijih i najpoznatijih konglome-
rata u Evropskoj uniji jesu njemaki Bertelsmann, Vivendi i Sky, ija djelatnost
obuhvata vie razliitih nivoa industrije i javlja se u nekoliko razliitih sektora.
Medijska koncentracija javlja se na vie naina i u razliite svrhe, od udruivanja,
stjecanja i preuzimanja, pa do uzajamnog dioniarstva.
9
Naredni dio analize e
objasniti najee tipologije udruivanja.
Tipologije udruivanja
esto se istiu dvije vrste integracije/udruivanja - horizontalna i vertikalna.
Meutim, u svojoj knjizi o medijskom vlasnitvu, Gillian Doyle objanjava jo
jednu tipologiju tipinu za medijske koncentracije. Naime, on spominje jo i di-
jagonalno ili bono proirenje.
Doyle istie da se vertikalna udruivanja ire ili naprijed, u naredne faze ili una-
zad u faze koje su prethodile u lancu snabdijevanja
10
. Dakle, ova vrsta kon-
centracije bavi se zajednikim vlasnitvom u razliitim fazama proizvodnje i u
razliitim fazama distribucijskog lanca. Logika koja lei iza ove strategije jeste
smanjenje transakcijskih trokova uestvovanjem u aktivnostima raznih vrsta
industrije kao to su medijska proizvodnja kroz distribuciju mrea ili smanjenje
proizvodnje. Kako Doyle tvrdi, takva integracija omoguava igraima na tritu
da imaju kontrolu nad njihovim radnim okruenjem, a moe im pomoi u tome
da izbjegnu trini pristup u vanim uzlaznim ili silaznim fazama.
11
To se moe
dogoditi u sluaju da televizijska kua osnuje kompaniju za flmsku produkciju,
pri emu e matina televizijska kua imati sva prava na emitovanje. Vertikalno
integrisana frma ovdje ima potpunu kontrolu nad fazama produkcije i distribu-
cije, ime uiva slobodu u donoenju odluka u vezi s ulaganjem, proizvodnjom i
8
Trina konvergencija se deava kada emiteri, tampani mediji i radio kombinuju svoje
usluge bilo putem udruivanja, stjecanja ili osnivanja asocijacija.
9
Komisija je izdala Obavjetenje o pojmu koncentracije u okviru Pravila o kontroli koncen-
tracije meu preduzeima (Pravilo EU-a o udruivanju iz 1989. godine). Ovo obavjetenje
slui kao vodi za to kako Komisija tumai pojam koncentracije u okviru Pravila o udru-
ivanju. Vidi: Obavjetenje Komisije o pojmu koncentracije u okviru Pravila Vijea Evrope
br. 4064/89 o kontroli koncentracije meu preduzeima, Ofcial Journal C 66/5, stupio na
snagu 2. marta 1998. godine (98/C 66/02),
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:1998:066:0005:0013:E
N:PDF (pristupljeno 16. februara 2012. godine).
10
Ibid., str. 4.
11
Supra nota 3, str. 4-5.
M
E
D
I
J
S
K
O

V
L
A
S
N
I
T
V
O
294
295
distribucijom.
12
Stoga, omogueno je vlasnitvo nad emiterskim kanalima i uslu-
gama kao i kontrola naina na koji se oni distribuiraju.
Jo jedna vrsta vertikalne integracije javlja se u sluaju kada izdava knjiga
kontrolie tampariju koja objavljuje njegove knjige i radi i za druge klijente.
13

Primjer vertikalne integracije emitiranja ogleda se u stjecanju DirectTV (ameriki
emiter s direktnom satelitskom ponudom usluga) od strane News Corporation
(News Corp) - multinacionalnog medijskog konglomerata sa sjeditem u SAD-u.
Kroz ovu integraciju DirectTV je u mogunosti da distribuira vie svog medijskog
sadraja kao to su vijesti, flmovi i televizijske emisije iroj publici.
S druge strane, horizontalna koncentracija nastaje kada dvije kompanije u istoj
fazi nabavnog lanca ili dvije kompanije koje su uestvovale u istim aktivnosti-
ma udrue svoje snage
14
. Ova strategija omoguava kompaniji da proiri svoj
udio na tritu kako bi se racionalizirala sredstva i dobila srazmjerna ekonomija.
Osim toga, preduzea koja posluju na istom podruju mogu imati koristi od
udruivanja snaga primjenom svojih vjetina i svojim radom, ime se jo jednom
postie spomenuti srazmjer. Primjer horizontalne integracije se moe vidjeti u
sluaju izmeu News Corporationa i dominantne italijanske Telepi pay-TV, koja
je zapoela s radom preko analogno-zemaljskih sredstava 1991. godine i postala
satelitska 1996. godine.
15
Pored toga, dijagonalna ekspanzija nastaje kada se preduzea razgranaju i
obuhvate i nova poslovna podruja. Naprimjer, takva koncentracija moe se
ostvariti izmeu audiovizualne usluge i telefonije - koncentracija od koje obje
usluge imaju koristi, jer se obje usluge distribuiraju preko iste telekomunikacij-
ske infrastrukture.
Navedene tipologije medijske koncentracije mogu nastati i izvan nacionalnih
granica. Globalizacija je pomjerila ekonomiju sa lokalnog na globalni nivo pa ni
medijski sektor nije izuzetak. Kao rezultat toga, medijske kue postale su trans-
nacionalne zahvaljujui korporacijama irom svijeta. Takva integracija naziva se
prekogranina medijska koncentracija.
12
Gambaro Marco, Vertikalna integracija u medijskoj industriji, http://userpage.fu-berlin.
de/~jmueller/its/conf/porto05/papers/Gambaro.pdf (pristupljeno 14. februara 2012.
godine), str. 2-3.
13
Ibid., str. 3.
14
Doyle, Medijsko vlasnitvo: ekonomija i politika konvergencije i koncentracije u medijima
u UK i u Evropskim medijima, str. 4.
15
Miguel Mendes Pereira, Vertikalna i Horizontalna integracija u medijskom sektoru i
Zakon o konkurenciji BiH: ICT i medijski sektor u okviru politike EU, Brussels, 7. aprila 2003.
godine, http://ec.europa.eu/competition/speeches/text/sp2003_009_en.pdf (pristu-
pljeno 15. februara 2012. godine), str. 9-10.
K
O
N
C
E
P
T
U
A
L
N
I

I

Z
A
K
O
N
S
K
I

O
K
V
I
R

M
E
D
I
J
S
K
O
G

V
L
A
S
N
I
T
V
A

I

K
O
N
C
E
N
T
R
A
C
I
J
E
Odlian primjer takve koncentracije tie se tamparskog i televizijskog carstva
Ruperta Murdocha, News Corporation, koji jeste drugi najvei svjetski medijski
konglomerat. Kao to je ranije reeno, ovaj medijski konglomerat posjeduje razne
emitere. U Evropi, najpoznatija TV-kompanija Sky Italia u cijelosti je u vlasnitvu
News Corporationa i ima vie od etiri miliona pretplatnika. Ovaj medijski kon-
glomerat takoer dri znatan dio vlasnitva nad British Sky Broadcastingom
(BSkyB), to je najvea digitalna TV-platforma u Ujedinjenom Kraljevstvu, kao i
Sky Deutschlandom, koja je vodea u Njemakoj.
16

Implikacije koncentracije vlasnitva nad medijima
Generalni pluralistiki pogled na medijsku koncentraciju pokazuje da koncen-
tracija otvara i rizik za medijsku pristrasnost koja moe smanjiti zastuplje nost
velikog broja grupa to je tetno po demokratsku zastupljenost. Dakle, iz
ove perspektive, vano je uzeti u obzir broj vlasnika medija ili broj onih koji
ih kontroliu kada se istie raznovrsnost u izboru informacija. Drugi razlog
za brigu jeste taj to koncentracija moe otvoriti put monopolu ili oligopolu.
Tada veliki igra na tritu moe zatvoriti medijsko trite bilo spreavanjem
ulaska novih uesnika na trite, ili istjerivanjem slabijih konkurenata podi-
zanjem prepreka za ulazak. Osim toga, udruivanje/integracija esto znai i re-
zanje trokova ili zatvaranje medija to su negativne posljedice koncentracije
vlasnitva nad medijima. Alison Harcourt primjeuje da rezanje trokova esto
dovodi do standardizacije u medijskim sadrajima, a ne do raznovrsnosti
17
, to
vodi i sma njenju raznovrsnosti i brojnosti izvora informacija.
Pluralizam nije ni temeljno pravo ni ljudsko pravo, ali, prema principima EU-a
sadranim u Green Paperu, uime pluralizma mogue je odbiti izdavanje do-
zvole za emitiranje ili dozvole za preuzimanje novina, monolitne korpora-
tivne strukture, udjela u medijskom preduzeu
18
. Postojanje vie vlasnika na
medij skom tritu, pa samim tim i smanjenje medijske koncentracije dovodi
do minimuma kada se radi o raznovrsnosti izbora koji je ponuen javnosti
19
.
Kako bi se izbjegao utjecaj ili zloupotreba jednog dominantnog miljenja
koje konstituie vlast, vlade su kreirale mnoge zakonodavne dokumente i
politike dokumente kako bi osigurale raznovrsnost informacija koje se ser-
viraju javnosti.
16
The News Corp. dri vana preduzea kao to su azijski TATA Sky i FOXTEL u Australiji i
na Novom Zelandu, News Corporation, http://www.newscorp.com/operations/publis-
hing.html (pristupljeno 15. februara 2012. godine).
17
Harcourt, Podrka regulaciji i transparentnosti medijskog vlasnitva i koncentracije
Rusija.
18
EU Zelena knjiga, 1992, str. 15.
19
Ibid., str. 19.
M
E
D
I
J
S
K
O

V
L
A
S
N
I
T
V
O
296
297
PRISTUP EUa KONCENTRACIJI MEDIJSKOG VLASNITVA
Jo od usvajanja Jedinstvenog evropskog dokumenta 1985. godine
20
, Evropska
unija je imala znaajnu ulogu u regulaciji evropskog medijskog trita, to je
injeno preko Evropske komisije (ubudue: Komisija) i statutarnih i konkuren-
cijskih zakona.
21
Specifnost konkurencijske politike EU-a, koja upravlja koncen-
tracijom medijskog vlasnitva, lei u tome to je smjetena u politikom i za-
konskom sistemu koji imaju vie nivoa, ime obuhvataju kako razliite institucije
EU-a tako i 27 zemalja lanica.
Pregled glavnih aktera u primjeni i provoenju konkurencijske politike EU-a
Podruje politike konkurencijskog trita u EU povjereno je Komisiji, koja igra
sredinju ulogu u provoenju pravila o konkurenciji na tritu s ovlatenjem
djelovanja na vlastitu inicijativu ili nakon tube koja podnosi drava lanica ili
privatno lice. Provjeravanjem i uspostavljanjem ravnotee, Komisija ispunjava
ulogu izvritelja i suca, pa ak i zakonodavca, i moe donositi odluke bez upli-
tanja Evropskog parlamenta i Vijea ministara
22
. U svakom sluaju, odgovornost
za kontrolu medijske koncentracije pripada prvenstveno nacionalnim institu-
cijama (tj., zemljama lanicama), koje zadravaju pravo da donose nacionalne
zakone o medijskom vlasnitvu, to je potvreno lanom 21. (3) Pravilom o
udruivanju Evropske zajednice
23
, ime se tite nacionalni interesi
24
.
U ovom sluaju, Direktive EU-a donosi Komisija, a zatim ih provode zemlje lanice
25
,
pri emu Komisija nadgleda ovo provoenje. Iako Komisija ima mo da provede kon-
kurencijska pravila ukoliko zemlje lanice ne ispunjavaju njene propise, svaka zemlja
lanica ima pravo donositi vlastita pravila u skladu s potrebama svog medijskog trita
dok god se time ne udaljava od principa otvorenog i konkurencijskog trita.
20
Jedinstveni evropski dokument zapoeo je jedinstveni trini program u EU.
21
etiri osnovna tipa statutarnih zakona Komisije jesu: direktive, preporuke, rezolucije i od-
luke. Svaki zakon donosi Komisija, a ratifkuje ga Vijee ministara i Evropski parlament. Vidi:
Harcourt, Podrka regulaciji i transparentnosti medijskog vlasnitva i koncentracije Rusija.
22
Pauwels, Caroline, Konkurencijska politika EU i koncentracija u medijskom sektoru,
http://www.cem.ulaval.ca/pdf/UnionEuropeenne.pdf, str. 2. (pristupljeno 7. decembra
2011. godine).
23
Propis Vijea: Kontrola koncentracije meu preduzeima Pravilo o udruivanju iz 1989.
godine (Brussels, 21. decembra 1989. godine), Ofcial Journal L 395, stupio na snagu 21.
septembra1990. godine (EU) br. 4064/89.
24
Jedan od nacionalnih interesa na koji se referira kad se kae ,,legitimni interes u Pravi-
lu o udruivanju iz 1989. godine jeste medijski pluralizam. Vidi: Ibid., lan 21 (4).
25
Vano je napraviti razliku meu razliitim vrstama zakona dostupnim u EU: meu
direktivama, pravila su zakoni koji su odmah uklopljeni u nacionalne zakone, dok su
preporuke i rezolucije prijedlozi politike bez ikakve zakonske obaveze za zemlje lanice.
K
O
N
C
E
P
T
U
A
L
N
I

I

Z
A
K
O
N
S
K
I

O
K
V
I
R

M
E
D
I
J
S
K
O
G

V
L
A
S
N
I
T
V
A

I

K
O
N
C
E
N
T
R
A
C
I
J
E
298
Osim Komisije, i sudovi EU-a predstavljaju vaan faktor u provoenju i primje-
ni konkurencijske politike EU-a, poto su sve odluke koje se tiu konkurencije
podlone sudskoj ocjeni. Od svog osnivanja 1989. godine, Sud prvog stepena
ovlaten je za ocjenu legalnosti odluka o konkurenciji koje donosi Komisija.
Primarna uloga ovog suda jeste da slui kao odrednica koja osigurava tano
tumaenje sporazuma i zakona Zajednice.
26
Instrumenti politike o koncentraciji medijskog vlasnitva
Kontrolni mehanizmi medijske koncentracije razlikuju se meu dravama la-
nicama. Ipak, EU ima posebne odredbe koje slue kao instrumenti politike o
medijskoj koncentraciji i koje su oblikovale nacionalne politike. Ovi instrumenti
ukljuuju:
- LU-ove odredbe o kartelu ko[e se nalaze u Sporazumu LU-a, clan 8l. o restrlk-
tivnim praksama, lan 82. o monopolu/zloupotrebi dominantne pozicije, lan
86. o javnom servisu i lan 295. o konkurenciji vlasnitva.
- Propls o udruzlvan[u lz l989. godlne (lzml[en[en l997. l 2004. godlne).
Odredbe EU-a o kartelu
Nekoliko lanova Ugovora EU-a bavi se konkurencijom s ciljem da ouva jedin-
stveno konkurencijsko trite i od kljunog su znaaja za isticanje pitanja koja se
tiu medijske koncentracije.
lan 81. Ugovora EU-a jeste prva odredba koja spada pod zakon o konkuren-
ciji i ona zabranjuje udruivanja i zajednike prakse meu preduzeima koje bi
mogle sprijeiti ili naruiti konkurenciju na tritu:
... svi sporazumi meu preduzeima, odluke preduzetnikih udruenja i usaglaene
prakse koje mogu uticati na trgovinu meu zemljama lanicama a iji je cilj ili efekt
prevencija, restrikcija ili distorzija konkurencije na zajednikom tritu.
27

