Rad Jazu 1904

RAD
JUGOSLAVENSKE AKADEMIJE
ZNANOSTI I UMJETNOSTI.
KNJIGA 159.
MATEMATIKO-PMRODOSLOVNI
RAZRED.
36.
U ZAGREBU 1904.
KNJIARA JUGOSLAVENSKE AKADEMIJE (DIONIKE TISKARE)
(GJURO TRPINAC.)
Dionika t i s k a r a u Zagrebu.
Sadraj.
Strana
Hiperstenski aoezit i dacit iz srebrnike okolice u Bosni.

Od dra. M i e K i p a t i a
127
Andeziti i daciti uz obalu Bosne. Od dra. M i e
Kipa
tia
2838
Petrografske
biljeke
iz Bosne.
Od dra. M i e
Kipa
tia
3966
jednoj g r u p i ploha lihoga reda,
napose plohi petoga
r e d a . Od dra. J u r j a M a j c e n a
6784
Revizija h r v a t s k e flore. (Revisio florae croaticae. [Nastavak])

Od D r a g u t i n a
Pegmatit
Frana
Hirca
u kristalininom kamenju
Od
Tucana
Kemijsko istraivanje
maljskoga
kovia
85165
Moslavake gore.
kupalita
166208
termalnih voa, plinova i creta ze
Topuskoga.
Od
dra. S.
Bonja209230
Hiperstenski andezit i dacit iz srebrnike

okolice u Bosni.
Predano u sjednici matematiko-prirodoslovnoga
razreda Jugoslavenske
akademije znanosti i umjetnosti dne 1. veljae 1904.
NAPISAO PRAVI LAN DR. MISO KIPATI.
Pri geolokom
iztraivanju,
to
su
ga
izveli
geolokog z a v o d a u Bosni i Hercegovini,
lanovi
bekoga
imao j e E . T i t z e
pro
uiti i z t o n i dio B o s n e , p a t a k o i o k o l i c u S r e b r n i c e . U s v o m opisu

toga kraja
navodi
Titze
( G r u n d z g e der Geologie von Bosnien
u n d H e r c e g o v i n a , W i e n 1880. p. 167.), d a j e najprije naao

e r u p t i v n o k a m e n j e k o d sela u n j a r i .
sabe p r a m a Srebrnici, a pie doslovce:
mladje
O n j e iao iz N o v e
l i n u K r i e v i c e i n a c e s t u , k o j a v o i iz L j u b o v i j e u S r e b r n i c u .
se j o n a l a z e b r u s i l o v c i .
No idui
dalje
Ka
N a p o k o n se d o l a z i u d o
tom
cestom
Ovdje
g o r e uz d o
l i n u , d o l a z i se k o d sela u n j a r i i z n e n a d a do v e l i k i h p e i n a ,
se sastoje od trahita.
T o j e k a m e n , u k o m dolaze zajedno
koje
plagio-
klas i sanidin, p r i em k a o d a j e zadnji pretean". N a v o d i m ovo,

d a se i z p r a v i p o g r j e k a , k o j a j e T i t z e - u
protumaiti, k a k o .
N a cesti,
koja vodi
umakla, a da ne znam
iz Ljubovije, u
Srebrnicu,
n e lei selo u n j a r i . T o se selo n a l a z i n a z a p a d u od ceste, j e d n o

810
k i l o m e t a r a p r a m a N o v o j K a s a b i . D a li se k o d sela
pojavljuje
trahitno kamenje,
to
ne znam,
Titze naao, a J h opredielio kao trahit,

unjara,
nego
iz
doline Krievice,
no kamenje,
unjara
to g a j e
sigurno ne potjee
k a o to se j a s n o
prije n a v e d e n o g a opisa. O d m a h iza toga pie T i t z e :
od
r a z a b i r e iz
Mi s t u p a m o
o v d j e d o s t a i z n e n a d a u t r a h i t n i k r a j (u i r e m p e t r o g r a f s k o m s m i s l u ) ,
k o m u j e Srebrnica sredite,
n o u n e p o s r e d n o j blizini n j e g o v o j
ne
prevladjuje vie p r a v o t r a h i t n o , nego andezitno kamenje. T i trahiti

i andeziti
probijaju
ovdje
paleozojske
kriljavce".
Odmah
emo
u t i , d a su o v i t r a h i t i u i s t i n u h i p e r s t e n s k i a n d e z i t i , a a n d e z i t i
R. j . A. 159.
da
1
su daciti. N a s p o m e n u t o j cesti od L j u b o v i j e p r a m a S r e b r n i c i , a k o
pustimo
s vida
dacite k o d
Ljubovije,
k a m e n j e k o d sela P o t o a r a ,
susreemo
prvo
eruptivno
g d j e se o n o u v e l i k o j m n o i n i r a z
vilo. J a n e s u m n j a m ni n a j m a n j e , d a j e T i t z e
svoje t r a h i t e n a a o
o v d j e , p a d a j e z a m i e n i o i m e P o t o a r i " sa u n j a r i " . U tom
me
utvrdjuje
on
donekle
i John
opis
toga kamena,
premda je
k a m e n o p r e d i e l i o k a o t r a h i t , d o k j e t o u i s t i n u hiperstenski
I na geolokoj karti,
andezit.
to j e s p o m e n u t o m u djelu d o d a n a ,
nalazimo
selo u n j a r i u n e s e n o n a cesti L j u b o v i j a - S r e b r n i c a n a o n o m m j e s t u ,
g d j e su u istinu P o t o a r i .
A n d e z i t n o k a m e n j e z a p r e m i l o j e o k o S r e b r n i c e p o T i t z e o v u izt r a i v a n j u v e l i k p r o s t o r , k a o to r a z a b i r e m o iz n j e g o v e k a r t e .
k a m e n j e opisao j e J o h n
menje, koje j e
John
k a o k r e m e n i propilit.
opredielio k a o dacit,
Ljubovije i k o d Lonjina blizu

U
dodatku
spomenutoga
Bosnien-Hercegovina)
t r a h i t a od u n j a r a ,
Ljubovije.
kremena
N a potankosti
toga
To
srodno ka
naao j e T i t z e
kod
Slapanice.
djela
nalazimo
Tomu
(Grundzge
der
Geologie
m i k r o s k o p s k o opredieljenje
propilita
od
Srebrnice
von
opis
i a c i t a od
o p i s a v r a t i t e m o se k a s n i j e ,
kad
izloimo n a e i z t r a i v a n j e .
K a k o su a r h e o l o k a i h i s t o r i j s k a
Srebrnica
ve
za
doba
rimskih
iztraivanja
careva
bila
ustanovila,
sjedite
r u d a r s k e i n d u s t r i j e , pa d a su u 1 4 . stoljeu p o d h v a t n i
da je
znamenite
Dubrovani
o v d j e i z n o v a u v e l i k e z a s n o v a l i t a l i o n i c e s r e b r a i u to i m e d o v e l i
s a s k e r u d a r e , k o j i su o v d j e j e d n o 2 0 0 g o d i n a r a d i l i ,
d a r s t v o t a k o p r o p a l o , d a m u se z a m e o s v a k i t r a g ,
d o k nije r u
to j e
podhvat Bonia" dao pretraiti i prouiti srebrniku

iztraivanje pokazalo
nam je,
kako
je
rudarski
okolicu.
n i k o j okolici r a z i r e n o , j e r su s r e b r o n o s n i
galeniti
vezani
pogla
vito n a d a c i t e . R e z u l t a t e t o g a i z t r a i v a n j a n a l a z i m o u k n j i z i
trag zur Kenntniss der Erzlagersttten Bosniens,
to j u j e
napisao
petrografsku
narav
Bruno
toga
Walter,
kamenja
n o v o , j e r su m u sluila s a m o
To
dacitno kamenje u srebr-
rudarski
n e iznosi
Sarajevo
nadsavjetnik.
nam W a l t e r
J o h n o a iztraivanja.
Bei
1887.,"
Za
nita
Z a razpro-
stranjenje p a k vriedno j e spomenuti ove podatke.

Glavni trup eruptivnoga kamenja oko Srebrnice, k a k o j e i na
priloenoj k a r t i t o n o u n e s e n , i m a o b l i k m a s i v a ,
k o j i se
od
vue,
14 him
i r i n i 9 him.
od j u g o i z t o k a
prama
P r a m a sjevero-zapadu
sjeverozapadu
duljinom
a mjeri u
i z l a z i iz m a s i v a v i e
o d p r i n a c a ; najdulji k r a k i m a d u l j i n u o d 10 him
krakova
i p o e t n u irinu
od
3 kim.
N a jugo-iztonoj
je
strani
glavni pravac i ravno na pravac
masiv
gotovo
bradjenja
okomito
oblinjih
na
kriljavaca
k a o o d r e z a n , d o k se o n n a s j e v e r o - z a p a d n o j s t r a n i u g r a n e r a z i l a z i .
Na sjeveru i na
iztoku
h v a t a j u se m a s i v a i obkoljuju g a
plat kristalinski kriljavci. N a ' j u g o - z a p a d n o j
kao
s t r a n i h v a t a j u g a se
w e r f e n s k i k r i l j a v c i i n a j e d n o m mjestu v a p n e n c i ( t r i a s ) .
S j e v e r o i z t o n i dio s r e b r n i k o g a
m a s i v a h v a t a se izpod
D r i n e , k o j a g a d u l j i n o m od 1*7
P r e k o samoga masiva povlai
Tegara
oplakuje.
se vie
u z k i h p r u g a od k r i s t a -
linskih kriljavaca. N a m n o g i h mjestih tvore kriljavci samo posve

tanke
ploe,
izpod
kojih
domalo
proviruje
eruptivno
kamenje.
S a m e p r u g e k r i l j a v a c a d o s e u k a d t o d u l j i n u od 4 a i od 8 Jclm.
U masivu
se
povrje
kriljavaca
prama
povrju eruptivnoga
ka
m e n j a o d n o s i k a o 1 : 10.
Uza
sjeverni
bok
spomenutoga
glavnog
srebrnikog
masiva
p r i s l o n i o se j e d a n k r a k p o s v e i s t o g a k r e m e n o g prpilita. O n
u d u l j i n i 7 Jclm, a u irini 0*7 kim.
mjeri
d o k se i z m e d j u n j e g a i g l a v
n o g a m a s i v a i z t e g l a isto t a k o i r o k a (O'7 kim)
povlaka
kristalinskih
kriljavaca.
O d t o g a k r a k a 4 ' 6 kim
p r e m a s j e v e r u , i to p r i s a s t a n k u
vice i D r i n e kod Ljubovije,
t i v n o g a k a m e n a , koji m j e r i u d u l j i n u
je
krak
Drina
probila,
pa
mu
1 1 , a u irinu 3" kim.
sjevero-zapadna
B o s n i , d o k j e j u g o - i z t o n a p o l o v i c a u Srbiji.
boje
(tief g r n ) , a J o h n
Krie-
izbio j e n a p o v r j e d r u g i k r a k e r u p
polovica
Kamen je
Taj
lei
zelene
g a j e opredielio k a o d a c i t . "
E r u p t i v n o k a m e n j e k o d Ljubovije nije, k a k o W a l t e r
spominje
zeleno, nego svietlo sivo, k a o i ono oko Srebrnice. Zeleno
kamenje,
k o j e se tu n a l a z i u b l i z i n i d a c i t a , j e s u zeleni k r i l j a v c i ,
koje sam
na drugom
mjestu
opisao ,
a Walter
ih j e
s daciti zamienio.
m e n i j e r u d a r s k a u p r a v a iz o n o g a k r a j a z e l e n e k r i l j a v c e k a o d a cite poslala.
U glavnom
Ljubovije,
(galenit).
oko
eruptivno
Srebrnice,
kamenje
Z a onaj ui k r a k ,
minje Walter,
Walter
masivu
vodi
da
njemu
kao i u
icah
onom k r a k u
srebronosnu
k o j i se d r i g l a v n o g a m a s i v a ,
nema
rudaa.
N o osim t o g a
kod
ruau
napo
poznaje
u ovom kraju jo jednu vrstu eruptivnoga kamenja.
Vidi moju r a d n j a :
knjizi R a d a " .
Petrografske
To
biljeke iz Bosne" u ovoj istoj
je kamenje
crno i u njemu
nema
rudaa,
to p r a v i t r a h i t i . O n pie o t o m k a m e n j u
Pravi, c r n i
n o m poloaju,
trahiti,
kao
b e z r u d a ,
. pr. kod
sela
i on d r i ,
d a su
r i e d k o se v i d e u
prvot
ovo :
Pribievea,
zatim
izpod
S u t j e s k e u p o t o k u , p a u j e d n o j p o s t r a n o j , lievoj g u d u r i
potoka. Medju ljunkom u D r i n i n a l a z e
pilita, no r i e d k o od c r n o g a t r a h i t a .
tine osnove,
vrst i
u kojoj
u velike
plivaju
nalikuje
nedaleko K a p n i k b a n y e
esto v a l u t i c e od p r o -
C r n i se t r a h i t sastoji o d felsi-
kadto
na
se
ledci
crne trahite
Kako
iz
ovoga
i crne,
szatmarskoj upaniji,
razabiramo,
prave
trahite.
shvaanju tamonjega
ta
pilite, i n a hiperstenshe
jer
dovodi
to
u ovom
blie p r a v o m u
imamo
koji obuhvaaju J o h n o v e
andsite,
kraju
opredielio, j o
nas
kamenje
k o j i su i d e n t i n i
c r n i m t r a h i t o m i s J o h n o v i m t r a h i t o m od
je
Sutina
k o j i su p o i t i c h t -
k a k o ih j e J o h n
razdioba
Kamen
koji vode r u d a e " .
razlikuje W a l t e r
kamenja,
n a d v i e h r p e , n a dacite,
amfibola.
b e z r u d a a od
hofenu m l a d j i od t a m o n j i h t r a h i t a - z e l e n a c a ,
osim d a c i t a i k r e m e n a p r o p i l i t a ,
sela
Crvenoga
razdieliti
dacite i pro-
sa
Walterovim
unjara.
t o se k r i s t a l i n s k i h k r i l j a v a c a t i e , k o j i d o l a z e u b l i z i n i s r e b r n i k o g a e r u p t i v n o g k a m e n j a , to s p o m i n j e W a l t e r ,
stoje od k r e m e n i h k r i l j a v a c a ,
d a se oni sa
tinjevih kriljavaca i brusilovaca.
M e n i su ti k r i l j a v c i p o z n a t i j e d i n o
s obale Drine,
pa sam ih na
d r u g o m m j e s t u i opisao. D a li se o n i u o b l i k u b r u s i l o v a c a ,
zelenih
k r i l j a v a c a i k r e m e n i h filita i d r u g d j e u p o d r u j u s r e b r n i k o g a
siva p o j a v l j u j u ,
m o r a t e t e k b u d u a i z t r a i v a n j a
ma
pokazati.
S a m o e r u p t i v n o k a m e n j e s r e b r n i k e o k o l i c e p r i k a z u j e n a m se u
d v a r a z n a oblija.
J e d n o su h i p e r s t e n s k i a n d e z i t i ,
Hiperstenski andeziti obuhvaaju,

one trahite bez r u d a a " ,
Sutjeske i Crvene rieke.
kako
smo
koje j e Walter
Od
ovih
a d r u g o daciti.
ve spomenuli,
naao kod
nalazita poznato
mi j e
o n o od C r v e n e r i e k e , ali su m i z a t o p o z n a t a d r u g a d v a
k o j a u i opisati. J e d n o j e
kamenje,
gdje j e
to g a j e J o h n
e i z t r a i v a n j e
tek
andeziti zauzimlju
anezit smedje sive boje.

koji prostor
k o m snoaju
S a m d a c i t z a p r e m i o j e , k a k o se i n i ,
Meni j e poznat dacit
samo
Drugo
oni stoje
istinu
To je
ono
Budue
hiperstenski
s ostalim dacitom.
n a j v e i dio o v o g a p r o s t o r a .
kod Ljubovije i u neposrednoj
S r e b r n i c e , p a u g a o d a t l e i o p i s a t i .
gdje
je nala
opisao k a o trahit od u n j a r a .
ustanoviti,
i u
samo
nalazita,
nalazite kod Sikiria na Drini,
se v i d e c r n e p e i n e sline o n i m o d C r v e n e r i e k e .
zite k o d P o t o a r a ,
crne
Pribievea,
blizini
A. Hiperstenski anezit.
1. Hiperstenski
andet
kod
Potoara.
K a d se n a p u t u od L j u b o v i j e u S r e b r n i c u p r o d j e p o k r a j B u d a k a
i d o d j e d o P o t o a r s k e r i e k e , v i d i m o , k a k o se uz P o t o a r s k u
rieku
u z d i u p e i n e a n d e z i t a , k o j i se ovdje s t u b a s t o odlupio. S t u p o v i su
ponajvie etverouglasti.
K a k o sam ve u poetku spomenuo,
s l i m , d a iz o v o g a k r a j a p o t j e e k a m e n , koji j e J o h n
od unjara"
mi
trahit
opredielio.
Potoarski
je
kamen
j a s n o smedje siva,
staklenasti
kao
jasne
i u
glinenci
porfirne
strukture.
Osnova
mu
je
njoj se m o g u v e p r o s t i m o k o m r a z a b r a t i
i mnogobrojni
listovi
biotita.
Johnov
unjarskoga k a m e n a posve odgovara potoarskomu kamenu.

p i e : K a m e n se p o r f i r n o r a z v i o i p o k a z u j e u svietlo smedje
o s n o v i m n o g o g l i n e n a c a i v a sjaja,
malene stupide amfibola".
opis
John
sivoj
c r n e ploice biotita i p o j e d i n e
U tom j e
slika
potoarskoga
kamena,
s a m o to se n a n j e m u n e v i d e stupici amfibola. N a k a m e n u
ovjek
u o u j e d o d u e t a m n a z r n a i s t u p i c e j e d n e r u d e , n o t a se r u d a t e k
pod m i k r o s k o p o m odaje k a o piroksen.
oita amfibola, n o ni J o h n
U kamenu j a nisam naao
u k a s n i j e m opisu
ne pokazuje,
r a z l u i o biotit od amfibola. E v o , k a k o J o h n opisuje

sliku ovoga
da j e
mikroskopsku
kamena:
U izbrusku
prikazuje
se p o d
mikroskopom
osnova,
kako
se
n e j a s n o k r i s t a l i n s k i r a z v i l a . O n a se sastoji o d p o m u e n i h i n e j a s n o
omedjenih glinenaca,
masa.
i z m e d j u k o j i h se n a l a z i m u t n a ,
U z to i z l u i l a se p o k o j a iglica a p a t i t a
siva,
zrnata
i ploica h e m a t i t a .
G l i n e n a c se p r i k a z u j e u j a s n i h s v j e i h p r e r e z i h , a u k l a p a b e z
b o j n e i j a s n o z e l e n e iglice i z r n a ( a p a t i t , amfibol,
G l i n e n a c se r a z v i o
ledcih, sad
djelomice
liepih i dobro
kao
tinjac?)
s a n i d i n , sad u j e d n o s t a v n i h
razvijenih
karlsbadskih
sraslacih,
d j e l o m i c e o p e t . i to g o t o v o u istoj m n o i n i , k a o p l a g i o k l a s u l i e p i h
polisintetskih
sraslacih.
K a m e n d a k l e stoji i z m e d j u p r a v o g a t r a h i t a i a n d e z i t a .
T i n j a c i amfibol
boje
su j a s n o s m e d j e ;
tina i apacitno obrubljena.
Tinjca ima
o b a su j a k o p l e o h r o i -
vie od amfibola.
g d j e v i d e se i z r n a od a u g i t a , koji j e svietlo s m e d j e
U izbrusku potoarskoga kamena razabiremo,
sastoji p o g l a v i t o od k r a t k o - s t u b a s t a glinenca,
j o i apatit
i neto
hiperstena
Riedko
boje".
d a m u se o s n o v a
a t o m u se p r i d r u u j e
uz m a l o r a z t r o i n e .
Kao
porfirno
i z l u e n e s a s t a v i n e n a l a z i m o glinenac,
monoklinski
piroksen.
Glinenac
liepi
biotit,
i vrlo
se r a z v i o p o g l a v i t o k a o oit plagioklas.
polisintetski
sraslaei,
K a o obino, t a k o i ovdje
joj j e kut potamnjenja
staklenasta
plagioklasi lanu,
x
O b i n o su t o
i zonarne
potamnjenja
jer
krajnomu lanu labradora, pokazuju

po k a r l s b a d s k o m
sraslacu i z m j e r i o s a m o v a
na
sudei pripadaju
bazinoga labradora
ovi
pribliavaju
konjugirana potamnjenja,
ih n a l a z i m o k o d s r a s l a k i h a l b i t n i h l a m e l a ,
sraslace
strukture.
v e i bazicitet od r u b a ,
D a se o v d j e p l a g i o k l a s i u i s t i n u
riedko
za 6 7 v e i , n e g o to j e p o t a m n j e n j e
k o j i stoji i z m e d j u
i b y t o w n i t a , Ab An .
lica
ima jezgra
rubu. Po prerezih simetrijskoga
dvostruke
Mpersten
to
k o j e su se z d r u i l e u
zakonu.
Na
takom
jednom
potamnjenja:
18
1'
19
4
6
to
pak odgovara
plagioklasu
m o m u su p r e r e z u k o o r d i n a t e
=
ili t o n i j e Ab An ,
ss
a sa
e2
z a j e d a n ili d r u g i l e d a c
0,
pa
- j - 12 z a p r v i , a = . 12 z a d r u g i l e d a c .
U preparatu
bila
su d v a
prereza bez sraslakih lamela,
p r e m a t o m u bili u z p o r e d n i sa M;
te su
p o l o a j p l o h e m o g a o se t o n o
u s t a n o v i t i p o k u t u , to g a t v o r i sa p r i z m o m , a n a o b a p r e r e z a
iznosilo j e p o t a m n j e n j e
prilino slae sa
uz brid 0 0 1 : 0 1 0 neto p r e k o 19,
to se
predjanjim.
N a sitnih l e d c i h , koji se n a l a z e u o s n o v i , iznosilo j e

na prerezih okomitih na
potamnjenje
i (po B e c k e - u ) 2 8 3 2 ,
v a r a p l a g i o k l a s u i z m e d j u Ab An
x
i
2
d a su p l a g i o k l a s i u osnovi n e t o kiseliji
od
to o d g o
; prema tomu
onih p r v e
vidimo,
generacije.
U p l a g i o k l a s i h n a l a z i m o k a d t o u k l o p l j e n o s t a k l o sa n e p o m i n i m
mjehurom, za tim ledce apatita, a i manje dielove osnove.
Biotit
j e u k a m e n u vrlo obilan. On j e uto smedje boje i j a k a
p l e o h r o i z m a , a u k l a p a esto z r n a p l a g i o k l a s a i l e d c e a p a t i t a . Biotit
j e uviek obkoljen r u b o m t a m n e boje. U tom r u b u razabiremo
osim
magnetita jo i zrna plagioklasa i sitna zrnca rombskoga piroksena.

Obino je prostor
esto
biva
biotit
tom okviru
sve
zrna glinenca, koja ga
manji,
sav
izpunjen biotitom,
mjesto njega
nadomjetaju.
pojavljuju
no dosta
se
onda
Hipersten
j e n a i z b r u s k u d o s t a obilan, a p o j a v l j u j e se u o b l i k u
stubastih ledaca.
vijenu
dobru
U z d u n i p r e r e z i p o k a z u j u k a d t o po duljini r a z
prizmatsku
prene pukotine.
koja
se
kalavost.
Inae
imadu
svi s t u p o v i po
O d t i b se p u k o t i n a poinje r a z t v o r b a h i p e r s t e n a ,
oituje
finom r a z e b a v a n j u p r e t v a r a j u i se u
bastitnu
t v a r . N a p o p r e n i h p r e r e z i h v i d i m o k a d t o r a z v i j e n e plohe p r i z m e ,
pa
jednoga
i drugog
jasno razabire,
pinakoida.
Prizmatska
ako i nije savrena.
se k a l a v o s t
obino
H i p e r s t e n p o k a z u j e slab d v o -
lom i uviek paralelno potamnjenje. O n j e gotovo bezbojan, a pleoh r o i z m u n e m a ni t r a g a .

D a se u s t a n o v i t o n o n a r a v o v o g a
sam n e k a o p t i k a i z t r a i v a n j a .
rombskoga piroksena,
U p r e p a r a t u nije se n a a o
p r e r e z , n a k o m b i se m o g a o opredieliti k u t
moglo
ustanoviti,
da
je
ruda
optiki
izveo
nijedan
o p t i k i h osi, s a m o se
negativna.
S Babinetovim
k o m p e n z a t o r o m i z t r a u j u i veliinu d v o l o m a , n a a o s a m , d a j e
y =
d o k M. L v y et L a c r o i x n a v o d e
014,
za h i p e r s t e n ( L e s m i n r a u x d e s
r o c h e s , 1 8 8 8 . p . 2 6 2 . ) , d a je
y. =
Ove
injenice
nesumnjivo
013.
govore
za to,
da
monoklinski
ovaj
p i r o k s e n i m a m o u v r s t i t i m e d j u h i p e r s t e n e . J o j e d a n d o k a z za to n a i
emo
pri
kamenju
od
Sikiria,
gdje
se m o g a o
opredieliti i k u t
o p t i k i h osi.
Monoklinski
piroksen
s a m od n j e g a n a a o
mora
da
samo jedno
je
u kamenu
skoga piroksena jaim dvolomom i kosim

Amfibol.
vrlo r i e d a k ,
jer
z r n o . O n se r a z l i k u j e od r o m b
potamnjenjem.
Crne n a k u p i n e magnetita, glinenca i piroksena, za koje
s m o s p o m e n u l i , d a o b k o l j u j u biotit, i z p u n j u j u
stor, k o j i j e
prvotno
gdjekada forme,
koje
zauzimao
amfibol.
Ove
g d j e k a d a i cieli p r o
nakupine
o d g o v a r a j u formi amfibola,
pokazuju
a medju
njima
z n a a j n e p o p r e n e p r e r e z e amfibola sa p r i z m o m i k l i n o p i n a k o i d o m .
D a su tu z a i s t a o s t a t c i r e s o r b i r a n a amfibola, m o g a o s a m se u v j e r i t i
po j e d n o j
takvoj
listia u t o s m e d j a
nakupini,
gdje
su
se v i d j e l a j o d v a , t r i s i t n a
amfibola. U d r u g i h a n d e z i t i h s r e b r n i k e
r a z v i o se amfibol m n o g o
oitije.
okolice
Apatit
je
dosta
obilan
ne samo
kao uklopak
plagioklasu i
biotitu, n e g o i o s n o v i . G d j e k a d j e o n u s r e d i n i t a m n o
bojadisan
od v a n r e d n o finih u k l o p a k a . Bit e t o p o svoj prilici s t a k l o .

K e m i j s k a analiza,
ovaj
to j u
j e izveo
Fr. T u c a n ,
pokazuje
nam
sastav:
2
62-50
Al 0
Si0
16-81
FeO
5-75
CaO
6-29
MgO
. . . . . . .
0-50
Na 0
6-73
JEgO
1-25
gubitak arenjem
l'29
101-12
A k o od o v o g a o d b i j e m o g u b i t a k , to j e a r e n j e m n a s t a o , a o s t a l u
t v a r p r e r a u n a m o n a 1 0 0 , to e m o d o b i t i :
SiO,
62-61
Al 0,
16-84
FeO
5-76
CaO
6-30
MgO
0-50
Na 0
6-74
1-25
100-00
Ako sada raunamo m a l e k u l a r n e proporcije, dobit e m o :
Si0
. .
. 104-35
16-51
FeO
8-01
5-21
CaO
MgO
. . .
. . .
11-25
7-32
1-25
0-81
,
K0
. . . .
. . . .
10-87
ili
67-98
10-75
77
1-33
153-57
ili
0-86
100-00
K a d bismo prema ovomu pokuali proraunati molekularni sastav,

dobili b i s m o :
k r e m e n e kiseline
aluminija
alkal. glinenca
. 47-58
7-93
alkalija
.
anortita
5-64
aluminija
2-82
vapna
2-82
magnezije
. . . .
metasilikata
63-44
7-93
vapna
FeO
. 10-52
0-81
4-50
5-21
11-28
204
4-24
slobodne k r e m e n e kiseline
100-00
Plagioklasi bi u k a m e n u p r e m a ovom
n o s t i i m a l i f o r m u l u Ab An
Ab An ,
pokazalo,
ielom kiselomu,
da
ono
pripada
svojoj
srednjoj
vried-
dok j e optiko iztraivanje
a dielom
bazinomu
labradoru.
2. HiperstensJci
andesit
od
Sikiria.
I d u i c e s t o m od B r a t u n c a k o d L j u b o v i j e p r a m a F a k o v i u ,
emo kod Sikiria velike odvaljene peine
nai
hiperstenskoga
an-
d e z i t a , k o j i se d o n e k l e u boji i u s a s t a v u r a z l i k u j e od o n o g a ,
to
smo g a k o d P o t o a r a nali.
od
K a m e n j e taj s i v k a s t o c r n e b o j e k a o
i o n a j iz C r v e n o g a p o t o k a , to g a W a l t e r
crnim trahitom zove.
K a m e n j e n a o k o v r l o svje te pri lomljenju zvei. N j e g o v a
por-
firna s t r u k t u r a r a z a b i r e se j a s n o v e p r o s t i m o k o m , a m e d j u
por-
firno
izluenimi rudami
moemo
makroskopski
glinenca, sjajne listove biotita i ledce

U i z b r u s k u pod m i k r o s k o p o m
razabrati
kalotine
da j e o s n o v a
kamena
amfibola.
vidimo,
p o s v e k r i s t a l i n s k a . O n a se sastoji p o g l a v i t o od sitnih i k r a t k o stu

b a s t i h glinenaca,
za tim
od
o d s i t n o g a z r n j a magnetita
monoklinskih
i apatita.
i rombskih
G l i n e n e i su o b i n o
piroksena,
razvijeni
k a o oiti p l a g i o k l a s i . U z to se vidi u osnovi m j e s t i m i c e n e t o r a z t r o i n e i n e k i m u t e , m a l o v a p n e n c a , a u z a nj i po k o j e s e k u n d a r n o

zrno
kremena.
Medju porfirno
biotit,
izluenimi
rudami
pa monoklinski i rombski
Glinenac
razvio
se glinenac,
amfibol,
piroksen.
j e u v i e k s v j e i s t a k l e n a s t a lica, a r a z v i o se n a j e e
k a o oit p l a g i o k l a s , k o j i j e
liepo
zonarno gradjen.
Plagioklas j e
b a z i a n t e se p r i b l i a v a , k a o i onaj iz P o t o a r s k e r i e k e ,
bytownitu.
Na prerezu,
koji
j e bio o k o m i t n a 0 0 1 i 0 1 0 i z n o s i o j e k u t p o -
t a m n j e n j a 3 8 , to
po karlsbadskom
odgovara
zakonu
bytownitu.
pokazivale
jednoga i drugog ledca ova
albitne
23
l'
22
35
p r e m a t o m u j e t o .
lamele
35;
u p r e r e z u , k o m u su
sraslacu
sraslake
potamnjenja:
2'
Na dvostrukom
su
koordinate
= 0
= + 60
Drugi j e d a n prerez pokazivao j e ovo
1
potamnjenje
\ 32-5
8
2'
1
d a k li i on p o k a z u j e , d a j e to b y t o w n i t , k o j i stoji i z m e d j u
i . .
A\An%
D a se o v o o p r e d i e l j e n j e t o n o u t v r d i , m j e r e n j e l i n e a r n i
r a z m a k o p t i k e osi
jednoga
individuja
d o osi d r u g o g a i n d i v i -
u j a , koji se s p r v i m po a l b i t n o m z a k o n u s r a s t a o . T o j e i z v e d e n o
po B e c k e o v o j
metodi
sa
camerom
s t o l o m , i to n a j e d n o m s r a s l a c u ,
lucidom i okretnim
koji
se
sastojao
risaim
s a m o od
dva
i n d i v i d u j a . R a z m a k o v a j iznosio j e
2 =
to o d g o v a r a r a z m a k u osi
23,
do r a v n i n e simetrije :
=
A k o potraimo vriednost, koja tomu broju odgovara u

ovoj
tabeli ( D e r
Hypersten-Andesit
m a k s Mineralogische Mittheilungen,
vidjeti,
,
1
da
der
Bd. 18. p. 531.), onda
u plagioklasu ima 7 5 % anortita
d a k l e d a je to bytownit,
Becke
Insel Alboran,
ili
da
mu je
k a o to se i p o k u t u
Tseheremo
sastav
potamnjenja
ustanovilo.
Sitni p l a g i o k l a s i
osnovi
pokazivahu potamnjenja
u prerezih
okomitih
na
001 i 010
od 2 9 i 3 0 , p a j e d a k l e i o v d j e p l a g i o -
k l a s u osnovi kiseliji o d p o r f i r n o i z l u e n i h l e d a c a .
G l i n e n a c u k l a p a iglice a p a t i t a i p a r t i j e o s n o v e .
Amfibol
j e o v d j e obilniji od biotita. O n n e dolazi n i k a d a u s i t n i h
l e d c i h k a o s a s t a v i n a o s n o v e , n e g o u v i e k u porfirno izluenih k r u p
n i j i h oblicih, i to k a o o i r o k a
zrna
ili k a o d u g i s t u p o v i .
N a po
p r e n i h se p r e r e z i h o b i n o j a s n o r a z a b i r u
plohe prizme i klinopi-
nakoida
Amfibol
i znaajna
prizmatska
kalavost.
esto r a z v i o u s r a s l a c i h p o p o z n a t o m
ortopinakoid sraslaka ravnina,
to
se ovdje
sraslakom zakonu,
se n a j b o l j e vidi n a
vrlo
gdje j e
poprenih
p r e r e z i h , g d j e s r a s l a k a r a v n i n a p r e s i e c a otri k u t p r i z m a t s k e k a l a vosti i l e d a c
na vie
polovice
dieli. I m a tu sraslaca,
medju dva vea individuja umetnuta
jedna
g d j e j e iz-
u z k a lamela po istom
zakonu.
A m f i b o l j e u t o s m e d j e b o j e i p o k a z u j e j a k p l e o h r o i z a m u svietlo
utoj (), t a m n o
boji
ukasto
smedjoj
(5) i j a s n o
ukasto
smedjoj
().
Amfibol j e u v i e k o b k o l j e n t a m n i m v i e n c e m m i n e r a l n e n a k u p i n e ,
u kojoj r a z a b i r e m o c r n a zrna magnetita, zrna monoklinskoga piroksena, neto plagioklasa i po koji apatit. Sline nakupine, u kojih
n a l a z i m o u z m a g n e t i t , p l a g i o k l a s , p i r o k s e n i a p a t i t i biotit, r a z v i l e
su se i s a m e b e z amfibola, g d j e i z p u n j a v a j u
s a v p r o s t o r , koji i m a
v r l o oito f o r m u amfibola. I m a n a p o k o n i t a k v i h amfibola, u k o j i h

je sredina (jezgra) u nepravilno
zaokruenoj
formi i z p u n j e n a
na
k u p i n o m g l i n e n a c a i biotita,
Biotit
j e o v d j e , k a k o s m o v e s p o m e n u l i , z n a t n o rjedji od amfi
bola. On j e uto smedje boje i j a k a pleohroizma, a obkoljen

istim
onakovim
viencem,
kakav
nalazimo
oko
amfibola.
uviek
Kao
u k l o p a k n a l a z i m o u n j e m u v r l o esto iglice a p a t i t a i z r n a p l a g i o
klasa.
Monoklinski
piroksen
rjedji j e od r o m b s k o g a . V e i h l e d a c a n a i
j e u p r e p a r a t u o b i n o s a m o m a l o . O n i su stubasto o t e g n u t i , a po
kazuju
dosta j a s n o
prizmatsku kalavost.
Boje su j e d v a
osjetljive
b l i e d o s i v e ; g o t o v o su b e z b r o j n i . L a k o se r a z p o z n a j u od r o m b s k o g a
piroksena po j a k o m dvolomu i kosom potamnjenju.
o b i n o k a o s r a s l a c i sa d v a ,
onda srednji k a o lamela
a kadto
uzak.
Mnogo
R a z v i l i su se
i sa t r i i n d i v i d u j a ,
ee
gdje
je
p o j a v l j u j e se m o n o
k l i n s k i p i r o k s e n u s i t n i h , p o n a j v i e o t e g n u t i h z r n i h , i tu
ponajvie
u viencu oko amfibola i biotita.

Bezbojni ovi m o n o k l i n s k i
pirokseni
p o k a z u j u po o p t i k i h
stvih n a r a v diopsida. Kosi k u t potamnjenja

=
38.
iznosi
svoj-
Jakost dvoloma, mjerena
Babinetovim kompenzatorom na istom
prerezu, gdje i spomenuti maksimalni k u t potamnjenja,

oc =
k a k o i diopsi
Rombski
dala j e
03,
pokazuje.
piroksen,
hipersten
gdje
osnove.
izlueni hipersteni
Porfirno
stupovi d o s t a r i e d k i ,
m n o g o j e obilniji. O b i n o g a v i d i m o
u velikom broju,
obliku
a jo
sitnih
rjedji
stupica tvori sastavni
dio
d o s t a su m a l o b r o j n i . D u g i su
su
krupni
zrnoliki
oblici.
Svi
stupovi, a i z r n a , r a z c i e p a n i su p o p r e n i m i p u k o t i n a m i , a n a
zrnih
se vidi j o u z d u n a p r i z m a t s k a k a l a v o s t . O d p o p r e n i h se p u k o t i n a
h i p e r s t e n p o i n j e r a z e h a v a t i . B o j a j e h i p e r s t e n a ista k a o i m o n o k l i n skoga piroksena,
ali se od n j e g a l a k o r a z p o z n a j e p o s l a b o m d v o -
lomu i paralelnom potamnjenju.
Pleohroizma hipersten ne pokazuje.
Hiperstenska n a r a v ovoga m o n o k l i n s k o g piroksena tono j e usta

novljena na jednom prerezu,
u k o m j e prva razpolovnica
g o t o v o u s r e d i n i v i d n o g a polja.
Ta je
razpolovnica
izlazila
negativna,
k u t o p t i k i h osi, m j e r e n c a m e r o m l u c i d o m i o k r e t n i m r i s a i m sto
lom, iznosio j e
2V
P o tabeli, to j u
Kelyphit,
je
(Beitrge zur Kenntnis
des
kom
ima jedno
dosta
raziren.
54/
od e l j e z n o g a sili
je
kamenu
a gdjekad
i u
kratkih
razabiremo prizmu i piramidu.

d i m o igliaste t a m n e u k l o p k e ,
u velikoj m n o i m
Magnetit,
biotita,
Mr ha
FeSiO .
Apatit
iglica,
sloio
50.
T s c h e r m a k ' s M i n . p e t r . M i t t h e i l u n g e n , B d . 19, p . 1 4 0 . ) ,
bio bi o v o h i p e r s t e n ,
kata
U gdjekojem
gdje
se
ima
ga
u obliku
sitnih
na kojih j a s n o
takovom apatitu vi
u z p o r e d o sa g l a v n o m
osju
redjaju.
to g a n a l a z i m o u o s n o v i
obino
Ima
odebelih stupovih,
lice n e p r a v i l n a
i u
zrnja,
v i e n c u o k o amfiboa i
riedko
v i d i m o tu
koji
oktaedar.
K e m i j s k a analiza k a m e n a , to j u j e izveo
ralokom zavodu, dala j e ovaj
rezultat:
Si0
58-28
Al 0,
18-01
Fe 0.
2
. . . .
7-84
Ca 0
6-88
MgO
2-27
Fr. T u c a n
u mine-
Na 0
K0
gubitak arenjem
3-59
1-91
2" 13
ukupnoTlOOl
S v a n a z o n a m n o i n a e l j e z a o p r e d i e l j e n a j e k a o Fe%O .
s
Velika
m n o i n a g u b i t k a , k o j i j e p r i a r e n j u n a s t a o , potjee od r a z t r o i n e ,
poglavito
od
vapnenca.
Sama
analiza
p o s v e d o b r o o d g o v a r a sa
s t a v u , to g a p o k a z u j u b a z i n i l a n o v i a n d e z i t n e familije.
A k o iz a n a l i z e i z o s t a v i m o g u b i t a k ,
koji je nastao arenjem,
p r e r a u n a m o ostale s a s t a v i n e n a sto, to e m o dobiti :

SiO
M0
Fe\O
GaO
MgO
Na 0
K0
59-01
18-24
7-93
6-96
2-30
3-63
1-93
u k u p n o . 100-00
d a t e
Si0
Al 0 ,
Fe
GaO
MgO
Na 0
2
n a m ove molekularne proporcije

. .
ili
66-90
. 98-35
.
..
12-16
. 17-88
.
3-36
.
4-95
. .
8-45
. 12-43
. .
3-93
.
5-75
3-87
. .
.
5-58
.
2-06
1-33
, . .
147-00
ili
100-00
P r e m a tomu bi bio molekularni sastav k a m e n a

alkal. glinenac
aluminija
alkali ja
aluminija
vapna
metasilikati
vapna
magnetit
slobodna k r e m e n a kiselina
ovaj
31-20
5-20
460
5-20
.
. . . .
13-92
6-96
27-84
6-96
magnezije
FeO
. . . .
anortit
. . . .
7-14
3-93
1-72
14-28
1-49
1-62
-
14 64
1000
te
Plagioklas,
to se u k a m e n u r a z v i o ,
jednoj vrsti, koja

.
o d g o v a r a o bi p r e m a
stoji i z m e d j u a n e z i n a
i labradora;
tomu
to bi bio
O p t i k o i z t r a i v a n j e p o k a z a l o j e , d a su p l a g i o k l a s i u k a
m e n u u istinu b a z i n i j i ,
pripadaju
bytow
n i t u , d o k oni d r u g e g e n e r a c i j e stoje b l i z u l a b r a d o r i t u . O v u
d a oni p r v e g e n e r a c i j e
razliku
moemo protumaiti raztrobom,
koja je
kamen
zahvatila i koja
se i pod m i k r o s k o p o m d a d e sliediti.
3. Hiperstenski
Iznad
Guberova
andezit
vrela,
iz
Crvenoga
koje
je
potoka.
u n o v i j e v r i e m e dolo n a
s v j e t s k i g l a s p o r a d i svoje l j e k o v i t e v o d e , d o l a z i m o u C r v e n o m po
t o k u n a lievoj obali u j e d n u g u d u r u ,
ve W a l t e r
crni
trahit".
Uredjujui
spremite
k o m v o d o m " iz G u b e r o v a v r e l a
strojeva,
pa
g d j e se p o j a v l j u j e ,
k a o to
s p o m i n j e , c r n i e r u p t i v n i k a m e n , k o j i on n a v o d i
su
pri
kopanju
za
punjenje
boca
n a p r a v i l i su v o d o v o d z a
za taj
kao
srebrni-
v o d o v o d lomili i
tjeranje
spomenuti
c r n i k a m e n , i od t o g a l o m l j e n o g m a t e r i j a l a p o n i o s a m k o m a d e
svoje iztraivanje.
karti vojnoga
Mimogred
zavoda
samo
nalazimo
potoku kod Srebrnice,
elim
uneseno
d o k se to v r e l o
ovdje spomenuti,
vrelo Guber
za
da u
Kiselom
istinu nalazi uz
Crveni
potok.
K a m e n iz okolice C r v e n o g a p o t o k a u v a n j s k o m s v o m licu p o s v e
n a l i k u j e n a onaj od S i k i r i a .
I on j e sivkasto crne boje,
p a se i
n a n j e m u vidi, d a j e p o r f i r n e s t r u k t u r e , j e r se v e p r o s t i m
okom
n a n j e m u m o g u r a z a b r a t i p o r f i r n o i z l u e n i g l i n e n c i , amfiboli i b i o titi. I za ovaj b i s m o k a m e n po v a n j s k o m o b l i k u r e k l i , d a j e s v j e ,

ali k a d
kamen
lomimo,
vidimo,
da je
tu neka razlika.
n a i m e k a m e n ilav te se t e k o l o m i , a p r i t o m
Ovaj j e
ne zvei k a o
ka
men kod Sikiria. Pod mikroskopom p a k vidimo, da j e u k a m e n u

raztroba
daleko
napredovala,
pa
da
je
to p r i lomljenju p o k a z u j e k a m e n d r u g a
Osnova
o v o g a k a m e n a , k a o to u i z b r u s k u p o d
v i d i m o , i z p u n j e n a j e vapnencem,
t a m o se j o r a z a b i r u
firno
poglavito u tom razlog,

svojstva.
mikroskopom
a gdje j e v a p n e n a c nije p r e k r i o ,
z r n a glinenca
i p o k o j i apatit.
Medju
i z l u e n i m i s a s t a v n i m i d i e l o v i s a u v a l i su se glinenci,
i biotiti,
premda
se i n a n j i h
vide
tragovi raztvorbe.
por
amfiboli
Pirokseni
su iz k a m e n a p o s v e izezli.
O n i su
najbolje
s a u v a n i , p r i l i n o su svjei i s t a k l e n a s t i , t e p o k a z u j u l i e p u
Glinenci
su se i o v d j e r a z v i l i
zonarnu
strukturu.
na
Mnogi
kao
plagioklasi.
g l i n e n c i su p u n i n e p r a v i l n i h p u k o t i n a ,
koje
raztroba
pune
unutranjost
vapnenca.
Sami
stoji b l i z u b a z i n o m u
zalazi,
pa
plagioklasi
labradoru.
te su p u k o t i n e
pripadaju
onda obino
i ovdje
Na jednom
lanu,
dvostrukom
koji
sraslacu
p o k a r l s b a d s k o m z a k o n u p o k a z i v a l e su l a m e l e a l b i t n o g a s r a s l a k o g
zakona ova
potamnjenja
1
30
1'
*830'
13
2'
to o d g o v a r a p l a g i o k l a s u sa 56/o An
u prerezu:
=
0
=
+ 30.
Amfibol
nalikuje
svom
razvoju
p o s v e n a onaj u s i k i r i k o m
k a m e n u , samo to m u j e boja posve

Biotit
pobliedjela.
nije o v d j e v i e u t o s m e d j , n e g o j e postao c r v e n o s m e j ,
a r u b m u j e p o s v e c r n . O n j e o b i n o p o s v e i z b u e n od u k l o p l j e n o g a
s i t n o g z r n j a p l a g i o k l a s a . P l e o h r o i z a m m u se oituje u j e d v a
ljivoj b l i e d o u t o j i u c r v e n o smedjoj
Piroksena
osjet
boji.
n e m a , k a k o s m o v e s p o m e n u l i , ali se i p a k v i d i j a s n o ,
d a g a j e u k a m e n u bilo. C e s t o se n a i m e v i d e sad sitniji s a d v e i

s t u p o v i od r a z t r o i n e , u k o j o j je v a p n e n a c g l a v n i s a s t a v n i dio, p a
ti
stupovi
imadu
od S i k i r i a .
Od
posve
njibove
onakovo
raztroine
t o m u z r o k , to su se d o n e k l e
fibol
lice, k a o p i r o k s e n i
kamenu
pomuena j e osnova,
pa je u
izbrisali
vienci,
koji o b k o l j u j u
am
i biotit i u k o j i h j e v e i n o m i m a g n e t i t i z e z n u o .
Apatit
je u kamenu
obilan.
B. Daciti.
1. Dacit
od
Ljubovije.
D a c i t od L j u b o v i j e p o z n a t n a m j e v e po i z t r a i v a n j u od
M o j a o p a a n j a n i s u i z n i e l a n i t a n o v o , to bi se b i t n o
od J o h n o v a
Johna.
razlikovalo
iztraivanja. S a v dacit oko Ljubovije posve je nalik
n a o n a j , to t v o r i g l a v n i m a s i v
o k o S r e b r n i ce.
I on v o d i s r e b r o -
nosne galenite, k a o onaj oko Srebrnice, a W a l t e r
n a v o d i , d a su
nali u o b s e g u t o g a d a c i t a k o d S l a p a n i c e p r a s t a r u j a l o v i n u
(Halde)
g a l e n i t n i h i c a , k o j e su se p o k a z a l e b o g a t i j i m i n a s r e b r u n e g o o n e
kod Srebrnice.
J e d i n o se ini, d a j e
r a z t r o e n n e g o onaj u g l a v n o m
dacit
masivu.
oko Ljubovije
manje
U s a m o m mjestu L j u b o v i j i n e p o s r e d n o p o k r a j o r u n i k e
vojarne
n a l a z i se o t v o r e n k a m e n o l o m u d a c i t u , o d a k l e potjeu k o m a d i ,
koje
s a m za i z t r a i v a n j a u z e o . P o r f i r n a s t r u k t u r a k a m e n a u o u j e se t e k
pri pomnijem promatranju.
tina k a m e n a ;
boljem
u prvi
razmatranju
se
K a m e n i m a " , pie J o h n ,
m a h ini,
v i d i se, d a j e
kao da je
porfirna
lice g r a n i -
zrnat,
sastava,
a tek
pri
p a d a su u
sivoj osnovi u t r u e n i m n o g i g l i n e n c i , tinjci i a m f i b o l i " . P r o s t i m

o k o m u istinu r a z a b i r u ledci p l a g i o k l a s a ,
zrna kremena.
Osnova j e k a m e n u posve kristalinska,
i to m i k r o -
g r a n i t s k a . O n a se sastoji p o g l a v i t o od s i t n o g a z r n j a glinenca
mena,
e m u se j o p r i d r u u j e k o j a k r p i c a amfibola,
l e d a c zirkona.
John
navodi
se
listovi b i o t i t a i s t a k l e n a
kremen,
glinenac,
kamena
jesu:
apatit
biotit
kre
i riedki
i
amfibol
k a o sastavne dielove osnove.

Porfirno izluene
biotit i
amfibol.
Plagioklas
sastavine
se r a z v i o
s t a k l e n a s t o svjei.
u Hepih
stubastih
plagioklas,
ledeih,
S r a s l a k e su l a m e l e k o j i p u t
kremen,
k o j i su o b i n o
tako uzke i tako
s k r i v e n e , d a se j e d v a v i d e . O n j e g o t o v o u v i e k p r e k r a s n o
zonarno
g r a d j e n , p r i e m j e u v i e k j e z g r a v i e b a z i n a od r u b a , t a k o d a j e
k u t potamnjenja
za 4 5 v e i n e g o u r u b u .
Ti plagioklasi
stoje
izmedju labradorita i bytownita.

P o r f i r n o izlueni ledci p r i b l i u j u se b y t o w n i t u ,
u
osnovi
moramo
generacije,
nosio j e
pribrojiti
labradoritu.
dok
Na jednom
sitne
ledce
lecu
prve
k o j i se n a l a z i o u p r e r e z u o k o m i t o m n a 0 0 1 i 0 1 0 .
kut
potamnjenja
32.
Sraslake
pruge
iz
t v o r i l e su t u sa
b a z a l n o m k a l a v o u k u t od 9 4 . N a d r u g o m j e d n o m prerezi, k o j i
j e bio u z p o r e a n
s plohom M
i na
kom
m e l a , mogli su se j a s n o r a z a b r a t i obrisi,
prizme,
osnovnoga
pinakoida ( P )
n i j e b i l o s r a s l a k i h la
to
su ih stvarale plohe
i dome (101),
p a tu je po
t a m n j e n j e u z b r i d 010 : 0 0 1 iznosilo 2 7 . N a p r e r e z u , k o j i j e s i m e trijski
sjekao
sam ova
dvostruki sraslac po
karlsbadskom
zakonu,
mjerio
potamnjenja:
1
l'
2
730
2130
2'
2030, to o d g o v a r a
labradoritu,
d o k j e n a p r e r e z u , k o j i j e p o t j e c a o iz z o n e 1 0 0 : 0 1 0 , iznosilo p o
tamnjenje
29
36
l'
2
2'
t o bi o p e t o d g o v a r a l o
27
bytownitu.
I z t r a u j u i p o e c k e o v o j metodi s c a m e r o m l u c i d o m i o k r e t
n i m stolom n a z g o d n o m p r e r e z u iznosio j e r a z m a k osi od j e d
n o g a i d r u g o g i n d i v i d u j a , to su se srasli po a l b i t n o m z a k o n u ,
4 ' 5 m m . , te j e p r e m a t o m u
2 =
18
9,
a to o d g o v a r a p l a g i o k l a s u ( B e c k e , D e r H y p e r s t e n a n d e s i t d e r I n s e l
Alboran,
dakle
Tschermaks
lanu
Mittbeilungen,
Ab An .
1
Na
18. p . 5 3 1 . ) sa 8 0 /
mikrolitih
u osnovi,
i to n a
An.
prerezih
o k o m i t i h n a 0 1 0 i 0 0 1 , iznosilo j e p o t a m n j e n j e
28, to o d g o v a r a
l a b r a d o r i t u . T i su m i k r o l i t i u v i e k bez s r a s l a c a ,
a r a z l i k u j u se od
s i t n o g a k r e m e n a u o s n o v i t i m , to n e p o k a z u j u ono s t a k l e n a s t o lice,
koje
ima
razlika
zrnje
dade
vergentnoj
kremena,
se j o
i to su
bolje
n e t o slabijega d v o l o m a .
ustanoviti na zgodnih
Ta
prerezih u kon
svjetlosti.
K a o uklopak nalazimo
u plagioklasu
b i o t i t i po k o j i z i r k o n . J o h n
vrlo
esto a p a t i t ,
kadto
spominje k a o uklopke u plagioklasu
a p a t i t , amfibol i biotit.
Kremen
John
se p o j a v l j u j e
u obliku velikoga
nepravilnog zrnja,
navodi, da j e vidio k r e m e n i u obliku ledaca. K a o
n a l a z i m o u k r e m e n u a p a t i t , k o j e z r n o amfibola, pa u k l o p k e
s mjehurom.
redove redja.
fibol,
dok
uklopak
stakla
S t a k l o j e n e t o s m e d j e boje, a u k r e m e n u se esto u
John
navodi
kao
uklopke u k r e m e n u apatit,
am
biotit, p a u k l o p k e s t a k l a i t e k u i n e .
Biotit
je
iza
plagioklasa
najobilniji,
l i s t o v i h , koji o b i n o i m a d u c r n r u b .
n o v r l o cesto p o i n j e
Amfibol
smedje
boje,
zelenjeti.
j e rjedji od b i o t i t a , a ledci su m u r a z m j e r n o d o s t a sitni.
Boje j e smedje zelene,

lenoj (),
a p o j a v l j u j e se u v e l i k i h
On je ukasto
ukasto
a pleohroizam mu
z e l e n o j ()
i kao
se
trava
oituje u t a m n o ze
zelenoj
boji ( ) .
s r e d i n i amfibola n a l a z i m o k a d t o u r a s t a o o v e l i k list b i o t i t a u p a r a
lelnom
Apatit
R.
poloaju.
dolazi u i g l i a s t i h ledcih, i dosta j e obilan.
. A. 159.
Zirhon
dolazi p o g l a v i t o k a o u k l o p a k
plagioklasu,
kremenu i
biotitu. O b i n o su to k r a t k i s t u b a s t i l e d c i j a k a d v o l o m a . N a j e d n o m
takvom
vrlo jasno
razvijenom
ledcu
plagioklasu
m o g l e su se
dobro razabrati plohe protopiramide i prizme d r u g o g a reda.

A k o j e k a m e n n e t o vie r a z t r o e n ,
p o j a v l j u j e se u n j e m u
kao
p r o i z v o d r a z t r o b e vapnenac.
O n d a ga vidimo raztresena u osnovi,
usuta u plagioklasu,
i u
a esto
biotitu,
r a z m a k n u t e listove s t v a r a j u i tu d u g e
i z v o d r a z t v o r b e klorit,
koji j e
g d j e se u t i s k u j e
i u z k e lee.
medju
Drugi je pro
n a n e k i h mjestih postao n a
raun
biotita.
D a c i t ovaj a n a l i z o v a o j e J o h n ,
samo j e mnoinu alkalija
izra
u n a o iz r a z l i k e , t e j e d o b i o o v e b r o j e v e :
Si0
i,O
Fe 0,
CaO
69-17
. .
17-90
.
. . . .
MgO
K 0+Na 0
2
gubitak arenjem
4-00
.
3-72
1-03
.
.
3-20
.
0-98
100-00
A n a l i z a , to ju j e od i s t o g a k a m e n a i z v e o F . T u c a n
lokom zavodu, pokazuje n a m ovaj
u minera-
sustav:
SW
66-59
l, (
17-20
Fe,O
3-59
CaO
4-49
MgO
04
Na 0
6-00
K0
060
gubitak arenjem
0'90
100-41
A k o od o v o g a b r o j a o d b i j e m o g u b i t a k ,
to j e a r e n j e m
nastao,
a p r e o s t a l u t v a r p r e r a u n a m o n a 1 0 0 , to e m o dobiti b r o j e v e ,
su n a v e d e n i u s t u p c u I . T i b r o j e v i d a j u n a m m o l e k u l a r n e
cije u s t u p c u . , k o j e su u s t u p c u I I I . n a sto
koji
propor
preraunane:
SiO,
I.
66-93
Al 0,
Fe 0,
. .
. .
. . .
.
.
.
.
CaO
MgO
Na
K0
2
0
.
III.
111-55
73-49
17-28
3-60
16-94
11-16
2-25
1-48
4-53
8-09
5-32
.
.
.
.
1-04
6-02
2-60
1-72
9-71
6-41
0-60
0-64
0-42
100-00
1578
100-00
P r e m a t o m u i m a l i b i s m o ovaj m o l e k u l a r n i s a s t a v :
j k r e m e n e kiseline .
j aluminija
. . . .
40-98 I
6-83
j alkalija
I k r e m e n e kiseline .
a n o r t i t J\ a l u m i n i j a
. . . .
[ vapna
metasilikati
k r e m e n e kiseline .
magnezije
. . . .
54-64
4-33 [
17-32
433
4-19
1-72
8-38
1-48
FeO
vapna
slobodna k r e m e n a
J
j
6-83
8-66 )
0-99
19-66
kiselina
10-0
P l a g i o k l a s , k o j i se u k a m e n u r a z v i o , o d g o v a r a o bi p r e m a
u s r e d n j o j s v o j o j v r i e d n o s t i f o r m u l i ,
ivanja ustanovila,
da
se
tomu
d o k su o p t i k a iztra
u istinu razvio
labradorit
bytownit;
ovo nesuglasje valja n a m odbiti na raun raztvorbe.

2. Dacit
od Kneevca
U samom mjestu Srebrnici

u dacitu,
koji j e u novije
Srebrnici.
i z n a d k o n a k a nalazi se k a m e n o l o m
vrieme
otvoren,
p a tu v i d i m o k a m e n ,
koji j e m a n j e r a z t r o e n n e g o ostalo k a m e n j e , k o j e u g l a v n o m
sivu o k o S r e b r n i c e stoji o d k r i v e n o .
ma
S a m j e k a m e n sive boje k a o
i onaj k o d L j u b o v i j e , s a m o j e t a siva boja n e z n a t n o m a l o z a g a s i tija. P o r f i r n a se s t r u k t u r a
ovdje
neto
m a l o bolje iztie.
se o k o m d o b r o r a z a b i r u listovi c r n a biotita,
obrisib, p a bjeliasti,
izprutani
esto u
ledci p l a g i o k l a s a .
m e n a n a j b o l j e se r a z p o z n a j u n a r a z t r o e n o j
Prostim
heksagonskih
Sitna zrna kre
povrini.
Pod mikroskopom vidimo, da je osnova k a m e n a

i da
se sastoji
amfibola,
od
zatim
glinenca,
apatita
bremena,
i p o k o j e g a zirkona.
t r o b e n a l a z i m o tu n e t o vapnenca
sastavne dielove
amfibol
biotita,
nalazimo
i klorita
mikrogranitska
posve
raztroena
K a o proizvod razK a o porfirno
k a m e n u plagioklas,
biotit,
izluene
raztroen
Wremen.
Plagioklas
k o n u , k o m u se k a d t o
u vrlo liepih
pridruuju
po
s r a s l a c i h po a l b i t n o m
periklinskom
zakonu
za
umet
n u t e l a m e l e . A l b i t n i se s r a s l a c i esto z d r u u j u u d v o j k e po k a r l s badskom zakonu.
O n j e g o t o v o u v i e k liepo z o n a r n o g r a d j e n ,
e m su u n u t r a n j i
dielovi
b a z i n i j i od v a n j s k i h .
j e u kamenu u velike m a h preotela,

ih j e m j e s t i m i c e j a k o
esto
razabire
pomutila.
vapnenac.
Raztroba,
z a h v a t i l a j e i plagioklase te
K a o r a z t r o i n a se
Kao
pri
koja
uklopke
nalazimo
plagioklasu
plagioklasu
biotit, a p a t i t i z i r k o n .
P l a g i o k l a s i , koji su se p o r f i r n o izluili,
labradora
(. )
i bytownita
po albitnom zakonu pokazivali

tamnjeujem
jednom
su
na jednu i na drugu
dvostrukom
sraslacu
po
stranu
odgovara
11
11
29
2'
30,
u
poNa
zakonu u prerezu
prerezu
0
+ 22.
potamnjenje:
l'
2
2'
24
27,
sa
0 6 % An
k o m u su k o o r d i n a t e :
=
do 31.
plagioklasu
sraslaci
potamnjenje:
to o d g o v a r a l a b r a d o r u sa 0 3 % An
to o p e t
potamnjenje
karlsbadskom
1'
D r u g i slian s r a s l a c i m a o j e
bazinoga
Jednostavni
u p r e r e z i h sa s i m e t r i j s k i m
o k o m i t o m n a zonu s i m e t r i j e iznosilo j e
=
=
stoje i z m e d j u
(^).
(\ )
2
prerezu,
Plagioklas u osnovi ima sastav labradorita. Rombski prerezi oko

m i t i n a o b a p o s t r a n a p i n a k o i d a p o k a z u j u p o t a m n j e n j e od j e d n o 2 7 .
Biotit
u crveno
smedjoj
smedjih
i bliedo
l i s t o v i b sa j a k i m
utoj
boji.
Oko
pleohroizmom
n j e g a nije se r a z v i o
opacitni rub.
Amfibol
j e k a o t a k a v iz k a m e n a p o s v e i z e z n u o , a d a g a j e tu
bilo, v i d i m o
posve jasno
po
znaajnih
poprenih prerezih,
a po
r a z t r o i n i , to se u t a k v i h p r e r e z i h v i d i , m o g u se l a k o p r e p o z n a t i
i ostali p r e r e z i , k o j i su p r i p a d a l i amfibolu.
pretvorio u nakupinu
od
Amfibol se n a i m e s a v
v a p n e n c a i bliedo z e l e n a k l o r i t a .
Amfi
b o l a j e bilo u o b e m a n j e od biotita.
Kremen
prve
Ljubovije,
generacije
a i zrna
nije
tako
su m u sitnija.
obilan
kao
od s t a k l a s n e p o m i n i m m j e h u r o m p a sitne ledce
Apatit
j e esto
crn
od
uklopaka,
vrlo
od
uklopke
zirkona.
koji se p r e m a sredini g o m i
laju, t a k o d a j e s a m o u z a k r u b n a o k o l o
Zirkou
u kamenu
U kremenu nalazimo
bezbojan.
liepih i otrih,
sitnih
ledcih,
k o j i h se j a s n o r a z a b i r u p l o h e p r i z m e i z a k r e n u t e p i r a m i d e .
na
Nala
zimo g a sad u osnovi, a sad k a o u k l o p a k u k r e m e n u i plagioklasu.

eljezna
ljezom,
rudaa
b i t e d i e l o m m a g n e t i t
a d i e l o m i t i t a n o v o eljezo,
ljena providnom
zrnatom raztroinom.
izbuena, a i pokrivena providnom
oneien t i t a n o v i m e
j e r su j o j z r n a obino o b k o M n o g a su z r n a
nepravilno
korom.
K a o r a z t r o i n u s p o m e n u l i s m o v e v a p n e n a c i k l o r i t u amfibolu,
a moramo spomenuti,
d a se k a d t o
u biotitu
K a m e n o v a j p o k a z u j e p o a n a l i z i , to j u j e
ovaj s a s t a v :
. 63-50
sw
Al O
Fe O
CaO
. .
MgO
. .
, 0
. .
310
. .
5-00
arenjem
ubitak
..
. .
. .
vide z r n c a
epidota.
izveo F . u a ,
17-02
4-22
4-34
0-89
2-20
100-27
A k o od o v o g a o d b i j e m o g u b i t a k p r i a r e n j u ,
preraunamo na 100, dobit e m o :
a ostalu
mnoinu
Si0
64-71
1 0
2
17-36
Fe 0
4-32
&
CaO
4-43
MgO
0-91
5-10
Na 0
3-17
KM
100-00
I z tih b r o j e v a d o b i t
emo
poznatim raunom molekularne pro
porcije n a v e d e n e u s t u p c u I.,
k o j e su
u s t u p c u I I . n a sto p r e r a -
unane.
SiO,
I.
. 107-85
II.
72-77
11-54
1 0
1702
Fe 0,
CaO
.
.
.
.
2-70
82
7-91
5-34
MgO
Na 0
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2-27
5-11
3-35
K0
1-53
5-43
3-65
148-29
100-00
P r e m a t o m u bilo bi u k a m e n u :
j k r e m e n e kiseline
. . .
7 00
j alkalija
56-00
7 00
i k r e m e n e kiseline
. . .
anortita ; aluminija
vapna
metasilikata
42 00
-
a l k a l . g l i n e n c a { a l u m i n i j a
. .
9 08
4 54
18-16
44- 5 4
4-15
magnezija
1-53
FeO
1-82
vapna
0 80
8-30
)4
1000
O v d j e k a o i u k a m e n u od L j u b o v i j e
nalazimo prema tome
j e d n a k s a s t a v , p a i p l a g i o k l a s n a m se p r i k a z u j e u svojoj
v r i e d n o s t i u f o r m u l i ,
to ni ovdje n e o d g o v a r a
posve
srednjoj
optikomu
iztraivanju, koje n a m k a e , d a ovdje n e m a m o posla s oligoklasom,
n e g o sa l a n o v i iz n i z a l a b r a d o r i t a i b y t o w n i t a . T u e m o n e s u g l a
sicu
lako
raztroen,
razumjeti,
kao
to
a k o u z m e m o u obzir,
nam
pokazuje
slika
z n a t a n g u b i t a k , to p r i a n a l i z i n a s t a j e
3. Dacit
da j e
pod
kamen
znatno
mikroskopom
pa
arenjem.
od Protina
hana.
N a cesti i z m e d j u P o t o a r a i S r e b r n i c e bio j e
u dacitu
otvoren
k a m e n o l o m , k o j i j e bio z a m o g a v r e m e n a n a p u t e n , a k a m e n , to
sam ga tu naao,
bio j e
vrlo
raztroen.
Vanjskim
svojim
licem
n a l i k o v a o j e k a m e n u v e l i k e o n o m u od K n e e v c a . K a m e n j e oite
p o r f i r n e s t r u k t u r e i t a m n o s i v k a s t e boje. P o d m i k r o s k o p o m
vidimo,
d a j e k a m e n p o s v e n a l i k n a onaj od K n e e v c a i L j u b o v i j e ,
d a je u r a z t v o r b i d a l e k o
Osnova
je
u kamenu
mikrogranitska,
Ljubovije, samo j e neto

p u n a vapnenca,
pa
se
samo
napredovao.
sitnijega
zrna.
osim bremena
ne razpoznaje izuzevi po koji
kao
i kod
kamena
od
Od raztrobe j e ona sva
nijedan
drugi
sastavni
dio
Medju
por-
k r u p n i j i s t u p apatita.
firno i z l u e n i m i s a s t a v i n a m i r a z p o z n a j e m o s a m o plagioMas
kremen.
d o k su amfibol i biotit k a o t a k o v i p o s v e izezli.

Plagioklas
stubasto
otegnuti
u velikih
i gotovo
uviek
liepih ledcih,
zonarno
koji su obino
gradjeni.
Oni
su r a z
m j e r n o j o d o s t a s v j e i , a r a z t r o i n a se p o g l a v i t o d r i s a m o p u k o
t i n a , k o j i m i su l e d c i p r e p l e t e n i .
listia,
koji pokazuju
mogli pripadati
Liepi
sraslaci
T a se r a z t r o i n a
sastoji od s i t n i h
m e d j u u n a k r t e n i m i n i k o l i ive b o j e ,
te bi
muskovitu.
po
albitnom
zakonu
zdruuju
se d o s t a
esto u
d v o j k e p o k a r l s b a d s k o m z a k o n u ili su i m u m e t n u t i v e l i k i listovi po
p e r i k l i n s k o m z a k o n u . P o o p t i k i h s v o j s t v i h sudei ti su p l a g i o k l a s i
dosta bazini. M a k s i m u m
simetrijskoga
potamnjenja
pokazivao je
ove kutove
27 : 27 ;
16 : 19 ;
26:26;
26:28.
P r i k a r l s b a d s k i h sraslacih naao sam u simetrijskih prerezih

potamnjenja :
1
22
1'
25
2'
5 .
to bi o d g o v a r a l o p l a g i o k l a s u Ab An.
s
u prerezu
ova
na drugom dvostrukom
10;
sraslacu
1
8-5
24-5
2'
24,
to b i o d g o v a r a l o p l a g i o k l a s u sa 6 4 % An
=
u prerezu
17;
na treem ledcu
11
1'
13
36,
2'
'
to bi o d g o v a r a l o p l a g i o k l a s u sa 6 8 % An
=
(J
u prerezu
22;
p r e m a t o m u bi to bili p l a g i o k l a s i sa 6 4 7 0 %
N a r a v plagioklas opredielio
An.
s a m j o i po B e c k e o v o j
metodi
m j e r e i s c a m e r o m l u c i d o m i o k r e t n i m r i s a i m s t o l o m r a z m a k osi
u d v a i n d i v i d u j a srasla p o a l b i t n o m z a k o n u . P r i t o m s a m n a a o ,
d a taj r a z m a k iznosi 7 mm ; p r e m a t o m u j e
2 =
ili
to o d g o v a r a
desit v o n
plagioklasu
der
2.), d a k l e
sa
30
15,
7 2 % An
Insel Alboran.
(Becke,
Der
Hyperstenan-
T s c h e r m a k s Mitth. 28. p. 530. t a b .
Ab An .
s
Kremen
nije
kamenu
d o k su porfirno i z l u e n i
osnova
zadire.
odve
obilan.
U osnovi j e vrlo sitan,
individuji nepravilno zavijeni,
Kadto vidimo
ciele
komade
osnove
da u njih
u
kremenu
stupovih,
uklopljene.
Apatit
obino
vrlo
krupnih
na kojih jasno razpoznajemo plohe prizme,
zrnih
piramide i osnovnoga
pinakoida.
Amfibola
j e i biotita
su p o s v e r a z t r o e n i .
k a o t a k o v i h iz k a m e n a p o s v e n e s t a l o ,
Preostala
raztroina
pojavljuje
jer
se u o b l i c i h ,
po
kojih
moemo
posve
jasno razabrati,
g d j e biotit. Biotit p r e t v o r i o
se tu
g d j e j e bio amfibol,
posve u n a k u p i n u
klorita,
a u
n j e g o v e s t a r e k a l o t i n e u t i s n u l e su se k a d t o t a n k e i d u g e lee od
epidota.
I amfibol
pretvorio
se
nakupinu
u v i e k p r i d r u u j e z n a t n a m n o i n a vapnenca
epidota.
Klorit je u j e d n o m
esto
svjei
ledci
n o t o m u se
i d r u g o m sluaju liepe z e l e n e b o j e i
oita p l e o h r o i z m a u m o d r o zelenoj
lee
klorita,
i po k o j e o v e l i k o z r n o
apatita
i uto zelenoj boji. U
kao
preostali
uklopci
kloritu
amfibola
biotita.
eljezna
rudaa
posve j e nalik
samo j e neto sitnijega zrna.
4. Dacit
ispod
n a onu
vojarne
u dacitu od K n e e v c a ,
Srebrnici.
I z p o d v o j a r n e p r e d s a m o m S r e b r n i c o m n a l a z e se s t a r i n a p u t e n i
k a m e n o l o m i u d a c i t u , k o j i p o s v o m v a n j s k o m licu p o s v e
nalikuje
n a onaj od P r o t i n a h a n a , s a m o je k a m e n j o vie r a z t r o e n .
mikroskopom vidimo,
da
se tu
osim
kremena
Pod
i apatita
nije sa
u v a o n i j e d a n p r v o t n i s a s t a v n i dio, a i s a m a p a t i t d a j e
raztroba
ve naela.
Glinenci,
i to s a m o oni p r v e g e n e r a c i j e , r a z p o z n a j u se s a m o po
listiavoj r a z t r o i n i ,
b o j e . Amfibol
koja
i biotit
pokazuje
a sam j e klorit posve izblieio.

r i e d a k , no tim ga vie
vilnoga zrnja.
vidimo
U nijednom
osnove toliko, k a o ovdje,

preostala
su
ista
samo
klorit, koji izpunjaju
medju nakrtenimi nikoli ive
p r e t v o r e n i su u n a k u p i n u k l o r i t a i v a p n e n c a ,
Kremen
u
je
osnovi
kamenu
u velikih
zrnih vrlo
obliku s i t n o g a n e p r a
n e z a p i n j e za oi k r e m e n iz
j e r su tu svi ostali dielovi r a z t r o e n i .

svjea
zrnca
kremena.
Uz
vapnenac
a
i
n e s a m o amfibole i biotite, n e g o i g l i n e n c e i
o s n o v u , v i d i m o u p r e p a r a t u jo o b i l n a c r n a z r n a , a i m n o g o u
k a s t o p r o z i r n i h z r n a , k o j a su k a d t o liepe n a r a n a s t e boje.
rudaa
bila j e
dakle
tu
bogata
na titanu.
Epidota
eljezna
preparatu
nema.
E r u p t i v n o k a m e n j e iz o k o l i c e s r e b r n i k e opisao j e J o h n ,
s m o v e p r i j e s p o m e n u l i , k a o k r e m e n i propilit.
koju j e na tom k a m e n u J o h n
izveo,
Kemijska
pokazuje n a m ovaj
kako
analiza,
sastav:
8i0
65-42
Al O
17-70
Fe O
5-50
CaO
3-38
MgO
1-76
107
a l k a l i j a (iz r a z l i k e )
gubitak arenjem
57
100-00
A k o o v u a n a l i z u i z p o r e d i m o s o n o m od K n e e v e a , v i d j e t
d a j e tu n a j v e a r a z l i k a u m n o i m a l k a l i j a ,
d i r e k t n o opredielio a l k a l i j a ,
t o se n j e n o j
no
emo,
kako J o h n
vriednosti
nije
ne moe ni
govoriti.
Pri mikroskopskom iztraivanju naao j e J o h n
o v o : Osnova je
p o s v e k r i s t a l i n s k a , a sastoji se od p r e t e n a g l i n e n e a , n e t o k r e m e n a
u z a s i t a n amfibol i biotit, p a obilje a p a t i t a i p o k o j i list h e m a t i t a .
Porfirno j e izlueni p l a g i o k l a s s v j e .
Amfibol j e
zelen
i z m o m u zelenoj i smedjoj boji. B i o t i t se p o j a v l j u j e

I m a biotita z e l e n a i c r v e n o s m e d j a , a J o h n
p r v o t n o bio zelen,
pa
postao
smedj.
crvenkasto
da
je
oksidacijom
Zeleni
biotit
s pleohro-
u dva
oblika,
misli, d a j e s a v biotit
eljeznoga oksidula tek
pretvorio
se d j e l o m i c e
e p i d o t , koji se n a l a z i u t i n j c u u s i t n o z r n i h a g r e g a t i h ili u l e a s k i h
uklapa
medju
listovi lee od v a p n e n c a . K r e n i e n se p o j a v l j u j e u z a o k r u e n i h
kupovih.
Z a s m e d j i biotit n a v o d i
zrnih,
a kao uklopke
nalazimo
njima
u k l o p k e od t e k u i n e . J o h n
John,
osim
da
esto
apatita
i amfibola j o
uvruje ovo k a m e n j e medju
propilite z a t o , to m u j e o s n o v a p o s v e k r i s t a l i n s k a , to k r e m e n
d r a v a u k l o p k e od t e k u i n e ,
ljen, i n a p o k o n to se j e
to
mu je
raztrobom
kremene
sa
amfibol z e l e n i n e o b r u b amfibolu i b i o t i t u
razvio
epidot.
K a k o j e p o z n a t o , j o j e n e r i e e n o p i t a n j e , d a li se i m a d u p r o p i liti (s k r e m e n o m ili bez n j e g a ) d r a t i k a o p o s e b n e s a m o s t a l n e v r s t e
e r u p t i v n o g a k a m e n j a ili s a m o k a o p o s e b n o r a z v i j e n i i p r e o b r a e n i
oblici a n d e z i t a i a c i t a . P r o p i l i t i su p o z n a t i , d a v o d e u i c a h
r u d a e , a s v o j i m se v a n j s k i m l i c e m r a z l i k u j u o d d r u g o g a
e r u p t i v n o g k a m e n j a t i m , to n a l i k u j u n a z e l e n c e "
lich). Z i r k e l ,
vrste, navodi
koji
kao
zastupa mnienje,
da
su
(grnsteinhn-
propiliti
znaajne osobine propilit o v o :
razne
mladjega
samostalne
1. G l i n e n c i
ne
p o k a z u j u s t a k l e n a s t o lice m l a d j e g a e r u p t i v n o g k a m e n j a , n e g o g r u b o
lice ( d e r b ) , k a k o g a i m a d u p l a g i o k l a s i p o r f i r i t a ;
oni su p u n i r a z -
troina, i to poglavito v a p n e n c a , klorita i epidota.

fibol
uviek
su
v i e ili m a n j e r a z t r o e n i ,
2 . Biotit i a m
t a k o d a se s m e d j a
boja
j e d n e i d r u g e r u d e p r e t v o r i l a u z e l e n u ; r a z t r o b o m p r e t v o r e n e su
t e r u d e u k a l c i t , k l o r i t i e p i d o t . 3 . K r e m e n v o d i s a m o u k l o p k e od
t e k u i n e , d o k o n a j u a c i t u i m a s a m o u k l o p a k a od s t a k l a . 4 . O s n o v a
j e p o s v e k r i s t a l i n s k a , a n a p u n j e n a j e s e k u n d a r n i m i p r o i z v o d i , i to
v a p n e n c e m , k l o r i t o m , e p i d o t o m i esto p i r i t o m .
K a m e n j e s r e b r n i k e o k o l i c e p r i k a z u j e n a m se u r a z n o m
raztrobe,
no
uza
sve
to
vanjskim
licem
nikad
stanju
ne nalikuje
na
z e l e n c e . K a m e n j e od L j u b o v i j e v e j e J o h n
opredielio k a o d a c i t e ,
a kamenje
n e r a z l i k u j e se ni u
iz
neposredne
okolice
Srebrnice
e m b i t n o m od o n o g a k o d S r e b r n i c e , s a m o to j e vie r a z t r o e n o .
S t o m r a z t r o b o m p o j a v l j u j u se d o d u e n e k e osobine, no o n e t v o r e
samo most izmedju
dacita
G l i n e n c i su u k a m e n u
i propilita,
od K n e e v c a
kako
ga
Zirkel
s t a k l e n a s t a lica, k a o i oni u k a m e n u od L j u b o v i j e ,
inu
nalazimo
Biotit a
troba
sad
i amfibol
mah
muskovit
uhvatila,
propilita opisuju.
sad
pokazuju
vapnenac,
kadto
tu v i d i m o
iste
opisuje.
i Protina hana upravo

riedko
s m e d j u boju,
proizvode,
kada
za
klorit.
a g d j e j e razk o j e obino k o d
K r e m e n u k a m e n u od L j u b o v i j e i P r o t i n a
nosi u k l o p k e od t e k u i n e ; J o h n n a v o d i
tako
a kao raztro-
k r e m e n od
hana
Ljubovije
j o i u k l o p k e od s t a k l a , a m e n i se ini, d a s a m ih vidio i u k r e m e n u od P r o t i n a h a n a . O s n o v a j e o v o g a k a m e n j a k r i s t a l i n s k a , a k a o
r a z t r o i n u n a l a z i m o u njoj p o g l a v i t o v a p n e n a c . P r e m a t o m u p r i k a
zuje
nam
se
ovo
kamenje
u jednu ruku
kao
pravi daciti, a u
d r u g u k a o oblici, k o j i n a s d o n e k l e sjeaju p r o p i l i t a ; a te p r e l a z n e
forme sprijateljuju
i prave
andezita.
propilite
me s nazorom R o s e n b u s c h o v i m ,
imali
drati
samo
posebnim
oblijem
da bismo
d a c i t a ili
Andeziti i daciti uz obalu Bosne.

Predano u sjednici matematiko-prirodoslovnoga
N a p u t u o M a g l a j a p r a m a V r a n d u k u
nalazimo na dva
t i k uz o b a l u B o s n e m l a d j e e r u p t i v n o k a m e n j e .
k a k o j e kod Maglaja n a desnoj obali Bosne
k a m e n j e opisao j e i o p r e d i e l i o J o h n
ovdje samo donekle popunjen.
Ponajprije
mjesta
vidimo,
provalio andezit.
To
k a o t r a h i t , p a j e n j e g o v opis
Dalje gore
u z B o s n u n a l a z i m o iz
medju Nemile i H a n a B e g o v a n a desnoj i lievoj obali dacitno
ka
m e n j e , k o j e doslije nije bilo o p i s a n o .
I.
Andezit o Maglaja.
A n d e z i t , to i z g r a d j u j e
opisao j e J o h n
brieg, na k o m
stoji m a g l a j s k a
govina, Titze, Bittner, Mojsisovich) i opredielio ga k a o

trahit.
tvrdjava,
( G r u n d z g e der Geologie von Bosnien und
Evo u kratko
njegova
opisa:
Svietlo
Herce
sanidinski
sivi p o r f i r n i
kamen
i m a o s n o v u , k o j a se sastoji p o g l a v i t o od s i t n o g a s a n i d i n a ,
izmedju
k o g a se smjestilo
porfirno
globulitino
preobraeno staklo.
Medju
izluenimi sastavinami zauzimlje p r v o mjesto glinenac, koji

vie
pripada
sanidinu
sa j e d n o s t a v n i m i led ci ili
ponaj
karlsbadskih
s r a s l a c i h . P r v i su o b i n o z o n a r n o g r a d j e n i . R a z v i o se i p l a g i o k l a s ,
no
mnogo
manjoj
mnoini
Amfibol se s a v p r e t v o r i o
izpao,
a rubovi
preostale
p r e r e z o m amfibola.
od
sanidina.
limonit,
upljine
K r e m e n dolazi
koji
imadu
formu,
koja
riedkih
zrnih.
John.
se
andezit na dva
j e mjesto spomenuta m a g l a j s k a t v r d j a v a ,
uto
smedj.
je u preparatu
jednolino po svem kamenu raztresen. Toliko

U okolici M a g l a j a p o j a v l j u j e
Biotit j e
mu
sav
odgovara
Magnetit
mjesta.
je
Jedno
a d r u g o j e uz p o t o k J a -
b l a i i i e u . K a d i d e m o od M a g l a j a p r a m a O z r e n u , n a l a z i m o p r i u l a z u
u dolinu Jablanice
njega
pojavljuje
na
se
malenu
andezit,
prostoru
koji j e
serpentin,
posve
domala
iza
identian
s onim
od
m a g l a j s k e t v r d j a v e , s a m o j e on o v d j e j o vie r a z t r o e n .
Sav je
Osnova
taj
mu
andezit
jasno
sive boje
nego je
Koji se
listi biotita,
etvorinastih
g d j e k o j i apatit
traga
strukture.
k r i s t a l i n s k a i s i t n o z r n a , a sastoji se p o g l a v i t o od glinenca,
u
ni
i oite porfirne
pretvorenomu staklu,
e s t o vidi
ne pokazuje
prerezih.
Uz
i vapnenac
to pojavljuje
koji
kao razlroina.
K a o u t r u s c i p r v e g e n e r a c i j e r a z v i o se glinenac,
amfibol i po k o j e z r n o
kremena.
Glinenac
se p o
biotit,
raztroeu
r a z v i o se o v d j e k a o p l a g i o k l a s , a n e k a o s a n i d i n ,
to J o h n
n a v o d i , no- u t a k i h o d n o a j i h , d a l a k o r a z u m i j e m o ,
je J o h n
kao
kako
d r a o , d a j e tu u v e i n i sanidin. A k o r a z m o t r i m o k r u p n i j e
izruene glinence,
vidjet emo,
d a j e tu d o b r a p o l o v i c a
razvijena u polisintetskih sraslacih

kadto pridruuju jo i umetnute
po
albitnom
glinenaca
zakonu, emu
l a m e l e po p e r i k l i n s k o m
se
zakonu.
P o k o j i p u t z d r u u j u se ti oblici u k a r l s b a d s k e sraslace. S v i ostali

glinenci,
koji
nam
se p r i k a z u j u
jednostavni inividuji,
bez
kao jednostavni
sumnje
su
sluajeva plagioklasi. T o zakljuujemo

vidnih sanidinih
cesto
umetnute
njenju.
put
opet
oituje
Napokon prerezi smjerom
ili
kao
dielu
odatle, to su u t a k v i h p r i
t a k o fine l a m e l e ,
p o m n i j i m m o t r e n j e m i pri n a j v e e m p o v e a n j u
t a k v o srastenje drugi
dvojci
takodjer u najveem
d a se t e k n a j -
uouju,
pa
samo u valovitom
pinakoida
ne mogu
to
se
potamdakako
p o k a z i v a t i s r a s l a c a . N a j g l a v n i j i d o k a z , zato o v a k v e j e d n o s t a v n i j i '
oblike imamo uvrstiti medju plagioklase, nalazimo u optikih svojs t v i h . U v e e m b r o j u p r e p a r a t a n i s a m m o g a o nai n i j e d a n p r e r e z ,
u k o m bi p o l o a j r a v n i n e o p t i k i h osi
i k u t o p t i k i h osi g o v o r i o
za to, d a t u i m a m o s a n i d i n ; j e d n o j e
i drugo
uviek
pokazivalo,
d a se tu r a z v i o p l a g i o k l a s . U v e i n i s l u a j e v a m o g l o se u s t a n o v i t i ,
da
taj
plagioklas
s priblino
pripada
simetrijskim
labradoru.
Na
potamnjenjem
polisintetskih
n a a o sam
najvee
sraslacih
potam
njenje
2 2 : 24
25 : 29,
to bi o d g o v a r a l o l a n u , k o j i nije kiseliji od
Na jednom karlsbadskom
trijsko potamnjenje
dvostrukom
labradora.
s r a s l a c u iznosilo je s i m e -
to o d g o v a r a labradoru
17
l'
18
2'
4,
Ab An
x
=
=
prosjeku
0
9.
N a j e d n o m s r a s l a c u , k o j i se p r i v i d n o s a s t o j a o s a m o od d v a Hepa
i velika individuja, i gdje j e bio trei individu] u p r v o m u m e t n u t
u obliku vanredno t a n k a i k r a t k a klina,
d a se j e d v a o p a a o ,
iz
nosilo j e s i m e t r i j s k o p o t a m n j e n j e n a s v a k u s t r a n u 2 4 . U
konver
g e n t n o j svjetlosti izlazila j e g o t o v o u s r e d i n i n e g a t i v n a
razpo
t a b l u V . u djelu A . M i c h e l
Levy,
t u d e sur le d t e r m i n a t i o n d e s f e l d s p a t h s , P a r i s 1 8 9 4 . , v i d j e t
emo,
lovnica.
Ako pogledamo
d a l a b r a d o r b An
1
na
prosjeku
=
45
stoji g o t o v o o k o m i t o n a r a z p o l o v n i c i ,
koja j e tu negativna,
d a taj p r e r e z i m a s i m e t r i j s k o p o t a m n j e n j e
D r u g i j e d a n s r a s l a c od d v a i n d i v i d u j a
pa
od j e d n o 25.
pokazivao j e
simetrijsko
potamnjenje
6 : 7.
U
konvergentnoj
svjetlosti
izlazile
su
oba
individuja
p r u g e ( A x e n b a l k e n ) iz v i d n o g a polja, a o s n e r a v n i n e
osne
konvergirale
su p r a m a n e g a t i v n o j r a z p o l o v n i c i , p a j e d a k l e to labrador
Ab An
2
u prosjeku
=
=
0
0.
P r e r e z i , koji su bili p r i b l i n o u z p o r e d n i s p i n a k o i d o m M ,
zivali su obino k o s
kom
prerezu
izlaz
iznosio j e
pruga optike osi;
pozitivne razpolovnice.
kut
potamnjenja
uz
ta
15 i v i d j e l a
se
s a m a os n i j e b i l a u v i d n o m p o l j u .
t o l a b r a d o r , koji nije kiseliji
od
p r e r e z u izlazila j e
razpolovnica
pozitivna
l a n a A\An .
Dakle je i
Samo na jednom
gotovo okomito na
k a o to v i d i m o k o d s a n i d i n a , n o t u j e j e z g r a p o t a m n j i v a l a
a r u b uz 6 ,
labradora,
r e d n o sa
pa je
vrlo
vjerojatno,
a r u b od a n d e z i n a
M.
i da
da
prerez
poka
Na jednom
se t a j e z g r a
nije
iao
M,
uz 1 2 ,
sastoji
od
tono uzpo-
A k o sve ovo u z m e m o u obzir,
onda n e m a sumnje,
da
porfirno
izluene glinence i m a m o uvrstiti medju labradore, pa p r e m a

sam k r e m e n medju
Porfirno izlueni plagioklasi

pa j e zanimljivo,
tomu
andezite.
da
pokazuju
bazinost
obino z o n a r n u
ne pada
gradnju,
u v i e k j e d n o l i n o od sre
d i n e p r a m a r u b u , n e g o k a d t o j e d a n p u t ili vie p u t a o p e t r a s t e i
o p e t p a d a . N a j e d n o m p l a g i o k l a s u n a b r o j i o s a m do d v a d e s e t z o n a ,
g d j e su se v i e p u t a i z m j e n j i v a l e b a z i n e i kiselije z o n e .
Grlinenci u o s n o v i bit e t a k o d j e r p l a g i o k l a s i , no nije i z k l j u e n o ,
da n e m a tu i sanidina, j e r n a m analiza k a m e n a
pokazuje
znatnu
m n o i n u kalija, p r e m d a z n a d u i gdjekoji labradori sadravati

k a l i j a . N a j e d n o m t a k o m s i t n o m l e d c u , koji j e bio z o n a r n o
neto
gradjen
i p r i k a z i v a o n a m p o p r e n i p r e r e z sa r o m b s k i m o b r i s o m , t v o r i o j e
jedan
pinakoid
s drugim kut
od
92.
Tu j e kut
o t r o m u g l u iznosio 3 1 , a to s v e o d g o v a r a
Plagioklas prve generacije uklapa
potamnjenja
labradoru.
obilno sitne iglice a p a t i t a ,
k a d t o i listie b i o t i t a .
Biotit
j e k a o u t r u s a k v r l o obilan. Boje je s m e d j e u t e .
esto liepe l e d c e a p a t i t a .
U k a m e n u od J a b l a n i c e
Uklapa
biotit j e
posve
p o z e l e n i o , j e r se p r e t v o r i o u k l o r i t , u k o m lee sitna z r n a
Amfibol
je k a o t a k a v izeznuo,
a mjesto
njega
vidimo
epidota.
raztro-
i n u , u k o j o j j e vapnenac
p r e t e a n , a u k a m e n u od J a b l a n i c e o p e t
klorit
R a z t r o i n a se t a p o j a v l j u j e
sa z r n c i od epidota.
u otegnutih
s t u p o v i h ili u r o m b i h , n a k o j i h su iljati u g l o v i o d r e z a n i , k a o to
pokazuju
popreni
prerezi
amfibola.
Amfibola
j e bilo u k a m e n u
m n o g o m a n j e od biotita.
Kremen
zaobljena.
je riedak,
a zrna
su
U jednom
takom
kremenu
m u neto sitnija i u v i e k j a j o l i k o
naao sam
uklopak
stakla
sa v e l i k i m m j e h u r o m , k o j i j e bio n a i r o k o c r n o o b r u b l j e n .
Apatit
noga
vie p u t a p o k a z u j e j a s n o p l o h e p r i z m e , p i r a m i d e i o s n o v
pinakoida.
Magnetit
dolazi u n e p r a v i l n o m zrnju,
Kemijska analiza,
to j u j e i z v e o
a kadto
Fr. T u c a n ,
sastav :
8i,0
1 0
2
63-77
17-09
!'<,(>.
3-58
CaO
3-26
MgO
1-28
i u
oktaedrih.
pokazuje
nam
3-97
K0
3-43
gubitak arenjem
Odbivi gubitak,
nano na
313
99-5
koji j e nastao arenjem,
dobit emo
prerau-
100
Si0
60-16
1 0,
17-72
Fe 0,
3-71
CaO
3-38
MgO
Na 0
2
37
. . . . . . .
4-11
))
K)
100-00
T i n a m b r o j e v i d a j u o v a j m o l e k u l a r n i snoaj :
Si0
110-27
ili
73-87
17-37
,.
11-67
Fe 0
2-37
..
CaO
5-82
Al 0
2
1-55
3-89
MgO
3-20
2-14
Na 0
6-63
4-44
K0
3-65
149-26
Ako uzmemo,
da
2A4
ili 100-Otl
s a v n a t r i j p o t j e e iz p l a g i o k l a s a ,
a sav kalij
iz s a n i d i n a , i a k o p u s t i m o iz v i d a m a g n e t i t , to bi u k a m e n u b i l o :
i k r e m e n a kiselina
sanidina j aluminij
244
I kalij
^ k r e m e n a kiselina
vapno
19 52
26'66 j
-
4 4 4 J.
I natrij
2-44 j
.
albita | aluminij
a n o r t i t a -{ a l u m i n i j
14 64 ^
35 4
4'44 J
.
}.
7 78
3 89
3'89
15 6
214
7-38
1 55 J
slobodne k r e m e n e
21-12
kiseline
slobodna aluminija
0-90
. .
)
Prema
ovome
krajnjemu
bi p l a g i o k l a s
o d g o v a r a o f o r m u l i Ab An
2
dakle
l a n u o l i g o k l a s a . A k o j e j o i kalij b a r u j e d n o m
sadran u plagioklasu,
dielu
onda bi nas analiza upuivala na jo kise
liji p l a g i o k l a s . Vidjeli s m o ,
d a su porfirno izlueni p l a g i o k l a s i la
b r a d o r i , p a o v o n e s u g l a s j e s a n a l i z o m m o e m o t i m r a z t u m a i t i , to
su b e z
sumnje
glinenci
osnovi
donekle tvarni sastav glinenaca
kiseliji
i to j e r a z t r o b a
ve
promienila.
II.
Dacit uz desnu i Hevu obalu Bosne izmedju

Nemile i Hana Begova.
Eruptivno kamenje,
to
se
nalazi
izmedju
g o v a , o p a z i o i ubiljeio j e p r v i B r . W a l t e r
j e dodana njegovu
djelu
Nemile i H a n a Be
u svojoj k a r t i ,
E r z l a g e s t t t e n in B o s n i e n " ,
koja
tu j e t o
k a m e n j e o z n a e n o k a o t r a h i t . K a m e n , to se n a l a z i n a d e s n o j o b a l i
B o s n e , m o e se v i d j e t i s a e l j e z n i c e , j e r j e t u tik u z a e l j e z n i c u
k a m e n u o t v o r e n k a m e n o l o m , d o k za k a m e n n a lievoj obali m o r a m o
poi cestom, k o j a v o i iz Z e p a u V r a n d u k , p a i tu k a m e n
d o s a m e ceste. J a
k o j i elim o v d j e
sam
oba
nalazita
obaao
i skupio
dopire
materijal,
opisati.
1. Bacit izpod Bistricaka na obali Bosne.

