Akımlar

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2463

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1434
BATI EDEBYATINDA AKIMLAR-I
Yazar
Prof.Dr. smail ETfiL
Editr
Yrd.Do.Dr. Zeynep ERK EMEKSZ
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Do.Dr. Cemil Ulukan
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
lme Deerlendirme Sorumlusu
r.Gr. lker Usta
Kitap Koordinasyon Birimi
Yrd.Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Bat Edebiyatnda Akmlar-I
ISBN
978-975-06-1132-2
1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 34.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Mays 2012
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
Edebiyat ve Edebiyat Akm ..................................................
GZEL VE GZELLK...................................................................................
SANAT............................................................................................................
EDEBYAT .....................................................................................................
EDEBYAT AKIMI .........................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
Baflvurulabilecek Kaynaklar .........................................................................
3
4
6
9
13
14
15
16
16
17
17
17
Antik Dnemden Rnesansa Bat Edebiyat........................ 18

BATI ve BATI EDEBYATI KAVRAMLARI .............................................
ESK YUNAN EDEBYATI.............................................................................
Yunan Edebiyat Sanatkrlar........................................................................
ANTK AIN K FLOZOFU: PLATON VE ARSTO ................................
LATN EDEBYATI ........................................................................................
Latin Edebiyat Sanatkrlar ..........................................................................
ORTA A AVRUPA EDEBYATI ................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
Sra Sizde Sorular Yant Anahtar ................................................................
2. NTE
19
20
21
23
29
29
30
33
35
36
37
38
38
38
38
Hmanizmden Klsisizme ................................................... 40

HMANZM, RNESANS, REFORM KAVRAMLARININ ANLAMLARI ........
HMANZM, RNESANS VE REFORMUN DOUP GELfiT ORTAM ..
HMANST SANAT/EDEBYATIN LKE VE NTELKLER ..........................
HMANSTLER VE ESERLER .......................................................................
KLSSZM: KLSK VE KLSSZMN KAVRAM ANLAMLARI ..................
KLSSZMN DOUP GELfiT ORTAM .................................................
KLSSZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE NTELKLER ..................
KLSKLER VE ESERLER..............................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
1. NTE
41
42
43
44
45
46
48
52
54
55
56
57
61
61
62
62
3. NTE
iv
indekiler
4. NTE
Romantizm..................................................................................64
ROMANTZMN ANLAMI VE TANIMI .......................................................
ROMANTZMN DOUP GELfiT ORTAM ............................................
ROMANTZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE NTELKLER ..............
Romantiker ve Eserleri ..........................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
5. NTE
Realizm, Natralizm ve Parnasizm ....................................... 82

REALZM VE NATRALZMN ANLAMI VE TANIMLARI............................
REALZM VE NATRALZMN DOUP GELfiT ORTAM......................
REALZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE NTELKLER .....................
REALSTLER VE ESERLER ............................................................................
NATRALZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE NTELKLER .............
NATRALSTLER VE ESERLER ....................................................................
PARNASZMN ANLAMI VE TANIMI...........................................................
PARNASZMN DOUP GELfiT ORTAM ...............................................
PARNASZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE NTELKLER ................
PARNAS fiARLER VE ESERLER ...................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
6. NTE
65
66
68
74
76
77
78
78
79
80
80
83
84
87
93
94
97
98
98
99
101
103
105
106
107
108
108
109
109
Sembolizm (Simgecilik) ......................................................... 110

SEMBOLZMN ANLAMI VE TANIMI ...........................................................
SEMBOLZMN DOUP GELfiT ORTAM ..............................................
SEMBOLZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE NTELKLER................
1886 MUCZES: SEMBOLZMA....................................................................
Sembolistler ve Eserleri ...............................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
111
112
114
118
120
122
123
124
125
125
126
126
126
nsz
nsz
Sevgili renciler,
Trk edebiyat, uzun tarihi iinde iki byk deiflim ve dnflm gsterir:
Bunlardan birincisi, slm dini ve bu dinin ekseninde doup geliflmifl olan Dou
medeniyeti dnyasna giriflimizle, ikincisi ise Hristiyanlk dini ve Antik Yunan-Latin kltr ve medeniyeti ekseninde doup geliflmifl olan Bat medeniyeti dnyasna giriflimizle yaflanan deiflim ve dnflmlerdir. Bat Edebiyat zellikle Tanzimat Sonras Trk Edebiyatn kkten sarsmfl ve yeni bir edebiyatn oluflumuna
zemin hazrlamfltr. Dolaysyla Tanzimat Sonras Trk Edebiyatn anlamak iin
genifl lde beslendii ve felsef ve estetik anlayfl tmyle farkl olan Bat Edebiyatn anlamak gerekmektedir. Bu kitabn amac Bat Edebiyatn ana hatlaryla
sizlere tantmaktr. Kitapta Bat Edebiyatn oluflturan edeb ve felsef akmlar ile
her akmn ncs saylabilecek sanatkrlarn eserlerinden rnekler bir arada sunulmufltur. Umarz bu kitap sizler iin Bat Edebiyat yolculuunuzda yolunuzu
aydnlatan iyi bir klavuz olur.
Baflarlar dilerim.
Editr
Yrd.Do.Dr. Zeynep Erk Emeksiz
Amalarmz
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladnzda;
Gzel, gzellik, sanat, sanatkr, edebiyat ve edebiyat akm kavramlarn tanmlayp irdeleyebilecek,
Sanat dier insan faaliyetlerinden farkl klan zellikleri aklayabilecek,
Edebiyat tanmlayp herhangi bir sz veya metinden ayrt edebilecek,
Edebiyat akmlarnn oluflumlar ve mahiyetlerini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Gzel
Gzellik
Estetik
Sanat
Zanaat
Sanatkr
Edebiyat
Edebiyat Akm
erik Haritas
Bat Edebiyatnda
Akmlar-I
Edebiyat ve
Edebiyat Akm
GZEL VE GZELLK
SANAT
EDEBYAT
EDEBYAT AKIMI
Edebiyat ve Edebiyat Akm

GZEL VE GZELLK
Edebiyat akm konusuna gemeden nce, onun arka plnn oluflturan gzel/gzellik, sanat ve edebiyat konu ve kavramlarna ksaca deinmemiz faydal
olacaktr. nk edebiyat akm, edebiyata; edebiyat sanata; sanat da gzel-gzellie baldr.
nsan, fizyolojik ve psikolojik ynleriyle ok karmaflk; anlafllmas kadar anlatlmas da bir hayli zor; deta sorular veya bilinmezler yuma bir varlktr. nk
insann, kimi zaman birbirinden ok farkl, kimi zaman da birbiriyle i ie bir yn
duygular, dflnceleri, heyecanlar, hayalleri, ryalar, istekleri, meraklar, nefretleri, korkular, sevinleri; bunlarn fiil hlinde dfla yansyan tavrlar, davranfllar,
tepkileri, hareketleri ve bu ikisinin madde hlinde dfla yansmfl bir yn sonular vardr. Ayrca insann fizyolojik yapsyla psikolojik yaps; davranfllar ve ortaya
koyduu eserleriyle fizyolojik ve psikolojik yaps arasnda olduka karmaflk bir
iliflkiler a sz konusudur.
Bu karmaflklk ve zorlua ramen, insann her trl tavr, davranfl ve hareketlerinin temelde drt ana amaca ynelik; dolaysyla onun fizyolojik ve psikolojik
yaps bakmndan drt ana eilim zerine oturmufl olduunu sylenebilir. Bunlar;
menfaat, gerek, iyilik ve gzelliktir.
Davranfllarmz drt mhim ve esasl gayeye ynelmifltir: Menfaat, gerek, iyilik ve
gzellik. Hibir insann ne menfaatlerinden vazgemesi, ne de gerek, iyilik ve gzellik duygularna ilgisiz kalmas mmkndr. nk bunlarn hepsi, btn hareketlerimizin, davranfllarmzn, yaratlfltan gelen ve vazgememize imkn olmayan
kaynan teflkil ederler. nk bunlar, ayn zamanda biyolojik ve psikolojik hayatmzn temelinde bulunurlar. (Okay, 1990, s.13)
Bizi burada asl ilgilendiren, insann gzel ve gzellie olan ilgisidir. Her insanda -az veya ok- hemcinsleri ve dfl dnyadaki gzelliklere karfl bir ilgi vardr. Saksmzdaki menekfle, bahemizdeki gl, baharda iek amfl aa, evimizdeki kedi, penceremize konan kufl, karflmzdaki bir ocuun sahip olduu fizik deerler,
hangimizin ilgisini ekmez ki? flte bu noktada estetikin ana konularndan biri
olan gzellik problemiyle yz yze geliriz.
Gzel ve gzellikle ilgili yukardaki sorulara cevap verebilmek, elbette ki, yine insana ynelmekle mmkn olabilecektir. Kabul etmek gerekir ki, gzel ve
gzellik, temelini insanda bulur. nk gzellii nce bir varlk, nesne veya in-
Estetik; doa ve sanattaki

gzel/gzelliin mahiyeti,
nitelikleri ve yasalarn
arafltrp inceleyen bilim
dal/sanat felsefesi
sanda gren, duyan, hisseden, sezen, alglayan; daha sonra takdir eden, hayran
ve flk olan; en sonunda da ondan hofllanan ve haz alan varlk insandr. nsan, gerek kendini gerekse kendisini kuflatan dnya ve buradaki varlklar, olaylar ve olgular duyabilen, alglayabilen, kavrayabilen, bilebilen bilinli bir varlktr. Bunun da
tesinde insan, sz konusu melekeleriyle elde ettii alglar, duygular ve bilgilerini
denetleyip deerlendirebilen ve yarglayabilen bir varlktr. Gnlk hayatmzda sk
sk karfllaflabileceimiz afladaki cmleler, onun bu ynn aka ortaya koyar. Bu
nesne kalemdir; yaz yazmaya yarayan kalem faydaldr. Trkiye Cumhuriyetinin
baflkenti Ankaradr. cmlesindeki bilgi dorudur. zrl insanlara yardmc olmak
iyi bir davranfltr. Bu iek gldr; gl kokusu, rengi ve flekliyle gzeldir.
Bu kabulden hareketle denilebilir ki, insan ve insan kuflatan dnyadaki varlklar, olaylar ve olgular deerlerini insandan alrlar. Bir baflka ifadeyle varlklara, nesnelere, olgulara ve eylemlere iyi-kt, faydal-zararl, doru-yanlfl, gzel-irkin
kelimelerinde ifadesini bulan yarglar erevesinde deer ykleyen biziz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Gzel ile faydal

kavramlarnn ayn deer ve nitelii karfllad sylenebilir mi? Niin?
SIRA SZDE
Gzel ve gzellik nedir? nsan niin gzele ve gzellie ilgi duyar? Gzel fi beden
N E L M bir deer mi yoksa manev ve ruh bir deer midir? Acaba
lik, madd Dve
gzelliin kayna bakan/duyan insanda m yoksa baklan/duyulan varlkta mdr? Gzelliin
llerinden bahsedilebilir mi? Bu ve benzeri sorular, var
S O R nesnel
U
olduu gnden beri insan zihnini hep meflgul edegelmifl; dolaysyla bu konu, nce yzyllarca felsefenin, daha sonra da estetikin ana problemlerinden birini
DKKAT
oluflturmufltur.
Fazla ayrntya girmeden gzel ve gzellii tanmlamaya alflalm. Gzel; sahip
SIRA SZDE
olduu gzellik
deeri sayesinde karflsndaki insann -grme ve iflitme duyular
yoluyla- hofluna giden; onda hayret ve hayranlk uyandran ve ona estetik haz veren varlk veya nesnedir. Gzellik ise; seyreden veya dinleyen insann hofluna giAMALARIMIZ
den; onda coflku, hayret ve hayranlk uyandran ve ona estetik haz veren varln
sahip olduu deer veya niteliktir.
EvrendeK birok
T A P gzellikler veya gzel nesneler bulunmasna ramen insan
bunlarla yetinmez ve yetinmemifltir. O, bu kaynaktan hareketle ve onlardan ald
ilhamla yeni gzellikler ortaya koyma, yeni gzellikler var etme arzusu duymufltur
ve duyar. Bu
amala evresindeki doa, varlk, eflya, ses, renk, flekil, hareket, olay
TELEVZYON
ve hayatn akflna yeni bir flekil, biim, dzen verme gayreti iine girer. Byle bir
gayretin insan ruhundaki gzellik duygusundan kaynakland ve evreyi, dnyay ve hayat daha gzel klma amacna ynelik olduu aktr. flte bu noktada da
N T E R N E olan
T
yapay bir gzellik
sanatla karfllaflrz.
N N
SANAT
Dilimize Arapadan gelen sanat kelimesinin szlk anlam; ustalk, hner, marifettir. Kelime/kavram, gerek Batda gerekse Trk kltrnde XIX. yzyla kadar, zanaat kelimesi ve onun ifade ettii anlamla birlikte kullanlagelmifl, ondan
sonra bugn kullandmz anlamn kazanmfl ve gzel sanatlarn hepsi veya herhangi birini ifade etmek zere kavramlaflmfltr.
Sanat kavram dnden bugne, yzlerce farkl flekilde tarif edilmifltir. Bunca
farkl tarif, insanlarn sanattan ne anladklar ve ondan ne bekledikleri ile yakndan
alkaldr. Anlayfl ve beklentilerin farkll, doal olarak kavramn tanmndaki
farkllklar da beraberinde getirmektedir. flte birka sanat tanm:
1. nite - Edebiyat ve Edebiyat Akm
Sanat: Bir duygu veya dflncenin madd bir malzemeden veya sesten veya szden
faydalanmak suretiyle heyecan ve hayranlk uyandracak flekilde ifadesidir (Okay,
1990, s.18).
Sanat: Hayat anlayan zeknn, onu en ilgi ekici, en gzel flekillere sokmasdr
(Edman, 1998, s.12).
Sanat: Dinleyen ve grende estetik bir zevk ve heyecan yaratan, gereklii sembolik
ve karfllksz bir flekilde taklit ve ifade eden eser ve hareketlerdir (Sena, 1972, s.73).
Sanat: nsann kendisine karfln yaratt ikinci bir doadr; her fleyden nce insann var olana bir karfl kfl, varla bir meydan okumasdr (Bozkurt, 1992, s.7).
Ksacas sanat; insann psikolojik hayatnn temellerinden birini oluflturan gzellik duygusunun dil, ses, renk, tafl, mermer, tun gibi eflitli malzemelerle, estetik
formlara dnfltrlmfl somut hli veya ifadesidir. evresindeki gzellikler karflsnda hayret duygusu iine dflen insan ruhunun, yeni bir gzellik peflinde koflmas ve onu yakaladn sand an yapay bir varlk olarak ortaya koymasdr. Bu
balamda sanatkr, ruhu ve gnlnn gzellik arzusunu, sz konusu malzemelere iirerek dinleyen, okuyan ve seyredende heyecan ve hayranlk uyandracak
biimde ifade etme kabiliyet, hner ve ustalna sahip olan insandr.
Sanat veya sanat eserinin birinci vasf, insan eseri olmasdr. Yani sanat eseri,
sanatkr tarafndan belli bir malzeme (ses, dil, boya, mermer vs.) kullanlarak ortaya konur. Bu sebeple sanat eseri yapay bir varlk, yapay bir gzellik nesnesidir.
Bu ynyle sanat, gzel olan doal varlklardan ayrlr. Bundan dolaydr ki gzel
bir iek, aa, hayvan; maaralardaki sarkt ve dikitler ile dier doal oluflum ve
varlklar, estetik bilimi tarafndan sanat eseri saylmazlar.
Burada aklmza gelen, Acaba her insan eseri veya faaliyeti sanat mdr? sorusu, bizi sanatn ikinci ayrt edici zelliine gtrr. Elbette ki, insan eli, dili ve zihninin her eseri veya faaliyeti, sanat deildir. Burada sanat (art) ile zanaat
(tekhne/teknik) birbirine karfltrmamak gerekir. Zanaat, ayakkabclk, terzilik, demircilik, marangozluk gibi dorudan doruya beceriye dayanan ve ekonomik adan baml olan insan faaliyetidir. Belirtilen faaliyetler, ok byk lde faydaya dayaldr. Ayakkab, yrmemizi kolaylafltrmak, ayaklarmz scak ve souk ile
tehlikeli maddelerden korumak amacyla retilir. Ayakkabc da bu ifli para kazanmak iin yapar.
Zanaatkrn eserinde hi gzellik veya estetik endifle yok mudur? sorusuna,
tamamyla hayr diyebilmek mmkn deildir. Ancak zanaatta gzelliin asl
ama olduu da iddia edilemez. Hlbuki sanat yle deildir. Sanat faaliyeti veya
sanat eseri, ncelikle faydaya baml deildir. Elbette ki, ondan da birtakm faydal sonular elde edilebilir. Ancak sanatn asl amac ve varlk sebebi, fayda veya
faydaclk olamaz. Onun asl amac ve varlk sebebi, gzelliktir.
Sanat veya sanat eserinin dier ayrt edici zellikleri; orijinallik, teklik, bireysellik fleklinde sralanabilir. Yani; her sanat eseri ancak bir defa yaratlr. Ayn
sanatkr ayn malzemeyle ikinci bir eser ortaya koymaya kalkfltnda, ya yeni bir
sanat eseri vcuda getirecek veya ilk eserinin kopyasn yapacaktr. Fakat bir sanat
eserinin kopyalar, hibir zaman aslnn yerini tutamaz. Bundan dolaydr ki, her
sanat eseri tek ve orijinaldir. Yahya Kemalin Sessiz Gemi isimli fliiri, Yakup Kadrinin Kiralk Konak adl roman ve Michelangelonun Meryem ve ocuk adl
heykeli tektir. nk ad geen sanatkrlar, eserlerini -mhrleri olarak niteleyebileceimiz- kendi bireysel slplar ile yaratmfllardr. Bu noktada slpun; yani sanatkrn malzemesini -belli bir ierik ve forma bal kalarak kendine has bir
bireysellik iinde kullanmasnn, sanatn bir baflka ayrt edici zellii olduunu grrz. Aksi takdirde, ayn sanat dalnda ayn malzemeyi kullanan sanatkrlarn ortaya koyduklar eserlerin farkllklarn baflka trl izah etmek mmkn olamaz.
Son bir husus; sanat eseri her okunduu, icra edildii veya seyredildiinde
yeniden hayat bulur ve her hayat buluflunda da farkl farkl anlamlar kazanr. Cahit Stk Tarancnn Otuz Befl Yafl isimli fliirini ocukluunuzda, genliinizde
ve yaflllnzda okuduunuzu; Tac Mahali seyrettiinizi; Mozartn herhangi bir
bestesini dinlediinizi dflnn. Size hep ayn anlam ve duyguyu mu verir? Tabi ki hayr. Bu sebeple gerek sanat eseri eskimez. Okuyucu, dinleyici ve seyirci bulduu mddete var olmaya ve her baflvurulduunda yeniden yaratlmaya
hazrdr.
Ksacas sanat; insann doufltan getirdii gzele olan meylinin dfla yansmfl
somut bir sonucu; duygu veya psikolojik dnyamzn kelime, nota, tuval, tafl, mermer, tun gibi eflitli malzemelere dklmfl estetik ifadesidir. Sz konusu eilimin
amac, hayat ve dnyay daha gzel, daha yaflanlr hle getirmek ve insan daha
mutlu klmaktr. Bu sebepledir ki insanolu, var olduu gnden beri sanata ynelmifl, sanatla uraflmfl veya sanata ilgi duymufl; gzellik duygusunu sanatn diliyle
ifade etmeye alflmfl veya sanat eserinin verdii estetik hazla ruh dnyasn tatmin
etme arzusu iinde olmufltur.
Gzel sanatlar, Batl filozof ve estetikiler tarafndan daha ok mimar, heykel, resim, musiki ve edebiyat olmak zere befl dala ayrlmfltr. Basitten karmafla, somuttan soyuta, maddeden manaya, faydadan gzele doru giden bir izgiyi esas alan bu tasnifin, gnmzde bilinen birok sanat daln dflarda brakt
aktr. Bu bakmdan gzel sanatlar, kulland malzemenin nitelii, uygulama alan, hitap ettii duyu organ, ait olduu kltr/medeniyete gre veya baflka alardan hareketle yeniden tasnif edilebilir. Mesel malzemesine gre; fonetik sanatlar (musiki, edebiyat), plastik sanatlar (mimar, heykel, resim); hitap ettii duyu
organna gre; grsel sanatlar (mimar, heykel, resim), iflitsel sanatlar; (musiki,
edebiyat); ait olduu kltr/medeniyete gre; slm sanat (hat, ebru, minyatr
vb.), Bat sanat (heykel, resim, musiki vb.); uygulama sahasna gre; sahne sanatlar (tiyatro, bale, sinema).
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Edebiyat ile SIRA

musikiyi,
SZDEfonetik sanatlar bafll altnda birlikte vermenin gerekesi ne olabilir? Aklaynz.
D fi N E L M
EDEBYAT
Edebiyat kelimesi kken bakmndan, Arapa edeb kelimesinden gelmektedir.

yi huy, ahlk
gelen edeb kelimesinin Arapadan dilimize geifli
S O R anlamlarna
U
ok eskilere dayanr. Hlbuki kavram olarak edebiyat, Tanzimat dneminde
Franszcadaki litteraturen karfll olarak ayn kkten (edeb) tretilmifltir. DolaDKKAT
ysyla Tanzimat yllarna kadar dilimizde manzum edeb metinler iin fliir; mensur edeb metinler iin de infl kelime/kavramlar kullanlmfltr.
SZDE Trkede birden fazla anlamda kullanlmfl ve hlen de kulEdebiyatSIRA
kelimesi
lanlmaktadr. Bunlardan en ok kullanlan ilk iki anlam fludur:
Dille yaplan gzel sanat;
AMALARIMIZ
Bu sanat zerine yaplan her trl arafltrma, inceleme, deerlendirme, eitim-retim faaliyeti.
Edebiyat
dilimizdeki en yaygn kullanm ve bu kullanmda karK kelimesinin
T A P
fllad anlam, ilk sradaki gzel sanatlarn ana kollarndan biri olan ve dille yap-
N N
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
lan sanat trdr. Bu balamda denilebilir ki, edebiyat sanat, en eski ve en yaygn sanat trlerinden birisidir.
Edebiyat nedir? Herhangi bir sz veya metni, edebiyat olarak isimlendirmemize imkn veren nesnel deer ve nitelikler sz konusu mudur? Szl veya yazl bir
metni edeb klan nitelikler ne/neler olabilir? Herkesin bildii ve konuflabildii
dil, flair ve yazarn kaleminde nasl sanata dnflr? Sz edeb klan sr, onun ieriinde mi, fleklinde mi, dilinde midir?
Hemen belirtelim ki, edebiyatla ilgili bu sorular btn berrakl ile cevaplayabilmek hi de kolay deildir. Zorluk, temelde zerinde durulan konu veya objenin
sanat olmasndan kaynaklanr. nk deiflen bakfl as, dnya grfl ve estetik deerlere gre, bu konuda farkl cevaplarla karfllaflmak her zaman iin mmkndr. O zaman edebiyat ile ilgili tanmlardan bazlar zerinde durarak onun
kavram anlamn anlamaya alflalm.
Edebiyat; Hayatn yer yer eliflir grnen gereklerini idrak ettikten ve onlarn iinden birtakm ayklamalar, semeler, deifltirmeler ve eklemeler yaptktan sonra lisnn imknlarndan faydalanarak, yeni bir btnlk, zel bir yap hline getirmek,
seviyesi yksek bir haberleflme vastas klmak zere yaplan alflmalarn sonunda
ortaya konan kompozisyondur (Tural, 1993, s.57).
Prof. Dr. Sadk Kemal Tural tanmnde, edebiyat eserinin itibrlik/kurgusallk,

