Professional Documents
Culture Documents
Distilasyon Kolonlarının Tasarımı
Distilasyon Kolonlarının Tasarımı
NDEKLER:
1. Giri
1
3
4
4
5
5
5
6
6
10
10
12
14
15
19
20
20
20
20
21
25
26
27
27
H.Yeniova
28
42
9. Kesikli distilasyon
43
43
44
44
46
46
50
50
52
52
53
54
54
55
55
55
56
56
56
56
57
57
KAYNAKLAR
64
ii
H.Yeniova
EKLLER DZN
ekil-1.
ekil-2.
ekil-3.
ekil-4.
ekil-5.
ekil-6.
ekil-7.
ekil-8
ekil-9
ekil-10
ekil-11
ekil-12
ekil-13
ekil-14
ekil-15
ekil-16
ekil-17
ekil-18
ekil-19
ekil-20
ekil-21
ekil-22
2
5
7
10
13
13
58
29
45
48
49
49
53
59
59
60
59
60
61
61
62
63
iii
H.Yeniova
H.Yeniova
Youturucudan alnan kondensatn bir ksm, besleme noktasnn stnde bir sv akm temin
etmek iin, kolonun st ksmna geri gnderilir ve kolonun dibinden alnan svnn bir ksm buhar
akm temin etmek iin, kazanda buharlatrlarak tekrar kolona gnderilir.
Youturucu
Geri akm
Geri akm
Girdi
Girdiler
Yan akmlar
Kazan
b
ekil- 1. Srekli akmla iletilen distilasyon kolonu.
Besleme akmnn kolona girdii blgenin altnda kalan blmde izafi olarak daha uucu olan
bileen sv ierisinden syrlarak alnr. Bu blme syrma blgesi denir. Besleme noktasnn st
ksmndaki blmde daha uucu bileenin deriimi artar. Bu blme de zenginletirme blgesi ad
verilir.
Kolonlar, ekil-1b'de gsterildii gibi genellikle birden fazla besleme akm verilerek ve kolon
boyunca yan akmlar alnarak kullanlrlar. Bu, temel iletimi deitirmez fakat prosesin analizini
daha kompleks yapar.
Prosesde istenen, uucu olmayan bir zelti ierisinden nispeten uucu olan bir bileenin
ayrlmas olduu durumlarda, tasarm almasnda zenginletirme blgesi ihmal edilir. Bu kolonlara
syrma kolonlar ad verilir.
st rnn buhar olarak istendii baz iletim ekillerinde, kolonda geri akm temin etmek iin
sadece yeteri kadar sv youturulur. Bu tip youturuculara ksmi youturucu ad verilir. Svnn
tm youturulduunda kolona gnderilen sv st rn ile ayn bileimde olur. Bir ksmi
youturucuda, geri akm ile youturucudan kan buhar akm dengededir. Gerekte basit bir
kolon kullanarak iki bileenli bir beslemeden saf dip ve st rnler elde edilebilir. Fakat besleme
ikiden fazla bileen ieriyorsa kolonun stnden veya altndan sadece bir tek saf rn alnabilir. O
nedenle ok bileenli bir girdiyi bileenlerine ayrabilmek iin genellikle daha fazla sayda kolona
gerek vardr.
H.Yeniova
yi= xi Pi /P
Burada ;
bants vardr.
deal halden sapmalarn kk olduu durumlarda, gerek karmlar iin Raoult yasas
kullanlabilir. deal karmlardan sapmalarda aktiflik katsays ; gazlar iin verilmi yasalardan
sapma durumunda fgasite katsays kullanlr.
Buhar ve sv fazlardaki i maddesinin bileimleri arasndaki bant denge sabiti, K ile belirtilir. ki
bileenin izafi (relatif) uuculuu ij ise K deerlerinin oran olarak ifade edilir.
y
Ki = i
xi
ij =
Ki
Kj
ij =
K io
K oj
Pio
Pjo
K i = K io i
i
i
i bileeninin sv fazdaki aktiflik katsays, i ise gaz fazdaki aktiflik katsaysdr. Dk
o
o
basnlarda (1-2 bar) i =1 alnabilir. Ki = Ki i = i Pi / P
Gaz fazda ideal halden sapmalar sktrma faktrnn bykl ile belirlenebilir. Ayrmadaki
zorluk bileenlerin K deerlerinin birbirine yakn olmas halindedir. Son olarak verdiimiz iki
bant kolay ayrmalar iin geerlidir. Ayrma ilemi iin 50'den daha az kademe gerekiyorsa bu
kolay bir ayrmadr.
Daha yksek basnlarda (yaklak 20 bar), gazf azda ideal karmlar iin verilen yasalardan
sapmalar ihmal edilemez ve ideal gaz yasalarndan sapmalar telafi etmek iin hal denklemindeki
ikinci viral katsaylar olan Bi 'nin de kullanlmas gerekir.
(Vm,i Bi )(P Pi )
yi i Pio
Ki = =
exp
xi
P
RT
H.Yeniova
H.Yeniova
deiiklikleri hesaba katmak amacyla besleme yaplmas dnlen rafn alt ve stndeki raflarada
besleme nozullar yerletirilmelidir.
2.3 KOLON BASINCININ SELMES
Kolon basncn seerken sya hassas maddelerin damtlmas haricindeki dier maddeler iin
youumun ileme noktasnn (dew point) fabrikada kullanlan soutma suyu ile elde edilebilecek
kadar dk olmasna dikkat edilir. Yaz aylarnda kullanlan soutma suyunun maksimum scakl
30o C alnr. Eer bu sistem yksek basnlara gerek gsteriyorsa , soutulmu tuz zeltisi ile
soutma yaplmas dnlebilir. Isya hassas maddelerin damtlmas iin kolon scakln
drmek ve nispeten uucu olmayan maddelerin damtlmas iin ok yksek scaklklar
gerektiinde vakum altnda iletme yaplmaldr.
Kademe ve geri akma oranlarnn hesaplanmas istendiinde genellikle kolon basnc, kolon
boyunca sabit olarak alnr. Vakum altnda iletmede kolon basncndaki dme toplam basncn
ihmal edilebilecek bir kesri kadardr ve kademe scaklklarn hesaplarken , kolon iinde yukarya
doru basn deiimine gz yumulmaldr. Kademe says hesaplanmadan nce kolondaki basn
dmesinin hesaplanamayaca iin deneme yanlma yntemiyle hesap yapmak gerekir.
3. SREKL DSTLASYON: Temel Prensipler.
3.1 KADEME DENKLKLER
ok kademeli bir prosesin her kademesi iin madde ve enerji denklikleri yazlabilir.
Ln-1 xn-1
Vn yn
Fn
zn
n. kademe
Vn+1 yn+1
Sn x n
Ln
xn
Vn +1y n +1 + L n 1x n 1 + Fn z n = Vn y n + L n x n + Sn x n
(1)
Vn +1H n +1 + L n 1h n 1 + Fn h f + q n = Vn H n + L n h n + Sn h n
(2)
H.Yeniova
(4)
(5)
Verilen bir sistem basnc iin ok bileenli karmlarda bu denklemleri salayan uygun scaklk
deneme yanlma yntemiyle bulunur.
kili sistemler iin bu denklikleri zmek kolaydr.nk bileenler bamsz olmayp biri dieri
cinsinden ifade edilebilir.
ya = 1 - yb
(6a)
xa = 1 - xb
(6b)
ileme ve kaynama noktalarnn hesaplanmas rnek 9'da verilmitir.
3.3 FLA DSTLASYON
Fla distilasyonda, besleme akm birbirleri ile dengede bulunan sv ve buhar akmlarna ayrlr.
Akmlarn bileimi beslemenin buharlaan miktarna baldr. Denge fla hesaplamalar iin
kullanlan denklikler aada verilmi ve rnek-1'de uygulamas yaplmtr.
H.Yeniova
yi
xi
zn
(7)
Enerji denklii, F hf = VH + L h
(8)
Buhar-sv denge bants denge sabitlerine bal olarak ifade edilip (7) bants yeniden
yazlrsa aadaki eitlikler elde edilir.
Fzi = VK i x i + Lxi = Lx i K i + 1
L
Fzi
Fzi
(9)
L=
V=
VKi
L
L + 1
VK + 1
(10)
Sv ve buhar ak hzlar ile denge sabitlerini ieren bu denklikler ayrma prosesi hesaplamalarnda
olduka nemlidir. L/VKi, Absorpsiyon faktr olarak bilinir ve Ai ile gsterilir. Herhangi bir
bileenin sv akm ierisindeki mol saysnn, buhar akm ierisindeki mol saysna orandr.
VKi/L, Syrma faktr olarak adlandrlr, Si ile gsterilir. Absorpsiyon faktrnn tersine eittir.
ok bileenli karmlarn fla damtlmas iin yaplan hesaplamalarda deneme yanlma ynteminin
kullanlmas tercih edilir. Bu yntemle hesaplama iin Smith 1963, Oliver 1966, Hengstebeck 1961,
King 1971, tarafndan rnekler verilmitir.
rnek 1: Bileimi aada verilen bir besleme, 14 bar basn ve 60 C'de distilasyon kolonuna
beslenmektedir. Sv ve buhar fazlarn ak hzlarn ve bileimlerini hesaplaynz. Denge verileri
iin De Priester diyagramndan yararlanlabilir.
Besleme
Etan, C2
Propan, C3
zobtan, iC4
nPentan, nC5
kmol/st
20
20
20
20
zi
0,25
0,25
0,25
0,25
7
H.Yeniova
zm:
C2
C3
iC4
n-C5
Ki zi
0,95
0,33
0,11
0,04
1,43
zi / Ki
0,07
0,19
0,58
1,56
2,40
Bu sonu, besleme akmnn iki fazl olduunu gstermektedir. Fla distilasyon nitesini dengede
terkeden akmlarn bileimlerinin hesaplanmas,
L/V=1,5
Bileen
C2
C3
iC4
nC5
Ki
3,8
1,3
0,43
0,16
L/V=3,0
Ai=L/VKi
Vi=Fzi/(1+Ai)
Ai
Vi
0,395
1,154
3,488
9,375
14,34
9,29
4,46
1,93
0,789
2,308
6,977
18,750
11,17
6,04
2,51
1,01
V=30,02
V=20,73
L/V = (80-30,02)/30,02=1,67
L/V=2,80
Vi
yi =Vi/V
xi = (Fzi Vi) / L
C2
0,632
12,26
0,52
0,14
C3
1,846
7,03
0,30
0,23
iC4
5,581
3,04
0,13
0,30
nC5
15,00
1,25
0,05
0,33
V =23,58
yi = 1,00
xi = 1,00
H.Yeniova
Bir tasarmc, tasarm hesaplamalarn yapabilmek iin belirli saydaki bamsz deikenlerin
saysal deerlerini belirterek problemi tanmlamas gerekir. zmn kolay olmas genellikle
seilecek tasarm deikenlerine baldr.
