Professional Documents
Culture Documents
Yapi Elemanlari Ders Notlari
Yapi Elemanlari Ders Notlari
ii
NDEKLER
NDEKLER..................................................................................................................
NSZ ..............................................................................................................................
1. Yapnn Tanm .................................................................................................................
2. Yapnn zellikleri .............................................................................................................
3. Yaplarn Snflandrlmas ..............................................................................................
I. TEMEL ZEMN ..............................................................................................................
I.1. Zemin Trleri ...............................................................................................................
I.2. Zeminin Tannmas .... ..................................................................................................
I.3. Balca Zemin Ettleri ..................................................................................................
I.4. Zemin Tama Gcnn Belirlenmesi .........................................................................
I.5. Tabla Deneyi (Statik Ykleme Deneyleri) ..................................................................
II. YAPI PLANININ ZEMNE UYGULANMASI .............................................................
II.1. p skelesi Kullanm ..................................................................................................
III. KAZI LER ...................................................................................................................
III.1. Zemin Trleri ............................................................................................................
III.2. Elle Yaplan Serbest, Derin ve zel Kazlar ...........................................................
IV. TAHKMAT LER .......................................................................................................
IV.1 ksa ...........................................................................................................................
IV.2. Palplanlar ................................................................................................................
IV.3. Batardolar .................................................................................................................
V. TEMELLER .....................................................................................................................
V.1. Balca Temel Trleri ................................................................................................
V.2. Tekil Smel Boyutlandrlmas .................................................................................
V.3. Srekli Smel Boyutlandrlmas ..............................................................................
V.4. Derin Temeller ..........................................................................................................
V.5. Ayak Temeller ..........................................................................................................
V.6. Kazk Temeller ..........................................................................................................
V.7. Kazklarla lgili tamamlayc Bilgiler .......................................................................
V.8. Kesonlar ....................................................................................................................
V I. KRGR DUVARLAR ...................................................................................................
VI.1. Krgir Duvarlarn zellikleri ..................................................................................
VI.2. Yma Krgir Duvarlar ...........................................................................................
VI.3. Yarm Krgir Yaplardaki Duvarlar ........................................................................
VI.4. Krgir Duvar Trleri ..............................................................................................
VI.4.1. Kerpi duvarlar ...........................................................................................
VI.4.2. Ta duvarlar .................................................................................................
VI.4.3. Ta duvar trleri ..........................................................................................
VI.4.4. Tula duvarlar .............................................................................................
VI.4.4.1. tula trleri ..................................................................................
VI.4.4.2. normal tulayla duvar rlmesi ...................................................
VI.4.4.3. tula duvarlarn yapm kurallar ..................................................
VI.4.4.4. balca tula duvar dizileri ...........................................................
VI.4.4.5. balca tula duvar rgleri .........................................................
VI.4.4.6. yaplarda tula duvar balant ve birleim ekilleri ....................
VI.4.5. Hafif blok ve gazbeton duvarlar .................................................................
VI.4.6. Panel duvarlar .............................................................................................
VI.4.7. Beton ve betonarme duvarlar ......................................................................
VI.4.8. Karma ya da kompoze duvarlar ...................................................................
VII. BACALAR .......................................................................................................................
VII.1. Ate Bacalar ...........................................................................................................
VII.1.1. Bacalarn yapm kurallar ve dzenleme ekilleri ......................................
VII.1.2. Baca hesabyla ilgili uygulama ...................................................................
VII.1.3. Bacalarn rlmesi ......................................................................................
Sayfa No
ii
v
1
1
2
2
2
2
2
3
4
5
6
7
7
8
9
9
11
13
15
16
18
20
21
21
22
23
25
29
29
29
30
30
30
30
33
36
36
38
41
41
42
42
46
49
49
50
51
51
51
53
55
iii
NDEKLER (devam)
Sayfa No
56
57
57
57
60
60
60
60
61
62
62
62
63
63
64
64
64
64
65
66
67
68
68
69
69
69
69
70
70
71
71
72
72
73
77
78
81
81
83
83
84
87
88
90
90
92
94
94
95
98
101
103
iv
NDEKLER (devam)
Sayfa No
107
107
108
108
109
111
111
111
112
112
113
113
NSZ
naat Mhendislii reniminin ilk yllarnda, bu bilim dalnn zihinlerde ve gen mhendis
adaylarnn bilinlerinde yaratt meslek ve yapmclk=constructor kavramlar; beklentiler, mit ve
araylar, teknik konular en doal ekliyle ve ncelikli olarak ilk kez Yap ya da Yap Elemanlar temel
derslerinde edinilmektedir. lk mesleki bilgi aktarm, genel tanmlaryla ve stajlar ncesinde ancak bu
dersin kapsamnda yaplabilmektedir. Bu konunun ierii, dier teknik,bilimsel, ekonometrik almalarn
temelini, kaynan tekil etmekte; kiilere hesaplama, boyutlandrma, tasarmlandrma, tahminde
bulunma, snflandrma gibi daha pek ok ynden yetenek ve bak as kazandrabilmektedir. erik,
ounlukla ve eitlilii ynnden ok teorik olmayp en genel ve basit dzeyde, ksmen saysal zm
yntemlerini de bnyesinde barndrmaktadr.
Yap Elemanlar konularnda yaynlanm pekok kitap, ders notu, dokman ve kaynak eser
bulunmasna ramen ksa srede bu geni kapsaml konular tm ynleriyle aktarabilecek ders notlarnn
hazrlanp sunulmas da yerel, yresel, blgesel ve benzer zellikler ve koullar bakmndan ayr nem
tamakta; bir gereksinim olarak ortaya kmaktadr. Ders notunun ieriinde birok konunun eksik
olduu bilinirken yine de bu notlarn naat Mhendislii retiminin ilk yllarnda reniciler iin belli
oranda yararl ve belki de gerekli olaca dnlm; her kitap ve/veya ders notunda da olduu gibi
yararlananlara tam bir destek, yardm ve yol gsterici olmas dileiyle hazrlanmaya allmtr. Bunun
yansra, birok kaynak, yardmc kitap, makale, bilimsel gelimeleri aklayan aratrmalar, periyodik,
bildiri ve yaynlardan; irket ve laboratuvar raporlarndan ayrca yararlanmann; onlar ilgiyle izlemenin
nemi de byktr. Bu hususun yalnzca meslek hayat boyunca deil belki de bir mr boyu ne denli
gelitirici olduunu hatrlatmaya gerek yoktur.
2003 ylnda ikinci kez yeniden ele alnmaya frsat bulunarak dzenlenen, gzden geirilen ve
teknolojideki deiimler katlarak olabildiince gncellenen bu ders notlar, elden geldiince kiilerin
hemen yararlanmasna hazr hale getirilmeye allmtr. Fayda uman, beklentileri olan herkese her
alanda, her zaman ve her koulda notlarn faydal ve yardmc olmas dileiyle.
Prof. Dr. lker ZDEMR
ESKEHR, 2003
(3.) Tesisatlar
3.1.Temiz pis ve scak su tesisatlar
3.2.Elektrik tesisatlar
3.3.Istma kalorifer tesisat
3.4.Havalandrma tesisat
3.5.Klima tesisat
3.6.Asansr tesisat
3.7.Kanalizasyon tesisat
I. TEMEL ZEMN
zerine gelen bina ykn emniyetle tayan zemine "temel zemini" denir. Temel zemini
yapnn kendi arl ile sonradan yapya gelecek ykleri tayabilmelidir.Zemin ok deiken zellikler
gsterebilir. Bu nedenle temel zemininin nceden ok iyi etd edilmesi gereklidir..
I.1. ZEMN TRLER
I.1.1. Salam yap zemini. Skmaya uygun olmayan 2-3 m. kalnlndaki tabakalar halinde
olumu zeminlerdir.
a. Pskrk zeminler granit bazalt kalker vb.
b.Tortul "
c. Metamorfik "
Ayrca akll zeminler kil kist killi topraklar da bu snfa girerler. Tama gleri 5-30 kg / cm2
arasndadr..
I.1.2.Orta yap zemini. Skabilen 3 - 4 m. kalnlndaki zemin tabakalarndan oluur. kumlu
ve killi zeminler bu guruptandr. Tama gleri 0.4 - 5 kg / cm2 arasndadr.
I.1.3.rk yap zemini. Skmaya uygun ve yk altnda kayabilen zeminlerdir ince kum slak
kil killi toprak bataklklar dolgu zeminler bu guruba girerler. Tama gleri 0.2 - 0.8 kg / cm2
arasndadr..
I.2. ZEMNN TANINMASI
Bir yap ykn zemine tatabilmek ancak zemin hakknda iyi ve salam bilgiye sahip olmakla
ve kapsaml zemin etdleri yapmakla mmkndr..
Zeminleri tanyabilmek iin.Tabaka kalnl, cinsi ve derinliini
..Tama gcn
..Yeralt su seviyesini bunun zeminde ayrma yapp yapmadn
..Zeminin kayma mukavemeti ve donma derecelerini
..Betona zarar verebilecek kimyasal ve organik madde durumunu aratrmamz gereklidir
I.3. BALICA ZEMN ETTLER
(A.) Soruturma yapmak. Benzer ve evredeki dier binalardan sorarak gerekli yresel bilgiler
derlenmelidir.
(B.) Muayene ukuru ya da ukurlar amak. Zeminin durumuna gre gevek zeminlerde evli
veya kademeli kendini tutamayan zeminlerde "KSA"l muayene ukurlar alr. Ayrca numune
silindiri ile ukur tabanndan numune alnr. Zemine dik olarak sokulan iki ucu ak elik silindir boru
aadaki ekilde grld gibi daha sonra st ucu kapatlarak zeminden dik durumda kartlr (ekil
I.1-a,b).
Kapak
0.50
0.60
Su dzeci
Uygulama yn
0.70
(a)
(b)
(c)
ekil I.1-a: eitli muayene ukuru rnekleri
(D.) Sondaj yapmak. ok derinlerdeki zemin paralarn rselemeden kartmak ve alt tabakalar
hakknda bilgi sahibi olmak iin yaplr. Bir sondaj gerekletirebilmek iin aada ekilleri verilen
-Sondaj ubuklar
-Sondaj borular
-Sondaj ular kullanlr
Genellikle sondaj dndrerek akarak ya da delerek uygulanr.
(E.) Sondaj Kaz kullanmak. ekli aada verilen bu yntem 10 m. derinlie kadar zeminden
rselenmemi rnek alma yoluyla yaplan kullanl bir uygulamadr. Burada kullanlan sondaj kaz
"Burhard Kaz" olarak adlandrlan elikten yaplm ve i ie geme ift borudan oluan ahap
balkl bir borunun ahmerdanla zemine aklmas eklinde uygulanr (ekil I.3).
a) ubuk
b) u
1.00 m.
0.22 cm.
Belirli arlklar
(50 kg.lk imento
torbalar)
ZAMAN (saat)
264 216 168 120 72
Ykleme tablas
24
BASIN (kg/cm2)
0.5 1.5 2.5 3.5 4.5
5.5
10
15
Tabla Dikmesi
20
25
rnek tabla dikme kesitleri
20x20 cmKARE; R=25.23 cm. DARE
30
ZAMAN KME
BASIN KME
KME (mm)
12.00
3.00
C
K
b=3
a=5
SOKAK 8.00
A
Yap Hatt
5.00
B
c=4
a = b + c2
52 = 32 + 42
25 = 9 + 16
25 = 25
2
Kazk
Srekli
Smel
2
Komu
Bina
Dey
Aks
Yatay Aks
Smel
Kolon
3
A
denir.
Yap tesviye kotu zerinde kalan kaz iine dorudan doruya "Kaz" ya da "Hafriyat"
altndaki kazlarda doldurulmas gereken ksmlara da "Dolgu" ya da "imla" denilmektedir (ekil III.1).
Kaz yaplan zemin cinslerinin ve snflandrlmasnn arazi zerinde belirlenmesine "Klas
Tespiti" denir. Zemin klas % olarak tespit edilir ve kullanlr.
Kaz (hafriyat)
Yarmadan dolguya zemin nakli
Dolgu (iml)
stinat duvar
ekil III.2
ekil IV.1
IV.1.2. Dar Yap ukurunda ksa.
ekilleri aada verilen bu tip iksa srekli temel ukurlar, su kanal, boru ve tesisat ilerinde uygulanr.
Balca 4 tipi mevcuttur (ekil IV.2).
a. Aralkl Yatay ksa.30 cm. aralklarla ukur kenarlarna karlkl ve yatay olarak yerletirilen
kalaslar yaklak 1.00 m. aralkla dey ve karlkl destek dikmeleri gerilerek kamalarla salamlatrlr.
b. Aralkl Dey ksa.Yukardakinin benzeri bir iksalama ekli olup burada fark kalaslarn
zemine dey olarak yaslanmasndadr.
10
ekil IV.2
c. Aralksz Yatay iksa. Daha derin ve zemini gevek yap ukurlarnda uygulanan iksa ekli olup
burada yatay kalaslar aralksz konulmaktadr.
d. Aralksz Dey iksa. Aralksz yatay iksadaki gibi uygulanr fark 2.00 m.den daha derin
kazda zemin st kotundan en ok 2.00 m. aada iskele kurulmas ve kazlan topran yukarya kademeli
olarak atlmas ve kalaslarn yanyana dey konulmasdr.
IV.1.3. Geni Yap ukurunda ksa.
Bodrum ve geni yap ukurlarnda uygulanan ve ukur kenarlarndan 1.50-2.00 m. dtan aklan ksa
kazklara 5x8 ya da 6x10 cm. enkesitli lata tahtalar tel bulon ve ektirme gibi madeni aralarla
tutturulmak suretiyle oluturulan iksa sistemidir. Dikmeler yatayla 30-60 lik a yapan payandalarla
desteklenir ve tabana kazklarla raptedilir (ekil IV.3).
11
ekil IV.3
IV.2. PALPLANLAR
ok akc ve yeralt su seviyesi yksek zeminleri desteklemek iin uygulanan tahkimatlardr.
Malzemelerine gre 3 guruba ayrlrlar.
IV.2.1. Ahap Palplanlar
Aralksz dey iksadaki gibi uygulanan ve kalaslardan perde eklinde oluturulan takviyeli
sistemdir. Aadaki ekillerde de grld gibi (ekil IV.4);
-Ya kalaslar yanyana tek sra halinde zemine dik olarak .
12
-Ya da birbirleri zerine bindirme yaparak ve "U" demirinden bir balkla aklr iki
kavrama kirii ierisine alnan palplanlar zemine 1.5-2.0 m. de bir 25x25 cm. kesitli klavuz dikmelerle
aklarak tutturulur.
Genellikle kalas kalnlklar 2.00 m. boy iin 6 cm. 3.00 m. boy iin 8 cm. 4.00-6.00 m. boy
iin de 10 cm.den az olmamaldr. Genilikler 20-30 cm. arasnda alnmaldr..
ekil IV.4
13
ekil IV.5
IV.2.3. Betonarme Palplanlar
ok derin ve byk tahkim ilerinde uygulanan 10-25 cm. kalnlnda 30-60 cm.
geniliinde ve 12.00 m. ye kadar uzunlukta yaplabilen yaklak 400 dozlu betonarme palplan
sistemidir. Kazk palplanlar ekilde de grld gibi st ularndan elik balk ve alt ularndan elik
arkla takviye edilirler (ekil IV.6).
ekil IV.6
14
IV.3. BATARDOLAR
Irmak, gl, deniz v.b. su kenarlarnda yeralt su seviyesinin altnda kaz yapabilmek iin
uygulanan tahkimat iine "Batardo" denir. Bunlar da malzemelerine gre 4 guruba ayrlrlar.
IV.3.1. Ahap Batardolar.
Derinlii 2.00 m.ye kadar olan yerlerde, ekilde grld gibi, ahap palplann meyilli olarak
uygulanmasna benzer tarzdadr. Su ykseklii daha fazla olursa "Sandk Batardo"lar uygulanr. Her iki
ekilde de batardonun suyla temas eden yzeyine kil, silisli kil, veya lem gibi malzemeler doldurulur
(ekil IV.7).
a. Tek Hcreli Sandk Batardoda 1.00-2.00 m. aralklarla yaplan ahap perdeler arasna kil
malzeme su geirmemesi iin. doldurulur.
b. Kademeli ya da ift Hcreli Sandk Batardoda da 1.00-2.00 m. geriye bir perde daha yaplarak
arasna moloz ta malzeme doldurulur.
ekil IV.7
IV.3.2. Toprak Batardolar
Suyun nne bir sedde oluturacak ekilde kil malzemeler tabakalar halinde serilir ve tokmakla
sktrlr (ekil IV.8).
ekil IV.8
15
ekil IV.9
V. TEMELLER
Yapnn arl ve faydal yklerini zemine aktaran yap elemanlarna "TEMEL" denilmektedir.
Temelin oturaca doal zemine ise "TEMEL YATA" denir. Yapnn stabilizesi asndan hem
temelin yeterli boyutta ve salam malzemeden yaplmas hem de zemin etdnn ok iyi yaplm olmas
byk nem arzetmektedir.
Temel tabannn salam zemine oturtulmas gereklidir. Aksi halde dengesiz oturmalardan
dolay yapda atlama kme ve yklmalar olabilir. Ayni ekilde yapnn oturaca zemin de farkl
zellikler gsteriyor ya da zemin etdlerinde eik tabakalamaya sahip olduu ortaya kyorsa temel
boyutlandrlmas ve temele tipi bu durum gz nne alnarak seilmelidir. Ayrca temele eik yk
gelmesi nlenmeli yk bileenleri dey olmaldr. Yapdaki farkl oturma tasman ve kmeleri nlemeyi
teminen belirli uzaklklarda bina blnr ve aralkl yaplr. Buna "DLATASYON DERZ" diyoruz
(ekil V.1).
16
ekil V.1
yi bir temel dizaynnda gznnde bulundurulmas gereken hususlar yle sralanabilir.
-Temel taban salam zemine oturmaldr
-Temel taban don seviyesi altnda olmaldr
-Temeldeki dey kmeler oturmalar. 1.00-3.00 cm.den fazla olmamaldr
-Temele yatay ya da eik yklerin gelmesi nlenmeli ve temel tabanna gelen ykler niform
yaylmaldr
-Zemin tabakalarnn birbirleri zerinden kaymasna yol aan eik tabakalama ve zeminde
homojen olmayan yap zerine bina ina edilmemelidir.