btnlk ve estetik iletiflim gibi temel niteliine vurguda bulunur. Yani edebiyatta sanatkr, ilk nce ierie ait malzemesini hayatn gerekleri iinden birtakm
ayklamalar, semeler, deifltirmeler ve eklemeler yaparak elde eder (itibrlik/kurgusallk). kinci admda bu malzemeyi dille yeni bir btnlk ve zel bir
yapya dnfltrr. Sanatkrn btn bu gayretlerinin amac, hayatn gereklerine
dair estetik bir edebiyat eseri ortaya koyabilmektir.
Edebiyat, malzemesi dil, kayna yaflantlar ve hayal gc olan bir yaratclk, baflka bir deyiflle bir sanat daldr. (Ayta, 2003, s.9)
Prof. Dr. Grsel Ayta ise tanmnde, edebiyatn malzemesi (dil), kayna (yaflantlar ve hayal gc) ve mahiyetinin temel niteliine (yaratclk veya sanat) vurguda bulunmufltur.
Edebiyat, okuyana estetik bir tat vermek amacyla yazlmfl olan ya da byle bir
amac bulunmasa bile, biimsel zellikleriyle bu dzeye ulaflabilen btn yazl yaptlardr (nce, 1993, s.97).
zdemir nce edebiyata, okuyucu ve ona verdii estetik haz asndan yaklaflr.
nceye gre edebiyat, sahip olduu biimsel zellikleriyle okuyucuya estetik
bir tat veren eserler btndr.
Edebiyat, dil bahesinde esen bir rzgrdr. Yapraklar kmldatr, bir frtna olur,
onu savurur, btn bu kmldanfllar, savrulufllar dil zerindedir ve esasl izler brakr. flte dil zerinde bu muvakkat (geici) veya devaml izler, yani duygu, duygu ile
imtiza (kaynaflmfl uyuflmufl) etmifl fikir, bu ikisinin kendilerini ifade iin sarldklar muhayyile tezahrleri (grnm), bunlar harekete getiren ilk heyecann dile
akseden ahengi, edebiyat dediimiz fleydir./ Edebiyat, heyecan ile dilin izdivacndan
doan bir bebektir. (Tarlan, 1981, s.22/24)
Prof. Dr. Ali Nihat Tarlann edebiyat tanm, bir hayli znel, sembolik ve bir o
kadar da edebdir. Tarifte vurgulanan asl husus; edebiyat eserinin insann duygu
dnyas ile dilin sentezinden doan estetik bir gzellik objesi olduudur. Edebiyat
eserindeki duygu ve duygu ile kaynaflmfl fikir, muhayyilenin yaratt eflitli
grnmlerle okuyucuya takdim edilir.
Bize gre edebiyat veya edeb eser; kurgusal bir dnya ekseninde flekillendirilmifl ok eflitli yorumlara imkn veren ve nice beyin ve ruh sanclarnn eseri
olan bir ierik; bu ieriin en gzel ve en etkili biimde sunulmasn stlenmifl ve
dil zevki imbiinden sabrla damtlarak elde edilmifl bir edeb dil; ierik-dil ikilisinin ferd ve orijinal kompozisyonundan teflekkl etmifl bir yap; bunlar ve bunlarn dflndaki daha pek ok unsurun birbirleriyle birlik ve btnlk prensibi dhilindeki ok ynl iliflkileri ve edeblik potas iindeki sentezinden meydana gelmifl
bir slp erevesinde teflekkl etmifl karmaflk, ama estetik bir terkiptir.
Dorudan doruya edebiyat eserini esas alan ve onu birok unsurdan oluflmufl
estetik bir terkip olarak belirleyen bizim tanmmzde, edeb eseri meydana getiren temel unsurlar ve bunlarn nitelikleri vurgulanmaya alfllmfltr. Edebiyat sanatnn somut hli olan herhangi bir edeb esere yaklaflldnda, onun temel
unsurdan meydana gelmifl olduu grlr. Bunlar; ierik, dil ve yapdr.
Edebiyat eserindeki ieriin temel nitelii, kurgusal bir dnya ekseninde flekillendirilmifl ok eflitli yorumlara imkn veren ve nice beyin ve ruh sanclarnn eseri
olmasdr. Dil, ieriin en gzel ve en etkili bir biimde sunulmasn stlenmifl ve
dil zevki imbiinden sabrla damtlarak elde edilmifltir. Edebiyat eserinin yaps
ise, ierik-dil ikilisinin ferd ve orijinal kompozisyonundan teflekkl etmifltir. Bu
temel unsura ilve edilebilecek drdnc bir unsur ise slptur. Ancak slp,
dier unsur gibi bamsz bir kimlie sahip olmaktan ok, sz konusu unsurun birbirleriyle birlik ve btnlk prensibi dhilindeki ok ynl iliflkileri ve edeblik potas iindeki sentezinden meydana gelir. flte edebiyat eseri bu drt temel
unsurdan meydana gelmifl karmaflk, ama estetik bir terkiptir.
Edebiyat eseri, belli bir sanatkrn kaleminden kmfl olmas sebebiyle ncelikle bireyseldir. Ancak unutulmamaldr ki, sanatkr dediimiz insan, bir topluma/millete mensuptur ve mensup olduu toplum/milletin sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel flartlar iinde kimlik ve kifliliini bulur. Ayrca o, sanat veya eserinde
ann ve kendinden nceki alarn sanatnn tesiri altndadr. Btn bunlar bize, edebiyat eserinin var olduu toplum, millet, devir, edeb gelenekle ne kadar i
ie olduunu dflndrr.
Onun tesinde edebiyat eserleri, sanatkrn kaleminden kt andan itibaren
okuyucuya hitap etmesi, onu var eden sanatkr ve zn oluflturan ierii, estetik yaps ve dili bakmndan sosyal, toplumsal ve kltrel bir deerdir. Bir baflka
ifadeyle edebiyat, tarih varl, sz konusu varlnn var olufl zemini, var edeni,
ifade malzemesi, bnyesini oluflturan i ve dfl unsurlar, tarih iinde flekillenen gelenei, estetik deerleri ve topluma hitap edip onu flekillendirmesi bakmlarndan
da hep kltrel bir deerdir. Bunun da tesinde edebiyat, ayn zamanda kltr potasnn tmn kucaklama kudretine sahip bir sanat daldr. Hibir kltr unsuru
dflnlemez ki, edebiyatn estetik dnyas iinde yer almamfl olsun. Son bir husus ise, edebiyatn hem kendi deerlerini hem de dier kltr deerlerini, dn-bugn-yarn devamll iinde saklanmas, korunmas ve gelecee taflnmasnda stlendii byk grevdir. Bu noktada edebiyat, nemi inkr edilemeyecek ok ak
bir kltr kprsdr.
EDEBYAT AKIMI
ster millet dzeyinde, isterse btn insanlk dzeyinde ele alalm, edebiyat, bafllangcndan bugne uzanan zaman iinde kaleme alnmfl milyonlarca eser ve sanatkrlaryla ok somut bir tarihe sahiptir. Biz buna edebiyat tarihi diyoruz. flte
dnden bugne uzanan bu tarihi iinde edebiyat hep deiflme/yenileflme-sreklilik/devamllk diyalektii iinde var olagelmifltir. Bunun iindir ki, deiflme/yenileflme kadar sreklilik/devamllk olgusu da edebiyatn temel karakterlerinden
birini oluflturmufltur.
Akan zaman iinde deiflen bireysel, toplumsal, ulusal ve evrensel flartlar; insann veya insanln gzel ve gerek hususundaki sonu gelmez arayfllar, edebiyattaki deiflme veya yenileflmenin asl dinamiini oluflturur. Sz konusu deiflme
veya yenileflme olgusunun edebiyat tarihindeki en somut grnts, edebiyat
akmlardr. Gerek Trk edebiyat tarihinde (Divan Edebiyat, Tanzimat Edebiyat, Servet-i Fnn Edebiyat vb.) gerekse Bat edebiyat tarihinde (klsisizm, romantizm, realizm vb.) grdmz edebiyat akmlarn bu erevede deerlendirmek gerekir.
Franszcada ecole (ekol); ngilizcede ise movement (hareket), school
(okul) kelimeleriyle karfllanan kavram, dilimizde edebiyat akm, edeb akm,
edeb meslek, edeb mektep/okul, edebiyat ekol, edeb grup/topluluk kavramlaryla karfllanmaktadr.
Edebiyat akmn flu flekilde tarif etmek mmkndr. Belli bir sanatkr grubunun belli bir dnemde, ortak dnya grfl, estetik, sanat ve edebiyat anlayfl
erevesinde oluflturduklar edebiyat hareketine; bu anlayfl ve hareket evresinde
kaleme alnan edebiyat eserlerin oluflturduu btne, edebiyat akm/edeb akm
denir.
Aslnda her edebiyat akm, genel bir estetik, sanat grfl veya hareketinin bir
paras; daha dorusu edebiyat sanatn ilgilendiren yndr. Bu sebeple bizim zellikle- Bat edebiyatnda birer edebiyat akm olarak bildiimiz klsisizm, realizm, romantizm, empresyonizm, postmodernizm ve dierlerini, sadece edebiyatla
snrlamak/snrlandrmak yanlfltr. nk sz konusu akmlar, ou zaman gzel
sanatlarn btn kollarn (mimar, heykel, resim, musiki vb.) kapsarlar. Mesel
empresyonizm, kbizm, dadaizm ncelikle resim sanatnda grlmfl ve dneminde yaygn olarak bu sanat dalnda ifadesini bulmufltur. Postmodernizm ise ncelikle mimarde adndan bahsettirmifltir. Bu husus bize, gzel sanatlarn temelde ayn
kaynaktan doduunu; buradan hareketle de aralarnda ciddi yaknlklar ve geifller olabileceini hatrlatr.
Her edebiyat akm, belli bir dnya grfl, gzellik, sanat ve edebiyat anlayfl
erevesinde hayat bulur. nk edebiyat akmlar, ncelikle edebiyatn mahiyeti
ile ilgili olduka sistemli ve derli toplu birtakm soyut dflnce ve deerlerin ortak
addrlar. Bunun iindir ki, hemen her akmn var olufl temelinde Sanat/edebiyat
nedir? sorusuna cevap bulma gayreti vardr. Edebiyat nedir? sorusu, fiiir nedir?, Roman nedir?, Vezin Nedir?, Anlatc nedir?, maj nedir?... gibi pek ok alt
soruyu beraberinde getirir.
Bu ynleriyle edebiyat akmlar, edebiyat biliminin alt birimlerini teflkil eden
edebiyat kuram, edebiyat elefltirisi, edebiyat tarihi ve edebiyat sosyolojisi ile i iedirler. nk edebiyata dair sorulara verilen cevaplarn oluflturduu dflnce ve
deerler, elefltirmenler tarafndan herhangi bir eserin deerlendirilmesinde elefltirel birer kriter olarak kullanlmfl (klsik elefltiri, romantik elefltiri, realist elefltiri
vb.); bugn ve yarn da kullanlabilir. Nitekim edebiyat kuram ve elefltirisi, dn-
10
den bugne ok byk lde edebiyat akmlarnn birikimleri zerine bina edilmifltir. Ayrca edebiyat akmlar bnyesinde var olduklar toplum veya toplumlarn
belli siyas, kltrel ve ekonomik ortamlarnda hayat bulmalar sebebiyle edebiyat
sosyolojisi ile yakndan ilgilidirler. Bunun da tesinde, edeb akmlar, yazar ve flairleri ortak deerleri etrafnda bir araya getiren ve onlarn pek ok esere hayat vermelerine imkn hazrlayan birer edebiyat iklimidirler. Dolaysyla edebiyat akmlar, edebiyat eserinden de ayr dflnlemezler. Hi flphesiz btn bunlarn tamam; yani edeb eser, edebiyat kuram, edebiyat elefltirisi, edebiyat sosyolojisi ve
edebiyat akm, sonuta edebiyat tarihi denilen btn olufltururlar.
Edebiyat akmlarnn olufltuu zeminde, ncelikle eflitli sosyal, siyas, ekonomik, kltrel hdiseler ve bu hdiseler ortamnda oluflan felsef, kltrel, estetik
perspektifler vardr. Yoksa durup dururken edebiyat akm vcuda gelmez. 1860larda fiinasi ile bafllayan Modern Trk Edebiyat, bir grfle gre Lle Devri (17181730), dier bir grfle gre de III. Selim devrinden (1789-1807) itibaren bafllayp
giderek saha, tesir ve hzn arttran Batya ynelme srecinde sz konusu olan
pek ok sosyal, siyas, ekonomik, kltrel hdiselerin sonucudur. te yandan Batda romantizm, byk lde Fransz htilli ortamnda ve J.J.Rousseaunun dflnce temelleri stnde; realizm, Auguste Comteun sistemlefltirdii pozitivist felsefe zeminde; sembolizm, Kantn idealist, Bergsonun spiritalist felsefeleri ile
Schopenhaurn ktmser dflnceleri evresinde doar ve geliflir. Bu sebeple edebiyat akmlarn lykyla anlayabilmek iin, olufltuklar ortamn siyas, sosyal ve
kltrel zeminini; hayat felsefesini; Tanr, tabiat ve varlk anlayfllarn bilmek; konuya edebiyat-toplum iliflkisi iinde yaklaflmak gerekir. nk edeb hdiseleri,
iinde var olduu toplumun flartlarndan, kltrel deerlerinden, dnya grflnden, edeb geleneinden btnyle bamsz olarak dflnmek ve izah etmek
mmkn deildir.
Her edeb akm, kendinden ncekine gre yeni bir kltrel, felsef ve estetik
bakfl asna sahiptir. Zaten onlar var olufllar ve varlklarn da buna borludurlar.
Ancak bu hususu, gelenekten yzde yz baflka veya gelenein bsbtn reddi olarak grmemek gerekir. Unutulmamaldr ki, her yeni edeb akm, ayn zamanda gelenein yeni deerlerle zenginlefltirilmesine hizmet eder. Ayrca yeniye, eskiden
hareketle varlr veya her yeni eskinin zerine bina edilir. Dolaysyla edeb akmlar, birbirlerinden farkl deer ve niteliklere sahip olduklar gibi, birbirine benzeyen
deer ve niteliklere de sahiptirler. Edebiyatta devamllk/sreklilik gereini gndeme getiren bu husus, bilhassa mill edebiyatlarda ok daha belirgindir.
Edebiyat akmlar, mill veya evrensel edebiyat tarihi iinde belli bir zamanla snrldrlar. Yani belli bir tarihte doar, zamana bal olarak geliflip olgunlaflr ve bir
noktada da mrn tamamlarlar. Ancak edeb akmlarn bafllang ve bitifl tarihleri zerinde (gn, ay, yl belirterek) kesin olarak konuflmak zor; hatta imknszdr.
Baz akmlarda, akmn kurulufl toplantlar veya bildirileriyle karfllafllsa bile, sz
konusu akm, kesin olarak o tarihte bafllatmak mmkn deildir. nk o bildirinin veya toplantnn; daha da nemlisi bildiriyi hazrlayan kiflilerin o aflamaya gelebilmeleri iin bir hazrlk dneminin olmas gerekir. Bitifl tarihi iin de ayn durum sz konusudur. Dolaysyla akmlarla ilgili zaman snrlamalarn, ad geen
akmn en yaygn olduu dnem olarak dflnmek gerekir.
Bir baflka husus; bir akm bitirip hemen ayn tarihte bir baflka akm bafllatamayacamz gereidir. Bir akm, zlme dnemine girer girmez, hemen onun yan baflnda yeni bir akm filizlenecektir. Mesel XVI. yzyln sonlarndan itibaren flekillenmeye bafllayan klsisizm, ancak XVII. yzyln ikinci yarsnda en olgun ve yaygn se-
11
viyeye ulaflr. Bundan sonra zayflamaya bafllamflsa da XVIII. yzyln sonlarna kadar varln srdrmfltr. Hlbuki ona tepki olarak doan romantizm, ngilterede
XVIII. yzyln baflndan, Almanyada ise ortalarndan itibaren hayat bulmaya bafllar.
Romantizmin Fransada kesin hkimiyetini iln etmesi, ancak 1830larda mmkn
olur. te yandan bizim edebiyatmzda fieyh Glip (1757-1799)le XVIII. yzyln ikinci yarsnda hayatnn en yksek zirvesine trmanan Divan fliiri, bu noktadan sonra zayflamaya, zlmeye ve kendini tekrar etmeye bafllar. 1860tan itibaren de yerini Yeni Trk Edebiyatna brakr. Ancak bu tarihten sonraki drt nesil (Tanzimat edebiyatnn birinci ve ikinci nesli, Ara Nesil, Edebiyat- Cedde nesli), hl Divan fliirini srdrmek isteyenlerle kavga etmek zorunda kalrlar.
Tabi ki edebiyat anlayfl veya akmndaki zlme ve dalma kadar filizlenip
yeflerme iin de belli bir zamana ihtiya vardr. Bu sebeple sz konusu ara dnemlerde iki veya daha fazla akmn birden var olduunu grmek mmkndr.
Ayrca herhangi bir zaman diliminde ill tek bir akm olacak diye bir kural da konamaz. Bu durum, hem bir milletin edebiyat tarihi hem de Bat veya dnya edebiyat tarihi iin geerlidir.
Edebiyat akmlarnn bafllang ve bitiflleri iin kesin bir tarih (gn, SIRA
ay, yl)
sylenememeSZDE
sinin gerekesi ne olabilir? Aklaynz.
D fi kabulleri
NELM
Her edebiyat akmnn doal olarak belli kurallar, deerler veya
(manifesto, bildiri, beyannme) vardr. Mesel Victor Hugonun Cromwell n Sz romantizmin; Emile Zolann Deneysel Roman adl eseri natralizmin;
Moreasn
S O RJean
U
Figaroda yaymlanan Sembolizmin Bildirgesi sembolizmin manifestosudur. Bizim
edebiyatmzda ise Fecr-i t mensuplarnn Servet-i Fnn mecmuasnda yaymlaDKKAT
nan Beyannmeleri ile Garipilerin Garip nsz, buna rnek gsterilebilir.
Edeb akmlarn sahip olduklar dnya grflleri, gzellik, sanat ve edebiyat anSZDE
layfllarn ieren kurallar manzumesi, bafllangta ou zamanSIRA
yazl
deildir. Sz
konusu kurallar manzumesi, kimi zaman belli bir olgunlaflmadan sonra yazl hle
getirilir, kimi zaman da buna hi ihtiya duyulmaz. Bu arada az da olsa nce prenAMALARIMIZ
sipleri belirlenmifl, daha sonra da bu prensipleri uygulamaya konulmufl akmlar da
vardr. Sanatkrlar, ya prensip ve ilkeleri belirlenmifl ve bu dorultuda eserler vermifl/vermekte olan mevcut edeb akmlardan birine katlrlar
K yaT yeni
A P bir edeb
akm olufltururlar ya da herhangi bir akma katlmadklar gibi, yeni bir akm oluflturma iddiasnda bulunmadan da eserlerini verebilirler.
Hangi biimde olursa olsun, sanatkrn flu veya bu edeb akma
ball yzde
TELEVZYON
yz bir kesinlik arz etmez. Sz konusu ball, genel ilkeler erevesinde ve
onun bireyselliini inkr etmeyecek seviyede dflnmek gerekir. Zira sanatkr, ilgi, yaknlk veya ballk duyduu akmn prensiplerinden birouna uyduu hl N T E R Nstelik
ET
de bazlarna veya bazlarna uyduu hlde birouna uymayabilir.
sanatkrn uyduu prensipleri, bir baflka sanatkra gre daha farkl bir biimde yorumlamas ve uygulamas da her zaman mmkndr. Ayn durum, mill edebiyatlar
iin de geerlidir. Yani Fransz romantizmi ile ngiliz romantizmi veya Rus realizmi ile Alman realizmi arasnda birtakm farkllklar olabilir. Unutulmamaldr ki, sanat bir miza meselesidir ve her edeb eser bireysel ve orijinaldir. Ayrca bir dil sanat olan edebiyat, malzemesi bakmndan mill bir sanattr.
Sanatkr-akm iliflkisinde unutulmamas gereken bir baflka husus; sanatkrn
sanat hayat mddetince farkl akmlara ilgi duyabilecek ve balanabilecek olmasdr. Bir dnem romantik olan bir sanatkr, bir baflka dnem pekl sembolist ve-
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
12
ya parnasyen olabilecektir. Mesel parnasizmin kurucusu Theophile Gautier, Hernani savaflnda Victor Hugonun yannda yer alacak kadar romantiktir. Charles Baudelairein fliirleri, baz ynleriyle parnasyen zellikler gsterirken; baz ynleriyle
sembolist zelliklere sahiptir. Her sembolist flair, ayn zamanda romantiktir. Bizim
edebiyatmzdan Cell Shir Erozan, sanat hayatna Edebiyat- Cedde flairi olarak
bafllar. II. Meflrutiyetten sonra bir ara Fecr-i t grubuna katlr, hatta gruba baflkanlk eder. Onun son dura Mill Edebiyat ekoldr. te yandan sanat hayatna
Fecr-i ti grubuyla bafllayan Yakup Kadri Karaosmanolu, bir sre Nev-Yunanlik
anlayfl peflinden kofltuktan sonra Mill Edebiyatta karar klar.
Edebiyatta, bilhassa fliirde, bir mektebin temayllerini eserinde sadk bir ayna gibi
aksettiren sanatkr ancak ikinci, nc derece bir sanatkrdr. Mesela romantizma btn meziyetleri ve kusurlar ile Victor Hugonun fliirinden ziyade, Lamartinein fliirinde nefes alan varlktr. Sembolizmada da ayn fley vakidir. Ancak Albert
Samein gibi, kendi flahs prlts olmayan flairler, bu mektebin temayllerini yzde
yz benimseyebildiler. Bir Moreasn sembolizmadan ayrlmas ne kadar manidardr. Henri de Regnier bile, gayet nazikne, flapkasn kararak, sembolizmadan
uzaklaflmad m? Hakikat fludur: Yaratmann hazzna ermifl bir flair hibir zaman
hibir mektebin tbiyeti altna girmez. (Taranc, 1995, s.28-29)
Ayn durum edeb eserler iin de geerlidir. Yani herhangi bir roman, hikye,
tiyatro veya fliir, -sanatkr belli bir akma bal olsa bile- bir rpda ve kesin bir
hkm hlinde yzde yz romantik, realist, klsik olarak nitelenemez. Bu tr tavrlar, yukarda vurgulamaya alfltmz, sanat/edebiyatn mahiyetini yeterince
dikkate almamann sonucudur. Edebiyat bilimcisi, sanatkr veya edeb eseri, akmlar asndan deerlendirirken sanatkrn sanat hayatnn btnn, eserlerinin tamamn ve eserin btn niteliklerini objektif bir biimde dikkate almak ve buna
gre hkm vermek mecburiyetindedir.
Bafllangtaki tariften veya yukardan beri ortaya konan izahlardan anlafllmfl
olmaldr ki, edebiyat akmlar, birden ok flair ve yazarn ifltirakiyle oluflmufl edebiyat topluluklardr. Bu topluluklar, ou zaman bir kiflinin gl ve lider flahsiyeti etrafnda bir araya gelirler. Mesel natralizm denince Emile Zola akla gelir. nk natralizmin bildirisini hazrlayan Zola, ayn zamanda akmn hem en nemli
savunucusu hem de uygulaycsdr. te yandan Jean Paul Sartre egzistansiyalizm,
Tristan Tzara dadaizmin, Filippo Marinetti ftrizmin, G. Apollinaire kbizmin kurucu ve en nemli temsilcileridir. Bizim edebiyatmzda ise Recaizde Mahmut Ekrem Edebiyat- Cedde; Ziya Gkalp ve mer Seyfettin Mill Edebiyat; Yahya Kemal Beyatl Derghlar; Orhan Veli ise Garipiler mektebi, grubu veya topluluklarnn lider flahsiyetleridirler.
Ksacas edebiyatn dnden bugne uzanan tarihinde sreklilik/devamllk olgusu kadar deiflme/yenileflme olgusu veya deiflme/yenileflme olgusu kadar
sreklilik/devamllk olgusu esastr. Sanatkr ve toplumlarn deiflen hayat flartlar ile sanatkr ve insanln gzel ve gerek hususundaki sonu gelmez arayfllar,
sanat/edebiyattaki deiflme/yenileflmenin asl dinamiini olufltururken; bireysel,
sosyal, ulusal ve evrensel genel kabuller de sreklilik/devamlln varlk sebebi
olur. Edebiyat akmlar, edebiyat tarihindeki deiflme/yenileflmenin somut sonularndan biridir.
SIRA SZDE
Trk edebiyat
SIRAtarihinde
SZDE edebiyat akm olarak deerlendirilebilecek hangi oluflumlar
biliyorsunuz?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
13
zet
N
A M A
N
AM A
N
A M A
Gzel, gzellik, sanat, sanatkr, edebiyat ve

edebiyat akm kavramlarn tanmlayp irdelemek
nsan, fizyolojik ve psikolojik yaps bakmndan
menfaat, gerek, iyilik ve gzellik gibi
drt temel eilimin belirledii bir varlktr. Kendini, kendini kuflatan dnyay alglayabilen, kavrayabilen, bilebilen; bu alg, duygu ve bilgilerini
denetleyip deerlendirebilen ve yarglayabilen
bir varlk olarak her insan, gzel ve gzellie ilgi duyar. Gzel; sahip olduu gzellik deeri sayesinde karflsndaki insann hofluna giden; onda
hayret ve hayranlk uyandran ve ona estetik haz
veren varlk, nesnedir. Gzellik ise; seyreden veya dinleyen insann hofluna giden; onda coflku,
hayret ve hayranlk uyandran ve ona estetik haz
veren varln sahip olduu deer veya niteliktir.
Sanat dier insan faaliyetlerinden farkl klan
zellikleri aklamak
Sanat; insann doufltan getirdii gzele olan ilgisinin dfla yansmfl somut sonucu; psikolojik
dnyamzn kelime, ses, tuval, tafl, mermer, tun
gibi eflitli malzemelere dklmfl estetik ifadesidir. Gzellii esas alan sanat; orijinallik, teklik, bireysellik zellikleriyle, faydaya ynelik
olan zanaattan ayrlr. Gzel sanatlar, mimar,
heykel, resim, musiki ve edebiyat olmak zere
befl dala ayrlr.
Edebiyat tanmlayp herhangi bir sz veya metinden ayrt etmek
Trkede birden fazla anlamda kullanlan edebiyat kavramnn asl karfll, dille yaplan gzel sanat daldr. Bu anlamyla edebiyat; duygu,
dflnce ve hayallerin edeb bir dille kurgusal
bir dnya, zgn bir yap ve bireysel bir slpla estetik terkibe dnfltrlerek anlatlmasdr.
Edebiyat, dil malzemesini kullanmas bakmndan dier sanat dallarndan ayrlr. Ancak bu dil,
sanatkrn titizlii, yaratcl, becerisi ve sabr
sayesinde alelde olmaktan te bir st dildir.
Bunun dflnda edebiyat eserinin ierik ve yap
gibi iki temel unsuru daha vardr. Estetik bir terkip olan edebiyat eseri, belli bir sanatkrn kaleminden kmfl olmas sebebiyle ncelikle birey-
seldir. Ancak okuyucu/topluma hitap etmesi, sanatkr, zn oluflturan ierii, estetik deerleri ve dili bakmndan sosyal, toplumsal ve kltrel bir deerdir.
N
AM A
Edebiyat akmnn mahiyetini; oluflum sebep ve

flartlarn aklamak
Edebiyat, tarihi iinde hep deiflme/yenileflmesreklilik/devamllk diyalektii iinde var olagelmifltir. Deiflen bireysel, toplumsal, ulusal ve
evrensel flartlar; insann gzel ve gerek hususundaki sonu gelmez arayfllar, edebiyattaki deiflme ve yenileflmeyi; dolaysyla edebiyat
akmlarn dourur. Edebiyat akm; belli bir sanatkr grubunun belli bir dnemde, ortak dnya grfl, estetik, sanat ve edebiyat anlayfl erevesinde oluflturduklar edebiyat hareketidir.
Edebiyat akmlarnn olufltuu zeminde, eflitli
sosyal, siyas, ekonomik, kltrel hdiseler ve
bu hdiseler ortamnda oluflan felsef, kltrel,
estetik perspektifler vardr. Bu bakmdan her
edeb akm, kendinden ncekine gre yeni bir
kltrel, felsef ve estetik bakfl asna sahiptir.
Ancak bunu, gelenein bsbtn reddi olarak
dflnmemek gerekir. Edebiyat akmlar, belli
bir tarihte doar, zamana bal olarak geliflip olgunlaflr ve bir noktada da mrn tamamlarlar.
Bir akm, zlme dnemine girer girmez, yeni
bir akm filizlenmeye bafllar. Bir sanatkrn flu
veya bu akma ball yzde yz bir kesinlik
arz etmez. Ayrca sanatkr, hayat mddetince
farkl akmlara ilgi duyabilecektir. Ayn durum
edeb eserler iin de geerlidir. Yani herhangi
bir roman, hikye, tiyatro veya fliir, bir rpda
ve kesin bir yargyla yzde yz romantik, realist,
klsik olarak nitelenemez.
14
Kendimizi Snayalm
1. Afladaki seeneklerden hangisi insann her trl
tavr, davranfl ve hareketlerinin temelini oluflturan eilimlerden biri deildir?
a. Menfaat
b. Gerek
c. yilik
d. Gzellik
e. Kahramanlk
2. Afladaki seeneklerden hangisi sanatn veya sanat
eserinin asl/birinci deer ve niteliidir?
a. Gzellik
b. Doruluk
c. Gereklik
d. Faydallk
e. yilik
3. Afladaki seeneklerden hangisi sanat eseri ile
zanaat eserini birbirinden ayrmamz salayan asl
zelliktir?
a. Sanat eserinin sun, zanaat eserinin doal olmas
b. Sanat eserinin orijinal, zanaat eserinin tek olmas
c. Sanat eserinin gzellii, zanaat eserinin faydall esas almas
d. Zanaat eserinin gzellii, sanat eserinin faydall esas almas
e. Sanat eserinin doruluu, zanaat eserinin zgnl esas almas
4. Sanat trlerini kulland malzeme ve hitap ettii duyu organ bakmndan tasnif edildiinde afladaki seeneklerden hangi yanlfltr?
a. Edebiyat-Fonetik ve flitsel sanat
b. Heykel-Plastik ve Grsel sanat
c. Resim-Plastik ve Grsel sanat
d. Musiki-Plastik ve flitsel sanat
e. Mimari-Plastik ve Grsel sanat
5. Afladaki seeneklerden hangisinde edebiyat kelimesi, dille yaplan sanat anlamnda kullanlmfltr?
a. Bir hayli kzgn olan Ali arkadaflna, Brak canm! Bana edebiyat yapma! dedi.
b. Peyami Safa, yazd roman ve hikyeleriyle mrn edebiyata adamfl bir yazardr.
c. Ayfle, edebiyat retmeni sfatyla snfa ilk girdii gn, byk bir heyecan ve sevin iindeydi.
d. Fuat Kprl, yapt alflmalaryla Trkiyede
edebiyat biliminin temellerini atmfl oldu.
e. Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi isimli kitabn yazardr.
6. Afladaki seeneklerden hangisi edebiyat eserini
oluflturan temel unsurlardan biri deildir?
a. erik
b. Dil
c. Yap/Form
d. Vezin
e. slp
7. Belli bir sanatkr grubu(1)nun belli bir dnem(2)de,
farkl dnya grfl, estetik, sanat ve edebiyat anlayfl
(3) erevesinde oluflturduklar edebiyat hareketi(4)ne;
bu anlayfl ve hareket evresinde kaleme alnan edebiyat eserlerin oluflturduu btn(5)e, edebiyat akm/edeb akm denir.
Yukardaki cmlenin hangi blmnde Edebiyat akm
tanm iin yanlfllk yaplmfltr?
a. 1
b. 2
c. 3
d. 4
e. 5
15
Yaflamn inden
8. Afladaki seeneklerden hangisi edebiyat akm/akmlarnn oluflum sebebi olarak sylenemez?

a. Zaman iinde deiflen sosyal, siyasal, ekonomik
flartlar
b. Sanatkrlarn sanat ve edebiyatta yenilik arayfllar
c. Gerek, gzellik, sanat ve edebiyat ile ilgili yeni
dflnce ve felsefeler
d. Sanatkrlarn ekonomik karlarn koruma istekleri
e. Var olan sanat ve edebiyat anlayflna karfl olan
tepkiler
SANATTA ESKMEYEN fiEY

Asaf Halet ELEB
Sanat bahislerinde eskilerle yenilerin mcadelesi hemen hemen insanlk tarihi ile bafllayan bir fleydir.
Evet, herkes bilir ki eskiden yeni olan fley bugn eskimifltir. Ancak zamann tahripkr penesinin paralayamad bir fley vardr. Onun nasl doduu bile
ekseriya mphem kalr. Bu, zaman hudutlar iine giremeyecek kadar gzel olan fleydir. Asrlar onun zerinden karanlk bulutlar hlinde gese de onun rengi
kararmaz. (...)
Zaman mefhumu daha ziyade bizim beynimizin iindedir. oumuz gzeli zamanla lmek isteriz. Yine ii-
9. Afladaki yarglardan hangisi edebiyat akm iin

sylenemez?
a. Edebiyat akm; edebiyattaki deiflme/yenileflme olgusunun doal bir sonucudur.
b. Edebiyat akm; ressamlarn oluflturduu bir resim sanat oluflumudur.
c. Edebiyat akm; genel bir estetik ve sanat grflnn edebiyat ile ilgili yndr.
d. Edebiyat akm; kendinden nceki akma gre
yeni bir felsef ve estetik bakfl asdr.
e. Edebiyat akm; mill/evrensel edebiyat tarihi
iinde doar, geliflir ve lr.
mizden birou gzellii kendi gzleriyle deil baflkalarnn gzlerine inanarak kabul etmek ister. nk
(gzel) standart damgas vurulmufl bir fleyi kaytszca
kabul edivermek onun iin kolay ve tehlikesiz olacaktr. Kolektif bir grfl rahatl insan dflndrmekten
kurtarr. Bu grfl rahatln temin eden greneklere,
modaya uyma neticesinde beenilen fley acaba hakik
sanat eseri midir? (...)
Sanatta birok itihatlar, birok ekoller olabilir. Her deerli itihadn, kendisine gre bir iddias olan her ekoln sanat ve edebiyat tarihinde bir yeri vardr. Fakat
unutmayalm ki ekoller ekseriya hemen hemen bir kifliye inhisar eder. Bir dahi bafll baflna bir ekol yapabilir
ve ondan sonra ayn rda yrmek isteyenlerin ou
ancak bir taklitiden veya ekseriya rate bir mukallidden
baflka bir fley olamaz. (...)
yle dahiler vardr ki onlar bir ekoln hudutlar iine
bile smazlar. Onlar, bir Budha sknu ile bize ezel
vecdin nurunu gnderirler. Onlar sanatn nirvanasna
eren hakik Budhalardr. Bu nadir ftratlar iin artk eski ve yeni mefhumlar yoktur. Onlar zamann ve zamanla deiflen her fleyin dflnda kalrlar. Hibir ekole
tbi olmadklar halde ekollerin kendilerinden doduu
bir verbe, bir masdardr. (...)
fiphesiz ki btn ekoller ayn kuvvette deildir. Btn
edebiyat ve sanat ekolleri nihayet unsurlar ve slplar itibaryla deiflir; kymetli, hatta kymetsiz olabilir. Zaman onlarn elbisesini rterek ald vakit altndan
bazen canl ve icazkr bir varlk, bazen uslanmfl ve boyalar bozulup akmfl bir ucube veya buzdan yaplmflsa bir hi ortaya kabilir. (...)
Byle birok ekoller vahilikleri, sahtelikleri, rk esas-
10. Afladaki seeneklerden hangisi bir flair/yazar hakknda ayrntl bir arafltrma ve inceleme yaplmadan verilecek realist, romantik tarz yarglarn temelsizliine bir gereke olamaz?
a. nk flair ve yazarlar, hayatlar mddetince hep
ayn akmn ilkelerine bal kalrlar.
b. nk flair ve yazarlar, hayatlar mddetince hep
ayn akmn ilkelerine bal kalmayabilirler.
c. nk flair ve yazarlar, hayatlarnn farkl dnemlerinde farkl akmlara ilgi duyabilirler.
d. nk flair ve yazarlar, baz eserlerinde ilkelerine bal kaldklar akm, baz eserlerinde bal
kalmayabilirler.
e. nk flair ve yazarlar, hayatlar mddetince
yeniliin, zgnln ve gzelliin peflinde
koflanlar.
16
lara dayanmalar dolaysyla kymetten dflmfltrler.

