AVRASYADA RUNK YAZI

M. Turgay Krm

Ocak 2002 Antalya

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

I. Giri.........................................................................................3
II. Avrasya Corafyasnn nemi.................................................4
III. Ticaret ve yaz.........................................................................6
IV. Aguzai - skit Scyth Saka...............................................15
V. Sarmatlar Sauromatae........................................................21
VI. Gotlar ve Hunlar.....................................................................22
VII.Vikingler.................................................................................26
VIII.skandinavyada Runik Yaz..................................................31
IX. Sonu.....................................................................................38

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Giri
Tarih bilgisi ve As kimlii konusunda katklarndan dolay Aratrmac Yazar Sayn Serhat
Kunara teekkr ederim.

Runik yazy Avrasyada ilk kullananlarn, Asur Babil ivi yazlarnda

kuzai veya Aguzai, Bizans ve Roma tarihilerinin skit (Scyth),
Arap tarihilerinin ve Perslerin Saka, in tarihilerinin Soko a diye
adlandrd devletin olduunu, Tarih ve Arkeoloji bilimi bize
gstermektedir.
skit devletinin tarih sahnesinden silinmesinden sonra, Avrasyada
srasyla Sarmatlar (Sauromatae), Gotlar, Hunlar, Avarlar, Gktrkler,
Bulgarlar, Hazarlar, Ruslar tarih sahnesinde yerlerini almlardr.
Byk blm bu gnk Ukrayna, Bamsz Devletler Topluluuna bal
olan zerk Cumhuriyetler ve Kazakistan snrlar iinde kalan bu
blgelerde, arlk ve Sovyet dneminde yaplan Arkeolojik almalar,
malum politik nedenlerle, bilimsel platformlara gerektii ekilde
yansmamtr.
ncelikle unu belirtelim ki, Tarihte yok olanlar devletlerdir. Halklar ise ya
yeni bir devlet kurar, ya da baka bir devletin egemenlii altnda
yaamlarn srdrrler. Baka bir devletin egemenliine giren halklar ise
zaman ierisinde , kltrlerinin gc nispetinde, ya yaplarn korurlar, ya
asimile olup egemen halka karrlar, ya da birlikte olduklar halkn
kltrel yapsn da etkileyerek, yeni bir kltr ve halk meydana getirirler.

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Avrasya corafyasnn nemi

Douda , Ural dalar ve Altay Bozkrlarndan balayp, Batda Tuna
Nehri ve Karpat Dalarna, Gneyde Hazar Denizinin kuzeyi, Kafkaslar
ve Karadenizin kuzey kylar boyunca devam eden, Kuzeyde Baltk
Denizine kadar uzanan blgenin nemi, hi phe yoktur ki pek Yolunun
kuzey ksmn kontrol edebilmesinden kaynaklanmaktadr.
Resim 1: pek Yolunun
izledii gzergah.

Bilindii gibi pek yolu,

in den balayp
ngilterede biten en
eski ticaret yoludur.
in de retilen ipek ve
baharat, inin
kuzeyindeki
blgelerde retilen
madenler ve deerli
talar Hindistanda
retilen baharat ve
tekstil rnleri, bu
yolun getii dier
lkelerde retilen krk, tahl, ya ve arap, bal gibi dier rnlerle birlikte
Avrupaya pek yolu ve buna bal ticaret yollaryla ulamaktadr. pek
Yolu, Hazar Denizine geldiinde iki kola ayrlr.
Bir kol Hazar Denizinin gneyinden Orta Dou ve Arap Yarmadasna,
oradan kara ve deniz yoluyla Msr, Kuzey Afrika lkeleri, gemilerle
Akdenize kys olan Anadolu, Bizans ve dier Avrupa lkelerine
ular.
lk balarda uzun sre bu yol kullanlmtr. Bugn pek Yolu denince de
akla bu gzergah gelir.
Dier kol ise Hazar Denizinin kuzeyinden Avrasyaya , gemilerle
Karadenize kys olan Anadolu kentlerine, Bizansa , Tuna Nehri ve
kollar vastasyla Orta Avrupaya, Volga , Don ve Dinyeper nehirleri ve
bu nehirlere bal su yollar vastasyla Baltk Denizine, oradan da
skandinav lkelerine , Kuzey Avrupa lkelerine ve ngiltereye kadar
ular.

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Bu yol daha ge dnemlerde kullanlmaya balanmtr. klimin ve tabiat

koullarnn zorluunun bunda pay fazladr.
Avrupann gney kylarnn dalk olmas (Pirene , Alpler ve Balkan
dalar), Akdeniz yoluyla gelen ticaret mallarnn orta ve kuzey Avrupaya
gemesinde nemli engel tekil etmektedir. Bu nedenle Hazar Denizinin
kuzeyinden geen ve Avrupadaki su yollar ile, Baltk ve Kuzey denizini
kullanan ticaret yolu , orta ve kuzey Avrupa lkeleri iin daha fazla nem
tamaktadr.

Resim 2: pekyolu'nun Avrupa Blm (Harita, aadaki adreste daha byk

boyutta ve net olarak incelenebilir. http://www.city.sumy.ua/history/ukraine/6!.html )

Tarih, pek Yolunun kontrol iin yaplan savalarla doludur. Bu yolun

tmn bir kavmin kontrol etmesi phesiz imkanszdr. Bu yolun deiik
blmleri, deiik dnemlerde, farkl kavimlerce kontrol altnda
tutulmutur. Ve bu kontrol lsnde bu kavimler bym ve kontrol
kaybedince de klm, paralanm, yok olmulardr. Ayn dnemde,
deiik blmlerini kontrol eden kavimler birbirleri ile i birlii
yapmlardr.

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Ticaret ve Yaz.
Eski dnemlerde balca drt ekonomik faaliyetten bahsedebiliriz.
-Tarm,
-Hayvanclk,
-Zanaatkarlk ( Demir, tekstil, ahap, Ta ilemecilii, vs),
-Ticaret.
Yaz bilmeden ticaret dndaki faaliyetleri yrtebilirsiniz. Ancak yaz
bilmeden ticaret yapamazsnz.
Alnp verilen mallarn dkmnden, yaplan ahitlemelere kadar, yaz,
ticaretin her safhasnda gerekli olmutur.
Bulunan en eski yaztlarn ticaret anlamalar olduu bu gerei kantlar.
Ticaret yapmak istediiniz bir toplum, yazy bilmiyorsa nce yazy
retmelisiniz.
Dnyann en eski ve en byk ticaret yolu kukusuz pek Yoludur .
pek yolunun Orta Asya blm, uzun yllar deiik Trke konuan
kavimlerinin kontrol altnda kalm ve bizzat ticareti de Trke konuan
kavimler yapmtr.
Hun mparatoru. Atillann, Roma ve Bizansllarla, sava sonras yapt
her anlamann deimez maddesi, Hunlu tccarlara Roma ve Bizans
ehirlerinde imtiyazl ticaret yapma hakkdr. (Prof. erif Batav - Byk
Hun Kaan Atilla- Kltr Bak. Yayn No:2077 Ankara 1998)
Uzun yllar pek yolunun Hazar denizinin gneyinden geen gzergah
kullanlmtr. Bu gzergahta kullanlan en nemli yaz da phesiz Runik
diye adlandrlan ve bu yazdan tretilmi yazlardr. Kavimler, pek Yolu
vastasyla, mallar aldklar doularndaki lkelerden rendikleri yaz ve
alfabeyi kendi dillerine adapte ederek kullanmlar kendi alfabelerini
oluturmular, mallar sattklar batlarndaki lkelere de yazy ve alfabeyi
retmiler.

