Univerzitet u Sarajevu

Filozofski fakultet

Peinsko slikarstvo
(seminarski rad)

Sarajevo, 2013

Uvod
Paleolit obuhvata ogromno razdoblje od oko 600.00 godina. Deli se na rano paleolitsko doba,
veoma dugo, i mnogo krae pozno paleolitsko doba. Tragove paleolitske umetnosti ne
nalazimo samo u zapadnoj, srednjoj i junoj Evropi, ve i u Africi, Aziji i Americi.1
ovjek paleolitskog doba je bio lovac i sakuplja plodova. Poznato je da je mukarac lovio
divlje zvjeri a da se ena brinula za ognjite, vatru i skupljala hranjive plodove. Kako se ini,
paleolitski ovjek je ivio u hordi, jer se samo tako mogao odbraniti protiv surove prirode
koja je bila njegov neprijatelj, ali isto tako i od drugih ljudi. Kako danas, tako i u vrijeme
paleolita, glad je bila pokreta svih ljudskih aktivnosti. Pojesti ili biti pojeden, bila je jedina
alternativa. Iako je paleolitski ovjek bio primitivni lovac, i iako je njegova svijest bila na
niskom stepenu, on je stvorio veliku umjetnost slikarstva i skulpture.
Najranija peinska umjetnost za koju se zna nastala je prije oko 200-300.000 godina, u Indiji,
u prebivalitima prvih ljudi. Tokom paleolita ljudi su naseljavali uglavnom samo plie peine
ili ulazne dijelove dubokih peina tj. samo oni prostori u koje je dopiralo dnevno svjetlo
sluili su im kao stanite za svakodnevni ivot. Duboke peine, meutim, zbog uslova koji u
njima vladaju nisu bile pogodne za dugi boravak ljudi, nego su uglavnom predstavljale
svetilita.
Kada je ovjek poeo da stvara umjetnika djela? Kakvi razlozi i svrhe su se krili iza te
umjetnosti? Da li je ona bila zadovoljenje nagona za igrom i uivanje u ukraavanju? Da li je
ona imala neku praktinu svrhu? Da li u njoj treba da se vidi oruje u borbi za ivot?

Rui, 1971, 4-5

Peinsko slikarstvo- stilske odrednice

Peinsku umjetnost karakterie nekoliko stilskih odrednica:
Napredno musterijansko doba (oko -50.000 godina) - nema potvrde ni o jednom
figurativnom delu; ve su znali za oker...
alpetronsko
oblikovanja...

doba (-

35.00

godina)

jo

nema

izrazitih

figurativnih

Orinjako doba (oko - 30.000 godina) Apstraktne i vrlo rudimentarne slike, prikazuju glave
ili telo ivotinja koje je u veini sluajeva nemogue identifikovati. Likovi pomeani sa
prikazima
genitalija.
Gravetijansko doba (oko - 25.000 godina) Ljudski likovi su potpuno stilizovani, likovi
ivotinja raeni sasvim jednostavnom tehnikom: na osnovnu lenu liniju nanoeni povrni
detalji
karakteristini
za
tu
ivotinjsku
vrstu.
Solitrensko doba (oko - 20.000 do 15.000 godina) Ovladavanje tehnikom je potpuno, slike,
skulpture i gravire pokazuju zavidan kvalitet izrade, mada su tela sasvim
neproporcionalna.
Madlensko doba (oko - 15.000 do 11.000 godina) Oblikovanje figura dostie ve vrlo visok
stepen realizma, ivotinjski likovi imaju prirodne proporcije, a pri bojenju tela dati su mnogi
detalji
(dlake,
runo,
reljefnost
tela...)
Mlae Madlensko doba (oko - 10.000 godina) Likovi su izgubili i poslednje odlike
prethodnih stilova, ivotinje su prikazane tako realistino da vernost oblika i pokreta prosto
zapanjuju.2

Eho: http://www.eho.com.hr/news/pecinsko-slikarstvo-motivi-i-simboli/6500.aspx, 3.12.2013

