Hiu ng sinh hc

I. Qu trnh ion ho:

Tng tac sinh hoc quan trong cua bc xa vi v t

cht la qua trinh ion hoa .

Qua trinh ion hoa gy ra nhng pha huy sinh hoc
do pha v trc tip cac mang t bao cua cac t bao
nhay cam ho c hinh thanh gian tip cac manh t
bao co nng lng (cac gc oxy ), cac gc xy
nay pha v cac lin kt t bao.

I. Qu trnh ion ho:

C ch tc dng trc tip:

Nng lng bc x c truyn trc tip cho

cc phn t sinh hc m ch yu l cc
phn t hu c. Nng lng gy nn cc
tn thng v cu trc, chc nng v to
tin cho cc tn thng khc nhau. Nh
vy, bc x c th tch cc nhm chc ha
hc quan trng ra khi cu trc phn t
chung, lm thay i cc cu trc khng
gian ca chng v to ra cc phn t mi

I. Qu trnh ion ho:

C th m hnh ho c ch tc dng trc
tip bng s sau:
AB AB* AB + h
AB AB* A* + B hoc B* + A
o la hi n
tng kich thich phn t cu tao. Nng
lng tia ti truyn cho phn t AB va a no v trang
kich thich AB* . No co th d dang giai phong nng
lng thu nh n c (h) v trang thaI ban u.
Cung co khi phn t bi kich thich AB* o tham gia vao
cac phan ng hoa hoc khac ho c t phn ly thanh cac
phn t nho hn va cung trang thaI kich thich A*, B*
ho c co n g nng nht inh A, B. Cac phn t o rt
d gy nn cac phan ng tip theo trong mi trng

I. Qu trnh ion ho:

Cc phn t hu c cng b ion ho bi
tia ti theo s sau:
h + AB (AB)+ + e
(AB)+ hoc A , B+
v
AB + e (AB)- A- , B hoc A ,
B trong o (AB)+ (AB)- A+ , B+ ho c
A- , B- la cac
ion, A, B la cac phn t nho hn va co n g nng
nht inh. Cac san phm mi nay d gy ra cac
phan ng hoa hoc mi trong mi trng.

I. Qu trnh ion ho:

C ch tc dng gin tip:
Trong t chc sinh hoc, nc chim m t ty l ln

va co vai tro quan trong nn bc xa ion hoa khi tac

dung ln t chc sinh hoc chc chn cung nh i
vi cac phn t khac se gy nn hi n tng kich
thich va ion hoa phn t nc tao ra cac san phm
mi. Co th tom tt theo cac s sau:
h + H2O (H2O)* H* , OH*
h + H2O (H2O)+ + e
(H2O)+ H+ , OH*
e + H2O (H2O)(H2O)- H* , OHTrong (H2O)+, (H
( 2O)- , H+ , OH- l cc ion
cn H* , OH* l cc gc t do rt d to ra
cc phn ng v l cht oxy ho rt mnh

I. Qu trnh ion ho:

Ban u cac hi n
tng v t ly xay ra do nng

lng chum tia hp thu vao t chc sinh hoc. Tip

theo la cac phan ng hoa hoc, cac bin i cu truc
cac phn t lam tn thng cac phn t hu c.
Biu hi n cua tn thng phn t la:
Giam ham lng cua m t hp cht hu c nht
inh nao o sau khi bi chiu xa. Trong thc t
ngi ta theo doi cac men sinh hoc (cac enzim), cac
protein c trng Ham lng cua chung bi giam
i vi qua trinh tng hp va san xut co th bi kim
ham.

 - Hoat tinh sinh hoc cua cac phn t hu c bi

suy giam ho c mt i do cu truc phn t bi h hai

ho c bi pha v.
- Tng ham lng m t s cht co sn ho c
xut
hi n m t s cht la trong t chc sinh hoc, thng
la cht hai va c (thi du H2O2)
M t trong cac tn thng phn t anh hng n
cac chc nng sinh hoc quan trong la tn thng
phn t DNA (AND)

I. Qu trnh ion ho:

Trong an toan bc xa, mc liu thp ngi ta thng

quan tm n phn t DNA. DNA co hai chc nng

quan trong trong t bao o la:

- Gen di truyn n i con chau vi sau khi t bao

phn chia no se truyn thng tin di truyn trong qua
trinh trao i cht.