Bunlar dierleriyle karfltrmamak icap eder. Zaman
fleytan hakik gzellii iva edemez. Onun nisyan cehennemine att sahtekrlar nfuz ve dikkati olan gzler ar abuk ayrt ederler.
syleyifl tarz olduunu kabul etmek istemiyorlar, hayatta olduu gibi sanatta da yeninin sonu olamayacan dflnmyorlar. fl yenilik bahsine girince bunun sonu gelmez. Mesele behemahal yenide deil, gen, taze
ve bkir olmaktadr. Genleri seviyorum, fakat canm
fliir okumak isteyince Bk Efendiyi ayorum:
Kaynak: (Gzel Yazlar/Denemeler, (2000), Ankara,

TDK Yaynlar, s.148-152)
Okuma Paras
YEN EDEBYAT CEREYANINA DAR
Ahmet Hamdi TANPINAR
Genlere yaplan serzenifllerden biri de ciddi olmamalardr. Bence bu, bir akslmelin mahsul olmalarndan ileri geliyor. Alaycdrlar, fanteziden hofllanrlar ve
anane ile deilse bile, grenek edebiyat ile olan mnasebetleri menf bir flekildedir. (...) Dn, filan flair,
kendinden evvelki flairi gemek iin fliir yazard, rekabet ve dfl ayn sahada ve ayn silahla kabul edilirdi.
Bugn ise, tam aksi oluyor. Yeniler mflterek bir yolda
evvelkileri gemek istemiyorlar. Daha ziyade onlara
benzememek suretiyle rekabetten kurtuluyorlar. (...)
Onlara benzememek aflk bir hastalk hline geliyor ve
bittabi bir nevi flaflrtma edebiyatna yol ayor. Tam fliiri bulduu, byk damar keflfettiini sandmz anda
flair, bir sirk hokkabaznn kahkahasyla bizi kendi yaratt ruh haletinden uyandryor. (..)
Sebebi malum: eskiyi ykmak istiyorlar. Fakat ok
defa aksini yapyorlar, fliirden bktryorlar. Genlerin
bu hlini de sevmemek kbil deil; nk fliirin lugat, fliirin ryas ve melankolisi, fliirin rpermesi ancak
hakiki fliirde gzeldir. Taklitte sadece glntr. Fakat her taklit fley gibi bazen fliir taklidi de safdilleri
avlayabilir. Genler, fantezileri ile bizi safiyetten kurtaryorlar. (...)
Genleri seviyorum. Onlarla vka fliirin cevherinde anlaflamyorum. Fakat sanat ne olsa ciddiye almalarn,
yeni bir ifade tarz aramalarn, keskin ve tahamml
dar zevklerini -bittabi hepsinde deil-, daha evvel sylenmifl olandan nefretlerini seviyorum. Fakat fliirden
hem de gittike geniflleyen bir zaviye ile uzaklafltklarn gizlemek de mmkn deil.
Bu uzaklaflma sanatlarnn behemahal yeni olmas hususundaki azimlerinden bafllar. Onlar, henz fliirin bir
Nm niflne kalmad fasl- bahrdan

Dflt emende berk-i diraht itibrdan
Kaynak: (Edebiyat zerine Makaleler, (1977), stanbul, Dergh Yaynlar, s.83-84)
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. e
2. a
3. c
4. d
5. b
6. d
7. c
8. d
9. b
10. a
Bu soruya doru yant vermediyseniz Gzellik

blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz Sanat
Bu soruya doru yant vermediyseniz Edebiyat
Akm blmn tekrar okuyunuz.
17
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
Sylenemez. nk gzel, estetik bir deer ve nitelik;
faydal, ekonomik bir deer ve niteliktir. Bir nesne, herhangi bir ihtiyacmz karfllyorsa faydaldr. Faydal, tketilir veya eskitilir. Yerine bir baflka fley konabilir. Hlbuki gzel iin bunlar sylenemez.
Sra Sizde 2
Edebiyat ve musikiyi birbirine yakn klan temel ortaklk, her ikisinin de sese dayanmfl olmasdr. Edebiyat
bir dil sanatdr. Dilin temeli de sestir. Kelime, bir veya
birden ok anlaml ses topluluudur. Musikinin de btnyle ses sanat olduu aktr.
Sra Sizde 3
Edebiyat; ierii, sahip olduu estetik deerler, sanatkr, var olduu ortam, seslendii okuyucu, tarih iindeki varl gibi pek ok ynden sosyal ve kltrel bir
deerdir. Sosyal ve kltrel deerler (ahlk, gelenek,
dil vb.), anlk bir zaman iinde deil, ok daha genifl bir
zaman diliminde deiflir.
Sra Sizde 4
Trk edebiyat tarihinde farkl edebiyat anlayfllar etrafnda oluflmufl birtakm grup ve gruplaflmalardan; onlarn faaliyetleri evresinde oluflmufl edebiyat akmlarndan bahsetmek mmkndr. Divan edebiyat, Tanzimat edebiyat, Servet-i Fnn edebiyat, Mill edebiyat,
Yedi Meflaleciler, Garipiler, kinci Yeniciler bunlardan
bazlardr.
Yararlanlan Kaynaklar
Ayta, G. (2003). Genel Edebiyat Bilimi. stanbul: Say
Yaynlar.
Bozkurt, N. (1992). Sanat ve Estetik Kuramlar. stanbul: Ara Yaynlar.
elebi, A.H. (2000). Gzel Yazlar/Denemeler.
Ankara: TDK yaynlar.
Edman, . (1998). Sanat ve nsan. (ev.T.Ouzkan).
stanbul: MEB Yaynlar.
nce, .. (1993). Yaznsal Sylem zerine. stanbul:
Can Yaynlar.
Okay, O. (1990). Sanat ve Edebiyat Yazlar. stanbul:
Dergh Yaynlar.
Sena, C. (1972). Estetik. stanbul: Remzi Kitabevi.
Tanpnar, A.H. (1977). Edebiyat zerine Makaleler.

stanbul: Dergh Yaynlar.
Taranc, C.S. (1995). Yazlar. (Hzl.H.Sazyek). stanbul:
Can Yaynlar.
Tarlan, A.N. (1981). Edebiyat Meseleleri. stanbul:
tken Yaynlar.
Tural, S.K. (1993). Edebiyat Bilimine Katklar. Ankara: Ecdad Yaynlar.
Baflvurulabilecek Kaynaklar
Bayrav, S. (1999). Dilbilimsel Edebiyat Elefltirisi. stanbul: Multilingual Yaynlar.
Bilgegil, K. (1980). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Ankara: Atatrk . Yaynlar.
elebi, A.H. (2000). Gzel Yazlar/Denemeler. Ankara: TDK Yaynlar.
etiflli, . (2008). Edebiyat Sanat ve Bilimi. Ankara:
Aka Yaynlar.
Gktrk, A. (1988). Okuma Urafl. stanbul: nklap
Kitabevi.
nce, . (1993). Yaznsal Sylem zerine. stanbul:
Can Yaynlar.
slm Ansiklopedisi. (1994). C.10. stanbul: TDV
Yaynlar.
Kantarcolu, S. (1993). Edebiyat Akmlar ve Temel
Metinler. Ankara: Gazi Yaynlar.
Kefeli, E. (2007). Metinlerle Bat Edebiyat Akmlar.
stanbul: 3F Yaynlar.
nal, M. (1999). En Uzun Asrn Hikyesi. Ankara:
Aka Yaynlar.
Trk Dili (Yazn Akmlar zel Says). (1981). C.XLII,
S. 349. Ocak.
Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi. (1977). stanbul: Dergh Yaynlar.
Trk Dnyas Edebiyat Kavramlar ve Terimleri
Ansiklopedik Szl. (1999). Ankara: AKM Yaynlar.
Wellek, R ve Warren. A. (1993). Edebiyat Teorisi. (ev.
. F. Huyugzel). zmir: Akademi Yaynlar.
Amalarmz
N
N
N
N
Bat ve Bat edebiyat kavramlarn aklayabilecek,
Antik dnemden Rnesansa kadarki Bat edebiyatn (Eski Yunan edebiyat,
Latin edebiyat ve Orta a Avrupa edebiyat) karfllafltrarak deerlendirebilecek,
Platon ve Aristonun evren, varlk, insan ve sanat hakkndaki grfllerini farkllklar asndan deerlendirebilecek,
Latin edebiyat ve Orta a Bat edebiyatn ana izgileriyle betimleyebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Eski Yunan Edebiyat

Latin Edebiyat
Orta a Avrupa Edebiyat
Platon
Aristo
Mimesis/Yanstma
Bat
Hristiyanlk
erik Haritas
Bat Edebiyatnda
Akmlar-I
Antik Dnemden
Rnesansa Bat
Edebiyat
BATI VE BATI EDEBYATI

KAVRAMLARI
ESK YUNAN EDEBYATI
ANTK AIN LK FLAZOFU:
PLATON VE ARSTO
LATN EDEBYATI
ORTA A AVRUPA EDEBYATI
Antik Dnemden
Rnesansa Bat Edebiyat
BATI ve BATI EDEBYATI KAVRAMLARI
Bat kavram ncelikle dounun ztt bir yn ve coraf bir blge anlam taflr.
Ayn kavramn Avrupa anlamna geldii de bir gerektir. Biz ok daha kapsayc olmas sebebiyle kitapta Avrupa yerine Bat kavramn kullanmay tercih ettik.
Bu balamda Bat kavramna yklediimiz anlam; merkezi Avrupa olmakla birlikte snrlar Avrupa ktasn aflan ve ortak bir kltr, felsefe, din, sanat ve medeniyete sahip olan topluluklar/milletlerin oluflturduu dnyadr. nk bugn Avrupa ktasnn dflnda Bat kltr, felsefe, sanat ve medeniyetini benimsemifl birok topluluk/millet mevcuttur.
flte bu Bat kltr, felsefe, sanat ve medeniyetini benimsemifl topluluk/milletlerin edebiyatna Bat Edebiyat diyoruz. Bir baflka syleyiflle Bat Edebiyat; ortak kltr, felsefe, din, sanat ve medeniyete sahip Batl toplumlarn Antik adan
gnmze kadarki srete ortaya koyduklar edebiyattr.
Batl olarak nitelendirdiimiz milletler topluluunun tarih boyunca sahip olduu kltr ve medeniyet, -kendi iindeki birtakm farkllklarla birlikte- pek ok ortak deer etrafnda flekillenmifl organik bir btnlk ve teklie sahiptir. Zira Bat
kltr ve medeniyeti, dnya grfl ve ahlk anlayfl itibariyle Hristiyanlk; kltr
ve sanat itibariyle de Eski Yunan ve Latin gibi iki temel kaynaktan beslenmifl ve bu
eksende mayalanmfltr. Bu itibarla Bat edebiyatlarnn temeli, kayna ve rnei
hemen hemen ayn ve tektir; klsik edebiyat olarak kabul edilen Eski Yunan ve Latin edebiyat. Nitekim Octavio Paz ve Cemil Merie gre de Bat edebiyat bu balamda bir btndr.
Kaplarn kapayarak geliflen hibir Bat edebiyat yok. Ortak gvde, Yunan ve Roma edebiyatlar. Kollar zamanla farkllaflmfl; gvde Orta a boyunca diri. Sonra
XVI. asr ve geliflen mill edebiyatlar, ama bu edebiyatlar birbirinden faydalanmfl
hep, hem almfl hem vermifl. Geri dilleri ayr, his ve hayal dnyalar da giderek baflkalaflmfl. Ne var ki fluur altnda yaflayan miras ayn. (Meri, 1980, s.135)
Bat edebiyatnn bir btn olduunu ne srmek, hem akla yakn hem de yadsnmaz grnyor. ngiliz, Alman, talyan ve Polonya edebiyat dediimiz birimlerin
her biri, bamsz ve tek baflna bir teklik oluflturmaz, ama dierleriyle srekli iliflki
hlinde bir btn oluflturur. Coneille, Juan Ruiz de Alarconun yaptn okudu ve
yararland, Shakespeare de Montaigne ile ayn fleyi yapt. Batnn edebiyat bir iliflkiler adr; idyomlar, yazarlar, biemler ve yaptlar, srekli bir i ielikle yafladlar
20
ve yaflyorlar. liflkiler, eflitli ynlerde ve farkl plnlar zerinde kendini gsteriyor.

Bazlar yaknlk, bazlar da eliflki trndendir. (...) liflkiler zamansal veya meknsal olabilir. (...) Btn byk edeb hareketler uluslar tesiydi ve geleneimizden
gelen btn byk yaptlar ve baflka yaptlarn sonucu -bazen de karfll- oldu. Bat edebiyat, kendi kendisiyle kavga hlinde, bir ynyle de yinelemeler ve deiflmeler
olan bir evetlemeler ve hayrlamalar peflpeflelii iinde, durmadan kendi kendine ayrflan ve buluflan bir btndr. (Paz, 1999, s.53)
ESK YUNAN EDEBYATI
Fabl: Okuyucu/dinleyiciye
ders vermek amacyla
hayvan, bitki ve cansz
varlklarn insan niteliklerine
brndrlerek oluflturulan
ksa yk.
Bat edebiyatlarnn bafllangc ve temel kayna durumundaki Eski Yunan edebiyat, bir Ege Denizi evresi ve Akdeniz blgesi edebiyatdr. Merkezi ise eski Atina
flehridir. onia, Sicilya, Syrakousai, skenderiye, Roma, Pergamon, Antiokheia gibi
flehirler de Yunan edebiyatnn nemli merkezleridir.
Edebiyat trlerinin ortaya kp geliflmesi ve kronolojik dnemler dikkate alndnda Eski Yunan edebiyat kendi iinde flu flekilde tasnif edilebilir:
Epik a: Homeros ncesi ve Homeros dnemi.
Lirizm ve Nesrin Bafllangc: Lirik fliirin; felsefe ve tarih etrafnda da nesrin gelifltii dnem.
Attika Dnemi: Trajedi ve komedi trlerinin doup gelifltii dnem.
skenderiye Dnemi: Yunan kltr ve edebiyatnn Msrn fethinden sonra skenderiyede flekillendii dnem.
Roma Dnemi: Yunan kltr ve edebiyatnn Romada flekillendii dnem.
(elgin, 1990, s.18)
Yukardaki ilk dnemi Antik a olarak da isimlendirmek mmkndr.
M.. IX. yzyla kadar inen Yunan edebiyatnn ilk rnekleri din nitelikli
(Hymnos) fliirlerdir. Daha sonra epik fliir sz konusu olmufltur. Eski Yunan edebiyatnn ilk rnekleri szl ve mitolojik karakterlidir. Bununla birlikte Yunan edebiyatnn ilk ve asl rnei; ayn zamanda ana kayna Homerosun (M.. IX. yzyl) lyada ve Odysseia isimli destanlardr. lyadann asl konusu Truva Savafllar, Odysseiann ise destann adn taflyan kahramann savafl sonras memleketine dnfl esnasnda yafladklardr. Epik fliirin rnei olan bu destanlarda, tanrlar
ve insanlara ait ihtiras, aflk, benlik, fke, sadakat, sabr gibi genel/evrensel temalar
ne kar. Ad geen iki destan, ayn zamanda Batl sanatkrlarn yzyllar boyunca tekrar tekrar kendisine dnp ilham alacaklar asl kaynak durumundadr.
Eski Yunan edebiyatnda destanlar veya destan devrinden sonra lirik, epik, didaktik ve satirik tarzlarda olmak zere fliir; trajedi ve komedi trlerinde olmak zere tiyatro, hitabet, fabl, tarih ve felsefe geliflip yaygnlaflr ve bu trlerde birok
eserler kaleme alnr. Bunlarn iinde tiyatro, Yunan edebiyatnn en gl trlerinden birini oluflturur. Tanr Dionysos adna her yl yaplan flenliklerden doduu
kabul edilen Antik Yunan tiyatrosu, Aiskhylosun trajedileri ile klsik formuna kavuflur. Trajedilerle birlikte destan devrinin sona erdii ve insan ile Tanr/tanrlar
arasndaki uyumun bozulup atflmalarn bafllad gzlenir. Artk insan, birey olmann bilincine erme dneminin efliindedir.
Eski Yunan edebiyatnn M..334-M..30 yllar arasnda kalan dnemi Helenistik Dnem/skenderiye Dnemi olarak isimlendirilir. Msrn Romallar tarafndan fethedilmesi ve Yunan kltr ve medeniyetinin skenderiyeye taflnmas ile
bafllayan Helenistik dnemde sanat/edebiyat, genifl halk kitlelerine seslenmekten
uzaklaflmfl, bir avu sekinin zevkine hitap eder duruma gelmifl, sanat sanat iin-
2. nite - Antik Dnemden Rnesansa Bat Edebiyat
dir ilkesi esas alnmfl, bireysellik ne kmfl, konu ve flekilde birtakm yeniliklere
gidilmifltir(elgin, 2000, s.177-179).
Eski Yunan edebiyatnn son dnemi Roma dnemidir. Romann merkez olduu
bu dnemde Yunan edebiyat, bir taraftan Latin kltrnn tesiri altna girerken dier
taraftan Latin kltr ve edebiyatn etkiler. M.. V. yzylda altn an yaflayan Eski
Yunan edebiyat, M.. II. yzyldan itibaren yavafl yavafl eski gcn kaybeder ve yerini Latin edebiyatna brakr.
Mill ve zgn bir nitelie sahip olan Eski Yunan edebiyat, temelde insann evrensel taraflar ve karakteri zerinde durur. elgin Eski Yunan edebiyatnn karakteristik zelliklerini flyle betimler:
Yunan edebiyat taklitle oluflan bir edebiyat deil, orijinal bir edebiyattr. Yazarlar her
fleyi kendi zlerinden almfllar, sadece tabiat taklit etmifllerdir. Btn edeb trler doal
bir sre iinde art arda ortaya kmfl (hymnos, destan, lirik fliir, drama, tarih, felsefe,
hitabet) ve belirli aflamalardan geerek, mkemmellie, olgunlua eriflmifltir.
Yunan edebiyat ulusal bir edebiyattr. ou zaman kendi toplumundan ilham alr,
halkn inanlarn, geleneklerini, efsanelerini yanstr. Yunan edebiyatnn btn trleri bu zellie sadk kalmfltr.
Yunan edebiyat bu zelliklerinin yan sra ok verimli bir edebiyattr. Edebiyatn eflitli trlerinde dikkati ekecek kadar ok rn verilmifltir. Bu zellik yalnzca yazarlara
deil, dilin zenginliine ve kaynaklarna baldr. Yunan dili ekimlerinin eflitlilii, esnek syntaks, edatlarn zenginlii, deiflik cmle yaplar sayesinde dflncenin btn
nanslarn ifade eder. Bu kesinliinin yannda fliirsel, pitoresk ve doal bir dildir. (elgin, 1990, s.18)
Rnesanstan gnmze kadar uzanan dnemlerde, modern Bat edebiyatnn temelleri ve kaynan hep Antik Yunan edebiyat oluflturmufltur. nk bugn de varln srdren tiyatro (trajedi, komedi) ve fliir (lirik, didaktik, satirik) Antik ada ortaya kmfl, zaman iinde geliflip zenginleflmifl ve bilinen formuna kavuflmufltur. Bat felsefesinin temelleri kadar, bu felsefenin bir ynn oluflturan edebiyat kuramlar,
Antik ada Aristo ve dier filozoflar tarafndan belirlenmifltir. Bir baflka syleyiflle,
Antik a edebiyat, Rnesans sonras Bat edebiyat iin hep bir model ve kaynak olmufltur. Bu sebeple ondan uzaklaflma yozlaflma olarak grlmfl ve tekrar ona dnme ihtiyac hissedilmifltir.
Yunan Edebiyat Sanatkrlar

Homeros: Milattan nce VIII. veya IX. yzylda yaflad tahmin edilen epik destan trnn bilinen ilk ve en nemli temsilcisidir. lyada (lias) ve Odesa (Odysseia)
isimli iki meflhur destan vardr.
Sappho: Milattan nce VII. yzylda yaflad tahmin edilen nl kadn flair. Saphonun dokuz kitaplk lirik fliirlerinden gnmze 170 kadar ulaflabilmifltir.
Aisopos (Ezop): Milattan nce VI. yzylda yaflad tahmin edilen Antik Yunan
edebiyatnn fabl trndeki byk ismidir. Eiticilik ifllevinin esas olduu fabllerini
Fabller isimli eserinde toplamfltr.
Aiskhylos (M..525-456): Antik Yunan tiyatrosunda trajedi trnn kurucusu
ve byk temsilcisidir. Eserleri: Hiketides (Yalvarclar), Atefl Taflyan Prometheus,
Zincire Vurulmufl Prometheus, Kurtulmufl Prometheus, Oresteia, Persia (Persler).
21
22
Sophokles (M.. 497-406): Aiskhylostan sonraki en nemli trajedi flairidir. Eserleri: Aias, Antiogne, Elektra, Kral Oidipous, Trakhisli Kadnlar, Philoktates, Oidipus
Kolonosta.
Euripidies (M.. 485-406): Yunan edebiyatnn trajedi trnde nc srada
yer alan flairidir. Eserleri: phigenea, Alkestis, Orestes, Elektra, Medeia, Hippolytos,
Hekabe, Andromakhe.
Aristophanes (M.. 448-388): Antik Yunan edebiyatnn komedi trndeki
ilk byk sanatkrdr. Eserleri: Bulutlar, Kufllar, Eflekarlar, Kurbaalar, Atllar,
Bulutlar, Barfl, Lysistrate.
Hesiodos: M.. VII. yzylda yaflamfl didaktik fliirleriyle tannan flair. Eserleri:
Theogonia, Erga kai Hemerai, Apsis Herakleous, Gynaikon Katologon, Melampodia.
Menandros (M.. 342-292): Komedi yazar. Eserleri: Epitrepontes, Perikeiromene, Samia, Heros, Georgos. Kolaks.
Demosthenes (M.. 384-322): Hitabet trnn nemli ismi. Eserleri: Androtiona Karfl, Timokratese Karfl, Aristokratese Karfl, Konona Karfl.
Sokrates (M.. 469-399): nl Yunan filozofu.
Platon/Efltun (M.. 427-347): nl Yunan filozofu. Eserleri: on, filen,
Devlet, Phaidros, Sofist, Kratylos ve Kanunlar.
Aristoteles/Aristo (M.. 384-322): nl Yunan filozofu. Eserleri: Organon,
Politika, Poetika, Retorik.
Herodotos (M.. 484-425): nl tarih yazar. Eserleri: Historiai (Herodotos
Tarihi)
Ksenophon (M..430-355): Tarih yazar. Eserleri: Anabasis, Agesilaos, Kypou
Peideia, Hieron, Symposion.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Afladaki metin
SIRA bilinen
SZDE en eski epik destan metinlerinden biri olan lyada ve Odessadan
alnmfltr. Bu destan ayn zamanda modern Bat edebiyatnn imgelem yaratmada kulland temel kaynaklardandr. Bu destann ana karakterleri ve yafladklar maceralar bilme fi N E L Bat
M Edebiyat eserini zmlemenizde yardmc olacaktr. Afladaki
niz pek okDmodern
parada ad geen Hektor Yunan mitolojisinde kimdir? Yaflad maceralar nelerdir?
S O R U
S O R U
LYADADAN
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
DKKAT
Homeros
Andromakhe karfllad Hektoru,
SZDE
Dad daSIRA
arkasndan
geliyordu,
Memedeki yavrucaz taflyordu kucanda
Hektorun
gzbebeiydi o,
AMALARIMIZ
Iflldayan yldza benziyordu.
Hektor Skamandroslu derdi ona,
Baflkalar
flehrin kral, derdi.
K Astyanaks,
T A P
lyonu tek baflna koruyan Hektordu da ondan
Hektor, bakt ocuuna glmsedi
Andromakhe
alayp duruyordu.
T E L E V Zyannda
YON
Tuttu kocasnn elinden, diller dkt:
Ah kocacm, bu hrs yiyecek seni,
Yavruna, talihsiz karna acma yok sende
N T E R N Ebiliyorum
T
Dul kalmama,
az gn var
Akhalar stne saldrp ldrecekler seni.
N N
Sensiz kalmaktansa toprak yutsun beni daha iyi,

Benim senden baflka dayanam yok
Alp gtrd zaman lm seni
Yalnz aclar kalacak bana.
Ne babam var benim, ne ulu anam.
Kilikyallarn dzenli flehrini ykp
Yksek kapl Thebeyi yerle bir ettii gn
Tanrsal Akhilleus ldrd babam
Eetionu ldrd ama soymad gene de
Yreinde ok sayyordu onu
fllenmifl silahlaryla birlikte yakt
Sonra bir hyk yapt ona.
Kalmanl Zeusun kzlar, da perileri
Kara aalar diktiler babamn toprana
Erkek kardefllerim vard, yedi tane
Bir gnde Hadese indi yedisi de,
evik ayakl Akhilleus ldrd hepsini
Paytak yryen srlar, stbeyaz koyunlar yannda
Anam ormanlk Plakosun eteinde kralieydi,
Tuttu buraya getirdi onu da
Btn malmz da ald getirdi.
Sonra bol kurtulmalkla sald onu
O da ok saan Artemisin okuyla
Babasnn saraynda anszn ld.
Sen bana bir babasn Hektor,
Ulu anamsn benim, kardeflimsin,
Arkadaflsn scak dfleimin.
Burada kalede kal, ac bana,
Yetim koma yavrumuzu, karn dul koma.
Oynak tolgal Hektor karfllk verdi, dedi ki:
Ben de dflnyorum bunlar karcm,
Ama savafltan ekilirsem bir korkak gibi
Troya erkeklerinden utanrm
Bakamam uzun entarili kadnlarn yzne
imden de gelmez, ne yapaym;
eviren: A.Erhat-A.Kadir
ANTK AIN K FLOZOFU: PLATON VE ARSTO

Gerek Eski Yunan ve Latin kltr ve sanat/edebiyat gerekse ileriki nitelerde sz
konusu edilecek olan hmanizm, klsisizm, realizm vb. akmlarn yeterince anlafllabilmesi iin Platon ve Aristo zerinde durmak gerekir. nk Bat dflnce ve sanat/edebiyatndaki geliflmelerin arkasnda veya temelinde bu iki lk a filozofunun grflleri vardr.
23
24
Resim 2.1
Raphaelin Athena
Okulu resminden
Aristo ve Plato
Tasviri
PLATON: (M.. 427-347): Douda Efltun adyla da tannan Platonun felsefesi, hocas Sokratesin dflncelerini gelifltiren, daha ileri gtrp sistemlefltiren
bir felsefedir. Platon, Sofistlerin aksine grecelie (relativism) inanmfl, kesin ve
mutlak bilgiye susamfl bir filozoftur. yle bir bilgi ki, zamana, mekna ve duyulara gre deiflmeyen; insandan bamsz bir gerekliin bilgisi. Bu arzu onu, dalist bir varlk felsefesine gtrr. Bir baflka ifadeyle, ona gre varln iki dzeni
vardr; fizik lem ve fizik tesi lem. Asl ve gerek olan fizik tesi lemdir. Aklla kavranabilen fizik tesi lem, gereklii tartfllamaz fikirler veya zler (ideas,
form) lemidir. dea, her trl varln lmsz, hakik karflldr. Fizik tesi
lemdeki idealar, mutlak anlamda iyi, doru ve gzel olan Tanrnn tekliini meydana getiren okluktur. Varln temelini ve asln teflkil eden unsur veya unsurlar bulmay amalayan Platon, idealar epistemolojisinin temeli hline getirir.
Fizik leme gelince: inde yafladmz ve duyularmzla kavradmz fizik
lem (kinat/evren), Tanr tarafndan idealar lemindeki ilh dzeni maddede
gereklefltirmek iin yaratlmfltr. Evren ve ondaki her varlk, ilh formlarn (idea)
maddede olguya dnflmesinden meydana gelmifltir. Bu sebeple iinde yafladmz dnyadaki nesneler, idealarn birer taklidi, yansmas veya glgesidir. Yani evren ve ondaki varlklar (aalar, hayvanlar, insanlar, dalar, vs.), gerek varlklar
deil, fizik tesi dnyadaki idealarn birer yansmas, kopyas veya glgesidirler.
Bir de bunlarn -ayna veya suda olduu gibi- glgesi veya yansmalar (eidola) vardr. evremizde grdmz, dokunduumuz varlklarn asllar, fizik tesi lemde bulunan idealardr. Bu sebeple fizik lemdeki varlklarn gerekliinden sz
edilemez. Asl gerek, akln asl bilgi objesi, idealardr. Bilgiye susamfl filozofa dflen de, taklit, yansma, kopya veya glgeler dnyas ile uraflmak deil, gereklii tartfllamaz idealar dnyasna ynelmektir.
25
Platon, varln temeli ile ilgili bu dflncelerini meflhur maara istiaresi ile somutlafltrr. Buna gre; insanlar, karanlk bir maarada yzleri duvara dnk zincire vurulmufl esirler gibidirler. Maarann azndan szan flk, maara dflndaki varlklarn glgelerini maara duvarna dflrmekte ve o insanlar da bu glgeleri gerek zannetmektedirler. Eer zincirlerinden kurtulup dflar kabilseler, nce grdklerinin glge/yansma olduunu, daha sonra o glgelerin sahiplerini, son olarak da onlarn kopya edildikleri asl idealarn grecek veya kavrayacaklardr.
nsana gelince. Platona gre insan, lmsz olan ruh ve lml olan bedenden yaratlmfltr. nsan ruhundaki ilh meleke ise akldr. nsann gerei, ilh hakikati kavrama, bilme hususundaki tek melekesi akldr. nk gerek ve ilh hakikat, ancak aklla kavranabilir. Fakat byle bir melekeye sahip olan insan, duyu
ve duygularyla glgeler, grntler veya yansmalar dnyasnda yaflamak zorundadr. Onun Tanrya kavuflabilmesi, ruhunu bedenin esaretinden kurtarmasyla
mmkn olabilir. Bu da lmle gerekleflir. nsan, lmden nce akln bedenin,
duygularn ve madde dnyasnn esiri olmaktan kurtarmas gerekir. Aksi takdirde
lmden sonra da Tanrya kavuflmak mmkn olmayacaktr.
Platon, on, filen, Devlet, Phaidros, Sofist, Kratylos ve Kanunlar isimli
eserlerinde ortaya koymaya alflt Tanr, varlk ve insan hakkndaki felsefesinin
genel ilkeleri yannda, sanat/edebiyat felsefesi zerinde de durur. Ancak bu dflncelerinde zaman zaman birtakm eliflkilere dfler. nk o, hayat boyunca
grfllerinde birtakm deifliklikler yapmfltr.
Efltun, her tr sanat bir taklit, bir yanstma olarak kabul eder ve bunu ifade
ederken de mimesis kavramn kullanr. Asrlar boyu yorumlanan bu kavramnn
dilimizdeki karfll, taklit, yanstmadr. Platona gre sanat, idealarn bir yansmas olan varlklarn taklididir. Hem de nc dereceden bir taklidi. nk asl
ve gerek varlk fizik tesi lemdeki idea, bu dnyadaki onun yansmas, sanatkrn eserindeki ise nc dereceden bir yansmadr (eidola). Platon bu konuyu
Devlet adl eserinde flyle bir diyalogla ortaya koyar:
- stersen bir ayna al eline, drt bir yana tut. Bir anda yaptn gitti gnefli, yldzlar, dnyay, kendini, evin btn eflyasn, bitkileri, btn canl varlklar.
- Evet, grnrde varlklar yaratmfl olurum, ama hibir gereklii olmaz bunlarn.
- yi ya, tam stne bastn iflte dflncemin; nk bu tr varlk yaratan ustalar arasna ressam da koyabiliriz deil mi?
- Koyabiliriz tabi.
- Yapt fleyin gereklii yoktur diyeceksin, ama ressamn yapt sedir de bir eflit sedir deil midir?
- Evet grnrde bir sedir onunki de.
- Ya dlgerin yapt? Biraz nce demifltin ki dlger sedir ideasn, yani bizce asln,
zn yapmaz, bir eflidini yapar.
- Sedirin asln yapmadna gre, gereini deil, gereine benzeyen bir rneini
yapmfl olur. (...)
- Tregedya flairinin de yapt bu deil mi? Benzetme deil mi onun da yapt? O da
kuraldan, yani dorudan, sra afladadr yleyse, btn benzetmeler gibi. (Eflatun, (1980), s.282-284)
SIRA SZDE
Yukardaki diyalogu dikkate aldnzda Platona gre sanat nedir? Aklaynz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
26
Demek ki btn sanatlar nc dereceden bir yansma/yanstmadr. Hem de