S druge strane, lan 82. Ugovora EU-a jasno nalae da zloupotreba domi-
nantne pozicije jednog ili vie preduzea nije u skladu sa zajednikim tritem
jer bi mogla negativno utjecati na trgovinske odnose meu zemljama
lanicama.
28
Tu se javlja zabrinutost da bi ovo moglo voditi ka monopolu
26
Pauwels, Caroline, Konkurencijska politika EU i koncentracija u medijskom sektoru, http://www.
cem.ulaval.ca/pdf/UnionEuropeenne.pdf, str. 2 (pristupljeno 8. januara 2012. godine).
27
Konsolidovana verzija Ugovora EU (Brussels, 29. decembra 2006. godine), Ofcial Jour-
nal C 321, lan 81, str. 73, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C
:2006:321E:0001:0331:EN:PDF (pristupljeno 8. januara 2012. godine).
28
Ibid., lan 82, str. 74.
M
E
D
I
J
S
K
O

V
L
A
S
N
I
T
V
O
299
dominantne kompanije i kada ona dobije ovu mo onda bi se mogla uplesti
u prakse zloupotrebe kao to su - nepotene cijene, ogranienja proizvodnje,
omoguavanje konkurencijskog zaostajanja itd. Ova odredba jasno odraava
posveenost EU i brigu o pitanjima o medijskoj koncentraciji, koja bi, u sluaju
zloupotrebe, mogla biti pogubna po samu konkurenciju. Stoga, zakonski
sistem EU-a usmjerava zemlje lanice ka uzima nju u obzir pitanja medijske
koncentracije kada usvajaju nacionalne zakone.
29
tavie, lan 86. kae da preduzea koja pruaju usluge od opeg ekonom-
skog interesa jesu podlona pravilima sadranim u sporazumu dok god ovo ne
naruava obavljanje njihovih uloga.
30
Ipak, znaenje ovako opih pojmova kao
to je opi ekonomski interes, nejasno je dato u spomenutom lanu.
31

Na kraju, lan 295. Ugovora EU-a jasno kae da pravila o vlasnitvu potpadaju pod
nadlenost zemalja lanica, te Ugovor EU-a nee ni u kom sluaju biti iznad pravila
zemalja lanica koja vode njihov sistem imovinskog vlasnitva. Kako je i ranije spo-
menuto, iako Komisija zadrava mogunost da provjeri i uravnotei provoenje kon-
kurencijskih pravila, svaka od zemalja lanica ima slobodu da formulie svoja pravila
tako da ona budu u skladu s potrebama unutranjeg otvorenog trita.
Pravilo o udruivanju (usvojeno 1989. godine, a izmijenjeno 1997. i 2004. godine)
Pravilo o udruivanju postavlja uvjete pod kojima Komisija ili nacionalne kon-
kurencijske vlasti imaju nadlenost nad pitanjima o koncentraciji. Ovo je nastalo
zbog potrebe za posebnim pravilom o medijskoj koncentraciji, jer Ugovor EU-a
nije ponudio specifne odredbe za kontrolu udruivanja. Tako su se odredbe
Ugovora EU-a pokazale nedovoljnim za kontrolu koncentracije.
32
Pos ljedica
ovoga bilo je to to je Komisija mogla djelovati jedino a posteriori u odnosu na
neke sluajeve koncentracije i sluajeve u vezi sa lanovima 81. i 82. Ugovora
EU-a.
33
Budui da ovo oito potkopava njenu sposobnost da osigura slobodnu
konkurenciju na zajednikom tritu, Komisija je teila da ostvari a priori kontrolu
29
Propis Vijea: Kontrola koncentracije meu preduzeima Pravilo o udruivanju iz 1989.
godine (Brussels, 21. decembra 1989. godine), Ofcial Journal L 395, stupio na snagu 21.
septembra1990. godine, (EU) br. 4064/89.
30
Ibid., lan 86, taka 1, str. 76.
31
Koenig, Christaian, Bartosch Andreas i Braun Jens, Daniel (eds.), Zakon o konkurenciji i
telekomunikacijama EU, Hag: Kluwer Law International, 2002, str. 202.
32
Vidi: Pravilo o udruivanju, 2004, taka 7: ,,lanovi 81. i 82, kada se primjenjuju na
neke koncentracije, prema obiajnom pravu Suda, nisu dovoljne da bi kontrolisale sve
aktivnosti koje se mogu pokazati nepodobne sistemu neometane konkurencije koji je
predvien Ugovorom.
33
Pauwels, Caroline, Konkurencijska politika EU i koncentracija u medijskom sektoru, str. 2.
K
O
N
C
E
P
T
U
A
L
N
I

I

Z
A
K
O
N
S
K
I

O
K
V
I
R

M
E
D
I
J
S
K
O
G

V
L
A
S
N
I
T
V
A

I

K
O
N
C
E
N
T
R
A
C
I
J
E
300
nad konkurencijom jo od 1972. godine.
34
S druge strane, udruivanja van okvira
Zajednice potpadaju pod nadlenost nacionalnih konkurencijskih vlasti u skladu s
njihovim domaim pravilima o kontroli udruivanja.
35
A priori kontrola podrazumijeva
posebne povlastice u kontroli spomenutih udruivanja i konkurencije koje se
utemeljuju prije samog udruivanja.
Zato se ovo pravilo posmatra kao jedini instrument koji je primjenljiv na kon-
kurenciju konkurenciju medijskog vlasnitva koja moe znaajno da omete
uinkovitu konkurenciju, posebno putem stvaranja ili jaanja dominantnih po-
zicija
36
koje su ocjenjene kao nepodobne za zajedniko trite.
ZAKONSKI OKVIR MEDIJSKOG VLASNITVA U BiH
Kao zemlja koja tei da postane lanica Evropske unije, Bosna i Hercegovina je
usvojila trinu orijentaciju na osnovu principa slobodnog preduzetnitva i bila
je veoma aktivna u ukljuivanju zakona EU-a kada se radi o pitanju konkurencije,
time to je donijela nove zakone i nove instrumente koji mogu da se bave kon-
kurencijom i da odravaju otvorenu/konkurencijsku trinu ekonomiju.
Budui da je BiH zemlja u tranziciji, medijsko trite je takoer u razvojnoj fazi
i kree se od zatvorenog socijalistikog modela trine ekonomije ka privatizo-
vanom tritu koje je donijelo manje prepreke trgovini i slobodnoj konkurenciji.
tavie, promjene na tritu BiH praene su sloenim politikim i administra-
tivnim strukturama to je rezultiralo organienim medijskim zakonodavstvom.
Ovo se ogleda u slabim i nedovoljnim zakonskim i samoregulatornim okvirima
i institucijama.
37

Akteri i instrumenti koncentracijske politike vlasnitva u BiH
Podruje konkurencijske politike u BiH vezano je za Konkurencijsko vijee BiH. Kon-
kurencijsko vijee osnovano je 2004. godine kao nezavisno tijelo ija je nadlenost
34
Naeno u: Pauwels, Caroline, Konkurencijska politika EU i koncentracija u medijskom
sektoru, str. 4, fusnota 3.
35
Pregled nacionalnih pravila zemalja lanica moe se nai na: http://www.slaughte-
randmay.com/media/64572/the_ec_merger_regulation.pdf (pristupljeno 15. februara
2012. godine).
36
Pravilo Vijea: Kontrola koncentracije izmeu preduzea Pravilo o udruivanju (Brussels,
20. januara 2004. godine), Ofcial Journal L 24, stupilo na snagu 29. januara 2004. godi-
ne (EC) br. 139/2004, take 6. i 24, str. 1 i str. 3.
37
Jusi, Tarik, Bosna i Hercegovina, u: Medijsko vlasnitvo i njegov uticaj na medijsku neza-
visnost i pluralizam, http://www2.cji.ro/userfles/fle/documente/04_Ownership_BIH.
pdf str. 62 (pristupljeno 15. februara 2012. godine).
M
E
D
I
J
S
K
O

V
L
A
S
N
I
T
V
O
301
osiguravanje dosljedne primjene Zakona o konkurenciji donesenog 2001. godine.
Ovako specifna nadlenost podrazumijeva odluivanje o prisustvu zabranjenih
konkurencijskih aktivnosti na tritu BiH.
38
Nadalje, regulacija pitanja o medijskoj
koncentraciji u BiH jeste obaveza nezavisne Regulatorne agencije za komunikaciju
(RAK) osnovane Zakonom o komunikacijama BiH.
39
Zadatak RAK-a jeste provoenje
pravila i propisa za medijsko trite, tj., za sektore emitovanja i telekomunikacija.
Zakon o konkurenciji BiH i Konkurencijsko vijee
Zakonom o konkurenciji, koji je primjenjiv na cijeloj teritoriji BiH, prvi put je uspostav-
ljena konkurencijska politika i on je postao jedan od najvanijih instrumenata i stubo-
va u stvaranju i jaanju konkurencijske politike jedinstvenog i slobodnog trita u BiH.
Zakon je donesen 2001. godine i ukljuio je osnovna pravila odredbi EU-a o kartelu, tj.
lanove 81. i 82. sporazuma. Ipak, Zakon nije primijenio prakse i rezolucije modernih
evropskih zakonodavstava acquis u ovoj oblasti.
40
Kao odgovor na ovo, donesen je
novi zakon o konkurenciji i stupio je na snagu 27. jula 2005. godine.
41

Novi zakon je obuhvatio sve to je predvieno zakonodavstvom EU-a i pravilima
u oblasti trine konkurencije (npr., Pravila EU-a o udruivanju). Vana pitanja
kao to su zloupotreba dominantnog poloaja
42
, defnicija konkurencije
43
i od-
govornog organa Konkurencijsko vijee za promovisanje i zatitu konkuren-
cijskog trita u BiH obuhvaena su novim zakonom.
Ovim zakonom ureuju se pravila, mjere i postupci zatite trine konkurencije,
nadlenosti i nain rada Konkurencijskog vijea na zatiti i promociji trine konku-
rencije u Bosni i Hercegovini.
44
Ukratko, ovaj zakon garantuje efkasnu i transparentnu primjenu odredbi i
uopteno smanjuje mijeanje drave u ovoj oblasti.
45
Tako se moe primijetiti
da BiH prati zakonski okvir EU-a u ovoj oblasti.
38
Vidi: BiH Konkurencijsko vijee, http://www.bihkonk.gov.ba/en/index.html (pristuplje-
no 13. februara 2012. godine).
39
Odluka Visokog predstavnika o osnivanju RAK-a, http://www.rak.ba/eng/index.
php?uid=1272017637 (pristupljeno 15. decembra 2011. godine).
40
BiH Konkurencijsko vijee, http://www.bihkonk.gov.ba/en/index.html (pristupljeno
13. februara 2012. godine).
41
Zakon o konkurenciji (Sarajevo, 29. juna 2005. godine), Slubeni glasnik BiH broj 48/05,
stupio na snagu 27. jula 2005. godine.
42
Vidi: Ibid., lan 10. i 11.
43
Za vie detalja o dozvoljenim udruivanjima /spajanjima preduzea: Zakon o konku-
renciji, 2005, lan 12.
44
45
Supra nota 52.
K
O
N
C
E
P
T
U
A
L
N
I

I

Z
A
K
O
N
S
K
I

O
K
V
I
R

M
E
D
I
J
S
K
O
G

V
L
A
S
N
I
T
V
A

I

K
O
N
C
E
N
T
R
A
C
I
J
E
302
Imajui na umu pravila konkurencijske politike, Konkurencijsko vijee ovla-
teno je da provodi zakon i ima iskljuivu nadlenost nad utvrivanjem pri-
sustva zabranjenih konkurencijskih aktivnosti na tritu, to je slino ulozi
Evropske komisije. Njegove odluke su obavezujue za cijelu teritoriju BiH.
46

Regulatorna agencija za komunikacije (RAK) i njeni instrumenti
Poto RAK ima primarnu ulogu u regulaciji pitanja o konkurenciji u sektoru emi-
tovanja i telekomunikacija, ova agencija se istovremeno bavi i zatitom slobode
izraavanja i raznovrsnosti miljenja, pri tom potujui generalno prihvaene
standarde pristojnosti, nediskriminacije, potenosti, tanosti i nepristrasnosti
47

(o tome detaljnije u 9. poglavlju). Sljedea pravila i politike pokazuju da su EU
principi medijskog pluralizma, slobode izraavanja i slobodne konkurencije
ukljueni u zakon BiH kao primarni regulatorni principi.
Vano je spomenuti i politiku sektora emitovanja BiH
48
i njene ciljeve. Jedan
od vodeih principa sektora emitovanja jeste kontrola medijske koncentracije
i zatita pluralizma to je rezultat vrtoglavog uspona u medijskim komunikaci-
jama.
49
Istovremeno, on nastoji osigurati slobodno i otvoreno konkurencijsko
trite promocijom minimalnog regulisanja sektora emitovanja,
50
kako bi se osi-
gurala sloboda za pruanje najkvalitetnijih usluga po niskim cijenama. U sluaju
elektronske komunikacije, politika sektora dala je zadatak RAK-u da ukloni svaki
monopol i regulaciju i da promovie konkurenciju u koritenju elektronskih ko-
munikacija i mrea, kao i pruanje usluga elektronske komunikacije
51
.
Kada se radi o medijskoj koncentraciji i vlasnitvu, posebno pravilo o Medijskoj
koncentraciji i viestrukom vlasnitvu (Pravilo br. 21/2003)
52
RAK je formulisao
46
Vidi: Supra nota 53, lan 40 (2). Poto su neki pojmovi vezani za konkurenciju defni-
sani Zakonom o konkurenciji, Konkurencijsko vijee je donijelo nekoliko podzakonskih
akata (odluka) koji odvajaju i detaljno defniu odreene pojomove. Za vie informacija
vidi zakone Konkurencijskog vijea u BiH, http://www.bihkonk.gov.ba/en/index.html
(pristupljeno 13. februara 2012. godine).
47
Ibid., lan 4, taka 1(a).
48
Politika sektora emitovanja BiH (Sarajevo, 28. novembra 2006. godine), stupio na snagu
27. oktobra 2008. godine, http://rak.ba/bih/index.php?uid=1269441148 (pristupljeno
5. decembra 2011. godine).
49
Ibid., lan 1, taka 2, str. 2.
50
Ibid., str. 3.
51
Ibid., str. 7.
52
Pravilo broj 21/2003 o Medijskoj koncentraciji i vlasnitvu nad elektronskim i tampanim
medijima (Sarajevo, 2004. godine), stupilo na snagu 1. aprila 2004. godine, http://www.
rak.ba/bih/download.php?name=pravilo_21/2003_o_medijskoj_koncentraciji_i_vla-
snistvu_nad_elektronskim_i_stampanim_medijima_&fle=1270642082.pdf&folder
M
E
D
I
J
S
K
O