Magija i ritual
Prve slike u istoriji oveanstva stvorili su lovci iz kamenog doba. Na stenovitim zidovima
peina ti primitivni umetnici prikazali su divlje ivotinje koje su najee lovili. Prvo
umetniko delo nastaje iz odnosa oveka prema prirodi koja ga okruuje.3
Paleolitski ovjek slika naturalistiki i nastoji stilizacijom stvoriti dvojnika te ivotinje. Sve
svoje oduevljenje i strah i ljubav prema zvjerima od kojih zavisi njegov ivot, naslikao je u
mranim peinama u koje se sklanjao.
Do nekih se moe stii samo puzei, a put do njih je tako zamren da bi svako bez iskusnog
vodia zaas zalutao. Peina u Lascauxu, to je veoma karakteristino, otkrivena je pukim
sluajem 1940. godine. Otkrili su je neki deaci iji je pas upao u jamu koja je vodila u
podzemnu dvoranu. I tako skrivene u utrobi zemlje, koja ih uva od sluajnog uljeza, te su
slike morale imati namenu daleko ozbiljniju od puke dekoracije. I zaista, nema ni najmanje
sumnje da su stvarane kao sastavni deo magijskog obreda koji je trebao da obezbedi uspean
lov. Mi to zakljuujemo ne samo po njihovom skrovitom smetaju i po crtama koje treba da
predstavljaju koplje ili strele, esto uperene na ivotinje, ve i po udnoj zbrci u kakvoj su
ivotinje naslikane jedna preko druge.4
Ta magija oigledno nije imala nieg zajednikog sa onim to mi smatramo religijom; ona
nije znala za molitve, nije potovala nikakve vinje sile i nije bila povezana ni sa kakvom
vrstom vere, ni sa kakvim duhovnim biima iz drugog sveta, pa prema tome nije ispunjavala
minimalne uslove za autentinu religiju. Slike su bile deo tehnikog aparata te magije; one su
bila klopka u koju je divlja morala da padne, ili, pre klopka sa ve uhvaenom ivotinjomjer slika je bila u isto vreme i predstava i stvar koju je predstavljala, i elja i njeno ispunjenje.5
Kako se ini, paleolitski ovjek nije znao jasno povui granicu izmeu stvarnosti i slike, jer
slikajui ivotinju, a samim tim i ubijanje iste je znailo za njega da time ubija i njen duh.
ovjek iz starijeg kamenog doba je verovatno imao isti stav prema umetnosti kao i LeviBrilov Indijanac iz plemena Sijuks, koji je za jednog naunika koga je video kako priprema
skice kazao: Znam da je taj ovek mnogo naih bizona stavio u svoju knjigu. Bio sam
prisutan kada je to uinio, i od tada kod nas nema bizona.6
Izvanredan je realizam peinskih slika, jer slikar koji je verovao da zaista stvara ivotinju
verovatno vie teio za ovom osobinom nego onaj koji je samo slikao neki lik radi ubijanja.7

Prette, De Giorgis, 2006, 10

H. W. Janson, 1975, 19
5
Hauzer, 1966, 6
6
Hauzer, 1966, 7
7
H. W. Janson, 1975, 20
4

Simboli i motivi
Pojedini naunici smatraju da su te slike imale praktinu svrhu: sluile su da se objasni kako
se odvija lov. Drugi oslikane peine tumae kao svetlite u kojima su obavljani obredi
primitivne rtvene magije. Preistorijski ovek je sigurno pokuao da racionalizuje stvarnost,
taj silovit i opasan svet divljih ivotinja, da shvati njegov poredak, oblike, ritmove, sile. Slika
je bila sredstvo pomou kojeg je mogao da shvati sopstveno okruenje, a da se pri tom ne
izgubi u njemu. ovek paleolita je slikao koristei zemljane boje koje je mogao da pronae u
svom kraju: smei, uti, crveni oker koji se meao sa blatom peinskih zidova. Crtao je
prstima ili grubim etkama napravljenim od ivotinjske dlake.8
Lovac kamenog doba, iji je duh bio opsednut mislima na krupnu divlja od koje je zavisio
njegov opstanak,morao je jo pre biti sklon da ugleda takve ivotinje dok je zurio u kamene
zidove peine i da prida duboko znaenje svom otkriu.9
U cjelini paleolitska umjetnost obuhvaa tri kategorije tema: ivotinje, ljudska bia i znakove.
Ni u jednoj do sada otkrivenoj oslikanoj paleolitskoj peini, nema ni jedne eksplicitne
predstave parenja (ni ljudi ni ivotinja). ak se moe primijetiti da je veina ivotinja
prikazana bespolno, ili su polni organi prikazani kao jedva primjetne naznake, mada se
mujaci od enki lahko mogu razlikovati - prema obliku rogova ili masi tijela i lenim
linijama.
Muki i enski simboli su naeni u svim oslikanim peinama, u velikom broju, i to uvijek u
parovima, ili ipak kao skupine mukih, enskih, odnosno simbola. (Tbl.I. sl.1)
U peinama su naime znakovi, kao to e se kasnije vidjeti, rasporeeni u dvije skupine:
skupina koja sadri izduene znakove (povlake, tapie, takaste linije) i skupina koja
obuhvaa pune znakove (ovale, trokute, vitiaste zagrade). Znakovi se kao i mnoge ivotinje,
kombiniraju u parove, dvoje po dvoje, ali se nikad ne pojavljuju u poloaju parenja. 10 (Tbl.I.
sl. 2)
Bizon i konj su simboli kojih smisao nesumnjivo prevazilazi same grafike oblike, pa bismo
stoga teko mogli ukraenim peinama osporiti znaenje svetita u irem smislu.11
Jedan od veoma estih simbola koji se pojavljuju u mnogim peinama su ake. Uglavnom se
ne radi o crteu, nego o otisku realnih ljudskih ruku. Realizovani su crvenim okerom,
jednostavnim naslanjanjem ruke namazane bojom na povrinu zida peine.(Tbl.I. sl.1)
Stavljajui ove otiske, ovek je donio prvu predstavu o svojoj sposobnosti likovnog
reprodukovanja i to mu je, verovatno, dalo podstreka za crtanje i slikanje pa je prstima,
zamoenim u boju, povlaio crte i meandre, koji su takoe sauvani na peinskim zidovima.12
8