- Chc nng lin lac

DNA d tn thng hn cac thanh phn khac cua t bao
bi vi no la m t phn t rt ln ( >1m nu keo thng ra)
chim m t th tich rt ln trong nhn t bao va chi co
m t ban sao trn m t t bao

I. Qu trnh ion ho:

DNA co cu truc Helix (son) kep gm hai

si va cha cung m t thng tin

Co rt nhiu cach bc xa ion hoa tng tac
vi phn t DNA. Co khoang 20 loai sai hong
khac nhau i vi phn t. Chung phu thu c
vao mc liu( k ca sut liu), loai bc xa
cung nh phu thu c vao tng giai oan phat
trin cua t bao

I. Qu trnh ion ho:

Cc tia gamma, x v beta d gy ra t gy

mt nhnh ca DNA. Chng d dng c sa
cha li do c ch t sa cha thng xuyn
tc ng ti v s nhng sai hng do cc tc
nhn khc gy ra nh nhit , ho cht tn
ti trong mi trng sng
Trong khong 1000 t gy ca DNA th ch
c 1 t gy kp. t gy kp kh c sa
cha hn.

I. Qu trnh ion ho:

I. Qu trnh ion ho:

i vi cac tia bc xa co LET ln nh tia alpha

thi kha nng tao ra cac dt gay kep nhiu hn ho c
m t am tn thng sinh ra trn DNA vi m t
ion hoa cao hn rt nhiu.

Chinh s khac nhau nay giai thich cac hi u ng

bc xa khac nhau cua cac loai bc xa khac nhau

Nu DNA bi h hai nm ngoai kha nng t sa

cha, thi dng nh hi n tng o lin quan ti
hi n tng t bao cht.

I. Qu trnh ion ho:

S cht cua t bao co th xay ra trong qua trinh

phn bao
Bc xa ion hoa mc liu thp khng phai la
nguyn nhn chinh gy nn cai cht cua t bao vi
c th con ngi con co kha nng thich ng vi
nhng hi n tng nh v y gy nn bi cac yu t
t nhin khac

I. Qu trnh ion ho:

Chi mc liu cao c 1Gy ho c cao hn, s t bao cht

at ti m t lng ang k va chc nng cua t chc nay

co th khng hi phuc c. Hi u ng nay c ap
dung vao vi c iu tri ung th. Tuy nhin trong an toan
ta lai quan tm n hi u ng t bao bi gy t bin va
chuyn hoa thanh cac t bao ung th ac tinh

I. Qu trnh ion ho:

Hinh thanh cac t bao ung th la m t qua trinh

phc tap. Chung thng lin quan ti nhiu hi n

tng chuyn hoa t bao lanh thanh t bao ac tinh.
Chung khng gii han tai m t ch va co xu th
phn tan trong toan b c th.
M c
du iu o him xay ra nhng vn tn tai
m t sac xut nht inh. Cho nn s hinh thanh
ung th la vn cn lu tm ti khi s dung bc
xa ion hoa

II.Quan h liu - hiu ng sinh hc

quan ly cac nguy c bc xa, ngi ta

phn bi t hi u ng sinh hoc cua bc xa tuy

thu c vao th thc xut hi n: cac hi u ng
tt nhin- la hi u ng co m t ngng xut
hi n - va cac hi u ng ngu nhin-la hi u
ng xut hi n m t cach khng n inh
trong m t nhom dn c bi chiu xa.

II.Quan h liu - hiu ng sinh

hc
1. Hi u
ng tt nhin
Cac hi u ng nay do:
-S dung liu cao trong xa tri ung th
-Tinh trang tai nan bc xa (s c Nh t 1999)

Hi u ng tt nhin la do chiu xa vi liu rt cao.No

xut hi n trn m t ngng xac inh (khoang 1Sv) m t
cach sm.

Liu ln hn 1Sv, cung cp trong vai gi, gy ra m t

cach h thng tt ca moi ngi bi chiu xa cac hi u
ng ma trm trong cua chung tng vi liu.

II. Quan h liu - hiu ng sinh

hc
Th d i vi mt s chiu x ton thn:
-T 1n 2Sv: 6 gi sau: bun nn, nn
ma,nhc u,ri lon lm thay i cng
thc mu, thng khi bnh m khng cn
iu tr.
-T 2 n 5Sv: 2 gi sau: nn ma, chy mu,
tn thng tu xng, khi bnh kh x l
mu (truyn mu).
-Trn 5Sv: Trng thi sc (chong), tn thng
phi v h thng thn kinh, cht hu nh
chc chn.