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Fenikeli tccarlar Runik yaznn Avrupada yaygnlamasnda nemli rol

oynamlardr. Mallar temin ettikleri doularndaki toplumlardan renip
kendi dillerine uyarladklar Runik alfabeyi, srasyla nce Anadoludaki
Likyallara ve Firigyallara retmilerdir. Anadoludan talyaya geen
Etrskler, Runik yaznnn Avrupaya yaylmasna neden olmulardr.
Greek kavimlerinin Anadoluda Firig ve Lidyallardan rendikleri ve
kendi dillerine adapte ettikleri Runik yaz Roma mparatorluu
dneminde latin alfabesi olarak Tarih sahnesine kmtr.

Resim 3: Antalya Elmal timlsnden kan eski Frig yazsnda kullanlan Runik
semboller ve yazya bir rnek (Antalya mzesi)

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Resim 4: Arkaik Grek diye tanmlanan yaztlarndan bazlarnda kullanlan Runik

semboller ve yazt rnekleri.
( L. H Jeffery, The Local Scripts of Archaic Greece, Oxford 1961-1969)

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Gerek Eski Frige gerekse de Arkaik Greke olarak snflandrlan

yaztlarda, Gktrk yaztlarndaki gibi kelime ayrac iki veya nokta st
ste eklinde kullanlm. Semboller de byk oranda benzemektedir.
Arap yarmadasnda yaayan kavimler de Runik yazy kendi dilleri ne
adapte etmilerdir.

Resim 5: Arap yarmadasnda bulunan yaztlarda kullanlan Runik semboller .

www.ancientscripts.com

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Resim 6: Kuzey Afrikada yaayan Berberi kabileleri (Ticaretle uraanlar) de bir

dnem Runik yazy kullanmlardr. www.ancientscripts.com

10

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Hazar Denizi ve Karadenizin Kuzeyinde ise Runik yazy ilk kullananlar

Orta Asyadan blgeye gelen skitlerdir. skitlerden sonra blgeye hakim
olan kavimler de Runik yazy kullanmlardr. .S. 1. yzylda Bugnk
svein gneyindeki anayurtlar Gotalanddan Karadenizin kuzeyine
gelen Gotlar da (Anayurtlarnda o dnemde yazy bilmiyorlard) Runik
yazy skit ve komusu olduklar Trke konuan kavimlerden rendiler.
Ve kendi dillerine adapte edip, kendi yaz sistemlerini oluturdular.
Krmda egemenlik kuran Got Kral Hermanarik (Germanarik) Hristiyan
olunca , Hristiyanl kabul etmeyip kendi pagan inancn koruyan bir
ksm Got kavmi, (krallar Odinin nderliinde) anayurtlar Gotalanda
(sve) geri dnerek Viking kralln kurar. skandinavyaya Runik yaz
da bu vesileyle gelir. Gotlar, Roma ve Bizans ile yakn ilikilerine ramen
Hristiyan kavimlerin kulland Latin yazsn deil kendileri gibi pagan
inancndaki komu olduklar bir ksm Trke konuan skit ve Hun
Kavimlerinin kullandklar ekliyle runik yazy alp kendi dillerine adapte
ederler. 10. yy a kadar pagan inanlarn koruyan Nordik toplumlar Runik
yazy 17. yy a kadar kullanrlar.
zetle pek yolu, ayn zamanda Runik yaznn yaylma yoludur.
Trk kavimlerinde bilinen en mehur Runik yazlar kukusuz Orhun ve
Yenisey yaztlardr. Edebi ve sistematik olarak 6.yy da en mkemmel
haliyle kullanlan Gktrk Runik yazs, bugn Trke dediimiz dili
kullanan kavimlerin binlerce yl sren resim- piktogram- tamga
aamalarndan geerek Orhun ve Yeniseydeki seviyesine ulamtr.

11

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Resim 7: Orhun Yenisey Gktrk Runik yazsndan rnekler. 6.yy

Son yaplan arkeolojik kazlar, Runik yaznn Orta Asyada binlerce yldan
beri evrimini yaayp kullanldna dair bize bulgular vermektedir.

Resim 8: Trkmenistanda , Anau antik kentinde kazlardan kan yaklak 4300 (..
2300) yllk Runik mhr. www.upenn.edu/museum/News/hiebert-seal.html

12

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Resim 9: Bugnk Pakistanda, eski yerleim ehri Harappada bulunan Yaklak

5500 yllk (.. 3500) Runik yaz.
http://news.bbc.co.uk/hi/english/sci/tech/newsid_334000/334517.stm

Uzmanlara gre :
5500 yllk olabilir ... Pakistan kazlarndan karlan, bilinen ilk
yazl rnek ..... mlek zerine yazlm bilinen dier yazlardan
daha eski .... Smer ve Mezopotamya yaztlaryla ayn veya az eski
dneme ait olabilir.... Ancak baz nemli problemler var, bu
semboller nds dilinde ne anlama geliyor, kimse bilmiyor.....
Harrappa (ok nceleri bulunan, Rosetta ta ) yaztlaryla benzerlik
gstermiyor
......Bu keif, yaznn orijini konusundaki tartmalara yeni bir konu
ekleyecektir.....Bu yaz, muhtemelen sa dan nce 3500 ile 3100
yllar arasnda, en az, Msr- Mezopotamya ve Harrappa
blgelerindeki kadar, bamsz gelimi bir yazdr, diyebiliriz.
Bu yaz zerinde, Gktrk alfabesi ve yaz sistemini kullanarak yaptm
okuma denemesi ;
Sadan sola okunuu; "nil Gk (Kk) alan", anlam; Gkten ineni alan,
yani ku satn alan dr.