Konuyla ilgili ekiller aada verilmitir (ekil V.2).
ekil V.2
V.1. BALICA TEMEL TRLER:
Ta, ahap, beton, betonarme ve elik gibi malzemelerden yaplan temeller esas olarak iki guruba
ayrlmaktadr.
1.) Yzeysel Temeller.
2.) Derin Temeller.
Bunlardan YZEYSEL TEMELLER adndan da anlalaca gibi mmkn olduu kadar toprak
yzeyine yakn yaplan, ancak yine de don seviyesi altnda ina edilmesi gereken temel trleridir.
zellikle salam zeminlerde uygulanr.
Yap duvarlar ya da kolonlardan gelen yap yklerini daha geni bir alana yaymak zere yaplan
temel elemanlarna "SMEL" denir (ekil V.3, 4). Bina ykleri temel tabanna ta smellerde 600 lik
betonarme smellerde ise 450 lik bir ayla yaylr. Bu bilgilerle ta smelde smel ykseklii (h)
bulunmak istenilirse:
17
a = 2e + d
e
600
450
a) Betonarme Smel
600
b) Ta Smel
e
h
ve
e=
ad
2
olur
h
= tg = tg 60 0 h = e tg 60
e
h = e 1.73
bulunur
1/1
2/1
Betonarme smelde
Pah eimleri
2/1
(a) dz prizmatik (b) kademeli
(c) pahl
Tekil Smel Planda Grnleri
Ta Smelde
Pah eimleri
18
zem =
P
P
P P
= 2 a2 =
a=
=
S a
zem
zem
25000
= 91cm bulunur
3
rnek 2) Akstan aksa aklklar, x ekseni ynnde 5.50 m, y ekseni ynnde 4.75 m olan (aplikasyon
planyla aadaki ekilde verilmi) yapnn 12 kolonuna, dolaysiyle bunlarn baland smellere her
katndan 220 er ton yk gelmektedir. normal kata sahip olan binada, aada verilen bilgileri kullanarak
betonarme smel boyutlandrmas yapnz ve temel ekillerine karar veriniz. Smellerin ncelikle kare,
bunun mmkn olmad durumlarda dikdrtgen olabilecei gznnde bulundurulacaktr. zmden
sonra temel plann dzgn ve llendirilmi olarak iziniz.
Verilenler: Zemin emniyet gerilmesi zem = 1.90 kg/cm2
y S1
S2
*. Smellerin en d kenarlar aks noktalarndan en fazla
475
100 cm darda olabilir.
S4
S3
zm: *. Bir normal katn arl 220 ton; 3 kat iin:
3 x 220 = 660 ton (Toplam bina yk)
475
Toplam
34
yk aktarm vektr mevcuttur (her bir kiriten
S2
x
S1
kolona balanan ve smele yk ileten). Bu vektrlerin her
birine gelen birim yk: 660 / 34 = 19.4 ton
550
550
550
zem = 0.0019 ton/cm2 = 19 ton/m2
Temel Plan: ller (cm)
*. S1 ke smellerine gelen toplam yk: 2 x 19.4 = 38.8 ton (P1)
*. S2 ve S3 orta smellerine gelen toplam yk: 3 x 19.4 = 58.2 ton (P2 , P3)
*. S4 merkez smellerine gelen toplam yk: 4 x 19.4 = 77.6 ton (P4)
*. Kare smel boyutlandrmalarnda S = a2 = P / zem olduundan,
S1 a1 =
P1
zem
S 2, S 3 a 2 =
S4 a 3 =
=
P2
zem
P4
zem
38.8
= 1.43 m ; 1.43 / 2 < 1.00 m olduundan boyut kenar aks gemez.
19
58.2
= 1.75 m ; 1.75 / 2 < 1.00 m olduundan boyut kenar aks gemez.
19
77.6
= 2.02 m ; merkez smeller iin boyut snrlamas yoktur.
19
Tm smeller tekil ve kare olabilir.Herhangi bir akma ya da iie giriim yapma durumu szkonusu
deil; aplikasyon plannn yars simetriden dolay llendirilerek izilecek olursa;
143
316
175
S1
S2
S3
S4
175
287
202
-378316
143
287
S1
S2
175
Salam temel zemini ve kk yma yaplarda "Srekli Temel" kullanlr. Uygulanma ekli ta
temel duvarlar ya da kolonlar altna yekpare ekilde kum ya da stabilize serilerek ta malzemeden veya
demirli betondan dzenlenerek yaplmasdr.
V.2. KARE KESTL BETONARME TEKL SMEL BOYUTLANDIRILMASI:
rnek-1) Betonarme bir kolona yapnn her katnn arlndan den P yk 12.5 tondur. Binann
oturduu zeminin emniyet gerilmesi 1.5 kg/cm2 ise bu 4 katl binann tekil (mnferit) smel
boyutlandrmasn yapnz.
19
a=
zem
50000
= 182.5cm.
1.5
rnek-2) Her katnn arl 60 ton olan 6 katl betonarme bir binann yk kiriler araclyla aadaki
ekilde gsterilen 9 kolona paylatrlmaktadr. Zemin emniyet gerilmesi 3 kg/cm2 olan bir blgede ina
edilmesi dnlen binann S1, S2 ve S3 kolonlar altnda yaplmas uygun kare kesitli smellerin a kenar
uzunluklarn hesaplaynz.
zm: *. Tm binann yk: 6 x 60 = 360 ton,
S1
*. Herbir yk aktarm vektrne gelen kuvvet: 360 / 24 = 15 ton
(her katta ve her iki ynde toplam 24 yk aktarm vektr vardr)
*. S1 kolonuna gelen kiri yk: 2 x 15 = 30 ton
*. S2 kolonuna gelen kiri yk: 3 x 15 = 45 ton
S2
*. S3 kolonuna gelen kiri yk: 4 x 15 = 60 ton
*. S1 smelinin bir kenar uzunluu: a1= 30000/3 =100 cm
*. S2 smelinin bir kenar uzunluu: a2= 45000/3 123 cm
S1
*. S3 smelinin bir kenar uzunluu: a3= 60000/3 142 cm
*. Smel alanlar srasyla; S1 = 1.00 m2, S2 = 1.50 m2, S3 = 2.00 m2 bulunur.
S2
S1
S3
S2
S2
S1
rnek 3)
y
4.00
4.00
5.Kat
4.Kat
3.Kat
2.Kat
1.Kat
Zemin Kat
Bodrum K.
4.00
x
3.50
3.70
3.70
3.50
TEMEL PLANI
KAT DURUMU
Yukarda Temel Plan ve Kat Durumu ematik olarak verilen yapnn herbir katnn arln
120 ton olarak alp bu yklerin kiriler araclyla kolonlara ve buradan da tekil smellere iletildiini gz
nnde bulundurarak 1.00 kg/cm2 zemin emniyet gerilmesi altnda bu smelleri boyutlandrnz. Tesisat
montaj ve altyap gerekleri bakmndan smel boyutlarnn (x) ynnde 150 cm.den daha fazla boyutta
yaplamamas ve mmkn olduunca tekil smel ina edilmesi gerekmektedir. Sonuta bulduunuz smel
boyutlarn (gerektiinde tekil olmayp birleik, srekli v.b. olabilir) llendirilmi ematik bir kalp
plan zerinde izerek gsteriniz.
zm:
*. Binann toplam arl: 7 x 120 = 840 ton, zem=1.00 kg/cm2 , Toplam yk vektr:42 adet
*. Her yk vektrne den yk: 840/42 = 20 ton
*. S1 (ift vektrl) smelde; P1 = 2 x 20 = 40 ton = 40000 kg; A1 P1 / zem = 40000 / 1.00 = 40000 cm2
*. S2 ( vektrl) smelde; P2 = 3 x 20 = 60 ton = 60000 kg; A2 P2 / zem = 60000 / 1.00 = 60000 cm2
*. A1 = 4 m2 = a1. b1; a1 1.50 m, b1 = 4.00 / 1.50 = 2.67 b1 = 2.70 m
*. A2 = 6 m2 = a2. b2; a2 1.50 m, b1 = 6.00 / 1.50 = 4.00 b2 = 4.00 m
20
y
Tekil
Tekil
Tekil
Tekil
270
65
Tekil
Tekil
400
kili
Birleik
kili
Birleik
kili
Birleik
65
1470
270
Tekil
Tekil
130
Tekil
200 150
150
220
Tekil
150
x
Tekil
220 150 200
270
150 TEMEL KALIP
PLANI
lek: 1/200
ller (cm)
1590
zem =
RNEK:
rnein:
P=16000 Kg, zem=2 Kg/cm2 ise a=?
P
b =100cm
a
P
P
P
P
=
a.100 =
a=
S a.b
zem
100. zem
a=
P
b zem
16000
a = 80cm. bulunur
100 2
rnek-1) Aada enkesiti verilen kargir smelli kargir ta duvara ait smel yksekliini bulunuz?
zm: a = 2e + d ; e = (a d)/2 tg = tg 600 = h / e = 1.73; h=e x 1.73
e
e
rnein: a = 80 cm
h = 15 x 1.73 = 25.98; h 26 cm bulunur.
d
d = 50 cm
h
e = 15 cm ise
a
rnek2) 1.00 mt.lik birim uzunluk iin bir ta duvarn altnda yaplacak betonarme smelin (a)
geniliini (h) yksekliini hesaplaynz?
Dier verilenler: *. d = 60 cm, H = 450 cm, d = 2.100 ton/m3, zem=0.5 Kg/cm2
zm: *. Duvarn hacmi: V = 0.60 x 1.00 x 4.50 = 2.70 m3
60
*. Duvarn arl: P = V . d = 2.70 x 2.100 = 5.67 ton = 5670 kg
2
*. Smelin taban alan: S = P / zem= 5670 / 0.5= 11340 cm
*. S = a .100 a = S / 100 = 11340 / 100 = 113.4 a = 114 cm
450
*. Smel ampatman genilii: e = (a d) / 2 = (114 60) / 2 = 27 cm,
*. Tg 450 = 1.00 olduundan; e = h = 27 cm bulunur
h
a
100
21
A-A KEST
A
rnek-3) Yanda plan, kesit ve boyular verilen
kargir yap temelinde;
90
..Betonarme smelin ykseklii: 20 cm.
B
B
..Zemin Emniyet Gerilmesi: zem= 0.5 Kg/cm2
..Ta Duvar Younluu: d = 2100 Kg/m3 160
olduuna gre;
a) Smel zerine yaplabilecek maksimum
duvar yksekliini (H) hesaplaynz
90
b) Duvar ve smelin hesaplanan boyutlarn
PLAN
A
da zerinde gstererek 1 mt.lik birim
duvarn perspektif resmini iziniz.
zm: a) *. Toplam evresel temel alan:
B-B KEST
Stemel = 2 x 4.40 x 0.90 + 2 x 1.60 x 0.90 = 10.80 m2
zem= P / Stemel Toplam duvar arl: Pd zem . Stemel
90
260
90
Pd = 0.5 x 10.80 x 104 = 54000 kg.
*. Smel ykseklii: 20 cm,
Pd = V x d = 50 x H x 1200 x 2100 x 10-6 = 54000
*. Ampatman genilii: e=h=20 cm
*. Ta duvar genilii: d=90 (2 x 20)=50 cm veriliyor.
H = 428.57 430 cm (4.30 m) bulunur.
*. d = 2100 Kg/m3
20 50
b)
20
430
20
100
90
22
ekil V.5
V.4. DERN TEMELLER : Salam zeminin ok derinlerde olmas durumunda uygulanrlar ve
ekilde projelendirilirler.
2.1.Ayak temeller
2.2.Kazk temeller
2.3.Kesonlar
V.5. AYAK TEMELLER : Tekil temellere benzer ekilde ve betonarmeden ina edilirler. Planda duvar
ya da kolon birleim yerlerinin altlarna yaplan ayaklar zemine oturan ksmlarnda kare eklinde
geniletilir (ekil V.6).
ekil V.6
23
V.6. KAZIK TEMELLER : Yap yknn derinlerdeki salam zemin tabakasna birtakm kazklarn u
ya da yanal srtnme kuvvetleriyle aktarlmas prensibine gre alrlar. Aada ayrntlar ve ekilleri
verilen bu temel tr guruba ayrlmaktadr (ekil V.7, 8, 9).
V.6.1. U kazklar ykn tamamn ve bir ksmn salam zemine dayandklar u ksmlaryla
tarlar.
V.6.2. Srtnme kazklar ya da yzen kazklar, ykn tmn kazn evreledii zemin
yzeyinin srtnmesiyle tarlar.
V.6.3. Kombine kazklar ya da "ksmen u-ksmen
hem de srtnme kuvvetiyle tayan kazk trleridir.
ekil V.7
24
ekil V.8
ekil V.9
V.7. KAZIKLARLA LGL TAMAMLAYICI BLGLER
Yk tama ekillerine gre kazklar balca iki guruba ayrlrlar:
a. Basn kazklar.
b. ekme kazklar.
25
Kazk Temel yapmnda kullanlan kazklar yaplarn zellikleri ve zemin cinslerine gre de
ksma ayrlrlar.
a. akma kazklar.
b. Delme kazklar.
c. Ksmen akma ksmen delme "kombine" kazklar.
a.) akma kazklar,
a.1.) Basit akma kazklar ve.
a.2.) Paral akma kazklar olmak zere iki ksma ayrlmakta olup "Ahap, elik veya
betonarme" olarak yaplmaktadrlar. Ahap akma kazklarn boylar genelde 6.00 m.dir ve ortalama 25
cm. apnda olurlar. 6.00 m.den fazla her metre boy iin apa en az 1.00 cm. ekleme yaplr. Yaklak
olarak kazk apnn her cm.sinin 1.00 ton yk tad kabul edilir.
Kazklar birbirlerine eklenerek boylar 25.00 m.ye kadar artrlabilir. Ahap kazklarn ularna elik
ark balarna da elik balk konularak takviye yaplr. elik akma kazklar da dierlerine nazaran
dayanmlarnn yksek olmas nedeniyle tercih edilir ve genelde tek paral ve profil hadde mamullerden
seilirler. Betonarme akma kazklar genellikle 400 kg/m3 dozlu imento ve agregadan kartrlp
dklerek yerinde hazrlanr ve ahmerdanla aklarak yerletirilir. Betonarme kazklarn tama gc
30x30 cm. kare kesitlilerde 40 Ton 35x35 cm. kesitlilerde 43 Ton 40x40 cm. kesitlilerde 50 Ton.
civarndadr..
b. Delme kazklar,
b.1.) Kaplama borusu kullanlmayan.
b.2.) Kaplama borusu zeminde kalan.
b.3.) Kaplama borusu kartlan delme kazklar olmak zere ayrlrlar..
Kaplama borusu kullanlmayan kazklar:
-KOMPRES KAZIKLARI: 2200 kg. arlndaki Borer deliciyle delinen zeminin ierisine 50 cm.
yksekliinde beton ve ta paralar atlr. 2000 kg. arlnda Rammer ekile aklarak sktrlan ve
tabaka tabaka ykseltilen beton kazk son olarak dklen tabakada 1600 kg.lik Tester tokmakla iyice
salamlatrlr. Daha sonra yap bu kazk zerine ina edilir..
-KORNART KAZIKLARI: Zemine nceden aklan 25-30 cm. apndaki ahap kazklarn daha
sonra zeminden kartlarak yerlerine beton dklp sktrlmas eklinde uygulanr..
-EKSPRES KAZIKLARI:30-90 cm. apl konik ve dkme demir kazk ucu zemine ahmerdanla aklr.
Daha sonra zeminde alan boluk betonla doldurulup sktrlr..
Kaplama borusu zeminde kalan kazklar:
-Kendini tutamayan yumuak ve balk zeminlerde uygulanan ekspres kazklarn kullanmna
benzeyen bir kazk sistemidir. ap 30-90 cm. olan ucu elik arkl boru, ikinci bir kaplama borusuyla
birlikte aklarak yerletirilir. istenen derinlie inilince kaplama borusu zeminde kalacak ekilde di boru
dar ekilir, demir donat yerletirilir ve betonu dklp sktrlr. Raymond kazklar bunlara rnektir.
Kaplama borusu kartlan kazklar:
-SMPLEKS KAZIKLARI: Genellikle 40 cm. apl elik boru, kaplama borusu olarak ve konik +
timsah az. ift arkl ula donatl bir ekilde zemine aklr. Daha sonra kaplama borusu timsah
azyla birlikte ekilerek zeminden kartlp betonu dklr, sktrlr. Konik ark zeminde kalr..
-FRANK KAZIKLARI: 45 - 50 cm. apl kaplama borusu, ierisine 25-100 cm. ykseklie kadar konan
kuru tampon betonu dklerek, dey ynde ahmerdanla zemine aklr. Tokmakla her seferinde bir
miktar daha zemine aklan kaplama borusuna demir donat ve normal beton konularak vibrasyonla
26
sktrlr. Tabanda geni bir yzey olutuu iin tama gc yksektir (90-100 Ton). Daha sonra
kaplama borusu yukarya ekilir.
-PEDESTAL KAZIKLARI: Bu kazk tipinde sivri ulu ahmerdan ucuyla zemin delinir. Kaplama borusu
ula birlikte zemine aklr ve delie kademeli olarak beton dklr; bir yandan da tokmakla dvlerek
sktrlr. Demir donat kullanlmayan pedestal kaznda geni taban alan nedeniyle tama gc de
yksektir (~ 30 Ton).
-WOLFHOLZ KAZIKLARI: Yeralt su seviyesinin yksek olduu ve zeminin akkan olduu yerlerde
kullanlr. erisine hava basma, su tahliye ve beton pompaj borular yerletirilen kaplama borusu
istenilen tabakaya kadar zemine aklr. st ucu bir kapakla kapatlr. Hava borusundan bir yandan
basnl hava verilirken beton borusundan da beton dklr. Bir yandan yeralt suyu yukar itilirken dier
yandan da beton skm olur. Daha sonra kaplama borusu yukar ekilir.
(c) Ksmen akma, ksmen delme (kombine) kazklar: Yeralt su seviyesi altnda kalan ksmlar ahap
akma, zerinde kalan ksmlar da beton ya da betonarme delme kazk olan uygulamalardr. "Kompozit
Raymond Kazklar" bunlara rnektir.
V.8. KESONLAR: Salam zeminin derinde olmas ve daha geni, dayankl temel yaplmas gereken
durumlarda keson temeller kullanlr. Genellikle guruba ayrlrlar.
