UVOD

Meunarodni odnosi za vrijeme i poslije Hladnog rata obiljeeni su previranjima izmeu

Zapada i Istoka, tanije Sjedinjenih Amerikih Drava i Rusije nekadanjeg Sovjetskog
Saveza. Sa koliinom nuklearnog arsenala s kojim raspolau supersile rastao je i strah
svjetskog stanovnita za svoju egzistenciju. Za vrijeme Hladnog rata napetost dostie svoj
vrhunac za vrijeme Kubanske krize da bi se smirila padom Berlinskog zida i raspadom
SSSR-a.
Raspad Sovjetskog saveza nije samo uticao na odnose izmeu Zapada i Istoka ve i na
cjelokupnu politiku sliku Evrope. Raspad SSSR-a i slom socijalizma digao je eljeznu
zavjesu i pokrenuo proces demokratizacije zemalja nekadanjeg Varavskog pakta i
njihovom prikljuenju u NATO.
Razvoj demokratije znaio je i razvoj sloboda, tako da su izlasci tenkova na ulice prolost
a javno mnijenje zauzima bitnu ulogu u politikom ivotu. U demokratskim zemljama
mediji postaju glavni organ kontrole ljudi na vlasti.
Brzim razvojem transporta i komunikacija pokrenuta je globalizacija kojom je svijet
postao globalno selo, tako da npr. evropske drave prihvataju jednu monetarnu jedinicu
euro a velike korporacije konstantno jaaju tako da se manja preduzea gube u procesu
globalizacije.
Svijet poslije Hladnog rata karakterie siromatvo na rubu egzistencije u zemljama
Afrike, Azije i June Amerike sa prihodom manjim od jednog dolara dnevno i bogaenje
bogatih zemalja na elu sa Sjedinjenim Amerikim Dravama, Velikom Britanijom,
Japanom itd.
Veliku ulogu u svijetu poslije Hladnog rata zauzimaju i nevladine organizacije kao to je
Crveni krst s ciljem pomoi zemljama u krizi i u razvoju.
Krajem Hladnog rata dolazi do trenutnog smanjenja tenzija izmeu SAD-a i SSSR-a ali
ratovi bjesne na tlu bive Jugoslavije, u Afganistanu, Iraku sa velikim civilnim rtvama i
razaranjima. Dolaskom na vlast Vladimira Putina, Rusija ponovo postaje svjetska
supersila razvijajui nove vrste interkontinentalnih raketa kao i poboljavajui zastarjele
zrane snage.
Svijet poslije Hladnog rata nije bio poprite ratnog sukoba na globalnom nivou dok je
terorizam uzeo maha poevi od napada IRA-e u Velikoj Britaniji, ETA-a u paniji do
najveeg teroristikog napada, 9.11.2001. u SAD-u.
1

METODOLOKI OKVIR ISTRAIVANJA

Pretpostavka ili osnova ovog istraivakog rada: Nakon Hladnog rata trka u
naoruanju ne prestaje, a meunarodni odnosi, iako prividno primireni, i dalje su
kompetativni, formirajui konflikte u nerazvijenim zemljama koji se manifestuju na
globalnom nivou.
Cilj: Predstaviti i dokazati da je nakon Hladnog rata usponom kapitalizma stvoren temelj
za razvoj naoruanja i metoda ratovanja, ukljuujui nuklearno naoruanje i terorizam.
Predmet: Osnovne odlike meunarodnih odnosa poslije Hladnog rata, kako politikih
tako i vojnih sa osvrtom na Hladni rat.
Metode: Analiza raspoloive literature vezane za meunarodne odnose, znanja i
iskustava steenih na fakultetu kao i relevantnih i autorizovanih podataka sa interneta.

POJAM HLADNOG RATA

Termin hladni rat se u politikoj praksi poeo koristiti poslije Drugog svjetskog rata, a
naroito ezdesetih godina dvadesetog vijeka, u vrijeme naroito izraene krize u
meunarodnim odnosima, prvenstveno izmeu vojnih blokova (NATO saveza i
Varavskog ugovora).
Atributom hladni oznaavano je i hoe li se stanje zaotrenih odnosa, koji su prijetili i
prijete da prerastu u oruani sukob izmeu pojednih drava ili vojnih saveza. Sam tremin
rat je pripojen atrubutu hladni, kako bi se situacija u meunarodnim odnosima
prikazala ozbiljnom, tekom, jer rat oznaava najotriji (oruani sukob, te kao izraz
ukazuje na svestranu opasnost krize. Upravo iz tih razloga svim dogaanjima i
meunarodnim odnosima koji se odlikuju sintagmom hladni rat, vie stoji naziv
politika kriza i slino, jer, rat je ipak pojam koji podrazumjeva obostrani, masovni i
najgrublji oblik upravo oruane sile, i svi atributi koji mu se pripisuju, mogu biti samo u
tom kontekstu. (Beridan, 2003: 117-118)
Hladni rat karakterie se nastojanjem velikih sila posebno SAD na jednoj i SSSR na
drugoj strani, da silom i drugim pritiscima ostvare odreene vojne, politike, idejne,
ekonomske i druge ciljeve. Takva politika je bila praena velikom trkom u naoruanju,
tekim meunarodnim krizama, koje su esto poprimale oblik i ispoljavale se u oruanim
sukobima lokalnih razmjera, velikom propagandom koja se na jednoj strani karakterie
izrazitim antikomunizmom, a na drugoj antikapitalizmom, blokovskom zatvorenou,
kao i nizom drugih manifestacija. (Gudac i orevi, 2001:132)
Naziv Hladni rat prvi put je upotrebio Bernard Baruch, savjetnik amerikog
predsjednika, tijekom jedne debate u amerikom Kongresu 1947. godine. Hladni rat je
bio stanje sukoba, tenzija i takmienja izmeu Sjedinjenih Amerikih Drava i
Sovjetskog Saveza i njihovih saveznika od kraja Drugog svjetskog rata da ranih 1990-ih.
Rivalitet izmeu ove dvije strane je bio izraen kroz vojne saveze, propagandu,
pijunau, razvoj naoruanja, tehnoloki razvoj, svemirsku trku, itd. Period Hladnog
rata karakterie ogromna potronja finansijskih sredstava na utrku u naoruanju, kako
konvencionalnom tako i nuklearnom. Hladni rat je obiljeen nizom oruanih sukoba
izmeu SAD-a i SSSR-a u kojima se oni nisu direktno sukobili, to bi izazvalo
prerastanje rata konvencionalnim naoruanjem u nuklearni.
3