13

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Muhtemelen Trke bilmeyen ve ku alm satmyla uraan bir

Harappal tccar tarafndan, kendini Trk toplumlarnda tantmak
amacyla, Trke bilen birine yaptrlm olabilir. Trk toplumlaryla
karlatnda bu yazy gsterdiinde, kendisini Ku pazarna veya
satclarna gtryorlard herhalde.
Gk veya Kk kelimesindeki sembol K nn simetrisi de olabilir. Bu
durumda ortaya ku eklinde bir piktogram kar ki, bu da okuma
bilmese bile kiinin ku aradn kardakinin anlamasna yardmc olur.
Bugn hala Pakistan ve Afganistann kuzeyi ile Trkmenistan,
Tacikistan, zbekistan da, av iin, Doan, Atmaca, ahin, Kartal gibi
vahi hayvanlar evcilletirilmekte, bu hayvanlara Arap eyhleri olduka
yksek meblalar demektedirler. Harappa da bu blgeye ok yakn, eski
bir ticaret ehridir. Ayrca eski in kaynaklarnda baz Trk kabilelerinin
papaan besledikleri belirtilmektedir.
Runik yazy kullanan tm dier kavimler, alfabelerinde sembolleri
seslerle eletirirken, Gktrk yaztlarnda grld gibi, sembollerin
hecelerle eletirilmesinin yan sra, sembollerin, piktogram ve
damgalara uygun seilmesi de - (e)B =ev, (a)T= at, (o)K=ok vs. - runik
yaznn mucidinin, bugn Trke dediimiz dili kullanan kavimler
olduunu bize iaret etmektedir.

Gktrklerden sonra Trkler gene Runik yaznn gelitirilmesi sonucu

olumu olan Sogd ve Uygur alfabelerini yaygn ekilde kullanmlardr.

14

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Aguzai - skit Scyth Saka

skitler ile ilgili Bizans ve Arap yazarlarn eserleri, ve Arkeolojik buluntular
bize olduka detayl bilgiler vermektedir. Karadenizin kuzey kylarndan
balayarak Avrasyay, M- 7.yy ile 4.yy arasnda kontrolleri altnda
tutan bu halkn kkeni (orijini) hakknda bilim dnyasnda elikili
tespitler yaplmaktadr.
ounlukla bu kavimin orijini rani (indo-europan) kabul edilmektedir. Bir
ksm bilim adam da bu kavmin Turani olduunu kabul etmektedir.
Bu kavmin ran-i (Aryan) olarak kabul edilmesinin temel nedeni, Ermeni
ve Sryani kaytlarnda geen birka kelimenin, indo-europa kkenli
olmasdr.
Hem Tarihi kaynaklar, hem arkeolojik buluntular, hem de son yllarda
yaplan runik yaz almalar, bize skitlerin Turani bir kavim ve Altay
orijinli olduunu ispatlar.
1970 ylnda bulunan Esik kurganndan kan skit iki kupasndaki runik
yaznn Prof. Musabayev (Kazakistan Bilimler Akademisi) tarafndan
Trke olarak okunmas, ve dier runik yaz uzmanlarnca yaplan
almalar iin aadaki adres incelenebilir.

Resim 10: Esik Kurganndan kan skit kupasndaki runik yaz.

Http://www.lostlanguages.com/saka.htm

skitlerin dillerinde baz indo-europan kelimelerin olmas olaandr.

Tarihi kaynaklar bize skitlerin, M 7. YY'da Avrasyadan kp Pers ve
Medler ile savaarak onlar yendii Msra kadar bu lkelerde 28 yl
hkm srdn sylemektedir. (Herodot 1. kitap). Daha sonra

15

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Perslerin isyan edip skitleri yurtlar olan Avrasyaya geri dnmeye

mecbur braktklarn grmekteyiz. Daha sonralar ise, Pers kral
Daryusun (Dareios) skitler ile savamak ve bu 28 yln cn almak iin
stanbul boazn geerek skitlere saldrdn gryoruz. . (Herodot 4.
kitap).
Herodot iin aadaki adresler incelenebilir.
http://classics.mit.edu/Herodotus/history.1.iv.html
http://classics.mit.edu/Herodotus/history.4.iv.html

Resim 11 :
http://mkatz.web.wesleyan.edu/grk101/linked_pages/grk101.scythian_archers.html

Herodot'dan rendiimize gre skit denilen halklar farkl yaama

ekli gsteren kabilelerden olumaktadr. Bunlardan birincisi ifti
skitler : Bunlar yerleik dzende iftilik yapmaktadrlar. kinci gurup
Gebe skitlerdir. Bunlar daha ok hayvanclk yapan, at , inek ve koyun
srleri ile gebe yaam sren skitlerdir.
nc ve son gurup ise ahane (Royal) skitlerdir.
ahane skitler dier skitleri kleleri gibi grrler. Savadrlar. skitlerin
en kalabalk ve yiit olanlardr.
Bu farkl skit guruplarnn da farkl corafyalarda olduunu gz nne
almalyz.

16

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Bu ifadelerden anlalyor ki, skitleri homojen bir halk olarak almak

yanltr. Benzer giyim, inan , dil vs. gibi kltrel anlamda ortak
zellikler gsteren farkl klan ve boylarn hakim unsur olarak ahane
skitler tarafndan ynetildii bir devlet yaps olarak ele almak bizce daha
dorudur.
Herodot'da anlatlan skitlere ait kltrel gelerin de, hakim unsur olan
ahane skitlere ait olduunu dnmek yanl olmaz.
Herodot da skitlerin orijini hakknda Greek ve baz skitler arasndaki
sylenceler anlatldktan sonra, Herodot'un da bizzat Ben de bunu bu
gr tutuyorum dedii gre gre skitler Asyada yerleikken
Masagetlerle yaptklar savata yenilip Aras (Araxes) nehrini geerek
Kimmerlerin lkesine gelirler. Ve Kimmerlerin boaltp kat bu blgeyi
yurt tutarlar.
Masagetlerin, Med (Pers) kral Kyrus ile yapt sava birinci kitabnda
detayl olarak anlatan Herodotun skitleri rani veyahut Pers olarak
tantmamas, Asyadan geldikleri fikrini savunmas , Massagetlerin
skitlerle benzer kltrel zellikler tad ve skit soyundan olduunu
syleyenler vardr demesi, Massagetlerin Hazar Denizi'nin kuzey
dousunda yaadklar yani Ural dalarnn gney eteklerinde
bulunduklar gz nne alrsak, skitlerin de bir Turani kavim olmasnn,
rani bir kavim olmasndan daha gl bir olaslk olduunu grrz.
Kltrel gelere gelince.
Herodot, 4. Kitabnn banda, skitlerin ksrak stnden bir tr iki elde
ettiklerini, ince detaylarna kadar anlatmaktadr. Bu ikiye Trkler Kmz
derler. Bugn de Orta Asyada pek ok Trk topluluklar hala bu ikiyi
yapar ve kullanrlar. in kaynaklar da Kmz olarak adlandrlan bu
ikinin sadece Trk kavimlerine has bir iki olduunu sylerler. Bu gne
kadar Trklerden ve yakn akrabalar olan Moollardan baka bu ikiyi
kullanan baka bir kavmin olduu hibir kaynakta yoktur. Sadece Kmz
imeleri bile onlarn Turani bir kavim olduunu ispatlamaya yeter.
Dier kltrel gelere gelince (Herodot 4. Kitap ),
skitler, Trkler gibi, kurban edilecek hayvan iple boarak, kan
dkmeden ldrrler.
Trkler gibi domuz beslemez ve kurban etmezler, en ok At kurban
ederler.