(a) Ak Kesonlar
(b) Pnmatik Kesonlar
(c) Yzen Kesonlar
(a) Ak Kesonlar: ap 1.5 - 3.0 m. olan dairesel ahap, demir ya da betonarme ark, temel zemini
zerine oturtulur. Di apna uygun olarak ark zerine ta, tula, beton ya da betonarmeden bir manto
duvar rlr veya kalpla dklr. Daha sonra her 1.0-1.5 m de bir hatl yaplarak duvar balants
salamlatrlr ve bu arada devaml olarak kesonun iindeki zemin kazlarak dar kartlr; mantonun
alt boaltlr. Arlyla aa doru inen kesonun st seviyesi zemine silme gelince tekrar ayni ileme
devam edilerek salam tabakaya ulalmaya allr. Srtnmeyi azaltmak zere manto duvar ie doru
1/10-1/15 eimle daraltlarak devam edilir. Son olarak kesonun ii betonla doldurulur (ekil V.10.).
ekil V.10
(b) Pnmatik (hava basnl) Kesonlar: Zemin ve yeralt suyunun fazla olduu yerlerde kullanlan bu
keson trnde prensip, temel olarak ina edilecek kesonun alt blmndeki alma odasnn zemindeki
suyu yenecek hava basncyla doldurulmas ve kuruda allarak zeminin kazlmas, arlyla ken
kesonun salam tabakaya ulamasdr. Kazlan toprak bir bacadan dar kartlr. Ayrca ii servis
bacas, salk koullarna uygun hacim, alan ve ykseklik ile basn salanmaldr. Bu kesonlar da ahap,
elik veya betonarmeden yaplabilmekte, st boluklar yine betonla doldurulmakta ve 30.00 m. derinlie
kadar inilebilmektedir (ekil V.11.).
27
(c) Yzen Kesonlar: Tamamen su iinde, balk zeminlerde uygulanan keson trdr. Bunlara "Yzen
Sandk" da denmektedir. Darda hazrlanan alt ve yanlar kapal beton sandk kesonlar, temel veya
smel yaplmas istenen noktaya getirilip yerletirilir. erisine ta, blok, demir ve beton paralarndan
oluan arlklar konularak gevek zeminde tabana doru kmesi salanr.
stenilen salam zemin tabakasna ulaldnda kesonun geri kalan boluklar doldurularak ilem
tamamlanr. Bina balants iin stte demir filizleri braklmaldr (ekil V.11.).
ekil V.11
28
29
-Tayc olmayan d duvarlar genelde karkas yapda uygulanr. Bu tip duvarlarn uzunluk ve
yksekliklerinin byk olannn kne oran "e" ile gsterilir (Tablo VI.1). Buna gre eitli
subasman kotlarna gre e nin deerleri aadaki tabloda verilmitir. Tablodaki deerler m2 olarak yap
alanlardr.
TABLO VI.1: Tayc Olmayan D Duvarlarn En byk Yapm Alanlar (m2)
Duvarn Subasman Kotundan Ykseklii (m)
Duvar
Kalnl
h<8m
h = 8 20 m
h > 20 m
(cm)
e = 1.00 e 2.00 e = 1.00 e 2.00 e = 1.00 e 2.00
9
9
7
7
4
6
3
19
22
15
15
10
10
6
29
33
30
30
20
20
15
-Tayc olmayan i duvarlar genellikle ayrc nitelikte ve demeler zerine rlen arlklar fazla
olmayan ( 700 kg/m.), uzunluklar da 4.00 m.yi gemeyen duvarlardr.
VI.1.3.) Destek Duvarlar:
Tayc duvarlarn yatay ve dey ykler altnda devrilmelerini nlemek iin yaplan ve normal
duvarlara dik ina edilen yardmc duvarlardr. Bir duvara desteklik yapacak duvarn planda uzunluu
yksekliinin 1/3 nden byk olmaldr.
L d 1 / 3 . Hd
VI.3. YARIM KRGR YAPILARDAK DUVARLAR: Bir ksm krgir dier ksm ahap veya elik
gibi malzemelerle yaplm yaplara "Yarim Krgir Yaplar" denilmektedir. Bu tip yaplar kat ykseklii
3.00 m.yi gemeyen en fazla iki katl ve bodrum katl olarak ina edilebilmektedirler ve bunlarda deme
elemanlar d tayc duvarlarla ok salam ankraj balantlaryla balanmaldr. Bu ankraj balantlar
dolu duvarlara rastlamal ve bu duvar uzunluu da 80 cm.den az olmamaldr. Yarim krgir yaplarda d
tayc duvar kalnl en az 29 cm. destek duvarlar aras en ok 5.50 m. olmaldr.
VI.4. KRGR DUVAR TRLER: Yapldklar gerelere gre;
(VI.4.1.).Kerpi duvarlar
(VI.4.2.).Ta duvarlar
(VI.4.3.).Tula duvarlar
(VI.4.4.).Hafif blok veya gazbeton duvarlar
(VI.4.5.).Panel duvarlar
(VI.4.6.).Beton ve betonarme duvarlar
(VI.4.7.).Karma ya da kompoze duvarlar.
VI.4.1.) Kerpi Duvarlar:
Genellikle kk, tek katl ve geici yaplarda uygulanrlar. Bu gerelerle ina edilecek yaplarn
subasman kotuna kadar mutlaka ta malzemeyle yaplmalar gerekir. Kerpi; balk, kil gibi doal
gerelerin saman, kylm bitki saplar ya da kkleriyle ve plastik kvamda suyla kartrlp yourulmas
sonucu elde edilir. Daha sonra ahap kalplarda kalplanan kerpi ak havada kurutulmaya braklr; iki
boyutta imal edilir (ekil VI.1.):
a. Kuzu Kerpi. 10 x 13 x 28 cm. boyutunda prizmatik
b. Ana Kerpi. 10 x 28 x 28 cm. "
" olur.
ekilleri aada verilen bu kerpi yap elemanlaryla rlen duvarlarn kalnlklar da 13 ya da
28 cm. kadar olur. Duvar rgsnde kullanlan har da yine ayni karmdan oluur; yatay derzler 2.0 2.5 cm. dey derzler de 2.0 cm.yi gememelidir.
VI.4.2.) Ta Duvarlar:
Bu tip duvarlar ta ocaklarndan kartlarak getirilen ve inaat sahasnda "aplanan (sayalanan)"
malzemelerle rlerek elde edilir. Kullanlan talar yksek dayanm gerektiren nemli duvarlar iin
30
balyoz eki veya mur gibi el aralaryla kabaca dzeltilmi talardan oluur. Talarn her boyutunda
ileme pay olmak zere 2.0 - 3.0 cm.lik bir "apak pay" fazlal braklmaldr (ekil VI.2.).
ekil VI.1
Duvarlarda Kullanlan Talarn Genel zellikleri:
ekilVI.2
(a)- Talar homojen, damarsz ve atlaksz olmal; krldnda keskin keler vermeli ve ufalanmamaldr
(b)- Talarn harca yapma zellii ve przll tam olmaldr
(c)- Kalker tr talar ate etkisi altndaki yerlerde kullanlmamaldr
(d)- Yonu ta olarak ince daneli ve kolay ilenebilir talar seilmelidir
(e)- ok kenarl talarda ke alar 600 den den az olmamaldr
(f)- Talar laboratuar testlerinden geirilerek kullanlmal, dayankll denenmi talar tercih edilmelidir
(g)- ekil ve grevleri bakmndan talar ikiye ayrlr:
(g.1). Sra Talar ya da boyuna talar. En byk boyutu duvar yzeyine paralel yerletirilen talardr.
(g.2). Kenet Talar ya da balant talar. En byk boyutu duvar yzeyine dik yerletirilen talardr (
ekil VI.2.).
Ta Duvarlarn Genel Yapm Kurallar:
(a)- Toprakl, killi, yosunlu ve kirli talar ykanp temizlendikten sonra kullanlmaldr
(b)- Duvar ierisinde kama olarak ok kk (aklta v.b.) talar yerine yeterli irilikte talar
kullanlmaldr
(c)- Talar yatak yzeyleri ve tabakalar yatay olacak ekilde konulmaldr
(d)- Duvarlara her iki ya da i tata bir kenet ta konulmaldr
(e)- Kelerde duvar balang ve bitilerinde kap ve pencere yanlarnda dzgn ve iri talar
kullanlmaldr
(f)- Moloz ta duvarlarla yzeyi svanacak duvarlarda keler, kap ve pencere yanlar tula rg
yaplabilir
(g)- Duvar keleri dik olarak (akulinde) rlmeli duvar rlrken n ve arka yzlerde batan sona ip
ekilmelidir
(h)- Ta duvarlarla tula duvar saplanmalarnda ta duvara en az 15 cm. girintiyle balant yaplmaldr.
(i)- Ta duvarlarda baca yaplmas gerektiinde tula veya zel baca bloklar kullanlmaldr
(j)- Temellerde kullanlan smel ampatman talar dayankl ve iri talardan seilmeli; ie doru derin
balant yapmas salanmaldr
(k)- Dey derzler, ayni kalnlkta artmal ve bir noktada ten fazla derz birlemeyecek ekilde
tertiplenmeli, st ste gelmemelidir. Derzler u drt ekilde yaplabilmektedir:
31
ekil VI.3
(l)- Talar birbirlerine 12 ya da 15 cm. artlarak konulmaldr
(m)-Ta duvarlar tadklar yk ve yerlerin zelliklerine gre 45, 50, 60 veya 70 cm. kalnlklarda
yaplrlar
(n)-Duvar yksekliince her 1.50 m. de bir 20 - 25 cm. kalnlnda hatl yaplmaldr. Statik adan
balant elemanlar olan hatllar tula, ahap, profil, demir, beton ya da betonarmeden yatay olarak
yaplmaldrlar.
Kurallarla ilgili gerekli ekiller aada verilmitir (ekil VI.4,5.).
ekilVI.4
32
ekil VI.5
VI.4.3.) Ta Duvar Trleri:
(A)- Moloz Ta Duvarlar
(B)- Kaba Yonu Ta Duvarlar
(C)- nce Yonu Ta Duvarlar
(D)- Kesme Ta Duvarlar.
(A)- Moloz Ta Duvarlar: Ta ocandan kartlan talarn hibir ilem yaplmadan kullanlmasyla
oluturulan duvar trdr (ekil VI.6.).
(A.1). Harsz moloz ta duvar (kuru duvar). Yk tamayan bahe ve evre duvarlar istinat duvarlar
fosseptik ve su kuyusu duvarlar ile arlk duvarlarnda uygulanr.
(A.2). Harl moloz ta duvar. Temel, bodrum ve normal kat duvarlarnda, evre ve istinat duvarlarnda
uygulanr.
33
ekil VI.6
Moloz ta duvarlarda genel yapm kurallar unlardr:
- 1 m2 duvar yzeyinde 15 ten fazla ta bulunmamal, eit aralklarla datlm en az iki balant (kenet)
ta olmaldr.
- Ta kalnlklar 15 cm.den fazla olmaldr
- Ta sralarnn zerleri harla tesviye edilerek dzeltilmelidir
- Talarn duvar iinde kalan tm yzeyleri harla sarlm
olmal duvar yz svanacaksa keler ve kap-pencere yanlar tulayla rlmelidir
- Derz kalnl en fazla 4.00 cm. olmal, oturtulan talar yerlerinden oynatlmamal, bu yaplmsa ta
kaldrlp yeniden temizlenip har konulduktan sonra ta slatlp yerine yerletirilmelidir
- Ta yzeyleri mmkn olduunca birbirine dik ve grnen yzeye dik 5.00 cm.lik ksm dzeltilmi
olmal, ukurluklar olmamaldr. yzeylerde derz kalnl 3.00 cm. yi gememelidir (ekil VI.7.).
ekil VI.7
ekilVI.8
(B)-Kaba Yonu Ta Duvarlar: Yzeyi svanmayacak cephe duvarlar ile evre ve istinat duvarlarnda
uygulanr.
Kaba Yonu ta duvarlarda genel yapm kurallar unlardr:
- Talarn yatak ve yan yzeyleri mur ya da tarakla grnen yzeyine dik olarak en az 15.00 cm.
dzeltilmeli gerekirse tan grnen yzey evresinde 2.00 cm. eninde dz kalemle tesviye erevesi
yaplmaldr
34
- Cepheden grnen yzey kabarklklar 3.00 cm.yi gememeli, boyut olarak talarn ykseklii 20
genilii 30 derinlii de 25 cm. civarnda olmaldr
- Derz kalnl en ok 2.00 cm. olmaldr. Ta sralar arasndaki ykseklik fark 1 / 5 i gememeli dey
derz aralarndaki uzaklk en az 10.00 cm. olmaldr
- Moloz ta duvarlardaki gibi yatay veya kark derzli yaplabilen kaba yonu ta duvarlarn grnen
yzlerindeki ereve ileri kabark braklrsa buna "Sklop Duvar" denilir (ekil VI.8.).
(C)-nce Yonu Ta Duvarlar: ilik ve maliyetinin yksek olmasnn yansra estetik bakmdan gzel
grn iin bina cephelerinde uygulanan duvar trdr (ekil VI.9.).
nce Yonu ta duvarlarda genel yapm kurallar unlardr:
- nce yonu talarn yatak ve yan yzleri 15.00 cm. derinlie kadar dzgn ve keskin dorular eklinde
gnyesinde tesviye edilmelidir
- Talarn en kk kenar 20.00 cm.den az olmamal,15.00 cm. derinlie kadar kesit daralmas ve
grnen yzeylerde ukurluk bulunmamaldr. Grnen yzeyler ya dz olmal ya da en ok 2.00 cm.
kntl "Sklop Duvar" olmaldr
- Derz kalnl, duvar boyunca 1.50 cm.yi gememeli talar duvarla iyi balant yapmaldr
- ki ta sras arasndaki ykseklik fark en ok 2.00 cm., en kaln ve en ince ta sralar arasndaki fark da
4.00 cm.yi gememelidir
- Dey derzler arasndaki uzaklk 10.00 cm.den fazla olmaldr
ekil VI.9
(D)-Kesme Ta Duvarlar: Bu tip duvarlar iki ekilde uygulanrlar:
(D.1). Kesme Blok Ta Duvarlar: Olduka az grlen, iilii pahal, derz kalnlklar 1.00 cm.yi
gemeyen, derinlikleri duvar kalnlklarna eit, birbirlerine gemeli ya da metal balant gereleriyle
balanan ve el aralaryla, makinelerle kesilerek ilenen duvarlardr.
(D.2).Kesme Blok Kaplama Ta Duvarlar: Arkalarndaki krgir duvarlarla birlikte rlen kenarlar
dzgn ve gnyesinde kesilerek uygulanan ve iilii kesme-blok ta duvarlardakinin aynisi olan yapm
pahal duvar tipidir. Bunlarda da ta kalnlk ve ykseklikleri 15.00 cm.den fazla iki derz aras 10.00 cm.
den ok olmaldr. zellikle n cephe kaplamalarnda kullanldklar iin stabilite asndan st ste gelen
talar saplamalarla yan yana gelen talar da dz ve atal kenetlerle iyice balanmaldr.
nce yonu ve kesme ta duvarlarla ilgili ekiller aada verilmitir (ekil VI.10,11,12.):
35
ekil VI.10
ekil VI.11
ekilVI.12
36
kurutulmasndan sonra 600 800 0C de piirilmesi eklinde olur. Ayrca ierisine kum, kl, tlm
tula veya kiremit tozlar da katlmaktadr. Tula iyi pimi, dzgn kalplanm atlaksz, boluksuz,
homojen, ince daneli ve youn olmaldr. 1.50 m. yksekten brakldnda ikiden fazla paraya
ayrlmamal 12 saat su ierisinde brakldnda arlnn % 20 sinden fazla su emmemelidir.
VI.4.4.1. tula trleri:
(A)- Harman Tulas
(A.1)- Dolu Harman Tulas1(DOHT) dolu gvdeli deliksiz olurlar
(A.2)- Delikli Harman Tulas1(DEHT) dey delikli olurlar
(B)- Fabrika Tulas
(B.1)- Normal Tula (NT) 190 x 90 x 50 mm.lik olanlar
(B.2)- Modler Tula (MT) 190 x 90 x 85 mm.lik "
(B.3)- Blok Tula (BT) deiken boyutlu olanlar
Harman tulalarnn basn dayanmlar genelde 25 - 40 kg/cm2 ile 30 - 50 kg/cm2 arasnda;
Fabrika tulalarnn ise 60 -100 kg/cm2 arasnda olmaktadr. Fabrika tulalar arlklarnn % 18 i kadar
su emerler (ekil VI.13,14.).
st
Yz
L
H Aln Yanak
e
S:seyrek
S
S< %15 s
ekil VI.13: Tipik bir tula boyut gsterimi ve seyrek delikli tula
olmak zere ematik olarak tulalar yukardaki gibi tanmlanrlar (ekil VI.13.):
malat yntemlerine gre fabrika tulalarnn snflanmas:
1.
Sinerlememi Tulalar
Klinker Tulas
37
ekil VI.14: eitli dey, yatay delikli fabrika, blok ve pres tula rnekleri
ekil VI.15
ekil VI.16
38
rnek-2)
1.00 x 1.50 m kesitli ve ykseklii 3.50 m olan bir tula kolonun
iinde 50 x 190 x 290 mm.lik (ykseklik x en x boy) ka adet
H=350 cm
tula kullanlabileceini hesaplaynz?
100 cm
zm: H = 350 cm; h = 5 cm; n = ?;
350 cm = n x 5 + (n 1) x 1
n = 58.5, n 59 sra,
150 cm
Bu sralardan 29 sra bir dorultuda, geriye kalan 30 sra da buna
dik dorultuda (rg eklinde) yerletirileceinden yn olarak tula boy ve enine gre;
150 cm = n1 x 19 + (n1 1) x 1 n1 = 7.45, n1 7 adet,
1.sraya: n1 x n2 x 29 ;
100 cm = n2 x 29 + (n2 1) x 1 n2 = 3.61, n2 3 adet,
7 x 3 x 29 = 609 adet
150 cm = n3 x 29 + (n3 1) x 1 n3 = 5.03, n3 5 adet,
2. sraya: n3 x n4 x 30;
100 cm = n4 x 19 + (n4 1) x 1 n4 = 5.05, n1 5 adet,
5 x 5 x 30 = 750 adet
TOPLAM TULA SAYISI: 609 + 750 =1359 adet, Yerletirilme tarz;
- 150 cm -
- 100 cm -
(3
tula)
- 100 cm -
(5
tula)
- 150 cm -
29
19
( 7 tula)
1.