olann olduu gibi yansmas deil, olann grnd gibi yansmas. O hlde sanat gerei yanstmaz; bize gerei vermez, bizi geree ulafltrmaz; aksine bizi
gerekten ve ilh hakikatten uzaklafltrr. Burada Platonun sanatkrn yeteneklerini, yaratcln dikkate almadn ve onu basit bir ayna seviyesine dflrdn gryoruz.
kinci bir husus; sanatkrn sanatn icra ederkenki durumudur. Platona gre,
flair, eserlerini ilh bir lgnlk annda, yani dima ilh bir mesaj Tanrdan alp
insana iletmek iin, ntr bir ortam olduu zaman, yaratabilmektedir. Bu durumda
flairin bir eseri yaratmasnda aklnn ve teknik bilgisinin hibir rol olmad gibi,
onun ifade ettiklerinden sorumlu olmas da beklenemez (Kantarcolu, 1993,
s.17). Yani sanatkr sanatn akln kontrolnden uzak, byk bir duygu younluunun tesiri altnda ve derin bir vecd hli iinde ortaya koymaktadr. Onun yntemi aklc deildir. Bu sebeple sanat, akl dfldr. Hlbuki insann gerei kavramadaki tek melekesi akldr. Duygu ise deiflken ve yanltcdr.
nc bir husus ise, sanatkrn gerei bulma ve bize sunma konusundaki
yeterlilii meselesidir. fiair, yazar, ressam, heykeltrafl, mzisyenin herhangi bir konuda yetkinlikle konuflabilecei bir bilgi birikimi ve eitimi yoktur.
Bunun da tesinde Platon, sanatkrn ortaya koyduu eserde birey ve toplum
iin birtakm zararl taraflar bulur ve bunlar flu noktada toplar: Birincisi; sanat
eserlerinde genlere kt rnek teflkil edecek; dolaysyla onlarn ahlkn bozacak
blmler vardr. Mesel masallarda ve destanlarda zaman zaman Tanr veya byk
kahramanlarn kendilerine yakflmayacak tavrlar iinde gsterilmesi; kt kahramanlarn baflarya ulafltrlmas. kincisi; kt insanlarn (korkaklar, sarhofllar, kleler, deliler vb.) eserin merkez kahraman seilmesi ve eser boyunca onun hayatnn sergilenmesi. Sanatn birey ve toplum ahlk bakmndan bir baflka sakncas
ise, ok byk lde duygulara hitap etmesidir. Sanat ou zaman ve ok byk
lde karflsndaki okuyucu/dinleyici /seyircinin duygu dnyasna hitap eder. Sanatkr bizim duygularmz bilerek tahrik eder, onlar coflturur ve ideal insandaki
dengeyi bozar. Bylece mutlu olmamz deil, mutsuz ve bedbaht olmamza zemin
hazrlar. nk ideal ve bilge insan dengeli insan; akln kullanarak duygularn
dizginlemesini bilen insandr.
Yukardan beri izah etmeye alfltmz dflncelere sahip olan Platon, elbette
ki sanatn eitici bir ifllevi olduu/olabileceine de inanmaz. Bu sebeple, sanata ve
sanatya ideal devleti iinde yer vermez ve onu oradan kovar. nk onun sanat
felsefesi ok ak bir biimde aklc, faydac ve ahlkdr. Nitekim o, yi olan her
fley gzeldir., Yararl olan gzel, zararl olan irkindir., Bir davranfl iyi ve
doru olarak yaplmflsa gzel olur, yoksa irkin olur. yarglaryla, bu anlayfln
aka ortaya koyar.
Platonun sanat ve sanatkr karflsndaki sz konusu olumsuz tavrnn temelinde, sanatta akln deil, duygunun n plna karlmfl olmas yatmaktadr. Eer sanatkr duygularn akln emrine verilebilirse, onun ortaya koyaca sanat eseri daha gereki ve daha eitici olabilecektir. kinci bir sebep ise, yaflad dnemde sanata verilen byk deerdir. Mesel Homeros ve eseri, o dnemde ok yceltilir;
eitim ve devlet ynetiminde bafl tac edilir. Hlbuki Platona gre bafl tac edilmesi gereken sanatkr deil filozof; sanat deil felsefedir.
ARSTO (M.. 384-322): Aristonun dflnceleri ile Platonun -yukarda zetlenen- dflnceleri, pek ok noktada birbirine benzemekle birlikte baz noktalarda
ayrlr. nk Platon idealist, Aristo ise rasyonalist bir filozoftur.
27
Aristoya gre de varln iki dzeni vardr; fizik lem ve duyular st fizik tesi lem. Tanr, fizik tesi lemde lmsz, mutlak anlamda iyi, doru, gzel ve
okluktan oluflmufl bir tekliktir. Burada Aristonun Tanr kavramna ykledii anlam ile Platonun ykledii anlamn birbirinden farkl olduunu belirtmek gerekir.
Aristoya gre, Tanr, sadece okluktan oluflmufl bir teklik deil, ayn zamanda birbirine zt olan unsurlarn birlefltii bir henk manzumesidir. Tanr, hem madde
(substance), hem ruhtur (spirit); hem dflnce, hem de eylemdir, olgudur. Tanr,
hem hz sonsuzda olan eylemin merkezidir, hem de durgun bir cazibe merkezidir
ve aflktr. Tanr, hem sebeptir, hem de sonutur. Aristo, Tanrnn okluunu oluflturan fikirler (ideas) veya formlarla evrenselleri (universals) de birbirinden ayrt etmektedir. Evrenseller, eflyann paylaflt nitelikler olduu hlde, formlar zaman ve
meknda, tabiatta, yani madde leminde varlklara biimlerini veren zler veya potansiyellerdir. O hlde Aristo felsefesinde tabiat, ilh potansiyellerle dolu olan maddedir, gerektir ve amac ilk sebebe, Tanrya varmak olan bir evrim ve kendini gereklefltirme sreci iindedir. (Kantarcolu, 1993, s.20)
Ksacas Platonun fizik tesi lemde var olduunu kabul ettii varlklarn gerei olan idealar, Aristoya gre duyu dnyasnda, fizik lemdedir. Madde ve idea (form) birbirinden ayr deil bir aradadr ve bunlarn birleflmesinden nesneler,
varlklar oluflmufltur. Eflya veya nesneden ayr bir idea varln kabul etmek mmkn deildir. Dolaysyla iinde yafladmz dnyada grdmz, dokunduumuz her varlk gerektir.
Platon ile Aristonun evren anlayfllar arasndaki temel farkllk nedir?
SIRAAklaynz.
SZDE
Aristonun insan kavramnn izahna gelince:
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
nsan, madde ve ruhtur. Ruh, maddeye biimini, tekliini ve hayat denen olufl ve eyS O ve
R Uaklc olmalem sreci iinde amacn veren formdur. nsan ruhu, aklc (rational)
yan (irrational) iki unsurdan oluflmaktadr. Bunlardan aklc olan unsur, insann
dima, dflnme ve muhakeme melekesidir. nsan, bu aklc melekesi sayesinde TanDKKAT
rnn kusursuzluunu ve niteliklerini tefekkrle kavrar ve yaflad evrim ve kendini
gereklefltirme sreci iinde Tanrya varmaa alflr. nsann duygu ve ihtiraslar,
SIRA SZDE
lml olan bu melekelerden kaynaklanrlar. O hlde insann kendisini
Tanr gibi
kusursuzlafltrabilmesi iin duygu ve ihtiraslarn, akln emrine vermesi gerekmektedir. Bununla beraber insan, akl ve ihtiraslar ile bir btndr. nsan akl, sadece teAMALARIMIZ
fekkr gereklefltiren bir meleke olarak eylemsizdir. nsann eylem iinde olmas, yani yaflamas, akln insan duygu ve ihtiraslarn harekete geirmesi, onlara hedef gstermesi ile mmkndr. Aristoya gre, hayat eylemdir ve sadece tefekkrle
olK T A faziletli
P
mak mmkn deildir. Bunun iin, akln, duygu ve ihtiraslarn emrine alp insan
ahlkl bir eyleme sevk etmesi gerekmektedir. nsann kendi zndeki ilh unsuru
hayvan unsura hkim klmas en yce fazilettir. (Kantarcolu T1993,
E L E V s.21)
ZYON
N N
Anlyoruz ki, Platonda olduu gibi, Aristoda da akl son derece nemli bir melekedir. Felsefe ve metafizie ancak akl ve mantk yoluyla gidilebilir. Aristo, insan
N T E Platonun
RNET
konusunda ruh-beden, akl-duygu ikiliini kabul etmekle birlikte,
aflalad ikincileri reddetmemekte, onlar birbirinden ayrmamakta; daha da nemlisi
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
28
onlar birbirinin tamamlaycs olarak kabul etmektedir. Platon ile Aristo arasndaki sz konusu farkllk, doal olarak sanat felsefelerine de yansmaktadr.
Pozitif bir yaklaflm ve tmevarm metoduyla Yunan edebiyatn deerlendiren
Aristo, bu deerlendirmeleri ile gzellik, dzenlilik, kesinlik ve simetri unsurlar
zerine kurduu estetik anlayfln, Poetika ve Retorik isimli eserinde ortaya koyar. Aristoya gre de sanat taklittir (mimesis). nk insan sanata ynelten fley,
onun tabiatnn derinliklerinde var olan taklit etme ve henk yaratma igdsdr.
Bu sebeple sanat/sanatkr doay taklit eder.
Buraya kadar Platonla ayn dflncede olan Aristo, taklidin mahiyeti, sanatn
bilgi verme veya bizi geree ulafltrma nitelii, sanat/sanatkrn ifllevi konularndan hocasndan bsbtn ayrlr.
Bir kere sanatkr tabiat taklit ederken bir ayna gibi her grdn, her fleyi
olduu gibi veya aynen taklit etmez, etmemelidir. O, dfl dnyay olduu gibi ve
kaba bir flekilde eserinde taklit eden bir ayna deildir. Sanatkr taklidi, bir seme
ameliyesi erevesinde gereklefltirir ve gereklefltirmelidir. Yani sanatkr sokakta
grd her insan deil, belli bir insan; o insann her hareketi veya hayatnn her
ann deil, belli hareketlerini ve hayatnn belli kesitlerini anlatmaldr. Sanatkrn
sz konusu semedeki ls, hayatn veya insann genelini, zn yanstabilmektir. Zira sanatn konusu, byme veya kendini gereklefltirme iinde olan insann ruh tecrbesidir. Sanatkr, bu ruh tecrbesini anlatrken insan ya olduundan iyi ya da olduundan kt olarak gsterir ki, bu tavr trajedi ve komedi gibi
iki farkl trn domasna zemin hazrlar. kinci bir husus ise, olan deil olabilir olann seilmesidir. nk olan olduu gibi anlatmak sanatn deil, tarihin
grevidir.
Ksacas sanatkr dfl dnyay veya insan doasn yanstrken Platonda olduu
gibi, basit bir ayna deildir. Sanat, bir yaratmadr ve bu yaratmada da sanatkrn
rol inkr edilemez.
Sanatkr, grdklerinden birtakm semeler yapp, olabilir olan anlatrken sebep-sonu ilkesine de dikkat etmek zorundadr. Sebep-sonu ilkesi, zellikle anlatma esasna bal trlerin (destan, masal, roman, hikye vb.) olay rgsnde son
derece nemlidir. Aksi takdirde sz konusu olay rgsn akln kabul etmesi
mmkn olmayacaktr. Btn bu dflncelerini Aristo, Poetikasnda flyle ifade
eder:
fiairin devi, gerekten olan fleyi deil, tersine, olabilir olan fleyi, yani ihtimal veya zorunluluk yasalarna gre mmkn olan fleyi anlatmaktr. Tarih yazar ve flair, biri
dzyazy, teki nazm yazd iin birbirlerinden ayrlmazlar. nk Herodotosun
eserinin msralar hline getirilmifl olduu dflnlebilir; bununla birlikte, ister nazm
ister dzyaz biiminde olsun, Herodotosun eseri bir tarih eseridir. Ayrlk daha ok
flu noktada bulunur: Tarihi daha ok gerekten olan, flairse olabilir olan anlatr.
Bunun iin fliir, tarih eserine oranla daha felsef olduu gibi, daha stn olarak da
deerlendirilebilir. nk fliir; daha ok genel olan, tarihse tek olan anlatr. Genel
olan deyince de, ihtimal ya da zorunluluk yasalarna gre, belli zellikteki bir kiflinin
byle veya flyle eylemde bulunmas anlyoruz. (Aristo, 1983, s.30-31)
Btn bunlar, Aristonun sanata ve sanatkra deer verdiinin ak delilidir. Sanat ve sanatkr, bize hayatn anlam, insann mahiyeti, olaylarn sebepleri hakknda
bilgi verebilir ve bizi geree, gereklie gtrebilir. Onun tesinde sanat ahlk
bakmdan da nemli bir iflleve sahiptir. Mesel trajedi, acma ve korku duygularn
uyandrmak suretiyle, bizim birtakm kt duygulardan arnmamza (katharsis;

arnma, temizlenme), psikolojik bakmdan daha dengeli bir insan olmamza hizmet eder.
Platon ve Aristoun yukarda ana hatlaryla zetlemeye alfltmz Tanr, varlk,
insan ve sanat/edebiyat hakkndaki dflnceleri, Bat kltr, medeniyet, sanat/edebiyatnn temelini oluflturur. Yzyllar boyunca tekrar tekrar dnlp yorumlanan
sz konusu grfller, zellikle Rnesans ve sonras dnemlerin kltr ve sanatlarnn kaynan teflkil eder.
LATN EDEBYATI
Eski Yunan edebiyat, M.. II. yzyldan itibaren Yunanistann Romallarn egemenliine girmesinden sonra belirgin biimde zayflamaya bafllar ve yerini Latin
edebiyatna brakr. Artk stnlk Romann eline gemifltir. talyan yarmadasnda hayat bulan Latin edebiyat, Romann kuruluflundan M.S. III. yzyla kadar olan
dnemde varln srdren bir Roma edebiyatdr. zellikle Augustus ve Julius
Caesar dnemlerinde (M.. I. yzyl ile M.S. I. yzyl aras) en verimli devrini yaflamfltr. M.S. V. yzylda Roma mparatorluunun yklmas ve Hristiyanlk taassubunun yaygnlaflmas ile birlikte Latin edebiyat mrn tamamlamfl olur.
Latin edebiyat tarihi kendi iinde dneme ayrlr.
Erken Dnem: (M:.II-I. yzyl)
Altn a: (M.. I-M.S. I. yzyl)
Gmfl a: (M.S. I.-III. Yzyl)
Yukarda belirtildii gibi, Latin edebiyat, ok byk lde kendinden nceki
Eski Yunan edebiyat tesiri altnda doup geliflmifl; ileriki dnemlerde de byk lde onun devam mahiyetinde bir nitelie sahip olmufltur. Genel izgileri itibaryla da ayn gzellik ve sanat/edebiyat anlayflna bal kalmfltr. nk Latin edebiyatnn doup geliflmesinde Eski Yunan edebiyat eserlerinin evirileri, rnek alnmalar, Yunan kkenli klelerin Roma soylular ve burjuvalarnn ocuklarna eitim vermelerinin nemli rol vardr. Nitekim Latin edebiyatnn ilk nemli sanatkr olarak grlen Livius Andronicus (M..284-204), eski bir Yunanl kledir.
Daha ok gl ailelerin koruyucu kanatlar altnda hayat bulan Latin edebiyatnn dili Latincedir. Ancak klsik Latince Roma mparatorluunun yklflndan sonra adm adm eski gc ve yaygnln kaybederek yerini mill dillere brakmaya
bafllar. Bununla birlikte Katolik kilisesinin dili ile bilim, felsefe ve edebiyat dili,
uzun yzyllar boyunca yine Latince olacaktr.
Latin edebiyatnda, -lirik, epik, satirik, pastoral tarzlarda olmak zere- fliir, -trajedi ve komedi trlerinde olmak zere- tiyatro, hitabet, tarih ve felsefe gibi belli
bafll trlerde birok eser kaleme alnmfltr.
Latin Edebiyat Sanatkrlar

Plautus: M.. 184te ld tahmin edilen Latin komedi yazar. Eserleri: Amphitruo, mlek, kizler, Urgan, Eflekler Gldrs.
Terentius (M.. 185-159): Latin komedi yazar. Eserleri: Andria, Hadm, Formio, Kaynana, Kardefller, znn Cellad..
Ennius (M.. 239-169): Latin fliirinin kurucusu olarak kabul edilen flair. Eserleri: Annales.
Horatius (M.. 65-8): Latin flairi ve edebiyat kuramcs. Eserleri: Epodoslar,
Odlar, Satirae, Mektuplar.
29
30
Ovidius (M.. 43- M.S.18): Lirik ve mitolojik fliirleriyle tannan Latin flairidir.
Eserleri: Amores, Heroides, Ars Amatoria, Remedia Amoris, Metamorphoseis, Tristia,
Epistulae ex Ponto.
Vergilius (M.. 70-19): Epik ve didaktik fliirlerinden ok pastoral fliirleriyle tannan nl Latin flairidir. Eserleri: oban fiiirleri, Georgica, Aeneis.
Cicero (M.. 106-43): Devlet adam, flair, elefltirmen ve hitabet trnn en
nemli temsilcisidir. Eserleri: Nutuklar, Cumhuriyet, Dostluk, htiyarlk.
Seneca (M.. 4-65): Latin filozofu. Eserleri: Luciliusa Ahlk Mektuplar, Tabiat Olaylar zerine Dflnceler, Yergiler, Epigramlar, Tragedyalar.
Tacitus (M.S. 55-120): Tarih yazar. Eserleri: Germania, Tarihler, Yllklar, Hatiplerin Diyalogu.
ORTA A AVRUPA EDEBYATI
Skolastik: Aristodan alnp

Hristiyanlk/kilise
inanlarna uyarlanmfl Orta
a felsefesi
Dogmatik: Dflnce ve
inanlarn her trl flphe
ve elefltiriye kapal bir
kesinlik taflmas
Avrupann Orta adaki durumu ve grnmn tanmlayan en temel zellik,

Hristiyanlk dininin toplum hayatnn hemen her alanna hkim olmasdr. Orta
Douda ortaya kan Hristiyanlk, uzun sre gizli kaldktan sonra M.S. IV. yzylnda Romann resm dini olmufltur. Kilise gibi rgtl bir kuruma sahip olmas sayesinde hzla yaylan Hristiyanlk, zellikle Kavimler Gnn getirdii alkant
ortamnda Avrupada hkim din hline gelmifltir.
Orta a Avrupas, din bakmdan olduu gibi sosyal, siyasal, ekonomik ve
kltrel bakmlardan da Antik adan farkldr. Sosyal ve siyasal yapda, gl imparatorluk veya devletlerin kmesi zerine derebeylikler ne kmfltr. Toplumun snfl yaps ve snflar aras uurum daha da belirginleflmifltir. Aristokratlar ve
ruhbanlar, hem bu dnya hem de te dnyann hkimi durumundadrlar. Onlarn
dflnda kalan ve byk ounluu oluflturan kleler ve kyllerin siyasal, sosyal,
ekonomik, din ve kltrel haklar yoktur.
Bu geliflmeler, Avrupa iin lk an sonu Orta an bafllangc olur. Bir baflka syleyiflle Hristiyanln insan ve toplum hayatnn btnne hkim olmasndan
(M.S. IV. yzyl) veya Bat Roma mparatorluunun yklflndan (M.S. 476) Rnesans ve reform hareketlerinin bafllad tarihe (XIV. yzyl) veya stanbulun fethine kadarki dnem Avrupa iin Orta adr.
Orta a, -ounluun kanaatine gre- Avrupa iin karanlk bir devirdir. nk giderek hkimiyetini glendiren Hristiyanlk, din merkezli bir dnya grfl
ve bu grfle gre flekillenen bir sosyal, siyas, ekonomik ve kltrel hayat tesis
eder. Bu hayatta, hr dflncenin rn felsefeye yer yoktur veya ona, din/kilisenin hizmetinde olduu srece hayat hakk tannr. Dflncenin gerek tarz gerek
konular gerekse snrlar kilise tarafndan belirlenir. Pozitif ve akl olmayan bu dflnce skolastik ve dogmatiktir.
Benzer bir durum, Orta a Avrupa sanat/edebiyat iin de geerlidir. Yani
sanat/edebiyat da hzla Hristiyanln belirledii snrlar iine ekilir; onun tarafndan belirlenir ve btnyle dinlefltirilir. nsann yaflama ve dflnme zgrl kstlanr; edebiyat ve sanatta br dnya dflncesi egemen olur. Artk
sanat/edebiyat, Tanrnn tapnan sslemek iin vardr. Gsz ve gnahkr
insan ise, Tanrnn kuludur. Dolaysyla dnemin sanat/edebiyat gcn kutsal kitap ncilden veya Hz. sa, Meryem ve azizlerden alr. Bu sebeple edebiyat
metinleri, ok byk lde din (ilahiler, azizlerin hayat, Hristiyanlk teolojisi,
ncil-Tevrat evirileri vb.) karakterlidir. Erken dnem Hristiyan sanatnn oluflumunda Yunan-Latin kltr ile kuzeyli kavimlerin kltrlerinin katks olmuflsa
ve yer yer putperestlik inanlarndan baz izler taflsa da, gerekte btnyle
31
Hristiyanln hizmetindedir. Ksacas Bat, dier alanlarda olduu gibi, sanat/edebiyat sahasnda da bir hayli uzun srecek olan bir Orta a gereini
yaflamaya bafllar.
Ortaada kilise bir halk evidir. Burada yaplan trenler flatafatlaryla ve ierdikleri dinsel elerle halk etkilerler. IX. Yzyldan itibaren, byk dini bayramlar dolaysyla, papazlar eitim amacyla kutsal ayine diyalog fleklinde bir gsteri eklerler. Bu
gsterilerde Latince egemendir ve Kutsal Kitabn bafllca sahnelerinden oluflurlar.
(...) Bu gsteriler, kilisede olup biter. Kilise, bafllangta, oynanan dramn dekoru ve
sahnesidir. Kilisenin blmleri zel ifllevler stlenir. Bu ifllevler drama gre olumlu
ya da olumsuzdur: Cennet ve cehennem gibi. Dekor elerinin bazlar ise dramatik
bir deere sahiptir. rnein sunak, mezar simgeler. (Er, 2003, s.13)
SIRAolmufltur?
SZDE
Din orta ada Bat edebiyatnn flekillenmesinde hangi alardan etkili
Orta a Avrupa edebiyatnn iki ana kolunu Yunan ve Latin edebiyat olufltuD fi N E L M
rur. Dolaysyla belirtilen adaki Avrupa edebiyatnn iki ana dili Yunanca ve Latincedir. Ancak bu diller, daha ok kk bir aznlk olan ruhban ve aristokrat keS O R U uzaktr. Mill
sime hitap eder. Dolaysyla byk ounluk bu iki dilin edebiyatna
dillerin (ngilizce, Franszca, Almanca vb.) yavafl yavafl geliflmesi ve sanatkrlarn
adm adm bu dillere ilgi duymas, Orta an sonlarna doru mmkn
D K K A T olur.
Orta a Avrupa edebiyatnn mill dillerde dikkati eken rnlerinin baflnda
romanslar gelir. Modern romann ilk veya ilkel hli olarak deerlendirebileceiSIRA SZDE
miz romanslar, Batda Orta ada var olma zemini bulmaya bafllar. Baz arafltrmaclar ise, bu tarihi ok daha eskilere gtrrler. Nitekim roman kavram, Bat dillerinde IX. yzyldan beri Roman dili (Lingua Romana, Romania,
AMALARIMIZRomanca)
ibaresi iinde kullanlmaktadr. Roman dili, Orta a Avrupasnda kilise ve okullarn dflnda halk arasnda konuflulan Latincenin bozulmufl flekli; okuma-yazma
bilmeyen halkn konufltuu (klsik Latinceden farkl) Latincenin
flte BaK T addr.
A P
tda bu dille yazlan/anlatlan manzum-mensur btn anlatmaya dayal eserlere
romans denmifltir.
Bat edebiyatlarnda romanslarn geliflip yaygnlaflmas veya
roT E L Eromanstan
VZYON
mana doru bir geliflme yaflanmasnn arkasnda elbette birtakm etkenler mevcuttur. Mesel Cemil Meri, iki insan tipinden bahseder. Bunlar; Antik an pek tanmad kadnlar ve haclardr. Kadnlar, yzyllar boyu romans veya romann en
N T Ehaclar
R N E T da, uzun
kalabalk okuyucu/dinleyici kesimini teflkil etmifllerdir. Hristiyan
yolculuklarn, birtakm hikyeler anlatarak geirirler (Meri, 1980, s.91).
Romanesk dnemin ilk cidd ve yaygn rnei, flvalye romansdr. Byk lde spanyada grlen flvalye roman, dnemin hkim romans tarzn teflkil
eder. fivalyelikten ilham alan bu romanslarn hemen hepsi, yiitlik, sadakat, fleref, kadna prestij, feragat ve fedakrlk temalar ekseninde var olan kahramanlk
hikyeleridir. Bilindii gibi flvalye, Orta a Avrupa toplumlarnn sosyal hayatnda nemli bir tiptir. Bir dnem senyrlerin emrinde zrhl, atl ve savafl bir asker
olan flvalye, zamanla kendi baflna hareket edebilen bir kahraman hlini alr. fivalye, zlim ve ktlerin amansz dflmandr. Ad geen tipin maceralar etrafnda
doup geliflen flvalye romanslar, kimi zaman epik, kimi zaman da lirik olmalaryla dikkati ekerler.
fivalye romanslarnn ardndan pastoral romans gelir. Bylece romans doaya, doa ile bafl bafla olan obanlarn hikyelerine ynelmifl olur. talyada ortaya
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
Romans: Orta a Bat
edebiyatnda okuyucunun
SIRA SZDE
hofla vakit geirmesini
amalayan, olay rgs
olaanstlklerle dolu
kahramanlk ve aflk konulu
hikye/anlat.AMALARIMIZ
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
32
kp oradan dier Avrupa lkelerine yaylan pastoral romanslar da gerekilikten

bir hayli uzak, olaanstlklerle dolu anlatlardr. Yer yer manzum paralarla donatlan pastoral romanslar, obanlarn mutsuz ve hznl aflklarn anlatr.
Romanslarn nc tr, flehirli hrsz ve serserilerin hayatlarn anlatan pkaro romansdr.
Romanslarn dflnda, Orta a Avrupa edebiyatnn mill dillerde ortaya konan
dier rnekleri halk flarklar/fliirleridir.
33
zet
N
AM A
N
A M A
Bat ve Bat edebiyat kavramlarn aklamak

Bat kavram ncelikle dounun ztt bir yn
ve coraf bir blge; daha sonra da Avrupa anlam taflr. Kitapta ok daha kapsayc olmas sebebiyle Bat kavram kullanld. Buna gre Bat; merkezi Avrupa olmakla birlikte snrlar Avrupa ktasn aflan ve ortak bir kltr, felsefe, din,
sanat ve medeniyete sahip olan topluluklar/milletlerin oluflturduu dnyadr. Bugn yeryznde Avrupa ktasnn dflnda Bat kltr, felsefe,
sanat ve medeniyetini benimsemifl pek ok topluluk/millet mevcuttur. Batl topluluk/milletlerin
edebiyat Bat Edebiyat olarak isimlendirilir.
Yani Bat Edebiyat; ortak kltr, felsefe, din, sanat ve medeniyete sahip Batl toplumlarn Antik
adan gnmze kadarki srete ortaya koyduklar edebiyattr.
Antik dnemden Rnesansa kadarki Bat edebiyatnn (Eski Yunan edebiyat, Latin edebiyat ve
Orta a Avrupa edebiyat) karfllafltrmal deerlendirmek
Bat edebiyatlarnn bafllangc ve temel kayna
Eski Yunan edebiyatdr. Yunan edebiyatnn ana
kayna da Homerosun lyada ve Odysseia isimli destanlardr. Destan devrinden sonra fliir, tiyatro, hitabet, fabl, tarih ve felsefe geliflip yaygnlaflr ve bu trlerde birok eserler kaleme alnmfltr. Mill ve zgn bir nitelie sahip olan Eski
Yunan edebiyat, M.. V. yzylda altn an
yaflar; M.. II. yzyldan itibaren de yerini Latin
edebiyatna brakr.
talyan yarmadasnda hayat bulan Latin edebiyat, Romann kuruluflundan M.S. III. yzyla kadar
olan dnemde varln srdren bir Roma edebiyatdr. zellikle Caesare ve Augustus dnemlerinde en verimli devrini yaflamfltr. Latin edebiyat, ok byk lde kendinden nceki Eski
Yunan edebiyat tesiri altnda ve onun devam
mahiyetindedir. Genel izgileri itibaryla da ayn
gzellik ve sanat anlayflna sahiptir.
M.S. IV. yzylnda Hristiyanln Romann resm
dini olmasndan Rnesans hareketinin bafllad
tarihe (XIV. yzyl) kadarki dnem, Avrupa iin
Orta adr. Orta a Avrupas, hemen her bakmdan Antik adan farkldr. nk giderek
N
A M A
hkimiyetini glendiren Hristiyanlk, din merkezli bir dnya grfl ve bu grfle gre flekillenen bir sosyal, siyas, ekonomik ve kltrel hayat tesis eder. Bu hayatta, hr dflncenin rn
felsefeye yer yoktur. Pozitif ve akl olmayan bu
dflnce skolastik ve dogmatiktir. Benzer bir durum, Orta a Avrupa sanat/edebiyat iin de geerlidir. Yani sanat/edebiyat da hzla Hristiyanln belirledii snrlar iine ekilir ve btnyle
dinlefltirilir. Byk lde Yunanca ve Latince
ile ortaya konan eserler, aristokrat ve ruhbanlara
hitap ederken; halk bozuk Latince veya ilerleyen
yzyllarda mill dillerle yazlan romanslara ilgi
duyar.
Platon ve Aristonun evren, varlk, insan ve sanat
grfllerini farkllklar asndan deerlenirmek
Bat kltr ve sanat/edebiyatnn temelini, Platon
ve Aristoun dflnceleri oluflturur. Platona gre
varln iki dzeni vardr; fizik lem ve fizik tesi lem. Asl ve gerek olan fizik tesi lemdir.
Aklla kavranabilen fizik tesi lem, gereklii
tartfllamaz zler lemidir. inde yafladmz
dnyadaki nesneler, idealarn birer yansmasdr.
Bunun iin sanat bir tr taklit/yanstmadr ve gerei yanstmaz. Ayrca sanatkr sanatn akln
kontrolnden uzak, byk bir duygu younluunun tesiri altnda ortaya koyar. stelik sanatkrn herhangi bir konuda yetkinlikle konuflabilecei bir bilgi birikimi de yoktur. nsann duygularna hitap eden sanat eserlerinde genlere
kt rnek teflkil edecek blmler vardr. Bunun
iin Platon, sanatn eitici ifllevi olduuna inanmaz ve sanata ve sanatya ideal devleti iinde
yer vermez.
Aristoya gre de varln iki dzeni vardr; fizik
lem ve fizik tesi lem. Sanat taklittir. Ancak sanatkr doay bir ayna gibi aynen taklit etmez.
Sanat, bir yaratmadr ve bu yaratmada da sanatkrn rol inkr edilemez. Sanat ve sanatkr, bize hayatn anlam, insann mahiyeti, olaylarn sebepleri hakknda bilgi verebilir ve bizi geree
gtrebilir. Onun tesinde sanat ahlk bakmdan da nemli bir iflleve sahiptir.
34
N
AM A
Latin edebiyat ve ortaa Bat edebiyatnn ana

izgileriyle betimlemek
Latin edebiyat, ok byk lde kendinden nceki Eski Yunan edebiyat tesiri altnda doup
geliflmifl; ileriki dnemlerde de byk lde
onun devam mahiyetinde bir nitelie sahip olmufltur. Genel izgileri itibaryla da ayn gzellik
ve sanat/edebiyat anlayflna bal kalmfltr. nk Latin edebiyatnn doup geliflmesinde Eski
Yunan edebiyat eserlerinin evirileri, rnek alnmalar, Yunan kkenli klelerin Roma soylular
ve burjuvalarnn ocuklarna eitim vermelerinin nemli rol vardr. Latin edebiyatnn dili
Latincedir. Daha ok lirik, epik, satirik, pastoral
tarzlarda olmak zere, fliir, trajedi ve komedi
trlerinde tiyatro, hitabet, tarih ve felsefe gibi
belli bafll trlerde birok eser kaleme alnmfltr.
35
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisinde, Batl toplumlarn kltr ve medeniyetteki ortaklklarnn gerekesi doru
olarak verilmifltir?
a. Bafllangtan beri ayn corafyada yaflamfl olmalar
b. Antik Yunan ve Hristiyanlk gibi iki ortak temele dayanmalar
c. Rnesans ve reformla birlikte ayn rasyonalist
felsefeyi benimsemeleri
d. Platon ve Aristo felsefesine dayanmfl olmalar
e. Hepsinin Hristiyan dinine mensup olmalar
2. Afladakilerden hangisi, Eski Yunan edebiyatnn
belirgin zelliklerinden biri deildir?
a. Eski Yunan edebiyat eflitli trlerde pek ok
eser vermifltir
b. Eski Yunan edebiyat mill bir edebiyattr
c. Eski Yunan edebiyat zgn bir edebiyattr
d. Eski Yunan edebiyat, temelde insan psikolojisini ele alr
e. Eski Yunan edebiyatnn ana kayna Homerosun destanlardr
3. Afladakilerden hangisinde, Platonun gerek-sanat iliflkisi hakkndaki grfl doru biimde verilmifltir?
a. Sanat, gereklii ancak nc dereceden yanstabilir
b. Sanat, gerei birinci dereceden yanstabilir
c. Sanat, hibir biimde gerei yanstamaz
d. Sanatn gereklii yanstma gibi bir problemi
yoktur
e. Sanat, gerei ikinci dereceden yanstabilir
4. Afladakilerden hangisi, Platonun sanata ve sanatkra karfl taknd olumsuz tavrn sebeplerinden biri
deildir?
a. Sanatkrn eserini yaratrken aklnn deil, duygularnn esiri olmas
b. Sanatkrnn zerinde yetkinlikle konuflabilecei bir bilgi birikiminin olmamas
c. Sanatn bizim aklmza deil, duygularmza hitap etmesi
d. Sanat eserlerinde genlere kt rnek olacak
kahramanlarn anlatlmas
e. Sanatkrn ve sanatn felsefeden uzak olmas
5. Afladakilerden hangisi, Aristoya gre fliir-tarih arasndaki temel farkllklardan biri deildir?
a. Tarih olan, fliir olabilir olan anlatr
b. Tarih tek olan, fliir genel olan anlatr
c. Tarihi belgelere, flair ihtimal veya zorunluluk
yasalarna uyar
d. Tarihin dili mensur, fliirin dili manzumdur
e. fiiir, tarihe gre daha felsefdir
6. Afladakilerden hangisi, romanslarn zelliklerinden biri deildir?
a. Romanslar, Orta a Avrupa edebiyatnn nemli trlerinden birisidir
b. Romanslarn en nemli rnekleri flvalyelerin
kahramanlk ve aflk hikyeleridir
c. Romanslar, Antik a Yunan edebiyatnn nemli trlerinden birisidir
d. Romanslar, bir hayli olaanstlklere sahip bir
olay rgsne sahiptir
e. Romanslar, byk lde halk diliyle yazlmfltr
ve halka hitap eder
7. Afladakilerden hangisi, flvalye roman, pastoral
roman ve pkaro romannn ortak zelliidir?
a. fivalyelerin aflk ve kahramanlk hikyelerini
anlatyor olmalar
b. Okuyucuyu elendirmeyi amalayan olaanstlklerle dolu anlatlar olmalar
c. obanlarn aflk ve kahramanlk hikyelerini
anlatyor olmalar
d. fiehirli hrszlarn macera dolu hikyelerini anlatyor olmalar
e. Kilise azizlerinin din hikyelerini anlatyor
olmalar
8. Afladakilerden hangisi orta a Bat edebiyat anlayfln doru olarak betimler?
a. Edebiyatn temel ifllevi akln yoluyla Tanrya
ulaflmaktr.
b. Edebiyat doa gereini yanstmaldr.
c. Edebiyat konusunu dini kaynaklardan almaldr.
d. Latince kutsal bir dil olduu iin edebi metinler
Latince yazlmaldr.
e. Ancak soylular yazar olabilir.
36
9. Afladakilerden hangisi Latin Edebiyat iin sylenemez?