Bilgisayar kullanmadan yaplacak hesaplamalarda, tasarmc deikenleri kendi insiyatifiyle
seer, daha sonra hesaplamalar ilerledike dier deikenler ortaya kar. Eer problem tam olarak
tanmlanamyorsa daha farkl bir tasarm deikenleri grubunu ele alarak tekrar hesaplama yaplr.
Bu ekilde hesaplamalarn zorluklar gz nne alnarak bilgisayarla zm yaplmas yelenir. Bu
konu hakkndaki aklamalar Tasarma Giri blmnde verilmitir.
Herhangi bir problemdeki bamsz deikenlerin says, toplam deiken says ile bilinen
denklemler ve dier bantlar arasndaki farka eittir. Ayrma prosesi hesaplamalarnda bamsz
deikenlerin saysnn tayin edilmesi iin bu yntemin uygulamal rnekleri: Gilland ve Reed 1942,
Kwauk 1956, Hanson ve Somerville 1963, tarafndan verilmitir.
ok bileenli karmlarn damtld, ok kademeli bir distilasyon kolonunda her bir kademe,
kazan ve youturucu iin ayr ayr her bir bileeni gz nne alarak ktle, entalpi denklikleri ve
denge bantlar yazlabilir. Eer kademe says fazla ise deikenlerin ve denklemlerin
hesaplanmasnda hata yaplabilir. Bamsz deikenlerin saysn tayin etmek iin daha pratik bir
yntem, 'TANIMLAMA KURALI' (Description Rule) olup Hanson ve arkadalar tarafndan (1962)
verilmitir. Bu kurala gre tasarmcnn setii bamsz deikenlerin says kolonun yaplmas iin
gerekli deiken saysna ve iletme parametrelerine eit olmaldr. Bu kuraln uygulanmas iin
tasarmcnn kolonun yaplmas ve iletilmesi iin gerekli tm deikenleri liste halinde sralamas
gerekir. Bu yntemi iyi bir ekilde aklayabilmek iin ok basit olarak iletilen bir kolonu gz
nne alalm: Bir girdi akmnn olduu, yan akmn olmad, toplam youturucu ve bir kazann
bulunduu basit bir kolonun tasarmnda besleme noktasnn altndaki ve stndeki kademe says
sabit tutulacaktr (2 tane deiken) st akmn deikenlerine bal olarak besleme bileimi ve
toplam entalpi sabit olacaktr.
n adet bileen iin st akm deikenleri says,
1+(n-1) dir.
Bunlara bal olarak besleme hz, kolon basnc, youturucu ve kazan, akmlar (soutma suyu ve
buhar akm) kontrol edilecektir (4 tane deiken). Sabit tutulan toplam deiken says,
= 2 + 1 + (n-1) + 4 = n + 6
Bu kolonun tasarmn yapabilmek iin bu deikenler belirlenmelidir.
Tipik bir problem, verilen bir besleme iin belirli bir geri ak orannda, belirli bir kolon
basncnda ve belirli bir rn bileimi iin (iki anahtar bileenin deriimi) ve belirli bir rn ak hz
iin kademe saysnn tayinidir. Problem bu ekilde tanmlanm olur.
Girdi hz, bileimi, entalpisi
= 2 + (n-1)
Geri ak
=1
st ve alt rnde anahtar bileenin deriimi = 2
9
H.Yeniova
rn ak hz
Kolon basnc
=1
=1
n+6
Teorik olarak n + 6 tane bamsz deikenin tanmlanmas ile problem ortaya konmu olur.
Yukardaki deikenleri semek problemi zmemizi kolaylatracaktr. Daha farkl deikenlerin
seilmesi halinde bu deikenlerin gerekten bamsz deikenler olduundan emin olmak gerekir.
5. K BLEENL KARIIMLARIN AYRILMASI iin
DSTLASYON KOLON TASARIMI
Distilasyon prosesini tam olarak anlayabilmek iin ikili sistemler iin tretilmi temel denkliklerin
iyi bilinmesi gerekir. Temel lemler Derslerinde ikili karmlarn distilasyonunu ayrntl olarak
grdnz. Bu nedenle burada sadece en ok kullanlan tasarm yntemlerini ksaca gzden
geireceiz. Ayrca, daha ileride vereceimiz ok bileenli sistemler iin tasarm yntemleri de ikli
sistemler iin kullanlabilir.
kili sistemlerde bileenlerden birinin deriimini belirlemekle dier bileenin deriimide
belirlenmi olur. Dolaysyla kademe saysn ve geri akma orann tayin etmek iin alternatif
yntemler kullanmaya gerek yoktur. Basit grafik yntemleri kullanmak yeterlidir.
5.1 TEMEL ETLKLER
lk kez Sorel (1899) ikli sistemler iin temel kademe eitliklerini tretmi ve uygulamtr. Aada
verilen ekil-4 de bir kolonun alt ve st ksmlarndaki n. raflara giren ve kan akmlarn bileimleri
gsterilmitir.
V1
qc
yn
Vn
Hn
1
Lo
xd
hd
Ln+1
xn+1
hn+1
n
1
yn+1
Vn+1
xn
Ln
Hn+1
hn+1
xb hb
qb
Yukardan itibaren 1'den n'e kadar olan kademeleri ve youturucuyu iine alan sistem iin
aadaki denklikler yazlabilir.
10
H.Yeniova
Vn+1yn+1 = Ln xn + Dxd
(12)
Enerji denklii
Vn +1Hn +1 = Ln h n + Dhd + qc
(13)
11 ve 12 no'lu bantlardan;
Ln
D
xn +
xd
Ln + D
Ln + D
y n +1 =
(14)
11 ve 13 no'lu bantlardan
Vn +1H n +1 = ( L n + D ) H n 1 = L n h n + Dh d + q c
(15)
x n +1 =
Vn'
Vn' + B
yn +
B
Vn' + B
(16)
xb
(17)
(18a)
(18b)
y n +1 =
x n +1 =
L
D
xn +
xd
L + D
L + D
V'
'
V + B
yn +
B
'
V + B
(19)
xb
(20)
11
H.Yeniova
L
D
y n +1 =
x n +
x d
V
V
(21)
yn =
L'
V
'
x n +1
B
V '
xb
(22)
(21) ve (22) no'lu eitlikler ile denge bantlar McCabe ve Thiele (1925) tarafndan verilen
grafiksel yntemle zlebilir. Yntem aada basit olarak aklanmtr.
1. Kolon iletme basncnda buhar sv denge erisi mevcut verilerden yararlanarak izilir. Relatif
uuculua bal olarak ;
y=
x
1 + ( 1) x
: Uucu olan bileenin daha az uucu olan bileene gre ortalama izafi uuculuu.
2. Verilerden yararlanarak kolon iin ktle denklii yaplr st ve alt rnlerin bileimi xd ve xb
saptanr.
3. st ve alt iletme dorularnn kegeni kestii noktalar olan xd ve xb diagram zerinde
iaretlenir.
4. ki iletme dorusunun kesim noktas beslemenin faz koullarna baldr.
q = 1 mol beslemenin buharlamas iin verilen s
H.Yeniova
13
H.Yeniova
Raflardaki buhar ve sv ak hzlar sabit deilse yani emolar ak koullar olmadnda yine
McCabe - Thiele yntemi kullanlabilir. Bu durumda iletme dorular yerine iletme erilerinden
yararlanlr. letme erilerinin eimlerini yaklak olarak bulabilmek amacyla (yeteri sayda nokta
belirleyebilmek iin) enerji dekliklerinin kurulmas gerekir (Hengstebeck, 1961).
Dier bir seenek olarak daha kesin, hassas fakat zor bir yntem olan Ponchon - Savarit
Diagram kullanlabilir. McCabe Thiele diagramnn yeteri kadar doru sonular vermedii
durumlarda kompleks grafik yntemler kullanmak yerine kesin ve hassas sonular veren fakat zor
olan yntemlerin kullanlmas bilgisayar uygulamalarnn artmasyla yaygnlamtr.
5.3 RN DERMNN KK OLMASI HAL :
rnlerden birisi iinde uucu bileenin deriiminin az olmas halinde McCabe-Thiele Diagram'nda
izilecek kademeler ok kk olacandan grafik zerinde gstermek zor olacaktr. Alt ve st
blmeleri daha byk bir skalada veya log-log katlarda ayr ayr gstermekle bu problem
zmlenebilir.
Logaritmik diagramda iletme izgileri doru olmayacaktr. Bu durumda iletme izgisini, (21)
ve (22) nolu bantlarndan yararlanarak bulunan noktalar grafik zerinde birletirerek izmek
mmkndr. Bunun iin bir yntem Alleva (1962) tarafndan tanmlanm ve rnek-2 de
aklanmtr.
Eer iletme ve denge izgileri bir doru halindeyse (rn deriimi kk olduunda genellikle
doru olarak alnabilir), kademe saysn hesaplamak iin, C.S. Robinson ve G.R. Gilland'n
(Elements of Fractional Distillation, McGraw Hill, 1950) verdii bant kullanllabilir.
Zenginletirme blgesi iin
K '
x '
log
1 r 1
x b
s '
N *s =
1
log
'
'
s ( K 1)
(1 s) + x r / xd (s K)
log
1 K
N'r =
log(s / K)
(26)
Ns* : xb'den xr gibi referans bir noktaya kadar olan blge iin gerekli ideal kademe says.
xb : Alt rnde daha uucu bileenin mol kesri.
xr': Daha uucu bileenin referans noktadaki mol kesri
s' : Alt iletme dorusunun eimi.