SIRA
29
19 (5 tula)
2. SIRA
r1=50 cm
rnek-3) ekilde verilen tula rg ate bacasnn
ykseklii 5.00 m olduuna gre bu bacaya gidecek
r2=70 cm
50 x 190 x 290 mm.lik tula saysn bulunuz.
zm:
H= 500 cm
*. Baca st kenarnda tula alan:
s = s2 s1;
s1= (0.50)2 = 0.785 m2,
r3=100 cm
s2= (0.70)2 = 1.539 m2
r4=120 cm
s= 1.539 0.785 = 0.754 m2
*. Baca alt kenarnda tula alan:
*. Ortalama tula alan: s*= (s+ s)
s = s4 s3;
s3= (1.00)2 = 3.142 m2,
s*= (0.754 + 1.382) = 1.068 m2
s4= (1.20)2 = 4.520 m2 * . Dolu tula hacmi: V = s* . H
s = 4.520 3.142 = 1.382 m2
V = 1.068 x 5.00 = 5.340 m3
3
*. 1 m e konulabilecek ort. 50 x 190 x 290 lk fabrika tulas says 268 adet (bilinen hesap yntemiyle
bulunan) olduundan; Toplam Tula Says : n = V . 286 = 5.340 x 286 = 1517.24 1530 ADET olur.
39
rnek-4)
Yanda llendirilmi perspektif resmi verilen yma krgir, dey delikli tuladan yaplm kulbede
kullanlacak 135 x 190 x 190 mm.lik anma boyutla15
20
rna sahip tula saysn (zayiat hari) hesaplaynz.
20
Verilenler:
120
*. Dtan da kulbenin boyutlar 625x575x290 cm
H= 290
210
140
*. Duvar kalnl 19 cm (sva hari)
90
575
*. Kap [1 ad. 90x 210 cm (genilik x ykseklik)]
*.
Pencere [2 ad. 140x 120 cm (genilik x ykseklik)]
625
*. Lentolar, kap ve pencerelerin her iki yanndan
H: Tretuvar stnden at demesi
20 er cm tamal, 20 x 20 cm kesitindedir
stne
*. Duvar st hatllar, 15 cm.lik tavan deme
kalnl dldkten sonra bunun altnda 10 cm
zm: *. Kullanlan tula 135/190/190 mm.
(yk. x gen. x uzun.)
kalnlktadr. Verilen boluklar tula hacminden
dlecektir.
*. Uzun kenar boyunca: 625 = n1 x 19 + (n1 -1) x 1 n1 = 31.3 adet
*. Ksa kenar boyunca: 537 = n2 x 19 + (n2 -1) x 1 n2 = 26.9 adet Hatrlatma ! [537 = 575 - (2x19)]
*. Ykseklik boyunca: 265 = n3 x 13.5 + (n3 -1) x 1 n3 = 18.3 adet
[265 = 290 - (15+10)]
*. Toplam tula says: 2 x 18.3 x (31.3+26.9) = 2130.12 adet (brt)
*. Kap boluundaki tula: 90 = n4 x 19 + (n4 -1) x 1 n4 = 4.55 adet
4.55* 14.55=66.20 adet
210 = n5 x 13.5 + (n5 1) x 1 n5 = 14.55
*. Pencere boluklarndaki tula: 140 = n6 x 19 + (n6 -1) x 1 n6 = 7.05 adet
7.05* 8.35 = 58.87
120 = n7 x 13.5 + (n7 1) x 1 n5 = 8.35
adet
*. Lentolardaki tula:
(130+2x180 = n8 x 19 + (n8 -1) x 1 n8 = 24.55 adet
24.55* 1.45 = 35.67
20 = n9 x 13.5 + (n9 1) x 1 n9 = 1.45
adet
*. TOPLAM NET TULA SAYISI: 2130.12 (66.20 + 58.87 x2 + 35.67) 1910 adet
rnek-5)
1130 cm
B.Arme Deme
S1
S2
S2
S1
20
10
30
590
P1
550
K1
S1
350
20
K1
S2
350
20 PLAN
K1
S2
20
S1
350
20
P1
P1
265
Blokaj
Grobeton
20
A A KEST
Plan ve kesiti yukarda verilen tek katl tatil ky l grup binalar iin kullanlacak (390 x 200
x 190 mm: uzunluk x genilik x ykseklik) boluksuz hazr gazbeton blok duvar elemanlarnn toplam saysn,
gerekli hesaplamalar yaparak ve aada verilen bilgilerden yararlanarak bulunuz.
Verilenler:
*.S1 kolonlar 30 x 30 cm. kare kesitli ve bina kelerinde, 4 adet,
S2 kolonlar 20 x 40 cm. kesitli, binann orta aks kelerinde 4 adettir.
Tm kolonlar arasnda ve 20lik duvar stlerinde 20 x 30 cm.lik kiriler (genilik x ykseklik
olarak) kolonlarla balantl ekilde bulunmaktadr.
*.Her rnek binada 3 adet 90 x 210 cm.lik K1 kaplar, 3 adet 100 x 120 cm.lik P1 penceresi
bulunmaktadr.
*. Saaklar da bulunan 10 cm. kalnlndaki deme, kirilerin zerinde yer almakta; binann
deme stnden deme stne normal kat ykseklii 305 cm. gelmektedir. Tm boluk ve betonarme
ksmlar dolu hacimlerden dlecektir.
*.Tatil kynde bu tip 3 l odaya sahip rnek binalardan 25 adet bulunmaktadr.
40
zm: Brt duvar alan; [(11.30 2(0.20+0.30)).2 + (5.90 2x0.30).2 + (5.90 2x0.40).2]x2.65=109.71
Boluk ve beton alanlar; 3x0.90x2.10 + 3x1.00x1.20 = 9.27 m2 , Net duvar alan: 100.44 m2
100 = n1x39 + (n1 1) n1 = 2.525 adet
1 m2 duvar iin;
100 = n2x19 + (n2 1) n2 = 5.050 adet
5.050 x 2.525 = 12.75 adet
1 bina iin gerekli gazbeton blok says: 100.44 x 12.75 = 1280 adet,
25 bina iin gerekli gazbeton blok says: 25 x 1280 = 32000 adet bulunur.
VI.4.4.3. tula duvarlarn yapm kurallar:
a) Tulalar toz toprak v.s.den temizlenmi ve kullanlmadan nce slatlm olmaldr
b) Kullanlan ara harc yzeye iyice yaylmal ve tula bu harcn zerine tam oturtulmal sralar yatay ve
tesviyeli olmal
c) Dey ve yatay derz kalnlklar 10 mm.yi (1.00 cm.) gememeli, dey derzlerin st ste gelmemesi
iin en az eyrek tula kadar artma yaplmaldr
d) Duvar rlmeden nce mutlaka bir ya da iki yze ip ekilmeli, olabildiince tam tula kullanlmal,
yarm ve eyrek tulalar duvar balang ve bitiinde gerekli yerlerde (kelerde) kullanlmaldr
e) Tayc duvarlarda her kat iin duvar geniliince ve 25.00 cm. yksekliinde betonarme hatl
yaplmaldr
f) Duvar rgs 2 0C den aa sdaki (souk) havalarda yaplmamal, gerekirse har ssn artracak
nlemler alnmaldr
g) Duvar ba ve sonlarn dzgn bitirebilmek iin balanty salamak zere "asma di" ya da "kademeli
di" braklmaldr (ekil VI.17.).
ekil VI.17
ekilVI.18
VI.4.4.4. balca tula duvar dizileri:
1.) Dz Dizi (tulalar boylar dorultusunda ve duvar boyuna paralel yerletirilir).
2.) Kilit Dizi (tulalar enleri dorultusunda ve duvar boyuna dik yerletirilir).
3.) Dz Kl Dizi (tulalar boylar dorultusunda ve kalnlklar zerine duvar boyuna paralel
yerletirilir).
4.) Kilit Kl Dizi (tulalar duvar boyuna dik kalnlklar zerine ve enleri dorultusunda yerletirilir).
5.) Dik Kl Dizi (tulalar duvar boyuna dik olarak alnlar zerine ve genilikleri dorultusunda
yerletirilir).
6.) Yatay Zikzak Dizi (kilit dizi tulalarn saa sola 450 dndrlmesiyle oluturulur).
7.) Kl Zikzak Dizi (kilit kl dizideki tulalarn saa sola 450 dndrlmesiyle oluturulur)
(ekil VI.18.).
41
ekilVI.20
ekil VI.19
42
ekil VI.21
ekil VI.22
(D)- Dik Saplanmalar: Duvarn 1.sras dz dizi olarak rlr, buna dik olarak saplanan 2.duvar ise kilit
dizi olarak yanar. Her iki duvarn dey derz birleim yerinde tulalar 1/4 tula boyu kadar kaydrlr
(ekil VI.27.).
(E)- Eik Saplanmalar:Burada birleecek 1.duvarn 1.sras kilit dizi olarak, eik saplanan 2.duvar da
buna dz dizi olarak yanatrlr. kinci sra rgde bunun tersi yaplr. kelere konan tulalarn dey
derzleri 1/4 tula boyu kadar kaydrlr (ekil VI.27.).
43
(F)- Dik ve Eik Kesimeler: Birinci sradaki duvarlardan birisi dz dizi olarak buna dik veya eik gelen
ikinci duvar her iki yandan da kilit dizi olarak yanar. kinci srada birinci srann tersi ilem yaplr
(ekil VI.28.).
(G)- Ayakl Tula Duvarlar ve Stunlar (Kolonlar):Estetik amal olarak ve uzun tula duvarlara destek
olmak zere ya da nadiren yma binalarda yk tatmak amacyla uygulanrlar.
Bunlardan bazlar iin rg ekilleri aada verilmitir (ekil VI.29,30.).
ekil VI.23
ekilVI.24
ekil VI.25
ekilVI.26
44
ekil VI.27
ekilVI.29
ekil VI.28
45
ekil VI.30
46
ekil VI.31
2. Al Blok Duvarlar: Alnn belirli oranda suyla kartrlp kalplanmas ve kurutulmas ile
imal edilir. Aada ekilleri verilen al blok duvarlar ya dolu gvdeli(delisiz) ya da boluklu (delikli)
olarak yaplr (ekil VI.32.). Kalnlklar 8, 10, 12 cm. ve dier boyutlar da 50 x 50 ; 50 x 66.6 cm.
olmaktadr. Her blokla 1 m2 duvar rlebilmektedir. Su ve neme kar hassas olan al blok duvarlar
suyla temas eden yerlerde kullanlmamaldr:iilikleri kolay hafif oluu ayrca sva gerektirmemesi
testereyle kesilebilmesi ve az yer tutmas dier iyi taraflardr. Derz kalnlklar 2.00 mm.yi gemez,
artmal yerletirilen al bloklar dz rg olarak ve "al hamuruyla" yaptrlarak rlr.
Yapda kullanm yledir:temizlenen zemin yzeyi slatlp ince bir al hamuru serilir. }zerine
1-2 cm.lik esnek bant (styrophor) denir; bunun zerine tekrar al hamuru serilip duvar rlr. Tavan ve
duvar balantlar iin alminyum "T" profil kebent ya da kartonpiyer yaplr. Kap ve pencere
ksmlarnda nce kasa yerletirilip sonra etrafna al hamuru dolgusu ve duvar rgs yaplr.
47
ekil VI.32
3. Gazbeton Duvarlar: Kuvarsit, alminyum tozu, imento ve suyun kartrlp kalplanmas,
nce doada kurutulmas, sonra da yksek basnl buharda sertletirilmesi yoluyla imal edilen gazbeton
duvarlar allm marka ismiyle "YTONG" ile de anlmaktadr. Donatsz ya da demir donatl olarak
yaplabilen gazbetonlar ayni al duvarlarn zelliklerine sahiptirler; ses ve sya kar yaltmlar daha
iyidir (ekil VI.33.).
Genellikle u ekilde imal edilirler:
3.1. Blme Bloklar (7.50, 10.00, 12.50 cm. kalnlnda; 25.00, 50.00, 60.00 cm. yksekliinde
ve 50.00, 60.00 cm. uzunluunda olurlar. Derz kalnlklar 1.00 cm. ara harc ise 250 - 300 dozlu imento
olan blme bloklar genellikle yk tamayan yma yaplar ve karkas yap ayrc blme duvarlarnda
kullanlr).
3.2. Lentolar (Yalnz boylar 1.00 - 1.25 m. arasnda dier boyutlar blme bloklardaki gibidir.
Kap ve pencere boluklarn gemek iin yaplan lentolar elik donatl olarak da imal edilir ve montajda
duvar zerlerine en az 15.00 cm. binmelidir).
3.3. Gazbeton Levhalar (10 - 30 cm. kalnlnda, 50 cm. yksekliinde1.00 m. ile 6.00 m.
arasnda uzunlua sahip levhalar yerine gre "Dey Duvar Levhalar" ve "Yatay Duvar Levhalar"
olarak ayr ayr imal edilmektedirler).
ekilVI.33
48
ekil VI.34
49
2. Betonarme Duvarlar: stinat duvarlar, yma yaplarn bodrum ve temel duvarlar ile yk,
moment tayan yerlerde duvarn boyutlarna uygun olarak hazrlanan kalplar ierisine gerekli demir
donat yerletirilerek betonarme betonu dklmesi yoluyla uygulanan duvarlardr. "Perde Duvar" olarak
tanmlanan bu tip duvarlara yukardaki ekillerde rnek verilmitir (ekil VI.34.).
VI.4.8. Karma ya da Kompoze Duvarlar:
ki ayr cins krgir duvarn bir arada uygulanmasdr. rnein kaba yonu ta duvar ile tula
duvar, beton briket ve tula duvarlar bir arada kesme ta ve tula, ta-briket ortak ya da kire kumta ve
beton briket gibi iki ayr malzemenin beraber kullanld duvarlar saylabilir. Genellikle "Horasan Harc"
denilen balayc malzemelerle rlen bu duvarlar n ve arka yzlerinde iyi bir grnm elde edebilmek
iin kalnlk ynnden en fazla 10 narinlik derecesinde yaplmal ve duvar kalnl toplam herbir ta
duvar tabakas kalnlklarnn ayr ayr enkk tabaka kalnl snrlarnn toplamndan az olmamaldr.
Aadaki ekillerde tula hatll moloz ta duvar ve yatay-dey tula tabakal ince yonu ta duvar
rnekleri grlmektedir (ekil VI.35.).
ekil VI.35
50
VII. BACALAR
Binalardaki eitli hizmetleri yerine getirmek zere yaplan bamsz kanallara "BACA"
denilmektedir. Bacalar hizmet amalarna gre drt guruba ayrlmaktadr;
(1).Ate Bacalar
(2).Havalandrma Bacalar ve Iklklar
(3).p Bacalar
(4).Tesisat Bacalar.
VII.1. ATE BACALARI:
Kalorifer soba mine ve fabrika ocak ve kazanlarnda yanan kati sv ya da gaz yaktlarn
dumann di atmosfere atmak iin yaplan ksmlardr. Ate bacalarnda genellikle tula piirilmi kil
knk beton knk ve bzler ile zel baca bloklar kullanlmaktadr.
VII.1.1. Bacalarn Yapm Kurallar Ve Dzenlenme ekilleri:
(a)-Bacalar i duvarlarda dzenlenmelidir. Bu sayede baca iindeki hava younluu di
atmosferinkinden daha az ve baca ii daha scak olacak ve dolaysyla daha iyi ekecektir. Di duvara
konulmak zorunda olan bacann at eiminden dolay at st seviyesinden olduka yukarda yaplmas
arttr. Bu da grnm ve stabiliteyi bozar. mine bacalar iin rnek tekil eden bu durum iin en az
19.00 cm.(bir tula boyu) kalnlnda baca rmek gereklidir. H > 250 cm. olan bacalar atya elik
tellerle balamak gerekir (ekil VII.2.).
(b)-Bacalarn uzun kenarlar at eimine paralel olmaldr.
(c)-Bacalar at mahyalarn ve birleim noktalarn kesmeyecek ekilde dzenlenmeli buna
zorunlu kalnyorsa bacann eimi 600 nin altnda kalmak zere at arasnda kaydrlmaldr.
(d)-Bacalar mmkn olduunca birarada guruplandrlmal ve at zerine en az sayda
kartlmaldr (ekil VII.3.).
(e)-Bacalar en yksek at mahyas seviyesi ya da komu bina st kotundan en az 50.00 cm.
daha yukarya kartlmaldr. Aksi halde rzgar nedeniyle geri tepme meydana gelebilir.
(f)-Her soba ve ocak iin ayr bir baca yaplmal ayni baca kanalna birden ok baca delii
almamas salanmaldr. Bu zorunlu olarak uygulanacaksa iki delik arasnda en az 30.00 cm. ykseklik
fark bulunmaldr. Borular baca ierisine en fazla duvar kalnl kadar girmelidir.
(g)-Baca ii derz aralklar harla iyi doldurulmal dz derz yaplmal ve iyice perdah
ekilmelidir. Baca ii kesinlikle svanmamal bu yzden dklecek sva paralarnn bacay tkamas
nlenmelidir.
(h)-Bacalarn bina ve at arasnda kalan di yzeyleri derzlerden kmas olas ate ve yangn
tehlikesinden korunmak amacyla mutlaka svanmaldr.
(i)-Bacalar ahap demelerden geerken evresindeki aksamn ate ve sdan etkilenmesini
nlemek amacyla "baca kasnaklamas" yaplmal kasnaklar baca yzeyinden en az 20.00 cm. geriden
gemeli ve araya amyant gibi yanmaz malzemeler konularak yaltm yaplmaldr (ekil VII.3.).
(j)-Baca ierisindeki kurumun zaman zaman temizlenebilmesi iin bodrum kat demesinden
70.00 cm. yukarda en az bir temizleme delii braklmaldr. Bu delikler sobal binalarda her baca iin
her katta birer adet braklr (ekil VII.2.).
51
(k)-Baca kesitleri genellikle kare dikdrtgen ya da dairesel olmaktadr ve baca dipleri yamur
kar v.s. sularn gemesini nlemek zere inko veya bakir saclarla kaplanmal baca zerine yine ayni
malzemeden balk yaplmaldr (ekil VII.1.).
ekilVII.1
ekil VII.2
52
ekil VII.3
VII.1.2. Baca Hesabyla lgili Uygulama:
Bacalar tuladan rlecek olursa en kk kesit 10x10 cm. bunun yansra en uygun kesit de
20x20 cm. olmaktadr. Dikdrtgen kesitli bacalarda uzun kenar ksa kenarn 1.50 katndan daha fazla
olmamaldr.