a. Latin Edebiyat romanslardan oluflur
b. Latin Edebiyat Antik Yunan Edebiyatnn bir devam niteliindedir
c. Latin Edebiyat daha ok komik ve trajik eserleri ierir
d. Latin Edebiyatnn dili Latincedir
e. Latin Edebiyat Roma dnemindedir
10. lyada ve Odessa genel olarak ne hakkndadr?
a. Zeusun Herkl yaratmas
b. Parisin kahramanlklar ve yaflam yks
c. Troya savafl ve Odessann eve dnfl
d. Tanrlarn aflklar ve evlilikleri
e. Filozoflarn gereklik zerine tartflmalar
Yaflamn inden
TARHN LK OZANI: ZMRL HOMEROS
Halikarnas Balks
Homeros iin dnya kadar tartflmalar yapld. nceleri
Homerosun dflsel bir kifli olduu; byle bir ozann yaflamad ileri srld. Ardndan Homerosun yaflamfl
bir ozan olduuna oybirliiyle karar verildi. Bu kez de,
lyadada anlatlan Troya savaflnn ve hatta Troya kentinin bile uydurma olduu ortaya atld.
Dil deli si ya da dil dhisi Alman bilgini fiiliman, Troya
kazlarn yapp; bir yerine, st ste dokuz Troya ortaya
kard. Uzun tartflmalardan sonra, Altnc Troyann
Homerosun anlatt Troya olduuna karar verildi.
Bundan sonra da Homerosun nereli olduu konusu
ortaya kt. Yedi kent, Homerosa sahip kt. Bu yedi
kent flunlardr: zmir, Sakz, Rodos, Kolofon, Salamis,
Argos ve Atina... Homerosun Salamis, Argos, Atina ya
da Rodosta doup yaflamfl olmas dflnlemez bile...
nk adam stbest yonca yazd. yonya ise zmirSke arasdr. fiu halde kala kala zmir, Sakz ve Kolofon kalyor. Sakz Adasn herkes bilir. Homerosta oral olduunu gsterecek en kk belirti yoktur. Dolaysyla Homerosun olsa olsa Kolofonlu ya da zmirli olduu kabul edildi. Kolofon, zmirin gneyinde, Deirmenderededir.
Ancak, Homerosun en nl ekado (lakab) Melesigenes, yani Melezlidir. Melez ay da zmirdedir. yleyse Homeros zbez zmirlidir.
Homeros diye birinin yaflamad savna (iddiasna) verilen en romantik ama en gzel karfllklardan biri fludur: Homerosu seviyorum, yleyse vardr... Her neyse, konuyu deifltirmeyelim:
zmir, Homerosun yaflad ada yonyann merkezi
gibiydi. Homeros sadan dokuz yz yl nce yaflad ve
eserlerini -lyada ve Odyseiay- yazd. (Bu iki kitab da,
elleri dert grmesin, Azra Erhat evirdi. A. Kadir fliirlefltirdi. O alarda Yunanistanda deil bylesine bafleserleri yazacak, okuyup yazmasn bilen bile yok denecek
kadar azd. Asl uygarlk ve kltr merkezleri zmir,
Efes ve Milet; yani yonya idi. Homerostan ancak iki
yz ksur yl sonradr ki; ticaret iin Atinadan gelen
Solon Anadoluda okuma yazma rendi.
Yunanlar ve tekmil Bat, Homerosu Anadoluya mal
etmeyi istememifltir. Trkiye ise, Homerosla hi ilgilenmemifl, onu benimsememifltir. Tuhaftr ki, Homerosla
ilk ilgilenen Trk, Fatih Sultan Mehmettir Papaya yaz-
d mektupta, Yunanistana yardm etmesini anlayamadn, nk Troya savafllarnda talyanlarn atalarnn

Yunanlarn atalaryla cenk ettiklerini yazyordu. Demek ki; Fatih Sultan Mehmet lyada i okumufltu. Zaten
kendisi sanat ve edebiyata merakl idi. Kendi zamannda yaflamfl olan Makyavellinin l Frincipe adl eserini
Trkeye evirtmiflti.
lyadann 24 kitab ya da blm, Ahilleusun fkesi
denen fliirinden domaktadr. Konusu, tutsak edilen
prenseslere sahip kmak isteyen Ahilleusla Baflkomutan Agamemnon arasndaki kavgadr. Eserde Yunan liderler yle alaka, gaddarca ve ylesine ikiyzl; buna karfllk Troyallar o kadar drst, gzel ve efendice
davranrlar ki; Homerosun btn gnlnn, sevgi ve
sempatisinin hangi tarafa olduu, kr krne, parmam gzne dermiflesine bellidir.
Onun yurt sevgisi, smscak insancl duygusu, Troyay
anlatrken alatc gle ve insan gnlnn flanyla parlak. Acaba dnya edebiyatnda Andromahenin kocas
Hektorla konuflmasndan daha dokunakl bir fley yazlmfl mdr?
Anadolu uygarlnn en eski ve en nemli kaynaklar
Homerosun lyada ve Odyseia adl kitaplardr.
Okuma Paras
OBAN TRKLER
Virgilius
Birinci Trk den
Benzer sanmflm Roma dedikleri kenti
imin arklndan bizimkine,
Evet, flu biz gdclerin alfltmz,
Sk sk koyun yavrularn gtrdmz yere.
Enikler kpeklere, olaklar analarna
Benzer bilirdim,
Byle karfllafltrdm kklerle bykleri.
Oysa, gerekten ince, yemiflli aalar arasnda
Bafln ykselten bir servi gibiymifl Roma,
Btn teki iller iinde, bir tekmifl.
Susuz Afrikaya gidecek birtakmmz artk.
Seythiaya, Girite, hzl akan Oaxa

Yol grnd bizden birtakma da.
Britanyaya, yeryznn ayr bir yerine
Gidecek geri kalanlar.
Bir gn bitecek mi bu uzun ayrlklar,
Grecek miyim ekinlerin toplanmasn,
Anayurdumu, flu yoksul kr evimi, tarlam,
Bir barbar m alacak ekinlerimi?
Bak, ne ifller amfl yurttafllarn baflna
Geimsizlik, neler etmifl zavalllara.
Kimler iin ekmifliz tarlalarmz bir gr.
Git, ey Meliboeus aflla armutlar,
Bir dzene koy zm asmalarn.
Gidin ey keilerim,
Siz de gidin eski gnlerin mutlu srs.
Bakamayacam ardnzdan bir daha,
Yaslanp flyle bir maaraya,
Gremeyeceim sizi artk uzaktan,
Siz bir allk kayaya trmanrken
Bakamayacam; trkler yakamayacam
Arkanzdan.
Yok keilerim, yok artk
Benimle yaylma gitmek; iekli yonca,
Ac st, sar salkm otlamak yok ....
Altnc Trk den
Trklerle anlatyordu
Gnn flmasn,
lk gnefl flklarnn yere dklfln.
Anlatyordu ykselen bulutlarn
Gkten yamur yafln,
Yeniden orman tepelerinin sivrilmesini,
Sylyordu bilinmeyen dalardan az da olsa
Dolaflan baflbofl yaratklar,
Trkler yakyordu onlar stne...
eviren: smet Zeki Eybolu
37
38

1.b
2.d
3.a.
4.e
5.d
6.c
7.b
8.c
9.a
10.c
Bu soruyu doru yantlamadysanz Bat ve Bat Edebiyat Kavramlarna Dair blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz Eski Yunan Edebiyat blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz Platon blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz Platon blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz Aristo blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz Orta a
Avrupa Edebiyat blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Orta a Avrupa Edebiyat blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Orta a Avrupa Edebiyat blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz Latin Edebiyat ile ilgili blm tekrar okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz Eski Yunan
Edebiyat ile ilgili blm tekrar okuyunuz.
Sra Sizde Sorular Yant Anahtar

Sra Sizde 1
lyada ve Odessa destanndaki temel kahramanlar ile ilgili ayrntl bilgiye Azra Erhatn Mitoloji Szlnden
ulaflabilirsiniz.
Sra Sizde 2
Platona gre sanat bir taklittir. Sanatkr da grdklerini aynen yanstan bir ayna. Ancak sanatkr eserinde
varlklarn zn (gerek) deil, zn yeryzndeki
yansmasnn yansmasn verir. Bu sebeple sanat nc dereceden bir gerekliktir.
Sra Sizde 3
Her ikisi de ikili bir evren (metafizik evren, fizik evren)
anlayflna sahiptirler. Platona gre fizik evren metafizik evrenin yansmas olduu iin gerek deildir. Halbuki Aristoya gre madde ile idea (form) birbirinden
ayr deildir. Dolaysyla iinde yafladmz dnyada
grdmz, dokunduumuz her varlk gerektir.
Sra Sizde 4
Sanat/edebiyat hzla Hristiyanln belirledii snrlar
iine ekilir; onun tarafndan belirlenir ve btnyle dinlefltirilir. Edebiyat ve sanatta br dnya dflncesi
egemen olur. Artk sanat/edebiyat, Tanrnn tapnan
sslemek iin vardr. Dolaysyla dnemin sanat/edebiyat gcn kutsal kitap ncilden veya Hz. sa, Meryem
ve azizlerden alr. Bu sebeple edebiyat metinleri, ok
byk lde din (ilahiler, azizlerin hayat, Hristiyanlk
teolojisi, ncil-Tevrat evirileri vb.) karakterlidir.
Ana Britanica. (1990). stanbul: Ana Yaynclk.
Aristotales, (1983). Poetika, (ev. . Tunal). stanbul:
Remzi Kitabevi.
elgin, G. (1990). Eski Yunan Edebiyat. stanbul,
Remzi Kitabevi.
Efltun, (1980). Devlet. (ev. S.Eybolu-M.A. Cimcoz). stanbul: Remzi Kitabevi.
Er, A. (2003). Fransz Tiyatrosunun Ana Hatlar. Erzurum: Atatrk . Yaynlar.
Homeros, (1967). lyada. (ev. A.Erhat-A.Kadir). stanbul: Sander Kitabevi.
Metinler. Ankara: Gazi . Yaynlar.
Meri, C. (1980). Krk Ambar. stanbul: tken Yaynlar.
Paz, O. (1999). Modernizmin Serveni, (Hzl. E. Batur). stanbul: YK Yaynlar.
Baydur, S.Y. (1958). Latin Edebiyatndan rnekler.
stanbul: stanbul . Yaynlar.
Bayrav, S. (1954). Orta a Fransz Edebiyat Antolojisi. stanbul: Edebiyat Fakltesi Yaynlar.
Horozcu, O.R. (1963). Latin Ozanlarndan eviriler.
stanbul: an Yaynlar.
Kolcu, A.. (2003). Bat Edebiyat. Ankara: Aka Yaynlar.
Kudret, C. (1980) Bat Edebiyatndan Seme Paralar.
stanbul: nklp ve Aka Yay.
Yonarsoy, Y.K. (1991). Grek Edebiyat Tarihi. stanbul:
stanbul . Yaynlar.
Amalarmz
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Hmanizm, Rnesans, reform ve klsik kavramlarn tanmlayabilecek,
Hmanizm, Rnesans ve klsisizmin doup gelifltii ortam irdeleyebilecek,
Hmanist edebiyatn belirgin niteliklerini sralayp aklayabilecek,
Klsisizm akmnn temel ilke ve niteliklerini sralayp aklayabilecek ve
okuduunuz edebiyat eserinin hmanist veya klsik olup olmadn deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Hmanizm
Aydnlanma a
Kuralclk
Rnesans
Reform
Evrensel nsan Doas

Zevk Vererek Eitmek
Klsik-Klsisizm
Akl/Sa Duyu
Nesnellik
erik Haritas
Bat Edebiyatnda
Akmlar-I
Hmanizmden
Klsisizme
HMANZM, RNESANS VE
REFORM KAVRAMLARININ
ANLAMLARI
HMANZM, RNESANS VE
REFORMUN DOUP GELfiT
ORTAM
HMANZM SANAT/EDEBYATIN
LKE VE NTELKLER
HMANST fiAR/YAZARLAR VE
ESERLER
KLSK VE KLSSZMN KAVRAM
ANLAMLARI
KLSSZM AKIMININ DOUP
GELfiT ORTAM
KLSSZM AKIMININ
SANAT/EDEBYATININ LKE VE
NTELKLER
KLSK fiAR/YAZARLAR VE
ESERLER
Hmanizmden Klsisizme
HMANZM
RNESANS, REFORM KAVRAMLARININ ANLAMLARI
Bat dnyas millet veya toplumlarnn tarihlerinde ok nemli bir yeri bulunan
hmanist felsefe, bu felsefenin hayatn deiflik alanlarna somut yansmas olan
Rnesans ve Rnesansn din cephesini oluflturan reform hareketi arasnda ok
yakn ve ou zaman i ie gemifl bir iliflkiler a vardr. Nitekim zaman zaman
bu kavramlarn birbirinin yerine kullanld grlr. nk hmanizm, Bat
toplumlarnn iinde yafladklar dnyaya karfl XIV. yzyldan itibaren tepki olarak gelifltirdikleri yeni bir dnya grfl, yeni bir felsefe; rnesans, bu felsefenin flnda oluflan yeni bir kltr ve medeniyet sentezi; reform ise, bu kltr
ve medeniyet sentezinin din cephesini oluflturan bir olgudur. stelik hmanizm, Rnesans ve reform, birbirinden farkl zamanlarda yaflanan geliflmeler de
deil; birbirini var eden veya birbirinin sebep ve sonucu olan geliflme/deiflme
zincirinin i ie gemifl halkalardr. Elbette ki ncelik hmanizme aittir.
Ltince homo (insan) veya humanustan (insan) gelen hmanizm kelimesi, Bat dillerinde XVIII. yzyln ortalarndan itibaren grlmekle birlikte,
1850lerde yaygn bir biimde ve bugnk anlamnda kullanlmaya bafllanmfltr.
Hmanizmin genel anlam; insanlk aflk, insaniyete muhabbet, insancllk/insanclk; insan, renk, rk, din ve mevkiini dikkate almadan sevmek, onun
hayrn dflnmek; zel anlam; Rnesans anda Eski Yunan ve Ltin edebiyatna dnp ona deer veren, tantan, arafltran reti; felsef anlam ise;
insan deerlerin savunulmasn esas alan dnya grfl; veya Genel olarak, akll insan varln tek ve en yksek deer kayna olarak gren, bireyin
yaratc ve ahlk gelifliminin, rasyonel ve anlaml bir biimde, doast alana
hi baflvurmadan, doal yoldan gereklefltirebileceini belirten ve bu ereve
iinde insann doalln, zgrln ve etkinliini n plna kartan felsef akmdr (Cevizci, 1999, s.431).
Franszca renaissance kelimesinden gelen rnesansn kelime anlam,
dirilme, yeniden doufltur. Reform; -genel anlam itibariyle- yenilik, yenilefltirme demektir. Reformun Bat tarihi ve konumuz snrlarndaki anlam ise;
dinde yaplan yenilik, dini yenilefltirme, yeniden yorumlamadr.
42
HMANZM, RNESANS VE REFORMUN DOUP

GELfiT ORTAM
Hmanist felsefe ile Rnesans ve reform hareketlerinin douflu ve bu douflu salayan temel etkenleri ksaca zetlemek, konunun daha iyi anlafllmas bakmndan
faydal olacaktr. XIV. yzyla kadarki Orta a Avrupas, yaklaflk bin yldr, eski
Grek-Ltin kltr, medeniyet ve inanlaryla olan balarn byk lde koparmfl, tamamyla Hristiyanln belirledii skolastik bir dflnce dnyas iinde yaflamaktayd. Aristokratlar, ruhbanlar, kleler ve kyllerden oluflan l kat snf yaps iindeki bu dnyada, hr dflnceye hayat hakk yoktu. Kalabalklar, bir avu
aristokrat ve ruhban tarafndan ynetilir ve smrlrd. Pek ok fley gibi, eski
eserleri okumak gnah addedilirdi. Zaten Eski Yunan ve Ltin edebiyatna ait birok eser kaybolmufltu. Ancak devlet ve kilise dili Ltince idi. Baz ilhiyatlar, filozoflar ve analistler, Ltince vastasyla Grek-Ltin eserlerine, bu eserlerdeki dflnceye yneldiler. Sz konusu ynelifl, zaman iinde yaygnlk kazand; hatta bir
hayranla dnflt. Bu sebeple hmanizm, ok byk oranda Eski Grek-Ltin
eserlerine, dflncesine, kltr ve edebiyatna dnfl; ona duyulan hayranlk olarak geliflti. Sz konusu geliflme, bu eserlerin tercme edilmesi ve oaltlmasn;
matbaann icadndan sonra da basm-yayn srecini hzlandrd. Ltince eitimi
yaygnlaflt. Elefltirel hr dflnce geliflti. Bylece iinde yaflanlan din, sosyal, ekonomik, kltrel ve felsef deerler ve bunlar temsil eden kurumlar sorgulanmaya
baflland. Sonunda da insan merkezli hmanist felsefe dodu.
Bu noktada hmanist felsefe ile Rnesans ve reform hareketlerinin temelini, lk
a felsefesi ve felsefecilerinin dflncelerinin oluflturduu gereini srarla belirtmemiz gerekir. Bunlarn baflnda da, Platon ve Aristonun Tanr, varlk, insan ve sanat hakkndaki dflnceleri gelir.
Hmanizm, Rnesans ve reformun douflunda bunun dflnda eflitli dzeylerde
etkili olan baflka i ve dfl faktrler mevcuttur. Bunlar ksaca flu flekilde sralamak
mmkndr: Matbaann icadyla birlikte kitap ve okuyucu saysnn artmas, bilgi ve
dflncenin daha genifl kitlelere daha abuk yaylmas, edebiyatn daha genifl kitlelere hitap etmesi; coraf kefliflerle yeni dnyalarn ve bu dnyalara ait yeni kltr
ve medeniyetlerin tannmas, bylece din, ahlk, sosyal, ekonomik ve kltrel sirklasyonun artmas; Katolik mezhebine karfl Protestan mezhebinin ortaya kmas;
topun icadyla derebeyliklerin ortadan kaldrlmas ve ardndan gelen i savafllar sebebiyle yeni bir sosyal yaplanmann gerekleflmesi; Hal Seferleri ve dier birtakm yollarla Dou ve zellikle slm medeniyeti ve dflncesinin tannmas; flehirleflmenin geliflmesi ve eflitli faktrlere bal olarak madd refahn artmas, burjuva
snfnn teflekkl etmesi; Avrupa milletlerine ait dillerin gittike geliflmesi.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
K T A P
lk belirtileri XIV. yzyln bafllarnda talyada grlmeye bafllayan hmanizm

D fiasl
N E Lgcne
M
ve Rnesans,
XV. yzylda ulaflt ve XVI. yzyln sonuna kadar da varln srdrd. talyan asll Dante (1265-1321), Petrarca (1304-1374) ve Boccaccio (1313-1375),
S O R Uhmanizm ve Rnesansn ilk mjdecileridir. Sz konusu flahsiyet, kendilerini Antik aa balayan, ama yzyllar nce kopmufl bulunan kltr
ve sanat kprsn yeniden kurmaya ve bylece hmanist dflnce ve Rnesans
DKKAT
hareketini bafllatmaya muvaffak olmufllardr. talyadan sonra XV. yzylda spanya, Portekiz, Fransa, ngiltere ve Almanyaya srayan hmanizm ve Rnesans, bu
SIRA
SZDE ok yakn anlayfl iinde hayat bulmufltur.
lkelerde de
birbirine
N N
SIRAAlighieri,
SZDE 1265-1321
Dante
AMALARIMIZ
Matbaann icad
Rnesans hareketi arasnda nasl bir iliflki olabilir? Aklaynz.
SIRA ile
SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
3. nite - Hmanizmden Klsisizme
Reform hareketine gelince: Reform, hmanizm ve Rnesansla bafllayan Avrupadaki fikr, sosyal, kltrel, ekonomik deiflmelerin sonucunda ncilin mill dillere evrilmesi, dinin tartflmaya almas ve bu alanda yeni yorumlar ve dzenlemeler getirilmesi hareketidir.
Reform hareketini bafllatan kifli Martin Luther (1483-1546)dir. Lutherin 1517
ylnda gereklefltirdii 95 maddelik reformunun z fludur: nsan sezgi gc sayesinde Tanr ile iletiflim kurabilir; her ferdin kilisesi kendi yreidir; kutsal kitap herkes tarafndan okunup anlafllabilir ve uygulanabilir. Bylece Luther, asrlardr ruhban snf ile inanan Hristiyanlar arasndaki ayrcal kaldrmfl; bir anlamda birey
ile Tanr arasndaki kilisenin egemenliini krmfltr.
Lutherin dflnceleri, sveli din adam Huldreich Zwingli (1484-1531) ve Fransz din adam John Calvin (1509-1564) tarafndan sistemlefltirilmifl ve Prtanizm (Protestanlk) adn alan bir mezhep hline getirilmifltir. Prtanizm, Roma
Katolik kilisesinin din hkimiyetini, din adamlarnn insanla Tanr arasndaki aracln reddeder. badet ve ayinleri sadelefltirerek dini hurafelerden arndrr.
XIV. yzylda bafllayan Rnesans, hi flphesiz, Bat toplumlarnn tarihinde
ok ak bir dnm noktasdr. nk Rnesans, Bat toplumlarnn yzyllarca karanlnda yafladklar fikr, din, sosyal, ekonomik ve kltrel hayata ve bu hayatn kurumlarna, Orta a domalarna karfl, akl bir baflkaldrdr. Din bir dnya
grfl ve bilgiden akl bir dnya grfl ve bilimsel bilgiye geifltir. Skolastizmin
zincirlerinin krlp akln hkim klnmas; akln ve gzlerin btn dikkatinin tabiat
ve varlklara evrilmesi; dflnceye zincir vuran kilise ve kurallarna karfl mcadeleye girilip afllmas ve bireyin keflfedilmesidir.
Bununla birlikte Rnesans ve bu eksendeki geliflmeleri, mevcut deerlerin tamamyla reddi olarak dflnmemek gerekir. Unutulmamaldr ki, hmanizm, Rnesans ve reform, zlen ve ryen Hristiyanlk eksenindeki Orta a Bat kltr
ve medeniyetinin, birtakm yeni deerlerle birlikte yeni bir senteze ulafltrlmas
gayretidir. Bu sentezde Hristiyanlk ciddi bir yapfltrc tutkal grevi stlenmifltir.
Bir baflka ifadeyle, Rnesans dneminin dnya grfl, daha nceki dnemde olduu gibi, yine byk lde Tanr merkezli bir dnya grfldr.
XVI. yzyln sonuna kadar akl-din, madde-ruh, dnya-ahiret dengesini belli
lde koruyan Rnesans sentezi, XVII. yzyln baflndan itibaren sz konusu
denge unsurlarnn birbirlerinin tez ve antitezi olmaya bafllaynca, zlme srecine girmifltir.
Ksacas hmanizm, zde Hristiyan ve pltonisttir. Bununla birlikte, rasyonalizm, natralizm, seklarizm (laiklik) ve individalizm (bireycilik) gibi drt temel ilkesiyle Bat toplumlarnn tarihinde yepyeni bir dneme hayat veren bir felsefedir.
flte sanattaki hmanizm veya Rnesans sanat, byle bir sosyal, siyas, ekonomik
ve kltrel ortam ve hmanist felsefe zemininde doar, geliflir ve eserlerini verir.
HMANST SANAT/EDEBYATIN LKE VE NTELKLER

Hmanist felsefe ile Rnesans ve reform hareketlerinin yafland dnemin elbette
ki kendine has bir sanat/edebiyat anlayfl ve bu anlayfla gre flekillenmifl bir sanat/edebiyat vardr. XV. asrn sonundan XVII. asrn bafllarna kadarki dnemde
esas olan hmanist sanat/edebiyat veya Rnesans dnemi sanat/edebiyatnn temel ilke ve niteliklerini flu flekilde sralamak mmkndr:
Antik Yunan ve Ltin Sanat/Edebiyatn rnek Alma: Yukarda da belirttiimiz gibi, hmanizm gcn Antik aa dnflten almaktadr. Hmanist sanatkr, Antik Yunan ve Ltin kltr ve sanatna dnerek onu kendine rnek alr. Do-
43
44
Giovanni Boccaccio,
1313-1375
al olarak bu tavr, Antik Yunan ve Ltin kltrnn estetik ideallerini balanmay ve bu kltrn eserlerini ihtiva ettikleri dnya grfl, konusu, biimi, dil ve slplar alarndan rnek almay ve -bir anlamda- taklit etmeyi beraberinde getirmifltir. Ancak bunun basit bir taklit olmadn sylemek gerekir. Hmanist sanatkr, Antik dnem sanatkr ve eserlerinin stn yanlarn alp kendi sanat ve zevk
potasnda yeniden yourarak eserini yazmaya alflr.
Hmanist sanat/edebiyat, Efltundan ziyade Aristonun sanat ile ilgili grflleri; bu grfllerin yeniden yorumu zerine oturur. Yani sanatta asl olan kural, mimesis (taklit, yanstma)dir. Bununla birlikte Hristiyanlk, hmanist sanatta varln
korur. Ancak sanatn Orta aa gre ok daha dnyev, befler ve akl olduu da
bir gerektir. Hristiyanlk retisini dnyevi gereklikle karfllafltran dnemin en
tipik eserinin Boccaccionun Decameronu olduu sylenebilir.
nsan Sanatn Konusu Yapma: Hmanist sanat/edebiyatn asl konusu insandr. Elbette bu insan, evrensel insandr. Hmanistlere gre, doufltan birtakm zaaflara sahip olan insan, eitimle belli bir ruh-beden dengesine ulaflabilecek potansiyele
sahiptir. Zira insan, bir Tanr melekesi olan akla sahip ve bu akl sayesinde Tanrya
en yakn varlktr. Bu sebeple o sorumluluk sahibidir. yi insan, inanlar ile akl arasnda bir denge kurabilmifl; iradesini Tanr iradesinin emrine verebilmifl olandr. Hmanist sanat/edebiyatn amac, insan cennetteki kusursuzluuna doru gtrmektir.
Bu sebeple bu sanatn muhtevas, rasyonalizm, denge ve dzen kavramlar erevesinde ifadesini bulur. Amac da zevk vererek eitmektir.
Evrensel Olma: Hmanizm, ad stnde insancll esas ald; yani btn insanlar veya insanl kucaklama arzusunda olduu, Eski Yunan ve Ltini rnek ve
ideal kabul ettii iin, sanatkrn iinde yaflad aa, topluma ve bunlarn mill ve
mahall deerlerine uzak kalmfltr. nemli olan flu veya bu toplumun, zamann,
meknn flu veya bu insan deil, genel ve evrensel olann anlatlmasdr. Bu sebeple hmanistler mill deil, evrenselcidir.
Aristokrat Olma: Hmanist sanat/edebiyat, byk lde aristokrattr. Sanatkrlarn byk bir ksm asilzde ve askerdir. Daha da nemlisi, sanatkrlarn
nemli bir ksm deiflik sfat veya grevlerle krallarn, derebeylerin, kilisenin hizmetinde bulunan insanlardr. Kral ve soylularn kanatlar altndaki sanatkr, sanatn saray ortamnda ve efendisinin zevki erevesinde flekillendirir. Hmanist sanatn sz konusu aristokratlndaki bir baflka sebep, dayand ve rnek ald
kaynaktr. nk Ltinceyi belli bir kesimin dflndaki halk bilmez.
Dil, slp ve fiekil Endiflesi: Hmanist sanat/edebiyat, her geen gn biraz
daha glenen ve belirginleflen bir dil, slp ve flekil endiflesine sahiptir. Sz konusu endifle, hem esas olan kaynak ve o kaynan eserlerinden hem de eserin iinde hayat bulduu ortamdan kaynaklanr. Ancak bu slp bir hayli tumturakl ve
yapaydr. Bu sebeple de hmanist edebiyat, halka hitap etmekten uzak aristokrat
bir kimlie sahiptir.
HMANSTLER VE ESERLER
(Ad geen yazarlar ve eserleri, yzde yz bu akm snrlar iinde deerlendiriliyor fleklinde anlafllmamaldr.)
Dante Alighieri (1265-1321): talyan edebiyatnn kurucusu ve Rnesansn
hazrlaycs flair. Eserleri: lh Komedya, Yeni Hayat, Canzoniere.
Francesco Petrarca (1304-1374): talyan flairi. Eserleri: Canzoniere, Trionfi,
Le Rime.
Boccaccio (1313-1375): Hikye trnn yaratcs ve ilk yazar. talyan asll

yazar hikyelerini Decamerone adl kitabnda toplamfltr. Flostirato, Ameto, Flocolo adl eserleri de vardr.
Franois Rabelais (1490-1553): Fransz yazar ve dflnr. Eserleri: Pantagruel, Gargantua, nc Kitap, Drdnc Kitap, Beflinci Kitap.
Pierre de Ronsard (1524-1585): Rnasans devrinin Danteden sonra en nl
Fransz asll flairidir. Eserleri: Aflklar, Odlar, Eglogalar.
Michel de Montaigne (1533-1592): Serbest dflncenin nclerinden olan
meflhur Fransz yazar. Tek eseri Denemeler adn taflr.
Migel de Cervantes (1547-1616): spanyol edebiyatnn nl yazar. Galatea
ve Don Kiflot romanlaryla tannr.
William Shakespeare (1564-1616): ngiliz ve dnya tiyatro edebiyatnn byk sanatkr. Eserleri: Windsorlu fien Kadnlar, Yanlfllklar Komedisi, Kuru Grlt, Beendiiniz Gibi, Hrn Kz (komedi), Venedik Taciri, Frtna (dram), Romeo ve Juliet, Hamlet, Julius Caesar, Machbeth, Othello, Kral Lear (trajedi).
KLSSZM: KLSK VE KLSSZMN KAVRAM