Prette, De Giorgis, 2006, 10-11

H. W. Janson, 1975, 21
10
Leroi-Gourhan, 1968, 92
11
Leroi-Gourhan, 1968, 106
12
Rui, 1971, 10
9

aka se takoe smatra enskim simbolom, a u veini peina se nalaze otisci aka za koje su
forenziari utvrdili da su premale da bi bile muke ruke.
Ni u jednom sluaju prahistorijskog slikarstva nema prikaza biljnog svijeta ni pejzaa . Iako je
to bitan dio ivotne sredine ljudi i ivotinja, i ljudima znaajan izvor hrane, nema prikaza ni
jedne
voke,
cvijeta,
biljke
ni
drveta.
U peinskom slikarstvu ne postoji nijedna scena sa predstavom sukoba meu ljudima.
Meu ovim slikama crteima na peinskim zidovima istiu se oni u peini Le Kombarel
(Les Combarelles u Dordonji) i u peini Nio (Niaux kod Traskona).
U peini Le Kombarel, koja je otkrivena 1901, dosada je ispitano oko 300 ugraviranih crtea,
od kojih 116 predstavljaju konje, 37 bizone, 19 medvede, 14 irvase, 13 mamute, 5 lavove, a
pored
toga
ima
i
39
ljudskih
figura.
Veoma je interesantna ogromna peina Nio, koja je ispitana 1906. Na 611 metara od ulaza je
uveni crni salon sa ugraviranim crteima bizona, konja i drugih ivotinja,remek-delima
magdalenske
umetnosti.
U ovim i drugim raznim peinama su slike raznih ivotinja i to najvie onih od kojih je ovek
iveo i kojih se bojao, a esto su to i one ivotinje koje u to doba ve iezavaju.Ribe i ptice
slikane su retko a druge ivotinje nikako. Klima je tada bila hladna, zima je dugo trajala i
ovek je po zidovima i tavanicama peina u kojima se sklanjao, urezivao i slikao ove figure
vanredno pouzdanom rukom.13
Pored ivotinja, ovek je slikao i sebe ali rijetko. Sve ove slike raene su pri svjetlosti vatre ili
ika, jer su te peine mrane i usred dana, pa se to moe shvatiti da tu nije postojala
umjetnost radi umjetnosti, ve su ove slike nastale iz magijskih pobuda da bi se eljene
ivotinje umnoile, da bi se lov uspeno zavrio i da bi opasne ivotinje nestale.
Osim velikih peinskih slika, ljudi mlaeg paleolita radili su i male crtee i rezbarije u kosti,
rogu ili kamenu, veto srezane uz pomo sitnog orua od kremena. ini se da su i ovi crtei
rezultat otkrivanja i razrade sluajnih slinosti; u ranijem stupnju ljudi kamenog doba
zadovoljavali su se time da sakupljaju oblutke ( a verovatno i druge sitne manje trajne
predmete) u ijem su prirodnom obliku videli predstave odlike koje su ih inile magijskim;
odjeci takvog gledanja oseaju se lepo i u potpunije obraenim komadima kasnijih
vremena.14

