Kozmetologija

Znaaj UV filtera i SPF faktora u

dermatokozmetikim preparatima

STUDENT
Nevena Crnogorac 175/11

MENTOR
Dr Zorica Potpara

PODGORICA 2014/2015
1

Sadraj
Predgovor.......................................................................................................................................................3
Skraenice u tekstu.............................................................................................................................4
Saetak.....5
1.Uvod...............................................................................................................................................6
2.UV ZRAENJE..............................................................................................................................7
2.1.Definicija i podjela UV zraenja..................................................................................................7
2.2.Dejstvo UV zraenja na kou......................................................................................................7
3.ZATITA KOE OD UV ZRAENJA...........................................................................................9
3.1.Tipovi koe.....................................................................................................................9
3.2.Preparati za zatitu koe od UV zraenja........................................................................10
3.2.1 Zatitni faktor preparata za zatitu od Sunevog zraenja (SPF-Sun protection
factor)11
3.2.2.UV Filteri u preparatima za njegu I zatitu koe....12
3.2.2.1. Kombinacija organskih UVA i UVB

filtera....13

3.2.2.2.KombinacijaorganskihneorganskihUV
filtera..13
3.2.3.Mineralni I hemijski UV Filteri koji se mogu nai u preparatima I njihova
uloga..................................................................................................14
3.2.4.Antisolarni preparati sa UV filtrima za svakodnevnu njegu koe....14
3.2.5.Neeljena dejstva UV filtera I opravdanost njihove primjene u preparatima za
svakodnevnu njegu.15

3.2.6.Pravilna upotreba preparata za zatitu od UV zraenja17

4.Zakljuak...18
2

Literatura..19
Biografija.20

Predgovor

U dananje vrijeme , ljekari, kozmetiari i drugi strunjaci sve ee navode tetno

dejstvo UV zraka na kou. Upotreba preparata sa aktivnim supstancama koje tite od UV zraka
je veoma rasprostranjena Na raspolaganju su nam kreme i drugi preparati sa esticama koje
odbijaju UV zrake sa koe i one sa hemijskim supstancama koje se apsorbuju u kou i
ponitavaju djelovanje sunevih zraka u kontaktu s koom, te one koje kombinuju oba aktivna
sastojka.
Mineralni filteri djeluju na drugaiji nain od hemijskih. S istim mineralnim filterima nije
mogue postii dovoljnu UVA zatitu s visokim SPF faktorima. Obino se kombinuju mineralni
i hemijski filteri u proizvodima kako bi osigurali maksimalni raspon zatitnih faktora s
umjerenom koncentracijom UV filtera.
Prilikom pisanja rada koristila sam se literaturom na srpskom i engleskom jeziku koja je
dostupna na internetu, kako bih prikupila podatke o definiciji UV filtera, SPF faktora i njihovim
karakteristikama, a takoe i neke podatke o dejstvu UV zraenja na kou i njenoj zatiti. Dala
sam osvrt na dejstvo i nain upotrebe preparata koji kao aktivne sastojke sadre fizike ili
hemijske UV filtere ili njihovu kombinaciju, opisala svojstva sastojaka i pribliila ulogu koju
imaju u preparatima.

Skraenice u tekstu

UV (eng.ultraviolet)-ultravioletno zraenje
ROS(eng.reactive oxygen species)-slobodni kiseonini radikali
DNK-deoksiribonukleinska kiselina
MMP- matriksne metaloproteinaza
SPF (eng.sun protection factor)-faktor zatite od sunca
U/V-ulje u vodi
V/U-voda u ulju
MED-minimalna eritemska doza
BB- beauty balm
UVAPF-(eng.UVA protection factor)-UVA faktor zatite
VIS-(eng.visible light)-vidljivi dio spektra

Saetak
Sa narastajuim saznanjima o tetnom dejstvu sunevog, prije svega UV zraenja, javila
se i potreba za spoljanjom fotoprotekcijom, kako bi se koa zatititila i sprijeila ili usporila
pojava neeljenih efekata UV svijetla sunanih opekotina, fotostarenja i fotokarcinogeneze.
Preparati za zatitu od sunca su zlatni standard za zatitu koe od fotooteenja. Svrha
primjene preparata za zatitu od sunca je da sprijee ili umanje tetne efekte UV zraenja na
kou i kosu.
Praktino, optimalna zatita od UVA i UVB zraenja moe se postii filterima irokog
spektra ili kombinacijom filtera za UVA i UVB podruje, kao i dodatkom fizikih blokatora.
Preparati za zatitu od sunca uglavnom sadre UVB hemijske apsorbere (organske
filtere) koji apsorbuju u UVB i samo djelimino u UVA dijelu spektra.U preparatima se
primjenjuju i fiziki (neorganski) UV filteri, tzv mineralni blokatori koji pruaju zatitu i od
UVA zraka.Glavna karakteristika svih preparata sa UV filterima je SPF (sun protection factor) ili
faktor zatite od sunca koji ukazuje na to koliko due se koa, nakon primjene preparata, moe
izlagati suncu, u odnosu na nezatienu kou.
Cilj ovog rada je da ukae na znaaj primjene UV filtera u dermatokozmetikim
preparatima namijenjenim zatiti koe tokom sunanja i u preparatima za svakodnevnu njegu
koe. Takoe su navedene i osobine i uloga najee korienih UV filtera, a razmatrana su i
njihova potencijalna neeljena dejstva i opravdanost masovne primjene u dnevnim kremama i
drugim antisolarnim preparatima.
Kljune rijei: koa ,UV zraenje, UV filtri, ,SPF, zatita

