MANUEL GAGO, XORNALISTA E PROFESOR DA USC - XOS GAGO, HISTORIADOR DA ARTE -

RAFAEL RODRGUEZ, ARQUELOGO- XURXO SALGADO, XORNALISTA. FOTOGRAFAS: SOLEDAD FELLOZA

o castelo do galieiro
unha xoia arqueolxica de galicia
Nalgns afastados outeiros presrvase, case como un tesouro
esquencido, a principal proba dos tempos difciles que se
viviron durante a decadencia e cada do Imperio Romano: son
as grandes fortalezas en altura de Galicia, construdas
para protexer as vidas dunha numerosa poboacin. Estes
antigos castelos representan, ademis, unha fascinante
sntese de das culturas: o ancestral mundo dos castros
e a confluencia co poder e a sociedade romana. estes sitios
arqueolxicos son unha xoia da Historia de Europa que,
miragreiramente, se preservaron ata hoxe no centro da antiga
provincia de Gallaecia, na actual Galicia. O Castelo do
Galieiro constite un dos exemplos mellor conservados deste
tempo do que nos falta moito por coecer.
As fortalezas en altura,
unha realidade cultural pouco coecida
Entre fnais do sculo III e o sculo IV as tres capitais da
provincia romana de Gallaecia (Lugo, Astorga e Braga)
dotronse de potentes murallas coas que facer fronte a
crecentes inimigos exteriores e interiores. Pero a provin-
cia dispua tamn doutras poboacins de certa impor-
tancia poltica e econmica. Hoxe coecmolas tecnica-
mente como aglomerados medios. Estaban encravadas
na densa paisaxe rural e comercial da Gallaecia, no fondo
de frtiles vales agrcolas e ao carn das valiosas vas de
comunicacin erguidas pola administracin romana va-
rios sculos antes. Son lugares como Tyde (Tui), Iria Fla-
via ou Grandimiro (Brandomil). Estas vilias eran moi
vulnerables a ataques por mar e terra. Como se poderan
defender das agresins no medio das chairas?
As evidencias arqueolxicas parecen indicar que se
produciu unha reocupacin dos antigos castros aban-
donados ao longo de todo o pas a partir do sculo IV.
Pero en determinadas partes de Galicia, prximas a estes
aglomerados medios, consrvanse estraas fortalezas
dunhas dimensins enormes e aparentemente baleiras no
seu interior, en lugares de gran altura sobre o territorio
circundante. Nelas aparece numeroso material de poca
romana e anda sabemos moi pouco delas, porque s
se fxeron pequenas sondaxes nunha delas, a do Monte
Aloia. Esquencidas pola investigacin tradicional desde,
practicamente, o Rexurdimento, as dimensins de em-
prazamentos como Aloia ou Castro Valente fan pensar
en hbitats estacionais e coxunturais para unha gran
poboacin.
A hiptese mis lxica a vinculacin entre estas forta-
lezas e estas pequenas cidades expostas a todo tipo de in-
vasins que, por recursos, non podan construr grandes
murallas. Aproveitando a herdanza cultural castrexa e
as capacidades de xestin de forza colectiva romanas, os
habitantes de parte da costa galega construron un mo-
delo defensivo que perviviu, practicamente indito, ata
os nosos das e que ten un importante valor para a nosa
historia e a propia memoria de Europa.
Castro Valente
Galieiro
Faro de
Budio
Aloia
Grandimiro
Iria Flavia
Tyde
Fortaleza en altura tardorromana
Aglomerado medio romano
Vicus
Para saber mis
GARRIDO, Jaime; Fortalezas de la antigua provincia de
Tuy, 2001
Cornado
o castelo do galieiro
unha xoia arqueolxica de galicia
IN MEDIAS PARTES GALLAECIAE
CONFLITOS ENTRE GALAICOS E SUEVOS
Os suevos, baixo as ordes do
seu rei Hermerico andaban a
saquear partes do centro de
Gallaecia. Sen embargo, ao
morrer algns dos seus a mans
do pobo que conservaba as
fortifcacins mis seguras e
outros acharse en cautividade,
retomaron a paz que romperan
tras proceder a devolucin das
familias que tian prisioneiras.
Idacio, Cronicn
Traducin: X.A. Lpez Silva
412 d.c.
o castelo do galieiro
unha xoia arqueolxica de galicia
A agresin mis radical, a que trastocou a orde global
do Imperio, foi a irrupcin dos pobos brbaros, de
etnias xermnicas. Os suevos entran en Hispania no
ano 409, dirixidos polo seu rei Hermerico, e tras unha
serie de viravoltas, asntanse na antiga provincia de
Gallaecia. Non tardarn en acuar a sa propia moeda
e fundar o seu propio reino en Galicia. Ao facelo, o
noroeste da Pennsula Ibrica converterase no primeiro
reino de toda Europa Occidental, algo que moita xente
descoece.