Nuklearni rat definie se kao oruani sukob u kojem bi jedna ili obje strane upotrijebile
nuklearno oruje. Moe biti svjetskih i ogranienih razmjera ovisno o nuklearnoj
strategiji. U prvom, podrazumjeva uee najjaih nuklearnih sila i vodio bi se svim
vrstama nuklearnih borbenih sredstava taktikog, operativnog i strategijskog znaaja i
maksimalnim angairanjem klasinih efektiva ili oruja. U drugome, upotreba nuklearnih
borbenih sredstava bila bi vjerovatno mjesto gdje bi se sudarile glavnine zaraenih snaga.
Sredstva za voenje nuklearnog rata su razne vrste raketa, nuklearne podmornice,
strategijski bombarderi, lovci-bombarderi, protivraketni sistemi, vjetaki sateliti i
konvencionalna borbena sredstva. Velike nuklearne sile SAD i Rusija raspolau i
posebnim snagama za voenje nuklearnog rata. (Beridan, Tomi, Kreso, 2001: 241)
Sukobi koji su obiljeili Hladni rat bili su u Afganistanu, Angoli, Koreji, Vijetnamu i
mnogim drugim dravama o emu e biti rijei u nastavku ovog rada.
Iako su SAD i SSSR bili saveznici u toku Drugog svjetskog rata protiv Sila osovine,
dolazilo je do mnogo razilaenja u miljenjima tokom i poslije rata, naroito oko izgleda
svijeta poslije rata. Rat je eliminisao nekadanje velike sile ostavivi Sjedinjene Amerike
Drave i Sovjetski savez kao jedine. U ovome bipolarnom svijetu ostale zemlje su bile
primorane izabrati stranu sve do osnivanja Pokreta nesvrstanih.
Pokret nesvrstanih je meunarodna organizacija vie od 100 zemalja koje su smatrale
sebe zvanino neujedinjene sa jednim ili protiv jednog od veih blokova.
Pokret nesvrstanih se fokusirao na nacionalne borbe za nezavisnost, iskorenjivanja
siromatva, ekonomski razvoj i suprotstavljanje kolonijalizmu, imperijalizmu i
neokolonijalizmu. Oni su predstavljali 55% stanovnitva planete, veinu vlada na svijetu
i skoro dve treine lanica Ujedinjenih nacija.
Tokom Hladnog rata SAD su bile usmjerene na politiku zatvaranja i zaustavljanja
komunizma dok su SSSR poticale irenje komunizma i revolucionarne pokrete irom
Istone Evrope, Latinske Amerike i Jugoistone Azije.
Hladni rat dolazi do kraja poetkom 1990-ih. Pritiskom SAD-a na SSSR, koji je ve bio u
velikoj ekonomskoj krizi, diplomatskim, vojnim i ekonomskim putem, Sovjetski Savez se
raspada 1991. godine, ostavljajui SAD kao jedinu supersilu u unipolarnom svijetu.

POLITIKI ASPEKTI MEUNARODNIH ODNOSA POSLIJE HLADNOG

RATA
1. PREGLED POLITIKIH ODNOSA ZA VRIJEME HLADNOG RATA
Hladni rat mogli bismo definirati kao stanje otvorena neprijateljstva, stalne bipolarne
rivalizacije i borbe izmeu drava suprotnih drutveno politikih i ekonomskih sistema,
u kojemu je Zapad pokuao zaustaviti promjene nastale nakon Drugoga svjetskog rata
koje su trebale voditi mijenjanju postojeeg stanja i jaanja snaga socijalizma.
(Vukadinovi, 1998: 232)
Hladni rat je cijelim svojim tokom bio obiljeen zaotrenim odnosima izmeu dvije
supersile, SAD-a i SSSR-a. Hladni rat je postao dio unutranje politike velikog broja
zemalja, kao to je formiranje McCarthyzma u SAD-u tokom 1950-ih do
antinuklearnih pokreta u Evropi u ranim 1980-im. Evropski saveznici SAD-a su 1970-ih
godina su bili primorani da smanje hladnoratovske tenzije pregovorima ili detantom.1
Hladni rat je bio znaajan ali neuspjean sovjetski pokuaj suprotstavljanja amerikoj
hegemoniji ili izazov komunizma zapadnom sistemu i vrijednostima.
Hladni rat je izazvan Staljinovim ideolokim neprijateljstvom prema Zapadu i ciljem
globalnog irenja komunizma. Zapad na to odgovara politikom zadravanja sovjetskog
uticaja. Politika zadravanja poinje Trumanovom odlukom 1947. poslije objave
britanske vlade da ne moe vie finansirati grke monarhiste u njihovom sukobu protiv
komunista, koje je pomagala Jugoslavija u graanskom ratu.
Godine 1948. Komunistika partija ehoslovake, uz potporu SSSR-a, preuzela je vlast
izvrivi dravni udar i tako uspostavivi komunistiku vladavinu koja je trajala vie od
40 godina. Zapadne sile bile su okirane ovim dogaajem to je uzrokovalo uurbano
usvajanje Marshallovog plana SAD-a o obnovi poslijeratne Europe i suzbijanju utjecaja
komunizma nakon Drugog svjetskog rata.
Godine 1948. Josip Broz Tito, voa SFRJ i Josif Staljin, voa SSSR-a, doli su u sukob
jer Tito Jugoslaviju nije elio podloiti Sovjetskom Savezu i sovjetskom nainu ivota.
1

Detant (franc.) slabljenje zategnutosti, poputanje, u meunarodnim odnosima, odnosno u diplomaciji

izraz za poputanje zategnutosti izmeu pojedinih drava, smirivanje meunarodne napetosti, a naroito
ezdesetih godina ovog vijeka. (Beridan, Tomi, Kreso, 2001: 88)

Zbog odbijanja Staljina, SFRJ je 1948. iskljuena Kominforma, a to je uzrokovalo

njezino nepovjerenje prema SSSR-u (koje je obnovljeno za Hruovljeva mandata). Tito
je tako postao prvi ovjek koji se javno usprotivio Staljinu i preivio.
SAD se sa Zapadnom Europom formalno spojio 1949. potpisivanjem Sjevernoatlanskog
sporazuma i osnivanjem Sjevernoatlanskog saveza (NATO). 1955. godine dolazi do
stvaranja Varavskog pakta ime je svije podjeljen u dva bloka.
Tokom zadnjih 18 mjeseci Trumanove administracije ameriki budet za odbranu
poveao se etiri puta. Eisenhower se odluio na smanjenje trokova za vojsku tako to je
prijetio amerikom nuklearnom superiornou nastavljajui efektivno voditi SAD kroz
Hladni rat. Jedan od najjasnijih simbola tadanje podjele svijeta bio je 156 km dug
Berlinski zid kojeg su podigle istononjemake voe 1961. godine.
Tokom 1950-ih SSSR i SAD su zapoeli nuklearno naoruavanje i izradu dalekometnih
nuklearnih projektila kojima bi mogli raketirati teritorije jedni drugih. Utrka u
nuklearnom naoruanju dovela je dvije sile do ruba nuklearnog rata. Hruov je sklopio
savez sa Fidelom Castrom nakon Kubanske revolucije 1959. u kojoj je Castro doao na
vlast. Kada je Kuba poela instalirati nuklearne projektile ameriki predsjednik John
Fitzgerald Kennedy je 1962. uzvratio pomorskom blokadom. Taj dogaaj oznaio je
poetak najvee hladnoratovske krize - kubanske raketne krize.
Nakon zavrenog rata, unato postojanju amerikog atomskog monopola i na osnovi
izgraene stanovite vojne prednosti u kvaliteti naoruanja, postalo je ubrzo evidentno da
druga strana raspolae takoer stanovitim prednostima, posebno da je jaa na
europskome prostoru, te da u tom konfrontiranju ako bi ono bilo preneseno na vojni plan,
ne bi moglo biti pobjednika. (Vukadinovi, 1998: 233)
Sredinom 1970-ih, ameriki desno orjentisani politiari bili su zabrinuti detantom i
razmiljanjem savjetnika predsjednika za nacionalnu sigurnost Henry Kissingera koji je
ohrabrivao politiku detanta tokom vladavine Nixona.
Sovjetski Savez je pretpostavljao da je strategija NATO saveza bila odbrambenog
karaktera ali to nije otklonilo strah da to moda nije varka pred mogui nuklearni napad.

