Topik 6

Topik 6
KEMAGNETAN
KEMAGNETAN

Apa itu magnet?

Reka Bentuk dan Teknologi

Kod Kursus : RBT 3118

ApaSifat-sifat
itu magnet?
Magnet
Sifat-sifat
MagnetMagnet
kekal
Magnet
kekal
Magnet
Sementara
Magnet Sementara

Kemagnetan

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

116

Reka Bentuk dan Teknologi (RBT 3118) 3 ( 2 + 1 )

Bab 6 Kemagnetan

Rajah 1

6.1. Apa itu magnet?

Magnet dikenali sebagai besi berani kerana mempunyai kemagnetan yang
berupaya menarik atau menolak bahan magnet yang mengandungi
Magnet asli dinamai magnetit dari dalam bumi
Bahan magnet terdiri daripada domain-domain yang bertindak sebagai magnet
halus. Domain-domain ini berselerak.

Rajah 2

Domain-domain yang telah dimagnetkan tersusun rapi dan menunjuk arah yang
sama.
Domain-domain tersusun membentuk dua kutub: kutub Utara dan kutub selatan.

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

117

Rajah 3

Rajah 4

6.2. Magnet kekal

Magnet semulajadi.
Pelbagai bentuk

Rajah 5 : Bentuk Magnet

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

118

6.3 Sifat-sifat Magnet

Kutub sama - menolak

Kutub berlainan - menarik
Menarik bahan-bahan logam tertentu
Daya kemagnetan sesuatu magnet telah diaplikasikan dalam pembuatan
kompas.

Rajah 6

Bahan-bahan Magnet dan Bukan Magnet

Bahan magnet

Bahan bukan magnet

Paku besi

Kertas

Serbuk besi

Plastik

Kunci

Kaca

Jarum

Getah

Klip kertas

Cincin emas

Paku payung

Syiling

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

119

6.4. Magnet Sementara

6.4.1. Elektromagnet.
Gabungan +elektrik + magnet
Magnet sementara. Cth: geganti. Loceng elektrik, transformer dll.
Sifat kemagnetan disebabkan oleh pengaliran elektrik melalui konduktor.

Rajah 7
Gegelung dawai menunjukkan kekutuban kedua-dua hujung dawai.
Arah medan magnet yang terbentuk adalah mengikut arah utara-selatan dan
boleh ditentukan dengan kompas.
Medan magnet gegelung dawai boleh dikuatkan dengan:i.
ii.
iii.
iv.
v.
vi.
vii.

Menambahkan bilangan lilitan

Menambahkan arus
Mengurangkan diameter dawai
Teras besi lembut ke dalam gegelung dawai.
Panjang teras ditambah
Keratan rentas teras dikecilkan.
Jenis bahan teras kebolehtelapan bahan teras tingkatkan ( )

6.5. Transformer (Pengubah)

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

120

Transformer merupakan peranti yang berupaya merendahkan atau

meninggikan voltan AU di dalam litar elektrik.
Transformer yang meninggikan voltan AU seperti daripada 230V ke 1000V
dinamakan transformer peninggi.

Rajah 8
Transformer yang merendahkan voltan AU dinamakan transformer perendah.
Lilitan utama disambungkan kepada voltan AU masukan manakala lilitan kedua
disambungkan kepada beban.

Rajah 9

Selain dari mempunyai satu keluaran transformer boleh juga mempunyai

beberapa keluaran mengikut kepada bilangan lilitan kedua.

Jika terminal keluaran berada di tengah-tengah lilitan maka transformer itu

dinamakan transformer bertep tengah

6.6. Alatan pengukuran dan pengujian

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

121

Rajah 10
Meter analog menggunakan gelung-bergerak (moving-coil ) untuk menggerakkan penunjuknya.
Pergerakkan penunjuknya disebabkan oleh kesan tindakbalas dari elektromagnet dan magnet
kekal pada meter tersebut. Meter volt jenis digital mempunyai ketepatan yang tinggi. Pengguna
boleh memperolehi hasil paparannya dengan melihat pada paparan LCD meter tersebut.

6.7. Meter volt

Rajah 11

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

122

Rajah 12
Binaan Asas Meter Volt

Binaan asas sebuah meter volt adalah seperti di rajah. Perintang pendarab digunakan
untuk susutkan voltan lebihan daripada terminal penguji.
Penyambungan perintang pendarab adalah sesiri dengan gelung-bergerak meter
arus.
Meter volt hendaklah disambungkan dengan kekutuban yang betul. Jika penyambungan
penguji terbalik, ini akan menyebabkan gelung-bergerak dipesongkan terbalik dan akan
membengkokkan jarum penunjuk.
Memulakan dengan julat volt yang paling tinggi ketika pengujian pada litar untuk
mengelak penunjuk daripada terlebih pesong.