Kalorifer bacalarnda yaplan en uygun boyutlar 47x47 cm. ya da 47x60 cm. arasndadr.
Bacalarn iyi ekebilmesi iin enkesit alan hesabinin iyi yaplm olmas gerekir; bunun iin "Faust
Forml" kullanlr:
Formlde;
F =
W
H
200
77
60
300
70
55
3000
32
25
53
W
F =
H
.W
0.033 x39
H =
=
= 12.78m bulunur.
F
0.36
W
F H 0.300 17.96
W =
=
F =
0.033
H
W = 38.526
at
3.96
0.12
3. Kat
2.70
0.12
2. Kat
2.70
14.00m
2.70
0.12
17.96
2.70
0.12
2.60
0.12
1. Kat
Zemin Kat
Bodrum K.
*. (V) Toplam faydal (stlacak) bina i hacmi iin W deerleri tablosundan interpolasyonla;
V= 2500 3000
7
500 D.O.
W= 39 - 32
0.474 V 34
V= 2500 +34= 2534 m3
*. Toplam stlacak hacimlerin taban alanlar toplam: A = 2534 / 2.70 = 938.52 m2
*. 1 dairenin net (i) alan: 938.52 / 8 = 117.30 m2 olmaktadr.
*. Not: Problemin zmnde, W=38.526 deeri yaklak 39 olarak (tamsay) alnrsa V = 2500 m3
olmakta, buna kar gelen A = 2500 / 2.70 = 926 m2; bir dairenin alan ise 115.75 m2 elde edilmekte; bu
anlamda bir miktar farkl sonu bulunmaktadr.
54
Verilenler: *. Kalorifer kazannn bulunduu bodrum kat hesapta hacim olarak gznne alnmayacaktr.
*. Bir katta 3 daire vardr ve bina 3 normal + 1bodrum katl olup bir dairenin net alan 87.50 m2 dir.
*. Normal katlarn ykseklii (deme stnden deme altna net ykseklik olarak) 2.80 m; bodrum kat
ykseklii ise net 2.50 m.dir.
*. Katlar aras standart deme kalnlklar her yerde 0.12 m.dir.
*. Bina ift pencerelidir (hava boluklu ift cam)
*. Kalorifer bacas binann ortasna rastlamakta olup (mahya hizas) saaklar dahil kare eklindeki binann
dtan da kenar lleri (14.50 x 14.50 m)dir.
*. Bina fuel-oil ile stlacaktr.
zm: *. Geometrik llerden tam mahya hizasnda atnn ykseklii:
X
a
2. Kat
14.50/2=
7.25 m
Tg = 1 / 3 = 0.33; X / 7.25 = 0.33
X = 2.417 m
1. Kat
*. Toplam baca ykseklii: H = 3x2.80+2.50+4x0.12+2.417= 14.297 m
Zemin Kat
*. Istlan toplam faydal hacim: V=87.30x3x3x2.80 2200 m3
*. Fuel-oil iin = 0.025 (tablodan)
Bodrum K.
*. ift pencere iin W says (interpolasyonla) W= 31.76 Kcal / h;
(800 ile 2500 m3 arasnda D.O. ile interpolasyon)
Faust formlyle F =
0.50
2.417(X)
0.12
2.80
0.12
0.12
2.80
11.38
2.80
0.12
2.50
31.76
W
0.025
0.21m 2 baca kesit alan bulunur.
14.297
H
*. (a) Uygun baca boyutu: a = 0.21 = 0.458 m (46 x 46 cm.lik kare baca)
*. (b) at demesi stnde kalan baca ykseklii: h = 2.917 m
at rts stnde kalan baca ykseklii:
h = 0.50 m. olacaktr.
VII.1.3. Bacalarn rlmesi:
Aada ayr ayr ekilleri verilen baca rgleri gurupta deerlendirilir (ekil VII.4.).
(A). Beton ya da Kil Knk lerle Baca rlmesi:
Genellikle aplar 15, 20, 25, 30 cm.; boylar 30, 40, 50 cm. ve et kalnlklar da 1.50 - 3.00 cm.
olan dairesel kesitli bacalar eklinde rlrler. Bir ucu dz dier ucu muflu olarak yaplan kil knkler
aralarna imento harc konularak st ste yerletirilir. D ksmlar ayrca tula duvar rlerek takviye
edilir.
(B). Beton Kil ya da zel Bloklarla Baca rlmesi:
Genel olarak dairesel baz durumlarda da kare kesitli bloklar eklinde rlen bacalardr. Bu iler
iin zel olarak imal edilen baca bloklarndan "Beton Briket"ler delikleri krlmak yoluyla da baca blou
olarak kullanlmaktadr.
(C). Normal Tula ile Baca rlmesi:
Bu tip bacalar iin genel olarak normal tula (NT) kullanlr. Bu rg eklinde baca kesitleri kare
veya dikdrtgen olmaktadr ve tula duvar rg kurallar geerlidir.
55
ekil VII.4
56
ekil VII.5
VII.2.1. nt (Shunt) Bacalar:
Yanda ekli verilen hem ate hem de havalandrma bacas olarak yaplan ve genellikle kaloriferli
binalarda uygulanan baca tipidir. Sistemde ayn bacaya birden fazla soba borusu veya havalandrma delii
balanr. nt bacalar ya normal tulayla ya da zel olarak kalplanarak dklm (ekilleri verilen)
beton bloklarla yaplr (ekil VII.6.).
Blok boyutlar:
16, 20, 26 cm. en
41, 56 cm. boy
25 cm. ykseklik ve
3 cm. et kalnldr.
Bloklar aralarna imento harc konularak st ste yerletirilmek suretiyle rlr.
(a) iki gzl (tek sra balantl) blok
(b) gzl (iki sra balantl) blok
(c) en alt sra blou.
VII.3. P BACALARI:
ok katl okul hastane ve konutlarda plerin insan salna zarar vermeden toplanmasn temin
etmek amacyla yaplan olduka kullanl bacalardr.
p bacalar genel olarak 30 cm. apnda ve dairesel kesitli beton ya da srlanm kil knklerden
veya galvanizli satan yaplrlar. Her katta plerin saca hermetik kapakl bir giri az bulunmal
baca ii zaman zaman mekanik bir frayla temizlenmeli ve p bacalarna mutlaka havalandrma bacas
da yaplmaldr.
Bu tip bacalara atlacak olan pler mutlaka naylon torbalara konulup kapatlarak dalmas ve
evreyi kirletmesi nlenmelidir (ekil VII.7.).
VII.4. TESSAT BACALARI:
Binalarn su scak su kalorifer elektrik havalandrma klima telefon televizyon ve buna benzer
her trl tesisatn boru ve kablolarn biraraya toplamak ya da dardan grnmeyecek ekilde
gizlemek amacyla yaplan bacalara "Tesisat Bacas" denilmektedir.
ekilleri aada grlen bu bacalarda oluacak arzalar gidermek ve baca iinde alabilmek
zere ahap ya da galvanizli sac kapak veya kaplar yaplarak gerekli balant salanmaldr. Yeterli kesit
ve genilikte yaplmas gereken bu bacalarda trmanma iin asma merdiven ve her katta alma
platformu yaplmas da uygun olmaktadr (ekil VII.8.).
57
ekil VII.6
ekil VII.7
58
ekil VII.8
59
ekil VIII.1
Yapya temelden gelecek nem ve su gibi zararl etkilere kar da derzler bitml levha kee ve
dier yaltm gereleriyle doldurulur. Yapda balca drt ayr ksmda oturma ve genleme derzi
uygulanr:
VIII.1.1. Temelde Dilatasyon Derzleri:
ki bina blounun temelleri arasna lastik ve benzeri yaltm levhalar konularak yeralt suyunun
ykselip yapya zarar vermesi nlenmektedir (ekil VIII.2.).
VIII.1.2. Duvarda Dilatasyon Derzleri:
ki bina bloklunun duvarlar arasnda dzenlenmesi gereken derzlerin bina dardan
grnmelerini nlemek iin derzlerin nleri alminyum bakir veya galvanize sac levhalarla ya da
yamur ini borularyla kapatlr kamufle edilir (ekil VIII.3.).
60
ekil VIII.2
ekilVIII.3
VIII.1.3. Demede Dilatasyon Derzleri:
Demeler arasnda kap veya koridor gibi gei yerlerinde yaplan ve genellikle alminyum prin
levhalarla kapatlan derzlerdir. Tkezleyip taklp dmeleri nlemek bakmndan bu derzlerin deme
kaplamas st kotunda levhalarla kapatlmas uygun olmaktadr (ekil VIII.4.).
ekil VIII.4
61
ekil VIII.5
VIII.3. HAREKET DERZLER:
Betonarme elik ya da kompoze uzun kprlerde genlemeden doacak i gerilmeleri ve kilit
kuvvetleri nlemek atlamalar ayrlmalar ve zorlanmalar ortadan kaldrmak amacyla aada
grld gibi yaplmaktadrlar. Burada derzlerin metal plakalarla rtlmesi yerine kelerdeki
krlmalar nlemek iin kebentlerle veya plakalarla takviye yapmak esastr (ekil VIII.5.).
62
63
9) Tama oluklarnn betonarmesi havuz ana gvdesinden ayr dklmemeli. Eer ayr
dklmse mutlaka takviye tl kullanlmaldr.
IX.1.1. Su ve Neme Kar Alnacak nlemler:
-Geni saakl bir atyla binay stten kapatmak ve korumak
-Binay ya yapay ya da doal ta plakalarla kaplamak ya da ierisine yaltm gereleri katilmi
d sva kullanmak
-Bina yzeyine gelen suyu atmak iin kap ve pencerelerde denizlik damlalk parapet ve benzeri
profiller kullanmak
-Binann zemin kotunda epeevre dtan 70-100 cm. geniliinde tretuar denilen yaya
kaldrmyla evrilmesi
-Her trl drenaj uygulamak.
IX.1.2. Su ve Nem Yaltmnda Kullanlan Balca Gereler:
-Doal asfalt
-Bitm
-Rberoit
-Yapay asfalt
-Katran
-Kanevie
-Mastik asfalt
-Bitm emlsiyonu
-Jt bezi
-Har ierisine % 0.2-15 arasnda katlarak kullanlan "Sika" ya da "Antihidro" gibi katk
maddeleri saylabilir.
IX.1.3. Su ve Nem in Yaplan Yaltm ekilleri:
(IX.1.3.1). drenaj: Yapy her trl yzey ve sznt sularnn etkisinden kurtarmak ve suyu
uzaklatrmak iin ve iki trl uygulanr.
(a)-D Drenaj
(b)- Drenaj
D drenajda bina evresine temel duvarlarndan 50-100 cm. uzaktan ve temel tabannn 30-50
cm. daha altnda doal zemin ini ynnde ve % 5-10 eim verilerek alan kanallara 20 cm. apnda
ve 2.00-4.00 cm. aralkl olarak beton bz ya da knkler denir. zerlerine nce iri sonra da ince ta
ve kumlu zemin ve en son olarak da kil dolgu yaplarak sktrlr. D drenajn uygulanabilmesi iin
kanaln ke yapt noktalarda kanal tabannn 15-20 cm. altndan bahe kotuna kadar en az 50x50 cm.
kesitli "rgarlar" veya "bacalar" yaplmaldr (ekil IX.1,3.).
drenajda ise binann genellikle bodrum katnda ve merkezi bir yerinde deme kotundan en az
2.00 m. daha aada 50x50 cm. kesitinde drenaj kuyusu alr. Daha sonra kuyu tabanna 15-20 cm.
mesafeye kadar su pompas hortumu uzatlarak ucu szgeli bu boru ya da hortumdan zemin kotuna 4050 cm. kadar yaklaan suyun otomatik olarak drene edilmesi salanr. Drenajla ilgili ekiller aada
verilmitir (ekil IX.2.).
ekil IX.2
ekil IX.1
64
ekil IX.3
(IX.1.3.2). temelde yaltm: Bu yaltm ekli iin binann normal zemin zerine oturan en alt
demesi iine suyu geirmeyecek yaltm gereleri konulur. ekilleri aada verilen bu yaltmn en
ok kullanlan gereleri (ekil IX.4.):
-Bitml karton (RBEROT) Jt bezi Kanevie gibi tabaka halindeki gerelerin yzeye
yaptrlmas yoluyla
-Suni ya da Mastik asfalt gibi viskozitesi yksek gerelerin yzeye serilmesiyle
-Bitm ve Katran gibi syla yumuayan ve akkan hale gelen gerelerin yzeye frayla
srlmesi eklinde
-Birtakm bitm emlsiyonlarnn ve katk maddelerinin beton harc ierisine kartrlmas
suretiyle uygulanmaktadr
ekil IX.4
65
(IX.1.3.3). w.c. banyo ve slak hacmlarda yaltm: Su tesisatlarndan szan sularn deme
kaplamalarndan geip yapya ve alt katlara zarar vermesini nlemek iin yaplan bir yaltm eklidir.
Demede alttan yukar doru yaplan yaltm ilemleri u srayla uygulanr:
-En az 3.00 cm. kalnlnda ve % 3-5 meyil verilmi Tesviye Betonu ierisine "Sika" ve benzeri
su yaltm solsyonu katilmi olarak dklr.
-Araya en az 2.00-3.00 cm. kalnlnda "Mastik Asfalt" serilir.
-En ste mozaik veya imento harl deme kaplamas yine ierisine yaltm gereci katilmi
olarak serilir.
Islak hacimlerin duvarlarnda da aynen demelerdekine benzer yaltm ve gereleri kullanlr.
Aadaki ekilde her iki yere ait yaltm birarada grlmektedir. Duvarlarda sade duvarn st yzeyine
1 cm.lik yaltm malzemesi (rberoit-asfalt v.s.) onun stne 0.5 cm.lik sva teli (metal depluvaye
rabitz v.s.) onun da zerine 2.5 cm. kalnlnda imento harc ve en ste duvar kaplamas yaplarak
yaltm salanm olur (ekil IX.5.).
ekil IX.5
TERAS SU + ISI YALITIMI YAPILMASI (Yaplacak Yaltmn Katmanlar):
NER 1)
Eim ap + Bitm astar + Polyester su yaltm rts 300C (1.kat) + Polyester su yaltm rts (2.kat) + Extrude
polistren (3-4-5 cm) + 150 gr/m2 geotekstil kee + Koruma ap + Kaplama
NER 2)
Eim ap + Bitm astar + Polyester su yaltm rts 300P (1.kat) + Polyester su yaltm rts (2.kat) + Extrude
polistren (3-4-5 cm) + 150 gr/m2 geotekstil kee + Koruma ap + Kaplama
NER 3)
Eim ap + 2kat Polyester su yaltm rts CP43 + Extrude polistren(3-4-5 cm) + 150 gr/m2 geotekstil kee +
Koruma ap + Kaplama
66
NER 4)
Eim ap + 2kat Likit Plastik Zar (veya Liquid Rubber/S) + Extrude polistren (3-4-5 cm) + 150 gr/m2 geotekstil kee
+ Koruma ap + Kaplama
Su deposu yaltmnn pf noktalar.
Su deposu iten su yaltmlarnda imento bazl su yaltm kullanlmas yaygn bir uygulamadr.
Eer bitml membran ile depo ii su yaltm yaplacaksa bu durumda membran nne duvar rm gibi
masrafl inaat ileri ortaya kaca aktr. Biraz pahal olmakla beraber PVC, TPO tr membranlar
kullanlarak ok uzun mrl su yaltm yapmak mmkndr.
Srme esasl yaltm uygulamalarndaki detaylar havuz yaltmndakiler ile hemen hemen
ayndr. Ykseklii fazla olan su depolarnda stten su doldurulmas srasnda suyun dorudan yaltma
dmesini nlemek yaltmn mr asndan nemlidir. Her su deposunun taban temizlik asndan
meyilli olmal ve bu meyil bitiminde amur vs toplama ukuru oluturulmal. Su doldurma ve boaltma
vanalarnn etrafnda su szdrma yolunu uzatmak iin flan kullanlmaldr. ok gzl su depolarnda
ortak duvarlarn su yaltm da mutlaka yaplmaldr. Ayn ekilde depo tavannn ieriden su yaltmda
ihmal edilmemelidir. me suyu depolarnda ieriden yaplacak olan su yaltmlarnda kullanlacak olan
malzemeler suya zarar vermeyecek malzemelerden retilmi olmaldr. Su depolarnn dardan yaplacak
olan su yaltmlar da en az ieriden yaplan su yaltm kadar nemlidir. nk dardan ieriye szan
sular hem deponun stok suyunun kirlenmesine yol aar, hem de deponun tayc sisteminde geri
dnlmez tahribatlara neden olur.
SU DEPOSU VE SU YALITIMI YAPILMASI (Yaplacak Yaltmn Katmanlar):
Su geirimsizlik katkl eim ap (Betonarme duvarlarda kalp iilii ve beton dkm iilii
bozuksa aderans arttrc katlm sva ile duvar yzeyi dzeltilmelidir)+(tamamen yada sadece
kelerde file uygulamal) +koruma ap + Kaplama
(IX.1.3.4). teras ve atda yaltm: Bu elemanlarnda yaplacak su ve nem yaltmlar ok
nemli olmakla birlikte s yaltmyla birlikte uygulandndan ilgili ksmda ayrntl olarak anlatlacaktr
Bina yaltm nelerden oluur, nelere dikkat etmeliyiz?
Bir binann su yaltm o binann bulunduu araziye, kat adedine, at biimine, cephe
detaylarna ve bunun gibi bir ok deikene bal olarak oluturulmaldr. imdi bunlara ksaca bir gz
atalm.
1) at: Binann at kaplamas, estetik ve fonksiyonelliin bir arada olaca nemli bir yap
elemandr. Estetiin n planda tutulduu atlarda shingle veya metal kiremit kaplama kullanlabilir.
Estetik aranmayan endstriyel atlarda ise bitml membran, PVC membran, oluklu sandvi panel
kullanlabilir.
2) Bodrum perde yaltmlar imento bazl yaltm, bitm esasl membran ve PVC membran
kullanlarak yaplabilir. Bu yaltm malzemesi de dolgu ncesi yrtlma ve bozulmalara kar mutlaka
korunmal ve yumuak geri dolgu malzemeleri ile kullanlmaldr. Kaya vb malzemelerle geri dolgu
yaplmamaldr.