17

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

in kaynaklarnda da Trk toplumlarnn domuz beslemedii zellikle

ayrt edici zellik olarak belirtilir.
Dier Trklerde de olduu gibi en nefret ettikleri dmanlarnn kafa
taslarndan iki kadehi yaparlar.
Krallar lnce dier Trk kavimlerinde de grld gibi halk salarn
kesip, yz ve vcutlarnda yaralar aarlar. Mezarna elerinden birisi,
hizmetileri ve atlar, boularak konur. Kraln salnda kulland
eyalar (Silahlar), iki kupalar ile beraber mezara konur. Mezar
dikdrtgen eklinde kazlm topraa mzraklar epeevre yere saplanr
ve zeri sazlarla rtlr. Bir tr oda oluturulur. Daha sonra mezarn st
toprakla kapatlp, zerinde bir tepe oluturulacak ekilde toprak ve ta
ylr. lmn 1. Ylnda gene kraln atlar ve adamlar boularak
kurban edilir, kurban edilen atlarn ilerine saman doldurulup, mezar
evresindeki kazklara taklr. Bu mezarlarla ilgili Herodotun yazdklar ile
Pazrk gibi dier kurgannda yaplan arkeolojik almalar birbirini
desteklemektedir. Yaplan Arkeolojik kazlarda, skit mezarlarnda
silahlar ile gmlm kadn savalar da bulunmutur. Bu durum da
dier Trk toplumlarnda ok sk rastlanan bir durumdur. Trk
toplumlarnda da kadnn stats yksektir. ou zaman erkekleri ile
beraber silah kuanp savaa gitme sk grlen bir durumdur.
skit kurganlarnda bol miktarda geyik ve kartal motifli eyalar
bulunmutur. Geyik ve kartal, Altay ve Trk mitolojisinde olduka fazla
yer alan, ok nemli iki hayvandr.
Greek ve Bizans kaynaklarnda geen skitlere ait isimlerle ve skit diline
ait olduu kabul gren kelimelerin orijini almalaryla ilgili olarak
aadaki adresler incelenebilir.
http://www.lostlanguages.com/scythian.htm
http://www2.4dcomm.com/millenia/scythwrd.html
http://www2.4dcomm.com/millenia/scytha.html
http://www.kafkas.org.tr/english/ANALIZ/karacaylarin%20tarihi2.html

Gnmz bilim adamlarnda ok sk rastlanan bir yanla da burada

deinmek istiyoruz.

18

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Yaygn olan yanl gr udur:

Greek ve Bizans kaynaklarnda Karadenizin kuzeyindeki btn barbar
kavimlere skit denmektedir. Buna Hunlar da dahildir
Kaynaklar bize bunun byle olmadn gstermektedir.
Herodot da Androphaklar , Taurisler, Agathirisler, Sauromatlar, Gelonlar,
Melankhlenoslar ve Budinler skitlerden ayr kavimler olarak
belirtilmilerdir.
Herodot; Androphaklar skitler gibi giyinirler ama dilleri ayrdr ,
Melankhlenoslar siyah elbise giyerler ama skitlerin geleneklerine
uyarlar., Gelonlarn dili Greek ve skite karm bir dildir demitir.
Bu yanl anlayn nedeni bizce udur;
skitler devlet olarak tarih sahnesinden ekilmiler ancak skitleri
oluturan halklar, giyim, inan, dil ve yaz gibi kltrel zelliklerini
koruyarak ya baka isimler altnda yeni devletler kurmular , ya baka
kavimlerle birleip yeni bir kavim oluturmular ya da dier devletlerin
iinde yaamlarn devam ettirmi veya asimile olmular.
Yani Bizans kaynaklar, skitlerin mirass olan, skitler gibi konuan,
giyinen, yazan, yaayan , inanlara sahip olan kavimlere de genel olarak
skit demilerdir. Eski Arap tarihi ve seyyahlarn Slavlara Sakalibe
demeleri gibi.
Konumuzla ilgili olmas sebebiyle burada belirtmek lzumunu
hissettiimiz bir konu da M.S. 568 ylnda Bizansa gelen Gktrk
elilerinin getirdii mektubun, Bizansllar tarafndan skit Harfleri ile
yazlm mektup olarak anlmas, skitlerin, Hunlar ve Gktrkler gibi
runik yazy kullanmalarndan ileri gelmektedir.
Orhun ve Yeniseyde bulunan, edebi olarak en st aamasna gelmi
Runik Trk yazsnn, o gnk koullarda evriminin en az 10 YY da
oluaca gz nnde tutulursa, Runik Trk yazsnn ilk ortaya kn M
6. YY ve skitlere uzanmas artc deildir.

19

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

skitlerle ilgili baz eski Greek seramiklerinde yer alan resimlerde skitlerin
giyimleri hakknda bilgi edinmemiz mmkndr. Aadaki adres ve
devamndaki sayfalarda bu seramikler hakknda daha fazla bilgi ve resim
vardr.
http://mkatz.web.wesleyan.edu/grk101/linked_pages/grk101.scythian_archers.html

Bu resimlerden de anlalaca gibi, skitler, krk paralarnn

birletirilmesinden oluan giysiler giymektedirler.
Gze arpan iki farkl karakteristik olgu daha vardr. Pantolon ve
balklar.
Eski in kaynaklarnda da belirtildii gibi, pantolon, Trk boylarnn ayrt
edici zelliidir.
Balklar ise deri veya keeden yaplma olup bugn benzerleri hala
Altaylarda kullanlmaktadr.

Resim 12:
Krk elbisesi
ile Bir skit
savas.
Greek
Vazosu

Resim 13: Ayn dnem

Greek Tabanda skit ve
Greek savas.

Resim 14: Krkten elbise

ve pantolon giyen skit
okusu. M.500 Greek
Taba.

Resim 15:
Altayda Krkten
elbisesi ve metal
aksesuarlarla
sslenmi bal
ile bir aman. MS
2000

M. 500

20

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Sarmatlar Sauromatae
Herodot ve Hipokrat eserlerinde Sarmatlar iin skitlerin bir kabilesi
olduunu sylemektedirler. Herodot da Sarmatlarn orijini konusunda
anlatlan hikaye ise zetle yledir:
Kadn savalar (Amazonlar) esir olarak bulunduklar gemiyi ele geirip,
Azak Denizi (Maiotis) kylarna gelirler. Ve burada skitlere komu olarak
yaarlar. skitler bir gurup bekar genci Amazonlarn yaknna gnderirler.
Bir mddet sonra Amazonlarla evlenen bu genler Sarmatlar oluturur.
Sarmat kurganlarnda bulunan materyallerden de anlald gibi,
skitlerle birok benzer zellik gsteren Sarmatlarda sava kadn
mezar daha oktur. Bunun yan sra, skitlerden daha snk bir
ekonomik ve kltrel yaama sahip olduklarn grmekteyiz.
Herodotun ; skit dilinin bozuk bir eklini kullanrlar dedii bu halk M
6-4. YY. arasnda blgede egemen olmular. M 3.YY da Ural dalarnn
gney eteklerinde yaayan baz kavimlerin gneye inip bu blgeye
gelmeleriyle birlikte Aorsi, Roksolan, Alan (As), Yazg(Asi) beyliklerini
kurduklarn ve bunlarn oluturduu konfederasyon devletin tm skit
lkesine egemen olduunu grmekteyiz.