Rajah13

6.8. Meter Ampere

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

123

Rajah 14
Binaan Asas Meter Ampere

Kegunaan meter arus adalah untuk menyukat kuantiti arus yang mengalir dalam litar.
Meter arus juga menggunakan penunjuk yang digerakkan oleh gelung-bergerak.
Meter arus pada binaan membenarkan arus yang rendah sahaja mengalir melaluinya,
biasanya dalam nilai uA.
Perintang pirau (shunt) pada meter arus boleh meningkatkan julat pengukuran nilai
arus elektrik pada meter tersebut.
Kegunaan perintang pirau adalah untuk mengelakkan arus lebihan mengalir ke
gelung-bergerak meter.

Penyambungan Meter Arus

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

124

Rajah 15

Meter arus disambung sesiri dengan beban yang diukur. Kesilapan

penyambungan kekutuban boleh menyebabkan penunjuk terpesong terbalik dan
akan merosakkan jarum penunjuk meter arus.
Selain daripada itu, kita hendaklah mulakan dengan julat yang paling besar
semasa membuat pengujian arus.

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

125

6.9. Meter Pelbagai

Rajah 16

Mengukur nilai rintangan atau kealiran sesuatu pengalir. Biasanya meter ohm
digabungkan dengan meter volt dan meter arus yang dipanggil meter
pelbagai
Mempunyai bateri dalaman bertujuan untuk membekalkan bekalan voltan
semasa membuat pengukuran. Biasanya nilai bateri ini adalah 1.5V dan 9V bagi
meter pelbagai.
Meter ohm juga menggunakan meter arus yang disambungkan sesiri dengan
sebuah perintang dan perintang berubah.
Perintang berubah digunakan untuk melaras penunjuk meter ke kedudukan 0
apabila pengujinya dipintaskan.

Rajah 17

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

116

6.10 Meter Kilowatt Jam (KWJ)

Meter KWJ digunakan untuk menyukat dan merekodkan jumlah tenaga elektrik yang
digunakan.
Meter KWJ dimiliki Tenaga Nasional Berhad.
Terdapat dua jenis meter KWJ iaitu:
(a) meter KWJ jenis analog (jenis lama)
(b) meter KWJ jenis digital ( jenis baharu)

Rajah 20
Kadang-kadang kita perlu mengetahui kadar bil elektrik untuk sesuatu peralatan
elektrik. Secara mudahnya, semakin tinggi kuasa sesuatu peralatan itu, semakin tinggi
kadar bilnya. Kadar bil elektrik sesuatu peralatan elektrik boleh dikira menggunakan
formula berikut:
Kadar bil elektrik = (P/1000) x J x H x K
di mana
P adalah kuasa elektrik yang digunakan oleh peralatan elektrik tersebut.
Nilai ini boleh diperolehi pada rating label.
Label ini biasanya terletak pada bahagian bawah atau belakang alat tersebut.
Unit untuk kuasa elektrik adalah Watt (W)
J adalah masa (jam) yang digunakan dalam masa sehari
H adalah bilangan hari yang digunakan dalam masa sebulan
RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

116

K ialah harga seunit kuasa elektrik. Harga terkini adalah RM0.33 untuk setiap
KWJ

Contoh:
Sebuah kipas berkuasa 65W digunakan selama 8 jam setiap hari. Maka, kadar bil
elektrik dalam sebulan untuk laptop ini adalah:
= (65/1000) x 8.5 x 30 x 0.33
= RM5.47 sebulan

6.11. Osiloskop

Rajah 21

Osiloskop merupakan alat penguji elektronik yang boleh memaparkan isyarat

voltan ulang-alik atau arus terus pada skrin. Terdapat dua jenis osiloskop, analog
dan digital.
Osiloskop menggunakan dua paksi iaitu paksi x mewakili masa dan paksi y mewakili
voltan (amplitud).
Osiloskop boleh memaparkan bentuk gelombang seperti gelombang sinus, gelombang
gerigi, gelombang segi empat dan lain-lain bentuk gelombang.

Cara Membuat Bacaan Meter

Langkah 1:

Kira bilangan bahagian pada paksi Y, iaitu: 4 bahagian 1 volt/cm = 4 Vp-p

Maka kita dapati paparan pada skrin osiloskop ialah 4 Vp-p.

Langkah 2:
Bahagian untuk 1 kitar pada paksi x, iaitu:
RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

4 bahagian 10uS = 40us

117

Oleh itu, frekuansi gelombang sinus bersamaan: F = 1 / T = 1 / 40uS = 25Khz

RBT3118 Rekabentuk & Teknologi Topik 6

118