3) Islak hacimler bitml membran veya imento bazl su yaltm malzemeleri ile yaltlabilir.
4) Zemine oturan demelerde topraktan gelen neme kar mutlaka nem yaltm yaplmaldr.
Nem yaltmnda bitml membran veya imento bazl yaltm malzemeleri kullanlabilir.
67
5) Bina bodrum perde diplerinde mutlaka drenaj yaplmal. Perde su yaltm ile drenajn
beraberce su yaltmn saladn unutmamamz nemlidir.
6) Bina d cephelerinde s yaltm plakalar ile yaplan kaplamalar s yaltm ile birlikte su
yaltm da salarlar. Eer bina d cephesinde s yaltm plakalar kullanlmyorsa ve cephede ta,
alminyum vb bir kaplama kullanlmyorsa cephede svay takiben elastik d cephe boyalar veya akrilik
reine bazl su yaltm malzemeleri + boya ile d cephe su yaltm yaplabilir.
IX.2. ISIYA KARI YALITIM:
Genel olarak s yaltm yapnn elemanlarna ait s geirgenlik katsaylarnn dk ya da s
dayanmlarnn yetersiz olmas durumunda uygulanr. Isda yaltm yalnzca souun dardan yapya
girmesini nlemek ynnde deil scakln yapdan kamasna da engel olmak iin de dnlmelidir.
Bunun iin:
-Yaplarn duvar at deme pencere v.b. elemanlar s geirgenlii yksek malzemelerle
yaplmal
-Szkonusu elemanlar s yaltm gereleriyle kaplanmal
-Ayrc yap elemanlarnn ierisinde sabit boluk ve durgun hava boluklar kabarcklar oluturulmal
-Bu nlemlerin biri ya da birou ayni anda yapya uygulanmaldr.
Is yaltm nedir? Nasl Yaplr?
Bir yapnn yaam iin uygun olmasndaki en nemli unsurlardan biri uygun sda bulunmasdr.
Yaplarda en uygun ortam ss eitli cihazlarla salanr. K koullar iin soba, kalorifer, mine vb
stma cihazlar devredeyken, yazn bu durum tam tersine serinletme cihazlarnn devreye girmesi
eklinde deiir. Her trl d koulda yaama uygun ortam ssn salamak iin nemli miktarda
enerjiye gereksinim duyarz. Bu enerjiyi en az miktarda tketmek iin d koullarn stlan veya
soutulan ortam etkilememesini salamak gerekmektedir. Ortamn d s koullarndan etkilenmemesini
salayan dzenlemeleri s yaltm olarak adlandrabiliriz.
Bir yap veya yap parasnn s yaltm s geirme direnci yksek olan kaplama elemanlar ile
yaplr. Yaplarda kaya yn, cam yn, polistren (extrude-expanded), poliretan, perlit s yaltm
malzemesi olarak olduka fazla kullanlr.
Gnmzde yaplarn d cephelerinin deiik kalnlkta s yaltm levhalar ile kaplanarak
uygulanan d cephe s yaltm olduka sk uygulanmaktadr. Bu levhalar mekanik tesbit ve
yaptrlarak yzeye kaplanr. Ardndan ince sva ve boya ile bitirme tabakas oluturulur.
Teras, i duvar, sandvi duvar, sandvi panellerde de bu kaplamalar deiik kalnlk ve ekillerde
uygulanarak s yaltm yaplr.
fleme ile yaplan s perdesi, durgun hava ile yaplan s yaltm(ift cam) vb konumuzun
dndaki s yaltm uygulamalarndandr.
(IX.2.1). Balca Is Yaltm Gereleri (genel isimleri):
En ok kullanlan s yaltm gereleri:
-Cam yn (zocam)
-Plastik Kpk (poliretan, polistiren, styrophor)
-Perlit
-Mantar
-Yonga
-Sentetik Elyaf
-Odun Lifi
-Kam Levhalar
-Rende Tala
-Heraklit-Heraklis
-Delikli Tula
-Boluklu Beton
-Gazbeton
-Amyant-Asbest
-Boluklu Briket
-Asmolen
-Hafif Betonlar
-Preslenmi her trl malzemeden levhalar
68
Son saylan "Hafif Beton" uygulamas son zamanlarda yaygnlamakta olup ya hafif agregal ve
boluklu malzemeden ya da beton iinde yapay olarak boluk oluturmak suretiyle kullanlmaktadr. Bu
boluk oluumunda kullanlan baz malzemeler arasnda perlit kmr crufu lav crufu bims v.s.
saylabilir. Ayrca tula-kiremit krklar,deniz fosilleri ve ahap tala katlmas da iyi sonu vermektedir.
(IX.2.2). Isya Kar Yaltm Yer ve ekilleri:
(IX.2.2.1). zemine oturan demede s yaltm: zellikle souk iklim blgelerinde topran
zerine 15-20 cm. kalnlnda Blokaj serildikten sonra zerine 10 cm.lik Grobeton dklr ve bunun
da zerine srasyla:
-Su ve nem yaltm gereci (asfalt, rberoit v.s.)
-5.00 cm.lik s yaltm gereci
-Bir kat rberoit
-3.00 cm.lik imento harc
-Deme kaplamas (karo dkme mozayik parke mermer v.s.) denerek gerekletirilir (ekil
IX.6.).
(IX.2.2.2). alt ak demede s yaltm: Bu tip demelerde boluklu briket veya deme
blou kullanlarak ya da beton zerine veya arasna s yaltm gereleri serilerek yaltm ilemi
yaplr (ekil IX.7.).
ekil IX.6
ekil IX.7
(IX.2.2.3). d duvarlarda s yaltm: Duvarn cinsine bal olarak:
(a). Kargir Duvarda Yaltm: D duvarn scak tutulmas istenildiinde ve su buharnn yapya
girmesi arzu edilmediinde yaplr ve "duvarn i yzeyinde" ya da "duvarn d yzeyinde" olmak zere
iki ekilde uygulanr.
(a.1).D duvar ierisinde yaplan yaltm iin:
-Ya iki d duvar sras yanyana ve 5-10 cm. aralk braklarak rlr ve braklan bu bolua
perlit styrophor v.s. yaltm malzemeleri konur (ekil IX.8.),
69
-Ya da iki duvar arasnda boluk braklarak rlen ift duvarn stabilitesi asndan arada bir
kilit olarak konan tulalar veya ba demirleriyle balanarak ve ara ksm bo braklarak yaltm
salanm olur (ekil IX.8.).
(a.2).Duvar i yzlerinde yaplan yaltm iin:
-Ya yaltm gereci duvar i yzeyine dorudan doruya aklarak veya yaptrlarak
-Ya da duvar i yzeylerine aklan ahap latalar arasnda oluan boluklar kaplanarak uygulanr.
Konuyla ilgili ekiller aada verilmitir.
(b). Ahap Duvarda Yaltm: Aada ekilleri verilen duvar yaltm zellikle yanmayan
rmeyen haere barndrmayan gerelerle yaplmaldr. Ayni kargir duvarlardaki gibi dikme ve kiriler
arasna yaltm gereci konularak kaplama yaplr. Su buharnn zararl etkisini nlemek iin yaltm
gerecinin d yzne 1.00 cm. kalnlnda buhar kesici bir yaltm malzemesi konulmas uygun
olmaktadr (ekil IX.9.).
ekil IX.9
ekil IX.8
(IX.2.2.4). teras ya da scak atlarda s yaltm:
Yapnn ss d atmosfere dorudan doruya kyor ve arada hibir hava boluundan gemiyorsa bu
tip atlara "scak at" denilmektedir. Byle zerinde gezinilebilen teras ve scak atlarda s yaltm
gereci olabildiince kk alanlara blnr ve aralarna elastik dolgu malzemeleri doldurulur. Aadaki
ekillerde de grlecei gibi s yaltm gereleri (5.00 cm.) su yaltm gereleriyle birlikte ve katmanl
olarak uygulanmaktadr.
(IX.2.2.5). rtl ya da souk atlarda s yaltm:
Eimi nispeten fazla yap ssnn bir hava boluundan geerek d atmosfere ald at tr "souk
at"dr. Bu tip atlar zerine oturduklar demenin durumuna gre:
(a). Demeli atlarda: eimi az ve dz olanlarda at kaplamas zerine serilen s yaltm
gerecinin ekilde grld gibi stten hava almasna izin verilir. Betonarme deme zerine "Oturtma
at" olarak yaplan ve at aras kullanlmayanlarda yaltm gereci ve zerine naylon veya muamba
deme zerine at aras kullanlanlarda ise en alta s yaltm zerine de rberoit ap ve koruyucu
tabaka yaplmas uygun olmaktadr (ekil IX.10.).
70
ekil IX.10
ekil IX.11
IX.3. SESE KARI YALITIM:
Aynen s iin yaplan yaltm gereleri kullanm ve ekline benzer yaltm ses iin de
uygulanmaktadr. Ses yaltm deme tavan ve duvarlarda uygulanmakta olup tm yzeylerin
yaltlabilmesi iin bir "yzer oda" meydana getirilmesi pencere kap havalandrma ve dier boluk giri
ve klar iin yeterli durgun ve kuru hava boluu oluturulmas ve yaltm gereleriyle doldurulmas
gerekmektedir.
Yapnn bir blmnde oluan sesin kontrolmz dnda dier blmlere gemesi istenmeyen
bir durumdur. rnein, bir jeneratr odasnn hemen yan tarafnda bulunan broya geen grlt i
verimini drr. te bu ve bunun gibi istenmeyen ses geilerini nlemek iin ses yaltm gereklidir.
Bir yap, yapya dardan gelecek seslere kar yaltlaca gibi yap iindeki mahaller arasndaki
istenmeyen ses geilerine karda yaltlabilir.
IX.4. YANGINA KARI YALITIM:
Yangn, nfusun artna, kullanlan yap malzemelerine bal olarak her geen gn daha artan,
ar ve ac sonular olan bir felakettir. Gerek gnlk hayatmzda bize fayda salayan saysz alet,
gerekse endstriyel tesislerde kullanlan cihazlarn, kaplamalarn ou yanc zellik tamaktadr. Yani
her an oluabilecek bir yangnla i ie yaamaktayz.
Oluan yangnlar bir mahalden dierine eitli yanc malzemeler vastasyla kolayca srayarak
yapnn tmn tamamen kl haline evirebilir.(Yanc tavan kaplamalar, havalandrma kanallar,
perdeler, ahap kaplar, yanc yer kaplamalar vb) Bu yaylmay nlemek amacyla yapnn baz
blgelerinde yangna yksek dayanml malzemeler kullanlr; ve bu ekilde bir mahalde ortaya kan
yangn dier ksmlara yaylmadan sndrlebilir. te yangn yaltmndaki ama budur. Bir mahalde
oluan yangn orada kalsn ve dier mahallere yaylmadan orada sndrlsn veya insanlarn rahata
tahliye edilebilsin.
Bina tayc sistemleri de yangndan etkilenir; ve tahrip olan tayc sistemden dolay bina
toptan gebilir. Betonarme binalar yangna kar nispeten daha fazla dayanrlar. elik yaplar ise yangna
kar olduka dayanksz binalardandr. Bu nedenle zellikle elik yaplar yangnn ykc etkilerine kar
korunmaldrlar.
71
X. MERDVENLER
Basamaklardan meydana gelen ve binada yaya dey sirklasyonu salayan yap elemanlarna
"MERDVEN" denilmektedir. Merdivenler ta, tula, ahap, elik, beton, betonarme ve gazbeton gibi
malzeme ve elemanlardan yaplabilmektedirler.
X.1. BALICA MERDVEN TERMLER VE GENEL YAPIM KURALLARI:
Plan ve kesiti aada verilen rnek merdiven zerinde baz l ve tanmlamalar gsterilmitir
(ekil X.1.).
Basamak (b)
(a)
Rht
Sahanlk
(S)
1
(H) (B)
Merdiven
Ykseklii Genilii
k Hatt (L)
(Sahanlk)
EKL X.1: rnek bir dz, tek kollu merdiven kesit ve plan
(1)-RIHT (a): Basamak yksekliidir. Yap tipine gre rht ykseklikleri:
-Bahe ve d girilerde .......................................
14-16 cm.
-Okul, tiyatro, hastane, v.b. ..................................
16-17 cm.
-Konut ve apartmanlarda ...................................... 17-18 cm.
-at aras, bodrum, v.b. ....................................... 20-25 cm.
arasnda seilebilir. Bir katn ya da merdivenin yksekliine gre rht saysn bulmak iin kat ykseklii
rht yksekliine blnr.
an =
H
a
(2)-BASAMAK (b): Merdivenle kta ayak baslan yzeydir. Basaman genilii 2a + b = 60 ~ 63 cm;
b = (60 ~ 63) - 2a eitliiyle hesaplanr. Erikin bir insan adim uzunluu olarak (60 ~ 63) cm
alnmaktadr. Basamak geniliini bulmak iin ncelikle rht says (an) hesaplanr ve buradan basamak
says bn = an -1 eitliiyle elde edilir. Basamak genilikleri hibir yerde 10 cm. den az olamaz.
Rht ve basamak iin gerekli ekiller aada verilmitir (ekil X.2.).
( L = b.bn ) + S
( L = b.bn ) .
72
(7)-IKI HATTI: Dz merdivenler ile normal genilikteki dner merdivenlerde merdiven geniliinin
tam ortasndan geen ve zerinde en ok yrnen dorudur. Bu izgi > 1.20 m olan merdivenlerde
merdiven i izgisi ya da kpeteden 55 - 60 cm ieriden izilebilmektedir. Basamak genilii ls bu
k hatt izgisi zerinden alnr ve hibir yerde eksik ya da fazla olmamaldr.
(8)-KORKULUK VE KPETE: Merdivende emniyeti salamak zere bo olan yan tarafna demir,
ahap, prin ya da alminyumdan yaplan dikmelere "korkuluk", bu korkuluklarn zerine k hatt
boyunca yine ahap, alminyum, metal, plastik, ta veya mermerden yaplan dayanma ubuklarna da
"kpete" denilmektedir. Gerekirse merdivenin duvar tarafna da konulan kpete 10 -15 cm geniliinde
ve eitli profil kesitli olarak yaplr. Aada verilen ekillerde de grlecei zere ok eit ve tiplerde
retilmekte olan korkuluk ve kpeteler basamaklara ve duvarlara n, yan veya stten tespit edilmektedir.
ykseklikleri 90 cm, tayabilecekleri birim yk ise 50 ila 100 kg/m olmaktadr (ekil X.3,4.).
ekil X.3
ekil X.4
X.2. MERDVEN HESAPLARI:
Merdivenlerin herbir eleman bulunduklar veya planlandklar yer ve kat yksekliklerine gre
hesaplanr, boyutlandrlr.
73
RNEK-1)
Kat ykseklii H=2.60 m olan bir bodrum kat merdiveninin rht saysn, rht yksekliini,
basamak says ve geniliini ve merdiven kol uzunluunu bulunuz.
zm: .Rht Says (an) i bulurken, bodrum merdivenlerinde rht ykseklii (a) = 20 ~ 25 cm
alnabildiinden, a = 22 cm kabul edilirse; an =
H 260
=
= 11.8 adet. Tamsay olmas iin an = 12
a
22
olarak alnr.
.Rht ykseklii (a) iin formlden;
a=
H 260
=
= 21.66 cm bulunur.
an
12
.Basamak Says (b) rht saysnn bir eksii olarak: bn = an -1 = 12 - 1 = 11 adet bulunur.
.Basamak Genilii (b)iyi bulurken adim boyu 60 ~ 63 cm arasnda alnabileceinden biz burada
62 cm kabul edersek
2a + b = 62 cm, b = 62 - 2a = 62 2 x 21.66 = 18.68 cm bulunur.
Tamsay alnmas gerekeceinden b 19 cm boyutu uygundur.
.Merdiven Kol Uzunluu (L) hesaplanrken
L = b . bn = 19 x 11 = 209 cm elde edilir.
.Merdiven Genilii (B) olarak da "Bodrum Katlar" iin en az deer olan 70 cm ye yakn B=80
cm alnabilir.
Yukarda hesaplanan btn deerler ve ller aadaki ekilde kesit ve plan zerinde
verilmitir.
b= 19
H= 260 cm
5
6
12 x 21.66
10
a = 21.66
11
12
B=80 cm
KEST
Kol Boyu L= 11 x 19 = 209 cm
PLAN
RNEK-2)
Kat ykseklii H = 3.10 m olan 5 katl 10 daireli bir apartmana tek kollu ve her kat ortasnda
sahanl bulunan dz merdiven yaplacaktr. Gerekli rht say ve yksekliklerini, basamak say ve
geniliklerini, sahanlk boyu, merdiven kol boyu ve geniliini hesaplaynz. Bir kat iin merdiven kesit
ve plann izerek zerinde gsteriniz.
zm : . Rht Says (an) bulunurken, konutlarda rht ykseklii;
(a) = 17~18 cm alnabildiinden, a = 17 cm kabul edilirse,
an =
H 310
=
= 18.23 adet. Tamsay olmas iin a = 18 olarak alnr.
a
17
a=
H 310
=
= 17.22 cm bulunur.
an
18
. Basamak Says (bn) ortada bir sahanlk olduu iin rht saysnn 2 eksii alnaca
dnlerek; bn = an - 2 = 18 - 2 = 16 adet bulunur.
. Basamak genilii (b) rahat bir ini-k salamak zere 63 cm alnrsa;
b = 63 - 2a = 63 - (2 x 17.22); b = 28.56 cm
b 29 cm olur.
. Sahanlk Boyu (S) yi bulmak iin
S = b + adm boyu = 29 + 63 = 92 cm alnmas gerekir.
74
29
92
H = 310 cm
1 2 3 4 5 6 7 8
9 1011 12 13141516 17
18
17.22
18 x 17.22 = 310 cm
KEST
Kol Boyu L = (16 x 29) + 92 = 556 cm
PLAN
260
310
120
20
120
zm:
*. Apartmanlarda, ok katl konutlarda en uygun merdiven rht ve basamak lleri 17/29 cm.dir. Eer
merdiveni sahanlkl yapacak olursak; b = 29 cm basamak lsyle 310 (120+10) = 180 cm lik her iki
yndeki dz kollara yerletirilecek (180 / 29)*2 = 12 basaman, a = 17 cm rht yksekliiyle 12*17=204
cm.lik kat yksekliine ulalmas mmkndr ki bu da mar Mevzuatnda ngrlen en az 275 280
cm.lik brt kat ykseklii koulunu salamaktan uzaktr. Bu nedenle yarm dnl ve alan kst olan bu
merdiven sahanlksz yaplmak durumundadr.
