Aleksandri i Madh: Grek, Maqededonas apo Ilir

Aleksandri i madh i Maqedonis,sht nj nga figurat m t shquara t

lashtsis, i cili me bmat dhe veprimtarin e tij gjeniale, solli ndryshime
epokale. Lavdin dhe bmat e tij i lakmonin Jul ezari, Pirrua i Epirit, dhe m
Pas Napoleon Bonaparti. N ditt tona, N Shkup t Maqedonis, po ngrihet
nj shtatore madhshtore e Aleksandrit me vler disa milion euro.

Si t mos mjaftonte sherrnaja e pazgjidhur greko-maqedonase pr emrin e
Maqedonis, ky veprim nga Greqia konsiderohet si sfid e hapur dhe nuk
vonuan t bhen protesta zyrtare.Nj grindje pr nj problem q n aspektin
kohor u takon njzet e tre shekujve t shkuar! Me kt rast, sht me interes,
q lexuesi t njihet m mir me disa t dhna pr at se far ishte
Aleksandri i madh : grek, maqedonas apo ilir?
N shekullin IV-III-t p.e.r.,Maqedonia ishte nj shtet i vogl, q niste n veri
aty ku mbaronin tokat greke, n tre an kufizohej me Ilirt, Epirott,Lynkestt
dhe Peonet dhe vetm n lindje me tesalt grek. E ndodhur nn trysnin e
fqinjve t vet, ajo luftonte pr ekzistencn e saj. Pr grekt, Maqedonia dhe
populli i saj ishin nj vend dhe popull barbar, pra jo grek.

Maqedonasit ishin m t afrt me Ilirt. Historiani grek i lashtsis Straboni,
dshmon se: Maqedonasit dhe Ilirt, flisnin gjuh t ngjashme, kuptoheshin
me njeri-tjetrin, kishin sjellje dhe zakone t prbashkta. Kur mbreti
maqedonas Aleksandri i I, (485-440 e.v.),krkoi t merrte pjes n Lojrat
Olimpike, krkesa ju refuzua, pasi maqedonasit ishin nj popull barbar e jo
grek. Mendohet se maqedonasit, ishin filiza t dal nga trungu me rrnj Iliro-
Dorike. Mbretrit maqedonas, pr nevoja t administrats dhe kancelarive,
futn n oborrin mbretror greqishten dhe stimuluan kulturn greke, kurse
populli fliste gjuhn e vet e cila i prkiste nj t folme ilire me disa elemente t
greqishtes dhe trakishtes. Mbreti Filip i II, ati i Aleksandrit t Madh, ishte bir i
nj nne ilire, nga Lynkestt. Edhe vet ai u martua me disa gra ilire, ndr to
Olimpia, nna e Aleksandrit t Madh, princesh epirote, bij e mbretit
Neoptolem. Mbreti Filipi i II-t, nuk e ndjente veten grek.


Ai bri luftra t pandrprera kundr grekve, deri sa arriti t pushtonte
thuajse tr Greqin dhe i detyroi, q ata ta pranonin si hegjemon. Por si e
quanin vet grekt Filipin dhe maqedonasit? Sipas Plutarkut, Demosteni,
orator dhe burrshtetas grek, u drejtohet kshtu athinjotve: Filipi, jo vetm
q nuk sht grek, dhe kurrfar lidhje farefisnore nuk ka me grekt, por sht
nj murtaj e ndyr e Maqedonis!I till ishte Filipi pr grekt , deri aty nga
viti 1840, sa u promovuaMegali Idea, pas ksaj, qndrimi pr t ndryshoi ,
ai u vlersua dhe u quajt nismtari i bashkimit t qytet-shteteve greke n nj
shtet t vetm! Le t vijm te Aleksandri.

Mbretresha Olimpia,u kujdes q i biri,t ndjehej shpirtrisht ilir. Deri
trembdhjet vje ,kishte msues ilir (epirot ) nga Dodona dhe nuk dinte
greqisht, por maqedonisht. Greqishten ia msoi m pas, msuesi i tij filozofi
Aristotel. Ilirishten, e prvetsoi m mir kur pas znkave me t atin, bashk
me Olimpian shkuan n Epir dhe Iliri ku qndroi afro nj vit. Plutarku, shkruan
se n aste zemrimi apo nervozizmi, ai u fliste shokve t afrt maqedonisht.
Edhe komandat ushtarake, kalorsis q komandonte, ia jepte n gjuhn
amtare, pra maqedonisht. N nj gjyq ushtarak, Aleksandri i krkoi gjeneralit
Flota q trupit gjykues ti fliste maqedonisht, pasi antart maqedonas nuk e
kuptonin greqishten. Pa prmendur faktet e shumta, maqedonasit e lasht
nuk ishin popullsi greke. T qe ndryshe, Aleksandri nuk do t quhej i
Maqedonis, por i Greqis.