Tokom Hladnog rata SSSR je teio sustii SAD u globalnoj moi i uticaju
iskoritavajui podruja na koja zapadni saveznici nisu imali uticaj kao to je Koreja,
6

Arapski poluotok ili zemlje Treeg svijeta. Moskovska tenja za ravnopravnou trajala
je sve do kraja mandata Gorbatcheva. Za vrijeme Brezhneva Sovjetski savez je nastojao
postati globalna vojna sila jednaka Sjedinjenim Amerikim Dravama. Umjesto toga
Gorbatchev je prihvatio mirnodopsku i diplomatsku alternativu ali je takoe elio odrati
globalni uticaj Moskve. Tokom samita na Malti, Gorbachev predlae George Bushu
Sovjetsko Ameriki kondominijum, kako su SSSR i SAD osueni na dijalog,
koordinaciju i kooperaciju.
Tokom rata izmeu Izraela i arapskih saveznika 1973, Leonid Brehznev koristi vruu
liniju da bi zahtjevao od Washingtona da primora Izrael na potivanje prekida vatre,
odluke donesene na UN rezoluciji 21. oktobra. Henry Kissinger zakljuuje da sovjeti
planiraju vojnu intervenciju na Bliskom istoku i nareuje da amerike vojne snage budu
na viem stepenu pripravnosti. Krajem 1979. Brehznev postaje uvjeren da Hafizollah
Amin, prosovjetski orjentisan predsjednik Afganistana, eli da prekine veze sa SSSR-om
i pridrui se Amerikancima. To uvjerenje pomijeano sa ciljem odbrane komunistikog
reima u Kabulu su doveli do vojne intervencije u decembru 1979. Sovjetski saveznici
nisu mirno posmatrali hladnoratovska deavanja ve su otvoreno intervenisali kao na
primjer Kina u Korejskom ratu 1953. ili Kuba aljui trupe u Angolu 1975. Mao Zedong
je bio zabrinut za irenje revolucije u Istonoj Aziji kao i za spaavanje prijateljske
zemlje te i strah od prisustva SAD-a na kineskoj sjeveroistonoj granici. Deavanja u
Hladnom ratu nisu mimoila ni zemlje treeg svijeta Afrike i Azije koje su imale
svoju perspektivu o dogaajima.
Na poetku kraja Hladnog rata (1985.), ameriki predsjednik Reagan je osvojio svoj
drugi mandat, a preminulog ernjenka je naslijedio Mihail Sergejevi Gorbaov. Ovaj
period oznaio je novi put u vanjskoj politici dvaju zemalja jer je sam Reagan pozvao
Gorbaova u SAD, i to neslubeno, te je time Gorbaov postao prvi sovjetski dunosnik
koji je neslubeno posjetio SAD.

2. SLOM SOCIJALIZMA U EVROPI

Socijalizam je teorija i poredak koji tei socijalizaciji, tj. podrutvljenju temeljnih uvjeta
ljudske egzistencije. Ovaj neologizam pojavljuje se sredinom 19. st. u Francuskoj i
oznaava ponajprije protimbu individualizmu, tj. oslanjanje na kolektivnost opstanka
(prije svega onih koji su siromatvom socijalno ugroeni). Socijalizam se nastavlja na
utopije novog vijeka. Najvia je vrijednost socijalizma je jednakost (razumljena ne samo
u politikome nego i u drutvenome smislu), a odatle i programska tenja za ukidanjem
ili barem kontroliranjem privatnog vlasnitva, te isticanje rada kao osnove ljudskog
opstanka. Razliite socijalistike doktrine (anarhizam, demokratski socijalizam
socijaldemokracija, boljevizam komunizam, itd.) dovele su do niza sporova meu
socijalistima, ali su u realiziranju politikih poredaka djelovale samo socijademokratska i
boljevika opcija. (Soro fond otvoreno drutvo BiH, 1994: 35)
NATO i Varavski pakt se nikad nisu izravno sukobili ali su vodili Hladni rat vie od 35
godina. 1989. godine dolazi do otvorenog nezadovoljstva komunistikim reimom u
zemljama Istone Evrope. Kao rezultat toga Bugarska, Poljska, Rumunija, Istona
Njemaka, ehoslovaka, Albanija i Maarska zbacuju sovjetski reim pravei time
temelje za raspad Sovjetskog Saveza.
U Maarskoj juna 1987. Kroly Grsz postaje premijer. Marta 1988, izbijaju velike
demonstracije za demokratiju i ljudska prava kada je izalo vie od 15000 demonstranata
na ulice. Pod vodstvom Grsza Maarska se poinje primicati demokratiji. Februara
1989. Cenralni komitet Komunistike partije kao odgovor ne nezadovoljstvo graana
objavljuje da e dozvoliti viestranaki sistem i slobodne izbore. Gorbachew prima
Grsza u Moskvi, dajui mu obeanje da se SSSR nee mijeati u Maarske unutranje
poslove. U maju, Maarska skida bodljikavu ivu na granici sa Austrijom kao in
skidanja eljezne zavjese. 23. oktobra Mtys Szrs proglaava Maarsku
republikom. 1990. odrani su prvi demokratski izbori gdje je pobjedu odnio Maarski
demokratski forum, time dovodei Maarsku blie kapitalizmu. 1999. godine Maarska
ulazi u NATO, a 2004. u Evropsku uniju.
1989. poslije Pliane revolucije ehoslovaka postaje opet demokratska zemlja. U toku
"Pliane revolucije" pod pritiskom demonstracija u novembru 1989. i raspada ostalih
komunistikih reima nala se i Komunistika partija ehoslovake. Rastue
8

nezadovoljstvo graana doprinijelo je da se partija odrekne svog monopola na vlast.

Demonstracije su kulminirale 25. novembra kada je na ulice Praga izalo 750000 ljudi. U
decembru poinje uklanjanje "eljezne zavjese" i formiranje prve ne potpunio
komunistie vlade od strane tadanjeg predsjednika Gustava Husaka, da bi u junu 1990.
bili odrani prvi demokratski izbori koji su doveli do formiranja nekomunistike vlade.
Prefiks socijalistika biva zamijenjen sa federalna u martu 1990. Zbog rastuih
nacionalistikih tenzija 1992. ehoslovaka je mirnim putem razdvojena na eku
Republiku i na Slovaku, koje su formalno stvorene 1. januara 1993.
Smru Enver Hode u aprilu 1985. novi reim u Albaniji uvodi odreene slobode kao to
je sloboda kretanja van granica Albanije. U martu 1991. odrani su izbori na kojima je
Komunistika partija ostala na vlasti. Na izborima u martu 1992. dolazi do svrgavanja
komunistike vlasti i Sali Beria postaje prvi albanski nekomunistiki predsjednik od
Drugog svjetskog rata.
U Bugarskoj, novembra 1989. opozicija svrgava sa vlasti komunistikog lidera Todora
Zhivkova. Februara 1990. u Komunistika partija se dobrovoljno odrie monopola na
mo i u junu 1991. odrani su prvi izbori na kojima pobjeuje Bugarska Socijalistika
Partija. 1992. na elo drave dolazi antikomunistika Unija Demokratskih Snaga.
Bugarska postaje lanica NATO saveza 2004. a Evropske unije 2007.
U decembru 1989. dolazi do velikih protesta u Rumuniji iji je rezultat bio svrgavanje
diktatora Nicolae Ceauescua. U toku demonstracija oko 1050 ljudi je izgubilo ivote.
Ceauescu je pogubljen zajedno sa svojom enom 25. decembra 1989. Poslije rumunske
revolucije vlast preuzima koalicija relativno liberalnih komunista zvana Nacionalni Front
Spasa.
U Poljskoj 1989. na parlamentarnim izborima pobjedu odnosi unija Solidarnost, a
njihov kandidat Lech Wasa postaje predsjednik 1990.
9. novembra 1989. sruen je Berlinski zid. Rezultat su bile dirljive emotivne scene na
ulicama, kada je stotine hiljada Istonih Njemaca prelo u Zapadni Berlin (i Zapadnu
Njemaku) po prvi put. Bilo je nekoliko pokuaja za konstituisanje nekomunistike
9