Saber que tal se levaron suevos e galaicorromanos non
doado, porque mesmo os dous historiadores da poca
que nos falaron deles ofrecen versins distintas. Si pare-
ce claro que o comportamento da poboacin en rela-
cin aos suevos non foi similar nas cidades e no mun-
do rural. Os suevos asentronse nos grandes ncleos
urbanos, como Braga ou Lugo, pero co mundo rural
puideron manter unha relacin mis violenta, como
indican as crnicas, en especial con tres pobos especial-
mente enfrontados a eles, os aunonenses, os auregenses,
e mesmo un sculo despois do seu asentamento, os
runcones, sinal de que o seu poder non estaba consoli-
dado no rural de Galicia. Estes pobos combateran con
xito aos suevos, refuxiados nos seus castella tutiora,
nas sas fortifcacins mis seguras, como din as fontes.
Sera o castelo do Galieiro unha delas?
o castelo do galieiro
gua para identificar elementos
Acceso desde o roteiro
de sendeirismo PR G-1
1
2
3
4
5
7
6
8
9
10
Banda que mira a Vigo
Pista forestal
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Subida primeira plataforma
Petrglifos
Muralla principal
Recinto habitacional
Tramo mellor conservado de
muralla e canteira do castelo
Refuxio e petrglifo
Observar o desenvolvemento da
primeira plataforma
Porta de entrada con corpo de garda
/ torren e doble muralla
Camio de acceso orixinal
Varias murallas en descenso
o castelo do galieiro
unha xoia arqueolxica de galicia
o galieiro no seu contexto
ALGUNHAS CLAVES DA FORTIFICACIN
esta fortaleza amosa un modelo diferente con respecto a outras fortificacins
que coecemos na arqueoloxa galega, e iso incrementa o seu valor. moi
distinta aos castros da Idade do Ferro, pero tamn considerablemente mis
grande, complexa e custosa que os castelos protofeudais dos sculos VII-IX
que conservamos. Detrs da sa edificacin hai un modelo social complexo e
organizado que construu esta fortificacin con vontade de durar.
Poder Simblico
Ao igual que outras fortalezas do periodo,
as murallas da banda Sur-Leste, orientadas
s vas de comunicacin teen un carcter
monumental moito mis acentuado. Aos
construtores lles interesaba resaltar aspectos
simblicos, de poder e de forza de cara
os que se achegaran desde estas vas. Por
iso nesta banda o paramento da muralla
excelente.
Eficiencia no Hbitat
Os habitantes deste lugar escolleron a
banda Leste para ubicar as nicas vivendas
apreciables hoxenda a simple vista. o lugar
mis resgardado do duro clima dun cumio a
650 metros de altura. Anda hoxe, as cabras
montesas refxianse entre as antigas casas da
fortaleza durante os trebns do inverno.
Racionalidade construtiva
Un dos aspectos mis espectaculares da
fortifcacin o impresionante traballo coa pedra
no precipicio do oeste. Crebando pedra dos
cumios, os construtores foron enfando varias
murallas informes que protexen a subida desde
a pronunciada pendente. O vasto traballo desta
rea, a naturalmente mellor defendida, a partir de
bloques sen traballar, amosa que os construtores
foron moi racionais no emprego de recursos
humanos e construtivos.
o castelo do galieiro
unha xoia arqueolxica de galicia
o castelo do galieiro
DATOS TCNICOS
Altitude: 664 mts.
Coordenadas UTM (huso 29):
X: 524.179
Y: 4.665.597
A fortaleza ocupa dous cumios do Galieiro Norte, chamados
por Domingo Fontn Couto do Demo. A fortaleza aproveita a
disposicin da pedra en cuas que conforma reas habitables
entre as grandes penedas. O aillamento e o espazo despexado
da serra deberon ser factores decisivos na eleccin do lugar e
hoxenda seguen a ser fundamentais para preservar a esencia
deste sitio arqueolxico.
impacto visual
Ubicacin no SIGPAC
Mis recursos en lia
CAPTULO CERO
www.capitulocero.org
O blog de Manuel Gago ofrece
informacin sobre os sitios
arqueolxicos da poca.
DE LOREAN DE BOIS
deloreandebois.wordpress.com
O blog de Xos Gago permite
coecer a actualidade do debate
social sobre o patrimonio galego.
PABLO LVAREZ
http://bit.ly/gWUOjL
Este tudense elaborou unha
detallada descricin deste sitio
arqueolxico.
Estes textos estn baixo unha licenza Creative Commons Recoecemento-NonComercial 3.0. Podes distri-
bulos e republicalos, sen nimo de lucro, con total liberdade. Estn para iso!