K : Uucu bileen iin denge sabiti.
Nr* : Referans nokta xr ile xd arasndaki blge iin gerekli ideal kademe says.
xd : Az uucu bileenin st rndeki mol kesri.
xr : Az uucu bileenin referans noktadaki mol kesri.
K : Az uucu bileen iin denge sabiti.
s :st iletme dorusunun eimi.
Not : Kk konsantrasyonlarda K= alnabilir. Bu bantlarn kullanlmas rnek 3'de verilmitir.
rnek 2:
Bir atk akm ierisinde bulunan seyreltik aseton srekli distilasyon ile geri kazanlmaktadr.
Besleme arlka %10 aseton iermekte olup scakl 20 C'dir. %98 saflkta aseton elde edilmesi
14
H.Yeniova
ve dip rnn 50 ppm'den fazla aseton iermemesi gerekmektedir. Kolon iin ideal kademe saysn
hesaplaynz.
rnek 3:
rnek 2 de verilen distilasyon problemindeki verilerden yararlanarak ve aseton deriiminin 0,01
den daha az oladuunu varsayarak ideal kademe saylarn Robinson-Gilland eitliini kullanarak
hesaplaynz.
Relatif (izafi) uuculuun sabit olduu sistemler iin gerekli kademe saysn tayin etmek amacyla
Smoker tarafndan baz analitik bantlar tretilmitir (1938). Bu bantlar her ne kadar,
zenginletirme ve syrma blgelerinde relatif uuculuun sabit olduu problemlere
uygulanabilirsede, zellikle relatif uuculuun dk olduu durumlarda kullanlr. rnein
kaynama noktalar birbirine yakn olan izomerlerin ayrlmasnda kullanlr.
Eer relatif uuculuk, 1'e yaknsa gerekli kademe says ok fazla olacak, bu nedenle McCabeThiele diyagramn izmek pratik olmayacaktr. Bu durumda Smoker bantlarnn kullanlmas
nerilir. Smoker bantlarnn tretilii aada verilmi, kullanlmas ise rnek 4'de gsterilmitir.
y=sx+c
y=
(27)
x
1 + ( 1) x
(23)
letme dorusu ve relatif uuculua bal olarak y nin denge deeri aadaki bantlar ile verilir:
Bu iki bantdan y 'yi elimine edersek;
s ( 1) x 2 + [s + b ( 1) ]x + b = 0
(28)
Herhangi bir zel distilasyon problemi iin (28) no'lu denklem sadece bir tek gerek kke sahiptir.
Gerek kk, k 0< k <1 arasndadr
s ( 1) k 2 + [s + b ( 1) ]k + b = 0
(29)
k, uzatlan iletme dorularnn buhar-sv denge erisini kestii noktadaki x'in deeridir.
Smoker'n kademe says iin verdii bant ;
x* (1 x* )
n
log o
*
*
sc ( 1 )
x n (1 x o )
(30)
(31)
=
N=
2
sc
log
sc2
N : Deriimi xn* den xo* ; x=(x-k) ve xo* > xn*
gerekli kademe says'dr.
c = 1 + (-1)k
(32)
H.Yeniova
Tek bir beslemenin yapld, yan akmn alnmad kolon iin, Zenginletirme blgesinde ;
x*o = xd k
x*n = zf k (34)
(33)
Syrma blgesinde
x*o = zf k
s=
Rz f + x d ( R + 1) x b
( R + 1)( z f x b )
s=
R
R +1
(35)
(37)
x *n = x b k
(39)
b=
b=
xd
R +1
(36)
(38)
(zf x d )x b
( R + 1)( z f x b )
(40)
Eer besleme akm kolona kaynama noktas scaklna kadar ykseltilmeden veriliyorsa, zf
deeri iletme dorularnn kesim noktasndaki x' in deeri ile yer deitirmelidir. Bu deer,
z *f =
b + z f /( q 1 )
q /( q 1 ) s
(41)
rnek 4 :
Etilbenzen ve stiren karmn ayrmak iin bir kolon tasarm yaplacaktr. Besleme akmnda stiren
mol kesri 0.5 olup stirenin % 85'inin % 99.5 saflkta elde edilmesi isteniyor. Kolon dibinde
maksimum basn 0.20 bar ve geri akm oran 8 olduuna gre denge kademelerinin saysn
hesaplaynz.
zm :
Etilbenzen daha uucu bileendir. Antoine denkleminden Etilbenzen ve Stirenin buhar basnlar
hesaplanabilir. lnP = A - B/T+C
ln Po = 9.386
3279.47
T 59.95
ln Po = 9.386
3328.57
T 63.72
xb = 0.005
xd = 0.87 'dir.
H.Yeniova
Po
0 . 27
Re latif ..uuculuk = etilbenzen =
= 1 .35 dir.
o
0
.
20
Pstiren
Relatif uuculuk, kolonun st ksmna doru gidildike, kolon basnc ve bileimlere bal olarak
deiecektir. Kademe says bilinmedike kolon basnlar hesaplanamaz; Bylece ilk deneme
olarak, bilinen kolon dip basn deerleri iin relatif uuculuk sabit alnr.
Zenginletirme blgesinde, s = R/(R+1) = 8/(8+1) = 0.89
b=
xd
0 . 87
=
= 0 . 097
R + 1 0 . 87 + 1
s ( 1) k 2 + [s + b ( 1) ]k + b = 0 Bants kullanlarak
0.89(1.35-1)k2 + [0.89+0.097(1.35-1)-1.35]k + 0.097 = 0
x * (1 x *n )
log *o
*
x
(
1
x
o )
n
N =
N=
log 7 . 473
= 8 . 87
log 1 . 254
log
sc 2
k = 0.290 dr.
sc( 1)
sc2
0.89x1.10(1.35 1)
1.35 0.89x1.12
= 1.255
1.35
log
0.89 x1.12
s=
b=
(0.5 0.87)0.005
4.15 x10 4.....sfr
(8 + 1)(0.5 0.005)
17
H.Yeniova
s ( 1) k 2 + [s + b( 1) ]k + b = 0
sc( 1)
sc 2
1.084x (1.35 1)
1.35 1.084x (1.246)2
x * (1 x * )
n
log *o
*
x n ( 1 x o )
N =
log
sc 2
20 . 21 ( 1 0 . 697 x 1 . 42 )
log
0 . 697 ( 1 0 . 202 x 1 . 42 )
= 1.42
1 . 35
log
1 . 084 x ( 1 . 2469
) 2
18
H.Yeniova
ok bileenli karmlarn distilasyonunda kademe saysnn ve geri akma orannn tayin edilmesi
ikili karmlara kyasla ok daha kompleksdir. ok bileenli karmlarda bileenlerden birisinin
deriimini bilmekle dierlerinin deriimini ve kademe scakln hesaplamak mmkn deildir.
Hatta besleme ikiden fazla bileen ierdiinde alt ve st rn bileimlerini bamsz olarak spesifiye
etmek mmkn deildir. Alt ve st rnler arasndaki ayrma, ayrlmas istenen iki anahtar bileeni
(key components) belirleyerek spesifiye edilebilir.
ok bileenli karmlarn (BK) damtlmasnda kullanlacak kolonlarn tasarm iin yaplacak
hesaplamalar, kademe denkliklerinin bilinen yntemlerle zmn gerektirir. Kolonun st ve alt
noktalarndan balayp besleme noktasna gelinceye kadar kademe denklikleri her kademe iin ayr
ayr zlr. Bu hesaplamalarn kesin olabilmesi iin aadan yukarya doru giderken besleme
noktas iin elde edilen bileimlerle, yukardan aaya doru giderken besleme noktas iin
hesaplanan bileimlerin birbirine uygun olmas gerekir. Bulunan bileimler, alt ve st rn iin
varsaylan bileimlere bal olacaktr. Her nekadar anahtar bileenlerin deriimleri iin besleme
noktasnda birbirine uygun deerler elde edilebilirsede dier bileenlerin deriimlerinin besleme
noktasnda birbirine uygun dmesi ancak alt ve st rn bileimleri iin yaplan varsaymlara
baldr. Kesin ve tam bir zm elde edilinceye kadar, yani kolonun altndan yukarya doru ve st
ksmndan aaya doru kademe denkliklerinin srasyla her kademe iin zlmesiyle besleme
noktasnda tm bileenler iin (her iki yoldan gidildiinde de) elde edilen deriimler birbirine uygun
dnceye kadar hesaplamalar tekrarlanr. Bileen says ne kadar oksa problemin zmnnde o
kadar g olaca aktr.
Daha nce bahsettiimiz gibi deneme-yanlma yntemiyle hesaplama yapabilmek iin kademe
scaklklarnn da belirlenmi olmas gerekir. Ayrca, deal karmlarn sz konusu olmad
durumlarda bileenlerin uuculuu, kademe bileimlerinin bir fonksiyonu olacandan ve kademe
bileimleri de bilnmediinden hesaplamalar daha da gleecektir.
Daha ileride 9 no'lu rnekte gsterildii gibi, birka kademeden fazla kademe ieren kolonlar
iin hesaplamalarn kademe kademe gidilerek zlmesi kompleks ve skc bir itir. Bilgisayar
uygulamalar bugn bu hesaplamalar kolaylatrmtr. Bilgisayar uygulamalarnn yaygn olmad
tarihlerde ok bileenli karmlarn ayrlmasnda kullanlan kolonlarn tasarm iin gerekli
hesaplamalarn yaplmas amacyla baz KESTRME YTEMLER (Short-Cut Methods)
gelitirilmitir. zellikle hidrokarbon sistemleri iin kullanlan bu yntemlerin bir zeti 1947-1949
yllar arasnda Edmister tarafndan "The Petroleum Engineer" de verilmitir.
Bugn her nekadar bilgisayar yntemleri kullanlyorsada bu yntemlere hazrlk amacyla
kolonlarn n tasarmnda KESTRME YNTEMLER hala kullanlmaktadr. Bu kestirme
yntemlerin ncelikle denenmesi halinde en azndan bilgisayar kullanm sresi ve igc
masraflarndan tasarruf edilmi olur.
