Ku shtrihet amria dhe historia e saj

amria shtrihet n pjesen veriperndimore t Greqis me nj siprfaqe prej 10. 000 km2. Pellasgo-Ilirt
ishin banort e hershem t amris, kurse mbret i par ishte Therporti me prejardhje Pellazge. Fiset
ILIRE ishin Molost,Dodont, Kasopianet, Efyrianet etj. ameria ishte pjes e Mbretris ILIRE. Heroi Pirro
ishte heroi i shquar i amris,sukseset n luftra e derguan at dhe ushtrine e tij deri ne Itali. Besohet
q Pirro t jet i afrm i Aleksanderit. Gjat pushtimit Bizantin, fise te reja erdhen n amri, siq ishin
Gothet,Ostret,Sarakenet dhe Norset. Me 1449 ameria u pushtua nga perandoria Osmane. Ne shekujt
16 dhe 17,Cameria u kthye ne arene te revoltave te ashpra kunder sundimit osman. Populli
am luftoj kundr ushtris Osmane n vitet 1611 dhe 1803, ku n betejen e fundit u shqua regjioni i
Sulit (qendra e Sulit ishte Paramithia, m Shqiponjn dy krershe). Me 1750 regjioni i Sulit perbhej prej
60 fshatrave dhe kishte 25000 banor. Gjat pushtimit Osman, ameria ishte pjes e Janins, njra nga
katr vilajetet Shqiptare.
Shqiptaret e njohur si lufttar, msues, dhe patriot ishin: Luli apari, Marko Boari, Hasan Tasini, Osman
Taka, elo Mezani dhe t tjer. N shekullin 18 fillon procesi i islamizimit me force-pjese e popullsise se
Sulit dhe Parges largohen per ne ishujt greke per ti shpetuar shnderrimit. Gjate viteve 1820- 1850,
krahina merr pjese perseri ne kryengritjet kunder Perandorise Osmane. Ne vitet 1854 dhe 1877,
popullsia i reziston me sukses sulmeve te Andarteve Greke. Gjate luftrave Ballkanike,trupat greke hyjne
ne Cameri. Per te ndihmuar popullin came qeveria e (perkohshme) e Vlores dergoi trupa ushtarake
atje,por vendimi i Konferences se Ambasadoreve i dha Camerine Greqise. Mbas Luftes se Dyte Boterore,
qeveria greke deboi me force mijera shqiptare myslimane ne Turqi me preteksin qe ato ishin per shkak
te fese se tyre. Me fundin e Luftes se Dyte Boterore, terrori i ushtruar ndaj popullsise vendase, detyroi
25.000 Came te besimit mysliman te lene atdheun e tyre dhe tekerkojne strehim te perkohshem ne
Shqiperi.

PREJ NGA RRJEDH FJALA AMERI?

Fjala am eshte nje evoluim i termit "t'chiam" dhe perkon me emrin e nje lumi te vjeter qe kalonte
permes krahines se amerise. Fjala "T'chamis" haset ne shume harta te vjetra romake dhe helene, duke
na treguar se emri "Chameria"eshte me i vjeter se Epiri dhe eshte perdorur vetem nga popullsia
shqiptare nder shekuj. Ajo qe eshte me e rendesishme te thuhet ketu eshte se, popullsia ame ka nje
etnitet, tradite dhezakone te mirefillta shqiptare.

KU SHTRIHET EPIRI?
Meq n afishimin e msiprm u prmend Epiri, ne vijim po ju sjelli nje historik te shkurter lidhur me
kete fis ilir. Epiri eshte krahin dhe nj nga shtetet e Iliris s Jugut, q shtrihej nga malet e Vettims
(Akrokeraunet antike) dhe rrjedhja e mesme e Vjoss n Veri, deri n gjirin e Ambrakis n Jug, dhe nga
malet e Pindit n Lindje, deri n brigjet e detit Jon n Perndim. Emrimi Epir pr kt krahin (n
greqishte do t thot stere, tok), ka qen prdorur n fillim nga autort greksi nj emr i
prgjithshm q prcaktonte pozitn kontinentale t saj prball Greqis ishullore. vetm nga fundi i
shek. VI p.e. r. ai mori edhe kuptimin t prcaktuar politik.