MS 3. YY. da Got kavimlerinin, skandinavyadan Baltk Denizinin

gneyine inip, Kuzey Karadeniz kylarna ve Krma kadar gelmeleri ile
Sarmatlar, etki alanlarnn byk bir ksmn kaybetmilerdir. MS. 375'de
Hunlar tarafndan tarih sahnesinden silinmilerdir.
Byk ounluu Hunlarn egemenliine giren Sarmatlarn bir ksm
Gotlarn , bir ksm da Romallarn korumas ve egemenlii altna
girmilerdir.
Greek Yazar Priskos, ve Jordanesin eserlerinde, Atillann Roma mp.
snan bu kavimlerin, kendine verilmesini isterken bu kavimlere genel
olarak skit kavimleri demesi, Sarmatlarn , skitlerin kltrel devam ve
mirass olmalarndandr.
Jordanes iin aadaki adres incelenebilir.
http://www.boudicca.de/jordanes1-e.htm

21

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Gotlar ve Hunlar
Ana yurtlar sve'in gneyi (Gtaland) olan bu kavimler, M 1. Y.Y. da
Baltk denizini geerek, gneye Wisla kylarna gelirler. Zamanla
Karadeniz kylarna kadar ulaan Gotlar, Sarmatlarn hakimiyet
alanlarn daraltrlar. MS 3.yzyla gelindiinde Gotlarn, Karadeniz'in
kuzey kylarnda tamamen hakimiyet kurduklarn grrz. Krmn
tamamen Gotlarn egemenlii altna girdii grlr.

Resim 16:

Gotlarn, Karadenizin kuzeyindeki hakimiyet kurduklar dnemde,

(.S.200-350), Ural Dalaryla Hazar Denizi arasndaki bozkrlarda, daha
sonra Avrupa Hunlar diye adlandrlacak Orta Asya dan eitli nedenlerle
gceden kabilelerin biriktiini grmekteyiz.
Gotlar Karadenizin kuzeyine yerletikleri bu dnemde otokton yerli
halklarla (Slav-Sakalibe gibi) , skit ve Sarmatlarn bakiyeleri ile ve
sonradan da bozkrdaki Turani Hun kavimleriyle kaynamtr
Krmda Hermanarik (Germanarik) in krall altnda Karadeniz zerindeki
ticareti kontrollerine alan Gotlar Bizans ile hem ticari hem de askeri
ilikilerini gelitirirler. Hazar Denizinin Kuzeyinden Bizans ve Avrupaya
giden ipek yolunu kontrolleri altna alrlar. Masagetlerle birlikte ran
ordularna kar savarlar.

22

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Gotlarla ilgili ve Hunlarla ilikisini anlatan en geni kaynak, Jordanes'in

Getica isimli eseridir. http://www.boudicca.de/jordanes1-e.htm
Bizans, o donemde Runik- Firig ve Likya yazsndan gelitirilmi olan
Latin- Greek alfabesini kullanmaktadrlar .Buna ramen Gotlar, Hristiyan
Bizansn kulland latin alfabesi yerine kendileri gibi pagan-aman
inancndaki otokton halkn (skit Sarmat bakiyeleri ) ve dou komusu
bozkrdaki Turani kavimlerin kulland Runik alfabeyi kullanarak kendi
dillerine uygun ekilde, soldan saa yazlan Runik alfabeyi, gelitirip
kullanmaya balarlar. Bu yaz skandinavyada 17. yy a kadar
kullanlmtr. Latin alfabesine o dnemden sonra geilmitir.
Bizans ile girilen ilikiler srasnda Kral Hermanarik Hristiyan olur. Got
kabilelerine de Hristiyan olmalar iin bask uygular. Bir ksm Got kabilesi
pagan inancn korur. Bunlardan bir ksm kuzeye ana yurtlar
skandinavyaya (Gotaland) geri gerken bir ksm da benzer paganaman inancna sahip olan bozkrdaki Hun kabilelerine katlrlar.
Bu durum Got-Germen mitolojisinde Hunlarn meneyi konusunda yle
hikaye edilir; Hermanarik Hristiyan olunca byc Got kadnlarn
(pagan-aman) bozkra srer. Bozkrda bu kadnlar kt ruhlar ve cinlerle
birleirler. Hunlar ite bunlarn ocuklardr.
Mitolojiye bu ekilde yansyan olayn asl , Hunlar Avrupa ilerine 350
ylndan sonra yapt aknlarda Hun ordusunda pagan Got kabileler,
komutanlar ve askerlerin olmasndan da (Fransa yaknlarndaki
Katalonya savanda Hun ordusunda ounluk Got asker ve
komutanlardr.) anlalaca gibi, Hristiyan olmay reddeden Got
kavimlerin benzer inanca sahip Hun imparatorluu iinde yer almalardr.
Bu kabilelerden bir ksm Hunlar iinde asimile olmu dillerini kltrlerini
kaybetmi, bir ksm Orta Asya orijinli kavimlerle kaynam, bir ksm ise
kltr ve dillerini belli bir mddet korumulardr.
Bu mitolojik anlatmdan, baz Got kavimlerinin Turani Hun kavimlerle
karp melez kavimler-kltrler oluturduunu dnmek ve bugn
Kafkaslardaki toplumlar oluturan farkl anatomik-kltrel yapya (indo
europan dil konuan) sahip toplumlar anlamak, Gotik mimari tarzn baz
Kafkas toplumlarn kltrne nereden geldiini de anlamak belki mmkn
olur.

23

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Tersine bir durumda sz konusudur. Yani merkezi Hun otoritesine eitli

nedenlerle ba kaldrm, isyan etmi Hun birlii iindeki baz kabileler de
Gotlara katlm, Hunlarn Avrupa ilerine yaptklar aknlarda Hunlara
kar Gotlarla birlikte savamlardr. Vizigot ordularnda ok sayda Hun
asker ve komutan olduu Tarihi kaynaklarda yazar. Tabi bu kabilelerin bir
ksm Hristiyan olmu, ve asimile olmular bir ksm Got kavimleriyle
kaynaarak melez kltrleri oluturmu, bir ksm da benliklerini uzun
mddet korumular sonra yok olmulardr.
Gzden kaan en nemli nokta Hunlarn mparatorluk (imparatorluk
kavramn yeni bir kavram olarak kabul edersek) dier anlamda kabile
konfederasyonlar eklinde olduklardr. Bu tip devlet rgtlenmeleri
Krallk gibi tek bir etnik topluluun hkmranl deillerdir. Dolaysyla
pek ok etnik unsur da hem tebaa hem de ynetici konumundadr.
Dahas imparatorluun merkezi yapsnda farkl etnik kkenlerden gelen
ahslarn olmas ve birden fazla dilin konuulup kabul grmesi normaldir.
Hunlarn iindeki pek ok kavme Jordanes de skit kavimleri denmesinin
nedeni Hun ve skit devletlerinde merkezi ynetimde bulunan kavimin
Runik yaz da dahil benzer kltrel geler tamasdr.
Hunlarn merkezi ynetici kavminin Trk dili konutuu (dolaysyla da
Trk etnik kkenli olduu) birok batl bilim adamnca da kabul grr.
(Denis Sinor,Erken Asya Tarihi, -Early Inner Asia -Oxford Yaynlar S
277)
Hunlarn Avrupaya doru harekete gemesi ile Hun mparatoru Atilla,
nce Hermanarik in Krmda kurduu krall egemenlii altna alm,
ve kendisine bal olan Hunimundu (Hun azl- Hun gibi konuan)
Gotlara kral yapmt.
Sonuta biliyoruz ki Hunlar btn direnmelere ramen Avrupay byk
lde kontrol altna alm Bizans ve Bat Roma mparatorluunu haraca
balam Alplerin kuzeyinde kalan Tm Avrupay da kontrolleri altna
almlardr.