ANLAMLARI
Klsik kelimesi, kken bakmndan Ltince seme anlamndaki classicustan
gelmektedir. Kelime, gerek Bat dillerinde gerekse Trkede farkl dnemlerde farkl anlamlarda kullanlmfl ve kullanlmaktadr. Bu durum, doal olarak birtakm karflklklara sebep olmufl ve olmaktadr. Bu sebeple nce klsik kelimesinin farkl anlamlarn bilmemizde fayda vardr. Buna gre klsik kelimesi flu anlamlara gelir:
Eski Yunan ve Ltin yazar/flairleri ve bunlarn eserleri;
Eski Yunan ve Ltin yazar/flairlerini taklit eden veya rnek alan sanatkr;
Devir ve memleket sz konusu olmakszn en stn yazar/flair;
Eitici ve yetifltirici zelliinden dolay okullarda okutulan rnek eser/yazar/flair;
zerinden ok zaman getii hlde deerinden bir fley kaybetmeyen ve her
nezih zevke hitap eden eser;
Eskiden kalma olup alfllmfl, yerleflmifl ve gelenekselleflmifl olan fley;
XVII. yzyln ikinci yarsnda Fransada ortaya kan edebiyat akm.
Bizim buradaki konumuz, elbette ki bir sanat/edebiyat akm olan klsisizmdir.
Bir sanat/edebiyat akm olan klsisizm Batda, XVI. yzyln sonlarndan itibaren oluflmaya bafllamfl, XVII. yzyln ortalarndan XVIII. yzyln bafllarna kadarki dnemde en ihtiflaml dnemini yaflayarak en olgun eserlerini vermifl, XVIII. asrn sonuna kadar da varln srdrmfltr. Kendisinden sonra gelen romantizmin
XVIII. yzyln sonlarndan itibaren oluflmaya bafllad hatrlanrsa, Bat sanat/edebiyat tarihinin en uzun mrl akmnn klsisizm olduu grlr.
Klsisizm, ncelikle hmanist felsefe, Rnesans ve reform hareketlerinin yafland sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel ve felsef ortamda filizlenmifltir. Bir baflka
ifadeyle, klsisizmi besleyen z su, Antik adan gelmekle birlikte, toprak Rnesans dnemidir. Bu sebeple burada klsisizmin, hmanizmin -birtakm farkllklarla birlikte- daha bilinli ve daha kurall bir biimde devam olduunu hatrlatmak
isteriz. Nitekim hmanizmin bafllangcndan romantizmin bafllangcna kadar olan
dnemin baz arafltrmaclar tarafndan neoklsik dnem olarak isimlendirilmesi,
bu geree dayanr. O zaman Bat toplumlarnn drt asrdan daha uzun bir sre genel anlamyla- klsisizm ekseninde bir sanat anlayfl iinde yaflad ve her trl sanat eserlerini bu ana eksen etrafnda flekillendirdiini syleyebiliriz. Elbette ki
sz konusu akmn bafllang ve bitifli, ilkeleri ve bu ilkeler erevesinde var olan
eserlerin zellikleri lkelere gre birtakm farkllklar gstermifltir.
45
46
Klsisizmle ilgili bir baflka nemli husus, ok byk lde Fransz edebiyatnda yaflamfl; byk sanatkrlarn da bu milletin edebiyatnda yetifltirmifl olmasdr.
Ayrca klsisizm, ok byk lde bir tiyatro edebiyatdr. Tiyatrodan sonra gelen
trler; tenkit, mektup ve vecizedir. zellikle roman ve hikye klsisizmde byk
lde ihmal edilmifltir.
Ksacas; temelde Rnesans dneminin hmanist felsefe ve edebiyatna dayanan klsisizm; edebiyatn zn evrensel insan tabiatnn anlatm olarak gren, Eski Yunan ve Ltin sanatkr ve eserlerini rnek alan, kuralclk ve kurallara
ball, nesnellii, akl ve saduyuyu, evrensellii, zevk vererek eitmeyi ilke edinen, dil ve slpta ise aklk, przszlk, tabilik ve mkemmellii arayan ve
XVII. yzyln ikinci yarsnda asl gcne ulaflan bir sanat/edebiyat akmdr.
KLSSZMN DOUP GELfiT ORTAM

Hmanist felsefe ile Rnesans ve reform hareketlerinin oluflturduu ortam dflnda
klsisizmin doufl ortamnda dikkati eken ilk husus, her fleyden nce mutlak monarfli devri olmasdr. nk bu dnemde sosyal hayat, merkez otoritenin kesin
kontrolne girmifl, dolaysyla bir istikrar devri oluflturulmufltur. Rnesans ve reform hareketleri ve bundan sonraki geliflmelerle, kilisenin sert kurallarn, derebeyleri ve asillerin hkimiyetini byk lde kran Avrupa toplumlar, hareketli bir
dneme girerler. Bu hareketli dnemde daha nceki deerler sistemi alt st olur.
zellikle din ve mezhep konusunda atflmalar, savafllar yaflanr. Mesel klsisizmin beflii olan Fransada krk yl sren din/mezhep savafllar (1560-1600) olmufltur. Sz konusu savafllar, atflmalar, alkantlar halk bktrmfl; bu da zellikle
XVII. yzyln baflndan itibaren gl bir dzen ve istikrar arzusu dourmufltur.
XVI. yzyln sonunda Fransa tahtnda bulunan IV. Henri, birtakm baflarlardan
sonra lkesinde huzuru ve otoriteyi salamfltr. Ardndan gelen XIV. Louis ynetimi, bu istikrar ve huzuru daha da perinler. Oluflan mutlak monarfli, siyasal istikrarn yannda i barfl da salamfl, derebeylerin hkimiyetini ortadan kaldrmfl ve
gl bir merkez otorite oluflturmufltur. Merkez otoritenin baflnda bulunan kral,
hem lkenin sahibi hem ilh kudretin, akln ve mantn timsali hem de sanat ve
sanatkrlarn koruyucusudur. Ayn zamanda o, kilisenin de bafl ve koruyucusudur. Bunun iin kraln dini (Katolik mezhebi), herkesin dinidir.
Bu dnemin kltr, sanat ve fikir merkezleri, ok byk lde byk flehirler; buralarda yaflayan aristokratlarn saraylar ve burjuvalarn salonlardr. Rnesans ve reform hareketlerinin getirdii ekonomik hareketlilik ve mutlak monarfli
ortam, Bat toplumlarnda yeni bir snfn doufluna zemin hazrlamfltr. Ekonomik durumu iyileflen orta snf, gittike glenmifl, asillere karfl kraln yannda yer
almfltr. Bu yeni snfn ad burjuvadr. Sanat/edebiyat, kraln sarayndan sonra
aristokrat ve yeni bir snf olma mcadelesi veren burjuvalarn salonlarnda hayat
bulur. nk aristokratlar kadar burjuvalar da sanat ve sanatkr korur; kendi kanatlar altna almaya alflrlar. Byle bir dzenin paras olan sanatkr, sanatn -ister istemez- koruyucularnn zevkine gre flekillendirir. Bu sanat/edebiyat, ykc
deil, koruyucu; baflbofl deil, dzenli ve kk bir kibar, zengin aznln sesidir.
Ad geen snflarn toplant veya partilerinde kadnn da ne kmas ile birlikte
zevkte, hislerde, dilde ve sanatta belli bir incelik doar. Zaten byle bir otorite ortamnda sanatkrn ne sosyal, siyasal ve ekonomik konulardan ne de din konulardan bahsetmesi pek mmkn deildir.
Klsisizmin doufl ortamndaki bir baflka nemli faktr, sosyal, siyasal, ekonomik hayata paralel olarak kltr hayatnda da birtakm geliflmelerin yaflanmakta
47
olufludur. Mesel Franois de Malherbe (1555-1628), 1605 ylndan itibaren dil

ve fliir alanndaki kuramlar ekseninde birtakm yenilikleri hayata geirmeye bafllar.
Malherbe, Franszcann karflklklardan, yabanc kelime ve deyimlerden, apraflk
cmlelerden, abartl imajlardan, fantezist kullanmlardan arndrlp sadelefltirilmesi gerektii kanaatindedir. Bu konuda da hamallarn konufltuu dilin rnek alnmasn ister. Onun dil konusundaki bu alflmalarnn gerisinde, Rnesans dnemi
edebiyatnn halkn dilinden uzak yapay bir dil kullanmasna duyulan tepki yatmaktadr. Malherbeye gre fliir, ilham rn olmamal, bireysel duygular n plna almamal, belli bir disiplin dhilinde kaleme alnmal, akln szgecini rehber
edinmeli, herkese hitap edebilecek gerei esas almal, ierik, flekil ve dil unsurlar arasnda bir denge kurulmaldr.
Malherbenin lmnden sonra, bu grevi kardinal Richelieu stlenir ve 1635te
Fransz Akademisini kurar. Fransz Akademisinin klsisizmin teflekkl ve varln srdrmesinde byk bir rol vardr. Akademi, klsik zevki, gelenekleri ve saduyuyu koruyan muhafazakr bir kurumdur. Devrin nde gelen sanatkr ve dflnrlerini bir araya getiren akademi, bir lde edebiyat hayatnn ynlendirilmesi
ve tanzimini stlenmifltir. Mesel akademinin 24. maddesi flyledir: Akademinin
bafllca grevi, dilimize kesin kurallar vermek, onu ar, iyi anlatml klmak ve sanatlarla bilimleri nakledilebilecek duruma getirmek hususunda btn aba ve zenle alflmak olacaktr. (Gker, 1982, s.9) Muhafazakr bir anlayfla sahip olan akademi, bir yandan geleneklerin ve zevk-i selimin korunmas, devam ettirilmesini stlenirken, te yandan kaideler belirler, edebiyat eserini elefltiri szgecinden geirir.
Bunun yannda prensiplerine uyan sanatkrlar bnyesinde toplar ve onlar korur.Zamanla gerek Fransada gerekse dier Avrupa lkelerinde yeni flubeler aarak
yaygnlaflan akademi ve Arkadyalar, edeb ve kltrel hayatn dzenlenmesi ve
ynlendirilmesinde byk ifllevlere sahip olurlar.
Klsisizmin dflnce ve felsefe temelinde, ncelikle Rnesans dneminin birikimleri vardr. zellikle iki Yunan filozofu Platon (M.. 427-347) ve Aristonun
(M.. 384-322) dflnceleri, yeni yorumlaryla bu dnemde de esas olmaya devam
eder. Bununla birlikte XVII. ve XVIII. yzyln filozof ve dflnrlerini; bunlarn
dflnce ve felsef hayata getirdikleri yeni yorumlar unutmamak gerekir. Bunlar;
Descartes (1591-1650), Montesquieu (1689-1755), Voltaire (1694-1778), Diderot (1713-1784) ve Jean Jacques Rousseau (1712-1778)dur.
Klsisizmin varln srdrd XVIII. yzyl, Avrupa tarihinde Aydnlanma
a/Akl a/Nur Devri olarak kabul edilir. Aydnlanma; Avrupada XVII. yzyln ikinci yarsyla, XIX. yzyln ilk eyreini kapsayan ve nde gelen birtakm filozoflarn (Descartes, Spinoza, Bacon, Locke vb.) akl insan yaflamndaki mutlak ynetici ve yol gsterici yapma ve insan zihniyle bireyin bilincini, bilginin flyla aydnlatma ynndeki abalaryla sekinleflen kltrel bir dneme, bilimsel keflif ve felsef
elefltiri ana, felsef ve toplumsal harekete verilen addr. (Cevizci, 1999, s.88)
Aydnlanma anda, Rnesansn getirdii rasyonalizm, natralizm, lisizm ve
individalizm (bireycilik) gibi deerler, ok daha salam zemine oturtulur ve bir
zihniyet olarak hayata mal edilir. Prtanizme tepki olarak geliflen Aydnlanma a, sezgiye, mistisizme, insan hayat ve maddeyi inkr eden Orta a tutumuna,
dinin domalarn aklla badafltrmaya alflan skolastizme, Hristiyanlktaki akl dfl unsurlara ve batl inanfllara karfldr. (Kantarcolu, 1993, s.82-83) zellikle dflncenin dnyevlefltirilmesi, bu dnemin en belirgin niteliklerinin baflnda gelir.
Rnesans dneminde daha ok topik olan dflnce, bu dnemde ok daha reeldir ve yaflanan gne ve dnyaya yneliktir. Gkyznden yeryzne inen felsefe,
Voltaire, 1694-1778
48
hem bir kltr felsefesi hem de bugne kadar grlmeyen bir bilim felsefesi oluflturarak her trl sosyal, ilm ve teknolojik geliflmelerin motor gc fonksiyonunu
stlenir. Bylece modern felsefenin temelleri atlmfl (Francis Bacon, Descartes),
klsik fizik kurulmufl (Galileo, Newton, Kepler), matematikte (Descartes, Newton,
Leibniz, Pascal, Pierre de Fermat) byk geliflmeler salanmfltr. Sz konusu bilimsel geliflmeler ok gemeden meyvelerini verir ve Aydnlanma a, ayn zamanda Sanayi ann bafllangc olur.
Aydnlanma a filozoflarndan Descartes, felsefesini, metotlu bir flphe zerine kurarak dflnmeyi esas alr. Ona gre, gerek bilgiye ulaflabilmek iin, nce mevcut bilgilerimizden flphe etmemiz gerekir. Gerekliinden flphe edilemeyecek tek fley, bu flphemizdir. Tabi ki flphe, geree ulaflmada dflnme yetenei ve akln aracdr. Bu sebeple Descartes, felsefesinin zn, Dflnyorum
yleyse varm. cmlesiyle formle eder. Akl ve mantn mutlak egemenlii,
onun felsefesinin temelidir. Zira duygular yanltcdr. Akln kabul etmedii veya
edemeyecei bir fleyin deeri yoktur. Ruhumuzun iki temel ihtiyac vardr; bilgi ve
hakikat. Bunlara ulaflmann tek vastas da akldr. yi idare edilen bir akln ulaflamayaca gerek ve hakikat yoktur. Akl, iradeye flk tutmak, onu aydnlatmak suretiyle insann i dnyasn da ynetmeli, tutkulara gem vurmaldr. Ksacas; insann i dnyas, akln denetimi altnda olmaldr.
flte klsisizm, byle bir sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel ve felsef ortamda
doar, geliflir ve sanat/edebiyat dnyasna hkim olur.
KLSSZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE

NTELKLER
Evrensel nsan Doasn Esas Alma: Klsisizm ok byk lde flu temel
kavram zerine oturur; akl/saduyu, gerek, doa. Bunlardan biri olan doa, klsiklere yneltilecek Sanat nedir? sorusunun anahtar konumundadr. nk klsiklere gre sanat bir taklittir(mimesis). Neyin taklidi? diye sorduumuzda, Doann taklidi. cevabn alrz. Ancak bu cevaptaki doadan kast, dfl dnya deil insan doasdr. O zaman klsisizme gre sanat/edebiyat; insan doasnn taklididir. nsan doas dflndaki doa, yani dfl dnya ve oradaki varlklar,
klsik sanatkr pek ilgilendirmez. Hatta dfl doay esere sokmak bir hastalk belirtisi ve kusurdur. Bunu sylerken klsiklerin dfl doadan hi bahsetmedikleri veya dfl doay eserlerine hi sokmadklar sylenemez elbette. Ancak j. j. Rousseauya kadar Batda dfl doa, estetik bir gzle grlmemifl ve keflfedilmemifltir.
Klsik sanatn ierikteki z ve esasn oluflturan insan doas ibaresi de aklanmaya muhtatr. Klasik sanat anlayfl da tpk hmanist sanat anlayflnda olduu gibi Eflatunun deil Aristonun bakfl asn temel alr. Eflatun sanatn ideal olan yanstmas gerektiini savunur. Aristoya gre ise sanatn ifllevi var olan doay
genel zellikleriyle yanstmaktr. Genel olan ise ancak doaya ve insana zg tipik olan zelliklerle ortaya konabilir. Klsisizm, insan doasnn taklidi derken,
herhangi bir insann; yani Alinin veya Velinin doasnn taklidini deil, genel veya evrensel insan doasnn taklidini kasteder. Genel insan doas, insann btn
alarda ve btn toplumlarda gerekliini ve geerliliini kaybetmeksizin zamanmza kadar akp gelen insan deerlerdir. ... Klsik bir edeb eserde z oluflturan insan tabiat, sanatnn dflnda varl ve gereklii kabul edilmifl kavramsal
bir gerektir. O hlde klsik bir sanat sanat ortamnn kendi dflnda varl, gereklii ve evrensellii kabul edilmifl bir gerei sanat ortam iinde, maddede gereklefltirmek, onun bir benzerini sanat ortam iinde yaratmak zorundadr. (Kan-
49
tarcolu, 1993, s.22) Bir baflka ifadeyle, edebiyat eserin z, insan doasn, insann ruh tecrbesini, yaflad deiflme ve olgunlaflma srecini, bir btnlk iinde
verebilmektir. Bylece sanatkr, insana varabilecei en yksek hedefi gstermifl,
ideallerin bilincine erdirmifl, kendi flahsnda o yce ideali gereklefltirme imknna
kap aralamfl olacaktr. Bu sebeple sanatkr, evrensel bir formu sanat ortamna aktarabilen kiflidir. Sz konusu evrensel gerei en karakteristik izgileriyle yakalamak ve sanat ortamnda canl olarak somutlafltrabilmek iin sanatkrn evrensel
gerei sezgiye dayanan aklyla yakalayabilmesi flarttr.
Genel veya evrensel insan, insan doasn esas almak, elbette ki zel insandan
uzaklaflmay, onu bir kenara brakmay icap ettirir. Bir baflka ifadeyle klsisizme
bal bir sanatkr, bireylere ve bireyden bireye deiflen insan doasna ynelmez.
nk asl olan farkllklar deil, genel ve evrensel olandr. Byle bir anlayfl, doal olarak, her insann klsik sanatkrn eserine girmesine imkn tanmaz. Sanatkr eserine alaca insan konusunda bir seime gider. Belli bir kltr, meden zevk
ve ekonomik gce sahip, bedenen ve zihnen kusursuz insanlar tercih eder. zellikle trajedilerde krallar, kralieler, prensler, soylular ve mmknse eski Yunan ve
Roma medeniyetinin temsilcisi durumundaki insanlar seilir. Bu insan ayn zamanda belli bir tipin (kahraman, kskan, cimri, korkak, bilgi, asker, kral vb.) temsilcisi durumundadr. Karakter itibariyle genel insan temsil etmekten yoksun olanlar
(kyller, kleler, ocuklar, cahiller, sakatlar vb.) edebiyat eserin flahs kadrosunda yer alamazlar. Ayrca genel insan tabiatnda grlen ehemmiyetsiz, afla, alaltc ve utandrc davranfllar zerinde de durulmaz. Bu tr davranfl veya karakterden uzak durulur, hatta yasaklanr. nk bu nitelikler, hayvanda da vardr. O hlde insan insan yapan deerler onlar deildir. Nitekim klsik trajedilerde birtakm
ihtiraslarn sebep olduu afla duygular ve bunlarn sonular sahneye getirilmez.
Ksacas klsisizm, bireysel olann deil, genel olann; mahll ve mill olann
deil, evrensel olann; anormal olann deil, normal olann; modann deil, geleneksel olann; belli bir zaman diliminin deil, btn zamanlarn peflindedir ve
bunlar tercih eder. Zira orijinalite, baflkalarndan farkl olan yanlarmzda deildir.
Bu noktada da sanatkr objektif veya nesnel ve orijinal olmak mecburiyetindedir.
Ancak burada flu soru sorulabilir: Acaba hep belli snrlar iindeki insan z zerinde durmak, sanatkrn tekrara, taklide dflmesine veya eserin bsbtn soyutlaflmasna zemin hazrlamaz m? Klsikler iin nemli olan konunun yenilii deil, onun biim ve slp mkemmellii iinde ifllenebilmesidir. stelik bu tavr onlar evrensellie gtrr.
Klsisizmin evrensel insan doas vurgusundan ne anlyorsunuz? SIRA
Aklaynz.
SZDE
Gerek Olan Seme: nsan doasn esas alp onu belli bir konu erevesinD fi N E L M
de iflleyecek olan klsik sanatkr, konu ve olaylarn geree benzer
olmasna dikkat etmek zorundadr. Seilen konu ve olaylar, her akln veya herkesin kabul edeS O R bulan
U
bilecei gereklik snrlar iinde kalmaldr. Edeb eserde ifadesini
gerek,
felsef veya evrensel anlamda ve kendi iinde tutarl, dfl dnya gereklerinden bamsz, edebiyat eserinin btnl iinde gereklie ve geerlilie sahiptir. AkDKKAT
mn kuramcs Boileau bu konuda flunlar syler: ...akl ve mant seviniz, eserleriniz daima en byk ssn ve deerini ondan alsn. Tabiattan hi ayrlmamal.
SIRA SZDE
nk tabiat, hakikattir. Hakikatten baflka hibir fley gzel deildir.
Yalnz o sevimlidir. Sahte fley daima tatsz, can skc ve yorucudur. Aklnzla bir seim yaparak tabiat taklit ve tasvir ediniz. Bize, insan kalbinde deiflmeden kalan fleyleri taAMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
50
ntan eskileri inceleyiniz. Aristo ise; Ozann devi, gerekten olan fley deil, tersine, olabilir olan fleyi, yani olaslk ya da zorunluluk yasalarna gre olanakl olan
fleyi anlatmaktadr. der. (Aristo, 1983, s.30).
Bu cmlelerdeki hkm, klsik sanatkrn temel ilkelerinden biridir. nk yaflanmfl yle gerekler vardr ki, insan akl ve mantn zorlar. Bu sebeple klsisizmde olaanstye, harikuldeye, flaflrtcya, fanteziye yer yoktur. Bu noktada
belirtilmesi gereken bir baflka husus, toplumun gelenek, grenek ve trelerine uymak, onlara sayg duymak gerektiidir. Eer bir fley gelenekleflmiflse, bu durum o
fleyin doruluunu, gerekliini, insan tabiatna uygunluunu ortaya koyar.
Akl ve Saduyunun Rehberliinden fiaflmama: Klsisizmdeki bir baflka
prensip, akln kesin rehberlik ve kontrolrldr. Akl, her yerde ve her devirde
yanlmaz, aldanmaz, flaflmaz ve bizi daima doru olana gtrr. Akln dflnda bizi
hakikate gtrecek bir baflka meleke yoktur. Doru olan da gzeldir. stelik akl
btn insanlarda bir; duygu, duyarllk ve hayal gc ise farkl farkldr. Bu sebeple klsik sanatkr kendine veya duygu, sezgi, ilham ve intibalarna, akl rehber olarak semek zorundadr. nk onun iin asl olan geici deil sonsuz olan, arz
olan deil deiflmeyendir. His, hayal ve duyguyu, akl ve mantn kontrolnde
tutan klsisizm, znellikten ve lirizmden nefret eder. Gcn gnlden deil, akldan almas sebebiyle klsisizm, ok byk lde aklcdr.
Nesnel Olma: Klsisizm, nesnel bir sanat anlayfln benimser. Bir baflka ifadeyle, akmn prensiplerinden bir dieri, znellik ve lirizmin esere sokulmamasdr. Bu
bakmdan sanatkr eserinde kendi hayatndan, duygularndan, aclarndan, dflncelerinden bahsedemez; kendini anlatamaz; olaylar, insanlar, varlklar kendi kabul veya redleriyle yarglayamaz. nk -yukarda da belirtildii gibi- akmn esas
endiflesi flu veya bu flahs deil, genel insan ve genel insan doas/zdr.
Shakespearein Hamletinde yer alan afladaki cmleler, klsisizmin sz konusu ettiimiz ilke ve niteliklerini daha ak bir biimde ortaya koyacaktr. Hamlet, tiyatro oyuncusuna flu uyarlarda bulunur:
- Verdiim paray, ne olur, dediim gibi, rahat, zentisiz syle. nk birok
oyuncular gibi sz parlatmaya kalkacaksan, msralarm flehrin telllna okuturum
daha iyi. Elini kolunu da havalara savurma yle; lsnde, tadnda brak her fleyi.
Duyduun coflkunluk bir sel, bir frtna, bir kasrga gibi de olsa, onu dindirecek bir
hava bulmal, buldurmalsn. Dorusu, yrekler acs geliyor bana grbz bir delikanlnn, takma salar, sakallar iinde, bir acy yreini paralarca, didik didik
ederce barp halkn kulaklarn yrtmas; o halk ki ok kez anlafllmaz dilsiz oyunlar, grlt, gmbrty sever. Bir oyuncu Termagantn kendisinden daha yaygarac, Nemruttan daha Nemrut oldu mu, hak ettii fley krbatr bence. Bu hllere
dflme, rica ederim. (...) Fazla durgun da olma; akln kullanp ly bul. Yaptn
sylediini tutsun, sylediin yaptn. En baflta gzeteceimiz fley, yaradlfla, tabiata aykr olmamak. nk bunda sapttk m tiyatronun amacndan ayrlmfl
oluruz. Doduu gn de bugn de tiyatronun asl amac nedir? Dnyaya bir ayna
tutmak, iyilerin iyiliklerini, ktlerin ktlklerini gstermek, amzn ne olup ne
olmadn ortaya koymak. Gerei byltmek ya da kltmekle bilgisizleri gldrebilirsiniz, ama bu bilenleri zer; oysa bir tek bilgili dost, bilgisiz btn bir kalabalktan daha nemli olmal sizin iin. (Shakespeare, 1974, s.78-79)
Eski Yunan ve Ltine Dnme: Klsisizmin bir baflka temel prensibi, -kuruluflunda da grdmz gibi- Eski Yunan ve Ltin sanatkr ve eserlerinin hemen her
bakmdan rnek almas; estetiini bu kaynaktan temin etmesidir. Bundaki ama,
klsik deerlerin yaflatlmasdr. Sz konusu rnek alfl, ou zaman onlara duyulan hayranla kadar ykselir. nk sz konusu sanatkrlarn eserleri, aradan
yzyllar gemesine ramen deerlerinden hibir fley kaybetmemifl, btn dnyada sevilerek okunmaya devam edilmifltir. Bu durum, Eski Yunan ve Ltin eserlerinin evrensellii kadar, sanat deerinin de ne kadar gl olduunun; insan tabiatn ne lde baflaryla ifllediinin ak delilidir.
Bu konuda Racine, Ihigeniedeki nsznde flunlar syler:
flte Eskileri taklit ilkesinin dayand esas; ve iflte tabiatn ve akln gc; evremizde ve iimizde her fley deifltii hlde, hl Euripidesi veya Homerosu anlyorsak,
demek ki kendimizde deiflmeyen, daima ayn kalan bir akl var; ve gemiflin byk
stadlar da eserlerinde, geici ve deiflen grnfller altnda daima ayn kalan tabiat mkemmel surette yaflatmfllar. O hlde genel ve ideal hakikati yani tabiat canlandrmak, onlarn eserlerini incelmek ve rnek edinmekle mmkndr. Antikite,
Yenilerin emrinde bulunan flaflmaz bir ldr. (Yetkin, 1967, s.25)
Klsiklerin Eski Yunan ve Latin eser veya sanatkrlarna yneliflleri, mutlak bir
taklit anlamna gelmez. Onlar benzerlikler iinde orijinaliteyi yakalayabilecekleri
kanaatindedirler. Ayrca klsikler, hmanistlere gre bu konuda daha seici ve daha mutedildirler. XVIII. asrdan itibaren hmanist ve ilk klsikler de rnek alnmaya bafllanr. Antik Yunan ve Latin eserlerini rnek alma eilimi, klsikleri mill ve
mahall olmaktan uzaklafltrp befler ve evrensel olmaya gtr.
Kuralc Olma: Kuralclk ve kurallara ballk, klsisizmin bir baflka temel ilke
ve zelliidir. Sosyal hayattaki nizam, disiplin ve istikrar arzusu ve olgusu, sanata
da yansmfl ve yanksn bulmufltur. Bu sebeple klsisizm dneminde, ncelikle
edebiyat trleri tasnif edilmifl ve birbirinden ayrlmfltr. Her trn de belli kurallar ve snrlar vardr; birinden tekine geilemez veya trler birbirine karfltrlamaz.
rnein dnemin en yaygn tr olan tiyatro, kendi iinde ikiye ayrlr: trajedi ve
komedi. Trajedinin belli kurallar vardr. Bunlarn baflnda da birlik kural gelir. Bu kurala gre trajedi, tek bir meknda yaflanan tek bir ana olay ekseninde flekillenmelidir. stelik bu olay, ksa bir zaman (genelde yirmi drt saat) iinde cereyan etmelidir. nk nemli olan sergzeflt deil, o tek bir olay evresinde su
yzne kan insan tabiatnn yakalanmas ve ifadesidir.
Zevk Vererek Eitme: Klsisizm, sanata ahlk ve eitici bir ama ykler. Akmn amac; okuyucu/seyircinin sanat eserinden hareketle nasl olmas veya olmamas gerektiini renmesi; yanlfl, afla, ad deerlerden uzaklaflarak ideal insann yce deerlerine ulaflmasdr. Bununla birlikte klsisizmi sadece ahlklik ve
eiticilikle snrlandramaz; didaktik olmakla nitelendiremeyiz. Zira akm, en az bunun kadar gzellii ve estetik haz verme ifllevini de sanatn temel nitelii ve temel
ifllevi olarak kabul eder. Zevk vererek eitmek sylemi, klsik sanatn bu konudaki
tavrn ok daha iyi ifade eder. Nitekim Boileau, Okuyucuya ancak hofluna gidebilecek fleyi sunun. Derken; Racine ve Moliere hofla gitmeyi en byk kural olarak deerlendirirler. Esas kural hofla gitmek ve duygulandrmaktr. Dier btn
kurallar sadece bu esas kurala ulaflmak iin konulmufltur. (Racine) Bilmek isterim acaba btn kurallardan da byk kural hofla gitmek deil midir? (Moliere)
Bylece klsik sanat souk, kuralc, didaktik ve soyut olmaktan kurtulur. Bununla
birlikte klsik edebiyat, nispeten dar bir zmrenin, saray ve flehrin edebiyatdr ve
sekin insanlara hitap eder.
Eserde Btnl nemseme: Klsisizmin bir baflka ilkesi, edebiyat eserinin, organik btn olarak grlmesi ve bu btnle byk nem verilmesidir.
51
52
Sehl-i mmteni: Kolayca

sylenivermifl gibi
grnmesine ramen, taklit
edilmesi veya benzerinin
sylenmesi bir hayli zor olan
sz
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Klsiklere gre, edeb eseri oluflturan paralar, hem btne benzemeli, btnle
uyum iinde olmal hem de btnnden farkl olmaldr. Btn-para iliflkisinde
dikkat edilmesi gereken bir baflka husus ise, btn-para dengesidir. Bu konuda
klsisizmi en iyi ifade eden kelime dengedir. Cemil Meri bu konuda flunlar syler: ...bir yazar klsik yapan, melekleri arasndaki denge. Klsik bir yazarn eserinde btn melekeler ifl baflndadr: muhayyile, akln nne gemez; mantk, hayalin kanat rpfllarn ksteklemez; akln haklarn inemez duygu. Ne z biiminden ayrlabilir, ne de biim zden (Meri, 1980, s.37).
Dil ve slpta Mkemmelliin Peflinde Olma: Klsisizm tamamyla mill
diller zerine oturur ve sanatkr da kendi mill dilini esas alr. Bu sebeple klsisizm, mill dillerin geliflmesi ve zenginleflmesine byk hizmetlerde bulunur. Bir
anlamda klsik sanatkr, kendi ana dilinde sehl-i mmten yi yakalamann peflindedir. Onun dil ve slbu, ak, przsz, sade, yaln, ifllek ve tabi nitelikler evresinde flekillenir. Dflnceyi karartacak, anlafllmay zorlafltracak bir dil ve sanatkrne bir slp tercih edilmez. slp, dikkati kendi zerinde deil, tasvir edilen
veya anlatlan fley zerine yneltmelidir. Bu sebeple klsik eserin slbu, tesirli olmaktan ok ak, zengin olmaktan ziyade przszdr. Her klsik eserde flu husus dikkati eker; aklk, sadelik, tokluk ve mkemmeliyet endiflesi. Unutulmamaldr ki, klsisizmde konunun ne olduundan ok onun nasl ifllendii ok daha
nemlidir. Dolaysyla sanat bir fantezi deildir. Bu konuda Sainte Beuve, George
Duhamel ve Cemil Meri grflerini flyle ifade eder:
Sainte Beuve: (Klsik sanatkr); nsan zeksn zenginlefltiren, hazinesine gerekten bir fleyler katan, onu bir adm daha ileri gtren, tereddde yol amadan manev bir hakikati keflfeden, yahut mehul bir taraf kalmad sanlan insan kalbinde teden beri var olan bir ihtiras bulup ortaya atan; dflncesini,
mflahedesini veya buluflunu herhangi bir flekilde, bununla beraber genifl ve
byk, ince ve makul, salam ve haddi zatna gzel bir flekilde aklayan, kendine mahsus bir slpla ama iinde herkesin kendi slbunu bulduu bir slpla, hibir yeni kelimeyi ihtiva etmedii hlde yeni olan bir slpla, ayn zamanda hem yeni hem eski olan bir slpla, btn alarn kolaylkla anlayabilecei bir slpla yazan adamdr (Saint-Beuve, 1990, s.319-320).
George Duhamel: Klsik yazar, elindekinin hepsini harcamayan, becerebildiinden fazlasna el atmayan, sesinin izninden daha yksek konuflmayan, yedekleri olan, kendini tutan, kendine kurallar bulandr (Karaaliolu, 1971, s.24).
Cemil Meri: (Klsik sanatkr); nsan zeksn zenginlefltiren, soyumuzun
ortak hazinesine yeni deerler katan, ak seik bir hakikat bulan; tandmz, her kflesini taradmz sandmz insan kalbinde, ezelden beri mevcut bir tutkuyu gn flna karan; dflncesini, gzlemini, buluflunu, genifl
ve byk, ince ve makul, salam ve gzel bir biimde ifade edebilen; kendisine has bir slpla herkese seslenen yazardr. (Meri, 1980, s.34)
SIRA SZDE
Hmanist edebiyat
ile klsik edebiyat arasnda en belirgin ortaklk veya yaknlk nedir?
Aklaynz.
D fi N E L M
KLSKLER VE ESERLER
Afladaki listede ad geen yazarlar klasik dnemde yaflamfl ve eserleri genel olaS O Ranlayflnn
U
rak klasik sanat
zelliklerini yanstan sanatkrlardr.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
53
Franois de Malherbe (1555-1628): Fransz klsik fliirinin kurucusu flair. Eserleri: Aziz Petronun Gzyafllar, Kral Byk Henriye fiark, Kral Byk Henri in
Dua, Louis XIIIe fiark.
Pierre Corneille (1606-1684): Fransz klsisizminin en byk trajedi yazardr.
Le Cid, Horace, Cinna, Polyeucte (trajedi), Melite, La Place Royale, Yalanc (komedi) otuzu aflan eserlerinden birkadr.
John Milton (1608-1674): ngiliz flairi. En nemli eseri Kaybolan Cennettir.
Jean de La Fontaine (1621-1695): Fabl trndeki eserleriyle tannmfl Fransz
yazardr. Sz konusu metinlerini 12 kitaplk Fabller adl eserinde toplamfltr.
Molire (1622-1673): Dnya komedi trnn en byk yazardr. Fransz asll yazarn belli bafll komedileri; Gln Kibarlar, Kocalar Mektebi, Kadnlar Mektebi, Zorla Evlenme, Tartuffe, Don Juan, Adamcl, Zoraki Hekim, Cimri, Kibarlk
Budalas, Scapainin Dolaplar, Bilgi Kadnlar, Hastalk Hastasdr.
Blaise Pascal (1623-1662): Daha ok fizik ve matamatik alanndaki alflmalaryla bilinen Pascal, ayn zamanda usta bir nesir yazardr. En nemli eseri Taflra
Mektuplar ve Dflncelerdir.
Jacques-Benigne Bossuet (1627-1704): Hitabet trnn nl Fransz yazar.
Eserleri: Sermons, Oraisons.
Nicolas Boileau (1636-1711): Fransz flairi, mnekkit ve edebiyat kuramcs.
Eserleri: Satires, Epitres, LArt Poetique, Le Lutrin.
Jean Racine (1639-1699): Corneille ile birlikte Fransz klsisizminin en byk
trajedi yazardr. nemli eserleri; Andromaque, Iphigenie, Alexandre, Esther, Bajazet, Phedredir.
Jean de La Bruyere (1645-1696): Salam slbu ile kaleme ald ve 1120 karakterden oluflan portreleri ile tannan Fransz yazardr. Tek eseri, Karakterler adn taflr.
Francois de la Mothe Fenelon (1651-1715): Fransz yazar. Telemak adl eseriyle tannr.
La Fontainenin Karga ile Tilki bafllkl metninde klsisizmin hangi
ilke
ve niteliklerinSIRA
SZDE
den bahsedilebilir? Aklayz.
KARGA LE TLK
La Fontaine
Bir dala konmufltu karga cenaplar;
Aznda bir para peynir vard.
Sayn tilki kokuyu almfl olmal,
Ona name yapmaa bafllad:
-Ooo! Karga cenaplar, merhaba!
Ne kadar gzelsiniz, ne kadar flirinsiniz!
Gzm kr olsun yalanm varsa.
Tyleriniz gibiyse sesiniz,
Sultan saylrsnz btn bu ormann.
Keyfinden akl baflndan gitti bay kargann.
Gstermek iin gzel sesini
Anca azn dflrd nevalesini.
Tilki kapp ona dedi ki: -Efendiciim,
Size kk bir ders vereceim.
Her dalkavuk bir aln srtndan geinir,
Bu derse de fazla olmasa gerek peynir.
Karga flaflkn, mahcup biraz da ge ama,
Yemin etti gayr faka basmayacana.
(ev. Orhan Veli)
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
La Fontaine, 1621-1695
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
54
zet
N
A M A
N
A M A
Hmanizm, Rnesans, reform ve klsik kavramlarn tanmlamak