KESTRME YNTEMLER K GRUBA AYRILIR :
H.Yeniova
Kolon tasarmna balamadan nce, ayrlmas istenen bileenler arasnda iki tanesi anahtar bileen
olarak seilmelidir. Hafif anahtar, dip rnde olmamas istenen bileen, ar anahtar, st rnde
olmamas istenen bileen olarak tanmlanr. Spesifiye etme, alt ve st rn ierisindeki anahtar
bileenlerin maksimum deriimlerini belirleyerek yaplr.
Eer anahtarlar, bileenlerin uuculuk sras listesinde birbirlerine yakn iseler "yakn anahtarlar"
(adjacent keys) olarak adlandrlrlar. Eer bunlarn uuculuklar arasnda dier baz bileenlerin
uuculuklar yer almsa "rak anahtarlar" (split keys) ad verilir. Anahtarlar genellikle yakn
anahtarlardr.
Hangi bileenlerin anahtar bileenler olaca kolaylkla belirlenir. Fakat baz durumlarda,
zellikle kaynama noktalar birbirine ok yakn izomerlerin karm ierisinde bulunmas halinde
herhangi birisinin seilmesine karar verilir (herhangi bir kriter olmakszn).
Herhangi bir pheli durumla karlaldnda, ayrma iin en fazla kademe saysn gerektiren
anahtar ifti bulununcaya kadar farkl anahtarlar seilerek hesaplar tekrarlanr. rnein Fenske
Denklemi, bu hesaplamalar iin kullanlabilir. Fenske denklemi Blm-7.3'de verilmitir.
Anahtar olmayan bileenlerden, dip ve st rnler ierisinde bulunanlara "dalm bileenler"
ad verilir. Dip ve st rn ierisinde nemli miktarda olmayan ve yine anahtar bileenlerin
haricindeki bileenlere "dalmam bileenler" denir.
6.2 KOLON SAYISI
BK distilasyonunda tek bir kolon kullanarak saf bir bileen elde etmek yani tam bir ayrma
yapmak mmkn deildir. Eer BK dan birka tane bileen saf halde elde edilmek isteniyorsa
birka tane kolon kullanlmas gerekir. Saf olmayan rnler yan akm olarak alnabilir. nemsiz bir
bileenin konsantre olduu bir kademeden bir yan akmn alnmas o bileenin ana rn iindeki
deriimini azaltacaktr.
Ayrca raf saysnn ok fazla olduu kolonlarda kolon boyunun bykln azaltmak amacyla
tek kolon yerine iki ayr kolon kullanlmas tercih edilir. stenilen ayrma teorik olarak tek kolonda
elde edilebildii durumlarda ve vakum distilasyonu yaplan kolonlarda, kolonda basn dmesini
azaltmak ve kolon dip scakln limitlemek amacyla birden fazla kolon kullanlmas tercih edilir.
7. OK BLEENL KARIIMLARIN DSTLASYONUNDA RAF SAYISI ve GER
AKMA
ORANLARININ BULUNMASI N KESTRME YNTEMLER
(Short-cut Methods)
Bu blmde bilgisayar kullanmn gerektirmeyen baz kestirme yntemler verilmitir. Kestirme
yntemlerin ou petrol ve petrokimya endstrisinde hidrokarbon karmlarnn ayrlmasnda
kullanlan ayrma kolonlarnn tasarm iin geerlidir. Bu nedenle dier sistemler iin burada
verilen bantlar kullanrken dikkatli olmak gerekir. Kestirme yntemler genellikle sabit relatif
uuculuk varsaymn temel alr ve ideal olmayan sistemler iin kullanlmamaldr.
7.1 EDEER-KL SSTEMLER (pseudo-binary systems)
Eer dier bileenlerin mevcudiyeti, anahtar bileenlerin uuculuunu nemli lde etkilemiyorsa
sistem anahtar bileenlerden oluan edeer ikili karm gibi dnlebilir. Kademe says, McCabe
Thiele diagram veya ikili sistemler iin verilen dier yntemler kullanlarak hesaplanabilir. Bu
basitletirme, anahtar olmayan bileenlerin karm iindeki miktar kk olduunda veya
bileenler hemen hemen ideal bir karm oluturduklarnda yaplabilir.
20
H.Yeniova
Anahtar olmayan bileenlerin deriimi % 10'dan daha az ise anahtar bileenle birlikte ele alnr.
Daha yksek deriimlere sahip olduklarnda ise Hengstebeck (1946)' in nerdii yntem kullanlarak
sistem, ikili sisteme edeer hale indirgenir. Hengstebeck'in yntemi rnek-5'de aklanmtr.
Hengstebeck Yntemi :
Herhangi bir i bileeni iin blm 5'de verdiimiz Lewis-Sorel ktle denklii bantlar,
bileenlerin deriimleri yerine her bir bileenin molar ak hzlarna bal olarak yazlabilir.
v n +1,i = l n,i + d i
(42)
V
ln ,i
L
(43)
V' '
'
v n ,i = K n ,i l n ,i
'
(45)
v n ,i = K n ,i
(44)
V, L
l n, i
v n,i
di
bi
Ki
(')
V,L Toplam ak hzlar olup, sabit olduu kabul edilmitir. ok bileenli sistemi, edeer ikili
sisteme indirgemek iin anahtar bileenlerin kolon boyunca ak hzlarn hesaplamak gerekir.
Hengstebeck'in bu konudaki yaklamna gre, anahtar olmayan hafif bileenlerden herbirinin ak
hz tipik bir distilasyonda sabit bir deere yaklar. Daha akas anahtar olmayan hafif bileenlerin
her birinin zenginletirme blgesindeki ak hz bir limit deere yaklar ve anahtar olmayan ar
bileenlerden her birinin ak hz syrma blgesinde bir limit deere yaklar.
Her bir blgedeki anahtar olmayan bileenlerin ak hzlarn bu limit hzlara eitleyerek anahtar
bileenlerin edeer ak hzlar hesaplanr.
L e = L l i
Ve
vi
v i'
Ve = V v i
(46)
(47)
(48)
(49)
Le : Anahtar bileenlerin ak hzlar.
li : Zenginletirme blgesinde, anahtar bileenlerden daha hafif olan bileenlerin kstl
(limitli) sv ve buhar ak hzlar.
l i' : Syrma blgesinde anahtar bileenlerden daha ar bileenlerin limitli sv ve buhar ak
hzlar olarak verilmektedir.
Limit ak hzlarn hesaplamak iin, Jenny (1939) tarafndan aadaki bantlar verilmitir :
li =
di
i 1
(50)
vi = li + d i
(51)
li' = vi' + bi
(52)
v i' =
i bi
Lk i
(53)
21
H.Yeniova
y=
Lk x
1 + ( Lk 1)x
(23)
Bileen
Propan C3
i-btan i-C4
n-btan n-C4
i-pentan i-C5
n-pentan n-C5
Toplam, kmol
Besleme, f
5
15
25
20
35
100
st rn, d
5
15
24
1
0
45
Alt rn, b
0
0
1
19
35
55
Not : Benzer bir problem bilgisayar kullanlarak Lyster (1959) tarafndan zlm ve kademe
says 10 bulunmutr.
zm : Kolonun st ve alt scaklklar; st rn iin ileme scakl ve alt rn iin kaynama
scakl hesaplanarak bulunur. Hesapklama yntemi rnek 9'da aklanmtr. Kolonun tepe
scakl 65 dip scakl 120 oC bulunmutur.
Relatif uuculuklar;
ij =
Ki
Kj
Ki =
yi
xi
Kj =
yj
xj
i =
Ki
K HK
22
H.Yeniova
Relatif uuculuklar
st
65
5.5
2.7
2.1
1.0
0.84
Scaklk, C
Propan C3
i-btan i-C4
n-btan n-C4
i-pentan i-C5
n-pentan n-C5
Alt
120
4.5
2.5
2.0
1.0
0.85
Ortalama
5.0
2.6
2.0
1.0
0.85
C3
i-C4
di
5
2.6
5
15
li =
di
i 1
vi = li + d i
1.3
9.4
6.3
26.4
li = 10.7
n-C5
bi
0.85
35
v i' =
i bi
Lk i
25.9
vi =30.7
li' = vi' + bi
60.9
vi = 25.9
li = 25.9
Le = L - li = RD - li
= 2.5x45 10.7 = 101.8
Ve = V vi = D(R+1) - vi
= 45(2.5+1)-30.7 = 126.8
burada, V' syrma blgesinde sabit buhar ak hzdr. V' = Lo+D = D(R+1)
L ise syrma blgesinde sabit buhar ak hzdr. L =V +B
st iletme dorusunun eimi
H.Yeniova
xb =
y=
LK
1
=
= 0.05
(LK+ HK) 19 +1
xd =
24
= 0.96
24 + 1
xf =
25
= 0.56
25+ 20
Lk x
2 .0 x
2x
=
=
1 + ( Lk 1) x 1 + ( 2 1) x 1 + x
y = 0.8x + b
y = 0.96 olup b = 0.192
y = 0.672
4. Eimi Le'/Ve' = 1.15 olan ve xb'=0.05 noktasndan geen alt iletme dorusu izilir.
y = ax + b
y = 1.15x + b
xb = 0.05 iin
y = 0.05 olup b = -0.0075
x = 0.4 iin y = 0.4525
McCabe-Thiele Diagram izilildiinde ayrma iin 13 kademe gerektii ve besleme akmnn
dipten itibaren 8.kademeden yaplmas gerektii grlr.
7.2 SMTH - BRINKLEY YNTEM:
Bu yntem, bir kolon tasarm yapmaktan ziyade raf says bilinen kolonlarn performansn tayin
etmek amacyla kullanlr. Tasarm iin, dier yntemler kullanlarak raf saysn tayin etmek ve bu
yntemi kullanarak alt ve st akmlarn bileimlerini hesaplamak daha uygun olur. Geddes
Hengstebeck yntemi bu ynteme kyasla daha kullanldr.