1.UVOD
Zatita od Sunevog zraenja predstavlja problem na globalnom nivou za sve ive
organizme na Zemlji. ivi organizmi iz biljnog i ivotinjskog svijeta su evolutivnim putem
razvili odbrambene mehanizme kao zatitu od UV zraenja. Potreba ljudi za prekomjernim
izlaganjem UV zraenju navela je ljudsku populaciju na pronalaenje novih naina zatite od ove
vrste zraenja, u vidu kozmetikih preparata koji se nanose na kou. U sastavu ovih preparata
nalaze se fiziki i hemijski filteri koji apsorbuju UV zraenje. Kada se danas govori o
fotoprotekciji, prije svega se misli na primjenu razliitih preparata za zatitu od sunevog
zraenja, uglavnom lokalno aplikovanih na kou.
Osnovna karakteristika preparata za zatitu od Sunevog zraenja je zatitni faktor. Vrijednost
zatitnog faktora istaknuta je na ambalai preparata, a odreuje vrijeme izlaganja UV zraenju
koje ne izaziva negativne efekte na koi. Do sada su postignute visoke vrijednosti zatitnog
faktora preparata , a proizvedeni su i total-block preparati sa zatitnim faktorom 50+ . Da bi
preparat za zatitu od sunca bio idealan, on mora da zadovolji itav niz vrlo strogih zahjteva koji
se odnose kako na njegovu efikasnost, kvalitet, stabilnost, nekodljivost, tako i lakou aplikacije
i povoljnu cijenu. Zatitni efekat se ostvaruje kombinacijom filtera i podloge, koja u velikoj
mjeri definie sva znaajna svojstva preparata.
Zatitni filteri su osnovne komponente ovih preparata i najcece se za postizanje visoke
vrijednosti zatitnog faktora kombinuje vie filtara iz dvije osnovne grupe, hemijskih ili UVapsorbera i fizikih
ili mehanickih filtera. Da bi preparat bio kvalitetan, efikasan i bezbjedan, on mora da posjeduje
minimalnu mogunost iritacije i senzibilizacije, da formira film na povrini koe, da bude
vodootporan i da koi obezbijedi i sve komponente koje su joj neophodne u ekstremnim
uslovima u kojima se nalazi prilikom sunanja .Takoe, savremeni kozmetiki preparati danas
imaju u svom sastavu i UV filtere, ak i ako nisu namijenjeni prvenstveno za tu svrhu jer je koa
svakodnevno izloena dejstvu UV zraka koji mogu dovesti do breg starenja koe,ali i nekih
ozbiljnijih oboljenja, kao to je melanom.
Svakodnevna zatita od Sunca, korienje kozmetikih preparata s filterima za UV
zraenje (UVA+UVB) doprinijee usporavanju starenja koe (kao i spreavanju nastanka
karcinoma koe).

2. UV ZRAENJE
2.1.DEFINICIJA I PODJELA UV ZRAENJA
UV oblast obuhvata oblast najkraih talasnih duina optikog dijela elektromagnetnog
spektra, odnosno zraenje najvee energije. Na osnovu dejstva ultraljubiastog zraenja na
odreene sisteme i efekata koji nastaju kao posljedica ovog djelovanja, postoji nekoliko podjela
UV zraenja (slika 1.)

Slika 1. Spektar uv zraenja

UVC zraenje se u potpunosti apsorbuje u stratosferi od strane ozonskog omotaa,

UVB zraenje je najaktivniji dio Sunevog zraenja, najaktivnije izmeu 10 i 15h u toku
cijele godine i prodire u kou do bazalnog sloja epiderma.Nosi veliku koliinu energije,
pa oko 1000 puta lake izaziva akutne opekotine nego UVA. UVB uglavnom izaziva
direktna oteenja DNK i elijskih proteina, mada moe da izazove i oteenja
indirektnim putem, formiranjem slobodnih radikala (ROS), smanjenjem nivoa
antioksidanata i fotoizomerizacijom cis-urokanske kiseline u trans formu, to sve kao
posledicu ima fotostarenje i fotokarcinogenezu. Smatra se da UVB predominatno utie na
nastanak bazocelularnog i skvamocelularnog karcinoma koe, i supresiju imunog sistema
koe.
UVA ini oko 95% ukupnog sunevog zraenja na povrini Zemlje i zbog vee talasne
duine prodire u kou sve do sredinih slojeva derma. UVA zraenje je oko 1000 puta
efikasnije u izazivanju neposrednog tamnjenja od UVB, to je posledica intezivirane
sinteze melanina u epidermu. Intenzivno izlaganje UVA zraenju moe da dovede do
pojave opekotina , a prolongirano, moe da dovede do oteenja struktura u dermu i
fotostarenja. UVA izaziva oteenja elija mahom indirektno, preko formiranja ROS.
Danas se UVA povezuje sa nastankom oko 67% malignih melanoma.

2.2. Dejstvo UV zraenja na kou

Posljedice djelovanja UV zraenja koje osjete ivi organizmi zavise od
frekvencije i intenziteta zraenja, vremena izlaganja zraenju, kao i od imunolokog sistema
samog organizma. Koa stalno prima odreenu dozu UV zraenja. Dio zraenja koje pada na
povrinu koe se zaustavlja u povrinskom sloju koe koji se naziva epidermis. Od cjelokupnog
UV spektra UV-B dio spektra (=290-320nm) najintenzivnije djeluje na kou putem velikog
broja razliitih fotohemijskih i fotobiolokih efekata koji mogu biti kako pozitivni tako i
negativni. Na primjer, zraenje odreene talasne duine izaziva stvaranje vitamina D u koi, ali
3
7

zraenje istih talasnih duina moe izazvati i proces mutacije, starenja koe itd. Kao pozitivan
efekat djelovanja UV zraenja na kou moe se navesti konverzija provitamina 7dehidroholesterola u vitamin D . Aktiviranje zatitnih mehanizama koe (zadebljanje
3
epidermisa, proces melanogeneze u kojem nastaje tamni pigment melanin itd.) takoe predstavlja
pozitivan efekat.
Fiziki procesi koji se odigravaju kada UV zraci padnu na kou su :
refleksija
refrakcija
difrakcija ili prava apsorpcija
Refleksija predstavlja odbijanje fotona bez razmjene energije, nema efekata zraenja na
kou
Transmisija je proces proputanja zraenja do dermisa i krvnih sudova
Apsorpcija
zraenja
se
moe
dogoditi
u
hromoforama
(slika2)