Epiri banohej nga shum fise, ndr t cilt m kryesor ishin tesprott, kaont dhe molost. Me gjith
disa veori t jets kulturore e politike, kto fise ishin etnikisht t nj trungu me ilirt, me t cilt i lidhte
gjat gjith periudhave t historis s tyre, nj fond i gjer i prbashkt traditash, q ndryshonin nga ato
t Greqis antike. N t tretn e fundit t shek. V p.e.r.fiset epirote kishin arritur t organizoheshin n
bashkime federative t njohura me emrin koine (bashksi) t cilat kishin sisteme t ndryshme politike.
Koinoni i molosve sundohej nga mbretr t dinastis s Aikidve, ndrsa kaont dhe tesprott
qeveriseshin nga dy magistart t lart (prostat), t cilt zgjidheshin do vit nga rrethe aristokratike.
Kto bashksi doln n skenn e historis si forma politike m vete n kohn e lufts s Peloponezit
(432-404 p.e.r.),kur ushtrit e kaonve, t tesprotve dhe molosve, me sundimtart e tyre n krye,
morn pjes m 429 p.e.r.n ekspeditn kundr qytetit Strato t

Akranonis, n ann e Sparts.

Q nga ajo koh molost t sunduar nga Tarypa e pasardhsit e tij filluan t fitojn eprsi mbi fiset e
tjera dhe e vun Epirin n rrugn e bashkimit t tij ushtarak e politik. U krijua nj organizim shtetror
m i gjer, i njohur me emrin Lidhja e Molosve, q prfshinte popullsi tjera epirote, nn hegjemonin e
fisit q i jepte emrin bashksis. Kjo prbn etapn e par n procesin e krijimit t shtetit federativ t
Epirit. Pas mesit t shek. IV. p.e.r. Lidhja e Molosve hyri n sfern e ndikimit maqedon, megjithat
sundimatart e saj e vazhduan politikn e bashkimit t vendit. Zgjerimi i mtejshm i lidhjes,sidomos pas
prfshirjes n gjirin e saj t koinonit t rndsishm t tesprotve, q u krye n kohn e sundimit
Aleksandrit Molos (342-331 p. e. r. ), oi n krijimin e nj forme t re shtetrore me karakter gjithnj
federativ,por me prmbajtje t re kushtetuese, e quajtur Aleanca e Epirotve, n t ciln gjith
pjesmarrsit kishin t drejta t barabarta. Ajo prbnte etapn e dyt n procesin e bashkimit politik t
Epirit. Etapa e tret u realizua n kohn e sundimit t mbretit t dgjuar epirot, Pirros (307-272 p.e.r.).
Pirroja arriti t sundonte pr nj koh jo vetm mbi Epirin, por edhe mbi nj pjes t madhe t
Maqedonis dhe t T n Lindje, si dhe mbi krahinat greke t Ambakris, Amfilokis dhe Akarna-nis n