*. Dnl ksmn daire yay uzunluu: r = 70 cm yarap iin, .r = . 70 = 220 cm olacaktr. Bu kesime
yerletirilecek basamak says; 220 / 29 8 dir.
*. Merdiven kol boyu (.H.U.): L = [310 (120 + 10]*2 + 220 =580 cm
*. Basamak toplam says: bn = 580 / 29 = 20 adet
*. Rht says: an = bn + 1 = 20 + 1 = 21 adet
*. Merdiven ykseklii: H = an x a = 21 x 17 = 357 cm
*. Basamak uzunluu (merdiven genilii): B = 120 cm (geometrik zorunluluk olarak)
75
10
A
A
11
12
120
13
10
7
6
14
15
180
5
4
16
17
3
2
18
19
I
R: referans izgisi
(3. basamak rht)
b = 29 cm.
a = 17 cm.
310
R
I
20
A
120
20
120
PLAN
b=29
a= 17
H= 357 cm
A A KEST
310 cm
RNEK- 4)
Aada verilen bilgilerden yararlanarak verilen merdiven evi i boluu kenar llerini
kullanarak yerletirebileceiniz basamaklar sahanlksz olarak oluturunuz. Bulduunuz tm l ve
deerleri de zerinde gstermek suretiyle plan ve bir kola ait A-A kesitini iziniz (genellikle 1/50 lekli
olarak).
zm:
A
250 x 270 cm.lik merdiven kovas boluu
A
iin basamak uzunluklar 120 + 120 alnrsa
7
8
9
10 11
10 cm. aydnlk pay kalr. ki kollu merdi120
venin dz kollar 140/28 = 5 tamsay ile
5 er basamaa sahip olur. Dnl ksm
6
12
5
A
13
10
daire yay x r = x 65 =204 cm.
Y
204/28 = 7 basamak ierir. Bylece;
270
cm.
4
D
14
toplam basamak says: bn = (2x5)+7=17
I
140
rht says da: an = bn + 1 = 17 + 1 = 18
3
N
15
L
Buna gre kat ykseklii: H = an x a
2
I
16
H = 18 x 17 = 306 cm.; Merdiven kol boyu
1
K
17
PLAN
Uzunluu ise: L = (2x145) + 204= 494 cm
olmaktadr.
A
120 10
a/b = 17/28 cm. alnmtr.
250 cm.
76
b=28
a= 17
H= 306 cm
270 cm
A A KEST
ekil X.5
77
ekil X.6
X.4. MERDVENLERN DENGELENDRLMES:
Dz ve dnl merdivenlerin basamak ve rhtlarnn dorultular merdiven boyu ya da k
hattna dik olarak izilir. Dner merdivenlerin rht izgileri ise k hatt zerinde basamak genilikleri
eit olarak alnp bu noktalarn merdiven dairesi merkeziyle birletirilmesi yoluyla izilir. eyrek ya da
yarim dnl merdivenlerin kelere ve dn noktalarna gelen ksmlarnda rht dorultular
"Merdiven Dengelendirilmesi" ad verilen zel grafik yntemlerle izilmektedir. Ykseklik ve basamak
says az olan merdivenlerde basamaklarn tamam, ykseklii ve basamak says fazla olanlarda da en az
8 basama dengelendirmek gereklidir.
(1). eyrek Dnl Merdiven Dengelendirilmesi:
lem Admlar:
a) Merdiven genilii hesaplanarak merdiven i izgisiyle dn yaplan yerdeki eyrek dairesi
izilir. Daire yarap gerektii kadar alnabilir.
b) Merdiven geniliinin tam ortasndan "k hatt" izilir. k hatt zerinde dn yaplan
ksmdaki orta basamaktan balanarak basamak genilikleri iaretlenir.
78
c) Dengelendirilmesi istenen ilk basamaktan bir nceki dz basaman (rnekte 3.nc basamak)
rht izgisi ve onun uzants izilir.
d) Orta basaman (rnekte 7-8) merdiven i izgisi zerindeki rht noktalar, en az 10 cm
basamak genilii olacak ekilde iaretlenir ve bu noktalar k hatt zerindeki rht noktalaryla
birletirilerek orta basamak belirlenir. Dengelenecek basamaklarn rht izgilerinin uzantlar izilerek
dengelenen ilk basaman (3) rht uzantsyla kesitirilir.
e) Dengelenen ilk basamak rht izgisinin uzants zerinde iaretlenen rnekteki 7ve 8noktalari
arasndaki uzaklk (1) Birim alnarak bu uzunluk pergelle izleyen 6, 5, 4 noktalar iin iaretlenir.
Bulunan bu noktalar k hatt zerindeki ayni numaral rht noktalaryla birletirilerek merdiven orta
noktasna kadarki dnl basamaklarn rht izgileri elde edilmi olur.
f) Orta basamaktan sonraki rht izgileri de simetrik ekilde veya yukarda anlatlan ilem
admlarnn tekrarlanmas yoluyla izilir.
Yukardaki dengelendirme ilemi, tam ortadaki basamak ke noktaya geldiinde yaplacak
izimi esas alan dengelendirmedir. Eer orta basamak yerine rht izgisi keye gelirse bu defa orta rht
izgisinin bir nndeki basamak esas alnarak ve ayni yukardaki srayla dengeleme yaplmaldr. Bu tip
bir dengelenmi merdiven rnei aada gsterilmitir (ekil X.7,8.).
10
10 11 12 131415 16
11 12 131415 16
8
7
6
5
4
3
2
1
>10
7
6
5
4
3
2
1
79
10
11
12
13
13
14
14
15
16
11
-10-
10
2
10
12
15
7 6
16
Dengelendirmeden
1
17
nce
EKL X.8: Yarm Dnl Merdiven Dengelendirmesi
17
10
11
12
B
9,B
5,6,7,8
14
15
16
17
Sonra
13
8 9
5 6 7
3 4
2
A , A
10
-10-
7
6
5 4
4
3
2
1
7
10
7,8,9
6
5
11
12
13
14
3
2
15
B
9,B
8
10
7
6
5
4
12
11
13
14
3
2
1
15
80
X.5.1. Ta Merdivenler:
Ta yaplarn merdiven basamaklaryla bahe merdivenleri ta yaplmaktadr. Basamaklar,
granit, bazalt, gre ve mermer gibi talardan kaba yonu, ince yonu ya da kesme ta olarak hazrlanr.
ekilleri aada verilen ta merdiven rneklerinde merdivenin i ya da d merdiven oluuna
gre imalattaki farkllklar gsterilmitir. Bahe veya giri olarak yaplan d ta merdivenlerin basamak
altlar kapal ve gizli olduundan bu merdivenlerin yalnzca basamak ve rht yzeyleri dzeltilir.
Basamaklar birbirlerine arka u ksmlarndan oturur ve altlarna serilen imento harcyla balanrlar En
kesitleri genelde dikdrtgendir. Basamaklarn eitli profiller verilerek birbirleri zerine oturtulmalar
durumunda alt bo yaplabilme ve dzgn grnmeleri de salanm olmaktadr. Bu basamaklarda su
birikmesini nlemek iin ne doru % 1 eim yaplmaldr (ekil X.11.).
Ta merdiven bina ierisinde kullanlacaksa bu defa i merdiven olarak imal edilir. Basamak
ular balandklar duvara en az 20 cm girmesi gereken merdivenlerin dier ular genellikle botadr. Bu
durumda basamak uzunluu en ok 120 cm olmaldr. ta merdiven basama ve ankastre edilmesi
aada gsterilmitir. stenilen ekil ve profilde basamak dkebilmek iin karton, mukavva veya sacdan
hazrlanan ablonlar kullanlr.
Ta Merdivenlerin Kaplanmas:
Zamanla kullanmdan dolay anacak olan basamaklarn zerleri imalat srasnda sert aa,
PVC, plastik ve dier gerelerle kaplanr. Basamak kelerinin krlma ve anmasn nlemek iin de
madeni plakalama ve kebentlerle takviye etmek gereklidir. Aada eitli kaplama gere ve ekilleri
verilen basamaklar plastikle kaplanyorsa yaptrma yoluyla, ahap kaplanyorsa yan iki u ksmna
yakn yerlerden basamaa takozla ankre edilen blon, vida veya kenet demirleriyle balanr (ekil
X.12,13.).
ekil X.11
ekil X.12
81
ekil X.13
Ta Merdivenlerde Limonluk ve Sva Dipleri:
Suyla ykanan merdiven basamaklar aydnlk kenarlarndan ve yanlardan akan suyun etkisiyle
kirlenir, iz brakr ve yapya zarar verir. Bunu nlemek amacyla basamaklarn aydnlk izgileri hizasnda
korkuluk altlarna ykseltiler (kk bir duvar) yaplr; buna "LMONLUK" ad verilir. Limonluklar 5-10
cm geniliinde ve 10-15 cm yksekliinde olur. ekli aada verilen limonluk malzeme olarak ya
tuladan veya baka bir blok gereten rlmek suretiyle ya da yine tatan ayrca yaplp yerine monte
etmek yoluyla imal edilir. Genellikle korkuluk demirleri limonluk zerine oturur. Merdivenin bitiik
olduu ya da ankastre edildii duvar tarafndaki ucunu sudan, arpma ve dier zararl etkilerden
koruyabilmek iin belirli bir ykseklikte ta, mermer, mozayik gibi malzemelerle 10-15 cm yksekliinde
ve bir sva kalnl kadar kaplanr; buna "SIVA DB" ya da "MERDVEN SPRGEL" denilir
(ekil X.13,14.).
ekil X.14
82
ekil X.15
X.5.3. Beton Merdivenler:
Bahe, bina girii ve bodrum merdivenleri 200-250 kg/m3 imento dozlu betondan imal
edilebilmektedir. Bu tip merdiven basamaklarn imal edebilmek iin nce merdivenin eimine uygun
olarak zemin tralanr; dzeltilip sktrlr. Sonra zerine 15 cm kalnlnda blokaj denir ve bunun da
zerine basamak boyut ve profillerine uygun olarak ahaptan kalb yaplr. Daha sonra da hazrlanan
beton kalbn ierisine dklr. Prizini alan beton basamaklarn zerleri ap, mozayik, mermer ve dier
kaplama gereleriyle kaplanr. Bu tip merdivenler iin kesit ekil aada verilmitir (ekil X.16.).
ekil X.16
83
ekil X.17
ekil X.18
84
ekil X.19
Yekpare Merdiven Basamaklarnn Kaplanmas ve Hazr Basamak Kullanm:
Bu tr merdivenlerin basamaklar ahap, plastik, mozaik, mermer gibi gerelerle kaplanr (ta ve
B.Arme merdivenlerdeki gibi).
Ayrca piyasada "Hazr Basamaklar" da bulunmaktadr. Bu hazr basamaklar aynen para basamakl
merdivenlerde anlatld ekilde imal edilmektedir, altlar bo ve et kalnlklar 4-5 cm. kadardr. Hazr
basamaklar, merdiven pla zerine imento harcyla balanrlar. Basamaklar daha nce imalathanede
silinmi, cilalanm olmal, gerektiinde dz gerektiinde de limonluklu olarak imal edilmelidir (ekil
X.24.).
85
ekil X.21
ekil X.20
86
ekil X.22
ekil X.23
ekil X.24
X.5.5. elik Merdivenler:
Yaplarn bodrum kat, at aras, iyeri, atelye, fabrika ve yangn merdivenleri elik olarak
yaplmaktadr. elik merdivenler "I ve U" profilleriyle hazrlanan ve "Seren" ad verilen kol kirilerinin
montaj ve daha sonra zerine veya aralarna basamaklarn blon, kaynak ya da perinle balanmas
eklinde imal edilir. Aadaki ekillerde grld gibi merdiven basamaklar ya elik sacdan ya da
ahap, mermer, beton veya mozayik plak eklinde yaplr ve monte edilir (ekil X.25.).
87
ekil X.25
X.5.6. Ahap Merdivenler:
Kargir binalarda pek fazla uygulanmayan, ounlukla ahap yaplarda demelerin ahap
yaplmas durumunda kullanlan merdivenlerdir. Bu merdivenlerin imalat, her iki yana konulan 5-7 cm
kalnlndaki ahap serenlerin alttan ve stten ahap sahanlk kirilerine oturtulmas, zerlerine ya da
aralarna da ahap basamaklarn yaplmas eklindedir. Aada ekilleri verilen ahap merdivenlerin
basamaklar rhtl ya da rhtsz yaplabilir. Rht tahtalar yanlardan serenlere, alt ve stlerden de basamak
tahtalarna balanrlar.
Ahap merdivenlerde kullanlan elemanlarn boyutlar, yaklak olarak;
Sahanlk Kirii:10 x 18 - 12 x 20 cm.
Seren Direkleri: 5 x 22 - 8 x 28 cm.
Basamak Tahtas: 4 x 26 - 4 x 28 cm.
Rht Tahtas :2/5x 18 - 3 x 24 cm.
Merdiven imalinde kullanlan malzeme am, kknar, grgen gibi sert ve dayankl aatandr.
Ayrca bu merdivenlerin korkuluk ve kpeteleri ile "Baba" ad verilen dairesel ya da kare kesitli
korkuluk ba dikmeleri de ahap malzemeden yaplmaktadr. Babalar alt ularndan sahanlk kirilerine ve
serenlere otururlar. Ahap merdivenlerle ilgili ekiller aada ayrntsyla verilmitir (ekil X.26,27,28
ve X.29.).
ekil X.26
88
ekil X.28
ekil X.27
ekil X.29
89
XI. ATILAR
Yaplar d atmosferden gelen yamur, rzgar, kar ve dolu gibi etkenlerden koruyan elemanlara
"ATI" denilmektedir. Genellikle ahap, elik ve betonarmeden yaplan atlar konut, iyeri, atelye,
fabrika, hastane, okul ve buna benzer pek ok yapda kullanlmaktadr.
atlarn ana grevleri kar ve rzgar yklerini emniyetle tayabilmek, yamur ve kar sular
yoluyla yapya gelen suyu en ksa yoldan oluk, dere ve borulardan zemine vererek uzaklatrmaktr.
Eimlerine gre atlar 3 guruba ayrlrlar:
1.Dz atlar (0-50 arasnda eimi olan atlar)
2.Orta eimli atlar (5-400 arasnda eimli olanlar)
3.Dik atlar ( 400 eimli olanlar)
Her atya ait ekiller aada verilmitir (ekil XI.1.):
ekil XI.1
ekil XI.2
at eimi, ekilden de grlecei zere dey dik kenarn yatay dik kenara oranyla tariflenmektedir
(ekil XI.2.). rnekte at eimi;
c=
a 1
=
b 3
c=
33
= %33 eklinde de
100
verilebilmektedir.
XI.1. BALICA ATI EKLLER:
(1). Sundurma at
(2). Beik at
(3). Krma at
(4). Mansard at
(5). Kule at
(6). Fenerli at
(7). et at
(8). Kombine at
90
ekil XI.3
91
ekil XI.4
XI.2. PLANDA ATI DZENLENMES:
Dikdrtgen planl bina atlar ounlukla "Beik" ya da "Krma" at olarak yaplr. Birleik
Krma at ise birden fazla kare veya dikdrtgenin biraraya gelmesinden ortaya kmaktadr. Bu ekildeki
atlarn plana yerletirilmesi aada anlatlan ve ekilleri verilen iki metotla gerekletirilebilmektedir
(ekil XI.5.).
(a)-Plan Dikdrtgenlere Blerek;
nce en geni alandan balanarak plan dikdrtgenlere blnr, sonra yine en byk dikdrtgenden
balanarak saak kelerinden aortaylar izilir ve eik mahyalar ortaya kartlr. Daha sonra bunlarn
u noktalar birletirilerek dz, dk ve dere mahyalar belirlenmektedir.
(b)-Paraleller izerek;
nce eit aralklarla ve plan dolduruluncaya kadar saaklara paraleller izilir. Paralellerin ke
yapt noktalar birletirilince eik, dk ve dere mahyalar, en iteki dz izgiler birletirilince de dz
mahyalar ortaya kmaktadr. Her iki ynteme ait ekiller aada verilmitir (ekil XI.5,6.).
Eik mahya
Dz ve tepe mahya
Saak
a)
Plan drtgenlere
(kare ve dikdrtgenlere) blerek
92
(k)
(k)
(l)
(l)
(m)
(m)
k: dere mehya
l: dk mahya
m: dz (tepe) mahya
n: eik mahya
o: saak
(n)
(o)
(n)
(o)
EKL XI.5: Birleik Krma atnn Planda Her ki Yntemle Dzenlenmesi, Grnen Elemanlar
Planda at Dzenleme rnekleri:
250
450
(A cephesi)
250
500
(D cephesi)
(B cephesi)
400
350
100
(C cephesi)
150
200
200
150
EKL XI.6: Bileik Krma atnn Planda Dzenlenmesi ve Mahyalarn Yan Grnleri
93
Dzenlenen bu krma atda 5 adet dz tepe mahya ve 12 adet eik mahya ve dere mahya ortaya
kmtr. Cephe grnleri de aada verilmitir:
(A) CEPHES
(D) CEPHES
(B) CEPHES
(C) CEPHES
5.) Gslemeler
6.) Payandalar
7.) Yanlamalar
8.) Kuaklar
(1). Brakma Kirileri: Asma atlarda makaslarn almaya kar zorlanmalarn nleyen elemanlardr.
Betonarme deme zerine oturan brakma kirileri, oturtma atlarda da duvar, kiri ya da mesnetler
zerine oturur ve ayni ismi alrlar. Kesitleri ounlukla 8x14, 8x16, 10x16 ve 14x20 cm. alnr; tek ya da
ift para yaplrlar.
(2). Yastk Kirileri: at makaslarndan brakma kirilerine gelen ykler yastk kirilerine, oradan da
kiri veya demeye aktarlr. Duvar, kiri veya demeye geni yzeyleriyle oturan yastk kirileri 5x10,
8x16 ve 10x20 cm. kesitlerinde olurlar ve blonlar ya da balant demirleriyle balanrlar.
(3). Dikmeler: Aklardan aldklar ykleri duvar, kiri veya demeye aktaran dey ve genelde kare
kesitli (8x8, 10x10, 12x12 cm.) elemanlardr.