A k o od p o t o k a B i s t r i c a k a p o d j e m o c e s t o m niz Bosnu n a i
najprije serpentine,
ljuju
se c r n i
uz
k o j e se o n d a die dacit.
brusilovasti
kriljavci,
koji
se v u k u
dobar
komad
p u t a , d a o n d a u s t u p e m j e s t o s e r p e n t i n u sa S m o l i n - M a h n a e .
su p r i g r a d n j i ceste n e k o l o m i l i ,
pa je
emo
Iza dacita pojav

Dacit
sada kamen na povrini
dobro raztroen.
D a c i t j e j a s n o sive b o j e i oite p o r f i r n e s t r u k t u r e .
p o d m i k r o s k o p o m v i d i m o , d a se o s n o v a r a z v i l a u z n a t n o j
a da
njoj
lee
uloeni
utrusci
p r v e generacije,
preparatu
mnoini,
medju
kojimi
m o e m o r a z a b r a t i p l a g i o k l a s , biotit i k r e m e n .
. J. A. 159.
Osnova
je
kamena,
koliko
se
moe razabrati,
posve
krista-
linska. O n a j e sitnozrna, m i k r o g r a n i t s k a , te n a m p r u a sliku
posve
n a l i k n a o n u , to j e p o k a z u j e k a m e n j e od S r e b r n i c e . U njoj
b i r e m o p o m u e n a z r n a glinenca,
n e t o malo magnetita,
znatnu mnoinu sitnoga
koji listi biotita,
i n a p o k o n obilje r a z t r o i n e
Medju
porfirno
glinenca,
biotita
GUnenac
se tu
riedak
zirkon
(vapnenca).
izluenimi
i kremena
m a l o apatita,
raza-
kremena,
rudami
nalazimo
jo i tragove
pojavljuje
osim
spomenutoga
amfibola.
velikih
zrnatih
oblicih,
na
kojih
vrlo esto j a s n o r a z a b i r e m o m n o g o s t r u k e s r a s l a c e p o a l b i t n o m za
konu,
e m u se k a d t o
skom zakonu.
Oni
su neto svjeiji,
su
pridruuju
tu se v i d i ,
jednolino izmjenjuju
d a su z o n a r n o g r a d j e n i ,
raztroene.
Kojoj hrpi ovi plagio-
n i j e se m o g l o o p t i k i j a s n o u s t a n o v i t i . P l a g i o -
klasi cesto u k l a p a j u
Biotit
a gdje
g d j e se n e -
zone razne bazinosti. Pri tom opaamo, da
s u zone v e e b a z i n o s t i i bolje
klasi pripadaju,
i lamele umetnute po periklin-
obino raztroinom j a k o pomueni,
ciele h r p e a p a t i t a
p a p o j e d i n e l i s t o v e biotita.
j e u k a m e n u vrlo obilan i jo posve svje.
Boje j e u t o
s m e d j e i p o k a z u j e p o z n a t i p l e o h r o i z a m . O n u k l a p a esto iglice a p a
tita. I z m e d j u r a z k a l a n i h l i s t o v a b i o t i t a
vapnenca.
Takva
se l e a
u t i s n u t e su k a d t o lee od
sastoji od j e d n o g a ili od d v a z r n a ,
na
k o j i h se v i d e k a d t o s r a s l a k e l a m e l e .
Kremen
prve
generacije
nije
odve
obilan,
a pojavljuje
o v e i h , z a o k r u e n i h oblicih. U n j e m u se p o j a v l j u j u
s libelom.
krupna,
tu
G d j e j e libela s i t n a , tu o n a n e p r e s t a n o t i t r a ,
ona
pri
nagibanju
preparata
polagano
mienja. I m a u k l o p a k a i s n e p o m i n i m m j e h u r o m ,
se u
uklopci tekuine
a gdje j e
svoje
mjesto
kao i uklopaka
sa d v a t a k v a m j e h u r a , a p r e m a t o m u i m a m o o v d j e i u k l o p a k a
stakla. K a o uklopak nalazimo nadalje
k r e m e n u po koju
od
tanku
i g l i c u a p a t i t a i koji otri l e d a c z i r k o n a .
Amfibol.
Osim spomenutih r u d a vidimo
preparatu
mjestimice
r a z t r o i n u , k o j a se s k u p i l a u p r a v i l n o j f o r m i , i to u f o r m i
ili u formi, k o j a o d g o v a r a p o p r e n i m p r e r e z o m amfibola. U
stupova
veem
b r o j u p r e p a r a t a od t o g a k a m e n a n a a o s a m j e d a n , g d j e j e u j e d n o j
takovoj nakupini
bilo j o
sauvano
amfibola.
T u se m o g l o r a z a
b r a t i , d a j e tu bio a g r e g a t l i s t o v a a m f i b o l a i n e k i h r u d a ,
k o j e su
se m e d j u t i m r a z t r o i l e . A g r e g a t j e i m a o f o r m u a m f i b o l a , k o j i j e tu
r e s o r b i r a n . P r e o s t a l i listovi a m f i b o l a bili su u k a s t o z e l e n e b o j e i
jaka
pleohroizma.
Apatit
s a d u t a n k i h iglioah sad u debljih
l e c i h , k o j i m j e k a d t o s r e d i n a bila s m e d j a od
Zirkon
j e u k a m e n u r i e d a k , ali su m u ledci v r l o otri.
Magnetit
u pravilnih
obino u obliku nepravilna zrnja.
rjedje
oktaedrih.
Kemijska analiza,
kamenu
stubastih
uklopaka.
koju
ovaj k e m i j s k i
je
izveo
F. T u c a n ,
Si0
ovomu
G5-08
Al O
2
pokazuje
sastav:
15-94
Fe
CaO
4-13
MgO
1-31
Na.,0
4-51
K0
4-50
gubitak arenjem
0'81
99-9
A k o od t o g a o d b i j e m o g u b i t a k ,
to j e a r e n j e m n a s t a o , a p r e -
o s t a l e t v a r i p r e r a u n a m o n a 1 0 0 . to e m o d o b i t i :
Si0
65'67
.11/1
16-08
le.,
3-66
CaO
. . . .
MgO
. . . .
1-32
. . . .
4-57
Na 0
2
KO
4-16
. . . .
4-54
100-00
R a u n a j u i iz t o g a m o l e k u l a r n i snoaj p o j e d i n i h s a s t a v i n a
dobit
emo ove brojeve :

Si0
Fe 0,
2
72-77
10-48
1-52
7-43
2-19
. .
. .
7-37
4-89
.
.
.
.
.
.
Na 0
K0
.
.
.
.
ili
CaO
MgO
9
. 109-45
. 15-76
.
2-29
4-93
4-83
150--13
3-22
ili
100-00
I z o v i h b r o j e v a d a l o bi se i z r a u n a t i , d a u k a m e n u i m a :
i k r e m e n e kiseline
. 48'66 j
alkal. glinenca ] aluminija
8*11 \
i alkalija
64"88
8*11 J
4"74
aluminija
2*37 i
vapna
metasilikata
^g
4
vapna
n e z
9"48
2'37 j
6'27
219
2 56
j2 54
1310
100-00
D a j e ovaj k a m e n p o s v e s v j e , o n d a bi u n j e m u p l a g i o k l a s i m a o
f o r m u l u -,
n o vidjeli s m o ,
da j e upravo plagioklas
najvie
r a z t r o e n i u n j e m u u p r a v o oni d i e l o v i , koji su b a z i n i j i , t e n e m a
s u m n j e , d a p r v o b i t n i p l a g i o k l a s i d e u b a z i n i j u h r p u , n e g o to n a m
j e prorauna formula
odaje.
2. Dacit sa desne obale Bosne.

K a d o v j e k i d e uza e l j e z n i k u
Hanu Begovu,
kod
naii
e i z a
p r u g u od p o s t a j e N e m i l e p r e m a
163. kilometra
kilometra 163'7. neobino
krupna
na
zrna.
amfibolit,
Iza toga
koji
je
amfibolita
p o j a v l j u j e se s e r p e n t i n , a k o d k i l o m e t r a 1 6 2 ' 3 . p r o b i o j e k r o z ser
p e n t i n biotitni dacit, k o j i p o s v e n a l i k u j e n a o n a j , to s m o g a
malo
p r i j e opisali i koji b e z s u m n j e stoji s n j i m u s a v e z u , p r e m d a
onaj
lei
neto vie uz
Bosnu.
Vanjsko
s a s t a v isti j e , k a o i u p r e d j a n j e m
Osnova j e sitnozrna, granitska,
kremena,
neto apatita,
dosta
lice,
struktura i mineraloki
kamenu.
a sastoji se od glinenca,
sitnoga
biotita,
obilno
pa neto
vapnenca.
Medju porfirno i z l u e n i m i s a s t a v i n a m i r a z p o z n a j e m o :
Glinenac,
k o j i j e t a k o r a z t r o e n , d a se r i e d k o k a d a vidi, d a j e
to bio p l a g i o k l a s . U r a z t r o i n i n a l a z i m o n a j v i e
Kremen
vapnenca.
j e u nepravilnih zrnih dosta riedak. U njemu
iglice z i r k o n a , u k l o p k e t e k u i n e
s pominim mjehurom,
nalazimo
a moda
i stakla.
Biotit
j e o b i l a n , s v j e , u t o s m e d j i esto i z b u e n a p a t i t o m .
opacitna ruba.
Bez
Amfibol
je
ovdje
neto
oitiji,
p r e m d a on i tu
d o l a z i u istih
o d n o a j i h , k o j e s m o p r i j e s p o m e n u l i . U z to v i d i m o k a d t o p r e r e z e ,
koji imadu
utoga
amfibola,
d o k u s r e d i n i v i d i m o listie b e z b o j n o g a amfibola, k a d t o
na
vapnenca
i n e t o epidota,
obodu
vienac
od listia
smedje
pa drugih proizvoda raztrobe.
Kemijska analiza,
zultat :
koju
je
izveo F r . T u c a n ,
Si0
re
64-79
A/ 0
2
d a l a j e ovaj
15-29
Fe O
2
. . . .
3-73
CaO
3-79
MgO
1-82
Na 0
2
3-82
K0
3-74
gubitak arenjem
3'22
10-2
P r e r a u n a m o li o p e t o v e b r o j e v e n a 100 odbivi
to j e n a s t a o a r e n j e m , d o b i t e m o :
Si0
66-82
Al O
15-76
Fe O
3-85
CaO
3-91
MgO
1-87
3-94
JS\0
E0
3-85
100-00
Iz toga
dobili
Si0
o v a j m o l e k u l a r n i snoaj :
.
Al O
2
Fe O
2
CaO
. 111-37
ili
74-61
15-45
2-41
10-35
1-61
4-67
.
. .
6-98
MgO
2-63
176
Na 0
2
6-34
K0
4-25
2-75
4-10
149-28
Iz toga bismo mogli izraunati ovaj
ili
100-00
sastav:
prije
gubitak,
38
. KIPATI,
()
42 0 j
!
aluminija
alkalija
7 \
.
[ k r e m e n e kiseline
. . .
6*70 j
anortita l aluminija
3*35 J.
I vapna
metasilikata
mciaSlIIKdLa
jp,
13*40
3*35 J
m
56*00.
7*00 J
.
J
.
e
4*69
7
9*38
1*32
vapna
1*62
B r o j e v i ovi
s l o bdali
o d n ebi knraem
m e fnoer mkui lsue l iznae p l a g i o k l a s Ab An ,
l
s u m n j e , d a j e on o v d j e bio od v e e b a z i n o s t i .
n o21*22
nema
Petrografske biljeke iz Bosne.

Predano u sjednici matematiko-prirodoslovnoga razreda Jugoslavenske
P r o l a z e i v i e g o d i n a r a z n i m i k r a j e v i B o s n e s a k u p i l o se n e t o
s i t n i j e g a p e t r o g r a f s k o g m a t e r i j a l a , koji sam u z a d n j e v r i e m e o b r a d i o ,
p a g a elim o v d j e p r i o b i t i , j e r e i to neto doprinieti b o l j e m u
g e o l o k o m p o z n a v a n j u B o s n e . T o m u s a m d o d a o n e k e n o v e bi
ljeke o serpentinskoj zoni, j e r sam imao zgodu, da obadjem n e k e
t o k e t e z o n e , k a m o n i s a m bio dospio p r i j e , n e g o to s a m t i s k a o
svoju r a z p r a v u b o s a n s k o j s e r p e n t i n s k o j zoni.
I.
Kremeni filit od Poloma na Drini.

U svojoj r a z p r a v i K r i s t a l i n s k o k a m e n j e s e r p e n t i n s k e z o n e u
B o s n i " ( R a d " J u g o s l a v e n s k e a k a d e m i j e k n j . 133., 1897.) n a v e o
s a m , d a se u z v o r n i k o j okolici n a l a z i k r i s t a l i n s k o k a m e n j e , k o j e
p r i p a d a g o r n j e m u odjelu a r h a j s k e formacije, i k o j e lei n a k a m e n j u
( g a b r o , lher zolit, amfibolit) s e r p e n t i n s k e zone. T o se k a m e n j e sa
stoji u z v o r n i k o j okolici od g r a n a t i m filita i k r i s t a l i n s k o g a k r i l j a v o g v a p n e n c a . J u n o p a k od Z v o r n i k a p r a m a V l a s e n i c i i S r e b r
nici n a l a z i m o u z n a t n o j m n o i n i p a l e o z o j s k e k r i l j a v c e , a m j e s t i
m i c e i s t a r i j e k r i l j a v c e , k o j e m o r a m o , k a o i one k o d Z v o r n i k a ,
u v r s t i t i u g o r n j i odio a r h a j s k e d o b e . T a k v a k a m e n j a n a l a z i m o
najprije k o d P o l o m a i o n d a dalje k o d Lonjina.
N a p u t u od Z v o r n i k a p r a m a Srebrnici susreemo o d m a h iza
P o l o m a p o s v e s v i e t l e k r i l j a v c e , k o j e elimo o v d j e opisati, a o d m a h
i z a n j i h p o j a v l j u j u se z e l e n i k r i l j a v c i , iza k o j i h opet d o l a z e c r n i
brusilovasti kriljavci.
Svietli ovi k r i l j a v c i g o t o v o su p o s v e Oiste biele b o j e , a ciepaju

se u t a n k e ploe. N a p o v r i n i
okalanih
ploa
v i d e se v r l o
fine
k o i c e od s r e b r n a s t o g a tinjca, k o j i i m a lice seri cita.

U m i k r o s k o p s k o m p r e p a r a t u r a z a b i r e m o k a o bitne sastavne diel o v e kremen,
svietli
tinjao
ovaj k a m e n s j e d n e s t r a n e
kriljavca,
dok
se s d r u g e
dodue nema klorita,
i rutil.
P o mineralokom sastavu
stoji
izmedju tinjeva kriljavca i kremena

strane
ponajvie pribliava
ali j e p o s v o m g u s t o m s a s t a v u ,
filitu.
On
po razvoju
tinjca i r u t i l a p r a v i filit, p a g a z a t o m e d j u filite i u v r u j e m o .

Kremen
j e najobilniji s a s t a v n i dio k a m e n a . O n se tu
u obliku vrlo sitnoga zrna posve n e p r a v i l n i h obrisa.

zrno prislanja i stvara
staniastu strukturu.
pojavljuje
Z r n o se u z a
Z r n a su s a d s v a p r i
lino j e d n a k e veliine, a s a d o p e t v i d i m o p o k o j e v e e z r n o
n u t o m e d j u sitnije z r n j e , ili se m j e s t i m i c e k r u p n i j a z r n a
umet
skupljaju
u p o j e d i n e odieljene i o t e g n u t e n a k u p i n e .
Tinjac
nije u p r e p a r a t u
obilan,
ali g a i p a k
svuda vidimo.
d o l a z i u v i e k u o b l i k u v r l o s i t n i h listia, k o j i su ili p o s v e bez

ili j e d v a
osjetljivo
bliedo
z e l e n e boje.
On pokazuje
On
boje
sva optika
s v o j s t v a m u k o vita.
Rutil
u velikom
broju
individuja,
k o j i se g o t o v o
u v i e k t a k o n a g u s t o r e d j a j u , d a t v o r e ciele p o v o r e . O b i n o se on
t u v i d i u sitnih i g l i c a h , a r j e d j e u n e p r a v i l n i h u t i h z r n i h .
i d u g e iglice r a z a b i r u se, k a o to
obino u
filitih
Tanke
susreemo,
tek
p r i v e l i k o m p o v e a n j u . O s i m j e d n o s t a v n i h l e d a c a n a l a z i m o tu d o s t a
esto i s r a s l a c e ,
obino pojavljuju.
i to p o o b a s r a s l a k a z a k o n a ,
Sraslaci po zakonu,
gdje j e
k o j i se k o d
sraslaka
rutila
ravnina
p l o h a 101 i g d j e osi od o b a i n d i v i d u j a t v o r e k u t od 1 1 4 2 5 ' , r a z

vili su se n e t o rjedje, i t u su o n d a
oba
t i m i sraslaci n a a o s a m i j e d a n t r o j a k ,
individuja duga.
Medju
g d j e su se t r i l e d c a j e d a n
z a d r u g i m p o istom z a k o n u s r a s l a . M n o g o su obiniji s r a s l a c i , g d j e
j e s r a s l a k a r a v n i n a p l o h a 3 0 1 i g d j e osi t v o r e k u t o d 5 4 4 4 ' , p a
i tu su obino o b a i n d i v i d u j a d u g a i j e d n a k e v e l i i n e . S a m o
kadto
j e j e d a n i n d i v i d u j k r a t a k ili su o b a k r a t k a ( s r d e o l i k i s r a s l a c i ) .
Zirkon
j e u k a m e n u v a n r e d n o riedak. U cielom preparatu
naao
sam samo d v a sitna ledca.

Organska
tvar
i samo na nekih
u o b l i k u v r l o s i t n a p r a h a p o j a v l j u j e se n a r i e d k o ,
mjestih.
II.
Amfibolni zeleni kriljavci od Poloma i Lonjina

na Drini.
alko w sky
uveo je
i m e zeleni k r i l j a v c i ' '
(Elemente
der
Lithologie, p . 212.)
( G r n s c h i e f e r ) za o n a k v o k r i s t a l i n s k o k r i -
l j a v o k a m e n j e , k o j e j e t a k o g u s t a s a s t a v a , d a m u se s a s t a v n i d i e lovi d a d u t e k p o d m i k r o s k o p o m u s t a n o v i t i .
u p r v o m r e d u amfibol,
a onda
kadto i kremen i vapnenac.

l e n u b o j u . S a m amfibol
obino
T i su s a s t a v n i d i e l o v i
klorit,
epidot, g l i n e n a c ,
Amfibol u z k l o r i t
ne dolazi
daje
n i k a d a u zrnju,
k a m e n u ze
nego
uviek u
o b l i k u d u g i h i t a n k i h iglica. B o j a m u j e ili j a s n o zelena ili m o d r u a s t a k a o u g l a u k o f a n a , a g d j e k a d j e tu r a z v i j e n i s a m
glaukofan.
Sva ova bitna svojstva zelenih kriljavaea nalazimo pri

to
se r a z v i l o
uz
Drinu
kod
Poloma
Lonjina,
kamenju,
pa
zato i
e l i m o to k a m e n j e k a o z e l e n e k r i l j a v c e p r i k a z a t i , p r e m d a j e s a m o
i m e , k a o to i K a l k o v v s k y
1. Zeleni
I z a sela P o l o m a
pojavljuju
N a filite
na
p r i z n a j e , dosta n e s p r e t n o .
kriljavci
Drini,
kod
idui
p r a m a Ljuboviji
se n a j p r i j e k r e m e n i fili ti, k o j e
se n a s l a n j a j u
amfibolni
zeleni
e l i m o g o v o r i t i , a iza n j i h se p o j a v l j u j u
Z e l e n i su o v i k r i l j a v c i b l i e d o
kriljavosti.
Srebrnici,
malo p r i j e opisali.
kriljavci,
kojih
ovdje
crni brusilovasti kriljavci.
ili u k a s t o zelene boje i d o b r e
se
epidot,
vapnenac,
pojavljuje
glinenac
ovdje
velike
modruasto zelena.
P l e o h r o i z a m se oituje
a s t o j () i m o d r o j ( ) boji.
glaukofanom vrlo velika,
hematit.
u tankih i dugih
boji i p l e o h r o i z m u
nalikuju
Premda
na
je
iglicah,
glaukofan.
koje u
Beja
im j e
u ukastoj (a),
ljubi
prema tomu
t o i p a k nije o v o g l a u k o f a n ,
n a s t i amfibol, j e r m u p o t a m n j e n j e
fibia
smo
P o d m i k r o s k o p o m nalazimo kao sastavne dielove ka
m e n a : amfibol,
Amfibol
Poloma.
slinost sa
nego
gotovo uviek pukotinami poprieko razlanjene. Samo
i g l e p o k a z u j u u z t o j o i p o duljini p r i z m a t s k u
Klorit
Epidot
se r a z v i o u t o l i k o j m n o i n i , d a m j e s t i m i c e i z t i s k u j e
toga
p o s v e sitno, b e z b o j n o z r n j e
krupnijega
epidota.
zrnja
posve
amfibola.
se p o j a v l j u j e o b i n o u v e l i k i h , n e p r a v i l n o s t u b a s t i h
Osim
deblje
kalavost.
amfibol, a p o s t a o j e , k a k o se j a s n o vidi, p r e t v o r b o m
bliedo ute boje.
vlak
t v o r i k u t od 18. I g l i c e su a m
zrnih
vidi se k a d t o j o
Vapnenac
se r a z v i o
U preparatih
od
u kamenju
kod
Poloma
g d j e k o j i h k o m a d a n i j e bilo
dok ga u drugih komadih i m a d e

s t a v n i dielovi u p r a v o p l i v a j u
ni
dosta
nejednako.
traga
vapnencu,
u tolikoj mnoini,
vapnencu.
d a ostali sa
Na zrnih vapnenca
se
vidi r o m b o e d r i j s k a k a l a v o s t , a cesto i s r a s l a k e l a m e l e .
utruen
medju
v a p n e n c e m . O n j e s t a k l e n a s t a lica i o b i n o b e z s r a s l a k i h
Glinenac
je
lamela.
Hematit
ovdje
vrlo
riedak
i dolazi
uviek
dolazi u sitnih I j u s k a h i o b i n o se p r i l j u b l j u j e
2. Zeleni
A k o idemo
od
kriljavci
Ljubovije
kod
prama
k o d mostia p r e k o S l a p a n i c e
Lonjina.
Lonjinu,
susresti
epidotu.
iste
mi
emo
uz
Drinu
crne brusilovaste kri-
l j a v c e , k o j e s m o nali k o d P o l o m a , i n a j e d n o m
mjestu uz
Drinu
p r o b i j a k r o z te k r i l j a v c e d a c i t . K o n t a k t n a z o n a i z m e d j u o b a k a
m e n a posve j e
amfibolni
raztroena.
zeleni
Neto
kriljavci
dalje
niz
Drinu
znatnim prostorom.
pojavljuju
se
U rieci Slapanici
nalazimo k a o valutice zelene kriljavce, c r n e brusilovce i dacit.

Mineraloki
Poloma.
Amfibol
sastav
ovih
kriljavaca
j e u ovom kamenju,
isti
je,
j e r j e svjee,
k a l a v o s t , boja, p l e o h r o i z a m isti m u j e , k a o i
Klorit
j e ovdje riedak.
k a k o se j a s n o v i d i ,
i z a m se oituje
u otro
klorita
slabo
tako je
boja j e d v a
Epidot
I ovdje j e
iz amfibola.
Oblik,
postaje,
j e j a s n o zelene, a pleohro
gotovo
boji.
bezbojan,
Gdjekoji
da
se
list
zelena
j a v l j u j u se p o n a j v i e u p u k o t i n a h
ili n e m a
ili d o l a z i
dolazi u k a m e n j u ,
Biedk
medju vapnenac,
Obino
mnogobrojnija
l j u s k e hematita
su
po
epidota.
u pojedinih zrnih
ili
zrnatih
kom nema vapnenca, u riedkih,
s i t n i h z r n i h i z m e d j u amfibola i e p i d o t a .
su g l i n e n c a
s a s t a v n i dio.
k o j a su p o p r i e k o i z k a l a n a , r j e d j e
z r n a b e z b o j n a , i tu su o b i n o sitnija.
zrna
vrlo obilan.
od
opaa.
su t o o t e g n u t a k r u p n a z r n a ,
Glinenac
onih
on s e k u n d a r a n , j e r
Boje
je i ovdje iza a m f i b o l a n a j g l a v n i j i
Vapnenca
nakupinah.
predjanjemu.
zelenoj i bliedo u t o j
bojadisan,
kao
U kamenju
i krupnija,
vapnencem
p a se r a d o
a kadto vidimo, gdje uklapaju
sam
utiskuju
vapnenac.
G l i n e n c i su u v i e k s t a k l e n a s t a l i c a , a p r i k a z u j u se o b i n o k a o j e d n o
s t a v n i ledci, r j e d j e k a o d v o j c i ili t r o j c i .
U j e d n o m s r a s l a c u sa t r i
l a m e l e , k o j e su p o k a z i v a l e
simetrijsko potamnjenje,
kut
Jednoviti
na
svaku
kremen,
s t r a n u 13.
no u konvergentnoj
da tu n e m a m o
ledci
svjetlosti
u velike
moemo
iznosio j e
taj
nalikuju
na
se l a k o
uvjeriti,
kremena.
III.
Kloritieni kriljavac s Vilenice kod Travnika.

U n e p o s r e d n o j b l i z i n i -nika n a
podnoju
Vilenice
lazi se k a m e n o l o m u z e l e n o m k r i l j a v o m k a m e n u , koji elim
na
ovdje
u k r a t k o opisati. S a m o m j e s t o , g d j e se k a m e n o l o m n a l a z i , z o v e se
Bojna.
Kamen
je
jasno zelene b o j e ;
umi jako. Po mineralokom
sastavu
uvrstiti medju kloritine kriljavce,
poliven
solnom
premda mu
ne moemo usta
n o v i t i s t a r o s t n i p o r i e t l o . U i z b r u s k u n a l a z i m o pod
k a o s a s t a v n e d i e l o v e glinenac,
ini,
Jclorit,
kiselinom
m o r a m o taj k a m e n z a s a d a
epidot,
mikroskopom
vapnenac
i, k a k o se
amfibol.
Glinenac
je
najglavniji
sastavni
dio k a m e n a .
O n dolazi
s i t n o z r n i h n a k u p i n a h ili u u l j i h o t e g n u t i h ledcih.
ili
U n a k u p i n i su
z r n a n e p r a v i l n o i z r e z u c k a n a , i timi u r e z i h v a t a se z r n o z r n a s t v a
r a j u i p o z n a t u s t a n i a s t u s t r u k t u r u . I dulji stubasti ledci n a
svojih
su r u b o v i h n e p r a v i l n o i z r e z a n i . G l i n e n c i su o b i n o s t a k l e n a s t a lica,
a
zrna epidota i
listie
k l o r i t a . V e i j e dio b e z s r a s l a c a , ali i p a k n a l a z i m o , osobito
njih
nalazimo
dosta
esto u k l o p l j e n a
medju
v e i m i ledci, s r a s l a c e s vie i n d i v i d u j a . S u d e i po k u t u
u prerezih,
k o j i su p r i l i n o o k o m i t i n a r a v n i n u M,
gioklasi blizu
Klorit
potamnjenja
stoje ovi p l a -
labradora.
j e iza g l i n e n c a u k a m e n u najobilniji. O n j e slabo z e l e n e
b o j e i u z to v r l o s l a b a p l e o h r o i z m a , a i v r l o s l a b a d v o l o m a .
Lako
j e m o g u e , d a j e k l o r i t tu s e k u n d a r a n ,
a ini se, d a j e o n d a p o
stao od amfibola.
klorit
oblicih,
koji
su
Cesto
se n a i m e
vidi
poprieko, a kadto
u oirokih
iglastih
i p o d u i n i i z k a l a n i , k a o to
i n a e v i d i m o n a i g l i a s t i h amfibolih. N a j e d n o m p a k m j e s t u
sam u kloritu jo
lomom odavale
kao
vrlo sitne k r p e ,
amfibol,
se u s t a n o v i t i k o s o p o t a m n j e n j e ,
a n a j e d n o m t a k o v o m listiu
moglo
i k u t toga potamnjenja iznosio j e
12. I n a e u k a m e n u n i s a m naao
Epidot
naao
k o j e su se j a k i m s v o j i m d v o -
amfibola.
u k r u p n i j i h i p o s v e sitnih z r n i h .
s u z r n a u k a s t e b o j e , d o k su sitnija
bezbojna.
Krupnija
Vapnenac
nije u k a m e n u o b i l a n ,
ali g a i p a k p o s v u d a
nalazimo
dosta jednolino razasuta, i to u obliku n e p r a v i l n i h sitnih

U sitnih p u k o t i n a h , k o j e se m j e s t i m i c e
l a z i m o sitna z r n a kremena.
d a r n i titanit,
zrna.
povlae preparatom,
N a p o k o n m o r a m spomenuti jo
koji j e u o b l i k u s i t n o z r n i h ,
na
sekun
nepravilnih nakupina
k a m e n u r a z a s u t , a p o s t a o j e od i l m e n i t a .
Rudarski satnik J. G r i m m e r
Sarajevu
poslao m i j e s l i a n
k a m e n , to g a j e on n a a o t i k u z a e l j e z n i c u o d m a h iza T r a v n i k a
p r a m a D o l n j e m V a k u f u k o d k i l o m e t r a 82"2.
od g l i n e n c a ( p o n a j v i e oita p l a g i o k l a s a ) ,
kundarna
titanita,
te
prua
pod
K a m e n se taj
klorita,
mikroskopom
epidota,
istu
sastoji
pa
sliku,
se
kao
o n a j , to s a m g a as p r i j e o p i s a o .
IV.
Kloritoidni filit izmedju Fojnice i emernice.

K l o r i t o i d j e r u d a , k o j u n a l a z i m o p o g l a v i t o k a o s a s t a v n i dio n e k i h
k r i l j a v a c a . P r a v a su i g l a v n a d o m o v i n a k l o r i t o i d a
filiti,
koji
po
tjeu p o n a j v i e iz a r h a j s k e d o b e , a r j e d j e d a su m l a d j i . T u t v o r e oni
u drutvu
raznimi
sastavinami
filitnoga
kamenja
raznovrstne
odlike. U o v u h r p u i d e i k l o r i t o i d n i filit, k o j i j e n a d j e n u o k o l i c i
izmedju
filita
Fojnice i emernice,
dobio
sam jedan
i k o j i e l i m o v d j e opisati.
priruni komad
G r i m m e r a u Sarajevu.
od
rudarskoga
D a li se t u p o j a v l j u j e
Od
odkriveni
nadjoe i h r a z v i j e n e
kloritoidni
u
vie o d l i k a .
se p o j a v l j u j e k l o r i t o i d ,
i m a k l o r i t o i d istu
filiti
na
dolaze uviek u d r u t v u
kao
prvotnom
tinjevi kriljavci.
kloritoidnih
s kloritoidnimi
filiti
filitih.
Ti
gdje
leitu,
D r u g a hrpa kamenja,
jesu kloritoidni
ulogu,
svom
J.
k l o r i t o i d n i filit u
vie o d l i k a , n e z n a m , p r e m d a j e to v j e r o j a t n o . G o t o v o s v u d a ,
su d o s a d a
toga
satnika
u kom
U
njih
kriljavci
i t v o r e tu s a m o p r e -
lazne oblike. T r e u h r p u k a m e n j a s kloritoidom tvore p r a v i klori

t o i d n i k r i l j a v c i . T o se k a m e n j e sastoji j e d i n o od k l o r i t o i d a i k r e
mena
(uz n e t o r u t i l a
kamenje vrlo riedko.
i u njemu n e m a tinjca.
To je
P o d tim imenom opisao sam na d v a
i titanita),
mjesta
( K l o r i t o i d n i k r i l j a v a c iz P s u n j a ;
Rad" Jugoslavenske akademije,
k n j . 104., 1 8 9 1 . P r i l o g g e o l o k o m u p o z n a v a n j u P s u n j a ;
Jugoslavenske akademije,
k n j . 1 0 9 . , 1 8 9 2 . , p . 12) v r l o
k a m e n j e iz P s u n j a , j e r s a m p r i t o m sliedio p r i m j e r
Rad"
zanimljivo
drugih petro-
g r a f a , k o j i su s v e tri s p o m e n u t e h r p e k l o r i t o i d n o g a k a m e n j a
zvali
j e d n o s t a v n o k l o r i t o i d n i m i ili o t r e l i t n i m i k r i l j a v c i . K a s n i j e j e Z i r k e l
u svojoj p e t r o g r a f i j i
(g. 1894.) posve o p r a v d a n o iztaknuo potrebu,
da valja do sada poznato

dene tri hrpe.
moramo
Prema
kamenje
iz
kloritoidno
tomu
kamenje
naelu,
Psunja,
koje
to g a
sam
razvrstati u nave
elim ovdje
u naznaenih
usvojiti,
razpravah
z v a o k l o r i t o i d n i m i k r i l j a v c i , odsele n a z i v a t i k l o r i t o i d n i m i
su to p o s v e m u
istinu
pravi
filiti,
filiti,
jer
k a k o se to i iz opisa j a s n o
razabrati moe.
Medju
poznatimi
kloritoidnimi
n a l i k u j u n a ovaj n a b o s a n s k i
filiti
filit,
maki i francuzki kloritoidni
filiti.
ljivija
izmedju
slinost,
hrvatskog
koja
postoji
k o r i t o i d n o g fili ta
vrste kloritoidnoga
filita.
iz
i m a ih vie, koji u v e l i k e
k a o n. p r . n e k i a l p i n s k i , n j e
Za nas j e
svakako
bosanskoga
Psunja.
TJ P s u n j u
najzanim
spomenutoga
se n a l a z e
tri
J e d n a se v r s t a sastoji od k l o r i t o i d a , m u -
s k o v i t a , k r e m e n a i r u t i l a ; u d r u g o j se v r s t i p r i d r u u j e u z a s p o m e
n u t e etiri r u d e j o
grafit,
a u treoj
v r s t i siderit.
Bosanski
filit
stoji p o s v o j i h s a s t a v i n a h i z m e d j u p r v e d v i e v r s t e , j e r i u n j e m u
nalazimo
kloritoi,
tvari i uz to
muskovit,
malenoj
kremen
i rutil
mnoini turmalin
pa je tako i vanjskom
obliju
uz n e t o
organske
vrlo riedak
i u strukturi
zirkon,
psunjskomu
filitu
slian.
F o j n i k i j e k l o r i t o i d n i filit j a s n o s i v k a s t e boje, a p o v r j e m u se
poneto prelieva svilenastim sjajem, kao i psunjskomu
filitu.
Skri-
l j a v o s t m u j e d o s t a d o b r o r a z v i j e n a , t a k o d a se d a d e u d o s t a
tanke
ploe ciepati. K a k o su m u s a s t a v n i
dielovi
v a n r e d n o sitni i k a k o
m e d j u njimi sitni t i n j a c z a u z i m l j e p r v o mjesto,

m e k a n , d a se d a d e n o e m
posve
lako
okom jasno razabiremo u kamenu

tu oblik ploastih leaca,
koji
to j e k a m e n
s t r u g a t i i drobiti.
j e d i n o kloritoi.
premjeru
U k a m e n u ih v i d i m o k a o s i t n e l j u s k e ,
koje
tako
Prostim
Kloritoi
ima
m j e r e 0*3 do 0*5
mm.
su p o s v e
nepravilno
r a z b a c a n e , j e r se s v o m p o l o a j u n e d r e ni n a j m a n j e
kriljavosti
k a m e n a , n e g o se n a s v e m o g u e n a i n e u k a m e n u i z p r e u j u ,
kako
se to r e d o v i t o n a l a z i i k o d d r u g i h k l o r i t o i d n i h filita. L j u s k e
klori
toida pokazuju
otar,
crnu
boju
g o t o v o k o v i n s k i sjaj.
lupom kadto
nai
po
kao
biotit i n a
kalotinah
vrlo
U s t r v e n o m p r a h u od k a m e n a m o e m o p o d
koji
list
kloritoida,
koji
pokazuje
heksa-
g o n s k i o b r i s , k a o i biotit, g d j e b i s m o po a n a l o g i j i s tinjci i m a l i uz
bazalni
pinakoid
(001) jo
plohe
od
p r i z m e (110)
uzdunoga
p i n a k o i d a ( 0 1 0 ) , k o j e m u d a j u h e k s a g o n s k o lice. K a k o j e p o z n a t o ,
za kloritoi
se
obino uzimlje,
da
se ledi m o n o k l i n s k i ,
koji g a dre triklinskim (Michel L v y , Lacroix),
a i oni,
kau,
d a se
malo
razlikuje
kloritoi
od m o n o k l i n s k o g a
kala
smjerom
oblija.
bazalnoga
Kao
pinakoida,
ni iz d a l e k a t a k o s a v r e n a i n e m a s u m n j e ,
staje od t o g a , to su l e d c i s l o e n i
od
biotit,
t a k o se i
no ta kalavost
nije
d a o n a v r l o esto p o
sraslaekih listova.
Kako
je
izlupljeni k l o r i t o i v r l o s i t a n , to s a m g a m o g a o v r l o t e k o k a l a t i ,
pa n i s a m m o g a o n i k a d a d o b i t i t a k o t a n k i h i liepih listova, d a
bih
ih m o g a o o p t i k i i z t r a i v a t i .
Pri makroskopskom iztraivanju
vidimo,
da j e najpreteni]i
s t a v n i dio k a m e n a svietli k a l i j e v t i n j a c , muskovit.

vita
tako
su
sitni,
da
se p r o s t i m o k o m ,
materijalu, ne mogu razabrati,
Listovi
osobito u
zdrobljenom
pa ga m o r a m o zato medju
uvrstiti. U z d r o b l j e n o m m a t e r i j a l u
emo
k a s n i j e uti, t a k o s i t a n ,
veem poveanju razabrati
i zir
d a m u se z r n a
kremen,
tek pri naj
mogu.
U izb r u s k u p o d m i k r o s k o p o m
sastoji od kloritoida,
sericite
mogao sam napokon samo jed
n o m n a c i j e d n o sitno z r n o s t a k l e n a s t o g a k r e m e n a , j e r j e
kako
sa
musko-
muskovita,
moemo
kremena,
razabrati,
klorita,
d a se k a m e n
rutila,
turmalina
kona.
Kloritoi,
ako
svojim oblikom,
i nije
bojom
preparatu vidimo ga
najobilnija
sastavina kamena,
i pleohroizmom
dvie
vrste
ipak
nam
n a j p r i j e u oi u d a r a .
prereza,
v i d i m o b a z a l n e i uz
dune prereze.
Bazalni prerezi kloritoida
Pravilnih
obrisa
koja je, k a k o
imadu
ne vidimo
smo
tu
oblik
gotovo
ve prije spomenuli,
posve nepravilnih
nikada.
Bazalna
krpa.
kalavost,
slabije r a z v i j e n a n e g o u
biotita, v i d i se k a d t o s a m o n a d e b l j i h m j e s t i h p r e p a r a t a i n a b a zalnih p r e r e z i h , g d j e j e j e d a n list p o d d r u g i m k a o p o d m e t n u t .

bazalnu
kalavost
pokazuje
kloritoi obino j e d n u
t v o r i sa b a z o m k u t od 8 3 8 7 i stoji u z o n i 0 0 1 : 1 1 0 , a
je k a o p r i z m a t s k u kalavost.
Ta prizmatska
Uz
kalavost,
kalavost
koja
uzimlju
v i d i se k o j i
put na bazalnih prerezih u obliku j e d n o g a sistema uzporednih crta.

Uzduni prerezi kloritoida
uzkih stupova.
posve
prikazuju
Stupovi ovi lee,
nepravilno
n a m se u
obliku dugih i
k a o to se i m a k r o s k o p s k i
p r e p a r a t u usuti,
tako da
se
vidi,
ni n a j m a n j e
ne
p r i l a g o d j u j u k r i l j a v o s t i k a m e n a . V r h o v i tih s t u p o v a n e p r a v i l n o
su
i z k a l a n i , d o k su p o s t r a n i obrisi p r i l i n o r a v n i . N a s t u p o v i h
jasno izraene dvie kalavosti.
Jedna kalavost
ide
vidimo
uzporedo
s du
ljinom s t u p a , te g a c i e p a u v i e t a n j i h l i s t o v a . T o j e k a l a v o s t
zalna, j e r
kalavost
ide
ima
uzporedo
svoju
s dugim bazalnim
savrenost
obrisom stupa.
sraslakoj naravi
ovih
Da
ba
ta
stupova,
ut emo odmah.
S a m o posve tanki stupovi
kalavosti, a ni sraslaea.
gotovo
posve
Druga kalavost,
okomito,
kida
pojedine
lanke. T u kalavost vidimo uviek,

jedinstveno, jer
i m a d e svoju posebnu p r i z m a t s k u
Kloritoid j e
zelenkaste boje
listie
no ona
s v a k i listi, k o j i j e
ne p o k a z u j u
bazalne
koja na predjanju
u stupu
stoji
na
sitnije
n e ide k r o z cieli s t u p
n a s t a o od b a z a l n e
kalavosti,
kalavost.
i vrlo
oita
pleohroizma,
koji
se
o v a k o oituje :
a
m o d r o zelen
modruast
ukasto
zelen,
d a k l e u p r a v o o n a k o , k a o to n a v o d e za n a j v e i dio kloritoid. S l i a n
p l e o h r o i z a m p o k a z u j e i k l o r i t o i d iz P s u n j a , s a m o to su k o d
ovoga
boje n e t o p u n i j e .
Pri iztraivanju pleohroizma vidimo,
jedinstveni,
pokazuju razne boje,

toidu
iz
d a stupovi
n e g o d a se sastoje od r a z n o
Psunja.
upravo tako,
tu
vidimo,
kloritoida
nisu
o r i e n t i r a n i h listova,
koji
k a k o s a m to opisao pri k l o r i -
osobito
ako
promatramo
stupove
m e d j u u n a k r t e n i m i n i k o l i , d a se oni sastoje od s r a s l a k i h
lamela.
J e d n a j e l a m e l a uz d r u g u p r i r a s l a b a z a l n o m p l o h o m ,
tuje s p o m e n u t a b a z a l n a kalavost.
polisintetske
sraslace
po p o z n a t o m
Pred sobom imamo
sraslakom
zakonu,
t u se oi
koji se r a z v i o
k o d ti-
njaca, gdje je sraslaka r a v n i n a ploha prizme, dok j e ravnina

stenja bazalni pinakoid.
S t o j e s t u p k l o r i t o i d a iri, to j e u
sra-
njemu
vie sraslakih lamela. S a m o posve tanki stupovi nemaju
sraslaea,
a ni
poprene
bazalne
kalavosti,
na
njih
se
onda
vide
samo
pukotine.
Kloritoid
pokazuje
u n a k r t e n i m i nikoli
t a k o d a se d v o l o m
vrlo
u
slab
paralelnoj
jedva
opaa.
dvolom.
svjetlosti
B a z a l n i se listovi
medju
p o s v e slabo r a z s v i e t l e ,
Na uzdunih
prerezih
pokazuju
pojedini listovi u s t u p u k o s o p o t a m n j e n j e p r a m a r a v n i n i s r a s t e n j a .
K u t toga potamnjenja iznosi do 20.
Po C a t h r e i n u
je
taj
n a j e d n o m a l p i n s k o m k l o r i t o i d u iznosio 14, d o k k o d n e k i h
stoji i z m e d j u
kut
drugih
1 5 i 2 0 . B a z a l n i listovi nisu u k o n v e r g e n t n o j
svjet
losti dali n i k a k v e j a s n e slike, p r e m d a se m o g l o opaziti, d a j e

o p t i k i h osi v e l i k . Z n a a j j e d v o l o m a p o z i t i v a n . V e l i i n a
m j e r e n a B a b i n e t o v i m k o m p e n z a t o r o m iznosila j e
=
0-011.
kut
dvoloma
Muskovit
sitan,
je
u preparatu
p a se t e k
pri
najobilniji
velikom
s a s t a v n i dio.
poveanju
jasnije
On je
razabiru
vrlo
njegovi
listovi i n a njih b a z a l n a k a l a v o s t . V e l i k i listovi m u s k o v i t a v r l o su

r i e d k i . O n j e b e z b o j a n te p o k a z u j e p r i o p t i k o m i z t r a i v a n j u
znaajna svojstva
Klorit
sva
muskovita.
nam pada
u oi n a j p r i j e o n d j e ,
gdje j e on uz
prirastao. Vie puta naime vidimo n a uzdunih prerezih
kloritoid
kloritoida,
d a se uz n j e g o v u b a z a l n u p l o h u s j e d n e i s d r u g e s t r a n e ili s a m o
s j e d n e s t r a n e prislonio k l o r i t u p a r a l e l n o m p o l o a j u , t a k o d a se on
tu vidi k a o cio s v e z a k v l a k a n a c a . T a su v l a k a n c a j e d v a
zelene boje.
Dvoloma
su
vrlo
p o k a z u j u r n o d r u a s t o sivu b o j u
slaba,
medju
osjetljive
unakrtenimi
i paralelno potamnjenje.
nikoli
Pleohro-
i z a m a k o i nije j a k , i p a k se d o b r o r a z a b i r e . Z r a k a svjetlosti,
titra uzporedo
s duljinom
vlakanaca, zelenkasta je, dok je
koja
zraka,
k o j a n a to o k o m i t o t i t r a , d a k l e z r a k a , k o j a i d e u z p o r e d o s osju c,
ukasto zelena. P r e m a tomu bismo imali ovaj klorit oznaiti
penin.
U p r e p a r a t u nalazimo n e k o l i k o slinih v l a k n a s t i h
k l o r i t a o s a m l j e n i h za se, n o v j e r o j a t n o j e ,
gore ili dolje
izpod
klorita,
pa je
da je
bruenjem
kao
nakupina
tu kloritoid bio
uklonjen.
I inae
n a l a z i m o u p r e p a r a t u b a z a l n i h l i s t o v a k l o r i t a , ali k a k o su t e k r p e
v r l o slabo b o j a d i s a n e , g o t o v o
muskovita razluiti.
se
ne dadu
o b i n o j svjetlosti
N o k a k o ti l i s t o v i ostaju m e d j u
od
unakrtenimi
nikoli tamni, mi tek u t o m poloaju vidimo, koliko je bliedoga klo

rita u preparatu.
Kremen
nije
u preparatu obilan,
sitnih, n e p r a v i l n o z a o k r u e n i h
Rutil
a pojavljuje
se
vanredno
zrnih.
se p o j a v l j u j e u p r e p a r a t u u p r i l i n o v e l i k o m b r o j u , ali j e
t a k o sitan, d a se t e k p r i n a j v e e m p o v e a n j u bolje r a z a b i r e .
vie g a n a l a z i m o u k l o p l j e n a i z m e d j u
listia k l o r i t o i d a ,
Naj
ili g d j e
se
uz o r g a n s k u t v a r u d u g i h p o v o r i h p o p r e p a r a t u v u e . O n se p o j a v
ljuje p o g l a v i t o u o b l i k u j e d n o s t a v n i h
i g l i c a u k a s t e boje.
Kolen-
astih i s r d c o l i k i h s r a s l a c a n a l a z i m o d o s t a r i e d k o .
Zirhon
je u preparatu
vrlo
riedak.
Njegovi
b l i e d o uti l e i i
p o k a z u j u d o s t a otre k r i s t a l o g r a f s k e o b r i s e , j a k d o l o m i p a r a l e l n o
potamnjenje.
On ima
oblik
s t u b a s t i h l e d a c a , koji u d u l j i n u m j e r e n a j v i e 0 9 m m , a u
Turmalin
irinu
0 2 5 mm.
u kamenu
N a l e d c i h se u v i e k j a s n o
dosta
esto.
razabire,
d a su
hemimorfno
r a z v i j e n i . J e d a n se k r a j z a v r u j e u v i e k p i r a m i d a l n o , d o k j e
k r a j k a o odlomljen. T u r m a l i n
je
l a k o a d j a v e boje.
drugi
Pleohroizam
m u j e dosta j a k .
Z r a k a , k o j a t i t r a s m j e r o m g l a v n e osi,
uto smedju boju,

ukasto smedje
Organska
ona,
koja okomito
na
pokazuje
to t i t r a ,
jasno
boje.
tvar
crnih zrnih,
dok j e
pojavljuje
koja
su
se u p r e p a r a t u u o v e l i k i h n e p r a v i l n i h ,
dosta
riedka,
ili u o b l i k u v a n r e d n o
sitnoga
praha, koga takojer nema odve mnogo.
K a d a j e ovaj
lanak
ve
bio n a p i s a n ,
desila m i se z g o d a ,
da
s a m d o a o u o k o l i c u C e m e r n i c e , p a s a m tom z g o d o m n a a o k l o r i
t o i d n i filit, u k o m j e b i l a r a z v i j e n a j e d n a r u d a , k o j a se i n a d r u g i h
m j e s t i h r a d o k l o r i t o i d u p r i d r u u j e , a to j e siderit,
menuli,
iz
d a se p o j a v l j u j e
doline
Fojnice
i u
stane
za koji s m o spo
k a m e n j u iz P s u n j a .
uzpinjati
dolinom
K a d se o v j e k
emernikoga
potoka,
s u s r e e iza k l o r i t n o g a k r i l j a v c a , k o j i e m o n a d r u g o m mjestu
sati, u velikoj mnoini
kloritoidni
filit,
opi
koji s m o ovaj a s opisali.
L i e v o od z a p u t e n i h r u d a r s k i h z g r a d a u j e d n o j u z k o j dolini,
su z a p o k u s
rovali
za
antimonitom,
razvio
gdje
se k l o r i t o i d n i filit sa
s i d e r i t o m . T a j se k a m e n p o s v o j e m v a n j s k o m licu n e r a z l i k u j e
predjanjega
toidi rjedji
k a m e n a n i u e m d r u g o m , n e g o d a su u n j e m u
i da
se t o l i k o
v a n r e d n o s i t a n sericitni
vijao,
n e svietle.
tinjac,
Pod
mikroskopom
od
klorividimo
k a k o se g u s t o spleo i r a z n o i z p r e -
a u n j e m u su se s a m o m j e s t i m i c e izprieili oiri i odulji li
s t o v i muskovita.
L i s t o v i z e l e n k a s t o g a kloritoida
izam m u j e slab u slabo zelenkasto

d v o l o m m u j e slab.
Z n a a j n o je,
rjedji su. P l e o h r o -
m o d r o j i bliedo utoj boji.
to g o t o v o u s v a k o m
kloritoidu
p o p r i l i c i u s r e d i n i lei i z m e d j u listova c r n stupio c r n e j e d n e t v a r i ,

k o j a se p r i i z t r a i v a n j u o i t o v a l a
kao
organska tvar.
Kiseline j e
n a i m e nisu t a k n u l e , d o k j e u v e l i k o j j a r i izgorjela. O r g a n s k e
i m a jo u v r l o m a l o j m n o i n i
sericitnim tinjcem.
predjanjem
kao i u predjanjem
a pojavljuje
Siderit
se
Klorita
kamenu.
ima
I turmalin
vanredno
kamenu
je
ovdje
sitnih
zrncih
tvari
medju
mnogo manje nego u

rjedji.
L i c a j e istoga,
k a m e n u . Isto j e tako ovdje vrlo riedak
rutil.
se u v r l o s i t n i h i g l i c a h .
obliku
i u
sitnih
dosta jednolino u k a m e n u r a z a s u t ; a vidi
romboedara.
Mjestimice j e
o s t a v i o za s o b o m u p r e p a r a t u r u p u ,
kojoj
rezu romboedra. R u b o v i te rupe uviek
obrisi
siderit
izeznuo i
odgovaraju
pre
su p o n e t o c r v e n i od p r e
o s t a l e e l j e z n e r d j e , p a tu j e u blizini o b i n o p o koji listi h e m a t i t a .

R. .i. A .
159.
V.
Kloritni kriljavac izmedju Fojnice i emernice.

K a d a o v j e k p o d j e iz d o l i n e F o j n i c e g o r e u z p o t o k e m e r n i k i ,
naii e d o s k o r a n a desnoj s t r a n i
u k o m j e cesta usjeena.
p r e m a C e m e r n i e i oslanjaju
g o m mjestu
Sam
uz
cestu n a k l o r i t n i
kriljavac,
N a taj se k l o r i t n i k r i l j a v a c n e t o
dalje
kloritoidni kriljavci, koje smo na dru
opisali.
kloritni
Boje
je
t a m n o z e l e n k a s t o sive, t a k o d a se z e l e n k a s t a b o j a j e d v a o p a a .
kriljavac jasne j e
kriljave
Na
k a l o t i n a h se m j e s t i m i c e s v i l e n a s t o s v j e t l u c a j u
ljeni p r a h u solnoj kiselini u m i ,
eljezo u p r i l i n o j e d n a k o j
strukture.
listovi k l o r i t a . Z d r o b
raztopini nalazimo vapno i
mnoini.
U preparatu pod m i k r o s k o p o m vidimo, da j e k a m e n posve kristalinski i d a se sastoji od klorita,

n e t o magnetita,
Klorit
a valjada i
kremena,
se pojavljuje u s i t n i h listiih
uzdunih prerezih,
na kojih
o p a a se p l e o h r o i z a m
epidota,
je
jasno
kao
tvari,
t r a v a zelene boje.
razvijena
u ukastoj i zelenoj
s l a b , t a k o d a se i u z d u n i
organske
vapnenca.
prerezi
medju
bazalna
boji.
Na
kalavost,
Dvolom je
vrlo
unakrtenimi nikoli go
t o v o nita n e r a z s v i e t l e . O d j a k e s o l n e k i s e l i n e p o s t a n e k l o r i t m u t a n ,
a a r e n j e m b o j a d i e se i n t e n z i v n o c r v e n o
Kremen,
koji j e
u obinih
kloritnih
smedje.
kriljavcih
dosta
r a z v i o se o v d j e u v e l i k o j m n o i n i te i z p u n j a v a s a v p r o s t o r
riedak,
izmedju
k l o r i t a . O n j e v r l o sitna i n e p r a v i l n a z r n a , p a k a k o je j e d n o l i n e
veliine,
stvara
staniastu
strukturu.
Kremen
uklapa
vrlo
esto
k l o r i t , L i s t o v i su k l o r i t a t u j a j o l i k o z a o k r u e n i , ili a k o su se r a z
vili k a o s t u p o v i ,
onda
su
uviek na gornjem i dolnjem
kraju
za
okrueni. K a d t o vidimo u k r e m e n u jo i koje zrnce epidota.

Organska
tvar
razasuta j e u preparatu
pravilna ta crna zrna pokazuju
u znatnoj mnoini.
esto u o d r a e n o j svjetlosti
Ne
kovni
sjaj. N e i m a s u m n j e , d a se m e d j u t i m n a l a z i i n e t o m a l o m a g n e
tita. G d j e k o j e j e n a i m e c r n o z r n o n a r u b o v i h c r v e n o p r o v i d n o , p a
se k a d t o v i d i
u blizini
koji
listi h e m a t i t a .
d r a o n e k o v r i e m e u j a k o j solnoj k i s e l i n i
K a d a sam
lija, o n d a su u p r e p a r a t u n a s t a l e s a m o d v i e t r i r u p e . T e k
izezla j e s v a o r g a n s k a
Epidot
se r a z v i o
preparat
i tomu dodavao jodkaarenjem
tvar.
u znatnoj mnoini
obliku
vanredno
z r n a . O n j e b l i e d o ut i b e z b o j a n t e p o k a z u j e m e d j u
sitna
unakrtenimi
n i k o l i i v e boje. K a k o se i n a p r e p a r a t u , k a d g a p o l i j e m o s o l n o m
k i s e l i n o m , r a z v i j a j u m j e h u r i , v j e r o j a t n o j e , d a se k o j e z r n o sastoji
od v a p n e n c a , j e r se i n a e v a p n e n a c u d r u g o j kojoj formi n e r a z a b i r e . D a g a i p a k n e e m n o g o biti, v i d i se po t o m , to se u p r e
paratu iza duljega stajanja
ina preostaloga
u kiselini
jo
u v i e k vidi z n a t n a m n o
zrnja.
VI.
Kloritni kriljavac izmedju Kiseljaka i Kreeva.

N a cesti od K i s e l j a k a p r e m a K r e e v u n a a o s a m n a vie m j e s t a
g u s t zelen k r i l j a v a c , koji u v e l i k e n a l i k u j e n a o n a j , to se n a l a z i
u z e m e r n i k i p o t o k . K a m e n j e oitije z e l e n e boje,
k o j a neto n a
u k a s t o n a g i n j e . P o d m i k r o s k o p o m v i d i m o , d a j e to isti k a m e n ,
k a o onaj od C e m e r n i c e . Kremen
je u n j e m u j o sitniji, a i m a n j e
g a j e . I s t o j e t a k o sitniji i klorit,
ali j e obilniji. Epidot
i tamo, u vrlo
ledcih
sitnih
zelenkasto
zrnih,
ute
boje.
ali g a
ovdje ima jo
Organska
r a z v i o se t u , k a o i u e m e r n i k o m
tvar,
dolazi, k a o
i u
magnetit
okrupnih
i
hematit
kamenu.
VII.
Porflrni diabaz od Sinjakova.

Kod Sinjakova
nalaze
se p o z n a t i r u d o k o p i
bakrene
pakovine.
K r o z p a l e o z o j s k e n a s l a g e , u k o j i h lee u l o e n e b a k r e n e i eljezne
r u d a e . p r o b i j a j u n a s v e s t r a n e d o s t a u z k e ile d i a b a z a . T a j
spominje ve B r u n o
Walter
u s v o m djelu
niss d e r E r z l a g e r s t t t e n B o s n i e n s , 1 8 8 7 . " S a m k a m e n nije

o p i s a n . P r i j e vie g o d i n a d o b i o s a m od r u d a r s k o g a s a t n i t v a
k a m e n iz S i n j a k o v a n a o p r e d j e l j e n j e .
a po svom vanjskom
diabaz
Beitrag zur Kenntpotanje

jedan
K a m e n taj t v o r i t a n k e ice,
licu n e bi g a o v j e k z a d i a b a z d r a o , a i p a k
se o n p o d m i k r o s k o p o m o i t o v a o k a o porfirni
diabaz.
K a m e n j e taj s i v k a s t o u t e boje u z n e z n a t n o zelenilo. S a solnom

k i s e l i n o m u m i d o s t a j a k o . P r o s t i m se o k o m n a n j e m u
piknje crne eljezne r u d e i ukasta zrnca b a k r e n e
razpoznaju
pakovine.
U p r e p a r a t u pod m i k r o s k o p o m vidimo, da j e k a m e n posve razt r o e n . P r v o t n i s a s t a v n i d i e l o v i g o t o v o su p o s v e izezli, ali se i o

jasno razabire struktura,
pa
se k a m e n
m o e opredieliti k a o p o r
firni d i a b a z . K a o g l a v n i s a s t a v n i dio k a m e n a bili su glinenci,

se j o
sada jasno razabiru
po
svojih obrisih.
koji
Sitni igliasti ledci
lee n e p r a v i l n o r a z b a c a n i ,
kako
ih
uviek pokazuju diabazi,
gdje
odsiecaju u g l a s t e p r o s t o r e z a a u g i t . U z t e s i t n e l e d c e v i d e se d o s t a
esto i v e l i k i porfirno i z l u e n i g l i n e n c i .
N o svi ti g l i n e n c i ,
sitni i
v e l i k i , p o s v e su r a z t r o e n i , a r a z t r o i n a se sastoji p o g l a v i t o o d n a k u
p i n e k a r b o n a t a i listia k l o r i t n e r u d e .
njegov prostor izpunjen
je
opet
I augita
ovdje nema.
karbonatima i kloritnom
Kloritna j e r u d a u glinencu i u augitu listnata, blieda, j e d v a

ljive
zelene
boje.
Crna
eljezna
sitnozrnu n a k u p i n u titanita.
ruda
to
je
Sav
rudom.
osjet
veinom je pretvorena
s v e , to u k a m e n u
moemo
razpoznati.
VIII.
Diabaznt porflrit od Pobrlfna.

D i a b a z i su u Bosni vrlo r a z i r e n i
zoni sad i z v a n nje.
te d o l a z e s a d u
serpentinskoj
V e i n a t i h d i a b a z a i m a j e d n o l i n o sitno z r n o ,
d o k k o d d r u g i h v i d i m o b a r p o d m i k r o s k o p o m , k a k o su se p o j e d i n i
p l a g i o k l a s i porfirno izluili. T u d r u g u v r s t u , g d j e se p o r f i r n a
struk
tura prostim okom ne razabire,
navodili smo u predjanjih
opisih
p o d i m e n o m porfirnih
Prole
diabaza.
F . a t z e r a u Sarajevu
men,
koji j e
on
iz
godine
d o b i o s a m od d r a .
okolice Dobrlina
jedan diabazni ka
kao diabazni
porfirit
oznaio.
I u istinu j e
taj
k a m e n t a k o oite p o r f i r n e s t r u k t u r e , d a g a m o r a m o , u z e v i u o b z i r
jo i njegovu mikrostrukturu, uvrstiti medju diabazne
Kamen je
crn
i sitna
zrna,
a u njemu
porfirite.
lee porfirno
izlueni
ledci od p l a g i o k l a s a , k o j i su p r e k o 1 cm d u g i . O n i su v r l o r a z t r o
eni,
a to se t i e b o j e ,
oni
su
ili z e l e n k a s t i ili bieli k a o
kaolin.
P o d m i k r o s k o p o m v i d i m o , d a k a m e n i m a oitu d i a b a z n u s t r u k t u r u
sa s t u b a s t i m i p l a g i o k l a s i
pojavljuju
pojedini
k o j i stup v e e g a
i klinasto odrezanimi augiti,
oveliki,
dok
su n e t o
njih vie p u t a
a uz t o se
i
riedko
raztroinom j a k o
pomu
augita.
P o r f i r n o i z l u e n i plagioklasi
eni,
p o r f i r n o i z l u e n i plagioklasi
nalazi
obino
svjeiji sitniji
obilno
su
stubasti
sitnoga
l e d c i , p r e m d a se i
muskovita.
S t u b a s t i se ledci
sastoje s a d od d v i e s a d o d vie s r a s l a k i h l a m e l a po a l b i t n o m za
konu,
takvih
njenja:
a dosta
sraslacih
se esto
oni
z d r u u j u u k a r l s b a d s k e sraslace.
u simetrijskom
prerezu
mjerena
su
ova
Na
potam
9
9
23
21
23
1'
2
27
34
34
2'
35,
to o d g o v a r a b a z i n o m u l a b r a d o r u
U jednom
dvojku
19
Ab An .
2
po a l b i t n o m
zakonu
vidio se u j e d n o m
d r u g o m i n d i v i d u j u p o s t r a n izlaz n e g a t i v n e
simetrijsko
razpolovnice
i
pa
potamnjenje
36 : 36,
to o d g o v a r a b a z i n o m u l a b r a d o r u Ab An
2
Augit
je
kamenu
K u t potamnjenja
37.
dosta
svje,
a boje
neto c r v e n o
smedje.
iznosi
cv =
Na jednom takvom
penzatorom jakost
u prerezu
41.
individuju
izmjerena
je
Babinetovim
kom-
dvoloma
0-20.
N a j e d n o m prerezu augita, gdje j e pozitivna razpolovnica neto

k o s o izlazila,
izmjerio
sam
s pomou
c a m e r e lucide i
okretnoga
r i s a e g stola k u t o p t i k i h osi
2F =
56.
Izmjereni ovaj k u t bez sumnje j e neto premalen, j e r

na prerezih,
gdje
razpolovnica
daje uviek neto manje

eljezna
rudaa
n e stoji
sredini
mjerenje
vidnoga
polja
vriednosti.
r a z v i l a se u k a m e n u
u skelete poredjane nakupine.
kao
magnetit,
O n j e dosta svje,
koji tvori
a s a m o se m j e
stimice p r e t v a r a u hematit.
K a o r a z t r o i n u n a l a z i m o u k a m e n u obilno k l o r i t i n e r u d e . n e t o
vapnenca i muskovita.
IX.
Serpeiitinska zona.
I z a k a k o j e izala
moja
radnja
Kristalinsko kamenje
serpen-
t i n s k e zone u B o s n i " ( R a d " J u g o s l a v e n s k e a k a d e m i j e , k n j i g a 1 3 3 . ,

1897.), imao sam zgodu, da obajem iznova n e k e k r a j e v e
bosanske
serpentinske
nalazita,
zone.
Pri
tom
k o j a elim ovdje n a v e s t i ,
stranjenju
sam
zabiljeio
timi
nalaziti
oblik
izmedju
lherzolita
slika o razpro-
najzanimljivija
i tu je opet
sa v r h a B o r j e p l a n i n e , g d j e n a l a z i m o
p o b l i e opisati.
nova
d a se d o n e k l e n a d o p u n i
te z o n e . M e d j u
g d j e se r a z v i o amfibolit uz l h e r z o l i t ,
lazni
neka
su
ona,
najvanije
ono
amfibolni p e r i d o t i t k a o p r e -
i amfibolita,
koji emo
malo nie
K r a t k e o v e b i l j e k e iz s e r p e n t i n s k e z o n e
poredjat
u onim r e d o m , k o j i m sam o p i s a o s e r p e n t i n s k u z o n u u s p o m e n u t o j
radnji.
1. Kosara
planina.
U svojoj r a d n j i s p o m e n u o s a m , d a u K o z a r i p l a n i n i n i s a m s m
nigdje
sreo
amfibolite,
a opisao
poslao b a r o n F o u l l o n ,
sam j e d a n
a naao
ga
amfibolit,
koji m i j e
u z p o t o k L j u e i c u ili L u i c u .
S a m p o t o k z o v e se. k a k o s a m k a s n i j e d o z n a o , L u c a " , a u n j e m u
sam
pri novom
svom
pohodu
naao
uz
valutiee
od
lherzolita j o i v r l o i l a v e v a l u t i e e od p i r o k s e n s k o g a
2. Prisjeka,
Skatovica.
Uslomac
i Borja
prugastoga
amfibolita,
planina.
O v i m k r a j e m p r o a o s a m p o d r u g i p u t od d o b o j s k e s t r a n e .
o v j e k od postaje J e l a h
podje p r a m a Teslicu,
t a r a n a i d j e n a serpentin,
koji
ustupi onda mjesto pjeaniku.
se
uz
cestu
vue k o m a d puta,
P j e a n i k se v u e
sve do
Od Teslica idui nalazimo k o d J a s e n o v a k e rieke iznova

koji se s p u t a j u
do
ceste, p a
se
odatle v u k u
d o l i n u s v e do P r i b i n i a o b r u b l j u j u i
kilometra
pred
s a m o g a sedla.
vapnence,
sedlom
onda
Na samom
m e n j e za g r a d n j u ceste.
zine.
na
To je
serpentine,
prekidanja
Borju planinu,
brusilovasti
se serpentini,
sedlu naao sam
p o n a j v i e p i r o k s e n s k i amfibolit,
(olivinski amfibolovac).
dolaze
pojavljuju
bez
da
Teslica.
uz
d o l i n u s lieve i d e s n e s t r a n e .
K a d a se od P r i b i n i a s t a n e m o u z p i n j a t i
emo najprije
Kada
on i z a p a r k i l o m e
bilo
sve
a neto
susre
kriljavci,
a 2
k o j i se v u k u
do
hrpe naslagano
ka
a m f i b o l n o k a m e n j e , i to
manje
amfibolni
peridotit
S v e t o k a m e n j e p o t j e e iz n e p o s r e d n e bli
K a k o se s t a n e m o s p u t a t i sa s e d l a ,
vidimo odmah,
k a k o se
n a serpentin
kamenje
prislanja
ovdje
N e m a sumnje,
menje
spomenuto
slabo
d a se i o v d j e ,
bosanske
amfibolno k a m e n j e ,
odkriveno,
s a m o j e to
a i na povrini j a k o raztroeno.
kao i u Dubotici (Kristalinsko
serpentinske
zone, p .
175.),
amfibolni
ka
peridotit
n a s l a n j a n a s e r p e n t i n , a iza n j e g a d a dolazi amtibolit, p a d a j e tu

a m f i b o l n i p e r i d o t i t s a m o p r e l a z n i oblik, koji spaja l h e r z o l i t s amfib o l i t o m . Z a n i m l j i v o o v o a m f i b o l n o k a m e n j e opisat e m o m a l o n i e .
I z p o d amfibolita n a l a z i m o s p u t a j u i se cestom dolje b r u s i l o v a s t e i
kremenaste kriljavce.
Varoa.
Izpod toga vue
se ilovaa s v e d o K o t o r -
I d u d i od K o t o r - V a r o a p r a m a B a n j o j l u c i s u s r e e m o j e d n o
t r i k i l o m e t r a i z p r e d C e l i n c a u z cestu amfibolite,
koji se d o
g u b e izpod m l a d j i h n a s l a g a . I z p o d C e l i n c a k o d J o a v k e
se diabazi,
o n d a serpentini,
n a to b r u s i l o v a s t i
z a t i m amfiboliti,
kriljavci
i amfiboliti.
pa i z n o v a diabazi,
Daljim
P r i s j e k e v i d i m o , k a k o se isto k a m e n j e vie p u t a
3. Amfibolni
peridotit
Amfibolni ovaj p e r i d o t i t ,
kako
smo
malo
n a oko posve svje,
Borje
putem do
ponavlja.
planine.
s i v k a s t o c r n e boje
prelievajui
O n j e ploasto uslojen, p r i l i n o j e i l a v i
no
k a d g a polijemo s o l n o m k i s e l i n o m ,
A k o pomnjivije
promotrimo kamen,
onda
osobito n a po
p r e n o j p r e l o m i m , to e m o vidjeti, d a se u t a m n o z e l e n k a s t o j
kamena
nalaze
mikroskopsku
uzke
kraja
k o j i se n a l a z i n a sedlu B o r j e p l a n i n e ,
prije naveli, jest
s e n e z n a t n o n a zeleno.
poneto umi.
s vrha
mjesta
pojavljuju
pruge
i lee, k o j e
nas iztraivanje upuuje,
su
posve
masi
c r n e boje,
d a j e g l a v n i dio
kamena
d r u g i j e s a s t a v l j e n n e g o c r n i dielovi.
Pod
mikroskopom
zelenoga diela k a m e n a ,
bola,
olivina
lova,
tomu
preparatu,
koji
razabiremo,
i j e d n e spinelske
rude
se j o
pridruuje
najobilniji
sastavni
je napravljen
od
tamno
d a se k a m e n sastoji od
amfi
kao primarnih sastavnih dieserpentin
kao sekundarni
pro
izvod.
Amfibol
prilici
je
dio k a m e n a ,
jer i z p u n j a v a
po
p r e p a r a t a . O n se pojavljuje u p o v e l i k i h i r o k i h i s t u b a s t i h
k r i s t a l o i d i h n e p r a v i l n a o b r i s a . T i k r i s t a l o i d i lee d o d u e
nepravilno
p o r a z b a c a n i , ali i p a k t a k o , d a su i m g l a v n e osi u istoj r a v n i n i . T o

v i d i m o o d a t l e , to se u p r e p a r a t u , koji j e p r a v l j e n od p l o a s t o odciepljenoga k o m a d a ,
ne vide nigdje popreni,
nego samo
uzduni
p r e r e z i . T a j p o l o a j i n d i v i d u j a m o e se i n a k a m e n u l u p o m r a z a b r a t i .
Amfibol j e s v j e . O n j e g o t o v o b e z boje, a j e d v a se k a d t o n a n j e m u
v i d i n e z n a t n o zelenilo. P r e m a t o m u j e i p l e o h r o i z a m n a n j e m u v r l o
slab. T e k tonim motrenjem vidimo, da j e z r a k a , koja titra smjerom

elasticitetne osi a, b e z b o j n a , a z r a k a s m j e r o m osi [i j e d v a v i d l j i v o
b l i e d o zelena, d o k j e z r a k a s m j e r o m osi n e t o istije z e l e n a . P r i z m a t s k a j e kalavost na njemu dobro razvijena, a mjestimice j e ona i
s a v r e n a . U z to v i d i m o n a l e d c i h g o t o v o u v i e k j o i n e p r a v i l n e p o
prene pukotine.
velik.
Kut je
Najvei kut,
potamnjenja
ovomu
amfibolu
koji j e v i e p u t a o p a e n i m j e r e n ,
26, a poznato j e , da j e tako velik k u t potamnjenja
neobino
iznosio j e
vrlo riedak.
Znaaj mu j e dvoloma negativan, a jakost dvoloma, mjerena

netovim kompenzatorom,
=
P r e m d a o v a j amfibol
lite, i p a k
ga
svojim
imamo uvrstiti
obino velika
Babi-
iznosi
0264.
licem
nalikuje poneto na aktino-
u proste
mnoina aluminija,
amfibole.
Zato govori ne
to j e n a l a z i m o p r i
cjelokupnoj
a n a l i z i k a m e n a , k a k o e m o k a s n i j e v i d j e t i , p a i to, to g a k i s e l i n e
najedaju.
U amfibolu n a l a z i m o d o s t a e s t o
rude,
a kadto i zrna
olivina.
kao
u k l o p a k listove spinelske
Uklopljen
je
olivin z a o k r u e n ,
g d j e k a d se t a k v o z r n o i z t e e u t a n a k k r a k , k o j i se i z n o v a r a z i r i ,
t a k o d a se vidi, k a k o su o b j e r u d e j e d n o v r i e m e i s t o d o b n o r a s l e .
Olivin
j e t v o r i o j '
preparata.
zrna na okupu,
koja
se u t i s k u j u
Nalazimo
izmedju
ga
uviek po vie
amfibola.
Z r n a su m u
r i e d k o k a d a o v e a , o b i n o su p o s v e s i t n a . G d j e k a d j e n a n j i h
v i j e n a p i n a k o i d a l n a k a l a v o s t ; o b i n o su s a m o n e p r a v i l n o
i u pukotinah natruena magnetitom.
odlikuje j a k i m
dvolomom
raz
razpucana
V e l i k j e dio j o s v j e t e se
i hrapavom povrinom,
dok je
ostalo
d j e l o m i c e ili p o s v e p r e t v o r e n o u s e r p e n t i n .
Spinelska
ruda
u k a m e n u j e dosta obilna.
O n a se p o j a v l j u j e
n e p r a v i l n i h listovih, koji su u liepoj zelenoj b o j i p r o v i d n i , a

nakrtenimi
rudu
medju
nikoli
tamni.
pleonaste.
Po
vanjskom
Kemijska analiza,
v e s t i , p o k a z u j e , d a j e to p o s e b n a j e d n a
se o d l i k u j e v e l i k o m m n o i n o m
licu
koju
uvrstili
emo
vrsta
medju
bismo
odmah
spinela,
ovu
na
koja
vapna.
A k o n a p r a v i m o p r e p a r a t od o v o g a d i e l a k a m e n a ,
koji je posve
c r n , vidjet e m o , d a se ti d i e l o v i s a s t o j e j e d i n o o d o l i v i n a .
Olivin
je
znatna
na
sve
strane
razpucan,
mnoina sitnoga magnetita.
oko pukotina nakupila
U z to se uz p u k o t i n e
sad manje pretvorio u serpentin.
se
olivin s a d v i e
Spinelske r u d e ovdje nema.
n e t o slinu p o j a v u opisali s m o z a k r o m i t u b o s a n s k o m
Po
lherzolitu,
g d j e se o n t a k o d j e r u k l a n j a d r u t v u olivina. K e m i j s k a a n a l i z a od
o v a k o g a crnoga diela k a m e n a ,
pentin
i magnetit,
i koju
u k o m se n a l a z i s a m o olivin,
je
izveo F r . T u c a n
k e m i j s k o m l a b o r a t o r i j u , d a l a j e ovaj
rezultat:
Si0
Fe 0,
9-05
8-95
FeO
9-45
9*33
CaO
. . .
0-59
0-58
MgO
38-20
37-82
38*66 p r e r a u n a n a sto
ser
sveuilitnom
38*27
"
101 0 6 p r o r a u n a n a sto 100*00
I z t o g a d o b i v a m o o v a j m o l e k u l a r n i snoaj :
63*78
ili
Fe 0
Si0
5*59
2*71
FeO
12*96
6*28
CaO
1*04
0*51
MgO
94*55
45*92
H0
286_
205*98
Iz
toga moemo
serpentina
ovako
molekularni
. 2Si0
snoaj
. 2 0)
ili
30*96
'
magnetita
i' olivina
10000
(?
2
[2(MgFe)0
FeO),
.
Si0 ]
2
izraunati:
i
Magnetit i
I
b
Fe 0
>.
FeO
2
5*42
&
13 6 2 )
MgO
20*43 }
Si0
13*62 J
25-49 )
!
Serpentin
MgO
Olivin {
FeO
Si0
3*57
CaO
. . . .

(0*51) v e z a n a j e n a 8i0
moda i u pretvorenom) olivinu, j e r j e

kazalo, da u iztraenom materijalu
47*67
43*64
14*58 ]
Neuraunan {
I CaO
Preostala mnoina
1
2*71 /
posebno
2*76
5 1
-__' _
100*00
u svjeem
iztraivanje
nije bilo u g l j i n e k i s e l i n e .
(a
po
D a se u s t a n o v i k e m i j s k a n a r a v s p i n e l s k e r u d e ,
vea
mnoina praha
karbonatom.
od
kamena
K r e m e n a kiselina,
raztvori
dao sam,
kalijevim
to j e u z a
spinel
d a se
natrijevim
ostala neraztop-
ljena, u k l o n i l a se k a o k a l i j e v o s t a k l o , a d a o s t a t a k b u d e to istiji,
i z p a r i v a o se
i somom kiselinom. Crni prah
spinelske
r u d e , koji s a m n a taj n a i n d o b i o , d a o s a m u s v e u i l i t n i
fluorovodikom
kemijski
l a b o r a t o r i j , g d j e su g. F r . T u c a n
i I. F r s c h l
izveli dvie ana
lize, k o j e o v d j e n a v o d i m . U p r v o j a n a l i z i ( I . ) o p r e d i e l j e n a j e
m n o i n a eljeza
kao
oksid,
d o k se pri d r u g o j
analizi (II.)
sva
opre-
dielio o k s i d i o k s i d u l . E v o r e z u l t a t a :
II.
I.
10-37
14-10
60-98
1-19
1213
10-60
14-40
100-57
99-30
60-17
15-93
Fe,O
FeO
CaO
MgO
Ako uzmemo
j e n a 1 0 0 (I.)
u obzir
pa
samo
izraunamo
ovu
drugu
svedemo na 100 (III.), dobit emo ove
II.
60-21
0-74
16-96
197
36-25
III.
100-00
133-23
100-0
I.
S
Ako uzmemo na um,
da
45-1
0-9
12-3
14-3
27-2
se j e d n a i d r u g a
m a l e n o j koliini p r a h a ( 0 2 0 ' 3 gr.),

bito t o n i ,
proporcije (II.) i one
brojeve:
61-41
1-20
12-21
10-68
14-50
Al 0
Fe.,0,
FeO
CaO
MgO
analizu i p r e r a u n a m o
molekularne
ali i p a k j a s n o v i d i m o ,
rezultati
analiza izvodila
ne mogu
biti
da tu i m a m o jednu novu
na
oso
vrstu
s p i n e l a , u k o j o j j e j e d a n dio m a g n e z i j a z a m i e n j e n v a p n o m , j e r se
analize toga eljeznoga,
vaju
magnezijeva
i kalcijeva
spinela
priblia
formuli
(CaMgFe)0
(FeAl) O,.
Saznavi ovako b a r priblino kemijsku n a r a v olivina i spinela u

naem
peridotitu,
sastav
amfibola.
elio s a m ,
U
to i m e
da
se
zamolio
dina, da mi n a p r a v e najprije
j e a n a l i z a d a l a ovaj r e z u l t a t :
ustanovi,
sam
kakav
spomenuta
je
dva
kemijski
gospo
c j e l o k u p n u a n a l i z u od p e r i d o t i t a .
Ta
Si0
41-91
Al 0
2
22-70
Fe,0
1-31
FeO
6-44
CaO
6-19
MgO
14-28
H0
3-83
spinela
2 81
99-80
I s t o d o b n o d a o s a m i z m j e r e n u m n o i n u p r a h a , d a m i se r a z t v o r i
koncentriranom
solnom
s a m o olivin i s e r p e n t i n ,
N o tim putem
kiselinom,
drei,
p a d a u dobiti
nisam doao
do
d a e
sam
m i se r a z t v o r i t i
amfibol
eljenoga r e z u l t a t a ,
u z a spinel.
jer se iza 2 4
s a t a dobilo u r a z t o p i n i
S%0
7-88/
Al 0
8-38%
Fe 0
3-90/
CaO
06/
MgO
4-9L/
25-73%,
to m i j e bilo d o k a z ,
amfibol.
amfibola,
Da
dobijemo
da j e
bar
solna
kiselina
priblinu
n e ostaje n a m d r u g o ,
nego
stala r a z t v a r a t i i s a m
sliku
kemijskom
da je
sastavu
p o k u a m o iz a n a l i z e
i z r a u n a t i . A k o n a v e d e m o a n a l i z u p r e r a u n a n u n a 1 0 0 (I.) izostavivi nadjenu m n o i n u spinela,
pa izraunamo molekularni
snoaj
( I I . ) i taj s v e d e m o n a 1 0 0 ( I I I . ) , to e m o dobiti o v e b r o j e v e :
I.
II.
III.
43-21
722
40-93
23-40
22-94
13-04
0-84
0-48
FeO
1-35
664
9-22
5-24
CaO
6-38
11-39
6-47
MgO
14-73
30-82
H0
3-95
21-94
20-93
12-47
CO,
0-34
0-77
0-44
1000
175-94
100-00
Fe 0.
2
Kako je pri daljem raunu u prvom redu velika mnoina vode

zadavala mnogo neprilika, to sam pustio s vida vodu i ugljinu
kiselinu, pa eielu mnoinu preraunao samo na olivin i amfibol,
nastojei, da se ciela mnoina od Si0 vee i da olivinu bude isti
omjer, kako smo ga nali u navedenoj analizi od crnoga diela ka
mena. Tim nainom dobili bismo:
2
9-27
1-27
5-27
35-64
1304
4-46
6-47
11-67
MgO
olivin
FeO
SiO,
Si0
,
2
amfibol
FeO A Fe.,0*
CaO
MgO
neuraunano H
15-81
71-28
12'47
0-44
1000
CO.,
Uza svu nesigurnost ovoga rauna ipak je izvan svake sumnje,

da je amfibol ovoga peridotita neobino bogat aluminijem, pa da
se u tom moe uzporediti sa jasno zelenimi amfiboli iz Pargasa i
Korpa u Finskoj. mnoini aluminija kao da zavisi i poloaj osi
elasticiteta, te je W i i k na finlandskih amfibolih pokazao (Grotb,
Zeitschrift fr Krystallographie, VII. p. 79.), da ako raste mno
ina aluminija, raste i kut potamnjenja. Na spomenuta dva finska
amfibola iznosio je kut potamnjenja 2630' i 2730'. I u tom se,
kako smo vidjeli, na amfibol posve slae s finlandskimi. Njemu
iznosi kut potamnjenja 26. Koliko se na amfibol u mnoini alu
minija i kutu potamnjenja pribliava svietlomu pargasitu,
toliko
nas on opet u jakosti dvoloma vie sjea aktinolita, premda ni tu
ne pokazuje odve velike razlike prama pargasitu. o. je kod
naega amfibola 0264, kod pargasita od Pargasa 019, dok je
kod zelenoga pargasita od Llanosa de Juanar 0 023. Vidimo dakle,
da ni tu nije razlika tako velika, da ne bismo smjeli doi do za
kljuka, da se na amfibol najvie pribliava svietlomu pargasitu.
4. Piroksenski
amfibolit
s vrha
Borje
planine.
U drutvu s opisanim amfibolnim peridotitom tik izpod sedla

Borje planine pojavljuju se amfiboliti, koji pokazuju lice obinih
c r n i h amfibolita.
T o j e k a m e n j e dosta i l a v o , t e se t e k o u ploe
ciepa. N a odlomljenoj
povrini
s v j e t l u c a j u se c r n e
kalotine
amfi
b o l a , a g d j e j e k a m e n n e t o r a z t r o e n , tu se v i d e sitne biele p j e g e
od
glinenca.
piroJcsena
Ovo
se
kamenje
i plagioklasa.
sastoji od amfibola,
U gdjekojem
v e o j m n o i n i r a z v i j e n titanit,
kupine,
koje
se
p r e m a veliini
d o k g a u d r u g o m opet nije ni bilo.
A k o j o s p o m e n e m o r i e k i rutil
stavine ovoga kamenja.
monoklinskoga
k o m a d u bio j e uz to j o
i apatit,
o n d a smo n a v e l i s v e sa
Amfibol i piroksen tvore u preparatu
medju sobom dre,
nezapremljenoga
a izmedju
prostora
toga
na
u t i s k u ju
sad v e e s a d m a n j e
se
na
k u p i n e od g l i n e n c a .
Amfibol
obliku
ajnom svojom kalavou.

bliedo
mu
je
utoj ( * ) ,
zelenoj ()
potamnjenja
nepravilnih kristaloida
sa
zna
P l e o h r o i z a m m u j e j a k , a oituje se u
velik.
i modruasto
Prerezi,
koji
zelenoj
idu
()
boji.
priblino
Kut
uzporedo
s r a v n i n o m s i m e t r i j e , p o k a z i v a l i su p o t a m n j e n j e do 2 5 ; u t o m se
on
dakle
pribliava
onomu
iz
amfibolnoga
peridotita,
koji
smo
m a l o p r i j e opisali i s k o j i m se z a j e d n o p o j a v l j u j e . I on j e o p t i k i
negativan,
a dvolom m u j e neto jai.
S Babinetovim
kompenza-
1. d r u g a
iste
torom naao sam, da j e
Kao
uklopak
amfibola
nalazimo
u nepravilnom
3. riedko
koje
zrno
_
u
029.
amfibolu:
poloaju;
piroksena;
2. z a o k r u e n a
4. u
gdjekojem
zrna
zrna
vrste
glinenca;
kamenu
leee
titanita.
Monoklinski
piroksen
su n e p r a v i l n a
d a se ini,
d o l a z i u k r u p n i h z r n i h , k a o i amfibol.
z r n a j a s n o z e l e n e boje,
kao
da je
bezbojan.
koja
Pleohroizma nema.
n j e n j a iznosi 4 1 . V e l i i n a d v o l o m a m j e r e n a
To
je kadto tako slaba,

Kut
potam
Babinetovim kompen-
z a t o r o m iznosi
=
0-027.
P o o p t i k i h o v i h s v o j s t v i h m o r a m o d a k l e ovaj p i r o k s e n
uvrstiti
medju diopside. K a o u k l o p a k nalazimo u piroksenn kadto
zaokru
eno zrno amfibola, a i glinenca.

Glinenac
i m a o b l i k n e p r a v i l n a z r n j a . N a j v e i dio p r i k a z u j e
se k a o p o l i s i n t e t s k i s r a s l a c i s m n o g i m i i finimi l a m e l a m i . U
nam
drugih
o p e t z r n i h r a z v i l e su se s r a s l a k e l a m e l e s a m o u j e d n o m dielu, p a
t a k o i m a cio n i z p r i e l a z a d o z r n a , u k o j i h n e m a sraslaca.
Sudei
p o j a k o s t i d v o l o m a bit e to i p a k s v e p l a g i o k l a s i . U z a l b i t n i
pojavljuje
se t u k a d t o
i periklinski zakon.
p r i b l i n o o k o m i t i n a M,
zakon
N a p r e r e z i h , k o j i su
iznosio j e k u t p o t a m n j e n j a j e d n i h i d r u g i h
lamela
2930' : 31
30
: 31
35
: 3530'
38
: 30;
p r e m a t o m u bi o v d j e bio r a z v i j e n p l a g i o k l a s , k o j i stoji n a
granici
i z m e d j u l a b r a d o r a i b y t o w n i t a . N a p r e r e z u , k o j i j e bio o k o m i t
M
i priblino okomit na P , iznosilo j e simetrijsko
na
potamnjenje
35 : 3530',
d a k l e j e to p l a g i o k l a s Ab An
t
D a se o v a j p l a g i o k l a s
po B e c k e o v o j
sa 6 6 /
istinu
An.
pribliava bytownitu,
e g a stola u s t a n o v i t i .
Na zgodnom prerezu
t v o r e osi j e d n o g a i d r u g o g
individuja,
b i t n o m z a k o n u , sa s r a s l a k o m
ravninom
=
Po
t a b l i , to j u
je
iznosio j e k u t ,
e l a n u \.
21.
konstruirao
Becke
P l a g i o k l a s Ab An
3
u d a l j e n o s t <o =
risa-
to g a
koji su se srasli po al-
(Tschermaks
1 8 . p . 5 3 1 . ) , o d g o v a r a l o bi to p l a g i o k l a s u sa 6 5 /
tovo
d a l o se i
metodi s pomou c a m e r e lucide i okretnoga
po L e v y - j u
Mittheil.
a n o r t i t a ili g o
ima
z a os
2 5 , a k a k o j e n a e m u isti k u t m a n j i , to j e on
i vee bazinosti.
Glinenac je
obino
svje i s t a k l e n a s t ,
rjedje
je
raztroinom
p o m u e n . K a o u k l o p a k n a l a z i m o u g l i n e n c u z a o k r u e n amfibol.
riedko kada i piroksen i apatit.

Titanit
je
u gdjekojem
kamenu
vrlo obilan,
dok je
drugdje
v r l o r i e d a k . O n j e b l i e d o u t e b o j e i h r a p a v e p o v r i n e . V r l o esto
lei u amfibolu. P o j a v l j u j e
Jedno
neobino
eno te j e
pokazivalo
kalavosti tvorile
kalavosti
po
veliko
se o b i n o u p o z n a t i h z a i l j e n i h
z r n o ( 0 2 mm)
dva
sistema
uzporenih
su m e d j u s o b o m k u t od 1 1 2 ,
klinodomi
(11330').
u k l o p l j e n o sitno z r n o n a r a n a s t o g a
Apatit
bilo j e n e p r a v i l n o
j e u kamenu vrlo
riedak.
sredini
rutila.
pruga.
to b i
toga
oblicih.
zaokru
Ove dvie
odgovaralo
ledca
bilo
je
Kad
od
5. Sjeverni
rub
podjemo
cestom
Graanice
Spree.
prama
Brkoj,
mi
emo
o d m a h i z a p r v o g a k i l o m e t r a u o b s e g u v a p n e n a c a n a i i z n a d ceste
i p o t o k a k l i s u r u od v r l o r a z t r o e n o g a d i a b a z a . O d a t l e n a j u g o i z t o k
p r o v i r u j e o p e t u z c e s t u isti d i a b a z . O d a t l e p a d o D o b o r o v a c a n a i
e m o u z cestu n a v i e m j e s t a o d v a l j e n e p e i n e od d i a b a z a , a j e d
nom
i malo raztroenoga serpentina.
k o m a d c r n o g a diabaza
naao
sam
k r u p n a z r n a , z a koji bih po v a n j s k o m
licu
r e k a o , d a j e v r l o svje.
No pod
Kod
Gjanana
m i k r o s k o p o m v i d i m o , d a se k a
m e n sastoji s a m o od p l a g i o k l a s a i amfibola.
P i r o k s e n j e p o s v e iz-
e z a o , a m j e s t o n j e g a v i d i m o v l a k n a s t amfibol u k a s t o z e l e n e boje.
D i a b a z n a s t r u k t u r a vidi
se p o s v e j a s n o .
Plagioklas je
razmjerno
d o s t a svje i ini se, d a j e d o s t a b a z i a n . U j e d n o m dielu p o m u e n

je bezbojnom listnatom
i vlaknastom rudom,
mjestih odaje k a o amfiboloa r u d a .
koja
se n a
mnogih
Celjasti i z u b a s t i k o m a d i
n o v e e l j e z n e r u d a e r a z v i l i s u se u
znatnoj mnoini.
tita-
Rudaa je
m j e s t i m i c e , i to s a m o n a r u b o v i h , p r e t v o r e n a u p o z n a t u bielu r a z troinu.
Od D o b o r o v a c a p r a m a h a n u Amaliji
jedan
brieg
od
serpentina.
serpentini i diabazi,
Pred
a neto nie
vidimo na zapadnoj
hanom
od
Amalijom
hana
strani
pojavljuju
se
p o j a v l j u j e se u z cestu
i z n o v a s e r p e n t i n , k o j i j e n a onoj s t r a n i , k o j a j e p r a m a h a n u o k r e
nuta,
obrubljen
dugim
uzdignutim
grebenom
raztroenoga
amfi
bolita.
K o d S r e b r n i k a p o j a v l j u j e se i z n a d v a p n e n c a s e r p e n t i n . I d u i o d
S r e b r n i k a po Majevici n a Obodnicu susreemo n a Sljemenu
Obodnice znatnu
mnoinu serpentina,
O d s e d l a , p r e k o k o j e g a p r e l a z i cesta iz T u z l e u iboicu, n a
po h r b t u
malenu
Majevice
prostoru
pojavljuje
u obsegu
se n a
pjeanika
iznad
a dolje j o i n e t o d i a b a z a .
zapad
oblinjem najviem v r h u
vrlo
raztroen
t i k u z a nj melafir. U b l i z i n i o k o t o g a n a l a z i m o k o m a d
serpentin
na
i
odvaljenoga
d i a b a z a i amfibolite.
6. Juni
rub
Spree.
K a d a n a p u t u od T u z l e p r a m a K l a d n j u s v r n e m o od
u dolinu
potoka
Oskove,
doskora
e m o n a lievoj
Boin-hana
obali
naii na
cio n i z b r e u l j a k a , k o j i se sastoje od s e r p e n t i n a . I d e s n a se n i z k a
o b a l a sastoji od s e r p e n t i n a ,
k o j i se, k a k o se i n i , b e z
prekidanja
v u e p r a m a K o n j u h u . N a b r e g o v i h lieve o b a l e , osobito n a s j e v e r n i h
o b r o n c i h , n a l a z i m o po p u k o t i n a h s e r p e n t i n a
s a m donio i k o m a d obinoga
Od Boin-hana
do
d i a b a z , i to o n d j e ,
liep m a g n e z i t .
Kladnja vidio sam samo

gdje j e
geolokoj
serpentinske zone. Od K l a d n j a
na
putu
na jednom
karti
uneseno
prama
24. eljeznikoga
kilometra
kod
kamenja.
Kakmua
nalazi
menolom u serpentinu tik uza eljezniku prugu. Taj j e

p r e k r a s n o i z p r u t a n , j e r se n a n j e m u
mjestu
kamenje
Olovu nisam sve
do Drecelja Dolnjega nigdje vidio kristalinskoga

Kod
Odatle
opala.
se
ka
serpentin
prostim okom jasno r a z a b i r a
oiroke pruge piroksena i p r u g e olivina,
k a k o s m o to n a
mnogih
lherzolitih b o s a n s k e s e r p e n t i n s k e z o n e opisali. U s a m o m s e r p e n t i n u
tik u z a e l j e z n i k u p r u g u u l o e n j e
amfibolit.
N a cesti, k o j a v o d i iz Grraanice p r e k o O z r e n a u M a g l a j ,
o d T e k u i e s a m s e r p e n t i n , o n d a se p r e m a h r b t u O z r e n a
dosta
raztroen
dolaze vapnenci
do Bosne,
troktolit,
i
koji
se b r z o g u b i .
Pri
glineno k a m e n j e . V a p n e n c i
a prema Maglaju pojavljuju
vidimo
pojavljuje
sputanju
se o n d a
ceste
vuku
sve
se i z n o v a s e r p e n t i n i u v e
likoj m n o i n i .
7.
Us
Bosnu.
O d M a g l a j a p r a m a D o b o j u n a l i e v o j o b a l i B o s n e sastoje se b r e g o v i u duljini od j e d n o 2 k i l o m e t r a o d t r o k t o l i t a i g a b r a , a n a to
se n a s l a n j a j u
serpentini, koji ustupaju mjesto v a p n e n c u ondje,
se p o j a v l j u j u
i n a desnoj o b a l i
Od
Zepa
serpentine
prama
Bistriaku
Smolin-Mahnae,
k r i l j a v c i , z a t i m dacit,
istoj k n j i z i
potoka
Rada").
Bistriaka.
gdje
Smolin-Mahnae.
na
onda
lievoj
se
obali
Bosne
pojavljuju
crni
idemo
uz
brusilovasti
k o j i s a m n a d r u g o m m j e s t u o p i s a o (u ovoj
I z a acita dolazi serpentin,
N a desnoj
pak
obali
Bosne
koji se v u e d o
idui
od
Nemile
n a l a z i m o k o d 1 6 4 . e l j e z n i k o g a k i l o m e t r a g o r o s t a s n i amfibolit, u k o m
se v i d e 3 4 cm d u g i ledci amfibola. N a amfibolit se n a s l a n j a
p e n t i n , u k o m j e k o d 162"3
fibolit
sastoji, k a k o se v e m a k r o s k o p s k i v i d i , o d g l i n e n c a i amfi
bola. Grlinenci t v o r e
se p o v l a e
krupni
u kamenu
amfiboli.
v e l i k e biele p j e g e , i z m e d j u
Mutne
m i k r o s k o p o m u sitnija n e p r a v i l n a
p o m u e n a , d a se sraslaci n a n j i h
troini
ser
p r o v a l i o a c i t . S p o m e n u t i se a m
vidimo
amfibola,
koji
redovno
znatnu
biele
zrna,
riedko
mnoinu
pjege
razpadaju
koja su raztroinom
fine
tako
k a d a r a z a b i r a . U toj r a z zelenkastoga,
se o v a m o u s e l i o . V e l i k i k r i s t a l o i d i
su n e p r a v i l n i h o b r i s a i p o s v e
kojih
se p o d
igliastoga
amfibola
vlaknaste strukture.
uviek
B o j e su u
preparatu
zraka,
bliedo
koja
zelene
titra
slaba
smjerom
pleohroizma,
uz pravljene
modruasto zelenu boju. V l a k a n c a ,
pri
osi, sad
em
pokazuje
vie s a d
manje
to t v o r e j e d a n i n d i v i u j , n i s u
u v i e k s v a u z p o r e d o p o r e d j a n a , a osim t o g a lee p o j e d i n e
amfibolne
iglice i s n o p o v i s a s v i m p o p r i e k o uloeni. J e d a n dio amfibolne

n a l a z i se v e i u r a z t r o b i ,
jer
vidimo pojedine partije,
tvari
kojim
je
dvolom vrlo slab, a i k e m i j s k a analiza pokazuje n a m znatnu mno

inu vode.
Uz
boje, k a k o
se j e
zuju
oit
dosta
to
vidimo
kadto
po k o j i sitan listi c r v e n o u t e
n e p r a v i l n o u amfibolu izprieio.
pleohroizam
bliedo utoj
T i listii p o k a
i crveno
j a k a su d v o l o m a , d o b r o su i z k a l a n i , a p o t a m n j u j u
utoj
j a t n o j e , d a ti listovi p r i p a d a j u biotitu, koji j e iz amfibola

Od ovoga amfibola n a p r a v i o
se d o s t a
dobro
sudaraju.
eljezo s a m o k a o o k s i d ,
je
Fr. T u c a n
dok
j e u d r u g o j analizi ( I I . )
I.
2
A\0
ovu
44-63
24-66
24-97
6-79
1-78
FeO
4-51
MgO
8-85
8-81
CaO
11-09
11-31
drugu
3-49
3-36
99-25
99-37
a n a l i z u s v e d e m o n a sto ( I I a , ) ,
proporcije
opredieljen
II.
44-37
Fe 0
11,0
Ako
koje
analize:
Si0
molekularne
postao.
dvie analize,
U p r v o j a n a l i z i (I.) o p r e d i e l j e n o j e s v e
n a p o s e jo i o k s i d u l . E v o
boji,
paralelno. Vjero
(IIb.)
i svedemo
ih
na
pa izracunamo
sto
(IIc),
onda
emo dobiti :
.
IIb.
Ile.
.
.
.
.
44-84
74-90
44-59
25-18
24-68
14-63
Fe O
1-79
FeO
4-53
1-12
6-29
3-74
MgO
. .
8-86
22-15
1314
CaO
132
20-21
127
H0
3-38
18-78
11-17
10000
168-13
100-00
Si()
Al O
9
R. J. A. 159.
0-66
A k o p u s t i m o s v i d a v o d u , to bi n a d j e n a o v a m n o i n a b a z a v e
z a l a g o t o v o cielu m n o i n u k r e m e n e k i s e l i n e u o b l i k u
metasilikata,
i to:
iz e g a m o e m o z a k l j u i t i ,
da nije
a m f i b o l u bilo v e l i k e
tvarne
izmjene.
Sadraj.
Strana
I. Kremeni filit od Poloma na Drini
(1) 39
II. Amfibolni zeleni kriljavac od Poloma i Lonjina na Drini

1. Zeleni kriljavci kod Poloma
(3) 4 1
(3) 4 1
2. Zeleni kriljavci kod Lonjina
(4) 4 2
III. Kloritini kriljavac s Vileniee kod T r a v n i k a
. . . .
(5) 4 3
IV. Kloritoidni filit izmedju Fojnice i emernice
. . . .
(6) 4 4
V. Kloritni kriljavac izmedju Fojnice i emernice
(12) 5 0
VI. Kloritni kriljavac izmedju Kiseljaka i K r e e v a
( 1 3 ) 51
VII. Porfirni diabaz od Sinj ako va
(13) 51
V I I I . Diabazni porfirit od Dobrlina
(14) 52
IX. Serpentinska zona
(16) 5 4
1. Kozara planina
(16) 5 4
2. Prisjeka, Skatovica, Uzlomac i Borja planina
(16) 54
(22) 6 0
3. Amfibolni peridotit s v r h a Borje planine . . . .