Istone Njemake, ali pozivi na ujedinjene Njemake su ih sprijeili. Poslije pregovora

(pregovori 2+4 dvije Njemake i sile pobjednice) stvoreni su uslovi za ujedinjenje
Njemake. Konano, 3. oktobra 1990, istononjemaka populacija je bila prva iz istonog
bloka koja je pristupila Evropskoj uniji kao dio Savezne Republike Njemake. Teritorije
Istone Njemake su priznate kao sastavni dio Savezne Republike Njemake, a Ustav iz
1950. je ukinut.
Slom socijalizma je najtee pogodio Sovjetski Savez. Kolijevka socijalizma je pala pod
pritiskom ekonomske krize izazvane nastojanjem sovjetskih poglavara da odre tempo u
hladnoratovskoj utrci sa Sjedinjenim Amerikim Dravama. Slom socijalizma dovodi i
do raspada SSSR-a i istupanja zemalja kao to su Litvanija, Letonija i Estonija koje su
danas vie zapadno orjentisane. Umjesto prosovjetski orjentisanog Mihaila Gorbaova na
elo Rusije dolazi Boris Jeljcin. Poetkom 1993. godine dolo je do otrog sukoba
izmeu Jeljcina i Vrhovnog savjeta i Kongresa deputata po pitanju ekonomskih reformi i
spoljne politike. Na referendumu o povjerenju Jeljcinu koji je odran 25. aprila, od
ukupno 62% glasaa podrku Jeljcinu dalo je vie od polovine izalih na izbore, ili oko
jedne treine glasakog tijela. Referendum nije stiao sukob vec ga je produbio. Na
izborima za predsednika Ruske federacije u ljeto 1996. godine na tu funkciju ponovo je
izabran Boris Jeljcin. (Gudac, orevi, 2001: 148)
Slom socijalizma je prostor Balkana naroito osjetio, jer je na ovom prostoru imao
najkrvavije posljedice raspad jedne mone drave i genocid nezapamen jo od Drugog
svjetskog rata. Bujanjem nacionalizma kako u narodu tako i u politici, socijalizam se nije
mogao zadrati. Zavrna faza u procesu raspada SFR Jugoslavije zapoela je na 14.
Vanrednom kongresu SKJ koji je odran januara 1990. u Beogradu. Na tom kongresu bila
su suprotstavljena dva koncepta organizovanja Saveza komunista Jugoslavije, a prema
tome i drave SFRJ, konfederalan iji su vatreni pobornici bili Slovenci i Hrvati, i
federalan to su vrsto zastupali Srbi i Crnogorci. Diskusije oko deklaracije prekinute
su nakon to je slovenaka delegacija napustila kongres. To je znailo i raspad SKJ koji
se vie nije mogao konstituisati u jedinstvenu organizaciju. To se deavalo u vrijeme
bujanja nacionalizma i separatizma ali i nastojanja Ante Markovia, predsjednika
jugoslovenske vlade da stabilizuje ekonomiju zemlje. Meutim ubrzo dolazi do secesije
prvo Slovenije a onda i Hrvatske, ije rukovodstvo se dralo politike svrenog ina u
10

donoenju odluka o otcjepljenju od SFRJ i stvaranja samostalnih drava. Takva politika

imala je podrku Evropske zajednice, posebno ponovno ujedinjene Njemake, ali i
Vatikana. Tome je pogodovao slom socijalizma u evropskim zemljama i SSSR, kao i
raspad Varavskog ugovora. (Gudac, orevi, 2001: 147)
3. GLOBALIZACIJA
Jedna od najznaajnijih karakteristika meunarodnih odnosa poslije Hladnog rata je
globalizacija. Globalizacija je proces nastao jaanjem kapitalistikog sistema gdje je
svijet postao globalno selo i otvoreno trite za razne vrste dobara. Globalizacija je
uspostavljanje protoka roba, usluga, ljudi i ideja u svijetu i svoj najvei zamah doivjela
je zavretkom Hladog rata i ostajanjem SAD-a kao jedine svjetske supersile.
ivimo u globalnoj ekonomiji koju karakterizira ne samo slobodna trgovina roba i usluga
ve i slobodno kretanje kapitala. Kamatne stope, devizni teajevi i cijene dionica u
raznim zemljama meusobno su veoma blisko povezani, a globalna finansijska trista
imaju ogroman uticaj na ekonomske uslove. Imajui na umu odluujuu ulogu koju
internacionalni kapital ima za sudbinu svake pojedine zemlje, nije nimalo neprikladno
govoriti o globalnom kapitalistikom sistemu.
Institucije kao to su Svjetska trgovinska organizacija, Svjetska banka i Meunarodni
monetarni fond su jedan od kljunih faktora ukljuenja zemalja u svjetsku trgovinu kao i
regulisanje odnosa meu vladama. Svjetska trgovinska organizacija je osnovana 1995.
godine sa sjeditem u enevi i broji 153 zemlje lanice. Cilj joj je institucionalni i pravni
okvir multilateralnog trgovinskog sistema u podrujima carina i trgovine robama,
uslugama i intelektualnom vlasnitvu, kao i nadgledanje nacionalnih ekonomskih
politika, tehnikog savjetovanja i pomoi temljama u razvoju kao i kooperacija sa drugim
internacionalnim organizacijama. Svjetska banka je nastala 1944. godine i predstavlja
organizaciju iji je cilj tehnika i finansijska pomo zemljama u razvoju. Meunarodni
monetarni fond je organizacija od 185 zemalja ini je cilj razvijanje meunarodne
trgovine, finansijska stabilnost, monetarna kooperacija kao i jaanje ekonomskog razvoja.
Meunarodni monetarni fond je imao vodeu ulogu u preobraaju ekonomije bivih
sovjetskih republika iz dravno kontrolisane ekonomije, karakteristine za socijalistike
zemlje, u vie kapitalistiki model gdje sve odluke donose privatni vlasnici.
11