Jug etj. Gjat sundimit t Pirros, shteti i Epirit u b nj nga fuqit e rndsishme ushtarako-politike t
kohs , q luajti rol t shnuar n zhvillimin e ngjarjeve n Maqedoni, Greqi e Itali.
Pas Pirros shteti monarkik epirot filloi t humbas fuqin e mparshme derisa n kohn e prfaqsueses
s fundit t dinastis s Aikidve, Deidames, n vitet 30 t shek. III p.e.r. U kthye n nj bashkim
shtetror republikan me emrin Lidhja Epirote. Gjat ksaj kohe (232-168 p.e.r.) Epiri kaloi sistuata t
vshtira, t shkaktuara nga pleksja e interesave t mdha t kohs: shtetit ilir, atij maqedon dhe Roms.
E gjetur n vorbullin e kontradiktave dhe lufrave midis ktyre fuqive Lidhja Epirote nuk qe n gjendje t
luaj nj rol t dukshm. N vitin 167 p. e. r. ajo ra nn sundimin romak dhe pas vitit 148 p. e.r. Epiri u b
pjes e provincs maqedone, kurse kurse n fund te shek. II p.e.r. formonte nj provinc m vete. Me
reformn administrative t Dioklecianit n fund t shek. III emrtimi Epir ushtri edhe n trevat n Veri t
Vjoss, t cilat formuan provincn Epirit i ri; pr t'u u dalluar nga kjo, trevat tradicionale t Epirit u
quajtn provinca e Epirit t vjetr.Kto emrtime vazhduan t prdoren gjat mesjets nga autort
eurodit, sipas tradits klasike, ndrsa administrat shtetrore bizantine njihte vetm themat e Nikopojs
dhe t Durrsit. N trevn e Epirit t Vjetr u shtri nga fillimi i shek. XIII nj formacion i ri shtetror
feudal, i cili pr kt shkak u quajt nga shkenca Despotat i Epirit. Nn ndikimin e autorve t vjetr dhe
t paqartsis s caqeve teritoriale gjeografike, sidomos autort humanist t shek. XV-XVI, midis t
cilve edheMarin Barleti, e prdorn termin Epir, pa e dalluar n t Vjetr e n t Ri, pr mbar trevat
shqiptare, q n t vertet prputheshin vetm pjesrisht me shtrirjen e Epirit. Q nga shekulli XI,lidhur
me afirmimin e shqiptarve si faktor politik,u afirmua dhe u prtgjithsua emri etnik i vjetr Albanon e
Arbanon, i trashguar nga antikiteti ilir. Ishte ky emr q pasqyronte relitetin etnik, i cili u prgjithsua
duke prfshir n shek. XIV nj pjes t trevave t banuara nga nj popullsi homogjene etnike,
arbresht. kliko me poshte per te pare se ku shtrihet Epiri.

DHIMBJE Q NUK IKN

Kur viset e populluara zbrazen nga gjindja njerzore, letrsia dhe arti jan t fundit q i braktisin. Mund
t thyhen ushtrit, t trhiqen rojet e fisit, t hesht diplomacia, arti nuk bindet. Ai kthehet e rikthehet
atje, te logu i vjetr. Atje ku ndodhi shkulja, kputja mizore, krimi. Atje ku tjert i ndal shenja e kufirit t
ri, traktatet ose rendi i ri i bots. amria bn pjes n hartn m t dhimbshme t Evrops, at q ka
njohur shprnguljen. sht nj hart pr t ciln flitet me kujdes, pr t mos nxitur acarime t reja, n
kt bot t shqetsuar. Ndrkaq, heshtjet gjithashtu mund t acarojn, madje me keq. Shumica e
amve q u shprngulen mizorisht nga vatrat e veta, n mbarim t Lufts s Dyt Botrore jan ende
t gjall sot. Jan shuar dy ose tre breza, ata q mezi apiteshin drejt Shqiperis, por jan gjall
adoleshentt, fmijt, s fundi foshnjat, q hynin n atdheun am npr djepe. T gjith ata, n nj
mnyr ose n nj tjetr, mbajn mend. Asnj ligj i bots, asnj formim kulturor nuk mund t`I bjn
njerzit t mos ken kujtes, e aq m pak t mos ken nostalgji. Ky libr nuk sht as politik, as
nismtar i nj fushate.Ai sht para se gjithash libr njerzor. Libr me vjersha, me poema, me art,
shkruar nga njerzit, pr njerzit. sht nj dhimbje, q nuk ikn ngaq dikush e shpall t paligjshme. As
duke br sikur nuk e di. E, aq m pak, pa nderim ndaj saj. N botn e sotme t t drejtave t njeriut,
drama e amve krkon rishqyrtim. N kt libr jemi n botn e artit, atje ku shpesh kan nisur
rishqyrtimet e mdha t ndrgjegjes s njerzimit.