4. Piroksenski amfibolit s v r h a Borje planine .
5. Sjeverni r u b Spree
(17) 5 5
(25) 6 3
6. Juni rub Spree
(25) 6 3
7. Uz Bosnu
(26) 64
0 jednoj grupi ploh lihoga reda, napose

plohi petoga reda.
Primljeno u sjednici matematiko-prirodoslovnoga
akademije znanosti i umjetnosti dne 5, studenoga 1904.
NAPISAO LAN DOPISNIK PKOF. DR. JURAJ MAJCBN.
U radnji:
E. Mahler
..Zur
Theorie
prikazati
der Flchen
projektivno
ali j e v e t e m e l j n e
sisteme
pogrjeno
nost ; z a t o su i svi i z v o d i u r a d n j i
S pomou vieznanih
izvesti
plohe
temeljnih
raz lini h
gerader
Ordnung"
proizvoenje
redova;
stavio
htio j e
ploh t k o g a
reda,
projektivnu
srod
neispravni.
tvorevina
zato
bi
moemo
resultati,
danas pro
do
kojih
p i s a c u s p o m e n u t o j r a s p r a v i h t i o doi, s v e d a su i i s p r a v n i ,
vrijedili, j e r mu
je
obzira na njegovu
bio pred oima samo nain proizvoenja
s v e z u sa s v o j s t v i m a
je
malo
bez
proizvoda.
O d r e e n j e c i j e l o g a n i z a p l o h t k o g a ili l i h o g a r e d a bit e s a m o
o n d a z a n i m l j i v o , a k o se p o j e d i n e p l o h e n i z a o d n o s e
i
osobito
obzirom
na
odreene
v r e d n i j e biti o v a k o v o o d r e e n j e ,
nerazmjerno
izvoenje
Uz
recima
2n -+- 1 - o g a
ove
ako j e red plohe, koja
Jo
resultira,
od r e d a t e m e l j n i h t v o r e v i n a , k o j e su se za p r o
upotrebljavale.
U ovim
ploha
vei
jednolino
karakteristike.
prikazat
reda
singularitete
sa
u jedinstveni nain
- 1 - s t r u k i m
pojavljuju
Na koncu u promotriti
se j o
najjednostavniju
nije p r a v a s t a , a to je p l o h a
5.
za
proizvoenje
i w-strukim
pravcem.
dvije
singularne
plohu
ovoga niza,
take.
koja
reda.
1. U z m i m o u r a v n i n i p r a m e n k r i v u l j a w-toga r e d a , d a l j e
r a v n i n e niz t a a k a na p r a v c u p
napokon
sveanj
izvan
ravnina
oko
osi t, k o j a n e sijee p r a v c a p . S v e o v e tri t v o r e v i n e m o e m o s t a

viti
1
u jednoznanu
projektivnu
srodnost.
Svaka
Archiv d. Math. u. P h y s . , sv. 70., 1 8 8 4 . , str. 3 1 3 .
krivulja
p r a m e n a [k ]
pravcu
nova,
u odrediti
po j e d a n
koji j e
un
s k o r e s p o n d e n t n o m t a k o m ^ niza
w-toga
sa s v e n j e m
R a v n i n e e
reda,
ravnina
p a e t a k o
[t] j e d n o z n a n o
s v e n j a [t] sjei p r i p a d n e
n
t o g a r e d a c , a sve e o v e k r i v u l j e
unove
na
n a s t a t i n i z u
projektivan.
krivuljama
odrediti p l o h u
<p, za
n-
koju
n a m j e n a i r e d i s i n g u l a r i tete.
Na makar
odredit
kojem
pravcu r prostora, koji
n e sijee
ni ni s,
e u n o v i ( P . , Je ?) j e d a n n i z t a a k a , a s v e a n j r a v n i n a
?
d r u g i niz P . , p a e o b a d v a o v a n i z a biti o p e t u p r o j e k t i v n o j
~.
srod
nosti. O v a p r o j e k t i v n o s t nije v i e j e d n o z n a n a .
N e k a j e 1\ m a k a r k o j a t a k a n a r. O v u t a k u m o e m o p r i b r o
j i t i ili o n o m u nizu, k o j i ini s v e a n j
reuju
unovi
(Pp
j e d a n p u t sa P . ,
prolaziti j e d n a
dui da j e
).
Prema
a d r u g i p u t sa ( ,
ili
vie i z v o d n i c a
taka
emo
ako
drugom
taku
opazimo,
razlinih
P . presjek pravca
[t], k o r e s p o n i r a t e j o j
[t] n a r , ili o n o m u ,
tomu
koji
d a e k r o z
u n o v a (P^., ) .
s ravninom
od
obiljeiti
\ iz
Q.
Bu
svenja
nizu t a a k a na r g r u p a od
t a a k a , k o j e su p r e s j e n e t a k e p r a v e a
D a se p a k o d r e d i b r o j t a a k a P ,
s unom (^, }).

taki
Qj
n a p r a v c u r, m o r a t e m o p r i j e s v e g a z n a t i , k o l i k o u n o v a (P^.,
kj).
prolazi
ovom
t a k o m Q..
koje
korespondiraju
P r o j i c i r a m o li n i z
P.
iz
ravninom
. , k o j a r a v n i n u sijee u p r a v c u s, p o j a v i t e se n a s d v a
t a a k a , koji su u k o r e s p o n d e n c i j i (1,
n).
P r v i j e niz
s n i z o m /'., a d r u g i j e o n a j i n v o l u t o r n i
n
p r a m e n k r i v u l j a [k ].
O b a d v a e o v a n i z a
konu imati - j - 1 koincidenciju

j i c i r a m o li o v e t a k e
taaka
(l =
k o j e i m a d u to s v o j s t v o ,
n i z , u k o j e m u s sijee
po C h a s l e s o v u
1, 2, . . . . , -J- ).
iz }, o p e t n a p,
dobit emo
d a od u n o v a
i m a -\- 1, p r o l a z i p o j e d n a i z v o d n i c a t a k o m
Q..
Budui
dakle
d a e o v o j t a k i
da
u
za
Pro
isto t o l i k o
( ^ , ), k o j i h
Pretpostavljamo
d a k a k o opi s l u a j , g d j e n i j e d n a od o v i h i z v o d n i c a n i j e
izvodnica pripadnoga
niza
perspektivan
singularna
una.
svaka
taka
Qj o d r e u j e
nizu - korespondirati
-f- 1 u n ,
grupa,
koja
izlazi,
sadrava
-\-1
t a k u . K o r e s p o n d e n c i j a j e o v i h n i z o v a zato p r i v i d n o
ena,
(Dp
to
od
svake
) s i j e k u ,
naime
takom
take.
No
dolazi
svezi
tim j e
cidencija,
g r u p e od t a a k a ,
u kojoj
po j e d n a tacka
grupa
ujedno
od
(.
da
unovi
S ovakovom je
2
(n - 4 - 1) ( -4- 1) =
reeno,
zamr
pojedini
e vrijediti
svaka
1
koin
u k o j o j t a k a Qj dolazi u istu t a k u s m a k a r
kojom
t a k o m p r i p a d n e g r u p e -, g d j e j e -+-1 broj t a a k a u g r u p i ,
to u p r a v o o d g o v a r a p r o j e k t i v n o m u o d r e e n j u p l o h e .
Koincidencija
koje
take
je
pripadna
grupa
t a k i \
svezi.
pripada
svezi sa Qj.
od
Taj
za
Qj,
taaka
je
pak
osobita
a to j e
s takom
projektivnoj
iz g r u p e T,- s j e d n o m od o n e
t a k e , k o j e su u s v e z i
vrijedit
e s a m o o n d a ,
s onom takom
iz g r u p e
uvjet i z r e e n v e tim,
jedna
grupa
ako
- u
to s v a k o j
od t a a k a ,
koja je u
k o r e s p o n d e n c i j u bilo prije v e u t v r e n o .
N i z o v i su d a k l e u j e d n o s t a v n o j k o r e s p o n d e n c i j i ( , - | - ) ,
je k o i n c i d e n c i j a
li g a r e d a
2n-\-
/,
p a j e zato ploha,
2n-\~l.
n
2. B u d u i d a p l o h u ine k r i v u l j e -toga r e d a (c ),
r a v n i n a m a . i b u d u i d a osim k r i v u l j e
r a v n i n i - biti n i k a k v a
p r e m a definiciji, izlazi,
struki
biti
broj
koja resultira, li
pravac
ne m o e
k o j e su u
u
pripadnoj
d r u g a t a k a plohe, k o j a bi b i l a
odreena
d a e os t s v e n j a r a v n i n a [t] biti
n-1n
p l o h e , a k o j o o p a z i m o , d a e s v e k r i v u l j e
jednostavne.
Iz
samoga
projektivnoga
odreenja
plohe
izlazi
dalje,
da
p l o h a i m a t i j o i - s t r u k i p r a v a c u, koji e m o o v a k o n a i .
n
S v a k a se p o j e d i n a k r i v u l j a
d o b i v a , a k o se un ( P . , k )
pre
sijee r a v n i n o m -. M e u o v i m e u n o v i m a biti j e d a n , k o j i
dege
nerira
taku
na
/ (JOT),
koju
degenerira
u poetku
n
[k '\.
osobiti n a i n .
morat
D o e li t a k a P ; n a u sjecisnu
se r a v n i n a uzeti
p r i p a d n i u n (7,
projektivno
pridijeliti
P r i p a d n a e r a v n i n a
pravcu
kao
jer
-struka
se t a k i
m a k a r koja
ravnina,
U moe
krivulja
u
ve
svenja
sjei --struku r a v n i n u u n - s t r u k o m
u.
B u d u i d a se g d j e k o j i p r a v a c
u teoriji
p l o h a odnosi s a m o p r i
v i d n o s i n g u l a r n o , d o k a z a t e m o j o i n a d r u g i nain, d a j e
u u istinu
dvostruk.
pravac
P o k a z a l i s m o u cl. 1., d a s v a k o m t a k o m p r o s t o r a p r o l a z i
un
iz
n i z a (.,
).
U z m e m o li t a k o v u
taku
n-\~l
r a v n i n i <7,
o p a z i t e m o , d a e n a p r o j e k c i j i s n i z a - iz S n a s n a s t a t i
dva
n i z a , od k o j i h j e j e d a n i n v o l u c i j a - t o g a s t e p e n a , a d r u g i n i z
ima
s v e svoje e l e m e n t e u t a k i S.
P r e m a t o m u su u ovoj t a k i
n j e n e s v e k o i n c i d e n c i j e , k o j i h i m a nA-1.
prolazi samo j e d n a
-1
una
svagda
k r i v u l j a k s v e n j a
openi
to j e s t u n (P , k). S v i
un
n, prijei u r a v n i n u , k o j a
s v a k u svoju t a k u
Pravac
e d a k l e u,
morat
-toga
ostali
je
ujedi
takom
bit e j e d a n
od
r e d a , k o j i se n e r a s p a d a ,
unovi -toga reda,
prema tomu
a i m a ih
-struka ravnina
za
S.
biti u istinu - s t r u k i
u ravnini ,
Budui pak da
koji j e
u ravnini i ujedno
pravac
na
p l o h i ,
p l o h e . Budui da j e ovaj
e s v a g d a s j e i
pravac
- j - J-struki p r a v a c plohe.
S v a k a j e k r i v u l j a c n a p l o h i j e d n o s t a v n a k r i v u l j a ; i p r e s j e n e
e d a k l e t a k e o v i h k r i v u l j a
s r a v n i n o m biti j e d n o s t a v n e
n
p l o h e . O v e e t a k e o d r e i v a t i k r i v u l j u g ,
krivulja
p l o h e r e d a (2n--1)
koja j e
n-\-1.
N j e z i n e su
t a k e presjeci k r i v u l j a p r a m e n a {} s k o r e s p o n d e n t n i m
-. R a v n i n a sijee [t] u p r a m e n u p r v o g a r e d a [T],
(ta),
pa
e se r e e n a k r i v u l j a
n
- t o g a r e d a [k ]
dobiti k a o
s p r a m e n o m z r a k a [T\.
take
jednostavna
pojedine
ravninama
gdje j e
proizvod
taka
pramena
Broj j e koincidencija
za
k o r e s p o n d e n c i j u ( , 1) n a m a k a r k o j e m p r a v c u u r a v n i n i <~> u i s t i n u
- j - 1. M o e m o d a k l e rei o v o :
S pomou
pramena
proizvesti
plohu
jednim
n-strukim
svagda
krivulja
2n-\-l-oga
reda
s jednim
pravcem.
ravnini
moemo
n-\-l-strukim
Ova su dva
singularna
pravca
ramosmjernice.
S pomou ovoga proizvoenja

5 . , 7., 9. r e d a ,
m o e m o d a k l e lako stvoriti
plohu
a k o u z m e m o p r a m e n k r i v u l j a 2., 3., 4. reda.
n i m l j i v o e biti i s t r a i t i p l o h u
sedmoga
pomo pramen krivulja 3. reda,

r g e i dr. pomnjivo
ploha
koji
su
Za
r e d a , j e r e se u z e t i u
Salmon,
H e s s e , D u-
istraili.
S p o m e n u t emo i to, d a
resultirati
-toga
reda
treega
z a 1,
reda.
t. j . za p r a m e n
unovi
nine, koje tvore sveanj d r u g o g a r e d a

T a j e s v e a n j p r o i z v e s t i s p r o j e k t i v n i m
e (P,
k)
zrak,
biti
rav
oko sredita p r a m e n a u
svenjem ravnina
n.
prvoga
r e d a [i] p l o h u t r e e g a r e d a , k o j a e p r e m a o n o m u , to j e g o r e r e
eno, imati j e d a n dvostruki i j e d a n jednostavni p r a v a c (ravnalicu).
P l o h a je d a k l e p r a v a s t a .
P o k a z a t e se k a s n i j e ,
d a j e ovo u
o p e j e d i n a p r a v a s t a p l o h a cijele g r u p e .
3. Osim singularnih p r a v a c a
t i u
imat
e s v a k a p l o h a o v e
grupe jo i dvije singularne take.

S v e a n j r a v n i n a [t] sijee p r a v a c u n i z u t a a k a , k o j i j e s n i
zom taaka - projektivan.
Obadva
nike
korespondentne
take P
( , k) sjei r a v n i n u
e n i z a i m a t i d v i j e
i P.
Vidi
se d a k l e ,
zajed
d a e
un
u p r a v a c a , a isto t a k o i u n ( P , )
ravninu T .
S
P o l o i m o li j e d n o m od o v i h t a a k a , n a p r i m j e r t a k o m P ,
makar
k o j u r a v n i n u u p r o s t o r u , k o j a n e s a d r a v a n i p r a v c a t ni p r a v c a
u, d o b i t e m o u n j o j k r i v u l j u 2n - j - 1-voga r e d a k a o p r e s j e k p l o h e
s r a v n i n o m .
O v a e k r i v u l j a r e s u l t i r a t i k a o g e o m e t r i j s k o mjesto sjecinih t a
zraka,
aka pramena
u k o j e m u s v e a n j [t] sijee o, i o n o g a s i s t e m a
krivulja - t o g a
reda,
ravninu
ovih
Od
u kojima
e
pojedini
krivulja
( , J) sijee . B u d u i
da
unovi
degenerirati
se o v a
( . , )
ona,
krivulja
sijeku
u kojoj
raspada
un
na pra
v a c a , a p r i p a d n a z r a k a iz p r a m e n a u sijee o v u k r i v u l j u u - s t r u k o j
taki P ,
r
b i t e o v a t a k a z a r e e n u k r i v u l j u 2n~\-
u istinu -struka
7-oga r e d a u
taka.
D a to s i g u r n i j e u t v r d i m o s i n g u l a r i t e t u t a a k a P
i P,
pokazat
e m o j o j e d a n s p e c i j a l n i j i k r i t e r i j , koji izlazi iz definicije p l o h e <p.

Zamislit emo,
un
iz
da
taka X
n i z a ( ^ , ),
doe
poloaj p o t r a i t i n-\-l
da
e v r h o v i
svih
se svi v r h o v i u t a k i P . ,
unova,
sve take niza ,
prolazi n -f-1
pa emo
za
koji
n a p,
ovaj
pro
opazit
p r o l a z e t a k o m Pj',
A k o Pj
d o e u Pj,
kj)
biti
ujedinit
biti u j e d i n j e n o
e
i
O v o isto v r i j e d i z a
i za taku
P.
r
N o o v a e
imati j o j e d n o svojstvo, koje n e m a
nijedna
p.
r
koju
Ako je neka taka j '
p a e u u n u (Pj,
Poloit emo takom P

Na
unova,
n a p.
d a k l e e v r i j e d i t i
s
poloaju.
n a p,
k o j i j o p r o l a z e t a k o m Pj.
t a k a , a t a k o isto i P
druga taka pravca
kroz
t a k u P.
a l i n e i z m j e r n o blizu t a k e Pj
n e i z m j e r n o b l i z u t a k e Pj
ostalih
prostora,
pripadni un.
s t o r a i z v a n p r a v c a p,
emo,
makar
koji
nastaje korespondencija
pravac f
(, +1),
najopenijem
koja e u
imati ujedinjenih koincidencija, a k o u z m e m o , d a j e t a k a P
na
n i z u i ili n a
P.
n i z u \,
jer
pripadna ravnina
prolazi
takom
I s t o v r i j e d i i za t a k u P ; z a t o m o e m o r e i o v o :
Svaka
ploha
lar na pravca
2n -\- l-
jo
reda
dvije
grupi
-struke
ima
take,
osim
dva
koje
mogu
singu
biti
imaginarne.
P r a v a c se odnosi n a p l o h i v e o m a u d n o v a t o .
svakom
u n u n i z a (^
WY) u j e d i n j e n i
svi
Ako i jesu u
ostali p r i p a d n i
i p a k n e e p r a v a c biti u cijelosti n - s t r u k i p r a v a c
unovi,
plohe
upravo
zato,
to se m o e s i n g u l a r i t e t a z a k o i n c i d e n c i j e d o k a z a t i s a m o n a
onim
pravcima
(/"),
koji
prolaze
osobitim
njegovim
takama
Pr
i PsU s i n g u l a r n i m j e t a k a m a n a u j e d i n j e n o 2n p r e s j e n i h t a a k a
o v o g a p r a v c a s p l o h o m , p a b u d u i d a o v a j p r a v a c n i j e s a s v i m
n a plohi, m o r a t e p l o h u 2n-\-l-og&
r e d a sjei u j o j e d n o j t a k i .
T a se t a k a m o e o v a k o n a i .
n
T a k o m (pn)
svenju
[t] r a v n i n a .
ravnina r,
(p^h),
u
samo
2n-\-l-Yo
ovoj
Budui
taki
Ta
probodite pravca p
4. E a v n i n e
Uope imaju
i T
po
p r a m e n a [k ].
Ovoj
koji j e p r o j i c i r a ,
takom
na
uope
ne
koja nije vie
dakle
s plohom
taka
a u
prolazi
koji
(P ,
g
imadu
geometrijskoj
a i sve
mnogostruk,
su
opet
k) -toga r e d a
svojstva.
plohi tri vrste
pravaca.
njegove
take jednostavne,
a s v e su n j e g o v e t a k e isto t a k o
p r v e v r s t e . A k o j e p r a v a c j e d n o s t a v a n ili m n o g o s t r u k ,
take
traeno
osobita
mnogostruke ; ovakove pravce moemo u kratko nazvati

jedine njegove
-struka,
(^)
pravaca,
gdjekojoj
pravac
je
s i j e k u u n o v e (P ,
Ili j e p r a v a c jednostavan,
pak
da
j e d n a koincidencija,
jednostruka.
u dvije g r u p e
ili j e
vrh una (^),
bit e n a m a k a r k o j e m p r a v c u f\ k o j i p r o l a z i s j e c i t e m
ve
prolazi j e d n a krivulja k
krivulji pripada na nizu
vie singularitete,
pravcima
ali su po
n e g o li j e p r a v a c ,
nastat
e d r u g a v r s t a . N a p o k o n e m o i m a t i t r e u v r s t u , a k o j e p r a v a c u
svojoj cjelini m n o g o s t r u k ,
ali
su
sve njegove t a k e manje
singu
laritete.
ovoj e treoj
nutim grupama.
vrsti
p r a v a c plohe, koji prolazi

t a k e tih
pripadati
S v a k i e od n j i h
pravaca
-strukom
presjecima
s v a k i od p r a v a c a u s p o m e
biti
w-struki p r a v a c , jer j e
on
t a k o m p l o h e , ali e p o j e d i n e
s makar
kojom ravninom
plohe
biti
samo j e d n o s t a v n e .
Za grupu
ploha imamo dakle
ovaj
nai
kojih
zakon :
Na
svakoj
je svaki
Tako
osim
plohi
-s truko
na
grupe
primjer
singularnih
moemo
singula
ran
ploha
pravaca
sedmoga
prve
2n pravaca,
po treoj
vrste
reda
od
vrsti.
u ovoj
grupi imati
t i u j o est
ternarnih
pravaca.
I s p i t a t e m o , i m a li osim o v i h p r a v a c a j o i d r u g i h p r a v a c a
na
p l o h i o, a p o g l a v i t o to, m o e li broj p r a v a c a n a kojoj od p l o h a

b i t i n e i z m j e r n o v e l i k , d r u g i m r i j e i m a : j e l i k o j a o p l o h a p r a v asta.
Nali smo
61. 2 . , d a
je
za =
treega
reda.
napose ; dokaz, koji emo prikazati,
2,
TJ cl. 5 . i s t r a i t
1 ploha
emo
p l o h u <p ,
pravcasta
koja
ploha
resultira
za
vrijedi za s v e p l o h e
v i e g a r e d a u g r u p i , d a k l e z a s v e p l o h e , za k o j e j e >> 2 .
A k o j e n a p l o h i r^n-l^
-f- i - s t r u k i n j e z i n p r a v a c t,
morat
>
2, n e k i p r a v a c , k o j i sijee
e on
biti u j e d n o j od r a v
n i n a ^. TJ t o m e sluaju k r i v u l j a - t o g a r e d a u r a v n i n i
dege
n
n e r i r a t i . T o se p a k m o e s a m o t a k o d o g o d i t i , d a u n ( P . , k )
g e n e r i r a u r a v n i n u i u n J-oga
r e d a , ili p a k t a k o , d a
n
^. p r o l a z i v r h o m p r i p a d n o g a u n a (P.,
k ).
de
ravnina
Ovakove smo
unove
v e r a z m o t r i l i ; v r h o v i su i m s i n g u l a r n e t a k e P , P , a p r a v c i su,
r
koji resultiraju, singularni

ispitamo,
m o e li
po
treoj
vrsti.
Ostaje n a m d a k l e ,
koji u n iz n i z a . ( P , k )
se m o i s a m o o n d a d o g o d i t i ,
ako
r e d a (n ^> 2) u p r a m e n u
degenerirati.
degenerira koja krivulja
krivulje
niega
reda,
koja
z a t o n e e n i j e d n a k r i v u l j a p r a m e n a
Za >
2 imademo
dakle
na
-f- - s t r u k i p r a v a c t p l o h e .
u ravnini G sadrava
taaka
ne
pa
degenerirati.
uope
samo
s -strukim takama.
takove
a
samo
opene krivulje -toga reda.

^
k o v i h p r a v a c a , k o j i n e s i j e k u p r a v c a t. U z m i m o , d a j e n a
kojoj
ovakovoj
n
koje
plohi
su
zaista
sijeku
TJ t o m s m o p r a v i l u p r e t p o s t a v i l i , d a
O s t a j e n a m j o , d a i s p i t a m o , i m a li n a plohi y^n+l
krivulja c ,
-toga
p r a m e n u posve pripada,
plohi - ^ + ^
s i n g u l a r n e p r a v c e , k o j i su u s v e z i
pramen
da
No s v a g d a e m o moi o d r e d i t i t a k a v
p r a m e n - t o g a r e d a , d a n i j e d n a g r u p a od t e m e l j n i h ri
odreuje
Ovo
p r a v a c .
u ravninama
Taj
sjei
2) ta
makar
pravac svaku
samo u jednoj
taki
X . , j e r bi u sluaju,
da
koju od ovih
ili vie t a a k a , m o r a o biti s a s v i m
k r i v u l j a cj
sijee u d v i j e
r a v n i n i , p a b i z a t o m o r a o
i p r a v a c t sjei. T o j e p a k p o g o r e s p o m e n u t o m d o k a z u
Budui dakle
da
svaka
taku Xj, a svakoj
krivulja
takovoj
krivulji
jedan vrh - pripadnoga una,
na
na
iskljueno.
samo jednu
pravcu
na i dva
samo
projek-
i . S a s t a v n i c e k o r e s p o n d e n t n i h t a a k a od
reuju p l o h u d r u g o g a
2
pripada
imat emo
t i v n a niza t a a k a X
oznauje
r e d a , k o j a e r a v n i n u u o p e sjei u
n i z u t a a k a [Y ]
drugoga
projektivan
s n i z o m n a p r a v c i m a i p , t. j . s v a k a e t a k a
r e d a . O v a j e niz biti j e d n o z n a n o
1
n j e g o v a biti t a k a s a m o j e d n e k r i v u l j e p r a m e n a [kV ]. O v a k o v a j e
pak
korespondencija
[Yf],
sijee s v a k u
d o k a z vrijediti
sluaj,
mena
nemogua, jer
krivulju
k r i v u l j a / ,
n a kojoj je niz
p r a m e n a [k] u 2n t a a k a .
i z a = 2,
u kojem
krivulja
sve da pretpostavimo i
prolazi kroz
tri
Ovaj
najpovoljniji
temeljne take pra
[l].
O v a k o v a e j e d n o z n a n a k o r e s p o n d e n c i j a n a i
moi nastati
s a m o za 1. U t o m e n a i m e s l u a j u k r i v u l j a y'
d i t e m p r a m e n a z r a k a [kj],
prolaziti s r e
p a e j e s v a k a z r a k a sjei u j o j e d n o j
t a k i . P r a v a c j e j e d n o s t a v n a r a v n a l i c a p l o h e t r e e g a r e d a , p a e
7
se l a k o p o k a z a t i , d a j e n i z [ I ? ] k v a d r a t s k a i n v o l u c i j a . K a k o s m o
v e p r i j e p o k a z a l i , d e g e n e r i r a t e z a o v u p l o h u s v e k r i v u l j e
p r a v c e , pa j e zato ploha
5. U d o k a z u ,
uope nema
kojim smo
i Pg),
pravaca, koji
izuzeli
smo
bi
plohu,
za koju j e
ploha u grupi, n a kojoj i m a s v a g d a
kf)
Ove
para
(X
e r a v n i n e
pravaca
sjei
a',
= 2.
parove
ravnina.
korespondentne
b ' , b" ; c', c",
ravnine
koji
sijeku
ovih est p r a v a c a
p r i j e odredili za s v e p l o h e
Pramen
I p r i p a d n i e d a k l e u
degenerirati u
a}
p r a v a c t. B u d u i d a su s p o m e n u t i u n o v i j e d i n i ,
n e r i r a t i , n e e o s i m
takama
Ovo je jedina
takovih pravaca.
pravaca.
i ( P , k)
a";
i m a t i u v i j e k t r i k r i v u l j e ^, /^, ?-
koje degeneriraju u t r i p a r a
2
*^
sjekli - j - 1 - s t r u k i p r a v a c t (osim
naime krivulja drugoga reda

n o v i ( P , Ic ), ( P
p o k a z a l i , d a n i j e d n a od p l o h a
o n i h ' ^ s i n g u l a r n i h p r a v a c a , k o j i su u s v e z i s a s i n g u l a r n i m
P
pravasta.
nae grupe,
na
tri
trostruki
koji m o g u dege
i o n i h , k o j e s m o ve
p l o h i "' biti n i k a k a v
d a l j i p r a v a c . V i d i m o d a k l e , d a i o v a p l o h a u o p e n e biti
a s t a ; zato moemo
Osim
plohe,
2n - f - l-
prav-
rei:
sa
koju
reda
je
u grupi
n = l,
ne e uope
biti
nijedna
ploha
pravasta.
P r e s j e k e m a k a r k o j e p l o h e u g r u p i s r a v n i n o m i m a t i
onda
najvie
m n o g o s t r u k i h taaka, ako ravnina prolazi p r a v c e m
j e r e u
ovom
i P
sluaju
presjena
k r i v u l j a (<) i m a t i
p,
takama
d v i j e - s t r u k e t a k e . O s i m t o g a e o v a k r i v u l j a p r a v a c t
sjei u -\~ 1 - s t r u k o j , a p r a v a c u u - s t r u k o j t a k i . P r e t v o r i t e m o
o v e m n o g o s t r u k e t a k e u e k v i v a l e n t a n broj d v o s t r u k i h
p a e m o i m a t i , d a j e taj
Budui da j e dalje
dvostrukih
taaka
po
za
taaka,
broj
Plilckerovu
k r i v u l j u s-toga
reda
taj b r o j z a k r i v u l j u () 2n - ( - 1-oga
(s l ) ( s 2 )
broj
b i t e
reda:
2
(2 1) =
pravilu maksimalni
2n
d a k l e j e d n a k b r o j u , k o j i j e g o r e o d r e e n iz s i n g u l a r n i h p r a v a c a i
t a a k a plohe.
moe
Iz ovoga
imati jo
koju
novno uvjerili,
vidimo,
da
mnogostruku
da pravac
nijedna
taku,
ploha u grupi
pa
s m o se u j e d n o
svojoj cijelosti
ne
po
ne moe pripadati
p l o h i z a n i k a k v u v r i j e d n o s t v e l i i n e n. T a k e d a k l e A, B,
G, u
5
k o j i m a se s i j e k u p a r o v i p r a v a c a a ' , a " ;
b', " ; c', " p l o h i
petoga reda, j e d n o s t a v n e
p l o h e . O v o se isto m o e
dokazati
s pomou
volji p o v u i t a k o m ,
6. S t u r m
einer
vierten
plohi
je
endlichen
und
ili
u
pravcu f
1
raspravi :
von (einfachen)
Ordnung ,
reda,
na
Osim
koji
moemo
po
die
Flchen
vorzugsweise
mit
die
da j e broj jednostavnih pravaca
koja ima
m ,2-struki p r a v a c ,
morat
der
na
6m 8.
e m o n a njoj n a i 2 2
pravca.
trostrukoga
pravac
lieber
Geraden,
B u d u i d a j e n a a p l o h a o" t a k o v a ,
jednostavna
koji
G.
11
fnften
m-toga
pokazao
Zahl
su take
koincidencija
po
pravca
opoj
teoriji
plohe
imamo
ploha ujedinjuje
Mathem. Annalen, 4 . sv., s t r . 2 5 0 .
jo
u
dvostruki
sebi
osam
jednostavnih
P
pravaca.
plohe
Nali
izlaze
t o m u v r i j e d e za o s a m
est
pravaca plohe,
smo
dalje,
dva
binarna
po
d a iz d v o s t r u k i h
pravca,
prema
jednostavnih pravaca. Osim toga imamo jo
od k o j i h su p o d v a u r a v n i n a m a , TJ .
Broj j e dakle jednostavnih p r a v a c a u suglasju s openim

Sturm
taaka
koji
prikazuje
na
str. 2 8 1 . citirane
rasprave
zakonom.
dvije
osobite
plohe petoga r e d a s t r o s t r u k i m p r a v c e m . J e d n a od njih i m a j o i

d v o s t r u k i p r a v a c , k o j i sijee t r o s t r u k i , a d r u g a i m a d v a
pravca,
koji
sijeku
trostruki,
P l o h a ', k o j u s m o
ali
su
meu
nali p o p r i k a z a n o m
iz j e d n e od o n e d v i j e p l o h e u d r u g u ,
sobom
odreenju,
N a n a i m e m o p l o h a m a (> ~^
vulja
drugoga
reda
i grupe
ini p r i j e l a z
j e r osim t r o s t r u k o g a i d v o
strukoga pravca ima jo i dvije dvostruke

3n
dvostruka
mimosmjerni.
take.
odrediti jo
osobitu g r u p i * k r i
k r i v u l j a 2n i - o g a r e d a ,
k o j e su u
ravnini.
7. P r a v c e m i m a k a r k o j o m
[}} u r a v n i n i
moemo
od temeljnih
poloiti
presjek plohe s ovom r a v n i n o m .

taka
prolazi
pramena.
uope
P r a v a c (.),
nikakvom
pramen odreuje
Ako jednu
na
grupu
JVj, k o r e s p o n d i r a t
kojemu
p r a v c u ()
svakoj
;x,
taaka
pa
'J- sijee
temeljnom
involutoran
taaka
grupi
ove
niz
taaka obadvaju nizova odreuju krivulju
w-toga s t e p e n a .
nazovemo
taka P j
-f- P o g a
razreda,
S v e a n j e r a v n i n a \t] sjei r a v n i n u \J. U p r a m e n u z r a k a

p r o b o d i t e (t'/.).
-j~ - o g a
u
Budui da temeljnom t a k o m M
una
m e n o m [']
ostala
-toga
s nizom ,
O v a k r i v u l j a n a i m e nije
iz
niza
razreda,
netaknuta.
drugo
.
p r a m e n a u prolazi po j e d n a
[^
- j - P o g a r a z r e d a u v- d e g e n e r i r a
pramen tangenata
prvoga
[t], o d r e d i t e o v a j s i s t e m t a n
n e g o li p r e s j e k p l o h e s r a v n i n o m
svakoga
za
sjecitima korespondentnih z r a k a kri
v u l j u , z a k o j u e r e d biti 2n-\-l.
izvodnica
p,
Budui d a j e sistem
razreda projektivan
o v a j o p e t p r o j e k t i v a n sa s v e n j e m
g e n a t a s p r a m e n o m [']
na
korespondentnih
tangenta.
r e d a [ ' ] , g d j e j e t a k a '
tangenata krivulje
ne
pramena ;
involucije
po j e d n a
istraiti
temeljna
r a v n i n u <>,
takom
p a e n i z o v i n a i (-) biti p r o j e k t i v n i . S p o j n i c e
k o j u j e p r a v a c () w - s t r u k a
pramena
emo
Neka je M odabrana
drugom
konjugiranih
ravninu
],
vidi
se,
da
krivulja
u p r a m e n z r a k a [ , ] i u
pa da j e
projektiviteta
s pra
P r a m e n e [Zkf] o d r e d i t i s p r o j e k t i v n i m p r a m e n o m [, ]
vulju
drugoga
r e d a , a s pramenom tangenata -toga
k r i v u l j u 2nl-oga
r e d a . O v o posljednje izlazi otuda, to j e p r a v a c
P, i s m t a n g e n t a d e g e n e r i r a n e k r i v u l j e -f- l-og&
z a t o iz
vulje.
svake
-H
i
njegove
Spomenuta
2n1-oga
t a k e izlaziti j o
dakle
r e d a u \J. initi
krivulja
razreda,
tangenta
drugoga
reda
p a e
ove kri
s krivuljom
p o t p u n i p r e s j e k ove r a v n i n e
s plohom
B u d u i d a k r i v u l j a d r u g o g a r e d a prolazi s r e d i t i m a
p r a m e n o v a z r a k a u ;x, v i d i se, d a e t a k o v a k r i v u l j a
-f- i - s t r u k i
takom
2-\-1
pravac
pramena
plohe,
[k] u
takom jednostavno,
taki - s t r u k u
drugoga reda,
prolaziti
Krivulja
a ostala
taku.
Ova
svoju
jednom
Krivulja,
-struki
n a i, t. j . o n a e sjei
ovoj taki imati
a
n.
mora
sjei u - s t r u k o j t a k i .
M'
kri
razreda
koja
pravac
presjek
plohe,
2n1-oga
e ista k r i v u l j a
i -f-l-struki
-struku taku,
plohe
koji j e
prolaziti o v o m
r e d a i m a u toj
prolaziti i t a k o m
p r a v a c plohe, p a e u
k o j a zajedno
sto p r o l a z i i s t o m o v o m t a k o m ,
t a k u . I s t o e vrijediti
temeljnom
je
e d r u g o g a r e d a
krivulja
sjei
ini
s krivuljom
-4- 2 - s t r u k u
za sve temeljne take pramena u ;
zato
m o e m o , a k o o p a z i m o , d a se r e d o v i k r i v u l j a u r a v n i m [ n a d o p u
n j u j u n a v e l i i n u 2n-\-1,
rei o v o :
2ft
_I
Na svakoj plohi o "t

grupe ima ri krivulju
drugoga
reda
i isto
toliko
ravninih
krivulja
2nl-oga
re</a.
Krivulje
drugoga
reda sijeku
-f- 1-struki
i n-struki
pravac
plohe jednostavno
i nigda
ne degeneriraju.
Krivulje
2n - 1-oga
reda sijeku
prvi singularni
pravac plohe u n-strukoj,
a drugi
singular ni pravac u 1 - s t r u k o j taki. I jedne i druge
krivulje
prolaze
-strukim
takama
P, P
plohe.
l
L a k o e se d o k a z a t i ,
/ ^ - M s r a v n i n o m (,
da uope krivulja,
U),
koja je presjek
plohe
n e m a takovih svojstava, k a o krivulje
r a v n i n a m a p.. O n a e se k r i v u l j a za p o j e d i n e plohe m o r a t i
napose
istraiti.
8.
Prema
toga reda 9
posljednjemu
6
grupu
se etiri s i j e k u
plohi " i m a
resultatu
od e t i r i
u dvostrukim
svagda
krivulje odnose p r e m a
pravaca,
imademo dakle
krivulje
takama
istrait
emo,
pravcima
plohe.
na
drugoga
r
i P.
s
kako
plohi
reda.
Budui
da
pe
Sve
na
se o v e etiri
K a o to j e d o k a z a n o , si
j e k u ove krivulje trostruki i dvostruki pravac, a ujedno i b i n a r n e
p r a v c e ; i m a t e m o se d a k l e
b"; c', '.
Nazvat
emo
temeljne
obazreti
take
t o g a e biti Jc? 12, 34,
s a m o n a p r a v c e a', a" ;
p r a m e n a [\
\ = 13, 24,
r e d a , koje su n a plohi, bit e v ,
v,
koju temeljnu taku prolaze.
v,
Od
a'
u r a v n i n i (P ,
u (P ,
b'
u ( ,
drugoga
ve prema tomu,
12),
Poradi
Krivulje
est s p o m e n u t i h
a"
kroz
p r a v a c a bit e
dalje
34),
13),
b" u (P ,
24),
c'
1, 2, 3, 4.
k* 14, 23.
b',
u ( P , 14),
c
c" u ( P , ,83).
c
Budui da je
pravac P
1 u
ravnini
( , 5)
(2, p)
v , j e r ona prolazi sjecitem z r a k e P 2

2
z.
nainom
moemo
Istim
dvije krivulje
u pramenu
s ravninom
zraka
T a j e isti p r a v a c
sjei i k r i v u l j u
i ujedno
p r a m e n a (1, p), sjei e k r i v u l j a v p r a v a c a'.
nai,
da svaki
od
est
pravaca
sijee
v.
B u d u i p a k d a t e m e l j n o m t a k o m 1 p r o l a z e tri r a v n i n e {P ,
12),
(,
13),
(P ,
14),
istu k r i v u l j u v
u n j i m a su p r a v c i a',
b', c',
v i d i se, d a e
sjei tri od est p r a v a c a , t. j . a', b', c'.
Isto v r i
j e d i i za ostale k r i v u l j e v, p a z a t o m o e m o r e i o v o :
Svaka
reda o
fi
od
etiri
sijee
est jednostavnih
takove
krivulje
sve
pravaca.
krivulje
drugoga
singularne
reda
(v)
na
izvodnice
Svaki
pak
ovaj
plohi
i tri
pravac
od
petoga
ostalih
sijee
dvije
v.
Slian e se z a k o n n a i i z a k r i v u l j e t r e e g a r e d a , k o j e u r a v
n i n a m a p.jfj (h 1, 2, 3, 4) i n e
s krivuljama presjeke
petoga
>
r e d a n a plohi .
Opazili s m o , d a p r a v c i , koji i z l a z e iz d v o s t r u k i h t a a k a n a p l o h i
,
ine
dva
para
raznosmjernih
pravaca,
ostali
jednostavni
p r a v c i tri t a k o v a p a r a . Z n a d e m o d a l j e i t o , d a p r a v a c j e d n o g a
ovih pet parova
ne sijee
nikakav
pravac
drugoga kojega
od
para.
Z a t o e m o m o i m a k a r k o j a d v a m i m o s m j e r n a p r a v c a iz o v i h p e t
p a r o v a i z a b r a t i , p a n j i m a i p r a v c i m a t i u poloiti j e d n u
drugoga
reda.
pravci i pravac
To
u
e biti
svagda mogue,
sijeku s v a g d a
ove plohe d r u g o g a reda
trostruki
s p l o h o m '
jer
ovi
pravac
biti k r i v u l j a
plohu
mimosmjerni
t.
Presjek
desetoga
reda,
no budui da obje plohe imaju u ovim

revinu s e d m o g a
k r i v u l j a
pravcima
zajedniku
r e d a , bit e ostali n j i h o v p r e s j e k
t r e e g a
reda.
P o l o i m o li m a k a r k o j i p r a v a c ,
koji sijee o b a d v i j e
izabrane
m i m o s m j e r n i c e , n a p r i m j e r a' i b', p a d v o s t r u k i p r a v a c u,
emo,
d a j e taj p r a v a c n a p l o h i
k r o z a',
b', t i u.
tvo
prostorna
drugoga reda,
opazit
koja j e poloena
O v a j e p r a v a c sjei p l o h u
u pet t a c a k a ,
od k o j i h su d v i j e u j e d i n j e n e u n j e g o v u sjecitu s d v o s t r u k i m p r a v
cem u,
svakom je
sjecitu
njegovu
5
j e d n a t a k a , u k o j o j j o sijee .
3
samo u j e d n o j
s pravcima
a' i b' p o
P r a v a c e d a k l e sjei p l o h u
t a k i , k o j o m p r o l a z i ostali dio p r e s j e k a , t, j .
prostorna kubina krivulja.
O s t a l e su etiri t a k e
ve
uraunane
u zajednikoj tvorevini, koja degenerira. Budui da trostruki p r a v a c

t p r i p a d a n a plohi d r u g o g a r e d a s i s t e m u i z v o d n i c a ,
vidi se, d a
e i taj p r a v a c sjei k u b i n u k r i v u l j u s a m o u j e d n o j
Od pet p a r o v a p r a v a c a na o
cija
fl
m o e m o stvoriti
t a k o , d a u s v a k o j d o l a z e po d v a
smjerni;
je
red
osobita
pravac
N a plohi
k r i v u l j a
grupa
a, za koje je
a dvostruki
5
kombina
koji su
mimo-
i pravac
reda,
grupu
moi emo
= ( ,
o k o j e
oo
t, u);
se
t r e e g a
P o l o i m o li p r a v a c ,
drugoga reda \ ,
prostornih
k o j a j e svezi sa etiri
krivuljom
krivulje
singu-
i ovim pravcima,
koji
ploha d r u g o g a reda. U z m i m o j e d n u
o n a e sjei p l o h u o u k r i v u l j i d e
odjeljuje
zajednika
tvorevina
s e d m o g a r e d a , p a e ostali dio p r e s j e k a biti i o p e t

k r i v u l j a
sta
B u d u i d a s v a k a k r i v u l j a sijee o b a d v a
su r a z n o s m j e r n i c e , poloiti
takovu plohu
krivulja
je dno
sehanta.
moemo nai jo i d r u g u
l a r n a p r a v c a t i u.
reda,
o 40 prostornih
tr otru
dvostruka
t r e e g a
drugoga reda.
setoga
40
zato m o e m o rei ovo :
Na plohi
treega
pravca,
taki.
>,, t, u
p r o s t o r n a
reda.
k o j i sijee
i u,
te j e s a s v i m n a
i m a t e m o u t a k a m a (. ,)
plohi
i (, u) t r i p r o b o -
dita p r a v c a X s p l o h o m . K r i v u l j a e d a k l e , u kojoj se j o si
j e k u , i ,
prolaziti ostalim d v j e m a t a k a m a ,
5
j o sijee p l o h a <p . V i d i se d a k l e ,
u kojima
d a e p r a v a c n a
p r i p a d a i s t o m u s i s t e m u i z v o d n i c a , k a o i p r a v a c t, biti
pravac
1 5
s e k a n t a k u b i n e k r i v u l j e . S l i n o e se m o i p o k a z a t i za s v e
d r u g o g a r e d a r,, k o j e o d r e u j u
moemo rei :
koji
dvostruka
p r a v c i t i u p a k r i v u l j e >;, i
plohe
zato
Na
plohi
ega
e biti uope
reda.
za
uki
pravac
dv str
koje
je
prostornih
trostruki
kriv
pravac
jednostavna
da
svaka
tre
a
sekanta.
9. Nali s m o , d a s v a k a k r i v u l j a sijee t r i u n a r n a
s
<p , n o b u d u i
ulja
dvostruka,
sijee
ujedno
pravca plohe
pravac t i svaki binarni
p r a v a c , m o i e m o s v a k o m k r i v u l j o m i p r a v c e m t poloiti
jednu
p l o h u d r u g o g a r e d a /.,
pravac
koja
jo
s a d r a v a ili k o j i b i n a r n i
ili j e d a n od o n a tri u n a r n a p r a v c a ,
k o v a p l o h a ( ) sjei p l o h u
koji
j e sijeku.
u krivulji
S v a k a e ta
desetoga reda,
j e u z a j e d n i k i m e l e m e n t i m a v e s a d r a n dio e s t o g a
t, a').
Ostali e d a k l e p r e s j e k biti p r o s t o r n a
tvrtoga
reda.
V i d i se n a i m e l a k o ,
d v o s t r u k i p r a v a c u,
jer
&
p l o h e <p n e sijee u.
nijedan
N a plohi /
j e r on d o d u e sijee t i a',
P o l o i m o li n a p l o h u
od
ali n e sijee k r i v u l j e v
p r a v a c ,
k o j i sijee a',
cine take
s plohom ,
reda. P r a v a c je dakle
istu k r i v u l j u
kojima
(,
plohi
t, i k r o z e t i r i
pravac
jo
tri
krivulja
poloiti
nije
pravaca
a",
i krivulju
v,)
s e k a n t a
moemo
e p r o l a z i t i
t r o s t r u k a
drugoga reda v
g o g a r e d a (kroz v,
a')
(i. 8.).
d o b i t e m o n a n j e m u osim t a a k a (,
( ,
i binarnih
n e e m o i b i t i n i
koje
k r i v u l j a
d a n a ovoj
unarnih
od
reda
v,
i
sje-
etvrtoga
krivulje.
Za
sedam ploha dru
binarna i tri u n a r n a
pravca),
a isto t a k o i z a ostale tri k r i v u l j e v. I m a d e m o d a k l e o v a j r s u l t a t :

S pomou
stornih
krivulja
krivulja
je tr str uki
moemo
na
etvrtoga
pravac
plohe
plohi
reda
odrediti
druge
trostruka
28
vrste,
pro
za
koje
sekanta.
V e o m a e v e l i k biti b r o j k r i v u l j a p e t o g a i v i e g a r e d a n a plohi,
pa emo j e moi odrediti n a slian nain,
kao i krivulje
treega
i etvrtoga reda.
r
P l o h a e o ' biti u o p e v r l o r a z n o l i n a v e p r e m a t o m u ,
j e p r a m e n k r i v u l j a u r a v n i n i n.
Osobito
, za k o j u j e p r a m e n u p r a m e n
specijalna
kakav
biti ploha
krugova.
10. S p o m o u k r i v u l j a i z a k o n a , k o j e s m o n a l i z a s v e p l o h e
6
n a e g r u p e , m o i e m o o d r e d i t i p l o h u i b e z p r o j e k t i vi t e t e , k o j u
s m o postavili za t e m e l j n e t v o r e v i n e
Uzet emo d v a
dvije
take
X i
p r a v c a
[ P ^ j , [,
]F p o volji, ali t a k o , d a s p o j n i c a XY
j e e ni ni . O v i m e m o t a k a m a poloiti t r i
vu lje
d r u g o g a
ovako.
i , k o j i se s i j e k u u t a k i Z
reda
, , ,
m a k a r koje
dalje
n e si
kri
t a k o d a s v a k a od n j i h si
jee pravac i pravac u jednoj taki. Poloit emo dalje p r a v c e m
p o volji
r a v n i n u
r,, k o j u e tri k r i v u l j e d r u g o g a r e d a
j o u t a k a m a 3 , 2, 3 ( o s t a l a
sjei
su t r i sjecita n j i h o v a sa n a
N a p o k o n e m o t a k a m a 1, 2, 3, r, poloiti m a k a r k o j u
vulju
t r e e g a
reda
P o l o i m o li p r a v c e m
b e z d v o s t r u k e t a k e (& ).
makar
koju
p r e s j e k u n j e z i n u s k r i v u l j a m a k'f,
s
k\,
r a v n i n u E, d o b i t
reda.
Sve ovakove krivulje,
k r o z , i n e p l o h u
kao i p l o h a
p e t o g a
p e t o g a
reda
d v o s t r u k e
t i n e s tri k r i v u l j e
koje
krivulju
su u r a v n i n a m a
reda
, koja ima sva svojstva,
u promotrenoj grupi.
P r a v a c j e n a plohi t r o s t r u k ,
su X i
emo u
h% t r i t a k e , a s k r i v u l j o m
j o d v i j e t a k e . K r o z o v i h e m o pet t a a k a poloiti
d r u g o g a
).
kri
take
pravac y d v o s t r u k ,
plohe,
take
tri su k r i v u l j e i d e n
v.
S v a k a e k r i v u l j a d r u g o g a r e d a u r a v n i n a m a i m a t i s p r a v c e m
plohe
est
zajednikih
taaka,
X i ima s plohom
5
z a j e d n i k e t a k e , a isto t a k o d v i j e t a k e s k r i v u l j o m k .
ima
dakle
s plohom
z a t o biti s a s v i m
V i d i se,
da
d v a n a e s t
zajednikih
e u o p e
r a v n i n a imati
tri
e t r i
taaka,
p a e
osobita p o l o a j a .
2
da
svemu
n a plohi.
s v a k o m e od n j i h sjei d v i j e o d t r i k r i v u l j e k\, ,
tako,
etiri
take
(dvije na k ,
trea
na
k)
U
s
i krivulju
biti
na
istom
p r a v c u . T a j e p r a v a c b i t i s a s v i m n a p l o h i , j e r i m a s n j o m
est
z a j e d n i k i h t a a k a . S p o j n i c a sjecita r a v n i n e s t r e o m
2
i drugoga
ravnini.
sjecita
Ovim
su
daje drugi
nainom
odreeni
pravac
unarni
plohe
krivuljom
istoj
ovoj
p r a v c i (6) p l o h e ,
b i n a r n i e se d o b i t i isto t a k o .
s
S p o m o u o v o g a p r o i z v o e n j a m o i e se istraiti p l o h a <p ,
k o j u su d v i j e t e m e l j n e
take
pramena
a p s o l u t n e
11. O v a j n a m n a i n p r o i z v o e n j a p l o h e
t a m o , k a k v e su v r s t e d v o s t r u k e t a k e P
B u d u i d a po o d r e e n j u ,
uz p r a v c e t l u
koje je
ini m o g u e , d a ispi
P.
s
p r i k a z a n o u i. 1 0 . ,
i z a b r a t i t r i k r i v u l j e k-,
k\,
k\
p a se v e v i d i ,
Na d o d i r n o m
e u n u
d a te t a k e n e e
d r u g o g a
moemo
po v o l j i ,
uope biti t a n g e n t e ovih k r i v u l j a u d v o s t r u k i m t a k a m a

istoj r a v n i n i ,
b i n a r n a
koji p r o l a z e o v o m d v o s t r u k o m t a k o m . O v a e d v a b i n a r n a
k\,
k\
n e e
i P
biti u n i p l a n a r n e .
r e d a , kojemu
j e d n a od d v o s t r u k i h t a a k a , biti i o b a d v a
i tri tangente na
za
take.
je
vrh
pravca,
pravca
odrediti dodirni un, pa emo ispitati,
n e m o r a li m o d a o v a j u n b i t i b i p l a n a r a n .
R. J. A. 159.
Iz
spomenutoga
proizvoenja
pravaca u taki P
plohe
izlazi
s
O v a e r a v n i n a sjei k r i v u l j u t r e e g a r e d a
E
i F
odreenje
ravnina ?
da
tri
krivulje
Jc'j, ,
\ u d v i j e t a k e
p a e t r a e n i b i n a r n i p r a v c i biti s p o j n i c e
Budui naime
binarnih
s p o m o u r a v n i n e c, k o j a p r o l a z i t a k o m
PE
r
PF
r
s i j e k u p r a v a c ,
n e e
sjei o v e tri k r i v u l j e ni u j e d n o j t a k i osim u P ,
kojom
prolazi.
Dvije emo take E
i F
brati,
da nijedna
1
t a n g e n t e n a k' ,
taku P
od
moi
spojnica
?,, u P
moi obadvije take E
i F
r a v n i n i r, s v a g d a
PF
u r, m o r a
u p o volji i z a b r a t i .
E,
je
planarne,
take
plohe
F,
r
F,
koje
rei:
nijesu
t. j . tangencijalni
r a spad
Bu
k r i v u l j a t r e e g a r e d a i s t o m sa d e v e t
taaka odreena. Zato moemo

Dvostruke
dvije
p r o l a z i t i s a m o t a k a m a 1, 2, 3,
v i d i se, d a e o n a m o i p r o l a z i t i i t a k a m a E ,
su p o volji i z a b r a n e , j e r
t a k o iza
nije ni s k a k v e
u istoj r a v n i n i . I s t o e m o t a k o i za
d u i da k r i v u l j a k
PE,
uope
se
ni
biplanarne
unovi
ni
drugoga
uni-
reda
ne
aj .
O d r e e n j e se k u s p i d a l n i h
taaka
plohe
dade podrediti ope-
nim zakonima, koje j e za plohe petoga reda s trostrukim

prikazao S t u r m
u n a v e d e n o j svojoj
pravcem
raspravi.
Rsum.
D a n s le m m o i r e
surfaces
me
nation
d'ordre
intitul :
impair
et sur
o r d r e en p a r t i c u l i e r " ,
gnrale
deux d r o i t e s
On
prcdent
se
donne
des
surfaces
nous
non
et d e u x p o i n t s
un
faisceau
de
Sur
la
un
surface
groupe
du
des
cinqui
avons donn une dtermi
rgles
d' o r d r e
2n - f i
multiples.
courbes
[k ]
d' o r d r e d a n s u n
p l a n , u n e srie d e p o i n t s -,
projective au faisceau de courbes,
sur une droite p dans espace,
et u n
faisceau
de
p l a n s [t]
j e c t i v a u x p r e m i e r s . L e s d r o i t e s p et t n e s o n t p a s d a n s u n
promme
plan.
O n p r o j e t t e r a d e p o i n t s - les
on c o u p e r a
ces
courbes
cnes d' o r d r e p a r
les
c o r r e s p o n d a n t e s [Jc ]
plans
et
correspondants -
du faisceau [t]. O n o b t i e n d r a d e c e t t e m a n i r e u n e infinit
simple
de c o u r b e s
2n +
d'ordre
n, q u i e n g e n d r e r o n t u n e s u r f a c e
d'ordre
/.
L a d r o i t e t, V a x e d u faisceau [], s e r a
droite
multiple,
L a droite p coupe la plan dans

s p o n d a n t (U
s u r cette surface u n e
d o n t le d e g r de multiplicit s e r a n - f 1.
un
point
W) d g n r e e n n p l a n s q u i
p l a n . L e p l a n c o r r e s p o n d a n t
n r () en u n e d r o i t e
coupe
multiple
u,
U.
L e cne corre-
se r u n i s s e n t
par
d a n s le
suite ce c n e
dg
d o n t le d e g r d e m u l t i p l i
cit s e r a n et q u i a p p a r t i e n t la s u r f a c e .
L e faisceau
\t] c o u p e l a d r o i t e p en u n e srie d e p o i n t s q u i est
p r o j e c t i v e l a s r i e d e p o i n t s P{.
deux
points
correspondants
aisment q u ' i l s
seront
deux
Par
et P
points
a v e c le d e g r d e m u l t i p l i c i t n.
passent n g n r a t r i c e s
L e s d e u x sries a u r o n t
communs
multiples
chacun
rectilignes
c u n e doit t r e c o n s i d r e
comme
et on
toujours
dmontre
de l a
d e ces
surface,
deux
points
d e la surface, d o n t cha-
une runion
des n droites
sans
q u ' e l l e - m m e soit u n e d r o i t e m u l t i p l e .
Except
la
surface
laquelle
rsulte
pour
n 1,
aucune
a u t r e s u r f a c e d u g r o u p e n e s e r a , e n g n r a l , u n e surface
On
trouve
sur
chaque surface du groupe
rgle.
d o n t c h a c u n e p a s s e p a r u n des points f o n d a m e n t a u x d u
[k] et p a r t o u s les d e u x p o i n t s
m u l t i p l e s d e la surface.
d e ces c o n i q u e s c o u p e la d r o i t e t et la d r o i t e
L a surface
(n =
droites
les d e u x p o i n t s d o u b l e s P
et P
encore t r o i s
paires
droites
simples,
coupe par d e u x
surface
d e d r o i t e s s i m p l e s . Chacune des quatre

et
chacune
de
encore
trois
ces s i x droites s i m p l e s s e r a
d e s c o n i q u e s v.
E n p a r t a n t d e l a c o n i q u e v,
40 c u b i q u e s
et u n e d r o i t e
qui passent, deux d e u x , p a r
c o n i q u e s c o u p e , o u t r e t o u t e s les d r o i t e s multiples,
des
Chacune
s u r p. O n t r o u v e s u r la
faisceau
simplement.
2) p o s s d e u n e d r o i t e t t r i p l e
u d o u b l e , p u i s q u a t r e
coniques
t r o u v e r o n s sur la s u r f a c e
q u i a d m e t t e n t la d r o i t e t r i p l e
comme
s c a n t e s i m p l e , et la d r o i t e d o u b l e c o m m e s c a n t e
double.
Il
aussi
un
la
droite
admettent
double
Sur
groupe
surface
de
de
triple
comme scante
la
g a u c h e s
triple
gauches
nous
'
i '
comme
cubiques
scante
gauches
d o u b l e et la
qui
droite
simple.
on
dterminera
d e u x i m e
espce
aussi
28
q u a r t i q u e s
qui a d m e t t r o n t l a d r o i t e
d e la s u r f a c e c o m m e s c a n t e t r i p l e
etc.
84
(18)
RSUM.
Si on se d o n n e
Z, p u i s d e u x
deux
points
d r o i t e s et y
et
tels
ayant un point
n e c o u p e n i u n e n i a u t r e d e s d r o i t e s , y,
coniques
quelconques
k. , k
2
commun
que la droite de jonction
qui
passent
XY
on peut m e n e r trois
par
et et q u i
c o u p e n t les d r o i t e s et y s i m p l e m e n t . P a r u n e d e s d r o i t e s x
y, p a r e x e m p l e p a r /,
on fera
passer
ne contient aucun des d e u x points X

trois c o n i q u e s &
1}
&, k
2
un
et F ; il s e r a c o u p p a r
e n c o r e en t r o i s p o i n t s 1, 2,
les
3.
D a n s le p l a n r, on se d o n n e u n e c u b i q u e g n r a l e q u e l c o n q u e
p a s s a n t p a r les q u a t r e p o i n t s I , 2, 3 , Z.
et
p l a n q u e l c o n q u e r\ q u i
Si on m n e p a r a u t r e
d r o i t e des, p l a n s t, c e u x - c i c o u p e r o n t les t r o i s c o n i q u e s
k,
2
e n c o r e e n trois p o i n t s et la c u b i q u e Je e n c o r e e n d e u x p o i n t s .
Ces cinq p o i n t s d t e r m i n e n t u n e c o n i q u e
ces c o n i q u e s ainsi o b t e n u e s e n g e n d r e r o n t
la
n o u v e l l e c, et t o u t e s
surface
considre
s u r l a q u e l l e s e r a l a d r o i t e t r i p l e , y la d r o i t e d o u b l e et X
et
les d e u x p o i n t s d o u b l e s .
O n peut
tablir
de
cette
gnration
c n e s t a n g e n t i e l s en p o i n t s d o u b l e s P
cnes, en gnral, ne d g n r e r o n t p a s .
d e la s u r f a c e
et P
les d e u x
et o n v e r r a q u e ces
Revizija hrvatske flore.

(Revisio florae croaticae.)
I z r a e n a u b o t a n i k o - f i z i o l o g i j s k o m z a v o d u k r . sveuilita
Josipa I . u Zagrebu.
Franje
Primljeno u sjednici matematicko-prirodoslovnoga razreda Jugoslavenske

akademije znanosti i umjetnosti dne 12. listopada 1903.
NAPISAO DRAGUTIN HIRC.
(Nastavak.)
Guttiferae.
E n g l e r : D i e n a t r l i c h e n Pflanzenfamilien I I I . . 6 . A b t b . p .
1 9 4 . ; C b o i s y : P r o d r o m u s d ' u n e m o n o g r a p h i e d e la fam. des H y p r i c i n e s ( 1 8 2 1 . ) ; Guttiferae
u M m . soc. hist. n a t . I . p . 2 1 0 . i u
D . . P r o d r . I . p . 5 5 7 . ; E n g l e r u Syll. p . 1 6 1 . ; F l . Cr. p . 3 8 0 .
k a o Hypericineae
D . .
Hypericum L .
. Keller u Engler
Hyperica
i Prantl
1. c. p . 2 0 8 . ; F l . F r . 4 . p . 8 6 0 . ;
Juss. Gen. p . 254.
H. Androsaemum L . S p e c . pl. ed. I I . p . 1 1 0 2 . ( 1 7 6 2 . ) ; E n g l e r

i P r a n t l 1. c. p . 2 1 1 . S y n . Androsaemum
vulgare
Grtn. de
F r u c t . 1. p . 2 8 2 . F l . Gv. p . 3 8 0 . k a o A. officinale
All. N a
breuljcih u Ribnjaci z a gradovi u Moslavini"
(Vukotinovi
h e r b . b r . 5 1 9 2 . g . 1 8 5 1 . u s r p n j u . ) K a o n o v a stanita d o d a j e m :
U umi Burdelj" kod K r a v a r s k o g a , u u m a m a oko T o p u s k o g a ,
u Maksimiru u perivoju (valjada gojenp; V u k o t i n o v i . ) N a
M o s l a v a S k o j g o r i n a b r d u sv. B e n e d i k t a , u u m a m a G a j s k e m e e ,
i o k o r a z v a l i n a g r a d a K o u t e ( H i r e , 1900.) N a g r a n i t i m a M o s l a
v a k e g o r e i m a p o j e d i n a c a , k o j i s u s a m o 1 d m . v i s o k i (prof. I .
Hafner
3 1 . svibnja
istonoj E v r o p i ,
ali
1903.)
Krasna
ova
bilina raste
i u Veliko] Britaniji,
u junoj
a pogotovu j e
rairena
Orijentom, Perzijom i K a v k a z o m .
H. humifusum
L . S p e c . p l . ed. . ( 1 7 6 2 . ) p . 1 1 0 5 .
o v a v r s t a iri se istono
iz E v r o p e d o p r e d n j e
Zanimljiva
Indije,
a junim
pravcem na otoke Atlanskoga Oceana i u junu Afriku. 26. kolo

voza 1898. naao ju
Maksimiru
iza
je W o r m as ti ni
zvjerinjaka,
kraju
okolini
29. srpnja god. 1899. u smrekovoj umi

za
okolinu
zagrebaku
ve
zvanom,
kod Jasenka na
K a p e l i . Z a K r i e v c e biljei j e V u k o t i n o v i
b r . 5176.),
Graana
Babji del"
ja
Velikoj
v e g. 1 8 5 4 . ( h e r b ,
Klinggrff
(Auf tro
ckenen A c k e r n " u L i n n a e a br. ,13.)
H. hirsutum
L . S p e c p l . ed. I I . ( 1 7 6 2 . )
Tauriji, na K a v k a z u
i u
Sibiriji.
p. 1105. U
U nas uza
osobito r a d o u z a u m s k e p o t o k e , p o t o i e , p i t a l i n e .
dolina
do
vrha
alpinskih
icom ( B o r b a s )
maru;
bregova,
do n a j v i e
po onomu
L . S p e c . pl. ed. I I . ( 1 7 6 2 . ) p . 1 1 0 4 .
C r a n t z . H. dubium
H.
V i l i . D a u p h . 3 . p . 4 9 7 . JET. Leersii
Koch
II.
commutatum
Synop. I I I . p. 428.)
stanita.
Cr.
p. 69. (po
ne navodi
kotaru
oko
Broda na Kupi, na Velikoj Vievici, u umi Rohau,

otkuda
nijednoga
U V u k o t i n o v i e v u h e r b a r u ( b r . 5 1 7 8 . ) s a m o sa
( H i r c). Biljeim o v a s t a n i t a : U G o r s k o m
se u s p i n j e
na Veliki Risnjak;
P l a t k u ispod S n j e n i k a ;
Gmel. bad.
nov. F l . holsat.
p. 382.
Syn.
Leers Herborn. p. 165.
Nolte
Fl.
Sa
( H i r c).
11. maculatum
3. p. 352.
i na
K o d Osijeka u P a k l u "
u umi Lipiku, kod Naica uza umske okrajke
delphinense
U s p i n j e se iz
n . p r . od D i v o s e l a p o d V i s o -
take ( H i r e ) ;
oko Plakoga na Plavoj glavi.
H. quadrang-ulum
Evropi,
umske okrajke,
Risnjaka
Delnica,
Smrekovcu,
hrvatskom primorju
na
u Zagorju
oko
Lepoglave, Oure uz potok Ouricu; u Martijanskom l u g u ;
kod
Osijeka u P a k l u "
H. tetrapterum
gulare
Sm. Engler
n a tjemenici Bjelolasice;
(H i r c).
F r i e s N o v i t , ed. I . p . 9 4 .
Bot. p . 3 7 0 . .
S y n . H.
quadrialatum
quadran-
Wahlbg.
F l . C r . p . 3 8 2 . bez s t a n i t a . U z a g r e b a k o j o k o l i n i u z g r a b e i po
toke ( K l i n g g r f f
Remeta,
L i n n a e a 1 3 . ) ; od L a i n e do M a k s i m i r a ,
Vrapca ( W o r m a s t i n i ) ;
u j a r u g a m a oko Bidrovca,
Blinici, u R u d a r s k o j d r a i
k o d S a m o b o r a (H i r c ) .
vievu
iz
h e r b a r u (br. 5179.)
uma
U Lici oko Bruana (B o r b a s ) .

tetrapterum
H.
oko
oko
u
Vukotino
Krievaca (1854. juli).
quadrangulum
u E v r o p i , s j e v e r n o j Africi i O r i j e n t u .
u Evropi,
H.
H. elegans S t e p h . i n litt. W i l l d . S p e c . pl. I I I . ( 1 8 0 0 . ) p . 1 4 6 9 . ,

non L . " ( F l . Cr. p. 384.)
S y n . H. Kohlianum
Hallens. ed. I . p . 2 1 4 . tabl. I X . (1806.)

ova
vrsta
rasti
oko Rijeke
i Voloskoga
Sprengel F l .
P o F l . Cr. imala bi
i oko razvalina
grada
Krapine (Schlosser u Oesterr. bot. Wochenbl. I V . p . 139.) N e m a

j e u h e r b a r i m a k r . s v e u i l i t a iz n a e d o m o v i n e ; z a o k o l i n u
R i j e k e n e biljei j e n i j e d a n b o t a n i a r ,
M. S m i t h
grada
p a j e nema ni gospoa A .
u F l o r a v o n F i u m e " , ali j e nedostaje i otoku
Krku
(po T o m m a s i n i j u ) , i p o t o m e j e o n a z a n a u floru d v o j b e n a " . P o

E n g l e r u i P r a n t l u 1. c. p . 2 1 3 . I m stlichen E u r o p a , S i b i r i e n u n d
dein
Orient".
Nedostaje j e i junoj
Istri
( F l . . Sd-Istrien
p.
29o.), Dalmaciji (po Visianiju), Hercegovini i Crnoj gori ( p o P a n

tocseku).
U Vukotinovievu
herbaru
(br. 5190.)
iz F l . e x s i c c .
A u s t r o - h u n g . b r . 5 1 5 . : T r a n s s i 1 a n i a. I n collibus a p r i c i s s t e nirbus
ad Langenthal
( B a r t h ) , i s istoga s t a n i t a
Schultza,
H e r b a r i u m n o r m a l e , n o v . s e r . Cent. 5 .
H. pulchrum
herbarima
L . Spec. pl. ed. I I . (1762.) p . 1106. N e m a g a u
k r . sveuilita
iz n a e
domovine.
i t a i b e 1 (Reliq.
Kitaibelianae b r . 2 0 7 . ) navodi g a za Velebit

Schulzer,
K a n i t z
i K n a p p
bez oznake stanita,
za sjevernu
stranu
Papuka
(1. c. p . 1 5 2 . )
H. barbatum
J a c q . F l . A u s t r . I I I . p . 3 3 . t a b l . 2 5 6 . ; Boiss. F l .
O r . I . p . 8 1 6 . O k o Z e m u n a (i p o a i u ) .
H. androsaemifolium. V i l i . F l . D e l p h . p . 8 1 . ; Hist, d e p l . D a u p h .
I I I . ( 1 7 8 9 . ) p . 5 0 2 . S y n . H. alpinuni
Vili. Hist, d e p l . D a u p h .
I . ( 1 7 8 6 . ) p . 2 9 4 . U V u k o t i n o v i e v u h e r b a r u ( b r . 5 1 8 6 . a) iz F l .
exsicc.
Austro - hung.
b r . 5 1 8 . : H u n g a r i a r i e n t a 1 i s. I n
r u p e s t r i b u s a l p i n i s et s u b a l p i n i s m o n t i s B i h a r , solo schist. 1 6 0 0 m .
( S i m i s).
C v i j e e j e u o v e v r s t e ( p o K e r n e r u ) d v o j i n o m v e e n e g o li o n o
u II. Richert,
a latice s u z n a t n o dulje o d l a p o v a a s k e , p a s u i t r e
pavice n a lapovima dulje. Die allerdings n u r sehr minutisen

U n t e r s c h i e d e d e s H. Richen
u n d II. androsemifolium
knnen
wohl
k a u m d a s E r g e b n i s s d e r k l i m a t i s c h e n Einflsse eines v e r s c h i e d e n e n
S t a n d o r t e s sein,
d a beide H y p e r i c a in d e r gleichen Hhenlage a n
felsigen, m i t B u s c h w e r k b e w a c h s e n e n R c k e n u n d G e h n g e n
k o m m e n . N u r d a s e i n e m c h t e i c h h i e r b e m e r k e n : dass H.
vor
Richert
im G e b i e t e d e r s t e r r e i c h i s c h - u n g a r i s c h e n F l o r a n u r auf K a l k b o d e n
( r a t i e , K r a i n ) ; d a g e g e n . androsemifolium
boden (Ungarn, Siebenbrgen) vorkommt.
n u r auf Schiefer
E s wre interessant zu
erfahren, ob ein hnliches Verhltniss auch in d e n sdfranzsischen

Alpen beobachtet wurde" ( K e r e r).
Waldstein
I I I . (1812.)
i K i l a i b e l n a s l i k a l i s u i opisali u P l . r a r . H u n g .
p . 294. tabl. 2 6 5 .
H. alpinum,
koji
n a v o d i k a o o d l i k u od H. androsemifolium.
a l p i n u m W . K . . . . begreift s o w o h l H. Bicheri
semifolium
Vili., w e n i g s t e n s
a l s a u c h H.
den Standorten nach;
P l i s z i v i c z a i n C r o a t i e n (misli G o l u P l j e e v i c u )
Bicheri
und auf der Petrosa
androsemifolium
iz h r v a t s k e
Fl. Cr. p. 384.
K e r n e r 1. c. p i e : .
andro
denn auf der
kommt
n u r " H.
i n d e r M a r m a r o s i n U n g a r n n u r H.
v o r " ; i p o t o m e s e i m a ovaj H y p e r i c u m brisati

flore.
N e z n a m , k a k o v a j e b i l i n a H. Bicheri
F r u k e g o r e , u b r a n o d I . Heuffela,
sveuilita iz s l a v o n s k i h
iz uma
jer ga nema u herbarima kr.
krajeva.
H. Richeri V i l i . u Hist, d e p l . D a u p h . I . ( 1 7 8 6 . ) p . 3 2 9 . ; I I I .
(1789.) p . 5 0 1 . C r o a t i a .
lebit;
in declivibus
Otarije,
solo
I n rupestribus subalpinis montium V e
septentrionalibus
montis Ljubiko brdo
calcareo, 1500 m. ( P i c h 1 e r
prope
u F l . exsicc. Austro-
h u n g . b r . 5 1 7 . ) N a t j e m e n i c i B j e l o l a s i c e ( u g y ) , n a Bijelim
nama u kraju
Pod tisom"
H. montanum
L . F l . Suec.
p. 266.
P o Fl. Cr. p. 383. In
sylvis dumetisque submontanis croaticis et slavonicis"

jednoga
stanita.
stije
(Hire).
P o Kanitzu
bez oznake
(1. c. p . 1 5 2 . ) u u m a m a
eijeloga
P a p u k - g o r j a i o k o P o e g e , ili n a g o r i p o e k o j . D o d a j e m
o v a sta
n i t a : U T u k a n c u n a Sofijinu p u t u ( J i r u ;
u Zelengaju,
oko Kraljiina
zdenca,
1877.), n a Cmroku,
u P o n i k v a m a ( H i r c), n a
brijegu sv. J a k o v a ( K l i n g g r f f ) , n a Planini k o d Cuerja

i n a s t i i) ; n a S a m o b o r s k o j g o r i
kod Ruda,
oko Lepoglave, k o d Martijanca u j a r k u ,

tu i u Podrtom jarku ( H i r e ) .
(Wor
u Kozjakoj
drai,
to vodi u u m u Pilie,
U Zagorju
oko Krapine
boja, u umi Ribnjaci u Moslavini ( V u k o t i n o v i ) ;
i Rado-
u Slavoniji
n a K r n d i j i (brijeg Damija, H i r e . ) N a naim alpinskim b r e g o v i m a
nova
za nau
A. K e r n e r u Oesterr. bot. Ztschrt. X I I I .
(1863.)
n e r a s t e " o v a v r s t a , v e H. umbellatum,
koja j e
floru.
H. umbellatum
p . 1 4 1 . ( n e " 144.) i 2 4 7 . u r a d n j i
varum
Descriptiones
florae h u n g a r i c a e e t t r a n s s i l v a n i c a e "
plantarum no-
i C e l a k o v s k y
Oesterr. bot. Ztschrt. X X I X . (1879.) p . 367. T r a n s s i l v a n i a .
In
m o n t i b u s B i h a r i e n s i b u s s u p r a V i d r a m i n m o n t e P i e t r a S t r u c u , solo
c a l e , 9001100 m. ( S i m k o v i c s ; l o c u s
c l a s s i c u s ; u Kerner
F l . exsicc. A u s t r o - h u n g . b r . 5 1 9 . ) U n a s z a s a d a n a V e l i k o m R i s -
njaku i Snjeniku u Gorskom kotaru ; u
hrvatskom primorju
Suhom vrhu i Zivenju
( H i r e k a o H. montanum);
evici ( V u k o t i n o v i
k a o H.
H. perforatum
H.
officinarum
montanum,
herb. br.
Plje-
5186/c.)
L . S p e c . p l . ed. . ( 1 7 6 2 . ) p . 1 1 0 4 .
Crantz Stirp. Austr. I L p. 99.
na
n a Goloj
Syn.
Biljeim
n e k a za
n i m l j i v i j a s t a n i t a : U Z a g r e b a k o j g o r i o k o sv. J a k o v a ,
oko Mar-
tijanca obino, oko L u k o v a dola; Kalicka Rebar kod Delnica, na

izvoru C a b r a n k e , na Platku,
tvika jezera,
Brod
na
oko Grbine peine k o d Tounja,
Savi,
oko Drenja,
Pli
Naica ( H i r c),
oko
M u s u l i n - p o t o k a i n a t j e m e n i c i Bjelolasice ( K u g y ) .
v a r . latifolium
K o c h S y n o p . ed. I I I . p . 4 2 7 . L i e ire, 2 6 m m .
d u g o , 13 m m . i r o k o , l a p o v i a s k e iri, b o t k a s t i ili d u g u l j a s t i , m a n j e
zailjeni,
a m o g u biti
i tupi.
Tu i tamo
s tipikom formom.
V u k o t i n o v i e v u h e r b a r u ( b r . 5 1 7 7 . ) iz o k o l i n e k r i e v a k e .
var.
Veronense
angustifolium
Schrank
kao
vrstu.
S y n . H. perforatum
G a u d . F l . Helv. 4. p. 627. ; Visiani
(1852.) p. 153.
stenophyllum
p. 8 3 . ; F l . Cr. p . 382. k a o vrstu
Fl. daim. I I I .
W i m m , i G r a b . F l . Sil. I I I .
bez oznake stanita.
okolini
zagrebakoj oko Stenjevca, kod Cuerja na Planini, na prudu
oko
Sv. Klare,
oko
na
Pljeivici
kod
Samobora
Krievaca ( V u k o t i n o v i
(W o r m a s t i n i ) ;
h e r b . b r . 5 1 7 7 / a . ) U flori h r v a t s k o g a
primorja obino, navlastito u nekim vinogradima oko Rijeke,

sata i B a k r a ( H i r c),
na Zivenju
i po K v a r n e r s k i m
Tr
otocima,
O s o r u b r o j n o n a g r o b l j u , n a Osorici ( H i r c).
H.
Schlssen.
U S y l l . F l . C r . p . 190. opisuje dr.
o v a j Hypericum
kao
H.
Goris
non L.,
Schlosser
no L H e u f f e 1 podaje
n a m n j e g o v u d i j a g n o z u v e g. 1 8 5 3 . u F l o r i " : S e r t u m
novarum
ovomu
aut
minus
imenu
Croatien
p.
Veronense
rite
pripada
cognitarum
prvenstvo.
2 1 2 . istovetuje
Belecgrad
Neilreich
tome
var.
Heuff.
hiervon
H.
Goris
nicht
im
sa
po
u Vegetverh. v.
H. perforatum
ist
Schlssen
plantarum
pa
i pie p r e m a h r v a t s k i m e k s i k a t i m a : . Schlssen
Flora 1853. II. p. 626. oder
H.
p. 626627.,
Syll. 1. c. a u f
mindesten
Felsen
bei
verschieden.
N a c h S c h l o s s . u n d V u k o t . O e . B. W . I V . p . 1 3 8 . sollen z w a r die
Bltter
unterseits
b r a u n f i l z i g
sein,
allein
diese
A n g a b e ist
j e d e n f a l l s u n r i c h t i g , d e n n sie sind k a h l u n d d e r v e r m e i n t l i c h e
war
vielleicht
Schlssen
ein
Aecidium".
I Nyman
k a o s i n o n i m o d H. perforatum
1. c. p . 1 3 3 . n a v o d i
ili od H
H.
Veronense.
U V u k o t i n o v i e v u h e r b a r u ( b r . 5 1 9 1 / a . ) i m a H. Schlssen
i iz K r a p i n s k i h T o p l i c a , k o j i su i s t o v e t n i sa H.
Filz
Veronense
Heuff.
Schra.
iz o k o l i n e b a k a r s k e . P o v e a l o n i j e
m i i s t a k l o p u s t e n a n a l i j a, a l i
z a v i n u t e " o k r a j k e lista, to s e v i d i i u t i p i k e
n a c a od H. Coris
forme i u pojedi
L . , k o j i se u v a j u u g e n e r a l n o m h e r b a r u k r . s v e
uilita iz T r i e n t a (M. d e S a r d a g n a ) , s a M o n t e B a l d a u V e n e
ciji ( G . R i g o) i V i l l e f r a n c h e k o d N i z z e (A 1 i t h ) , i k o j i m a s u
o k r a j c i t a k o z a v i n u t i , d a n a l i k u j u n a lie o d Linum
tenuifolium.
B a l s a m i n a c e a e D . C.
P r o d r . I . (1824.) p . 6 8 5 6 8 8 . ; E n g l e r
i P r a n t l 1. . I I I . .
5 Abth. p. 3 8 3 . ; Engler Syll. p. 3 2 . ; F l . Cr. p . 3 9 8 . k a o

mineae
Balsa-
A. Rich.
Impatiens L .
G e n . ed. V I . . 1 0 0 8 .
I. noli tangere
L. Sp. 1329. U jarcima
vlanim
E v r o p e d o N o r v e k e ; u cijeloj s r e d n j o j i s j e v e r n i j o j
umama
Aziji do K o
r e j e i J a p a n a . Z a Z a g r e b a k u g o r u biljei n e t e k v e S y l l . F l . C r .
p . 1 6 5 . b e z t a n e o z n a k e m j e s t a , to j e t i m n u n i j e , to b i l i n a n e
raste
Naao
sam j e oko Kraljiina
z d e n c a , u Blinici u z p o t o k i s t o g a i m e n a ,
na svakom
mjestu
te g o r e .
oko Bidrovca i Trnave
( u z p o t o k ) , u z C u e r s k i p o t o k i p o t o k L i p u k o d C u e r j a , n a Slje
m e n u uz G r a a n s k i p u t b r o j n o .
U okolini samoborskoj uz potoke
G r a d n u i Breganu ; u Z u m b e r k u n a sv. Geri po vlanim

gdje
pokriva
cijelo
tlo; n a Moslavakoj gori
Zabrekom j a r k u n a Toplikoj g o r i ;
umama,
oko Kamenice,
u G o r s k o m k o t a r u oko Del
nica, u dolini D o b r e , n a R u d a u i d r u g u d ( H i r e ) .
Oxalidaceae
Lindl.
N a t . S y s t . ed. I I . ( 1 8 3 6 . ) p . 1 4 0 .
4. Abth. p. 15. E n g l e r
Engler i Prantl III. .
Syll. p . 1 4 3 .
OxaUdeae
R. Br. u
T u c k e y C o n g o A p p . V . ( 1 8 1 8 . ) p . 4 3 3 . , D . C. P r o d r . I . ( 1 8 2 4 . )
p. 689.
D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. q u a r t , p . 2 4 7 .
p . 3 9 8 . k a o OxaUdeae
F l . Cr.
D . .
Oxalis L .
G e n . ed. I . ( 1 7 3 7 . ) p . 1 3 4 . ; L . S p e c , pl. e d . I . ( 1 7 5 3 . ) p . 4 3 3 .
E n d l . G. . 6 0 5 8 . ; J a c q u i n : M o n o g r a p h i e d e r G a t t u n g
Oxalis
(1794.)
A. Acetosella
L . Spec. pl. ed. I. p . 4 3 5 . Cvijee
je u cecelja
k i s e l o g a obino bijelo, ali m o e b i t i i c r v e n k a s t o - b i j e l o , r j e e
mor-
g o v a s t o " (lila) s l j u b i a s t i m i l i c a m a ( v a r . Hladna

u m s k a , ali i v o d o l j u b n a b i l i n a ;
Lauge).
raste u z vrela, potoke,
Prava
potoie,
u osojnim h l a d o v i t i m j a r c i m a , p o t r u l i m p a n j e v i m a , t r u p c i m a , d e
blima,
ali i p o i v i m s t a b l i m a , n . p r . b u k v a m a ,
kada ib pokriva
v l a n a m a h o v i n a . R a d o s e n a s t a n i p r e d v r a t i m a " spilja,
denica, n. p r . p r e d P i l a r o v o m ledenicom
jamom kod Dobre,
pred
spiljom
ledenicom k o d Studenaca
0. Stricta
L . Spec.
k o d Mrkoplja,
k o d Janje gore,
p a i le
Ledenom
pred
Budinom
(Hire).
pl. ed. I . (1753.) p . 4 3 5 . O v o m u
cecelju
nije" postojbina naa domovina, v e sjeverna Amerika, otkuda j e

slijedio stope o v j e j e p a s e r a i r i o cijelim svijetom,
vrtovima katkada dosadan
i u naim j e
korov.
0. corniculata L . S p e c . p l . e d . I . ( 1 7 5 3 . ) p . 4 3 5 . R a s t e u z e m
ljama june i srednje E v r o p e ; i m a je i n a Kvarnerskim
otocima
( K r k , B a k a n o v a , P o n i k v e ; m m a s i i), a o v j e k j u j e k o j e
kuda
svijetom
(Sadler),
rastresao.
oko Rijeke
Dubrovnika i Kotora
U hrvatskom
(po Smithovoj)
primorju
korov;
oko Crkvenice
u Dalmaciji oko
(Pantocsek).
Plumbaginaceae
Nat. Syst, ed. I I . (1836.)
Lindl.
p . 2 6 9 . ; Boiss.
u D. Prodr. X I I .
( 1 8 4 8 . ) p . 6 1 7 . E n g l e r i P r a n t l I V . T b l . 1. A b t h . p . 1 1 6 .
E n g l e r Syll. p. 1 7 8 . Dalla T o r r e i H a r m s
F l . C r . p . 7 1 6 . k a o Plumbagineae
faso, q u i n t , p . 3 9 0 .
Juss.
Plumbago T o u r n. e x L .
S y s t . e d . I . ( 1 7 3 5 . ) ; L . S p e c p l . e d . I . ( 1 7 5 3 . ) p. 1 5 1 . E n d l .
G e n . n . 2 1 7 4 . - D a l l a T o r r e
i H a r m s fasc. q u i n t , p . 3 9 0 . ; F l .
Cr. p . 7 1 9 .
P. Europaea
L . Spec. pi. ed. I. (1753.)
lina z a n a u m e d i t e r a n s k u
floru.
p . 1 5 1 . Znaajna bi
U hrvatskom
primorju
orijetko,
ali m n o g o b r o j n o p o K v a r n e r s k i m o t o c i m a , g d j e r a s t e r a d o u z g r o
mae, u vinogradima,
C r e s a u z cestu,
m a s l i n j a c i m a , u z ceste i p u t o v e , n . p r . o k o
na Vrhu ; oko Krka
u z g l a v n u cestu i o n u , to
voi n a T r e s k a v a c , o k o Loinja maloga, unskoga
(Hire).
Armeria L .
Syst.
p. 3 3 3 .
nat. ed. I. ( 1 7 5 3 . ) ;
Willd.
Enum.
H o r t . Berol.
(1809.)
A. vulgaris
S y n . Stotice
Willd.
Armeria
rmeria
. elongata
Armeria
armeria
k a o Armeria
N a otoku
1. c. ;
Engler
L. Spec.
D . .
pl.
Fl.
i Prantl
I V . 1. p . 1 2 4 .
ed. I. (1753.)
Fr.
ed.
II.
p. 274.
(1800.)
S.
p. 419.
K a r s t e n : Deutsche Fl. (1895.) p. 489. Fl. Cr.
elongata
Pagu
Hoffm. D e u t s c h . F l . e d . I I . ( 1 8 0 0 . ) p . 1 5 0 .
oko
grada
istoga
imena
(Borbs
25. kolovoza
1881. u Vukotinovievu h e r b a r u br. 1121.).

A.
alpina
i Badnju,
W i l l d . i m a l a bi p o F l . C r . p . 7 1 7 .
ali j e
rasti
na
Visoici
nema u Schlossera i Vukotinovia ; po N y m a n u
1. . p . 6 1 6 . u S r b i j i , H e r c e g o v i n i i C r n o j g o r i . P o P a n t o c s e k u
Hercegovini
Komu,
toru;
Sinjavini planini,
u Bugarskoj
njemu
sada
A.
1. c. p . 3 6 .
je
ima
na
Jastrebici;
oko Crnoga jezera
Crnoj
gori
u
na
i na Malom Durmi
(Velenovskv) n a brijegu Musali i R i l u ; po
i u Bosni.
Ova je
vrsta
za
nau
floru
bar
za
dvojbena.
canescens
Host herb. ! po Visianiju
3 . fig. 2. r a s t e p o
Dalmaciji;
Nymanu
u Bosni,
u Hercegovini
gori
(Pantoesek).
A.
scorn oner ae folia
oko
1. c. v o l . I I I . p . 6. t a b l .
Hercegovini,
Bileka
B a l b . et N o c e " ,
Crnoj gori
Orahovca
ne Balb.",
F l . C r . p . 7 1 7 . P r v e n s t v o i m a i m e A, plantaginea
na
Bijeloj
kako
pie
W i l l d . 1. .
Statice L .
S p e c . pl. ed. I . ( 1 7 5 3 . ) p . 2 7 4 .
S. Limonium
var.
191. kao vrsta.
serotina
Rchb. Fl. germ, excurs. (1831.) p.
S y n . S'. Limonium
. macroclada
Uz
n a morskom p r u d u oko Cresa,
navlastito oko crkvice sv. K u n i e ,
o k o otoia K o l j u n a ,
Krku
Dalmaciji
na
kolju
u gradu
Silbi
(saski
morski
brijeg
Boiss. u D .
. P r o d r . X I I . ( 1 8 4 8 . ) p . 6 4 5 .
po
peinama i
oko valobrana ( H i r e ) .
kralj
Fridrik
August
U
1. c.
p. 32.)
S. cancellata
Bernhardi
5 2 5 . S y n . S. pubescens
rorida
Bertoloni
Vis. stirp. daim, (non Sm.)
articulata
Fl.
Ital.
I I I . (1837.)
K o c h S y n o p . ed. I . ( n o n D . .)
S c h i m p . S. minuta
S. dictyophora
Tsch.
p.
S.
S.
T o m m . Na peinama tik do
mor
skoga brijega oko Stivana na Cresu, n a ostrvu Oseriu k o d
un-
skoga po morskom prudu ( H i r c ) . O k o Kraljevice

h e r b . br. 1 1 2 7 . )
Fridrik
U Dalmaciji ima
August
1. c.
p. 31.)
i na
kolju
Halcsy
(Vukotinovi
Silbi
1. .
(saski
p. 2 1 .
kralj
biljei
dvije
forme:
f. typica.
C i n e r e o - p u b e s c e n s i f. glabra.
Glabra.
nas obje forme.

P o V i s i a n i j u r a s t u u D a l m a c i j i S. incana,
culata,
S. caspica,
sveuilita
oleaefolia
iz
ferulacea,
flore
8. oleaefolia,
no k a k o ih nema
dalmatinske,
ne mogu
biljei z a o t o k P a g s a s k i
S.
arti-
u herbarima kr.
n j i m a nita r e i .
kralj
Fridrik
S.
A u g u s t (1.
c. p . 3 1 . ) .
Aristolochiaceae
Juss.
G e n . p l . I . p . 7 4 . ; E n d l i c h e r G e n . pl. p . 3 4 4 . ; D u c h a t r e
. P r o d r . X V . 1. p . 4 2 1 . ; E n g l e r i P r a n t l
264.;
Engler
Syll. p . 1 1 6 . ; Dalla
Torre
u D.
I I I . . 1. A b t h . p .
i
Harms
fasc. s e c u n d .
p. 137.
Asarum
L.
Spec.
pl. I.
(1753.)
(Tourn.).
p . 4 4 2 . S y n . A.
E x e r c . I L p . 4 2 4 . ( 1 7 9 2 . ) A. officinale
( 1 7 9 4 . ) A. lucidum
folium
Stokes
reniforme
Gilib.
Moench Meth. p. 292.
S a l i s b . P r o d r . p . 3 4 4 . ( 1 7 9 6 . ) A.
Bot. M a t . Med. I I I . p. 5. (1812.)
S t e v . e x L e d e b . F l . r o s s . I I I . p- 5 5 3 . ( 1 8 4 9 . )
- A.
reni-
ibericum
Hrvatskoj
na
V e l i k o m R i s n j a k u m e u r a s p u k l i n a m a sa s t r a n e z a p a d n e , n a S k r a d skom vrhu, Kleku,

na planinama"
oko Osijeka,
Bjelolasici,
vie
Drivenika,
u jarku
Cukavcu kod Gotalovca,
oko Jastrebarskoga ; u Slavoniji
u u m i L i p i k u m n o g o b r o j n o ispod l j e s a k a ;
diji o k o r a z v a l i n a B e d e m - g r a d a ,
u dolini V e l i a n k e
na Krn-
Duboanke
( H i r e ) ; u Srijemu oko Cerevia, Karlovaca i druguda
(Schulzer,
K a n i t z , K n a p p 1. . p . 9 6 . ) .
Aristolochia
(Tourn.).
L . Syst. I. (1735.)
A. Olematitis
infesta
L . S p e c . p l . ed. I . ( 1 7 5 3 . )
p. 962.
S a l i s b . P r o d r . p . 2 1 5 . ( 1 7 9 6 . ) A. longa
Syn.
R u s s . R e i c h I I I . 5 . p . 1 2 7 4 . ( 1 7 9 9 . ) , n o n L . A. rotunda
1. c , n o n L . ; Fl. C r . p . 1 0 5 8 . n e n a v o d i
nijedan
Georgi Beschr.
Georgi
sinonim.
Oko
g r a d a K r k a u v i n o g r a d i m a , m a s l i n j a c i m a , k a t k a d a i blizu m o r s k o g a
brijega, n a o s t r v u Oseriu k o d Osora, o k o Nerezina n a otoku L o
inju.
U Vrbniku,
n a otoku
Krku,
z o v u o v u bilinu
velec"
( H i r c).
A. pallida W i l l d . S p e c . p l . I V . p . 1 6 2 . (1805.) S y n . A. ro
tunda
v a r . . L . S p e c . p l . I . ( 1 7 5 3 . ) p . 1 3 6 4 . A. rotunda,
flore
ex
albo
Deser,
purpurascente,
et I c o n ,
Banbin
pin. 3 0 7 . .
A. pallida
plant, rar. H u n g . I I I . (1812.)
H a b i t a t i n s y l v i s demissis
Croatiae
inter
W. .
p. 267. tabl. 2 4 0 .
Z a g r a b i a m et C a r l o s t a -
d i u m " ( W . K . 1. .). s t a n i t i m a F l . C r . d o d a j e m : J a u n a s k l o p u
o b r u k o m ; k o d K l e n o v n i k a p r e d spiljom Dopolanjicom ; n a otoku
K r k u oko Voza ( H i r e ) , u Baanskoj drai ( T o m m a s i n i), oko
Bosiljeva ( K l i n g g r f f ) ,
n a T r s a t u i u dolini Rjeine
(Sadler;
R o s s i e x s i c c . ) , o k o K o r a n e k o d P e t r o v a sela, n a M r s i n j u ,
lenoj
drai
(Kitaibel
novi i Schlosser
i d u p o d A. pallida.
po Neilreichu),
exsicc.)
Stanita
oko
Gospia
u Vi-
(Vukoti
u F I . okol. B a k . br. 7 3 9 .
U Slavoniji uz obalu Londe ( n e " Lone) i
o k o P l e t e r n i c e (po N e i l r e i c h u 1. c. p . 9 6 . ) .
A. rotunda L . S p e c . p l . e d . I . p . 9 6 2 . ( 1 7 5 3 . )
umi
Sovenici
(Rossi
exsicc.
kao
A.
K o d Ogulina u
pallida),
oko
Gospia
(Schlosser herb. br. 4 . ) , oko S k r a d n i k a k o d Tounja ( H i r e ) .