24

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Resim 17: Trk Dnyas Kltr Atlas Sayfa 94-95 deki Harita. T.K.H.V. yaynlar.

Bu hakimiyet sahas, bilim adamlarnn da izdii gibi bugnk Almanya

Danimarka ve Gotlarn ana yurdu olan svein gneyindeki Gotaland' da
ierisine alr.
Hunlar tarih sahnesinden ekilince Avrupann bu gnk corafyas
kabaca ekillenmi olmaktadr.
Bugnk Avrupada bulunan Alman ngiliz Franszlar bata olmak zere
pek ok devletin nemli etnik unsurunu oluturan Keltler, Saksonlar,
Franklar, Germanlar, Vikingler, Macarlar Gotlarn ve Hunlarn
bakiyeleridir.
Gotik kavimlerle beraber hareket edip Hunlarn nnden kaan Turani
Hun kavimleri de zaman iinde asimile olup yok oldular. (Macarlar belki
de bunlarn bakiyeleridir.)

25

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Vikingler
Bu konuda batl bilim adamlarnca en gvenilir ve de kabul edilebilir
kaynak, 1179 - 1241 yllarda yaam zlanda'l tarih ve destan yazar,
devlet adam Snorri Sturlason'un Heimskringla isimli eseridir. Bu eserin
"The Ynglinga Saga" isimli blmnde tanr- kral Odin hakknda
konumuzla ilgili blmler yledir:
http://sunsite.berkeley.edu/OMACL/Heimskringla/ynglinga.html

"Asyadaki Don (Tanaquisl) Nehrinin dousundaki lkeye Asaland veya

Asaheim (As-a lkesi) denir. Bu lkenin bakentine de Asgaard ( Aslarn
surlu-guard,korumal- ehri) denir. Bu ehrin Kral (chief ) Odin idi." (2.
blm)

"..... Odin'in byk topraklara sahip olduu dan gney yamac Trk
lkesine (Turkland) uzak deildi." (5.blm)
Odinin Don ile dil nehirleri arasnda bulunan, kendini "As" diye niteleyen
halkn yaad lkenin bakentinde Kral veya ef olduunu ve lkesinin
Trklerle komu olduunu ak bir ekilde grmekteyiz.
Tarihi bilgiler ve ad gecen eserdeki dier bilgilerin nda Odin'in, M.S.
3. YY da Karadeniz'in kuzeyine gelen Got'lardan olduu, Don ve dil
nehirleri arasna hakim olan Got kabilesinin lideri olduunu, Germanarik
in Hristiyan olmas sonrasnda yaanan srete pagan inancn
koruyarak ana yurdu olan skandinavya'ya (Gotaland) Avrupaya Hun
aknlar balamadan, kabilesiyle geri dnd ve skandinavya'da Viking
kralln kurduu anlalmaktadr. Vikinglerin 9.yy sonuna kadar pagan
inancn koruduklar bilinmektedir (bni Fadlan-Fazlan, Seyahatname)
Odin skandinavlara okuma yazmay (Runik alfabeyi) retmitir. Odin
ncesi skandinavya'da yaz yoktur.
Odin ncesinde skandinav takviminde bir yl on ay dr. Odin buna iki ay
daha ilave etmitir. (Muhtemelen Trk'lerin 12 ayl takviminden
esinlenmitir)
Odinin ayn zamanda sihirli-byl (Magic) gleri vardr. lkesine
dmanlar yaklanca byk frtnalar yaratr yamur ve kar yadrarak
dmanlarn geri dnmesini salar. lkesini bu ekilde korur. (Aynen
Trklerde de grdmz "yada" ta olaynda olduu gibi)
26

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Odin'in saraynn kaplarn bozkurtlar korur. Bozkurt skandinav

toplumlarnca da nemli bir semboldr. Mitolojik bir ifade olan bu olguyu,
Odin'in kraliyet muhafz birliinin Turani- Trk askerlerden kurulu
olabilecei eklinde yorumlamak ister istemez bize tarihte pek ok kraln
muhafz birliklerini Trklerden semi olduunu anmsatr.
skandinav mitolojisinde Odin'in iki tane kuzgunu (Bir cins karga- Raven)
vardr. Bunlar konuabilmekte ve sabahlar uup akamlar Odin'in
omuzlarna konarak ona tanrlardan (muhtemelen civardaki lkelerin
krallarnn neler yaptndan) haberler anlatrlar.
Resim 18: Aynen Uygurlarn kral Buku
Tegin'in (By prensi ?) kargas gibi
(Cuveyni, Tarih-i Cihan Ga, S.104
Kltr B. yay. No:2253 ,1988 Ankara)

Bu benzer motifler sadece Odin ile

snrl deildir.
skandinav mitolojisinde de kutsal
hayat-yaam aac vardr .
Yggdrasil (Yiga asil? ) denen bu
aacn zerinde 9 ehir vardr.
(Trk mitolojisindeki Kutsal aata
9 dal vardr) Bu ehirlerin 4
aacn dallarnda (yukarsnda) 4 kklerinde biri de gvdesindedir
(nsanlar bu gvdedeki ehirde yaarlar. Yukarda iyi-olumlu tanrlarn
ehirleri, kklerinde ise kt- olumsuz tanrlarn ehirleri vardr. Aynen
Trklerde amanlarn bu aac kullanarak gk tanrlara veya yersu-yeralt
tanrlarna ulamas motifinde olduu gibi)
skandinav otokton halklarndan Samiler de uzun sre aman pagan
inanlarn korudular.

27

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Resim 19: Bir Sami aman ayini http://www.ub.uit.no/northernlights/eng/myths09.htm

skandinav mitolojisinde Odin'in keisi vardr. Acknca bu keiyi yer.

ancak kemiklerini korur. Ertesi gn kei kemiklerinden tekrar canlanr.
Yaamn veya tekrardan yaamn kemiklerden olacana inan ve
kemiklere zarar vermeme inanc Trk toplumlarnda da mevcuttur. yle
ki byk dmanlarn kemikleri de yok edilir.
Btn bunlarn yan sra giyim l gmme ve dini riteller konusunda da
pek ok benzer yanlarda mevcuttur.
sve'te Stokolm yaknndaki Birka antik ehrinde yaplan kazlarda
bulunan mezarlar Altaylarda bulunanlarn benzeridir.