Sami Frashri mbi amrin

Sami Frasheri mbi amerine dhe disa nga qytetet e saj kryesore, marr nga vepra e tij "Fjalor i
pergjithshem i historisdhe i gjeografise" (Konstandinopoje 1889). Vepra 2 e Sami Frasherit, botim i
Akademise se Shkencave, 1988. Tesprotia (amrin)
Adjonati (Paramithi) Janina, Konica, Margellici, Parga, PrevezaSuli, Tesprotia (amrin)sht nj nga
krahinat q perbenin Epirin e lasht. Krahina e lartpermendur zgjatej nga Ambrakija, pjesa jugore e
bregditit d. m. th. nga gjiri i Nartes deri ne lumin Thijamis d.m. th Kalama. Me nj fjale Tesprotia ishte
emri i vjetr i pjeses jugore te Shqipris te quajtur Cameri. Kufizohet nga veriu me Mollosine q
perbehet nga sanxhaku i Janines dhe me krahinen e Kaonise q perbehet nga sanzhaku u Gjirokastres d.
m. th nga krahina e Laberise, nga jugu me Ambrakine d. m. th. me gjirin e Nartes, nga perndimi me detin
Jon. Kjo krahine laget nga lumenjte Akeron dhe Kogjin, q bashkohen para derdhjes se tyre ne det. Kta
konsiderohen nga greket e lasht si lumenjte e sketerres. Ndrsa lumi Haradros d. m. th. Loros e ndante
kt krahine nga Mollosia. Qytetet dhe qytezat kryesore jan Pandosja, Kasupa, Allaka, Haradra,
Himrion, Efina, Vruka e te tjera.Kto prfshihen midis 80 qyteteve q kryekomandanti romak Pal Emili
rrafshoi ne Epir. Megjithekete ekzistoje germadhat edisave prej tyre. Flitet dhe besohet se tempulli i
famshem i Dodones ndodhej ne kt krahine. Pas ksaj romakt themeluan ne skajin jugor te ksaj
krahine nj qytet t madh me emrin Nikopolis, gjermadhat e te cilit ekzistojne ne nj istme te ngusht
nj ore larg ne veri te Prevezes.

Tesprotianet e vjetr i perkasin thjesht popullit pellazg. Ishin te nj gjaku dhe kishin te njjtn gjuhe me
popullin e Kaonise dhe te Mollosise. Prshum kohe u qeverisen nga kreret e tyre dhe pastaj pr nj
periudhe u qeverisen ne formn e nj republike. Pas ksaj u pushtuan nga sundimtari i Moloseve, Pirrua
dhe me von iu aneksuan shtetit maqedonas. Se bashkume Maqedonine kaluan ne duart e romakeve
dhe s fundi pas shkaterrimit te shtetit te Bizantit, ashtu si ne viset e tjera te Shqipris, edhe ne kto
an u formuan principata te vogla te cilat u pushtuan ne kohn e sundimit te sulltan Mehmetit II dhe te
Bajazitit II dhe iu aneksuan tokave osmane.

Ajdonat (Paramithi)
sht nj qyteze, qendr kazaje ne krahinen e Camerise, e cila formon pjesen juglindore te Shqipris,
varet nga vilajeti dhe sanxhaku i Janines. Ajdonati ndodhet afersisht 40 km ne jugperendim te Janines
dhe 18 ne lindje te limanit te Myrtos,rreze nj mali, ne ann e majte te lumit Vuvo d. m. th ne lindje te
tij. Pozicioni i tij sht i lart, me ajr shum te mir dhe i rrethuar me vreshta e kopshte. Popullsia e tija
arrin ne 2500 njerz, thuajse te gjith myslimane dhe shqiptare. Keshtjella quhet Ajos Dhonatos dhe
emri Ajdonat q perdohet ne gjuhn zyrtare pr qytezen, e cila njihet nga vendesit me emrin Paramithi,
sht marr nga emri i sipermendur. Perreth gjenden rrenimet e qytetit te vjetr Uria. sht nj qyteze
ku zhvillohet mjaf tregeti dhe do vit me dhjet shtator bhet nj panair i madh q vazhdon pes dit.
Burnot i cilesise se lart,i njohur me emrin burnoti i Janines, prodhohet nga duhani, q rritet ne kt
qyteze dhe ne disa vende te ksaj kazaje. Qyteza bashke me kazane ka 64 fshatra, 40 nga kto jan ne
veri te qendres se kazase dhe 24 ne jug te saj. Ne juglindje te ksaj kazaje ndodhet nahija e Sulit,
popullsia e se cils sht e njohur pr qendresen e guximshme kundr Ali pash Tepelenes. Toka e saj
sht malore, por ka edhe disa lugina e pllaja te bukura. Toka e saj sht pjellore, prodhon drithera t