V
L
A
S
N
I
T
V
O
303
krajem 2003. godine i odnosi se kako na elektronske tako i na tampane medije.
Ovo pravilo je znaajno jer donosi jasne kriterije za spreavanje koncentracije
vlasnitva na medijskom tritu. Nadalje, potreba da se osigura pluralizam u
medijima istaknuta je i u Preambuli ovog pravila i podrava napore drutva da
konstantno trai poveanje pluralizma sadraja, gdje je pluralizam vlasnitva
prvi uslov za pluralizam
53
.
Kao takvo, ovo pravilo predvia da je kod viestrukog vlasnitva doputeno
posjedovanje samo 10% udjela i da se ovaj procent ne smije prei jer bi to u
suprotnom dovelo do nedoputene koncentracije. Naglaava se jo i da jedno
fziko ili pravno lice ne moe biti vlasnik dvije ili vie radio ili televizijskih sta-
nica ako one pokrivaju istu publiku.
54
Ipak, pravilo za tampano i elektronsko
vlasnitvo govori upravo suprotno jer se jednom fzikom licu ili nekolicini
fzikih lica koja su ve vlasnici tampanih medija doputa da posjeduju i elek-
tronske medije.
55

Ovo pravilo je stupilo na snagu 1. aprila 2004. godine. Ipak, njegova punova-
nost bila je kratkog vijeka jer novo pravilo nije doneseno u roku od 18 mjeseci.
RAK do sada nije pripremio nikakvo novo pravilo, to samo ilustruje koliko je
slab regulatorni okvir o pitanjima o konkurenciji.

PORAST KONCENTRACIJE I RAZLIITOST MILJENJA
Kada se radi o medijskoj koncentraciji vlasnitva, moe se zakljuiti da informa-
cije i miljenja na odreenom medijskom tritu moraju odraavati niz razliitih
glasova i pogleda i stoga osigurati vei broj informacija i miljenja, kako bi jav-
nost razumjela pitanja koja su prikazana kroz medije. Kroz pluralnost, potroai/
graani imaju priliku birati izmeu razliitih stavova to je nuno za jedno
slobodno i otvoreno demokratsko drutvo. Osiguranje pluralizma u medijima
ini i konkurenciju uspjenom, jer to podstie medije da pruaju najrazliitija
miljenja i najkvalitetniji sadraj, to je zajedniki cilj i EU-a i BiH koji je uoljiv u
njihovim politikim instrumentima namijenjenim konkurencijskom tritu.
Konkurencijski zakoni se primjenjuju kako bi se osigurao pluralizam u medijima i
zbog straha da medijsko trite s manje vlasnika moe rezultirati manjim brojem
razliitih miljenja i sadraja. Iako je oito da se udruivanjem medija smanjuje
broj vlasnika, na kraju se pokazuje da ni stanje u kojem ima vie medija ne mora
nuno dovesti do poveanja raznovrsnih sadraja ili miljenja, ve samo vie
sadraja istog tipa.
53
Ibid., str.1.
54
Ibid., lan 1. i 2.
55
Ibid., lan 3.
K
O
N
C
E
P
T
U
A
L
N
I

I

Z
A
K
O
N
S
K
I

O
K
V
I
R

M
E
D
I
J
S
K
O
G

V
L
A
S
N
I
T
V
A

I

K
O
N
C
E
N
T
R
A
C
I
J
E
304
Medijsko trite EU-a svjedoi porastu koncentracije. Znatno vie nego prije,
brzina i irenje integracije omoguavaju pristup veoj koliini informacija i raz-
novrsnost izvora. Kada se radi o bh. instrumentima, BiH je ostvarila napredak
po pitanju usklaivanja s standardima i principima o koncentraciji medijskog
vlasnitva EU-a time to je donijela Zakon o konkurenciji i osnovala tijelo koje ima
jasnu nadlenost nad njegovim provoenjem. No, najnoviji rezultati u izvjetaju
RAK-a iz 2006. godine u dijelu koji se odnosi na Pregled sektora komunikacija u
BiH i harmonizacije EU standarda u ovoj oblasti pokazuju da medijsko trite -
televizija, radio i kablovsko trite u BiH ne izgleda previe koncentrisano ve je,
kao rezultat poslijeratne situacije, ono fragmentirano prema prisustvu brojnih
malih i srednjih operatera
56
. Iako medijsko trite u BiH nije previe koncentri-
sano, zakonodavna i regulatorna tijela BiH bi morala pokazati veu predanost u
stvaranju konkretnijeg i odgovarajueg pravnog okvira kada se radi o pitanjima
koncentracije. Ako se ovo zanemari, mogle bi se pojaviti posljedice tetne po
cijelo medijsko trite koje se razvija u poslijeratnom okruenju, u kome mediji
igraju vrlo vanu ulogu u svakodnevnom ivotu obinog graanina/potroaa,
koji zavisi od vjerodostojnih i transparentnih informacija.
56
Pregled Sektora komunikacija u Bosni i Hercegovini: Harmonizacija sa EU standardima i
uloga Regulatorne Agencije za komunikacije, CARDS projekat saradnje, 2006, p. 71.
M
E
D
I
J
S
K
O

V
L
A
S
N
I
T
V
O
305
O AUTORI MA
Mladen SRDI, zavrio Drugu gimnaziju u Sarajevu, a u septembru 1985. i Prav-
ni fakultet u Sarajevu. U junu 1990. godine izabran je za sudiju Opinskog suda
I u Sarajevu, gdje je obavljao dunost sudije na parninom i vanparninom re-
feratu do decembra 2003. godine, kada je izabran za sudiju Kantonalnog suda
u Sarajevu. U Kantonalnom sudu u Sarajevu obavljao je dunost sudije na dru-
gostepenom parninom referatu do februara 2007. godine, kada je izabran za
sudiju Vrhovnog suda Federacije BiH, gdje sada radi na Upravnom odjeljenju.
Bio je predava na velikom broju seminara u organizaciji raznih institucija u
Bosni i Hercegovini i inostranstvu, u oblasti graanskog prava, a posebno u
oblasti primjene Evropske konvencije o ljudskim pravima i osnovnim slobo-
dama, i autor vie objavljenih lanaka iz podruja zatite slobode izraavanja.
Sevima SALI-TERZI je via pravna savjetnica na Ustavnom sudu BiH; studij
pravnih nauka u Sarajevu (dipl. pravnica 1983, pravosudni ispit 1988. godine).
Ranije advokat i direktorica u organizaciji Global Rights-Partners for Justice - BiH
program; pravna savjetnica u International Human Rights Law Group i ABA CEELI;
sutkinja na Opinskom sudu u Sarajevu. U periodu od 1998. do 2000. lanica
Odbora FOD Pravnog centra u Sarajevu, a sada predsjednica Upravnog od-
bora FOD BiH i lanica Upravnog odbora u Human Rights & Governance Grants
Programu u Budimpeti. Takoer, predava je u koli stratekog komuniciranja
Mediacentra Sarajevo i predava na seminarima o primjeni Evropske konven-
cije pred domaim sudovima. Radila je i kao konsultantica u razliitim projek-
tima Vijea Evrope, UNDP-a i USAID-a. Vanjska je saradnica u Fondaciji Centar
za javno pravo. Koautorica je knjige Meunarodni dokumenti o ljudskim pravima
Instrumenti Ustava Federacije BiH (Pravni centar Sarajevo, 1996). Autorica je
studije Jaanje integriteta pravosua putem unapreenja pristupa pravdi (UNDP,
2011). Koautorica je brojnih studija meu kojima su Meunarodne politike
podrke zemljama jugoistone Evrope - Lekcije (ne)nauene u BiH (FOD BiH, 2002);
ene i mediji (B.a.B.e., Zagreb, 2005); Procjena demokratije u BiH (FOD BiH, 2005);
Studije kompatibilnosti zakona i prakse BiH sa zahtjevima konvencije o ljudskim
pravima (Vijee Evrope, 2006); Stretegije iskljuivanja: govor mrnje u BH javnosti
(Mediacentar Sarajevo, 2010). Autorica je teksta Much wrangling about Bosnia
and Herzegovinas next constitution but little real debate (Europes World, 2007).
Mirjana NADADIN-DEFTERDAREVI na Pravnom fakultetu Univerziteta
Demal Bijedi u Mostaru angaovana je u zvanju vanredne profesorice od
2006. godine na predmetima Uvod u nauku o dravi i pravu, Teorija prava, Pravo
O

A
U
T
O
R
I
M
A
306
ljudskih prava, Pravo medija i Retorika. Naunoistraivakim radom dominantno
je vezana uz teorijskopravnu oblast i ljudska prava. Autorica je etiri knjige:
monografje Pravo na informisanje u drutvima u tranziciji s posebnim osvrtom
na drave nastale na prostoru bive Jugoslavije (2004), udbenika Pravo medija:
nunost ograniene slobode (2006), udbenika Evropska konvencija prema praksi
Evropskog suda za ljudska prava (2007), udbenika Uvod u retoriku (knjiga je u
tampi), koautorica je publikacije Promovisanje reforme sistema djeje zatite na
centralnom i lokalnim nivoima u BiH (2006), i praktikuma Ljudska prava (2009).
Do sada je objavila vie od dvadeset naunih i strunih radova i uestvovala je
u realizaciji vie naunoistraivakih projekata. Uz svoj akademski angaman
aktivno uestvuje u projektima meunarodnih i domaih nevladinih organizacija
iji je cilj promocija graanskog drutva, ljudskih prava i demokratije.
Libby MORGAN radi kao saradnica u Annenebergovoj koli za komunikacije
(CGCS), a do marta 2012. godine je radila kao pomonica direktora u istoj in-
stituciji. Na ovoj poziciji podravala je razvoj, planiranje i administraciju svih
CGCS aktivnosti, ukljuujui istraivanja, javnu politiku, konferencije i treninge.
Takoer, radila je na izdavakim inicijativama, pri emu je objavljena publikacija
Measuring Press Freedom; Broadcasting, Voice and Accountability; i Owning the
Olympics: Narratives of the New China. Zvanje magistra u meunarodnim odno-
sima dobila je 2006. godine, a njen fokus istraivanja bili su Mediji i komunikacije
na Univerzitetu Kolumbija u koli za meunarodne i javne odnose.
Helena MANDI zapoinje karijeru u medijskom pravu 1998. kao zamjenica
efa Pravnog odjela Nezavisne komisije za medije, koja e naknadno prerasti
u Regulatornu agenciju za komunikacije. Tokom godina, Helena je u Agenciji
obavljala razliite visoke dunosti, a 2010. je imenovana za pomonicu direktora
za oblast emitiranja. Bila je ukljuena u izradu svih regulatornih akata Agencije iz
oblasti emitiranja. Takoer je bila i dio tima koji je zastupao Bosnu i Hercegovinu
pred Domom za ljudska prava u sluajevima koji su se odnosili na odluke
Nezavisne komisije za medije, odnosno Agencije. Helena ima obimno iskustvo u
medijskom pravu bila je ukljuena u izradu Kodeksa za tampu, a uestvovala
je i u radu mjeovitih radnih grupa (OSCE, OHR, IMC) za izradu zakona o zatiti od
klevete i slobodi pristupa informacijama. Bila je i lanica ekspertnog tima u toku
pregovora za potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i prikljuivanju, a kasnije i
dio bh. tima na sastancima Podkomiteta za inovacije, informaciono drutvo,
drutvenu politiku i javno zdravstvo. Helena redovno predstavlja Agenciju na
sastancima Evropske platforme regulatornih tijela, Mediteranske mree regula-
tornih tijela, Stalnog komiteta za prekograninu televiziju, Evropske audiovizu-
elne opservatorije i na drugim meunarodnim forumima. U svojstvu sutkinje
O

A
U
T
O
R
I
M
A
uestvuje na godinjim meunarodnim takmienjima za studente pravnih fa-
kulteta Monroe E. Price Media law Moot Court Programme, koje organizira
Program za komparativno medijsko pravo i politiku Univerziteta u Oxfordu.
Vanja IBRAHIMBEGOVI-TIHAK radi kao strunjakinja za institucionalni raz-
voj u Internewsu u BiH. Diplomirala je urnalistiku na Fakultetu politikih nauka
Univerziteta u Sarajevu, a magistrirala na programu za Ljudska prava i demokra-
tiju u jugoistonoj Evropi, na univerzitetima u Sarajevu i Bologni. Radila je kao
novinarka u Redakciji informativnog programa BHT-a, a posljednjih sedam go-
dina aktivna je u nevladinom sektoru u BiH, u oblastima ljudskih prava, obrazo-
vanja i medija. Bila je glavna i odgovorna urednica Novih pogleda, magazina koji
periodino objavljuje ACIPS, bh. think-tank organizacija koja promovira ljudska
prava i razvoj demokratije u BiH.