Smith ve Brinkley'in, ok bileenli karmlar iin uygulanan ayrma proseslerinde, bileenlerin
dalmn tayin etmek amacyla nerdikleri yntem, ok kademeli ayrma prosesleri iin
yazlabilecek sonlu-diferansiyel denklemlerin zmne dayanmaktadr. Bu yntem distilasyon iin
olduu kadar absorpsiyon ve ekstraksiyon iinde kullanlr. Burada sadece distilasyon iin
kullanlan bantlar verilecektir. Bu bantlarn kartlmas aadaki kaynaklardan bulunabilir.
B.D. Smith ve W.K Brinkley,1960, AIChE J. 6,446 (1960)
B.D. Smith,1963, Design of Equilibrium Stage Processes, McGraw Hill.
Herhangi bir i bileeni iin (denklem yazln karmak yapmamak iin i alt indisini yazmadan)
aadaki eitlii vermilerdir.
24
H.Yeniova
N r Ns
r
(1 S
) + R(1 S r )
b
=
N r Ns
f (1 S r
) + R(1 S r ) + GS rN r N s (1 S sN s +1 )
b/f : Besleme ile kolon dibi arasnda kalan blgede bileenin ayrlma kesri
Nr : Zenginletirme blgesinde denge kademeleri says.
Ns : Syrma blgesinde denge kademelerinin says.
Sr : Zenginletirme blgesi iin syrma faktr=KiV/L
Ss : Syrma blgesi iin syrma faktr=KiV/L
V,L : Zenginletirme blgesinde toplam buhar ve sv ak hzlar.
V', L': Syrma blgesinde toplam buhar ve sv ak hzlar.
G : Besleme akmnn koullarna bal bir faktr.
Besleme akm sadece sv ise ;
Gi =
K L 1 S r
K i L' 1 S s i
'
i
Gi =
L 1 Sr
L' 1 Ss i
H.Yeniova
gereklidir. Minimum raf says Fenske Bantsndan, minimum geri akma oran ise Underwood
bantsndan hesaplanbilir. Bu bantlar hakkndaki aklamalar aada verilmitir.
7.3.1 MNMUM RAF SAYISI; FENSKE BAINTISI
Toplam geri akma oran iin gerekli raf says (minimum raf) Fenske bants (1932) kullanlarak
hesaplanr. kili bir sistem iin Fenske bantsnn kartl Richardson ve Coulson, 'Chemical
Engineering' cilt 2, blm 11 de verilmitir. Bu bant ok bileenli sistemlere de u ekilde
uygulanabilir,
xi
Nm x i
= i
x r d
x r b
x
x
log LK HK
x HK d x LK b
Nm =
log LK
(58)
xi/xr : Herhangi bir i bileeninin deriiminin bir r, referans bileeninin deriimine orandr.
d
: st rn .
b
: Dip rn.
Nm : Toplam geri akmada minimum raf says (kazan dahil)
i : i bileeninin, r referans bileene gre ortalama relatif uuculuu.
LK: Hafif anahtarn ar anahtar bileene gre ortalama relatif uuculuudur.
xLK, xHK : hafif ve ar anahtar bileenlerin deriimleridir.
Relatif uuculuk olarak, kolon st ve alt scaklklarndaki deerlerinin geometrik ortalamas alnr ;
ort = ( st . alt )1 / 2
Bu scaklklar hesaplamak iin balangta bileimlerin hesaplanmas gerekir, bylece Fenske
bantsndan minimum raf says deneme yanlma yntemiyle bulunur. rnek-7 de bu yntem
aklanmtr.
Eer kolonun alt ve st scaklklarndaki relatif uuculuklar arasnda fark ok bykse, ortalama
deerin Fenske bantsnda kullanlmasyla bulunan raf says, gerek raf saysndan daha kk
olur. Bu durumda, zenginletirme ve syrma blgesindeki raf saylar ayr ayr hesaplanr. Besleme
bileimi, zenginletirme blgesi iin alt rn bileimi ve syrma blgesi iin st rn bileimi temel
kabul edilerek ve her blgedeki ortalama relatif uuculuklar ayr ayr hesaplanarak her blge iin raf
saylar Fenske Bantsndan bulunur. Bu yntemle besleme noktasnn yeride saptanm olur.
Winn (1958), toplam geri akma koulunda raf says hesab iin Fenske bantsna benzer bir
bant vermitir. Fakat vermi olduu bantda relatif uuculuk sabit olarak alnamadndan bu
bant pratik deildir. Eer raf says biliniyorsa, toplam geri akma koulunda (57) bants
kullanlarak kolonun st ve dip ksmlar arasnda bileenlerin ayrlma oranlar hesaplanabilir.
Bylece bileenlerin ayrlma oranlarn daha uygun bir ekilde ifade etmek mmkn olur.
di
N d
= i m r
bi
br
di + bi = fi
H.Yeniova
Minimum geri akma orannn saptanmas iin Colburn (1941) ve Underwood (1948) tarafndan
tretilmi bantlar kullanlabilir. Daha yaygn olarak kullanlan Underwood'un verdii bantdr.
i x i, d
i
= Rm +1
(60)
i x i,f
i
=1 q
(61)
i : i bileeninin bir referans bileene gre relatif uuculuu. (genellikle ar anahtar bileen
referans bileen olarak alnr.)
Rm : Minimum geri akma oran.
x i,d : Minimum geri akma koulunda i bileeninin st rndeki deriimi.
: Denklem kk.
x i,f : i bileeninin besleme akm ierisindeki deriimi.
q : Besleme akmnn molar duyulan ss bana 1 mol besleme akmn buharlatrmak iin
verilen s. Besleme akmnn koullarna baldr.
Erbar Maddox ve benzeri empirik yntemlerin kullanlmasnn bir olumsuz yan besleme rafnn
saptanmasndaki zorlukdur. Fenske bantsn kullanarak syrma ve zenginletirme blgesindeki
kademelerin saysn ayr ayr tayin ederek besleme noktasnn yerini saptamak bir seenek olabilir.
Fakat bunun uygulanabilmesi iin ncelikle besleme scaklnn hesaplanmas gerekir.
Dier bir seenek ise Kirkbridge C.G. (1944) tarafndan verilen empirik bantnn
kullanlmasdr ;
2
x
x b,LK
Nr
B
f,
HK
log
= 0.206 log
(62)
Ns
D x f,LK x d,HK
Nr
Ns
B
D
H.Yeniova
x f,LK : Besleme akm ierisinde hafif anahtar olarak seilen bileenin deriimi
x d,HK : st rnde ierisinde ar anahtar olarak seilen bileenin deriimi.
x b,LK : Alt rnde hafif anahtar olarak seilen bileenin deriimi
Bu bantnn kullanl rnek 8'de aklanmtr.
7.4 ANAHTAR OLMAYAN BLEENLERN DAILIMI
(Grafik Yntem)
Fenske bantsn temel alan ve Hengstebeck (1946) tarafndan nerilen bu grafik yntem, alt ve
st rnler ierisindeki bileenlerin dalmn hesaplamak amacyla kullanlr. Hengstebeck ve
Geddes (1958) Fenske bantsnn aadaki ekilde yazlabileceini gstermilerdir;
d
log i = A + C log i
bi
(63)
rnek 5'de verilen problem iin, Hengstebeck-Geddes yntemini kullanarak bileen dalmn
hesaplaynz.
Bileen
Propan C3
i-btan i-C4
n-btann-C4 LK
i-pentan i-C5 HK
n-pentan n-C5
i
5
2.6
2.0
1.0
0.85
Besleme, fi
5
15
25
20
35
Distilat, di
Dip rn, bi
24
1
1
19
d i 24
=
= 24
bi 1
Ar anahtar iin,
di 1
= = 0.053
b i 19
28
H.Yeniova
29
H.Yeniova
Bileen
Propan C3
i-btan i-C4
n-btann-C4 LK
i-pentan i-C5 HK
n-pentan n-C5
i
5
2.6
2.0
1.0
0.85
fi
di
5
14.9
24
1
0.4
D=45.3
di bi
40000
150
21
0.053
0.011
5
15
25
20
35
100
bi
0
0.1
11
1919
34.6
B=54.7
rnek-5 de istenilen ayrmay gerekletirmek iin geri akma orannn ayrma iin gerekli raf says
zerine etkisini Erbar Maddox yntemini uygulayarak aratrnz.
zm :
zm iin rnek 5'de hesaplanan relatif uuculuklardan ve rnek 6'da hesaplanan bileen
dalmndan yaralanlr. nce Fenske bants kullanlarak minimum raf says hesaplanr.
x
x
log LK HK
x HK d x LK b
Nm =
log LK
Nm =
24 19
log
11
log 2
= 8.83
Minumum geri akma oran, Underwood bantlar (60 ve 61 nolu bantlar) kullanlarak
hesaplanr. Besleme akm kaynama scaklnda olduu durum iin q=1 dir.
i x i,f
i
=1 q
i x i,f
i
=0
Bu eitlii salayan en uygun deeri deneme yanlma yaplarak bulunur. Bu rnek iin uygulama
aadaki izelgede gsterilmitir.
x i,f
i x i,f
0.05
0.15
0.25
0.20
0.35
5.0
2.6
2.0
1.0
0.85
0.25
0.39
0.50
0.20
0.30
i x i,f
i
= 1.5
= 1.3
= 1.35
0.071
0.355
1.000
- 0.400
- 0.462
0.068
0.300
0.714
- 0.667
- 0.667
0.068
0.312
0.769
- 0.571
- 0.600
0.564
- 0.252
0.022
Grld gibi sfra en yakn deer =1.35 iin elde edilmitir. =1.35 iin (60) no'lu bant da
kullanlarak;
30
H.Yeniova
i x i, d
i
xi,d
0.11
0.33
0.53
0.02
0.01
5.0
2.6
2.0
1.0
0.85
= Rm +1
i x i,d
0.55
0.86
1.08
0.02
0.01
i x i,d
i 1.35
0.15
0.69
1.66
- 0.06
- 0.02
2.42
2.42 = Rm +1
Rm=1.42
R/(R +1) = 2/(2+1) = 0.66
Rm/(Rm+1) = 0.59 ve R/(R+1)=0.66 iin
N= Nm / 0.56 , N=15.7
R / (R+1)
0.66
0.75
0.80
0.83
0.86
N = 8.83 (Nm/N)
15.7
11.9
10.7
10.4
10.1
Geri akma oran 4'n zerine ktnda raf saysnda nemli bir deiiklik olmad
grlmektedir. R=4 optimum geri akma oran olarak alnabilir.
rnek-8
rnek-7 deki ayrma iin ve geri akma orann R=3 alarak besleme rafnn yerini tayin ediniz.
zm: rn dalm iin gerekli veriler rnek-6 dan alnr ve Kirkbridge bants kullanlr.