Dalmaciji u Krivoijama oko Crkvice ( B r a n i k
Fosilna
vrsta
iz p o d s u s j e d s k i h
A. sphaerocarpa
1. c ) .
P i l a r 1. c. p . 7 4 . p o z n a t a j e
lapora.
Rafflesiaceae
A n n a l , famil. ( 1 8 2 9 . ) p . 1 3 1 4 .
Dumort.
T h l . 1. A b t h . p . 2 7 4 . D a l l a T o r r e
Engler
i P r a n t l 1. c. I I I .
i H a r m s 1. . fasc. s e c u n d .
p . 1 3 8 . E n g l e r Syll. p . 1 1 6 . F l . C r . p . 1 0 5 9 . k a o
Gytineae
R. Brown
(1842.)
(ne
A. B r o g n . " )
u Trans.
Linn.
Soc, X I X .
p. 245.
ti n us
L.
Gen. ed. V I . (1764.) p. 5 6 7 . E n d l .

i P r a n t l 1.
0. Hypocistis
S y n . Asarum
Hypocistis
G e n . n. 7 2 3 .
Engler
I I I . 1. p . 2 8 2 .
L . Syst. nat. ed. X I I . vol. I I . (1767.) p . 6 0 2 .
Hypocistis
lutea
L. Spec.
Fourr.
pl. e d . I . ( 1 7 5 3 . )
u Ann. Soc. Linn.
Lyon.
p. 442.
N . S.
XVII.
( 1 8 6 9 . ) p . 1 4 8 . P o V i s i a n i j u 1. . I . p . 1 9 6 . n a o t o k u O s o r u ( L o
inju), Brau, H v a r u i Koruli,
Krku; T o m m a s i n i
1.
a po F l . Cr. p . 1059. i n a otoku
n e navodi j e , no k a k o Schlosser i Vu
k o t i n o v i biljee s t a n i t a p o V i s i a n i j u ,
zapisali".
sigurno su se za otok K r k
Z a Dalmaciju (ostrvo Silbu i otok K o r u l u )
v e saski kralj F r i d r i k
August
h e r b a r u u v a se sa o t o k a K o r u l e ,
1. c. p . 3 1 . 5 4 . U
gdje j u j e
biljei j e
generalnom
prof. J i r u
brao
dva puta, mjeseca travnja

t u sa .Cistus
salvifolius
1 8 7 7 . i 3 . s v i b n j a 1878., i p o h r a n i o j e
L., njezinom
bilinom-hranilicom.
B i l j e k a . Gytinus Hypocistis
veoma j e zanimljiva bilina hrvatske
flore, j e r Rafflesiaceae r a s t u veiuom u tropima i samo ocki zastupnici
roda Eilostyles
i Gytinus
prekorauju granice vruega pojasa, te se
oni drugoga roda ire zemljama Sredozemnoga mora i Kaplanijom.
N y m a n 1. . p. 6 4 5 . daje G. Hypocistisu
ovaj a r e a l : Lusit. Hisp.
Gall. mer. Ital. I s t r . D a l m . Graec. T u r c . T r a c . Mac. To j e bilina
nametnica, koja ivi na korijenu od Cistus salvifolius,
C. villosus
i
dr., poznata u Dalmaciji kao ipaki" i p r a s a c " .
Onagraceae
N a t . S y s t . ed. I I . ( 1 8 3 6 . ) p . 3 5 .
Lindl.
Engler i Prantl III. Thl.
7. A b t h . p . 1 9 9 . D a l l a T o r r e i H a r m s 1. . fasc. q u i n . p . 3 5 9 .
Onagrariae
Juss. u A n n . Mus. Paris. I I I . (1804.)
p. 315. ; D.
C. P r o d r . I I I . ( 1 8 2 8 . ) p . 3 5 . ; F I . Cr. p. 4 1 7 .
Epilobium
Dill, e x L .
S y s t . ed. I . ( 1 7 3 5 . ) ; L . S p e c . pl. ed. I . ( 1 7 5 3 . ) p . 3 4 7 . ;
Endl.
G e n . n. 6 1 2 1 . ; E n g l e r i P r a n t l I I I . . 7. A b t h . p . 2 0 8 .
C. H a u s s k n e c h t :
23 Steindrucktafeln
E. angustifolium
1. . p . 3 7 .
190.
Gilib. F l . L i t h u a n . V . ( 1 7 8 1 . ) p .
M a t t u s c h k a F l . Sil. I. ( 1 7 7 6 . ) p . 3 3 2 .
V i l i . hist. D a u p h . I . ( 1 7 8 6 . ) p . 3 2 8 .
spicatum
S. G r a y a r r a n g . b r i t . pl. I I . p . 5 5 9 .
tonianum
A . L . J u s s . u h o r t . P a r i s . E.
exs.
E.
macrocarpum
E.
4 0 1 . (1842.)
Steph.
brachycarpum
/.'. leiostylon
Ghamaenerion
Haussknecht
maximum
Leigth.
salicifoTen. Fl.
Ghamaenerion
( 1 8 2 1 . ) E.
intermedium
An-
Wormsk.
A n n . n a t , hist. V I I I . p . 1 7 0 .
u
Ann.
nat. hist. V I I I . p .
P e t e r m . Deutsch. Fl. p. 180. (1849.)

R u p r e c h t F l . I n g r . p. 357. (1860.)
o p i s u j e od o v e v r s t e E p i l o b i j a vie f o r a m a ,
k o j i h bi se n e k e m o g l e i u n a s n a i ,
je
E.
d e C l a i r v. M a n . p . 1 1 8 . ( 1 8 1 1 . ) E. verticillatum
N e a p . P r o d r . 2 3 . ; F l . N a p . I I . p . 194. ( 1 8 2 0 . )
(1842.)
Mit
1884.
L . S p e c . pl. ed. I . ( 1 7 5 3 . ) p. 3 4 7 . ; H a u s s k n .
S y n . E. difforme
'. latifoium
persicifolium
lium
M o n o g r a p h i e d e r G a t t u n g Epilobium.
und Verbreitungstabelle, Jena
no p r i b r a n a g r a a
od
o s a d a
preneznatna.
U Vukotinovievu
angustifolium
herbaru
(br. 4097.)
iz g o r e z a g r e b a k e ,
ubran
ima jedan
mjeseca
uskolisti
E.
r u j n a g. 1 8 7 0 . ,
a p o g o t o v u j e u s k o lie u o n i h p o j e d i n a c a , k o j e j e u b r a o u istoj
gori W o r m a s t i n i .
f. macrophylla
O v o b i m o g l a b i t i f o r m a stenophylla
Haussk.
Haussk. Obina forma na sjenatim umskim
mje
stima.
f. albiflora:
petalis
n a s sa t i p i k o m
a l b i s , sepalis p a l l i d i o r i b u s .
formom,
a kako
ova
vrsta
Tu
i po
i tamo i u
naim
gorama
r a s t e h r p i m i c e , p o k r i v a j u i esto cijele o b r o n k e , a n a v l a s t i t o
v i n e , p r i s t a j u bijelci g r i m i z n i m p o j e d i n c i m a
Albini hr.
E.
osobito lijepo.
fl.)
angustifolium
najpoznatija
je
vrsta
roda
Epilobium,
spominju Teofrast, Dioskorid, Plinije i G a l e n k a o

thuris,
kre
(Hire
Onuris
i Onagra.
Haussknecht
s i n o n i m a . S i r i se cijelom E v r o p o m ,
koju
Onothera,
navodi
za
Ono-
nju
Azijom i sjevernom
do
70
Amerikom
od 2 5 3 0 j u n e i r i n e d o l e d e n o g a p o j a s a , te i m a isti a r e a l , k a o
.
palustre.
Z a z a g r e b a k u o k o l i n u biljei n a m E. angustifolium
grff
ve
Kling
( I n W l d e r n bei A g r a m . J u l i " , h e r b . b r . 1 1 8 6 . ) U S c h l o s
serovu h e r b a r u (br. 2302.)
ima
samo j e d n a krljava granica,
n a ceduljici i t a m o : I n s y l v i s m o n t a n i s S l a v o n i a e c i r c a
Zveevo,
D u b o k a et J a n k o v a c " , z a k o j a n a m g a m j e s t a n a v o d i i
Kanitz,
dodavi
i Papuk,
gdje
sam
ga
i j a sabirao.
herbaru
k o d ceste u P a k i 1 8 5 1 . "
Brloga;
po K i t a i b e l u
Biokovu
(Visiani
H a u s s n e h t).
na
Po
Mrsinju
Fl. daim.
III.
oko
Kraljiina
p. 198.,
na Ivanici,
na
Z u m b e r k u oko Stojdrage,
Podljublju;
Po
kotaru, po K u g y - j u
E. Dodonaei
na
na
po o v o m
Smrekovcu
u
Londica),
i
na
luga
Weber
kao
v e g. 1784.,
i zato g a
. p . 5 0 . ) .
stanitima
c o g n . d e c . p . 3 . F l . Cr.
auktora
Aitona",
Kew. .
zapada
kod
Gorskom
rosmarini-
simum
imenu
na
Musulin-potoka.
H a e n k e u J a c q . Collect. . p . 5 0 . ( 1 7 8 8 ) E.
opisao g. 1 7 8 9 . u H o r t .
Sv. Geri ;
V i l i . P r o s p . p . 4 5 . ( 1 7 7 9 . ) S y n . E.
pi. minus
gori,
Presjeci;
folium
ovomu
pod Ve
u Maloj Rijeci
oko Crnoga
ispod K l e k a k o d
na
valjada
Bistranskoj
Otrcu
Novoselskoj umi,
or b a s u
i z m e u Ozlja i
U Dalmaciji
krevinama meu Vi-
oko Lepoglave,
Prekriju,
na Krndiji (Vranilac,
Kutjeva ( H i r e ) .
Dodajem ova stanita : U
zdenca,
Vukotinovievu
Sapetzi
( D i a r . 7.).
likim Risnjakom, oko Plitvikih jezera,

nicom i Voom,
p. 5.,
koji
ju
je
no W e b e r
prvenstvo"
F l . Cr. dodajem :
angustis-
p. 418. navodi
kao
je
to
takovu
uinio
(Haussknecht
eljezniku
prugu
1.
iz
meu V r b o v s k o g a i K o m o r s k i h Mora vica ( H i r e ) . Z a g r e b a k i bo-
t a n i e a r i s a b i r a l i su t u v r s t u o k o Z a g r e b a n a p r u d u uz S a v u ,
oko
P o d s u s j e d a i S a m o b o r a . P o F l . C r . i n a K l e k u , Mrsinju i I v a n i c i ,
k o j a su s t a n i t a d v o j b e n a ; b i t t o uskolisti p o j e d i u c i od E.
stifolium.
U Schlosserovu h e r b a r u (br. 2301.) i m a j e d a n
sa ceduljicom,
na
kojoj
itamo:
I n montanis sylvatieis in P a k a ,
ne znamo,
s kojega
je
Epilobium
angustissimum
a d S a m o b o r et a l i b i " , i
stanita.
eksemplar
Nalikuje
na
Ait.
po t o m e
formu
decumbens
H a u s s k . 1. c. p . 4 5 . , k o j a j e caul'ibus basi d e c u m b e n t i b u s ,
ramulis
elongatis virgatis m.m.
floribundis,
r a c e m i s elongatis l a x i f l o r i s " . P o
Haussknechtu
Dodonaei
In
raste
E.
H u n g a r i a (! ?) :
pr. J a n k o w a c com. Verovitik",
ali n a m
Slavonia
ne spominje
bota
niara, koji j u j e tamo sabirao.

Waldstein
mum
u svom
i Kitaibel
ve
ee
n a s l i k a l i i opisali
spominjanom
t a b l . 7 6 . ) , ali g a s p o m i n j u
djelu
samo za U g a r s k u .
su E.
angustissi
knjizi I.
(p. 78.
Dalmaciji ove vrste
n e d o s t a j e , ali j e i m a u C r n o j g o r i , H e r c e g o v i n i , Bosni, B u g a r s k o j ,
n o u ovoj
zemlji,
ini se, d a j e
rijetka;
po V e l e n o v s k o m
c. p . 1 8 1 . I n d u m o s i s h u m i d i s a d S a m o k o v , s u p r a
Z a h r v a t s k u b i l i n u i m a m o pisati : Epilobium
stissimum
E.
hirsutum
Dodonaei
v..
angu
H a u s s k . 1. c.
L . S p e c . pl. ed. I . p . 3 4 7 . ( 1 7 5 3 . )
vsamo n e k e s i n o n i m e . . ramosum
florum
1.
Dermendere".
amplexicauh
Weber
villosum
L a m . F l . F r . p. 1077. (1778.)
ap. Wigg.
Prim.
F l . Hols.
T h u n b g . P r o d r . p . 7 5 . (1794.)
F l . P a r . ed. I I . p . 1 9 1 . ( 1 7 9 9 . )
4 1 0 . ( 1 8 0 5 . ) . sericeum
(1828.)
E.
foliosum
Navodimo
H u d s . F l . A n g l . I. p . 1 6 2 . ( 1 7 6 2 . )
E.
grandi-
p. 30. (1780.)
.
E. incanum
aquaticum
E.
Thuill.
Pers. Syn. I. p.
B e n t h . u W a l l . C a t . I n d . or. b r . 6 3 2 5 .
H c h s t , u pl. S c h i m p . A b y s s , sect. I . b r .
1 2 4 . sect. I I . b r . 1 0 2 5 . ( 1 8 4 2 . )
I z h r v a t s k e flore p o z n a j e m o z a o v u bilinu d v i j e f o r m e : I .
flora:
longis.
flor.
l ' / 2 cm. longis,
P r v a u okolini
zagrebakoj
potoia ( V u k o t i n o v i
u
Z a g r e b a k o j gori
i I I . parviflora:
oko
flor.
grandi-
circa 1 em.
vodenih graba,
potoka i
h e r b . b r . 4 0 9 3 . k a o E. roseum);
Ponikvama;
Zagorju
oko
ima je
Desinia,
Z e l e n j a k u k o d K l a n j c a ; k o d S a m o b o r a n a Pljeivici, O t r c u ( P r e
sjeka) ; u Gorskom kotaru oko Grbajela i Prezida ; u
lugu ; u
Zumberku
oko
Martijanskom
N o v o g a sela ( H i r e ) ; ispod K l e k a
Turkovi-sela ( K u g y) ; u Slavoniji n a P a p u k u i dr. ( H i r e ) .

f o r m u k a o oblongifolia
p. 56. za H r v a t s k u
*. . A. 159
doliehocarpa
kod
Drugu
navodi H a u s s k n e c h t
1. .
b e z t a n e o z n a k e stanita, a r a s t e p o n j e m u
7
i o k o Palerma, u B u g a r s k o j , n a K a v k a z u . N a otoku K r k u i u
Dalmaciji
carpa,
raste p o istom
piscu
parviflora
brachyphylla
k o j e i m a i n a Siciliji, u G r k o j , p a n j o l s k o j ,
E. parviflorum
maenerion
(1777.)
Sehreb.
parviflorum.
spic. L i p s .
brachy-
Aliru.
p . 1 4 6 . (1771.)
S y n . . villosum
k a o Gha-
C u r t . F l . L b n d . t. 2 2 .
pod kojim j u j e i m e n o m opisao A i t o n u Hort. K e w . I I .
p. 5 . tek g. 1789.,
i zato
ima C u r t i s
prvenstvo.
L a m . F l . F r . I I I . p . 4 7 9 . ( 1 7 7 8 . ) . pubescens
I . p . 1 6 7 . , I I . p . 4 3 5 . ( 1 7 8 8 . ) E. palustre
p . 3 4 . ( 1 8 2 6 . ) n o n L . E. umbrosum
1067. (1827.) Ostale sinonime vidi
E.
molle
Roth tent. g e r m .
Visiani stirp. Dalm.
D u m . Prodr. F l . Belg. b r .
kod H a u s s k n e c h t a
1. . p .
6972.
a) F o r m a e : aprica
Haussk.
O v o j e f o r m a s u h a ili v l a n a , n e
propusna tla, a k a o ekstrem ove forme jest

b) tomentosa
Haussk.
U junim,
toplijim
krajevima
domovine.
N a otoku Cresu u creskoj drai t i k d o m o r a n a lunatu tlu ( H i r e ) .
Novo
za nau
c) trifoliata
floru.
Haussk. D o sada samo o k o Ljeskovca
jezero) n a Plitvicama
d) minor
Haussk. Ovamo ide svakako ona jednostruka, do 13 cm.
visoka forma,
branke.
(Proansko
(Borbs).
koju
sam ubrao
u Gorskom kotaru n a izvoru Ca-
F l . C r . n e opisuje n i j e d n e f o r m e ,
d o k su o v e o p i s a n e o d
H a u s s k n e c h t a 1. c. p . 6 6 . , 6 7 . , t e j e i f. minor
za nas nova.
Spo
minjem samo n e k a stanita. U okolini z a g r e b a k o j m no g o b r o jn o u

dolini Jazbini kod C r n e vode, u Zelengaju ( H i r e ) ; u Z a g r e b a k o j
gori ( V u k o t i n o v i
u E. pubescens
1 8 7 5 . k a o E. hirsutum,
Roth i napokon
ispravljeno
u E. parviflorum
poslije
Sehreb. ; herb,
br. 4091.) O k o Martijanca, Lepoglave, Voe ( H i r e ) . U G o r s k o m

k o t a r u o k o Crnoga luga ( B o r b s ) ; n a Rijeci u Cecilinovu (Giardino publico). U Slavoniji oko Osijeka ( W a l d l " ) , n a K r n d i j i o k o
L o n d i c e ( H i r e ) . Cvijet j e u o v e v r s t e s p r v i n e
ljubiasto-grimizan,
ali s e poslije b o j a d i e u bijelo, s t v a r a j u i t a k o bijelce, k o j i p o t o m e

nijesu rijetki.
K o d Bidrovca
u Zagrebakoj
j e d n o m p o j e d i n c u i c r v e n i h i bijelih c v j e t i a
gori
naao
(Hire:
sam n a
Albini etc.)
B i l j e k a . F r . Cr. p . 4 1 9 . navodi . intermedium

Mrat k a o
var. od .
hirsutum.
W a s d a s vielfach falsch gedeutete E. intermedium
Mrat in Rev.
F l . Paris p . 4 2 . (1843.) betrifft, so bemerkt Mrat selbst, dass es
mglicherweise n u r eine Variett von E. molle
w r e ; jedoch sein
immer stiger Stengel, die etwas abweichende Z h n u n g d e r Bltter,
die behaarten statt pubescirenden Capseln Hessen es nicht damit iden-
tificiren. Nach ihm soll es die Bltter von E. hirsutum,

die Blthen
jedoch von E. molle haben. Aus dem Gesagten sehloss Reicheubach,
d a s s es ein JE. hirsutum
X parviflorum
wre. Nach Ansicht der Ori
ginal-Exemplare von Meudon und aus der Schweiz im H e r b . mus.
P a r i s , kaun ich mit Bestimmtheit behaupten, dass die betreffende Pflanze
d u r c h a u s n i c h t s von E. hirsutum
besitzt, sondern dass sie vielmehr
eine forma major aprica villosa ramosa" von E, parviflorum"
dar
stellt, wie auch schon Lestib. Bot. Belg. 1 8 2 7 . und Matr. Donos in
F l . T a r n . 1 8 6 4 . richtig b e m e r k e n " ( H a u s s k n e c h t 1. c. p. 68.).
E. montaaum
glabrum
L.
S p e c , p l . ed. I . p . 3 4 8 . (1753.)
Gilib. FL L i t h u a n . V. p. 188. (1781.)
Syn.
E.
sylvaticum
B o r . F l . c e n t r . II. p . 2 3 9 . ( 1 8 5 7 . ) O s t a l e s i n o n i m e vidi k o d H a u s s k n e c h t a 1. . p . 7 6 . , 7 7 .
Formae :
a) ramosa
formom
Haussk.
Na
krevinama
oko Prekrija
sa
tipikom
( H i r e ) ; u Z a g r e b a k o j g o r i o k o S v . J a k o v a ( W r m a-
stini).
b ) subcordata
Haussk.
jeve nae domovine.
V e o m a z n a a j n a f o r m a za g o r o v i t e k r a
Po Vukotinovin
u umama i ivicama
kod
K r i e v a c a i K a l n i k a ( h e r b . b r . 4 0 8 7 . , g. 1 8 5 1 . ) U h r v a t s k o m p r i
morju u umama n a P a t k u
vrha
i oko snjenice n a podnoju
Suhoga
(Hire).
c) umbrosa
Fuine
Haussk.
Uza
sjenate,
vlane
umske
okrajke
oko
(Hire).
d ) verticillata
atien"
H a u s s k . P o H a u s s k n e c h t u (1. c. p . 75.) i n
bez o z n a k e
e) latifolia
Haussk.
vici k o d S a m o b o r a
N a osojnim, u m s k i m mjestima.
( W o r m a s t i i) ; u
N a Pljei-
Slavoniji n a u k o r s k o m
v i s u K r n d i j e k o d K u t j e v a ( H i r e ) . S v e su o v e forme, k o j e
Haussknecht,
nove
za hrvatsku
(Delnice, Fuine,
Javorje, Velika Vievica,

umi; na Ljublju
opisuje
floru.
U G o r s k o m k o t a r u E. montanum
iz d o l i n a
Cro-
stanita.
o b i n a j e bilina, k o j a se u s p i n j e
Pleee) na visoke bregove ( D r g a m a l j ,
Sv. gora);
Zumberku u
Novoselskoj
( H i r e ) , u u m a m a Bjelolasice ( K u g y ) ;
u Sla
voniji i o k o r a z v a l i n a K a m e n g r a d a ( B o r b a s ) . C v a t e i bijelo.
E. montanum
trigonum
Hausskn.
u Focke
Pflanzen-Misch
l i n g e p. 1 6 1 . ( 1 8 8 1 . ) ; M o n o g r . p . 8 1 . S y n . . pallidum
u Herb. Petrop.
E.
Zeitschr. (1877.) p . 1 3 8 . ;
trifoliatum
i b ) decussatum.
n j a k u i Bjelolasici
Fseudo-trigonum
Borbs
(1878.) p. 3 7 . ;
U naoj
(Borbs).
Tausch
u Oesterr.
bot.
( 1 8 7 9 . ) p . 182. k a o a )
domovini
na Velikom
Ris
F l . Cr. p . 4 2 0 . n a v o d i E.
tanum,
.
nutans
(1827.)
od
E.
mon-
colUnum
Gmel.
G m e l . F l . B a d . s u p p l . I V . p . 2 6 5 . ( 1 8 2 6 . ) O d sino
n a v o d i m o : .
170. (1819.)
E.
ramosissimum
petanum
montanum
E.
. alpestre
slvestre
nitidum
Dierb.
P e r s . S p e c . pl. I I . p .
Fl.
Heidelbg.
Suppl.
p. 9 1 .
Host Fl. Austr. I. p. 469. (1827.)
H e g e t s c h w . B e i t r . p . 3 3 6 3 4 7 . ( 1 8 3 1 . ) E.
Willk.
Herb. Trans.
Sert. Fl. Hisp. p. 50.
p. 70. (1873.)
num
L e j . kao odliku
opisao j e L e j e u n e u R e v . p . 7 6 . b r . 5 6 3 . ( 1 8 2 4 . ) .
. colliimm
nima
nutans
no po Haussknechtu to j e sinonim" od E
E.
montanum
E. perramosum
[i. nutans
Fl. Cr. p . 4 2 0 .
kao
Koltz
Schur
Prodr.
. montanum
E.
Car-
Luxenb.
var.
colU
Gm.
Die
erste
Unterscheidung
d u n g dieser A r t
Lysim.
siliq. nana,
Lysim.
glabra
finden
Prunellae
ramosa
von
E.
(freilich s e h r s c h l e c h t e ) A b b i l
foliis
etc.
R a y in Hist. p l . f o l g t e ;
getrennt
und
wir bei Boccone,

acutis
d e r sie b e r e i t s 1 6 9 7 . als
v o n E. montanum,
unterschied,
in
welcher
seiner
Ansicht
ihm
a u c h T o u r n e f o r t , H a l l e r u. A . stellten sie
montanum.
Dass
das
Synonym
C. B a u h i n ' s in
C a t a l . Basil, h i e h e r z u z i e h e n ist, u n t e r l i e g t w o h l k e i n e m
d a E . roseum, weiches e r in Pin. d a m i t vereinigte, n u r
weise a n F e l s e n w c h s t ( H a u s s k n e c h t
Zweifel,
ausnahms
p . 85. 86.).
A r e a l o v e v r s t e see od G r e n l a n d i j e , I s l a n d i j e i s t o e r n e E v r o p e
jugo-zapadno do panije,
istono
s v a k a k o do U r a l a ,
do j u n e Rusije i preko A l p a i njihovih o g r a n a k a .

iri se od L a p l a n d i j e
cijelom
Evropom,
prelazei
prema jugu
E.
montanum
preko
Balkan
s k o g a p o l u o s t r v a i G r k e u s j e v e r n e k r a j e v e M a l e A z i j e , iz K a v
kaza u sjevernu Persiju,
t e se p o svoj prilici z a u s t a v l j a
kod Baj-
kalskoga jezera.
Schlosser i Vukotinovi, Klinggrff,
i Knapp
Neilreich,
Schulzer,
Kanitz
n e biljee z a o v u v r s t u iz n a e flore n i j e d n o s t a n i t e ,
tako i Pantocsek, Velenovsky
i d r u g i . B o r b a s j u je p r v i
na Velikom Risnjaku, na Otrom pod ovim vrhom, na

Senjskom bilu, izmeu Otarija i B r u a n a
na Velebitu,
naao
Bjelolasici,
a u
Gor
skom kotaru i oko Fuine.

Meni j e
poznato
samo jedno
stanite;
ubrao sam nekoliko k o m a d a uza umske
3. kolovoza god. 1883.

okrajke
kod Delnica,
uz cestu, to se s p u t a p r e m a T i h o v u . T u r a s t e k a o f o r m a
1
Haussknecht
lati-Serai).
biljei j e
simplex
za Mali Balkan (N u herb. Ga-
H a u s s k n . 1. c. p . 8 4 . c a u l e simplicissimo paucifloro, foliis a inflorescentiam
usque
oppositis.
(W r m a s t i i)
razvije i onda,
Zagrebakoj
k a o i. simplex
i f. ramosa
a k o bilinu p o p a s e b l a g o .
rovu generalnom herbaru

m o n t a n i s ) , a E. collinum
gori
oko Vidovca
H a u s s k n . ; o v a se
E. collinum
(br. 4088.) jest
u Schlosse
. Lamyi"
(in prati
Gmel. pohranio j e on u herbaru hrvatske
flore.
E. lanceolatum S e b . e t M a u r i F l . R o m . P r o d r . p . 1 3 8 . t a b l . 1.
fig. 2.
(1818.)
(1825.)
S y n . .
E. sparsfolium
montanum
nitidum
. lanceolatum
Gue'pin
p . 4 2 0 . biljei
virgatum
Spreng.
Syst. I I . p . 2 3 3 .
Dumort. Prodr. p . 8 9 . (1827.)
E.
R c h b . u Mssl. I . p . 6 4 1 . ( 1 8 3 3 . ) E.
F l . M. et Loire ed. I I I . p. 345. (1845.)
n a m ovaj
Epilobium
daim. I I I . p . 1 9 9 . ( i n sylvaticis
F l . Cr.
z a V e l e b i t po V i s i a n i j u ( F l .
montium Vellebith").
naao g a j e izmeu Otarija i Bruana
or bas
(po Haussknechtu
1. c. p .
9 2 . ) , p a n a m g a biljei i z a K a m e n g r a d n a P a p u k u i Z v o n a r n i c u
u Z a g r e b u (po exsicc. L j . Rossija; Oesterr. botan. Ztschrft. 1 8 9 1 .
b r . X . ) N e m a g a n i u j e d n o m h e r b a r u k r . sveuilita iz h r v a t s k e
flore,
i z a t o n e m o g u r e i , d a li j e t i p i k a ili d r u g a k o j a f o r m a . U
Schlosserovu
herbaru
. parviflorum"
ceolatum
i
(br. 2288/b.)
pohranjeni
virgatum
S c h r e b . U g e n e r a l n o m h e r b a r u u v a se E.
jest
lan
i z E n g l e s k e ( P l y m o u t h . I n locis i n c u l t i s . L e g . I . F r a s e r )
Njemake
(Neustadt
Drkheim,
1. S c h u l t z ) .
Vukotinovi
p r i m i o g a j e o d W i r t g e n a iz C o b l e n z a ( h e r b . b r . 4 0 8 9 / b . ) , d o k j e
u m o m h e r b a r u iz F r a n c u s k e ( L a R o c h e , 1. P o t a r l i e r ) . R u i c a
(Rosette) nalikuje
proljetni
n a Use
o d Valerianelle,
u koji r o d p r i p a d a i
matovilac".
E. adnatum G r i s e b . u Bot. Z t g . X . p . 8 5 1 . i 854. ( 1 8 5 2 . )

E.
serrulatum
Pourr. Herb.
sec. H e r b . L i p s .
18.
(1812.)
i 8 1 . (1840.)
E. decurrens
. virgatum
. ptarmicaefoUum
P o l l i c h . p . 2 7 . ( 1 8 5 5 . ) . tetragonum
Spreng. Hort. Hall,
Sturm
F l . Deutschi. p .
F . Schultz
13 Ber.
L . Spec. pl. ed. I . ( 1 7 5 3 . )
p. 3 4 8 . ; F l . C r . p . 4 2 1 . p . p a r .
F o r m a : stenophylla
typischen
Hausskn.
zusammen
H b . T o u r n f . v o r f i n d e t als Lysim.
(Haussknecht).
siliq.
Form,
glabra
w e l c h e sich s c h o n i m
parv
flore
No. 2 6 1 8 . "
U B o s n i , S r b i j i , B u g a r s k o j ( D o b r u d z a , 1. S i n -
te.nis). U D a l m a c i j i :
1885.
E i n e s e h r auffallende, oft m i t d e r
vorkommende
ad aquaeductus prope Cattaro 3 Augusto
( P i c h l e r ) . U V u k o t i n o v i e v u h e r b a r u (br. 4 0 8 9 . ) n e m a i z
n a e d o m o v i n e , n o i m a iz r u k e H a u s s k n e c h t o v e (Fl. Thuringiaca
Ettersberg)
i Tauscherove
sa
epelskoga
otoka
Ugarskoj ;
S c h l o s s e r o v u h e r b a r u (br. 4 0 8 6 / b . ) t a k o e r iz U g a r s k e
(Bittersalz
q u e l l e n bei O f e n ; B o r b s ) . P o F o r m a n e k u i o k o O d r e k o d S i s k a ,
k o j e mu selo lei u
S l a v o n i j i ! ( B e i t r . z u r F l . v o n B o s n i e n u. d.
H e r z e g o v i n a , O e s t e r r . bot. Z t s c h r . 1 8 8 9 . p . 2 6 . )
E. L a m y i F . Schultz
R e g e n s b . Bot.
( 1 8 4 4 . ) S y n . E. virgatum
Rapin
guide
p. 208.
Ztg.
(Flora")
p. 806.
L a m y e x s . . tetragonum
(1862.)
Po
Haussknechtu
oko
Lamy
Krievaca
( S c h l o s s e r ) ; u Dalmaciji oko Novoga g r a d a ( E h r e n b g . exs. I L

54. u herb. BeroL), na otoku H v a r u ( R m e r , B o t t e r i ) . U
kotinovievu
herbaru
(br.
b r e n a t i h itd. n a vie
G-mel. Z a
okolinu
4080/a.):
mjestah.
Krievci
zagrebaku
biljei
(herb. br. 1 1 9 7 . ; Auf feuchten

virgatum
na
pustih
poljah,
1 8 5 4 . " k a o E.
nam
E.
Vu
ledinah
collinum
Klinggrff
A e c k e r n bei A g r a m . J u l i ) k a o
F r i e s , p o d k o j i m g a i m e n o m o p i s u j e i F l . Cr. p . 4 2 1 . u z
d o d a t a k , d a r a s t e in p r a t i s y l v i s q u e h u m i d i s , a d fontes et r i v u l o s
I v a n i c a ad B e l e c - g r a d
rarum".
et
in
illis c i r c a R a d o b o j ,
U S c h l o s s e r o v u h e r b a r u (br. 2 2 9 8 / b . )
Epilobija,
na
ceduljici i t a m o :
n o ovi pojedinci
ne pripadaju vrsti,
E . F r i e s opisao j e
svoj
E.
virgatum
Fries Ad
virgatum
no
g.
fossas",
ceduljica.
1817. u F l . H a l l a n .
opis m u j e tu . . . s e h r
v e r w o r r e n u n d s c h e i n t sich w e i t e h e r a u f ein E.
in
admodum
na papiru tri
kojom ih oznauje
p. 66. i god. 1828. u Nov. Fl. Sv.,

florum
non
lee
obscur.
parvi-
z u b e z i e h e n , als a u f die r e i n e A r t , E r s t in F l . S c a n d . 1 8 3 5 .
Nov. Mant. III.
1842.
und
in
S u m m a Veg. 1846. spricht
sich u n v e r k e n n b a r b e r u n s e r e i n R e d e s t e h e n d e P f l a n z e a u s
. obscurum
S c h r e b . ) I n l e t z t e r e m W e r k e s c h l u g er, n a c h d e m
sich b e r z e u g t h a t t e ,
bereinstimmte,
selbe i m
den
dass
sein
Namen
H b . . X . in e i n e r
f r h e r e s E.
E.
virgatum
chordorrhizum
E.
obsc.
f. simplex
aprica)
scheint
nicht
er
Form
auch
das
aus.
ausgegebene
spterhin
er
damit
vor und g a b
besser entwickelten
v o n i h m f r h e r in H b . . I I als a m b i g u u m "
(=
er
(naime
Die
Form
nicht
r i c h t i g e r k a n n t zu h a b e n , w i e a u s d e r Notiz i n S u m m a V e g . 1 7 7 .
h e r v o r g e h t " . H a u s s k n . 1. c. p . 1 1 7 .
F r i e s o v a b i l i n a j e o n i s k a , j e d n o v i t a f o r m a od E. obscurum
k o j u j e H a u s s k n e c h t 1. c. p . 1 1 5 . o p i s a o k a o
m j e n j u j u j e esto
sa
Poredbena graa.
nitz
giaea.
Fl.
Lamyi,
Hungaria
exs. Austro-hung.
Monte
jer
Ettersberg
in
br.
za cvatnje
centralis.
485.).
Schreb..
f. strictifolia,
a za
nema"
vrijea.
Budapest
Flora
silv. ( H a u s s k n e c h t ) .
(Stei-
Thurin
Fran-
uska.
C h a m p s des terrains argileux,
cultivs et e n friche,
d e L i m o g e s ( H a u t e - V i e n n e , F r a n c e . Dec.
et r e c . E.
prs
Lamy).
P o p o r e d b e n o j g r a i nije n a m se S c h l o s s e r o v a bilina o d a l a
. virgatum
Fries",
ve k a o . v i r g a t u m L a m y ,
koju j e
r a s p o s l a o u e k s i k a t i m a , a i s t o v e t n a j e sa E. Lamyi.
kao
ovaj
zagrebakoj
o k o l i n i i o k o B i j e n i k a , K a m e n i t o g a stola, u G r a a n i m a , o k o M a r kuevca,
Ljeskovca
( W o r m a s ti ni),
oko
Karlovca ( B o r b a . s ) ;
o k o M a r t i j a n c a p o l i v a d a m a i u M a r t i j a n s k o m lugu
E. obscurum
Ghamaenerion
obscurum.
3 7 7 . b r . 3 7 2 . (177.)
p. 189.
(1781.)
p. 317. (1799.)
S y n . . tetragonum
E.
E. purpurascens
tetragonum
E.
E. chordorrhisum
num
Gilib. F l . L i t h u a n .
Willd.
. virgatum
V.
Spec.
II.
W a h l b . Gottob. p.
F r i e s S u m m a p . 1 1 7 . (1846.) p . p a r .
F r i e s S u m m a p . 1 1 7 . ( 1 8 4 6 . ) Ostali
u Haussknechtu,
kao
P o l l i c h P a l . I. p .
. obscurum
tetragonum
4 0 . ( 1 8 2 0 . ) E. ambiguum
(Hire).
S e h r e b . S p i c . L i p s . p . 1 4 7 . b r . 540. ( 1 7 9 0 . )
1. . p . 1 2 0 .
sinonimi
F l . Cr. p . 4 2 1 . k a o .
tetrago
L.
Z a ovu vrstu poznajemo do sada

. p . 116. n a v o d i j e z a Z a g r e b
herbaru
nijesmo
nali.
I'
malo stanita. H a u s s k n e c h t 1.
po K l i n g g r f f u ,
Schlosserovu
ali j e u
herbaru
njegovu
(br. 2 2 8 9 . )
ima
j e d a n e k s e m p l a r bez t a n e o z n a k e s t a n i t a k a o E. tetragonum
L.,
p a tako i u g e n e r a l n o m h e r b a r u (br. 4081.), dok je u Vukotino

v i e v u h e r b a r u n e m a . U o k o l i n i z a g r e b a k o j u Bliznici ( W o r m a
s t i i) ; u G o r s k o m k o t a r u u dolini L e p e n i c e k o d F u i n e
(Borbs)
i na v l a n i m mjestima k o d Delnica ( H i r e ) . U poekoj dolini oko

Kamengrada
(Borbs!.
P o Visianiju
Dalmaciji
F l . d a i m . I I I . p. 199. r a s t e
ad ripas a q u a r u m K e r k a
P i a n u r a di C a n a l i
et
118. priopujui
(Visiani)
nicht
tinske
damit
nur
hatte".
Po tome
dass
einjhrige
Exemplare
se .
obscurum
L.
circa T r a u ,
Haussk necht
zavruje o v a k o :
bewiesen,
entstandene
er
und
von
. . . . so
E.
1. . p .
hat
obscurum
durch
E.
u
in
er
gar
Repro
adnatum
vor
i m a b r i s a t i " iz d a l m a
flore.
E. roseum S e h r e b .
nerion
insula Lesina".
opis
kannte, sondern
duction
sich
in
njegov
E. tetragonum
alla C a s c a t a ,
roseum.
Spicil. Lips. p. 147. (1771.) k a o
S y n . . nudum
p. 122. br. 360. (1801.)

316. (1799.)
E.
tetragonum
pl. I L p. 5 6 1 . (1821.).
E.
Schumacher
En.
montanum
Willd.
[i. roseum
S. G r a y
Ghamae
pl. S a e l l . I .
S p . pl.
I L p.
A r r a n g . brit.
E.
nutans
H o r n , n i j e " s i n o n i m o d .
F l . Cr. p . 4 2 1 . , ve j e
s i n o n i m od .
roseum,
kako
lactiflorum
itamo
Hausskn.
Hor-
n e m a n n opisao g a j e p o d o n i m i m e n o m u F l . D a n . fasc. 2 4 . t a b l .
1387. (1810.)
P o Fl. Cr. raste . roseum
in fossis,
ad rivulos locaque palu-
d o s a in C r o a t i a et S l a v o n i a , p r a e s e r t i m m o n t a n a h a u d r a r u m " ,
oznake kojega
bez
stanita.
Haussknecht navodi
ovu
vrstu
za
H r v a t s k u i Slavoniju,
pa
B o s n u , S r b i j u , B u g a r s k u , ali t a k o e r b e z s t a n i t a . S c h l o s s e r o v i V u k o t i n o v i e v h e r b a r s v j e d o e n a m , d a o n i n i j e s u " p o z n a l i E.
Bilina
toga
imena
Schlosserovu
2 2 9 1 . ) j e s t 2?. montanum"
L.,
herbaru
hrvatske
a u njegovu
( b r . 4 0 8 3 . ) o d a o n a m se E. roseum
roseum.
flore
generalnom
(br.
herbaru
k a o E', parviflorum"
Schreb.
U V u k o t i n o v i e v u h e r b a r u ( b r . 4 0 9 3 . ) i t a m o n a ceduljici :
lobium
roseum
Schreb.
U gori Zagrebakoj
na
vlanih
Epi-
mjestah,
k o d p o t o k a h , g r a b a h , esto. S r p . 1 8 7 5 . " , n o i o v o n i j e " t a v r s t a ,

v e E.
V
Epilobium
hirsutum
L." Iz Vukotinovieve r u k e pohranjen je jedan
roseum
u herbaru Klinggrffovu (br. 1195.), koji takoer
n i j e d r u g o n e g o . p>arviflorum
Schreb."
N e i l r e i c h 1. . p . 2 2 7 . n e n a v o d i
za
Hrvatsku
nijedno
d o k Schulzer, Kanitz i K n a p p poznaju
E. roseum
za Motiinu
Motoinu) i Orahovicu u Slavoniji.
Po Kugyju
ali n i j e s a m s i g u r a n , p r i p a d a li o v a m o
E.
Martinicu
roseum
iz D e l
n i c a , u b r a n t a m o od m e n e 3 . k o l o v o z a 1 8 8 3 . s a m o u j e d n o m
ljavom eksemplaru.
(ne
i m a o bi r a s t i o k o
Turkovi-sela ; u h r v a t s k o m primorju u D r a i uz potok

(Hire),
stanite,
P r e m a onomu, to j e istaknuto, treba
kr
pribrati
n o v u g r a u i bilinu p o n o v n o p r o u i t i . C v a t e i bijelo.
E. palustre
mentosum
Gilib
L . S p e c . p l . ed. I . ( 1 7 5 3 . ) p . 3 4 8 .
Fl. Lithuan. V.
p . 189. ( 1 7 8 1 . )
S y n . .
E.
to-
simplex
T r a t t i n . O b s e r v . bot. I I . p . 3 7 . t a b l . 6 3 . ( 1 8 1 2 . ) E.
ramiflorum
H e g e t s c h w . Beitr. p . 3 4 2 . ( 1 8 3 1 . )
Schles. G e s . p . 7 8 . 1 8 5 1 . .
XXVI.
E.
p . 17. ( 1 8 7 6 . ) ;
scaturiginum
E.
Kernen
Bot. Centralbl.
lineare
Krause
Verh.
Borb. u O s t . bot. Ztschr.

XIV.
br. 2 4 . ( 1 8 8 3 . )
K e r n e r u Oest. bot. Z t s c h r . X X V I . p . 1 0 9 1 1 2 .
(1876.). K e r n e r
Schedae II. 42.
(1882.)
Ostale
sinonime
navodi
H a u s s k n e c h t 1. . p . 1 3 6 . i d.
R a s t e po F l . C r . p . 4 1 8 . o k o K r i e v a c a , S v . H e l e n e i B o j a k o v i n e , a po K a n i t z u o k o O s i j e k a i Z e m u n a . U S c h l o s s e r o v u
(br. 2288.) i m a E. palustre
j e g a mjesta,
iz h r v a t s k e
flore,
herbaru
ali n e z n a m o , s k o
d o k g a u V u k o t i n o v i a n e m a . O n a j Epilobium,
koji
je
Vukotinovi
pohranio
pod
tim
h e r b a r u ( b r . 1 8 8 8 . ) n i j e " . palustre,
J a s a m o v a vrstu naao do sada samo

stima oko Delnica
i uz p u t
imenom
Klinggrffovu
v e . parviflorum
Schreb".
na vlanim umskim
prama Brodu
na
mje
Kupi (3. kolovoza
1 8 8 3 . ) , s k o j e g a se m j e s t a u v a i u g e n e r a l n o m h e r b a r u
k r . sve
uilita.
. palustre
b i l i n a j e v e o m a p r o m j e n l j i v e spoljanosti. P r e m a
sini i r a z g r a n j e n o s t i s t a b l i k e , veoj ili m a n j o j p u b e s c e n c i j i ,

veliini,
boji c v i j e t a
i p l o d n i h s t a p k i , istie se b r o j n i m
vi
prema
formama.
S t v a r a i h v l a n o ili s u h o t l o , p r i s o j n a ili osojna mjesta, v o d e t e k u ice ili m r t v i c e , r a v n i c e ili g o r e
i planine.
Ima mnogo
prelaznih
f o r a m a i s t o g a se p o j e d i n e f o r m e t e k o o d r e u j u . N e k e f o r m e
nai
e se j a m a n o i u n a o j d o m o v i n i . C v a t e i bijelo.
E. trigonum
S y n . E.
Schrank
alpestre
C r . p . 4 2 1 . E.
E.
montanum
montanum
der
'i. trifoliatum
[i. trigonum
Haussknecht
In
B a i r . F l . I . p . 6 4 4 . br. 5 9 4 . ( 1 7 8 9 . )
H o p p e E x s . c e n t . I. ( 1 7 9 9 . ) ,
a ne J a c q u i n "
Fl.
Kit. Addit. p. 274.
Presl Fl. Ceeh. p. 84. br. 5 9 8 . (1819.)
1. c. p . 1 5 0 . biljei n a m o v u v r s t u za H r v a t s k u :
subalpinen
Region
bei
D e l n i c e , L o k v e , bei A g r a m ,
V e l e b i t , m . Bjelolasica bei R a z d o l j e 1 5 0 0 . , u n t e r h a l b d e r
des Risnjak
(Borbs)".
U Vukotinovievu je herbaru
Schlosserovu
generalnom
herbaru
(br. 4085.)
m.
Spitze
nema,
lei j e d a n
krljav
e k s e m p l a r (in p r a t i m o n t a n i s h u m i d i s a d S a m o b o r ,
Zagrabiam
et
Delnicam),
Stablika j e
ali
ne znamo,
ove vrste u p l j a ,
s k o j e g a m j e s t a potjee.
prema vrhu t r o s r h a ,
lie t r o j n o
(rjee 4 ) ,
preljenasto, no m o e biti n a istom stanitu i preljenasto i
protu-
s t a v n o " ( V e n e t i a , 1. R i g o ) .
E. alsinefolium
Vili. P r o s p . p . 4 5 . (1779.)
Schmidt Fl. bom. I V . p. 8 1 . br. 377.
S y n . E.
(1794.)
W i l l d . Spec. I I . p. 316. (1799.)
sinefolium
L a p e y r . H i s t . a b r . P y r . I . p . 2 0 7 . ( 1 8 1 3 . ) E.
E. alatum
alpestre
montanum
. alpestre
Kit. Addit. p. 274. p. par.
E. palustre
Hegetschw.
Fl.
al
roseum
Schw.
p. 357. (1840.)
Poredbena graa.
Tirolia
centralis.
A d fontes et r i v u l o s
i n m o n t e T r u n a a d T r i n s i n v a l l e G s c h n i t z ; 1 2 0 0 2 5 0 0 m.
n e r u F l . e x s i c c . A u s t r o - h u n g . br. 3 5 . e k a .
Bachufer ober der Elbfall-Baude. 1350 m. ( i ' r e y n )
F l o r a Mo
r a v i c a . Montes Sudetici ; .,Knoblauchwiesen" in monte

(Praded) 4000'. ( B u b e l a . )
carlia, Elfdalen
(Erik m an.)
Flora
Ker-
Riesengebirge.
Altvater"
Scandinavica:
Dale-
U S c h l o s s e r o v u h e r b a r u h r v a t s k e Hore ( b r . 2 2 9 2 . )
nefolium
Vili. k a o
E.
origanifolium
i m a E.
i sinonim ovoga,
m a r c k opisao g. 1 7 8 6 . u D i e t , e n c y c l . . p . 3 7 6 . b r . 1 0 .
duljici i t a m o :
In prati montanis
humidis
in
alsi
koji j e
La
N a ce
Zagoria
inferiori
et s u p e r i o r i h a u d r a r u m " , d o k F l . C r . p . 4 2 2 . biljei k a o
stanita:
Klenovnik, K r a p i n a , Klanjec i Ivanicu. P o d br. 2 2 9 3 . istoga her

b a r a i m a E.
alpestre
J a c q . s I v a n i c e , n o o v a j n a m se p r e m a p o
r e d b e n o j g r a i o d a o k a o E.
alsinefolium
baru Schlosserovu (br. 4084.)

folium
Vili. U generalnom
u v a se o v a b i l i n a k a o E.
her
origani
L a m . iz Z a g o r j a , a n a ceduljici j e p r i b i l j e e n o : I n
prati
m o n t a n i s h u m i d i s ad K l e n o v n i k , I v a n e c et K l a n j e c " , i po t o m e n e
znamo, s kojega je
mjesta.
H a u s s k n e c h t 1. . p . 1 6 2 . opisuje vie f o r a m a , od k o j i h bi se
n e k e m o g l e u n a s nai.
alsinefolium
Panto esek
za Dalmaciju,
ali
nam
1. c. p . 1 1 5 . n e n a v o d i
E.
g a biljei za C r n o j e z e r o
na
Malom Durmitoru.
B i l j e k a . Kakova j e vrsta E. origanifolium
T a u s c h , koju nam
opisuje Fl. Cr. p. 119., ne bih znao rei, j e r takove biline od T a u s c h a
n e m a " . Po Haussknechtu opisana je pod tim imenom bilina od Boissiera, Chamissa, Schlechtendala, L a m a r e k a i Kirschlegera.
Oenothera L .
S y s t . ed. I. ( 1 7 3 5 . ) ; L . S p e c . pl. ed. I . ( 1 7 5 3 . ) p . 3 4 0 .
Gen. br. 6115.
Dalla
Torre
Engler
i Harms
fasc,
Endl.
i Prantl I I I . Thl. 7 Abth. p. 214.

quint,
p. 360.
br. 5804.
Engler
S y l l a b u s p. 1 7 1 .
Oe.
biennis L . S p e c .
n e biljei
nam
pi.
ed. I I . ( 1 7 6 3 . ) p . 4 9 2 .
F l . Cr. p. 4 2 2 . nijednoga stanita,
Za
pa
Hrvatsku
je nema u
Schlosserovu i Vukotinovievu herbaru. U Slavoniji u vinogradima

oko Virovitice
Fl.
Cr.)
i n a uu K a r a i c e ( a n e K o r e n i c e " ,
Kanitz,
pie
kod
Martijanca, u jaliku oko Slanih vrela k o d Slanja; u Slavoniji
kod
O s i j e k a n a p j e s k o v i t o m tlu o k o P a k l a " , u z D r a v u i u g r m l j u
kraj
ove rijeke idui
kod
obalom
K n a p p 1. . p . 156.)
kako
U poljima
Turnaice
(Schulzer,
prama
Josipovcu brojno,
i n a Bilu
(Hire).
Oe. muricata
L . S y s t . n a t . ed. X I I . p . 2 6 3 . ; F l . d a n . t a b l . 1752.
I n W a l d e r n bei A g r a m . J u l i " ( K l i n g g r f f ) .
i oko Varadina,
P o Fl. Cr. p. 4 2 2 .
U S c h l o s s e r o v u h e r b a r u ( b r . 4 0 9 8 . ) iz
akovca
{ A n Strassen r n d e r n bei C a k a t u r n ) . N e m o g u r e i , p r i p a d a li o v a m o
ona
Oenothera,
k o j u s a m vidio 2 0 . k o l o v o z a 1 9 0 0 . u D o l i i m a
kod
Krapine
2 9 . lipnja
god. 1898.
Podsusjedu
preko
savskoga
mosta.
Iz o v o g a roda p o z n a j e m o do 2 0 vrsta, koje se ire od Chila do
Texasa. N e k e se g o j e k a o krasnice i biline su selice.
B i l j e k a . . . . Die jetzt in Europa wildwachsenden Formen sind
von dorther (Nord-Amerika) eingefhrt. Die Oenothera
biennis
aus
Virginien um 1 6 1 4 . , die 0, muricata
aus Canada im Jahre 1 7 8 9 .
durch John H u n n e m a n n , die Oenothera
suaveolens
im Jahre 1 7 7 8 .
durch John F o t h e r g i l l . Die beiden ersteren wachsen in den Nie
derlanden, namentlich in den Dnen, welche sich der Kste entlang
erstrecken, sehr hufig, und bestehen dort, soviel mir bekannt, nur aus
je einer Unterart. Sie sind auch sonst in Europa weit verbreitet", (de
Vries).
S obzirom na mutaciju nae su biline vrlo znamenite ; njima
raspravlja H u g o de V r i e s , profesor botanike u Amsterdamu,
1
i r n o , te j e od njih uzgojio
Oe. biennis
op
muricata.
Ludwigia.
L. Coroll. g e n . p. 8. ( 1 7 3 7 . ) ; L . Spec. pl. ed. I . p. 118. ( 1 7 5 3 . )
E n d l . g e n . n. 6 1 1 1 h.
Engler
i Prantl Thl. III.
A b t h . 7.
p. 2 0 8 . D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. quint, p. 3 5 9 . br. 5 7 9 3 .

F l . Cr. p. 4 2 3 . k a o
L.
palustris
Isnardia.
Elliot S k a t c h of. bot. Soudh.
Carol. I. p. 2 1 4 . ;
Boiss. Fl. or. II. p. 7 5 2 . ; H a l c s y F l . Graee. p. 5 5 6 . ; Fl. Cr. k a o

Isnardia
palustris
L . u S p e c . pl. ed. I. ( 1 7 5 3 . ) p. 1 2 0 . ; G e n . ed.
I. ( 1 7 3 7 . ) p. 3 3 7 . O k o Z a g r e b a u saviima rijeke S a v e
(Kling-
gr ff).
Circaea Tourn. e x L .
Syst. ed. I. ( 1 7 8 5 . ) ;
I. ( 1 7 5 3 . ) p. 9.
G e n . ed. I. ( 1 7 3 7 . )
p. 3. L . Spec, pl. ed.
E n d l . Gen. n. 6 1 3 1 .
E n g l e r i Prantl I I I .
T h l . Abth. 7. p. 2 2 2 . E n g l e r S y l l a b u s p. 1 7 1 .
0. lutetiana L . S p e c . pi. ed. I. ( 1 7 5 3 . ) p. 9. Za z a g r e b a k u

okolinu pribiljeio
nam j e
ovu
vrstu v e K l i n g g r f f .
. pr. i u T u k a n c u uz potoi Sofijina puta,

natim,
1
vlanim jarcima;
u Zagrebakoj
gori
Ima je
na Cmroku po sjeoko
Medvedgrada,
D i e M u t a t i o n s t h e o r i e . Versuche und Beobachtungen ber

die Entstehung von Arten im Pflanzenreich. I. Bnd. (Leipzig 1 9 0 1 . ;
Die Enstehung der Arten durch Mutation . 1 6 4 8 . ) ; II. Bnd. (Leipzig
1 9 0 3 . ; Elementare Bastardlehre, p. 1 752.) Djelo je ukraeno broj
nim slikama i obojenim tablama.
Kraljiina zdenca,
na Sljemenu ; oko S a m o b o r a uz Gradnu,
Bre-
ganu, Slapnicu, na Gradiu; na Toplikoj gori u u m a m a
Pilia
i u
Knapp
Zabrekom jarku
i dr. ( H i r e ) .
Schulzer,
n e n a v o d e za S l a v o n i j u n i j e d n o g a s t a n i t a .
n a K r n d i j i o k o Naica,
v a r . cordifolia
decipiens
na Vranilcu
Lasch
u Linnaea
kod
Kanitz
Naao sam ovu

Londice i na
I I . (1827.)
p.
bilinu
Papuku.
446.
(=
var.
A s c h s . F l . d. N o r d d e u t s c h . F l a c h l a n d e s . I I . ( 1 8 9 8 - 1 8 9 9 .
p . 509.) L i e n a p o d i n i s r c o l i k o .
uilita: F l . P o m m e r a n a :
(Baenitz
Crnoga
balticum
u Herb. Europaeum). U nas na Velikom Risnjaku,
luga
(Hire).
U generalnom herbaru kr. sve
K o l b e r g e r m linde. A d m a r e
i na
Plitvikim
jezerima
(Borbs),
TJ V u k o t i n o v i e v u h e r b a r u ( b r . 4 1 0 2 . )
oko
iz r u k e
oko
Delnica
Pavieve
a uz o z n a k u I z S l a v o n i j e " ( v a l j a d a iz P o e k i h k r a j e v a ) . O v a j e
o d l i k a za n a u floru nova.
0. intermedia E h r h a r t B e i t r . . N a t u r k u n d e p. 4 2 . ( 1 7 8 9 . )
Kenier
Fl.
exsicc. Austro-hung. br. 1 2 7 3 .
oko Crnoga luga ( B o r b s ) ,

natim
mjestima
Schlosserovu
(Hire).
(br. 4101.)
uz
TJ G o r k o m
kotaru
k o r i t o L i a n k e k o d L i a po sje-
U Vukotinovievu
je
bez
stanita
tane
oznake
herbaru nema,
(In
sylvis
montanis").
B i l j e k a . A s c h e r s o n I . e . p . 5 0 9 . opisuje ovu bilinu kao kri
anac od C. lutetiana X alpina,
kojem pie : In dieser F o r m haben
wir, wie bei einigen Nasturtium-B&st&rde,
die eigenthmliche E r
scheinung eines sich wie eine selbstndige Art fortpflanzenden B a s t a r d e s
vor uns. Die Pflanze entstand hie und d a unter den Eltern u. pflanzte
sich strker als die beiden anderen A r t e n vegetativ fort. Die Pollen
krner wie die F r c h t e schlagen grsstentheils fehl; die sich entwi
ckelnden gengen indess doch, die geschlechtliche Fortpflanzung zu
sichern."
Dr. L a d i s l a v C e l a k o v s k y napisao j e g. 1 8 7 0 . u Oesterr. bot.
Ztschr. lanak Neue Bemerkungen und K r i t i k einiger Pflanzen der
bhmischen F l o r a " . N a str. 4 8 5 0 . tampao j e svoja kritina r a z m a
tranja G. intermedia
istiui j e k a o v r s t u " . Svoja r a z m a t r a n j a
zakljuuje ovim rijeima: . . . Aus der F r u c h t b i l d u n g insbesondere
im Vereine mit den sonstigen ziemlich zahlreichen, bekannten Bildungs
verschiedenheiten, deren Variation nie so gross ist, um die G r n z e
zwischen G. intermedia
und j e d e r der beiden a n d e r e n Arten zu ver
wischen, schliesse ich, dass erstere (G. intermedia)
eine w a h r e i n t e r
m e d i r e A r t ist, dergleichen auch in anderen Gegenden nachweisbar
sind, ebenso wie intermedire Racen und Varietten. E s w r e eben
so voreilig sie mit den Formen, die sie verbindet, in eine A r t zusam
menzuziehen, als sie ohne weiteres fr B a s t a r d e a u s z u g e b e n " . Ovo
razlaganje usvojio j e dr. K e r n e r , k a o to nam svjedoi njegova F l .
exsiccata.
. intermedia
E h r h . raste
i u umama na Kleku ( u g y) i u
lugovima k o d K a r l o v c a ( S a p e t z a).
0. alpina L . S p e c . . e d . I . p . 9. (1753.)
i m a l a bi o v a b i l i n a rasti
na Otrcu
i n a Sv. Jakobu
kod Samobora.
P o F l . Cr. p . 4 2 4 .
u Zagrebakoj gori i
U Vukotinovievu herbaru
nema" j e
iz n a e d o m o v i n e , u S c h l o s s e r o v u (br. 4 1 1 0 . ) d v a su p o j e d i n c a , ali
n e z n a m o , s k o j e g a s t a n i t a , j e r i t a m o n a ceduljici : I n u m b r o s i s
sylvaticis m o n t i u m altiorum, Ivaneica,
St. J a k o b , Otre et alibi".
B o r b s j e biljei z a C r n i l u g , a j a s a m j e n a a o u u m a m a o k o
J a s e n k a n a V e l i k o j K a p e l i i t u n a Bijelim s t i j e n a m a p o d t i s o m " ;
po t r u p c i m a
i trulim panjevima,
ali i p o o b o r e n i m v l a n i m sta
blima brojno. U kraju Zaturine kod L o k a v a
(Hire).
Hydrocaryaceae.
R a i m a n n u E n g l e r i P r a n t l I I I . . 7. A b t h . p . 2 2 3 . D a l l a
T o r r e i H a r m s fasc. q u i n t , p . 3 6 1 . Hydrocaries
Link E n u m . I.
(1821.) p. 1 4 1 .
T r a p a L.
G e n . e d . I . ( 1 7 3 7 . ) p . 3 5 7 . ; L . S p e c . pl. e d . I. ( 1 7 5 3 . ) p . 1 2 0 .
Endl. Gen. n. 6 1 4 0 .
T. natans L . S p e c , p i . e d . I I . (1762.) p . 1 7 5 . ; F l . C r . p . 4 2 4 .
sub
Onagrariae.
U v o d a m a - m r t v i c a m a , r j e e u t e k u i c a m a , koje l a g a n o t e k u . U
Maksimiru u gornjem ribnjaku, u vodenim grabama uza eljezniku
prugu kod Ljeskovca preko Save
i u Kulmerovu
gdje
saviu" k o d
Zagreba;
u Moslavini u j e z e r u k o d Slatine,
tu bilinu
oreac".
O k o O s i j e k a u m o v a r a m a u z d r u m , to v o d i u N a i c e
zovu
k o d t a k o z v a n o g a F u c h s e n w i r t a " sa Villarsia
nymphaeoides,
phaea
( H i r e ) . I u mova
alba,
Nuphar
luteum
i Salvinia
rama oko Vukovara ( K i r c h b a u m
natans
M., a ne Kanitz", k a k o
Nympie
Fl. Cr.).
B i l j e k a 1. Plod ove biline zovu u Slavoniji vragoli" ; on j e
crn, sjajan i ima roie, a sjemenka mu j e hraniva. A k o su roii
primaknuti, a podina im oiroka, onda j e to var. platyacantha
elak.
P r o d r . p . 4 5 5 ; a k o su roii uski i odmaknuti, onda j e to v a r .
tenacantha
elak. 1. c. ; a k o imadu 2 roia, onda j e to v a r . bicornis M. i K. I. p . 8 2 2 .
B i l j e k a 2. Upozornjemo na tu bilinu osobito zato, j e r j e i u
nas n e s t a j e ; ona biva sve rjea. Nema j e danas n. p r . u Pomorju
i u zapadnoj P r u s k o j , no u prvoj j e pokrajini subfosilna; t u i tamo
nali su j e u tresetitima.
;
Aquifoliaceae D . .
Thor. lm. (1813.) p . 217. i P r o d r . I I . (1825.) p . 11. p . p a r .
~
Loes. u E n g l e r
Nova
Acta
Prantl
(1897.)
Pflzfam. N a c h t r .
(1901.)
Acad. nat. cur. L X X V I I I .
217. i
Dalla Torre
p.
H a r m s fasc. q u a r t , p . 288.
Hex
Tourn. ex L.
Syst. ed. I . ( 1 7 3 5 . ) ; L . S p e c , p i . ed. I . ( 1 7 5 3 . )
Endl. Gen.
n. 5 7 0 5 .
I. Aquifolium L . Spec. pl. I . (1753.) p . 125. O v o j e od svih

z a s t u p n i k a n a e u m s k e flore n a j z a n i m l j i v i j a
kao b o i k o v i n a ,
boje
rijevce
raste ona n a K a l n i k u , Ivanici,

Samobora i u junim
bilina, poznata u n a s
ili z i m z e l e n .
P o Fl. Cr.
Z a g r e b a k o j gori, n a Kleku, oko
krajevima Hrvatske.
P o Visianiju j e ima i
u Paklenici n a Velebitu.
U Zagrebakoj gori
Ivanici
gori
vidio
raste
sam j e
pod Sljemenom
na Kozjanu.
v a k o g a b o i k o v i n a nije r i j e t k a .
potokom
stotine,
Malom Bjelicom
u jarku
bukovoj
a d r u g u j e sa p l a n i n s k i m u l o m (Rhododendron
k o d G u s t o g a l a z a i m a o d n j e cijela u m a ,
haa), no p r a v a udo-stabla
umi na
hirsutum).
I m a j e i u Ljeskovoj drai k o d istoga mjesta. N a brijegu

i
na
karlo
K o d Kuelja (Gorski kotar) nad
i m a j e u tamonjoj
vrhu kod Trda, oko Delnica
Lipju;
O k o Severina
Drgomlju
a raste i na Dobrom
C r n o g a luga (u umi brijega R o -
rastu
n a G r k o j kosi u Velikoj K a
peli k o d J a s e n k a , g d j e i m a u g u t i k u p o j e d i n a c a od 10 m . v i s i n e .
U h r v a t s k o m , p r i m o r j u naao s a m boje drijevce u z a u m s k e o k r a j k e
kod Otrovice, k o d Rijeke, n a k a m e n i m obroncima o k o G r o h o v a
i L o p a e . 'U Z u m b e r k u
oko Stojdrage
Samoborskoj gori n a Okiu (obino).

n a P a p u k u i oko Bastaja
u Novoselskoj u m i ;
U Slavoniji i m a boikovine
kod Daruvara
Siraa u Zailsko-bovakoj planini

Dojko
u srezu
(Hire).
I m a j e i ispod
Luto-Jelova kosa
(V.
vie).
B o i k o v i n a see o d M a l e A z i j e d o P o r t u g a l a ,
p a se iri z a p a d
nom Francuskom i Velikom Britanijom do j u n e Norveke i otoka

R g e n a . Jugo-istonim p r a v c e m
1
iri
se d o T r a n s k a v k a z i j e i s j e v e r n e
Na ovom mjestu ubrao j e nekoliko listova major Mijat S a b l j a r

poodavna i pribiljeio ime crnika", koje j e dr. S c h l o s s e r ispravio
u boikovina" i tu crniku odredio kao Ilex
Aquifolium.
P e r s i j e . U v i c a r s k o j u s p i n j e se 1 2 0 0 m . v i s o k o , u s j e v e r n i m
tirol
s k i m A l p a m a 1 2 6 0 m., u K a v k a z u 1 8 0 0 m . v i s o k o .
Fosilne
to
I.
v r s t e b o i k o v i n e p o z n a j e m o iz P o d s u s j e d a i D o l j a ,
ambigua
Ung.,
I.
denticulata
Heer,
i", stenophylla
Ung.
P i l a r 1. c.
1
Coniferae .
(Hall. E n u m . stirp. Helvet. I. (1742.)
(1751.) p. 2 8 .
. Juss.
Gen. (1789.) p. L X X .
p . 145.) L . P h i l .
u Hort. Trianon (1759.)

Engler
bot.
ex Juss.
i P r a n t l . . 1. A b t h .
D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. p r i m . p . 2 .
Taxaceae
Engler Syllabus p. 7 2 .
Lindl.
N a t . S y s t . ed. I I . ( 1 8 3 6 . ) p . 3 1 6 .
Nachtr. (1897.) p. 20. i Syllabus
et
Engler u Engler i Prantl
p. 72. Dalla T o r r e i H a r m s
fasc. p r i m . p . 2 . R i c h t e r P l a n . E u r o p . T o m . I . p. 1.
Engler
R e g n i v e g e t a b i l i s c o n s p e c t u s . Heft 1 8 . ( 1 9 0 3 . ) p . 1.
Taxus T o u r n . e x L .
S y s t . ed. I . ( 1 7 5 3 . ) ;
E n d ! G e n . n. 1 7 9 9 . ;
L.
S p e c . pi.
(IV.)
1816./1.
ed. I . (1753.)
p.
1040.
Engler i Prantl .
IL
A b t h . 1. p . 1 1 2 .
T. b a c c a t a L . S p e c . pi. ed. I . ( 1 7 5 3 . ) p . 1 0 4 0 . K a k o i m a
i
nas sve
manje,
navodim
do s a d a
poznata
mi
Zagrebakoj gori u Kaptolskoj umi nedaleko Mrzljak, gdje

i s t a b l o od 2 m . o b u j m a ,
drovakom jarku,
i Vitelnici,
tise
stanita.
U
ima
na brijegu Graecu kod Graana, u Bi-
k o d V i d o v c a na Banovoj peini, n a
u Bistranskoj gori
uz
potok Bistru.
Maglenici
Na Ivanici
kod
Zlatara, u u m a m a Velike Ivanice, oko Vidovea. U Gorskom
ko
t a r u u M a r k o v u b r l o g u p o d R i s n j a k o m , n a Bijelim s t i j e n a m a
kod
Crnoga luga, n a Tisovu h r i b u kod Tra, tu i na Berineku i n a d

T r o p e t i m a k o d C a b r a . N a V e l i k o j K a p e l i n a Bijelim s t i j e n a m a
Jasenka (pod tisom"),
Sopai,
na
Tisovcu
tvikih jezera,
kod
meu
kod
Modruama i Drenicom u ponikvi
Plakoga.
P o peinama oko donjih
a ima n a j e z e r i m a i j e d n a umica,
Pli
u kojoj je po
r a s l o d o 1 0 0 s t a b a l a c a . I m a tise i n a V e l e b i t u ( T i s o v k l a n a c ) i u
1
Pojedine porodice, rodove, vrste itd. razmatramo onim redom,

kojim ih priopuju neka djela i knjige kao naa pomagala, koja se
jo tampaju.
Paklenici ( H i r e ) .
F l . Cr. biljei
nam
Zagrebaku goru,
Vratno
na Kalnikoj gori, Samobor i Klek.

B i l j e k a . Tisa pripada meu drveta. kojih nestaje". Neko j e
bila i na Tisovcu kod Mrzle vodice, na Tisovcu kod Gerova i na Tisoveu kod Delnica. Jo prologa vijeka bijae u abarskom k o t a r u to
liko tise, da su od nje pravili indre i pokrili krov upne crkve u
Prezidu. Da j e bijae neko i u Slavoniji, svjedoi brijeg Tisovac kod
Orahovice ili Duzluka. I tako ima naa plemenita Slavonija samo dva
etinara: jelu i obinu borovicu. Tise nestaje i u drugim z e m l j a m a .
Iglice su od tise toboe otrovne, no plodovi mogu se jesti.
1
Pinaceae
Lindl.
V e g . K i n g d . (1847.) p . 2 2 6 . E n g l e r u E n g l e r i P r a n t l N a e h t r .
(1897.) p. 3 4 1 . E n g l e r Syllabus p. 73. Dalla T o r r e i H a r m s
fasc. p r i m . p . 2 .
Pinns T o u r n . e x L .
Syst. ed. I. ( 1 7 5 3 . ) ; L . S p e c , p i . ed. I . ( 1 7 5 3 . ) p . 1 0 0 0 .
E n d l . G e n . n. 1 7 9 5 . ; ( I V . ) 1 8 0 3 .
P. pinea L . S p e c . pi. ed. I. ( 1 7 5 3 . ) p . 1 0 0 0 . S y n . P. maderensis T e n . u I n d . sem. H . R . N e a p . 1 8 5 5 . P. saliva L a m . F l .
F r . I L p . 2 0 0 . ( 1 7 7 8 . ) Goji se t u i t a m o i u h r v a t s k o m p r i m o r j u ;
k o d g r a d a C r e s a p o d V r h o m ( H i r e ) . N a o t o k u Mljetu ( S v . Ma
rija) r a s t e pinjol u v e l i k i m h r p a m a ( P e t e r m a n n : F h r e r d u r c h
Dalmatien, W i e n 1899. p. 51.)
P. silvestris L . S p e c . pl. ed. I . ( 1 7 5 3 . ) p . 1 0 0 0 . S y n . P .

Frieseana
W i c h u F l o r a " ( 1 8 5 9 . ) p . 4 0 9 . P . Mughus
Jacq.
I c o n . r a r . I. t a b l . 1 9 3 . ( 1 7 8 1 1 7 8 6 . ) P . Bigensis
Desf. C a t .
h o r t . P a r . ( 1 8 2 9 . ) P . rubra Mill. D i e t . n r . 3 . ( 1 7 5 9 . ) P .
scariosa L o d d . Cat. ( 1 8 3 6 . ) p . 5 6 . P . silvestris
argentea
Stev.
u A n n . s o c n a t . I I . 2. p . 6 0 . ( 1 8 3 9 . ) P . squamosa
Bosc (ex
E n d l . S y n . Conif. p . 1 7 2 . ( 1 8 4 7 . ) U n a s j e p r a v a p o s t o j b i n a b o r u
u sjevernoj H r v a t s k o j , n a v l a s t i t o n a g o r i I v a n i c i i n a p r i g o r j u
M a c e l j s k e g o r e . K r a s n e su i b u j n e b o r o v e u m e n a kosi K a m e n i c i
k o d T r a k o a n a , o t k u d a se s t e r u p r e m a K l e n o v n i k u , M a r u e v c u i
1
W a l d l i e b ., Ein verschwundener deutscher Baum u Deutsch.

Forst-Ztg." Bnd. VII. p . 6 5 2 - 6 5 4 . o n w e n t z H., Die Eibe in
Westpreussen, ein aussterbender W a l d b a u m u J a h r b . d. N a t u r w . "
1 8 9 2 1 8 9 3 . p . 2 4 9 2 5 1 . Die Eibe u W i e n e r illustr. GartenZtg." 1 8 9 8 . p . 1 2 - 1 4 . Sind d. Eiben in der M a r k noch w i l d ?
u Gartenflora" 1 8 9 9 . Heft 1 9 .
V i n i c i . N a I v a n i c i i m a b o r i k a u p r i g o r j u o k o I v a n c a , Borja, L e p o g l a v e , o t k u d a seu
sa b r e z o m ,
do V a r a d i n a ;
oko Koprivnice,
do Daruvara, j u n o
tvikih jezera,
na Borovu
do
kod
Velikoj Paklenici;
vrha
P r e m a istoku iri se b o r
zapadno
do
Pli
oko Zaborskoga (ne" Saborskoga)
Jesenice.
na
Zagorju oko Kraljeva
Gline (uma Pogledi),
gdje ga ima
vrhu
Krievaca.
Na Velebitu
irna g o l e m
borik
P l j e e v i c i v e l e b i t s k o j i m a B o r o v a k o s a , no
n e z n a m , d a li n a njoj r a s t e b o r obini ili Pinus

od D a r u v a r a bora u Slavoniji
montana.
Dalje
nema.
O d bora i m a vie forama i odlika, na koje upozorujemo s toga,

j e r e se j a m a n o k o j a n a i i u nas.
S obzirom
g r a n j e n o s t z a n i m l j i v a j e f o r m a fastigiata
n a k o j u n a l i k u j e f. compressa,
F o r m a pendula
na
uzrast i ras-
s piramidalnom kronjom,
ali su j o j iglice s a m o 12 c m . d u g e .
ima visave grane,
u f. vir gata
(Sehlangenkiefer)
s v r i stoje u s p r a v n o , i z d u b l j e n e su, a p r e m a k r a j u
B o r se o d l i k u j e i k o r o m ,
a znaajna
?
razgranjene.
je f. annulata
(Schuppen
k i e f e r ) , u k o j e j e d e b l o u 'f
svoga obujma prstenasto
(geringelt),
jer
pravilno
pranice
se
lila
(Borke)
gotovo
lupi.
Ako
su
b o r a r u i a s t e ili k a r m i n a s t o - z a g a s i t e , o n d a j e to i.
a m i j e n j a se i
gihha,
reflexa.
oblik eerike,
Ovu
zadnju
H em pel i W i l h e l m
pozornosti,
vima
jer
je
na
i reflexa),
rani
Blau
forme
kod
ili
plana,
Sarajeva.
naklanjaju
Conifer a C a s p a r n a b o r o
istom
stablu
naao dvije
p a i m a i p r e l a z n i h forama.
svome umskom drveu i grmlju"

s u v r s t e od b o r a :
nastale
1. e. f. A b t h . o v i m f o r m a m a n e
poznati poznava
u istonoj P r u s k o j
eeri k a (plana
p a su o t u d a
formu naao j e
erythranthera.
forme
n a v o d i za nau d o m o v i n u
mekani
bor,
koji
od
Ettinger u
dvije
je u n a s o b i a n ,
r a s t e b r e , v i t k a j e d e b l a , i m a v e e iglice i u t e cvjetne r e s e , d r v o
m u j e m e k e i bljee,
drvo
veoma
tvrdo,
dok
rasto
je
noga
zagasito,
p a n j u ; k r a i je u deblu, krljaviji
ali jae, m u k a resa crvenkasta.
s jakom
u kronji,
ili t v r d o g a
bora
debelom k o r o m
iglice su m u
na
krae,
O v a j je b o r u n a s rjei.
P. halepensis Mili. ( n e L . " , k a k o pie F l . Cr. p . 1044.) D i e t ,

n r . 8. ( 1 7 5 9 . )
S y n . P.
p . 1 8 1 . , 1 8 4 7 . ) P.
hierosolymitaua
Lamb.
Pin.
genuensis
Abasica
C o o k (ex E n d l . S y n .
D u h a m . A r b r . I I . p. 2 1 0 . (1768.) P.
ed. I I .
p. 13. (1828.)
P. pithyusa
bor
v e l i k e u m e od M a k a r s k e do K o t o r a ,
Strangw.
ex
stvara
pa po o t o c i m a
K r a p n j u , Mljetu, B r a u , H v a r u , K o r u l i , V i s u , L a s t o v u ,
u. J. A. 159.
P.
maritima
G a r d . M a g . p . 6 3 8 . ( 1 8 4 0 . ) U m e d i t e r a n s k o j flori D a l m a c i j e
bijeli
Conif.
C a r r . Conit. p . 3 5 2 . ( 1 8 5 5 . )
Lokrumu,
8
K a l o e e p u , n a p o l u o t o k u L o p u d u ( e t e r m a n 1. . p . 3 6 . ) . R a s t e
i u drugim
zemljama oko Sredozemnoga
te see i z t o n o d o
visoko.
Sirije
U generalnom
i Palestine,
herbaru
mora,
uspinjui
k r . sveuilita
s otoka H v a r a , u b r a n od prof. J i r u a
Aziji i Africi,
se
uva
15. travnja
do
1 0 0 0 m.
se ovaj
bor
1877.
U Hercegovini kod G r a b a , poee kultiviran, primjerice u Mo

staru,
Trebinju.
P. montana D u R o i O b s . bot. p . 4 2 . (1771.) S y n . P.
Mughus
S c o p . F l . C a r i n . ed. I I . p . 2 4 7 . ( 1 7 7 2 . ) ; B e c k 1. c. p . 5 . , d o k
Ascherson i Graebner
od P. montana
Hempelu
ne n a v o d e " k a o sinonim, v e k a o
S y n o p . d. m i t t e l e u r o p .
i Wilhelmu na j e
k o j i m g a i m e n o m (P.
Pumilio)
bor
P.
Fl. I.
montana
ga
podvrstu
p. 228. (1897.)
v a r . Pumilio,
Po
pod
o p i s u j u W a l d s t e i n i K i t a i b e l 1.
, tabl. 1 4 9 . U n a s pod M a l i m R i s n j a k o m do t j e m e n i c e V e l i k o g a
R l s n j a k a . n a V e l i k o m S n j e n i k u , o t k u d a se s t e r e n a M.
Snjenik,
na Medvrh, Guslice, zarubljujui g o l e m i m vijencem rasklimani

J e l e n a c . O b i a n j e b o r i n a Bjelolasici,
U hrvatskom
primorju na Suhom v r h u ,
bitu na V e l i k o j Visoici
kao
gusta
gdje ga zovu
Cuninoj glavi ; na Vele
neprolazna uma ( H i r e ) ,
Pljeevici, M a l o m U r l a j u ( W a l d s t e i n
cegovini b o r i j e o b i a n , pa n a m B e c k
U Bosni i H e r
z a v a r . Pumilio
n e k e forme. P o A s c h e r s o n u i G r a e b n e r u P. Mughus
kao
biljei i
podvrsta
d v o j b e n j e za H r v a t s k u i D a l m a c i j u ( D i n a r a ? ) N a R i s n j a k u
P. Pinaster
na
i K i t a i b e l ) ; u Dalmaciji
na Dinari ( V i s i a n i , gdje ga zovu k l e k o v i n a " ) .
k l e k o v i n a mjeseca
vrh
borina".
cvate
lipnja.
S o l a n d e r u Ait, H o r . K e w . ed. I. vol. I I I . p. 3 6 7 .
( 1 7 8 9 . ) , a nije a u k t o r A i t . " ,
S y n . P. Laricio
k a k o itamo u Fl. Cr. p. 1045.
Savi Fl. Pis. I I . p. 3 5 3 . (1798.)
P.
P o i r . E n c . M e t h . V . p . 3 3 7 . ( 1 8 0 4 . ) , a n e L a m " . P.
. L . S p e c . pl. ed. I . p . 1 0 0 0 . ( 1 7 5 3 . ) P. syrtica
Thor
maritima
silvestris
Prom.
golfe G a s e . p . 1 6 1 . ( 1 8 1 0 . ) U D a l m a c i j i n a o t o k u B r a u , H v a r u
K o r u l i , k o j a bijae u s t a r o d o b a i o v i m b o r o m t a k o g u s t o
zarasla,
d a su j e G r c i zvali C r n a " . P r e m a tlu i s t a n i t u mijenja

se u m o r s k o g a
te
katkada
austriaca
1
bora
nalikuje
na
duljina iglica,
crni
bor
ili
veliina eerika i uzrast,

crnobor
(P.
Laricio
var.
E n d l . ) M o r s k i se b o r t u i t a m o p o D a l m a c i j i i sadi.
Dr. G n t h e r vitez B e c k pl. M a n n a g e t t a : Flora Bosne,

Hercegovine i novopazarskog s a n d a k a u Glasniku zemaljskoga m u
zeja u Bosni i Hercegovini". Sarajevo 1 9 0 3 . p . 3.
Bugari zovu klekovinu : 1 e (po Velenovskom).
2
P . L a r i c i o P o i r . v a r . Austriaca
i Wilhelm
E n d l i c h e r S y n o p . Conif. p . 1 7 9 .
(1847.);
Hempel
austriaca
H s s . A n n a l , p . 6. ( 1 8 3 0 . )
I. p. 199. (1842.)
P . Laricio
grescens
I.
Abth.
P. Fendii
L . p . 148.
P. dalmatica
Syn.
C a r r . Conif. p . 4 9 6 . (1855.)
K o c h S y n o p . ed. I L p. 767.
P.
Vis. F l . d a i m .
(18431845.) P .
Ten. Fl. Nap. V. p. 266. (18351836.) P .
H o s t F l . A u s t r . I L p . 2 9 4 . ( 1 $ 0 9 . ) P . sylvestris
ni-
nigricans
Baumg. Enum.
pi. trans. . p. 3 0 3 . (1816.)

U naoj monarhiji pravo j e podruje
donja
Austrija,
Koruka,
Kranjska,
c r n o m u b o r u ili c r n o b o r u
austrijsko
primorje,
Istra,
j u n i k a r p a t s k i o g r a n c i o k o M e h a d i j e i Orove, h r v a t s k o p r i m o r j e ,
D a l m a c i j a , j u n a B o s n a i H e r c e g o v i n a . U D a l m a c i j i su cijele u m e
od n j e g a n a B r a u , H v a r u , K o r u l i , p o l u o t o k u P e l j e c u ; i m a g a i
na Dinari, i za Dalmaciju
znaajno stablo mediteranske
flore.
O s o b i t a m u j e cijena, to r a s t e po k r e v i n a m a , p a zato n j i m e
oum-
ljuju
n a e g o l e t i . P r e k r a s n i su z a s a e n i borici n. p r . u B o r o v u n a
Grobnikom
P.
je
polju.
leucodermis
A n t o i n e u O e s t e r r . bot, Z e i t s c h r . X I I I . p . 3 6 6 .
3 6 8 . ( 1 8 6 3 . ) B e c k 1. e. p. 3 .
s k o g m u z e j a u Bosni i H e r c e g o v i n i "
i Wilhelm
1.
I. p. 158.
fig.
Fiala u Glasniku
(1890.)
7984.
p. 376.
Pani
zemalj
Hempel
A d d i t . a d ti.
S e r b . p . 2 1 5 . A s c h e r s o n i G r a e b n e r S y n o p . I . p. 2 1 2 .
P . Heldreichii
Boiss. F l . O r i e n t . V . p. 6 9 7 . P . Laricio
Syn.
Pantocs.
Adnot. p. 30.
Ova vrsta bora poznata je naemu narodu kao m u n j i k a
smr
i bor-
( P a n z e r f h r e , S c h l a n g e n h a u t k i e f e r ) ; o b r e o ju j e u D a l m a c i j i
Franjo M a y ,
vrtar dvorskoga vrta
krenuo u Crnu goru.
Zaustavila
u Beu,
ga je
k a d j e god. 1 8 6 3 .
ponajprije u
Krivoijama
k o d R i s n a , o t k u d a p r e l a z i u C r n u g o r u . R a s t e i z n a d pojasa
bukve.
K r a s n i h e k s e m p l a r a n a a o j e M a l ) - n a Bijeloj g o r i , a v e l i k e u m e
n a O r j e n u n a d o l o m i t n o m , k r e v i t o m tlu.
Veoma je plodna,
drva
joj sijeku i p r o d a v a j u u B o c i k o t o r s k o j . M u n j i k a p a d a u oi s v o j o m
p o p u t srebra bijelom
korom.
P r e m d a j e o v a v r s t a b o r a o t k r i v e n a i o p i s a n a g. 1 8 6 3 . , i p a k j e
p i s c i m a F l . C r . o s t a l a n e p o z n a t a " , ali i N e i l r e i c h u . A n t o i n e
daje
t a n u d i j a g n o z u (1. c.).
Die nchste Verwandsehaft
Laricio,
von
der
Rindenbildung
ten,
sie
sich
z e i g t diese F h r e u n s t r e i t i g m i t P .
namentlich
und F r b u n g ,
bschelfrmig
gedrngten
durch
die
eigenthmliche
d u r c h die k r z e r e n ,
Nadeln,
endlieh
dich
durch
die
etwas k l e i n e r e n ,
weit
harzreicheren
gefurbten Zapfen unterscheiden lsst"
und s'ch w a r z g r n
(Antoine).
P o d r u j e m u n j i k e n i j e v e l i k o ; o n a r a s t e p o j e d i n c e ili j e u t r e s e n a
u drugu umu
ili se m i j e a
s crnim
borom,
bukvom i jelom,
s t v a r a i istu u m u .
Fosilne
v r s t e . P i n u s Doljensis Pil., P . furcata
U n g . , P. G o e -
t h a n a U n g . , P . hepios Ung., P . Laricio Poir., P . pinastroides
Ung.
( P i l a r 1. c.)
U Crnoj gori raste m u n j i k a i na K o m u ( P a n t o c s e k ) ,
(po B e c k u )
na
stijenama Hranisave,
u Bosni
na Vitorog-planini,
ali n e
raste u umskom predjelu Crne gore, za koju j e navodi e r n e r .

U Hercegovini j e ima na Preslici-planini,
P o r i m - p l a n i n i , esta j e n a V i s o i e i ,
na Prenju,
na
Prislap-i
pojedince izmeu crnoga
bora
u g o r n j o j dolini L a a n i c e , n a M u h a r n i c i - p l a n i n i , n a P l a i ,
Cabulji-
p l a n i n i , V u j e m z u b u , Gnjiloj g r e d i i d r .
munjika
U Srbiji raste
po M u r t e n i c i u U i k o j , i m a j e u A l b a n i j i ,
skoj ; V e l e n o v s k y
je
ne
navodi.
ali je n e m a u
Munjika
Bugar
procvate
koncem
svibnja.
l'.
tana
Cembra
Lam.
1 0 4 5 . rasti
L . S p e c . pl. e d . I . p . 1 0 0 0 . ( 1 7 5 3 . ) S y n . P.
Fl.
Fr.
III.
p. 6 5 1 . (1778.)
in c a c u m i n i b u s
ad
j e mjesto n a v o d i K l i n g g r f f .
Cubar"
Ja je
imala
bi
po
(reete Cabar").
nijesam naao,
limbi
Alpama,
i u
provalijama.
K a r p a t i m a (gdje
Larix
Prava je
smo gledali
S m o k o v c a velike u m e ; i u sjevernoj Rusiji
na
za
sauvala
postojbina
Tatrama
oko
(Sibiriji).
(Tourn. ex) Adans.
F a m . I I . ( 1 7 6 3 . ) p . 4 8 0 . E n d l . G e n . n. 1 7 9 5 . a. ( I V . )
(IV.)
koje
pa ako je
bijae tu, ili j e nestalo ( k a o to n e s t a j e tise) ili se m o d a

na nepristupnim strminama
F l . Cr. p .
D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. p r i m . p . 3 .
1803.
Ascherson i
G r a e b n e r I. p. 202.
L. decidua Mill. G a r d . diet. ed. V I I I . ( 1 7 6 8 . ) ; E n g l e r i P r a n t l
p. 7 5 . S y n . Arcliangelica
(1842.)
L.
decidua
( 1 8 6 5 . ) L. intermedia
Larix
L a w s , e x L o u d . E n c . of t r e e s p . 1 0 5 5 .
[i. rossica
H e n k . i H c h s t . N a d e l h . p. 1 3 2 .
L a w s . a p . L o u d . 1. c. p . 1 0 5 5 .
Pinus
L . S p e c . pi. ed. I. ( 1 7 5 3 . ) p . 1 0 0 1 . i P a l l . F l . R o s s . I . p . 1.
( 1 7 8 4 . ) ; F l . C r . p . 1 0 4 2 . k a o Larix
europaea
P o Fl. Cr. p. 1042. pojedince u b r d o v i t i m

sana, a po Wierzbickiju
D . C.
umama oko Trako-
i n a I v a n i c i ( V e r z e i c h n i s s v o n 17 auf
der
Ivanica
( P r a g 1820.)
1 8 2 0 . g e f u n d e n e n Pflanzen u A n d r
Hesperus"
B e i l a g e N r . 2 7 z u m X X V I I . B a n d e , p . 203.)
Imao
bi a r i r a s t i i n a V e l e b i t u ,
ali g a K i t a i b e l i d r u g i b o t a n i a r i n e
navode.
oko
U Gorskom kotaru
Broda
(Hire:
Vegetacija
Gor
s k o g a k o t a r a p. 62.) P o E t t i n g e r u u u m a m a krievako-bjelovarske
u p a n i j e , o k o S l u n j a i d r u g u d a ( d a l i s a m o n i k ili s a e n ?) N y m a
g a n a v o d i za H e r c e g o v i n u i C r n u g o r u , n o po B e c k u za onu zemlju
d v o j b e n o ; u B u g a r s k o j i S r b i j i n e m a ga.
Picea L i n k
u A b b , A k a d . Berlin 1 8 2 7 . ( 1 8 3 0 . ) p . 179. E n d l . G e n . 1795/b. ;
( I V . ) 1 8 0 3 . ( I I I . ) E n g l e r i P r a n t l . I I . A b t h . 1. p . 77. D a l l a
T o r r e i H a r m s fasc. p r i m . p . 3 . A s c h e r s o n i G r a e b n e r p. 194.
P. excelsa L i n k u L i n n a e a " X V . ( 1 8 4 1 . ) p . 5 1 7 . ;
i G r a e b n e r S y n o p . I. p . 196.
ed. 1. ( 1 7 5 3 . / p .
P. excelsa
1002.
S v n . Pinns
P. Picea
Abies
Ascherson
L . S p e c . pi.
D u r n i Obs. bot. p. 37. ( 1 7 7 1 . )
L a m . F l . F r . . p. 202. (1778.)
D . C. F l . F r . I I I . p . 2 7 5 . ( 1 8 0 5 . ) Picea
Abies
vulgaris
excelsa
L i n k u Abb..
A k a d . Berlin ( 1 8 2 7 . ) p . 1 8 0 . F l . Cr. p . 1 0 4 3 . k a o Abies
excelsa
Poir. E n g l e r i P r a n t l p. 78., Ascherson i G r a e b n e r S y n o p . I. p.

196..
Hempel
Linkovim
i Wilhelm
imenom.
p.
5 3 . opisuju
smreku
Posvuda
u Gorskom
kotaru,
krasne ume oko Mrkoplja, Skrada,
takoer
pod
stvarajui
pre
Lica, Lasca, Kuelja.
U hr
vatskom primorju na Velikom Obruu, Suhom vrhu, Grleu, Jesenici.
Lijepih uma
ima
oko Vrbovskoga,
Severina,
na Velikoj i
Maloj K a p e l i , V e l e b i t u , u Z u m b e r k u , Z a g r e b a k o j g o r i itd.
(Vidi
Hire:
list".
Iglasto
drvee
i grmlje
hrvatske
flore.
umarski
Z a g r e b 1 8 9 8 . p . 2 7 5 2 8 5 . , g d j e su o p i s a n e i n e k e odlike).
Abies
(Tourn. ex L.
Fl. lappon. (1737.) p. 2 7 7 . 1 ; L i n k u Linnaea" X V . (1841.) p.

5 2 5 . E n d l . G e n . n . 1 7 9 5 . c. ; ( I V . ) 1 8 0 3 . I I . E n g l e r i P r a n t l
T h l . I I . A b t h . 1. p. 8 1 . D a l l a T o r r e i H a r m s p . 3 . A s c h e r s o n
i G r a e b n e r Synop. I. p. 190.
A. alba
Graebner
Mili. G a r d . diet. e d . V I I I . n r . 1. ( 1 7 6 8 . ) ;
S y n o p . I. p. 190.
I I . p . 2 7 5 . ( 1 8 0 5 . ) Pinns
Abies
vulgaris
Poir.
Abies
Enc.
F l . Cr. p . 1 0 4 2 . k a o Abies
S y n . A. pectinata
Meth.
pectinata
Ascherson i
D . C. F l . F r .
O b s . bot. p. 3 9 . ( 1 7 7 1 . )
Suppl. VI.
D . C.
p. 5 1 4 .
(1817.);
Golemih jelvika i m a u n a s u G o r s k o m kotaru (Bitorajska

Benkovac k o d Lica,
uma,
Malo i Veliko Rogono k o d Fuine), a n a j -
bujniji s v a k a k o u B r l o k o m , g d j e s e j e l a z b i l a u g u s t u u m u . O k o
Cabra n a V r h o v c i m a itd. Pojedince n a S a m o b o r s k o j i Maceljskoj
gori, na Ivanici ( H i r e ) ; u Slavoniji o k o D a r u v a r a , V o i n a , Z v e e v a ,
Straemana ( K a n i t z ) , oko Duboke, Jankovca i na Papuku
(Hire).
I m a jele n a Velikoj i Maloj Kapeli, n a Kuterevskoj kosi (Velebit),

n a p l a n i n i R e s n i k u itd. ( V . H i r e
Iglasto rvee . . . p . 285289.)
B i l j e k a . Schlosser i Vukotinovi zovu jelu o m o r i k o m , a

smreku j e l o m . jeli i smreki (cmerku, smreku, smreki, smrekvi,
smrki, smrkovini, smroku, cmroku, cmreku) raspravljao sam opirnije
u spomenutom teaju umarskoga lista" p . 2 7 6 2 7 8 . i u Radu
Jugoslavenske akademije" g . 1 8 9 6 . k n j . 1 2 6 . i tamo dokazao, d a j e
o m o r i k a posve druga vrsta etinara, koju j e P a n i opisao k a o
Picea Omorica.
njemakom imenu j e l e i smreke vidi : Ascherson
i Graebner Synopsis I. p . 1 9 1 .
F o s i l n a v r s t a Abies
lanceolata
U n g . p o z n a t a j e iz p o d s u s j e d s k i h
l a p o r a ( P i l a r 1. c ) .
Cupressus
Gen. ed. I. ( 1 7 3 7 . ) ;
Endl.
G e n . n. 1 7 9 1 . ;
(Tourn. ex L.
L . Spec.
pl. ed. I. (1753.) p. 1002.)
(IV.) 1798.
Engler
i Prantl
. II.
A b t h . 1. p . 9 9 . D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. p r i m . p . 4 .
O. sempervirens L . S p e c . p l . e d . I . p . 1 0 0 2 . ( 1 8 5 3 . )
C. conoidea
D . . F l . F r . V . p . 3 3 6 . ( 1 8 1 5 . )
Obs.
Syn.
S p a d . X y l o g r . p . 1 8 9 . ( 1 8 2 6 1 8 2 8 . ) .
. pyramidalis
fastigiata
Targ.
Tozz.
bot. p . 5 3 . ( 1 8 0 8 1 8 1 0 . )
Prava j e domovina
empresu
(Cypresse)
na gorama
sjeverne
P e r s i j e i u istonim k r a j e v i m a S r e d o z e m n o g a m o r a , o t k u d a s u g a
Rimljani presadili
Bodesko jezero,
i rado ga sade
i u alpinske k r a j e v e i j o sjevernije n. pr. n a

oko Metza.
po grobljima.
U h r v a t s k o m primorju se udomaio
Poput jablana
visokih stabala i m a
n a R i j e c i , n a T r s a t u , i m a e m p r e s a u D r a i , B a k r u , o t k u d a se d i e
d o G r o b n i k o g a polja ( a v l e , C e r n i k ) .
Dalmaciji,
a prezanimljiva
R a s t e i p o o t o c i m a i svoj
j e ona uma
n a poluotoku
ispod s a m o s t a n a V e l e G o s p e ( M a d o n n a g r a n d e ) ,
Peljecu
koja zaprema 11
hektara povrine (Hmpel i W i l h e l m p . 196.)