II. Quan h liu - hiu ng sinh

hc
Liu
(Sv)
4

C quan

Hiu ng

Phi

Cht

Tuyn giap

Chng cng tuyn giap

Da

Ban o

Thuy tinh th mt

uc thuy tinh th

TN THNG DO CHIU
X

II.Quan h liu - hiu ng sinh

hc

S hiu bit quan h liu-hi u ng

nay rt quan trong i vi thy thuc
trong nhng gi u tin sau tai nan
bc xa vi liu b nh nhn nh n c
noi chung khng bit; chinh nhng
khao sat cac du hi u lm sang sm se
inh hng vi c chn oan.

II.Quan h liu - hiu ng sinh hc

2. Hi u
ng ngu nhin
Cac hi u ng nay a c nghin cu khi iu tra dich

t trn dn c bi chiu xa: ngi sng sot sau tham hoa

Hiroshima va Nagasaki, cng nhn hm mo uran, nhng
ngi chiu X-quang u th ky 20...
Hi u
ng ngu nhin bao gm cac ung th va b n h bach
cu, nhng b n h xut hi n mu n : vai nm sau ho c
chuc nm sau khi bi chiu xa.

II. Quan h liu - hiu ng sinh

hc
Cac hi u ng nay mang tinh xac xut (chung tun theo

lu t ngu nhin): trong m t nhom dn chung bi chiu xa,

chung khng xut hi n m t cach h thng mi ngi
va ngi ta khng th oan trc trc ai se bi anh
hng. Hn na, khi ung th c phat hi n ngi ta
khng co th noi: ung th nao la do cam ng bc xa.
Noi m t cach khac trm trong cua hi u ng ngu
nhin khng phu thu c vao mc chiu xa: m t ca
nhn co ung th hay khng co ung th. Chi co th noi tn
sut xut hi n ung th trong dn chung bi chiu xa tng
cung vi liu.

II. Quan h liu - hiu ng sinh

hc
Nhng hiu bit hi n
nay v hi u ng cua

liu thp chi cho phep o thng k trong

m t nhom dn c 100 ngi, mi ngi
trong nhom a nh n m t liu 1Sv tich luy
trong ca m t i ngi, ngi ta anh gia
la s ngi bi ung th se la t 25 n 30,
khng co th phn bi t c 5 trng hp
do cam ng bc xa b sung : 25 t nhin +5
cam ng bc xa

Hiu ng ngu nhin

do bc x trong thi k mang
thai
Nhng hi u
ng lin quan n s thu thai khi bi chiu xa

phu thu c vao thi im chiu xa, tui cua bao thai.
Chiu xa bao thai trong ba tun u sau khi thu thai dng
nh khng gy ra cac hi u ng tt inh va ngu nhin i
vi tre s sinh m c du h thn kinh trung tm va tim bt
u phat trin trong tun th 3.
Trong thi gian con lai, bt u t tun th 3 tr i sau khi
thu thai, quai thai co th xut hi n trong cac c quan ang
phat trin thi im bi chiu.

Hiu ng ngu nhin

do bc x trong thi k mang
thai
Cac hi u
ng nay la hi u ng tt inh do ban cht cua

hi u ng vi ngng vao c 0,1 Gy, theo anh gia trn

cac thi nghi m
vi n g v t . T 3 thang sau khi thu
thai dng nh bc xa co th gy ra cac hi u ng ngu
nhin trong tre s sinh. ICRP cho rng h s sac xut t
vong danh inh ln hn vai ln so vi sac xut o i
vi dn chung.
i vi tre sinh ra do bi chiu vao da con Hiroshima
va Nagasaki co hai phat hi n c ban inh lng sau :

Hiu ng ngu nhin

do bc x trong thi k mang
thai
- Giam 30 im thng minh (30IQ) trn m t Sv i vi

chiu xa bao thai tun th 8 n tun th 15 sau khi

mang thai. S giam nhe h s thng minh c phat hi n
tun th 16-25. S xut hi n co th la cac hi u ng tt
nhin vi ngng xac inh bi s dich chuyn ti thiu h
s thng minh co th xac nh n bng b nh ly.
- Phat hi n
th 2 la mi tng quan vi liu, tn xut tre
em c phn loai thanh nhom ch m
phat trin nghim
trong. S lng cac trng hp xay ra nho, nhng s li u
chi ra sac xut ch m
phat trin tri tu vao c 0,4 -1Sv.