Nr
B
log
= 0.206 log
D
Ns
x f,HK x b,LK
x f,LK x d,HK
45.3 0.25 1/45.3
Nr / Ns = 0.91 dir . rnek-7 de R = 3 iin N = 12 bulunmutu. Kazan hari olmak zere toplam
11 raf vardr.
Nr + Ns = 11
Ns = 11 Nr
Ns = 11 0.91 Ns
Ns = 5.76
Syrma blgesinde 6 raf vardr.
rnek-9
Daha nce verilen rnek problemlerin zmleri kestirme yntemler kullanlarak yaplmtr. Ayn
problemi kestirme yntemler kullanmak yerine kademe eitliklerinden yararlanarak zmek de
mmkndr. Deneme yanlma yntemiyle kademe eitliklerinin her kademe iin adm adm yazlp,
31
H.Yeniova
32
H.Yeniova
ileme ve kaynama noktalarn hesaplamak iin st rnde ar anahtar (HK) dan daha ar
bir bileen olmad, alt rndede hafif anahtar (LK) dan daha uucu bir bileen olmad varsaylr.
Buna gre rn dalm,
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
xd
xb
5
15
24
1
0
45
0.11
0.33
0.54
0.02
-
0
0
1
19
35
55
0.020
0.034
0.640
Dip rnn kaynama noktasn hesaplayabilmek amacylan; dip rn scakl iin bir tahminde
bulunarak bu scaklktaki : yi = Ki xi =1.0 olup olmad kontrol edilir.
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
xb
Ki
0.020
0.034
0.640
1.85
0.94
0.82
100oC
Ki xi
0.04
0.32
0.52
Ki
2.1
1.1
0.96
Ki xi = 0.88
120 oC
Ki xi
0.04
0.37
0.61
Ki xi = 1.02
120 oC de Ki xi =1.02 olup 1e ok yakn olduu iin dip rnn kaynama scakl 120 oC
olarak alnr.
Kolon st scakln (st rnn ileme scakln) bulabilmek iin; st rn scakl iin bir
tahminde bulunarak bu scaklktaki : xi = yi / Ki =1.0 olup olmad kontrol edilir.
70oC
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
xd
Ki
yi / Ki
Ki
0.11
0.33
0.54
0.02
-
2.6
1.3
0.9
0.46
-
0.04
0.25
0.60
0.04
-
2.20
1.06
0.77
0.36
-
yi/Ki = 0.94
60 oC
yi / Ki
0.24
0.35
0.42
0.01
-
yi/Ki = 1.02
33
H.Yeniova
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
Xf
0.05
0.15
0.25
0.20
0.35
Ki
2.9
1.5
1.1
0.5
0.47
80 oC
Ki xi
0.15
0.23
0.28
0.11
0.16
Ki xi =0.93
Ki
3.4
1.8
1.3
0.66
0.56
90oC
Ki xi
Ki
3.15
1.66
1.21
0.60
0.48
0.17
0.27
0.33
0.13
0.20
Ki xi = 1.10
85 oC
Ki xi
0.16
0.25
0.30
0.12
0.17
Ki xi = 1.00
xd
C3
iC4
nC4
iC5
nC5
0.1
0.33
0.54
0.02
0.001
5
15
24
1
0.1
45.1
Ayrca, her bir kademe iin yaplacak hesaplamalar iin raf scaklklarnn da nceden hesaplanmas
gerekir. Ancak bu taktirde K deerleri ve sv ve buhar fazn entalpileri bulunabilir. Kolonun st
ksmndan aaya doru inildike kolon scakl yaklak 120-60=60 oC deiecektir.
rnek-7 de gsterildii gibi kestirme yntemleri kullanarak kolon iersinde yaklak 14 adet raf
olduunu hesaplamtk. Buna dayanarak raflar arasndaki scaklk deiimi yaklak 60/14 =5 oC
kadardr.
1. Raf:
To =60oC
Lo
xo = xd
V
y
T = ?
1. Raf
x1
L1
y2
V2
34
H.Yeniova
Raf scaklnn ve raftan kan sv bileiminin , x1 , hesaplanmas iin raf scakl iin tahminde
bulunulur ve yi / Ki =1.0 olup olmad kontrol edilir.
66oC
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
y1
Ki
yi / Ki
Ki
0.10
0.33
0.54
0.02
0.001
2.40
1.20
0.88
0.42
0.32
0.042
0.275
0.614
0.048
0.003
2.36
1.19
0.86
0.42
0.32
yi/Ki = 0.982
65 oC
yi / Ki
*
xi=yi/Ki
0.042
0.277
0.628
0.048
0.003
0.042
0.278
0.629
0.048
0.003
yi/Ki = 0.998
Normalize
deerler
L o + V2 = L1 + V1
L o x o + V2 y 2 = L1 x 1 + V1 y1
L o h o + V2 H 2 = L1h 1 + V1H1
(i)
h = f ( x, T)
(iv)
(ii)
H = f ( y, T)
(v)
(iii)
yi = Ki xi
(vi)
Herbir bileenin eitli scaklklardaki entalpi deerleri kaynaklardan bulunarak, daha sonraki
hesaplamalarda kolaylk olmas amacyla, scakla kar grafie geirilir. Bu rnekteki bileenler
iin eitli scaklklardaki hi ve Hi deerleri J.B. Maxwell, Data Book of Hydrocarbons Van
Nostrand 1962'den alnmtr. ekil-b de scakla kar entalpiler (kj/mol) gsterilmitir.
Yukarda 1. raf iin ktle, bileen ve entalpi denkliklerinin yazlmasnn amac bu raf terkeden
sv ve bu rafa giren buhar akmlarnn ak hzlarn ( L1 , V2 ) hesaplamaktr. Bunun iin enerji
denkliinden (iii) ve ktle denkliinden (i) yararlanlr. Bu denklikleri kullanabilmek iin de
ncelikle 1. rafa giren buhar akmn bileiminin ( y 2 ) ve scaklnn ( T2 ) hesaplanmas
gereklidir. Bu amala, ilk varsaym olarak ak hzlarnn emolar olduu kabul edilir.
L1 = Lo V2 = V1
(i ) ve (ii) bantlarndan
y2 =
Lo
(x 1 x o ) + y1
V1
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
L o 112.8
=
= 0.71
V1 157.9
x1
xo
0.042
0.278
0.629
0.048
0.003
0.10
0.33
0.54
0.02
0.001
y 2 = 0.71(x 1 x o ) + y1
0.057
0.294
0.604
0.041
0.013
y 2 = 1.009
y 2 = 0.71(x 1 x o ) + y1
y 2 , normalize
0.057
0.292
0.600
0.041
0.013
35
H.Yeniova
36
H.Yeniova
Enerji denklii
L o h o + V2 H 2 = L1h 1 + V1H1
112.8 23950 + V2 43691 = L1 25562 + 159.9 41623
Ktle denklii ;
L o + V2 = L1 + V1
112.8 + V2 = L1 + 157.9
V2 = 149.9
L1 104.8
=
= 0.70 bulunur.
V1 149.9
Lo
= 0.71 olarak kabul edilmiti. 0.71 deeri de bu rakama ok yakn olduu iin
V1
2. Raf:
V2 =149.9
y2
x1
2. Raf
x2
L2
y3
V3
!.raf iin yaplan ilemler Bu raf iin de uygulanr. nce raf scakl ve raf terkeden sv akmnn
bileimi x 2 , hesaplanmaldr. 2. rafn scaklnn 70oC olduunu varsayalm.
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
y2
Ki
0.057
0.292
0.600
0.041
0.013
2.55
1.30
0.94
0.43
0.38
x 2 = y 2 /K 2
x 2 , normalize
0.022
0.226
0.643
0.095
0.034
= 1.002
0.022
0.222
0.630
0.093
0.033
= 1.000
Raf scaklnn 70 oC olduu varsaym geerlidir. Bu rafa giren buhar akmnn bileimi hesaplanr.
L/V = 0.70 olduu varsaylarak y 3 = 0.71(x 2 x 1 ) + y 2 bants kullanlarak.
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
x2
x1
0.022
0.222
0.630
0.093
0.033
0.042
0.278
0.629
0.048
0.003
y 3 = 0.71(x 2 x 1 ) + y 2
0.044
0.256
0.613
0.072
0.035
y 3 = 1.020
y 3 , normalize
0.043
0.251
0.601
0.072
0.034
37
H.Yeniova
h2
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
x2
hi
0.022
0.222
0.630
0.093
0.033
21900
25300
27000
29500
31600
h2
Enerji denklii
hix2
H3
y3
482
5617
17010
2744
1043
26896
=
0.043
0.251
0.601
0.072
0.034
( T3 = 75oC)
Hi
34600
41800
44700
53000
55400
H3 =
Hi y3
1488
10492
26865
3816
1939
44600
L1h 1 + V3 H 3 = L 2 h 2 + V2 H 2
104.5 25562 + V3 44600 = L2 26896 + 149.9 43691
104.5 + V3 = L 2 + 149.9
L 2 105.0
Bu iki denklik birlikte zlrse, L 2 = 105.0 V3 = 150.1
=
= 0.70 bulunur.