slika 2
Da bi se ostvarilo bioloko dejstvo UV zraenja , fotoni energije prolaze kroz slojeve koe i
bivaju apsorbovani od strane hromofora elijskih molekula koji transformiu energiju u
hemijski signal i od ije dalje bioloke reakcije zavise efekti UV zraka. Najvanije hromofore u
ljudskom organizmu su melanin DNK, RNK; proteini, lipidi,voda, aromatine aminokiseline,
trans-urokanska kiselina i dr.
UV zraenje moe da izazove tetna dejstva na ljudski organizam preko dva razliita
mehanizma: bilo direktnom apsorpcijom energije svetlosih fotona od strane hromofora to
dovodi do fotoindukovanih reakcija, bilo indirektno, preko procesa fotosenzibilizacije, gdje
endogeni ili egzogeni senzibilizator apsorbuje UV. Posljedine fotobiohemijske reakcije
izazivaju promjene u elijskoj i tkivnoj biologiji, prije svega formiranjem slobodnih radikala
- Reactive Oxygene Species (ROS)
S obzirom na to da UVA i UVB imaju razliitu talasnu duinu i razliitu dubinu prodiranja,
kao i mogunost djelovanja na razliite hromofore, UVB i UVA zraenje imaju I razliite efekte
na kou ljudi. Efekti UVA se manifestuju obino poslije dugotrajnog izlaganja, ak i u niskim
dozama. Smatra se da UVA stimulie formiranje matriksnih metaloproteinaza(MMP) enzima
koji razaraju elastin i kolagen u dermalnom matriksu, to, ako se ne prevenira dovodi do
znaajnog gubitka u elasticitetu koe i naglaenog boranja, te tako dovodi do prevremenog, ili
fotostarenja. UVA remeti antigen prezentujue funkcije epidermalnih elija, smanjenje broja
8

Langerhansovih elija i na taj nain izaziva imunosupresiju, to indirektno doprinosi nastanku

karcinoma. UVA moe da izazove oteenja jedarne i mitohondrijalne DNK, te i na taj nain
izazove mutacije i nastanak karcinoma, a takoe moe da izazove fototoksine i fotoalergijske
reakcije uz poveavanje broja inflamatornih elija u dermu..
UVB obino izaziva akutne reakcije, najee u vidu crvenila i opekotina, ali i pojaane
pigmentacije, mada moe da ima i hronine efekte koji se obino manifestuju kao
imunosupresija, mutacije i fotokarcinogeneza, prije svega nemelanomskih karcinoma koe.
Melanin je pigment koji se normalno stvara u ljudskoj koi, u melanocitima smjetenim u
bazalnom sloju epiderma, gdje ine 5 10% svih elija. Predominantno odreuje boju koe i
kose. Posle izlaganja UV zraenju pojaava se sinteza melanina u koi i njegova poveana
koncentracija ima zatitnu ulogu , prije svega DNK od tetnog dejstva UV zraka.
Pored prethodno opisanih reakcija na duu ekspoziciju ultravioletnom zraenju, koja je u
zavisnosti od fototipa koe zajednika za sve ljude, postoje i neodgovarajue reakcije na sunevo
zraenje, koje su posljedica nekih specifinih ili individualnih osobina pojedinaca. Stoga suneva
svjetlost moe da izazove i promjene i oboljenja sa karakteristinom klinikom slikom, kod
posebno predisponiranih osoba. Ove poremeaje nazivano zajednikim imenom fotosenzitivne
dermatoze. Fotosenzitivnost je ea kod ena (63%).
U fotosenzitivne dermatoze moemo ubrojati etiri grupe oboljenja:
steene idiopatske fotodermatoze
dermatoze koje se pogoravaju pri izlaganju UV zraenju
fotosenzibilizacija lijekovima i hemijskim supstancama
genetske i metabolike fotodermatoze

3.Zatita koe od UV zraenja

3.1.Tipovi koe
1975. godine konvencijom je odreeno est tipova koe. Podjela je izvrena prema nainu
i brzini reakcije na Sunevo zraenje:
Tip I - keltski tip koe: lako gori, nikada ne tamni. Svijetle oi, bijeli ten sa pjegama.
Naee zastupljen u Kanadi i na krajnjem sjeveru Evrope
Tip II- germanski tip koe: lako gori, vrlo malo tamni. Oi plave, smee ili boje ljenika,
kosa ria ili svijetla, a ten svijetao.
Tip III- srednjoevropski, kavkaski tip koe: umjereno gori, postepeno i ravnomjerno
tamni, ne mnogo. Ten je srednje svijetao.
Tip IV- mediteranski, mongolski, orijentalni ili hispano tip koe: minimalno gori i
uvijek dobro tamni do srednje tamne nijanse. Koa je svijetla ili umjereno tamna, oi i
kosa su tamnosmee boje.
Tip V- hispano, indijanski (Ameriki i istoni Indijanci) tip koe: rijetko gori, dobro
tamni do tamnobraon nijanse. Neosunana koa je vrlo tamna.
Tip VI-crni (afriki i ameriki crnci, austrlijski i junoindijski Aboridini): koa nikad
ne gori, ima veliku koliinu pigmenta , potpuno je crna i bez sunanja.
Postoji trideset pet nijansi crne, a samo sedam nijansi bijele koe. Boju koe odreuju koliina, veliina,
oblik i raspored granula u kojima se nalazi pigment melanin (tzv. melanozomi). U koi
crnaca nalaze se vei i brojniji melanozomi nego kod bijelaca, to omouava etiri puta veu
sintezu melanina.
9