4. TRKA U NAORUANJU
Ukupnost mjera koje se preduzimaju u svijetu radi podsticanja proizvodnje,
posjedovanja, razvoja i nagomilavanja svih vidova naoruanja. Zavisi od niza faktora,
meu kojima su najvaniji stanje meunardonih odnosa, ekonomski i industrijski
potencijal, strategijska koncepcija i spoljna politika velikih sila, kao i postojanje vojnih
blokova. Velika trka u naoruanju zapoela je poslije Drugog svjetskog rata izmeu super
sila SAD-a i biveg SSSR-a i dva antagonistika bloka NATO-a i biveg Varavskog
ugovora. I pored svih izjava, deklaracija, rezolucija i pregovora izmeu SAD-a i SSSR-a
u okviru detanta o ograniavanju (pregovori o ogranienju strategijskog naoruanja,
pregovori o ogranienju naoruanja u Evropi, Konferencija o evropskoj sigurnosti i
saradnji i dr.), ona postaje jedno od osnovnih obiljeja meunarodnih odnosa. Stalno
poveavanje izdataka za naoruanje vri snaan utjecaj na opi, ekonomski, socijalni i
politiki razvoj suvremenog svijeta, a trokovi za vojne potrebe i naoruanje stalno se
poveavaju. Proces suprotan ovome naziva se razoruanje. (Beridan, Tomi, Kreso, 2001:
385)
Tokom Hladnog rata i Sjedinjene Amerike Drave i Sovjetski Savez proizvele su
dovoljan broj nuklearnih glava dovoljnih za unitenje cijele planete.
25. aprila 1945. godine poinje projekat Manhattan po nareenju Trumana, da bi 16. jula
bila detonirana prva atomska bomba u Novom Meksiku zvana Trinity sa snagom 18000
tona eksploziva TNT ime poinje nuklearno doba. Ve 16. jula baena je atomska
bomba na Hiroimu. 29. augusta 1949. Sovjetski Savez testira atomsku bombu u
Kazahstanu. 1950-ih na obje strane poinje razvoj hidrogenske bombe. 1960. SAD
razvija borbeni plan da u prvih nekoilko sati nuklearnog rata aktivira vie od 30000
nuklearnih glava na oko 1000 meta irom komunistikog bloka.
Tokom 1960-ih obje strane razvijaku vie tipova sistema za napad nuklearnim
naoruanjem, tri takva sistema postaju osnova strategijske odbrane
1. avioni velikog dometa naoruani nuklearnim bombama
2. zemljani lanseri interkontinentalnih balistikih raketa sa nuklearnim bojevim
glavama
12

3. podmornice na nuklearni pogon naoruane nuklearnim balistikim raketama

Ta tri sistema inila su Strategijsko trojstvo. Bilo koji od ta tri sistema bio je dovoljno
snaan da odgovori na mogui napad. injenicom da ni jedan neprijatelj ne bi mogao
unititi sva tri sistema istovremeno, trojstvo se inilo gotovo neranjivim.
1962. poinje kubanska kriza. Kennedy odgovara pomorskom blokadom na instalaciju
sovjetskih raketa na teritoriji Kube, to je bila najvea kriza koja je mogla dovesti do
nuklearnog rata.
1976. godine SSSR u Istonoj Evropi instalira rakete SS-20 srednjeg dometa od 5500
kilometara sa tri bojeve glave time zapoevi drugu veliku nuklearnu krizu na ta SAD
odgovara 1983. razvojem i instalacijom MGM-31 Pershing raketa u Zapadnoj Evropi.
U utrci sa ekonomski nadmonijim protivnikom Sovjetski Savez na elu sa Mikailom
Gorbaevim zapada u ekonomsku krizu to ubrzava raspad SSSR-a. Slomom Sovjetskog
saveza trka u naoruanju prestaje ostavljajui Sjedninjene Amerike Drave pobjednikom
utrke i jedinom svjetskom super silom.
5. NASTAVAK TRKE U NAORUANJU
Raspadom Varavskog ugovora SAD su postale jedina supersila u svijetu. Dananja
geopolitika slika svijeta izgleda tako da je ameriki interes svugdje prisutan.
Globalizacija je omoguila SAD-u da provodi svoje interese u bilo kojem dijelu svijeta
tako da ne prlja ruke ratom; a nova strategija NATO-a omoguila mu je da silom
provodi zapadne interese u vidu oruanih intervencija i van teritorija zemalja lanica, a da
se to pritom ne zove agresija. Teoretiari vie ne vide mogunost propasti globalizacije i
amerike dominacije.
Dvije najznaajnije drave koje nisu dio zapadne koalicije su Rusija i Kina. Oni e imati
manje znaajan uticaj u globalnim politikim tokovima. Rusija je krenula putem koji u
isto vrijeme vodi u atlantizam, slavenizam i njegovanje stare imperijalistike tenje. SAD
joj povlauje tako to je prizna za stratekog partnera, meutim, Rusija nije ni priblino
uticajna kao to je nekad bila. Ona nema ni politike snage, ekonomskih sredstava da se
13

suprotstavi zapadnoj koaliciji sa Amerikom na elu. Rusijin uticaj bit e sekularan. Kina
jednostavno nema vremena da ratuje ili ostvaruje neku politiku dominaciju. Ona je u
fazi ekonomskog buma. Iako ima znaajne vojne kapacitete oni su opet slabiji u odnosu
na ono to ima SAD. Jedini nain da se izvana osujeti ameriki dominantni uticaj, bio bi
svojevrsna koalicija Rusije, Kine i Indije; uz evropsko otkazivanje slijepe poslunosti
Americi. Tu SAD ne bi bile poraene, nego bi se stekao neki oblik bipolarnosti, a tok
globalizacije bi malo usporio i malo promjenio smjer.
Na kraju Hladnog rata Sovjetski Savez je imao oko 290 miliona stanovnika i nacionalni
dohodak od oko 2,5 triliona dolara. U to vijeme Sjedinjene Amerike Drave su imale
populaciju od skoro 250 miliona i nacionalni dohodak 5,2 triliona. Uzimajui u obzir ove
podatke nije teko zakljuiti da SAD sa manje stanovnika ima dva puta veu ekonomiju
od SSSR-a. Dva desetljea poslije, populacija Rusije iznosi oko 140 miliona sa dohotkom
od svega 1,3 triliona amerikih dolara, do stanovnitvo SAD-a iznosi 300 miliona sa
prihodom od oko 13 triliona dolara. Danas, Sjedinjene Amerike Drave imaju dva puta
vie stanovnika i deset puta veu ekonomiju.
Uprkos veem prirataju stanovnita i veim ekonomskim resursima Sovjetski Savez je
uniten naporima da odri ulogu takmiara sa SAD-om tokom Hladnog rata. Danas, sa
manje resursa, Ruska Federacija nije u stanju pruiti neki ozbiljniji izazov Sjedinjenim
Dravama van prostora biveg Sovjetskog Saveza.
Pored direktnog mijeanja u ukrajinske dravne poslove, Rusija vri pritisak na Gruziju
podravajui separatiste u Abkhaziji i Junoj Osetiji. Odbijajui da povue trupe Rusija
ohrabruje separatizam u Moldaviji. Takoe prijeti novim lanicama NATO saveza, sada
zapadno orjentisanim, Latviji, Litvaniji i Estoniji.
U augustu 2008. Rusija alje tenkove i trupe u Junu Osetiju i Abhkaziju nakon to je
Gruzija poela vojnu ofanzivu da vrati pokrajine u otcjepljenju. Ovo je bila kulminacija
nakon mjeseci neprijateljstava sa obje strane. Rusija je vidjela dogaaje u Junoj Osetiji u
irem kontekstu kao suprotstavljanje Zapadu, naroito SAD-u. Rusija koristi ovaj sukob u
vie povoda, ukljuujui tu i izdvajanje sredstava za razvoj vojne tehnologije koja se
prestala razvijati u velikoj mjeri padom Sovjetskog Saveza.
U vie prilika kao to je priznavanje nezavisnosti Kosova ili instaliranje raketnog tita u
Centralnoj Evropi, Rusija je zauzela neprijateljski stav prema SAD-u. Rusija se osjea
ugroenom i u opasnosti od starog neprijatelja i nakon dueg vremen ruski medvjed
14