Ndrsa admironte kulturn, filozofin dhe artin grek, Aleksandri nuk u besonte
grekve. N fushatn e tij pr pushtimin e lindjes, n ushtri nuk kishte m
shum se tremij trupa greke, ndrsa nga ilirt arrinin n shtat mij. Kto
trupa komandoheshin nga gjeneral ilir. Ai pati rast t zhgnjehej nga grekt.
Ruajtsi i thesarit Arpali nga Athina, u arratis nga Babilonia duke marr me
vete thesarin dhe qindra ushtar grek. Pr grekt, Aleksandri ishte nj armik,
pushtues i vendit t tyre dhe shtypi pa mshir me zjarr e hekur kryengritjet e
tyre. Por pavarsisht nga kto, Aleksandri i Madh i bri nj shrbim t vyer
prhapjes s qytetrimit helenik, at q u quajt revolucioni aleksandrin, eljen
e nj ere t re n historin e njerzimit. sht kjo arsyeja, q historiant dhe
historiografia greke e kan br Aleksandrin e Madh t Maqedonis t vetin
edhe pse ai ishte Maqedonas.

Territori i Maqedonis s lasht, asnj her nuk ka qen i pushtuar apo
sunduar nga grekt, prkundrazi, Greqia ka qen e pushtuar nga
maqedonasit. Pas pushtimit romak, ajo u shpall provinc m vete dhe nisi
romanizimi i nj pjese t popullats. Pas krijimit t Perandoris Bizantine,
perandort grek t Bizantit, u kujdesn pr vazhdimin e procesit t
helenizmit t maqedonasve. N shekullin VI-VII-t, pas dyndjeve sllave n
Ballkan, n nj pjes t Maqedonis Veriore, territore q historikisht u
prkisnin fiseve ilire t Peonve, u vendosn ngulimet sllave, pasardhs t-t
cilve jan t quajturit maqedonas t sotm, t cilt asnj lidhje nuk kan me
maqedonasit e lasht. Pas luftrave ballkanike , prmbysjes s Perandoris
Turke, pjesa m e madhe e territoreve t Maqedonis historike, u prfshi n
shtetin grek. Pas ksaj, ata pretendojn se kan t drejt t prvetsojn
edhe trashgimin e saj historike, kur ska zotdals t tjer.

I.M.Qafzezi, m 1929, n parathnien e librit Historia e Leks s Madh Sjell
shum argumente pr qenien liro-shqiptare t Leks. N nderim t Leks,
qeveria shqiptare quajti monedhn kombtare Lek. Mbreti Zog, n nderim t
Aleksandrit e quajti trashgimtarin e vet,n variantin shqiptar tw ktij emri
Leka, kshtu quhet edhe biri i Tij princi Leka. Mendime dhe hamendsime t
tilla, shpesh t mbshtetura me interpretime gjuhsore, duke filluar nga vet
emri: Aleksandr(A-le-si-n-andrr) apo me variantet e shumta t ktij emri n
shqip si:Leka,Leko,Sandri,Leksandr,apo t trajts femrore si
Leksandra,Leksa,Sandra etj qarkullojn edhe n ditt tona.

Por pr hir t objektivitetit, duhet pranuar, q maqedonasit dhe Ilirt ishin t
nj trungu etnik, por prbnin etnitete m vete. Pr hir t objektivitetit historik,
duhet pranuar se Aleksandri i Madh, nuk ishte as grek, as ilir, por maqedonas,
bir i nj kombi q n rrjedhat e shekujve, si shum kombe t lasht u asimilua
apo tjetrsua. Zotruesit e sotm t territoreve t Maqedonis antike, nuk
kan t drejtn e prvetsimit t zulmit dhe lavdis t ktij personaliteti
gjenial.