ejla JUSUFOVI zavrila je meunarodnu kolu u Libiji, preselila se na Sjeverni
Kipar za dodiplomske studije na Eastern Mediterranean University, gdje je di-
plomirala (sa high honour) u Meunarodnim odnosima.Ubrzo nakon diplome,
2006. godine, upisala se na dvogodinji magistarski studij na Univerzitetu u
Bologni u Italiji, gdje je diplomirala na Interdisciplinarnom magisteriju o Istonoj
Evropi, sa glavnom naunom oblasti Meunarodnih odnosa i politike. Tokom
magisterija provela je i osam mjeseci na Marmara univerzitetu u Istanbulu,
gdje je provela istraivanje za magistarsku tezu o temi Turska vojska i put ka
Evropskoj uniji.ejla ima radno iskustvo u Misiji OSCE-a u BiH na Odjelu za si-
gurnosnu saradnju, gdje je radila kao asistent za politiko-vojna pitanja, kao i
u ACIPS-u, gdje je radila kao promatra izbora. U meuvremenu, radila je i kao
freelance analitiar.ejla je, takoer, bila dio Internews SIM tima, gdje je provo-
dila istraivanja i pruala podrku u praenju i evaluaciji SIM projekta. Teno
govori engleski, posjeduje i radno poznavanje talijanskog jezika, kao i dobro
poznavanje francuskog, turskog i arapskog jezika.
Mehmed HALILOVI je pravni savjetnik za medijska pitanja u Internewsu u
Bosni i Hercegovini u projektu pruanja pomoi nezavisnim medijima. On je
pune tri decenije dao veliki doprinos razvoju medija u BiH kao novinar i vie od
jedne decenije kao ombudsmen za medije u Federaciji BiH. Bio je glavni urednik
lista Osloboenje od 1994. do 1999. godine. Prije toga radio je kao komenta-
tor te novine (1986-1994), urednik vanjskopolitike rubrike (1983-1988.) i stalni
dopisnik Osloboenja s Bliskog istoka, sa sjeditem u Kairu, od 1978. do 1983.
godine. Takoer je objavljivao lanke i analize u vodeim listovima u vicarskoj,
vedskoj, Njemakoj, Saudijskoj Arabiji i u Ujedinjenim Arapskim Emiratima. Kao
307
O

A
U
T
O
R
I
M
A
ombudsmen za medije koristio je svoje bogato novinarsko iskustvo i pravniko
obrazovanje, steeno na Pravnom fakultetu u Sarajevu (diplomirao 1966. godi-
ne), da bi dao veliki doprinos izmjenama starih zakona o javnom informisanju
i u promociji novih zakona o slobodi izraavanja i zakona o zatiti od klevete
i o slobodnom pristupu informacijama. Takoer je ostvario ulogu monitora u
procesu implementacije tih zakona. Bio je prvi predsjednik Nezavisne unije
profesionalnih novinara BiH, koja je formirana 1994. godine. Od 1996. do 1998.
godine bio je predsjednik Odbora Soros Fondacije u Sarajevu. Dobitnik je vie
profesionalnih nagrada u Bosni i Hercegovini i u bivoj Jugoslaviji, ukljuujui
nagradu 30. avgust Osloboenja za ivotno ostvarenje (2000. godine) i na-
gradu Bob Baker Meunarodne federacije novinara (IFJ) za uspjeno voenje
Osloboenja tokom rata i Nezavisne unije profesionalnih novinara BiH (1997.
godine). Halilovi je, takoer, trener na brojnim seminarima i radionicama za
novinare, javne slubenike, sudije i studente. Aktivno je sudjelovao u brojnim
domaim i meunarodnim konferencijama o medijima, etici i novinarskom i
profesionalnom obrazovanju.
Amer DIHANA diplomirao je i magistrirao na Odsjeku urnalistike sarajevskog
Fakulteta politikih nauka i magistrirao Javne politike na Centralnoevropskom
univerzitetu u Budimpeti. Studira na doktorskom studiju na Fakultetu politikih
nauka u Sarajevu. Radi kao direktor istraivanja i zagovaranja u Internewsu
BiH, a radio je i u sarajevskom Mediacentru kao voditelj Centra za medijsku
politiku. Zajedno sa Zalom Voli uredio je knjigu Mediji i nacionalne ideologije:
analiza izvjetavanja o suenjima za ratne zloine u bivoj Jugoslaviji. Objavio je i
vie autorskih radova, meu kojima su Spinning out of control: Media coverage
in the Bosnian confict (s Michalom Sldaekom) i Javni RTV sistem u BiH (s Ta-
rikom Jusiem), kao i policy studiju RTV sistem u BiH izmeu etnikog ekskluzi-
vizma i dugorone stabilnosti. Kao saradnik za BiH, uestvovao je u nekoliko
meunarodnih istraivanja, meu kojima su istraivanje pod nazivom Mapping
Digital Media, koje se provodi u 60 zemalja, kao i studija INDIREG o nezavisnosti i
efkasnosti regulatornih tijela zaduenih za provoenje AVMS direktive.
308
O

A
U
T
O
R
I
M
A
Dodatak 1
TABELARNI PREGLED ODLUKA RAK-a
U VEZI S PRIGOVOROM NA SADRAJ
Tabela 1: Odluke u vezi s prigovorima na sadraj programa u periodu
od 1998. do 2001.
Datum Stanica Opis sluaja Odluka
04/02/99 RTV Sveti
Georgije
Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
televizijskog programa, lan 1.1.
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
4/2/99 HRP Mostar Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Novana kazna u
iznosu 600 KM
4/2/99 NRTV 99 Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Odluka Odbora za
implementaciju
Upozorenje
4/2/99 Radio Srpsko
Sarajevo
Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio I
Odluka Odbora za
implementaciju
Upozorenje
14/4/99 Kanal S Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
televizijskog programa, lan 1.1.(2)
Suspenzija
emitovanja
13/5/99 Erotel Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Novana kazna u
iznosu 2.000 KM
13/5/99 RTV
Srebrenica
Novana kazna u
iznosu 800 KM
13/5/99 RTV Sveti
Georgije
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
13/5/99 Radio Srpsko
Sarajevo
televizijskog programa, lan 1.1.(1) i (2)
Novana kazna u
iznosu 2.000 KM
13/5/99 RTV BiH Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Upozorenje
13/5/99 NRTV 99 Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
13/5/99 RTV Mostar Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Upozorenje
14/6/99 SRT Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
televizijskog programa, lan 1.1(2)
Novana kazna u
iznosu 2.000 KM
8/7/99 Radiopostaja
Drvar
televizijskog programa lan 1.1.
Novana kazna u
iznosu 800 KM
8/7/99 Kanal S Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
televizijskog programa, lan 1.
Novana kazna u
iznosu 500 KM
8/7/99 TV 101 Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Upozorenje
12/7/99 SRT / Naredba da se
proita izjava
13/8/99 Erotel / DG naredba da se
proita izjava
30/9/99 Radiopostaja
Drvar
televizijskog programa, lan 1.1
Suspenzija
emitovanja
15/10/99 Hrvatska
radiopostaja
Mostar
televizijskog programa, lan 1.1
Suspenzija
emitovanja
O
D
L
U
K
E

U

V
E
Z
I

S

P
R
I
G
O
V
O
R
I
M
A

N
A

S
A
D
R
A
J

P
R
O
G
R
A
M
A

U

P
E
R
I
O
D
U

O
D

1
9
9
8
.

D
O

2
0
0
1
.
311
22/10/99 Radiopostaja
Drvar
/ Dozvola da se
ponovo zapone
sa emitovanjem
27/10/99 Hrvatska
radiopostaja
Mostar
/ Dozvola da se
ponovo zapone
sa emitovanjem
10/11/99 Radio Doboj Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Upozorenje
24/11/99 Hrvatska
RTV Herceg
Bosna
televizijskog programa lan 1.
Novana kazna u
iznosu
5.000 KM
13/12/99 NRTV Banja
Luka
Novana kazna u
iznosu
1.000 KM
11/5/00 NTV Hayat Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Novana kazna u
iznosu 400 KM
11/5/00 RTV USK Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
programa, lan 1.2.
Novana kazna u
iznosu 900 KM
9/6/00 Radio Fern Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
televizijskog programa, lan 1.
Novana kazna u
iznosu 500 KM
19/6/00 RTV BiH Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
19/6/00 OBN krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i
Novana kazna u
iznosu 300 KM
6/7/00 NTVD AD
Doboj
Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
programa, lan 1.4.
Novana kazna u
iznosu 300 KM
7/9/00 Kanal S Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
programa, lanovi 1.1. (1)
Novana kazna u
iznosu 5.000 KM
7/9/00 RTV
Srebrenica
programa, lan 1.4.
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
16/10/00 Kanal S krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
Suspenzija
emitovanja
25/10/00 NTV Studio
Arena
programa, lan 4.1.
Upozorenje
25/10/00 Radio Zvono Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
programa, lan 4.1.
Upozorenje
25/10/00 TV epe Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
programa, lan 4.1.
Upozorenje
7/11/00 HRTV Herceg
Bosna
programa, lan 1.4.
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
7/11/00 Hrvatska
radiopostaja
Mostar
programa, lan 1.4.
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
7/11/00 HTV Mostar Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
programa, lan 1.4.
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
8/11/00 Radio
Kalman
programa, lan 1.1.
Upozorenje
T
A
B
E
L
A
R
N
I

P
R
E
G
L
E
D

O
D
L
U
K
A

R
A
K
-
a

U

V
E
Z
I

S

P
R
I
G
O
V
O
R
O
M

N
A

S
A
D
R
A
J
312
8/11/00 Radio Studio
88
programa, lan 1.2.
Upozorenje
8/11/00 RTV BiH Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
programa, lanovi 1.
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
8/2/01 RTV Step Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
programa, lan 4.1.
Novana kazna u
iznosu 400 KM
17/5/01 TV Simi Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
programa, lan 4.1.
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
17/5/01 TV Gvozden Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
programa, lan 1.2.
Novana kazna u
iznosu 400 KM
17/5/01 RTV
Tomislavgrad
Novana kazna u
iznosu 1.000 KM
17/5/01 Hrvatska
radiopostaja
epe
Novana kazna u
iznosu 600 KM
17/5/01 RTV Sveti
Georgije
programa, lanovi 1.1.
Suspenzija
emitovanja
17/5/01 HTV Mostar Krenje IMC Kodeksa o ureivanju radio i TV
Suspenzija
emitovanja
17/5/01 Radio Best-
Grude
Novana kazna u
iznosu 800 KM
27/7/01 RTV Sveti
Georgije
Krenje EP naredbe o suspenziji emitovanja Oduzimanje
dozvole
O
D
L
U
K
E

U

V
E
Z
I

S

P
R
I
G
O
V
O
R
I
M
A

N
A

S
A
D
R
A
J

P
R
O
G
R
A
M
A

U

P
E
R
I
O
D
U

O
D

1
9
9
8
.

D
O

2
0
0
1
.
313
Tabela 2: Pregled sluajeva krenja kodeksa 2002-2010.
Datum Stanica Opis sluaja Odluka
07.02.02.
NRTV Banja
Luka
Kodeks o ureivanju RTV programa, lan 1.2. 1.000 KM
07.02.02. Radio Naba Kodeks o ureivanju RTV programa, lan 1.1, 1.2, 1.4.
1.000 KM
07.02.02. RTRS
Kodeks o ureivanju RTV programa, lan 1.4 ;
CRA Pravilo 02/1999 Potivanje autorskih prava
5.000 KM
07.02.02. TV Bel
Kodeks o ureivanju RTV programa, lan 1.2.
1.000 KM
07.02.02. TV Vikom CRA Pravilo 02/1999 Potivanje autorskih prava 400 KM
16.05.02.
NRTV Banja
Luka
Kodeks o ureivanju RTV programa, lan 1.2. 1.000 KM
16.05.02. TV Bel
1.000 KM
17.06.02. RTV FBiH Kodeks o ureivanju RTV programa, lan 1.2, 1.6. 1.000 KM
05.09.02. RTV FBiH Kodeks o ureivanju RTV programa, lan 1.4. 1.000 KM
22.11.02. RTRS Kodeks o ureivanju RTV programa, lan 1.2. 5.000 KM
22.11.02. RTV FBiH Kodeks o ureivanju RTV programa, lan 1.4, 2. 3.000 KM
22.11.02. RTV HIT CRA Pravilo 02/1999 Potivanje autorskih prava 200 KM
22.11.02. TV BEL
CRA Pravilo 02/1999 Potivanje autorskih prava;
Suspenzija
dozvole u
periodu od 30
dana
06.02.03. TV Kanal 3 Krenje odredbi u vezi s autorskim pravima 200 KM
22.05.02.
Radio
Kalman
lan 4.1 Snimci programa Kodeksa i lanovi 8.2.1,
8.2.2. i 15. Opih uvjeta dozvole
Upozorenje
22.05.02. TMK Radio
lan 4.1 Snimci programa Kodeksa i lanovi 8.2.1,
8.2.2, 15. i 17.1. Opih uvjeta dozvole
200 KM
22.05.02. RTV FBiH
lan 1.4. Pravedno i nepristrasno ureivanje progra-
ma Kodeksa
5.000 KM
18.11.03. PBS lan 1.2. Pristojnost i uljudnost Kodeksa Upozorenje
25.09.03. Radio eFM
lan 4.1. Snimci emisija Kodeksa i lanovi 8.2.1, 8.2.
Opih uvjeta dozvole
Upozorenje
25.09.03. RTRS Krenje odredbi u vezi s autorskim pravima 5.000 KM
08.03.04.
Pink BH
Company
Krenje uvjeta Dozvole, Kodeks o emitovanju RTV
programa u smislu relevantnih odredbi o autorskim
pravima i Pravilo 02/1999 Potivanje obaveza iz au-
torskog prava
500 KM
08.03.04. RTV Alfa
Krenje Kodeksa o emitovanju radio i televizijskog
programa, lan 4.1. Snimci emisija, kao i uvjeta du-
gorone Dozvole za emitovanje (lanovi 8.2.1, 8.2.2)
400 KM
27.05.04. MTV Igman
Krenje Pravila 02/1999 Potivanje obaveza iz autor-
skih prava, lan 6. Opih uvjeta dozvole i Kodeks o
emitovanju RTV programa, stav 5. Preambule.
500 KM
T
A
B
E
L
A
R
N
I