ndryshme dhe duhan. Ka nj popullsi afersisht prej16.000 njerezish shumica e te cileve jan shqiptare e
afro gjysma myslimane. Brenda kazase ka 22 xhami e mesxhide, 1 shkolle plotore, nj medrese, 4 shkolla
fillore kuranike, 3 punishte pr regjien lekureve, 13 ura. Rrethi i kazase mund te pershkohet pr 23 ore.

Janine
sht nj qytet, qendr e vilajetit me te njjtin emr. Ndodhet ne jug te vilajetit te Shkodrs 700 km ne
jugperendim te Stambollit e 210 km ne jugperendim te Selanikut, ne bregun perendimor te liqenit me te
njjtin emr. Ka 35. 000 banor, 30 xhami, 6 kisha, 2 sinagoge, 3 teqe, disa medrese, nj biblioteke, nj
gjimnaz, nj shkolle fillore e disa shkolla fillore kuranike(mektep), nj gjimnaz me emrin Zosimea, disa
shkolla fillore dhe nj shkolle pr vajza vetm pr greket, nj shkolle plotore pr vllehet, nj azil grek
pr jetim e te varfer si dhe nj spital, nj spital tjetr te ndertuar koht e fundit nga bashkia, treg te
bukur, hane e hamame te shumta, nj keshtjelle te mbetur nga Ali pash Tepe-lena,q ndodhet mbi
gadishullin q futet brenda ne liqen, te rrethuar me hendek;prreth ka disa pende dheu. Ne rrethet e
qytetit ka vreshta e toka pjellore, punishte lekuresh;prodhohen sende prej argjendi dhe prej lekure dhe
zhvillohet nj tregti mjaft e rndsishme. Janina sht ndertuar nga i quajturi Jani, nj nga princat e
vendit ne kohn e rnies se perandorise bizantine. Ajo i sht dorezuar paqesisht sultan Bajezit
Jellderemit, pastaj u kishte dal dor (osmaneve) dhe ne vitin 1431 ne kohn e sulltan Muratit II u
pushtua prfundimisht.

Me von ne kohn kur sundoi i pavarur Ali pash Tepelena, (qyteti) u zhvillua dhe u zbukurua tepr prej
tij dhe kishte me shum popullsi. Kazaja e Janines, ndodhet ne mes te sanxhakut e te vilajetit q mban
te njjtin emr. Se bashku me dy nahijet e quajtura Zagor dhe Korondos, perfshin 233 fshatra me 87.
256 banor. Toka sht e ndryshme, ka fusha pjellore, kullota dhe disa pyje. Shumica e popullsise se
fshatrave sht e krishtere dhe perbehet nga greke dhe vllehe. Sanxhaku i Janines. sht sanxhaku
qendror i vilajetit q mban te njjtin emr. Kufizohet nga juglindja me kufirin e Greqise, nga verilindja
me vilajetin e Manastirit, nga veriperendimi me sanxhakun e Gjirokastres, nga perndimi me detin Jon,
nga jugu me sanxhakun e Prevezes. Sanxhaku perbehet prej 6 kazave dhe dy nahijeve me 439 fshatra
dhe 166. 691 banor si me posht:

Sanxhaku Kazate Nahijet Fshatra

Janine Zagore 233
Korondos 49
Leskovik 34
Janine Konice 3
Mecove 62
Ajdonat 6
Filat

Vetm popullsia e Janines me fshatrat e Mecoves dhe te Konices sht e perbere nga myslimane, vllehe
e greke, kurse popullsiae tri kazave te tjera sht krejesisht shqiptare dhe shumica myslimane. T
krishteret shqiptare deshirojne t msojn ne gjuhn e tyre shqipe dhe nuk e mbajnveten te kombesise
greke.