Vitet e fmijris
Aleksandri lindi n Korrik t 356 p.e.r n Pela, kryeqyteti shtetit
Maqedonas. Gjeneologjia e tij prbhej nga dy figurat m t shquara t
tradits s lasht greke. Ajo e Herakliut (njeriut me fuqi t mbinatyrshme
dhe Neoptolemos, djalit t heroit Akil, q themeloi shtpin mbretrore t
Molosve. Origjina legjendare e Aleksandrit luajti rol t rndsishm n
formimin e karakterit, q n hapat e para t jets s tij. Po aq e
adhurueshme ishte dhe mnyra e arsimimit, e ma dhe i ati i tij u
kujdesuan q pran Aleksandrit t qndronin njrz me nivel t lart
arsimor, njri prej tyre ishte dhe Aristoteli. N 340 p.e.r Aleksandri ndrpreu
studimet dhe u kthye n Pela, ku mori pjes n jetn aktive t Maqedonis.
N vitin 356, n nj mbrmje korriku, n qytetin Pela t Maqedonis, u lind
nj foshnj, q njzet e dy vjet m von, do t pushtoj Azin dhe do t
shkatrronte shtetin e pafund, t pasur dhe t plotfuqishm t Persianve.
Kjo foshnj ishte Aleksandri i Madh. Kjo dat ka mbetur e fiksuar sepse at
nat u dogj tempulli i njohur i perndeshs Diana t Efesianve. Plutarku
shkruante se, t gjitha falltaret e Efesit, pasi vshtruan rrnojat e tempullit,
rendn npr rrug duke thirrur: ky ishte sinjali i lindjes s atij q do t
shkatrronte t gjith Azin. I njohur ndr Shqiptart si Leka i Madh,
Aleksandri ka qen biri i mbretit Filip II i Maqedonis dhe i gruas s tij t
katrt, princeshs epirote Olimpis., e cila konsiderohet si njra ndr
grat m t shquara t Antikitetit. N vitet 331-317, n kohn kur erdhi n
fron nj kushri i saj, Aikidi, Olimpia u b bashksunduese me t n fronin
e Epirit.
Mirtal ose Olympia Mamaja e
Aleksandrit