3.2.Preparati za zatitu koe od UV zraenja

Preparati za zatitu od UV zraenja predstavljaju sloene kozmetike proizvode koji imaju
ulogu zatitnog mehanizma. Istovremeno ovi preparati sadre supstance koje njeguju, hrane i
odravaju kou vlanom i kvalitetnom.Ovdje ubrajamo preparate namijenjene za zatitu koe u
toku sunanja, kao i preparate za svakodnevnu njegu (npr. dnevna krema, BB krema, puder) koje
u svojoj formulaciji sadre UV filtere.
Uspjeno formulisan preparat za zatitu od sunca je viefunkcionalan proizvod koji treba da
prui adekvatnu zatitu od sunca, ali i da kou dodatno hidratie, titi od oksidativnog stresa, tj.
posjeduje sveobuhvatni anti-age efekat. Ono to bi dobar zatitni preparat trebalo da ispunjava
je da:
- obezbjeuje zatitu od UVB,
- obezbjeuje zatitu od dugotalasnih UVA,
- djeluje protiv ROS,
- ima aktivne sastojke koji aktiviu mehanizme za reparaciju oteenja DNK,
- da su filteri koje sadri stabini i bezbjedni.
to se tie izrade preparata za zatitu koe od Sunevog zraenja potrebno je ispuniti
odreene zahjteve:
minimalan iritacioni potencijal (minimalne koliine konzervanasa, parfema,
antioksidanasa itd. u sastavu preparata)
da sadri komponente koje vlae, hrane i njeguju kou
netoksinost
mogunost brzog i lakog nanoenja na kou
vodootpornost, substativnost sa koom i fotostabilnost
neisparljiv i da ne boji odjeu
odgovarajua cijena na tritu kako bi bio dostupan to veem broju ljudi
Da bi zatitno sredstvo bilo prihvaeno od strane potroaa mora da ispuni i neke druge
zahtjeve, prije svega u smislu estetike i mogunosti korienja. Ove osobine zavise od nosaa
(vehikuluma) odnosno supstanci koje nose zatitne filtere. One moraju da obezbijede dobru
razmazivost, prijatan osjeaj na koi, eventualnu vodootpornost, fotostabilnost i trajnost. Danas
zatitni preparati postoje u obliku kremova, losiona, spreja, gela, stika, ulja, upravo u zavisnosti
od vrste i sastava nosaa. Takoe, savremeni kozmetiki preparati danas imaju u svom sastavu i
UV filtre, ak i ako nisu namijenjeni prvenstveno za tu svrhu.
Preparati za zetitu od sunca su najee U/V ili V/U emulzioni losioni ili kremovi, a
mogu biti, mada ree, i u obliku gela ili oleogela, mikoremulzija ili ulja za sunanje. Mnogo
rjee su u obliku stika, pjene i aerosola.
Emulzije-U/V emulzije su najee, lako ih je stabilizovati i UV filtri se u njih
lako uklapaju. Manje su otporne prema vodi od V/U emulzija ali daju dobar
osjeaj na koi nakon primjene i lako se nanose. V/U emulzije su postojanije
prema vodi.
Gelovi -Dijele se na vodene i uljne gelove. Vodeni gelovi imaju svojstva slina
losionima, ali se jednostavnije
primjenjuju zbog viskoznosti, dok su uljni gelovi vodootporni ali se teko primjenjuju na
kou.
10

Aerosoli- Dobri za pjene, problem je da pri

povienim temperaturama postoji mogunost putanja pogonskog
plina i eksplozija. Danas dolaze bez pogonskih plinova
Losioni - Prikladni jer se ne lijepe na kou, ali teko je ugraditi vie UV filtara
(nii SPF) i nisu vodootporni.
Ulja - irazito vodootporna, pruaju
slabiju zatitu od UV zraenja od emulzija, koriste se za ve potamnjelu kou.
Stikovi- Nisu dobre mazivosti i neprikladni za cijelo tijelo, stoga se koriste samo za nos
ili obraze

3.2.1. Zatitni faktor preparata za zatitu od Sunevog zraenja (SPF-Sun

protection factor)
Osnovna osobina preparata za zatitu od Sunca je zatitni faktor (Sun Protection Factor,
SPF, engl.). SPF se definie kao broj koji pokazuje koliko puta due ovjek moe biti izloen
dejstvu UV zraenja uz primjenu zatitnog preparata nego bez njega, a da pri tome ne doe do
pojave prvog vidljivog crvenila na koi. Zatitni faktor predstvalja odnos vrijednosti minimalne
eritemske doze (MED) za zatienu i nezatienu kou. MED moe da se izrazi kao vrijeme
izlaganja ili kao doza zraenja koja izaziva teko uoljivu reakciju 20-28-og sata nakon
izlaganja UV zraenju, odnosno, jednostavnije reeno, SPF je mjera koja oznaava koliko dugo
je mogue ostati na suncu bez opasnosti od opekotina u odnosu na okolnosti bez
zatite. Na primjer, ako bez zatite nastanu opekotine nakon 10 minuta, SPF 30 teoretski
omoguuje 300 minuta izloenosti suncu bez opasnosti od pojave crvenila. SPF (Sun Protection
Factor) skala nije linearna

SPF 15 blokira 93% UVB zraka

SPF 30 blokira 97% UVB zraka
SPF 50 blokira 98% UVB zraka

To znai da SPF 30 daje samo 4% vie zatite u odnosu na SPF 15 to moe da zbuni potroae
U EU Preporuci je predoena kategorizacija stepena zatite. Preporueno je uz
SPF broj oznaiti u koju kategoriju zatite od sunca se ubraja proizvod: niska,
srednja, visoka ili vrlo visoka. Kategorija zatite treba biti jednako istaknuta i uoljiva
na proizvodu kao i SPF faktor. U EU proizvodi sa SPF 6 i 10 se oznaavaju kao niski, sa
SPF 15,20 i 25 kao srednji i sa SPF 30 i 50 kao veoma visoki stepen zatite, uz uslov da stepen
UVA zatite bude najmanje jedna treina vrednosti SPF.Osim kategorizacije je uveden i pojam
minimalne zatite od UVB zraenja.
Minimalna zatita od UVB zraenja koju proizvod za zatitu od sunca mora
pruati je SPF 6. Dakle, proizvodi koji imaju zatitni faktor manji od 6 se ne bi trebali
obiljeavati kao proizvodi za zatitu od sunca. Pored vrijednosti zatitnog faktora na ambalai je
naznaen i dio spektra UV zraenja na koji se SPF odnosi. SPF na svim preparatima predstavlja
faktor zatite od UV-B zraenja, a kod onih koji sadre i UV-A filter na ambalai je naznaeno
zvijezdicom ili nekim drugim oznakama. esto se koristi i termin irok spektar zatite
(broad band protection, engl.) kada preparat sadri i UV-B i UV-A filter.