se vratio. Rusija je prestala kupovati naoruanje prije priblino dvadeset godina. Tako da
sada Rusija trai protivnike gdje god moe (Gruzija, Poljska, itd.) da opravda poveanje
proizvodnje vojne opreme. Ako Rusija ne poduzme neke ozbiljnije korake u
modernizaciji vojne tehnologije, njihova vojska e biti mona na prvi pogled ali ne i neka
ozbiljnija prijetnja zemljama Zapada. Oklopne jedinice ruske armije su opremljene
ogromnim brojem tenkova i ostalih oklopnih vozila ali vrlo malo njih zadovoljavaju
moderne standarde. Prosjeni ruski tenk je star preko dvadedset godina, a veliki broj njih
je stai i preko etrdeset godina pa i stariji. Isto se moe rei i za rusku avijaciju koja je
veinom bila dizajnirana 1970 ih a proizvedena 1980 ih. Od kraja Hladnog rata
ruska vojna industrija je ivjela iskljuivo od internacinalne prodaje. Tokom Hladnog
rata govoreno je da je amerika tehnologija 10 godina ispred ruske a 25 godina ispred
kineske vojne tehnologije. Danas je Kina jedan korak ispred Rusije, za primjer moe
posluiti podatak da danas Kinezi imaju vie ruskih aviona Su 27 Flanker od samih
Rusa. Nakon to su prodali Kini skladita i fabrike, Rusija gubi neke od njihovih
najboljih muterija. Do 2004. Indija posjeduje vie modernih ruskih tenkova nego
ruska armija. Indija ima 310 tenkova T-90S, koji zadovoljavaju zapadne standarde, dok
Rusija tada nije imala vie od 150. Do 2008. Rusija ima 321 avion Su 27 i planira da
kupi vie dok kina ima preko 420 Su 27 i planira da kupi jo stotine. Prihod od izvoza
vojne opreme Rusiji je od 2000. kada je bio manji od 3 milijarde dolara u 2007. narastao
na 6.1 milijardu. U to vrijeme najvei ruski izvoznik naoruanja Rosoboronexport je
imao ugovore vrijedne 20 milijardu dolara to bi rusku vojnu industriju odralo narednih
pet do sedam godina. Danas je situacija drugaija i blii se kraj zavisnosi ruske vojne
industrije od izvoza, na primjer, 2005. godine je utroeno oko 6,7 milijardi dolara za
potrebe razvoja naoruanja i vojne opreme, dok je 2006. utroeno 8,8 milijardi.
Ruski vojni budet se poveao u zadnjih nekoliko godina sa 25 milijardi u 2006. na 50
milijardi 2009. u poreenju sa armijom SAD-a koja godinje utroi oko 600 milijardi
dolara godinje. Na novi program proizvodnje naoruanja i ostale vojne opreme, koji e
trajati od 2007. do 2015. bit e utroeno 186 milijardi dolara, od toga 63% na proizvodnju
naoruanja i 27% na modernizaciju. Veina fabrika za dizajniranje i proizvodnju
naoruanja je Rusija naslijedila iz ere Hladnog rata. Nakon kraja Hladnog rata te
su fabrike nastavile sa istim poslom ali u mnogo manjem obimu.

15

Rusija e ove godine prodati stranim kupcima oruje u vrijednosti veoj od 8,5 milijardi
dolara, izjavio je direktor Federalne slube za vojno tehniku saradnnju Mihail
Dimitrijev. On je istovremeno, priznao da ruske vojne fabrike imaju problema sa
realizacijom sklopljenih ugovora i da se stvorio red stranih poruilaca prije svega kad je
rije o sistemima protiv-vazdune odbrane, a prema ranije potpisanim ugovorima.
Dimitrijev je rekao da meu zemljama koje su vodei kupci ruskog oruja postoji desetak
velikih partnera, od kojih su najvaniji Indija, Kina, Alir, Maroko i Venecuela.
Rusija pokuava posljednjnih godina da povrati u okviru vojno tehnike saradnje pozicije
na svjetskom tritu koje je ranije drao Sovjetski savez. Sovjetski savez je poetkom
osme decenije prolog vijeka bio vodei svjetski isporuilac oruja ispred SAD-a, a
vrijednost tadanjih isporuka bila je na godinjem nivou vea od 20 milijardi dolara.
Napori Rusije da iz sovjetske zaostavtine stvori manju, laku i mobilniju vojsku
nastavljaju biti oteani od strane zastarjelog i ogranienog vojnog vodstva, problema u
disciplini, demografiji i finansijama. Odreeni je pomak postignut vjebom mobilnosti iz
2004. godine a i vlada radi na obezbjeenju sredstava za organizaciju armije. Ruska
vojska broji oko milion vojnika, to je prevelik broj u odnosu na ruski dravni dohodak i
vojni budet to veoma oteava transformaciju ruske vojke u profesionalnu. To je rezultat
sovjetskog nasljea i miljenja koje se nije puno promjenilo jo od Hladnog rata. Stariji
ruski generali se jo uvijek oslanjaju na veliku strategijsku nuklearnu silu sposobnu za
izvravanje masivnog nuklearnog napada.
2002. godine plaa regruta ruske armije iznosila je oko 3,5 dolara, veliki problem su jo i
nedostatak hrane i smjetaja kao i nedostatak discipline. Zaraenost HIV virusom je u
ruskoj vojski dva do pet puta vea u odnosu na ostatak stanovnitva.
Rusija se svim silama trudi da odri korak za SAD-om u razvoju vojne tehnologije tako
da su sa Indijom poeli sa razvojem lovca bombardera pete generacije. Rusija i Indija
su u Moskvi potpisale ugovor o saradnji na lovcu pete generacije kojeg odlikuje izuzetna
sposobnost manevrisanja, veliki radijus dejstva i velike mogunosti u operacijama protivvazdune odbrane. Proizvoa Suhoj procjenjuje da e ovaj program oznaen kao
projekat T-50 PAK-FA, kotati preko 11 milijardi dolara a cilj je da novi avion po svojim
mogunostima prevazie ameriki F/A-22 Raptor trenutno jedinog lovca pete
generacije na svijetu koji je u upotrebi odnosno da se izjednai sa vienamjenskim
lovcem bombarderom (JSF) F-35 Lightning. Kako je Rusiji prijeko potreban novac, ona
16

je izvrila snaan pritisak na Indiju da se ukljui u program proizvodnje lovca PAK-FA,