Ascherson
zontalis,
i Graebner
razlikuju dvije podvrste:
grane horizontalne ( F l . Cr. k a o vrsta), i b)
grane uspravne, prilegle (Synop. p . 237.).
a)
hori-
pyramidalis,
Juniperus
S y s t . ed. I . ( 1 7 3 5 . ) ;
L.
(Tourn. ex L.
Spec.
pl. ed. I.
End'l. G e n . n . 1 7 8 9 . ; ( I V . ) 1 7 8 9 .
(1753.) p . 1038.)
E n g l e r i P r a n t l I I . T h l . 1.
A b t h . p . 1 0 1 . D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. p r i m . p . 4. A s c h e r s o n
i G r a e b n e r S y n o p . I. p . 2 4 1 .
J. communis
L . S p e c . p i . ed. I . p . 1 0 4 0 . ( 1 7 5 3 . ) O b i n a b o r o
v i c a ( s m r e k a , s m r e k v a , s m r e k o v i c a , s m r e k v a c r n a , k a d i k ili fenja)
openo j e poznata. P r a v a joj j e u nas postojbina na K r a s u ,
stito u k r a j e v i m a
pa odavde
p r a m a P l a k o m u i O t o c u , p o k r i v a j u i v e l i k e prostore.
Obina j e
oko Severina karlovakoga,
umberku
rakiju
Karlovca
do
navla
Slunja i Ogulina,
brinj",
od
gdje
je
zovu
b r i n j e " (u
brinjevac"), o t k u d a prelazi
u krajeve
Gorskoga
k o t a r a ( S k r a d s k i v r h , T u r k e ob.), gdje j e poznata k a o
resnica".
Iz Gorskoga kotara sputa
se
primorje
do s a m e m o r s k e obale
(Rui-selo k o d Hreljina, G r o b n i k , Jelenje, Kukuljanovo, Sv. K u z a m ,

K o s t r e n a sv. B a r b a r e i sv. L u c i j e ) , p a j e i m a i n a p e i n a m a
vrha
Soplja kod B a k r a ( H i r e ) . O k o Rijeke kod Preluke ( R o s s i ) , kod

S e n j a n a F r a n c i k o v c u i S t o l c u (prof. M i h a i l o v i ) . U D a l m a c i j i
mora da je veoma rijetka,
jer n a m j e V i s i a n i
biljei s a m o
M i o i k o d D r n i a ( F l . d a i m . vol. I. 1842. p . 202.) U C r n o j

na Malom Durmitoru
Od borovice ima
var.
vulgaris
communis
(Pantocsek).
vie
odlika,
Aschers, i Graeb.
var. Spaeh
J. comm.
za
gori
n o F l . Cr. n e opisuje
Synop. I. p. 244.
nijedne.
Syn.
J.
A n n . S o c . n a t . 2. ser. X V I . p . 2 8 9 . 1 8 4 1 .
v a r . mont ana
Neilr. F l . N i e d . - O e s t e r r . I. p . 2 2 7 . 1 8 5 9 .
P r e l j e n i i g l i c a r a z m a k n u t i n a 3 6 m m . , iglice u s k o - l i n e a l n e , 1 m m .
i r o k e , n a p r e r e z u t r o b r i a s t e , o d o z d o p l o s n a t e ili k o n k a v n e .
j e u nas najobinija"
p a m a se u s p i n j e
var.
odlika
po
ravninama i brdinama,
Ovo
a u Al
1490 m. visoko.
prostrata
( W i l l k . F o r s t l . F l . p . 2 1 4 . 1872.), ed. I I . p . 2 6 4 .
D e b l o p r i k r a e n o , g r a n e p o v a l j e n e , p r e l j e n i bliski. U n a s sa t i p i k o m
formom.
v a r . pendula ( L o u d . ) G r a n e r a h l e , p o s t r a n i n e s p u t e n e , d a v i s e
k a o u b r e z e ili s t r m o g l e d a . O k o R a t u l j a u dolini R j e i n e u h r v a t
s k o m primorju ( H i r e ) . U Bosni na Grabeu kod Boraca, n a Vlasini
i Zaloju ( F o r m a n e k
var.
munis
compressa
hortensis
1. c ) .
( C a r r i r e Conif. p. 2 2 . 1855.) S y n . J.
Rinz.
Poraste
u gustoj,
uspravnoj
W i l l k o m m u 1. . d i v l j e u I s t r i i D a l m a c i j i ; u n a s o k o
Kom. Moravica, Skrada
(Hire).
piramidi.
com
Po
Vrbovskoga,
var.
nana
Aseherson i Graebrier S y n o p . I. p. 2 4 6 . i Fl. d. Nordd.
F l a c h l a n d e s p. 4 2 . ( 1 8 9 8 1 8 9 9 . ) ; Richter P l a n t a e E u r o p e a e , tom.
I. p. 6 . ; F l . Cr. p. 1 0 4 1 . k a o J.
now",
nana
L . , no auktor j e
koji j e opisuje 1805. u S p e c . pl. I V . p. 8 5 4 .
Sibirica
Burgsdorf
po W i l l d e n o w u . )
Anleit. . 2 7 2 . ( 1 7 8 7 . ) ,
1 8 0 7 . J. depressa
J.
montana
Willde-
S y n . J'.
I L ed. p. 127. "(1790.
Schult. S c h n e e b e r g
S t e v . Bull. d. Mose. X X X .
I I . p. 1 2 4 .
2. p. 3 9 8 . 1 8 5 7 .
B i l j e k a . Die Einziehung dieser Art kann um so weniger be

fremden, als bereits eine grssere Anzahl namhafter Floristen ( W a h
l e n b e r g , N e i l r e i c h , S a n i o u. a.) auf Grund eingehender Studien
ihre Artbereehtigung angezweifelt haben. Zwischen den beiden typisch
ausgebildeten Endgliedern der oben angefhrten Formenreihe finden
sich alle erdenkliehen Uebergnge und selbst die sieh bei der anato
mischen Untersuchung beider (vgl. W e t t s t e i n . . O., dessen An
gaben wir vollkommen b e s t t i g e n knnen) herausstellenden Unterschiede
zeigen sich bei den Zwischenf'ormen ebenso schwankend wie die mor
phologischen Merkmale; mit der abnehmenden Grsse der Pflanze und
Lnge der Bltter macht sich eine auffllige A b s c h w c h u n s des mecha
nischen Systems und damit eine gewisse A b r u n d u n g der Querschnitts
formen bemerkbar. Die Aufrechterhaltung als U n t e r a r t erschien nicht
angemessen, da die Form keine von der des T y p u s abweichende geo
graphische Verbreitung erkennen lsst". ( A s e h e r s o n i G r a e b n e r
Synop. I. p. 247.)
P o Saniu m o g u iglice biti u s m r i i n e ili p l a n i n s k e
boro
v i c e r a v n e ili g o t o v o ravno ili su v i e ili m a n j e zavrnute (J.

W i l l d . ) I m a i podvrsta imbrieata
(Beck),
prilegle, g o t o v o crepoliko poredane,

Moda i u nas. po B e c k u u Bosni.
nana
koje su iglice vrsto
tupkaste,
na hrptu k u g l a s t e .
F l . Cr. biljei n a m
za
borovicu Pljeevicu, Visoicu (i H i r e ) i D e b e l o brdo. J a
ovu
sam j e
naao u Gorskom kotaru na V e l i k o j V i e v i c i , Burnom Bitoraju, na

Velikom
Risnjaku, Aêlikom S n j e n i k u ,
Medvrhu,
Guslicama,
l e n c u ; na Velikoj Kapeli na Bijelim stijenama pod tisom"

sitni e k s e m p l a r i ) ; u h r v a t s k o m primorju na S u h o m v r h u ,
Je-
(posve
Velikom
Obruu, Grleu, na Platku k o d K a m e n j a k a , g d j e zalazi u b u k o v u

umu. N a Bjelolasici i K l e k u nijesam j e naao.
S a d i k o v c u k o d Otarija
osobito bujnim
pod
pojedincima
Na Velebitu i na
Sadikovakim kukom,
pod
Sadikovcem.
Po
Samaru, Badnju, S v . Brdu, P o t k u (Diar. 11 1 2 . ;
J. Oxycedrus
L . Spec.
dijele A s e h e r s o n
vrste :
pl. ed. I.
i Gra ebner
a brojno i u
Kitaibelu i na
i Zelebor).
p. 1 0 3 8 . ( 1 7 5 3 . )
Ovu
vrstu
S y n o p . I. p. 2 4 8 . u dvije pod
a)
J. rufescens.
S y n . J.
rufescens
Link
Sitzb.
Ges.
Nat.
F r e u n d e , B e r l i n 1 8 4 5 . , V o s s . Z t g . b r . 5 3 . ; F l o r a " X X I X . p. 5 7 9 .
( 1 8 4 6 . ) K o c h S y n o p . ed. II. p . 7 6 5 .
J. macrocarpa
Neilr.
V e g e t v e r h . v. C r o a t i e n p . 5 2 . O v a p o d v r s t a b u d e i do 6 m . v i s o k a ,
36 dm.
debela.
Plodovi
crveno- i tusto-sjajni
mrikulje"
(fettglnzend).
ova borovica, koju z o v u :
mrika
budu
712 mm.
naem
primorju
ili s m r i ,
iroki,
zbija se
u guste ume, ka
k o v a j e n. p r . o n a n a K a l v a r i j i k o d B a k r a . O d R i j e k e do D a l m a
cije. J.
Oxycedrus
n a j o b i n i j a j e bilina, a n a v l a s t i t o
mnogobrojna
od K u k u l j a n o v a d o C e r n i k a ( n e C r n i k a " ) , na p o l u o t o k u K o s t r e n s k o m , od K r a l j e v i c e d o S v . Jelene, g d j e i m a i selo m r i k a " .

j e blia
moru,
t o ljepe
napreduje,
pustoga i mrtvoga Krasa.
I m a je po b r e g o v i m a
Krasice (Hum), Praputnjaka
Sto
gdjegdje j e jedini nakit
i Hreljina,
oko
Kamenjaka,
ali n e p r e l a z i n a visove
G o r s k o g a k o t a r a . N a K v a r n e r s k i m o t o c i m a m r i k a j e dosta o b i n a ,
a udo-uma
od
n j e na o t o k u Cresu kod O r l e c a u k r a j u
D e b l a su j o j 8 1 0 m . v i s o k a ,
Skulke.
m. d e b e l a , a ima p o j e d i n a c a ,
imadu u premjeru gotovo j e d a n metar.
Otl b u r e o b r i j a n i h
koji
stabala
i m a na k r a s i P o a r u k o d S t i v a n a , o k o V r a n e i V r a n s k o g a j e z e r a ,
na k r a s i K a p i t u l s k o m k o d O r l e c a .
Lijepih umica
skoga na otoku Loinju, a ima je i po ostrvima

b ) J. m a c r o c a r p a
(1813.)
S y n . J.
pr. p a r . ./. c.
1 0 4 1 . k a o J.
Sibfh. et S m .
Oxycedus
2 4 m. v i s o k a ,
iglice
Koch".
su
o k o un
Fl. G r a c e . P r o d r . I I . p . 2 6 3 .
L . S p e c pi. ed. I . p . 1038. ( 1 7 5 3 . )
b . macrocarpa
macrocarpa
ima
(Hire).
gipke,
Neilr. 1. c. ( 1 8 6 8 . ) ; Fl. Cr. p.

Grana
se
mrikulje
od k o r i j e n a i b u d e
1215 mm.
iroke,
kuglaste, morastom maglicom pokrivene, ivahno crvene i manje

sjajne.
P o k r i v a tu
i tamo daleke krase
te j e
u naem
primorju
o b i n i j a od p r v e , a r j e a n a K v a r n e r s k i m otocima. O k o C r e s a n a
V r h u sa Pistacia
Terebinthus
; i m a j e n a Osorici ( o r i j e t k o ) , o k o
Osora, Stivana, o k o g r a d a K r k a i dr. ( H i r e ) .

P r e m a o b l i k u i boji p l o d a r a z l i k u j e m o : f. umbilicata
i G r a e b n e r S y n o p . I . p . 2 4 7 . S y n . J. m a c r . globosa
u k o j e su m r i k u l j e
k u g l a s t e , k a d su zrele, c r v e n k a s t e d o c r v e n o -
z a g a s i t e , d o k su u f. ellipsoidea
1. elipsoidne, na podini
i zagasito crno-modre. O v a j e odlika

1
Ascherson
N e i l r . 1. c ,
zauene
rjea,
Ovo j e mjesto dobilo ime od lirasta-cera (Quercus

Gerris).
Oko Loinja zovu plodove (po H a r a i u) smriii". U zaoj
botanikoj knjizi mogli bismo za J. rufescens
upotreblj".' .ti ime
..mrika", a za J. macrocarpa
smri".
2
122
(199)
D. .
B i l j e k a . J. rufescens
und J. macrocarpa
sind schwerlich als
besondere Arten anzusehen, wenn sie auch im frischen Zustande mit
Frchten leicht von einander zu unterscheiden sind, und nach E n g l e r
auch an den gemeinsamen Standorten Uebergnge nicht zu b e m e r k e n
sind. Die Unterschiede zwischen beiden F o r m e n sind jedoch nicht aus
reichend, ihnen das Artrecht zuzuerkennen ; es erscheint deshalb rich
tiger, sie als zwei (gut geschiedene) U n t e r a r t e n der J, Oxycedrus
an
zusehen, wie es V i s i a n i [ F l . daim. I. p . 2 0 2 . ( 1 8 4 2 . ) ] , N e i l r e i c h
(]. .) bereits g e t h a n " . (A s c h e r s o i G r a e b n e r Synop. p . 249.)
U I s t r i i m a v a r . viridis,
k o j o j su m r i k u l j e
zelene" boje.
J. Sabina L . S p e c . pl. ed. I. p . 1 0 3 9 . ( 1 7 5 3 . ) S y n . J.

tida
Spach
Sabina
A n n . soc. n a t . 2 . ser. X V I . p . 2 9 4 . ( 1 8 4 1 . )
officinalis
Garcke
F l . N o r d - u. M i t t e l d e u t s c h ,
foe-
pr. p a r .
ed. I V .
p . 3 8 7 . ( 1 8 5 8 . ) ; ed. X I V . p . 4 6 4 . ( 1 8 8 2 . )
P o Klinggrffu
(Linnaea, 36.) imala bi s m i a rasti na Samo
borskoj gori, gdje j e ve nekoliko godina uzalud traim. Z a
Klek
biljei n a m je K u g y .
kre
v i t i m m j e s t i m a lijevo
Raste
tu
na
od p u t e l j k a ,
tjemenici po t r a v n a t i m
to
vodi na najviu
taku,
d r u g u j e sa p a t u l j a s t i m , g o t o v o p o v a l j e n i m l i p a m a ( H i r e ) . P o Z e l e boru
na j u n o m Velebitu . . . .
massenhaft auf den
Waldblssen
d e s C r n o p a c " , po V i s i a n i j u u P a k l e n i c i i n a B i o k o v u p a n a p o d
noju Velebita (gdje?, K i t a i b e l
i J. phoenicea,
Catalog 38). O v a m o ide valjada
koju navodi dr. S c h l o s s e r
za june obronke Sv.
B r d a [Oesterr. bot. W o c h e n b l . . p . 3 7 0 . ( 1 8 5 2 . ) ] , e m u j e d v o j i o
i Neilreich.
U Schlosserovu g e n e r a l n o m h e r b a r u (br. 983.)
g r a n i c a , a n a ceduljici i t a m o in B a u e r n g r t e n " .
ima
Vukotinovi
e v u h e r b a r u p o d istim b r o j e m ( U b a a h s a d i s e " . )
God. 1892.
29. kolovoza naao sam s o m i n u

nama
tamonjega
vrha,
a poslije s a m o p a z i o ,
bezdana,
n a S a d i k o v c u ( V e l e b i t ) n a stije
to se u v a l i o
da
se
samu tjemenicu
m a l o d a l j e zbija
toga
u gutik,
k o j e m su p o j e d i n i g r m o v i 12 m . v i s o k i .
Po Vukotinoviu
imala
bi
B u r n o m Bitoraju i Vievici,
somina
rasti
na Velikom
gdje j e j a i drugi botaniari
Risnjaku,
nijesmo
nali (V. H i r e : V e g e t a c i j a G o r s k o g a k o t a r a p . 6 8 . ) .
U Crnoj gori ima somine
na
Bijeloj g o r i ,
Durmitoru i Komu,
u Srbiji po nepristupnim k r e v i n a m a n a Stolu i iza Z l o g a u Crnorekoj,
u provaliji
poznatoj
kao
Gaura Lazaru:
nema.
I u nas j e somina zastupana u dvije forme :
1
Po Deviu valja pisati
Srnopas".
u Bugarskoj j e
cupressifolia
A s c h e r s o n i G r a e b n e r S y n o p . p. 2 5 3 .
poredani poput ljusaka. Najobinija

horizontalis
Listii sitni,
forma.
A s c h e r s o n i G r a e b n e r 1. c. O n i z a k g r m s o p r u e n i m ,
r a z a s t r t i m ili p o v a l j e n i m g r a n i c a m a . S y n . J. Sabina
Hook. Fl. bor. amer. .
p . 166.
(1855.)
S p a c h 1. . S a t i p i k o m
formom.
J.
Sab.
humilis
multicaulis
B i l j e k a . P o r a d i j a k o g a mirisa slue granice od somine kao

pudilo moljaca, ali na alost i u nas kao abortivum". U vrtovima,
gdje se u raznim formama goji kao krasnica, nudan j e najstroi
nadzor, ili upravo bi j e valjalo ograditi reetkama ili gvozdenim ple
terom.
J. phoenicea
lycia
L. Spec.
p l . ed. I . p. 1 0 4 0 . ( 1 7 5 3 . )
L . 1. c. p . 1 0 3 9 . J. bacciformis
Sabina
nicea
lycia
A n t . C u p r . G a t t . p . 4 2 . ( ^ 5 7 1860.) S.
A n t . ibid. p . 4 2 .
Sv. Brdu,
Syn.
ali j e
phoe
P o F l . Cr. i m a l a bi o v a b o r o v i c a r a s t i n a
n e m a u Schlosserovu i Vukotinovievu
Z a H r v a t s k u poznato mi j e
samo jedno stanite;
herbaru.
14. l i p n j a
god.
1879. naao sam j e na vrhu R a v n u kod Drivenika u Vinodolu

nije J. Sabina,
(a
k a k o s a m b e z p o r e d b e n e g r a e mislio u p r v i m a h ) .
Z a O s o r i c u zabiljeio n a m j e
binaj,
J.
C a r r . Conif. p. 5 6 . ( 1 8 5 5 . )
ve barun
a biljei j e i prof. H a r a i ,
Seenus
( k a o J.
Sa-
Ovdje j e zovu b r e k a " , plo
d o v e b r e i i " (u L o i n j u b r i k a , b r i i i " ) .
Lanjske godine (1903.)
i s k r c a o s a m se n a o s t r v u O r s e r u k o d C u n s k o g a i v i d i o , d a m u j e
b r e k a k a o g r m p o k r i l a cijelu istonu,
tako
i na
Krku
otoku
oko
Cresu
Dubanice
zapadnu i junu stranu, pa

do
(Tommasini).
(br. 9 8 5 . A u s D a l m a t i e n " ) ,
C h e r s o bei F i u m e " ,
Osora
u
Punta
Kria.
Na
otoku
Schlosserovu
herbaru
Vukotinovievu herbaru
(br. 985.
1. E l i s e B r a i g ) .
B r e k a j e o b i n a p o svoj
Dalmaciji; kod Spljeta na v r h u Marijanu, na otoku H v a r u ( J i r u ) ,

oko Dubrovnika
(tur);
tiens" (Fr. P e t t e r
U Srbiji,
A u f allen I n s e l n d e s s d l i c h e n
Dalma
u ], d a i m , e x s i c c a t a br. 2 1 7 . ) .
Bugarskoj,
Bosni i Crnoj gori b r e k a ne raste,
ali j e
i m a u H e r c e g o v i n i : u d o l i n i N e r e t v e n i e od K o n j i c a , k o d
Zavale,
Mostara,
Drijena
(esto).
n a brdu Gljivi kod Trebinja,
koer somina"
var.
n a Vlatici i z n a d
Z o v u j e b r i k a " i ljuti s m r " , d o k

(Beck
turbinata
i m j e J. Sabina
ta
1. . p . 8.).
( G u s s . ) S y n o p . F l . Sie. I I . p . 6 3 4 . ( 1 8 4 4 . ) ; P a r i .
F l . Ital. I V . p. 9 1 . (1867.) ; K u n z e F l o r a " X X I X . p. 637. (1846.)

1
H a r a i . : Sulla vegetazione dell' isola di Lussino. U pro

gramu pomorske kole u Malom Loinju. Dio III. 1 8 9 5 . p . 19.
Brecii j a j o l i k i
Graebner
ili k r a t k o
zaokrueni,
Synop. p . 251.).
(1. c. p . 7.). U g e n e r a l n o m
Raste
herbaru
eunoliki
(Ascherson
po Richteru
Dalmaciji
k r . sveuilita
iz G r k e (1.
Orphanides).
B i l j e k a . B l t t e r a u j u n g e n Pflanzen (nicht selten auch an
einzelnen Zweigen lterer, welche dann mitunter fr Bastarde von J.
Oxyeedrus
und phoenicea
gehalten wurden, v g l . V i s i a n i P l . Dahn.
I. 2 0 3 . , H a r a i 19.) schmal lanzettlich zugespitzt bis 6 mm. lang,
abstehend, an lteren 1 (an Haupttrieben bis 2) m m . laug, kurz (bis
lnglich), dreieckig eifrmig, fast anliegend, oft sich dachig deckend . ."
( A s c h e r s o n i G r a e b n e r Synop. p . 2 5 0 . )
Gnetaceae
Lindl.
u Bot. R e g . ( 1 8 3 4 . ) p . 1 6 8 6 . ; N a t . S y s t . e d . I I . p . 3 1 1 . ( 1 8 3 6 . )
Eichler u Engler
i P r a n t l Pflnzfam.
. . 1. A b t h . p . 1 1 6 .
D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. p r i m . p . 4 . E n g l e r S y l l . p . 7 5 .
Ephedra
(Tourn. ex L .
G e n . ed. I . (1737.) p . 3 1 2 . ) ; L . S p e c . p l . e d . I . ( 1 7 5 3 . ) p . 1 0 4 0 .
E n d l . G e n . n . 1 8 0 4 . ; ( I V . ) 1 8 1 6 / 3 . E n g l e r i P r a n t l 1. c. p .
1 1 7 . D a l l a T o r r e i H a r m s 1. c. p . 4 . F l . C r . p . 1 0 3 7 . s u b
Conifcrae.
Dr. O t t o
S t a p f : D i e A r t e n d e r G a t t u n g Ephedra
d. . A k a d e m i e
der Wissenschaften.
Wien
(1889.)
1112.) S a 2 1 tablom, 12 figura u tekstu i j e d n o m

E. Nebrodensis
Tineo
Guss.
( 1 8 4 4 . ) S y n . . major
F l . Sieil.
kartom.
Synop. I I . 2. p. 6 3 7 .
Host F l . Austr. I L p . 6 7 1 . (1831.)
S t a p f 1. . . I I I . t. X X . f. 1 7. p . 7 7 . A s c h e r s o n
Synop. I. p. 2 6 1 . ; Marchesetti
(1895.)
(Denkschrift,
Bd. L V I . p.
Fl. dell'Isola
Graebner
di Lussino
p. 74.
n a jugo-istonim
obron
Prof. H a r a i o
n a a o j e o v u Ephedra,
cima Osorice (otok Loinj). U Dalmaciji n a K r k u o k o S k r a d i n a ,

k o d S p l j e t a , osobito n a M a r i j a n u , o k o K l i s a , S o l i n a i D u b r o v n i k a
(Ascherson
i Graebner
baru (br. 2693.):
S y n o p . p . 2 6 1 . ) " K l i n g g r f f o v u
Ad muros,
V o d o p i , 1 8 6 8 . ) Prof. J i r u
macerias
Lapad
her
e t G r a \ o s a e " (1.
u b r a o j e n a M a r i j a n u g. 1 8 7 7 . IJ
Hercegovini n a vapnenim stijenama oko Mostara, navlastito po do

njim
1
obroncima
Huma
neposredno
uz varo
u velikoj
mnoini
ovoj e (kao i Haraievim r a d n j a m a ) biti vie govora, k a d

budem pisao Flora Kvarnerskih otoka i njegova otoja".
(M u r b e ) , n a p r a v o s l a v n o m groblju i po stijenama kod

(B a e i t ; V. B e e k
Nije t o t i p i k a
forma,
ve var.
Villarsii
(Gren. i Godr. Fl. Fr.
I I I . p . 1 6 1 . ( 1 8 5 5 . ) k a o v r s t a ) . S y n . . procera
S u p p l . I . p . 4 4 . ( 1 8 7 2 . ) . rigida
Cat. F I . R h n e p . 6 8 7 . ( 1 8 8 1
chers
Stoca
1. . p . 9.).
d' A m b o u s q u i e s e s
Vis. Fl. daim.
v a r . Nebrodensis
Saint
Lager
1882.) U g e n e r a l n o m h e r b a r u
prs
Creissels
(Aveyron)
Ro
France"
(Ree
S a l tel).
Granice
su
u ove
odlike
vie ili m a n j e h r a p a v e .
Rese
p o n a j v i e j a j a s t o - k u g l a s t e sa o b i n o j a j a s t i m s j e m e n o m .
K a r l o b a g n a v o d i F l . C r . p. 1 0 3 8 . . distachya
p. 1 0 4 0 . ( 1 7 5 3 . )
2 6 . (182(5.)
E.
maritima
V
S y n . . vulgaris
E.
minor
ploda
Z a Senj i
L . S p e c , pl
ed. I .
R i c h . C o m m . Conif. C y c . p.
H o s t , F l . Austr. I I . p . 6 7 1 . ( 1 8 2 7 . )
S a i n t L a g e r 1. c. p . 6 8 7 . ( 18S1 ) .
Schlosserovu herbaru
od Ephedre.
( b r . 5 5 0 . ) lee n a p a p i r u d v a
pojedinca
P r e m a p o r e d b e n o j g r a i odao n a m se j e d a n
pojedinac
k a o E.
distachya,
major!
N a ceduljici i t a m o
d o k bi d r u g i k r l j a v i i oteeni m o g a o biti
Ad
rupes
E.
m a r i t i m a s ad S e g n i a m et
Karlobago'"' ( S a b l j a r ) .
Razgledao sam majora
drievlja",
E.
distachya,
ali u z ? ,
dok
grjeno,
da
s j
ove
je
Tirolu,
S b i r k u bilina i
distachya
n a v o d e j e z a iste g r a d o v e ,
St r u s h k a
L.)
ima
po
ni u j e d n o j susjednoj zemlji,
Sardiniji.
Siciliji,
Ugarskoj (Erdelju),
navodi po-
stijenama
Francuskoj
p a n j o l s k e do t a l i j a n s k e
na
kod
a u H r a t-
n a z n a e n a. P o Stapfu r a s t e u
od
ali
je n e m a ni u V u k o t i n o v i e v u
1. , p . 9 . :
S r e d o z e m n o g a mora
nice, n a K o r s i c i ,
pa
i G r a e b n e r
b i l j k e (E.
k r i v o
Sabljara
b o t a n i k o m z a v o d u k r . sveuilita,
naao,
pie B e c k
N e m a j e
o b a l a m a
mjesam"
herbaru. A s e h e r s o n
Mostara.
Mijata
k o j a se u v a
gra
apeninskom poluotoku,
B u g a r s k o j , R u m u n j s k o j , u Rusiji
u
(na
o b a l a m a C r n o g a i K a s p i j s k o g a m o r a , u s j e v e r n o j S i b i r i j i ) , u Maloj
Aziji. Z a h r v a t s k o p r i m o r j e n a v o d i j e S t a p f
kotinoviu,
E. fragilis
p. 5 3 .
po S c h l o s s o r u , V u -
Neilreichu."
v a r . campylopoda
S y n . E.
feminea
V I I I . p . 2 1 9 . . altissima
S t a p f 1. . T . I I . t. X I I . f.
110.
F o r s k a i F l . Const, p. X X X V . i C e n t .
T o m m a s i n i Bot. W a n d e r , i n C a t t a r o .
F l o r a " X V I I I . B d . I L p . 5 6 . E. major
Petter Ins. Fl. Dalm.
p. 9 0 .
U Dalmaciji oko Trogira ( M a r c h e s e t t i ) , na zidovima,
ama, u ivicama,
n a p j e s k o v i t o m tlu uz m o r e k o d S p l j e t a
groma
(Pet-
126
(203)
>. H I R C ,
ter,
Pichler),
na Marijanu
kod ovoga
grada ( P i c h l e r ) , na
otoku Hvaru ( W i t t i n g ) , na otoku Mljetu ( S t o s i e ) , oko Dubrov

nika ( B e l o n ,
Clementi,
zidovima ( E h r e n b e r g ) ,
Adamovi),
oko Novoga grada po
o k o B u d v e ( T o m m a s i i). U H e r c e g o
vini n a p e i n a m a o k o T r e b i n j a
(Pantocsek)
i Mostara ( K n a p p ) .
Loranthaceae D .
D o n : Prodr. Fl. Nepal. (1825.) p . 142.
br. 7 9 9 .
205.
Benth. u Bentham
i Hooker
Endl. Gen. (1839.)
f. G e n . I I I . ( 1 8 8 0 . ) p .
D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. s e c u n . p . 1 2 8 .
5 1 0 . Lorantheue
Fl. Cr. p.
Juss. u A n n . Mus. X I I . (1808.) p. 292.
Loranthus L .
S y s t . ed. I I . ( 1 7 4 0 . ) p . 2 2 . ; L . S p e c . p l . e d . I . ( 1 7 5 3 . ) p . 3 3 1 .
E n d l . G e n . n. 4 5 8 6 .
Engler
i Prantl
I I I . T h l . 1. A b t h .
p. 183.
L. Europaeus
botaniara.
gajeve,
L . G e n . n. 4 4 3 .
Imela
dubrave
n j a k u (Quercus
uta
znaajna
i lugove,
gdje
pedunculata).
je
Viscum
quercinum
u starih
bilina-nametnica
se n a j r a d i j e
T u i tamo
nametne
ume
za
su j e p u n e ,
Z a g r e b a n . p r . u T u k a n c u , t o p a d a u oi p o g l a v i t o z i m i .
j e n a h r a s t u - g o r u n u (Q. sessliflora),
Cerris).
nae
hrastu-lukod
Rjea
a jo rjea na hrastu-ceru
U Zagrebakoj gori na pitomom kestenu ( E t t i n g e r ) ,
u u m i Muljci k o d S j e n i a k a
C r . i n a lipi.
kau
da
raste i na klenu ;
U Boboti z o v u i m e l u u t u
Maje hrastova imela",
zelenjak",
oko Ferdinandovaca
(Q.
a
po F l .
oko Oblaja-
imela uta",
u Vr
bovcu omel", u Z u m b e r k u rnelj", oko Povinja imela", u L o n j skom
polju
upaniji
poznata j e k a o lepek",
zagrebakoj
i m e l a bijela i u t a ;
(V. D. H i r e :
i m e l i c a sitna.
pa tako
oko Zagreba i u
Iz hrvatske
flore.
u m a r s k i list".
Brljan,
Zagreb 1902.
P o s e b . ot. p . 5 1 . 5 2 . )
Imela uta raste u krajevima j u g o zapadne E v r o p e ,
nema je u
paniji, F r a n c u s k o j , Velikoj Britaniji, n a S k a n d i n a v s k o m poluotoku

i u Njemakoj.
hrast-medunac
vodi
TJ h r v a t s k o m j e p r i m o r j u n e m a ,
(Q. lanuginosa)
za Rijeku,
obian;
p r e m d a je t a m o
S m i t h o v a
M i h a i 1 i j e ne poznaje
za
je
floru
ne
na
okoline
s e n j s k e , niti s a m je j a d o s a d a n a a o bilo u k o j e m k r a j u o d R i j e k e
d o D a l m a c i j e , z a k o j u j e n e biljei n i V i s i a i. I m a j e u H e r -
e e g o v i n i , Bosni, S r b i j i , u B u g a r s k o j , a u n u t a r n j i m k r a j e v i m a I s t r e
i na b r i j e s t o v i m a
(Pospichal).
Arceuthobium Marsch.
Bieb. F l . t a u r . - c a u c . S u p p l . ( 1 8 1 9 . ) p . 6 2 9 . E n d l . G e n . b r .
4 5 8 3 . E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 1 9 3 . D a l l a T o r r e i H a r m s
fase. s e e u n . p . 1 3 3 . F l . C r . p . 5 1 1 . s u b V i s u m.
A. Oxycedri
Oxycedri
( D . .) M a r s c h . - B i e b .
1. .
Syn.
Viscum
D . C. u D . C. i L a m . F l . F r . ed. I I I . vol. I V . ( 1 8 0 5 . )
p . 2 7 4 . ; F i . C r . 1. c.
BasoumofsJcya
caucasica
m o s q . n. 4. fig. 1. ( 1 8 0 8 . ) Viscum
caucasicum
I . p . 1 8 8 8 . ( 1 8 2 1 . ) BasoumofsJcya
iycedri
Hoffm.
Hort,
Steud. N o m . ed.
F . W . Schultz ex
N y m a n Consp. p. 3 2 0 . (18781882.)
I m e l i e a sitna n e r a s t e s a m o
J. macrocarpa,
J.
n a kojoj
communis
u primorja
je
n a Juniperus
O.rycedrus,
b o r o v i c i d a p a e obinija,
ve i na
dok je na
u i j e s a m " n a a o . U okolini B a k r a i m a j e
n a K a l v a r i j i , o k o K o s t r e n e s v . L u c i j e i sv. B a r b a r e , n a H r e l j i n u ,
na Bakarcu
o k o spilje L o k v i c e ,
Podgore u Rudini (Vinodol),
a p o g l a v i t o j e b r o j n a o k o seoca
gdje ima stabala,
k o j i m a j e taj n a
m e t n i k unitio s v e iglice ( H i ) .
U I s t r i r a s t e i n a J. communis;
u Hercegovini oko N e u m - G r a c a ,
T a s o v i a i T r e b i a t a , n a H o t n j u k o d Poitelja, u k o t a r u
i oko itluka,
zemalj. muzeja
ima
sitne
stolakom
u k o t a r u m o s t a r s k o m (prof. i h 1 e r u G l a s n i k u
u Bosni
imelice
i Hercegovini,
1 9 0 1 . p . 116.).
( p o a i u ) vie M a g l i c a ,
S r b i j i
po Demeronji,
Z i m o v n i k u i Borju.
Biljeka.
per us clrupacea
. . . In Juniperis
P o E n ^ l e r u i Prantlu raste imelica sitna i na

Juni
i J. Sabina.
Halcsy Consp. F l . Graec. p . 6 9 6 . p i e :
parasitans.
Viscum ( T o u r n . e x L .
G e n . ed. I . ( 1 7 3 7 . ) p . 2 8 4 . ) ; L . S p e c . pl. ed. I. ( 1 7 5 3 . ) p . 1 0 2 3 .
Endl. Gen. . 4584.
Engler
i Prantl
I I I . 1. p . 1 9 3 .
D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. s e c . p . 1 3 3 .
V. album
tomum
piaty spermum
Fl.
L . S p e c pi. e d . I . p . 1 0 2 3 . ( 1 7 5 3 . ) S y n . V. dicho-
Gilib. E x e r c . phyt. I I . p. 394. (1792.)

Keller
V. album
var.
u Bot. C e n t r a l b l . X L I V . p . 2 8 3 . ( 1 8 9 0 . )
Cr. p . 5 1 0 . i t a m o :
. . . In ramis
arborum
praeprimis
Mali,
P y r i et P i n i t o t i u s C r o a t i a e et S l a v o n i a e " . M n o g o s a m g o d i n a p r i -
b i r a o g r a u za opis bijele i m e l e ,
pa
za
H r v a t s k u i Slavoniju
bi
ljeim p o z n a t a m i s t a n i t a .
Listopadno
drvee:
Na k r u k i
Bobotini, S l a t i n i , P o d v i n j u ,
bako], u ope u krajevima,

N a l i p i (Tilia
grandi folia
(Pirus
malus)
poglavito
prepuna.
T. paroi folia)
u Zagorju
G o t a l o v c u p r e d k a p e l o m sv. P e t r a
Na j a b u c i
Radoboju,
u k o j i m a se goji k r u k a ,
tepka", koja je k a t k a d a ove nametnice

umi Karla Mihalovia;
Lepoglavi,
pod V e l i k i m Otrcem, u okolini zagre
Orahoviee
oko Vinjice i Klenovnika,
na
kod
jednom prekrenom
stablu.
i m a bijele i m e l e o k o P a i j a n a ,
je k o z a r i r u e " za k o z e , a slui i z a c i m e r " .
gdje
Ima j e na jabuci
o k o B r i h o v a , D u g o g a sela, L i j e p i h v i n a , T o p u s k o g a ,
Slatinik-Pod-
vinja,
Novoga
Bobote,
Gospia,
Ferdinandovaca,
oko
Ivankova,
Kosinja,
kod
K o z a r e v c a u opini K l o t a r (na divljoj j a b u c i ) ,
V r b o v s k o m , n a vie m j e s t a u
Na g l o g u
(Crataegus
na
Zagorju.
Oxyacantha)
kraj bunara Pavlovca
kod
L i j e p i h v i n a ( d a li j o ' ; i s a d a ? ) , uz p u t i d u i iz O t o a n a u V r b a n j u ,
kod
Preseke
u jarku
Klanjcu,
oko
Kozarevca
R i j e k u , g d j e je k r m a r i t a k o e r u p o t r e b l j a v a j u
Na b r e z i
(Betula
v i n a ; na l j i v i
skoga;
na t r e n j i
s k o m polju
caprea)
njaka" ;
verrucosa)
(Prunus
kod
(P.
na
iza
lijeski
Podsusjedu
(P.
Ivankova,
Avellana)
alba)
nigra)
na v r b i
Topu
Lonj-
na vrbi-rakiti
(Salix
u dvoredici,
ima
bijele
Rib
imele
oko
oko Klanjea u Zagorju;
na
to od k r a p i n s k o g a m o s t a u
vodi u Zaprei.
Na m u k o v n i c i
(Sorbus
kamenu kod Lepoglave;
Aria)
na
ima
k e s t e n u
imele
bijele n a
Majem
sativa)
i m a je
(Castanea
n a Bijelom B u k o v j u u Z a g r e b a k o j g o r i , g d j e j e z o v u
mela" i hrane njome svinje;
ima je
kestenova
izmeu Kraljiina zdenca
D o l j a n a B u k o v u k r u i p o v i e i s t o g a sela u k o s t a n j i k u "
R e b r a (prof. H e i n z
Ettingerova
Lijepih
moslavakoga staroga grada kod
(Populus
uz
cimer".
Bare" kod
oko Bobote;
oko
gloiku"
kod Bobote, Slatinika,
(Corylus
I v a n k o v a ; na t o p o l i
j a g n j e d u
avium)
Topolovca,
naao sam j e
n a zemljitu
domestica)
kao
i Hire
tvrdnja,
da
brijega
2 . p r o s i n c a g. 1 8 9 7 . ) , i p o t o m e p a d a
ne raste n i k a d a
drvee i grmlje u Hrvatskoj i Slavoniji
na
kestenu
(umsko
p . 166.).
B i l j e k a . Dr. S c r i b a beobachtete sie (die Mistel) bei Heidel

berg in Menge" auf der e c h t e n K a s t a n i e (Bot. Ztg. 1 8 7 4 . p. 308.)
Na k a j s i j i
(Prunus
Gregurovaca u Srijemu
Armeniaca)
u
vinogradu
rastao je
Viscum
j e d n o g a seljaka,
album
kod
koji j u j e
skinuo. N a d r i j e n u
b u k v i (Fagus
(Bobinia
0
(Cornus
silvatica),
mas) o k o L i j e p i h v i n a ,
ovdje i n a
k a o i o k o N o v o g a u Lici. N a b a g r e n u
Pseudacacia)
izmeu Erdevika
i Kuline (M. M e d i o ) .
h r a s t o v u bijelu i m e l u ljut se b o j a k bio g . 1888., k a d j e b e k i
botaniar
d r . M. K r o n f e l d
b r . 1 4 . ) u s t v r d i o , d a V. album
1. c, p . 2 2 2 9 . ) .
Biologisches C e n t r a l b l a t t " ( V I I .
n e voli h r a s t
( H i r e : Imela
D a j e sa d r u g i m a posegao
D a l m a t i c a vol. I I I . p . 2 3 . , itao
bijela
za knjigom
b i bio : . . . Viscum
Flora
album
L.
p a r a s i t i c u m a d r a m o s P y r i c o m m u n i s s y l v e s t r i s circa M a v i z e ( M a v i c e ) s u p r a V e r l i k a , e t Quercus CerriS in Z a g o r j e c i r c a U n e s s i c h

( U n e i ) et i n m o n t e V e l e b i t . F l o r e s M a r t i s A p r i l i . D r i i p a e
albae
v e l o c h r o l e u c a e " . N a h r a s t u i m a i m e l e bijele i u H e r c e g o v i n i , i m a
j e n a h r a s t u - r u d e l j u (Q. conferta)
u Gradniima n a tamonjem
katolikom groblju i nedaleko irokoga brijega,

skom;
umi
i m a j e n a j e d n o m d u b u (Q. pubescens
Bitini
izmeu
Jasena
i Grepka
u kotaru
mostar
= Q. lanuginosa)
i n a ceru
(Q. Gerris) k o d
K l o b u k a , u k o t a r u l j u b i k o m (prof. i h l e r ) .
ujem,
d a i m a imele
bijele
na b i j e l o m
Muljci i K r e m e n i c i k o d Sjeniaka,
u Mrazovikoj umi,
d a n i h vijesti.
und
Loranthus =
Birnbumen
hufig
umi
otkuda do sada
nijesam mogao dobiti pouz
Z a S r i j e m n a m j e biljei d r . B . G o d r a : . . . A l s
Schmarotzer - Gewchse
blume,
hrastu
a u Slavoniji k o d I v a n k o v a
sind
Omela,
auf
Eichenstmmen
etc. die M i s t e l ,
anzutreffen
die
Riemen
u n d a n d e n A h o r n - Eichen- Aepfel-
(Monographie
Viscum
Imela,
v o n Svrmien.
sehr
Semlin 1 8 7 3 .
p. 13.).
I m e l a bijela l i s n a t o g a d r v e a j e s t v a r .
Bot. Centralbl. 1890.,
platyspermum
u k o j e s u b o b u l j e o b i n o " bijele
n e z n a t n o d u l j e n e g o i r o k e , ili ire n e g o d u g e .
like i trobridaste, stranice
likoga,
u umi
Sjemenke su jajo-
opruene.
I m e l a bijela n a i g L a s t o m
bovskoga,
Keller
kuglaste,
Kruici
d r v e u . N a j e l i (bies
n a d Kosinj em
u umi Ilovcu k o d Delnica.
u umi Jelovai k o d J a n j c a ;
Na s m r e k i
na b o r u
alba)
u Lici,
(Pinus
oko Vr
kod Novoga
(Picea
silvestris)
excelsa)
u
umi
Poglediu k o d Gline.
1
U Ugarskoj vidio sam bijelu imelu 1 4 . travnja g. 1 8 9 6 . n a rn o m j a g n j e d u uz j e d a o potoi kod Somogyszobba, a n a b r e z a m a

meu ovim mjestom i Szentom, k a d sam se vozio eljeznicom iz Dombovara u Gyknyes.
R. j . A.
159.
Bijela
Keller,
imela
iglastoga
drvea
u k o j e su b o b u l j e bijele
jest
var.
hyposphaerospermum
ili u k a s t e ,
obino
dulje
nego
i r o k e . S j e m e n k e o v a l n e ili j a j o l i k e ,
s izboenim stranicama. O v a
o d l i k a i m a d v i j e f o r m e : 1. angustifolia
Keller. Lie poprijeko
p u t a dulje n e g o i r o k o ,
2 . latifolia
b o b u l j e u t e ili b i j e l e ; n a
borovima.
K e l l e r . L i e v e e , 2 * / 3 p u t a t a k o d u g o k a o i
2
r o k o . Bobulje su i s j e m e n k e v e l i k e ; n a j e l a m a i s m r e k a m a .
n a istom drvetu
ili g r m u
mogu
biti b o b u l j e r a z n o b o j n e " , n o p o n a j v i e u k a s t e
Boja j e bobulja p r o m j e n l j i v a ;
ili u t e
poput
voska,
a samo izuzetno bijele"
. . . Damit wird
i n eine t y p i s c h g e l b b e e r i g e " A r t , Viscum

beerige
A r t , v a r . albescens,
hinfllig"
laxum,
eine
(Keller).
W i e s b a u r s i n o n i m j e od o d l i k e i g l a s t o g a
Trennung
u n d eine weiss V.
Austriacum
drvea.
Adoxaceae.
K. Fritsch u Engler i P r a n t l I V . Thl. 4. Abth. p. 170. Fl.
Cr. p . 9 0 6 . sub
Caprifoliaceae,
A. Moschatellina
L. Spec.
pl. ed. I I . p. 5 2 7 . Korijen
izbija
tanahnim dijageotropikim vrijeama, koje postaju utjecajem

losti p r o s g e o t r o p i k i m a .
u vlanim ivicama,
na
crnici
pod hrastovima u Zelengajn,
Kraljiina zdenca, n a Sljemenu, k o d Ogulina na P e n i k u
Caprifoliaceae
Gen. p. 110.
svjet
U zagrebakoj okolini n. pr. u T u k a n c u

oko
(Hire).
Juss.
Engler i P r a n t l I V . . 4. Abth. p . 156.
E n g l e r S y l l a b . p . 1 9 9 . Lonicereae
Sambaens
Enl. Gen. p. 566.

Tourn.
Instit. p . 3 7 7 .
S. bulus L . S p e c . p l . e d . I I . ( 1 7 6 3 . ) p . *385. S y n .
humile
Ebulum
G a r c k e F l . . Deutschi. ed. X I V . (1882.) p . 180. U Slavo
n i j i o b i n a v r s t a b a z g a , p o z n a t a t a m o k a o a p t i k a " i a l o g a " (i u
Zumberku). Oko Cepina i Josipovca, Strizivojne i Vrpolja
pokriva
d a l e k a stanita, izmeu O r e h o v i c e i D u z l u k a z a p r e m i l a je u m s k e
istine i krevine.
vrh
i izvor
Od zanimljivijih stanita spominjem:
M a l e Bjelice
Gorskom kotaru,
Plakoga, Tounj, Stojdragu i Mrzlo polje u Z u m b e r k u ,

brdo
u Moslavini,
Omialj,
vrh Triskavae,
Skradski
Plavcu glavu kod
Vrbnik
Graborinui grad
Krk
( m e u n a r u e n i m k a m e n j e m ) , d r a g u P i k l i k o d g r a d a Cresa, O r l e e
n a o t o k u C r e s u , S v . J e l e n u , G r i a n e u h r v . p r i m o r j u ( H i r c).
U F l . Cr. p . 9 0 7 . i t a m o :
, , . baceae
globosae n i g r a e " ,
b o b u l j e m o g u biti, a k o i r i j e t k o , z e l e n k a s t e " ili
S. nigra
voniji,
lina
L . S p e c . pl. ed. . . 38.
bilo k a o g r m ,
Rjeine,
bilo
Grobniko
kao
polje,
veliko
bijele".
no
P o svoj H r v a t s k o j i Sla
stablo
Kaluerov
(n. p r . V i n i c a ,
grob
do
na
Moslavakoj
gori). U Zagrebakoj gori na Sljemenu; na peinama
Okia-grada,
na Ivanici (Kozjan). Rjee na Kvarnerskim otocima; na

oko u n s k o g a ; oko g r a a K r k a , na otoku Suaku.
j e stanite spilja-ledenica n a brijegu Krpelju
Kozjak
nijesu
na
Plitvicama
samo
crvene
pa
i zelene
b i j e l e " ( v a r . leucocarpa
albidi
aut
pallide
(H i r c).
( F l . Cr. p . 9 0 7 . ) ,
ochroleuci" ;
.
ve
Bobulje
mogu
biti i
ako
je
cvijee
flores
blijedo-ukasto,
L . S p e c . pl. ed. . p . 3 8 6 .
oko Kraljiina zdenca,
kod Tounja i jezero
Podravini
. . ) P o istoj F l o r i " cvijee j e
o n d a j e to v a r . variegata
S. racemosa
Slanje
Loinju
Prezanimljivo
sv. J a k o v a ,
Zagrebakoj
na Sljemenu,
gori
na Planini
kod
Cuerja ; na gori Ivanici i n a Kozjanu ; u u m b e r k u u Novoselskoj umi ;
u G o r s k o m k o t a r u o b i n o , a poinje se v e n a
benici kod Zlobina, n a
p l a n i n a m a " vie D r i v e n i k a
Stra-
(Hire).
Viburnum L .
S p e c . pl. ed. . p . 2 6 8 .
V. antana L . S p e c . pl. ed. . p . 3 8 4 . U n a s p o z n a t g r m k a o

udika,
udikovina,
hudikovina,
fudikovina, repikovina".
i v i c a m a , ali p o g l a v i t o p o b r e g o v i m a . N a K a l n i e k o j g o r i
Raste u
(Ljubelj),
n a Toplikoj gori (Putaj), oko Lepoglave, Lobora, Budinine. N a

G r o b n i k o m polju u k o r i t u S u i c e .
N a Krndiji na brijegu
revu i Djedinu nosu;
pred
kod
Tounja
spiljom
Dizda-
Janje-gore,
kod
P l a k o g a o k o G r b i n e p e i n e (spilje), n a S a d i k o v c u ( V e l e b i t ) ( H i r e ) .
V. Opulus L . S p e c . p l . e d . . p . 3 8 4 .
Obian j e
vodeni
zov
uza umske okrajke eljeznike pruge izmeu Zagreba i Karlovca,

Zagreba
i Koprivnice,
uz
rijeku
Kupu
od K a r l o v c a
do
Ozlja;
Broda,
n a Cr
k v e n o m h r i b u k o d G e r o v a , o k o D e l n i c a , g d j e z o v u taj g r m
vrbo-
u G o r s k o m k o t a r u u z K u p u i V e l i k u Bjelicu
kod
Oko Josipovca, epina i na drugim mjestima, gdje stanuju Nijemci,

kuhaju od bobulja p e k m e z " i mau djeci na k r u h ; u Osjekovu peku
od njih i rakiju.
vet" i kamievina" ; u Z u m b e r k u
oko
Musulin
bakoj gori
potoka ( K u g y ) ;
u umi
udikovina"
u Lici
Okroici
i malezovina" ;
oko Divo-sela;
kod Vidovca;
u Zagre
k o d Martijanca
uz
potok Plitvicu ; k o d Lepoglave u Cretu ; u Slavoniji o k o Naica i

odavde n a Krndiji do Begtea.
Li pika
o k o Osijeka uza umske
okrajke
(Hire).
V. Tinus L . S p e c . p l . e d . I I . p . 3 8 3 . N a o t o k u C r e s u o k o S i l
vana, n a Loinju oko Nerezina n a Osorici i o k o u n s k o g a ( H i r e ) .
Zimzelena vrsta mediteranske
V. maculatum
1872.
Pantocsek
per Hercegovinam
flore.
u
Plantae novae,
et Montenegro
quas aestate anni
collexit
et
descripsit"
(Oesterr. bot. Z t g . X X I I I . (1873.) p . 2 6 6 . ; Adnot. p . 6 8 . ) .

Hab. inter dumetos montis V e r m a prope C a t t a r o
in Dalmatia
et i n m o n t e J a s t r e b i c a i n Bijela g o r a ( H e r c e g o v i n a ) . J u l i . A b affini
V. Lantana
supra
L . et ejus v a r . V. discolor
nigro-maculatis,
nova
O v a j e bilina
subtus
Huter valde distineta
niveo - holoserieeis"
za hrvatsku
foliis
(Pantocsek).
floru.
Lonicera L .
Gen. ed. V I . . 2 3 3 . K i r i l l o w
P. : Die Loniceren des
Russischen Reiches geschichtlich u. kritisch behandelt. D o r p a t (1849.)
L. Oaprifolium L . S p e c . p l . e d . I I . ( 1 7 6 3 . ) p . 2 4 6 .
Caprifolium
difolium
italicum
R . e t G . G m e l . I t . I V . p . 1 7 . G.
Mnch Meth. p . 5 0 1 .
p . 3 6 5 . Pe'iclymenum
okolini
obina bilina,
italicum
koja
O. hortense
Syn.
rotun-
Lam. Fl. Fr. I I I .
Mill. D i e t . . 5 . U z a g r e b a k o j
se vije i povija i d o 3 4 m . visoko.
O k o Osijeka u umi Lipiku ; n a K r n d i j i u Jastrebici ( H i r e ) . K a n i t z j e biljei

Zupanju,
i za Kravicu,
Vuinski
Broance,
dol k o d V u k o v a r a ;
Cepin,
akovo,
Nutar-
i m a j e i oko Cerevia
( S c h n e l l e r), Karlovaca ( R u m ) , Z e m u n a ( P a i ).
v a r . praecox
D.
floribus
albidis.
skoga mosta ( V u k o t i n o v i
lida
U Podsusjedu
kod Krapin
h e r b . b r . 1 2 2 3 . ) S y n . L.
pal
Host. F l . A u s t r . I . p . 2 9 8 . ; F l . C r . p . 9 0 9 .
v a r . sordida
V u k o t i n o v i u h e r b . b r . 1 1 2 4 / a . F o l i i s c o r i a c e i s , flo
ribus saturate rubris et serotinis. U ivicama o k o K r a l j e v c a i e

s t i n a 10. l i p n j a 1 8 8 0 . i 1 4 . l i p n j a 1 8 8 2 .
L. implexa A i t . H o r t . K e w . I . p . 1 3 1 . F l . C r . n a v o d i o v u v r s t u
za otoke
Cres
i Loinj
bez tane
naao sam je na prvom otoku
oznake
oko Stivana
mjesta.
Godine 1903.
i u drai Pikli k o d
Cresa,
a na drugom na Osoriei;
i m a j e ( p o T o m masinij u ) i n a
otoiu K o l j u n u k o d K r k a . Z a D a l m a c i j u biljei j e k r a l j
August
za
Spljet;
B r a n e i za G r u ,
Butinjak kod Lastova (28. travnja

L. Etrusca S a n t i
113. tabl. I.
(ne" Savi,
ostrvo
F l . Cr. p. 9 0 9 . ) u V i a g g . I . p .
N o v o g a u i v i c a m a k a o v a r . typica
v a r . mollis
Fridrik
za
1878.).
U hrvatskom primorju
(Schlosser
prof. J i r u
i oko Grohova, Crkvenice i

( H i r e ) , o k o Senja i B r u a n a
h e r b . b r . 7 1 5 . ) F o l i a subtiis p u b e r u l a , corolla g l a b r a .
Vukot. u Radu Jugoslavenske akademije" knj. L I .
( 1 8 8 0 . ) p o s e b . otis. p . 4 5 .
s v i b n j a g. 1 8 7 9 . k o d B a k r a
Zanimljivu
na
ovu odliku naao sam 2 0 .
p e i n a m a v r h a T u r i n e sa s t r a n e
z a p a d n e . K a o d r u g o s t a n i t e u naoj ori biljeim Omialj n a o t o k u

K r k u i d r a g u Pikli k o d Cresa, gdje sam j e naao u j e d n o m gutiku 25. kolovoza 1903.
A k o i m a b i l i n a folia et corolla g l a b r a " , o n d a j e to v a r . Roeser i
l l e l d r . u Boiss. d i a g n . ser. 2. . p. 1 0 7 . , k o j u H a l c s y n a v o d i z a
G r k u , a m o g l a b i se n a i i u n a s .
B i l j e k a . L. Periclymenum
L. Spec. pl. ed. II. p. 2 4 7 . Imala
bi r a s t i oko ruevina g r a d a Hreljina, gdje j u je brao pokojni Mijat
S a b l j a r (Fl. Cr. p . 9 1 0 . ) , ali j e nema iz nae domovine ni u j e d
nom herbaru k r . sveuilita, pa j e ne navodi ni N e i l r e i c h , a dvoj
beno j e i moje stanite na podnojn Tuhobia kod Zlobina. Za okolinu
K r a p i n s k u pribiljeio nam j e ovaj g r m L j u d e v i t G a j kao 16-goinji
mladi g. 1 8 2 6 . u svojoj knjiici Die Schlsser bei K r a p i n a saramt
einem A n h a n g e von d e r dortigen Gegend in botanischer Hinsicht", u
kojoj navodi alfabetskim redom 2 1 1 bilina, te j e latinskim imenima
dodao i njemaka (Vidi D. H i r e : Ljudevit Gaj kao Aorista" u G l a s
niku hrv. narav, d r u t v a " . Zagreb 1 9 0 2 . Br. 4 6 . p. 19.).
L. Periclymenum
dvojbena" je vrsta nae flore; P a u t o e s e k j e
navodi za Trebinje u Hercegovini, za Peruicu-dol i Lipovi-dol u Crnoj
gori. I N y m a n je ne biljei za h r v a t s k u floru.
L. Xylosteum
L.
Spec.
pl. e d . . p . 2 4 8 . F l . Cr.
ne navodi
n i j e d n o s t a n i t e . Biljeim : V e l i k i O t r e , R e k u k o d L o b o r a , r u e v i n u
g r a d a Vinice, Ivanicu. U Gorskom kotaru raste oko Zlobina, G e
r o va, n a sv. G o r i , o k o i z v o r a M a l e Bjelice, u u m i R o h a u i S m r e kovcu pod Risnjakom
t c h y j u u dolini
(K a i t z), na
kojemu
( H i r c ) . P o K u g v j u n a Bjelolasici, p o TJn-
Rjeine
ivicama ; u Srijemu
Kleku (H i r c).
nije" auktor Mnch."
E n u m . p. 1 1 . br. 2 5 5 . (po
L. nigra
oko
S y n . Xylosteum
( F l . Cr. p . 9 1 0 . ) , v e
Karlovaca
diimetorum,
Besser"
Kirillowu).
L . Spec. pi. ed. I I . p. 2 4 7 .
u m s k e o k r a j k e oko C r n o g a luga (Bilevina)
Gorskom
kotaru
uza
i od G e r o v a do K r i -
ulne ; na Ivanici p r a m a piramidi ; n a Velikoj Kapeli k o d J a s e n k a

( u m a O p a l j e n i c a ) ( H i r e ) . U S c h l o s s e r o v u h e r b a r u ( b r . 2 6 0 2 . in
sylvis traetus montium Velebit", bez t a n e o z n a k e stanita). I
oko
Martinbroda na Uni (Z e 1 e b r).
L. caerulea
Badnju
L.
Spec.
i Debelom
brdu
pl. ed. I I . p . 2 4 9 .
(Kit.
V i e r u j n i k a o v a r . reticulata
Lici
n a Visoici,
Diar. 112.), po Borbsu
...
I s t a m n c h s t e n m i t L.
na
caerulea
v e r w a n d t , v o n d e r sie sich d u r c h d i e l n g l i c h r u n d l i c h e n o d e r g a n z
r u n d b e h e n , l e d e r i g e n , fast k a h l e n u n d s i t z e n d e n B l t t e r , b e i w e l c h e n
die d i c h t e N e r v a t u r s t a r k h e r v o r t r i t t , d u r c h die k a h l e n J a h r e s t r i e b e ,
Fruchtstiele und Bracteen. welche n u r am R a n d e gewimpert
sind,
u n t e r s c h e i d e t " . ( O e s t e r r . bot. Z t s c h r . 1 8 8 2 . p . 1 3 6 . L i t e r a t u r b e r i c h t . )
i r i 11 o w p i e za o v u v r s t u 1. . p . 5 1 . . . M i t a m
sten zu d i a g n o s t i c i r e n ist d i e L.
caerulea,
schwierig
i n d e m sie a u f die m a n -
nichfaltigste W e i s e variirt, w e l c h e V a r i e t t e n von E i n i g e n bald
fr
b e s o n d e r e S p e c i e s g e h a l t e n , b a l d w i e d e r zu e i n e r v e r e i n i g t w e r d e n " .
L. alpigena
L. Spec. pl. ed. I I . p. 2 4 8 . F l . Cr. p. 9 1 1 . ne na
v o d i za ovu a l p i n s k u v r s t u n i j e d n o g a s t a n i t a . N a I v a n i c i
bicki,
Hire),
na
Pljeivici
kod
Samobora
(Werz-
(Klinggrff),
oko
M r z l e vodice, F u i n e , n a R i s n j a k u ( S a d l e r ) , u u m a m a oko Slunja

(Waldstein
i Kitaibel),
Gospia, Metka,
na
Kleku
Korenice ( W . K.) ;
(Schlosser,
P l i t v i k a j e z e r a ( K i t . D i a r . 7, 8, 1 1 , 12, 1 3 . ) ;
vici ( S c h l o s s e r ) ,
na Velikoj Kapeli
Kugy),
oko
P e t r o v o selo, P r i b o j , M r s i n j ,
oko
na
Jasenka
Goloj
Pljee-
(Heinz)
na
Bjelolasici ( K u g y ) , u u m a m a o k o C r n o g a l u g a ( R o h a - S m r e k o v a c ) .
v a r . brevifolia
Borbs
na
Sv. Brdu
(Bot. C e n t r a l b l .
1882. X .
p. 51.).
L. glutinosa
vrstu samo za
V i s i a n i u F l . D a i m . ( 1 8 5 2 . ) p . 1 8 . biljei n a m
Orjen
u Dalmaciji,
no T h . P i c h l e r
z a K e r n e r a i n a Bi o k o v u ( i n m o n t i s B i o k o v o j u g o
p e t r o s i s ; solo calc. 1 5 0 0 m . s. m . " ) P o B o r b s u
vrhu
Triglav"
i na
ovu
sabrao je
locis
Sadikovcu,
velebitskom.
Urticaceae
Gen. (1837.) p. 282.
Endl.
Engler i Prantl
I I I . . 1. A b t h . p .
9 8 . D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. s e c u n d . p . 1 2 3 . E n g l e r
Syl
p. 111. Urticae Juss. Gen. (1789.) p. 400. pro par. Fl. Cr.
p. 1000. k a o
Urticeae
J u s s . (?)
Urtica.
(Tourn. e x L . Syst. ed. I. ( 1 7 3 5 . ) ;
L . S p e c . pl. e d . I . ( 1 7 5 3 . )
p . 9 8 3 . ) E n d l . G e n . n . 1 8 7 9 . E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 1 0 4 .
U. urens
L . Spec. pi. ed. I. p. 984.
Fl. F r . . p. 194. (1778.)

450.
(1792.)
U. ovalifolia
S y n . U. minor
V. monoica
Lam.
Gilib. E x e r c .
II. p.
Stokes Bot. M a g . Med. I V . p . 3 7 2 .
( 1 8 1 2 . ) U. quadristipulata
Dulac Fl. Haut. Pyr. p . 150. (1867.)
U n a s o b i n a v r s t a k o p r i v e , n a v l a s t i t o p o s e o s k i m i g r a d s k i m uli
cama. Sa tipikom formom raste
lugd.-bat.
I I . p. 149.
i v a r . parvula
S y n . U. urens
Blume Mus. bot.
v a r . parvifolia
Wedd.
u D . C. P r o d r . X V I . 1. p . 4 0 . ( 1 8 6 9 . ) i v a r . iners
(Forsk.)
u D . C. P r o d r . X V I . 1. p . 4 0 . S y n . U. iners
Forsk. FI. aeg.
a r a b . p . 1 6 0 . ( 1 7 7 5 . ) U. verticillata
Wedd.
V a h l S y m b . Bot. I. p . 7 6 .
(1790.).
U. pilulifera L . S p e c , pl. e d . I . p . 9 8 3 . S y n . U.
Moench Meth. p . 3 5 1 . (4794.) Saski kralj F r i d r i k
cordifolia
A u g u s t bi
ljei o v u v r s t u z a K o t o r (1. c. p . 7 1 . ) .
U. dioica L . S p e c . p l . e d . I . p . 9 8 4 . ; p o R i c h t e r a (1. . p . 77.)

k a o dioeca".
S y n . U. gracilis
3 4 1 . ( 1 7 8 9 . ) U. dioica
(1833.)
(1862.);
U. major
Ait. H o r t . K e w . e d . I . I I I . p .
v a r . latifolia
L e d e b . F l . alt. I V . p . 2 4 0 .
K a n i t z u Oesterr. bot. Ztschr. X X . p . 1 9 0 .
X X I . p. 54. (1863.)
N a Ivanici k o d Lobora
Navodim
u jarku
neka
zanimljiva
stanita,
Kopriveneu stvara n a vlanom
tlu n e p r o h o d n e g u t i k e ; u Malom Trgovitu o k o Smreih toplica

raste n a sumpornom t l u ; k o d Plakoga oko Maloga jezera i pred
spiljom
u Janji
gori;
u Gorskom kotaru
B i t o r a j a ( v a l j a d a v a r . montana
ljanovo) po k r e v i n a m a ;
n a Kalnikoj gori
bude i preko 2 m. visoka.
n a tjemenici
Schur), u primorju (Bakar,

oko Mrzloga
Naao sam j e n a Krku,
Kukuzdenca
na Loinju
N e r e z i n a m a t i k d o m o r a , n a Osoreici p r e d s v e t o m g r o t o m
sv.
Burnoga
(spiljom
Gaudencija).
v a r . glabrata
(Ciem.)
Wedd.
( 1 8 6 9 . ) S y n . U. glabrata
p . 2 1 7 . Dioica
(1889.)
u D . C. P r o d r .
X V I . 1. p . 5 1 .
Ciem. u Visiani FI. Daim. I. (1842.)
f. glabrescens
Sael. H e r b . M u s . fenn. I . p . 1 3 0 .
F l . Cr. p. 1 0 0 2 . k a o vrsta.
po P a n t o e s e k u i u H e r c e g o v i n i
P o Visianiju n a B i o k o v u ,
( B e g o v a k o r i t a u Bijeloj g o r i ) p a
u Crnoj gori (Virusa dol).

v a r . pubescens
( L e d e b . ) T r a u t v . u Bull. p h y s . m a t h . S . P e t e r s b .
X I I I . p . 1 8 8 . ( 1 8 5 5 . ) S y n . U. pubescens
Ledeb. F l . alt. I V .
240.
(1833.)
U. submitis
O v u , z a n a u floru
novu
Boiss. F l . O r . I V . p . 1 1 4 6 . ( 1 8 7 9 . )
o d l i k u n a v o d i z a D a l m a c i j u R i c h t e r 1. .
p . 7 8 . I m a j e u S a r d . I t a l . Sicil. R o s s . m e r i d . K a u k . A s . m i n . U
g e n e r a l n o m h e r b a r u sa S a r d i n i j e (1. R e v e r c h o n ) . L i e j e u o v e
o d l i k e n a naliju p u s t e n o , k a o n . p r . u Althaea
officinalis.
U. membranacea P o i r . D i e t . I V . p . 6 3 8 . ( 1 7 9 7 . )
caudata
tanica
Brot. F l . L u s i t . I . p . 2 0 5 . ( 1 8 0 4 . )
driku
S y n . U.
V a h l S y m b . Bot. . p . 9 6 . ( 1 7 9 1 . ) n o n P o i r . . lusiAugustu
i oko Grua
P o saskom
kralju F r i -
n a o t o k u H v a r u i o k o K o t o r a (1. p . 5 1 . 7 1 . ) ,
(Pantocsek).
Parietaria.
(Tourn. e x L . Syst.
ed. I . ( 1 7 3 5 . ) ;
L . G e n . ed. I . (1737.) p .
3 1 7 . ) L . S p e c . pl. e d . I . p . 1 0 5 2 . E n d l . G e n . n . 1 8 8 5 .
E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. 1 1 5 .
P. officinalis L . S p e c . p i . e d . I . p . 1 0 5 2 . S y n . P.
Salisb. P r o d r . p . 6 9 . (1796.)
P. officinalis
muralis
'p. longifolia
et G e r m . F l . P a r i s ed. I . p . 4 7 5 . ( 1 8 4 5 . ) P. officinalis
Coss.
'a. erecta
W e d d . u A r c h . M u s . hist. n a t . P a r . p . 5 0 7 . ( 1 8 5 6 1 8 5 7 . )
erecta
Mert. i Koch u Rhl. Deutschi.
(1823.) ; F l . C r . p . 1 0 0 2 . U Z a g r e b u ,
istonih k u l a m n o g o b r o j n o ,
P.
Fl. ed. I I I . vol. I. p. 825.

u nadbiskupskoj bai iza
na Zavrtnici;
o k o Podsusjeda,
Rado-
boja, u J a s t r e b a r s k o m k o d r i b n j a k a v l a s t e l i n s k o g a d v o r a ; u h r v a t
skom primorju u Bakarskoj drai ( H i r e ) ;
Bake stare ( T o m m a s i n i),
n a otoku
Krku oko
n a ostrvu S r a k a n e k o d Loinja m a
l o g a ( H a r a i ).
P. judaica Vili. Hist.
pl. Dauph.
E n g l e r i P r a n t l 1. c. p . 1 1 6 .
ed. I . p . 1 0 5 2 . P. ramiflora
P. assurgens
I I . p . 3 4 6 . (1789.)
S y n . P. officinalis
Moench Meth. p . 3 2 7 . (1794.)
P o i r . E n c y c l . V . p . 1 5 . ( 1 8 0 4 . ) P. punctata
S p e c . p l . I V . p . 9 5 3 . ( 1 8 0 5 . ) P. maderensis
X I I I . p . 1 3 1 . ( 1 8 3 0 . ) P. officinalis
a. diffusa
M u s . hist. n a t . P a r . I X . p . 5 0 7 . ( 1 8 5 6 1 8 5 7 . )
b . ramiflora
phyllos
fusa
non L . ;
L . Spec. pl.
Ascher.
Willd.
Keichb. u F l o r a "
Wedd. u Arch.
F l . Brandenb. p . 6 1 0 . (1864.)
P.
officinalis
P.
platy-
L i n k m s c . u H e r b . B e r o l . F l . C r . p . 1 0 0 3 . k a o P . dif
Mert.
mirinama,
i Koch
u Roehl. Deutschi. F l . I. p . 8 2 7 . (1823.) N a
starim gradovima,
u vodohranima (cisternama), raspu-
klinama, pod gromaama; u hrvatskom primorju obino; k o d grada

K r k a u vinogradima meu peinama,
n a ostrvu Orsiru,
n a Osor-
ici p o o s o j n i m m j e s t i m a .
Kod
grada
Osora preko mosta tik do
m o r a sa p r e s i t n i m l i e m ( v a r . microphylla?
Bach)
U Dalmaciji
u Krivoijama ( B r a n c s i k ) .
B i l j e k a . Oko B a k r a zovu ovu biliuu : k u n i a ( n e " konina,
kako pie u l e k u Imeniku bilja, p . 5 3 9 . ) ; u Baski novoj poznata
j e kao irnica", u Vrbniku kao crikvina". Njom peru stakleno po
sue, staklene ploe, a upotrebljavaju j e i kao lijek za veliku ognjicu".
Bilinu stuku i meu kao oblog na bilo i t a b a n e .
Ulmaceae
lm. II. (1815.)
178.;
Planch,
Dalla Torre
Mirb.
p . 9 0 5 . ; L i n d l . N a t . S y s t . ed. I L ( 1 8 3 6 . )
u D e CandoUe
Prodr.
XVII.
i H a r m s fasc. sec. p . 1 1 9 .
(1873.)
p.
p. 151.
F l . Cr. p . 1 0 0 6 . s u b
Urticeae.
Ulmus.
( T o u r n . e x L . S y s t . ed. I.) ; L . S p e c . pi. ed. I. p. 2 2 5 .
Endl.
G e n . n. 1 8 5 0 . E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 6 2 .
U. campestris
montana
L . S p e c . p i . ed. I . p . 2 2 5 . (1753.)
Syn.
U.
S m i t h E n g l . Bot. p . i t a b l . 1 8 8 7 . ( 1 8 0 8 . ) ; H o s t F l . A u s t r .
I. p. 330. ( 1 8 2 7 . ) ; F l . Cr. p. 1006. navodi

l i k u " od
U.
U. montana
kao
od
campestris.
Biljeka.
Od evropskih brijestova opisao j e L i n n samo U.
campestris.
N i iz opisa ni iz citata ni iz stanita ne da se r a z a b r a t i ,
koju j e od najobinijih evropskih vrsta mislio. Tu nam pomae samo
Linnov h e r b a r ! P o Hookeru i Arnottu lei u Linnovu herbaru onaj
brijest, koji j e S m i t h opisao i oslikao kao U. montana
(K e r u e r
u F l . exsicc. Austro-hung. br. 264.). Po tome pripada Linnovo ime
ovoj" vrsti, a ne vrsti U. glabra Mill., koju F l . Cr. t a k o e r " opi
suje kao odliku o U. campestris.
Ovaj brijest raste u nas obino u
sjevernim gorovitim i brdovitim krajevima domovine, dok j e U. glabra
porasla u r a v n i c a m a i breuljastim s t r a n a m a hrvatske flore.
U.
glabra Miller D i e t . ed. 8. b r . 4 ( 1 7 6 8 . ) ;
X X X I . p. i tabl. 2248.
Host
Fl.
Smith
Austr. I.
E n g l . Bot.
p. 329.
K e r n e r 1. c. b r . 2 6 5 . I o v u v r s t u n a v o d i F l . Cr. k a o o d l i k u "
od
U. campestris,
(1810.);
u k o j e j e lie d u g o zailjeno, n a m l a d i c a m a
obino
i s t e g n u t o u t r i i l j k a p a i u j e s e n i n a licu k r u t o h r a p a v o ; lie od
U. glabra
i sjajno.
k r a t k o j e i i r o k o zailjeno, u j e s e n i n a licu g o l o , g l a t k o
Ispor. A. K e r n e r
Oesterr.
bot.
Ztschr. X X V I . p. 5 3 .
(1876.).
var.
SUberosa
U. Silberosa
G u r k e Pl. E u r o p . tom.
II.
fasc. 1. p . 7 2 .
M o e n c h V e r z . ausl. B u m e ( 1 7 8 5 . ) p. 1 3 6 . k a o
Syn.
vrstu,
nije"
auktor
Ehrhardt",
kako
itamo
u Fl. Cr. p . 1007. U
o v e j e o d l i k e k o r a od p l u t a k r i l a s t a . U h r v a t s k o m p r i m o r j u
d i n c e , ali i u
malim
umicama (Crkvenica,
poje
Bakar) ; i na
otoku
S u a k u ( i r c).
dalmatica
var.
Gurke
1. .
p . 7 3 . D a i m a t i a.
o d l i k u opisao t a l i j a n s k i b o t a n i a r B a l d a c c i ,
floru
Crne gore
(Malpighia"
V.
p.
Ovu
nam
je
od k o j e g a i m a m o i
79. 1 8 9 1 . p o
Grkeu).
s a d a u E v r o p i s a m o " u D a l m a c i j i , i p o t o m e za n a u
Do
floru
e m i k o " stablo.
U. pedunculata
Fougeroux de Bondar
u Mm. de Acad,
de
P a r i s t o m . 2 . ( 1 7 8 2 . ) ; L a m a r c k Diet, e n c y c l . I V . p . 6 1 0 . ; G i i r k e
1. c. p . 7 3 . ; K e r n e r 1. c. b r . 2 6 6 .
I. p. 75. (1784.)
(1787.),
ne"
. effusa
Linn
Beitr. V I . p . 8 8 . ( 1 7 9 1 . )
(Fl.
Syn.
Willd.
U. laevis
Fl.
Cr. p. 1006.).
U. octandra
Pall. Fl. ross.
Berol.
Prodr.
p.
U. ciliata
Schkuhr
94.
Ehrh.
H n d b . p. 78.
t a b l . 5 7 / b . ( 1 7 9 1 . ) . O v u v r s t u b r i j e s t a z o v e n a n a r o d v e z " i ,,vezika". I m a ga i u brdovitim u m a m a oko D a r u v a r a , pa na Ivan

ici o k o L e p o g l a v e .
Fosilne
vrste.
podsusjedskim
U. Brauni
H e e r i U. Doljensis
P i l a r 1. c. u
laporima.
Celtis.
( T o u r n . e x L . G e n . ed. I . ( 1 7 3 7 . ) p . 3 3 7 . ) ; L . S p e c . pl. ed.
( 1 7 5 3 . ) p . 1 0 4 3 . E n d l . G e n . n. 1 8 5 1 .
1. p . 62. ; F l . Cr. p . 1 0 0 5 . s u b
Engler i Prantl
Urticeae.
0. australis L . S p e c . pi. ed. I . p . 1 0 4 3 .
S y n . G-
Salisb. P r o d r . hort. Chap. Allert. p. 175. (1796.)

S y n o p . I. p. 292. (1805.)
G. acuta
Soc. X V I I . p. 2 1 1 . (1837.)
I.
III.
G. lutea
excelsa
Pers.
Buch. Ham. u Trans. Linn.
G. eriocarpa
Desne, u Jacq. Voy.
Bot. I V . p . 150. (1844.) Z a h r v a t s k o p r i m o r j e , Istru, otoke i D a l

maciju
znaajno
stablo, koje pred grobljima,
c r k v a m a i k u a m a zamjenjuje
1
nau medonosnu
na trgovima,
lipu.
pred
U hrvatskom primorju zovu G. australis

openo k o p r i v i " , j e r
mu list nalikuje na list koprive (Urtica
dioica).
Oko B a k r a poznat j e
i kao glanguli", po Istri i otocima K v a r n e r s k i m a kao ladonja" (tal.
lodogno"). Ova sam imena tampao u FI. B a k . okoline" ve g. 1 8 8 4 . ,
a plod liljak" zabiljeio u Bribiru 2. rujna iste godine i tampao to
ime g. 1 8 9 1 . u Pogledu u floru h r v . p r i m o r j a " . Plod n i j e " crn, ve
ponajprije ute, a onda ljubiasto zagasite boje (braun-violett), pa ga
n. p r . na Rijeci prodaju k a o voe. K a d koprivi (njem. Nesselbaum,
B i l j e k a . G. betulaefolia
V a n d a s u Oesterr. bot. Ztschr. XXXIX.
(1889.) p . 2 2 1 . Ova vrsta nalikuje na C. Tournefortii
Lam., no list
joj j e nalik na list breze (Betula).
Ima j e na brijegu Gljivi kod T r e binja u drutvu sa G. australis.
Mogla bi se nai u najjunijim kra
jevima Dalmacije i s toga na nju upozorujem.
Moraceae
Lindl.
V e g . K i n g d . ( 1 8 4 7 . ) p . 2 6 6 . ; E n g l e r i P r a n t l I I I . . 1. A b t h .
p. 6 6 . ;
Engler Sylabus p. 110.;
p. 1 2 0 . ; Fl. Cr. p. 1004. sub
Dalla Torre
i H a r m s fasc. sec.
Urticeae.
Morus.
( T o u r n . e x L . S y s t . ed. I. ( 1 7 3 5 . ) ;
L . S p e c . pi. ed. I .
(1753.)
p . 9 8 6 . ) E n d l . G e n . b r . 1 8 5 6 . E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 7 2 .
M. alba
L . S p e c . pi. ed. I . p . 9 8 6 . O v o stablo potjee iz K i n e
i goji se u d o m o v i n i o d a v n a , u E v r o p i od V I I .
M. nigra
L. Spec.
pl. I . p . 9 8 6 .
Crnomu
v a l j a a u P e r s i j i i T r a n s k a v k a z i j i ; u Italiji j e
vijeka.
je
dudu
domovina
podivljao.
Broussonetia.
L ' H r i t . e x V e n t e n a t tabl. I I I . (1799.) p. 5 4 7 . ; E n d l . Gen. br.
1 8 5 8 . ; E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 76.
B. papyrifera
V e n t . D o m o v i n a j e ovomu stablu u Kini. U
se sadi u d v o r e d i c a m a u h r v a t s k o m p r i m o r j u ,
kru, vrsno j e za zagajivanje
a kako
nas
uspijeva u
krasa.
Ficus.
( T o u r n . e x L . S y s t . ed. I . ( 1 7 5 3 . ) ;
L.
S p e c . pl. ed. I . ( 1 7 5 3 . )
p . 1 0 5 9 . ) E n d l . G e n . b r . 1 8 5 9 . E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 8 9 .
gemeiner Zrgelbaum) raste za se, razvije se u golemo stablo. T a
kovih orijaa ima u Istri u L o v r a n u , Moenicama, pa nas kod Paca
nedaleko Rijeke, na T r s a t u , u B a k r u , koji imadu u dnu debla 4 5 m.
u obujmu. Golemo j e ono stablo pred crkvom sv. Lucije na otoku K r k u ,
a pravi div ladonja u dvoritu franjevakoga samostana u Cresu i u
Nerezinama na otoku Cresu ( H i r e ) . Ona j e visoka do 2 5 m., deblo j e
visoko 2 3 0 m . u dnu mjeri u obujmu 4 m., a gdje se g r a n a sa 15
debelih svri, 4 6 0 m. Ova j e ladonja posaena g. 1 7 6 8 . , kao to nam
u k r u n u " (kamenu o g r a d u od god. 1867.) uklesana godina svjedoi.
Koprivi, koji nam predouju na slici Hempel i Wilhelm (1. . I I I .
Abth. p. 11.) iz Pridoice na otoku Cresu kao udo-stablo", ima u
obujmu u prsnoj visini samo 86 cm. !
-
F. Carica L . S p e c . p l . e d . I . p . 1 0 5 9 . S m o k v a ili s m o k v e n i c a
u naem j e primorju, po otocima i u Dalmaciji obina voka,
koja
se goji u vie s u v r s t i c a , a n a v l a s t i t o j e b r o j n a u o k o l i n i b a k a r s k o j .
Ovaj rod broji d o 6 0 0 vrsta, koje rastu navlastito p o otocima I n
dijskoga arhipelaga, Tihoga Oceana,
oko Sredozemnoga mora i u j u n o j
u istonoj Aziji, u z e m l j a m a
Africi.
Humulus L .
Syst. ed. I. ( 1 7 3 5 . ) ;
L . Spec.
pl. ed. L
(1753.)
p. 1028.
E n d l . G e n . b r . 1 8 9 1 . E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 9 0 .
H. Lupulus L . S p e c . p l . e d . I . p . 1 0 2 8 . S y n . Lupulus
mulus
Mill. G a r d .
Diet. ed. V I I I . (1768.)
L. scandens
Pl. F r . I I . p . 2 1 7 . ( 1 7 7 8 . ) L. communis
tabl. 75. (1788.)
Humulus
L. amarus
volubilis
H. americanus
G a e r n t . F r . 1. p . 3 5 8 .
Gilib. E x e r c . I L p . 4 5 1 . (1792.)
Salisb. P r o d r . stirp. hort. Chap. All. p . 176.
( 1 7 9 6 . ) H. vulgaris
Hu
Lam.
G i l i b . Hist. P l . E u r o p . I I . p . 3 4 3 . ( 1 7 9 8 . )
Nutt. u J o u r n .
Acad.
Philad. N . S. I. p . 1 8 1 .
(1847.) Hmelj raste u n a s u vlanim ivicama, uz potoke i rijeke,

uz plotove i ograde.
kronje.
O k o Osijeka
N a Kvarnerskim
otocima
otoku K r k u n. pr. o k o Omilja
povija
visoka
veoma
j e rijetka
stabla
do vrh
bilina;
na
(Tommasini).
Cannabis.
(Tourn. e x L . Syst. ed. I. ( 1 7 3 5 . ) ; G e n . e d . I. (1737.) p . 3 0 4 . ) ;
Spec. pl. ed. I. (1753.);
HI.
Endl. Gen. br. 1890.;
Engler
Prantl
1. p . 9 7 .
0. sativa L . S p e c . p i . e d . I . p . 1 0 2 7 . K o n o p l j a
iz c e n t r a l n e A z i j e i goji se s a d a
pima. Pojedinci,
potjee
valjada
u umjerenom podneblju i u tro
koji nose enske cvjetove, b u d u k a t k a d 2 3 m.
v i s o k i , n . p r . n a crnici o k o m o v a r e P a l a e u S l a v o n i j i ( H i r c ) .
Platanaceae
Lindl.
N a t . S y s t . e d . . ( 1 8 3 6 . ) p . 1 8 7 . ; E n g l e r i P r a n t l I I I . . 2.
Abth. .; Engler Syllabus p . 1 3 6 . ; F l . Cr. p . 1005. s u b
Urticeae.
Platanus.
(Tourn.
e x L . Hort.
Cliff.
(1737.)
p. 447.);
Spec.
pi. ed. I .
(1753.) p . 9 9 8 . E n d l . G e n . b r . 1 9 0 1 . E n g l e r i P r a n t l I I I .
2. a. p . 1 4 0 .
P . orientalis L . S p e c . pl. e d . I . p . 9 9 9 . F l . C r . p . 1 0 0 5 . opi

suje
ovaj
( v a r . Ait.)
vodoklen
k a o P. acerifolia
o d P. orientalis
Willd.,
no ovo j e odlika
( E n g l e r i P r a n t l 1. c. p . 140. ;
Koch
Synop. ed. I I I . p . 2292.).

P. occidentalis L . S p e c . p l . e d . I . p . 9 9 9 . O v a s e v r s t a v o d o k l e n a iri o d M e k s i k a d o K a n a d e , a p r v a u t i p i k o j formi o d I t a
lije d o i s t o n e H i m a l a j e .
O b j e v r s t e s a d e se i u n a s p o v r t o v i m a ,
perivojima, o k o vrela (u Dalmaciji), u dvoredicama.
Betulaceae.
C. A . A g a r d h A p h o r . ( 1 8 2 5 . ) p . 2 0 8 . ; A . B r o w n u A s c h e r s o n F l .
Prov. B r a n d e n b u r g I. (1864.) p . 6 2 . i 6 1 8 . ; Engler i Prantl I I I .
T h l . 1. A b t h . p . 3 8 . ; W i n k l e r H . u E n g l e r R e g n i v e g e t a b i l i s c o n
s p e c t u s I V . p . 6 1 . ( 1 9 0 4 . ) ; F l . C r . p . 1 0 3 5 . k a o Betulineae
Rich.
Ostry a S c o p .
F l . C a r n . ( 1 7 6 0 . ) p . 4 1 4 . ; E n d l . G e n . (1836.) b r . 2 7 4 . ; E n g l e r
i P r a n t l I I I . 1. p . 4 3 . ; W i n k l e r H . 1. c. p . 2 0 . ; F l . C r . s u b Gupuliferae.
O. italica S c o p . F l . C a r n . p . 4 1 4 . S y n . Carpinus
Spec. pi. ed. I . (1753.) p . 9 9 8 .
Ostrya
carpinifolia
Bull. S o c . b o t . F r a n c e ( 1 8 8 8 . ) p . 1 6 6 . tabl. 3 6 . 0.
Koehne Deutsche Dendrol. (1893.)
O. carpinifolia
tipika
forma,
H . W i n k l e r . S y n . Carpinus
p. 2 0 0 . tabl. 5 9 .
virginiana
p . 1 1 7 . ; Fl. Cr. p. 1053. k a o

v e s u b s p . carpinifolia
Ostrya
O. vulgaris
Samoborski brijeg,
(Scop.)
N o u v . D u h a m . I I . (1801.)
Willd.
stanitima F l . Cr. dodajem:
sjeda,
L.
Fliehe u
Scop.
U nas n e raste
469.
ostrya
Spec. pi. I V . (1805.) p.
Kameni
svatovi k o d Podsu-
Stojdraga u Zumberku ; u Zagorju n a
razvalinama Cesar-grada, Kostelja i Lobora ( H i r e ) ; n a Sucu k o d

Radoboja,
oko Bistre ( V u k o t i n o v i
1870.) ; u G o r s k o m k o t a r u
izvoru Sokolanke,
h e r b . b r . 1 0 7 1 . g. 1 8 6 3 . i
k o d Tra
u Ljeskovoj
n a brijegu R u d n i k u i n a
drai k o d Kuelja.
Kod Bakra u
umicama vrha Ravna, oko Sv. Kuzme i u umama pod Velikim

Tuhobicem,
na Potkleku ( H i r e ) ,
Vratniku k o d Senja
u dolini R j e i n e
( M i h a i l vie),
(Rossi),
na
u Mereskoj j a m i n a otoku
C r e s u b r o j n o p o k o n g l o m e r a t u ( H i r c) ; u Z r m a n j i ( L i k a ; 1. S a b 1
Plod od vodoklena zovu u primorju iulica"
ljar
u h e r b . K l i n g g r f f b r . 2 7 3 2 . ) . C r n i g r a b ili c r n o g r a b see o d
j u n e H r v a t s k e p r e k o H r v a t s k e i Srbije do G r k e .
Na otoku Lo
inju o k o N e r e z i n a m a l i h ( S v . J a k o v ; T o m m a s i n i F l .
dell'isola
di L u s s i n o p . 74.) i n a O s o r i c i ( H i r ). Z a z a g r e b a k u
okolinu
( S v . S i m u n ) biljei c r n o g r a b v e K l i n g g r f f
(herb. br. 2733.),
za R i j e k u N . R a s t e o k o M o d r u a ,
Korenice, na Mr-
Peruia,
sinju, u V i l e n o j - i F o r k a i e - d r a z i , o k o P l i t v i k i h j e z e r a
Reliquiae Kitaib. i
Carpinus
G e n . ( 1 7 3 7 . ) p . 2 9 2 . ( e x c l . Ostrya);
Dalla Torre
i Harms
L.
E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 4 2 . ;
fasc. s e c u n . p . 1 1 7 . ;
2 4 . ; F l . Cr. p. 1046. sub
Engler
Conspectus p.
Gupuliferae.
. Betulus L . S p e c . pi. ed. I . ( 1 7 5 3 . ) p . 9 9 8 .

garis
Mill. G a r d . D i e t . ed. V I I I . ( 1 7 6 8 . ) b r . 1.
F l . F r . ed. . (1778.) p . 2 1 2 .
IL
(1792.)
p. 9 9 .
(1796.) p. 392.
I I . (1821.) p. 245.
G. ulmifolia
G. ulmoides
i june
Syn. G
G. sepium
Gilib. E x e r c .
Salisb.
Chap.
Prodr.
ed.
Allert.
S. F . G r a y N a t . a r r . b r i t . p l . e d .
u
Kit.
Host Fl. Austr. I I .
E n g l e r a Conspectus.
G r a b a r se
E v r o p e do K a v k a z a i Persije.
bakoj okolini obino j e stablo,
vul
Lam.
G. compressa
G. carpinisza
( 1 8 3 1 . ) p . 6 2 6 . Ostali s i n o n i m i
s t e r e iz s r e d n j e
(Kitaibel,
Vukotinovi).
stvarajui
grab rike
zagre
(Tukanac,
Zelengaj), i m a ga n a Ivanici (Lobor, K o z j a n ) i znaajno je stablo

za brdovite krajeve H r v a t s k e . Rjei je u k r a j e v i m a crnogorice
(u
Gorskom kotaru koji g r m izmeu Delnica i B r o d a ) ; u okolini ba

karskoj oko Koritnjaka
(496 m. nad. vis.), u Slavoniji oko Drenja,
Naica, a veliki g r a b r i k u L i p i k u k o d Osijeka i kod Cepina
C. orientalis
Conspectus
(Hire).
Mili. G a r d . D i e t . e d . V I I . ( 1 7 5 9 . ) b r . 3 .
p . 37. br. 15.
S y n .
. (1772.) p . 2 4 3 . tabl. 60.
G. duinensis
. nigra
B u m e u. S t a u d . ( 1 7 8 5 . ) p . 1 9 .
Moench Verz.
G. edentula
Engler
Scop. Fl. Carn.

auslnd.
Waldst. i Kit. PI.
rar. H u n g . I I . (1805.) p. X X X I I . , a ne 32"., pod kojim j e brojem

n a v o d e G u r k e i E n g l e r . F l . C r . p . 1 0 5 7 . k a o G. duinensis
Scop.
s t a n i t i m a F l . C r . d o d a j e m : k o d B a k r a n a v r h u K l a n i n i i Cisti,
n a B a k a r c u p o d v r h o m G u p c e m sa c r n o g r a b o m , o k o V e l o g a
l j e v a , u V i n o d o l u u polju d a l j e o d T r i b l j a , o k o z a t o n a D u b n a
Skrikod
Kraljevice, oko iljevice (Sv. J a k o v ) i dr. ( H i r e ) , gdje ovu v r s t u

g r a b r a z o v u g r a b r i " . P o K i t a i b e l u ( D i a r . 1 0 , 12.) o k o S t i r o v a k e
poljane, M e t k a i U d b i n e ( K i t .
Reliqu.)
Corylus L .
Gen. (1737.) p. 7 3 0 . ;
i P r a n t l I I I . 1. p . 4 3 . ;
S p e c . pl. ed. I . ( 1 7 5 3 . )
Dalla
Torre
i Harms
E n g l e r Conspectus p. 4 4 . ; F l . Cr. sub
0. Avellana
L.
Spec.
pi. ed. I .
p. 9 9 8 . ;
Engler
fasc. sec. p . 1 1 7 . ;
Gupuliferae.
p. 998.
Syn.
G.
grandis
D r y a n d . u Ait. H o r t . K e w . ed. I . vol. I I I . ( 1 7 8 9 . ) p . 3 6 3 .

silvestris
Salisb. Prodr. (1796.) p. 392.
G. Serenyiana
G.
Pluska
u O e s t e r r . b o t . Z t s c h r . I I . ( 1 8 5 2 . ) p . 3 9 3 . L i j e s k a j e u n a s obian
g r m , ali b u d e i n a 1 d m . d e b e l o ,
2 4 m . v i s o k o stablo. R a s t e u
i v i c a m a , g r m l j u , u m a m a , u z a u m s k e o k r a j k e , u polju p o o g u m cima. U nas joj j e p r a v a postojbina u nekim k r a k i m

Daleke krase,
rudine,
dolce
krajevima.
i p o n i k v e od G e n e r a l s k o g a stola
Ogulina zaokupila je lijeska, gdje uspijeva na krevitom,

tlu, s t v a r a j u i
neprohodne" gutike.
U Gorskom
do
vapnenom
kotaru
pada
osobito u oi, j e r j e o b i n a u z o k r a j k e b u k o v e u m e . I z m e u Zlobina
i Lia
pokriva
cijele
bregove,
oko L i k o g a polja
o b i n a , d a seljaci l j e n j a k e u p o n j a v a m a k u i n o s e ;
je u Ljeskovoj drai k o d Kuelja,
tako
je
mnogobrojna
gdje j e i stablasta,
a Crkveni
h r i b k o d G e r o v a s a v j e z a r a s t a o lijeskom. U k r a j e v i m a
crnogorice
lijeska j e rijetka, j e r j e pratilica lisnatoga drvea, poglavito hrasta

i bukve.
Iz G o r s k o g a k o t a r a prelazi lijeska u h r v a t s k o
g d j e j e z n a t n o r j e a . I m a j e u dolini R j e i n e ( R a t u l j e ,
Lopaa,
Zakalj),
Ane ( H i r e ) ;
kod
Bakra
ispod
oko Senja kod
primorje,
Kukuijani,
v r h a C i s t e , u D r a i k o d sv.
sv. K r i a ( M i h a i l o v i ) .
Znaajno
j e , d a se l i j e s k a r a d o n a s t a n i p r e d s p i l j a m a , n. p r . p r e d l e d e n i c o m
u Rudau (Dobra),
pred
spiljom
kod
Janje
gore
(Plaki),
pred
B u d i n o m l e d e n i c o m k o d P e r u i a . N a K v a r n e r s k i m o t o c i m a lijeske
n e m a ; ne spominje je T o m m a s i n i ,
niti
sam je j a gdje ugledao.
U P o d r a v i n i i p o j a r c i m a n. p r . o k o N o v o g a g r a d a . U
podrtinama
g r a d a G a r i a p o k r i l a j e l i j e s k a s v e g r a d s k e p r o s t o r e , p a se r a z v i l a
i u odebelo stablo. U
S l a v o n i j i n. p r . o k o O s i j e k a lijeska j e dosta
o b i n a (n. p r . u u m i
Lipiku),
Z u m b e r k u zovu plod lijeske

U n a s b i se m o g l a
podina kapice
nai
pa
bude
i stablasta
( H i ).
ljenik".
v a r . glandulosa
Schuttlw.,
koje
je
lijezdasta.
Betula L .
S p e c . p l . ed. I . ( 1 7 5 3 . ) p . 9 8 2 . ; E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 4 3 . ;
D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. s e c u n d . p . 1 1 7 . ; E n g l e r C o n s p e c t u s p . 5 6 .
. v e r r u c o s a E h r h . Beitr. N a t u r k . V I . ( 1 7 9 1 . ) p . 9 8 . ; B.
dula
R o t h T e n t . F l . g e r m . vol. I . ( 1 7 8 8 . ) p . 4 0 5 . ; D i p p e l
Laubholzk.
vol. I I .
(1892.)
p. 166.;
Koehne
Deutsche
pen
Handb.
Dendrol.
( 1 8 9 3 . ) p . 1 1 0 . ; H e m p e l i W i l h e l m I L A b t h . 1. T h l . p . 1 8 . ; E n
gler Conspectus
p . 7 5 . ; G u r k e 1. . p. 4 7 .
S p e e . pl. ed. I . ( 1 7 5 3 ) p . 9 8 2 . p r o p a r t .
Ait. H o r t . K e w . ed. I. vol. I I I .
macrocarpa
et verrucosa
sinonimi u E n g l e r a
S y n . .
B.
(1789.) p. 330.
alba
alba
.
B.
L.
pendula
alba
var.
W a l l r . S c h e d . crit. ( 1 8 2 2 . ) p . 4 9 5 . O s t a l i
Conspectus.
V e s a m g. 1 8 9 6 . po d v a p u t a ( , u m a r s k i list" i R a d "
Jugo
s l a v e n s k e a k a d e m i j e k n j . 1 3 6 . p . 6 4 . ) u p o z o r i o , d a t i p i k a .
L. ne r a s t e "
u naoj d o m o v i n i ,
no
uza
k a o i s m r e k a " pod i m e n o m o m o r i k e ,
knjigama.
i u kolskim
Sto s a m o n o m p r i l i k o m r e k a o ,
n a v l j a m , ali s a m n o v a b o t a n i k a d j e l a
alba
s v e to n a v o d i se o n a ,
botanikim
to o v d j e n e u d a po
citovao.
B i l j e k a . B. alba L. j e s t po E h r h a r d t u . pubescens".
Syn. . pubescens
var. vestita
Gren. et Godr. F l . F r . vol. I I I . (1855.)
p. 1 4 8 . . alba var. pubescens
Spach u Ann. soc. uat. 2. sr. XV".
( 1 8 4 1 . ) p . 1 8 7 . . tomentosa
Reith, u Abel Abbild. 1 0 0 wil.
Holzart. 1. (1790.) B. odorata
Bechst. Diana I. (1797.) p. 7 4 . V.
Engler Conspectus p . 8 1 .
. pubescens
see od Sjevernoga r t a ( 7 1 ) do Bijeloga mora (po
prilici do 6 7 ) ; prema istoku ide do 6 6 / , otkuda se uzdie do 6 7 3 5 '
i do Severnaje, pritoke Peore ( 6 7 4 0 ' po p r . ) , na Obu dapae pre
korauje taj stupanj. TJ istonoj Sibiriji ima visokih stabala j o pod 68.
P r e m a istoku see B. pubescens
do K a m a t k e , ali ne prelazi u Ame
riku. Od Sjevernoga rta ide zapadno p r e k o Islandije (65) do jugo
zapada Grenlandije (62). Ima j e u Kavkazu i Armeniji, dok j e u za
padnoj Evropi sve vie potiskuje prema j u g u B. verrucosa.
Karpati
i juno podnoje Alpa omeauju njezinu ekvatorijalnu g r a n i c u .
3
U Vegetaciji Gorskoga k o t a r a "
zabiljeio sam i stanita
za ovaj k r a j d o m o v i n e , k o j i m a d o d a j e m i d r u g a .
gori oko M a k o v e peine, uz E l v i r i n put i dr.
TJ h r v a t s k o m
gorju ima mali brezik kod B u k o v j a n e d a l e k o od Zlatara, i m a

oko Lepoglave, Klenovnika,
Trakoana,
breze
Zagrebakoj
Za
breze
Jesenja, Radoboja,
Kra
p i n e , K l a n j c a , T u h l j a , D e s i n i a , n a K r a l j e v u v r h u (sa b o r o m ) , o k o
Budinine,
Vidovca,
oko Ogulina,
Zumberku
naao
M r z l o g a polja.
1
na brijegu
Tounja,
Gerova,
sam
Ima
lijep
Kozjanu na Ivanici. I m a
na
brezik
vrhu
kod
Budinjaka
breza oko Koprivnice,
Dra. V j e k o s l a v a P o k o r n o g a
danje. Zagreb 1 9 0 3 . p. 1 6 5 . i 2 1 9 .
breze
K r p e l j u po k r a s a m a .
na
Bilu
nedaleko
U
od
(Vukosavska
P r i r o d o p i s bilinstva.
esto iz
d o l t a ) , o k o N o v o g a g r a d a ; o k o M a r t i j a n c a u J a l i n i i po d r u g i m
slaborodnim
mjestima.
O t r o g a zida,
N a Moslavakoj
Rjeice,
gori
Vrtlinske ; ima je
lijep j e
brezik
kod
i u Marin-dolu, u Gor
skom kotaru oko D o b r e n a 'Cavniku i Makljenu. U Slavoniji
ima
brezika oko Kutjeva, na Krndiji (Dizdarevo), kod Orehovice
oko
grada Ruice,
kod
oko Duzluka,
n a Gojilu
kod Banove jaruge,
B a s t a j a , V i r o v i t i c e ( H i r e ) . S t a n i t a , k o j a n a m F l . Cr. biljei, v i d i
p . 1 0 3 6 . , d o k n a v o d z a B. alba:
in s y l v i s p l a n i t i e r u i n
montiumque
a l t i o r u m in i p s a s a l p e s a d s c e n d e n s , in C r o a t i a et S l a v o n i a
vulga-
tissima"
nema"
otpada.
Schlosser-Vukotinovievu
herbaru
b r e z e iz n a e d o m o v i n e .
P o S m i t h o v o j ( F l . v. F i u m e ) r a s t e b r e z a i u okolini R i j e k e , ali
nam
ona
ne navodi
nijedno
stanite.
( I n W l d e r n auf
Schiefer
u n d S a n d s t e i n " . ) J a j e u blizini g r a d a n i j e s a m " n a a o ; o k o

na Francikovcu
pubescens
(Mi h ail vi).
Dalmaciji
Senja
(po V i s i a n i j u )
r a s t e , ali j e i m a u Bosni i Crnoj g o r i
B.
(Pantocsek,
S e n d t e r).
K a k o su b o t a n i a r i s j e v e r n e E v r o p e z a m i j e n i l i B. verrucosa
pubescens,
diji,
sa
n e d a se a r e a l o n e j o t a n o odredili. I m a j e u L a p l a n -
Finskoj,
Mongoliji,
u Pomorju,
nedostaje
Rusiji,
je
u Japanu, na otoku Niponu,
Afganistanu
i Persiji;
u Kavkazu
u
je
o b i n a . U E v r o p i p o j a v l j u j e se n a R o d o p i - p l a n i n i u T r a e i j i ,
otkuda
joj see j u n a g r a n i c a
Ima je
na Mletakim Alpama,
na Apeninama,
sjevero-zapadne
krajeve
Srbije.
Etni, u Kataloniji, Arago-
niji, o k o T o l e d a , u s j e v e r n i m k r a j e v i m a P o r t u g a l s k e . N a
zapadnoj
obali N o r v e k e i d e p o p r i l i c i do 6 3 5 0 ' , p a see u v e d s k o j d o 6 5 .

