BAB 5 SISTEM PENDAWAIAN ELEKTRIK

Disediakan Oleh: ZURAINAH BINTI MOHAMED SAID 1 KOLEJ KOMUNITI BANDAR PENAWAR

SISTEM ASAS ELEKTRIKAL

Elektrik adalah dalam bentuk tenaga Contoh sumber tenaga hidro (air), coal (arang batu), wind (angin), nuklear dan solar (cahaya matahari) yang menyediakan tenaga untuk sistem elektrikal seperti bateri, generator, soket keluar Contoh sistem elektrikal:

PRINSIP ASAS ELEKTRIK (Ohm's Law)

Hukum Ohm menyatakan bahawa dalam litar elektrik mudah, voltan sama dengan arus elektrik darab rintangan. V=IR

V
I R
5

FAKTOR KESELAMATAN DALAM PRINSIP ASAS ELEKTRIK

Terdapat 3 langkah keselamatan utama: Keselamatan diri Keselamatan kawasan kerja Keselamatan semasa berkerja

RENJATAN ELEKTRIK Berlaku apabila seseorang itu bersentuhan dengan pengalir hidup LIVE dan dalam masa yang anggota badannya bersentuhan terus dengan pengalir BUMI atau pengalir NEUTRAL. Litar akan menjadi lengkap dan seseorang itu boleh dibaratkan seperti beban elektrik lampu, kipas dan sebagianya.
7

SISTEM PENDAWAIAN ELEKTRIK

Terbahagi kepada dua iaitu: Pendawaian 1 fasa - Sistem yang mempunyai dua(2) kabel/dawai penyambung dari bekalan ke beban iaitu, kabel hidup (L) dan kabel neutral (N). - Biasanya di kawasan kediaman kecil dan sederhana. - Biasanya membekalkan 240V. Pendawaian 3 fasa - Sistem yang mempunyai tiga(3) kabel dari bekalan ke beban iaitu fasa merah (R), fasa kuning (Y) dan Fasa biru (B). - Kawasan industri dan komersial. - Membekalkan 415V. 8

Single Phase Power Supply system

10

SISTEM PENGHANTARAN
Sistem Penghantaran: - iaitu proses penyebaran tenaga elektrik yang bermula dari janaelektrik hingga ke punca pencawang voltan tinggi - Biasanya dibuat secara talian atas yang menggunakan menara pylon - Kaedah sambungan: a) Sistem Jejari b) Sistem Gelang c) Sistem bus-ties d) Sistem Rangkaian e) Sistem Grid Nasional
digunakan untuk menyambungkan janaelektrikjanaelektrik besar yang terdapat di negara kita.
11

 Kebaikan Sistem Grid Nasional: - Bekalan sentiasa mencukupi walaupun salah satu janaelektrik menghadapi masalah - Perubahan frekuensi sentiasa stabil - Janaelektrik-janaelektrik kecil dapat dikurangkan Kekurangan Sistem Grid Nasional: - Kos perbelanjaan tinggi - Memerlukan penjagaan yang lebih rapi - Mengambil masa yang lama untuk menyiapkannya

12

SISTEM PENGAGIHAN
Sistem Pengagihan: - iaitu proses pengagihan tenaga elektrik yang bermula dari pencawang voltan tinggi hingga ke punca pemasangan pengguna - Terdapat beberapa cara sistem pengagihan punca bekalan kuasa yang boleh diagihkan ke punca pengguna iaitu: a) Sistem TN b) Sistem TT c) Sistem IT

13

LITAR KAWALAN TURUTAN DAN KOTAK FIUS AGIHAN (K.F.A)

Litar Kawalan Turutan. - Ialah turutan alat-alat kawalan dan perlindungan yang terdapat pada litar utama dan litar akhir pengguna.
Kawalan turutan ini terbahagi kepada dua bahagian iaitu bahagian Pembekal dan bahagian Pengguna.