na kojem se radi ve skoro 3 godine i koji bi trebao da buded spreman za svoj prvi let
otprilike 2009. godine. Trokovi, rad na projektovanju i pravo intelektualne svojine bit e
zajedniki i ravnopravno podjeljeni, kae generalni direktor Suhaja Mihail Pogosjan.
Kae i da e se PAK-FA koji e koristiti indijsko Ratno vazduhoplovstvo ipak razlikovati
od ruskog usljed razliitih operativnih potreba vojski ovih dviju zemalja
Stanje u Amerikoj vojsci je jo uvijek daleko bolje od nekadanjih najveih rivala.
Umjesto strategijskih oruja nuklearnog tipa SAD e razvijati konvencionalno naoruanje
velike razorne moi. Bit e to rakete velike razorne moi, avio bombe radijusa unitenja i
preko dvije stotine matara i sl. Radit e se na preciznosti, odnosno mogunou da se
strategijsko oruje smjesti u metu sa grekom mjerenom u centimetrima, tzv. JDAM
(joint direct attack munition) bombe koje su ustvari obine konvencionalne bombe sa
GPS (global positioning satelite) navoenje. Te pametne bombe ve postoje, ali kao to
je praksa pokazala one i nisu bile toliko precizne. Ratno vazduhoplovstvo e se nastaviti
u smjeru razvoj nevidljivih lovaca bombaredra, te lovaca velike manevarbilnosti. U te
dvije grupe spadaju dva trtenutno najmodernija borbena aviona lovac F-22 Raptor i F-35
Lightning kompanije Lockheed Martin. F-22 e letjeti na veoj visini i biti zaduen za
protuzranu borbu dok e F-35 biti zaduen za zadatke zrak zemlja. Raptor je
nevidljiviji i pokretiniji od Lightninga ali Lightning moe da nosi vee bombe i ima
mogunost

vertikalnog

poljetanja.

Ta

tehnologija

daje

amerikom

Ratnom

vazduhoplovstvu veliku prednost u odnosu na protivnike. Zbog velike cijene ovih aviona
pete generacije, ameriko vazduhoplovstvo se jo oslanja na avione etvrte generacije
kao to su F-15 Eagle, F-16 Falcon i F-18 Hornet. Potencijalni protivnici SAD-a Iran i
Venecuela su svjesni te injenice zato su krenule u nabavku belikog broja ruskih aviona
etvrte generacije kao to su Su-27 Flanker ili Su-30. Avioni F-22 i F-35 e doprinjeti da
SAD zadre dominaciju u vazduhu. Ono to razlikuje ova dva aviona od aviona etvrte
generacije je da im je oruje smjeteno u unutranjost letjelice a oblik i premaz smanjuju
mogunost da ih se otkrije radarom. F-22 uz ruski Su-37 Terminator je trenutno
najpokretniji lovac na svijetu.
Kopnene snage SAD-a sainjene od zastarjelih tenkova M1 Abrams i transportera M2
Bradley kao i pjeadija naoruana pukama M-4 Carabine bit e zamjenjene sistemima
FCS (future combat system) i Land Warrior gdje e sve jedinice biti uvezane
17

satelitskom vezom nadopunjavajui jedna drugu i uvijek znajui njihov poloaj. Vie e
se raditi na aktivnoj nego pasivnoj zatiti oklopnih vozila to e smanjiti teinu i
dimenzije i poveati pokretljivost i brzinu. Velika panja u vojsci SAD-a se posveuje
razvoju bespilotnih letjelica kao to su MQ-1 Predator ili RQ-4 Global Hawk naoruanih
protuoklopnim Hellfire raketama. SAD e nastaviti i sa modernizacijom ratne tehnike
koju ve ima u upotrebi. To je praksa koju su oni uvijek sprovodili, kao npr. sa tenkovima
M1 Abrams koji su proli kroz vie faza modernizacije od M1, M1A1, M1A2 i na kraju
do M1A2 SEP (System Enhancement Package) koji je vjerovatno zadnja upotreba tenka
kakvog do sada poznajemo. Moda je najslikovitiji primjer za modernizaciju ve
postojee ratne tehnike helikopter AH-64 Apache. Apache je ve godinama ponajbolji
ratni helikopter. Opremljen Hellfire navodeim raketama, velikim brojem raketa Hydra i
topom od 30 milimetara od Pustinjske oluje do dananjeg dana je udarna aka amerike
vosjke. Nakon odustajanja od projekta nevidljivog helikoptera RAH-66 Comanche zbog
velike cijene odlueno je da se postojei AH-64 Apache opremi Longbow radarom
velikog dometa i najsavremenijim sistemima navigacije i ciljanja tako da je AH-64 dobio
oznaku AH-64D Longbow.

6. TERORIZAM2
2

Organizirana i sistematska primjena nasilja sa namjerom da se izazivanjem straha i

line nesigurnosti graana narui autoritet drave ili ostvare neki od politikih ciljeva.
Kao sredstvo politike borbe zabranjen je od meunarodne zajednice. Dravni teror je
jedan od naina voenja specijalnog rata jedne drave protiv druge. Suvremeni teror
18

Terorizam je jedan od najveih meunarodnih problema tokom cijele ljudske historije.

Terorizam je zastupljen od antikih vremena i napada idova na Rimljane do
teroristikog napada na Njujork 9. 11. 2001. Tokom Hladnog rata obje strane su koristile
teroristike organizacije da indirektno vode rat. Kao na primjer mnogi islamski teroristi
su trenirani od Sjedinjenih Amerikih Drava i Velike Britanije za borbu protiv SSSR-a u
Afganistanu. Sline grupe kao to je Viet Kong su obuavane od strane Sovjetskog
Saveza i Kine za rat protiv SAD-a. Neke od najpoznatijih teroristikih organizacija su
Prava IRA (RIRA), ETA, Hamas, Hezbollah i Al Qaida.
Osnovana poetkom 1998. godine kao tajno oruano krilo Pokreta za suverenitet 32.
okruga, politike grupe za pritisak, posveene uklanjanju britanskih trupa iz Sjeverne
Irske kao i ujedinjenju itave Irske, RIRA takoer pokuava minirati mirovni proces u
Sjevernoj Irskoj. Pokret za suverenitet 32. okruga protivio se prijedlogu in Fejna iz
1997. o Mielovim principima demokratije kao i amandmanu iz decembra 1999. godine
na lanove 2 i 3 irskog ustava, koji su polagali pravo na Sjevernu Irsku. Uprkos
unutranjim podjelama i apelima nekih zatoenih lanova, ukljuujii Majkla Mikija
Mekkevita, za prekidom vatre i raspitanjem grupe, RIRA se zavjetovala na nastavak
nasilja oktobra 2002. godine. Na listu teroristikih organizacija uvrtena je u maju 2001.
godine. (Alispahi, 2007: 179)
ETA je naoruana baskijska nacionalistika separatistika organizacija. Oformljena 1959.
izrasla je u naoruanu grupaciju za borbu za baskijsku nezavisnost. Od 1968. godine do
danas ETA je ubila 821 ljudi i izvrila veliki broj otmica. ETA je proglaena teroristikom
grupom od strane i francuskih i panskih vlasti kao i od Evropske unije. Vie od 500
lanova ETA-u su po zatvorima irom panije, Francuske i ostalih zemalja.

moe biti meunarodni i unutranji. Metodi terora su razliiti: ubacivanje diverzanata na

teritoriju suverenih drava radi ubojstva i drugih zloina do otmica aviona, otmica,
ucjene ili ubojstva politikih i dr. istaknutih linosti itd. (Beridan, Tomi, Kreso, 2001:
385)