Fosilna vrsta
B. prisca
sjedskih ( P i l a r
Ettingsh.
poznata je
iz l a p o r a
podsu-
1. c ) .
Alnus
Gaertn.
F r u c t , et s e m . I I . ( 1 7 9 1 . ) p . 5 4 . ; E n d l . G e n . (1841.) conf. S u p p l .
IV. p. 20.;
E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 4 5 . ; D a l l a T o r r e i H a r m s
fase. sec. p . 1 1 7 . ; E n g l e r C o n s p e c t u s p . 1 0 1 .
A. alnobetula
( E h r h . ) H a r t i g N a t u r g e s c h . forstl. K u l t u r p f i . ( 1 8 5 1 . )
p . 3 7 2 . ; E n g l e r C o n s p e c t u s p . 105.
v a r . g e n u i n a R e g e l M o n o g r . B e t u l a c , u M m . Soc. n a t u r . Moscou
XIII.
(1861.)
p . 1 3 5 . t a b l . 1 4 . fig. 1 2 1 5 .
C h a i x u Vili. H i s t , p i
Syn.
A.
D a u p h . I I I . (1789.) p. 789.
A.
Borkh. H a n d b . Forstbot. I. (1800.)

Fl. Fr. III. (1805.) p. 304.
R. J. A.
159.
p. 477.
Alnobetula
viridis
A.
viridis
viridis
alpina
D . C.
Schur u Verh.
10
Siebenbrg. Ver.
A,
viridis
Po
Naturw.
IV.
(1858.)
Fi. Cr.
p. 1037. k a o
Tausch.
Fl.
Cr. r a s t e
ova joha
(jova)
oko Varadina,
Dragania,
K a r l o v c a ; u Lici na Velebitu oko Divosela, T r n o v c a (ne T r n a v e ) .

Oko Varadina j e nema sigurno, no moda oko Dragania i K a r
lovca
(po
Sapetzi),
jer sam j e
g o d . 1 8 9 8 . 12. k o l o v o z a
u Zumberku oko Rajkovia i Sekulia,
na
podnoju
naao
sv. G e r e ,
ovo j e m e n i d o s a d a j e d i n o p o z n a t o s t a n i t e u H r v a t s k o j . T a m o
rijetka,
ali g r m o l i k a .
umah
kod
krajeva
U V u k o t i n o v i e v u h e r b a r u (br. 1066.):
Samobora
domovine
Ruah. Jun. 1857.",
nema.
Waldstein
n a str. X X X . k a o Betula
viridis
je
i Kitaibel
iz
und
Centraieuropas"
drugih
PI. rar. I I .
V i l i . , ali b e z " o z n a k e
Die G r n e r l e ist eine s u b a l p i n e

und Mittelgebirge
dok
nije
stanita.
alpine Pflanze d e r
( E n g 1 e r Conspectus
Hoch-
p . 105.)
U Bosni (po B e c k u ) n a V r a n i c i - p l a n i n i , n a S t a r o j p l a n i n i ; u B u
g a r s k o j n a V i t o u , Bilu i C e d r u .
A. glutinosa
( L . ) G r t n . F r u c t . et s e m . I I . ( 1 7 9 4 . ) p . 5 4 . t a b l .
9 0 . - - S y n . A. rotundifolia
1.
A.
nigra
communis
Mili. G a r d . D i e t . ed. V I I . ( 1 7 5 9 . )
Gilib. E x e r c . phytol. I I . (1792.)
Nouv. Duham. I I . 212. tabl. 64.
Synop. I I . (1807.) p. 550.
A.
L e i p z . (1867.) p . 2 3 8 . pr. p a r t .
februaria
A.
p. 401.
vulgaris
O. K u n t z e
U nas uz gorske
br.
A.
Pers.
Taschenfl.
i planinske po
t o k e i r i j e k e . U h r v a t s k o m p r i m o r j u u dolini R j e i n e , u
Gorskom
k o t a r u n a v l a s t i t o uz r i j e k u K u p u i K u p i c u , v e l i k a u m a n a
Crnoj
gori kod P l e s a a ;
drai,
oko S a m o b o r a
uz B r e g a n u i S l a p n i c u .
Toplikom gorom
bala;
a opina
Zumberku,
kod
Golem bijae
Poljane,
ih j e p o s j e k l a ,
gdje j e
uz
zovu
Gradnu
onaj
u Rudarskoj
jalik" u Jalini pod
k o j e m bijae koja hiljada
da dobije panjak.
jova"
( M r z l o polje).
sta
Ima jale i u
U
Slavoniji
uz
Kutjevaku Rijeku i Londicu ( H i r c).

A. incana ( L . ) W i l l d . S p e c p l . ed. I V . ( 1 8 0 5 . ) p . 3 3 5 .
A.
lanuginosa
bescens
Syn.
Gilib. E x e r c . p h y t o l . I I . ( 1 7 9 2 . ) p . 4 0 2 . A.
pu-
S a r t o r e l l i D e g l i a l b . i n d i g . ai b o s c h . d e l l ' I t a l . S u p p l . ( 1 8 1 6 . )
p . 3 3 0 . A.
februaria
( 1 8 6 7 . ) p . 2 3 9 . Betula
v a r . incana
incana
O. K u n t z e T a s c h e n f l .
Leipz.
L . fil. S u p p l . ( 1 7 8 1 . ) p . 4 4 7 .
Bijelu j o v u F l . Cr. i d r u g a b o t a n i k a djela i r a d n j e z a H r v a t s k u

n e biljee. U V e g e t a c i j i G o r s k o g a k o t a r a " i s t a k n u o s a m , d a j e u
nekim krajevima tamo obina, dapae stvara povie potoka V e l i k e
Bjelice
hrvatsku
cijele
floru,
ume. E n g l e r
Conspectus
p. 121. ne navodi j e za
ali j e biljei z a S r b i j u i B o s n u .
A.
barbata
Cabra
C. A . M e y . (A.
(Rossi
po
glutinosa
orb asu),
X incana
Bot. Centralbl. (1885.) B. X X I I . p. 243.)

Tausch
128.
Flora"
nije"
od
1834. p. 520.
ovoga
W i r t g . ) ima
ali r a s t e i o k o
krianca
Drnja
S y n . A.
Po Engleru:
auktor
.",
oko
(Borb.
pubescens
Conspectus p.
veo
Krause,
k o j i g a j e opisao u J a h r e s b e r . schles. Gesellsch. g. 1 8 4 5 .
Syn.
A.
Mm.
Soc.
Lang ex
Dl
glutinosa
[i. pubescens
Regel
Monogr.
Betulac.
n a t u r . M o s c o u X I I I . ( 1 8 6 1 . ) p . 1 6 1 . A. badensis
F l . B a d e n . ( 1 8 5 7 . ) p . 5 3 4 . A. hybrida
A. B r a u n e x R c h b . Icon.
Fl. germ. X I I .
br. 1292.
(1850.)
p. 3. tabl. 630.
A.
plicata
H o f f m g g . ' e x R c h b . 1. c.
B o r b s o v a A.
barbata
C. A . M e y . j e s t s t a b l o , k o j e r a s t e p o
g l e r u 1. . p . 1 1 8 . n a K a v k a z u :
henacker,
Buhse),
L e n k o r a n i Tali ( M e y e r ,
Astara,
B a t u m ( V i r h ) , G u r i j ( 1-
b o v ) , t e j e u L e d e b . F l . r o s s i c a o p i s a n a u vol. I I I . p . 6 5 7 .
1851.),
a po M e y e r u
En
Ho
k a o A.
barbata
(1846.
g. 1 8 3 1 . u V e r z . Pil. im
K a u k . u. a m vvestl. U f e r d. K a s p i s c h e n M e e r e s br. 3 3 1 .
Iz
Podsusjeda
Ung. ( P i l a r
poznata
nam
je
fosilna
vrsta
Alnus
Cycladum
1. . p . 3 5 . ) .
Fagaceae.
A. Br. u Aseherson Fl. P r o v . B r a n d e n b u r g I. (1864.) p. 62. i 615. ;
P r a n t l u Pfianzenf. I I I . T b l . 1. A b t h . ( 1 8 9 9 . ) p . 4 7 . ; D a l l a
i Harms
fasc. sec. p . 1 1 7 .
(1808.) p. 32. i 9 2 . ;
par. ;
pr.
Fl.
Cr.
p.
Gupuliferae
L . . R i c h .
Torre
Annal,
fruit.
L i n d l . N a t . Syst. ed. I I . (1836.) p . 170. p r .
1046. ;
Fagineae
Rchb.
Consp.
(1828.)
p.
83.
par.
Fagus
(Tourn. ex L.
S y s t . ed. I . ( 1 7 3 5 . ) ; L . S p e c . p l . ed. I. ( 1 7 5 3 . ) p . 9 9 7 . ) ; E n d l .
Gen.
br.
1847.;
Engler
i Prantl
I I I . 1. p . 5 3 . ; D a l l a
Torre
H a r m s fasc. sec. p. 1 1 8 .
F. silvatica
Scop.
Fl.
L . S p e c . p l . ed. I . p. 9 9 8 .
Carn.
ed.
II.
vol. 2.
Gilib. E x e r c . phytol. I I . (1792.) p. 396.

F r u c t . et sein. I . ( 1 8 0 1 . ) p. 1 8 2 .
k o v i n e (Pinus
montana),
S y n . Castanea
(1772.) p . 2 4 2 .
F.
echinata
silvestris
Gaertn.
Bukve, koje primaju oblik kle
opisujem u Vegetaciji Gorskoga k o t a r a " ,
a d o d a j e m , d a i m a i n a V e l i k o j Visocici i r u g u d a p o
v r h o v i m a od n j i h
Fagus
F.
takovih
gutika,
koji
P r e m d a su o n i s k e , i p a k su p l o d o n o s n e .
su
velebitskim
neprohodni
(Hire).
B i l j e k a , var. purpurea Ait. u Hort. Kew. I I I . ( 1 7 8 9 . ) p . 3 6 2 .

nije" gojidbom stvorena odlika, ve samonikla u nekim k r a j e v i m a
Tiirinke (Sonderhausen), vicarske (Starnberg kod Bucha) i T i r o l a
( o v e r e d o ; S c h l o s s e r herb. br. 1 0 7 6 . 1. barun H a u s m a n n ) .
Iz podsusjedskih lapora poznata j e fosilna vrsta F. pristina
Sapor.
( P i l a r 1. .).
Castanea.
Mili. n e " T o u r n . F l . C r . p . 1 0 4 7 .
. vesca
stanea
Mill. G a r d . D i e t . e d . V I I . (1759.)
L . S p e c . pl. ed. I .
(1753.)
p. 977.
L a m . Encycl. meth. (1783.) p. 708.
p. 1. Fagus
Castanea
C. vesca
Ca
vulgaris
Gaert. Fruct.
et
s e m . I. ( 1 7 8 8 . ) p . 1 8 1 .
K e s t e n ili k o s t a n j z n a a j n o j e s t a b l o z a Z a g r e b a k u g o r u ,
cvate
u drugoj
polovini
mjeseca
lipnja.
G r a a n a i m a od n j e g a cijela u m a ;
njik"
Na
kod
brijegu
gdje
Rebru
B a u n a velik j e
kod
kosta-
na K e l e k o v u b r i j e g u ; k o d V i d o v c a u m a pod K o m u a r e v o m
p e i n o m , n a Bistri g o r n j o j
ima
s t a b a l a od 4 m . o b u j m a .
ima n a Samoborskoj gori, i m a
ga
Mrzloga
kotan".
polja,
gdje
ga
zovu
u Zumberku
Na
Kestena
oko Stojdragc i
Toplikoj gori
ima
k r a s n i h stabala na Putaju kod M a r t i j a n c a ; i m a kestena i n a Bilu

p a na Moslavakoj gori. U Slavoniji naao sam kostanj n a Krndiji
oko Drenja, Naica, Kutjeva, Orahovice, n a P a p u k u oko Bikupaca
i Straemana,
a r a s t e i d r u g u d a u o v o j k r a l j e v i n i (V. D i e b i s h e r
b e k a n n t . Pfl. S l a v o n i e n s ) .
Mihailovi
Fosilna vrsta
(Pilar
I m a kestena
i u
hrvatskom primorju ;
ga navodi za V r a t n i k , F r a n c i k o v a c i Stolac.
C. atavia
Ung.
poznata
iz
podsusjedskih
lapora
1. c ) .
(Juercus.
( T o u r n . e x L . S y s t . ed. I . ; L . S p e c . pl. ed. I . p . 9 9 4 . )
Endl.
G e n . br. 1 8 4 5 . ; S u p p l . I V . p . 2 4 . ; E n g l e r i P r a n t l I I I . 1. p . 5 5 . ;
D a l l a T o r r e i H a r m s fase. sec. p . 1 1 8 . K o t s c h y
Die
48
Eichen
Europas
u. d e s
Theodor:
O r i e n t s . W i e n u. O l m t z , 1 8 6 2 .
Mit
Foliotafeln.
F l . Cr. p . 1 0 4 8 1 0 5 1 . o p i s u j e
no
ve
g. 1 8 6 7 . p r i k l o n i o j e
n a m 9 ili 8 h r v a t s k i h
Vukotinovi
hrastova,
hrvatskim
v i m a vie p a n j e , t e n a m g. 1 8 7 3 . o p i s u j e h r a s t o v e u p a n i j e
varske u Radu Jugoslavenske akademije"
like
je
iznenadio
botaniare
sa
radnjom
knj. XXII.,
Novi
oblici
hrasto
bjelo
n o u ve
hrvatskih
h r a s t o v a " , k o j u j e ista a k a d e m i j a t a m p a l a g o d . 1 8 8 0 . u k n j . L I .
Rada".
D a o v a radnja bude
pristupana i stranim
izdao j e V u k o t i vie g. 1883. potporom

demije"
raspravu
aka
F o r m a e Q u e r c u u m C r o a t i e a r u m in i t i o n e Z a -
grabiensi" i ukrasio j e sa 10 tablica fotografskih

Godine
botaniarima,
Jugoslavenske
1889. priopio j e V u k o t i n o v i
zooloko-botanikoga d r u t v a u Beu radnju

der kroatischen Eichen"
snimaka.
Verhandlungen"
Beitrag z u r Kenntniss
( p o s e b . o t i s k a p . 18.) I m a u
njegovu
h e r b a r u i o b l i k a , k o j e j e n a k n a d n o u b r a o i k o j e v a l j a t e k opisati.
Svojim balanografikim
studijama
zapremio j e
V u k o t i n o v i
m e u b o t a n i a r i m a o d l i n o mjesto i m n o g i su se okoristili
njegovim
iskustvom i znanjem.
O d Quer eus
lanuginosa
opisao j e V u k o t i n o v i
o b l i k a , k o j i se r a z l i k u j u i l i s t o m i p l o d o m ;
daje
n a m 1 1 , a od Q. pedunculata
makoj radnji imamo
6 opisa.
od p r v i h 4 5 o b l i k a ,
god. 1883. 2 9
od Q. sessiliflora
po
U spomenutoj
a u svemu j e
nje
opisao
vie od 7 0 o b l i k a i o d l i k a ,
R e v i z i j u h r v a t s k i h h r a s t o v a inim
po G i l r k e o v u djelu
Plantae
E u r o p e a e " t o m . I I . ( 1 8 9 7 . ) p. 5 5 7 2 .
Q. pedunculata
Ehrh.
I n d . a r b . et fruet,
Beitr. V . ( 1 7 9 0 . ) p.
1 0 1 . b r . 7 7 . ; F l . C r . p . 1 0 5 1 . K o t s c h y 1. . X X V I . t a b l . X X V I I ,
fig. a m . S y n . Q. femina
p. 2.
Q. fructipendula
Mili. G a r d . D i e t . e d . V I I . ( 1 7 5 9 . )
Schrank
Baier. F l . I . ( 1 7 8 0 . )
G u r k e n a v o d i o v a j h r a s t k a o Q. Robur
i t a m o 1. e, p . 5 7 . o E n g l e r a o v u biljeku : D e r N a m e
L . ist z u v e r m e i d e n ,
weil
von verschiedenen
von L i n n zusammengefasste
Arten
p. 6 6 6 .
L.. no u Engler-Prantlu
Q.
Autoren
Robur
fr beide
gebraucht".
Formae:
Q. Bruttia T e n . S e m . a n n . 1 8 2 5 . e n u m . a d n o t . p. 12. ;
1. c. p . 5 5 . U o k o l i n i z a g r e b a k o j ;
g e n e r a l n o m h e r b a r u iz okoline Budima i Monora ( B o r b . )

Q. Ettingeri
V u k . 1. . p . 2 3 . Q. perrobusta
Ztschr. X X X I X .
Q. australis
1. . p . 5 5 .
Gurke
oko Vukovara ( B o r b s ) .
Syn.
B o r b . u Oest. b o t .
(1889.) p . 3 7 6 .
Heuff. u W a c h t e l Z t s c h r . I . (1850.)
S y n . Q. pendulina
( 1 8 1 4 . ) p . 6 2 0 . Q. pedunculata
v a r . longifolia
b o t . Z t s c h r . V I I . ( 1 8 5 7 . ) p . 3 . Q. filipendula
tinovi u Oesterr. bot. Ztschr. X V I I . (1867.)
1 0 5 1 . Q. australis
p. 99. ; G u r k e
K i t . u Schult. F l . Oesterr. I.
Schur u Oesterr.
Schlosser i V u k o
p. 404.;
Fl. Cr. p.
K e r n e r u O e s t e r r . bot. Z t s c h r . X X V I .
p. 2 3 3 . U S r i j e m u n a F r u k o j g o r i k o d G r g e t e g a
(1876.)
(Borbs).
Q. t u b u l o s a
Schur
Sert. F l . Transsilv. (1853.)
1. . p . 5 6 . S y n . Q. stenocarpa
p. 6 7 . ;
Gurke
V u k . u Oest. bot. Z t s c h r . X X I X .
( 1 8 79.) p . 1 8 8 .
Q. h e t e r o p h y l l a L o u d . A r b . I I I . ( 1 8 3 8 . ) p . 1 7 3 2 . ; G u r k e 1. .
p . 5 6 . S y n . Q. laciniata
p. 2 8 . Q. pinnatifida
Vuk.
Rad Jugosl. akademije"
D a l j e V u k o t i n o v i e v e f o r m e o d Q. pedunculata
bez svake biljeke,
Z t g . X V . (1857.)
Schur
Oest.
ali i m
p. 416.
bot.
Borb.
hungarica
Kit.
Hung. C r o a t .
dodaje :
Germ.
Ztschr. V I I .
K a o kriance biljei:
erioneura
XXII.
L a s c h Bot. Z t g . X V . (1857.) p . 4 1 5 .
Q. Robur
Deutsche
u Linnaea
navodi
Q. macrophylla
Croat.
Ital. ;
Gurke
L a s c h u Bot,
Q.
microbalanos
( 1 8 5 7 . ) p . 3. T r a n s s i l v .
X sessiliflora.
Croat.
Slav.
Slav.;
Q.
bot. M o n a t s c h r . ( 1 8 8 7 . ) p . 1 6 4 . ;
Q.
X X X I I . (1863.) p. 353. non
Hubeny.
Slav.
B i l j e k a . Q. pedunculata
s t v a r a u domovini, poglavito u Slavo
niji, velike lugove i s toga ga zove narod 1 u n j a k " , no k a k o raste
i po livadama, pribiljeio sam i ime l i v a d j a k " ; oko Zlatara
Budi nine, Grubinoga polja, Ravena, poznat j e kao d u b e c " , o k o
Cvjetkovi-brda kao s t e a j " . Q. farinosa
Vuk. formu od Q. pe
dunculata
zovu oko Klanjca u Zagorju m e l j a k " , oko Radoboja
m e l e k " , j e r su mu kapice i mladice bijele, k a o da bi ih posuo bra
nom (meljom).
Q. s e s s i l i f l o r a S a l i s b . P r o r . s t i r p . h o r t . C h a p . A l l e r t . v i g . ( 1 7 9 6 . )
p . 3 9 2 . n o n S m . " , k a k o biljei F l . C r . p . 1050. K o t s c h y 1. .
X X X I I . t a b l . X X X I I . fig. a - m .
a r b . et fruct,
S y n . Q. sessililis
Ehrh.
Vukotinovievim formama ovoga hrasta dodaje G u r k e

59.
Q.
Q. aurea
Welandii
(Wierzb.) D.
Heuff. u W a c h t e l
Q. conglomerata
Q. spicata
Ztschr. I. (1850.)
1. . p .
Slav,
p. 97.
Syn.
S c h u r u O e s t e r r . bot. Z t s c h r . V I I . ( 1 8 5 7 . )
Kit. u L i n n a e a X X X I I . (1863.) p. 354. pr.
par. U Slavoniji oko Cerevia

im
bj
u
br
ok
O
so
P r o d r . 1. . p . 9. C r o a t .
S c h u r u V e r h . sieb. V e r . I I . ( 1 8 5 1 . ) p . 170. n o n
P e r s . Q. condensata
p. 18.
Ind.
Beitr. V . ( 1 7 9 0 . ) p . 1 6 1 . b r . 8 7 .
(Borbs).
Biljeka.
Q, sessiliflora
zove se h r v a t s k i g r a d u n " , koje n a m
e biljei i Vukotinovi; ovomu imenu dodajem b i j e l , b j e l i k ,
e 1 i ili 1 j u t i ; oko Zlatara zovu g a g r a u v i u a, koja ima ir
g r u n j i i m a " ( k u p c i m a ) ; poznat j e kao b r d n j a k , j e r r a s t e po
d i D a m a (Bastaji kod D a r u v a r a , Grubino polje), ali i k a o b r a k.
Krievaca g r a u t ; u Poekoj dolini i t n j a k " . F o r m u Q.
olumbaria
zove narod g 1 u b n j a k, j e r mu j e ir tako sitan, da
njim hrane golubovi (Graanica u Moslavini, Severin kod Bjelovara).
nam ime biljei i V u k o t i n o v i (Hrastovi up. belov. p . 6.).
Q. castanoides
nici zovu ga
tanju.
opisuje V u k o t i n o v i kao kestenjar", no u G r a a o s t a j , j e r puca na iru ljuska", kao na ko
Q. Streimii
u
Srijemu
Heuffl. u W a c h t e l Z t s c h r . I. ( 1 8 5 0 . ) p . 9 7 . G r a b o v o
(locus
c l a s si e u s;
G r k e u j e Q. Streimii
Schlosser
herb.
k r i a n a c od Q. lanuginosa
1086/b.)
Po
X sessiliflora,
t a k a v j e i Q. Kerneri S i m k . u M a g y . N o v . L a p . V I I . ( 1 8 8 3 . ) p .
69.
S y n . Q. pubescens
Q. pallida
Heuffl.
non Blume.
% glabrata
Q. glahrescens
(1876.) p. 230.
(1879.) p. 70. =
Heufrl. 1. c. p. 9 8 . n o n G u s s .
u O e ^ t e r r . bot. Z t s c h r . V I I I . (1858.) p . 2 8 .
K e r n e r u O e s t e r r . bot. Z t s c h r . X X V I .
Q. glabrata
Borb. u Budapest K r n y e k
Q. tridacttjla
p . 3 5 3 . p o G r k e u 1. . p . 6 1 . , koji n a m biljei za ovaj

Slavoniju;
po a u k t o r u o k o
Q. lanuginosa
krianac
Vukovara.
T h u i l l . F l . e n v i r . P a r . ed. I I . ( 1 7 9 9 . ) p . 5 0 2 .
F l . C r . p . 1 0 4 9 . k a o Q. pubescens
W i l l d . S p e c . pl. I V . ( 1 8 0 5 . ) p .
4 5 0 . K o t s e h y 1. . X X X I V . t a b l . X X X I V .
I f o r m e od h r a s t a
m e d u n c a o p i s a n e od V u k o t i n o v i a u s v a j a G u r k e
Q. conferta
Nven.
Borb. Termsz. Kzl. X V I I I . (1886.)
1. . p . 6 2 6 4 .
K i t a i b e l u S c h u l t e s O e s t e r r . F l . ed. I I . vol. I . ( 1 8 1 4 . )
p. 6 1 9 . ; H i r e :
u m a r s k i list" ( 1 9 0 0 . ) p. 15.
Ovaj
osobiti
K o t s e h y 1. c.
X I V . tabl.
X I V . fig. a n .
Kitaibel
g. 1 8 0 8 . u P o e k o j dolini o k o K u t j e v a , G r a d i t a ,
i P o r e a . N a s v o m p u t u p o istoj dolini
srpnja u umu Jasik",
conferta,
gdje
k o j i su m i se odali
sam
po
hrast obreo j e
Odredio
sam
mu
Kule
god. 1894. doao sam
ugledao
18.
p r v e p r i m j e r k e od
Q.
s v o j i m v e l i k i m i u g l e d n i m listo
vima. T u sam i pribiljeio n a r o d n a imena

i green".
Pava
ovu
slatka granica,
postojbinu:
sladun
S l a d u n se s t e r e n a
g o r i K r n d i j i od G r a d i t a ( 2 2 0 m . n a d m . visine) do B e g t e a ( 1 7 9 m . )
kod
Kutjeva,
Latinovaca,
Austriaca,
od
gdje
a ima
K u l e ( 1 6 3 m.) i P o r e a ( 1 6 5 m.)
druguje
ga
sa
i u
raste sladun i u S r i j e m u ;
miru ( V u k o t i n o v i ) ,
Q. pedunculata,
umi
do C a g l i n a
Q. sessiliflora
G r e e n i k u (269 m.)
Po
i Q.
Borbsu
u zagrebakoj okolini ima ga u Maksi

no u gojenim pojedincima, raste u T u r o
p o l j s k o m l u g u ( W o r m a s t i n i ) , ali g a i m a i u Bosni o k o B r k e ,
g d j e se o d l i k u j e osobito v e l i k i m l i s t o v i m a , koji b u d u p r e k o 2 d m .
dugi,
verin),
1
a 5 cm. iroki.
gdje ga zovu
Sladuna
kau
rudljika
da ima i oko Bjelovara

1
i r u d l j i a ,
(Se
ima ga oko
Hercegovini zovu Q. conferta" h r a s t - r u d e l j (Ima g a u

Graniima n a tamonjem groblju i oko irokoga brijega kod M o s t a r a
po prof. P i c h l e r u).
G r u b i n o g a polja, g d j e j e p o z n a t k a o s l a d u n a c ,
oko Koprivnice,
g d j e j e t a k o e r p o z n a t k a o s l a d u n , z o v u m u ir
ir j e slauna
sladak
kao
kesten,
pisanee".
pa ga u Srbiji
(slatka
gra
n i c a , s l a d u n ) i d r u g u d a s a b i r u i j e d u ( d a li i u n a s ? ) . M l a d o
lie
t a k o j e s l a t k o , d a n a nj r a d o n a l i j e u
G u r k e n a m biljei za Q. conferta
niju, R u m u n j s k u ,
noii,
Italiju,
Bosnu,
pele.
ove z e m l j e :
Ugarsku,
Hercegovinu, Crnu goru
Slavo
(Brato-
Danilov grad-Savica po Paniu. Visiani FI. D a i m .
Suppl.
1877. p . 8 5 . ) , za S r b i j u , B u g a r s k u , A l b a n i j u , T e s a l i j u , T r a e i j u , M a c e doniju i G r k u , ali n e n a v o d i H r v a t s k e .
Ima
c i j i , p a bi i m a o r a s t i i u I s t r i
(Hem pel
ga i u
Dalma
Wilhelm
1. . .
A b t h . p . 71.).
B i l j e s k a . Hempel i Wilhelm zovu sladun die ungarische E i c h e "
Q. hungarica,
kojemu latinskomu imenu dodaju k a o s i n o n i m e : Q.
conferta
Kit. i Q. Farnetto
T e n . , no dr. B o r b s dijeli Q. hunga
rica od Q. conferta,
pa ovomu daje ove sinonime : Q. Esculus
Poli.,
Q. Esculus var. velutina,
Q. conferta
P a n e , i Q.
Farnetto-conferta.
On veli, da su kod Kitaibelove Q. conferta
L a p p e n stumpf, F r c h t e
sitzend", dok ima Q. hungarica
zerschlitzte Bltter, breite Buchten
und staehelspitzige B l a t t l p p c h e n " . G u r k e istovetuje Q.
hungarica
sa Q, conferta
Kit. i daje ovomu imenu prvenstvo, to sam i j a
uinio.
Q. I l e x
XXXVIII,
L.
S p e c . pl. ed. I .
tabl.
XXXVIII,
(1753.)
p. 995.
fig. a ^ n .
Ovo
je
K o t s c h y 1. c.
zimzelena'' vrsta
hrasta, koju u Dalmaciji zovu esmina", u h r v a t s k o m primorju

po o t o c i m a c r n i k a " i c r n i k a " . U n a s u dolini R j e i n e o k o
Zaklja
i L o p a e ( R o s s i ) ; o k o P r e d z v i r j a , g d j e o v a r j e i c a i z b i j a iz j e d n e
spilje, r a s t e po p e i n a m a b u k v a , g r a b a r , h r u i n a (Prunus
tisa, a
u drutvu ovih i c r n i k a
je i oko Novoga ( P f i s t e r ) ,
(Hire
Baga ( S c h l o s s e r
ali p o j e d i n c e k a o p l o d o n o s a n " g r m ,
dok
Mahaleb),
2 1 . lipnja 1879.).
h e r b . br.
j e n a otoiu
Ima
1078.),
Koljunu
k o d K r k a ve p o v i s o k o s t a b l o , a n a R a b u
z b i j a se k a o t a k o v o u
u m e . N a o t o k u Cresu c r n i k a "
zbija
je
obina,
se v e o k o Sil
v a n a u gutike, oko V r a n s k o g a j e z e r a debelo j e stablo, no itave

i najljepe u m e
k r i v a Q. Ilex
stvara
oko
Punta
Kria.
N a otoku Loinju
k a o g u t i k cijelu z a p a d n u s t r a n u od p o d n o j a
ice p a s v e t a m o d o L o i n j a
po
Osor-
Maloga.
B i l j e k a . U naoj flori nema ni stabla ni g r m a , u kojega bi se

oblik lista tako mijenjao, k a o u c r n i k e , a mijenja se na istom poje
dincu. N a izbojcima ili pripanjcima lie j e zaokrueno, zupkasto,
zupci trnoviti, na g r a n a m a j e vie duguljasto-jajasto, ali moe na istom
g r m u biti botkasto, jajasto, kuglasto, trnovito, cjelovito, oprueno ili

zavrnutih o k r a j a k a , k a o to svjedoi g r a a p r i b r a n a oko g r a d a Cresa.
Kapice su ploda velike ili malene, ir istaknut ili sjedav. G u r k e n a
vodi 3 6 odlika, za Dalmaciju v a r . agrifolia
D . C. (Gali. Sicil.), z a
H r v a t s k u v a r . smilax
P e r s . (Hisp.) Odlika s izvora Rjeine j e s t v a r .
latifolia
Moris F l . Sard. I I I . p . 5 1 5 . (1859.), koje list i bojom i
oblikom nalikuje na list vrbe ive ili makovine (Salix
caprea).
Q. coccifera
L . S p e c . p l . e d . I I . ( 1 7 6 3 . ) p . 1 4 1 3 . K o t s c h y 1. .
X X I X . t a b l . X X I X . fig. a . P o F l . C r . n a otoku C r e s u "i L o

inju o k o N e r e z i n a ( n e " N e v e s i n a , k a k o pie i Visiani F l . D a i m ,
vol. I . p . 2 0 9 . ) N a o v o m o t o k u i n a Osorici (prof. H a r a i o )
oko Cunskoga
u guticima
prema
poluotoku Peljecu ( V i s i a n i ,
h r a s t u ivi Ghermes
ilicis,
luci
(Hire).
Hempel
koja
svojim
U Dalmaciji n a
i Wilhelm).
N a ovom
ubodom proizvodi
crveno
i koenili nalino mastilo.

Ovaj je hrast srodan
Q. scleropJiyllina
s fosilnim
vrstama
Q. cylophylla
Ung. i
Heer.
Q. Pseudo-suber S a n t i V i a g g . al M. A m i a t a I . p . 1 5 6 . t a b l . 3 .
( 1 7 9 5 . ) ; F r e y n u F l . . S d - I s t r i e n p . 4 2 5 . ; K o t s c h y 1. . X X X V .
t a b l . X X X V . fig. a m . S y n . Quercus
Ovaj hrast imao bi rasti
to H e m p e l
Silber
Koch non L .
i u D a l m a c i j i ( p o G r k e u 1. c, p . 7 0 . ) ,
i W i l h e l m 1. . p . 8 3 . p o r i u
(In Oesterreich
findet
sie sich n u r v e r e i n z e l t in I s t r i e n " , g d j e g a i m a po F r e y n u i T o m masiniju
n a vie
mjesta,
pa i oko Pulja;
Vukotinovi herb. br.
70. ; Schlosser h e r b . b r . 1080.).

B i l j e k a . F l . Cr. biljei i za Dalmaciju pravi h r a s t-p 1 u t n j
(Q. Suber L . , Korkeiche, po Visianiju), no to j e Q. Hex . suberosa
Visiani F l . Daim. I. p . 2 0 8 . F l . Cr. valjada je zavela i . .
M u l l e r a , koji g a biljei za Dalmaciju (TJeber die Korkeiche. E i n
Beitrag zur Pflanzen- und Handelsgeographie. Mit einer K a r t e d. Ver
breitungsgebietes u. zwei Tafeln. Wien 1900.) Kotschy g a t a k o e r ne
navodi za Dalmaciju, ali g a poznaje iz Istre i Italije (Monto Baldo).
Q. Suber L . In Dalmatien f e h l t d e r Baum als u r s p r n g l i c h e "
Holzart gnzlich" ( H e m p e l i W i l h e l m 1. c. p . 8 1 . ) , te se u z
Q. Pseudo-suber
k a o samoniklo" stablo ima b r i s a t i iz h r v a t s k e
flore. Ni j e d n o g a ni d r u g o g a hrasta n e m a u herbarima k r . sveuilita
iz Dalmacije. TJ Schlosserovu h e r b a r u b r . 1 0 7 9 . iz june I s t r e ( T o
a s i n i ) , u generalnom herbaru iz Calabrije (1. B o r i ) : I n sylvis
montanis Pisani. I tal. b o r . " (1. S a v i). Q. Suber u KHnggrffovu
h e r b a r u (br. 2 7 2 1 . ) iz Dalmacije j e s t Q. Ilex.
Q. Oerris L . S p e c .
pl. ed. I . (1753.) p . 9 9 7 . Hrasta-cera i m a
u s v i m t o p l i j i m k r a j e v i m a H r v a t s k e i S l a v o n i j e , ali n e s a m o
po
jedince", k a o to u Forstl. F l . " p . 428. tvrdi W i l l k o m m ,
ve
on s t v a r a i lijepe c e r i k e " .
Ima ga kod Lepoglave,
pici u I v a n i c i , o k o K r a p i n e
(Trski
Zlatara,
Vinice,
u Zumberku
na
Volinskoj
vrh, V u k o t i n o v i ) ,
oko
Stojdrage ( H i r e ) ,
Klanjca,
Petri-sela
( V u k o t i n o v i ) , n a G r o b n i k o m polju o k o P o t k i l o v c a ,
oko a
vala, C e r n i k a ; u Gorskom kotaru oko Z a v r j a i Podstijena,
oko
L u k o v a dola, S e v e r i n a ; k o d T o u n j a u z cestu o k o Z d e n a c a , a o k o
K u k a e k o d istoga m j e s t a cijela u m a ( H i r e ) . U z a g r e b a k o j
lini u M a k s i m i r u , o k o B u k o v c a , n a O t r c u k o d S a m o b o r a
tinovi).
Graanice
oko
(Vuko
U Slavoniji i oko V r h o v a c a gornjih kod Poege,

(Hire).
( a i t z).
Na
Bildet
otoku
bei V u k o v a r
Krku
oko
geschlossene
Dubanice
oko
Bestnde"
(Ponikve),
Garice,
g r a d a K r k a ( T o m m a s i n i). I z D a l m a c i j e u S c h l o s s e r o v u
herbaru
b r . 1 0 8 7 . sa V i s o n i c e (1. i 1 1 i).
B i l j e k a . Oko Vinice zovu cer cerovec" ; drvo j e poznato kao
cerovina". ir ne sjedi u kapici, ve u okienoj earici" (Bastaji u
Slavoniji). Oko Grubinoga polja zovu cer g r k a c " , valjada poradi
g r k o g a (gorkoga) ira. Nema dvojbe, da ima od cera takoer zanim
ljivih oblika, no p r i b r a n a g r a a j o j e veoma malena.
Q. Austriaca
W i l k i . S p e c . pl. I V . ( 1 8 0 5 . ) p . 4 5 4 . ;
c. t a b l . X X . fig. a m .
odliku
kao
od
cera,
znaajnu
no
vrstu
F l . Cr.
p. 1049. navodi
Willdenov,
iz b r o j a
K o t s c h y 1.
ovaj
hrast
a po njemu K o t s c h y
Cerris,
a jedinu
dozrijeva tek druge godine. Fl. Cr. n a m
ga
kojoj
ir
nas,
Q. Austriaca
biljei s a m o
k a o f o r m u , a n e k a o bilinu n a e flore. I V u k o t i n o v i
radnji
Q.
Beitrag
Cerris
zur
Kenntniss
f. Austriaca
d. k r o a t i s c h e n
kommt
hierzulande
Eichen"
nicht
m e h r eine n r d l i c h e F o r m zu s e i n " (1. c. p . 8.).

v i e u oi, to s a m u n j e g o v o j
zbirci
Ouercusa
svojoj
pie o v o :
vor;
scheint
Ovo pada s tim

(br. 68.) naao
Austriaca
i njegovom r u k o m napisanu ceduljicu:
Austriaca
W . M a x i m i r ad m i r n a k o l i b a . O c t . 1 8 7 9 . " , d o k j e
s v r i c e u b r a o v e 3 0 . r u j n a 1876.
Q. Cerris
n a istom stanitu.
z a t o u oi, j e r se tu u v a i Q. Austriaca,
kao
opisuju
Ovo
prve
pada i
koji s a m p r i p o s l a o V u -
k o t i n o v i u g. 1 8 7 9 . , a u b r a o 2 1 . l i p n j a i. g. u dolini R j e i n e
Ratulja.
24. srpnja god. 1894. naao
sam
Q.
forma
Q. Austriaca
na
kod
vrhu
L o n a r s k o g a visa k o d Gradita, nedaleko K u t j e v a , a v e sam prije

spomenuo,
da ga ima
i u
Jasiku kod Begtea.
ljei n a m ovaj c e r za S r i j e m k a o 0.
1 0 8 7 / b . 1. S t r e i m ) ,
1
a r b s za
Ovo j e selo dobilo ime od e r a,

s natpisom C r n i k " .
argentea
Dr. S t r ei m
bi
(Schlosser
herb.
ume oko samostana
Grge-
i zato nema tamo mjesta tabli
t e g a n a F r u k o j g o r i , g d j e g a je n a a o m j e s e c a lipnja g o d .
( H e r b . H i r c)." N e m a d v o j b e ,
da gdjekoje
s t a n i t e o d Q. Cerris
U generalnom
herbaru
1886.
d a g a i m a i d r u g u d a po S r i j e m u i
p r i p a d a s i g u r n o i Q.
kr. sveuilita
ima
Austriaca.
Q. Austriaca
iz N e u -
w a l d e g g a i D o r n b a e h a k o d B e a (1. R i c h t e r ) .
B i l j e k a . Vanredno zanimljiv j e onaj cer, koji sam naao 2 3 .
iipnja god. 1 9 0 1 . u Zagorju kod Pue donje, j e r mu j e lie p r e k o
2 dm. dugo, osobito sjajno i znaajno, no kako nemam jo plodova,
ne mogu g a tano odrediti, ali drim, da je posve nova" forma iz
hrpe
Cerris.
F o s i l n e
vrste.
Za podzemnu
E t t i n g s h a u s e n
Cyri
vrste
Ung.,
Q.
tephroides
Q. mediterranea
poznate
iz
Ung.,
Zagora
floru
u Radoboju navodi dr.
Ung.,
Q.
Lonchitis
Q. myrtilloides
tajerskoj
ihrer
Q.
k o j e su
(Ettingshausen:
U e b e r d i e N e r v a t i o n d. B l t t e r bei d. G a t t u n g
derer Bercksichtigung
Ung.,
Ung.,
Quer eus m i t b e s o n
vorweltlichen Arten.
Mit 12 T a f e l n
u. 3 T e x t f i g u r e n in N a t u r s e l b s t d r u c k . D e n k s c h r . d. k . A k a d e m i e d.
Wissensch. W i e n 1896. Bd. L X I I I . p. 117120.). Dr. P i l a r
iz
podzemne
chlorophylla
flore
podsusjedskih
U n g . , Q. elaena
R o s s m . , Q. Kamischiensis
P i l . Q. Ilex
0.
Buchii
U n g . , Q. elliptica
G o e p . , Q. salicina
S a p . , Q.
Sap.,
opisuje
0. Web.,
Ung.,
Q. mediterranea
1. . p . 3 6 . , 4 0 . , 4 L ) ,
Ung.
furcinervis
Q.
Torbariana
s r o d a n j e sa p r a s v j e t n i m h r a s t o v i m a Q. Brusinae
Q. Lonchitis
(Pilar
lapora
Pil.,
i Q. myrtilloides
Ung.
a po E t t i n g s h a u s e n u i sa Q.
U n g . , Q. Hamadryadum
cursor
S a p . , koji su h r a s t o v i p o z n a t i iz t e r c i j a r a E v r o p e i s j e v e r n e
Amerike.
Q. lanuginosa
suberetaceum
U n g . , Q. tephroides
U n g . , Q.
uro-
phylla
i s p o r e u j e g r o f S a p o r t a sa
i sa Q. Naumanii
Dryophyllum
Ettg.
Juglandaceae
Lindl.
N a t . Syst, ed. I L ( 1 8 3 6 . ) p . 1 8 0 . ; E n g l e r i P r a n t l I I I ,
Abth. p. 19.;
Juglandeae
prae-
D . C. T h o r . l m .
(1813.)
. 1.
p. 515.,
n e J u g l a n d i e a e " F l . C r . p . 1 0 5 3 . ; D a l l a T o r r e i H a r m s fas. s e c .
p. 1 1 6 .
Jug 1 ans.
( L . G e n . ed. I . ( 1 7 3 7 . ) p . 2 9 1 . ) ; L . S p e c . pl. ed. 1. ( 1 7 5 3 . ) p .
997. Endl. Gen. br. 5890.
Engler i Prantl
D a l l a T o r r e i H a r m s fasc. sec. p . 117.
1. c. p . 2 4 .
J. r e g i a L . S p e c . p l . ed. 1. p . 9 9 7 .
orah
K a o samoniklo stablo nije
p o z n a t iz n a e d o m o v i n e , ali j e u n e k i m k r a j e v i m a
hije p o d i v l j a o ,
Ugarskoj
m o d a i u j u n o j Bosni.
stranama Etolije
na
pa
u Euritaniji,
(po K e r n e m )
i samonik,
Divljih oraha ima u Grkoj,
Koraksu,
Ftiotidi
Transkavkaziji,
na Eta- i
u Armeniji,
monar
pa
tako
u istonim
Kukos-gorju,
Beluistanu,
sjevero-zapanim k r a j e v i m a Himalaje ( 1 0 0 0 2 5 0 0 m. visoko), gdje

s t v a r a g o l e m e u m e , i m a g a od P e r s i j e d o
Japana.
Od o r a h a i m a i u n a s n e k o l i k o o d l i k a , k o j e F l . C r . n e s p o m i n j e
U j e d n e j e o d l i k e p l o d s i t a n , k o a t ; to j e o r a h - k o t u n a c ,
ounac
587.).
ili k o a k
Koch:
U d r u g e su o d l i k e p l o d o v i m e k a n i ;
mekuac
u
( v a r . dura
Srijemu,
morjak
( v a r . fragilis
sade
se
Dendrologie,
ko-
. I. p.
to j e o r a h - m e k i
ili
K o c h 1. ) . U z a g r e b a k o j o k o l i n i , ali i
krupni
( v a r . macrocarpa
ili
turski
orasi,
K o c h 1. . p . 5 8 6 . ) .
koje
Ima
zovu
vrtovima
j e d n a o d l i k a , u k o j e su p l o d o v i p r i b r a n i u g r o z d , n j i h 12, 1 4 ; to
j e v a r . racemosa.
v a r . laciniata,
U perivojima ima i Juglans regia var.
pendula
var.
monophglla.
B i l j e k a . Za miocenske periode sezali su orasi dalje p r e m a sje

veru. J. acuminata
Al. Braun, koja j e srodna sa J. regia, sezala j e
za miocena od Italija i U g a r s k e do Grenlandije, rasla j e na Sahalinu
i Aljaski. Zanimljivo j e , da su mnoge vrste tercijara srodne sa sada
ivim orasima Amerike. Na j e orah valjada ve za tercijara rastao u
evropskim umama ( E n g l e r i P r a n t l 1. c. p . 22.).
J. n i g r a L . i J. c i n e r e a L . n o n W . " F l . C r . p . 1 0 5 4 . g o j e u
nas
u perivojima.
Prvoj
je
domovina
sjevernoj
Americi
M a s a h u s e t s a do F l o r i d e ) , a d r u g a s e e od K a n a d e d o
Fosilne
vrste.
J.
acuminata
podsusjedskih lapora ( P i l a r
Al. Braun
i J.
(od
Georgije.
attica.
U n g . iz
1. ) .
Salicaceae.
Richard u K u n t h Nov. gen. A m . 2. p. 2 1 . Endl.
Pax
Engler Syllabus p. 108.
Hempel
9 8 . F l . Cr. p . 1 0 2 6 . k a o
1
Gen.
u E n g l e r i P r a n t l I I I . . 1. A b t h . ( 1 8 8 9 . ) p . 2 9 .
290.
i W i l h e l m 1. . I L A b t h . p.
Salicineae.
Za orahovu j e d r k u ili j e z g r u pribiljeio sam u narodu ova imena :

srika, garica, rijezga, j e z g a r c e , mezdra, k o m u k a . Koica, koja po
vija jezgru, zove se : mrenica, uta mrenica, kouljica, trebina, oguIjina, rubaica, guljina, mehonica. U ulavesi kod D a r u v a r a ima
dvoredica od oraha, valjada j e d i n a u domovini.
Salix L .
1097. ; A. K e r n e r : Niedersterreichisehe W e i d e n
V e r h a n d l . zool.-bot. G e s s e l s c h . " W i e n ( 1 8 6 0 . ) Bd. X . p. 156.
Gen. br.
179282.
Zbirka vrba u herbarima
k r . sveuilita v e o m a j e o s k u d n a .
g e n e r a l n o m h e r b a r u n e m a n i j e d n e v r b e iz n a e
flore;
u Klinggrf-
fovu i V u k o t i n o v i e v u h e r b a r u n a a o s a m s a m o tri v r s t e ; b o g a t i j a
je zbirka Schlosserova, u kojoj ima dvadesetak vrba, a
dragocjena,
j e r broji m e u 5 0 vrsta 5 8 krianaca, i ona zbirka, poglavito kri

anaca,
koju
je
od
obradi nae vrbe,
t u i h v r b a sloio prof. J i r u ,
n a v l a s t i t o o n e iz o k o l i n e
ih nije o b r a d i o , d r i m ,
da mu domaa graa
S o b z i r o m n a tu p r i l i k u
uinismo
da
zagrebake,
njoj
1
n e bijae
ono, to n a m j e
g u e bilo, p r e m a r a d n j i d r a . A n t u n a
po
ali k a k o
dostatna .
za s a d a
mo
Kernera.
S. h e r b a c e a L . S p e c . pl. ed. I . p . 1 0 1 8 . : K e r n e r 1. . p . 2 0 1 .
S y n . S. pumla
S a l i s b . P r o d r . (1796.) p . 3 9 4 . O v a v r b a - p a t u l j -
ica i m a l a
bi
rasti
na Velikom
pohranjena
je
toboe
nema"
niti
nam
exhibens seriem
ju
Snjeniku
u Klinggrffovu
je V u k o t i n o v i
plantarum
u Gorskom kotaru,
herbaru.
zabiljeio
phanerogamarum
tionalis", u kojem j e popisao
toj j e
u
herbaru
Catalogus
Musei
Na
s v e biline od mjeseca p r o s i n c a
god.
1 8 7 4 . do m j e s e c a v e l j a e g. 1 8 7 5 . , k o j e su u tim h e r b a r i m a
vane.
zbirci
Ove v r b e radi uspeo sam
sau
se n a V e l i k i S n j e n i k ( 1 5 0 6 m.)
2 1 . k o l o v o z a g. 1 8 8 2 . , o b a a o m u p u s t o t j e m e sa sviju s t r a n a , ali
pomenutoj
vrbi
Schlosserovu
Schlosser:
ni
traga!
herbaru
N o uza
(br. 603.),
sve
a
na
to u v a se S. herbacea
ceduljici
napisao
je
u
dr.
I n c a c u m i n e m o n t i s S n i e n i k a d a b a r et i n alpis
Visoica 1 8 5 6 . " ,
ali
ipak
ne znam,
alpinske vrhove navodi j e i S a d l e r
s kojega je vrha.
Za
nae
(Specimen inaugurale sistens
s y n o p s i n S a l i c u m H u n g a r i a e . P e s t i n i 1 8 3 1 . b r . 32.).
P o K e r n e r u r a s t e S. herbacea.
ima j e na poluotoku Koli,
po visokim alpinskim
u Laplandiji,
taju, u a r k t i k o j S i b i r i j i
i u A m e r i c i do G r e n l a n d i j e .
donjoj
( K e r n e r).
na
Schneebergu
bregovima;
na Spitzbergima. na
U generalnom
herbaru
s v e u i l i t a p o h r a n j e n a j e sa S c h n e e b e r g a ( 1 8 0 0 m.) g o r n j e
1
Austriji
kr.
Austrije
G u r k e navodi za Evropu preke 50 vrsta i vie od 2 0 0 kri

anaca.
Drim, da je ova S. herbacea iz herbara Klinggrttbva, otkuda
ju j e dr. Schlosser prenio u svoju zbirku bilina.
2
(1. B e c k ) . L i n n z o v e o v u v r b i c u m i n i m a i n t e r o m n e s a r b o r e s " ,
pa je i u nas samo 2 6 cm.
S. amygdalma
L . 1. .
visoka.
L . S p e c . p l . ed. I . p . 1 0 1 6 . S y n . S.
U zagrebakoj okolini
(Vukotinovi
ispod
20. lipnja 1 8 8 0 . ) ;
sela B o r e c a u z
u
triandra
vododerine
Slavoniji n a vlanim
liva
d a m a o k o N a i c a (H i r c), o k o V o i n a , Z v e e v a , K a r l o v a c a i Z e
m u n a ( P a i ) , a n a o b a s t a n i t a k a o v a r . discolor
hrvatskom primorju
u dolini Rjeine
Wimm.
(A. M. S m i t h ) ,
na otoku
K r k u oko B a k e n o v e ( m m a s i n i).
v a r . concolor
S. fragilis
W i m m . Na obalama Bosuta ( a n i t ).
L . S p e c . pl. ed. I . p . 1 0 1 7 .
svoj H r v a t s k o j i S l a v o n i j i ,
ali j e
P o Fl. Cr.
n e m a ni
p. 1028. po
u jednom
herbaru
iz
nae domovine.
8. babijlonica
L . S p e c . pl. e d . I . p . 1 0 1 7 . O v o j j e v r b i , k o j a j e
u nas poznata kao strmogled", domovina na K a v k a z u ,
u Persiji,
Kini i u Japanu.
S. alba
L . S p e c . p l . ed. I . p . 1 0 2 1 . TJ o k o l i n i
zagrebakoj
r i j e k u S a v u o b i n a v r b a , u Z a g o r j u u z K r a p i n u i njezine
u okolini
lepoglavskoj
uz
Bednju
G r o b n i k a ( A . M. S m i t h ) ;
(H i r c),
uz
pritoke,
hrv. primorju
na Vratniku i Francikovcu kod
oko
Senja
( M i h a i 1 i ), o k o K r k a ( m m a s i n i) ; o k o O s i j e k a , n a v l a
stito n a n a p l a v i n a m a ( H i r e ) . I m a b i j e l e v r b e i u
v a r . vitelline,
Host
Salix
Srijemu.
S r . E s s . S a u l . S u i s s e p . 8 3 . S y n . S.
p . 9.
tabl. 30. 3 1 . U
nas
poznata
vrba,
vitelline:
koju
zovu
u a, j e r su joj g r a n e i g r a n i c e u t e p o p u t u m a n c a . TJ o k o
lini z a g r e b a k o j o b i n a v r b a u v i n o g r a d i m a ,
n o v u lozu. P r i p a d a m e u o k r e s a n e "
S. viminalis
totius Croatiae"
ripas
fluviorum
jer i b a m a v e u v i
vrbe.
L . S p e c . pl. ed I . p . 1 0 2 9 . A d r i p a s et in d u m e t i s
( F l . Cr.,
majorum
Schlosserovu
velut;
ad
herbaru
br. 609.
Ad
S a v u m et D r a v u m " ) .
TJ p r i
L. Spec. pl. ed. I. p. 1017. U z a g r e b a k o j
okolini
morju na Vratniku i F r a n c i k o v c u .
S. purpurea
oko Podsusjeda, oko Samobora ( V u k o t i n o v i ) ;
u hrv. primorju
u v i n o g r a d i m a , j e r i b a m a v e u v i n o v u lozu. V u k o t i n o v i e v i p o j e
dinci v a l j a d a v a r . angustifolia
S. rubra
viminalis
K e r n e r 1. c. p . 2 7 2 .
Huds. Fl. Angl. (1762.) p. 364. jest
X purpurea.
Fl.
Cr. p. 1030.
kao
krianac
vrsta".
od
S.
Nema je u
n a i m h e r b a r i m a , a i m a l a bi r a s t i o k o S l a n j a i V a r a d i n s k i h T o p K c a .
S. incana S c h r a n k B a i e r . F l . ( 1 7 8 9 . ) p . 2 3 0 . S y n . S.
rinifolia
Gouan
Cat. Hort.
Monspel. (1762.)
p . 5 0 1 . S.
rosmaElae-
agnos
S c o p . F l . C a r n . e d . I I . v o l . 2 . ( 1 7 7 2 . ) p . 2 5 7 . S.
stifolia
Poir. u Nouv. Duham.
(1806.)
non Willd.
Listom nalikuje
folia)
Ostale
Trait,
sinonime
ova vrsta
plemenitoj
i vrsta j e mediteranske
flore,
angu-
a r b . ed. I I . vol. 3 . p . 1 2 8 .
navodi
Gurke
dafini
koja
1. . p . 3 9 .
(Elaeagnus
angusti-
see u n a s u G o r s k o m
k o t a r u d o r i j e k e K u p e . F l . C r . n e n a v o d i n i j e d n o stanite. U h r v a t
s k o m p r i m o r j u u d o l i n i R j e i n e o k o Z a k l j a i L o p a e (A. M. S m i t h ) ,
n a G r o b n i k o m polju u k o r i t u p o t o k a S u i c e p o v a p n e n i m p e i n a m a ,
u G o r s k o m k o t a r u u z r i j e k u K u p u k a o p o v i s o k o stablo, n a i z v o r u
M a l e B j e l i c e k o d G r b a j e l a , C a b r a n k e i S o k o l i c e po d o l o m i t i m a k a o
onizak
grm (Hire).
grff
herb. br. 2611.).
U okolini
zagrebakoj
U Zagrebakoj
oko Save
gori
(Kling
na Elvirinu
ispod S l j e m e n a (?), k o d S a m o b o r a o k o s a m o b o r s k o g a s t a r o g a
putu
grada,
uz G r a d n u i B r e g a n u i u Z u m b e r k u p o d Stojdragom ( H i r e ) .
Schlosserovu
h e r b a r u ( b r . 6 1 1 . ) in a r e n o s i s
a d ripas
fluviorum
m a j or u m " .
S. cinerea L . S p e c . p l . ed. I . p . 1 0 2 1 . S y n . S. lanata

Vili. Hist. p l . D a u p h .
torum
I I I . p . 777. (1789.)
S u t e r F l . H e l v . I I . p . 2 8 4 . (1802.)
Brit. I I I . p . 1 0 6 5 .
(1804.)
nijednoga stanita.
U hrvatskom
n o n L . S.
S
oleifolia
dume-
Sm. Fl.
n o n Vili. F l . C r . p . 1 0 3 1 . n e biljei
primorju
u Drai k o d S v . A n e
uz potoi iza n a s i p a ; u Moslavini u bari k o d Kutine, u kojoj j e

neko
stajao
Plovdin-grad ; u Slavoniji
grabe, n a vlanim livadama
o k o Cepina
o k o Naica ( H i r e ) .
uz vodene
U Schlosserovu
h e r b a r u ( b r . 6 0 3 . ) b e z o z n a k e stanita.
S. caprea L . S p e c . p l . e d . I . p . 1 0 2 0 . U n a s p o z n a t a k a o i v a ,
rakita",
u Z u m b e r k u k a o m a e i k o v i n a " , u Marin-dolu k a o tnac-
k o v i n a " , o k o Z a g r e b a m u k i cvijeci m a c i c e " . U Z a g r e b a k o j g o r i ,

navlastito n a b r e g o v i m a ispod Sljemena obina vrsta vrbe, p a t a k o
i u njezinu prigorju.
T u j e g r m o l i k a ili p o r a s t e
u Z u m b e r k u n a S v . Geri b u d e i visoko stablo.

V i r o v i t i c e , n a T o p l i k o j g o r i , n a Bilu
k a o stabalce, n o
Rakite i m a i oko
(Hire).
S. aurita L . S p e c . p l . e d . I . p . 1 0 1 9 . S. ulmifolia
pi. D a u p h . I I I . p . 7 7 6 . S. rugosa
paludosa
Link.
Enum.
Viii. H i s t ,
S r . E s s . 1 8 . ( 1 8 1 5 . ) S.
h r t . B e r o l . I I . p . 4 1 9 . (1822.)
Nema j e
takoer ni u j e d n o m h e r b a r u ; u Srijemu oko Karlovaca i Z e m u n a

(Die bisher b e k a n n t e n Pflanzen
1
Slavoniens 92.).
J e d n a r a s t e u podorima crkvice sv. Ilije te ima u prsnoj visini

18 cm. premjera, d r u g a u crkvici sv. Gere ima 2 2 cm., a u dnu 2 4 cm.
premjera.
S. grandifolia S r . S a u l ,
S. appendiculata
d e la Suisse p . 2 0 . (1815.) S y n .
Viii. H i s t . D a u p h . I I I . p . 7 7 5 . S.
Willd. Spec. pl. I V . p . 7 0 6 . Ostale
sinonime
navodi
p. 8. M n o g o b r o j n a j e o v a v r b a k o d L o k a v a n a b r i j e g u
uza umske o k r a j k e crnogorice,
cinerascens
G u r k e 1. .
Golubnjaku
ima j e i o k o Trea,
n a Velikom
Risnjaku, gdje s a m j e 2. srpnja g. 1898. naao u cvijetu.
Velebitica
var.
Borbs
u Erdesz. L a p . X X I V . (1885.) p. 4 0 3 .
N a v e l e b i t s k i m O t a r i j a m a o b i n a v r b a , k o j a s e r a z l i k u j e od t i p i k e
forme manjim, zaokruenim,
o n a S. grandifolia,
b r a n k e i M a l e Bjelice,
n o m Bitoraju,
golijim liem.
koju s a m naao
Ovamo ide valjada i
n a peinama o k o izvora Ca-
n a peinama Kobiljaka k o d Lica, n a Bur
n a Medvrhu (1427 m.) u kotaru
abarskom
S u h o m v r h u u h r v a t s k o m p r i m o r j u . P o d S. Velebitica
i
S. hastata",
Badanj.
koju
n a m F l . Cr. p . 1032.
biljei
z a Visoicu i
Godine 1892. naao s a m n a Velebitu n a v r h u
i k o d Divosela p o d Velikom
macrophylla
Kerner
i na
ide valjada
Sadikovcu
V i s o i c o m v r b u , k o j a n a l i k u j e n a S.
1. . p . 2 4 7 . =
Ona ima meu naim v r b a m a
S. subgrandifolia
najdulje
caprea.
i n a j i r e ili n a j v e e
lie,
koje bude i do 15 cm. dugo, 5 cm. iroko. D r . S c h l o s s e r

j u j e odavna uz put, to vodi
S. grandifolia,
crophylla,
naao
iz L e a u O t o a c , i o d r e d i o k a o
n o m e n i se p o p o r e d b e n o j g r a i o d a j e k a o S. ma
koja j e u generalnom herbaru
sa t r i stanita (1. B u s e r ) .
pohranjena iz v i c a r s k e
N a Velikoj Visoici raste i vrba,
koja
j e n a naliju lista z n a t n o v e m a p u s t e n a i n a o n u n a l i n a , a l i j o j
j e list m a n j i i vie z a o k r u e n , t e s j e a n a S . g r a n d i f o l i a v a r .
folia
Wimm.,
koju
S. nigricans
p.
fagi-
j e B u s e r brao u vicarskoj k o d Kienberga.
Smith
u T r a n s a c t , of t h e L i n n . soc. V I
120. P o F l . Cr. p. 1032.
n a Velebitu.
Auf
allen
(1802.)
Voralpen
C r o a t i e n s " ( N e i l r e i c h 1. c. p . 5 8 . p o S a d l e r u ) . P r e m d a j e o v o j e d n a
od najobinijih
v r b a E v r o p e , k o j a see od K a l a b r i j e d o poluotoka
Kole i od Baltika do Urala, n e m a j e ipak u naim
herbarima.
S. glabra S c o p . F l . C a m . e d . . v o l . 2 . p . 2 5 5 . ( 1 7 7 2 . )
S y n . S. phylicifolia
J'ontederae
W u l f , u J a c q . Coll. I I . p . 1 3 9 . ( 1 7 7 8 . )
B e l l a r d i A p p . p l . P e d . p . 4 5 . ( 1 7 9 2 . ) S.
Willd. Spec. pl. I V . p . 660. (1805.) I z nae

samo jedno stanite; Z e l e b o r
flore
do sada
S.
Wulfeniana
poznato
biljei o v u v r b u z a v r h S r n o p a s u
j u n o m V e l e b i t u (1. c. p . 7 6 7 . ) .
S. repens L . S p e c . p l . e d . I . p . 1 0 2 0 . U n a o j flori j e d i n a
kojoj
12
glavno
deblo
pue
d m . visoko. Imala
izpod
bi rasti
zemlje,
uzdiui
u Slavoniji,
svoje
vrba,
granice
i t o v a r . lati
folia
Kerner 1. c. p. 2 6 6 . u Srijemu, a k a o var. angustifolia

v l a n i m l i v a d a m a oko Retfale (Knitz),
gdje sam j e
K e r n . na
pet
godina
uzalud t r a i o ; m o g u e j e , da su onu livadu preorali, pa j e j e ne

stalo, k a o
to kulturom nestaje
drugih
bilina.
K e r n e r je ne
biljei za nau d o m o v i n u , p r e m d a navodi obje odlike za s v e zemlje

monarhije. D r u g u odliku opisuje Fl. Cr. p. 1 0 3 3 . k a o vrstu". U
Schlosserovu
herbaru
(var. angustifolia),
(br. 6 0 6 . )
ima
vie granica
a na ceduljici i t a m o : S.
od S.
repens
repens
L . In prati
et pascuis humidis regionum altiorum", dakle bez oznake stanita.

S.
arbuscula
1. W a l d s t e i n i a n a
( W i l l d . ) K o c h Synop. Fl. g e r m ,
ed. I. p. 6 5 8 . ( 1 8 3 7 . ) ; K e r n e r 1. . p. 2 0 8 . ;
p. 19.
S.
S y n . S. alpina
Waldsteiniana
p. 1 0 3 3 . po l i o s t u
Gurke 1. . tom. .
S c o p . F l . Carn. ed. II. vol. 2. p. 2 2 5 .
W i l l d . Spec, pl. I V . p. 679. ( 1 8 0 5 . ) ; Fl. Cr.

na Visoeici i Samaru.
v o z a naao s a m o v u za V e l e b i t
Godine 1 8 9 4 . 2 9 . k o l o
znaajnu
alpinsku vrbu na Sadi-
k o v c u ( 1 2 8 0 m.), g d j e j e o k o S a d i k o v a k o g k u k a obina.
S. M y r s i n i t e s L . Spec,
pl. ed. I. p. 1018.
Syn.
W i t h . Arr. Brit, pi. tabl. 3 1 . ( 1 7 7 6 . ) S. dubia

II. p. 2 8 3 . ( 1 8 0 2 . ) S. laevis
S i n o n i m S.
alpina
Sm. Brit. \\. ed. I. p. 4 8 2 . ( 1 8 0 4 . )
Scop. Fl. Carn. pripada
belom brdu u V e l e b i t u ( K i t a i b e l
p. 107.
fig.
192. A.
gornjoj vrbi.
Na De
Reliq. 9 8 . ) .
S. r e t u s a L . Spec. pl. ed. . ( 1 7 6 3 . )

helm 1. .
retusa
Suter Fl. Helv.
Auf
p. 1 4 4 5 . Hempel
Alpentriften
kleinblttrige Variett oder S. serpyllifolia
i Wil
besonders
Scop. ( S a d l e r
die
Sal. 3 3 .
po Neilreichu). Fl. Cr. o v u patuljastu vrbu ne opisuje, p r e m d a j e

pohranjena u S c h l o s s e r o v u herbaru br. 603/b. (In alpinis asperis
montis S n i e n i k cl. D r . K l i n g g r f f " ) ,
foliii
navodi za H r v a t s k u i G u r k e
U g e n e r a l n o m herbaru
iz
pa je kao var.
scrpylli-
1. , 35. br. 159.
Austrije gornje (1. O b e r l e i t n e r )
Tirola (Luttach, S c h n b e r g , 1. G. T r e f f e r ) . U nas ne raste var.

serpyUifolia,
u koje su folia in basi denticulata".
integrifolia
K e r n e r 1. c. p. 197.,
S. serpijllifolia
pripadaju
P o G r k e u i u Bosni
retusa
od
Pireneja
Kitaibeliana
Kernerove
i Hercegovini.
Ijena, 2 4 d m . d u g a , pa
odlike
Dauphin-a
1. c.
Pod
p. 1 9 7 .
U Evropi iri se
i Jure
Kerner
1. e. p. 2 7 7 .
Auf F e l s e n
Chamitea
reticu
der Alpen" ( e i l r e i c h
po Sadleru 1. , 3 1 . ) N e m a je u Fl. Cr. i u naim herbarima.

R.
J.
A.
S.
u Kar pate ( v a r .
Willd.).
S. r e t i c u l a t a L . S p e c . pl. ed. I. p. 1 0 1 8 .
lata
c. i d.
Stablika j e o v e v r b e p o v a -
se i zakorjenjuje.
Alpama
ve je to var.
u koje je lie cjelovito".
159.
11
Iz
b r o j a Beticulatae
jedina vrsta u Evropi,
oko Sredozemnoga mora,
na
Alpama,
koja raste po p l a n i n a m a
Karpatima,
na kotskim i
skandinavskim planinama, na Islandu i u Laplandiji.

S. ambigua E h r h . Beitr. V I . p . 1 0 3 . ( 1 7 8 8 . ) S y n . S.
lata
Willd.
Spec.
pl. I V . p .
700. (1805.)
E s s . S a u l . Suisse p . 4 0 . ( 1 8 1 5 . )
non
S.
spathu-
versifolia
Wahlenb.
S.
Sr.
spiraeifolia
Schleich. Cat, ( 1 8 1 5 . ) . O v u v r s t u n a v o d i z a H r v a t s k u Grrke 1. ,

p . 15. b r . 4 6 . k a o k r i a n a c od S. aurita
S. p e i i t a n d r a
L . S p e c pl. ed. I .
repens.
p. 1016.
Hempel
i Wil
h e l m 1. . . 1 0 3 . si. 1 9 1 . sliica a h ; K e r n e r 1. . p . 1 7 9 .
Syn.
S. hermaphroditica
kako
itamo
..non"
Mhlenb.
Fl.
L . 1. c, p . 1 0 1 5 . , a n e " hermaphrodite/.,
Cr.
S.
lucida
Fork
S. laurifolia
Sal. W o b .
Wesmael
p. 6 3 .
Bull.
(1829.)
Congr.
Bot.
B r x . p . 2 8 0 . ( 1 8 6 4 . ) . O s o b i t u o v u v r b u , k o j e list n a l i k u j e n a list
lovorike,
a cvijet j o j
mirie medom,
Kupi, Severin i Mrzlu vodicu,

rima.
Naao sam j e
navodi
s kojih j e
F l . Cr. za B r o d n a
stanita nema u h e r b a
u S c h l o s s e r o v u h e r b a r u (br. 6 1 9 . ) . N a c e d u
ljici n a p i s a o j e dr. S c h l o s s e r :
,,S. pentandra
L. I n
convallibus
s u b a l p i n i s C r o a t i a e a u s t r a l i s " , ali i o v d j e b e z t a n e o z n a k e
niti n a m j e pribiljeio, k a d a j u j e u b r a o ,
j e o v o u i s t i n u S. pendandra,
stanita,
to a l i m o t i m vie, to
k o j o j p r i s t a j e i K e r n e r o v opis. i r i
se od istonih k r a j e v a s j e v e r n e A m e r i k e p r e k o B r i t a n i j e i s k a n d i
navskoga poluotoka
otoku Koli.
do
see p r e k o M o l a v i j e do
Fosilne
Kamatke,
ima je
na Islandu i n a
U Evropi raste na Pirenejima,
vrste.
l a p o r a S', augusta
Alpama,
polu
Karpatima i
Kavkaza.
Pilar
1. c. o p i s u j e
A l . B r a u n i S.
tenera
za
Al.
Horu
podsusjeskih
Braun.
B i l j e k a . Od vrba poznato j e mnogo krianaca ; e r n e r ih

opisuje za donju Austriju do 4 0 , od kojih su neki, j e r su naeni meu
roditeljima, veoma zanimljivi. K r i a n a c a ima d a k a k o i u naoj flori,
ali ih treba tek potraiti, a onda opisati.'
1
Za prouavanje vrba stekli su osobite zasluge botaniari S. W i m

m e r i M. W i c h u r a . Prvi j e prouio samonikle vrbe Evrope i nji
hove kriance. (Saliees E u r o p e a e , Vratislaviae 1 8 6 6 . ) i sloio posebni
sustav, dok j e drugi Wimmerovu n a u k u pokusima utvrdio (TJeber k n s t
lich erzeugte W e i d e n b a s t a r d e ; F l o r a " X I I . (1854.) 1. Bd. p . 18.)
i dokazao, da krianci postaju ne samo meu pojedinim vrstama, ve
i meu ovima i kriancima, pae i meu samim kriancima. W i c h u r a
j e ujedno dokazao, da ima k r i a n a c a , koji ponesu i klicavo sjeme.
Populus.
(Tourn. Inst. 5 9 2 . ) ; L. Gen. 1123.; Endl. Gen. 2 9 0 . ;
Wesmael
u Bull. fed. b o r t . B e l g i q . p . 3 1 5 . ( 1 8 6 1 . )
P. tremula
sika raste
L . S p e c . pl. I . p . 1 0 4 3 .
nas
uz
prisojne
T r e p e l j , t r e p e t l j i k a iii j a
umske okrjke.
U hrvatskom
g o r j u i n a K o z j a n u , b r i j e g u I v a n i c e , u p r i m o r j u u dolini
Za
Rjeine
oko Zaklja, na v r h u Grleu (1325 m.), u Gorskom kotaru na P e

Delnica na Jezeru,
oko
Broda, k a o stablo oko F u i n e ; obina je na C r k v e n o m hribu
ima i na Strabenici
kod
Gerova;
kod
a oko P r e z i d a
Zlobina,
ima je
kod
toliko,
da
liem h r a n e o v c e ;
Moslavini oko K u t i n e , u P o d r a v i n i oko Koprivnice, Novoga g r a d a

i druguda
(Hire).
B i l j e k a . Oko K r a p i n e i Radoboja (Fl. Or. p. 1 0 3 4 . ) imala bi

rasti var. viilosa (Lang), u koje je lie svilasto-pusteno, uo kako j e
nema u naim herbarima, ne mogu njoj nita potanje rei. G i i r k e
j e ne poznaje za hrvatsku floru.
P. alba
Gard.
L. Spec.
Diet.
n. 2.
pl. ed. I.
(1759.)
p. 1 0 3 4 .
P. excelsa
S y n . P. major
Salisb. Prodr.
Mill.
p.
395.
( 1 7 9 6 . ) Bijela topola u H r v a t s k o j j e obino g r m o l i k a , p o r a s t e r a d o

u i v i c a m a , uz p o l j s k e p u t o v e i po o g u m c i m a , d o k se u
Slavoniji
r a z v i j e u g o l e m a i o r i j a s k a s t a b l a (n. p r . o k o O s i j e k a ) , j e r j o j j e
u r a v n i m n i z i n a m a p r a v a p o s t o j b i n a . O k o M i k a n o v a c a i m a od
uma, a kod Osijeka i druguda
cijelih
topolika".
nje
U naem
pri
m o r j u n i j e s a m n a a o b i j e l e t o p o l e , ali j e za V r a t n i k i F r a n e i k o v a c
navodi M i h a i l o v i .
Na
otoku
K r k u ima je
kod
Omilja
kod
k a p e l i c e sv. D u h a ( T o m m a s i i 1. e. j e ne biljei).
P. canescens
S m . F l . Brit. I I I .
p. 1 0 8 0 . (1804.)
Syn.
P.
alba X tremula
1. tomentosa
P.
S c h u r E n u m . pl. T r a n s s i l v . p . 6 2 3 . ( 1 8 6 6 . ) F l . C r .
leucophylla
Neilr. F l . Nied. Oest, p. 2 6 8 . ( 1 8 5 9 . )
o p i s u j e ovu t o p o l u k a o v r s t u , n o to j e k r i a n a c od topole
i trepetljike. U H r v a t s k o j
P. canescens
bijele
n i j e s a m do s a d a n a a o ;
S r i j e m u i z m e u K a r l o v a c a i P e t r o v a r a d i n a , za koje n a m j e m j e s t o
biljei
Andrija
Wolny,
bivi
ravnatelj
liceja
Karlovcima
( u m r ' o o k o g. 1 8 2 9 . ) , a nije j e n a a o K a n i t z " , k a o to biljei

C r . U g e n e r a l n o m j e h e r b a r u . canescens
iz K a r l s h o f a u
Pruskoj.
d o k bijelo n a l i j e
topolu
O b l i k j e lista k a o u t r e p e t l j i k e ,
Fl.
zapadnoj
odaje
bijelu.
P. n i g r a
L.
Spec.
pl.
ed. I .
p . 1034.
S a l i s b . P r o d r . p . 3 9 5 . ( 1 7 9 6 . ) P. repanda
--
Syn.
P.
versicolor.
Baumg. Enum. Trans-
silv. I . p . 3 4 8 . ( 1 7 9 6 . ) J a g n j e d , j o i , j a n j a c , j a l a , j e l a
u n a s uz p o t o k e
i rijeke
k a o samoniklo stablo,
dvoredieama
(osobito u Z a g o r j u i P r i m o r j u ) ,
kotaru
Gorskom
uz rijeku
Kupu
raste
i n a e se goji u
uz vrela
b u d e i golemo
bunare.
stablo.
Na
otoku K r k u oko Dobrinja ( T o m m a s i n i ) . Postojbina j e j a g n j e d u

u Evropi pa u sjevernoj i srednjoj
P. c r o a t i c a
Kit.
Syllab. V. p. 50. N a
Koch
u svojoj
Besser
S y n . P.
ovaj
Ten. A d Fl. Napoi.
nas j e jagnjed
Dendrologiji
upozorio
1. A b t h .
prof. K a r l o
p. 489. D r . W .
pie n j e m u u F l o r a " X V . ( 1 8 3 2 . ) B d . I I . B e i b l t t e r
p. 14. u l a n k u : B e m e r k u n g e n
ber
historische Skizze von Lithauen,

t h e i l t v o n . . . . P . panncnica
P.
Aziji.
neapolitana
croatica
Professor
Eiehwald's
ist ein F e h l e r m e i n e r s e i t s .
W . et K i t . h e i s s e n ,
natur
W o l h y n i e n und Podolien mittgeE s soll
d i e i c h in W i e n i m G a r t e n
des
T h e r e s i a n u m bei Prof. S h m i d k e n n e n g e l e r n t h a b e . D i e P a p p e l
ist ein M i t t e l d i n g z w i s c h e n
ramidalis).
P . nigra
Sie h a t d a s Blatt
u n d P. fastigiata
( = P.
der schwarzen Pappel,
py
den W u c h s
a b e r der P y r a m i d e n p a p p e l . S i e w c h s t n i c h t in P o d o l i e n ,
sondern
in K i e w e r G o u v e r n e m e n t a m D n i e p e r " . a l i m v e o m a , d a n a m n i j e
zabiljeeno s t a n i t e o v o g a z a n a u
gaje Kitaibel
naao
njegovo
Gurke
stanite.
floru
Slavoniji;
znaajnoga drveta,
valjat
e ponovno
1. . p . 3 . biljei
ga za
moda
potraiti
Hrvatsku,
Erdelj, Rusiju srednju i j u n u , pa Italiju.

B i l j e k a . Kitaibel opisao j e ovaj j a g n j e d najprije kao P . pannonica u Besser E n u m . pl. Wolhyniae, Podoliae etc. p. 3 8 . , ali j e po
slije to ime zamijenio sa P . croatica,
koje po tome ima p r v e n s t v o " .
P. i t a l i c a L u d w i g ( n e " M n c h )
u Wilde
S y n . P . pyramidalis
Rozier
Dictionn.
( V I I . p. 618.)
d' a g r i c u l t u r e
M e t h . pl. hrt, bot. et a g r . M a r b .

dilatata
Baumzucht
(ne" Rorier
(1783.).
F l . Cr. p . 1 0 3 5 . )
P . pyramidata
diser. p . 3 3 9 . ( 1 7 9 4 . )
Hort. K e w . I I I . p. 466. (1789.)
Mnch
P . fastigiata
P.
Desf.
T a b l . d e eol. d e bot. d u m u s . p. 2 1 3 . ( 1 8 0 4 . ) p o K o c h u 1. . p .
4 9 0 . 4 9 1 . P o K o c h u nije p o s t o j b i n a
u
gornjoj
Italiji,
pa ga
ovaj
Hempel
i Wilhelm
i dr. njemaki
Pappel".
Sredinom
X V I I I , vijeka
(valjada
u selo M o r e t ,
ugledno
stablo, k a o i u n a o j
botaniar M a n e t t i
naemu j a b l a n u u Aziji,
botaniar,
botaniari,
zove
presadie jablan
dpartement Seine-et-Marne),
Italienische
u
Francusku
g d j e se k a o
domovini, brzo rairio.
Talijanski
i mnogi d r u g i opisuju j a b l a n k a o vrstu,
g o j e n a iz s j e m e n j a n e m i j e n j a s v o j i h
ve
kao i Engler i Prantl,
osobina.
koja
i l j e k a . U Fl. Cr. i t a m : E x Oriente adlata, modo ubique

culta, sed nonnisi m a s u l a " , u Engler i P r a n t l a 1. c. p. 3 5 . : . . . .
bei uns nur in g E x e m p l a r e n vorkommt", a u Ettingera (umsko
drvee i grmlje u H r v a t s k o j i Slavoniji Zagreb 1 8 9 0 . p. 7 8 . ) : Cvate
u naih predjelih samo mukim cvietom (resom)". Ovo e biti poznato
u nekim krajevima domovine (n. pr. u Podravini) i naemu narodu,
pa s toga, to ne ponese ploda ili r o d a " , zovu jablan n e r o d o m . No
prije nekoliko godina naao j e E t t i n g e r i stabala sa e n s k i m
cvjetovima u dolini Sv. avera na posjedu Ive M a l i n a ; cvjetove j e
poklonio meni, a j a sam ih pohranio u generalnom herbaru kr. sve
uilita. Ova stabla poznata su i prof. dru. H e i n z u, a pala su u
oi i samomu posjedniku.
P. m o n i l i f e r a
Ait. H o r t . K e w . E d . I. vol. I I I . p. 4 0 6 . ( 1 7 8 9 . ) .
S a d i se u n a s p o p e r i v o j i m a ; s a m o n i k l a u K a n a d i , M e k s i k u ,
Vir-
giniji.
Fosilne
nuata
vrste.
Al. B r a u n ,
P . mutabilis
Iz
P.
podsusjedskih
Gaudini
Heer ( P i l a r
(1825.)
2.
poznajemo:
P.
P.
latio r Al.
me-
Braun,
1. ) .
Staphyleaeeae
Prodr. II.
lapora
Fiseh.-Oost.,
D . C.
(trib. Gelastrineariae)
ed. . (1836.) p. 1 2 1 . ( o r d o ) ; E n d l . Gen.

Staphylea
S p e c . pi. ed. I . p . 2 7 0 .
Nat.
Syst,
L.
Engler i
P r a n t l . I I I . A b t h . 5 . p . 2 6 0 . F l . Cr. p . 2 9 1 . s u b
Gelastri-
neae
; Lindl.
1084.
Endl.
Gen. br. 5673.
R. B r .
S. pinnata
dodajem : Na
L.
Spec.
p i . ed. I I .
Samoborskoj
gori
p. 386.
uza
stanitima
umske okrajke
Fl. Cr.
Klokoevice
nedaleko g r a d a Lipovca, oko Lepoglave, u Sutinskom kod Vinjice,

u D o l i i m a k o d K r a p i n e , o k o L u k o v a dola i S e v e r i n a , k o d
n a K u p i po stijenama
spilje V r l o v k e ,
Krndiji u prodolu Jastrebici, na P a p u k u u Jaukovcu na

Jankovieva groba ( H i r e ) .
ve li n g g r a f f
Brloga
u V r a t n u kod Kalnika, n a
peinama
Z a o k o l i n u z a g r e b a k u biljei
(her. br. 827.).

(Nastavit e se.)
kloko
Pegmatit u kristalininom kamenju Moslavake

gore.
razreda
Jugoslavenske
akademije znanosti i umjetnosti dne 5. studenoga 1904.
NAPISAO FRAN TUCAN.
K o n c e m ljeta g o d i n e 1 9 0 3 . n a l a z i o s a m se s prof. d r . M. K i p a tiem n a z n a n s t v e n o m
istraivanju
petrografskih
prilika u Mosla
v a k o j g o r i . I t a k o m i se d e s i l a p r i l i k a , d a r a z g l e d a m
ice,
koje
saberem
prodiru
onaj
mineraloke
kroz
materijal,
kristalinino
koji
bi
mi
i petrografske naravi
posluio s a m
se
onim
bio dostatan za
ica.
pegmatitne
reene gore,
U svom
pegmatitnim materijalom,
prije nalazio u zbirci n a r o d n o g a

u Zagrebu,
tih
kamenje
istraivanju
to se j o od
mineraloko-petrografskog
muzeja
a s a b r a o g a j e prof. d r . M . K i p a t i j o g o d i n e
k a n o se n a l a z i o u M o s l a v a k o j
gori,
i da
prouavanje
1886.,
da proui petrografske
pri
l i k e te g o r e .
Sva istraivanja izveo sam u zavodu
muzeja u Zagrebu
uz upute
mineraloko-petrografskoga
i s a v j e t e prof. d r a . M. K i p a t i a,
k o m u budi ovom prilikom izreena moja najusrdnija
zahvala.
K e m i j s k e a n a l i z e , to s a m i h i z v e o n a n e k i m r u d a m a ,
su t a k o e r u r e e n o m z a v o d u p o k o m b i n o v a n i m
ih n a v o d e
dicus,
Menutkin i Treadwell,
opredijelio
poznatom
cijevi
svojim djelima
k r . sveuilinom
Mitscherlichovom
sumpornom
izuzevi eljezni oksidul,

ludbenom
zavodu
Pri
riem svoju
hvalu.
zavodu,
Zagrebu
po
staklenoj
opredjeljivanju
g. I v a n
Me-
koji sam
: l d i j e l u H, 0)
tom
ljeznoga oksidula u mnogom mi j e p o m a g a o

azistent u spomenutom ludbenom
u zataljenoj
( 4 d i j e l a BT SO
od 2 6 0 C .
kako
kemiji Fresenius,
nainu djelujui
kiselinom
p r a h rude uz t e m p e r a t u r u
analitinoj
izvedene
metodama,
na
e
F r o s c h 1,
te m u ovim putem
iz
Literaturu pak,
koja
mi j e sluila
k a o pomagalo i direktiva u
prouavanju p e g m a t i t n i h ica, n a v o d i m u posebnom poglavlju.

Radnju sam svoju
spomenuo t e k
razdijelio
u etiri
u kratko mnijenja
poglavlja.
nekih
autora,
U p r v o m sam
koja se tiu g e
n e z e raznih pegmatita. U d r u g o m sam iznio rezultate s v o g a makros k o p s k o g a i m i k r o s k o p s k o g a istraivanja u m o s l a v a k o m

U treem s a m s p o m e n u o
menje, u k o j e m se j a v l j a j u
pegmatitu.
prijegledu samo ono kristalinino ka

pegmatitne
ice
upotrijebivi pri tom
m i k r o s k o p s k a istraivanja prof. dra. M. Kipatia. TJ etvrtom sam

poglavlju iznio s v o j e mnijenje
genezi
moslavakoga
pegmatita.
Literatura.
1. B e c k e
dr. F . : D i e Gneissformation des niedersterreichischen
W a l d v i e r t e l s . Mineralogische und petrographische Mittheilungen,

h e r a u s g e g e b e n von G. T s c h e r m a k ; 4. Band 1882. W i e n . p. 199.
2. B e u t e i l
. : B e i t r g e zur Kenntniss der schlesischen Kalina-
tronfeldspthe. Zeitschrift fr Krystallographie und Mineralogie,

h e r a u s g e g e b e n von P. Groth. 8. Band. 1884. Leipzig, p. 3 5 1 .
3. B r a u n s
dr. R e i n h a r d :
stalle. L e i p z i g .
4. B r g g e r
W.
Die optischen Anomalien der K r y -
1891.
C. :
Die
der s d n o r w e g i s c h e n
fr K r y s t a l l o g r a p h i e
Mineralien
der
Syenitpegmatitgnge
Augit- und Nephelinsvenite.

und
Zeitschrift
Mineralogie, herausgegeben von P.
Groth. 16. Band. 1 8 9 0 . Leipzig.

5. h r u s t s h o f f
fhrendes
Gestein.
v.:
Ueber
ein
Mineralogische
neues
und
typisches
zirkon-
petrographische
t h e i l u n g e n , h e r a u s g e g e b e n von G. Tschermak. 6. Band.

W i e n . p.
Mit
1885.
172177.
6. : U e b e r einen eigenthmlichen Einsehluss im Granit

p o r p h y r v o n B e u c h a . Mineralogische und petrographische Mit
theilungen, h e r a u s g e g e b e n v o n G. Tschermak. 7. Band. 1 8 8 6 .
W i e n . p. 8 7 ^ 8 8 .
7. : Beitrag
Mineralogische
und
zur
der Zirkone im
Gesteine.
petrographische Mittheilungen,
Kenntniss
herausge
g e b e n von G. T s c h e r m a k . 7. Band. 1 8 8 6 . W i e n . p. 4 2 3 4 4 2 .
8. :
Beweis
fr
ursprnglich hyalin-magmatischen
Zu
stand g e w i s s e r echter Granite und granitartiger Gesteine. N e u e s
J a h r b u c h fr M i n e r a l o g i e , G e o l o g i e u n d P a l a e o n t o l o g i e . 1 8 8 7 .
I. B a n d . S t u t t g a r t , p . 2 0 8 .
9. C r e d n e r
Hermann:
Granulitgebirges.
D i e g r a n i t i s c h e n G n g e des s c h s i s c h e n
Zeitschrift
der
deutschen
geologischen
sellschaft. 1 8 7 5 . X X V I I . B a n d . B e r l i n , p. 1 5 2 - 1 5 7 ;
10. : U e b e r die G e n e s i s
der
Ge
215^220.
granitischen Gnge
des
sch
sischen G r a n u l i t g e b i r g e s . Z e i t s c h r i f t d e r d e u t s c h e n g e o l o g i s c h e n
Gesellschaft.
1882. X X X I V .
11. F r e s e n i u s
B a n d . B e r l i n , p. 5 0 0 .
d r . C. R e m i g i u s :
chemischen
Analyse.
I.
und
Anleitung zur
quantitativen
II. Band. 18771887.
Braun
schweig.
12. H i n t z e
dr. C a r l : H a n d b u c h der Mineralogie, zweiter B a n d .
Silicate u n d T i t a n a t e . 1 8 9 7 . L e i p z i g .
13.
.-
cepiH. .
russisch - k a i s e r l i e h e n
mineralogischen
t e r s b u r g etc.
14. K a l k o w s k y E r n s t :
Verhandlungen
der
Gesellschaft zu St. P e
1 8 7 1 . p. 8 1 .
U e b e r den U r s p r u n g der granitischen
G n g e i m G r a n u l i t in S a c h s e n . Z e i t s c h r i f t d e r d e u t s c h e n g e o
logischen
Gesellschaft.
15. K i p a t i
1881. X X X I I I .
Band.
B e r l i n , p. 6 2 9 .
M.: Kristalinini trup Moslavake gore.
Rad
Jug.
akademije. Zagreb 1889. k n j . 95. Die krystallinischen

steine d e r M o s l a v a k a g o r a in C r o a t i e n .
Annales
d e la P n i n s u l e B a l k a n i q u e . T o m . V . B e l g r a d e
16.
Ge
gologiques
1900.
: Rude u Hrvatskoj. R a d Jug. akademije. Zagreb 1901.

knj.
147.
17. K l e i n
C. : O p t i s c h e S t u d i e n a m G r a n a t .
Neues J a h r b u c h
Mineralogie, Geologie u n d Palaeontologie. 1883. I. Band.
fr
Stutt
g a r t , p. 8 7 .
18. K l o c k m a n n
F . : Beitrag zur Kenntniss der granitischen Ge
steine d e s R i e s e n g e b i r g e s . Z e i t s c h r i f t d e r d e u t s c h e n g e o l o g i s c h e n
Gesellschaft.
19. K l o o s :
1 8 8 2 . X X X I V . B a n d . B e r l i n , p. 4 0 4 4 0 9 .
Beobachtungen
am Orthoklas und Mikroklin.
J a h r b u c h fr M i n e r a l o g i e , G e o l o g i e u n d P a l a e o n t o l o g i e .
.
Neues
1884.
I I . B a n d . S t u t t g a r t , p. 8 7 . , 1 0 0 .
20. K o c h
i ' e r d o : Prilog geolokom poznavanju Moslavake gore.
Rad Jug. akademije. Zagreb
1899. k n j . 139.
21. L e h m a n n
Johannes:
der altkrystallinischen
Untersuchungen ber die E n t s t e h u n g
S c h i e f e r g e s t e i n e mit b e s o n d e r e r B e z u g
n a h m e auf das schsische Granulitgebirge, Erzgebirge,
Fichtel
g e b i r g e u n d B a i r i s c h - B h m i s c h e G r e n z g e b i r g e . B o n n 1 8 8 4 . p.
2458.
22. L i n c k
G. : D i e P e g m a t i t e des o b e r e n V e l t l i n . R e f e r a t u N e u e s
J a h r b u c h fr M i n e r a l o g i e , Geologie und P a l a e o n t o l o g i e .
1900.
II. Band. Stuttgart, p. 360.

23. M e d i c u s
dr. L u d w i g :
lyse. T b i n g e n
K u r z e Anleitung zur
Gewichtsana
1892.
24. M e n s c h u t k i n
. : Analytische Chemie. Leipzig 1886.
25. N e u m a n dr. C a r l
Friedrieh:
Lehrbuch
der
Geognosie
II. Band. p. 2 3 1 2 3 3 .
2 6 . 11 :
Rapakiwi aus Sd-Russland.
. Ueber
.--
; -
T r a v a u x d e la socit i m p r i a l e des
n a t u r a l i s t e s d e S t . - P t e r s b o u r g etc.
27. R a t h
XXXI.
1 9 0 3 . p . 77.
G. v. : G e o g n o s t i s c h - m i n e r a l o g i s c h e F r a g m e n t e a u s I t a
lien. V I I . D i e I n s e l E l b a .
schen
Gesellschaft.
28. R o s e n b u s c h
FL:
Zeitschrift
der
1870. X X I I . Band.
Mikroskopische
deutschen
geologi
Berlin, p . 6 4 4 6 5 2 .
Physiographie
der
petro-
graphisch wichtigen Mineralien. Dritte und verbesserte Auflage.

Stuttgart
1892.
29. : Mikroskopische Physiographie
der
Dritte u n d verbesserte Auflage. Stuttgart

30. S a b e r s k y
P.:
massigen
Gesteine.
1896.
Mineralogisch - petrographische
Untersuchung
argentinischer Pegmatite mit besonderer Bercksichtigung
der
S t r u c t u r d e r in ihnen auftretenden Mikrokline. Neues J a h r b u c h

fr
Mineralogie,
Geologie u n d Palaeontologie.
VII.
Beilage-
die g e o l o g i s c h e n
Verhlt
Band. Stuttgart 1891. p. 358402.