13
14

Rui, 1971, 10-11

H. W. Janson, 1975, 21

Poznate peine
Slikarstvo franko-kantabrijske grupe najbolje je zastupljeno u peinama Fon de Gom i
Altamire, koja je, sa malo preterivanja, nazvana Sikstinskom kapelom prethistorijskog
slikarstva.
Peina Altamira nalazi se na severnoj obali panije i najpoznatija je po tome to je prva
otkrivena (1863) . Tu su najznaajnije slike u velikoj dvorani , gde su na tavanici, 14 metara
dugoj, slike pojednih ivotinja, koje su slikane gde je bilo praznog mesta (deo tavanice) a
meu njima se istiu ranjeni bizon enka i bizon muijak (Tbl. II. sl.3) Po ostacima u peini
moe se utvrditi da je Altamira bila naseljena ve u poznijem solitrejskom periodu, a od
magdalenskog doba ulaz joj je bio zatrpan.
Peina Fon de Gom (Font de Gaume) je u junoj Francuskoj, blizu peine La Madlen, i do
nje se dolazi kroz uske hodnike, 65 metara duge. Slike, koje su raene kroz ceo magdalenski
period, podseaju na one u Altamiri (Tbl. I. sl. 2).
Najcelovitiju sliku preistorijskog slikarstva prua, meutim, peina Lasko (Lascaux), koje je
blizu peine Fon de Gom. Otkrivena je tek 1940, a bila je zatvorena ve krajem paleolita, pa
su u njoj ostale sauvane netaknute i svee ogromne slike bizona (do 5 metara), irvasa i
drugih ivotinja.15 (Tbl.III. sl. 5)
Peina u Lascauxu, to je veoma karakteristino, otkrivena je pukim sluajem 1940. godine.
Otkrili su je neki djeaci iji je pas upao u jamu koja je vodila u podzemnu dvoranu.
U ovom franko-kantabrijskom peinskom slikarstvu razlikujemo tri perioda. U prvom je
neobojeni crte, u drugom preovlauje boja a u treem se umetnik opet vraa liniji i vie
stilizuje. Naturalizam je bio dostigao vrhunac i u tom pravcu nije bio mogu dalji razvoj i
napredovanje, pa se slikar poeo oslobaati vernog reproduciranja prirode, pribegavajui
stilizaciji
i
podvlaenju
bitnih
pojedinosti.
U ovom traenju novog naina izraavanja u slikarstvu dostignut je vrhunac u peinskom
slikarstvu istone panije. Ovo slikarstvo, narativno, dinamino i sklono stilizaciji, to je
karakteristino za afriku umetnost, predstavlja suprotnost maijskom slikarstvu frankokantabrijske oblasti.Tu se predstavljeni strelci i scene iz lova. rat, ritualne ceremonije i prizori
iz obinog ivota na figurama od 75 cm visine, dok su mamut, bizon i irvas ovde na jugu bili
nepoznati.
Naroito slike iz Valtorte pruaju najbolji primer stilizacije i ekspresionistikog tipiziranja.
Tu je glavna linija, iako nema ugraviranih crtea, te su slike jednobojne i sipunjene jednom
bojom, a unutranje ralanjenje je zanemareno. Slike su samo crtane i bojene, nema reljefa a,
mesto pojedinanih figura, javljaju se scene i male kompozicije. (Tbl. III. sl. 6)
Za slikarstvo obe ove grupe zajedniko je da je umetnik predstavljao svet oko sebe, svet
15

Rui, 1971, 12

lovaca
u
momentu
i
pokretu
sa
puno
realnosti.
I u paleolitskom slikarstvu u oblasti istone panije razlikuju se tri stupnja, potpuno ista kao i
u franko-kantabrijskom slikarstvu linearni, slikarski i ponovo linearni, koji prelazi u
geometrijski i vodi u umetnost neolita, u kojoj e se simbolike forme iskluivo negovati.16
U nedavno otkrivenoj peini Chauvet ( Tbl. IV. 7) u jugoistonoj Francuskoj susreemo se s
najstarijim poznatim slikama nastalim pre vie od 30.000 godina. Divlji lavovi, panteri,
nosorozi, medvedi, jeleni i mamuti neverovatno su ivopisno prikazani pored bikova, konja,
ptica i ponekog ljudskog lika. Slika konja-divimo se ne samo otrom posmatrakom oku i
sigurnim, vrstim konturama ve, jo, vie snanoj izraajnosti tih stvorenja.
Postojanje peinskih obreda vezanih za ljudsku, ali i ivotinjsku plodnost izgleda da je
potvreno jedinstvenom grupom paleolitskih crtea pronaenih pedesetih godina dvadesetog
veka na zidovima peine Adaure (Tbl. IV. sl. 8) u blizini Palerma na Siciliji. Crtei su
urezani u stenu brzim i sigurnim crtama a prikazuju ljudske figure u pokretima slinim plesu i
uz njih i ivotinje.17