P
R
E
G
L
E
D

O
D
L
U
K
A

R
A
K
-
a

U

V
E
Z
I

S

P
R
I
G
O
V
O
R
O
M

N
A

S
A
D
R
A
J
314
315
27.05.04. MTV Igman
Krenje lana 1.1 Openito Kodeksa o emitovanju
RTV programa
1.000 KM
27.05.04. RTV Alfa
Krenje lana 1.2. Pristojnost i uljudnost Kodeksa
o ureenju RTV programa, lana 4.1. Snimci pro-
grama Kodeksa o ureivanju RTV programa i 1.1.
Openito, kao i Opih uvjeta dozvole (lanovi 8.2.1.
i 8.2.2)
6.000 KM
27.05.04.
RTV
Vogoa
Krenje lana 1.1. Openito Kodeksa o emitovanju
radio i televizijskog programa sporni program
rtvovanje
1.000 KM
16.09.04.
NRTV
Studio 99
Krenje lana 1.2 Pristojnost i uljudnost Kodeksa
o emitovanju RTV programa program uvredljivog
sadraja o RTV Alfa
1.000 KM
16.09.04.
Pink BH
Company
Krenje Kodeksa o emitovanju RTV programa, lan
1.2. Pristojnost i uljudnost i 1.3. Ogranienja u vezi
s terminima emitovanja
5.000 KM
16.09.04. RTRS
Krenje lanova 1.5. Pravedno i nepristrasno ure-
ivanje programa i 1.7. Laan i varljiv materijal
Kodeksa o emitovanju RTV programa
6.000 KM
16.09.04. TV Bel
Krenje Opih uvjeta dozvole, lan 1.2. Pristojnost i
uljudnost i lan 1.3. Ogranienja u vezi s terminima
emitovanja Kodeksa o emitovanju RTV programa
emitovanje flma neprimjerenog sadraja u neodgo-
varajue vrijeme
1.000 KM
11.11.04. Radio Gacko
Krenje lana 1.1. Ope, lana 1.2. Pristojnost i
uljudnost, kao i odredbi Pravilnika o medijskom
predstavljanju politikih subjekata u izbornom peri-
odu (Pravilnik), lan 1. Ope odredbe
2.000 KM
11.11.04. TV Simi
Krenje lanova 1.1. Openito, 1.2. Pristojnost i
uljudnost Kodeksa o emitovanju; lan 1. Ope
odredbe; lan 3. Fer i ravnopravno predstavlja-
nje, lan 5. Plaeno politiko oglaavanje, lan 4.
Neposredno obraanje Pravilnika o medijskom
predstavljanju politikih subjekata u izbornom pe-
riodu
10.000 KM
22.12.04.
NRTV
Studio 99
Krenje lana 1.2. Pristojnost i uljudnost Kodeksa o
emitovanju RTV programa - emitovanje sadraja o
Fahrudinu Radoniu i Avazu, koje je objavio dnev-
ni list San
2.000 KM
22.12.04. RTV Alfa
Krenje lanova 4.1. Snimci programa, 1.1.
Openito i 1.4. Vjera Kodeksa o emitovanju, te
lana 8.2.1. i 8.2.2. Opih uvjeta dozvole sporan
programski sadraj, propust u dostavljanju snimaka
programa,
50.000 KM
22.12.04. RTV FBiH
Krenje lana 1.5. Pravedno i nepristrasno urei-
vanje programa i lana 2.1. Pravo na odgovor
Kodeksa o emitovanju sluaj Vakufska banka
5.000 KM
30.03.05. Radio 202
Krenje odredbe lana 1.2. Kodeksa o emitovanju
RTV programa
2.000 KM
P
R
E
G
L
E
D

S
L
U
A
J
E
V
A

K
R
E
N
J
A

K
O
D
E
K
S
A

2
0
0
2
-
2
0
1
0
.
30.03.05. RTV FBiH
RTV programa
Upozorenje
24.05.05. Radio Naba
Krenje lana 1.1. Openito i lana 1.4. Vjera
20.000 KM
24.05.05. RTRS
RTV programa, zbog emitovanja TV programa
20.000 KM
24.05.05. TV OBN
Krenje odredbi lana 1.2. i 1.3. Kodeksa o emitova-
nju RTV programa
5.000 KM
24.05.05. RTV OSM
Krenje odredbi lanova 8.2.1. i 8.2.2. Opih uvjeta
dozvole, odredbe lana 4.1. Snimci programa, lana
1.5 Pravedno i nepristrasno ureivanje programa,
te lana 1.3. Ogranienje u vezi s terminima emito-
vanja Kodeksa o emitovanju RTV programa
5.000 KM
20.10.05. RTV FBiH
Krenje odredbe Kodeksa o emitovanju RTV progra-
ma, lan 1.5. Pravedno i nepristrasno izvjetavanje i
lan 1.2. Pristojnost i uljudnost
6.000 KM
20.10.05. RTV FBiH
Krenje odredbe Kodeksa o emitovanju RTV progra-
ma, lan 2.1. Pravo na odgovor, emitovanjem pro-
grama od 13. juna 2005. godine.
1.000 KM
20.10.05. RTV BN
Krenje odredbe lanova 1.5. Pravedno i nepristra-
sno ureivanje programa i lana 1.7. Laan i varljiv
materijal Kodeksa o emitovanju RTV programa
5.000 KM
20.10.05.
Radio
Istono
Sarajevo
Krenje odredbe lana 1.5. Pravedno i nepristrasno
ureivanje programa Kodeksa o emitovanju RTV
programa
2.000 KM
20.10.05.
NRTV
Studio 99
Krenje odredbi 8.2.1. i 8.2.2. Opih uvjeta dozvole i
odredbe 4.1. Snimci programa Kodeksa o emitova-
nju RTV programa
2.000 KM
09.01.06. RTV BN
Krenje odredbe RAK Pravila 02/1999. Potivanje
obaveza iz autorskog prava, Poglavlje II, Odjeljak A
1.000 KM
09.01.06.
HRTV
Kiseljak-
KISS TV
Krenje odredbi lanova 8.2.1. i 8.2.2. Opih uvje-
ta dozvole i odredbe lana 4.1. Snimci programa
Upozorenje
09.01.06. TV OBN
Krenje Opih uvjeta dozvole lan 5, kao i RAK-ovog
Pravila 02/1999 Potivanje obaveza iz autorskog
prava
6.000 KM
09.01.06. RTV FBiH
1.2. Pristojnost i uljudnost
5.000 KM
08.02.06. TV OBN
Krenje Kodeksa o emitovanju RTV programa, lana
1.2. Pristojnosti i uljudnosi i lana 1.3. Ogranienje
u vezi s terminima emitovanja
30.000 KM
08.02.06. RTV Hit
2.1. Pravo na odgovor
Pismeno
upozorenje
08.02.06.
TV Kantona
Sarajevo
1.3. Ogranienje u vezi s emitovanjem programa
Usmeno
upozorenje
26.05.06. TV OBN
Krenje pravila RAK-a 02/1999 - Potivanje obaveza
iz autorskog prava, odjeljak II, taka A
3.000 KM
26.05.06. RTV TK
Pismeno
upozorenje
T
A
B
E
L
A
R
N
I

P
R
E
G
L
E
D

O
D
L
U
K
A

R
A
K
-
a

U

V
E
Z
I

S

P
R
I
G
O
V
O
R
O
M

N
A

S
A
D
R
A
J
316
317
26.05.06. RTV BN
Pismeno
upozorenje
20.09.06. RTV FBiH
2.000 KM
20.09.06.
NRTV
Studio 99
Krenje lana 1.2. Pristojnost i uljudnost Kodeksa o
emitovanju RTV programa
2.000 KM
20.09.06.
Radio
Kalman
Krenje lana 1.1. Openito Kodeksa o emitovanju
RTV programa
1.000 KM
20.09.06. Radio Soli
Krenje lana 1.7. Laan i varljiv materijal Kodeksa o
1.000 KM
20.09.06. RTV BN
Krenja Kodeksa o emitovanju RTV programa, lan
1.5. Pravedno i nepristrasno ureivanje programa
Pismeno
upozorenje
20.09.06. BHT 1
Usmeno
upozorenje
20.09.06. RTV Mostar
Usmeno
upozorenje
13.02.07. Radio 202
1.2. Pristojnost i uljudnost, i lana 1.3. Ogranienje
10.000 KM
13.02.07. RTV Vikom
Kodeksa o emitovanju RTV programa, 4.1. Snimci
programa
Pismeno
upozorenje
23.05.07. TV Hit
1.1. Openito
2.000 KM
23.05.07.
Radio
Istono
Sarajevo
1.2. Pristojnost i uljudnost, i lana 1.3. Ogranienje
Usmeno
upozorenje
23.05.07. TV Alfa
2. Pravo na odgovor
Usmeno
upozorenje
23.05.07. TV OBN
Pismeno
upozorenje
23.05.07. RTV FBiH
1.3. Ogranienje u vezi s terminima emitovanja
Pismeno
upozorenje
23.05.07.
Alternativna
televizija
Pismeno
upozorenje
23.05.07. NTV Hayat
Pismeno
upozorenje
Pismeno
upozorenje
23.05.07. HTV Oscar C
Pismeno
upozorenje
23.05.07.
Tuzlanska
televizija
Pismeno
upozorenje
24.05.07.
Tuzlanska
televizija
Krenje Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu lan
14. Raspored televizijskog oglaavanja
Pismeno
upozorenje
24.05.07.
Alternativna
televizija
Pismeno
upozorenje
24.05.07. NTV Hayat
Pismeno
upozorenje
P
R
E
G
L
E
D

S
L
U
A
J
E
V
A

K
R
E
N
J
A

K
O
D
E
K
S
A

2
0
0
2
-
2
0
1
0
.
318
24.05.07. HTV Oscar C
Pismeno
upozorenje
Pismeno
upozorenje
24.05.07. TV OBN
Usmeno
upozorenje
24.05.07. TV BN
11. Parapsihologija, egzorcizam, okultizam i slino
Usmeno
upozorenje
28.05.07. TV Simi
Krenje Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu lan 5.
Pornografja i nasilje
Pismeno
upozorenje
15.06.07. TV Kanal 3
Krenje odredbe RAK Pravila 02/1999 Potivanje
obaveza iz autorskog prava, Poglavlje II, Odjeljak A
Novana kazna
1.000 KM
23.07.07. TVAlfa
8. Oglaavanje i teletrgovina odreenih proizvo-
da, lan 3. Opi principi oglaavanja, teletrgovine i
sponzorstva i lan 14. Raspored televizijskog ogla-
avanja
Pismeno
upozorenje
23.07.07.
Alternativna
televizija
Oglaavanje i teletrgovina odreenih proizvoda
i lan 3. Opi principi oglaavanja, teletrgovine i
sponzorstva, stav 2.
Pismeno
upozorenje
23.07.07. BHT1
8. Oglaavanje i teletrgovina odreenih proizvoda
sponzorstva stav 2.
Pismeno
upozorenje
23.07.07 HTV Oscar C
Pismeno
upozorenje
23.07.07. NTV Hayat
8. Oglaavanje i teletrgovina odreenih proizvoda
Pismeno
upozorenje
23.07.07. TV OSM
Krenje Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu lana
3. Opi principi oglaavanja, teletrgovine i spon-
zorstva, lana 5. Pornografja i nasilje, lana 11.
Parapsihologija, egzorcizam, okultizam i slino,
lana 14. Raspored televizijskog oglaavanja i lana
16. Trajanje oglaavanja i teletrgovine na privatnim
RTV stanicama
Usmeno
upozorenje
23.07.07. RTRS
Pismeno
upozorenje
23.07.07. RTV FBiH
Oglaavanje i teletrgovina odreenih proizvoda i
lan 3. stav 2. Opi principi oglaavanja, teletrgovi-
ne i sponzorstva
Pismeno
upozorenje
T
A
B
E
L
A
R
N
I

P
R
E
G
L
E
D

O
D
L
U
K
A

R
A
K
-
a

U

V
E
Z
I

S

P
R
I
G
O
V
O
R
O
M

N
A

S
A
D
R
A
J
319
ne i sponzorstva
Pismeno
upozorenje
23.07.07.
NRTV
Studio 99
Raspored televizijskog oglaavanja i lan 3. Opi
principi oglaavanja, teletrgovine i sponzorstva
Usmeno
upozorenje
23.07.07.
Tuzlanska
televizija
ne i sponzorstva
Pismeno
upozorenje
23.07.07.
Pink BH
Company
ne i sponzorstva
Pismeno
upozorenje
13.08.07. TV OBN
lan 3. stav 2. Opi principi oglaavanja, teletrgovine
i sponzorstva, lan 20. Zabranjeno sponzorisanje
Pismeno
upozorenje
16.08.07 Radio Foa
Krenje Opih uvjeta dozvole za zemaljsko emito-
vanje radio programa, lan 7.3 Zdravstvene i sigur-
nosne mjere i tehnike aktivnosti kao i lana 14.1.
Potivanje pravila i propisa agencije
Pismeno
upozorenje
19.11.07. Radio Big
Krenje lana 1.1. Openito i lana 1.2. Pristojnost i
uljudnost Kodeksa o emitovanju RTV programa
Pismeno
upozorenje
01.02.08. TV Alfa
Krenje lanova 3. i 14. Kodeksa o oglaavanju i
sponzorstvu
Pismeno
upozorenje
01.02.08.
Alternativna
televizija
Krenje lan 1.1. Openito, lan 1.2. Pristojnost i
uljudnosti Kodeksa o emitovanju RTV programa
Pismeno
upozorenje
01.02.08. TV Pink BH
Krenje lana 1.2. Pristojnost i uljudnost i lana 1.3.
Ogranienje u vezi s terminima emitovanja
1.000 KM
01.02.08 RTRS
Krenje lana 1.1. Openito, lan 1.2. Pristojnost i
uljudnosti Kodeksa o emitovanju RTV programa.
Pismeno
upozorenje
14.10.08 RTV Vikom
Krenje lana 4. Govor mrnje Kodeksa o emito-
vanju RTV programa, te lanova 16.1, 16.2, 16.3.
Poglavlja 16. Mediji u izbornoj kampanji Izbornog
zakona BiH
20.000 KM
15.10.08. TV OBN
Krenje lana 4. Govor mrnje Kodeksa o emitova-
nju RTV programa
30.000 KM
15.10.08.
Radiopostaja
Mostar
Krenje lana 5. Pristojnost i lana 6. Pravinost i
nepristrasnost Kodeksa o emitovanju RTV progra-
ma
2.000 KM
15.10.08. Radio Naba
Krenje lana 18. Religijski program i predstavljanje
religije u programima, te lana 13. Uee djece i
maloljetnika u programima RTV stanica Kodeksa o
10.000 KM
19.12.08. TV OBN
Krenje lana 7. Laan ili varljiv materijal Kodeksa o
Pismeno
upozorenje
P
R
E
G
L
E
D