28

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Alan bir mezarda, len kii giysileriyle, silahlaryla, yiyecek ve iecek

kaplaryla muhtemelen oturur vaziyette ve iki kurban edilmi at ve at
arabas tekerleriyle birlikte bulunmutur. Civarda almadan korunan
daha pek ok benzer mezar vardr.
http://www.vikinganswerlady.org/Birka.htm
http://home1.swipnet.se/~w-14723/birka/birke010.html

Odinin bugnk Ukraynada yaayan ve kendine As denen toplumun

kral olduuna yukarda deinmitik.
Asgrad Aslarn surlu ehri anlamnda (Belgrad gibi grad= guard=
koruma.)
Peki bu As toplumu nedir ve gemite ve bugn bu kimlii kullanan
toplumlar anlan blgede (Don-dil civar) var m?
"AS" kavramnn getii - vurguland- baz kelimeler unlardr. ("S" harfi
rahatlkla "Z" olarak da kullanla bilinir)
As = Tarihte Sarmatlar (Alanlar) oluturan kavimlerden biri
As= Bugn Kafkaslarda yaayan Karaay Trklerinin, Osetlerin,
kendilerini tanmladklar kavim ismi
Aset = Oset - Osetya halk
Askit= skitler-Sakalar
Askuzai = Asur belgelerinde skitlere verilen isim (Kuzey As halk )
Asur = Anadolu'da kurulan devlet ( Ur ehir anlamnda kullanld
dnlrse As ehri)
Azak = Krmn dousundaki deniz (Asov) . (As halknn Ak - kutsal stdenizi) (Akgl Akdeniz gibi Altay mitolojisinde kutsal st denizi)
Azer = Azerbaycan halknn ismi ( As eri -askeri-erkei)
Astrakhan = Hazar denizinin kuzeyindeki tarihi ticaret ehri ( As tarkantarhan as komutan ??)

29

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Hakas = Altaylarda yaayan kendilerine Saka(skit) da diyen Trkler.

(Hak sonradan alnm, doru- gvenilir- gerek anlamnda bir ek olabilir
mi ?)
Ok (Q) eski Trklerde kavim anlamnda da kullanld (on ok- ok vs)
dnlrse
Kaf_q_as = Kafkas (kaf-ok-as) Kaf da as halk. (kaf= Trk
mitolojisindeki kutsal da)
Q_as_er = ) Khazar-Hazar -Karayim, Trkleri. (Ok- as- er )
Q_as_aq = Kazaklar (ok- as- ak Soylu as kavmi. Ak budun - kara
budun da olduu gibi Ak soylu asil anlamnda.)
Ab_as = Abazya halk ( kutsal As lar . Ab ulu- Kutsal anlamnda )
Asena= Trk mitolojisinde ki dii kurt, Trk devlet geleneinde Hakan
soyu.
As ana = Altay mitolojisindeki Tanr "Umay" n dier ad (Hakaslar
Umaya As kz da derler)
Askil= Bat Gktrk mp.'da nemli bir kavim ve kralnn ad
As_paruh = Volga Bulgar devletinin kurucusu Trk prensi
Asya = As lkesi (Romanya, Finlandiya gibi) Ktann ad.
As ortak bir inan kimlii olarak (aman-pagan ), uzun sre blgede
yaayan halklar tarafndan, rk fark gzetilmeden kullanlm bir st
kimlik (nan kimlii) olmu kansndaym.

30

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

skandinavyada Runik Yaz

skandinavya'da bulunan Runik yazlar genelde 2 kategoride ele alnr.
Birinci kategoridekilere 24 semboll eski "Oldest Runik" yaz denir.
kinci kategoridekilere 16 semboll Viking a " Viking Age" runik yazs
denir.
Yani iki farkl alfabe ve yaz sz konusudur.
Bu blmde yaralandmz temel eserler;
- Prof. Sven B. F. Jansson, Runinskrifter i Sverige, AWE / Gebers 1963, ngilizce basks
Runes in Sweden Royal Academy of Letters ... GIDLUNDS Warnamo / Sweden 1987
- Turgay Krm, FUTHARK ALFABESNN GZEM, 1994 Antalya.
www.antalyaonline.net/futhark

Futhark diye de adlandrlan 3500 civarnda yazl kaya vardr . Bunlardan

ok az (%10) civarnda Eski kategoriye girmektedir.
Viking a yaztlar yani 16 semboll alfabeyle yazlanlar soldan saa
doru mkemmel bir ekilde Nordik dilde okunmakta ve bu yaznn 17.
YY la kadar skandinavya'da kullanlmakta olduu bilinmektedir.
En belirgin farklardan biride eski (24 semboll ) denen yazlarn sadan
sola yazlm olmasdr.
Eskilere Tanr Odin zamanndan kalma by yazs denmektedir. nk
bunlarn skandinav dillerinde okunmas mmkn olmamtr. skandinav
dillerinde okuma almalar yaplmsa da kabul grmemitir.
Okunamad iin bu yaztlara mistik bir anlam yklenmi, bu yazlarn
by amacyla yazld dnlmtr.
Run kelimesinin skandinav dilinde esas anlam da "by yazs"
demektir.

31

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

skandinavya-ve Almanya'da bulunan tanabilir ev eyalarnda (kapkacak, tarak kandil vs.) bulunan runik yazlardan bazsnn zerindeki
yazlar skandinav dilleri ile okunamaynca Trk Runik alfabesiyle baarl
okuma almalar yaplm, ancak bunlarn ticaretle buraya geldii
dnlmtr.
Orhun yaztlar ilk bulunduunda bilim dnyas yaklak 100 yl bu
yaztlarn Orta Asya'ya giden Vikingler tarafndan yazldna inanm,
Thomsen tarafndan bu yaztlar Trke okununca bu sefer her iki yaznn
birbiriyle ilikisinin olmad dnlm ve savunulmu.
Tarihi ve yukarda saydm dier bulgulardan da anlalaca gibi her iki
toplum da Avrasyada tarihin bir dneminde bir arada olmular.
Birbirlerinden etkilenmiler ve birbirlerine karmlar. skandinavlar
Hristiyanl uzun yllar kabul etmemi pagan inanlarn korumular ve
yaz olarak da Hristiyan Bizansn ok daha nceden alnp gelitirilmi
bir tr Runik yaz ve alfabe olan Greek-Latin alfabesini deil aman skit
bakiyeleri ve Hunlarn Runik yazsn alarak kendilerine 16 semboll
alfabe yapp kullanmlar. skandinavyada bulunan 24 harfli denen
(aslnda 24 ten fazla sembol mevcut ) az saydaki yaztlarn da Hun
merkezi otoritesine ba kaldrp Gotlara katlan veya Hun hakimiyet alan
olan skandinavya da yerletirilmi ve belki de Hun mparatorluu
ykldktan sonra oraya gen, bugn Trke dediimiz dilin belki de
unutulmu, yok olmu bir kolunu kullanan kabilelere ait olmas hi de
dk bir olaslk deildir. Bu blgelerde bu kabilelerin zellikle de
Hristiyanlk yaygnlanca zamanla asimile olup yok olmas da
kanlmazdr.
Bizi ilgilendiren 24 semboll Futhark yada Oldest Runik denen
yaztlardr.
Prof. Jansson un anlan eserinde (Sayfa 13) bu alfabe u ekilde ses
deerlendirilmesine tabi tutulmutur.