16
17

Rui, 1971, 14
H. W. Janson, E. F. Janson, 1962, 51-53

Katalog
Tabla I

Sl.1. A. Pech Merie: Crtei ena i bizona

B.Niaux:Bizon oznaen ranom i tapiima
C.Bernijal:Bizon oznaen vulvom
D.Gargas: Ruka sa retuiranim prstima
Preuzeto iz Leroi-Gourhan,1968,100

Sl.2 Lijevo i u sredini:Muki i

enski znakovi
Desno:Parovi znakova

Tabla II

Slika 3. Ranjeni bizon

Preuzeto sa web stranice: Paleolithic cave painting

Slika br.4 Font de Gaume

Preuzeto sa web stranice: North og the Dordogne

10

Tabla III

Sl. 5. Peina Lascaux

Preuzeto sa web stranice: Paleolithic cave

Sl.6. Peina Valtorta

Preuzeto sa web stranice: Castellon VR
11

Tabla IV

Sl.7. Peina Chauvet

Preuzeto sa web stranice: Signell Wordpress

Sl. 8. Peina Adaure

Preuzeto sa web stranice: Baysider

12

Zakljuak
Paleolitski ovjek je mislio da posjeduje samu naslikanu stvar, odnosno da slikanjem stvarno
ubija ivotinju. Onda kada paleolitski umjetnik slika ivotinju na stijeni on stvara pravu
ivotinju.
Za
njega,
stvarnost
i
slika
nisu
bile
zasebne
stvari.
Kako se ini, slike koje je on stvarao nisu bile raene zbog estetike, ve su imale magijsku
namjenu. Najbolji dokaz da je ova umjetnost teila magijskom, a ne estetskom, lei u injenici
da
su
ivotinje
esto
prikazivane
probodene
kopljem
i
strijelom.
ivotinja koju je paleolitski ovjek slikao je trebala da bude dvojnik, te je samim tim slika
bila naturalistikog tipa. A ono to je primoravalo sliku da bude naturalistika jeste magijska
svrha.

13

LITERATURA
1. H.W.JANSON 1975: H. W. Janson, Pregled razvoja likovnih umetnosti od praistorije
do danas, Beograd: Jugoslavija
2. H. W. JANSON, E. F. JANSON 1962: H.W. Janson, Entoni F. Janson, Istorija
umetnosti, U. S. A: Joanne Greenspun
3. MARIA CARLA PRETTE, ALFONSO DE GIORGIS 2001: Marija Karla Prette,
Alfonso De Giorgis, Istorija umetnosti, Firenze-Milano: S.p.A
4. ANDRE LEROI-GOURHAN 1968: Andre Leroi Gourhan, Religije prethistorije,
Zagreb: Naprijed
5. Eho:
Peinsko
slikarstvomotivi
i
simboli,
koriten
tekst
sa
http://www.eho.com.hr/news/pecinsko-slikarstvo-motivi-i-simboli/6500.aspx, 03.12.2013
6. Slike
preuzete
sa
web
stranica:
http://www.jimhopper.com/paleo.html,
http://www.baysider.com/Business/Addauras_Caves/Info/,
http://www.castellonvr.eu/en/prehistoric-world-heritage-cave-art-spain,
http://signell.wordpress.com/2013/07/30/chauvet-cave/

14

SADRAJ
UVOD...........................................................................................................................2
PEINSKO SLIKARSTVO- STILSKE ODREDNICE.............................................3
MAGIJA I RITUAL.....................................................................................................4
SIMBOLI I MOTIVI....................................................................................................5
POZNATE PEINE......................................................................................................7
KATALOG....................................................................................................................9
ZAKLJUAK..............................................................................................................13
LITERATURA.............................................................................................................14

15