Konice
sht nj qyteze, qendr kazaje q ndodhet ne sanxhakun e vilajetin e Janines, 45 km ne veri te Janines,
ne anet e lumit te Vjoses, ne rrezat e maleve q ndodhen ne skajet e nj fushe;ka 5500 banor, npr
rrethe ka shum kullota, ku mbahen shum Popullsia sht shum e zgjuar. Kazaja e Konices, rrethohet
nga jugu me kazane e Janines, nga perndimi me sanxhakun e Gjirokastres, nga veriu me kazane e
Leskovikut, nga lindja me vilajetin e Manastirit. Perbehet nga 34 fshatra me popullsi afersisht 35. 000
banor, prej te cileve gjysma jan myslimane shqiptare dhe te tjert jan te krishtere shqiptare dhe
vllehe.Toka sht malore, m pak vende te prshtatshme pr bujqesi. Kullota ka shum, prandaj
mbahen sasira te mdha dhensh dhe bageti te tjera. Ne fushn e Konices dhe ne luginen e Vjoses ka
shum drure arre dhe nxirret nj sasi mendafshi. Grate ne fshatra prodhojne corape, fanella, velenxe e
te tjera sende prej leshi. Lumi i Vjoses pershkon kazane duke marr me vete perrenjte Vidomati dhe
Sarandoporo. Ne kt kaza ka nj llixhe squfuri me nxehtesi te madhe, dobia e se cils sht provuar.
Nj her ne vit organizohet nj panair me emrin Pazaropolo, ku tregtohen shum kafshe dhe prodhime
leshi.

Margellic
sht nj qyteze, qendr kazaje ne sanxhakun e Prevezes te vilajetit te Janines,ndodhet 50 km ne
veriperendim te Prevezes,ne nj distance 10 km prej bregut te detit.Ka 3000 banor, te gjith jan
myslimane shqiptare. Kazaja e Margellicit se bashku me nahijet e Parges e te Fanarit ka 71 fshatra me
afersisht 25.000 banor. E gjith popullsia sht shqiptare, pjesa me e madhe myslimane. Jan te njohur
pr guxim e trimri. Toka e saj sht pjellore, prodhohen drithera, oriz, ullinj e te tjera. Ne vendet afr
bregut te detit klima sht e bute gjat dimrit, prandaj andej ka kullota te mira dimerore. Pervec Parges,
ka edhe disa skela te vogla, ne te cilat mund te hyhet me barka te vogla.

Parge
sht nj qyteze, qendr nahijeje ne kazane e Margellicit te sanxhakut te Prevezes te vilajetit te Janines,
ne pjesen jugorete bregdetit shqiptar. Ndodhet 45 km ne veriperendim te Prevezes dhe 55 km ne
jugperendim te Janines.Ka 5000 banor,nj xhami, nj keshtjelle te vjetr te ndertuar mbi nj shkemb te
futur ne det;prreth ka kopshte me portokalle e limone dhe ullishta te bukura. Ka shum nerenxa q
jan tepr te kerkuara dhe q pelqehen nga ifutt. Nga ky prodhim, popullsia ka nxjerre shum te
ardhura. Eksportimet e tjera kryesore jan portokallet, limonat e vaji i ullirit; ne qyteze prodhohet nj
llojsapuni ne ngjyr geshtenje;e ka ajrin te kendshem e te mir, q u sjell mjaft dobi atyre q vuajne nga
semundje te mushkerive.Ka edhe banja deti shum te dobishme. Megjithse anijet nuk ndalin aty, ajo
sht skele pr krahinen e Camerise, pasi aty vijn e shkojn barka me vela dhe zhvillojne tregti me
Korfuzin dhe Triesten. Kjo qyteze pr shum kohe ka qen ne dor te anglezeve, por Ali pash Tepelena
e bleu qytezen nga shteti i lartpermendur, dhe me kt rast popullsia u shperngul dhe kaloi ne ishujt.
Qyteza dhe toka e saj u be ciflig i Ali pashes dhe pas ekzekutimit te tij, i kaloi thesarit te shtetit. Ne at
kohe u ble prej Rifat pashes q ishte ministr i financave dhe sot gjendet ne dor te trashegimtareve te
tij.Nga popullsia e saj, ata q jan myslimane dhe nj pjes e te krishtereve jan shqiptare, te tjert jan
greke. Nahija e Parges varet nga kazaja e Margellicit, q formohet nga pjesa qendrore e krahines se
Camerise, se bashku me qytezen perfshin edhe tre cope fshatrash prreth. Me prpara se bashku me nj
numer fshatrash formonte nj kaza me vete.