S
L
U
A
J
E
V
A

K
R
E
N
J
A

K
O
D
E
K
S
A

2
0
0
2
-
2
0
1
0
.
320
21.01.09 NTV IC
Kakanj
Krenje lana 6. Pravinost i nepristrasnost i lana
19. Pravo na odgovor Kodeksa o emitovanju RTV
programa
Pismeno
upozorenje
21.01.09. RTRS
Krenje lana 5. Pristojnost i lana 12. Osnovni
principi , dio trei - zatita djece i maloljetnika
Pismeno
upozorenje
21.01.09. TV SA
Krenje lana 3. Opi principi, lana 6. Pravinost
i nepristrasnost, te lana 13. Uee djece i malo-
ljetnika u programu Kodeksa o emitovanju RTV
programa
1.000 KM
21.01.09.
RTV
Vogoa
Krenje lana 12. Osnovni principi i lana 13.
Uee djece i maloljetnika u programu, dio trei -
zatita djece i maloljetnika Kodeksa o emitovanju
RTV programa
Pismeno
upozorenje
10.04.09 NTV 101
Krenje lana 11. Upozorenje za publiku Kodeksa o
Pismeno
upozorenje
10.04.09. BHT 1
Krenje lana 6. Pravinost i nepristrasnost Kodeksa
o emitovanju RTV programa
Pismeno
upozorenje
10.04.09. TV OBN
Krenje lana 3. stav 6. Opi principi i lana 21.
Paranormalne sposobnosti, egzorcizam, okultne
radnje Kodeksa o emitovanju RTV programa, te
lana 11. Parapsihologija, egzorcizam, okultizam i
slino Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu
10.000 KM
Krenje lana 12. Osnovni principi Kodeksa o emi-
tovanju RTV programa
Pismeno
upozorenje
10.04.09.
Radiopostaja
Mostar
Krenje lana 19. Pravo na odgovor Kodeksa o emi-
tovanju RTV programa
Pismeno
upozorenje
10.04.09.
RTV
Vogoa
Krenje lana 8. Nasilje i opasno ponaanje i lana
12. Osnovni principi, dio trei - zatita djece i malo-
ljetnika Kodeksa o emitovanju RTV programa
Pismeno
upozorenje
10.04.09. TV OSM
Krenje lana 12. Osnovni principi i lana 13.
Uee djece i maloljetnika u programu, dio trei -
zatita djece i maloljetnika Kodeksa o emitovanju
RTV programa
Pismeno
upozorenje
12.05.09.
Radio
Sarajevo
Krenje lana 11. Upozorenje za publiku i lana 12.
Osnovni principi Kodeksa o emitovanju RTV pro-
grama
Usmeno
upozorenje
22.05.09. TV OBN
Krenje lana 7. Laan i varljiv materijala i lana 29.
Snimci emisija Kodeksa o emitovanju RTV progra-
ma
8.000 KM
22.06.09. ATV
Krenje lana 11. Parapsihologija, egzorcizam, okul-
tizam i slino Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu
Usmeno
upozorenje
22.06.09. RTV FBiH
Krenje lana 3. Opi principi oglaavanja, teletrgo-
vine i sponzorstva, lana 14. Raspored televizijskog
oglaavanja, lana 19. Opa pravila u vezi sponzor-
stva i lana 18. Posebni javni servisi za emitovanje
Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu
Pismeno
upozorenje
T
A
B
E
L
A
R
N
I

P
R
E
G
L
E
D

O
D
L
U
K
A

R
A
K
-
a

U

V
E
Z
I

S

P
R
I
G
O
V
O
R
O
M

N
A

S
A
D
R
A
J
321
21.07.09. TV Bel kanal
Krenje lana 4.1, 4.2. i 4.3. Opih uslova Dozvole za
emitovanje televizijskog programa, te lanova 5, 14.
i 16. Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu, kao i lan
10. Kodeksa o emitovanju RTV programa
10.000 KM i
mjera suspenzije
dozvole u
trajanju od 90
dana
12.10.09. ATV
Krenje lana 3. Opi principi oglaavanja teletrgo-
vine i sponzorstva i lana 5. Pornografja i nasilje
Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu
Pismeno
upozorenje
12.10.09. TV Kanal 3
Krenje lana 3. stav 6. i 7. Opi principi, lana 8.
stav 4. Nasilje i opasno ponaanje, lana 21. stav
1. Paranormalne sposobnosti, egzorcizam, okultne
radnje, kao i lana 23. Nadriljekarstvo Kodeksa o
Pismeno
upozorenje
12.10.09. TV OSM
Krenje lana 10. Erotika i pornografja Kodeksa
o emitovanju RTV programa, kao i lana 5.
Pornografja i nasilje, lana 14. Raspored televizij-
skog oglaavanja i lana 16. Trajanje oglaavanja i
teletrgovine na privatnim RTV stanicama Kodeksa o
oglaavanju i sponzorstvu
Pismeno
upozorenje
12.10.09. TV OBN
Krenje lana 11. Upozorenje za publiku Kodeksa o
Pismeno
upozorenje
vine i sponzorstva i lana 16. Trajanje oglaavanja i
teletrgovine na privatnim RTV stanicama Kodeksa o
oglaavanju i sponzorstvu
Pismeno
upozorenje
09.12.09. NTV 101
Krenje lana 3. Opi principi i lana 5. Pristojnost
Usmeno
upozorenje
09.12.09. TV OBN
Krenje lana 12. Osnovni principi, dio trei - zatita
djece i maloljetnika
Pismeno
upozorenje
30.12.09. TV Vikom
Krenje lana 3. Opi principi i lana 5. Pristojnost
5.000 KM
30.12.09.
Radiopostaja
iroki Brijeg
Krenje lana 3. stav 2. Opi principi i lana 4. Govor
mrnje Kodeksa o emitovanju RTV programa
1.000 KM
30.12.09. RTRS
Krenje lana 14. Izvjetavanje o krivinim djelima u
koje su umijeani maloljetnici Kodeksa o emitova-
nju RTV programa
Pismeno
upozorenje
30.12.09. RTV FBiH
Krenje lana 16. Zatita privatnosti, opi principi
Pismeno
upozorenje
30.03.10. BHRT
Krenje lana 3. stav 6. Opi principi oglaava-
nja, teletrgovine i sponzorstva, lana 8. stav 1.
Oglaavanje i teletrgovina odreenih proizvoda,
i lan 20. Zabranjeno sponzorisanje Kodeksa o
oglaavanju i sponzorstvu (Slubeni glasnik BiH broj
81/07)
Pismeno
upozorenje
30.03.10. RTV FBiH
Krenje lana 16. Zatita privatnosti, opi principi
stav (4) i (6) Kodeksa o emitovanju RTV programa
(Slubeni glasnik BiH broj 20/08).
Pismeno
upozorenje
P
R
E
G
L
E
D

S
L
U
A
J
E
V
A

K
R
E
N
J
A

K
O
D
E
K
S
A

2
0
0
2
-
2
0
1
0
.
322
30.03.10. TV Alfa
Krenje lana 29. Snimci emisija Kodeksa o emito-
vanju RTV programa (Slubeni glasnik 20/08), lana
5. Pornografja i nasilje i lana 8. Oglaavanje i te-
letrgovina odreenih proizvoda Kodeksa o oglaa-
vanju i sponzorstvu (Slubeni glasnik BiH broj 81/07)
Pismeno
upozorenje
02.09.10.
Alternativna
televizija
nju RTV programa (Slubeni glasnik BiH broj 20/08)
Pismeno
upozorenje
02.09.10. BHRT
Pismeno
upozorenje
02.09.10. RTV FBiH
Pismeno
upozorenje
02.09.10. Hayat
Pismeno
upozorenje
02.09.10. OBN
Pismeno
upozorenje
02.09.10. RTRS
Pismeno
upozorenje
02.09.10. RTV BN
Pismeno
upozorenje
02.09.10. TV SA
Usmeno
upozorenje
02.09.10. BHRT
Krenje lana 8. stav 1. Oglaavanje i teletrgovina
odreenih proizvoda Kodeksa o oglaavanju i spon-
zorstvu (Slubeni glasnik BiH broj 81/07)
Pismeno
upozorenje
02.09.10. RTV BN
Krenje lana 12. Osnovni principi, u okviru poglav-
lja zatite djece i maloljetnika Kodeksa o emitova-
nju RTV programa (Slubeni glasnik BiH 20/08)
Pismeno
upozorenje
02.09.10. OBN
Krenje lana 12. Osnovni principi, dio trei zatita
djece i maloljetnika Kodeksa o emitovanju RTV pro-
grama (Slubeni glasnik BiH 20/08)
Pismeno
upozorenje
02.09.10. Pink BH
Krenje lan 5. Pristojnost i lan 12. Osnovni prin-
cipi, u okviru poglavlja zatite djece i maloljetnika
Kodeksa o emitovanju RTV programa (Slubeni gla-
snik BiH 20/08)
Pismeno
upozorenje
17.12.10.
Tuzlanska
televizija
Krenje lana 11. Kodeksa o oglaavanju i sponzor-
stvu u programima RTV stanica (Slubeni glasnik
BiH broj 81/07), i lana 16.12. u okviru poglavlja 16.
Mediji u izbornoj kampanji, Izbornog zakona BiH
Usmeno
upozorenje
T
A
B
E
L
A
R
N
I

P
R
E
G
L
E
D

O
D
L
U
K
A

R
A
K
-
a

U

V
E
Z
I

S

P
R
I
G
O
V
O
R
O
M

N
A

S
A
D
R
A
J
323
17.12.10.
Televizija
Prijedor- IPC
Kozarski
Vjesnik
vine i sponzorstva, lana 14. Raspored televizijskog
oglaavanja i lana 17. Trajanje oglaavanja i tele-
trgovine na javnim RTV stanicama Kodeksa o ogla-
avanju i sponzorstvu u programima RTV stanica
(Slubeni glasnik BiH broj 81/07)
Pismeno
upozorenje
17.12.10. OBN
Krenje lana 14. Raspored televizijskog oglaava-
nja Kodeksa o oglaavanju i sponzorstvu u progra-
mima RTV stanica (Slubeni glasnik BiH broj 81/07)
Pismeno
upozorenje
P
R
E
G
L
E
D