Filipi II Babai i Aleksandrit










Aleksandri trashgoi virtytet e t dy prindrve. Ishte mesatar n shtat, me
flok kaurrel, me sy t bukur dhe nj fytyr t qet e serioze njhersh.
Por ajo q e karakterizonte m tepr ishte zgjuarsia dhe trimria. Kto dy
virtyte i rrfeu q nga mosha shum e vogl. Ashtu si Napoleoni,
Aleksandri ishte disi i shkurtr, biond, me nj ehre t kuqrremt n fytyr
dhe, sipas historianve, njrin sy e kishte t zi si nata dhe tjetrin t kaltr si
qielli. Djal i mbretit Filip II i Maqedonis dhe priceshs Myrtale (Mietale), q
pas martess u quajt Olimpia, e bija e Neoptolemit t Epirit. Nga e ma,
ishte shum i bukur, ai kishte fituar karakter t fort sundimtari, kurse nga
Aristoteli, msuesi i tij maqedonas, dijen dhe kulturn mbi qytetrimet e
vjetra. Ai e kaloi edhe nj pjes t fmijris s tij, te daja n Epir.
Aleksandri ishte frut i menjhershm i pasionit t zjarrt t dashuris s
Filipit me Olimpin, dhe ndoshta i vetmi. Lufta dhe politika e larguan shpejt
Filipin nga Olimpia. Aleksandri mbeti nn kujdesin e nns gjat viteve t
fmijris dhe t adoleshencs s hershme. Ai u msua t kndonte dhe t'i
binte lirs, ka do t ishin knaqsi gjat gjith jets s tij; msoi t gjuante
dhe saher q do t ishte i lir ai do t gjuante arinj, luaj, zogj e dhelpra; u
msua dhe u praktikua me ritualet e mikpritjes dhe q kur ishte djal
dhjetvjear e m tej ai do t shquhej pr sjelljen e mir, me t ciln priste
vizitort n oborr; ai natyrisht u msua t kalronte, kali i tij i famshm
Bukefali, i cili do ta onte npr beteja pr njzet vjet me radh, sht nj
nga elementet m t uditshme t legjends s Aleksandrit. Dhe, m n
fund, pas gjith ktyre ai filloi edukimin zyrtar n debatin filozofik dhe n
poezin epike. Aleksandri adhuronte jasht mase Iliadn dhe heroin
legjendar, Akilin. Gjat tr jets e ma e drejtonte n rrugn e lavdis s
prjetshme. Olimpia i thoshte shpesh: Ti je si Akili, i dnuar nga
madhshtia jote. Jeta e tij u ndrlikua kur Filipi, i sapo ndar nga Olimpia,
bri nj djal tjetr me gruan e re, Euridikn. Ather, kur froni pr t nuk
ishte m aq i sigurt, u largua bashk me t mn n pallatin mbretror t
Epirit ku festoi edhe martesn e dajs s tij, mbretit t Epirit, t atin e Pirros
s Epirit. M pas shkoi n Iliri pr t organizuar nj paraqitje t armatosur
kundr t atit, q kishte ndr mend tia linte pushtetin djalit t tij t dyt. Pak
koh pas largimit Filipi II vritet dhe Aleksandri u shpall mbret, sepse djali i
dyt ishte ende foshnje.
Aleksandri ishte dymbdhjet vje, kur nj mik i Filipit, Dimarati nga
Korinthi, i fali nj kal t fuqishm, krenar dhe t pashtruar - Bukefalin. N
oborrin e pallatit u grumbulluan shum miq t mbretit dhe e admironin kalin
e mrekullueshm. Dikush prej tyre donte t'a shalonte. Por Bukefali u
egrsua, tundi kmbt e pasme dhe miku i mbretit vrapoi t largohej pr t
shptuar. -Pr Zojsin (Zeusin)! - i thirri ather Filipi Dimaratit, - kali q m
fale sht vrtet i shklqyer, por sht kaq i egr sa kam frik se askush
nuk do t mund t'a zbus. Nj nga oficert e mbretit shkoi kmbnguls
drejt Bukefalit, rrmbeu frert dhe u prpoq t'i krcente n shpin. Por kali
hinglliu egr, u shkund, u ngrit prpjet mbi kmbt e pasme dhe oficeri
ua mbathi kmbve q t shptonte. Njri pas tjetrit provuan pothuaj t tr
ta zbutnin Bukefalin. Nj mund i kot. Nuk do t gjendej askush q t
nnshtronte kalin krenar dhe idhnak. Dhe ather pan t gjith
Aleksandrin e vogl t ngrihej nga vendi dhe t shkonte me guxim drejt
kalit krenar. -Aleksandr!, - i thirri Filipi, - Mos o bir! Kij mendjen! Por
Aleksandri bri prpara pa ngurrimin m t vogl dhe kapi me kuraj frert
e Bukefalit. Kishte vn re dika q askush nuk e kishte par. Kali trembej
duke vshtruar hijen e vet, prandaj egrsohej dhe nuk linte asknd t'i
afrohej. Aleksandri ktheu kryet e kalit nga dielli, q t mos i binte hija
prpara dhe me guxim e shkathtsi i krceu n shpin. T gjith pan me
habi Bukefalin t rrinte urt e palvizur si qengj! -T lumt! T lumt
Aleksandr!, - shprthyen britmat e vetvetishme triumfuese. Filipi mbushur
me krenari pr t bmn e birit, vrapoi pran tij, e prqafoi i mallngjyer, e
puthi dhe i tha: - Biri im, prpiqu t gjesh nj mbretri t madhe q t t
shkoj pr shtat. Maqedonia sht shum e vogl pr ty! Fjal profetike, q
e ardhmja do t'i vrtetonte. N 337 p.e.r Filipi u nda me Olimpin dhe u
fejua me bukuroshen Kleopatra. Q athere marrdhniet e Aleksandrit me
t atin filluan t zbeheshin, fakt q e detyroi Aleksandrin t largohet s
bashku me t mn n Epir. Pas nj viti kontradiktat midis tyre filluan t
normalizoheshin. Ditn e martess me Kleopatrn Filipi vritet.
Edukimi i Aleksandrit
Filipi pajtoi msuesit m t mir pr Lekn. Ky msoi t fliste, t shkruante e te lexonte n
greqisht. Mirpo, pr shkak t antipatis s ndrsjellt midis Filipit dhe grekve, e drejtperdrejt
pr edukimin e Aleksandrit nuk ishin grek. Dy prej prgjegjsit ishin Leonidha, nj farefis i
nns s tij molose, Olimpias, dhe Lisimaku, arkanani nga krahina e Dodons pellazge. M
von, Aleksandri deklaroi se Leonidha i rrept e kishte br t fort e t qndrueshm, duke e
pajisur me dy kuzhinier t shklqyer: nj marshim gjat nats, pr t shijuar mngjesin dhe
nj mngjes t pakt, pr t shijuar drekn.
M n fund Filipi vendosi q Aleksandri t edukohet nga Aristoteli, nj filozof maqedon nga
qyteti Stagira, nxns i Platonit. Filipi e solli at n oborrin mbretror dhe nn drejtimin e tij hapi
nj shkoll n Mieza, nj vend i bukur pran kryeqytetit Pella. N at shkoll Aleksandri dhe nj
grup fisniksh t rinj maqedon studiuan pr tre vjet.
Alexandri dhe Aristoteli