11

Djelovanje zatitnih preparta na kou je individualno. Da bi se preparati za zatitu od Sunevog

zraenja pravilno koristili potrebno je znati vrijeme za koje koa pojedinca pocrveni kada je
izloena UV zraenju podnevnog Sunca. Mnoenjem ovog vremena izlaganja sa brojnom
vrijednou zatitnog faktora, koja je oznaena na ambalai preparata, svaki pojedinac moe
izraunati koliko dugo je njegova koa zatiena preparatom odreenog zatitnog faktora. to je
koa osjetljivija, bre gori na Suncu, pa je poeljno da osobe sa ovim tipom koe koriste
preparate sa visokim zatitnim faktorom (SPF 20 i vie).

3.2.2.UV Filteri u preparatima za njegu i zatitu koe

UV (ultraviolet) filteri su aktivni sastojci koji spreavaju prodor UV zraka kroz kou.UV filetri
imaju sposobnost apsorpcije, refleksije ili rasijanja zraka iz UV dijela spektra. Interakcija estica
zatitnih filtara sa UV zraenjem koje dospijeva na povrinu koe prikazana je na Slici 3

Slika 3

Schwartz i Peck su 1947. godine prvi objavili da preparati koji sadre supstance kao to je
pigment u obliku tenosti, krema ili pudera, imaju sposobnost da sprijee ili potpuno uklone
tetno djelovanje UV zraenja . Istovremeno, ove supstance tite kou od opekotina i nastanka
tamnog tena. Kao najefikasniji pigmenti koji ulaze u sastav zatitnih preparata pokazali su se
ZnO, TiO2 i kalamin. Visoke koncentracije pigmenata izazivaju efekat make up-a (bojenje
koe) pa se dugo vremena ove supstance nisu koristile u preparatima. . Zatitni filteri odnose se
na zatitni dio cijelog UV-B dela spektra i mali dio UV-A dijela spektra ultravioletnog zraenja i
nazivaju se filtri irokog spektra. Podjela zatitnih filtra je izvrena prema nainu djelovanja na
kou odnosno prema vrsti reakcije sa fotonima UV zraka. Prema ovakvoj podjeli filetri se dijele
na fizike ili mehanike i hemijske ili UV apsorbere.
1. Fiziki ili mehaniki filteri (mineralni blokatori) djeluju tako to reflektuju ili rasipaju
UV zrake , mada pojedini mogu da imaju i apsorptivna svojstva . Fiziki filtri su
neselektivni to znai da stupaju u interakcije sa fotonima svih energija odnosno sa
zraenjem svih talasnih duina.
Ovoj vrsti zatitnih filtera pripadaju neorganska hemijska jedinjenja, najee
oksidi, sulfati metala kao to su TiO , ZnO, silikati itd. Preparati mogu da sadre veliku
2
koliinu ovih supstanci s obzirom da ovi filteri nemaju tetno dejstvo po ljudski organizam.
12

Meutim, visoke koncentracije ovih jedinjenja u preparatima izaziva efekat mejk-apa (make-up
efect, engl.) tj. bojenje koe, pa se godinama izbjegavala primena ovih filtera u preparatima Zbog
pojave ovakvog negativnog efekta poela je upotreba mikroniziranih, ultrafinih pigmenata
(nanoestice) koji ne interaguju sa VIS zraenjem (ne pojavljuje se vidljiv trag na koi) ali
efikasno tite kou od UV zraenja. Kombinacije TiO2 i ZnO se esto koriste u proizvodima za
zatitu od sunca kod djece i osoba osjetljive koe, kao i u prirodnoj kozmetici.
2. Hemijski filteri ili Uv adsorberi(organski UV filteri) su uglavnom aromatina
jedinjenja i djeluju tako to apsorbuju UV zrake visokog intenziteta. Najee korieni
hemijski filtri u preparatima su: Etiheksil metoksicinamat, Etilheksil Triazon, Oktokrilen,
Oktil Metoksicinamat, Oksibenzon, Dietilheksilfenol Metoksifenil Triazin ,Padimate O,
Cinoksat, Ensulizol, Homosalat, Oktinoksat, Oktinsalat, Trolamin salicilat. UVB filteri su
veoma efikasni i mogu da blokiraju i do 90% UVB zraenja.. . U interakciji ove
supstance mijenjaju svoju strukturu, a fotoni UV zraka smanjuju svoju energiju odnosno
poveavaju talasnu duinu. Dobijeno zraenje je sada dio IR spektra koje prodirui kroz
povrinski sloj samo zagrijava kou i daleko je manje tetno od UV zraenja. Promjene
strukture hemijskih filtera moe da izazove alergijske i fotosenzibilizacione reakcije u
koi koje bi se mogle ubrojati u negativne efekte koje izazivaju preparati.
Danas nema filtera u zatitnim kremovima koji bi imao zatitni efekat protiv cijelog
spektra UVA zraenja, ali postoji mnogo supstanci koje imaju manji ili vei zatitni
efekat od UVA i najee korieni su Avobenzon, Ekamsul, Meradimat,
Dioksobenzon (koji je i UVB filter)

3.2.2.1. Kombinacija organskih UVA i UVB filtera

Mnogi proizvonai preferiraju ovaj nain postizanja minimalnog SPF i UVAPF
Ponekad je potrebno kombinovati nekoliko UV filtera kako bi se postigla
irokospektralna zatita. Kod takvih kompleksnih formulacija posebnu panju je
potrebno obratiti na zakonska ogranienja koliine pojedinog UV filtera u proizvodu.
Zbog visoke koncentracije UV filtera ovakve formulacije mogu biti vrlo skupe, a uz to
organski filteri su esto slabe fotostabilnosti

3.2.2.2.Kombinacija organskih i neorganskih UV filtera

Ovo je najei nain postizanja visokog SPF faktora uz zadovoljavanje minimalne
zatite od UVA zraenja zbog relativno niske koliine UV filtera koju je potrebno
upotrijebiti. Treba biti oprezan jer neki organski filteri (npr. Butyl
Methoxydibenzoylmethane) mogu reagovati i s titan dioksidom pa proizvod moe da poprimI
utu boju.U Aneksu VII Kozmetike direktive se navodi lista dozvoljenih UV iltera I njihove
maksimalne koncetracije.