Bu semboller Kylever Ta olarak bilinen yazttan alnmtr. Hibir

semboln 2 defa tekrarlanmamasndan yola karak, Alfabe olarak
deerlendirilmitir. Soldan saa ilk alt sembolden yola karak da
Futhark alfabesi denmitir.
32

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Tan asl resmi aadadr.

Resimden de aka grld gibi, kaya zerindeki yaz sadan sola ve

aadan yukarya yazlmtr. Yazda 24 sembolden sonra 5 sembol
daha vardr ve yaznn (sadan sola yer olmad iin ) devamdr. Bu be
sembolde bulunan sembollerden bazs yaz iinde tekrarlamaktadr.
lk 24 sembol 1994 de kayann elime geen resmini esas alarak ,
Gktrk alfabesi ve okuma sistemiyle yaptm okuma almas yledir.

33

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

23. Sembol Tonyukuk yaztlarnda aynen Futhark alfabesindeki gibi

mevcuttur. Anlam olarak 'Ba' eklinde kullanlmtr. ki harf birlemi
ve bir kelimeyi oluturmutur.
ki harfin birleip anlaml bir kelime oluturmas 13. sembolde de grlr.
t kelimesi tmek = konumak anlamndadr. Ayrca semboln az
eklini almas da dikkat ekicidir.
Gktrke'nin okuma kurallarna uygun olarak,sadan sola okuyalm.
bilke inydi k okna t akisn goydo pu kostg
bilke :
:
inydi :
k :
okuna :
t :
akisn :
goydo :
pu :
kostg :

bilge, bilgi sahibi ulu kii (mutlak akl-mutlak bilin)

Ik (bilge = bilgi veren k, melek - tanr elisi )
ndi (gkten indi)
bizzat kendisi ,
ok unun ucuyla (silahnn ucundan kan .... ile )
tmek konumak
azn ( t akisn = azndan kan szleri )
oydu koydu
Bu
ok stun (dik stun- dik taa)

Gnmz Trkesi ile okuyalm.

Bilge indi bizzat kendisi okunun ucuyla azndan kan szleri oydu
bu dik taa
24.,23.,22. sembolleri, sadan sola okununca (skandinav dilinde), ortaya
kan kelime O d ng, bizce Viking tanrs Odin kelimesinin k
noktasdr. Biz bu sembol Trke, Bilge (tanr elisi -k veren
kutsal kii ) olarak okumaktayz.
Son 5 semboln bulunduu resim elime sonradan gemitir. Ve ayn
yntemle okunduunda :
Orte dtenc diye okunmakta Bu gnk Trkede Orta(sn) oyarak
oyan-diden anlamndadr

34

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

.
Dolaysyla, eski okumamla birlikte cmleyi ele alrsak;
bilke inydi k okna t akisn goydo pu ko stg orte ddenc
Bilge indi bizzat kendisi okunun ucuyla azndan kan szleri bu dik
tan, ortasn oyarak koydu
Prof. Jansson' un kitab Blm " The Oldest Runic Inscriptions" sayfa 18
de yer alan Mjbro tan u ekilde okumaktaym.

Satrlar aadan yukarya,satr sadan sola okuyalm

gopek yik op ke kelkic ikin ekgk gkspek desinkic
gopek :
yik :
op ke :
kelkic :
ikin :
ekgk :

Kpek
yig = iyi
opla = atlamak,hcum etmek (gnmz Trke'sinden hopla )
kalknca - kalksn
ikin =iki, ikisi,her ikisi
bir isim diye dnyoruz.(tanrsal bir isim olmas muhtemel)
gspek (sonradan gnmz Trke'sine gzpek = kahraman-cesur olarak
gkspek :
gemi.Ancak bizce deyimin asl gkspek = gs pek =gs kuvvetli dir .)
desinkic : Desin

Gnmz Trkesi ile okuyalm.

kpek iyi hcuma kalksn -saldrsn- ikisine de "ekgk" gz pek desin

35

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Bu okumada gopek - Kpek kelimesinin de gks pek (cesur)

kelimelerinden , ks seslerinin dmesi sonucu olutuunu
dnmekteyim. Benzeri Kagarl Mahmudun Divannda da var. Orada
da benzer ekilde Yass yga (yass aa) kelimelerinden ara seslerin
dmesi sonucu yasga = hamur ama tahtas, kelimesinin olutuu
sylenmektedir.
Yaztn bulunduu tata, yaznn hemen altnda, at zerinde, bir elinde
kl, dierinde kalkan olan bir sava resmedilmi, yerde ise iki tane
kpek figr mevcuttur.
Ayrca bu kayadaki sembollerin yazl biimi,sembollerin sol kede
younlamas, yaznn sadan sola yazldn kantlar.

36

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Prof. Jansson' un kitab Blm " The Oldest Runic Inscriptions" sayfa 18
de yer alan Istaby tan u ekilde okumaktaym.

Gktrk yaztlarnda olduu gibi stunu ve satrlar sadan sola

okuyalm.

37

Avrasyada Runik Yaz

M. Turgay KRM

Sadan sola doru okuyalm

k gikit yaspurgu iok gri s gikit yatpudr goi gikit yatsorg
k :
gikit :
yaspurgu :
iok :
gri :
s :
yatpudr :
goi :
yatsorg :

o - bizzat
yiit
yaad
ok (Gktrke'de yer alan i sembolnn sesi yerine kullanldn dnyorum)
g
asker -svari
yapmad
g
yatyor

Gnmz Trke'si ile okuyalm.

o yiit yaad ok g asker -olan- yiit yapmad g yiit yatyor (yatsn)
Sizin de anladnz gibi, ok g artlarda yaayan, yaad yeri terk
etmeyen (kamayan -g etmeyen) bir askerin mezar ta.

Sonu:
Runik yaznn kkeni Orta Asyadr. pek yolu boyunca sralanan
kavimler, doularndaki kavimlerde, Runik yazy grm, Kendi dillerine
uyarlamlar. Kendi yaz sistemlerini oluturmular.
Kanaatim odur ki; deiik Avrupa lkelerinin yan sra zellikle youn
olarak skandinav lkelerinde pek ok runik Trke yazt mevcuttur. Bu
yaztlar Hun dneminde ve sonrasnda o blgelere herhangi bir nedenle
gitmi olan, ve bugn Trke dediimiz dilin belki de unutulmu, yok
olmu bir lehesini konuan, bugn asimile veya yok olmu topluluklarca
yazlmtr.

38