Aristotelit, filozofit dhe logjicistit m t shquar t kohs s tij, Filipi i drgoi
fjal q t vinte e ti jepte t birit msime n Moral, Politik, Mjeksi dhe
Filozofi ose Metafizik. sht me interes t vihet n dukje se, vet Aristoteli
(384-322 p.e.s.) kishte lindur n Stagira t Maqedonis, n lindje te
Selanikut. I ati i tij kishte qen mjek i oborrit t t atit t Filipit, mbretit
Aminta II. Pra, maqedonasi Aristotel ishte si n shtpin e vet n oborrin
maqedonas, deri n moshn 17-vjeare, kur shkoi n Athin dhe u b
student i Platonit. N vitin 342 p.e.s., Aristoteli u kthye n Maqedoni si tutor
i Aleksandrit 13-vjear dhe ndejti aty 7 vjet. Ndikimi i Aristotelit gjat ktyre
viteve t formimit dshmohet nga nj letr, t ciln Aleksandri ia drgon m
von ish-tutorit t tij. Do t doja m shum t shquhesha n dituri, sesa n
pushtet e n sundim. Megjithat, Leka i Madh e identifikonte veten me
heronjt e lasht t Homerit, i bindur se ishte nj pasardhs i Herakliut
(Herkulit), nga ana e babait, dhe i Akilit nga ana e nns. Poezia epike
nnkuptonte Homerin. Prshkrimi i tij pr t kaluarn heroike t Greqis n
dy poemat e famshme, Iliadn dhe Odisen, do t ndikonte shum tek
Aleksandri dhe do t prcaktonte drejtimin e jets s tij. Mosprfillja e
rrezikut, rendja pas aventurs, sfidat dramatike pr dyluftim, guximi i
artuar edhe prpara vdekjes - kto ishin mesazhet e kanunit homerik, q e
pushtuan imagjinatn e Aleksandrit qysh n fmijri. Veprimi i tij i par, kur
do t hynte n Azi, do t ishin flijimet q do t bnte n Troj, nga tempulli i
s cils do t merrte parzmoren e shenjt, q do ta mbante gjat gjith
fushats s tij n Lindje. Ndikimi i epiks homerike u ndrthur me ndikimin
e besimeve ekstreme, fetare dhe ekscentrike t nns s tij.
Aristoteli sht nj filozof i madh pr botn moderne, themelues i shkolls
s empirizmit. Ai shkroi libra mbi organizimin dhe rendet kushtetuese t
njqind e pesdhjet shteteve e qytet-shteteve t ndryshme, botoi
jetshkrimet e fituesve t lojrave Pitike, u angazhua n studimin e
muziks e t mjeksis, t astronomis, t magnetizmit dhe t optiks,
shkroi traktate pr Homerin, analizoi retorikn, dha mendime pr ann
irracionale t natyrs s njeriut, vendosi studimine biologjis n baza t
shndosha eksperimentale, u fut me aftsi n botn e udtishme t bletve
dhe studioi embrionologjin. Dihet se ai nxiti dhe plotsoi m tej interesat e
mparshme t Aleksandrit n njohjen e epiks homerike, duke shkruar nj
libr t veant pr "Iliadn", t ciln Aleksandri do ta mbante prher nn
jastk. Homeri, me siguri, do t ket zn nj vend t veant n
programin e shkolls s Miezs. Aristoteli, gjithashtu shkroi pr nxnsit e
vet mjaft pamflete pr qeverisjen e shtetit dhe t kolonive dhe u dha atyre
msime n disiplinat e gjeometris, t retoriks, t estetiks, si dhe n artin
e argumentimit. Aleksandri mbyllur pr katr vjet t tra n nj pallat
preriferik, tok me mjaft moshatar, bij gjeneralsh dhe fisniksh t
Maqedonis, mori nga msuesi i madh njohuri t pafundme, q m pas i
vlen shum. Se sa respekt dhe dashuri ndjente Aleksandri pr Arsitotelin,
na e shfaqin fjalt e mposhtme, t cilat mbetn n histori: "Jetn ia kam
borxh tim eti, dhe se si t jetoj msuesit tim" N kto vite kur edukohej
Aleksandri, u zgjuan dhe ambiciet e tij, ndrra e madhe pr t zmadhuar
Maqedonin. Dhe nj dit, kur mori vesh se i ati kishte fituar dhe nj betej
tjetr, tha me ankim: "Im at do t mund gjith armiqt tan dhe nuk do t
mbetet asnj q ta mund un".