S
L
U
A
J
E
V
A

K
R
E
N
J
A

K
O
D
E
K
S
A

2
0
0
2
-
2
0
1
0
.
324
BI BLI OGRAFI JA
DOKUMENTI
Afrika povelja o pravima ovjeka i naroda (Banjul, 27. juna 1981) CAB/LEG/ 67/3
rev. 5, 21 I.L.M. 58 (1982), stupila na snagu 21. oktobra 1986.
Amerika konvencija o ljudskim pravima (San Hoze, 22. novembra 1969), stupila
na snagu 18. jula 1978.
Evropska Konvencija o zatiti ljudskih prava i fundamentalnih sloboda (Rim, 4.
novembra 1950), stupila na snagu 3. septembra 1953.
Kodeks asti BH novinara (10. decembra 2004), stupio na snagu 10. decembra
2004.
Kodeks Regulatorne agencije za komunikacije o audiovizuelnim medijskim
uslugama i medijskim uslugama radija (Sarajevo, 15. novembra 2011), Slubeni
glasnik BiH broj 98/11, stupio na snagu 2002.
Kodeks Regulatorne agencije za komunikacije o emitovanju radio i televizijskih
programa (Sarajevo, januar 2008), Slubeni glasnik BiH broj 20/08, stupio na
snagu 11. marta 2008.
Kodeks Regulatorne agencije za komunikacije o komercijalnim komunikacijama
(Sarajevo, 15. novembra 2011), Slubeni glasnik BiH broj 98/11.
Kodeks za tampu Bosne i Hercegovine (Sarajevo, 29. aprila 1999), stupio na
snagu 29. aprila 1999.
Konsolidovana verzija Ugovora EU (Brussels, 29. decembra 2006), Ofcial Journal
C 321.
Kontrola koncentracije izmeu preduzea Pravilo o udruivanju (Brussels, 20.
januara 2004), (EC) br. 139/2004, Ofcial Journal L 24, stupilo na snagu 29.
januara 2004.
Kontrola koncentracije meu preduzeima Pravilo o udruivanju iz 1989.
(Brussels, 21. decembra 1989), (EU) br. 4064/89, Ofcial Journal L 395, stupilo na
snagu 21. septembra1990.
Krivini zakon BiH (Sarajevo, 24. januara 2003), Slubeni glasnik BiH broj 3/03,
stupio na snagu 2003.
Krivini zakon Brko Distrikta Bosne i Hercegovine (Brko, 28. maja 2003),
Slubeni glasnik Brko Distrikta BiH broj 10/03, stupio na snagu 1. jula 2003.
325
Krivini zakon Federacije BiH (Sarajevo, 9. jula 2003), Slubene novine FBiH broj
36/03, stupio na snagu 1. augusta 2003.
Krivini zakon Republike Srpske (Banja Luka, 28. maja 2003), Slubeni glasnik RS
broj 49/03, stupio na snagu 1. jula 2003.
Meunarodni Pakt o graanskim i politikim pravima (New York, 7. marta 1966),
660 U.N.T.S. 195, 5 I.L.M.352 (1966), stupio na snagu 4. januara 1976.
Nacrt Principa o nacionalnoj sigurnosti i pravu na informisanje (1. jula 2011),
http://right2info.org/resources/publications/national-security-and-right-to-
information-as-of-july-1 (pristupljeno 3. septembra 2011).
Obavjetenje Komisije o pojmu koncentracije u okviru Pravila Vijea Evrope br.
4064/89 o kontroli koncentracije meu preduzeima (98/C 66/02), Ofcial Journal
C 66/5, stupio na snagu 2. marta 1998.
Odluka kojom se proglaava Zakon o zatiti od klevete Federacije Bosne i
Hercegovine, Ured Visokog predstavnika u BiH (Sarajevo, 1. novembra 2002),
http://www.ohr.int/decisions/mo-hncantdec/default.asp?content_id=28424
(pristupljeno 6. decembra 2011).
Odluka o restrukturiranju Sistema javnog emitiranja u Bosni i Hercegovini
i o slobodi informisanja i ukidanju krivinih kazni za uvredu i klevetu, Ured
Visokog predstavnika u BiH (Sarajevo, 30. jula 1999), http://www.ohr.
int/decisions/mediadec/default.asp?content_id=31174 (pristupljeno 6.
decembra 2011).
Odluka o uspostavljanju Nezavisne komisije za medije,Ured Visokog predstavnika
u BiH (Sarajevo, 11. juna 1999), http://www.ohr.int/decisions/mediadec/
default.asp?content_id=95 (pristupljeno 15. decembra 2011).
Opa deklaracija o pravima ovjeka (UN, 10. decembra 1948), stupila na snagu
1948.
Opi okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini - Dejtonski mirovni sporazum
(Pariz, 14. decembra 1995), stupio na snagu 14. decembra 1995.
Politika deklaracija iz ministarskog sastanka Upravnog odbora Vijea za
implementaciju mira (Sintra, 30. maja 1997), stupila na snagu 30. maja 1997.
Politika sektora emitiranja BiH (Sarajevo, 28. novembra 2006), Slubeni glasnik
BiH broj 18/07 od 13. marta 2007.
Poslovnik Evropskog suda za ljudska prava (Strasbourg, 1. novembra 1998),
stupio na snagu 1. novembra 1998.
Pravila Ustavnog suda BiH (23. jula 2005), Slubeni glasnik BiH broj 60/05,64/08
i 51/09, stupila na snagu 2005.
326
Pravilo Regulatorne agencije za komunikacije 55/2011 o pruanju audiovizuelnih
medijskih usluga (Sarajevo, 15. novembra 2011), Slubeni glasnik BiH broj 98/11.
Pravilo Regulatorne agencije za komunikacije 56/2011 o dozvolama za distribuciju
audiovizuelnih medijskih usluga i medijskih usluga radija (Sarajevo, 15. novembra
2011), Slubeni glasnik BiH broj 98/11.
Pravilo Regulatorne agencije za komunikacije 57/2011 o javnim radio televizijskim
stanicama (Sarajevo, 15. novembra 2011), Slubeni glasnik BiH broj 98/11.
Pravilo Regulatorne agencije za komunikacije 58/2011 o pruanju medijskih usluga
radija (Sarajevo, 15. novembra 2011), Slubeni glasnik BiH broj 98/11.
Pravilo Regulatorne agencije za komunikacije broj 21/2003 o Medijskoj
koncentraciji i vlasnitvu nad elektronskim i tampanim medijima (Sarajevo,
2004), stupilo na snagu 1. aprila 2004.
Principi iz Johannesburga o nacionalnoj sigurnosti, slobodi izraavanja i pristupu
informacijama (Johannesburg 1. oktobra 1995), http://www.article19.org/data/
fles/pdfs/standards/joburgprinciples.pdf (pristupljeno 3. septembra 2011).
Protokol broj 11 uz Evropsku konvenciju za zatitu ljudskih prava i osnovnih
sloboda, kojim se rekonstruie njome ustanovljeni nadzorni mehanizam
(Strasbourg, 5. novembra 1994), CETS No.155, stupio na snagu 11. januara 1998.
Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima (Pariz, 10. decembra 1948) 217 A (III),
stupila na snagu 10. decembra 1948.
Ustav Bosne i Hercegovine (1995), stupio na snagu 14. decembra 1995.
Ustav Federacije Bosne i Hercegovine (Sarajevo, 30. marta 1994), Slubene novine
FBiH broj 1/94, stupio na snagu 30. marta 1994.
Ustav Republike Srpske (1992), Slubeni glasnik RS broj 28/94, stupio na snagu
1994.
Vijee Evrope, Deklaracija o slobodi izraavanja i informisanja (29. aprila 1982).
Vijee Evrope, Deklaracija o slobodi politike debate u medijima (12. februara
2004).
Vijee Evrope, Preporuka 1407 o medijima i demokratskoj kulturi (29. aprila 1999).
Vijee Evrope, Preporuka 2003 o medijskoj distribuciji informacija u vezi s
krivinim postupcima (10. jula 2003).
Vijee Evrope, Preporuka R (2000) 7 o pravu novinara da ne otkriju svoje izvore
informacija (8. marta 2000).
Vijee Evrope, Preporuka R (97) 20 o govoru mrnje (30. oktobra 1997).
327
Vijee Evrope, Preporuka R (97) 21 o medijima i promovisanju kulture tolerancije
(30. oktobra 1997).
Vijee Evrope, Preporuka R (99) 15 o mjerama u vezi s izvjetavanjem medija o
predizbornim kampanjama (9. septembra 1999).
Vijee Evrope, Preporuka Rec (2003)13 Komiteta Ministara drava lanica o
praenju krivinih postupaka od strane medija (10. jula 2003).
Vijee Evrope, Rezlucija 1577 (2007) Ka dekriminalizaciji klevete (4. oktobra 2007).
Vijee Evrope, Rezolucija (2000) 7 Komitet Ministara drava lanica o pravima
novinara da ne otkriju svoje izvore (21. septembra 2000).
Vijee Evrope, Rezolucija (74) 26 o pravu na odgovor poloaj pojedinca u odnosu
na tampu (2. jula 1974).
Vijee Evrope, Rezolucija 1003 o novinarskoj etici (1. jula 1993).
Vijee Evrope, Rezolucija 1142 o parlamentima i medijima (7. novembra 1997).
Vijee Evrope, Rezolucija 1165 o pravu na privatnost (26. juna 1998).
Zakon BiH o zatiti linih podataka (Sarajevo, decembar 2001), Slubeni glasnik
BiH broj 32/01, stupio na snagu 28. decembra 2001.
Zakon BiH o zatiti tajnih podataka (Sarajevo, juli 2005), Slubeni glasnik BiH broj
54/05, stupio na snagu 2005.
Zakon o dopunama Zakona o komunikacijama (Sarajevo, 29. augusta 2006),
Slubeni glasnik BiH broj 75/06, stupio na snagu 2006.
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o komunikacijama (Sarajevo, 9. aprila
2010), Slubeni glasnik BiH broj 32/10, stupio na snagu 22. aprila 2010.
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o poreznoj upravi FBiH (Sarajevo, 2004),
Slubeni glasnik FBiH broj 28/04, stupio na snagu 2004.
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o slobodi pristupa informacijama u BiH
(Sarajevo, decembar 2009), Slubeni glasnik BiH broj 102/09, stupio na snagu
15. decembra 2009.
Zakon o izmjenama i dopuni Zakona o Radio-televiziji RS (Banja Luka, juli 2008),
Slubeni glasnik RS broj 73/08, stupio na snagu 2008.
Zakon o javnom informisanju Unsko-sanskog kantona (Biha, 12. juna 1998),
Slubeni glasnik USK broj 8/98, stupio na snagu 15. jula 1998.
Zakon o Javnom informisanju RS (Banja Luka, 21. aprila 1997), Slubeni glasnik
RS broj 10/97, stupio na snagu 1997.
328
Zakon o javnom informisanju Tuzlanskog kantona (Tuzla, 2. novembra 2000),
Slubene novine Tuzlanskog kantona 15/00, stupio na snagu 2000.
Zakon o javnom informisanju Zeniko-dobojskog kantona, Slubene novine ZDK
broj 13/98.
Zakon o javnom priopavanju Hercegbosanske upanije (Tomislavgrad, 4. maja
1999), Narodne novine Hercegbosanske upanije broj 5/99, stupio na snagu
1999.
Zakon o javnom priopavanju upanije Posavske (1998), Narodne novine
upanije Posavske broj 3/98, stupio na snagu 1998.
Zakon o javnom priopavanju upanije Zapadnohercegovake (26. maja 1998),
Narodne novine upanije Zapadnohercegovake broj 7/98, stupio na snagu 1998.
Zakon o Javnom radio-televizijskom servisu BiH (Sarajevo, decembar 2005),
Slubeni glasnik BiH broj 92/05, stupio na snagu 28. decembra 2005.
Zakon o Javnom radio-televizijskom sistemu BiH (Sarajevo, oktobar 2005),
Slubeni glasnik BiH broj 78/05, stupio na snagu 8. novembra 2005.
Zakon o Javnom servisu radio-televizije FBiH (Sarajevo, juli 2008), Slubeni
glasnik FBiH broj 48/08, stupio na snagu 6. augusta 2008.
Zakon o komunikacijama (Sarajevo, 2. septembra 2003), Slubeni glasnik BiH
broj 31/03, stupio na snagu 21. oktobra 2003.
Zakon o konkurenciji (Sarajevo, 29. juna 2005), Slubeni glasnik BiH broj 48/05,
stupio na snagu 27. jula 2005.
Zakon o krivinom postupku FBiH (Sarajevo, august 2003), Slubene novine FBiH
broj 35/03, 37/03 i 56/03, stupio na snagu 1. augusta 2003.
Zakon o medijima Kantona Sarajevo (Sarajevo,16. jula 1998), Slubene novine KS
broj 13/98, stupio na snagu 1998.
Zakon o Obavjetajno-sigurnosnoj agenciji BiH (Sarajevo, 2004), Slubeni glasnik
BiH broj 12/04, stupio na snagu 2004.
Zakon o obligacionim odnosima, Slubeni list SFRJ broj 29/78, 39/85, stupio na
snagu 1. oktobra 1978.
Zakon o parninom postupku BDBiH: Preieni tekst (Brko), Slubeni glasnik
BDBiH broj 5/00, stupio na snagu 2000.
Zakon o parninom postupku FBiH (Sarajevo, 2003), Slubene novine FBiH broj
53/03, stupio na snagu 28. oktobra 2003.
Zakon o parninom postupku RS (Banja Luka, 2003), Slubeni glasnik RS broj
329
Zakon o Poreznoj upravi FBiH (Sarajevo, 2002), Slubeni glasnik FBiH broj 33/02,
stupio na snagu 17. jula 2002.
Zakon o Radio-televiziji RS (Banja Luka, maja 2006), Slubeni glasnik RS broj
49/06, stupio na snagu 11. maja 2006.
Zakon o radu FBiH (Sarajevo, 2000), Slubeni glasnik FBiH broj 43/99 i 32/00,
stupio na snagu 2000.
Zakon o radu RS (Banja Luka, 2007), Slubeni glasnik RS broj 20/07, stupio na
snagu 2007.
Zakon o radu u institucijama BiH (Sarajevo, 26. aprila 2004), Slubeni glasnik BiH
broj 26/04, 7/05 i 48/05, stupio na snagu 2005.
Zakon o slobodi pristupa informacijama u BiH (Sarajevo, oktobar 2000), Slubeni
glasnik BiH broj 28/00, stupio na snagu 17. novembra 2000.
Zakon o slobodi pristupa informacijama u FBiH (Sarajevo, juli 2001), Slubeni
glasnik FBiH broj 32/01, stupio na snagu 24. jula 2001.
Zakon o slobodi pristupa informacijama u RS (Banja Luka, maj 2001), Slubeni
glasnik RS broj 20/01, stupio na snagu 18. maja 2001.
Zakon o upravnom postupku (Sarajevo, 25. juna 2002), Slubeni glasnik BiH broj
Zakon o zatiti od klevete Brko Distrikta Bosne i Hercegovine (Brko, 2003),
Slubeni glasnik Brko Distrikta BiH broj 14/03, stupio na snagu 2003.
Zakon o zatiti od klevete FBiH (Sarajevo, 2002), Slubene novine FBiH broj
Zakon o zatiti od klevete RS (Banja Luka, juli 2001), Slubeni glasnik RS broj
SUDSKE ODLUKE
Apelacija, podnosilac: M.H. (U-39/01), Ustavni sud BiH, 5. aprila 2002.
Autronic AG protiv vicarske (broj aplikacije: 12726/87) ECHR, 22. maja 1990.
Bodroi i Vujin protiv Srbije (broj aplikacije: 38435/05) ECHR, 23. juna 2009.
Bowman protiv Ujedinjenog Kraljevstva (broj aplikacije: 141/1996/760/961)
ECHR, 19. februara 1998.
Chauvy i dr. protiv Francuske (broj aplikacije: 64915/01) ECHR, 29. juna 2004.
Colombani i ostali protiv Francuske (broj aplikacije: 51279/99) ECHR, 25. juna 2002.
330
Cumpn i Mazre protiv Rumunije (broj aplikacije: 33348/96 ) ECHR, 17.
decembra 2004.
.P. protiv Federacije Bosne i Hercegovine, Kantona 10 Livno i Opine Drvar (G
125/05), Vrhovni sud FBiH, 29. septembra 2005.
Dammann protiv vicarske (broj aplikacije: 77551/01) ECHR, 25. aprila 2006.
Dlugolecki protiv Poljske (broj aplikacije: 23806/03) ECHR, 24. februara 2009.
Du Roy protiv Francuske (broj aplikacije: 34000/96) ECHR, 3.oktobra 2000.
Europapress protiv Hrvatske (broj aplikacije: 25333/06) ECHR, 22. oktobra 2009.
Filipovi protiv Srbije (broj aplikacije: 27935/05) ECHR, 20. novembra 2007.
Fressoz i Roire protiv Francuske (broj aplikacije: 29183/95) ECHR, 21. januara 1999.
Gavrilovii protiv Moldavije (broj aplikacije: 25464/05) ECHR, 15. decembra 2009.
Goodwin protiv Ujedinjenog Kraljevstva (broj aplikacije: 28957/95) ECHR, 11. jula
2002.
Groppera Radio AG protiv vicarske (broj aplikacije: 10890/84) ECHR, 28. marta
1990.
Hrico protiv Slovake (broj aplikacije: 49418/99) ECHR, 20. jula 2004.
Informationsverein Lentia i dr. protiv Austrije (broj aplikacije: 13914/88, 15041/89
i 15717/89) ECHR, 24. novembra 2003.
Jersild protiv Danske (broj aplikacije: 15890/89) ECHR, 23. septembra 1994.
Junuz Cero (G-22/05), Vrhovni Sud Federacije Bosne i Hercegovine, 13. marta
2005.
Krasulya protiv Rusije (broj aplikacije: 12365/03) ECHR, 22. februara 2007.
Kudeshkina protiv Rusije (broj aplikacije: 29492/05) ECHR, 26. februara 2009.