V3 150.1
Ktle denklii ;
L1 + V3 = L 2 + V2
L 2 = 105.0
x2
V3 =150.1
y3
3. Raf
x3
L3
y4
V4
2.71
1.40
1.02
0.50
0.38
0.016
0.183
0.601
0.144
0.092
x 3 ,normalize
y 4 = 0.7(x 3 x 2 ) + y3
0.015
0.177
0.580
0.139
0.089
0.380
0.217
0.570
0.104
0.074
38
H.Yeniova
= 1.036
= 1.000
= 1.036
4. Raf
2.95
1.55
1.13
0.55
0.46
0.013
0.140
0.504
0.189
0.161
= 1.007
0.013
0.139
0.501
0.188
0.166
= 1.000
y5 = 0.7(x 4 x 3 ) + y4
0.039
0.199
0.515
0.137
0.118
= 1.008
5. Raf
3.12
1.66
1.20
0.60
0.46
0.013
0.120
0.430
0.228
0.257
= 1.048
6. Raf
T6 =90oC olduu varsaylrsa,
Ki
x 6 = y 6 /K 6
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
3.35
1.80
1.32
0.65
0.51
0.011
0.099
0.341
0.245
0.376
= 1.072
x 5 ,normalize
0.012
0.115
0.410
0.218
0.245
= 1.000
y6 = 0.7(x 5 x 4 ) + y5
0.038
0.179
0.450
0.159
0.192
= 1.018
0.011
0.097
0.376
0.230
0.362
= 1.026
0.011
0.095
0.318
0.224
0.350
= 1.000
y6 = 0.7(x 5 x 4 ) + y5
0.037
0.166
0.386
0.163
0.268
= 1.020
Bu rafa giren buhar akm ierisindeki anahtar bileenlerin deriimlerinin oran, yukardaki
izelgenin son kolonundan LK/HK = 0,386 / 0.163 = 2.37 dir.
7. Raf
3.65
1.98
152
0.75
0.60
0.010
0.084
0.254
0.217
0.447
y7 = 0.7(x 6 x 5 ) + y6
0.010
0.083
0.251
0.214
0.442
39
H.Yeniova
= 1.012
= 1.000
7 nolu rafa giren buhar akm ierisinde LK/HK = 0.251/0.214 =1.17 'dir.
LK/HK = 25 / 20 = 1.25 dir.
Besleme akmnda ise bu oran
7. Rafa giren buhar akm iindeki LK/HK oran, besleme akmndaki LK/HK oranndan biraz
kktr. Bu nedenle besleme akm bu kademeye yaplmaldr. Ancak, anahtar olmayan
bileenlerin bu kademedeki deriimleri ile besleme akmndaki deriimleri arasnda nemli
farkllklar vardr. Bu farkllklar aadaki izelgede gsterilmitir.
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
xf
x7
0.05
0.15
0.25
0.20
0.30
0.010
0.083
0.251
0.214
0.442
Bu aamadan sonra, kolonun st taraf iin yaplm olan hesaplamalar kolonun dip taraf iinde
yaplr. Kolonun alt ksmndan balayarak yukarya doru herbir kademe iin yazlan denkliklerden
yararlanarak bu raflarn scaklklar ve bu raflardan kan akmlarn bileimleri hesaplanr.
Kazan ve syrma blgesindeki raflarda da ak hzlarnn sabit olduu (emolar olduu) ve
besleme girdisinin kolona kaynama scaklnda girdii kabul edilecektir.
V ' = Vo = 157.9
V'
1
L'
ncelikle dip rnde anahtar olmayan bileenlerin deriimlerini belirlemek gerekir. Bunun iin de
bir varsaym yaplr. lk varsaym olarak ;
C3
iC4
nC4
iC5
nC5
0.001
0.001
0.02
0.34
0.64
40
H.Yeniova
Kazan scakl
o
T =118oC
T =120 C
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
xB
Ki
0.001
0.001
0.020
0.340
0.640
4.73
2.65
2.10
1.10
0.96
yB = K Bx B
0.005
0.003
0.042
0.374
0.614
= 1.038
Byk
Ki
yB = K Bx B
4.60
2.58
2.03
1.06
0.92
0.005
0.003
0.041
0.360
0.589
= 0.998
uygun
yB
V ' = 157.9
L' = 212.8
x B1
Ktle denklii:
'
B = 55
xB
'
x B1L = y B V + x B B
x B1 =
V'
'
yB +
B
'
xB
157.9
55
x B1 =
yB +
xB
212.8
212.8
B1 raf iin
C3
i-C4
n-C4
i-C5
n-C5
xB
yB
x B1
0.001
0.001
0.020
0.340
0.640
0.005
0.003
0.041
0.361
0.590
0.004
0.002
0.020
0.356
0.603
x B1 = 0.74(y1B y B ) + x1B
0.014
0.036
0.019
0.357
0.559
= 0.985
Bu hesaplamalara besleme rafna kadar devam edilir. Eer buhar faz bileimleri besleme
bileimi ile uygun deilse, dip rn iindeki anahtar olmayan bileenler iin yeni bir deriim
varsaylarak hesaplamalar tekrarlanr.
***
41
H.Yeniova
H.Yeniova
9. KESKL DISTILASYON
Distile edilecek madde miktar az olduunda, distilasyon ileminin peryodik olmayan zaman
aralklaryla yaplmas gerektiinde ve sadece belirli bir kaynama aralndaki fraksiyonun
alnmasnn istendii durumlarda kesikli distilasyon uygulanr. Kesikli distilasyonda sistem
yatkn olmayan koullardadr. Distilasyon kazanndaki bileim srekli olarak deiir. Kesikli
distilasyonyla ilgili temel kuramlar ok eitli kaynaklardan bulunabilir.
Coulson J.M., Chemical Engineering, cilt 2, blm 11.,(1976), Robinson and Gilliland (1950), Van
Winkle (1967), Treybal (1979), Sherwood (1975), Hengstebeck (1961), Ellerbe (1979), Billet (1979).
(65)
43
H.Yeniova
Ayrma iin gerekli ideal kademelerin says bilindiinde gerek kademe saysn bulmak iin
toplam kolon verimine gerek vardr.
Baz yntemlerde, Murphree raf verimlerinden yararlanarak kolon verimi bulunabilir. letme ve
denge erilerinin bir doru olduu ideal durumlarda Murphree raf verimine bal olarak, toplam
kolon verimi aada verilen bant yardmyla hesaplanabilir (Lewis ,1936).
mV
log 1 + E mV
1
L
Eo =
mV
log
(66)
H.Yeniova
45
H.Yeniova
Lu v
L D LK
L : Svnn younluu ,
1
1
mV
1
=
+
ln (1 E mv )
L
NL
NG
m
V,L
NG
(70)
(71)
46
H.Yeniova
hw
::Savak ykseklii.
ua
Lp
: Raf zerinde, raf boyunca hacimsel ak hznn ortalama tabaka yksekliine oran, m /m.s
F = u a 0.5
v
3
Dv : Buharn yaynrl, m /s
Sv faz aktarm nitesi says N L ;
(72)
tL = Zc ZL / Lp
(73)
ZL: Svnn raf zerinde ald yol, giriteki aaya tayc borudan k savana kadar, m.
3 2
Zc : Raf zerinde sv tutulmas (liquid holdup), m /m aktif alan.
Kabarck balkl raflar iin;
-3
Zc = 0,042 + 0,19 x 10 hw + 0,014 Fv + 2,5 Lp
(74)
(75)
Eer raf zerindeki sv iyi bir ekilde karmsa Murphree raf verimi (EmV) sadece nokta
verimine baldr. Gerek bir rafda byle deildir. Nokta veriminden yararlanarak raf verimini
bulabilmek iin karma derecesinin bilinmesi gerekir. Boyutsuz Peclet says sistemin karma
derecesini karekterize eder. Bir raf iin Peclet says ;
Z2L
Pe =
(76)
De t L
De : Eddy yaynrl, m/s
Peclet saysnn sfr olmas iyi bir karma olduunu gsterir. ok byk (sonsuz) olmas raf
zerinde piston ak bulunduunu gsterir. Kabarck balkl ve delikli raflarda Eddy yaynrl
aadaki bantdan yararlanarak hesaplanabilir.
-3
hw)
(77)
Nokta verimi ile raf verimi arasndaki bant Peclet saysna bal olarak ekil-14'de verilmitir.
Grld gibi AIChE yntemini kullanrken baz fiziksel zelliklerin ve raf tasarm
parametrelerinin bilinmesi gerekiyor.
Raf tasarm parametreleri iinde raf verimine etki eden en nemli parametre savak yksekliidir.
Savak yksekliinin artmas ile raf verimi artar fakat basn dmesi ve sv srklenmesi
(entrainment) artacandan masraflar da artar. Atmosferik basncn zerinde iletilen kolonlarda
savak ykseklii normal olarak 40-100 mm arasndadr. Vakumda iletilen kolonlarda ise 6 mm'ye
kadar debilir.
47
H.Yeniova
48
H.Yeniova
49
H.Yeniova
Kolon ap:
Kolon apn belirleyen asl faktr buhar ak hzdr. Buhar ak hz ar sv srklenmesine
(entrainment) veya yksek basn dmesine neden olmayacak bir byklkte olmaldr.
Lowenstein, buharn boluk hzn ve kolon apn hesaplamak iin aadaki bantlar vermitir.
(Kaynak: Lowenstein; Sizing Distillation Columns; J.G.,Ind. Eng. Chem. 53 (Oct) 44A, 1961.)
v
u v = ( 0.171 lt + 0.27 lt 0.047 ) L
v
2
4Vw
D c =
v u v
0.5
(79)
0.5
(80)
u v : Kolonda izin verilen maksimum buhar ak hz (toplam kolon kesit alan zerinden m/s).
Vw : Maksimum buhar hz, kg/st
lt : Raflar aras uzaklk, m
Dc : Kolon ap, m
o o o o o o o o o o
o o o o o o o o o o o o
o o o o o o o o o o
50
H.Yeniova
51
H.Yeniova
Raf tipinin seilmesinde etkin olan balca faktrler; Maliyet, kapasite, iletme aral, verim ve
basn dmesidir.
MALYET : Kabarck balkl raflar en pahal olandr. Yumuak elik malzemeden imal edildii
taktirde her raf tipi arasndaki takribi maliyet oran yledir ; Kabarck balkl:Vafli:Delikli =
3,0:1,5:1,0
KAPASTE : Verilen bir ak hz iin gerekli kolon apna baldr. Ayn kolon apndaki kolonlar
iin raf tiplerinin kapasiteleri arasnda pek nemli bir fark yoktur.