Hmanizm, Batda XIV. yzyldan itibaren doup geliflen ve insan deerlerin savunulmasn
esas alan yeni bir dnya grfldr. Anlam; insanlk aflk, insancllk; insan, renk, rk, din ve
mevkiini dikkate almadan sevmek, onun hayrn
dflnmektir. Dirilme, yeniden doufl anlamna gelen Rnesans, bu felsefenin flnda oluflan
yeni bir kltr ve medeniyet sentezi; reform ise,
bu kltr ve medeniyet sentezinin din cephesini oluflturan yenilik, yenilefltirme olgusudur.
Klsik kavram; Eski Yunan ve Ltin yazar/flairleri ve bunlarn eserleri; Eski Yunan ve Ltin yazar/flairlerini rnek alan sanatkr; eitici ve yetifltirici zelliinden dolay okullarda okutulan rnek eser/yazar/flair; zerinden ok zaman getii hlde deerinden bir fley kaybetmeyen eser;
XVII. yzyln ikinci yarsnda Fransada ortaya
kan edebiyat akm gibi farkl anlamlara gelir.
Hmanizm, Rnesans ve klsisizmin doup gelifltii ortam zmlemek
Hmanizm ve Rnesans, XIV. yzyln baflndan
itibaren nce talyada dodu. Daha sonra dier
Avrupa lkelerine yaylp geliflti. Doup geliflmesinde flu geliflmelerin nemli tesiri vardr: Latinceyi bilen baz analistlerin Grek-Ltin eserlerine
ynelmeleri, matbaann icadyla birlikte kitap ve
okuyucu saysnn artmas, coraf kefliflerle yeni
dnyalarn tannmas, Katolik mezhebine karfl
Protestan mezhebinin ortaya kmas, derebeyliklerin ortadan kaldrlmas, Hal Seferleri ve dier birtakm yollarla Dou ve zellikle slm medeniyeti ve dflncesinin tannmas, flehirleflmenin geliflmesi ve burjuva snfnn oluflmas.
Hmanist felsefe ile Rnesans ve reform hareketlerinin yafland ortamda filizlenen klsisizm,
mutlak monarfli devrinin istikrar ortamnda geliflmifltir. Aristokratlarn saraylar kadar burjuvalarn
salonlar da klsisizmin doup geliflmesinde
nemli rol oynar. Bu sebeplere Malherbe ve Fransz Akademisinin sanat ve kltr hayatna getirdikleri dzen ve istikrar, Descartes, Montesquieu, Voltaire, Diderot ve Rousseau gibi Aydnlanma a filozoflarnn dflnceyi dnyevlefltirmelerini ve eflitli bilim dallarndaki geliflmeleri
ilve etmek gerekir.
N
A M A
N
A M A
Hmanist edebiyatn belirgin niteliklerini sralayp aklamak

Rnesans dneminin hmanist edebiyat, mimesis (yanstma) esasna dayal ve Orta aa gre
ok daha dnyev, befler ve akldir. Rasyonalizm, denge ve dzenin esas olduu bu edebiyatn asl konusu insandr. Dnya grfl, konusu,
biimi, dil ve slbu alarndan Antik Yunan ve
Ltin edebiyatn rnek alr. Btn insanl esas
ald iin de evrenseldir. Halka hitap etmekten
uzak aristokrat bir kimlie sahip olan hmanist
edebiyatn dil ve slbu hayli tumturakl ve yapaydr.
Klsisizm akmnn temel ilke ve niteliklerini sralayp aklamak ve bir edebiyat eserinin hmanist
veya klsik olup olmadn deerlendirmek
Klsisizme gre sanat evrensel insan doasnn
taklididir. Bu sebeple edebiyat eserin zn, insan doas, insann ruh tecrbesi, yaflad deiflme ve olgunlaflma sreci oluflturur. Bu insan, belli bir kltr, meden zevk ve ekonomik gce sahip, bedenen ve zihnen kusursuzdur. Klsisizme
gre bireysel olan deil, genel olan; mahall ve
mill olan deil, evrensel olan nemlidir. Kuralclk ve kurallara ball bir baflka temel ilke kabul eden klsisizm, Eski Yunan ve Ltin sanatkr
ve eserlerini rnek alr. Sanata bir taraftan ahlk
ve eitici bir ama yklerken dier taraftan estetik haz vermeyi ihmal etmez. Klsik sanatkr, konu ve olaylarn geree benzer olmasna dikkat
eder. O, ayn zamanda akln rehberlilii ve nesnel olmay nemser; lirizme uzak durur. Dil ve
slbunda ise ak, przsz, yaln, doal ve mkemmel olmaya; dflnceyi karartacak sanatkrnelikten uzak durma alflr.
Bir edebi eserde yer alabilecek hmanist ve klasik nitelikler ierik asndan evrensel olma, geneli yanstma v.b. ltlerle; biim asndan ise
yapay bir dil oluflturmak iin kullanlan dil zellikleri gibi ltler erevesinde bir deerlendirme yapabilirsiniz.
55
Kendimizi Snayalm
1. Afladaki geliflmelerden hangisi, hmanist felsefe ve
Rnesans hareketinin doup geliflmesinde etkili deildir?
a. Matbaann icadyla birlikte bilgi ve dflncenin
daha genifl kitlelere yaylmas
b. Coraf kefliflerle yeni dnyalara ait kltr ve
medeniyetlerin tannmas
c. Topun icadyla derebeyliklerin ortadan kalkmas
d. Hal Seferleriyle Dou/slm medeniyeti ve dflncesinin tannmas
e. Sanayi inklbnn gereklefltirilmesi
2. Afladaki seeneklerden hangisi hmanist edebiyatn temel zelliklerinden biri olamaz?
a. Evrensel olma
b. Aristokrat olma
c. Rasyonel olma
d. Bireysel olma
e. nsan esas alma
3. Afladaki seeneklerden hangisi klsik kavramnn
anlamlarndan biri deildir?
a. Eski Yunan ve Ltin yazar/flairleri ve bunlarn
eserleri.
b. Eski Yunan ve Ltin yazar/flairlerini taklit eden
veya rnek alan sanatkr.
c. Eski dnemlerde yaflamfl olan yazar ve flairlerin
eserleri.
d. zerinden ok zaman getii hlde deerinden
bir fley kaybetmeyen eser.
e. Eskiden kalma olup alfllmfl, yerleflmifl ve gelenekselleflmifl olan fley.
4. Klsik bir sanatkr veya eserin dil ve slbunda afladaki zelliklerden hangisi grlmez?
a. Aklk
b. Przszlk
c. Sanatkranelik
d. Mkemmellik
e. Doallk
5. Shakespeare, Hamlet isimli eserinden alnan afladaki cmlelerinde tiyatro oyuncusunun sahnedeki hangi tavrn elefltirmektedir?
- Verdiim paray, ne olur, dediim gibi, rahat, zentisiz syle. nk birok oyuncular gibi sz parlatmaya
kalkacaksan, msralarm flehrin telllna okuturum daha iyi. Elini kolunu da havalara savurma yle; lsnde, tadnda brak her fleyi. Duyduun coflkunluk bir sel,
bir frtna, bir kasrga gibi de olsa, onu dindirecek bir
hava bulmal, buldurmalsn.
a. zentisiz bir biimde konuflmasn.
b. Doal bir biimde konuflmasn.
c. Duygu ve heyecann bastrarak konuflmasn.
d. ll ve yerinde konuflmasn.
e. Abartl ve yapmack bir biimde konuflmasn.
6. Klsik trajedilerdeki kahraman/insan, afladaki zelliklerden hangisine sahip deildir?
a. Kendine zg niteliklere sahip olma (karakter).
b. Mensubu bulunduu snf/grubun niteliklerine
sahip olma (tip).
c. Bedenen kusursuz olma.
d. Ruhen kusursuz olma.
e. Zihnen kusursuz olma.
7. Afladaki seeneklerden hangisi klsisizmin ilkelerinden biri deildir?
a. Sanatkrn sanatnda kendine akl ve saduyusunu rehber edinmesi.
b. Sanatkrn sanatnda kendi hayat ve duygularn esas almas.
c. Sanatkrn eserinde evrensel insan tabiatn anlatmay ama edinmesi.
d. Sanatkrn sanatnda, genel kabul grmfl kural
ve ilkelere bal kalmas.
e. Sanatkrn sanatnda akln kabul ettii/edebilecei gerein dflna kmamas.
8. Klsisizmin arka plnn oluflturan ve hkim olduu
dneme Aydnlanma a denilen aydnlanma, afladaki sonulardan hangisini iermez?
a. Akln insan hayatnn merkezine alnmas
b. Skolastizm ve mistizmin reddedilmesi
c. Dflncenin dnyevilefltirilmesi
d. Akla dayal bilgi ve bilimin glenmesi
e. Hristiyanlk domalarnn yaygnlk kazanmas.
56
9.Descartes felsefesinin zn oluflturan Dflnyorum yleyse varm. yargs, klsisizm akmnn afladaki ilkelerinden en ok hangisine yansmfltr?
a. Kuralc olma
b. Akl ve saduyunun rehberliinden flaflmama
c. Evrensel insan tabiatn anlatma
d. Eski Yunan ve Latin eserlerini rnek alma
e. Zevk vererek eitme
10. Klsisizm akmnn kuralc olmas, edebiyat sanatnda en ok neyi yanstr?
a. Edebiyat trlerinin kendine zg dilleriyle birbirinden ayrlmas
b. Edebiyat sanatkrlarnn kendilerine zg tavrlaryla birbirinden ayrlmas.
c. Edebiyat trlerinin kendine zg zelliklerle birbirinden ayrlmas.
d. Edebiyat trlerinin milletlere zg zellikleriyle
birbirinden ayrlmas.
e. Edebiyat trlerinin ierdii kahramanlaryla birbirinden ayrlmas.
Yaflamn iinden
Dante ve Inferno
T.S. Elliot
fiiiri deerlendirme konusundaki deneylerim bana flunu gsterdi hep: bir ozan okumaya bafllamadan nce
o ozan ile yapt stne ne denli az fley bilirseniz o denli iyidir. Yapttan bir alnt, elefltirisel bir inceleme, ateflli bir deneme yazs, bir kimseyi herhangi bir yazar
okumaya drten neden olabilir; ama genifl bir tarih, biyografya bilgisi benim iin bir engel olmufltur her zaman. Bilgi yoksulluunu savunmuyorum; flunu da kabul ediyorum ki, vardm bu sonu deiflmez bir ilke
durumuna ykseltilirse, Latin, Yunan yazarlarna uygulanmaya hi gelmez. Ama kiflinin kendi dilinin yazarlarna, giderek modern dillerde yazan yabanc yazarlara
bile kolayca uygulanabilir. Hi olmazsa, bir fliirden tad
duyduunuz iin o fliirle ilgili bilgiye koflmanz, fliirden
duyduunuz tad nceden edinmifl olduunuz bilgilerin bir sonucu saymanzdan yedir. Daha iki dizesini
bile doru drst evirmezden ok nce, kimi Fransz
fliirlerine byk bir tutkunluum vard. Danteyi okurken tad duyma ile anlama arasndaki karfltlk daha da
byktr.
Hibir okura talyanca dilbilgisi alflmalarn Danteyi
okuyaca zamana dein geciktirmesini salk vermem;
Dantenin fliirinden kimi paralar youn bir tadla okumadka -bir okurun fliirden duyabilecei en derin tadla demek istiyorum- eksikliini duymayacanz saysz
bilgi vardr. Bunu sylerken elefltirideki iki olaan aflnlktan uzak durmaya alflyorum. Birisi kp, Dantenin
fliirinin deerlendirilebilmesi iin bu fliirdeki atnn,
felsefenin, st rtl sylenenlerin anlafllmas gerektiini syleyebilir; te yandan, ozann fliirini sunmakta
kulland bu atnn, okurun fliirden tad duymasn salamak grevinde olmadn, fliirden duyulacak tadn
dorudan doruya fliirin kendisinden doduunu ileri
srenler de kabilir. Bu yanlfl yarglarn ikincisi daha
yaygndr. Belki de birok kimsenin Komedya stne
bildiklerinin Inferno ile, giderek Infernonun birka
blmyle snrl kalmasnn nedeni budur. Tanrsal
Komedyadan tad duymak sonu gelmez bir sretir. lk
okuyuflta sevemezseniz belki de hi sevemezsiniz; ama
ilk okuyuflta yer yer sizi iinizden sarsan bir fliir younluuyla arplrsanz, gitgide daha ok artan bir bilme,
renme isteiyle yanarsnz; tembelseniz bir diyeceim yok tabii.
Dantenin fliirinin flaflrtc yn, bir bakma son derece
kolay okunmasdr. Bu, byk fliirin anlafllmadan da
etkileyebileceini tant1ayan bir deneydir (bu deneyin

yalnz olumlu sonular gznnde tutulmaldr, olumsuz sonular bir fliirin deeri konusunda kesin bir l
olmaktan uzaktr). fiiiri daha genifl bir bilgi edindikten
sonra okuduunuzda, bu ilk izlenirnin deiflmemifl olduunu grrsnz. Danteyi, az bildiim dillerin ozanlarn okurken ilk etkinin gc konusundaki bu dflncelerimin hi de yersiz bir kuruntu olmadn grdm.
Bu etki de okunan yanlfl anlamaktan, bambaflka anlamlar karmaktan ya da okuduum fleyle daha nceki duygusal yaflantm arasnda gelifligzel balar kurmaktan doan bir etki deildir. Yepyeni bir izlenimdi
bu, nesnel fliir coflkusundan doma bir izlenim. Dantenin ilk okunuflunda bu etkiyi salayan, Dantenin kolay okunduunu sylememe yol aan trl nedenler
vardr. Dantenin yaln bir talyanca ile yazdn ileri
srecek deilim, yazmaz nk; fliirindeki zn yaln
olduu, yalnlkla dile getirildii de sylenemez. Bu z
ou zaman yle younlafltrc bir gle dile getirilir ki,
dizenin aklanmas satrlar doldurur, bu dizelerdeki
st rtl anlamlarn yorumu da sayfalar tutar. Ben,
Dantenin modern dillerdeki ozanlarn en evrenseli olduu kansndaym (burada evrensel szcn ne anlamda kullandm belirtmem gerekir, yoksa bu szck kendi baflna pek az fleyanlatr). Bu sz, Dantenin
en byk ya da en genifl kavrayfll ozan olduu anlamna gelmez -Shakespearein kavrayfl daha genifl bir
alan kapsar, ayrntlara daha ok yer verir. Dantenin
evrensellii yalnz kiflisel bir zellik deildir. talyan dili, zellikle Dantenin andaki talyan dili, evrensel
Latinceden gelmifl olmakla ok fley kazanmfltr. Shakespeare ile Racinein kullanmak zorunda olduklar diller ok daha yerli bir zellik gsterir. talyancann Franszca ile ngilizceden daha iyi bir fliir arac olduunu ileri srmyorum. Ama Ortaan sonundaki yerli talyanca, yaznsal anlatm bakmndan, Latinceden bsbtn
ayrlmarnflt daha. nk talyanca yazan Dante gibi
adamlar, felsefe renimIerini, soyut konulardaki btn renimIerini, Ortaa Latincesi ile yapmfllard. Ortaa Latincesi gzel bir dildir; bize gzel fliirler, gzel
dzyazlar kazandrmfl bir dildir; o zamanlar ok geliflmifl, bir Esperanto niteliine eriflmiflti. ngilizce, Franszca, Almanca modern felsefe okuduumuzda, dflncenin ulustan ulusa, soydan soya gsterdii ayrlk flafllacak lde byktr. Modern diller soyut dflnceyi
paralamak eilimindedir (gnmzde tek evrensel dil
57
matematiktir); oysa Ortaa Latincesi ayr ayr lkelerden, ayr ayr soylardan kimselerin hep birlikte dflnebilecekleri ortak konular stnde younlaflmaya elveriflliydi. Bence, bu evrensel dilin kimi zellikleri Dantenin kulland Floransa aznda da grlr; byle
yresel bir dilin (Floransa aznn) evrensel konular anlatabilmesi, o ada uluslar arasnda bugnk gibi kesin bir ayrln bulunmayflndandr. Bence, herhangi
bir Fransz ya da Alman fliirinden tad alabilmek iin
Fransz ya da Alman dflncesine biraz yaknlik duymak gerekir; Dante ise, bir talyan, bir yurtsever olmakla birlikte, her fleyden nce bir Avrupaldr.
Danteyi kolay okunur saymamn nedenlerinden biri
olan bu ayrlk daha genifle aklanabilir. Dantenin
anlatm biiminde de bambaflka bir seiklik vardr -dflnsel seiklikten ayr, fliirsel bir seikliktir bu. Dflnce karanlk olabilir ama sz seiktir ya da yar saydamdr ou zaman. ngiliz fliirinde szcklerin bir donukluu vardr ki, onlara gzellik katar; ngiliz fliirindeki
gzellik yalnzca sz gzelliidir demek istemiyorum.
Szcklerin arflmlar vardr; arflk szcklerin de
arflmlar vardr; daha ok bundan doar gzellik.
Bir bakma bu, bir evreden gelmifl kiflilerin kendi bilinlerine varmalardr, nk o arflmlar belli bir uygarlkta boyatp geliflmifltir; br modern dillerde de
grlen bir fleydir bu. Dantenin talyancas, gerekte
bugnk talyancadan pek ayr deildir, ama bu ynn gznnde tutarsak btnyle modern bir dil de saylmaz. Dantenin kltr, belli bir Avrupa lkesinin
deil, btn Avrupann kltrdr. Bu arada, Dantenin de Reform ile Rnesanstan nceki br byk
ozanlar gibi, zellikle Chaucer ile Villon gibi, syleyifl
yalnlna byk bir nem verdiini biliyorum. fiphesiz, bu ozan arasnda ortak bir yn vardr; nden
birine hayran olan bir kimsenin tekilere de hayran olacan kolaylkla syleyebiliriz. Rnesanstan sonra btn Avrupa fliirinde bir younluk, bir donukluk gze
arpar. Rnesans ncesinin bu byk ozan arasnda bir benzerlik varsa da, Dantedeki seiklik, evrensellik Chaucer ile Villonu aflan bir zelliktir.
...............
Dantenin evrenselliinden sz edeceim yerde neden kolay okunurluu stnde durduumu belirtmeliyim ilkin. Yalnz evrensel szcn kullanmak ok
daha kolayolacakt. Burada, Danteye tandm evrensellii Shakespeare e, Moliere e ya da Sofokles e tan-
58
madm sanlmasn. Bizim Danteyi anlamamz, bir yabancnn Shakespearei ya da Molierei, Sofoklesi anlamasndan daha kolaysa da Dante hi de Shakespeareden daha evrensel deildir. Shakespeare, Sofokles,
giderek Racine ile Moliere, insan evrensel anlamda ele
almakta Danteden geri kalmazlar; ama konularm ifllerken yrelerine bal kalrlar, baflka yollar yoktur nk. nce de sylediim gibi, Dantenin talyancas Ortaa Latincesine ok yakndr. Dantenin ve andaki
aydnlarn okuduu dflnrler arasnda, talyan St.
Thomas, St. Thomasn Alman ncs Albertus, Fransz
Abelard, skoyali Hugh ile Richard vard.
............
Ama daha da ayrntl bir baflka nedeni vardr Dantenin
kolaylnn. nk Dante yalnz, kendi kltrnden
olan herkes gibi dflnmekle kalmamfl, btn Avrupaca bilinen, anlafllan bir ynteme baflvurmufltur. Bu
denemede Dantenin allegorisinin deiflik yorumlar stne tartflacak deilim. Bence nemli saylacak gerek,
all ego rini n yalnz talyaya zg bir yntem olmayfl;
bir de, eliflme gibi gzkyor ama, fliire seiklik, yalnlk saladdr. Biz allegoriyi yldrc bir szckler bilmecesi sanrz hep. Allegori dendi mi kuru fliirler (ok
ok Romance oj the Rose) taklr kafamza, byk fliirde
allegorinin gerekliliine usumuz yatmaz. Dante gibi bir
rnekle karfllaflnca da, allegorinin anlatma salad
seiklii yadsmaya kalkflrz.
Infernonun birinci kantosunu ilk okuyuflta, Parsn, Aslann, Difli Kurtun karflln bulmaya abalamanz salk vermem. Gerekten de, bafllangta bunlarn ne anlama geldiini bilmemek, bu nokta zerinde durmamak daha iyidir. zerinde durulacak fley, imgelerin anlamndan ok, yazar dflncesini imgelerle, anlatmaya
ynelten karflt sretir. Yaradlflna ya da alflkanlna uyarak, kendini allegori ile dile getiren kafa zerinde durmalyz; hem usta bir ozann elinde allegori seik
grsel imgeler olur. Bu seik, gzle grlr imgeler bir
anlam taflmakla daha bir younluk kazanmfllardr -anlamn ne olduunu bilmemiz gerekmez, yeter ki imgeyi sezinlerken anlamn da orada olduunu sezinliyelim.
Allegori fliir yntemlerinden ancak biridir, ama ok byk yararlar olan bir yntem.
Dantenin grsel (visual) bir imgelemi vardr. Bu, adafl bir natrmort ressamnnkinden ayr anlamda bir
grsel imgelemdir. Dante insanlarn grt1erle ili dfll
olduklar bir ada yaflad; bu yzden grseldir onun
imgelemi. Onun anda bu, ruhbilimsel bir alflkanlk-
t, bugn ise inceliklerini unuttuumuz bir oyundur ancak, hem de br oyunlarmzn hibirinden geri kalmayan bir oyun. fiimdi dfllerimizden baflka bir fleyimiz
yok,grt1eme gcmz yitirdik artk -bugn delilerle bilgisizlerin ifli saylyor byle fleylergrtlemenin bir
zamanlar, dfl grmenin daha anlaml, daha ilgi ekici
bir tr olduunu unuttuk. Dfllerimizin belden aflayla ilgili olduuna gz kapal inanyoruz, belki bunun
sonucu olarak dfllerimizin deeri de dflyor.
...............
Dantenin abas, bize kendi grdn gstermektedir. Dolaysyla ok yaln bir dil, ok az metafor kullanr; nk allegori ile metafor bir arada yrmez. Yapt karfllafltrmalar da zerinde durmadan geemeyeceimiz apayr bir zellik taflr.
Iifernonun XV. kantosunda Matthew Arnoldun hakl
olarak gklere kard nl bir karfllafltrma ya da
benzetme vardr. Dantenin sz sanatlarn nasl uyguladna iyi bir rnektir. Cehennemde, lofl bir flk altnda,
gzlerini Dante ile klavuzuna dikmifl insanlar anlatr:
bilenmifl bakfllarn bize diktiler (kaflIarn attlar),
yafll bir terzinin, inesinn deliine bakfl gibi.
Byle bir benzetmenin devi yalnz, Dantenin daha

nceki dizelerde nmze sermifl olduu grny,
daha belirli grmemizi salamaktr.
................
Kaynak: T.S. Elliot (ev. Akflit Gktrk)
Okuma Paras
Klasik Nedir?
Sainte Beuve
.........
Mutat tanmyle klasik, tedenberi herkesin takdirine
mazhar olan ve kendi sahasnda salhiyeti teslim edilen
eski bir yazardr. Bu manada klasik kelimesi ilk defa
Romallarda gornr. Onlarda, eflitli snflara mensup
btn vatandafllara deil, hi olmazsa muayyen bir rakkamla tahdit edilmifl bir geliri olan birinci snfa mensup vatandafllara has manasda classici denirdi. Bu rakkamn altnda geliri olanlara, mkemmel snfn altnda
manasna gelen infra classem ad verilirdi. Mecazi manasiyla classicus kelimesinin Aulus Gellius tarafndan
kullanldn ve yazarlara tatbik edildiini gryoruz:
classicus assiduusque scriptor, deer ve flhret sahibi

yazar, yeryznde mal mlk olan, halk kitlesine karflmyan sz sahibi yazar demektir. Byle bir tarif ise,
edebiyat sahasnda oya mracaat edilmesini, tasnif yaplmas iin bahis konusu olan kimsenin bir hayli yafll
olmasn icap ettirir. Bafllangta yeniler iin asl, gerek
klasikler tabiatyla eskiler olmufltur.
Romallar nceleri, acayip bir talih eseri ve kolay bir zeka oyunu sayesinde kendilerinden baflka klasik tanmayan Yunanllar klasik olarak grmfller, onlar taklit etmek iin de alflp abalamfllardr. Edebiyatlarnn o
gzel alarndan sonra, Cicero ile Vergiliustan sonra,
Romallarn da kendilerine mahsus klasikleri olmufl, bu
suretle sonraki yzyllarn klasikleri olmak imtiyazn
elde etmifllerdir. Eski Latin tarihini zannedildii kadar
az bilmiyen, ama l ve zevk bakmndan fakir olan
Ortaa, sray ve nizam biribirine karfltrd: Ovidiusla
Homeros bir tutuldu, Boetius ise en az Eflatunla eflit bir
klasik olarak grld. XV- XVI. yzyllarda vukua gelen edebi rnesans ok uzun sren bu karflkl aydnlatnca, kymetleri derece derece sralamak imkn bulundu. Yunan ve Latin dnyasnn gerek klasik yazarlar da o devirden sonra parlak bir zemin zerinde belirip iki ayr taraf altnda ahenkli bir flekilde toplandlar.
Bu esnada yeni yeni edebiyatlar da ortaya kmfl bulunuyordu. talyan edebiyat gibi baz gen ve yeni edebi
vatlar, daha doarken eski alarn izini taflyorlard.
Dante ortaya kmfl, ok gemeden de kendi nesIine
mensup kimseler tarafndan klasik olarak selamlanmflt. Sonralar talyan edebiyat bir hayli darald ama istedii anda, stn menfleinin heyecann ve akislerini bulmak imknn muhafaza etti. Bir fliirin, hareket noktasn, klasik kaynan byle ykseklerde bulmas ve, mesel bin bir glkle bir Malherbeden kacana bir
Danteden kmas kmsenecek bir fley deildir.
Fransa henz kendini ararken yeni talya, klasiklerine
kavuflmufl bulunuyordu; spanya ise kendine mahsus
klasikleri olduunu sanmakta haklyd. Filhakika, nevi
flahsna mnhasr bir zeka ile istisnai bir anlayfl kabiliyeti olan mstait bir ka yazar, doar domaz krlan,
tekrar bafllanmas gereken, mcerret ve devamsz birka parlak teflebbs, bir milleti edebi servet dediimiz
o salam ve stn sermaye ile tehiz etmek iin kafi
gelmez. Klasik mefhumu, bizzat bir milletin kendi iinde bulunan, bir btn teflkil edip gelenek halini alan,
yavafl yavafl meydana gelen, nesilden nesile geip devam eden, srekli ve mstakar bir fleyi icap ettirir. Fransz milleti byle bir saadete ulafltn ancak, XIV. Louis
devrinin o gzel yllarndan sonra rpererek. hissetti;
59
bundan da hakl olarak gurur duydu. Hemen herkes

XLV. Louisye bunun byle olduunu, mbalaal, tumturakl, okflayc bir dille syledi, ancak szlerinde bir
nebze hakikat pay da yok deildi. Derken, tezad dolu,
can skc bir hadise oldu: Byk Louis yzylnn harikalarna btn varlklaryla aflk olan, hatta yenilerin
uruna eskileri feda etmekten ekinmiyen kimseler,
bafllarnda Perrault olduu halde, karfllarna rakip ve
en hararetli muarz olarak kanlar vmek ve tebcil etmek cesaretini gsterdiler. Boileau, yenileri, yani Corneillei, Molierei, Pascali, BoiIeaunun kendisi de dahil
olmak zere asrn en byk adamlarn medheden Perraultya karfl barp ararak eskileri mdafaa etti ve
onlarn intikamn ald. yi kalbli La Fontaine, bu mcadelede hakim Huetnin tarafn tutarken, unutkanlna
ramen bizzat kendisinin de klasik olarak ortaya atlmak zere olduunun farknda deildi
En gzel tarif, rnek vermekle yaplr: Fransa, XIV. Louis yzyln yafladktan, onu uzaktan temafla etmek frsatn bulduktan sonradr ki, hi bir muhakemenin temin
edemiyecei bir flekilde klasik olmann ne demek 0lduunu rendi. Vuku bulan bir baflka kargaflala kadar,
XVIII. yzylda, drt bvk adamn vazd bir ka gzel eserle, klasik mefhumuna birfleyler katmaktan geri
kalmad. Voltairein xv. Louis Yzyln.Montesquieunn la Grandeur et la Decadence des Romainsini,
Buffonun les Epoques de la Naturen, Jean - Jacquesn le Vicaire Savoyard ile tabiat hlyalarna ve tasvirlerine ait o gzel sayfalar okuyun, sonra da XVIII.
yzyln, unutulmas imkansz baz blmlerinde, gelenekle tekaml hrriyetini ve istiklali uzlafltrmaa muvaffak olup olmadn svleyin. Ama XIX. yzvln bafllarnda ve Imparatorluk zamannda, yepyeni ve az ok
serseri bir edebiyatn ilk denemeleri karflsnda, arbafll olmaktan ziyade ask suratl ve inat baz insanlar
iin klasik mevhumunun manas acayip bir flekilde skflp darald. Akademinin ilk szl (1694) klasik yazar flyle sade bir flekilde tarif ediyordu: Son derece takdir edilen ve yazd eserlerin konular zerinde salahiyeti teslim edilen yazardr. Akademinin 1835 te kan
szl, bu tanm biraz daha skfltryor, mpbem olan
eski tarife daha kesin, hatta daha dar bir flekil veriyor.
Klasik yazar, her hangi bir dilde rnek yazar halini
alan kimse olarak tarif edivor; mtaakip maddelerde
ise rnek sz, kompozisiyon ve slup iin ortaya atlan kaide kelimesi, sanatn uyulmas gereken kesin kaideleri deyimi devaml olarak tekrar ediliyor. Klasik kelimesjnin bu tanm hi flphesiz nclerimiz olan sayn
akademi mensuplar tarafndan, romantik mefhumuna,
60
yani mevcut veya melhuz dflmana karfl yaplmfltr.