3.2.3.Mineralni i hemijski UV Filteri koji se mogu nai u preparatima i

njihova uloga
Mineralni blokatori

13

Cink oksid (Zinc Oxide) titi od UVA i UVB zraenja, apsorbuje i reflektuje zrake irokog
spektra, uglavnom ne izaziva iritaciju.
Titanijum dioksid (Titanium Dioxide) titi od UVA i UVB zraenja iako ne odbija sav spektar
UVA zraka.
Hemijski filteri
Avobenzone apsorbuje ceeli spektar UVA zraka, moe biti fotonestabilan.
Tinosorb S apsorbuje UVB i UVA zrake, fotostabilan.
Tinosorb M apsorbuje UVB i UVA zrake, fotostabilan i ne izaziva iritacije na koi.
Mexoryl SX apsorbuje UVA zrake, ne ulazi u kou, ne titi od cijelog UV spektra pa ga je dobro
kombinovati s jo nekim filterima.
Mexoryl XL apsorbuje UVA zrake, ne ulazi duboko u kou.
Helioplex apsorbuje UVA zrake i djelimino UVB zrake, nije vodootporan.
Octinoxate apsorbuje UVB zrake, dobro se upotpunjava s ostalim filterima.
Octocrylene apsorbuje UVB zrake i delimino UVA zrake, fotostabilan. Neka istraivanja
povezuju ga sa pojavom slobodnih radikala i fotoosjetljivou koe pri dugotrajnoj upotrebi.
Oxybenzone apsorbuje UVA zrake i djelimino UVB zrake, pomae stabilizaciji ostalih UV
filtera. Prema nekim istraivanjima, upotreba ovog filtera povezuje se s promenama DNK
strukture.
Cinoxate apsorbuje UVB zrake.
Octisalate apsorbuje UVB zrake, vodootporan.
Homosalate apsorbuje UVB zrake.
Uvinul T 150 apsorbuje UVB zrake, vodootporan, ali nema dugo trajanje.
Aminobenzoic acid apsorbuje UVB zrake, moe izazvati alergije
Padimate O apsorbuje UVB zraenja, vodootporan, povezuju ga s promenama na DNK.
Ensulizole apsorbuje UVB i j UVA zraenje, vrlo lagan na koi, jo se prouava njegova
konana djelotvornost.
Dioxybenzone apsorbuje UVB zraenja i djelimino UVA zraenja.

14

Meradimate apsorbuje UVA zrake.

Sulisobenzone apsorbuje UVB i UVA zrake, fotostabilan, ali ulazi u kou.
Trolamine salicylate apsorbuje UVB zrake, bez mirisa, jo se ispituje.
Enzacamene apsorbuje UVB zrake, prema nekim istraivanjima moe imati efekat na
produkciju estrogena u tijelu.
Bisdisulizole Disodium apsorbuje UVA zrake, fotostabilan, ne razgrauje se u vodi.
Uvinul A Plus apsorbuje UVA zrake, fotostabilan, dobro se slae s ostalim filterima, moe
osigurati djeliminu zatitu od slobodnih radikala.
Uvasorb HEB apsorbuje UVA i UVB zrake.
Parsol SLX apsorbuje UVB zrake.
Amiloxate apsorbuje UVB zrake.

3.2.4.Antisolarni preparati sa UV filtrima za svakodnevnu njegu koe

Jedna od posljedica prekomjernog sunevog zraenja je prevremeno starenje koe.
Fotostarenje je danas posebno izraeno, zbog poveane koliine UV zraenja, ali i zbog mode
preplanulog tena. Ono se smatra odgovornim za ak 90% problema vezanih za starenje
koe.Fotoostajrela koa je: suva (zbog smanjenog sadraja vode), zadebljala, nezdravo ukaste
boje, neravnomjerno pigmentisana (solarne starake pjege), sa dubokim borama i proirenim
povrinskim kapilarima, ali i podlonija nastanku karcinoma. Znaaj antisolarnih preparata za
svakodnevnu njegu koe jeste u njihovoj preventivnoj ulozi i spreavanju daljeg fotostarenja.
Ovakvi preparati obezbjeuju hidrataciju i UV zatitu kao osnovu njege koe lica, vrata i ruku.
Preporuuje da faktor zatite (SPF) u ovim proizvodima bude najmanje 15. Antisolarni preparati
se posebno preporuuju u periodu od proljea do kasne jeseni, kao i tokom sunanih zimskih
dana. Vano je nanositi ih na sve suncu izloene dijelove tela. Koa u predjelu oko oiju, kao i
koa vrata je tanja i zbog toga podlonija nastanku bora.
Dakle, hidrantne, zatitne kreme, sa SPF faktorom 15 ili 20 nisu ni preparati za zatitu od
sunca koje koristimo na moru ili planini niti anti-age preparati koji e nas podmladiti. Zbog
okruenja u kojem ivimo, ovakvi preparati su postali dio svakodnevne njege osobe koja nastoji
da odri zdrav, svje i mladalaki izgled svoje koe.
Ne treba zaboraviti da je UV zraenje prisutno tokom cijele godine, ak i tokom oblanih dana.
Na njegovo djelovanje su posebno osetljive osobe svijetle puti i kose, kao i osobe sa pjegama ili
drugim pigmentacijama. Antisolarni preparati su posebno pogodni kod osoba koje su alergine
na sunce, kao i kod osoba na terapiji lijekovima koji mogu izazvati fotosenzitivne reakcije na
15

koi (spreavanjem interakcija UV zraka sa lijekom zatieni smo od potencijalnih reakcija

preosetljivosti na sunce).