LETME ARALII: En nemli faktrdr. Buhar ve sv ak hzlar belirli bir aralkta
deitirildiinde, rafnin gvenli bir ekilde kullanlp kullanlamayacann bir lsdr. Raf
tiplerinin kullanlabilecekleri iletme aralklar dn orannn byklyle llr. Dn oran,
en yksek ak hznn en kk ak hzna oran olarak tanmlanr. Yzer balkl raflarn iletme
aralklar dierlerine kyasla byktr.
VERM : Her raf tipin verimi yaklak olarak eittir.
BASIN DMES: Basn dmesi delikli raflarda en az kabarck balkl raflarda en fazladr.
zetle, delikli raflar bir ok uygulama iin gvenilir olup maliyeti ucuzdur. Yzer balkl raflar,
zel bir dnm oran gerektiinde tercih edilmelidir. Kabarck balkl raflar ise buhar ak hznn
ok kk olduu koullarda tercih edilmelidir.
13. RAFLARIN HDROLK TASARIMI:
H.Yeniova
Kanama
Uurma
Ar srklenme
Buhar
debisi
Kt faz dalm
Srklenme
Dklme
Uygun iletme
koullar
Szma
Sv debisi
Raf tasarmnda, hazrlanan bir n taslakdan balanarak bu taslakdaki nemli performans faktrleri
uygun bir tasarm elde edilinceye kadar deitirilerek hesaplamalar tekrarlanr. Bu alma denemeyanlmay bu nedenlede iterasyon gerektir. Raf tasarmnda genel olarak izlenen admlar aada
verilmitir.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Belirli bir dn oran iin buhar ve sv iin maksimum ve minumum ak hzlar hesaplanr.
Fiziksel zellikler kaynaklardan bulunur veya hesaplanr.
Raflar aras uzaklk iin bir n kabul yaplr.
Kanama gz nne alnarak kolon ap hesaplanr (baknz blm 13.3).
Raflar zerinde sv ak ekli seilir (baknz blm 13.4).
Rafn n tasla hazrlanr. Bu admda; aktif alan, savak kanal alan, delik alan, delik boyutu,
savak ykseklii iin n kabuller yaplr.
7. Szma hz (weeping rate) kontrol edilir. Szma hz istenmeyen deerlere ulamsa 6. adma
geri dnlerek n taslakta deiiklikler yaplr. Szma hz iin blm 13.6 ya baknz.
53
H.Yeniova
8. Raflardaki basn dmesi hesaplanr. Eer istenmeyen byklkte basn dmesi ortaya
kmsa 6. adma geri dnlr ve n taslakta deiiklikler yaplr. Basn dmesi
hesaplanmas iin blm 13.14 'e baknz.
9. Savak kanal ierisindeki berrak sv+kpk seviyesi hesaplanr. Eer seviye ok yksek karsa
6. adma veya 3. adma geri dnlr.
10. Rafn ayrntl ekli ortaya konulur. Bu admda blm 13.11 de verilen kriter test edilir.
11. Daha nce hesaplanan kolon ap temel alnarak kanama yzdesi tekrar hesaplanr.
12. Srklenme tekrar kontrol edilir. Eer ok yksekse 4. adma geri dnlr.
13. Tasarmn optimizasyonu yaplr. Raflar aras uzaklk ve kolon ap iin en kk deerler
bulununcaya kadar 3. ile 12. admlar arasndaki ilemler tekrarlanr.
14. Rafn son ekli izilerek spesifikasyonlar belirtilir.
13.2 RAF ALANLARI:
Kolon ap kolondan akan buharn ak hzna baldr. Kanama probleminin ortaya kmasn
nlemek amacyla kolondaki buhar ak hznn belirli bir deerin altnda olmas gerekir. Dier
taraftan yksek raf verimi iin buhar ak hznn yksek olmas istenir. Bu nedenle ncelikle
kolonda kanamaya neden olan buhar ak hznn dier bir deyimle kanama hznn hesaplanmas
gerekir. Kolondaki gerek buhar ak hznn, kanama hznn %80-85 i kadar olmasna dikkat edilir.
Kanama hz:
v
U f = K 1 L
v
0.5
FLV =
L v
V L
H.Yeniova
Faktr
1,0
0,9
0,8
0.02
Kolon apnn hesaplanabilmesi iin net alann bilinmesi gerekir. Net alann hesaplanabilmesi iin
n taslakta; aaya tayc boru alan toplam alann %12 si kadar, delik alan ise aktif alann %10 u
kadar olduu kabul edilir.
13.4 RAF ZERNDE SIVI AKI EKLLER:
Raf zerindeki sv ak ekli, sv ak hzna ve kolon apna bal olarak olarak farkl ekilde
olabilir. Bunlar, Tek geili, ift geili ve ters ak ekilleridir. Sv ak ekline karar vermek iin
Huang ve Hudson tarafndan 1958 ylnda verilen bantnn uygulanmasyla izilmi olan ekil-15
kullanlabilir.
13.5 SRKLENME (Entrainment):
u
Kanama yzdesi = n
uf
Ea =
E mV
1 + E mV
1 +
E mV : Gerek raf verimi. Belirli bir oranda srklenmenin olaca kabul edilmitir.
: Srklenme kesri
13.6 SIZMA NOKTASI (Weep point):
Raf deliklerinden aaya doru sv kaaklarnn ar olmas halinde iletme aralnn alt snrna
gelinmitir. Yatkn koullarda iletme iin szma noktasna ulaldnda buhar ak hzda
minumuma ulam olur. Kolon, minumum buhar ak hznn daha altndaki buhar ak hzlarnda
altrlmamaldr. Bu koulu salamak iin delik alanlarnda deiiklik yaplr. Kolonda izin
verilen minumum buhar ak hz, Uh, u eitlikten hesaplanr.
Uh =
[K 2 0.90(25.4 d h )]
( v ) 0.5
55
H.Yeniova
l
L
w
l w : Savak uzunluu, m
L w : Sv ak hz, kg/s
En dk sv ak hzlarnda bile savak zerindeki berrak sv ykseklii 10 mm den daha fazla
olmaldr.
13.8 SAVAK BOYUTLARI:
Savak yksekliinin fazla olmas raf verimin arttrr fakat raflardaki basn dmesinin artmasndan
dolay iletme masraflarda artar. Atmosferik basn ve daha yksek asnlarda iletilen kolonlarda
savak ykseklii 40-90 mm arasndadr. n tasarmda bu deerin 40-50 mm alnmas
nerilmektedir. Vakum altnda iletilen kolonlarda ise 6-12 mm arasnda bir deer alnmaldr.
Savak uzunluu, l w , normalde kolon apnn %60 ile %85 i arasndadr. n tasarmda,
l w = 0.77Dc olarak alnr. Savak uzunluuyla aaya tayc borunun kesit alan, Ad, arasnda
da bir iliki vardr. Bu iliki ekil-18 de gsterilmitir.
13.9 PERFORE ALAN:
Bir raf zerindeki delik alanlar, rafn mekanik tasarmnda kullanlan tama halkalar, tama
kirileri ve l (durgun) blgelerden dolay azalm olur. l blgeler, rafn giri k
ksmlarndaki deliksiz blgelerden dolay oluur. Deliksiz blgelerin, rafn her iki tarafndaki
genilikleri eittir. ap 1,5 metreden byk olan kolonlarda deliksiz blgelerin genilii 100mm,
ap 1,5 metreden kk olan kolonlarda ise 75mm olarak alnr.
13.10 DELK API ve DELK MERKEZLER ARASINDAK UZAKLIK:
Raf zerindeki deliklerin apnn 2,5 - 12,0 mm arasnda olmas istenir. n tasarmda, delik ap 5
mm olarak alnr. Kolon malzemesinin anmas veya korozyona uramas gibi risikler mevcutsa
delik aplarnn daha byk seilmesi gerekir.
Delik merkezleri arasndaki uzaklk, lp, delik apnn iki katndan daha kk olmamaldr.
Genellikle delik apnn 2,5 - 4,0 kat arasndadr. Bu uzaklk, delik alan, perfore alan ve delik
apna bal olarak ekil-19 da verilen grafikten veya aadaki bantdan bulunabilir.
2
d h
Ah
= 0.9
Ap
l p
56
H.Yeniova
U
h d = 51 h v
Co L
h r = 12500
L
Bir raftaki toplam basn dmesi,; h t = h d + h w + h ow + h r bantsndan
mm akkan
olarak hesaplanr.
Raflar arasndaki uzaklk ve savak kanalnn kesit alan o ekilde ayarlanmaldr ki savak kanal
ierisindeki berrak sv yksekliiyle kpk yksekliklerinin toplam giri savann yeteri kadar
altnda olsun. Aksi taktirde svnn bir st rafa doru akmas dier bir deyimle kanama olmas sz
konusudur. Savak kanal ierisinde svnn geri akmasna neden basn dmesidir. Dier bir
anlatmla savak kanal ierisinde aka kar gsterilen direntir. Savak kanalndaki sv ykseklii,
2
bantsndan hesaplanr.
: Savak kesit alan veya savak aklndan hangisi kk ise o deer alnr, m
Hangisi daha kkse o deer kullanlr.
Savak akl;
A ap = h ap l w
h ap = h w (5 10 mm)
tr =
Ad h b L
L wd
bantsndan hesaplanr
.
57
H.Yeniova
58
H.Yeniova
59
H.Yeniova
60
H.Yeniova
61
H.Yeniova
62
H.Yeniova
63
H.Yeniova
KAYNAKLAR
H.Yeniova
H.Yeniova
H.Yeniova
WILKE, C. R. and LEE, C. Y. (1955) Ind. Eng. Chem. 47, 1253. Estimation of diffusion
coeficcients for gases and vapours.
WINN, F. W. (1958) Pet. Ref. 37, (May) 216. New relative volatility method for distillation
calculations.
YAWS, C. L., PATEL, P. M., PITTS, F. H. and FANG, C. S. (1979) Hyd. Proc. 58 (Feb.)99.
Estimate multicomponent recovery.
ZUIDERWEG, F. J., VERBURG, H. and GILISSEN, F.A.H. (1960) First International
Symposium on Distillation, Inst. Chem. Eng. London, 201. Comparison of fractionating
devices
67