14

1. Bahagian Pembekal
Bahagian Pembekal :1. Fius perkhidmatan dan Penghubung Neutral - berfungsi sebagai perlindungan arus lebihan dan menghadkan arus pengguna. 2. Jangka Kilo Watt Jam - berfungsi sebagai mengukur jumlah tenaga yang digunakan bagi menetapkan kadar bayaran tarif.

15

Bahagian Pembekal
16

2.

Bahagian Pengguna

1) KOTAK FIUS AGIHAN Ialah sebagai perantaraan antara bahagian pihak berkuasa bekalan dengan bahagian pihak pendawaian pengguna Tempan penyimpanan Suis utama, dan alat perlindungan untuk litar pendawaian pengguna Terdapat tiga peranti utama dalam K.F.A :- Main Switch @ Suis Utama - RCCB(Residual Current Circuit Breaker ) @ PLAB ( Pemutus Litar Arus Baki ) - MCB (Miniture Circuit Breaker ) @ PLKA (Pemutus Litar kecil Akhir)
17

Kotak Fius Agihan K.F.A

18

RCCD 40A/0.1A RCCD 40A/0.03A MAIN SWITCH 60A/SPN

TEMINAL NEUTRAL TEMINAL BUMI

Kotak Fius Agihan 1 Fasa

19

Main Switch @ Suis Utama

Fungsi utama peranti ini ialah untuk menyambung dan memutuskan bekalan utama pada litar pendawaian pengguna Terdapat dua saiz peranti ini iaitu 40A dan 63A untuk bekalan satu fasa 240V Penentuan saiz peranti ini adalah bergantung kepada nilai Arus Anggaran keseluruhan litar ini melalui pengiraan faktor kepelbagaian.

20

Main Switch

Suis Utama
21

RCCB @ PLAB
Fungsi utama peranti ini untuk memutuskan bekalan utama apabila berlaku kerosakan Arus Bocor Kebumi pada pendawaian pengguna Arus bocor kebumi ialah apabila berlaku sentuhan terus antara pengalir Live dan pengalir Bumi @ Dengan Bumi Terdapat dua saiz peranti ini iaitu 40A dan 63A untuk bekalan satu fasa 240V Penentuan saiz peranti ini adalah bergantung kepada nilai Arus Anggaran keseluruhan litar ini melalui pengiraan faktor kepelbagaian.

22

MCB @ PLKA
Fungsi utama peranti ini ialah untuk memutuskan bekalan pada litar akhir yang dikawal apabila berlaku kerosakan litar pintas atau Arus Beban Lebih pada litar yang dikawal. Litar Pintas Ialah sentuhan terus pengalir Live & Neutral tanpa beban yang boleh menghasilkan arus yang tinggi melebihi arus pengalir dan peranti ini. Arus beban lebih pula apabila pemasangan beban yang terlalu banyak dan arus beban melebihi nilai arus pengalir dan peranti ini Terdapat dua saiz peranti ini iaitu 40A dan 63A untuk bekalan satu fasa 240V. Penentuan saiz peranti ini adalah bergantung kepada jenis litar yang dikawal @ nilai arus beban yang dikawal.

23

MCB RCCB @ ELCB

RCCB & MCB

24

BAHAGIAN PEMBEKAL

BAHAGIAN PENGGUNA K.F.A

L1

L2
KWJ

L3
FIUS UTAMA 60A & PENGHUBUNG NEUTRAL JANGKA KILOWATT JAM SUIS UTAMA 40A @ 63A PEMUTUS LITAR ARUS BAKI 40A @ 63A TAHP SENSITIF 100mA @ 300ma