Preveze
sht nj qyteze ne skajin jugor te Shqipris, n fund te nj gadishulli q mbyll ann perendimore te
gjiut te Artes, ne bregun verior te grykes q mban te njjtin emr. sht qendra e sanxhakut me te
njjtin emr, te prfshir ne vilajetin e Janines si dhe e krahines se Camerise. Ndodhet 92 km ne
jugperendim te Janines. Pozicioni i saj shum i bukur te kujton at te Stambollit.Ka 8000 banor dhe
shum kopshte me portokalle e limone si dhe ullishte. Ne ann nga toka sht e mbrojtur nga nj kanal,
nga deti me dy fortifikata dhe 4 kala, te ndertuara prej Ali pash Tepelenes. Ne qytet ka dy xhami, njera
e ndertuar prej Ali pash Tepelenes dhe tjetra prej Ahmet aga Dinos. Ka gjithashtu dy teqe, disa tyrbe,
nj shkolle plotore e disa shkolla fillore, dy shkolla fillore greke, nj pr vajza e nj pr djem, nj mulli
me avull, nj punishte pr regjjen e lekures, disa fabrika sapuni e vaji.Prodhohet nj lloj pelhure shum e
preferuar, pambuku e mendafshi e punuar shum holle, corape e te tjera prodhime.Ka nj liman mjaft
te frekuentuar, q bn shum tregti me skelat e Triestes, Korfuzit, te Greqise dhe te Italise. Ne veri dhe
brenda gjiut ka edhe nj liman me t madh te quajtur Vati ose me emrin Drin, i cili ka qen liman i
qytetit te lasht te Nikopolisit.Emri Preveze rrjesh nga emri i qytetit te lasht te ndertuar prej te
famshmit Pirro, i cili ka marr emrin e se vjehrres se tij,Berenika, e shoqja e Ptolome Lagosit dhe ishte
quajtur Berenikia. Ky qytet ndodhej ose ne vendin e Prevezes se sotme ose ne at te qytetit te Nikopolit.
nikopoli, i ndertuar prej Oktavianit dhe germadhat e te cilit duken edhe sot nj ore larg ne veri te
Prevezes, u shkaterrua nga sulmet e bullgareve dhe te serbeve, kurse Preveza e tanishme u ndertua prej
venedikasve;ajo qendroi pr shum kohe ne dor te francezeve bashke me ishujt e Dodekanezit. Ne vitin
1798, Ali pash Tepelena e mori qytezen nga francezet me lufte dhe qysh prej asaj kohe ajo bn pjes ne
territorin otoman. Preveza pr rendesine ushtarake dhe tregtare i ka t gjitha mundsit te perparoje.
Sanxhaku i Prevezes. sht me i vogli nder katr sanxhaket q formojne vilajetin e Janines.Ndodhet ne
skajin jugor te Shqipris dhe perbehet nga gjysma jugore e krahines se Camerise. Kufizohet nga veriu
me sanxhakune Janines, nga lindja me kufrin grek, nga jugu me gjirin e Nartes dhe me gryken e Prevezes,
nga perndimi dhe jugperendimi me detin Jon. Pjesa me e madhe e tokes perbehet nga kodra te uleta,
me kullota te bukura, te veshura me portokalle e limona. Megjithse tokn e ka shum pjellore, pr
shkak te helmimit te ajrit nga kenetat dhe te mungess se popullsise, tokat kan mbetur djerr dhe
prdoren vetm si kullota dimerore.
Lumi i Nartes rrjedh ne lindje te sanxhakut dhe ndan kufirin me Greqine. Ne tokat e sanxhakut ka edhe
dy lumenj te tjer, njeri sht Lorosi q mbledh ujerat q zbresin prej maleve te Olickes, te cilat
ndodhen ne sanxhakun e Janines dhe q derdhet ne gjirin e Nartes. Ky lume e kthen ne nj kenete
fushn q ndodhet midis Nartes dhe Prevezes. Tjetri sht lumi Ferari q rrjedh npr kazane e
Margellicit, buron prej maleve te Sulit pastaj drejtohet nga veriu e duke marr me vete lumin Vovo,
derdhet ne detin Jon. ky sht lumi Akeron q mitologjia greke e quante sketerre. Popullsia e tij arrin ne
55.000 banor,shumica jan myslimane e te tjert te krishtere e nj numer i pakte cifutesh. E gjith
popullsia myslimane dhe shumica e te krishtereve jan shqiptare, prve te krishtereve te vete qytezes
se Prevezes dhe te vendeve kufitare me Greqine, te cilt jan greke. Kazaja perfshin 179 fshatra, 48
xhami e mesxhide, dy medrese, 30 shkolla (fillore kuranike), 220 kisha e manastire,450 dyqane, 50
mullinj e te tjera. Prodhohen drithera t ndryshme dhe me shumic ullinj, portokalle, limone, vaj ulliri
epem te tjera;si sasi e madhe vaj ulliri eksportohet. Ka shum bageti, dhente e shumta q kullosin
veres nder malet e sanxhakut te Janines dimrit zbresin nder kullotat e Prevezes. Klima sht e bute dhe
e kndshme, rrale bie bore. Sanxhaku ndahet ne 3 kaza e dy nahije si me posht:

Kaza nahije fshatra

Preveze 38
Loros Xhemernik 6
Margellic Parge 73

Kazaja e Prevezes ndodhet ne skajin jugor te sanxhakut dhe kufizohet nga verilindja me kazane e Lorosit
dhe nga veriu me kazane e Margellicit. Megjithse kazaja ka toka te gjra m pak banor, ka vetm 38
fshatra me nj popullsi deri ne 13.000banor. Shumica e atyre q banoje ne fshatra jan shqiptare te
krishtere. N kt kaza gjenden shumica e kullotave dhe e ullishteve te sanxhakut.

Suli
sht nj qyteze e vogl ne krahinen e Camerise ne Shqipri, 45 km ne jugperendim te Janines, ne nj
vend malor dhe te fortifikuar prej natyre; banoret prej shqiptare te krishtere. Kta se bashku me
popullsine e fshatrave prreth kan ruajtur te drejtn e mbajtjes se armeve, duke marr prsipr n rast
lufte, detyren pr te luftuar ne radhet e ushtrise osmane. Jan njerz shum trima dhe te zotet pr te
ruajtur t drejtat e tyre personale. Ali pash Tepelena, me qllim q te shperngulte suliotet nga vendi,
dergoi ne vitin 1790 forca ushtarake kundra tyre por pesoi humbje. Edhe ne vitin 1792 suliotet qendruan
burrerisht, por ne vitet 1800 e 1803 u derguan prsri forca te tjera kundr tyre dhe me n fund
popullsia e Sulit nuk mundi t'u beje ball dhe u shperngul ne Parge, e cila ne at kohe gjendej ne dor te
Anglise. Qe ne at kohe Suli u shkretua. Edhe sot nuk ka tjetrvese nj kala te ndertuar prej Ali pash
Tepelenes, e cila sht e shkaterruar.

Kur Ali pasha bleu Pargen, suliotet iken se andejmi ne Korfuz dhe me von u shperndane andej ktej. Ne
revolucionin e fundit grek, kryetaret me trima jan suliotet. Njher kur Ali pasha rrethoi Sulin, ne te
gjendeshin vetm grat, te cilat pr nj kohe bnin qendrese, por duke kuptuar se do t detyroheshin te
dorezoheshin, te kercenuara nga Tepelenasi, me guxim t madh pranuan te veteflijoheshin. Duke
vallezuar ne nj shesh q gjendej mbi nj shkemb te lart, te kapura dor me dor, u hodhen se bashku
ne humnere dhe vdiqen.

#MesueseAurela