19

Hamas je oformljen krajem 1987. godine kao izdanak palestinskog ogranka Muslimanske
brae. Razni elementi Hamasa koristili su nasilna i politika sredstva, ukljuujui
terorizam, u cilju uspostavljanja islamske palestinske drave u Izraelu. Labavo
struktuiran, sastoji se od tajnih elemenata i onih koji djeluiju javno po damijama i
institucijama socijalnog rada radi regrutovanja lanova, prikupljanja novanih sredstava,
organizacije aktivnosti i irenja propagande. Snaga Hamasa koncentrisana je u pojasu
Gaze i Zapadnoj obali. Pokret je registrovan u oktobru 1997. godine.
Hezbollah: iitska, pro-iranska, libanonska paravojna organizacija i politika stranka.
Osnovana je 1982. godine kao pokret otpora protiv izraelske okupacije. Iako je Hezbollah
danas jedna od politikih stranaka u Libanonu i postavlja neke od ministara u libanonskoj
Vladi, Hezbollah jo uvijek rukovodi paravojnim trupama koje djeluju u borbi protiv
Izraela. Neke drave, kao naprimjer SAD, su Hezbollah proglasile teroristikom
organizacijom. Ujedinjeni narodi i Evropska unija u svojim aktuelnim izvjetajima ne
svrstavaju Hezbollah u teroristike organizacije.
Al Qaida: internacionalni pokret sunitskih islamista osnovan 1988. godine sa ciljem
zaustavljanja stranog uticaja u islamskim zemljama i osnivanja novog islamskog kalifata.
Al Qaida je odgovorna za napade na civilne i vojne mete u vie zemalja. Najpoznatiji
napad je bio onaj 11. septembra 2001. Poslije teroristikog napada na Svjetski trgovinski
centar Sjedinjene Amerike Drave pokreu vojnu akciju protiv Al Qaide. Al Qaida se
koristi razliitim metodama za teroristike napade kao to su razne otmice, bombaki
napadi meu kojima su i samoubilaki itd. Al Qaida ima kampove za obuku irom
Afganistana i Sudana iji se polaznici zaklinju na odanost Osami Bin Ladenu. Porijeklo
ove teroristike organizacije vue korjene jo iz doba sovjetske intervencije u
Afganistanu. Sukob se odvijao izmeu afganistanskih komunista i sovjetskih trupa s
jedne i afganistanskih mudahedina s druge. Tokom CIA-ine operacije Ciklon SAD su
slale finasijsku podrku i naoruanje mudahedinima preko Pakistanske obavjetajne
slube. Za vrijeme Zaljevskog rata, Bin Laden nudi Kralju Fahdu pomo mudahedina da
tite Saudijsku Arabiju od irakih napada, ta Fahd odbija i dozvoljava saveznikim
snagama da budu stacionirane na teritoriji Saudijske Arabije. U najpoznatije Al Qaidine
teroristike akcije spadaju bombaki napadi u Jemenu sa ciljem da eliminiu ameriki
20

vojnici na njihovom putu u Somaliju. 1993. godine Ramzi Jusuf pokuao je kamionom
bombom raznjeti Svjetski trgovinski centar. Bomba teka 680 kg je trebala sruiti oba
nebodera i ubiti hiljade ljudi ali je ubila samo est ljudi i ranila 1042. Do 2001. zapaena
su jo dva napada, bombaki napad na amerike ambasade u Istonoj Africi i napad na
ameriki razara USS Cole. 11.9.2001. Al Qaida izvrava najvei teroristiki napad u
historiji ubivi 3000 ljudi i sruivi oba nebodera Svjetskog Trgovinskog Centra. Dva
putnika aviona bivaju oteti i srueni na Svjetski trgovinski centar, trei u Pentagon a
etvrti koji je trebao biti sruen na Washington. Taj teroristiki in navodi Sjedinjene
Amerike Drave da pokrenu masivnu vojnu akciju nazvanu Rat protiv terorizma.
Akcija razaranja koja donosi mnoge rtve moe biti veoma uspjeno izvedena, razaranja i
materijalne tete mogu biti velike, ljudske rtve mnogobrojne i strah time izazvan veliki i
masovan, ali on moe kao odloena posljedica djelovati u pozitivnom i u negativnom
pravcu po izvrioce djela: prvo, moe obeshrabriti napadnuutu stranu koja se iz straha
povinuje zahtjevima poinilaca napadaa; drugo, moe podstai rtvu napada na eu,
organizovaniju i efikasniju odbranu i samozatitu. Dakle, trenutni, aktuelan povoljan
rezltat akcije ne mora biti i konano pozitiva. (Alispahi, 2007: 56)

ZAKLJUAK
Iako je Hladni rat zvanino zavren padom socijalizma u Evropi, posljedice utrke izmeu
dva bloka i danas su vidljive. Tokovi u naoruanju koji su razvijani tokom Hladnog rata
danas prijete globalnom unitenju i razvoju konflikata na podrujima zemalja u razvoju.
Doktrina oka, koju SAD koristi jo od 70ih godina dvadesetog vijeka, razorila je
ekonomije mnogih zemalja i stvorila plodno tlo za razvoj ratova. S druge strane, dananja
21

Rusija, iako formalno demokratska zemlja, koristi se komunistikim metodama cenzure i

pijunae, srlja u ratove napadajui susjedne zemlje i ini sve kako bi ih sprijeila da se
naklone zapadnim ideologijama. SAD sve vie ulazi na podruje Evroazije i Afrike,
inicirajui konflikte pod izgovorom odbrane od terorizma i diktatorskih reima. Na
politikoj sceni jaaju i uloga Kine, koja je vodea ekonomska sila, i Evropske unije.
Svijet je postao globalno selo u kojem se sukobi ire, a velike drave preuzimaju
primat nad malim. Nedavna dogaanja u Libiji i Egiptu, ratovi u Iraku i Afganistanu,
sukob Palestina- Izrael i zauzimanje pozicija od strane vodeih sila pokazuju da su odnosi
i dalje zaotreni, a trka u naoruanju jo uvijek traje. Jedina razlika je to su u, naizgled
lokalnim sukobima u nerazvijenim zemljana, SAD i Rusija danas sekundarni akteri,
posmatrai koji vuku konce sukoba indirektno i diplomatski.

LITERATURA
Knjige:
-

Beridan, Izet (2003): Konflikti, Sarajevo

Beridan, Izet; Tomi, Ivo M.; Kreso, Muharem (2001): Leksikon Sigurnosti,
Sarajevo

22

Fati, Aleksandar (1999) Novi meunarodni odnosi, Beograd

Gudac, arko; orevi, Miroslav (2001): Savremena politika istorija

Beograd

Mileta, Vlatko (1980): Uvod u meunarodne ekonomske odnose, Zagreb

Todaro, Michael P.; Smith, Stephen C. (2006): Ekonomski razvoj, Varadin

Vukadinovi, Radovan (1998): Meunarodni politiki odnosi, Zagreb

Internet izvori:
-

PBS; http://www.pbs.org/wgbh/amex/bomb/timeline/indextxt.html, pristupljeno

07. 11. 2011.

REEC; www.reec.uiuc.edu/academics/Courses/rees200/nuclear.ppt, pristupljeno

10. 11. 2011.

23