Lepoji protiv Srbije (broj aplikacije: 13909/05) ECHR, 6. novembra 2007.
Lingens protiv Austrije (broj aplikacije: 9815/82) ECHR, 8. jula 1986.
Lopes Gomes da Silva protiv Portugala (broj aplikacije: 37698/97) ECHR, 28.
septembra 2000.
McVicar protiv Ujedinjenog Kraljevstva (broj aplikacije: 46311/99) ECHR, 7. maja
2002.
Muminhodi Kasim protiv Arijane Saraevi-Hela iz Sarajeva, Bakira
Hadiomerovi iz Sarajeva i FTV BiH Sarajevo (P-177/03), Kantonalni sud
Sarajevo, 24. maja 2005.
331
Nikula protiv Finske (broj aplikacije: 31611/96) ECHR, 21. marta 2002.
Oberschlick protiv Austrije (No. 2) (broj aplikacije: 20834/92) ECHR, 1. jula 1997.
Observer i Guardian protiv Ujedinjenog Kraljevstva (broj aplikacije: 13585/88)
ECHR, 26. novembra 1991.
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosilac: Pres-Sing d.o.o. Sarajevo (AP
1289/05), Ustavni Sud BiH, 9. novembra 2006.
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosilac: Dnevne Nezavisne novine-Banja
Luka (AP 1819/07), Ustavni Sud BiH, 11. novembra 2009.
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosilac: MM Company d.o.o. Sarajevo
(AP 1203/05), Ustavni sud BiH, 27. juna 2006.
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosilac: Slobodna Dalmacija d.d. Split
(AP 1067/06), Ustavni Sud BiH, 13. septembra 2007.
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosilac: Slobodna Dalmacija d.d. Split
(AP 1288/06), Ustavni Sud BiH, 18. oktobra 2007.
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosilac: Kreimir Bevanda (AP 427/06),
Ustavni sud BiH, 5. juna 2007.
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosilac: Mustafa Ceri (AP 24/09), Ustavni
sud BiH, 23. septembra 2011.
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosilac: Zamjenik predsjedavajueg
Zastupnikog doma Parlamentarne skuptine Bosne i Hercegovine prof. dr.
Nikola piri (U 42/03), Ustavni sud BiH, 17. decembra 2004.
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosioci: Amarildo Guti i dr. (AP 1881/05),
Ustavni Sud BiH, 20. oktobra 2006.
Odluka o dopustivosti i meritumu, podnosioci: Mladen i Milan Dunerovi (AP
427/06), Ustavni sud BiH, 5. juna 2007.
Odluka o dopustivosti, podnosilac: ahin Oprai (AP 3932/11), Ustavni sud BiH,
9. novembra 2011.
Odluka o meritumu, podnosilac: Pres-Sing d.o.o. Sarajevo, Senad Avdi i Mirsad
Fazli (AP 1145/04), Ustavni Sud BiH, 2. decembra 2005.
Odluka o meritumu, podnosilac: Press-sing d.o.o. Sarajevo i Senad Avdi (AP
1064/05), Ustavni Sud BiH, 14. marta 2006.
Odluka o meritumu, podnosilac: Sarajevska Pivara (AP 1454/06), Ustavni Sud
BiH, 17. novembra 2008.
Odluka o meritumu, podnosioci: Senad Avdi, Danka Savi i Adnan Buturovi
(AP 787/04), Ustavni sud BiH, 20. decembra 2005.
332
Odluka o meritumu, podnositelji: Radio-televizija Federacije BiH, Damir
Kaletovi, Bakir Hadiomerovi i Marija Topi-Crnoja (AP 1005/04), Ustavni sud
BiH, 2. decembra 2005.
Odluka o meritumu, podnositelji: Senad Avdi, Danka Savi i Adnan Buturovi.
(AP 787/04), Ustavni sud BiH, 20. decembra 2005.
Odluka o miterimu, podnosilac: Radiotelevizija Federacije Bosne i Hercegovine i
Bakir Hadiomerovi (G- 91/04), Vrhovni sud FBiH, 26. oktobra 2004.
Perna protiv Italije (broj aplikacije: 48898/99) ECHR, 25. jula 2001.
Perna protiv Italije (broj aplikacije: 48898/99) ECHR, 6. maja 2003.
Prager i Oberschlick protiv Austrije (broj aplikacije: 13/1994/460/541) ECHR, 26.
aprila 1995.
Presuda Kantonalnog suda u Goradu (G-59/05), 14. marta 2005.
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu (P: 169/03), aprila 2004.
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu (131/03), 22. novembra 2004.
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu (P-163/03), 18. oktobra 2004.
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu (P-19/03), 10. maja 2005.
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu (P-39/02), 8. novembra 2004.
Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu (P-41/04), 10. marta 2005.
Presuda Vrhovnog suda FBiH (G 21/05), 12. aprila 2005.
Presuda Vrhovnog suda FBiH (G-155/05), 22. decembra 2005.
Presuda Vrhovnog suda FBiH (G-45/05), 19. marta 2005.
Radio ABC protiv Austrije (broj aplikacije: 19736/92) ECHR, 20. oktobra 1997.
Rjeenje Kantonalnog suda u Sarajevu (P-39/03), 14. oktobra 2004.
Schopfer protiv vicarske (broj aplikacije: 56/1997/840/1046) ECHR, 20. maja 1998.
Selist protiv Finske (broj aplikacije: 56767/00) ECHR, 16. novembra 2004.
Steel i Morris protiv Ujedinjenog Kraljevstva (broj aplikacije: 68416/01) ECHR, 15.
februara 2005.
Sunday Times protiv Ujedninjenog Kraljevstva (broj aplikacije: 13166/87) ECHR,
26. novembra 1991.
Tammer protiv Estonije (broj aplikacije: 41205/98) ECHR, 6. februara 2001.
Tarsasag A Szabadsagjogokert protiv Maarske (broj aplikacije: 37374/05) ECHR,
14. aprila 2009.
333
Thogeir Thorgeirson protiv Islanda (broj aplikacije: 13778/88) ECHR, 25. juna
1992.
Thoma protiv Luksemburga (broj aplikacije: 38432/97) ECHR, 29. marta 2001.
Tolstoy Miloslavsky protiv Ujedinjenog Kraljevstva (broj aplikacije: 18139/91)
ECHR, 13. jula 1995.
Troms i Stensaas protiv Norveke (broj aplikacije: 21980/93) ECHR, 20. maja 1999.
Vogt protiv Njemake (broj aplikacije: 17851/91) ECHR, 26. septembra 1995.
Weber protiv vajcarske (broj aplikacije: 11034/84) ECHR, 22. maja 1990.
Worm protiv Austrije (broj aplikacije: 83/1996/702/894) ECHR, 29. august 1997.
Zeko Ivica protiv Slobodne Dalmacije ( P-1/04), Kantonalni Sud Travnik, 13.
oktobra 2005.
KNJIGE, STUDIJE, LANCI
Ario, Mnica, Zakon o konkurenciji i pluralizmu u evropskom digitalnom
emitovanju: rasprava o prazninama, Communications and Strategies br. 54, 2.
kvartal, 2004.
Baki-Mufti, Jasna, Sistem ljudskih prava, Sarajevo, Magistrat, 2002.
Beogradski centar za ljudska prava, Osuda novinara za klevetu austrijskog
Saveznog kancelara: Sluaj Lingens,1986, http://www.bgcentar.org.rs/
index.php?option=com_content&view=article&id=662:lingens-protiv-
austrije&catid=83 (pristupljeno 17. maja 2011).
Bilajac, Enisa et al., Modul 4: Graansko-pravna oblast vanredni pravni
lijekovi, VSTV, CEST FBiH i CEST RS, Sarajevo, januar 2006, http://www.fbih.
cest.gov.ba/index.php?option=com_docman&Itemid=30&task=view_
category&catid=26 (pristupljeno 21. januara 2012).
Bruck, A. Peter, Medijska raznolikost u Evropi: Izvjetaj Savjetu Evrope, Strasbourg,
decembar 2002.
Coliver, Sandra, ed., Press law and practice: a comparative study of press freedom
in European and other democracies, London, Article 19, 1993.
Council of Europe, Freedom of Expressio in Europe: Case-law concerning Article
10 of the European Convention on Human Rights, Strasbourg, Council of Europe
Publishing, 2007.
Doyle, Gillian, Medijsko vlasnitvo: ekonomija i politika konvergencije i
koncentracije u medijima u UK i u Evropi, London, Sage Publications Ltd, 2002.
334
Dihana, Amer, U borbi za nezavisnost mediji zaboravili na svoju odgovornost,
Novi pogledi broj 17, Sarajevo, 2010.
Evropska komisija, Pluralizam i medijska koncentracija na unutranjem tritu
procjena potrebe za djelovanjem Zajednice, Zelena Knjiga (Brussels, 23.
decembra 1992), COM(92) 480 fnal.
Gambaro, Marco, Vertikalna integracija u medijskoj industriji, Portugal, lanak
prezentiran na 16. konferenciji ITS Europe, 4-6. septembra 2005.
Halilovi, Mehemed, Primjena novog zakona o zatiti od klevete u BiH: novinari
nisu previe proftirali, Mediacentar Online, 24. marta 2005, http://www.media.
ba/mcsonline/bs/tekst/primjena-novog-zakona-o-zastiti-od-klevete-u-bih-
novinari-nisu-previse-proftirali (pristupljeno 28. septembra 2011. godine).
Halilovi, Mehmed, Dodikove instrukcije: Zaustavite FTV, Mediacentar Online, 29.
marta 2010, http://www.media.ba/mcsonline/bs/tekst/dodikove-instrukcije-
zaustavite-ftv (pristupljeno 14. septembra 2011. godine).
Halilovi, Mehmed, Kako se u BiH primjenjuje novi zakon o zatiti od klevete:
novinare tue politiari, ali i novinari!, Media Online, 24. augusta 2004, http://
www.mediaonline.ba/ba/pdf.asp?ID=324&n=KAKO%20SE%20U%20BIH
Harcourt, Alison i Stefan Verhulst, Podrka regulaciji i transparentnosti medijskog
vlasnitva i koncentracije Rusija: prouavanje evropskih pristupa medijskom
vlasnitvu, UK: Programme in Comparative Media Law and Policy, University of
Oxford.
Iosifdes, Petros, Pluralizam i politika medijske koncentracije u Evropskoj uniji, Vol.
4, The Public, 1997.
Jamesa Madison, The Writings of James Madison, 9 vols, New York: G. P. Putnams
Sons, 1900-1910.
Jusi, Tarik, Bosna i Hercegovina: Medijsko vlasnitvo i njegov uticaj na medijsku
nezavisnost i pluralizam, http://www2.cji.ro/userfles/fle/documente/04_
Ownership_BIH.pdf (pristupljeno 13. februara 2012).
Koenig, Christaian, Bartosch Andreas i Braun Jens, Daniel (eds.), Zakon o
konkurenciji i telekomunikacijama EU, Hag, Kluwer Law International, 2002.
Kruni-Zita, Ljiljana, Mediji u BiH i prava djeteta pravni osnov, Mediacentar
Online, 2. jula 2008, http://www.media.ba/mcsonline/bs/tekst/mediji-u-bih-i-
prava-djeteta-pravni-osnov (pristupljeno 13. maja 2012. godine).
Miguel Mendes Pereira, Vertikalna i Horizontalna integracija u medijskom sektoru
i Zakon o konkurenciji BiH: ICT i medijski sektor u okviru politike EU, Brussels, 7.
aprila 2003.
335
Monroe, E., Price, Media and Sovereignty: The Global Information Revolution and
its Challenge to State Power, Cambridge, The MIT Press, 2002.
OBrien Cruise, Rita, Vlasnitvo masovnih medija: Analitiki pregled
transnacionalnih i nacionalnih trendova, UK: The Institute of Development
Studies University of Sussex Brighton.
Ognian, Zlatev, Media accountability systems (MAS) and their application in South
East Europe and Turkey: Professional Journalism and Self-regulation New Media,
Old Dilemma in SEE and Turkey, Pariz: UNESCO, 2011.
Pauwels, Caroline, Konkurencijska politika EU i koncentracija u medijskom
sektoru, http://www.cem.ulaval.ca/pdf/UnionEuropeenne.pdf (pristupljeno 7.
decembra 2011).
Radni dokument Komisije, Medijski pluralizam u zemljama lanicama EU,
Brussels: SEC (2007) 32, 16. januara 2007.
Regulatorna agencija za komunikacije BiH, Izvjetaj o sluajevima krenja pravila
u 2010, april 2011, http://www.rak.ba/bih/results.php?searchinput=Izvje%C5
%A1taj+o+slu%C4%8Dajevima+kr%C5%A1enja+pravila+u+2010&submit=
Tra%C5%BEi (pristupljeno 27. marta 2012).
Regulatorna agencija za komunikacije, Pregled Sektora komunikacija u Bosni i
Hercegovini: Harmonizacija sa EU standardima i uloga Regulatorne Agencije za
komunikacije, CARDS projekat saradnje, 2006.
Reporters Without Borders, Freedom Press Index 2004. East Asia and Middle
East have worst press freedom records, http://en.rsf.org/press-freedom-
index-2004,550.html (pristupljeno 6. decembra 2011).
Safax- Sarajevo, Kantonalni propisi slinosti i razlike I i II, Sarajevo: Novosti o
medijima, broj 24 i 25, Serija I, 25. januara i 8. februara 1999.
Smartt, Ursula, Media Law for Journalists, UK: SAGE Publications Ltd, 2006.
Solove, J. Daniel, Nothing to Hide: The False Tradeof Between Privacy and Security,
USA: Yale University Press, 2011.
Stratford, Jemima, Striking the Balance: Privacy v Freedom of Expression under
the European Convention on Human Rights, In Colvin Madeleine, Developing Key
Privacy Rights, UK: Hart Publishing, Oxford, 2002.
Udovii, Zoran et. al., Mediji na prekretnici: Medijska slika BiH, Media Online
2001.
Udruenja BH novinari, Mediji prekrili kodeks objavivi identitet maloljetne rtve
lanca prostitucije, BH novinari, 17. marta 2010.
University of Oxford, A Comparative Study of Costs in Defamation Proceedings
336
Across Europe, By Programme in Comparative Media Law and Policy Centre for
Socio-Legal Studies University of Oxford, decembar 2008.
Vijee Evrope, Evropski sud za ljudska prava: injenice i statistika 1959-2009, april
2009.
Vijee za tampu BiH, Izvjetaj broj 2 o stalnom monitoringu tampanih medija:
april-maj 2004, Sarajevo, septembar, 2004.
Whittle, Stephen and Cooper, Glenda, Privacy, probity and public interest, UK:
NOVINSKI LANCI
BH Dani, Dvije sablasti, 7. maja 2010.
BH Dani, Nije u porastu govor mrnje, ve manipulacije: Intervju sa Dunjom
Mijatovi, 9. septembra 2011.
BH Dani, Nisam imbecil, 7. maja 2010.
BH Dani, Prorok iz Jagomira, 7. maja 2010.
Dnevni avaz, Djevojica, rtva brojnih silovanja, ostavila tek roenu bebu, 17.
decembra 2010.
Dnevni avaz, Duka Jurii i dalje bjelkinja, 1. februara 2010.
Dnevni avaz, Duka Jurii smijenjena, antibonjaka politika ostaje, 20.
januara 2010.
Dnevni avaz, Duka Jurii uklanjala je nepodobne Bonjake, 1. februara 2010.
Dnevni avaz, Seks afera: Ahmetoviu pakuje autor lanog spiska terorista, 17.
marta 2010.
Dnevni avaz, Srednjokolka i njen mladi raznijeli se bombom, 24. februara 2010.
Dnevni avaz, Tira Avaza nije pao, pala je struka na FTV-u, 23. decembra 2009.
Dnevni avaz, Zato smeta osniva SBB-a?, 4. februara 2010.
Glas Srpske, Ministar Sadik Ahmetovi i jo 16 lica bludniili nad djevojicom,
16. marta 2010.
Glas Srpske, Ministar Sadik Ahmetovi i jo 16 lica bludniili nad djevojicom,
17. marta 2010.
Magazin Express, Nedad Ajnadi mora krivino odgovarati za smrt 126
patriota, 13. maja 2010.
337
Nezavisne novine, RAK pravda hukaku retoriku, 17. marta 2011.
Nezavisne novine, Ahmetovi pod istragom zbog pedoflije, 16. marta 2010.
Nezavisne novine, Djevojici stie pomo, 16. aprila 2010.
Nezavisne novine, Dolazili po djevojicu mukarci u modernim autima. 17.
marta 2010.
Nezavisne novine, I za roendan bez drugara, 11. aprila 2010.
Nezavisne novine, Puteni Durakovi, Huseinovi, Rakni i Joki, 18. marta
2010.
Osloboenje, Uhapeno 17 osoba zbog veze sa prostitucijom, 16. marta 2010.
Press RS, Uhapeni hoda, tri policajca i pet profesora, 17. marta 2010.
SAN, Ministar Ahmetovi: Ovo su mi podmetnuli, 17. marta 2010.

Medijsko Pravo U BiH Bos PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Medijsko Pravo U BiH Bos PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Uredili: Mehmed HALILOVI i Amer DIHANA

You might also like