Hiu ng ngu nhin

do bc x trong thi k mang
thai
Tt c cc nghin cu v IQ v sc xut
chm pht trin tr tu lin quan ti liu
cao v xut liu ln v chng c s dng
trc tip nh gi cao mc ri ro.

III. Ngn chn, phng, nguy

c
Nguyn tc u tin cua bao v la ngn ch n tt

ca cac hi u ng tt nhin, nhng hi u ng xut

hi n liu cao.
Nguyn tc th 2, bng phong, gm chp
nh n la tt ca cac chiu xa, ngay ca liu thp,
co th dn n xut hi n hi u ng ngu nhin.
Noi m t cach khac, tt ca cac chiu xa u mang
m t nguy c. y chinh la nhng nguy c cn
phai quan ly no m t cach hp ly.

III. Ngn chn, phng, nguy

c
2.1. Ngn chn
Nguyn tc ngn chn bao gm c nh cc
gii hn liu bn ny ngng xut hin cc
hiu ng (cha t ngng). Khi tn trng cc
ngng ny tt c cc c nhn c mt m
bo l cc hiu ng tt nhin khng bao gi
xut hin

III. Ngn chn, phng, nguy

c
Hiu ng tt nhin

Gii hn
Ngng
Liu
150mSv i vi thu tinh th
500mSv i vi da, tay, chn

III. Ngn chn, phng, nguy

c
2.2. phng
Khi khoa hc cn cha r hiu ng ca liu
thp v thiu ho ri ro do sai lm ca
nh gi, iu cn phi lm l: nu cc
hiu ng tn ti liu thp : ta tha nhn
mt quan h tuyn tnh v khng c ngng
liu gia liu v hiu ng, ngoi suy i vi
liu cao xut pht t cc s liu bit
(H.1)

III. Ngn chn, phng, nguy

c
Hiu ng liu thp

Hiu ng

5%

Liu

Liu
Hnh 1

1Sv
Hnh 2

III. Ngn chn, phng, nguy

c

2.3. Nguy c
i vi liu thp, quc t a co m t thoa hi p

ma t o sinh ra nguyn tc phong, anh

gia nguy c.Quan h liu - hi u ng, tuyn
tinh khng co ngng, chi rng m t nhom dn
c ma mi thanh vin a nh n m t liu 1Sv,
tich luy trong ca cu c i, 5% trong ho se co
nguy c cht do ung th bi bc xa (H.2).

III. Ngn chn, phng, nguy

c
a) Chiu xa ca nhn
Nguy c a lai c phat biu nh sau: i

vi m t ca nhn xac xut cht do ung th tng

5% i vi m t liu 1Sv tich luy trong ca i
ngi (trong cac nc phng ty, xac xut
cht do ung th t khoang 25% - do s c t
nhin - n khoang 30% - do chiu xa 1Sv
tich luy ca cu c i).

III. Ngn chn, phng, nguy

c
b) Chiu x tp th
Nguy c a li c pht biu nh sau:
1ngi-Sv gy ra 0,05 ngi cht do ung th.
Trng hp 1: nu 1000ngi, mi ngi nhn 1Sv
trong sut cuc i, 50 trong h c nguy c
cht do ung th v bc x, theo tnh ton :
1000x1x0,05=50
Trng hp 2: nu 1 triu ngi, mi ngi nhn
0,001Sv (1mSv) trong sut cuc i, 50 trong
h c nguy c cht do ung th v bc x, theo
tnh ton : 1.000.000x0,001x0,05=50

III. Ngn chn, phng, nguy

c
Nh a nhin thy,trong ca hai trng hp, hi u
ng

cam ng la nh nhau
Chu y quan trong:
50 % trong s ho co nguy c
bi cht do ung th khng co nghia la 50% trong s ho
se cht do ung th. Cac gia tri th hi n m t nguy c
c anh gia, ch khng phai la hi n thc vi chung
khng c da trc tip trn s hiu bit khoa
hocma trn toan b gia thit c da trn m t
nguyn ly "ao c": nguyn ly phong
S xac inh nguy c cho phep thit l p
hanh n g
bao v bc xa v m t v t cht.