(4). Aklar: Merteklerin ykn tayan yatay elemanlar (kiriler) olup; saak zerine oturan "Damlalk
A", saakla mahya arasna oturan "Orta Ak" ve mahyada "Mahya A" isimlerini alrlar. Aklar
yklerini yerine gre dikmelere, asklara, duvar ya da kirilere veya demelere verirler. 10x14, 12x16,
14x18 cm. kesitlerinde olur ve 2.00 - 2.50 m. aralklarla yerletirilirler.
(5). Gslemeler: Dikmelerden aklara doru 45 ayla aklan desteklerdir. atdaki boyuna ynde
hareketleri nler ve dikmeler arasndaki akl azaltrlar. Genelde 8x8, 8x10, 5x10 ve 6x12 cm.
kesitlerinde imal edilirler.
94
(6). Payandalar: Asma atlarda dikmelerden gelen ykleri alp brakma kirilerindeki dm noktalarna
ileten eimli ubuklardr ve kesitleri 8x14 ile 10x18 cm. arasnda deiir.
(7). Yanlamalar: Asma atlarda aklardan dikmelere gelen ykleri alp duvarlara ileten ve payandalara
benzeyen (ayni kesitlerde) ubuklardr.
(8). Kuaklar: Ayni at makas zerindeki dikmeler, aklar, yanlama ve mertekleri her iki yzeyden
birbirlerine balayan elemanlardr. Balandklar paralara "kertme" ile geer birleim noktalarn
kuvvetlendirirler 5x10, 5x20 cm. en kesitinde olurlar.
(9). Rzgar Kirileri: at makaslarnn, rzgar ve dier yatay ykler altnda devrilme ve deformasyonlarn nlemek zere atnn her iki bandaki ilk iki ve son iki makas arasna aprazlama olarak aklan
kirilerdir. Kk atlarda mertek altlarna aklan "Balant Kirileri" de ayni grevi grrler. 5x10
veya 10x10 cm. kesitinde yaplrlar.
(10). Mertekler: Aklar zerine oturan ve rt alt kaplamasna gelen ykleri alan eik elemanlardr.
Kesitleri,1 5x8, 5x10, 6x10 ve 6x12 cm. olup 40 - 60 cm. aralklarla yerletirilirler.
(11).Yardmc Paralar: at elemanlarnn birbirleriyle balantlarn salamak iin kullanlan ba ve
ask demirleri, blonlar, at eimini azaltmak iin kullanlan "elik" adi verilen paralardr. Saak
ksmnda merteklerin nne aklan elikler, burada eimi azaltarak eriyen kar ve buzlarn aaya
kayarak oluklara zarar vermesini nlerler.
(12). rt Alt Kaplamas: zerine at rtsnn dendii yzey olup iki ekilde yaplrlar.
(a) Merteklerin zerlerine rt malzemesinin boyutlarna gre uygun aralklarla 2.5 ,2x5 veya 3 ,2x
5 cm. kesitli yatay talar aklr. zerlerine de kiremit gibi rt elemanlar konulmak ve balantlar tel
ile yaplmak suretiyle gerekletiler. Kiremitler, altlarndaki trnaklar ve zerlerindeki tel balama
deliklerinin aralklarna uygun olarak denmelidir.
(b) Merteklerin zerlerine 2.0 - 2.5 cm. kalnlnda ve 10 - 20 cm. eninde tahtalar aklarak tm at
yzeyi kapatlr. Daha sonra yzey rberoit gibi bir su yaltm gereciyle kaplanr ve onun zeri de at
rtsyle kaplanr. rtnn rt alt kaplamasna balants tel,ivi,vida veya cvatayla yaplr.
(13). at rts: Yamur ve kar sularn srekli olarak dere ve oluklara aktararak aty kuruda tutan,
rzgar, scak ve souk gibi d etkilerden aty koruyan gerelerdir. Bu gereler ounlukla kiremit,
eternit, bakr veya galvanizli sac ve arduvaz gibi su geirmeyen malzemelerden oluurlar.
XI.4.1. Oturtma Ahap atlar:
Bu at trnde atnn tm elemanlar tayc duvarlar, kiriler ya da betonarme demeler
zerine oturur. Duvar veya kiri zerine oturan atlarn mesnet aklklar 4.00 m. yi gememelidir.
Aadaki ekiller bu koul ve yerleri gstermektedir (ekil XI.7,8.).
ekil XI.7
95
ekil XI.8
96
ekil XI.10
ekil XI.9
ekil XI.11
97
ekil XI.12
98
ekil XI.13
ekil XI.14
99
ekil XI.15
ekil XI.16
100
ekil XI.17
XI.5. ELK ATILAR:
Mesnet akl fazla olan binalarla fabrika,atlye depo,antrepo ve imalathane gibi yaplarn atlar
ounlukla elikten yaplr. elik,demir cevherinin yksek frnlarda kok kmr yaklarak ergitilmesi
sonucu oluan ham demirin zel frnlarda tekrar ergitilip ierisine katk maddeleri konulmasyla elde
edilmektedir. eliin sertliini ve mukavemetini ierisindeki karbon oran belirler. Karbon oran % 0.31.7 arasnda deien elikte eitli oranlarda mangan,fosfor ve kkrt gibi bileenler mevcuttur.
Tayc elik at elemanlarnda ekmeye kar mukavemet;
-ST37 eliinde
-ST52 "
2400 kg/cm2
3600 kg/cm2 dr.
ii).Lamalar
iii).Levhalar
iv).Dier gereler.
(i).Profiller: Aadaki tabloda verildii gibi standartlar belirlenmi ekil ve boyutlarda olan eliklerdir
(ekil XI.18.).
(ii).Lamalar: Dikdrtgen kesitli,genilikleri 12 - 50 mm., kalnlklar da 5 - 60 mm. arasnda olan
eliklerdir.
101
ekil XI.18
102
ekil XI.19
Bir dm noktasnda uygulanan perinlerin aralklar u hususlar gznnde tutularak tespit edilir:
-Kolayca dvlebilmeleri
-Boluklarn az mukavemetinin yksek olmas
-Delik evresinde kilit gerilmelerin olumamas
-Birletiren elemanlar arasna suyun girip pas yapmamas
-Basn etkisiyle levha elemanlarda "buruma" olmamas
Perinlerin projelendirilmesinde kullanlan semboller ve perin aplaryla ilgili tablolar yukarda
verilmitir (ekil XI.19.).
Bir dier balant arac tr de "kaynaklar"dr. Bunlar da temelde ergitme ve basn kayna olmak
zere ikiye ayrlmaktadrlar.
(*) Ergitme kaynanda, elemanlar u uca, yan yana veya st ste getirildikten sonra 3000-50000C
arasnda stlarak ergitme yaplr. Ergitme srasnda arada ek bir metal ya da "elektrot" kullanlarak ara
boluun doldurulmas salanr. Ergitme ilemi gaz veya elektrik kaynayla yaplmakta olup;
-Gaz kaynanda "Asetilen" ya da "Propan" gazi
-Elektrik kaynanda da (-) ve (+) ularn birbirlerine yeterince yaklatrlmas ve elektrik
enerjisi uygulanmak suretiyle 50000C lik s elde edilmesi szkonusu olmaktadr. Buna "Punkta ya da
Punto Kaynak" da denilmektedir.
XI.5.1. elik at Makaslarnn Yapm:
(A). Perinle Yaplan at Makaslar:
Yapllarnn kolayl ynnden, elik at makaslar genellikle srt srta ift kebent (korniyer)
ile yaplmaktadr. Dm noktalarnda korniyerler arasna levhalar konulmakta ve balantlar perinlerle
yaplmaktadr. elik at makaslarnda kullanlan en kk kebent kesiti (L 50 x 50 x 5 mm) lik
olanlardr. En kk perin ap ise d = 13 mm. alnmaktadr. Aada perin balantl elik at makas
ve dm noktalar detaylar ilgili ekillerde gsterilmitir (ekil XI.20,21,22.).
(B). Kaynakla Yaplan at Makaslar:
Genel olarak alt ve st balklar "ift kebent, T ya da I profil demiri" eklinde ubuklara sahip
olan at makaslarnn elemanlar birbirlerine kaynakla balanmaktadr. Ask ve payandalar
(diyagonaller) ise tek ya da ift kebent olurlar. Dm noktas birleimleri de profil, korniyer ve
103
balantnn durumuna gre levhal ya da levhasz olabilmektedir. Aada kaynak balantl elik at
makas ve dm noktalar detaylar ilgili ekillerde gsterilmitir (ekil XI.23,24.).
Gerek perinle gerekse kaynakla yaplan elik at makasla zerine atlan aklar genellikle I,
baz durumlarda da U ve Z Profillerinden yaplmaktadr. at makas veya kalkan duvara dik olarak gelen
rzgar etkisini nlemek zere at dzlemine paralel "rzgar kirileri" konulmas gerekmektedir. ekilde
de grlen bu kirilerin boyutlar ounlukla L.45.45.5 lik kebent ve , 60.6 lik lamalardan
olumaktadr (ekil XI.20.).
ekil XI.20
104
ekil XI.21
ekil XI.22
105
ekil XI.23
ekil XI.24
106
3.) Oluklar
4.) Borular
XII.1. DERELER:
at yzeylerinin ukur oluturan krk noktalarna dere denilmekte olup bu yerlerde en az 14
numara inkodan dereler yaplmal; inko dere, zerine 1.00 m geniliinde bir kat bitml karton
serilmi at demesi zerine oturtulmaldr.
Aada ekli verilen dere inkosunun genilii en az 66.00 cm olmal, levhalar birbirlerine 5.00 cm
bindirmeli olarak ve 1.50 mm kalnlnda lehimle birletirilmelidir (ekil XII.1.). Saaa gelen en alttaki
inko yanlardan ivilenerek yamur oluu ierisine kvrlmaldr. Dere boyunca inkonun yan kenarlar
kenet yaplarak yukarya doru kvrlmal, "yaka" ad verilen ve dere inkosuna kenetle balanan 14 nolu
inkodan bask paralar da kiremit altnda kaplama tahtalarna iviyle balanmaldr.
zellikle et atlarda iki at yzeyinin birletii yerde yaplan oluk eklindeki derelerde
derinlik 30.00 cm, genilik de 25.00 cm den az olmamaldr.
Kiremit
Kiremit tas
Bask inkosu
ivi
Dere inkosu
Mertek Kaplama
Tahtas
Dere mahya
Rberoit
107
kanca
inko kaplama
ve yaka
parapet
duvar
Baca
Sva
kanca
bask inkosu rberoit
kaplama tahtas
Balant kiri tahtas
kanca ve yaka
inko
Kiremit
Kap.Tahtas
Ak ve mertek
108
ekil XII.3
(b)-Gizli Oluklar: atlarn saak taraflarna genelde aty gizlemek amacyla yaplan aln (Atika)
duvaryla at eiminin birletii yerlere, aadaki ekilde grld zere kare veya dikdrtgen kesitli
gizli oluklar oluturulmaktadr. Gizli oluklar, dey yamur borularnn bulunduu yerlerde aln duvarlar
ierisinden geen irtibat borularyla yamur haznelerine balanrlar. Ar souk ve yal blgelerde
karin oluk ierisinde donup suyun akmasn nlemesi ve at arasna szma tehlikesi karsnda bu gibi
yerlerde bu tip oluklar pek kullanlmazlar.
malat olarak gizli olukta nce oluk inkosu altna kaplama tahtas denir; zerine bir kat
bitml karton kaplanarak zerine inko oturtulur. Oluk inkosunun bir kenar yaka inkosuyla atya,
dier kenar da inko fitiliyle kenet yaplarak bklp duvara tespit edilir (ekil XII.4.).
Ak yn
Kaplama tah.
Aln duvar
Bask ve raptiye
Hazne
Oluk inkosu Mertek
Damlalk
Deme
Kelepe
Kiri
Duvar
ni borusu
Dere ve oluklardan gelen yamur sularnn yapdan aaya ve trotuarlar zerine indirilmesi
amacyla belirli aralklarla ve dey konumda, genelde 10-12 numaral inkodan, daire ya da nadiren kare
veya dikdrtgen kesitli olarak yaplan elemanlardr.
1.00 m. boyunda inkodan kvrlarak yaplan borular, birbirleri zerine 1.50 cm. bindirilerek
lehim ya da kenetle birletirilir ve her iki ularna 10 ar cm. uzaklktan kordon ekilir. stteki boru
alttakine en az 5.00 cm. girmeli, lehimli yzeyler darya evrilerek duvardan en az 2.00 cm. uzaktan ve
en fazla 2.00 m. de bir konulan kelepelerle duvara tespit edilmek suretiyle birletirilmelidir.
Dey yamur borularnn bir atda says, blgenin ya durumuna gre ve "atnn her m2
sine kar 1.00 cm2 boru alan" hesabi ile belirlenir. Bir binada dey borularn birbirlerinden uzaklklar
20.00 m.yi gememelidir. Borularn tretuvar zerine gelen alt ksmlar, arpma, ezilme ve bozulmalar
109
nlemek zere "PKDOFEN" adi verilen pik dkm borulardan yaplr. Pikdofenin genellikle i ap
13.50 cm., boyu ise 1.00 m. dir. Tretuvardan 10-15 cm. yukarda kalacak kalacak ekilde ve kelepelerle
duvara monte edilen pikdofenin alt ucu eyrek daire eklinde dirseklidir ve ini borusu pikdofenin
ierisine en az 6.00 cm. girmelidir.
Aada verilen ekilde dey yamur borusu, pikdofen, oluk ve kelepe balantlar, tabloda ise
at alanna gre dey boru kesiti, ap ve inko numaralar grlmektedir (Tablo XII.3; ekil XII.5.).
TABLO XII.3: ni borular ile ilgili l deerleri
Boru Kesiti
Boru ap
inko
at Alan
(cm2)
(mm)
Numaras
(m2)
25-50
38
70
10
50-75
44
75
10
75-100
50
80
10
100-150
79
100
10-12
150-200
123
125
10-12
200-300
177
150
12
ekil XII.5
110
XIII. RAMPALAR
Bina, bahe, arazi gibi yerlerde, kaz ve tama ilerinde, yayalarla motorlu veya motorsuz
aralar belirli bir kottan dier bir kota kartmak veya indirmek amacyla yaplan; eim as 240 ye,
eimi de 1 / 2.5 a kadar olan yollara "RAMPA" denilmektedir.
Aada ayr ayr ekilleri verilen rampalar esas itibariyle eimlerine gre 3 e ayrlmaktadr:
(a)- Az Eimli Rampalar: Eim as 60 ye ve eimi de 1/10 a kadar olan, dz yzeyli rampalardr (ekil
XIII.1.).
eim <1/10; ( < 60)
h> h
h> h
tal rampa yzeyi
Basamakl rampa
XIV. ASANSRLER
Binalarda katlar arasnda dey sirklasyonu salamak amacyla, insan ya da yk tamak zere
birtakm makara ve halatlarla ve motor gcyle donatlm iletim kabinlerine "ASANSR"
denilmektedir.
Asansrler genel olarak u guruba ayrlr:
1.) nsan ve yk asansrleri
2.) Yk asansrleri
3.) zel asansrler
XIV.1. NSAN VE YK ASANSRLER: Be kattan daha yksek binalarda asansr zorunludur.
Asansr boluklar ya da "kovas"nin kaln ve kargir duvarlarla evrilmesi, makine dairesinin ve tm
aksamn yangna kar yaltlarak korunmas gerekmektedir. Kabinin taban alan en az 1.20x2.10 m.
111
olmal, en st katta asansrn stnde, en alt katta da asansrn altnda en az 1.00 m. (kabinin 1.00
saniyede alaca yol kadar) bir boluk braklmaldr.
Bir asansr kovasna en fazla 3 asansr kabini konulabilir. Bu durumda kabinler birbirlerinden
ara duvarlarla ayrlmal ve arada 12.00 cm. den ok knt yapan ksmlar gizlenmelidir. Kabin giri
kaplar atee dayankl, kaln ve mmknse demirden yaplmal ve kap zerindeki pencereler de en az
15.00 cm. genilikte arma camdan imal edilmelidir. Kabinlerin kap genilikleri en az kabin genilii
kadar, ykseklikleri de 1.80-2.00 m. kadar olmal ve da almaldr. Srgl kabin kaplar n kenardan
en az 8.00 cm. uzakta olmaldr. Kabinlerde kumanda tertibat, stten acil k kapa bulunmaldr.
Ayrca her asansr gurubunun en st katta (tercihin atda) makine dairesi bulunmaldr.
Aadaki ekilde bir apartman iin rnek insan ve yk asansr grlmektedir (ekil XIV.1.).
ekil XIV.1
XIV.2. YK ASANSRLER: Yalnzca yk tamak amacyla yaplan yk asansrlerinin kabin veya
platform boyutlar ve motor gleri, tanmas gereken en byk yk miktarna gre belirlenir. Yk
asansrleri genelde;
-ar yk asansrleri
-hafif yk asansrleri olmak zere iki ekilde yaplrlar.
XIV.3. ZEL ASANSRLER: "Lift" de denilen, tanabilen, sklp monte edilebilen YAPI
ASANSRLER, deirmenler iin frenli asansrler mutfak ve servis asansrleri bu guruba girmektedir.
Bunlar eitli rayl sistemler olarak dik, eik veya dier ekillerde zel olarak projelendirilip
altrlabilmektedirler.
112
YARARLANILAN KAYNAKLAR
ASLAN, Mehmet, YAPI BLGS DERS NOTLARI
BERKMAN, A. Fuat, YAPI ELEMANLARI, Cilt-I, T naat Fakltesi Yayn, stanbul 1970, 463
sayfa.
BERKMAN, A. Fuat, KRGR NAAT, Cilt-I, T naat Fakltesi Yayn, stanbul 1963, 381
sayfa.
BERKMAN, A. Fuat, ANTYE TEKN, Birsen Yaynevi, stanbul 1973, 352 sayfa.
ESER, Lmi, YAPI BLGS DERS NOTLARI Cilt-1, 2, T Mimarlk Fakltesi Yayn, stanbul
1970, 122 sayfa.
GNSOY, Orhan, YAPI Cilt-I, Arpaz Matbaas, stanbul 1975, 362 sayfa.
GNSOY, Orhan, YAPI Cilt-II, Ar Kitabevi, stanbul 1967, 267 sayfa.
ZCAN, Kksal, YAPI, zel Basm, Ankara 1990, 267 sayfa.
ZMEN, Halim, YAPI BLGS DERS NOTLARI