L4

LITAR KECIL KECIL AKHIR 4 HALA KOTAK FIUS AGIHAN

Gambarajah Skematik Litar Kawalan Turutan

25

TERMINAL NEUTRAL

KE LITAR PENCAHAYAAN @ KUASA

TERMINAL EARTH

MCB @ PLKA 32A

MCB @ PLKA 20A

MCB @ PLKA 16A

MCB @ PLKA 6A

RCCB @ PLAB 40A @ 63A

MAIN SWITCH @ SUIS UTAMA 40A @ 63A

INCOMING SUPPLY

Gambarajah Kotak Fius Agihan

26

SOKET ALUR KELUAR

Alat yang mempunyai beberapa sesentuh pembawa arus yang tetap dan disambungkan kepada pemasangan pendawaian tetap. Umumnya, litar akhir untuk kediaman boleh dibahagikan kepada kumpulan berikut: - Litar akhir pada kadaran arus kurang daripada 15 A. - Litar akhir pada kadaran arus lebih daripada 15 A. - Litar akhir pada kadaran arus lebih daripada 15 A tetapi tertumpu pada soket alur keluar 13 A sahaja.

27

JENIS PELINDUNG ARUS LEBIH

1) Fius:
Asasnya ialah dawai pengalir yang akan lebur apabila arus yang mengalir melebihi had keupayaannya. Terdapat 4 jenis fius: - Fius yang boleh didawai semula. - Fius katrij. - Fius keupayaan pemutus tinggi. - Fius palam.

28

2) Pemutus litar (circuit breaker):

Dapat dikendali secara automatik dan boleh dilaraskan pada nilai (arus dan masa) yang dikehendaki. Tidak perlu ditukar ganti, boleh dihidupkan semula. Terdapat beberapa cara kendalian: - Cara terma. - Cara magneto hidraulik. - Cara elektromagnet. Jenis-jenis pemutus litar: MCB (Miniature Circuit Breaker) RCCB/ELCB (Residual Current C.Breaker) RCBO (RCCB with Over current protection) MCCB (Molded Case Circuit Breaker) ACB (Air Circuit Breaker)
29

1. Actuator lever 2. Actuator mechanism 3. Contacts 4.Terminals 5. Bimetallic strip 6. Calibration screw 7.Solenoid 8. Arc divider / extinguisher
30

3) Geganti (relay):
Memutuskan litar secara tidak langsung. Litar geganti biasanya dibuat secara kendalian terma atau magnet untuk disalingkuncikan dengan bekalan utama melalui sesentuh. Banyak digunakan di litar pemula motor. Tidak perlu ditukar ganti, boleh direset semula. Geganti boleh dilaraskan ke beberapa kadaran arus yang diperlukan dan boleh dilaraskan (reset) semula apabila sambungan telah terputus.

31

32

PEMBUMIAN
Iaitu sistem sambungan yang dibuat antara logam dalam pemasangan elektrik dengan jisim bumi Untuk tujuan keselamatan pengguna dari bahaya renjatan dan kebakaran apabila terjadi arus bocor ke bumi Kebaikan: - keseluruhan sistem terikat dengan daya jisim umum bumi - satu laluan bagi arus bocor ke bumi dan memutus litar disediakan bagi semua logam yang telah dimasukkan Kekurangan: - kos perbelanjaan untuk menyediakan satu sistem pembumian yang lengkap adalah mahal - bahaya kepada pengguna sekiranya salah satu pengalir bumi sambungan putus atau tercabut kerana tiada lagi laluan arus bocor ke jisim bumi (bagi sistem TT) 33

LITAR PENCAHAYAAN
Litar kecil akhir terbahagi kepada dua jenis: i. Litar Pencahayaan ii. Litar Kuasa Litar pencahayaan adalah litar yang disambung terus ke beban dan menggunakan suis sebagai punca kawalan. o Terdiri daripada lampu, kipas, loceng dan sebagainya. o Saiz kabel 1.5mm o Nilai alat perlindungan (MCB @Miniture Circuit Breaker) untuk litar ini ialah 6A. o Jumlah beban maksima yang boleh disambung dalam litar ialah 10 beban @ tidak melebihi 1000watt. o Tinggi suis dari lantai 4 9

34

 Jenis-jenis litar pencahayaan: i. Kawalan satu hala. ii. Kawalan dua hala. iii. Kawalan pertengahan.