3.2.5.Neeljena dejstva UV filtera i opravdanost njihove primjene u

preparatima za svakodnevnu njegu
Pored pozitivnih, UV zatitna sredstva imaju i sporedne efekte, od kojih neki mogu da
imaju ozbiljne posljedice. Ovo se odnosi na smanjenje sinteze vitamina D pri intenzivnom
korienju zatitnih sredstava, alergijske i fotoalergijske reakcije na pojedine filtere i eventualnu
sistemsku apsorpciju pojedinih sastojaka.
UV-filteri su u svojoj osnovi hemijske supstance, bez obzira da li se radi o organskim ili
fizikim koji uz zatitu koju nude, istovremeno na razliite naine optereuju kou. Neke od njih
koa apsorbuje, drugi na koi stvaraju film i kao takvi zatvaraju pore te tako oteavaju samo
disanje koe, to je posebno neprijatno kod mjeovite ili masne koe koja je sklona nastanku
nepravilnosti. Proizvodi koji sadre fizike UV filtere (zink oksid, titan dioksid) ne apsorbuju se
kroz kou, fotostabilni su tj. ne raspadaju se pod djelovanjem solarne energije, imaj bolji zatitni
efekat na UVA zrake od organskih supstanci te su prikladnije za osobe sklone alergijskim
reakcijama koe.Meutim, mineralne blokatore poeljno je koristiti jedino u obliku krema (ne u
obliku sprejeva ili pudera) ako su korporirani kao nano estice koje u sluaju inhalacije ili oralne
primjene mogu uzrokovati oteenje organa prilikom ulaska u na krvotok. Ako se u
proizvodima nalaze u neotopljenom obliku, ovog tetnog efekta nema. S druge strane, organske
supstance mogu se apsorbovati kroz kou i time uticati na hormonsku ravnoteu, izazvati
alergijske reakcije i druge toksine reakcije. Meu najsigurnijim organskim molekulama su
ecamsulen (Mexoril), Tinosorb S i M te avobenzon (u maksimalnoj koncentraciji od 3% za
optimalnu UVA zatitu). Oganski blokator koji bi trebali izbjegavati upravo zbog velike
apsorpcije, naruavanja hormonske ravnotee, pojave alergijskih reakcija i drugih tetnih
posljedica jest oxybenzon (ili benzophenon-3), jedan od najrairenijih blokatora.
U svakom sluaju, ako je disanje koe oteano, koa ne moe nesmetano da izvrava sve
svoje prirodne funkcije. tavie u sluaju upotrebe kozmetike za njegu s ugraenim UVfilterima, kou dodatno, svakodnevno optereujemo. U sluaju kozmetike za sunanje ta
upotreba nije upitna, a u sluaju svakodnevne njege, njene slabosti sigurno su vidno vee od
koristi koje bi mogli imati. Drugaije reeno: zato bi svakodnevno optereivali kou ako je rizik
za njena oteenja zbog dnevne izloenosti relativno mali, odnosno ako oteenja koe moemo
izbjei i na druge naine. to je vea vrijednost SPF-a to je vei broj filtera koje je bilo potrebno
uvrstiti u proizvod, to posledino znai i vee optereenje za kou. UV- filteri u dekorativnoj
kozmetici imaju isti efekat i djelovanje kao i UV-filteri u kozmetici za njegu. S jedne strane
pruaju zatitu, a s druge strane, na ve spomenute naine, optereuju kou. I u ovom sluaju
vai isto: to je vii SPF koji sadri dekorativna kozmetika, to je vee optereenje koe. Na
primjer,puderi, sami po sebi, bez ugraenih UV-filtara, sadre pigmente mineralne estice,
koje odbijaju UV zraenje, ime ve pruaju nisku zatitu od sunca, iako to nije deklarisano na
samom proizvodu. Trajanje te zatite uobiajeno pokriva ono vrijeme koje smo u prosjeku
neposredno izloeni sunevim zracima. Ukoliko osoba upotrebljava puder, potreba za
svakodnevnom, dodatnom upotrebom kozmetike za njegu i dekorativne kozmetike koja prua
dodatni SPF utoliko je manja.U tabeli1 je naveden popis UV filtera njihova potencijalna

16

toksina svojstva po ljudski organizam. Zbog ovih svojstava danas se vode polemike o
opravdanosti upotrebe UV filtera u preparatima za njegu koe,I u dekorativnoj kozmetici.

Supstanca

APSORPCIJA

TOKSINOST

Proizvodi sa najveim rizikom za nae zdravlje

Apsorpcija putem koe,
potvrena u majinom

4-Methylbenzylidene camphor

Brojni poremeaji
hormonske ravnotee

mlijeku

Benzophenone-3 (oxybenzone)

Apsorpcija putem koe 19%, potvrena u majinom

Uestale fotoalergijske
reakcije, tee naruavanje

mlijeku i urinu

hormonske ravnotee
Poremeaji hormonske

3-Benzylidene camphor

ravnotee
Octylmethoxycinnamate(OMC)

Padimate O

Apsorpcija putem koe,

potvrena u majinom

Estrogeni efekt, redukcija

tiroidnih hormona,

mlijeku i urinu

alergijske reakcije

Apsorpcija putem koe,

potvrena u majinom

Estrogeni efekt, oteenja

DNA, alergijske reakcije

mlijeku

Proizvodi s umjerenim rizikom za nae zdravlje

Apsorpcija putem koe,
potvrena u majinom
mlijeku
Apsorpcija putem koe,
potvrena u urinu
Apsorpcija putem koe 1%
, nije potvrena u majinom
mlijeku
Apsorpcija putem koe 1%