31. S c h a f a r z i k
nisse
der
dr. F r a n z :
Umgebung
von
Ueber
rmenyes
und Vercserova,
von K a r a n s e b e s im Comitate Krasse-Szrny.

aus
dem
Jahresberichte
1896. Budapest
32. S a u e r
A. und
der
S-lich
Separatabdruck
k g l . u n g a r . geolog.
Anstalt
fr
1898. p. 117. (10.).

N. V . U s s i n g :
aus dem P e g m a t i t
von
einfachen
Mikroklin
G a s e r n u n t e r h a l b Meissen.
Ueber
Zeitschrift
fr K r y s t a l l o g r a p h i e
und
Mineralogie,
herausgegeben von
P.
Groth. 18. Band. 1 8 9 1 . Leipzig, p. 192.

33. T r a u b e
H . v . : U e b e r p l e o e h r o i t i s c h o Hfe i m T u r m a l i n . N e u e s
J a h r b u c h fr M i n e r a l o g i e , G e o l o g i e u n d P a l a e o n t o l o g i e .
1890.
I . B a n d . S t u t t g a r t , p. 186.
34. T s e h e r m a k
dr. G u s t a v :
Auflage. W i e n
35.
L e h r b u c h der Mineralogie. Fnfte
1897.
.
4.
.-
cepiH.
. Verhandlungen der russisch-kaiserliehen
mineralo
g i s c h e n Gesellschaft zu St, P e t e r s b u r g etc.

1902. p . 3 5 .
Krystallographische
Studien
ber
von C e y l o n u n d e i n i g e n a n d e r e n V o r k o m m e n .
Turmalin
Zeitschrift
fr
Krystallographie und Mineralogie, herausgegeben von P. Groth.

33. Band. 1900. Leipzig, p. 268.
36. W o l f
der
H . : B e r i c h t b e r die g e o l o g i s c h e
Districte
des
Warasdin-Kreuzer
Uebersichtsaufnahme
und
Warasdin-Georger
G r e n z r e g i m e n t e s . V e r h a n d l u n g e n d e r k . k . geol.
Reichsanstalt,
W ien 1 8 6 1 - 1 8 6 2 . p . 2 1 6 .
37. Z i r k e l
dr.
Ferdinand:
Lehrbuch
der
Ptrographie.
I.
Band. 1893. Leipzig.
I.
Kratki prijegled teorija postanju pegmatitnih

ica.
U mnotvu
teorija,
koje
n a j l a k e e m o se snai,
bi bila n a j n a r a v n i j a
se
bave
postanjem
pegmatitnih
a k o ih s v r s t a m o u n e k e
ona
razdioba,
koja
ih
dijeli
u teorije e r u p t i v n o g a p o s t a n j a i t e o r i j e t a l o e n j a
grupe.
u dvije
vodenih
ica,
Pri
tom
vrste:
otopina.
S v a k a od o v i h v r s t a z a s t u p a n a j e u r a z l i i t i m n i j a n s a m a o d p e t r o g r a f s k i h a u t o r i t e t a , p a e m o g l a v n i j e od n j i h proi j e d n u p o j e d n u .
1.
Teorije
eruptivnoga
postanja.
Meu njima da spomenem na p r v o m mjestu
teoriju
Charpen-
t i e r - o v u , koji, govorei genezi pegmatita, dri p e g m a t i t n e

p u k o t i n s k i m i c a m a , k o j e su n a s t a l e o d m a h i z a o k r u t n u a
ice
granita
ili
neto
injekciju
kasnije,
ali s v a k a k o ,
pukotina
eksistirao.
De la Beche,
Bronn,
dok je jo granitni
Uz
ovu
materijal
teoriju pristali su
G. i s h o f i A n g 1 t
za
kasnije
(1. . 2 5 . p .
2 3 1 . 2 3 3 . ) C h a r p e n t i e r - o v o j teoriji o d g o v a r a u b i t n o m e o n a , to j u
j e postavio N e u m a n n
noga materijala,
koji
tvrdei,
potjee
da
su
p e g m a t i t i injekcije
granit
iz d u b i n a od j o t e k u e g a
Taj tekui granitni materijal prodr'o j e
granita.
pukotine ve
okrutnu-
l o g a g r a n i t a , te su po t o m p e g m a t i t i m l a d i lan f o r m a c i j e
granita
(1. c. 2 5 . p . 2 3 2 2 3 3 . ) .
E. K a l k o v v s k y
svojoj
radnji
(1. c. 14. p . ti29.)
genezi
g r a n u l i t n o g a g o r j a s a s k o g a , u kojoj j e ustao p r o t i v C r e d e r o e
t e o r i j e o l a t e r a l n o j s e k r e c i j i , p o s t a v l j a teoriju, k o j a t a k o e r
govori
z a e r u p t i v n i k a r a k t e r p e g m a t i t a . Uslijed k o n t r a k c i j e veli a l
k o w s k y k o r e z e m a l j s k e n e g d j e k o n c e m t v o r b e g r a n u l i t a , k a d su
slojevi n j e g o v i bili v e p o t p u n o k r i s t a l i n i n i i o k r u t n u l i , ali su j o
uvijek imali visoku temperaturu,
k o j i se p o r a d i
toga
raspucao.
ovi su se r a s p u k n u l i
n a s t a l o j e savijanje u g r a n u l i t u ,
Daljom
neprestanom
kontrakcijom
k o m a d i j e d a n na drugi pritiskivali,
tako
da
j e n j i h o v o g i b a n j e i z v e l o u z p u k o t i n e t o p l i n u , k o j a j e i o n a k o jo
topli m a t e r i j a l g r a n u l i t n i h slojeva rastalila. S p o r i j i m ili b r i m
i v a n j e m ili k r i s t a l i z a c i j o m o v o g a
na
okru-
novo otopljenoga
materijala
saskoga granulitnog gorja
raspravlja
n a s t a l e su g r a n i t n e ice.
postanju granitnih
i Lehmann
ica
(I. c. 2 1 . p . 2 4 5 8 . )
pirogenoga
podrijetla.
postavljajui teoriju h i d a t o-
J. L e h m a n n
tvrdi,
ice p o s t a l e u z v e e ili m a n j e
sudjelovanje
atmosferska
pukotine
eruptivna
voda,
koja j e
voda,
koja
u
je
d a su p e g m a t i t n e
vode,
kamenja
d u b i n a m a zemlje
uvjetima m i n e r a l n i m t v a r i m a zasiena,
te j e
ali d a to nije
prodirala,
pod
nego
odreenim
o n d a od g r a n i t a
na
V r l o opirno raspravlja eruptivno) tvorbi pegmatitnih ica
W.
n j e g o v u o k o l i c u d j e l o v a l a s t v a r a j u i te ice.
C. B r g g e r
pegmatitnih
(1. . 4 . p . 2 1 5 2 3 5 . , 1 4 8 1 8 8 . )
ica
razliitih r u d a .
temelji
on
Istodobna
na
istodobnoj
kristalizacija
n o m e za m a g m a t i n o k r i s t a l i z o v a n j e .
kamenje s njegovim razliitim
Eruptivnu
narav
kristalizaciji
karakteristina j e u glav
i to p o i m e n c e za
modifikacijama
dubljinsko
eugranitine
struk
t u r e . N a z o n o s t d a k l e t e i s t o d o b n e k r i s t a l i z a c i j e u p e g m a t i t n i m i
c a m a j e d a n j e od d o k a z a z a p r i p a d n o s t n j i h o v u e r u p t i v n o m u
menju.
Najoitija
je
pak
pegmatitn a struktura
osobina
istodobne
kristalizacije
t. z. S c h r i f t g r a n i t s t r u k t u r " .
ka
prava
Ta
peg-
matitna struktura takoer j e karakteristina za dubljinsko k a m e n j e

eruptivne naravi.
D a su p e g m a t i t n e ice d o i s t a e r u p t i v n o g a p o d r i j e t l a , z a to g o v o r i
j o i njihov s a s t a v ,
koji u g l a v n o m e
odgovara pripadnomu
erup
t i v n o m k a m e n j u , iz ije su m a g m e i p o s t a l e , te su p o s v e n e z a v i s n e
oblinjem k a m e n j u . U s v o m g e o l o k o m n a s t u p u v l a d a j u se p e g
m a t i t n e ice k a o i ostalo
k r o z razliito k a m e n j e ,
p e g m a t i t a ista j e , k a o
eruptivno
kamenje:
one n a i m e
uklapaju komade njegove etc.;

ona
eruptivnom kamenju :
prodiru
struktura
tako je kod
k i s e l i h g r a n i t n i h ica s t r u k t u r a ista e u g r a n i t i n a s v e l i k i m
zrnjem,
k o d nefelinsijenitnih o n a j e t r a h i t o i d n a e t c .
P o s v e n a d r u g o m stajalitu
Brggerove
tolitinoga
podrijetla
stalizovanjem
magme,
naime,
stoji
teorije u s t a o j e
Rosenbusch.
Protiv
on sa s v o j o m t e o r i j o m
onake
pneuma-
d r e i , d a su p e g m a t i t i p o s t a l i n e k r i -
nego
pneumatolitienim
veli R o s e n b u s c h ,
pegmatiti
procesima.
Kad
nastali injekcijom,
bi
morala
bi se z a p a z i t i p r a v i l n o s t u r e d u k r i s t a l i n s k o g a i z l u i v a n j a . A l i n e
d o s t a t a k te p r a v i l n o s t i ,
istodobna
tvorba
r a z l i i t i h s a s t a v n i h dije
lova govori protiv magmatine, a za pneumatolitinu
kristalizaciju
(1. c. 2 9 . p. 4 9 5 . ) .
T a k o su n a temelju istih
osobina
pegmatitnih
ica d v a
odlina
p e t r o g r a f a p o s t a v i l a d v i j e s a s v i m r a z l i i t e teorije. B a ono, to d r i
B r g g e r - n a i m e i s t o d o b n u k r i s t a l i z a c i j u k a o oit d o k a z e r u p
tivnoga karaktera,
noga
to d r i R o s e n b u s c h k a o d o k a z
k a r a k t e r a , ' te
istodobnu
kristalizaciju
dri
protiv
eruptiv
karakteristikom
p n e u m a t o l i t i n o g a podrijetla. U t a k i m s l u a j e v i m a o v j e k j e p r i s i l j e n
n e t o dublje z a r o n i t i u n a r a v t o g a t a k o z a m r e n o g p i t a n j a ,
uzroke,
k o j i su p r i t v o r b i t i h ica postojali,
n j i h o v e osobine,
pa onda
pomalo
razotkrivati
traiti
upoznati
to t o n i j e
istinu,
d o k o j e se
v r l o teko dolazi.
2.
Teorije
Posve je naravno,
taloenja
vodenih
otopina.
d a t e o r i j e e r u p t i v n o g a p o s t a n j a nijesu
j e d n a k o z a g r i j a t i svih p e t r o g r a f a , d a p a e m n o g i su se
mogle
petrografski
a u t o r i t e t i postavili n a s a s v i m o p r e n o , n o s h v a t l j i v i j e stajalite.
Jer
i m a dosta t o g a u s a m o m p e g m a t i t u , to se n e d a n i k a k o spojiti
spomenutim ve teorijama. T a k o s a m a istodobna kristalizacija,
n i k a k o nije p r o i z a l a iz u a r e n e m a s e , p a o n d a n a i n
sa
koja
pojavljivanja
ica u k a m e n j u , i j o n e k e d r u g e o s o b i n e , k o j e e se k a s n i j e spo-
m e n u t i , oito p o k a z u j u , d a su teorije e r u p t i v n o m p o s t a n j u
tita dosta labave, gotovo bez
pegma-
temelja.
P r v i , k o j i se n i j e m o g a o sloiti s e r u p t i v n i m k a r a k t e r o m
t i t a , bio j e S a u s s u r e .
pegma-
Studirajui svojstva i d r u g e osobine ovih
ica, d o a o j e d o m i l j e n j a , d a im v a l j a p o s t a n j e t r a i t i u
otopini.
Saussure-ova
teorija taloenju
vodenoj
vodenih otopina
prim
l j e n a j e od m n o g i h p e t r o g r a f a , te j e od r a z n i h a u t o r a i r a z n o
ifikovana.
Tako
Credner,
koji j e
dosta
uinio,
Saussure-ova stekla m n o g o pristaa, dokazuje,
daje
mo-
teorija
da mineralni
mate
r i j a l g r a n i t n i h ica n e potjee iz v r u i h v r e l a , k a o to misli G. v o n

Rath,
n e g o od p a r c i j a l n e r a s t v o r b e i i z l u i v a n j a iz o b l i n j e g a
ka
m e n j a . T e o r i j u s v o j u t e m e l j i on n a t o m e , to m n o g e g r a n i t n e
n e stoje ni u k a k o m s a v e z u s i z v i r n i m k a n a l i m a ,
s obje strane suuju
zatvaraju
k a k o bi v o d a iz d u b i n e
mogla
tako,
da
prodrijeti
n e g o se te ice
nije m o g u e
u
ice
pomisliti,
t e sa svih s t r a n a
t v o r e n e p u k o t i n e ; m i n e r a l n i s a d r a j stoji u oitom u z r o n o m
aju p r e m a k e m i j s k o m
Po C r e d n e r u
isto o n a k o ,
sastavu oblinjega
su t e iee
s t a v n i dijelovi n o e n i
su
kamenja.
hirokemijskoga
k a o i ice v a p n e n c a ,
podrijetla
barita i kremena : mineralni
kao
one
vapnenca,
barita
kremena,
ostatke nekadanje svoje otopine u obliku

samo
smjerovima,
na
odreene
tekuih uklopaka ;
vrste k a m e n j a ;
t e u g e n e t i k o m odnoaju,
m o g u d a p o s t a n u iz m i n e r a l n i h v r e l a ,
tine p r o d r l a ;
kristalizacijom
struk
n e g o su s a u v a l e
i m a d u svoj m a t e r i j a l o d i z l u i v a n j a iz o b l i n j e g a k a m e n j a ,
.vezane
sa
od j e d n o g a m j e s t a n a d r u g o , i tu su se
n a n o v o taloili. P a n e s a m o d a p e g m a t i t n e ice i m a d u istu

turu,
za
ono-
zatvaraju
kako je
k o j a bi
se
ve
one
j e r su
u
svim
reeno,
ne
iz d u b i n e u p u k o
n j i h o v a j e t v o r b a p r o i z a l a iz stijena p u k o t i n e ,
i to
u o t o p i n u d o n e s e n i h m i n e r a l a (1. c. 9. p. 1 5 2 1 5 7 . .
2 1 5 2 2 0 . J p a 1. c. 10. p . 5 0 0 . ) .
Uz
tu
Cred ner vu
sekrecije
pristaje
misli,
valja
po
stanje p e g m a t i t n i m icama traiti s v a k a k o u voenom stanju,
bilo
Schafarzik
teoriju
u l a t e r a l n o j s e k r e c i j i , bilo u d i z a n j u
pegmatiti,
to
V e r e ser ove,
Hunt
lateralne
[1. c. 3 1 . p . 1 1 7 . (10.)],
se j a v l j a j u
posta l i
no ti su i z v o r i doli
nekadanjih
Ca a d e
Za pegmatite E l b e
. 2 7 . p . 6 4 4 6 5 2 . ) ,
d a su n a s t a l i
iz
dubine
da
toplih i z v o r a . O n d r i , d a su
v a p n e n c u u okolici
taloenjem
o b r a u j u i g r a n i t n e ice
iz v o d e n e o t o p i n e .
koji
veli,
kae
taloenjem
zemaljske,
Ormnyes-a
teratna.
S terry
da su o n e n a s t a l e
G. v o n
Rath
mineralnih
te su j o
onako
(1.
izvora,
vrui
p r o d r l i u p u k o t i n e o k r u t n u l o g a ve g r a n i t a .
p . 360.)
zastupa
hidrogenetina
isto m n i j e n j e
velei,
da
Gr. L i n e k
(1. . 2 2 .
je pegmatit
eminentno
postanja.
O v i m b i s m o u g l a v n o m e iscrpli r e l e v a n t n i j a m n i j e n j a p o s t a n j u
p e g m a t i t n i h ica.
K a o to se v i d i , r a z d i o b a t e o r i j a n a e r u p t i v n e i
h i d r o g e n e t i n e p o s v e j e p r i r o d n a i o p r a v d a n a . K o j o j o d njih d a se
d p r v e n s t v o ? Moje j e m i l j e n j e , d a t e o r i j a h i d r o g e n e t i k o g a
rijetla vie o d g o v a r a n a r a v i p e g m a t i t a , p a u to m i l j e n j e
pod
tijekom
svojih o p a a n j a , k o l i k o se to b u d e d a l o i m o g l o , n a s t o j a t i o p r a v d a t i .
II.
Pegmatitue ice u kristali niu om trupu Mosla

vake gore.
Kristalinieni trup Moslavake
gore
sastoji od g r a n i t a ,
amfibo
lita, g n a j s a , t i n j e v a k r i l j a v c a i o l i v i n s k o g a g a b r a . G r a n i t j e m o
slavaki analuzitni i obini granit.
salitni amfibolit.
Gnajs pojavljuje
Amfibolit
je
ovdje
poglavito
se u M o s l a v a k o j g o r i u r a z n i h
o d l i k a h i prelazili, t v o r e b i o t i t n i , d v o t i n j a s t i i m u s k o v i t n i
T i n j e v k r i l j a v a c , koji se j e o v d j e r a z v i o k a o b i o t i t n i
p o g l a v i t o j e p r e l a z n i oblik g n a j s a " . (M. K i p a t i
U svim ovim raznim
vrstama
se s a d dulje sad k r a e ,
su o n e u g r a n i t u ,
kristalininoga
deblje
ili
l j a v a c i olivin ski g a b r o n j i m a n e
1. e, 1 5 . p . 26.)
kamenja
pojavljuju
t a n j e ice p e g m a t i t a .
pa onda u gnajsn,
gnajs.
kriljavac,
d o k amfibolit,
Najee
tinjev
kri
obiluju.
P e g m a t i t u e ice g r a n i t a i g n a j s a i s p u n j a j u o b i n o i r o k e i d u g e
pukotine krupnozrnim materijalom. Ve je godine 1861. H. W o l f
(1. , 3 6 . p . 2 1 6 . ) , k a d se n a l a z i o u M o s l a v a k o j g o r i , d a se u p o z n a
s njenim geolokim odnoajima,
nolomu
dieser
oveu pegmatitnu
Granit
durchsetzt
icu:
von
zapazio u v r t l i n s k o m
einem
klaftermchtigen
Gang
Schriftgranit mit grossen T u r m a l i n k r v s t a l l e n " . T a k o v u

icu motrio je godine 1888. profesor K i p a t i
skoga
kamenoloma,
kame
Im Vrtlinska-Steinbruch
von
pegmatitnu
u granitu
jelen
za koju kae, d a j e vrlo rastroena
t e r i j a l a , koji se n i j e m o g a o m i k r o s k o p s k i i s t r a i t i .
wird
ma
( M . K i p a t i 1.
c. 15. p. 3 2 3 3 . ) T e d v i j e ice d a n a s se v i e n e v i d e .
N a hrptu lijevoga o b r o n k a p o t o k a K a m e n i c e
Velike,
tamo
g d j e su p r a v i l i p o k u s e za k o p a n j e g r a n i t a , o t k r i v e n a j e v e l i k a ica
k r u p n o z r n o g a p e g m a t i t a . T a j j e p e g m a t i t p r i l i n o svje. R u d e ,
z a l a z e u n j e g o v s a s t a v , r a z v i l e su se u d o s t a v e l i k i m
koje
individujima,
te se m a k r o s k o p s k i
na
n j e m u dade raspoznati kremen,
m u s k o v i t , biotit, turmalin i granat.

komadima.
Sjaja j e
staklenasta,
U l e e n i h individuja,
za k o j e
se j a v l j a j u k a o prozirci.
nenac
nijih
icama,
dijelova
ovoga
pegmatita.
s uklopcima kremena,
je proziran.
da
s uklopljenim iglicama
nije se moglo
zapaziti.
Gli
te j e jedan od najprete-
Javlja
muskovita,
rjee
veli (1. c. 1 6 . p . 4 0 . ) ,
i aavci
se r a z v i o obino k a o mikroklin,
glinenac,
dolazi u gromadastim
boje s m e e ;
Hauer
eitrini
crna turmalina u g r a n i t n i m
Kremen
se
biotita,
u velikim
rjee
komadima
turmalina i gra
nata. K a l a v o s t je dobro r a z v i j e n a smjerom baze i brahipinakoida

31.
K a l o t i n e smjerom b a z e p o k a z u j u staklenast sjaj, a esto i iri-
zaeiju.
Tinjci
se javljaju
preteni]i od biotita.
u oveim
Turmalin
listovima,
gdje j e
muskovit
je redovno uleen u crnim
stuba
sti m lecima, koji z n a d u dosei duljinu od 5 cm. Prizmatske su plohe

isprutane smjerom osi c. Najrjei sastojak pegmatita, koji se dade
m a k r o s k o p s k i zapaziti, jest granat.
k o m se kristalografske k o n t u r e
On dolazi u sitnom zrnju,
ne dadu motriti.
Boje j e
na
crvene.
Izpod s v . V i d a k o d G r a b o n i c e nalaze se k a m e n o l o m i u
sivu granitu, koji j e dosta raztroen, a ima njem e g m a t i t n i h
ica".
(F. K o c h
1. . 2 0 .
p. 19 2 0 . ) .
Pegmatitne
ice
granita istoga su mineralnoga sastava, k a o one s obronka
ovoga
Kame
n i c e V e l i k e , tek j c tu pegmatit neto svjeiji, tako da glinenci

pokazuju
osobito
lijep
staklenast sjaj.
U ovom
su se
pegmatitu
mineralni sastojci iskristalizovali u omanjim individujima.

P e g m a t i t n e ice granita a n a l o g n e su onima u gnajsu. N a desnoj
obali K a m e n i c e
Tu
ima
ica
ispunjena
od
M a l e javljaju se one u dvotinjastom

nekoliko
pegmatitnim
centimetara debljine,
materijalom,
mogli p r a v i l n o iskristalizovati.
zirac
u sitnim lecima,
mutne,
no
a esto ispunjene
se ovdje
su mu
plohe
trijska mjerenja n e m o g u a . Glinenac
posve
sastojci
razvio k a o proodvie
i uklopcima turmalina,
g o v i leci p o s v e su isprepleteni
gnajsu.
nije
te su se tu pojedini
Kremen
kako
koja
hrapave
to su g o n i o m e -
j e takoer uleen. Sitni nje
tankim iglicama crnoga turmalina,
pa k a k o su i ovdje g o n i o m e t r i j s k a mjerenja n e m o g u a , to se n e da
m a k r o s k o p s k i odrediti, k o j a j e vrsta glinenca. Tinjci
se j a v l j a j u u
sitnim listiima, pa j e i o v d j e m u s k o v i t preteniji od biotita. L e c i

turmalina
sasvim su slini onima iz pegmatitnih ica granita, s a m o
su ti leci radijalno poredani tvorei u pegmatitu crne rozete.

se o v d j e nije
mogao
makroskopski
zapaziti.
Ferdo
Koch
Granat
spo
minje (1. c. 2 0 . p. 9.) p e g m a t i t n e ice u biotitnom gnajsu na lije-
vom obronku potoka P e e n i e e .
Glinenci
su
biotit
ploama.
Turmalin
dolazi u
tanke,
te rijetko
se r a z v i o
velikim
velikim o k r h a n i m
lisnatim
ovdje veliki,
komadima.
P e g m a t i t n e iee tinjceoa
kriljavca
obino
su
p r e k o r a u j u debljinu j e d n o g a c e n t i m e t r a . M i n e r a l n i su sastojci isti,

kao i u onima granita i gnajsa.
Amfibolit
i gabro
znadu
biti tu i t a m o i s p r e p l e t e n i t a n k i m i c a m a p e g m a t i t a .
se tu d a d e o d r e d i t i s a m o g l i n e n a c .
prelazi gotovo n i k a d a j e d n o g a
takoer
Makroskopski
D e b l j i n a o v i h ica t a k o e r
ne
centimetra.
U pegmatitnim icama Moslavake gore
s p o m i n j e prof.
P i l a r
u K i p a t i e v o j r a s p r a v i (1. c. 1 6 . p . 79.) j o j e d n u r u d u ,
koja
se
nije m o g l a n a i ni m a k r o s k o p s k i m ni m i k r o s k o p s k i m i s t r a i v a n j e m :
a to
je
topaz.
Gornje
U muzealnoj
Jelenske,
zbirci
nalazi
se k o m a d
topaza
N e m a s u m n j e , d a j e n a a s t k a o v a l u t i c a , t e d a p o t j e e iz
titnih
ica
pegma-
granita".
D a se tonije u p o z n a s a s t a v
i n a r a v o v i h ica,
prema
pleu,
makroskopska i mikroskopska
prijei
na
susjednomu
a eventualno i
n j i h o v g e n e t i k i odnoaj
to u
kamenju,
koje ispre
opaanja,
na kemijski sastav nekih mineralnih sastojaka, pa spomenuti

fiziografska
iz
k o j i j e 1'5 X 3 c m . v e l i k , t e d o s t a z a o b l j e n .
i kristalografska
svojstva
njihova.
t r a n j u razdijelit u ice u p o j e d i n e g r u p e ,
Pri ovom
neka
razma
i to u p e g m a t i t n e
ice
g r a n i t a , g n a j s a , t i n j e v a k r i l j a v c a , amfibolita i g a b r a .
A. Pegmatitne ice granita.

Struktura.
Uslijed
istodobne
kristalizacije
z a d o b i l e su o v e ice
pojedinih
karakteristinu
mineralnih
pegmatitnu
sastojaka
strukturu,
k o j a se oituje u t o m , d a su se n e k e r u d e n a p o s e b a n n a i n m e u
s o b o m srasle. V e p r o s t i m o k o m m o e m o n a i m e z a p a z i t i , k a k o
kremen i glinenac,
drugi
prodrli
onda turmalin,
te se n a
taj
oi
kremen
muskovit
nain srasli
rili. Oitije se t a s t r u k t u r a o p a a
pogled udaraju
pa
pod
i glinenac,
su
i biotit j e d a n u
i r e e n u s t r u k t u r u stvo
mikroskopom.
prvi
T u na
svojom
prvi
svjeinom,
cistom i g l a t k o m p o v r i n o m , p a i v a h n i m b o j a m a m e u n a k r t e n i m
nikolima,
drugi
pak
sraslacima
rastrobom.
Obje
k a k o su pri r a s t u s v o m e s m e t a l e , z a l e su j e d n a u d r u g u ,
se m e u
sobom
i bez i k a k o v e
kristalografske
ove
rude,
ispreplele
pravilnosti
meu
s o b o m se srasle. O v d j e su d i j e l o v i k r e m e n a j e d n o l i n o o r i j e n t i r a n i ,
te ne stoje ni u k a k o m p r a v i l n o m odnoaju prema kristalografskoj

orijentaciji g l i n e n c a ( B r g g e r 1. . 4. p. 149.).
P o s v e na isti nain srasli su se turmalin
i Jcremen,
a i o v d j e su svi dijelovi
i k a k o v a pravilna odnoaja
prema
n e n c a ili k r e m e n a . Musltovit
k r e m e n ili g l i n e n a c ,
pa
turmalin
iste orijentacije bez
kristalografskoj orijentaciji g l i
j e takoer pri svome rastu prodr u
te se
s p o m e n u t i h v e ruda.
i glinenac.
turmalina
s jednim
Biotit
ili drugim
srastao na nain
se pegmatitno srastao s m u s k o v i t o m ,
a ni tu se nije m o g l a zapaziti k a k o v a pravilnost u kristalografskoj

orijentaciji j e d n e ili d r u g e rude.
Brgger
tipine
spominje (1. c. 4. p. 153.) j o jednu vrstu srastenja
pegmatitne
strukture,
koja j e
esta. T o j e n a i m e primarno
( m i k r o k l i n a ili ortoklasa) s albitom.

k o j e se oznauje
apsolutno nita
kao
kod
naih pegmatita
istodobno srastenje kalijeva

dakle p r a v i l n o
vrlo
glinenca
srastenje,
pertitno ili mikropertitno srastenje. T o nije
drugo
nego
vie
ili
manje
pegmatitno
srastenje.
s a m o k o d i s t o d o b n o g a rasta ovih tako usko srodnih ruda pravilno

orijentiranje
obadvaju
glinenaca
stoji
takoer
i u
meusobnom
p r a v i l n o m odnoaju.
Mineralni
sastojci.
R u d e , koje zalaze u sastav o v o g a pegmatita, moemo

u dvije v r s t e :
u one,
razdijeliti
k o j e su se razvile k a o samostalni,
zasebni
individuji, i u one, koje se javljaju kao u klopci. U prvu vrstu i d e :

1.
Kremen.
P o d m i k r o s k o p o m se l a k o raspoznaje po svojim z n a a j n i m
stvima.
U obinoj j e n a i m e svjetlosti
svoj
posve bezbojan, staklenasta
sjaja i svje, d o k meu nakrtenim nikolima interferira u i v a h n i m

bojama.
Valovito
(undulozno)
potamnjenje.
koje se inae
dosta
esto j a v l j a k o d k r e m e n a , g l i n e n c a i biotita, oituje se i o v d j e na

nekim individujima,
a bit e da j e uzrokovano
cajima, i to t l a k o m , koji j e uinio,
mehanikim
u j e d n o m i n d i v i d u j u neprestano mijenja i tim nainom

potamnjenje
izvodi
(Zirkel
1 9 6 . ) . Nerijetko se opaa,
koje se poput mrlja
ili
1. . 37. p. 5 8 .
da neki individuji
pjega
iri
p o t a m n j e n j a motrio P . S a b e r s k v
utje
da se poloaj osiju elasticitete

spomenuto
R. Brauns 1. . 3. p.
imadu
potamnjenje,
povrinom njihovom.
Taka je
na k r e m e n u a r g e n t i n s k i h peg
matita i n a z v a o ih p j e g a v i m potamnjenjem" (fleckige
Auslschung)
( S a b e r s k v 1. , 3 0 . p. 3 9 4 . ) .
R. ,. .
159.
12
Kremen
ovaj
obiluje
uki opima
tekuine.
Oblik
je
tih
u k l o p a k a razliit: obino je ovalan, rjee okruglast, a k a t k a d a j e

i v r e a s t o o t e g n u t . t o se tie p o r e a j a n j i h o v a , to o n i o b i n o
teku
u p a r a l e l n i m r e d o v i m a , a r i j e t k o su n e p r a v i l n o r a z a s u t i . V i e
puta
z n a d u se ti u k l o p c i
dadu kremenu
uvijek
dade
tako
mlijeno,
obilno
naslagati u paralelne redove,
mutno
pomnjivijim
lice.
motrenjem
U t i m se u k l o p c i m a
uoiti sitna libela,
da
gotovo
koja
sad
j a e sad slabije t i t r a i p o s k a k u j e u d a r a j u i s t i j e n e u k l o p k a .
Gri
j a n j e m p r e p a r a t a o v e libele n e i e z a v a j u , t e k i m se t i t r a n j e i p o s k a k i v a n j e pospjeuje,
pa tim nainom saznajemo,
da je tekuina
t i h u k l o p a k a v o d e n a s t a.
O mineralnih interpozicija
dolaze u ovom k r e m e n u :
glinenac,
biotit, m u s k o v i t , z i r k o n , t u r m a l i n , a p a t i t i s i t n a z r n a k r e m e n a ,
jo jedan mineral,
pa
koji j e p o p u t v a n r e d n o s i t n i h vlasi u k r e m e n u
r a z a s u t , a k a r a k t e r bi se n j e g o v n a j v i e s l a g a o s o n i m
o v i m u k l o p c i m a b i t e k a s n i j e
2. Kalijeo
Kalijev glinenac vrlo j e
klasmikropertit) i mikroklin
a)
P o m n o i n i zaostaje
j e rastroba zahvatila
glinenac.
obilan.
R a z v i o se k a o
ortoklas
(orto-
mikroklinom i albitom.
Kako
(mikroklinmikropertit).
Ortoklas.
ortoklas
pojedine
g l e d r a z l i k u j e od k r e m e n a .
turmalina.
govora.
za
indiviuje,
on se v e n a p r v i p o
O d te r a s t r o b e p u n j e m u t e a , te iz
g l e d a h r a p a v o . P r i s l a b i j e m p o v e a n j u ini se, k a o d a su
ortoklasi
v l a s a s t o i s p r u t a n i , n o u z v e e p o v e a n j e l a k o e m o se u v j e r i t i ,
da
j e to vlasasto p r u t a n j e p r o u z r o i l a r a s t r o b a . O v d j e se v e o m a s i t n i ,
piknjasti proizvodi rastrobe redaju
u pravilne
igliaste n a k u p i n e ,
p a k a k o su se ovi r e d o v i g u s t o zbili, d o b i v a o r t o k l a s p r u t a s t o lice

(M. K i p a t i 1. c. 1 5 . p . 2 7 . ) . Oiti j e p r o d u k t r a s t r o b e sitni listiavi muskovit i siva kaolinasta
Optika istraivanja pokazuju,
tvar.
da
ovdje
u istinu
imamo
posla
s o r t o k l a s o m : r a v n i n a o p t i k i h osiju stoji o k o m i t o n a r a v n i n i s i m e
trije ;
reza
a k o su p r e r e z i iz o r t o d i j a g o n a l e ,
ortoklasa
meu
nakrtenim nikolima
v o u p i n a k o i d a i M\
onda potamnjenja
idu
pre
p a r a l e l n o sa k a l a -
u o r t o d i j a g o n a l n i m p r e s j e c i m a stoje k a l a
vosti : M m e u s o b n o o k o m i t o t, j . t v o r e k u t od 9 0 . U p r e s j e c i m a
okomitim
na
ravninu
simetrije
izlazi
negativna
raspolovnica.
preparatima orijentiranim paralelno s plohom M
ne raspoznaje se
ortoklas od m i k r o k l i n a ,
s njim
jer
mu je
potamnjenje
isto t. j .
iznosi 6 .
TJndulozno p o t a m n j e n j e ,
koje smo motrili
se i ovdje u n e k i m individujima.
to s m j e r o m b a z e
P,
k l i n o p i n a k o i d a M.
Ortoklas
se
kod kremena,
Kalavost je
javlja
dobro razvijena,
kojoj se pridruuje kadto kalavost s m j e r o m
v e prema tomu. k a k a v j e prerez u preparatu.
obino razvio
u jednostavnim
individujima.
dok
su
sraslaci k a r l s b a d s k o g a z a k o n a prilino rijetki. Bavenski dvojci za

pazili su se samo u j e d n o m preparatu.
Osim tih zasebnih individuja, dolazi ortoklas jo i kao
uklopak
u k r e m e n u , m i k r o k l i n u , albitu i muskovitu. Tu su se uklopci obino

razvili u k a r l s b a d s k i m d v o j c i m a , a rjee su poprimili oblik nepra
vilna zrnja.
Y
p e g m a t i t n naem razvio se ortoklas i k a o
ortoMasmikropertit,
te se k a o takav dosta esto javlja. U tom se sluaju pravilno rastao

s albitom.
L a m e l e albita t e k u
D r u g a orijentacija
se mogla
u ortoklasu paralelno smjerom
u pravilnom srastenju ortoklasa s albitom
il/.
nije
zapaziti.
J e li se ortoklas uuvao od rastrobo,

uz v e e p o v e a n j e ,
ine sa libelom. Ti su uklopci vrlo rijetki,

k o v e pravilnosti.
onda se m o e u n j e m u
a p o m n j i v i je motrenje nai
i u k l o p a k a teku
a razasuti su bez ika-
Grijanjem preparata saznajemo, da j e narav tih
u k l o p a k a ista, k a o onih u k r e m e n u , t. j . da su ispunjeni
tekuinom
d e n a s t a karaktera. Mineralni uklopci po mnoini d a l e k o za

ostaju za u k l o p c i m a
u kremenu.
sitna zrna k r e m e n a ,
T u r m a l i n o v e iglice vrlo su
javlja
meu
u k l o p c i m a i granat
K a o najei
u sitnom
uklopak
istiu se
rijetke.
O v d j e se
zrnju i j a s n i m
krista
lima. Od tinjaca uklopljen j e m u s k o v i t , a od glinenaca albit.
Zirkon
pa apatit nijesu rijetki u ortoklasu.

b) M i k r o l i n .
M i k r o k l i n dolazi
kao
mikroklinmikropertit,
a najea j e ruda
pegmatitne ice. Izluio se u v e l i k i m , n e k o l i k o centimetara d e b e l i m

k o m a d i m a nepravilna oblika.
Takovi
komadi
obino su uprskani
k r e m e n o m , m u s k o v i t o m , biotitom i turmalinom, gdje su se te rude

onda meu sobom p e g m a t i t n o srasle. I crvena zrna g r a n a t a
znadu
k a d i k a d u n j e m u dolaziti. Obje pinakoidalne kalavosti dolaze j a s n o

r a z v i j e n e : kalotine smjerom b a z e ee su, potpunije, p o k a z u j u
lijep staklenast sjaj.
slabu irizaciju,
dok
one smjerom brahipina-
koia M imadu mutnu, mlijenu povrinu. Na takoj jednoj kalotini

mjeren j e na refleksnom goniometru k u t izmeu : M
t e se uz v r l o loe s i g n a l e d o b i l a n j e g o v a p r i b l i n a
001 : 010 =
(001 : 010),
vrijednost
8804',
to b i o d g o v a r a l o m i k r o k l i n u , iji k u t : M
( 0 0 1 : 0 1 0 ) iznosi po
K l o c k m a n n u
001 : 010 =
8953',
001 : 010 =
8980',
001 : 010 =
8944',
po U s s i n g u
po D e s
C l o i z e a u-u
po T s h e r m u
001 : 0 1 0 =
8 9 4 0 ' (1. . 12. p . 1 3 3 7 8 . ) ,
po S a b e r s m
001 : 010 =
8 9 3 0 ' 6 " (1. c. 3 0 . p . 3 6 8 9 . ) .
K a k o se iz n a v e d e n i h m j e r e n j a
no da je kod naega
vidi,
mikroklina
kut
prilina
varira,
razlika (gotovo
i z m e u :
stupanj
i p) u veliini t o g a k u t a , u z r o k je s v a k a k o , to p o v r i n e
nijesu bile iste ni g l a t k e ,
tako
da
su
se
kalotine
d o b i l i v r l o loi i slabi
signali.
Pertitno
srastenje,
kojim
se
odlikuje
na
mikroklin,
moe
se
opaziti, a k o o v j e k p o m n j i v i j e l u p o m m o t r i s v j e e k a l o t i n e . O t k a l a m o
li n a i m e
komad
mikroklina
smjerom
P,
to
emo
lupom
opaziti,
k a k o je povrina kalotine isprepletena sitnim bijelim nitima,

se p o d m i k r o s k o p o m oituju k a o
K e m i j s k i s a s t a v t o g a m i k r o k l i n a ili b o l j e
pokazuje ova
mikroklinmikropertita
analiza:
Si0
65-57
Al O
2
19-73
/VA.
0-37
CaO
0-54
MgO
0-18
Na.,
4-18
K0
8-72
Gubitak arenjem
koje
albit.
0'39
98
A k o od t o g a odbijemo gubitak,
Dstatak
to je
arenjem nastao,
a pre-
tvari preraunamo na sto, to emo dobiti :

Si0
66-09
19-84
Fe, ,
0-87
GaO
0-54
MgO
018
SaJ)
4-20
8-78
KJ)
O'Oih)
Raunajui iz toga molekularni snoaj pojedinih sastavina,

emo o v e
dobit
brojeve:
ili
74-74
SiO,
. .
. 110-15
i',"
Fe,0,
. . .
. . .
19-45
13-19
0-23
0-16
CaO
0-96
0-66
MgO
0-45
0-31
Na 0
K,0
6-77
4-60
9-34
6-34
147-35
ili
100-00
P r e m a tome bio bi molekularni sastav mikroklina :

[ k r e m e n a kiselina
mikroklin
aluminij
j kalij
albit ' aluminij
.
,
J natrij
anortit i aluminij
I vapno
n e v e z a n a k r e m e n a kiselina
n e v e z a n i aluminij
Fe O
2
MgO
384 j
0'34
6-34
072
27*60 j
4*60
36*80
4-60 J
.
1*32
0*66 1
2*64
0*66 j
7*78
1*59
0*16
11*81
1000
P r e m a tome bismo ovdje
imali
niikroklinmikropertitne
tvari do
9 0 1 6 / , ostatak p a k od 9 " 8 4 % otpada n a slobodnu k r e m e n u
kise
linu, pa n a a l u m i n i j , eljezo i m a g n e z i j .
N a a bi se a n a l i z a u g l a v n o m p o d u d a r a l a
izveo
Q.
Rose
na
S c h w a r z b a c h a
jednom
leskom
s a n a l i z o m , to j u j e
mikroklinmikropertitu
iz
(1. . 1 2 . p . 1 3 6 4 . i 1 4 0 6 . VI.) :
SiO
67-20
,,
. .
20-03
Fe 0
0-18
CaO
0-21
MgO
0-31
Na O
K,0
.
.
.
.
5-06
8-85
101-84
T u bi bila
osjetljivija
razlika samo
u kremenoj
kiselini,
ostale b a z e p r i l i n o p o d u d a r a j u , t e bi p o t o m n a
d o k se
mikroklinmikro-
p e r t i t b i o i s t o v e t a n s o v i m iz S h w a r z b a h a.
Pod mikroskopom raspoznaje
odlikujui
se
svojim
se m i k r o k l i n
karakteristinim
ve na prvi
svojstvima.
pogled
obinoj
je
svjetlosti b e z b o j a n , te s v o j o m s v j e i n o m p o d s j e a n a k r e m e n . R a s troba,
koja j e
rijetka,
te su i n d i v i d u j i
t a k o esta k o d o r t o k l a s a i a l b i t a ,
mikroklina
o b i n o svjei.
ovdje j e
dosta
D o l a z i li i p a k
r a s t r o b a , to m i k r o k l i n p r e l a z i u m u s k o v i t i n e k u sivu
kaolinastu
t v a r . U n d u l o z n o p o t a m n j e n j e i o v d j e se j a v l j a .
M e u n a k r t e n i m n i k o l i m a u d a r a u oi s v o j o m j a s n o
mreastom strukturom. U preparatu,
P,
stoje l a m e l e , k o j e s a i n j a v a j u
drugoj
okomito.
Pri
zakretaju
izraenom
koji j e bruen smjerom
tu mreastu
preparata
za
1415
kod
mikroklina,
k o j i m se on n a p r v i
pogled
na
potamne
simetrijski dvije i dvije m e u s o b n o okomite l a m e l e : pojav

teristian
baze
strukturu, jedna
karak
razlikuje
od s v a k o g a d r u g o g g l i n e n c a . O d o r t o k l a s a se r a s p o z n a j e po s v o j e m
karakteristinom
potamnjuju,
: M,
potamnjenju:
kao kod ortoklasa,
ve pod kutom
lelno s plohom
od
je
isto,
tako orijentiranim
klasa.
paralelni
s bazom
paralelno i okomito
15 s p r a m
kalavosti,
prema
koja
ne
bridu
tee para
M.
U izbrusku smjerom plohe M

potamnjenje
presjeci
kao
kod
n e v i d i se m r e a s t a s t r u k t u r a ,
o r t o k l a s a , t. j . t v o r i k u t od 5 . U
izbruscima nije ga m o g u e
r a s p o z n a t i od o r t o
Mikropertitno srastenje vrlo j e dobro razvijeno. T u su se svi individuji
pravilno
n o m preparatu
srasli
s albitom
smjerom
smjerom
plohe M.
brahipinakoida poznat
U orijentira
emo
albit p o
k u t u p o t a m n j e n j a : m i k r o k l i n potamnjuje, kad bazalna kalavost
tvori s jednim n i k o l o m kut od 5, albit pak, k a d sa nikolom tvori

k u t od 18.
U izbrusku bruenom smjerom potamnjuje m i k r o
k l i n pod k u t o m od 15, a albit pod k u t o m od 4. Od m i k r o k l i n a

razlikuje se albit i po tom, to interferira u viim bojama, t. j . ima
j a i d v o l o m , i to dolazi uvijek u polisintetskim sraslacima po albitnom z a k o n u , a mreaste strukture nema.
K a k o ortoklas tako ni m i k r o k l i n ne obiluje uklopcima tekuine.
Dugim
traenjem,
a uz
u k l o p a k sa mjehurom.
libela,
kako
veliko poveanje
naie
ovjek
na
koji
U tim se mjehurima moe kadto zapaziti
se l a g a n o kree.
takoer j e v o d e n a s t a .
Narav
tekuine
u tim
uklopcima
Mineralni uklopei u mikroklinu posve su
isti, k a o i oni u ortoklasu.

S.
Plagioklas.
P l a g i o k l a s r a z v i o se j e d i n o k a o albit,
koji dolazi,
kako je ve
reeno, pravilno srasten s ortoklasom i m i k r o k l i n o m tvorei s njima

ortoklasmikropertit i mikroklinmikropertit,
jo i u s a m o s t a l n i m
Albit j e
bezbojan,
individujima
obinoj svjetlosti,
no obinije j e
pun
a osim toga
sa polisintetskim
ako
ga rastroba
mutea,
izluio se
sraslacima.
nije zahvatila,
koji potjee od
rastrobe,
P r o d u k t j e te rastrobe, k a o k o d preana d v a glinenca, m u s k o v i t

i kaolinasta m u t n a tvar. koja se zna na gusto sabrati u sive, m r k e
nakupine.
Meu n a k r t e n i m
nikolima
udara u oi svojim polisin
tetskim sraslacima po albitnom zakonu, k o m u se kadto pridruuju

j o i lamele po p e r i k l i n s k o m z a k o n u . Polisintetski sraslaci albitnoga
z a k o n a z n a d u se udruiti k a d i k a u karlsbadske dvojke, te j e na
njima, a k o ih nije rastroba
zahvatila,
m o g u e izvesti n e k a mje
renja. U j e d n o m t a k o m sraslacu po karlsbadskom zakonu iznosilo

j e simetrijsko potamnjenje na j e d n o m i d r u g o m individuju :
1
12
l'
12
13
2'
13,
to bi o d g o v a r a l o albitu u presjeku :
Na drugom jednom
60.
dvostrukom sraslacu
po
karlsbadskom
za
k o n u p o k a z i v a l e su a l b i t n e l a m e l e j e d n o g a i d r u g o g leca o v a p o
tamnjenja :
1
1'
10
2'
10;
p r e m a t o m u j e i to albit u p r e r e z u , k o m u su k o o r d i n a t e :
=
==
50.
D r u g i j e d a n prerez pokazivao j e ovo

1
potamnjenje:
11
11
12
2'
12,
d a k l e i taj p r e r e z g o v o r i , d a j e to a l b i t u
=
=
U j e d n o m p r e r e z u iznosilo j e
presjeku:
0
55.
potamnjenje:
14
1'
14
15
2'
15,
to opet o d g o v a r a albitu u p r e s j e k u :
P o svim tim m j e r e n j i m a
oito j e ,
luio u p e g m a t i t u M o s l a v a k e g o r e ,
70.
da j e plagioklas,
Uklopei tekuine, koje smo motrili kod preanjih

se ovdje,
ni u z
najpomnjivije
uklopei turmalina.
danjim
glinencima.
Ostali
traenje,
mineralni
k o j i se iz
albit.
mogli nai,
u k l o p e i isti su,
ruda,
nijesu
k a o g o d ni
kao i u pre-
Turmalin.
T u r m a l i n , k a o r e d o v n i s a s t o j a k n a e g a p e g m a t i t a , dolazi uz k r e
men, glinence
i tinjce
oveim,
crnim kristalima
prizmatskoga
o b l i k a . P r i z m a t s k e su m u p l o h e i s p r u t a n e . T o p r u t a n j e t e e s m j e
r o m osi c, t e j e , k a k o misli V o r o b j e v
kovano
Osim
izmjeninim
prizme
ponavljanjem
co i ? i P
nijesu
prizmatskih
r a z v i l e su se n a t u r m a l i n u
kombinacijama i n e k e d r u g e plohe.
t e se ni m j e r e n j a
(1. c. 3 5 . p . 351.), u z r o
razliitih
mogla
ploha.
raznim
P l o h e su dosta loe, h r a p a v e ,
tono provesti,
j e r su s i g n a l i bili
v r l o slabi.
N a j e d n o m lecu, g d j e d o l a z i u k o m b i n a c i j u b a z a OB,
i p r i z m a ,
d a l a su m j e r e n j a
k u t i z m e u b a z e OB i r o m b o e d r a
0001 : 1011 =
d o k bi p o r a u n u V o r o b j e v a
iznosi
223',
m o r a l o biti
0 0 0 1 : 1011 =
2733'1";
k u t i z m e u r o m b o e d r a i p r i z m e
1011 : 1010 =
dok po r a u n u V o r o b j e v a
622'9".
1
N a d r u g o m lecu, g d j e se k o m b i n i r a o
1
: j B,
j. B
dok raun V o r o b j e v l j e v
jB
24 51',
zahtijeva
1012 : 1 0 2 =
1
i B , mjeren j e k u t
te iznosi
1012 : 1102 =
kut izmeu
iznosi
62 58',
m o r a iznositi
1011 : 1010 =
izmeu [ R
romboedar
ove vrijednosti:
2515'4" ;
iznosi
1012 : 0111 =
2230',
d o k bi p o r a u n u V o r o b j e v a m o r a l o biti
102 : 0111 =
Na jednom
mjerenjem,
romboeru,
koji
temeljnomu,
naao
sam
da mu ovrni brid ima

1011 : 1101 =
a raun V o r o b j e v l j e v
ovome
nalazimo
razvijene ove oblike :
4(513',
zahtijeva
1011 : 1101 =
Prema
2336'8".
pripada
na
4713'39".
turmalinu
moslavakih
pegmatita
(1011)

(Olli)
V (1012)
8
(0001)
oo ( 1 0 1 0 )
, ( 1 1 2 0 ) .
Kemijsku narav ovoga turmalina pokazuje ova analiza :
Si0
B0
Al 0
Fe O
FeO
MnO
37-25
7-93
28-09
1-04
17-31
1-93
0-62
2-13
2-18
MgO
0
2
K0
Gl
Gubitak arenjem
2
0-67
tragovi
l'12
"100-43
M e t o d u p r i ovoj analizi u p o t r e b i o s a m o n u , to j e i m a M e d i e u s
(1. . 2 3 . p . 1 4 9 . ) . P r i k v a l i t a t i v n o j a n a l i z i fluor se nije n a a o , ali
se zato mjesto n j e g a j a v l j a k l o r . K a k o Gl dolazi s a m o u t r a g o
v i m a , to se nije m o g a o k v a n t i t a t i v n o opredijeliti. K o d s a m o g a
r a s t v a r a n j a o v o g a t u r m a l i n a sa f l u o r o v o d i k o m bilo j e p o t e k o a ,
j e r fluorovoik d o s t a slabo n a nj djeluje, t a k o d a j e t r e b a l o g o
t o v o d v a tjedna, d o k se s a v p r a h u n j e m u otopio. A i t a l j e n j e sa
k a l i j e v i m i n a t r i j e v i m k a r b o n a t o m nije u v i j e k uspjelo, j e r se s a v
p r a h obino nije rastalio. TJ t o m sluaju bilo j e p o t r e b n o uzeti to
v e u t e m p e r a t u r u , a a r e n j e p r o d u l j i t i n a n e k o l i k o sati.
A n a l i z a n a e g a t u r m a l i n a r a z l i k u j e se u m n o g o e m od a n a l i z a
Rammelsberga, Rigga i Jannascha,
to ih H i u t z e u
svojoj m i n e r a l o g i j i (1. c. 12. p . 3 6 4 3 6 5 . ) n a v o d i . U t i m se a n a
l i z a m a n i g d j e n e n a v o d i niti s p o m i n j e Gl, n e g o m j e s t o n j e g a d o
lazi Fl. O d d r u g i h s a s t a v n i h d i j e l o v a postoji n a j v e a r a z l i k a u
b o r n o j kiselini i u o k s i d i m a eljeza i a l u m i n i j a , p a m a g n e z i j a . U
o p e je k e m i j s k a n a r a v t u r m a l i n a v r l o p r o m j e n l j i v a , t a k o d a a n a -
lize turmalina
s istoga
nalazita pokazuju
uvijek n e k u razliku u
koliini svojih k e m i j s k i h sastojina.

Naoj bi analizi priblino odgovarala analiza C. F .
berga,
to j u je i z v e o
na
Rammels-
turmalinu iz Andreasberga
(1. . 12.
p. 3 6 1 . I . ) :
Si0
36-06
,<>
Al,
.< . . .
11-11
FeO
.
.
. .
. .
30-34
17-40
MnO
MgO
.
.
.
.
. .
. .
. . .
o-ii
0-78
0-72
CaO
. ,
Na 0
K0
. . .
. . .
1-36
.
.
0-58
H0
Fl
. .
1-54
0-58
100-85
N o tu j e opet v e l i k a razlika u 0 ,
2
dok Fe O
i Cl u ope i n e
zalaze u sastav toga turmalina.

Optika
istraivanja p o k a z u j u ,
d s a n. Orni krst naime

pod malim k u t o m u hiperbole.
da j e
pri
na turmalin
optiki
zakretanju preparata razilazi se
Taj
je anomalni pojav u turmali-
nima dosta esto razvijen.

Pod m i k r o s k o p o m e m o
ga
raspoznati
po njegovu
vrlo
dobro
izraenom pleohroizmu : smjerom g l a v n e osi on j e modruasto-zelen.

a u smjeru na to o k o m i t o m crn. Meu nakrteuim nikolima p o k a
zuje ive boje.
pravilno
jednom
K a l a v o s t j e slabo razvijena,
iskidan.
Zonama
orijentiranom
n a m a gradnja osobito
boje,
gradnja
prerezu
okomitom
lijepo v i d i :
na nju se naslanja
zona
vrlo
sredina
tamno
je
a obinije dolazi ne
dobro
u uto smeoj boji
raznih
nijansa.
je leca svijetlo s m e e
smee boje,
uto smea zona, a n a p o k o n zona kestenjaste boje.

zona opet sastavljena od sad uih
razvijena.
na glavnu os ta se zo
sad irih zona,

U drugom
na ovu dolazi
S v a k a j e ova
koje se oituju
jednom
izbrusku,
takoer o k o m i t o m na os c, j e z g r a je bezbojna, a na nju dolazi jedna

zona svijetlo sive boje. Paralelno s o v i m z o n a m a teku i u k l o p c i ,
koji su ispunjeni t e k u i n o m ,
te redovno imadu libele,
koje se
l a g a n o kreu. Grijanjem preparata saznajemo, da je i o v d j e teku

ina v o d e n a s t a
karaktera.
T u r m a l i n se r a z v i o
i kao mikroskopski uklopak u kremenu,
k a d t o i u g l i n e n c u ( o r t o k l a s u i m i k r o k l i n u ) . T i su u k l o p e i
sitnih iglica n e p r a v i l n o r a s t r e s e n i p o k r e m e n u ,
krtenim nikolima interferiraju
menu
slikovito
hemimorfizam,
lice.
strane romboear.
utoj
Leci
gdje
se
crvenoj
tamnjuje paralelno.
bazalnu kalavost,
rascijepan.
prizmatskoga
oblika
podaju
pokazuju
s jedne strane razvila baza,
N a n e k i m a se v i d i
i modrikasto
te k a k o m e u
u vrlo ivim bojama,
boji.
Gdjegdje
te j e u
Po optikim
tom
nakre
izrazit
a s protivne
lijep p l e o h r o i z a m u b l i j e d o
Meu nakrtenim
se n a i e
poput
na
n i k o l i m a po
koji ledac,
sluaju lankovito,
koji
poput
d a k l e s v o j s t v i m a te su i g l i c e
ima
apatita,
nedvojbeno
turmalinove.
U k r e m e n u dolazi jo j e d n a v r s t a u k l o p a k a , k o j i su se u
njemu
r a z v i l i u v a n r e d n o finim v l a k a n e i m a . O n i z n a d u i n t e r f e r i r a t i u ' v r l o
ivahnim bojama. K a k o ovi uklopei p o s v e
nalikuju
i n o v e u k l o p k e u k r e m e n u iz A m e r i k e ( S i l v e r
Star,
na turmaCt.
Ma
d i s o n , M o n t a n a ) , to m o e m o u s t v r d i t i , d a su i oni t u r m a l i n o v i .
Druga
svojstva,
koja
karakteriziraju
turmalin,
u s t a n o v i t i , j e r su u k l o p e i v a n r e d n o t a n k a
nrjesu
se
mogla
vlakanca.
Osim ve spomenutih, z o n a r n o p o r e d a n i h u k l o p a k a t e k u i n e
turmalin nema nikakovih drugih interpozicija
5.
Granat.
C r v e n i g r a n a t i , koji t a k o r a d o z a l a z e u s a s t a v p e g m a t i t n i h
d o l a z e i ovdje u r a s l i
na kom
se
ovaj
do li z i r k o n a .
k r e m e n u i glinencu u obliku
v i d e slabi k r i s t a l o g r a f s k i o b r i s i .
sitna
ica,
zrnja,
P r i k l a d n i leci za g o -
n i o m e t r i j s k a m j e r e n j a n i j e s u se m o g l i n a i , j e r se g r a n a t i , k a k o j e
reeno, javljaju
obino u z r n j u ,
a g d j e se j a v l j a j u
kristalografske
p l o h e , r e d o v n o su i s p u c a n e , h r a p a v e i o n e i e n e .
P o k e m i j s k o j n a r a v i ovaj bi g r a n a t b i o m a n g a n o v
a l u m i n i j ev granat,
Si0
ova
kemijska
38-31
Al O
t
k a o to p o k a z u j e
20-49
FeO
19-14
MnO
21-57
CaO
1-06
MgO
tragovi
100-57
eljezni
analiza:
Preraunavi na sto dobit e m o ove b r o j e v e :

Si0
Alfi,
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
38-12
20-37
FeO
192
MnO
21-43
CaO
1-06
MgO
tragovi
100-00
A k o iz toga
proraunamo
Si0
63-53
19-97
26-42
30-61
.
.
.
.
Alfi,
FeO
MnO
CaO
MgO
molekularni
snoaj,
to e m o dobiti:
ili
44-68
71
18-51
21-45
1.-35
tragovi
141
1-89
tragovi
142-42
ili
100-00
Sastav naega granata bio bi dakle prema tomu ovaj :

Manganov
. /,Si
eljezni
granat
,
21*45 j
-
aluminij
7 15
mangan
21*45 j
k r e m e n a kiselina
granat
Fe M, Si, ("V
(Ca
A\Sifi )
X2
50*05
18*51 j
aluminij
6*17 ^ . 4 3 1 9
eljezo
Kalcijev granat
18*51 J
aluminij
1*35 j
0*45 '
1*35
vapno
ostaje n e v e z a n e k r e m e n e kiseline
3*15
3*37
i aluminija
0*24
"" 1 0 0 * 0 0 "
P r e m a tomu na bi granat o d g o v a r a o formuli :

(MnFe
Ca\
Al
Si,
0 .
1 2
I o v a j e analiza i z v e d e n a po metodi,
(1. . 2 3 . p. 1 4 4 . ) .
iz t o g a j e
granata
za
eljezo j e
ovdje
onda p r e r a u n a n o na FeO,
analizu
rijetko razasut
po
i oksida
to j e navodi M e d i u s
opredijeljeno k a o Fefi)^
budui
i oksidula.
K a k o je taj granat na
pegmatitnoj ici, i to u vrlo sitnom zrnju,
sam za c j e l o k u p n u analizu
mogao
da nije bilo dosta

to
sakupiti tek 0*228 gr. granata.
U izbrusku pokazuje
ovaj
granat
n e k e osobitosti,
k o j e se k o d
g r a n a t a sa r a z n i h n a l a z i t a cesto p o k a z u j u : m e u n a k r t e n i m
niko-
l i m a v l a d a j u se n e k a z r n a k a o a n i z o t r o p n e r u d e , p o k a z u j u i
jasni
dvolom.
T e optike anomalije motrio j e
160172.) na granatima
sijenitnih
i Brgger
(1. e, 4 . p .
pegmatita june Norveke,
te
d r i , da se te a n o m a l i j e p o k a z u j u s a m o k o d o n i h g r a n a t a , k o j i su
postali t a l o e n j e m
otopine
otvorenim pukotinama,
su
oni
u svakom
slu
U obinoj j e svjetlosti g r a n a t b e z b o j a n , a d o l a z i li u o b l i k u
ne
g r a n a t i , koji su postali k r i s t a l i z o v a n j e m iz m a g m e ,
dok
aju i z o t r o p n i .
pravilna zrnja,
cima,
on j e
koji se pod
sav ispucan.
veim
R a z v i o se i u v r l o s i t n i m le
poveanjem
oituju
kao vanredno
rompski dodekaedri. Pri manjem
p o v e a n j u ti r o m p s k i
udaraju
bezbojna
u oi k a o
svjetlucava,
zrna
razasuta
n e n c u . U z m e m o li v e e p o v e a n j e , to e m o p o m i c a n j e m
po
U k l o p a k a ovaj g r a n a t
kristalo-
postrani i donji
rombi.
nema.
6.
gli-
mikrome-
trijskoga vijka zapaziti, da ta sitna, bezbojna z r n a imadu

g r a f s k e obrise, koji se oituju k a o g o r n j i ,
sitni
dodekaeri
Tinjci.
Tinjci su se izluili vrlo o b i l n o k a o muskovit
i biotit
u velikim
n e p r a v i l n i m listovima, k o j i su se m e u s o b n o , a i sa k r e m e n o m
pa
g l i n e n c e m p e g m a t i t n o srasli. O s i m p e g m a t i t n o g a t. j . n e p r a v i l n o g a
srastenj dolaze muskovit i biotit
i pravilno
srasteni
z n a t o m z a k o n u , koji j e k o d t i n j a c a v r l o o b i a n : s r a s l a k a
stoji o k o m i t o n a b a z i ( 0 0 1 ) , a i d e p a r a l e l n o
Kalavost je savrena smjerom
a)
baze
Osim oveih listova,
r a z v i o se m u s k o v i t
s bridom (001 : 110).
(001).
Muskovit.
M u s k o v i t j e ei od b i o t i t a .
smee.
po po
ravnina
B o j e j e s r e b r n a s t o bijele d o
kojima
veliina
i u sitnim ljuticama.
jasno
dopire do 78 cm.,
Kristalografskih
obrisa
na makroskopskim individujima nema, dok mikroskopski individuji,

koji
se j a v l j a j u
kao
uklopci
kremenu,
pokazuju
heksagone. Kemijski sastav pokazuje ova analiza :

Si0
Al
Fe O
FeO
9
44-91
30-42
3-82
0-83
lijepe,
jasne
CaO
1-14
MgO
0-64
Na 0
4-43
8-74
5-47
Cl
tragovi
1-40
V o d a j e o v d j e opredijeljena k a o gubitak arenjem. Po k e m i j s k o j

naravi r a z l i k o v a o bi se na m u s k o v i t od drugih tim, to u n j e g o v
sastav,
k a o i k o d turmalina.
natrijem
bogatiji.
Koliina
ne zalazi fluor,
alkalija
nego klor,
u muskovitima
i to je
u ope
vrlo
v a r i r a ; natrij z n a d e narasti i do preko 6 postotaka, dok kalij, ta

bitna osobina m u s k o v i t a , pada na 8 postotka, a kod nekih u ope
alkali je i ne dolaze. V e l i k a razlika u koliini opaa se i u ostalim
bazama, t a k o da j e
teko
nai d v a muskovita
s razliitih lokali
teta, koji bi u k e m i j s k o m pogledu bili istovetni.

Motrimo li bazalne listove muskovita u konoskopu. opazit e m o
na njima j a s n o izraene optike osi.
kut, to g a tvore te optike osi,
N a takoj j e jednoj
mjeren u zraku,
te j e
kaloti ni
dobivena
n j e g o v a srednja vrijednost
11: 6 9 0 ' ;
iz t o g a j e raunom naen pravi kut V poznatim nainom, gdje
eksponent loma [i = 1 ' 6 1 , te iznosi
2 V =
Pod
mikroskopom
se l a k o
svojim
karakteristinim
bojan,
a kadto n a g i n j e
4139\
raspoznaje
svojstvima.
na
je
od ostalih
sastoji na
obinoj j e svjetlosti
malo zelenkastu
boju,
po
bez
te u tom slu
aju p o k a z u j e j e d v a osjetljiv pleohroizam. Interferira u i v i m bo

j a m a . Bazalna k a l a v o s t osobito se lijepo vidi.
K a o to j e
darna
ve
tvorevina
prije
reeno, j a v l j a se muskovit i k a o
t. j . k a o
produkt
rastrobe
razvio u sitnim ljuticama zelenkaste boje.

kremen i glinenac,
glinenaca,
Kao
a on s a m uklapa kremen,
sekun
gdje
se
uklopak zalazi u
glinenac,
zirkon
apatit. U k l o p a k a t e k u i n e n e m a .
b)
Biotit.
Biotit j e neto rjei od m u s k o v i t a . I on se j a v l j a u o v e i m ne

pravilnim listovima sa c r n o m bojom,
smeu.
K e m i j s k i sastav n a e g a
koja
biotita
esto prelazi
tamno
oituje se u ovoj a n a l i z i :
.
.
. .
. .
.
.
.
.
.
.
CaO
. . .
MgO
. . .
Va.,0 . . .
.
.
Si0
.
.
.
.
23-47
11-30
.
.
.
.
, .
. .
. .
. .
tragovi
32
2-74
0-42
. . .
. . .
. . .
4-61
tragovi
100-21
] . .. .. .
l O
Fe O
t
FeO
MnO
2T b
H0
8
.
.
. . . .
. . . .
cf
.
.
.
34'87
1-95
7-28
V o d a j e i o v d j e o p r e d i j e l j e n a k a o g u b i t a k a r e n j e m . K a k o se
vidi iz ove a n a l i z e n a biotit p o k a z u j e v e l i k o b o g a t s t v o eljezom
k a l i j e m , d o k j e a l u m i n i j e m i m a g n e z i j e m s i r o m a n i j i . e l j e z o je
o v d j e po svoj prilici z a m i j e n i l o a l u m i n i j , a m a g n e z i j j e u s t u p i o
svoje mjesto k a l i j u . O b a o v a s p o j a i Al 0
i MgO d i f e r i r a j u u
biotita j a k o , te \0
z n a esto spasti n a 4 p o s t o t k a , a MgO se
k a t k a d a i ne javlja.
2
B a z a l n i listovi p o k a z u j u u k o n o s k o p u c r n k r s t , k o j i se z a k r e
tanjem preparata razilazi u dvije hiperbole, tako da j e na t a k i m
l i s t o v i m a m o g u e m j e r i t i k u t o p t i k i h osi. M j e r e n j a , k o j a su i z v r
e n a u A d a m s o v u a p a r a t u n a n e k i m l i s t o v i m a , d a l a su s r e d n j u
v r i j e d n o s t k u t a o p t i k i h osi
2 F
1849'.
S v a s v o j s t v a , k o j i m a se o d l i k u j u biotiti, k a d ih p o d m i k r o
s k o p o m m o t r i m o , r a z v i l a su se i u n a e g a b i o t i t a , te se osobito
lijepo oituju. T o j e n a p r v o m m j e s t u n j e g o v j a k i p l e o h r o i z a m .
koji se oituje u uto s m e o j i c r n o s m e o j boji. B a z a l n i listovi
o b i n o su u t o s m e i , r j e e c r n i . K a l a v o s t j e s m j e r o m b a z e r e d o v n a .
K a o muskovit t a k o i biotit dolazi i k a o u k l o p a k u k r e m e n u
sitnim l e c i m a h e k s a g o n s k i h k o n t u r a .
O d u k l o p a k a zalazi u biotit j e d i n o
7.
zirkon.
Klorit.
K l o r i t dolazi u p e g m a t i t u s e k u n d a r n o k a o p s e u d o m o r f o z a b i o t i t a
n e p r a v i l n i m listovima. M o t r i m o li n a i m e n e k e listove b i o t i t a ,
z a p a z i t e m o , k a k o p o j e d i n e p a r t i j e n a n j e m u g u b e svoju
s m e e u t u b o j u i p r e l a z e u zeleni Morit.
znaajnu
P s e u d o m o r f o z a se lijepo
v i d i i n a o n i m i n d i v i d u j i m a , g d j e j e biotit s m u s k o v i t o m
t u j e biotit s a v k l o r i t i z o v a n .
srasten:
tek m u j e sredina jo malo sauvana.
U t o m j e s l u a j u k l o r i t z a u z e o mjesto biotita t e se s m u s k o v i t o m
s r a s t a o . N a e se i n d i v i d u j a ,
gdje j e
sredini b e z b o j n i
s j e d n e s t r a n e p r i r a s t a o j e u z a nj biotit,
u d a r a svojom
kao
trava
d o s t a osjetljivo i z m e u
zelenom bojom.
otro
muskovit,
s druge klorit.
Pleohroizam
z e l e n e i u k a s t e boje.
koje
kao
samostalni
oi
xâzvio
Meu
t e n i m n i k o l i m a p o l a r i z u j e u sivoj i m o d r u a s t o zelenoj
T o bi b i l e r u d e ,
se
nakr-
boji.
zasebni individuji
zalaze
u s a s t a v p e g m a t i t n e ice g r a n i t a , a sad n a m ostaje j o , d a s p o m e

nemo one rude,
j e zirkon
k o j e su se izluile j e d i n o
k a o u 1 i.
apatit.
1.
Zirkon.
Z i r k o n , k a o j e d a n od n a j s t a r i j i h s a s t o j a k a p e g m a t i t n e ice, i s k r i s t a l i z o v a o se u v r l o l i j e p i m ,
istie p r i z m a t s k i o b l i k ,
pravilnim formama,
k o m u se k a d i k a d
gdje
se
osobito
p r i d r u u j e rjei p i r a m i
d a l n i . P o o p t i k i m o s o b i n a m a , k o j e su s v o j s t v e n e z i r k o n u . d a d e se
ve
na
prvi
mah
upoznati.
p o r a d i t o t a l n e refleksije
U obinoj svjetlosti i m a j u ti k r i s t a l i
svjetlosti,
to u p a d a , c r n e k o n t u r e .
m u j e l o m svjetlosti v e l i k , on se otro svijetli, k a o d a j e
Kako
uzdignut
i z n a d ostalih s a s t a v i n a p e g m a t i t a . O b i n o j e b e z b o j a n , n o i blijedo
ukast, pa modruasto zelen. Meu nakrtenim nikolima
u vrlo ivahnim bojama,
i to
smaragdnoj,
polarizuje
pa crveno modroj.
T e t r a g o n a l n a n j e g o v a n a r a v t a k o e r je oita. K o d n e k i h
z a p a z i l a se i z o n a m a s t r u k t u r a ,
koja je kod
individuja
zirkona u ope vrlo
esta.
Ili j e j e d n o l i n o r a z a s u t ili d o l a z i u n a k u p i n a m a p r i r a s t a o ,
urastao
j e d a n u d r u g i t v o r e i m a l e k o l o n i j e s i t n i h i n d i v i d u j a . Gesto d o l a z i
ovei ledac,
a oko njega
j u i g a sa s v i h s t r a n a ,
v i d u j i iz n j e g a
obrastao
radijalno
priraslacima,
Chrustschoff
se
o n d a r e d a j u sitni i n d i v i d u j i
dajui
t a k o lecu s l i k u ,
i z r a s l i ; ili j e opet
dok
mu je
(1. . 5.) i m a
na
opkolju-
k a o d a su ti i n d i
samo
s jedne
p r o t i v n a s t r a n a ista.
strane
K.
von
s t r a n i 1 7 3 . si. 1. i 2 . n a r i s a n e
lece z i r k o n a , k a k o d o l a z e r a z v i j e n i u g r a n i t n o m p o r t i r u od
Beucha
k o d L e i p z i g a , p a t u v i d i m o , d a se n a i z i r k o n i m o g u i s t o m
slikom
p r i k a z a t i , j e r se u n a i n u p o j a v l j i v a n j a
s reenim
R.
j.
A.
gotovo na vlas
podudaraju
zirkonima.
159.
18
I u k l o p c i m a obiluje n a z i r k o n ,
no n a r a v ovih u k l o p a k a n e
da
se o d r e d i t i n i k a k o . T o su s i t n e k u g l i c e , cesto o v a l n a o b l i k a , ili su
opet s j e d n e strane vreasto o t e g n u t e ; njihova j e periferija
a s r e d i n a svijetla, t a k o d a i z g l e d a j u k a o c r n e k u g l i c e sa
tokom.
Boris
Popov
(1. c.
26. p. 127.)
napominje
sline i n k l u z i j e u z i r k o n u j u n o - r u s k o g a
r a p a k i v i j
da
to
su to
vjerojatno
inkluzije tekuine.
tamna,
svijetlom
se tie
takoer
a,
te dri,
poreaja
tih
u k l o p a k a z i r k o n a , oni su u l e c u p r a v i l n o p o r e d a n i . N a e se k a d t o ,
da teku sredinom
leca
smjerom
glavne
osi c,
n o obiniji su b e z
i k a k o v a xêda, g d j e o n d a i t a v l e d a c i s p u n j a j u ,
dajui m u
mutno,
neisto lice.
Pomnjivijim motrenjem, pa pomicanjem mikrometrij skoga
zapazit
emo
meu
tim
sitnim
nepravilnim
uklopcima
p r a v i l n e p o l i g o n a l n e u k l o p k e , k o j i su p o s v e n a l i k n a f o r m u
k r i s t a l a , u k o m su u k l o p l j e n i . T o su t. z. n e g a t i v n i
Meu
ovim
zirkonirna
dolaze
dvije
m n o g o dulji
asti. N a t i m se i n d i v i d u j i m a
razvila
kombinaciji
mjerenjem
s prizmom
istoga
n e g o iri,
obino
r e d a
samoga
kristali.
vrste individuja:
otegnuta prizmatskog oblika,
vijka,
pokadto
j e d n i su
gotovo
igli
piramida (111) u
().
Kutovi,
to
su
pod m i k r o s k o p o m dobiveni izmeu te p i r a m i d e i p r i z m e ,
iznose
111 : 110 =
dok raun kod D a n e
zahtijeva
111 : 110 =
K o n t u r e ovih ledaca
obino
gdje je piramidalni z a g l a v a k
Druga
vrsta
leci nijesu t a k o
su
posve
individuja
takoer
otegnuti,
nego im
irine. Ovdje uz piramidu

b a z a 0P
46,
47 W .
otre, j a s n e ,
no d o l a z e i t a k e ,
zaokruen.
j e prizmatskoga oblika,
je
duljina
tek
neto
ali ti
v e a od
( 1 1 1 ) i p r i z m u ( ) d o l a z i j o
( 0 0 1 ) , p r i z m a d r u g o g a r e d a GO ( 1 0 0 ) , p a d i t e t r a g o -
n a l n a p i r a m i d a
(311).
Mjerenjem
pod
mikroskopom
naeno
j e , d a k u t ( 1 1 0 : 3 1 1 ) iznosi
m : 37,
dok raun kod D a n e
zahtijeva
m : 3641'.
Prema
mikroskopskom
naem zirkonu ove plohe
opaanju
i mjerenju
razvile
su
se
na
(ni)
oc
(( 11 01 00 )) oc
(311)
(001)
OP.
su najobinije plohe, koje zalaze u kombinaciju mikroskop

s k i h individuja zirkona, te ih je motrio i K. v o n h r u s t s e h f
(1. . 7. p. 4 2 3 4 4 2 . ) na m n o g i m lecima.
U z o v e dvije g l a v n e vrste individuja motrio sam u j e d n o m kre
menu u k l o p a k zirkona, g d j e su se razvile samo piramidalne plohe,
tako da formom
nalii na teseralni oktaedar.
c. 6. p. 1 7 2 1 7 7 . ) spominje
sline
Chrustschoff
iniviuje.
(1.
koji takoer nali
kuju formom na oktaedre. Ti zirkoni piramidalnoga oblika r e d o v n o

su bezbojni te sadravaju u k l o p k e . koji su se tako poredali, da u
svaki ugao piramide dolazi po jedna ovalna pora, ije su konture
crne, a sredina j e d v a osjetljive crne boje.
to j e forma d a k a k o slina heksaedru,
A k o j e prerez okomit,
a uklopei
su opet pravilno
poredani.
Sto se tie sraslac zirkona. oni su vrlo esti. Dolaze najobinije
k a o koljenasti sraslaci, koji su kod rutila obini, gdje j e sraslaka
ravnina 1 0 1 .
Kod nekih
je
individuja, koji su se srasli,

bi o d g o v a r a l o raunu k o d
tvori
kut
od
mjeren kut,
sto ga ine osi dvaju
te iznosi 153, 154, 155", 1 5 6 ' ,
C h r u s t s c h o f f a, gdje
153 (1. e, 7. p. 4 3 6 . ) .
Na
to
n a g n u e osi
tabli V I I I .
si. 1 1 . i m a
Chrustschoff (1. c. 7.) narisan sraslac zirkona, pa tu vidimo, da se

nai spomenuti sraslaci p o s v e podudaraju s fini narisanim sraslacem,
te bi se mogli istom s l i k o m prikazati.
laze
i po tri, etiri zajedno,
se pokadto m e u z i r k o n i m a
drugi prorasli,
Ovi koljenasti sraslaci
te stvaraju
sraslac,
tako polukruuice.
koji
ali se nije m o g l o konstatirati,
su
do
Nae
poput krsta jedan
da li su to pravilni
sraslaci.
Osim o v i h j a s n o iskristalizovanih zirkona namjeri se o v j e k po
kadto i na k o j e n e p r a v i l n o zrno, gdje lei u kojoj od pegmatitnih
ruda. T a k o v o j e zrno obino zeleno ute boje, pokazuje crne k o n
ture, te se istie, k a o da j e izdignuto iznad ostalih sastojaka pegmatita. Meu n a k r t e n i m n i k o l i m a pokazuje karakteristine i v a h n e
boje zirkona.
2.
Apatit, k a o najrjea
konom.
R a z v i o se
Apatit.
s a s t o j i n a p e g m a t i t a , d a l e k o z a o s t a j e z a zirdugim stubastim lecima,
jasno razvijena bazalna kalavost.

lankovito razdijeljeni.
na
k o j i m a se v i d i
N e k i su leci p o r a d i t e k a l a v o s t i
U obinoj
je
svjetlosti
bezbojan,
a meu
n a k r t e n i m n i k o l i m a p o k a z u j e se u sivoj boji. U k l o p l j e n j e u k r e
m e n u , glinencu i muskovitu.
B. Pegmatitne ice gnajsa.

Pegmatitne
Struktura
ice g n a j s a
posve
su
im j e p e g m a t i t n a ,
analogne
t e se v e
onima
granitu.
makroskopski
z a p a z i t i , k a k o su se p o j e d i n e r u d e m e u s o b o m p o z n a t i m
srasle.
Pod mikroskopom
se t o
srastenje
moe
nainom
d a k a k o izrazitije
poka
z u j e : r u d e su t u zale j e d n a u d r u g u , m e u s o b o m se i s p r e p l e l e i
stvorile pegmatitnu
strukturu.
Iste rude, koje smo motrili u p e g m a t i t u granita, dolaze i ovdje,

t e se g o t o v o u s v e m u m e u s o b o m
Kremen
sjaja
se j a v l j a
staklenasta.
podudaraju.
gromadastim
nakupinama.
Boje
D o l a z i li u i c a m a , k o j e nijesu p o s v e
pegmatitnim materijalom,
tih
onda
k a o prozirac.
Plohe
mikroskopom
se r a s p o z n a j e
se
leaca
b e z b o j a n , s t a k l e n a s t a sjaja,
je
sive,
ispunjene
iskristalizovao u sitnim
lecima
o b i n o su m u t n e i h r a p a v e .
po
tom,
to j e
obinoj
Pod
svjetlosti
a u polarizovanoj pokazuje ive boje.
U k l o p c i m a je m n o g o bogatiji od k r e m e n a u p r e a n j e m pegmatitu.
T u se n a p r v o m m j e s t u
javljaju
igliasti uklopci turmalina,
koji
su u p r a v o p r e o b i l n o p o k r e m e n u r a z a s u t i . U z t e u k l o p k e
turmalina
istie se m u s k o v i t i sitni
karakteri
leci z i r k o n a ,
s v a k i sa s v o j i m
s t i n i m s v o j s t v i m a . G l i n e n a c , p a a p a t i t u k r e m e n u su d o s t a
rijetki.
U k l o p c i t e k u i n e s p o m i n i m l i b e l a m a t a k o e r su o b i l n i , a
redaju
se u p a r a l e l n e r e d o v e t a k o n a g u s t o ,
m u t n o lice.
Ortoklas,
Tekuina je,
kako
se
koji se o v d j e i z l u i o ,
k a o ortoklasmikropertit.
da
daju
odredilo,
kremenu
vodenasta
vrlo j e rastroen,
mlijeno
karaktera.
a r a z v i o se i
A k o i m a m o p r e r e z e iz z o n e o r t o d i j a g o n a l e ,
v i d e se n a n j i m a r a z v i j e n e o b j e k a l a v o s t i , b a z a l n a i k l i n o p i n a k o i d a l n a . U t a k i m su p r e r e z i m a o b j e o v e k a l a v o s t i o k o m i t e j e d n a
na
d r u g o j . Smjerom tih dviju k a l a v o s t i potamnjuje ortoklas paralelno.

R a v n i n a optikih
osi stoji
pertitno srastenje
s albitom uvijek j e pravilno, a ide smjerom
U takim
sluajevima,
gdje
okomito na klinopinakoiu .
su
se a l b i t
i ortoklas
MikroM.
mikropertitno
srasli,
raspoznajemo
stvima,
koja
glavna
znaajka
njihovo
pod
ta d v a
se na
za r a s p o z n a v a n j e j e d n o g a
potamnjenje.
kutom
od
glinenca po njihovim
optikim s v o j
orijentiranim prerezima dadu odrediti.

U presjeku
5-6,
od
drugog
smjerom baze
a smjerom
pod kutom
Tu j e
glinenca
potamni albit
od
1820.
Rastrobom prelazi u m u s k o v i t i sivu kaolinastu tvar.

MikroJclin
nekim
se odlikuje s v o j o m mreastom strukturom, koja se na
individujima
b a z e P,
to lamele,
osobito
lijepo
vidi.
koje sastavljaju
Ako je
prerez
smjerom
tu mreastu strukturu,
stoje
m e u s o b n o o k o m i t o te potamnjuju simetrijski na jednu i na drugu

stranu
i M.
pod
kutom
od 1 4 1 5 .
Mikropertitno srastenje
K a l a v o s t se razvila
s albitom
slino o n o m e u p e g m a t i t u granita.
vrlo
smjerom
je esto, te j e p o s v e
Mikroklin j e takoer rastroba
zahvatila, te j e p u n m u t e a .
Albit
j e o v d j e dosta est. Dolazi u polisintetskim sraslacima po
albitnom z a k o n u . I m a individuja,
gdje se razvio samo periklinski
z a k o n . L e c i , koji su se srasli po albitnom zakonu, znadu se zdru

iti u k a r l s b a d s k e d v o j k e .
neka
trijsko
mjerenja.
Kod
Na
tim j e
takoga jednog
sraslacima
individuja
mogue
iznosilo j e
izvesti
sime-
potamnjenje
1
12
12
13
2'
13,
to bi o d g o v a r a l o albitu u presjeku
60.
K a o preanja d v a g l i n e n c a , tako j e i albit podvrgnut rastrobi,

k o j a g a j e dobrano i zahvatila.
Produkti
rastrobe jesu m u s k o v i t
i s i v a kaolinasta tvar. S v a tri o v a glinenca : i ortoklas i m i k r o k l i n

i albit imadu u k l o p a k a k r e m e n a , zirkona i apatita.
Turmalin
se j a v l j a u c r n i m
radijalno poredali
stvarajui
prizmatskim kristalima,
rozete.
TJ m i k r o s k o p s k o m
koji su se
preparatu
udara u oi s v o j i m j a k i m pleohroizmom u modruastoj boji s m j e

rom osi i u crnoj
boji
u smjeru na to okomitom.
Zonama je
struktura i o v d j e razvijena. P u n j e u k l o p a k a tekuine s p o m i n i m

libelama.
mineralnih
uklopaka
dolaze
njemu
muskovit
z i r k o n . K a o u k l o p a k d o l a z i p a k s a m , k a k o j e r e e n o , v r l o obilno
u kremenu.
T o su t a n k i ,
dugi,
igliasti leci,
n a k o j i m a se j a s n o
opaa znaajni hemimorfizam. Ti uklopci i m a d u i pleohroizam,

i v e boje u p o l a r i z o v a n o j
Granat
je
mkolima vlada
obinoj
se
pa
svjetlosti.
svjetlosti
bezbojan,
kao dvolomna ruda.
a meu
Dvolom
je
nakrtenim
njegov
dosta
osjetljiv. G r a n a t se o b i n o r a z v i o u n e p r a v i l n o m z r n j u , ali d o l a z i ,
ako
je
uklopak
glinencu,
i u sitnim,
mikroskopskim
koji u obinoj svjetlosti iz g l i n e n c a otro s v j e t l u c a j u .

mikrometrijskoga
vijka
moemo
na
tim
lecima
lecima,
Pomicanjem
zamijetiti
obrise
r o m b a ; n e d v o j b e n o su se g r a n a t i o v d j e izluili u r o m p s k i m
dode-
k a e d r i m a . O v i se leci v l a d a j u k a o i z o t r o p n e r u d e .
Muskovit
stvima.
emo
raspoznati
I l i se izluio
s i t n i m ljuticama.
Neki
zelenkasti,
te
s biotitom
i kloritom.
po
njegovim
velikim
su
pokazuju
mu
jedva
karakteristinim
nepravilnim listovima
listovi
osjetljiv
Muskovit dolazi
obinoj
svoj
pak u
svjetlosti
pleohroizam.
i
ili
slabo
Srastao
kao pseudomorfoza
se
gli
nenca.
Biotit
po m n o i n i zaostaje z a m u k o v i t o m .
O v e i n e p r a v i l n i li
stovi p o k a z u j u o t a r p l e o h r o i z a m i z m e u u t o s m e e i t a m n o s m e e
boje.
Bazalna
je
kalavost
lijepo
izraena.
Bazalni
su
listovi
o b i n o j svjetlosti u s v a k o m p o l o a j u k e s t e n j a s t e b o j e , a m e u
krtenim nikolima uvijek
Klorit
crni.
j e n a s t a o p s e u o m o r f o z o m iz b i o t i t a . L i s t o v i su m u zeleni
kao trava.
P l e o h r o i z a m se oituje u u t o j i zelenoj boji.
j e nego u pegmatitu
Zirkon
u
na
Obilniji
granata.
se j a v l j a j e d i n o k a o u k l o p a k u l i j e p i m k r i s t a l i m a ,
kojih
j e o b l i k o b i n o p r i z m a t s k i . F o r m e su p o s v e iste, k a o k o d o n o g a u
granitnom pegmatitu.
Otro svjetluca,
a izmeu
ostalih
uklopaka
istie se j a k i m d v o l o m o m , c r n i m r u b o v i m a , p a v r l o i v i m
u polarizovanoj
Apatit
bojama
svjetlosti.
j e prilino r i j e d a k , a r e d o v n o u l e e n u i g l i a s t i m l e c i m a .
K a l a v o s t j e r a z v i j e n a s m j e r o m b a z e OP. B e z b o j a n j e . M e u
nakr
t e n i m n i k o l i m a p o k a z u j e sive b o j e .
C. Pegmatitne ice ti nj e va kriljavca.

P e g m a t i t n e ice t i n j e v a k r i l j a v c a
o b i n o su t a n k e ,
tek
neko
l i k o c e n t i m e t a r a d u g e , a istiu se s v o j o m b i j e l o m b o j o m , p a k r u p n o
z r n i m m a t e r i j a l o m iz s i v o g a t i n j e v a k r i l j a v c a ,
u k o m su
uklop-
ljene.
Struktura
i m j e p e g m a t i t a. Od ruda,
koje
m a k r o s k o p s k i istiu, n a p r v o m mjestu treba da spomenemo

On j e ovdje gotovo proziran;
sjaja j e staklenasta,
se srastao s g l i n e n c e m . Glinenci,
a pegmatitno
kojih ovdje i m a u obilju, mutna
su i z g l e d a , j e r ih j e rastroba dobrano zahvatila. Tinjci

tako
obilni.
Turmalin,
se
Jcremen.
ta stalna i bitna
sastavina
nijesu ba
granitnoga i
g n a j s n o g a pegmatita, u o v i m se icama makroskopski nije zapazio.

Isto j e i s
granatom.
U m i k r o s k o p s k o m preparatu zamjeujemo o v e rude :

Kremen
se j a v l j a
u velikom
nepravilnom zrnju,
drlo u g l i n e n a c i m u s k o v i t .
i s njima se sraslo.
nasta,.
povori
U n j e m u se proteu
sitnih u k l o p a k a ;
jasno vidi, da tu i m a u k l o p a k a tekuine
k o j e j e pro
Sjaja j e stakle
g d j e k a d a se
s pominom libelom.
Ti
povori t e k u esto u paralelnim redovima, a k a k o znadu vie puta

i na gusto doi, tako ine, da j e k r e m e n esto pun mutea. Mine
ralnim
inkluzijama
D o l a z i uklopljeno
se k a o uklopci
nije
koje
tako
obilan,
zrno k r e m e n a ,
i ne javljaju.
Najei
k a o prije opisani
kremen.
k a d i k a d glinenac,
p a k uklopak
a tinjci
svakako j e
zirkon, ali i on m n o i n o m daleko zaostaje za zirkonima u p e g m a

titu graaita i gnajsa. N a i e se i na koji ledac apatita, pa na vrlo
tanka vlakanca, koja, po analogiji sudei, pripadaju turmalinu.
Glinenci.
G l e d a m o li izbrusak
pazit emo, k a k o se i z m e u
osobito istiu
ovei
o v e ice pod m i k r o s k o p o m ,
bezbojnih i svjeih k o m a d a
nepravilni
komadi
puni
za-
kremena
siva mutea.
T o su
glinenci. Rastroba ih j e tako silno zahvatila, d a su g o t o v o p o s v e

kaolinizovaii.
R i j e t k o j e m u s k o v i t produkt te rastrobe.
Kako je
ta kaolinizaMJa n a gusto ispunila glinence piknjastom s i v o m tvarju,

vie j e puta vrlo teko odrediti, koja j e vrsta glinenaea n a z o n a .
N a e se i p a l pokadto koji i n d i v i d u j , koji nam m o e posluiti z a
determiniranje pojedine vrste.
OrtoMas.
Ni presjecima
o b j e kalavosti i M,
redno
nini
s obje kalavosti.
iz ortodijagonale
dolaze k o d ortoklasa
pa u t o m sluaju tee potamnjenje u s p o

Ravnina
simetrije. Mikropertitno
optikih osi okomita j e n a r a v
srastenje,
koje
smo u
preanjem
razmatranju t a b esto susretali, ovdje j e vrlo rijetko; m o t r e n o j e

s a m o na j e d n o m i n d i v i d u j u . T u su lamele albita posve rastroene,
dok
je
ortoklas neto
obinom poveanji,
svjeiji.
O v i ortoklasi
da su vlasasto
isprutani:
pokazuju
v e pri
produkti rastrobe
t. j . one sive kaoluaste p i k n j i c e redaju se ovdje u p r a v i l n e n a k u

pine te daju o r t o l u s u prutasto lice, T a ista pravilnost u p o r e d a j u
tih kaolinastih piknjica m o t r e n a j e
u ortoklasu granitnoga
peg
matita.
O d u k l o p a k a dolazi u o v o m
ortoklasu
k r e m e n u sitnom
zrnju,
p a p o koji l e d a c z i r k o n a .
MileroMin,
koji j e u p e g m a t i t u
hitnijih ruda,
granita
i gnajsa j e d n a od naj
o v d j e se nije m o g a o d a z a p a z i
p o r a d i obilne kaoii-
nizacije.
Albit.
Plagioklasa s polisintetskim sraslacima i m a ovaj
pegmatit
d o s t a , no t a k o v i h , g d j e bi b i l o m o g u e i z v r i t i k o j e m j e r e n j e ,
vrlo
j e rijetko. Dolazi po koji individuj polisintetski srasten p o albitnom

z a k o n u , koji se z n a z d r u i t i u s r a s l a c e
Na jednom
karlsbadskom
po
dvostrukom
zakonu
sraslacu
karlsbadskom.
iznosi
simetrijsko
potamnjenje
to bi o d g o v a r a l o albitu
Turmalin
1'
2'
7,
u' p r e s j e k u
<p =
35
11
se izluio j e d i n o k a o u k l o p a k u k r e m e n u u v a n r e d n o
sitnim vlakancima,
k o j a su p o s v e
slina t u r m a l i n i m a
rklopljenim
u k r e m e n u iz p e g m a t i t a g r a n i t n o g a i g n a j s n o g a .
Granata,
koji se r a z v i o k a o m i k r o s k o p s k a s a s t a v i n a i m a
dosta.
T o su n e p r a v i l n a , b e z b o j n a z r n a , s v a i s p u c a n a i m e i n a k r t e n i m
n i k o l i m a i z r a z i t a d v o l o m a . I n d i v i d u j a , k o j i bi i m a l i j i s n o i z r a e n e
kristalografske oblike, nema.
Mushovit
se oituje s v i m a
ljuticama i u nepravilnim
Biotit
svojim
osobinama.
I n a ga u sitnim
listovima.
je z n a t n o rjei. D o l a z i u n e p r a v i l n i m k r p a n a ; o b i n o k l o r i -
tiziran.
Klorit
Zirkon
dolazi k a o p s e u d o m o r f o z a p o b i o t i t u .
se r a z v i o u p r a v i l n i m
formama
kao
islopak u glinen-
cima i u kremenu.
Apatit
j e vrlo rijedak.
i u kremenu.
T e k po koja iglica dlazi u glinencima
D. Pegmatitne ice amfibolita.

P e g m a t i t n e ice amfibolita p o k a z u j u n e k e r a z l i k e u m i n e r a l n o m
sastavu prema preanjim
druge pak rude,
sastav pegmatita,
T a k o ortoklas,
icama.
koje smo
ovdje
prije
Ovdje j e bitna
motrili
kao
ili su v r l o r i j e t k e
mikroklin,
turmalin,
izostali, a z a t o se j a v l j a j u
vapnenac
granat,
i epidot,
sastavina
albit,
najei i n a j b i t n i j i
ili u ope n e d o l a z e .
p a biotit,
posve
su
kojib do sada nijesmo
ni u j e d n o j ici m o s l a v a k o g a p e g m a t i t a motrili.
Kremen
se izluio d o s t a r i j e t k o u o m a n j e m z r n j u ,
k o j e se p e g -
m a t i t n o sraslo s g l i n e n c e m , d a j u i t a k o ici p e g m a t i t n u
O d u k l o p a k a z a l a z i u nj p o koji
ledac zirkona,
strukturu.
pa u k l o p c i t e k u
ine s p o m i n o m libelom.
Albit
svje,
je
najobilniji
a gdje
ga
je
sastavni
dio
ovoga pegmatita.
rastroba zahvatila,
prelazi
Obino
poznatu
je
sivu
k a o l i n a s t u t v a r . R a z v i o se u p o l i s i n t e t s k i m s r a s l a c i m a po a l b i t n o m
zakonu,
komu
zakonu.
Glinenci,
se
vrlo
esto p r i d r u u j u
lamele
po
periklinskom
k o j i su se srasli p o a l b i t n o m z a k o n u ,
zdruuju
se k a d i k a d i u s r a s l a c e p o k a r l s b a s k o m z a k o n u te su u t o m slu
aju prikladni za mjerenje
potamnjenja.
d u j u iznosilo j e s i m e t r i j s k o
1
2'
7,
presjeku
=
Glinenaca,
koji
bi
indivi-
l'
Na jednom takom
potamnjenje
35.
pokazivali svojstva
ortoklasa
ili
mikroklina,
nema.
Vapnenac
se
lako
poznaje ve
l o m u svjetlosti,
i m se
darska kalavost
na
a esto se j a v l j a j u
nutom
Epidot
obinoj
i istie i z n a d
veim
individujima
svjetlosti
po
ostalih s a s t a v i n a .
vrlo je
dobro
jakom
Romboerazvijena,
i sraslake lamele. Dolazi u nepravilnom, oteg
zrnju.
se r a z v i o
o b i n o j svjetlosti
krupnijim
zelenkasto
i sitnijim
u t e boje.
zrnima,
U polarizovanoj
p o k a z u j e v r l o i v e b o j e . ei j e od v a p n e n c a .
koja
su
svjetlosti
Muskovit
je vrlo rijedak.
J a v l j a se u s i t n i m n e p r a v i l n i m
ljuti-
cama.
Zirkon
je najrjea sastavina ovoga pegmatita. Dolazi kao u k l o p a k
u k r e m e n u i u g l i n e n c u . R e d o v i t o se i s k r i s t a l i z o v a o u j a s n i m l e c i m a .
Pegmatitne ice olivinskoga gabra.