35

i. Kawalan Satu Hala

Digunakan untuk mengawal lampu atau beban lain dari satu kedudukan. Suis yang digunakan ialah satu unit Suis Satu Hala. Suis Satu hala mempunyai dua terminal iaitu C Common: untuk kabel daripada bekalan. 1W 1 way: untuk kabel ke beban (kabel suis).

36

Suis Satu Hala

37

L1

K.F.A

S1

Contoh Gambarajah Litar Skematik

38

Contoh Gambarajah Litar Pendawaian

39

ii. Kawalan Dua Hala

Digunakan untuk mengawal lampu dari dua kedudukan yang berlainan. Ia biasa digunakan pada tempat tertentu seperti tangga, bilik tidur, dewan atau koridor. Suis yang digunakan ialah 2 unit Suis Dua Hala. Suis dua hala mempunyai tiga terminal iaitu C Common, 1w1way dan 2w2way. C untuk suis dua hala yang pertama ialah untuk kabel bekalan dan C untuk suis dua hala yang kedua ialah kabel ke beban lampu (kabel Suis).

40

 Terminal 1w suis dua hala pertama disambung ke terminal 1w suis dua hala yang kedua (kabel suis). Terminal 2w suis 2 hala yang pertama disambung ke terminal suis 2 hala yang kedua (kabel suis).

41

Teminal C ( command )

Teminal L1

Teminal L2

Suis Dua Hala

42

L1

L1

K.F.A

S1

S1

Contoh Gambarajah Litar Skematik Kawalan 2 Hala

43

Contoh Gambarajah Litar Pendawaian

44

iii. Kawalan Suis Pertengahan

Digunakan untuk mengawal lampu lebih dari 2 tempat Selalu digunakan pada tangga , koridor, dewan dan tempat jauh. Mestilah digunakan bersama-sama 2 suis dua hala Mempunyai 4 terminal L1, L2, L3 dan L4 1w suis 2 hala yang pertama ke L1 2w suis 2 hala yang pertama ke L3 L2 ke 1w suis 2 hala yang ke dua L4 ke 2w suis 2 hala yang ke dua

45

L1

L1

K.F.A

S1

S2

S3

Contoh Gambarajah Litar Skematik Kawalan Pertengahan

46

Contoh Gambarajah Litar Pendawaian Kawalan Pertengahan

47

LITAR KUASA
Litar yang disambung untuk membekalkan kuasa @ tenaga elektrik kepada peralatan-peralatan elektrik mudah alih melalui soket 13A dan soket 15A. Saiz Kabel yang digunakan 2.5mm2 keatas. Dua jenis sambungan litar kuasa soket alur keluar :- Litar Jejari - Litar Gelang

48

Teminal hidup ( live )

Teminal bumi ( earth )

Teminal neutral Soket 13a

49

i. Litar Jejari
Saiz MCB yang digunakan ialah 20A. Disambung bermula dari K.F.A tiga kabel LIVE, NEUTRAL , EARTH dan berakhir di soket alur keluar. Maksimum bilangan beban untuk litar ini ialah tidak melebihi dua unit. Litar ini hanya membekalkan tenaga yang sederhana.

50

K.F.A

S/O1

S/O2

Gambarajah Skematik Litar Jejari

51

PUNCA BEKALAN

EARTH NEUTRAL LIVE

E N L N

E L

S/O1

S/O2

Gambarajah Pendawaian Litar Jejari

52

ii. Litar Gelang

Saiz MCB yang digunakan ialah 32 A. Disambung bermula dari K.F.A tiga kabel LIVE, NEUTRAL dan EARTH seterusnya ke soket 13A kembali ke K.F.A tiga kabel di terminal L,N dan E yang sama. Maksimum bilangan beban untuk litar ini ialah tidak melebihi 10 unit. Litar ini membekalkan tenaga yang besar sedikit dari litar jejari.

53

K.F.A

S/O1

S/O2

Gambarajah Skematik Litar Gelang

54

PUNCA BEKALAN

EARTH NEUTRAL LIVE

E N L N

E L

S/O1

S/O2

Gambarajah Pendawaian Litar Gelang

55