Octocrylene

Ensulizole
Homosalate

Sulisobenzone(Benzophenone4)
Zinc Oxide

Izrazito niska razina

apsorpcije

Titanium Dioxide

Izrazito niska razina

apsorpcije

Blaga do umjerena iritacija

koe

Povremene prijave
fotoalergijskih reakcija
Pojedini dokazi o uinku na
hormonski status, toksini
metaboliti
Pojedini dokazi o uinku na
hormonski status
Nema dokaza o fotoalergijski
reakcijama I uinku na hormo
prilikom inhalacije nano
estica, oteenja plunog tk
oksidativni stres organa

Proizvodi s najmanje rizika za nae zdravlje

Avobenzone

Apsorpcija in vivo 0.8%

Octisalate

Apsorpcija in vivo 0.16%

17

Nema uinka na hormonski

status, rijetko alergijske
reakcije
Rijetko alergijski dermatitis

Mexoryl SX
Tinosorb M
Tinosorb S

Apsorpcija in vivo 1%

Nema uinka na hormonski

status, rijetko aletgijske reak

In vitro mjerenja pokazala

nisku apsorpciju
In vitro mjerenja pokazala
nisku apsorpciju

Nema uinka na hormonski

status i bez alergijskihreakcij

Tabela

3.2.6.Pravilna upotreba preparata za zatitu od UV zraenja

Pravilno doziranje i primjena proizvoda za zatitu od sunca su jednako vani kao i

njegov odabir. ak ni najbolji proizvod za zatitu od sunca ne moe garantovati
zatitu od sunca ako se ne koristi na ispravan nain. Brojne studije su
pokazale da potroai ne nanose dovoljno proizvoda za zatitu od sunca da bi mogli
postii deklarisan steen zatite.
U EU Preporuci se navodi kako je da bi se postigla maksimalna naznaena zatita
(SPF), potrebno je nanijeti oko 2mg/cm2 sadraja, to je otprilike 36g ili 6 punih ajnih
kaika proizvoda za zatitu od sunca, za jedno nanoenje kod odrasle osobe.
Nanoenje manje koliine od preporuene rezultira slabijom zatitom od sunca.
Preporuuje se na proizvodu istaknuti kako ga je potrebno nanijeti prije izlaganja
suncu u dovoljnoj koliini te tokom dana esto nanositi posebno nakon kupanja ili
znojenja. Neki proizvonai su se dosjetili da i na primarnoj ambalai grafiki oznae
nivoe do kojih se mora potroiti preparat u jednom nanoenju. Zatitni proizvod je potrebno
nanjeti svakih dva do tri sata iako je na proizvodu
oznaeno vodootporno jer niti jedan proizvod nije u potpunosti vodootporan te se
boravkom u vodi djelimino ispire.
Za masnu kou se preporuuje gel ili sprej koji imaju svojstvo apsorbcije masti,a ako
za suhu kou kreme koje vlae kou. Kod mjeovite koe treba koristiti losion.
Dva proizvoda jednakog deklarisanog SPF faktora mogu pruiti razliitu zatitu,u zavisnosti od
osobina preparata, kao to su lakoa nanoenja i razmazivanje.

18

4.Zakljuak

Veliki broj veoma ozbiljnih negativnih efekata sunca na kou neminovno nas upucuje na
potrebu
za stalnom zatitom. Kako bi se postigla odriva zatita od sunca kozmetikim proizvodima s
UV filterima,
potrebni su napori proizvonaa pri formulisanju, testiranju i oznaavanju proizvoda
kao i edukovanje potroaa. Na konaan stepenj zatite utjee nekoliko aspekata, od
stepena zatite od UVA i UVB zraenja, fotostabilnosti, vodootpornosti, doziranja i
primjene proizvoda te njegovih fizikih karakteristika.
Stoga, kozmetiki proizvod za zatitu od sunca mora zadovoljavati vie kriterijuma : mora tititi
od zraenja u UVA i UVB intervalu; biti fotostabilan i termostabilan; mora biti
nekodljiv i formulisan s doputenim UV filterima i sastojcima.
UV filteri su takoe I sastavni dio dnevnih krema I drugih antisolarnih preparata koji se koriste u
svakodnevnoj njezi. Budui da UV zraci mogu imati ozbilj e posljedice po zdravlje koe.
Poevi od prevremenog starenja pa do ozbiljnih oboljenja , poput karcinoma koe, preporuuje
se obavezna primjena preparata za zatitu. Potrebno je voditi rauna I o SPF faktoru na ambalai
proizvoda, I na osnovu tipa koe procijeniti koji SPF faktor odgovara koi. S druge strane, UV
filtri mogu imati I neeljena dejstva, pa neki naunici savjetuju izbjegavanje njihove upotrebe u
svakodnevnoj njezi. Poeljno je da se potroai informiu o sastavu preparata, vrsti UV filtera u
preparatu I da koriste samo preparate sa UV filterima koji su u skladu sa zakonskom
regulativom.

19

Literatura:
http://www.badgerbalm.com/s-30-what-is-spf-sunscreen-sun-protectionhttp
www.lovesensa.rs/clanci/probali-smo/koji-se-mineralni-i-hemijski-filteri-mogu-naci-ukremama-za-suncanje-factor.aspx
http://fitoaromaterapija.hr/koza-i-sunce/
http://www.pharmamedica.rs/nega/antisolarni-preparati-za-svakodnevnu-negu-koze/
http://ec.europa.eu/health/index_en.htm
http://www.stetoskop.info/UV-zastita-b13-bs116-p91-nc1-book.htm
http://www.hdkk-cscc.hr/wp-content/uploads/2013/01/Odrziva-zastita-od-sunca.pdf
http://www.multiactiv.rs/general.php?id=37

20

BIOGRAFIJA

Zovem se Nevena Crnogorac, roena sam 26.03.1992. godine u Trebinju. Zavrila sam
Osnovnu kolu ,,Ratko ari, a potom Gimnaziju ,,Stojan Cerovi u Nikiu. Tokom
kolovanja postigla sam odlian uspjeh iz svih nastavnih predmeta, i zbog toga bila nagraena
diplomom ,,Lua.2011 godine sam upisala student Farmaceutski fakultet u Podgorici I trenutno
sam student etvrte godine.

21