P e g m a t i t n e ice u o l i v i n s k o m g a b r u o b i n o su v r l o t a n k e , n e t o
o k o ()"5 c m . R u d e , k o j e s a s t a v l j a j u o v e ice, nijesu o b i l n e . T u d o
l a z e glinenac
nencu.
i kremen,
p a zirkon
S v e ostale s a s t a v i n e ,
k a o u k l o p a k u k r e m e n u i u gli
koje
smo do sada
motrili,
o v d j e su
izostale.
Kremen
je g l a v n a s a s t a v i n a ,
izluio se u n e p r a v i l n o m
zrnju,
k o j e se z a d r l o u g l i n e n a c i s n j i m se s r a s l o . N a p r v i p o g l e d
nije
g a l a k o r a z l u i t i o d g l i n e n c a , j e r se i j e d a n i d r u g i o d l i k u j u
svje
i n o m . U obinoj j e svjetlosti k r e m e n b e z b o j a n ,
sjaja
staklenasta,
a u polarizovanoj pokazuje ive boje. Obiluje uklopcima

s p o m i n o m l i b e l o m , p a po k o j i m l e c e m
Glinenac
kremenu,
Neke je
je
ovdje
od k o g a
vrlo
svje
i,
se r a s p o z n a j e
samo individuje
k a k o je reeno,
po
tekuine
zirkona.
posve slian
svojim optikim
rastroba zahvatila,
svojstvima.
a oni se d a k a k o
t o m sluaju r a s p o z n a j u od k r e m e n a k a o p o s e b n a r u d a .
Polisintetski
sraslaci, u k o j i m a o v a j g l i n e n a c d o l a z i ,
po a l b i t n o m
z a k o n u , a n a nj se p r i k l j u u j u
konu.
Obini pojav,
esto
d a se l a m e l e
r a z v i l i su se
lamele
po p e r i k l i n s k o m
za
albitnoga zakona zdruuju i u
k a r l s b a d s k e d v o j k e , k o j i s m o d o s a d a r e d o v n o m o t r i l i , j a v l j a se i
ovdje.
Na nekim je
takim individujima
metrijsko potamnjenje lamela
88'
88'
99'
2'
99 ,
Uklopei
tekuine
imadu pominu
Od mineralnih
stalografskim
i z v r e n o m j e r e n j e , t e si-
iznosi
u prerezu
=
ovom
albitu
45.
nijesu
ba
rijetki,
obino
libelu.
inkluzija
formama.
d o l a z i zirkon
u jasno
razvijenim
kri-
III.
Kratki prijegle kristalinienoga kamenja u

Moslavakoj gori.
O v d j e e m o se u k r a t k o da osvrnemo
na ono kristalinino k a
menje, k o j i m p e g m a t i t n e ice prodiru, pa da u g l a v n o m e u p o z n a m o

n j i h o v e sastojke,
da v i d i m o ,
u e m u se podudara
to k a m e n j e sa
samim pegmatitom.
1. Granit.
M o s l a v a k i j e granit, k a k o j e v e reeno, andaluzitni
i obini granit. Andaluzitni j e granit,

granit, sitnozrn.
Boje j e
c r v e n k a s t a boja
potjee
sive,
od
kao i sav ostali m o s l a v a k i
a neto udara na crvenkasto.
andaluzita,
koji
razvio. Mineralni su mu sastojci : kremen,

skovit,
biotit,
Turmalin
andaluzit,
i granat
i zirkona.
u granitu
ortoltlas,
nijesu
ovom
granitu
nigdje
oligoklasa,
Ta
obilno
oligoklas,
a m e u uklopcima dolazi zirkon
Obini se granit sastoji od kremena,

apatita
se
mu
apatit.
konstatirani.
biotita,
muskovita.
A n d a l u z i t a n e m a u o v o m granitu.
2. Gnajs.
M o s l a v a k i j e gnaj s biotitni gnajs, dvotinj asti gnaj s
i m u s k o v i t n i gnajs. Mineralni su mu sastojci: kremen,
ortoltlas,
oligoklas,
biotit, granat,
zirkon,
rutil i
apatit.
3. Biotitni
kriljavac.
bilo ni traga
biotit,
4.
muskovit,
Amfiboliti
istili biotitnih kriljavaca. u kojima ne bi
glinencima,
oligoklas,
su se
n e m a ovdje.
ortoklas,
razvili
Sastavni
granat,
kao
salitni
zirkon
amfibola,
i kadto
pirita.
Aktinolitni
dijelovi:
rutil.
i
aktinolitni
amfibola,
5. Olivinski
gabro
i amfibola.
sastoji
se
od
labradora,
se pak kriljavac sastoji o
koji se o v d j e razvio k a o j e d n a n o v a v r s t a
zatim k r e m e n a , k o j e g a zrnca glinenca,

hiperstena
amfiboliti
kriljavac. Salitni se anifibolit sastoji od salita,

kremena
su m u
aktinolita,
pa neto pirita.
olivina,
labradora,
dijalaga.
(M. Kipati 1. c. 1 5 . p. 2 7 5 0 . ) .
IV.
0 genezi moslavakoga pegmatita.

U p o z n a v i n a r a v p e g m a t i t n i h ica
k o j e te ice prodiru,
i susjednoga k a m e n j a ,
ostaje nam sada jo,
samoj g e n e z i tih ica.
Da
kroz
da se t a k n e m o pitanja
na to pitanje, koliko bude m o g u e ,
o d g o v o r i m o , osvrnut e m o se na n e k e osobine u pegmatitu.
V e u p o e t k u p r i s a m o m opisu p e g m a t i t n i h ica u g r a n i t u spo

m e n u o s a m , k a k o su se tu p o j e d i n i m i n e r a l i
meusobno
posebnim
n a i n o m srasli i t a k o s t v o r i l i p o z n a t u p e g m a t i t n u s t r u k t u r u . D a j e
do toga srastenja u ope dolo, u z r o k j e i s t o d o b n i
ruda. Rude, koje
sastavljaju
reenu strukturu,
razvoj
obino
d i m e n s i j a , a o n e su m o g l e n a s t a t i s a m o u z o d u l j u
su
tih
oveih
kristaliza
c i j u . T a dva faktora: istodobna i odulja kristalizacija, k a k o i

sam Rosenbusch tvrdi, dokazuju, da tvorba pegmatita ne moe
biti e r u p t i v n o g a podrijetla.
nuka
Pojam
istodobne
n a s , d a si p r e d s t a v i m o
iz v o d e n e
trajniju
otopine, gdje
je
kristalizaciju.
tvorbe
tu tvorbu,
mogue
kako
zamisliti
J e r i m a ica,
kako
ruda
nastaje
i
neto
ve spomenuh,
k o j i h irina n e p r e k o r a u j e n i 0 ' 5 c m . , a d u l j i n a i m j e t e k k a k i l i
2 0 2 5 em.,
strana
pa
bi bilo
zatvorene
vrlo
pukotine
iskristalizovala.
TJ t a k o
teko
prodrla
tananim
zamisliti,
eruptivna
pukotinama
odulja kristalizacija e r u p t i v n e tvari, k a d
da j e
u te sa s v i h
t v a r i tu se l a g a n o
n e bi
bila
mogua
bi s v e i p r o d r l a u t e
sa s v i h s t r a n a z a t v o r e n e p u k o t i n e , j e r bi s t i j e n e p u k o t i n a ,
imadu ve nisku temperaturu,
koje
prisilile e r u p t i v n u t v a r n a to b r e
ohlaivanje i preprijeile l a g a n u
kristalizaciju,
a prouzrokovale u
t a k o t a n k i m p u k o t i n a m a s a s v i m d r u g e o s o b i n e , n e g o to ih i m a m o
u
samom pegmatitu.
n u k a nas,
da
si
i c a iz v o d e n e
I pojam
dakle
predstavimo
duge
kristalizacije
postanje
pegmatitnih
otopine.
K a d bi e r u p t i v n a
tvar
prodrla
u pukotine,
n u n o bi bilo,
da
b u d u te p u k o t i n e u doticaju sa s i j e l o m te e r u p t i v n e t v a r i t. j . d a
budu pukotine u neposrednom
savezu
sa
samom
eruptivnom
ma
som, k o j a bi o n d a p r o d i r u i z a l a u p u k o t i n e . A l i k a d bi t e p u k o
t i n e doista i bile u s a v e z u s e r u p t i v n o m m a s o m , to nije
uvijek,
j e r i m a p u k o t i n a , k o j e su sa s v i h s t r a n a z a t v o r e n e , n e bi
m o g u e j e d n o s t a v n o p r o d i r a n j e , j e r b i se e r u p t i v n a m a t e r i j a
rui
stala
okruivati,
z a p r e k e stavljala.
t e bi t a k o
u daljem
prodiranju
sama
O v o o k r u i v a n j e z a p r i j e i l o bi i s t o d o b n u
bilo
prodi
sebi
tvorbu
r u d a , zaprijeilo bi t v o r b u p e g m a t i t n e s t r u k t u r e , j e r u t a k o j e r u p t i v n o j t v a r i n u d a n j e u v i j e k o d r e e n slijed k r i s t a l i z o v a n j a ,
te bi
.se k a o n a j p r i j e
njima
izluene
rude javljali zirkoni i apatiti;
bi slijedili silikati m a g n e z i j a
i eljeza,
pa onda
magnezija-kalcija
i eljeza-kalcija t. j . g r a n a t i i tinjci. P o s l i j e t v o r b e t i h
i m e t a s i l i k a t a z a p o i n j e se k r i s t a l i z a c i j a
za
ortosilikata
alkalijskih silikata:
orto-
k l a s a i p l a g i o k l a s a , a z a d n j i j e elan te k r i s t a l i z a c i j e s l o b o d n a k r e
mena
kiselina:
eruptivnoga
kremen.
kamenja,
Taj
gdje
se
slijed
moemo
uvijek
moe
odrediti
motriti
starost
kod
pojedinih
r u d a . T o g a u p e g m a t i t u n e m a , j e r su se s v e r u d e i s t o d o b n o s t a l e
k r i s t a l i z i r a t i t. j . s v e su j e d n a k o s t a r e .
U z m i m o , d a j e e r u p t i v n a t v a r p r o d r l a u ice, kojih i r i n a iznosi
n e k o l i k o m e t a r a . T a k a se n. p r . i r o k a ica n a l a z i u a n d a l u z i t n o m
granitu u Jelenskoj.
K a d bi d a k l e
eruptivna tvar prodrla u tako
i r o k u i v e l i k u icu, m o r a o bi se z a p a z i t i k o n t a k t n i
J e r ako eruptivna
metamorfizam.
m a s a , k o j a je p r o d i r a l a , nije utjecala n a
stijene
s u s j e d n o g a k a m e n a , d a s t v o r i k o n t a k t n u e k s o m o r f o z u , s v a k a k o su
stijene utjecale
fozu.
na
eruptivnu
S v a k a k o bi u t a k i m
j e z g r a imati
posve
b i s m o i tu m o g l i
tvar
druge
konstatirati
g o v o r i o za e r u p t i v n u n a r a v
Jo jedna stvar govori
g n a j s a ica,
eruptivnoga
osobine,
nego
to
endomor-
podrijetla
su
krajevi
razliite g e n e r a c i j e r u d a .
toga nema u naem pegmatitu,
moslavakoga
i stvorile k o n t a k t n u
icama
nema
nijednoga
te
Ali s v e g a
kriterija,
k o j i bi
njegovu.
protiv moebitnoga eruptivnog
pegmatita.
morala
ice,
Spomenuli
k o j a nije posve
smo,
ispunjena.
da
ima
podrijetla
pegmatitu
T u n a i m e s t r e iz stijena
p u k o t i n e lijepo i s k r i s t a l i z o v a n i leci p e g m a t i t n i h r u d a , a s r e d i n a j e
pukotine prazna.
Taj pojav
nije m o g u
i s p u n j e n a e r u p t i v n o m m a s o m ; to
da
su
jom
pegmatitne
t. j . d a
pegmatitne
izluivanju
Za lateralnu
nalazimo
oborio
ice
lateralne
ici
k o j a bi bila
shvatanja,
lateralnom
s e k r e i
imadu
svoj
i tvorba
amfibolita.
sekrecije,
pukotini,
materijal
veli:
karbonata,
to
ih
alk ow sky,
da
bi
kad
bi p e g m a t i t i
i z l u i v a n j e m iz s u s j e d n o g a k a m e n j a , oni bi m o r a l i m e u
nastali
sastavnim
d i j e l o v i m a s v o j i m i m a t i i k a r b o n a t a , a i p a k ili n e m a j u .
mu
je
tvrdnju
odgovorio
faktino i stvaraju,
lijske silikate
ali
r e d n e r
kako
kamenja.
g o v o r i l a bi
pegmatitnoj
teoriju
ice
d a k l e d o v o d i do
postale
iz s u s j e d n o g a
sekreciju
nas
graniti
(ortoklas i plagioklas),
rekavi,
da
se
N a tu
karbonati
sadravaju u glavnom
a kalcija
imadu
alka-
vrlo malo,
t e k u t r a g o v i m a , to su ti n a s t a l i k a r b o n a t i k a r b o n a t i k a l i j a i n a
t r i j a , k o j i su l a k o t o p l j i v i , t e k a l i j i n a t r i j u obliku t o p l j i v i h
b o n a t a ne m o g u zalaziti u sastav pegmatita,
kati.
Ali t a m o ,
gdje j e
susjedni k a m e n
kar
n e g o j e d i n o k a o sili
kalcijem bogat,
stvaraju
s e k a l c i j e v i k a r b o n a t i i e p i d o t i . A taj j e sluaj kod n a s . P e g m a t i t i
n a i m e amfibolita
sadravaju
vapnenca i epidota,
iz amfibolita, j e r
bolit uao
kao
meu
sastavnim
koji su p o s t a l i j e d i n o
ovaj
s a d r a v a u obilju
bitni
dio
salita i labradora. V a p n e n a c
sastavnih
ruda
i epidot
dijelovima
postranim
kalcija,
svojim i
izluivanjem
koji j e u amfi
amfibolitnih :
ne mogu
amfibola,
biti n i k a d a e r u p -
tivnoga podrijetla, a da nijesu nastali pseuomorfozom
kojega
n e r a l a u s a m o m p e g m a t i t u , b i v a j a s n o , a k o se s j e t i m o , d a
mi
nijedan
m i n e r a l p e g m a t i t a n e s a d r a v a k a l c i j a , b a r n e t o l i k o , d a bi m o g a o
metamorfozom
stvoriti
i karbonat
silikat k a l c i j a :
epidot. U t o m su p e g m a t i t u v a p n e n a c i e p i d o t
vapnenac
s v a k a k o samo pri
marni.
Ako
pak
pogledamo
na
kemijski
karakter
n. pr. g r a n i t a ,
pa
p e g m a t i t a u i s t o m g r a n i t u , v i d j e t e m o , d a se u b i t n o m e o b a pod
udaraju,
te
bi n a m
govorio
za
lateralnu
moda
bar
d o n e k l e i taj
s e k r e c i j u iz s u s j e d n o g a
kemijski
karakter
kamenja.
Ovdje
n a v e s t i k e m i j s k u a n a l i z u j e d n o g a i d r u g o g ; p o d I. j e a n a l i z a a n daluzitnoga granita, pod
II. analiza
pegmatita
iz
istoga
II.
I.
FeO
74-07
14-46
2-35
0-72
MnO
CaO
1-51
1-78
0-56
MgO
tragovi
tragovi
SiO,
)
Fe, 0 ,
Na 0
2
Gubitak
72'78
10-21
1-24
tragovi
3-59
2-89
0 71
99-76
-
3-50
0-59
i<J>
arenjem
10061
Razlika
meu
j e d n i m i d r u g i m nije osjetljiva,
mijska n a r a v njihova posve
granita :
tako
da j e
ke
analogna.
N a p o k o n b i h i m a o s p o m e n u t i j o j e d a n p o k u a j , d a se r a s t u m a i
g e n e z a p e g m a t i t n i h ica, k o j i n e m o g a h u v r s t i t i ni u e r u p c i o n e ni
u h i d r o g e n e t i n e teorije, j e r z a i s t a s a s v i m p o s t r a n i stoji p r o t i v e i
se i j e d n o j
i drugoj
svom
Elemente
djelu
vrsti
der
teorija.
H. R o s e n b u s c h
Gesteinslehre"
sebno mnijenje genezi pegmatita,
na
iznio j e u
str. 2 2 0 2 2 1 .
k o j e on s a m n a z i v l j e
za
pneu-
matolitikom
sastojcima
teorijom".
pegmatitnih
n. pr. turmalin
ica
i topaz),
Sadraj joj j e ovaj : Meu nebitnim
v e o m a su rairene
koje
takove rude ( k a o
sadravaju fluor i bor, a i druge
elemente, koji su sami ili u svojim spojevima ishlapljivi.
Njihovo
pojavljivanje u pegmatitu, v e l i Rosenbusch, pokazuje nam, da mu

g e n e z u m o r a m o pomiljati pneumatolitikom, te j e moramo svrstati
u
pneumatolitiku
periodu
postanja
dubljinskoga
kamenja.
Ovo
n a m se mnijenje potvruje, ako se sjetimo, da se pegmatitne ice

esto
nalaze
zdruene
s najmlaim
c a m a aplita, i a k o p o m i s l i m o
gredastim
kamenjem,
sa
na v e o m a nepravilan oblik p e g m a -
tita, koji se esto suuje u sasvim tanku icu, da se naglim prije

lazom m n o g o s t r u k o rairi. A i to, to su pegmatitne tvorbe u s a v e z u
s mijarolitikim k u k a n c i m a ,
postanje.
Sto v i e d a k l e
dokaz j e
nalazimo
dubljinskom ili g r e a s t o m
za pnenmatolitiko njihovo
izraen
kamenju,
to
pegmatitni k a r a k t e r u
vema
sudjelovahu p n e u -
matoliticki procesi k o d n j e g o v a postanja. K a o glavni agens uzima

R o s e n b u s c h v o d u , zatim > 0 , fluor, klor itd.
3
O v a teorija i m a lice vjerojatnosti i protiv nje nema d o k a z a , ali

nije n u n a ,
jer i teorija
taloenja
tumai n a l a z a k bora, klora,

i klor
iazi
u velikim
u mnogim
u svom
djelu
a i
v o d e n i h otopina sasvim dobro
fluora
koliinama,
vrelima.
u pegmatitu, j e r s e
bor
a fluor u tragovima
a-
T a k o n. pr. dr. R e i n h a r d
Chemische
Mineralogie",
Brauns
navodei
analize
n e k i h i z v o r a , v e l i na str. 324.. Osim obinih sastojina, k a o n. pr.

borne kiseline,
klora i dr.,
g o v e drugih elemenata,
nalazimo
izvorima
esto j o
ali oni su djelomice tako neznatni,
direktno n e m o e m o u vodi,
nego
zati. T a k o m o e m o m a n j e v i e
tra
da ih
tek u v o d e n i m talozima d o k a
esto
dokazati u talogu vrela o v e
e l e m e n t e : c a e s i u m , rubidium, thallium . . . . i
fluor".
Fluora d a k l e ,
k a k o se vidi, i m a u n e k i m izvorima, otkuda j e mogao p o s v e lako

zaci u sastav
nekih
p e g m a t i t n i h ruda, te nije
p n e u m a t o l i t i e k i m procesima,
kad
nuno posezati za
je pojavljivanje fluora o v i m na
inom jednostavnije.
Naa
dakle
hidrogenetika
genezu
teorija
pegmatita
putem
bar tako
lateralne
dobro,
sekrecije
tumai
kao R o s e n b u s c h e v a ,
ima v e l i k u prednost pred o v o m , j e r j e jednostavnija i prirodnija,

pa s n j e n o m
pomou
manje
kompliciranim sredstvima postiemo
isti rsultat, k a o i R o s e n b u s c h . S toga ostajemo k o d nje.
O s v r n e m o li se s a d a n a s v e o s o b i n e , k o j i m a se o d l i k u j u
titi M o s l a v a k e g o r e ,
kristalizaciju
njihovu,
naime na istodobnu tvorbu ruda,

zatim
na
to,, k a k o
te
ice
pegma-
na
n e stoje
odulju
ni u
t a k o m s a v e z u s e r u p t i v n o m m a s o m , n e g o su sa s v i h s t r a n a z a t v o
rene, onda na tvorbu kalcijeva k a r b o n a t a i epidota,
na kemijski karakter,
ne znamo
ica, do li h i d r o g e n e t i k o g a
postranom
izluivanju
drugoga
t. j . d a
naina
im
iz s u s j e d n o g a
je
pa donekle i
za
postanje tih
postanje
kamenja.
Kemijsko istraivanje termalnih voda, plinova

i ereta zemaljskoga kupalita Topuskoga.
razredu Jugoslavenske
akademije znanosti i umjetnosti dne 5. studenoga 1904.
NAPISAO PROF. DR. S. BONJAKOVI.
I. Termalne Tode.
Topuska
dolina
obiluje
toplim
vrelima.
Od
njih
su
najjaa :
g l a v n o v r e l o t. z. b l a t n i h k u p a k a (uz j u n i o b r o n a k N i k o l i n a b r d a ) ,
s njim
suvislo
vrelo
bunara
za
pie
(desetak metara junije
p r v o p o m e n u t o g a v r e l a ) , g l a v n o v r e l o t. z. b i s t r i h k u p a k a
sjevero istono
od
Nikolina
s Babievim brdom),
brda
na
proplanku,
od
(sjevero-
to g a ovo ini
i j a k o , j o neupotrebljavano vrelo n a livadi
( o k o 1 k m . j u g o - j u g o z a p a d n o od N i k o l i n a
brda).
Vode tih vrela istraio sam d v a puta : koncem oujka i poetkom

r u j n a g. 1 9 0 4 . Z a d n j a j e a n a l i z a T o p u s k i h t e r a m a
Schneiderova .
a tie se istih v r e l a o s i m o n o g a z a p i e .
Glavno,
vrlo
izdano
vrelo
blatnih
duboko u okrug
s premjerom
kad
d u b o k a 4 2 5 m.
se
ne troi,
kupaka
obzidano j e
od 0 ' 9 3 m . V o d a j e u t o m
Termalna voa
za
pie
s l o b o d n o n a p i p u iz p o s e b n o g a n a d z e m n o p o s v e z a z i d a n o g a
Glavno vrelo bistrih k u p a k a obzidano j e
-
obliku
istjee
bunara.
kvadratinoga
b a s s i n a (2*5 X 2 2 m ) ,
iz k o j e g a istjee s l o b o d n o n a 3 p i p e
1 0 0 1. t e r m a l n e
voe
minuti.
Neobziano
i inae
g l a v n o v r e l o n a l i v a d i p r i k a z u j e se k a o 4 m . i r o k a ,
zamuljena,
duboka jama,
se r a z a b i r u v i r o v i ,
iz k o j i h
otjee b l i n j i m j a r k o m ,
oborinskih
1
1862.
R.
ali
voluminozno
posve bistre vrue vode,
sukljaju
o n slui
obilni
i za
plinovi;
preko
nezatieno
u
kojoj
vrua
voda
dovod i odvod
okolnih
voda.
Sitzungsberichte
XLV.
J.
puna
5 m.
bunaru,
. 159.
der
k a i s . Akademie
der
Wissenschaften.
Wien
14
Vrijeme je za uzimanja prvih ogledaka ( 2 1 2 3 . oujka
1904.)
bilo p r o m j e n l j i v o , tlo m o k r o od p r e a n j i h m e t e o r n i h o b o r i n a , p o
koji p u t sipilo j e p o neto k i e , t e m p e r a t u r a se o k o p o d n e u h l a d u
kretala oko 10C, a b a r o m e t a r j e p o k a z i v a o 7 5 0 7 6 0 m m .
Z a u z i m a n j a d r u g i h o g l e d a k a ( 1 1 1 5 . r u j n a 1904.) bilo j e s u h o ,
tlo s u h o , t e m p e r a t u r a u h l a d u o k o p o d n e 2 0 d o 2 5 C , b a r o m e t a r
oko 760 m m .
T e m p e r a t u r a v o d e , k o j a istjee s l o b o d n o iz b u n a r a z a p i e , m j e
rila j e 2 1 . o u j k a 1 9 0 4 . '58'8C, 1 2 . r u j n a 1 9 0 4 . 5 9 O C . T e m p e r a
tura vode u b u n a r u g l a v n o g a vrela blatnih k u p a k a bila j e 2 1 .
oujka 1904. i 12. rujna 1 9 0 4 . 54-6C.
V o d a u g l a v n o m v r e l u b i s t r i h k u p a k a m j e r i l a j e , istjeui iz
srednje pipe, 2 1 . oujka 1904. 49-5C, a 12. rujna 1904. 49'4C
(istjeui iz p o s t r a n e p i p e 4 9 ' 0 C ) .
Voda n a d glavnim vrelom n a livadi, mjerena n a raznim mje
s t i m a od r u b a p r e m a s r e d i n i , p o k a z i v a l a j e 2 1 . o u j k a 1 9 0 4 . 4 2
d o 4 7 C , ali p r i t o m t r e b a i m a t i n a u m u v e i s t a k n u t u p r i l i k u , d a
to v r e l o nije i z o l o v a n o o d v a n j s k i h p r i t j e c a j a , a u to d o b a j o
nijesu bile iezle p r o l j e t n e n a d z e m n e v o d e , p a j e s u s j e d n i m j a r
k o m neto v o d e od 2 1 C i p r o t j e e a l o . D n e 1 2 . r u j n a 1 9 0 4 . , k a d
nije bilo n a d z e m n i h v o a , m j e r i l o j e t o v r e l o 54"8C, u j e d n o m
v i r u iste j a m e 55"0C.
Obiaj j e , d a se u o v a k o v i m r a d n j a m a i z n e s e u k r a t k o o n o , t o
j e u literaturi zabiljeeno geolokim p r i l i k a m a onoga kraja. J a
to o v d j e n e i n i m n a p o s e p o r a d i t o g a , to g e o l o k o p i t a n j e T o p u s k i h t e r a m a b a u ovaj m a h k r i t i k i o b r a u j e prof. d r . G o r j a n o v i ,
k o j i n a l a z i n e k i h n e d o s t a t a k a u d o s a d a n j e m miljenju o s t r a t i grafskim i hidrografskim prilikama, p a u ope u pitanju genezi
Topuskih terama.
I p a k drim za n u n o upozoriti n a n e k e diferencije u tempera
t u r a m a v r e l a , to su i h g o d . 1 8 5 9 4 8 6 1 . zabiljeili S c h n e i d e r i
H i n t e r b e r g e r , i to i h d a n a s o p a a m o , j e r t e m p e r a t u r e p o d a j u g e o
logu ( m e u o s t a l i m ) v r s t oslon k o d p r o s u i v a n j a p o d r i j e t l a t e r
malne vode.
Schneider biljei, pozivajui se n a H i n t e r b e r g e r o v a opaanja,
z a v o d u iz g l a v n o g a v r e l a b l a t n e k u p k e n a k o n p r o v e d e n i h g r a d n j a
(koje n e p r o m i j e n j e n o i d a n a s s t o j e ) 6 0 " 5 C ; ali H i n t e r b e r g e r s a m
k a e (1. c. p . 2 6 . ) , d a t e m p e r a t u r a t o g a v r e l a iznosi 4 6 R , a to
(
b i bilo 5 7 ' 5 C . D a n a s n a l a z i m o t e m p e r a t u r u t e v o d e 5 4 " 6 ' C ali

prof. G o r j a n o v i u p o z o r u j e , d a z a v r i j e m e S c h n e i d e r o v o nije bilo
z d e n c a u r e s t a u r a c i j i , koji d a n a s postoji i blizu se n a l a z i ; on

v o d u o d 3 0 C (!) i b e z s u m n j e bitno utjee n a o k o l n e
daje
izvore ter
malne vode.
Glavno vrelo bistrih k u p a k a imalo j e
za v r i j e m e
Schneiden)vo
49C, danas mjeri 4 9 ' 5 C ; dakle n e m a bitne razlike.

G l a v n o v r e l o n a l i v a d i m j e r i l o j e S c h n e i d e n ! 5 7 C , d a n a s 54"8C
ili 5 5 C . N i j e li i tu utjecaj k a s n i j e b u e n i h k u n i h z d e n a c a , k o j i
daju o d u k a s n a z i t e r m a l n e v o d e i o m o g u u j u
pristup h l a d n i j e ?
I z s v i h v r e l a i z v i r e s v o d o m i obilje p l i n o v a .
Za potpuno kemijsko
pomenuta vrela
istraivanje
u oujku,
uzeti
no u z a svu
bila t a d a i s k l j u e n a m o g u n o s t ,
su u z o r c i iz s v a
moguu
panju
etiri
ipak
nije
d a iz v r e l a n a livadi uzeti ogleci
nijesu s a m a t e r m a l n a v o d a , v e d a j e njoj p r i m i j e a n o neto h l a d n e

v o d e n a d z e m n o g a p o d r i j e t l a . T a k o j e doista i bilo ; to j e
z a l a a n a l i z a u z o r a k a u z e t i h u r u j n u , k a d nije bilo pogibli
doka
drugotne
p r i m j e s e . N e u d a n a v o d i m u o n o m , to slijedi, a n a l i t i k i h
poda
t a k a od u z o r a k a u z e t i h iz v r e l a n a livadi u o u j k u , m a k a r d a su
d o n e k l e z a n i m l j i v i , j e r su d j e l o m i n o u p r o t i v u r j e j u
s razlozima,
n a k o j i m a j e d r . H i n t e r b e r g e r o s n o v a o svoje m n i j e n j e p o d r i j e t l u
1
termalne Topuske
U
rujnu
uzeti
vode .
uzorci
upotrebljavani
su
za
fizikalno-kemijsku
a n a l i z u ; ali uz to su iz g l a v n o g a v r e l a n a l i v a d i u z e t i uzorci
lizovani p o n o v n o i potpuno
Kemijska
S v i su u z o r c i p o s v e b i s t r i ,
tovo n e u t r a l n e
reakcije,
koja
analiza.
bezbojni,
jedva
bez mirisa,
neto
na
(lakmusov p a p i r i t i n k t u r a ) , duljim stajanjem

oitije
ana-
kemijski.
na izvoru go
alkalijsku
naginje
u k a z u j e se r e a k c i j a
alkalijska .
taloe
uzorci
razmjerno
vanjem i eenjem
Kuhanjem
ostatka
ne opaa
m a l o k r u t i h estica,
se ni
malo
N a m j e s t u o d r e d i o s a m , d a j e eljezo s a d r a n o u tim
vodama u obliku
ispari-
pougljenjivanja.
termalnim
ferospojena.
K v a l i t a t i v n i m i s t r a i v a n j e m n a e n e su u s v i m o g l e c i m a j e d n a k e
sastojine : u z n a t n i j i m k o l i i n a m a k a l i j a ,
1
Dr. H i n t e r b e r g e r :
Wien 1 8 6 4 . p . 3 3
2
Po Schneidera
alkalijska.
je
Die T h e r m a l reakcija
na
natrija,
kalcija,
u. Schlammbder
lakmusovu
tinkturu
in
magneTopusko,
u ope
oito
zija, eljeza, m a n g a n a i a l u m i n i j a , v e z a n i h n a u g l j i n u ,
kreminu,
sumpornu, hlorovoinu i jodovodinu kiselinu. U vrlo
neznatnim
tragovima
nije
naeno je
litija i fosforne
kiseline,
a drugih
sastojina
n a e n o , i z u z e v i s p e k t r a l n e t r a g o v e r u b i d i j a i cezija.
U k u p n a ugljina kiselina,
to se o t o p l j e n a u v o d i n a l a z i ,
odre
e n a j e u u z o r c i m a , p u n j e n i m n a i z v o r u u s t a k l e n k e , k o j e su sa
dravale odreenu
metriki;
koliinu
kalcijeva
hidroksida i hlorida,
ostale sastojine o d r e e n e su o b i a j n i m
gravi-
metodama,
tono
se r a z a b i r a iz n a v o d a , k o j i n i e d o l a z e .
Kratkoe radi oznaujem brojevima :
I. termalnu vodu,
koja
istjee
iz
zdenca
za
pie
kod
blatnih
kupaka;
I I . v o d u iz g l a v n o g a v r e l a b l a t n i h
I I I . v o u iz g l a v n o g a v r e l a b i s t r i h
kupaka;
kupaka;
I V . v o d u iz v r e l a n a l i v a d i u z e t u d n e 1 3 . r u j n a
Specifina t e i n a iznosi k o d 1 5 ' 5 C ,
perature za jedinicu,
kod
1904.
u z e v i istu v o d u iste t e m
termalne vode br. I. 1 0 0 4 9 ;
kod
br.
Posljedak odreivanja pojedinih sastojina tih termalnih voda
bio
I I . 1-00050; kod br. I I I . 0 0 0 5 3 ; k o d br. I V .
1-00050.
j e ovaj :
AlJcalije.
D o b i l o se iz :
2001-2 g vode br.

512-4,,
I . O'1458 g a l k a l . h l o r i d a , a 0 " 1 6 0 5 g K P t C L , ;
2
.0376,,
0417
2000-9
I I I . 0-1414
..
01585
1000-5,,
IV. 00717
,,
.,
0-0790,.
t. j . iz 1 0 . 0 0 0 v o d e
br. I. 0-72856g alkal. hlorida, a 0 ' 8 0 2 0 2 g K P t C L = 0 - 1 5 4 8 5 g
= 0 - 2 4 5 0 7 g KCl, dakle 0'48349g N a C l = 0 - 2 5 6 5 4 g
0 =
0 =
br. I I . 0-73380g alkal. hlorida, a 0-81382g K P t C l = 0 - 1 5 7 1 3 g

2
Na 0;
= 0 - 2 4 8 6 8 g KCl, dakle 0'48512g N a C l = 0 ' 2 5 7 4 1 g N a 0 ;

2
b r . I I I . 0 - 7 0 6 6 8 g alkal. hlorida, a 0 - 7 9 2 1 4 g K P t C l = 0 - 1 5 2 9 5 g K O =
2
= 0 - 2 4 2 0 g KCl, dakle 0'46463g N a C l = 0 ' 2 4 6 5 3 g N a 0 ;

2
br. I V . 0-71664g alkal. hlorida, a 0 - 7 9 5 6 0 g K P t C l = = 0 1 5 3 l g K O =

= 0 - 2 4 3 1 1 g KCl, dakle 0"47353g N a C l = 0 - 2 5 1 2 5 g N a 0 .
2
Schneider 1. . istie, da ima P 0 u veoj koliini, nego li moe

A 1 0 vezati, a mangan i j o d da nijesu dokazani. Toliko se on ne
siae s gornjim nalazom.
2
Vapno.
).
D o b i l o se iz 3 . 0 0 0 c m
vode (15 5C) :
I. 0 - 6 8 2 4 3 g - t . j . iz 1 0 . 0 0 0 g 2"27365g 0 = 1 ' 2 7 3 2 5 g C a O
3
I I . 0-67983g
10.000g 2'26497g
I I I . 0-66983g
'
10.000g 2-23158g
IV. 0-67703g
Magnezija.
>r.
10.000g 2-25565g
D o b i l o se iz 3 . 0 0 0 c m
I. 0-27203g M g P 0
2
= 1 "26838g
=l'24969g
= 1 '26316g
!;
vode :
t. j . iz 1 0 . 0 0 0 g 0 ' 9 0 6 3 2 g M g = 0 3 2 6 6 0 g M
II. 0-27533g
,'.
10.000g 0'91731g
= 0'33056g
I I I . 0-27183g
10.000g 0'90652g
=()-32635g
I V . 0-27273g
,.
. 10.000g 0"90865g
.,
=0'32744g
Manganov
>r.
kis.
D o b i l o se iz 3 . 0 0 0 c m
vode:
I. 0 O 0 3 6 3 g M n S t. j . iz 1 0 . 0 0 0 g 0 - 0 1 2 0 9 g M n S = 0 ' O O 9 8 7 g M n O
I I . 0-00443g
,.
1 0 . 0 0 0 g 04) 1 4 7 6 g
=0'01204g
I I I . 0-00343g
..
10.000g 0-01143g
=0O0933g
I V . 0-00403g
,.
10.000g 0-01343g
=0-01096g
eljesov
.
trokis.
!;
D o b i l o se iz 3 . 0 0 0 c m
I. 0-00557g F e , 0
IL 000427g
t. j . iz
: i
'
I I I . 0-00507g
I V . 0-00483g
Aluminijec
r.
trokis.
vode:
10.000g vode 0 O 1 8 5 6 g F e O
8
10.000g
..
0'01423g
10.000g
0 1689g
..
10.000g
0 01609g
D o b i l o se iz 3 . 0 0 0 c m
I. 0 - 0 0 1 6 3 g A L A
t- j - iz
vode:
10.000g vode 0 0 0 5 4 3 g A l O
2
II. 0 - 0 0 2 0 3 g
..
10.000g
III. 0-00173g
10.000g
0-00566g
,.
I V . 0-00187g
,.
10.000g
0O0622g
Kremikov
dvokis.
I. 0 - 0 9 7 3 3 g
0-00676g
D o b i l o se iz 3 . 0 0 0 c m
Si0
II. 0 - 0 9 4 7 3 g
III. 008993g
I V . 0-09363g
vode:
t. j . iz 1 0 . 0 0 0 v o e 0 ' 3 2 4 2 8 g S i O ,
'
,,
10.000
0\31561g
10.000
0-29961 g
..
,. 1 0 . 0 0 0
0-31194g
,.
Balogeni.
"oda b r . I. Iz 1 0 0 0 c m
v o d e d o b i l o se 0 O 8 3 3 7 g A g C l + A g J t. j .
iz 1 0 . 0 0 0 g v o d e 0 ' 8 3 3 2 9 g
AgCl+AgJ.
..
Iz 57.600 c m
0-0001 l g J -
v o d e dobilo s e 0 ' 0 0 0 6 2 g J t. j . iz 1 0 . 0 0 0 g
vode
000020g AgJ.
Dakle 0 8 3 3 0 9 g AgCl =
0 ' 2 0 6 ( ) 2 g Cl.
V o d a b r . I I . I z 1 0 0 0 c m v o d e d o b i l o se 0 0 8 0 4 7 g A g C l + A g J
t. j .
iz 1 0 . 0 0 0 g v o d e 0 " 8 0 4 3 0 g A g C l - f A g J .
Iz 58.400 c m
v o d e d o b i l o se O ' 0 0 0 6 4 g J t. j . iz lO.OOOg v o d e
0-00011 g J = 0 - 0 0 0 2 0 g
AgJ.
D a k l e 0-8041 Og A g C l =
Voda br. I I I . Iz 1000 c m
0 ' 1 9 8 8 5 g Cl.
vode
dobilo
t. j . iz lO.OOOg v o d e 0 7 9 0 2 8 g
Iz 61.800 c m
0-00012g J =
v i d e d o b i l o se O O 0 0 7 6 g J t. j . iz lO.OOOg v o d e
D a k l e : 0 7 9 0 0 5 g AgCl =
0 " 1 9 5 3 8 g Cl.
dobilo
t. j . iz lO.OOOg v o d e 0 ' 8 1 1 2 5 g
Iz 6 0 . 5 0 0 c m
0 - 2 0 0 5 6 g Cl.
trokis.
3
vode
d o b i l o se 0"53O73g B a S 0
lO.OOOg v o d e 2 - 6 5 2 3 5 g B a S O , =
V o d a br. I I . I z 5 0 0 ' 2 g
vode
dobilo
lO.OOOg v o d e 2 - 6 2 7 5 5 g B a S 0
Voda br. I I I . Iz 2000 e m
V o d a br. I V . Iz 1000 c m
t. j . iz
0-91069g S 0 .
3
se 0 ' 1 3 1 4 3 g
BaS0
t. . iz
0'90217g SO .
s
v o d e d o b i l o se 0 ' 5 2 5 0 3 g B a S 0
lO.OOOg v o d e 2 " 6 2 3 7 6 g B a S 0
t. j . i z
0-90087g SO .
; !
v o d e d o b i l o se 0 ' 2 6 4 o 7 g B a S O , t. j . iz
lO.OOOg v o d e 2 ' 6 4 4 3 8 g B a S O , =
V o d a br. I .
AgCl+AgJ
v o d e d o b i l o se 0 O 0 0 7 4 g J t. j . iz lO.OOOg v o d e
V o d a br. I. I z 2 0 0 0 o m
Ugljikov
se 0 4 ) 8 1 1 7 g
AgCl+AgJ.
0-00023g A g J .
D a k l e : 0 ' 8 1 l 0 2 g AgCl =
Sumporov
AgCl+AgJ
0-()0023g A g J .
V o d a br. I V . I z 1 0 0 0 c m , v o d e
0-00012g J =
se 0 4 1 7 9 0 7 g
AgCl+AgJ.
0'90794g S 0 .
3
dvokis.
a) 2 9 5 ' 7 3 g
vode
dalo j e 0 O 7 3 6 g C 0
t. j . lO.OOOg
vode 2-48876g C 0 ;
2
b) 280-98g
vode
dalo j e
01)688g C 0
t. j . lO.OOOg
vode
2-44858g C 0 ;
2
dakle poprijeko 2'46867g C 0 .

2
V o d a br. I I . a) 2 8 7 ' 4 1 g
vode
dalo j e OO702g C O
t. j . 1 0 0 0 g
voe 2-44251g C 0 ;
2
b) 2 7 5 - 7 1 g v o d e
d a l o j e 0 O 6 8 8 g C O , t. ] . lO.OOOg
2-49537g C 0 ;
2
dakle poprijeko 2'46894g C 0 .

2
vode
Voda br. I I I . 289-91g voe dalo je 0 O 7 2 9 g C O

2-51457g C 0 .
t. j . 1 0 . 0 0 0 g v o d e
t. j . 1 0 . 0 0 0 g v o d e
V o d a b r . I V . 2 6 6 - 3 2 g v o d e dalo j e 0 O 6 6 2 g C 0
2-48573g CO .
s
Isparni
ostaci.
P o 1.000 e m
iz v o d e b r .
v o d e i s p a r e n o j e i sueno k o d 180C, p a s e dobilo
I. 0 ' 4 4 0 7 g t. j . iz 10'OOOg v o d e 4 ' 4 0 4 8 4 g isp. o s t a t k a
II. 0 4 4 1 3 g
'
lOOOOg
4'41079g
, I I I . 0 ' 4 3 3 4 g
,, lOOOOg
4'33l70g
IV. 0-4362g
lOOOOg
4'35982g
..
Kontrolni
sulfati.
I s p a r n i ostaci p r e t v o r e n i u n e u t r a l n e sulfate v a g a l i s u :
v o d e br.
I . 0 ' 5 3 1 6 g t, j . iz 1 0 . 0 0 0 g v o d e 5"31340g k o n t r o l . sulfat;
I I . 0-5310g
'
10.000g
..
III. 05221g
,.
.. 1 0 . 0 0 0 g
I V . 0-5270g
10.000g
..
f)-30735g
5'2l321g
..
fr26737g
P r e m a t o m u n a e n o je u lO.OOOg v o e
kalijeva kisa ( K O )
. .
natrijeva kisa ( N a 0 )
.
kalcijeva kisa (CaO) . .
magnezijeva kisa (MgO)
e l j e z o v a t r o k i s a (Fe 0.- )
manganova kisa (MnO) .
aluminijeva trokisa ( A 1 0
kremikova vokisa ( S i 0 )
a
I.
II.
III.
IV.
.
.
.
0-15485
0-25654
1-27325
0-82660
0-15713
0-25741
0-15295
0-24658
1-24969
0-15361
0-25125
1-26316
.
.
)
0-01856
0-00987
0-32635
0-01689
0-00933
0-00566
0-29961
0-32744
0-01609
0-01096
0-00622
0-31194
0-19538
0-00012
0-90087
2-51457
0-20056
0-00012
0-90794
2-48573
h l o r a (Cl)
j o d a (J)
sumporova trokisa ( S 0 )
ugljikova dvokisa (CO,)
3
0-0U543
0-32428
0-20602
00011
0-91069
2-46867
1-26838
0-33056
0-01423
0-01204
00676
0-3161
0-19885
0011
0-90217
2-46894
P r e r a u n a v i p o j e d i n e sastojine u sulfate k o n t r o l e r a d i d o b i v a se
za
I.
II.
III.
IV.
0-28628
0-29048
0-28275
0-28399
0-58713
0*58912
0-56422
0-57504
3-09217
3-08035
3*03495
36787
0-97981
0-99169
0 97905
098232
MnSO,
0-02099
0-02562
01983
02331
Fe 0
0-01856
0*01423
0-01689
0-01609
A1 0
0-00543
0-00676
0-00566
00622
0-32428
0-31561
0-29961
0*31194
5'31465
5-31386
5*20296
5*26678
5*31340
5"30735
5*21321
5*26737
K S0
2
Na S0
2
CaS0
Si0
MgS0
vou
raunom
ukupno
naeno opredjeljenjem
Razlika
. . . . . .
- 4 - 0 * 0 0 1 2 5 + 0 - 0 0 6 5 1 0 1 0 2 5 - 0*00059
P r e r a u n a v i n a e n e b a z e i k i s e l i n e u v j e r o j a t n e soli, d o b i v a se
za
vodu
I.
II.
III.
0*28628
0*29048
0-28275
0*28399
0*58713
0-58911
0-56422
0-57503
0*76274
0-74308
0*77073
0-77143
k a l c i j e v a k a r b o n a t a ( 0 ) 1-71281
1-71858
66487
1*68842
0*00013
k a l i j e v a sulfata ( K S O J
n a t r i j e v a sulfata ( N a S 0 )
2
k a l c i j e v a sulfata ( C a S O J
3
magnezijeva joida ( M g J )
IV.
0-00012
0-00012
0-00014
magnezijeva hlorida ( M g C l ) 0*27574
0-26613
0*26050
0-26844
m a g n e z i j , k a r b o n a t a ( M g C 0 ) 0*44179
0*45860
0*45386
0'45003
e l j e z o v a k a r b o n a t a ( F e C 0 ) 0*02877
0*02205
0*02618
0*02333
manganova
0*01951
01510
0*01775
0*00622
( M n C O , ) 0*01599
aluminijeva trokisa ( A 1 0 )
0*00543
0*00676
0*00566
kremikova dvokisa ( S i 0 )
0*32428
0*31561
0*29961
0*31194
p o l u v e z a n o g a u g l j i k , d v o k i s a 1*00138
1*01168
0*98535
0*99427
s l o b o d n o g a u g l j i k o v a d v o k i s a 0*46592
0*44558
0*54388
0*49718
u k u p n o k r u t i h sastojina
4*44108
4*43003
4*34462
4*39671
naeno isparnoga ostatka
4*40484
4*41079
4*33170
4*35982
Razlike
moga
nalaza
od
termalnih Topuskih voda

istiem, da
ne mogu
dokazati joda,
pae
dok sam j a naao
Schneiderova
djelomino
protumaiti,
ni
mangana,
kako
kemijskom
Schneidera
a fosfornu
daleko vie j o d a ,
fosforne k i s e l i n e ; j o d m i se d a o
sam ve spomenuo,
je
nije
sastavu
a
ovdje
uspjelo
kiselinu uspjelo,
a po gotovu mangana, nego
kvantitativno
opredijeliti,
a fos
f o r n a se k i s e l i n a n i j e d a l a , j e r j e i m a d e u j e d v a d o k a z a n i m t r a g o
vima.
I Schneider
dodue
veli,
da je
fosforne
kiseline naao u
tragovima (spurenweise"),
ali d a j e
ta k o l i i n a bila n e t o v e a ,
n e g o to j e n u n o z a v e z a n j e i t a v e g l i n e .
lente meni posve iezava
fosforna
S obzirom na
kiselina
prema
ekviva
naenoj
glini.
M a n g a n a s a m j a n a a o p r i l i n o j e d n a k o , k o l i k o i eljeza.
S v a k a k o i m a d e m o razlog tim
upotrebljenih metoda
kod
diferencijama
istraivanja,
inae u sastavu terama Topuskih
traiti u r a z l i n o s t i
nipoto u samoj v o d i ,
ne nalazimo
jer
n i k a k v e bitne raz
l i k e m e u n a l a z o m S c h n e i e r o v i m i m o j i m , k a o to se iz o v e po
redbene skrialjke razabire :
Voa iz vrela blatnih
kupaka
Schneider Bonjakovi
KgO . . . .
0-146
Na 0
CaO
. .
. . . .
0-298
1-224
MgO
. . . .
Fe O
2
MnO
ALA
Si0
Cl
2
. .
. . . .

. . . .
so . . . .
co . . . .
Voda iz vrela bistrih

kupaka
Schneider Bonjakovi
0-157
0-257
0-134
Voda iz vrela na
livadi
Schneider Bonjakovi
0-145
0-154
0-153
0-247
0-251
1-268
1-218
1-250
1-222
1-263
0-315
0-331
0-326
0-292
0-327
0-015
0
0-014
0-009
0-017
0-009
0-016
0-012
o-oii
trag
04)07
trag
trag
0-006
0-417
0-316
0-427
0-009
0-006
-
0-446
0-312
0-204
0-199
0-190
0-195
0-196
0-201
o-oooi
o-oooi
o-oooi
0-884
0-902
0-904
0-901
0-893
0-908
2-439
2-469
2-870
2'515
2-880
2-486
isparni ostatak
pretvoren u
s u l f a t e . . 5-249
5-307
5-229
5-213
5-227
5-267
K a k o S c h n e i d e r p r i k o n c u svoje r a d n j e n a t e m e l j u s t a r i j i h
liza (od K r a n z a g. 1 7 7 2 . i d r a . R a g s k o g a
od
1 8 5 5 . ) i v l a s t i t i h ( o d g. 1 8 5 9 . i 1861.) o p r a v d a v a svoj
d a se k e m i j s k i
mijenjao,
sastav
tako moemo
Topuskih
na
terama
ana
g. 1 8 4 3 . i opet
g.
zakljuak,
u blizu 1 0 0 g o d i n a
nije
t e m e l j u n o v e o v e a n a l i z e to r a z d o b l j e
r a i r i t i n a 1 3 0 g o d i n a i t a k o o s n o v a t i j o v r e u p o r i t e za m n i
j e n j e , d a su T o p u s k e t e r m e t r a j n o j e d n a k o g a , d o g l e d n o n e p r o m j e n
ljivoga dakle stalnoga
sastava.
Fisikalno-kemijsko
I z v e o s a m i t. z.
istraivanje.
fizikalno-kemijsku
analizu Topuskih
termalnih
v o d a , a b u d u i d a j e to p r v i p u t , to se t a k o m u i s t r a i v a n j u
vrgla domaa ljekovita
voa,
i budui da
se
rezultatima
i s t r a i v a n j a p r i p i s u j u r a z l i i t a z n a e n j a , d r i m za u p u t n o
r a z v i t a k r a z n i h n a z o r a toj n o v o j
K a d se o
vori,
fizikalno-kemijskom
ne smije
se
prikazati
metodi.
istraivanju
zaboraviti,
pod
takoga
da j e
Than
mineralnih voda
go
v e god.
(gl.
1864.
S i t z b e r . d. W i e n e r A k a d e m i e 1 8 6 5 . B d . 5 1 . p . 3 4 7 . ) k o d
opredje
l j i v a n j a topljivosti s m j e s a o d r a z l i i t i h soli d o a o d o z a k l j u k a ,
da
se u t a k o v i m o t o p i n a m a n e n a l a z e s a m o p o j e d i n e , v e s v e m o g u e
kombinacije prisutnih baza i kiselina,
neka
se posljeci k e m i j s k o g a
pa d a on
opredjeljenja
s a m o v o l j n o sloenih i m a g i n a r n i h s p o j e v a ,
vanje jedne
analize
s drugom,
ve
s toga
ne prikazuju
koji oteavaju
samo
obliku
zahtijeva,
u
obliku
isporei-
pojedinanih
e l e m e n t a r n i h sastojina. O n k a s n i j e ( g . 1 8 9 0 . , g l . T s c h e r m a k s M i n e r a l .
Mittheil. 1 8 9 1 . 1 1 . p . 4 8 7 5 3 5 . )
preporuuje,
neka
se u b u d u e
kod istraivanja mineralnih voda upotrebe i n o v e metode za istra

ivanje otopina,
poimence opredjeljenje
ledita i elektrine
vosti, d a se s j e d n e s t r a n e s a z n a s t u p a n j
vodlji
disocijacije i t a k o
d o p o g l e d a u z b i l j n u k o n s t i t u c i j u o t o p l j e n i h soli, a s d r u g e
doe
strane
d a se m o g u r e z u l t a t i k e m i j s k e a n a l i z e i e v e n t u a l n e p r o m j e n e
voda
udobno kontrolirati.
D a k l e j e T h a n v e g. 1 8 6 4 . s p r a k t i n i h r a z l o g a z a h t i j e v a o
stavu naenih
sastojina
doista realno eksistiraju,
iste i o n e ,
i tako
on
uporite u V a n ' t Hoff-Arrhenius-ovoj

Po
Thanovoj
malnih Topuskih
metodi
predoili
voda ovako :
za koje
danas znademo,
nalazi sada
teoriji
bismo
snano
ra
da
teoretsko
otopina.
sastojine
istraenih
ter
iz b u n a r a z a p i e
v o d a
relativ, ekvi
valent
0-045473
7M
V Mn
0-016360
0-000278
61-38
22-03
0-37
0-63
0-000464
0-008264 11-15
0-003286
4-44
- f - u k u p . 0-074095 100-00
J
o-ooooo l
(JI
0-005811
7-84
7,so 4 0-022767 30-73
0-045517 61-43
u k u p . 0-074096 100-00
0-005405
7-30
SiO.,
0-010587 14-29
,
Al
0-14
0-000105
Na
iz glav. vrels
vode
i blatne
relativ, ekvi
valent
/o
0045229
0-016529
0-000339
0-000356
0-008292
0-003334
0-074149
00001
0-005609
0-022554
0-045986
0-074150
0-005260
010127
000112
61:09
22-29
0-46
0-49
11-18
4-49
100-00
iz vrela bistre
r e l a t i v , ekvi
valent
0-044632
0-016317
0000263
0-000422
0-007942
0-003246
0-072822
o-oooooi
7'54 00511
30-43 0-022522
62-03 0-044788
100-00 0-072822
7-09 0-004994
13-66 012357
0-15 -
kupke
61-29
22-41
0-36
0-58
10-91
4-45
100-00
7-57
30-93
650
100-00
6-86
16-97
0-15
iz v r e l a n a l i v a d i
relativ, ekvi
valent
0-045113
0-016372
0-000309
0-000402
61-34
22-26
0-42
0-54
111)1
0-008094
0-003259
4-43
0-073549 100-00
o-oooooi
0-005649
7-68
0-022698 30-86
0-045194 61-46
0-073542 100-00
7-07
0-005199
0-011299 15-36
000121
0-15
T h a n o v s a v j e t n a a o j e o d z i v a ; d a p a e se polo i p r e d a l e k o u
p o r a b i r e z u l t a t a d o b i v e n i h e d n i m s r e d s t v i m a fizikalne k e m i j e , k o j a
su m o g l a za tu s v r h u p o s l u i t i . N a temelju o d r e i v a n j a b r o j a i o n a
u m i n e r a l n i m i b u n a r s k i m v o a m a stale su se izricati o c j e n e k v a l i
tete v o d e ; t a f i z i k a l n o - k e m i j s k a a n a l i z a " p r e c j e n j i v a l a se p a e u
tolikoj m j e r i , d a se k e m i j s k a a n a l i z a " p r i k a z i v a l a p o g r j e n o m ,
nedostatnom, gotovo izlinom. P r v i je zabludio K o e p p e . Opredi
jeli vi u n e k o l i k o m i n e r a l n i h v o a snienje leita i e l e k t r o l i t i n u
vodljivost o p a z i o j e k o d p o r e d b e s k e m i j s k o m a n a l i z o m d i f e r e n c i j e :
u j e d n o j m i n e r a l n o j v o d i ( L i e b e n s t e i n e r Stahlquelle) n a a o j e da
p a e fizikalno k e m i j s k i m p o k u s o m (opredjeljenjem leita) vie
m o l a , n e g o to bi ih i m a o n a c i , k a d bi uzeo, d a su svi k e m i j s k o m
a n a l i z o m n a e n i s p o j e v i p o s v e disocijirani (ali to ni s a m a fizi
kalno-kemijska teorija otopina ne doputa). K o e p p e j e o d m a h po
s t a v i o h i p o t e z u , d a u toj vodi i m a d e t v a r i , k o j i h k e m i j s k a a n a l i z a
i z v e d e n a n a j p o m n j i v i j i m n a i n o m nije d o k a z a l a ni opredijelila ( A r c h .
B a l n e o t h e r a p . u. H v d r o t h . 1900.). O n u svojoj knjizi P h y s i k a l i s c h e
C h e m i e in d e r M e d i z i n " , d a bi to bolje i s t a k a o z n a e n j e te t. z.
fizikalno-keniijske analize", s omalovaavanjem govori kemij
s k o j a n a l i z i " , t a k o d a se o n a doista ini neto p o s v e izlino.
G r n h u t (Z. f. a n g e w . Ch. 15. p . 64350) i s t a k a o j e d o d u e
na skuptini u Dusseldorfu, da j e hipoteza Koeppeova nevjerojatna.
d a o n a za k e m i a r a p o s v e n e d o s t a t n o
renciju,
pa je
sam
nastoji
tumai gore istaknutu
objasniti time,
ocjepljuju h i d r o k s i l n i ioni
(uzevi
je hidroliza
prisutnosti drugih
karbonata
n e g o to se o p a a
govor,
da
na
S drugoga
pri
gledita
opet
soli d a l e k o
ali i o n j e
se J t t n e r
izazvao pri
kasnije).
(Deutsche Med.
chenschr. 1902. p. 28. 31) i o p r o v r g a v a nazore Koeppeove

zujui,
da ako
poznavanja
nai
opredjeljenje
pobliega
priblino
ledita
kemijskoga
njenu
molarnu
opredjeljenja
ledita
ili
ili
neke
ionarnu
vode
jakost",
vodljivosti
omoguuje
to
N e s a m o d a k l e d a se o p r e d j e l j e n j e m
s druge
fizikalne
kemije
mogu pokazati,
kakovo
je molekularno stanje otopine, k a k o v a je elektrolitina

itd.
Wodoka
i elektrine vodljivosti i bez
sastava
strane analitiki podaci primjenom poznatih teorija

i bez
da
znatnija,
tekovine znanosti (gledaj
die
vode
tom u pomo hipotezu,
u istim o t o p i n a m a ) ,
zlo u p o t r e b l j a v a
dife
to se t o b o e o d
disocijacija
l e d i t a ili v o d l j i v o s t i
veli J t t n e r n e n a l a z i u p i t a n j u k v a l i t e t e n e k e v o d e n i t a n o v o ,
to n e bi k e m i j s k a
analiza
m o g u n i k a k o sluiti ni
za
odavala,
nego te
kontrolu
kemijskoga
fizikalne
metode
ne
istraivanja;
ne
m o g u m e u o s t a l i m z a t o , to su n e u k l o n l j i v e p o g r j e k e k o d o p r e
djeljivanja
tih
ledita i elektrine vodljivosti g o l e m e
prema
rezultatu
opredjeljenja.
Osobito
otrim
tonom
die
Roloff
(Z. angew. Ch. 15.
9 6 4 9 7 1 . i 9 9 4 1 0 0 4 . ) svoj g l a s i n a v o d i r a z l o g e p r o t i v
aka Koeppeovih,
Griinhutovih
su ih oni izvodili iz p o s l j e d a k a
O n pokazuje potpunu
vodama
imade
nekih
fizikalne
neosnovanost
tvari, kojih
drugih naunjaka,
tono
analize
voda.
nazora,
kemijska
mineralnih
kao da u
analiza
to j e
a podoban
je
sluiti
nereelnoj
dokazati.
zakljuivati
neznanstveno.
p o s t u p a k m o r a odluno osuditi i zabaciti, j e r umanjuje

nosti,
mineralnim
ne moe
Iz diferencija u analizama i z v e d e n i m po dvije m e t o d e

n a e k s i s t e n c i j u n e p o z n a t i h tjelesa,
pag.
zaklju
porabi
kod
Takav
se
ugled zna
preporuivanja
pojedinih mineralnih voda, k a o d a one sadravaju neto tajinstveno,

k a o to j e v e p o k u a n o ( A . W i n k l e r ) . T i m s e p o s t u p k o m i t e k o
vine
fizikalne
kemije izopauju i izvrgavaju nedostojnim
U s v i m n a p a d a n i m r a d n j a m a d o k a z u j e Roloff
t a k o pogrjenim radom,
kemijske
analize
v e l i on,
kontrolirati
Dodue
se
Koeppe
p r o t i v k r i t i k e Roloffove,
n e m o g u se e k s a k t n o
ni p o p u n j a v a t i .
m a n j k a v rad niti j e koristan niti

(. angew.
svrhama.
znatne pogrjeke,
Takav
provoene
pogrjean
potreban.
Ch.
16. p . 1 1 0 1 1 . )
ogradio
ali n i j e p r i t o m i z n i o n i t a s t v a r n o , a to
j e Roloffa p o t a k l o , d a j o otrije n a p a d n e nedostojno

t. z.
fizikalne
izrabljivanje
a n a l i z e m i n e r a l n i h v o d a za r e k l a m u p o j e d i n i h
( Z . f. g e s a m m t e K o h l e n s u r e - I n d u s t r i e 1 9 0 3 . ) . I H i n t z i
vrela
Grnhut,
k o j e j e Roloff t a k o e r o t r o k r i t i z i r a o , ustaju, d a d o k a u , k a k o j e
on izopaio njihove n a z o r e ,
kratko ovako:
ljenje
vode
gibljivosti
imade
pa
zato te svoje n a z o r e p r e c i z i r a j u
Nema sumnje,
iona
prednost
t. j .
fizikalno-kemijska
pred
d a m j e r e n j e vodljivosti i o p r e d j e
samim
analiza
raunom
iz
mineralne
kemijske
analize,
k o j i Roloff p r o t e i r a " ( Z . f. a n g e w . Ch. 1 6 . 8 4 2 - 4 8 . ) .

K a k o oduevljeni pristae
fizikalno-kemijskoga
s v o j e stajalite o p r a v d a v a j u ,
y e r hoff er
(Ch.
za to
neka
istraivanja
voda
poslui j e d a n i z v o d
Z t n g . 1902. 26. 952).
Isporeujui
Me
s jedne
s t r a n e v o d l j i v o s t k e m i j s k i iste v o d e s v o d l j i v o u r a z n i h p r i r o d n i h
voda,
upozorujui
koja imade
vrlo
s druge
malenu
strane
v o d a t. z. G i f t b r u n n e n - a "
ni n a j t o n i j a
fizikalna
kemijska
na
vodljivost,
u
otrovnost"
stavlja
Gasteinu
analiza
iste"
on p i t a n j e :
otrovna?
U toj v o d i
nije
nala ni traga k a k v u o t r o v u ;
tek
k e m i j a veli o n m o e o p r e d j e l j e n j e m
udnovatu
pojavu
protumaiti:
voe,
Zato je
vodljivost j e
vodljivosti
te v o d e 3 9 ,
tu
p a ta
s l a b a v o d l j i v o s t ili o s m o t s k i t l a k , to joj o d g o v a r a , p r a v i j e r a z l o g
otrovnosti".
U kratko
evo
kalno-kemijske
prikazani
razvitak
analize mineralnih
nazora znaenju
voda
t. z.
fizi-
d o v o d i m e d o o v o g a za
kljuka :
A k o i jest prirodno
mijske metode
ipak
se
svakako
rezultatima
dakle
osnovku
treba
uvati
zaleta
rezultata kemijske
dviju
dobivamo,
razliitih
treba
da
se nastoje
i
ne
fizikalno-ke-
pripisivati
Diferencije,
i t. z.
znanstvenih
na
i kod istraivanja mineralnih
p r e k o m j e r n o znaenje.
obraunavanjem
lize,
i opravdano,
upotrebljavati
tono i h
voda,
njihovim
zgodnim
fizikalno-kemijske
metoda,
temelju znanstvenih
na
ana
zajedniku
principa
tu
maiti.
Mogue
j e , d a se u t o m e (se. u disocijaciji tjelesa u r a z r i j e
e n i m otopinama, naroito k o d poviene temperature) nalazi
jedan
o d m o m e n a t a , k o j i su p o m o g l i , d a j e dolo n a glas l j e k o v i t o
djelo
v a n j e r u d n i h , a p o i m e n c e v r u i h v o d a " veli o p r e z n o u s v o m p r e
davanju
Rad
1899. J a n e e k .
sbora
lienika
( 0 razrejenih
otopinah
therapiji",
k r a l j . H r v . i Slav, prigodom proslave 25-go-
d i n j i c e ) . I s p r a v n i j e i o b j e k t i v n i j e j e d v a bi se i d a n a s n a k o n
nekih
p o k u s a n o v i j i h i s t r a i v a n j a i r a s p r a v a z n a e n j e ledita i v o d l j i v o s t i
mineralne vode moglo prikazati.
Presmjelo
je d j e l o m i n o
t i n i m r a u n o m stavljati u d v o j b u e k s i s t e n c i j u f a k a t a ,
hipote
to n a m
p o z i t i v n i dio z n a n o s t i o d a j e , a osuditi se m o r a , k a d se t k o
p o s t u p k o m slui t u m a e i
kvalitetu
neke
ih
takovim
mineralne vode, jer
to
znai njom nesolidno k o n k u r i r a t i .

Te
sam
prilike
imao
pred
T o p u s k e vode dodao evo i
oima,
kad
sam
fizikalno-kemijsku.
bi m o g l o j e d n o m biti od k o r i s t i ,
a danas
kemijskoj
analizi
Uinio s a m to,
jer
je to i obiaj ; o k o po
lovice novo izvedenih i objelodanjenih istraivanja mineralnih

s a d r a v a j u uz r e z u l t a t e k e m i j s k e j o i o n e t, z.
voda
fizikalno-kemijske
analize.
Snienje
s obzirom
ledita
na
opredijeljeno
istu
vodu,
je
kojoj
Beckmannovim
je
istom
aparatom,
aparatu
tono
a
ll
N a C l u z r o k o v a o snienje l e d i t a za 0"592C.
S n i e n j a su bila za v o d u
poprijeko
II.
III.
026
0-028
0-023
iz g l a v . v r e l a b l a t n e k u p k e
iz v r e l a b i s t r e k u p k e . . .
029
025
0-024
0-031
0-028
0-022
0-027
0-025
0-029
021
0-016
0-022
I.
iz b u n a r a z a pie
Iz
toga
^
. 1-85
iz glavnoga v r e l a b l a t n e k u p k e
proraunata
koncentracija
e v o j e o v a :
0141
Z a v o d u iz
0151
iz v r e l a b i s t r e k u p k e
0135
0119
Elektrina
vodljivost
mou udezbe
s kalibriranim
po
0-026
opredijeljena
je
mjerenjem
otpora
Kohlrauschu : U Wheatstone-Kir^chhoffov
mjerilom
od
ice u k l o p l j e n a
je
elektrodna, posuda
z a i s t r a n u t e k u i n u p a sistem p o z n a t i h i n i h o t p o r a ,
t a k o da j e
oboje spojeno s j e d n e s t r a n e sa k r a j e v i m a m j e r i l a , a s d r u g e
sobno-
posljednjoj
ice i n d u k t o r a ,
dok
n a samo mjerilo.
fonom kao
Otporna
spojnici
drugi
Oba kraja
vodi
njezin
ujedno j e d a n
pol
mjerila
vodi
kao
s po
mosti
pol
meu
sekundarne
pomini
kontakt
s p o j e n a su sa B e l l o v i m t e l e
indikatorom.
(elektrodna)
posuda
imala
je
bakrene
2
p J a n p a r a l e l n e e l e k t r o d e u k u p n o od 1 5 0 c m .
pa
posrebrene
Mjerenje je izvreno na mjestu,
i to u t e r m a l n o j v o d i
prirodne
j o j t o p l o t e , p a u t e r m a l n o j v o d i o h l a e n o j n a 18C.
Kao
t. z. n o r m a l n a
tekuina
upotrebljena
je
zasiena
k a l c i j e v a s u l f a t a ( k o j o j j e k o d 18C v o d l j i v o s t =
otopina
001891),
ona j e u naoj posudi k o d
1 8 C p o k a z i v a l a o t p o r od 30*5 O h m a .
Kapaciteta
bila
otporne
posude
je
prema
tomu
0576755
kod
18C
V o d a iz b u n a r a
za
pie pokazivala je kod
O h m a , to o d g o v a r a v o d l j i v o s t i K
18
54*8 O h m a , to o d g o v a r a v o d l j i v o s t i K.
je
temperaturni
koeficijent
v
N =
V o d a iz g l a v n o g a
vrela
o t p o r o 107*5 O h m a ,
to
s9
blatne
ili
elektrina
tomu j e
18"U.
kupke pokazivala j e kod
o d g o v a r a vodljivosti K
li
vodljivost
----
V o a iz v r e l a
bistre
otpor
61*5 O h m a ,
AI-
. u '
vodljivost
Voda
to
i(jqTJ
110 Ohma,
na
ili
18
kod
18 0 o t p o r o
vodljivosti
K .
49
pokazivala
to o d g o v a r a v o d l j i v o s t i K
49*5 C
0*0009378;
ili
elektrina
1 8
je
kod
o t p o r 58*2 O h m a , to o d g o v a r a v o d l j i v o s t i
18
0*0005243,
5)
otpor
kod
=0*0009910;
t o m u j e t e m p e r a t u r n i koeficijent 0*0000126, ili e l e k t r i n a

_ 0*0126t + 0*5243
'
. ,.
i\ 10
~ ^
.]
" i " c.
u n a
0*0005340, k o d
r a u n a j u i od 18C.
livadi
r a
elektrina
1 Q O r i
koeficijent 0*0000128,
0*0128t + 0 * 5 3 4 0
vrela
pokazivala je
odgovara
temperaturni
=
iz
=0*0010031 ;
55
r a u n a j u i od 18C.
kupke
108 O h m a , to o d g o v a r a v o d l j i v o s t i K
prema tomu je
. ,.
18C
0*0005365,
18
t e m p e r a t u r n i koeficijent 0*0000126,
0*0126t + 0*5365
vodljivost
1 Q o r i
k o d 5 5 0 o t p o r 57*5 O h m a , to o d g o v a r a v o d l j i v o s t i K
prema
109
0*0010524; p r e m a tomu
0*0000127,
0*0127t + 0 * 5 2 9 1 '
. .
1000
r a u n a j u i od
18C o t p o r od
0*0005291, kod 59C otpor
od
55C
prema
vodljivost
u c i
11. Istraivanje plinova.

P l i n o v i s u k l j a j u i iz g l a v n o g a v r e l a n a l i v a d i
p o t a n k o su i s t r a
eni.
a)
U eudiometriku
cijev
zatvoreno je
plina, ovaj utisnutim k o m a d i e m
nad
ivu
oko
taljena kalcijeva hlorida
h l o r k a l c i j i z v a e n , p l i n o d m j e r e n ; k o d 15"8C i 7 6 4 m m
pl 48*4 c m
t. j . 46*03 c m
k o d 0C i 7 6 0 m m .
Jakom
50 c m
osuen,
zapremao
kalijevom
l u i n o m ( 1 : 2) a p s o r b i r a n a j e z a t i m u g l j i n a k i s e l i n a . P r e o s t a l o j e
k o d 15-8C i 7 6 4 m m . 45"3 c m
p l i n a t. j . 435 k o d 0 C i 7 6 0 m m .
3
U g l j i k o v a d v o k i s a bilo j e p o t o m 2 ' 9 8 e m
3
n o v n i p o k u s d a o j e od 45"9 c m
i
765 m m
764 m m
oduzeem
t. j . 6*47 v o l /o-
suhoga plina mjerena k o d
ugljikova
dvokisa
43'2 c m
t. j . n a 0 C i 7 6 0 m m r e d u c i r a n a
3
2-70 c m , po t o m 6 7
v o l /
O d p r e o s t a l o g a od C 0
kod
diferencija
15'5C i
iznosila
je
0 .
rijeenoga
Po
15'2C
plina
apsorbiran je
vodenom
o t o p i n o m p i r o g a l o v e k i s e l i n e ( 1 : 5 ) k i s i k . P r e o s t a l i plin m j e r i o j e
3
k o d I. p o k u s a 4 5 ' 2 c m
43-2 c m
kod
k o d 15-5C i
15 8C
763 mm.
i 764 mm, a kod II.
pokusa
T o ini u I . s l u a j u 0"24,
u II.
O'14 vol /o k i s i k a r a u n a j u i n a p r v o t n i s u h i plin.

b ) 3 1 n a p o s e od v l a g e i u g l j i k o v a d v o k i s a o i e n o g a p l i n a p r o
voeno j e preko raarenoga b a k r o v a kisa, a onda kroz
odvagnuti
hlorkalcij i kalijevu luinu. T e i n a posljednjih nije ni malo

T a j plin n e p o k a z u j e
noga atmosferskog
c) B u d u i
oznaiti
da
samim
nita
veu
porasla.
e l e k t r i n u v o d l j i v o s t od obi
zraka.
preostalih
oko
duikom,
94 vol %
izvedeno
je
plina
poblie
nijesmo
vlasni
istraivanje
toga
dijela p l i n a . P o s t u p a l o se n a i n o m , to g a o p i s a e T r o o s t i O u v r a r d
u Comptes rendus
kova dvokisa
121.
p. 392.,
i kisika
samo j e
osloboeni
prije
od
plin provoen
v l a g e i uglji
po
Rayleighu i
R a m s a y u p r e k o r a a r e n o g a m a g n e z i j a , d a se u k l o n i to v e a m n o
i n a d u i k a , a o n d a j e t e k p r e o s t a l i plin
u razrijeenom na 5 m m stanju
cijev sa m a g n e z i j e v i m
s pomou ivine
elektrodama.
Nakon nekolikosatnoga
provoenja
jakih
i s k a r a stale su p r u g e
duikova spektra iezavati,
a p o j a v l j i v a l e s u se p r u g e
Osobito
pojavljivanje
se lijepo
sisaljke
zatvoren i zataljen u Pltickerovu
razabiralo
argonove.
pruga crvenih,
kojima
j e d u l j i n a v a l a 7 0 7 i 6 9 6 -, j e r t u j e d o t a d a b i l a p o t p u n a t a m a ;
u s p o r e d o su se stale o i t o v a t i i s v e o s t a l e z a a r g o n
karakteristine
pruge.
d) K v a n t i t a t i v n o o p r e d i j e l j e n
inom
Th. Sehloesingsa
trani
plin
provoen
cijev od e k o g a
je
kalijeva
filsa
je
d u i k ili a r g o n s a h e l i j e m
(Comptes
s pomou
stakla,
rendus
ivine
u
aren b a k a r i b a k r o v kis, a n a nju
kojoj
je
sisaljke
je
odmjeren.
ponovno
do j a k o g a
pripojen
kalijevom luinom napunjen apsorpcioni aparat.

uhvaen u volumetar, gdje j e tono
121. p. 5 2 5 ) :
na
Is
kroz
crvenila
koncentrovanom
Napokon je
plin
O d a v l e j e s m j e s a d u i k a i a r g o n a u v o e n a po m a l o u recipijeiit
evakuiranoga
aparata,
koji j e
ovako
skoga recipijenta uronjena u ivu

nika
napunjena
koncentrovanom
s d r u g e s t r a n e p r i p o j e n cijevi
lazi neto b a k r o v a k i s a
lei
u arnoj pei,
ueen.
vodi
sumpornom
od
i vodikom
se l a s n o
recipijent.
dijelovi
aparata
Svi
ovaj
reduciranoga magnezija.
za
elementarnu
c i j e v d a l j e p r i p o j e n a n a i v i n u sisaljku,
a moe
kiselinom;
je
v u e n o g a ocala, u k o j o j se n a
k a k o v a slui
see pod ivu,
Od obinoga plin
v e r t i k a l n o cijev d o suio-
analizu.
od k o j e i z l a z a k
utaknuti
spojeni
su
Ona
Ta je
zavinuto
pod naprijed
pomenuti
meusobno
zatvorima
ive tako, da evakuirani aparat kroz nekoliko dana mirovanja

pokazuje, d a ita proputa.
ili p l i n
iz
aparata
cirkulaciji
do
Djelovanjem
sisaljke m o e se p o
k o j i h 5 m m lasno
aparatu podvri,
samo
isisati,
ili b e z
ne
volji
gubitka
t r e b a o d v o d n u cijev
sisaljke
s t a v i t i i z v a n r e c i p i j e n t a ili p o d a n j .
Aparat
je
prije
svega
napunjen
suhim
ugljikovim
dvokisom,
o n d a e v a k u i r a n o d o 5 m m ; o d v o d n i j e k r a k sisaljke p o d l o e n p o d
recipijent,
a u ovaj puteno
pohranjenoga plina;
sal j k o m
neto
eljezna
cirkulaciju,
je
a kad
od
prireenoga i u
se o b u j a m r e d u c i r a o ,
o p e t p o n e t o p l i n a iz v o l u m e t r a ,
dok je
Cirkulacija
dok
je
nastavljena
prestao umanjivati.
Plin,
manjem
nad
kovim
volumetru
dvokisom
dotle,
dodavano je
sav u aparat
se vidjelo,
da
ivom
(oplakavi
ovaj
opet
prenesen.
se
koji je preostao u aparatu,
uklonivi
volumetru
cijev r a a r e n a i plin s t a v l j e n si
obujam
sabran j e u
zaostatke
suhim
iz v o l u m e t r a
uglji
pomou
k a l i j e v e l u i n e ) . P l i n j e u v o l u m e t r u o d m j e r e n ; j e d a n j e dio n j e g o v
prenesen
eudiometriku
kroz eudiometar
umanjivati,
daljim
putene
cijev,
volum
dodano j e opet neto kisika,
probijanjem
oitan,
dodano
kisika
e l e k t r i n e i s k r e . K a d se o b u j a m
elektrinih
iskara
i poto j e o b u j a m
konstantan,
prestao
ostao
u k l o n j e n j e iz
e u d i o m e t r a k i s i k s p o m o u k o m a d i a fosfora, a d u i k o v i k i s i k a p
ljom l u i n e , a o n d a j e o b u j a m p r e o s t a l o g a p l i n a oitan. N e t o t o g a
plina istraeno j e
kontrole radi
P l l i c k e r o v o j cijevi
jevim elektrodama s p e k t r a l n e Pokus j e dvostruko

I. 1 1 6 5 " 4 c m
i z v o r n o g a p l i n a (0C 7 6 0 m m )
enja i provoenja k r o z gornji a p a r a t 150 c m

od o v o g a se 1 7 r e d u c i r a l o u t j e c a j e m
na 9'5 c m
istim
s magnezi-
izveden:
dalo j e n a k o n i
3
neistoga
elektrinih iskara
argona;
napokon
( 0 C i 7 6 0 m m ) , a taj o s t a t a k se p o k a z a o g o t o v o p o s v e
argonom.
7"21 v o l %
R. j . A. 159.
Prema
tomu
je naeno
ukupno 83 96 c m
t. j .
argona.
15
I I . 1516 c m
od
ovoga
i z v o r n o g a p l i n a d a l o j e 151*7 c m
se 43*9 c m
ukupno 118 c m
reduciralo napokon
ili 7 ' 4 0 v o l /o
I z i t a v e te a n a l i z e
rezultira
neistoga
argona,
na
33*7 c m ,
to ini
argona.
dakle
ovaj
s a s t a v i s t r a e n o g a iz
vornog plina:
O n sadrava u postocima
obujma
I. opredjelj.
I I . opredjelj.
poprijeko
ugljikova dvokisa
6'47
617
6*32
kisika
0-24
014
019
7-21
7'40
7-30
86*08
86*29
86*19
argona
d u i k a (diferencija)
Schneider
kisika;
je
. . . .
n a a o 9*8 v o l %
o s t a l i h 90*2/
znanosti
ugljikova
dvokisa
tragove
oznaio j e d a k a k o p r e m a tadanjemu
stanju
duikom.
III. Istraivanje ereta.

T o p u s k a dolina sva j e eretna. K o p a j u i do p o d r u g m e t r a d u b o k o
nalazimo slojeve biljnoga podrijetla r a z n e starosti i r a z n a
napretka
rastvorbe.
masa,
Dok
u kojoj
su
najdublji
se n e r a z a b i r e
od k o j e g a j e p o s t a l a , t o v i i
biljni materijal,
slojevi
vie
vanredno
struktura
slojevi
mazava
biljnoga
prikazuju
masna
materijala,
sve bolje
usuvan
t a k o d a se p o s t r u k t u r i d a d e o d r e d i t i i b o t a n i k a
p r o v e n i j e n c i j a n j e g o v a , a p o v r i n u n a p o k o n z a p r e m a r e c e n t n o bilje.
Slojevi nijesu tono omeeni, v e postepeno prelaze j e d a n u d r u g i ,
pa j e jasno,
d a nijesu
postali
sedimentiranjem,
ve
obumiranjem
i v o g a bilja, k o j e j e t u r a s l o ; n a u g i n u l o m , s t a r i j e m r a s l o j e k a o
nastavak njegov neprekidno dalje
obumrle rizome
ili p r o d i r u i
m l a e bilje,
podzemnim
produujui
dijelovima
meu
svojih prethodnika i tako stvarajui v a n r e d n o prepletenu,

spuvastu masu. Najdonje slojeve uginulih m a h o v a ,
v l a u j e n e p r e s t a n o , ali u m j e r e n o ,
se n e i z r a v n o
sve
mlae
teke mase tlae na donje,
leine
zguvanu,
sitina itd. na-
topla mineralna voda izravno, a
poradi kapilaritete k r o z leine toga osobito g r a e n o g a bilja

uju
straga
gornje
generacije.
Gornje
navlavlane,
a o v e sjedaju i tim postaju z r a k u
m a n j e pristupane ; u m j e r e n a v l a g a i poviena toplina od
sve
termalne
v o d e p o g o d u j u p o l a g a n o j osobitoj r a s t v o r b i , k o j u m o e m o o d esti
drati truhnuem,
a od esti
je n a l i k
na suhu
destilaciju
biljne
supstancije.
biljnim
Mineralna
dijelovima
voda
natapanjem
mineralne
sastojine
isparivanjem
svoje,
a ove
privodi
bez
sumnje
i g r a j u z n a t n u u l o g u u daljoj r a s t v o r b i o r g a n s k e t v a r i .
Z a istraivanje uzet je
uzorak
iz j a m e ,
n a m j e s t u u d a l j e n u k o j i h 1 0 m od b u n a r a
1 m debeli
pripremu
t.
noviji
z.
sloj,
iskopane za tu s v r h u
za
pie.
d o l o se d o o n o g a s t a r i j e g ,
kupalinoga
blata".
Ovaj
je
Uklonivi do
t o n o slui z a
5060 cm
mjeri oko 2, mirie h u m o z n o i neto po sumporovodiku,
debeo,
premda
se r e a k c i j a n a s u m p o r o v o d i k n i j e dobila.
Pretraga
toga
materijala
izvedena dobrostivo
od prof. d r a . .
H e i n z a l u p o m i m i k r o s k o p o m ispostavlja, d a m u se g l a v n a
sastoji o b i l j n o g a d e t r i t a , d o k se m i n e r a l n i h estica d a l e k o
v i d i i o n e su v r l o sitne.
N e m a sumnje,
masa
manje
a k o l i k o su estice t o g a
d e t r i t a iole v e e i m a n j e r a s t v o r e n e , izvjesno se d a p a e m o e r e i ,
d a taj d e t r i t p o t j e e od j e d n a k i h b i l i n a i biljnih o r g a n a , k a k v i
i u veim komadima
bljike
i rizoidi
tom
pravih
blatu nalaze,
lisnatih
mahova,
se
a to su p o i m e n c e sta
onda
podanci i korijeni
r a z l i n i h t r a v a , i l j e v a i s i t i n a , n j i h o v e v l a t i , lie i p o g l a v i t o lisni
t o k o v i uz relativno malo f r a g m e n a t a d r u g o g a
V r l o sitni d e t r i t ,
kako rekoh,
od
bilja".
esti j e m i n e r a l n a
podrijetla.
U n j e m u n a m m i k r o s k o p o d a j e iste sastojine, to i h j e i S c h n e i d e r
naao,
kremena
(najvie),
zatim sadre, ljutica svijetloga tinjca (muskovita), neto
t. j . k r i s t a l i e
nepravilne
odlomke
odlomaka
k r i s t a l i n i n o g a v a p n e n c a ( k a l c i t a ) , g l i n e n c a , i to t r i k l i n s k o g a
gioklas
s malim
brojem
vrlo
n e t o o k l o p a od d i j a t o m e j .
uskih
sraslakih lamela),
(pla-
napokcn
S a m o amfibola nije u u z e t o m m a t e r i
j a l u uspjelo nai.
N a toj p r e t r a z i z a h v a l j u j e m m u z e a l n o m u k u s t o s u g. F . K o c h u .
Nain
kemijskoga
istraivanja
analitikih podataka.
On j e
j e postupao Schneider,
razabire
djelomino
se
iz
a i opsegom istraivanja
dovoljiti d a n a n j e u o b i a j e n e
nie
navedenih
r a z l i i t od n a i n a ,
kojim
n a s t o j a o s a m za
zahtjeve.
K e m i j s k i j e i s t r a i v a n s a m o m a t e r i j a l i z v a e n iz s p o m e n u t e i s k o
pane j a m e . T o j e po izvanjskom izgledu u glavnom tamno smea,
gol o v o c r n a , v r l o v l a n a , z g u v a n a m a s a , ali u njoj i m a d e i p o s v e
dobro uuvanih
oveih
ulomaka
v l a t i i lia r a z l i n i h i l j e v a i
sitina, k o j i se istiu s v j e t l i j o m b o j o m . O tih v e i h k o m a d a
odije
ljeni oito r a s t r o e n i d i o ,
mine
k o j i j e o d esti
b i l j e v n a o d esti
r a l n a p o d r i e t l a , sastoji se o d t a k o sitnih estica, d a se u z m u e n

vodi j e d v a
razdjeljuje
slojeve ( s o r t i r a ) ,
ope v r l o p o l a g a n o
sedimentira tvorei tada
osobito r a h a o ,
r e d n o m a l j i v talog, k o j i
lizom n a e n o j e osim
sastojina:
eljeza,
se
lako
organskih
mangana,
voluminozan,
opet uzmuti.
tvari u njemu
kalcija,
idak,
van
Kemijskom
ana
ovih
magnezija,
anorganskih
kalija,
natrija,
a m o n i j a , s u m p o r n e , fosforne i k r e m i n e k i s e l i n e p a h l o r a .
Istiem
napose, da duikova trokisa i peterokisa
nema.
V o d e n a moe vina i z v o r n o g a materijala r e a g i r a vrlo slabo kiselo,

s o t o p i n o m f e r i h l o r i d a n e m i j e n j a se.
Nad zakiseljeni izvorni
ma
terijal objeeni olovni p a p i r j e d v a z a 2 4 s a t a n e t o p o t a m n i .

Destilat, d o b i v e n v o d e n o m p a r o m , r e a g i r a s l a b o , ali oito k i s e l o ,
neutralizovan p a k isparen do suha i onda
na srebrov nitrat
i merkurihlorid
otopljen u vodi
reduktivno (mravinja
djeluje
kiselina),
sa f e r i h l o r i d o m postaje t a m n o c r v e n ( o c t o v a k i s e l i n a ) ; sa k o n c e n trovanom
sumpornom kiselinom
poblie n e opredjeljivoga
razvija
mirisa.
neto
slabo j e t k o g a ,
S u h o m destilacijom
n a j p r i j e b e z b o j a n destilat k i s e l e r e a k c i j e ,
mirisa,
zatim
ukast i sve tamniji, dok j e n a p o k o n destilat tamno sme,
gust,
katranast.
U retorti
preostane
neizrazita
ali
blata prelazi
ougljenjena
tvar,
solne k i s e l i n e u z r o k u j e v r l o s l a b o p o t a m n j e n j e
koja
dodatkom
n a d nju
objeenoga
olovnog papira.
Izluivanjem izvornoga, na z r a k u posuenoga materijala s eterom
i i s p a r e n j e m o v o g a d o b i v a se n e t o
blijedo
ukaste masne tvari,
u k o j o j se l u p o m n e r a z a b i r e h e t e r o g e n i h estica,
a j e d n a k o ni u
i s p a r n o m o s t a t k u slijedee i s c r p i n e , d o b i v e n e s a l k o h o l o m , s a m o j e
ovaj
gui
ui.
Te
iscrpine
zajedno
v o s a k i s m o l a " odbivi od n j i h
dijeljeni u k u p n i
oznaujem
njima
nakon
kasnije
oksidacije
kao
opre
sumpor.
Blato sueno kod 54C puta 8 0 " 2 0 % vode,
a grijano
dalje
do
1 1 0 C g u b i j o 17/ t e i n e , t a k o d a o s t a v l j a 1 8 ' 6 3 % s u h e t v a r i .
U blatu suenom kod 54C opredijeljeno i naeno j e :
-
s p a l j i v i h ili hlapljivih t v a r i
64 83%
n e o r g a n s k i h sastojina ( p e p e l a )
35" 1 7 %
nadalje :
67%
ukupnoga sumpora, raun, kao S .

u k u p n o g a eljeza, r a . k a o
Fe 0
eterom i alkoholom izluljivih

u ovima imade sumpora
1-58%
Vi
1-65%
tvari
. . . .
voska i smole .
0*02%
. l * 6 3 /
(
'o
h u m u s o v i h kiselina
9*43
humina '
12-76/
celuloze
17-78/
amonijaka
1'10%
Humusove kiseline" izluene

o t o p i n o m sode. T a l o e n j e m
su iz i s t r a n e t v a r i sa
rastopine
10/ -nom
0
sa solnom k i s e l i n o m i sue
n j e m t o g a t a l o g a k o d 1 0 0 , o d b i v i pepeo, dobila se k o l i i n a
sovih kiselina.
humu
U v o d i n e t o p l j i v i o s t a t a k izluen j e 1 0 % - n o m oto
p i n o m k a l . h i d r o k s i d a , a t e k u i n a t a l o e n a solnom k i s e l i n o m ; t a l o g
suen k o d 100C dao j e n a k o n odbitka
pela
od
njega
dobivenoga
pe
humin".
C e l u l o z a o p r e d i j e l j e n a j e m e t o d o m W e e n d e r - o v o m t. j . i s p i r a n j e m
po r e d u
voom,
kiselinom,
5/~
kal. luinom,
alkoholom i eterom,
bivi s p a l j e n j e m
Amonijak
je
1'5%-nom
sumpornom
a o n d a suenjem k o d 1 0 5 C ,
od
dobiveni pepeo.
opredijeljen
u destilatu,
s u h o g a b l a t a sa 2 2 / - n o m n a t r .
0
koji
se dobio
grijanjem
luinom.
I z l u i v a n j e m k o d 5 4 C s u e n o g a b l a t a u j e d n o m dijelu sa v o d o m ,
a u d r u g o m sa 5/o-nom s o l n o m k i s e l i n o m d o b i v e n o j e :
u vodi topljivoga (100C)
49%
ovo gubi eenjem
0'98%
a ostavlja pepela
3'11%
Vodena j e otopina sadravala napose
raunajui na suho b l a t o :
l'94/
eljezova trokisa ( F e 0 )
07%
0'68%
vapnikova kisa (CaO)
0'44%
0 10%
U s a m o j solnoj k i s e l i n i t o p l j i v o g a ( o d b i v i u vodi t o p l j i v o )
se i s p a r e n j e m
i spaljenjem
eenoga
ostatka
9'60/ ,
0
pa
nalo
nadalje
raunajui na suho blato :

07%
eljezova trokisa ( F e 0 )
0-99%
2
1'92%
v a p n i k o v a kisa (CaO)
2"33%
0'29%
100g prvotnoga nesuenog
blata digerirano
je
sa 6 0 0 c m
pro
kuhane i ohlaene destilovane vode k r o z 3 sata k o d 54C, a onda

3
r a z r i j e e n o j e d n a k o m v o d o m n a 1 0 0 0 c m . V o d a j e t i m i z l u i l a iz
blata 0'996g
krutih
tvari (100C);
od njih j e
0'817g
mineralno
(pepeo).
lOOg p r v o t n o g a n e s u e n o g b l a t a d i g e r i r a n o sa 6 0 0 c m
termalne
v o d e (iz v r e l a b l a t n i h k u p a k a ) k r o z 3 s a t a k o d 5 4 C i o n d a r a z
s
rijeeno istom vodom n a 1000 c m ,

isparnoga
ostatka (100C) l*199g,
r a l n e sastojine
filtrovano
a
od
i ispareno,
ovoga otpada
dalo
na
je
mine
lO37g.
R a d i l o se k o d 5 4 C , j e r t o j e o p r i l i k e s r e d n j a t e m p e r a t u r a
bassinima blatnih
kupaka.
O d t a k o v o g a m a t e r i j a l a , r e k o h , p r a v e t. z. k u p a l i n o b l a t o " , a
t a se p r i p r e m a
renih bilinskih
sastoji
cesti
mehanikom
odjeljenju
veih
nerastvo-
od u p o t r e b l j i v o g a s i t n o g d e t r i t a .
Naziv blato" ne odgovara tomu materijalu. Balneolozi tim ime

nom oznauju sedimente, d o k j e na materijal, k a k o sam u uvodu
obrazloio, p r a v i
r e t,
m j e s t u u z r a s l o g a bilja.
t. j . p r o d u k t
I sudjelovanje
osobite r a s t v o r b e n a istom
m i n e r a l n e v o d e k o d te r a s
tvorbe i znatna koliina odlunih mineralnih njenih sastojina unilih

u o r g a n s k u t v a r k a o to
n a m i kemijska analiza
pokazuje
o p r a v d a v a z a ovaj c r e t p r e m a b a l n e o l o k o m u n a z i v o s l o v l j u
mineralni cret" za razliku od j e d n o s t a v n o g a
biljnoga
oznaku
creta".
O p r a v d a n o s t i o b i a j n o g a b a l n e o l o k o g n a z i v o s l o v l j a m o g l o bi se
tota prigovoriti,
ali d o k
n o m u cretu pripisuje
d a j e uputno upozoriti,
neka
da
se
ono upotrebljava
i d o k se m i n e r a l
osobita t e r a p e u t s k a vrijednost,
se i n a
Topuski cret
b l a t o m " , k a o to o p e n o b i v a , v e d a se n a z i v l j e i m e n o m
r a l n i c r e t " , koji m u i p r i p a d a .
drim,
ne bi nazivao
mine

Rad Jazu 1904

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rad Jazu 1904

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

RAD

Hiperstenski aoezit i dacit iz srebrnike okolice u Bosni.

Andeziti i daciti uz obalu Bosne. Od dra. M i e

jednoj g r u p i ploha lihoga reda,

napose plohi petoga

Revizija h r v a t s k e flore. (Revisio florae croaticae. [Nastavak])

Hiperstenski andezit i dacit iz srebrnike

geolokog z a v o d a u Bosni i Hercegovini,

uiti i z t o n i dio B o s n e , p a t a k o i o k o l i c u S r e b r n i c e . U s v o m opisu

( G r u n d z g e der Geologie von Bosnien

u n d H e r c e g o v i n a , W i e n 1880. p. 167.), d a j e najprije naao

klas i sanidin, p r i em k a o d a j e zadnji pretean". N a v o d i m ovo,

n e lei selo u n j a r i . T o se selo n a l a z i n a z a p a d u od ceste, j e d n o

Titze naao, a J h opredielio kao trahit,

prije n a v e d e n o g a opisa. O d m a h iza toga pie T i t z e :

prevladjuje vie p r a v o t r a h i t n o , nego andezitno kamenje. T i trahiti

o v d j e , p a d a j e z a m i e n i o i m e P o t o a r i " sa u n j a r i " . U tom

Ljubovije i k o d Lonjina blizu

podhvat Bonia" dao pretraiti i prouiti srebrniku

dacitno kamenje u srebr-

stranjenje p a k vriedno j e spomenuti ove podatke.

glavni pravac i ravno na pravac

plat kristalinski kriljavci. N a ' j u g o - z a p a d n o j

linskih kriljavaca. N a m n o g i h mjestih tvore kriljavci samo posve

n o g a m a s i v a i z t e g l a isto t a k o i r o k a (O'7 kim)

vice i D r i n e kod Ljubovije,

1 1 , a u irinu 3" kim.

zeleno, nego svietlo sivo, k a o i ono oko Srebrnice. Zeleno

u ovom kraju jo jednu vrstu eruptivnoga kamenja.

biljeke iz Bosne" u ovoj istoj

koji vode r u d a e " .

tinjevih kriljavaca i brusilovaca.

Hiperstenski andeziti obuhvaaju,

anezit smedje sive boje.

kod Ljubovije i u neposrednoj

nalazite kod Sikiria na Drini,

K a k o sam ve u poetku spomenuo,

unjarskoga k a m e n a posve odgovara potoarskomu kamenu.

U kamenu j a nisam naao

r a z l u i o biotit od amfibola. E v o , k a k o J o h n opisuje

tina i apacitno obrubljena.

krajnomu lanu labradora, pokazuju

rubu. Po prerezih simetrijskoga

prereza bez sraslakih lamela,

uz brid 0 0 1 : 0 1 0 neto p r e k o 19,

N a sitnih l e d c i h , koji se n a l a z e u o s n o v i , iznosilo j e

j e u k a m e n u vrlo obilan. On j e uto smedje boje i j a k a

magnetita jo i zrna plagioklasa i sitna zrnca rombskoga piroksena.

zrna glinenca, koja ga

ako i nije savrena.

lom i uviek paralelno potamnjenje. O n j e gotovo bezbojan, a pleoh r o i z m u n e m a ni t r a g a .

skoga piroksena jaim dvolomom i kosim

Crne n a k u p i n e magnetita, glinenca i piroksena, za koje

od v a n r e d n o finih u k l o p a k a . Bit e t o p o svoj prilici s t a k l o .

K a d bismo prema ovomu pokuali proraunati molekularni sastav,

dok j e optiko iztraivanje

crnim trahitom zove.

K a m e n j e n a o k o v r l o svje te pri lomljenju zvei. N j e g o v a

glinenca, sjajne listove biotita i ledce

p o s v e k r i s t a l i n s k a . O n a se sastoji p o g l a v i t o od sitnih i k r a t k o stu

k a o oiti p l a g i o k l a s i . U z to se vidi u osnovi m j e s t i m i c e n e t o r a z t r o i n e i n e k i m u t e , m a l o v a p n e n c a , a u z a nj i po k o j e s e k u n d a r n o

jednoga i drugog ledca ova

A k o potraimo vriednost, koja tomu broju odgovara u

Bd. 18. p. 531.), onda