Bana yle geliyor ki, dar anlamda ve rkerek yaplmfl
olan bu tariflerden vazgemek, zihinleri bundan kurtarmak zaman oktan gelip atmfltr.
Gerek klasiin tanmn ben flu flekilde duymaktan hofllanrdm: nsan zekasn zenginlefltiren, hazinesine gerekten bir fleyler katan, onu bir adm daha ileri gtren,
tereddde yol amadan manevi bir hakikat keflfeden,
yahut mehul bir taraf kalmad zannedilen insan kalbinde teden beri mevcut bir ihtiras bulup ortaya atan,
dflncesini, mflahedesini veya buluflunu herhangi bir
flekilde, bununla beraber genifl ve byk, ince ve makul, salam ve tabiatiyle gzel bir flekilde aklayan,
kendine mahsus bir slupla, ama iinde herkesin kendi
slubunu bulduu bir slupla, hibir yeni kelimeyi ihtiva etmedii halde yeni saylan bir slupla, ayn zamanda hem yeni hem eski olan bir slupla, btn alarn
kolaylkla anlayabilecei bir slupla yazan adamdr.
Byle bir klasik bir an iin ihtilalci olabilir, hi olmazsa
yle grnebilir; aslnda ihtilalci deildir; nce etrafndakilere tahakkm ettiyse, kendisine engel olanlar devirdiyse, bunu srf, nizamn ve gzelin lehine abucak
bir mvazene kurmak iin yapmfltr.
Benim, bile bile genifl lde ve kalbur st yaptm
bu tarife, szn ksas, merte yaptm bu tarife istersek
isimler de katabiliriz. Mesela ben, en baflta Corneillein
Po1yeucte, Cinna ve Horace adndaki tragedyalarn koyardm. Arkasndan Fransz fliirinin en olgun dehas savlan Molierei getirirdim. Tenkid dnvasnn kral olan
Goethe bakn ne diyor:
Moliere yle byktr ki, herhangi bir eserin tekrar
okuduumuz zaman bizi hayretler iinde brakr. Bambaflka bir insandr o; piyesleri tragedyaya temas eder;
hi kimse onlar taklit etmek cesaretini gsteremez. nsan zfnn, baba ile oul arasndaki her eflit seygivi
yok ettii Cimrisi, en stn eserlerden, son derece dramatik eserlerden biridir... Bir tiyatro piyesinde aksivonlarn herbiri bizatihi nemli olmal ve daha byk bir
aksiyona doru gitmelidir. Bu bakmdan Tartufe, mkemmel bir rnektir. lk sahnede entrika ne gzel bir
flekilde gzlerimizin nne serilivor. Daha baflndan itibaren her flevin stn bir manas var; her flev bize, ok
daha nemli bir fleyle karfllaflacamz gsteriyor. Bu
arada flunu da syliyeyim ki, Lessingin falan pivesinde
de entrikann gzlerimizin nne serilifli ok gzeldir,
ama Tartufenki yeryzne bir kere gelir. Bu nevide
en byk olandr...Nasl ki arasra byk talvan statlarndan kopye edilmifl bir resme bakarsam, Molierein
de her yl bir pivesini okurum.
Klasik kelimesinin yukardaki tanmnn, alflk olduumuz tanm azck olsun afltn inkar edecek deilim.
Klasik kelimesinin tanmna, btn flartlara hakim olup
hemen hemen hepsini iine alan nizam, usluluk, itidal
ve akl flartlarn da sokarlar. M. Rover-Collard vmek
zorunda kalan M. Remusat diyor ki: O, zevkteki safl,
deyimlerdeki zellii, cmle teflkilindeki deifliklii, ifade ve dflnceyi belirtmek hususunda gsterdii titizlii her ne kadar klasiklerimizden a1mflsa da btn
bunlara verdii eflni, kendi z maldr . Grlyor ki
burada klasik diye vasflandrlan flev daha ziyade tenasp ve tenevvdr, ss ve itidaldir: umumun anlayfl
da zaten budur. Bu manada mkemmel klasik, doru
gren, makul, zarif, ak olmakla beraber kuvvetli taraf hafif tertip kapal, asil ihtiraslar olan orta derecede
bir yazardr. Marie Joseph Chenier, bahtiyar tilmizlerinden biri olarak grnd bu mutedil ve mkemmel
yazarlarn fliir telakkisini flu msralarla bakn ne gzel
tebarz ettiriyor;
Cest le bon sens, la r_ison gui fait tout ;
Vertu, genie, esprit, talent et gont;
Qu est. ce vertu? raison mise en pratigue; Talent?
raison produite avec eelat;
Esprit? raison gui finement 8exprime;
Le gont nest rien guun bon sens delicat; Et le genie est la raison subilme.
Herfleyi, fazileti, dehay, zekay ve sanat meydana
getiren,
Yalnz saduyudur, yalnz akldr.
Fazilet nedir? Akln tatbikat sahasna intikali;
Sanat nedir? Parlak szlerle ortaya atlan akl;
Zeki nedir? Akln ince bir flekilde ifadesi;
Zevk, ince bir saduyudan baflka bir fley deildir;
Deha ise en stn akldr
Bu msralar yazarken flair, muhakkak Popeu, Despreauxyu ve hepsinin stad olan Horatiusu dflnvordu.
Muhayyile ile hassasiyeti akldan sonra tutan yeniler
arasnda ilk defa olmak zere Seatigero tarafndan ortaya atlan bu nazariyenin esas, asl manasiyle Latin nazariyesidir; ayn nazariye uzun zaman ve ter cihan Fransz nazariyesi olarak da kalmfltr. fiu akl kelimesi yersiz kullanlmaz, suistimale uratlmazsa bu nazariyenin
hakikatla ilgili taraf olduunu grrz; ama suistimale
urad muhakkak...
Kaynak: Sainte-Beuve ( evire; Fehmi Baldafl)
61
1. e
Sra Sizde 1
Matbaann icad, ncesinde kolayca sahip olunmas
mmkn olmayan kitaba, herkesin daha kolay ulaflabilmesi imknn getirdi. Bu geliflme, ayn zamanda bilginin daha genifl kitlelere, daha hzl yaylmasn salad.
Antik an eserleri tercme edilerek basld ve herkesin bu kaynaklara ulaflmasn kolaylafltrd. Bylece bilgi kilisenin tekelinden kurtularak kamuya ald.
2. d
3. c
4. c
5. e
6. a
7. b
8. e
9. b
10. c
Bu soruya doru yant vermediyseniz Hmanizm, Rnesans ve Reformun Doup Gelifltii

Ortam blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz Hmanist Edebiyatn lke ve Nitekleri blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz Klsik Kavramnn Anlamlar blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz klsisizmin ilke ve niteliklerinden Dil ve slpta Mkemmelliin Peflinde Olma blmn tekrar
okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz klsisizmin ilke ve niteliklerinden Akl ve Saduyunun Rehberliinden fiaflmama ve Dil ve slpta Mkemmelliin Peflinde Olma blmlerini tekrar okuyunuz
Bu soruya doru yant vermediyseniz klsisizmin Evrensel nsan Doasn Esas Alma ilkesi
Bu soruya doru yant vermediyseniz klsisizmin
Nesnel Olma ilkesi blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz Klsisizmin Doup Gelifltii Ortam blmn tekrar
okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz klsisizmin Akl ve Saduyunun Rehberliinden fiaflmama blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz klsisizmin
Kuralc Olma ilkesi blmn tekrar okuyunuz.
Sra Sizde 2
Klsisizmin evrensel insan tabiatndan kast, zaman,
corafya, kltr ve rka bal olarak deiflmeyen; ilk insandan beri ayn olan ve ayn kalan evrensel insan zdr. Kifliler ve sanatkrn dflnda varl ve gereklii
kabul edilmifl kavramsal bir gerekliktir. Korkaklk, kahramanlk, kskanlk, erdemlilik, cimrilik, cinsellik, evrensel insan tabiatn oluflturan taraflardan birkadr.
Sra Sizde 3
Byk lde ayn dnya grfl, dflnce ve estetik
anlayfltan beslenen hmanist ile klsik edebiyat arasnda belirgin ortaklk veya yaknlklar vardr. Eski Yunan
ve Latin edebiyatlarn rnek almak, rasyonalist ve evrensel olmak, insan merkez almak, giderek belirginleflen bir zevk inceliini ne karmak, bu ortaklk veya
yaknlklar arasndadr.
Sra Sizde 4
La Fontaine metninde, ncelikle dalkavukluk ve alklk gibi evrensel insan doasnn iki nemli ynn
ele almfltr. Hayvanlar zerinden anlatmfl olmasna ramen gereki, akl ve saduyunun rehberliinde nesnel biimde anlatmfltr. Metinde zevk vererek eitme
amac belirgindir.
62
Aristoteles. (1983). Poetika. (ev. smail Tunal). stanbul: Remzi Kitabevi.

Cevizci, A. (1999). Felsefe Szl. stanbul: Paradigma Yaynlar.
Gker, C. (1982). Fransada Edebiyat Akmlar, Ankara:
DTCF Yaynlar.
Kabahasanolu, V. (1977). Bat Edebiyat II. stanbul:
Toker Yaynlar.
Kantarcolu, S. (1993), Edebiyat Akmlar ve Temel
Meri, C. (1980). Krk Ambar. stanbul: tken Yaynlar.
Shakespeare. (1974). Hamlet. (ev. S. Eybolu). stanbul: Remzi Kitabevi.
Saint-Beuve. (1990). Pazartesi Konuflmalar. (ev. F.
Baldafl). stanbul: MEB Yaynlar.
Yetkin, S.K. (1967). Edebiyatta Akmlar. stanbul:
Remzi Kitabevi.
Alkan, E. (1995). fiiir Sanat. stanbul: Yn Yaynlar.

etiflli, . (2008). Bat Edebiyatnda Edeb Akmlar.
Ankara: Aka Yaynlar.
Kabakl, A. (1978). Trk Edebiyat. C.I. stanbul: Trk
Edebiyat Vakf Yaynlar.
Kaplan, R. (1083). Klsikler Tartflmas. Trkoloji.
C.XI. S.1. Ankara.
Kudret, C. (1980), Bat Edebiyatndan Seme Paralar. stanbul: nklp ve Aka Yaynlar.
Moran, B. (1983). Edebiyat Kuramlar ve Elefltiri. stanbul: Cem Yaynlar.
Perin, C. (1942). Fransz Romantizmi. Ankara: DTCF
Yaynlar.
Sevk, .H. (1940). Avrupa Edebiyat ve Biz. C.I. stanbul: Remzi Kitabevi.
Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi. (1977-1990).
Yusuf fierif. (1935). Muhtasar Avrupa Edebiyat Tarihi. stanbul: Devlet Matbaas.
Amalarmz
N
N
N

Romantizm ve romantik kavramlarnn anlamlarn aklayabilecek,
Romantizm akmnn doup gelifltii ortam zmleyebilecek,
Romantizm akmnn temel ilkeleri ile romantik edebiyatn belirgin niteliklerini aklayabilecek ve belli bafll romantik flair ve yazarlar sralayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Romantizm
Hrriyet
Lirizm
Romantik
Doa
Egzotizm
Duygu Okulu
znellik
Duygusallk
Duygu Tecrbesi
Bireysellik
Kutupluluk
erik Haritas
Bat Edebiyatnda
Akmlar-I
Romantizm
ROMANTZMN ANLAMI VE TARF

ROMANTZMN DOUP GELfiT
ORTAM
ROMANTZMN SANAT VE
EDEBYATTAK LKE VE NITELIKLERI
ROMANTK fiAR VE YAZARLAR
Romantizm
ROMANTZMN ANLAMI VE TANIMI
Romantizm kken olarak romance kelimesinden gelmektedir. Romance, Roma mparatorluunda halkn konufltuu ve Ltincenin bozulmufl hli olan konuflma
dilidir. Zamanla romance, halkn ilgi duyduu olaanstlklerle dolu, doa gzelliklerinin anlatld fliir ve nesir tr eserlerin bu niteliini belirten sfat olmufl ve
sz konusu nitelikler iin kullanlmaya bafllanmfltr. Bu sebeple romantik kelimesinin ilk anlam, eski flvalyelik romanlarn, saz flairleri an hatrlatan fleydir.
Rasyonalizmin sz konusu olduu XVIII. yzylda, kelimenin anlamnda belli bir
kayma olmufl ve gerek dfl, hayal, duygusal anlamnda kullanlmfltr.
Romantik kelimesini bugnk anlamna yakn bir biimde ilk kullanan kifli ise J.
J. Rousseaudur. Rousseau, bir eserinde Bienne Glnden bahsederken burann
romantik bir yer olduunu syler. Fransz Akademisi de bundan hareketle kavram 1789da, Romantik, umumiyetle insana fliirlerdeki ve romanlardaki manzaralar tahayyl ettiren yerlere denir. (Perin, 1942, s.11) fleklinde tarif etmifltir. Belli bir
duyufl ve davranfl tarzn ifade eden romantizm, Trkede coflkuculuk/coflumculuk olarak karfllanmflsa da daha ok orijinal hliyle kullanlmfl/kullanlmaktadr.
Romantizm, XIX. yzyln baflndan ortalarna kadar olan yarm yzyllk dnemde hemen hemen btn Avrupada hkim olan bir sanat/edebiyat akmdr.
Bununla birlikte romantizmin bafllangcn, ngilterede XVIII. yzyln bafllarna;
Almanyada ise ayn yzyln ortalarna kadar gtrmek mmkndr. Daha sonraki yllarda Fransa ve dier Avrupa lkelerine srayan romantizm, XIX. yzyln baflndan itibaren sanat/edebiyat dnyasna hkim olmaya bafllamfltr. Bylece romantizm akm, gzel sanatlarn dier kollarnn (mimar, heykel, resim, musiki)
yan sra, edebiyatn btn dallarna (fliir, roman, hikye, tiyatro) nfuz etmifl;
onun belirledii snrlar veya zellikler iinde pek ok eser yazlmfltr. Bununla
birlikte, genel erevede bakldnda btn Bat toplumlarnn sanatlarnda yzde
yz ayn deer ve niteliklere sahip tek bir romantizmden bahsetmek zordur. Farkl tesirler, farkl sosyal ve kltrel flartlar, farkl anlayfllar, ister istemez farkl romantizmleri (Fransz romantizmi, Alman romantizmi, ngiliz romantizmi vb.) gndeme getirmifltir. nk romantizmin bafllangta herhangi bir bildirisi yoktur. Bu
sebeple akmn tarihinde lkeler aras yzde yz ortaklk olmad gibi, ilkelerinin
sanat/edebiyat eserlerine yansmasnda da birebir ortaklk sz konusu deildir.
66
Ksacas romantizm; Fransz htilli ortamnda klsisizmin kuralcl ve aklclna tepki olarak doan; insann duygu tecrbesini, sanatkrn bireysellii ve
melankolik duyarlln, duygusal din anlayfln, doaya ynelmeyi esas alan;
her trl hrriyeti, yerlilik ve milllii savunan; lirik, duygusal olmasyla dikkati
eken ve XIX. yzyln ilk yarsnda Batda hkim olan sanat/edebiyat akmdr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Romantizm SIRA
rasyonalizmin
bir uzants olarak ele alnabilir mi? Neden?
SZDE
ROMANTZMN DOUP GELfiT ORTAM
D fi N E L M
Romantizmin
douflunda son derece nemli rol oynayan sosyal hdise, hi flphesiz Fransz htillidir (1789). Bu sebeple klsisizm, nasl mutlak monarfli dnemiO R U
nin eseri ise,S romantizm
de tam bunun zdd durumundaki hrriyet, eflitlik, demokrasi arzularnn eseridir. nk Batda hmanizmden itibaren kendi deer ve kimliinin farkna
varmaya bafllayan birey, bunu topluma kabul ettirme mcadelesi
DKKAT
iinde olmufl ve bu alanda her gn yeni baflarlar kazanmfltr. Bu durum, sosyal snflar iin de geerlidir. Aristokrat ve ruhban snf arasnda kendine bir yer edinmek isteyenSIRA
ve SZDE
bunun mcadelesini vererek nemli baflarlar elde eden burjuva snf, sosyal hareketliliin en belirgin sonucudur. Elbette ki byle bir geliflme, toplumlarn sosyal,
siyas ve ekonomik hayatlarn derinden etkilemifltir. Sosyal, siyaAMALARIMIZ
s ve ekonomik hayatn imtiyazlar artk bir avu aristokrat ve ruhban snfnn elinde deildir. flte Fransz htilli bu tr bir geliflmenin radikal sonucudur.
Fransz Khtilli,
Fransada deil, btn Avrupada ve hatta zaman iinde
T A sadece
P
btn dnyada derin yanklar uyandrmfl bir sosyal harekettir. Tafld hrriyet,
eflitlik, kardefllik, adalet fikirleri ile pek ok sosyal, siyas ve kltrel geliflme ve deiflmeye zemin
bir anlamda toplumlarn mevcut sosyal yaplarn alt st
T E L E V hazrlamfl;
ZYON
etmifltir. Milletleflme olgusunun belirgin bir flekilde ortaya kmas; dolaysyla her
toplumun kendi kimlii ve tarihine dnmesi de bu ortamda gerekleflmifltir.
Fransz htilli, birtakm olumlu geliflmelere zemin hazrlamakla birlikte, madNTERNET
d-mnev, bireysel-toplumsal
bir yn skntlar, aclar ve buhranlara da sebep olmufltur. zellikle ihtillin sarhoflluu getikten sonra, vaat edilenlerin veya beklentilerinin gerekleflmediini veya yle pek abuk ve kolay gerekleflmeyeceini grp idrak eden (ncelikle Fransz) Bat insan, derin bir sosyal, din, kltrel huzursuzluk ve ktmserlik ukuruna dflmfltr. Artk ne elefltirilen dne dnmek
mmkndr, ne de yarnlarn aydnlk olacana mit balamak. Ksacas; asrn
hastal (mal du siecle) olarak isimlendirilen hayattan bkknlk, ktmserlik, melnkoli, ruhsal bunalm, ihtillde alt st edilen deerler karmaflasnn rndr.
Byle bir bunalm ortam, romantizmin yeflermesi iin olumlu bir zemin olur.
Romantizmin douflundaki bir baflka etken Batda Aydnlanma a ile birlikte
matbaa ve bask imknlarnn hzla geliflerek okuyucu kitlesinin genifllemesi ve deiflmesine zemin hazrlamfl olmasdr. Sanat/edebiyat, klsik dnemde olduu gibi,
sadece aristokrasinin, sarayn, akademinin ve birtakm mahfillerin belirleyici dar
zevk emberine mahkm deildir artk. stelik ihtillin fikir birikiminden flu veya
bu lde beslenmifl bir sanatkrdan byle bir tavr da beklenemez. Deiflip geniflleyen okuyucu kitlesi sebebiyle sanat ve sanatkr, onlara ynelmekte, onlarn zevkini esas almakta ve onlar tarafndan deerlendirilmektedir. Ksacas sanat/edebiyat, daha genifl halk kitlelerine ynelmek, onlarn dili olmak durumundadr.
flte tam bu noktada romantizmin doufl zeminini hazrlayan bir baflka faktrle
karfllaflrz: Mevcut sanat/edebiyatlara veya sanat/edebiyat anlayfllarna duyulan
tepkiler. Tepkilerin en by, uzun zamandr varln srdren klsisizmin git-
N N
4. nite - Romantizm
tike artan ve sanatkrn hrriyetini kstlayan kuralcl, kat aklc tutumu, milllikten uzak tavr, sunleflen dil ve slbunadr. Sz konusu tepkilerin bir ksm da,
Aydnlama ann rasyonalizmine ynelmifltir. Bu tepkilerin arkasnda da, bilim
ve akln stnl ve otoritesine snr getirme, bireyin hrriyetine nem verme, insann duygu dnyasnn srlarna eilip kalbinin istek, arzu ve hayallerini gndeme
getirme, doaya ynelip onun gzellik ve zenginliklerini tanma istekleri vardr.
Sz konusu tepki, istek ve arayfllar, zaman iinde belli bir gce ulaflp flekillenmeye; ardndan da eflitli sanat eserlerine yansmaya bafllar. Mesel ngilterede
klsisizme karfl XVIII. yzyln baflnda oluflan ilk tepki hareketi, Anthony Ashley
Cooperin kurucusu olduu Duygu Okulu, ayn zamanda romantizmin oluflmasna zemin hazrlayan ilk cidd harekettir.
Duygu okulunun grflleri flu flekilde zetlenebilir:
nsan, dfl dnya ile ilgili bilgilerinde, duyularyla elde ettii izlenimlerine ok
fley borludur. Duyularla edinilen bu izlenimler, akl tarafndan sistemlefltirilip bilgiye dnfltrlr. Bilgi edinmede, insan aklnn en nemli meleke olduu inkr
edilemez; ancak bu konuda her fleyi sadece aklla izah etmeye kalkflmak doru
deildir. stelik akl, insann iyi ve kty ayrt etmesinde etkisizdir. yi ve ktnn belirlenmesinde duygusal ve ahlk deerler ok daha nemli ve etkindir. Sanatn z insan tecrbesidir. Bu tecrbede duygu, dflnceden daha evrensel ve
daha nemlidir.
nsan doufltan iyidir. Yeryzndeki ktlklerin kayna; doadan kopmufl
medeniyet, flehirleflme, materyalizm ve insan doasna ters dflen adafl eitim
sistemleridir. Byle bir ortamda kalp-dima dengesini kaybeden insan, manev deerlerini de kaybetmifltir. Kurulu dzene, insann iinde doduu sosyal ve kltrel deerlere karfl kan duygu okulu, insann mutlak anlamda iyi olan doaya
dnmesini savunur. nk doa da, insan gibi, mutlak manda iyidir; Tanrnn tapnadr. Aslnda doada kusursuz bir denge vardr ve doa okluk ve eflitlilikten oluflmufl tekliiyle ahengin ta kendisidir. nsan da kendi ruhunda kalp-dima
dengesini kurmaldr ki, Tanry bulabilsin, huzura erebilsin, ahlk duygusuna sahip olabilsin. Yukarda zetlenen dflncelere sahip olan Duygu Okulu mensuplar, mevcut sosyal dzene, bu dzenin kurumlarna karfl karken hayvanlara karfl bir yaknlk ve sevgi duyarlar.
Ksacas; duygu okulu, temelde kalp-dima dengesini esas alarak insan gereini duygu tecrbesine indirgemekte; bylece klsisizmin fikir tecrbesine indirgedii insan gereine antitez oluflturmaktadr (Kantarcolu,1993, s.84).
te yandan Fransada Marivaux, 1718-1725 yllar arasnda klsik trajedi ve komediden de faydalanarak aflk, kskanlk, hayal krkl gibi duygu tahlilinin esas
olduu ve duygusal komedi diye isimlendirilen tiyatro eserleri kaleme alr. Yine
ayn yzyln baflnda Madame de la Fayette ve Marivaux, duygusal roman trnde eserler verirler. 1750den sonraki tarihlerde geniflleyip glenen duygusal akmn ok nemli bir baflka temsilcisi J.J. Rousseaudur. Rousseau, eserlerinde (Emile, Toplum Szleflmesi, tiraflar, Yalnz Gezenin Hayalleri) bireysellii ve doay
gndeme getirir. Ardndan onun takipisi Bernardin de Saint-Pierre, Paul et Virginie adl romanyla, doa duygusunu ve temasn glendirir; egzotizmi edebiyata
sokar. 1800lerden itibaren de Chateaubriand ve Madame de Steal, gerek sanat
eserleri gerekse yeni fikirleri ile romantizmi hazrlayan sanatkrlar olurlar. Sz konusu geliflmelere ramen romantizmin Fransada sanat dnyasna hkim olmas,
biraz ge gerekleflir. nk klsikler, hl direnmektedirler. Victor Hugonun etrafnda toplanan romantikler, onun Cromwel nsz (1827) ve ardndan gelen
Hernani (1830) adl tiyatrosu ile kesin zafere ulaflrlar.
67
Egzotizm nedir? Bir eserde

uzak, yabanc lkelerle ilgili
olaylar, kiflileri, yresel
grflleri yanstma,
yabancllk
68
J.J. Rousseau 1712-1778
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
ngilterede Byron, Shelley, Keats, Walter Scott; Almanyada Schlegel Kardefller,

Fichte, Schelling, Tieck ve Goethe, Amerikada Poe Fransadan daha nceki tarihlerde duygusal akm lke ve sanatlarnda bafllatmfllar ve bu paralelde nemli
eserler vermifllerdir.
Romantizmin dflnce temeline baktmzda ise, karflmza Diderot (17131784), Montesquieu (1689-1755), Voltaire (1694-1778), J.J. Rousseau (17121778) gibi XVIII. yzyl Aydnlanma a filozoflar kar. Ad geen filozoflar, yzyl boyunca Fransz htillini ortaya karan fikr ve felsef zemini hazrlamfllardr.
Bu zeminde yefleren romantik felsefe, Aydnlanma ann kat ve kuru bilimcilii, analitik aklcl yerine estetik bir bakfl as getirerek duygu ve sezgiyi n plna karmfltr. Ona gre, gereklii paralayan ve anlafllmaz hle getiren akln btn tahlilleri yapaydr. Bu sebeple romantik felsefede rasyonel analiz ya da deneysel arafltrmann yerini sezgiyle ve duyguyla beslenen gven, bilimin yerini doa felsefesi alr. Romantikler Aydnlanma ann kuru aklclna fliddetle karfl kp doann gizlerine, bilim adamnn matematiko-fiziksel yntemleriyle deil de,
yaratc coflum yoluyla nfuz edilebileceini savunmufl ve sonsuzlua eriflmenin
yollar olarak, aflk, doaya tapmay, din tecrbeyi ve artistik yaratc faaliyeti gstermifllerdir (Cevizci, 1999, s734).
Sonu olarak, toplumlarn sosyal vicdanlarnda doan ve onun estetik yansmas olan romantizmin tarihi ile ilgili flunu sylemek mmkndr: XVIII. yzyln baflna kadar varln srdren klsisizm, bu yzyln baflndan itibaren yerini adm
adm -zellikle ngilterede- romantizme brakmaya bafllamfltr. Belirtilen yzyln
ortalarna doru da Almanyada grlmeye bafllayan romantizm, Fransz htillinden sonra hem sahasn geniflletmifl hem de gcn arttrmfl; XIX. yzyln baflndan itibaren de kesin hkimiyetini iln etmifltir. XIX. yzyln baflna kadar olan dnem, romantizmin tarihinde Romantik Devir ncesi (Pre-romantic Period) olarak isimlendirilir.
Romatizm duygular
temel alan ve ihtill ortamnda geliflen bir akm olduuna gre, roSIRA SZDE
mantik dnemde retilen eserler hangi tipik zellikleri taflyabilirler?
D fi N E L M
ROMANTZMN
SANAT/EDEBYATTAK LKE VE
NTELKLER
Hrriyet stei:
S O R UByk lde Fransz htillinin sosyal, siyasal, kltrel ve felsef ortamnn sanat/edebiyat alanndaki yansmas olan romantizm akmnn ilk zellii ve ilkesi hrriyettir. Nitekim byk romantik Victor Hugo, romantizmi, EdebiDKKAT
yatta olan Fransz htillidir. veya Edebiyatta liberalizmden baflka bir fley deildir. fleklinde deerlendirir. Yani mevcut dzen, kurum ve anlayfllara isyan ve
SIRA Sanat/edebiyatta
SZDE
hrriyet istei.
klsisizme tepki olan romantizm, sanatkrn kalemi, hayal dnyas, yaratc gc ve duygularna getirilebilecek hibir kstlama, snrlama ve kural kabul etmez; aksine ona kesin bir hrriyet verir. Bu tavr, ayn
AMALARIMIZ
zamanda sanata getirilmifl veya ileride getirilebilecek olan her trl kstlama, snrlama ve kurala karfl da bir isyan demektir. Hugo, bunu aka iln eder:
fiiirde iyi
veya kt konular deil sadece iyi ve kt flairler vardr. Kald ki her
K T A P
fley konudur; her fley sanatla ilgilidir; her fleyin fliire girmek hakkdr. Sanatn dizginlerle, kelepelerle, az tkalar ile ifli yok! O size: Yr! diyor ve sizi yasaklanmfl meyvesi
bulunmayan o byk fliir bahesine salveriyor. Zaman da, mekn
TELEVZYON
da flairlerin. fiair istedii yere gitsin, hofluna gideni yapsn; kanun budur... fiair zgrdr (Yetkin, 1967, s.98).
N N
NTERNET
4. nite - Romantizm
Kuramlara, fliir ilkelerine ve sistemlere ekici indirelim. Sanatn gerek yzn maskeleyen bu eski allar alafla edelim. Ne kurallar ne de ller yoktur
(Gker, 1982, s.32).
Romantikler, hrriyet konusunda o kadar ileri giderler ki, klsisizmin belirledii edebiyat trlerinin ayrmn bile reddederler. Onlarn sanat dnyasna hkim olduklar dnemde trajedi ve komediden baflka dram trnn ortaya kp byk
rabet bulmas, fliir ile nesirin birbirine yaklafltrlmas ve romann byk deer
kazanmas, bunun ak ispatdr.
Ksacas romantikler bal bulunduklar Tanr, doa ve insan dflncesinin sonucu, gerek sanatta gerekse sosyal hayatta isyankr ve ihtillcidirler. Ne sanattaki mevcut deer ve dzeni ne de toplumun deer ve kurumlarn kabul ederler. Btn deerleri ykarak bunlarn yerine insan tecrbesinden domufl yeni deerler koymaya
alflrlar. Bu adan romantizm, her trl domaya karfl bir tecrbe doktrinidir; bu
doktrinde de toplum deil, birey esastr. Kantarcolu bu durumu flyle aklar:
Bat edebiyatlarnda romantizm, felsefede hmanizm, ekonomide liberalizm ve
kktenci ferdiyetiliktir. XIX. yzylda romantik akmla insan, evrenin merkezi olmufl, Tanr merkezli evren fikri yklmfl, insan ahlk deerlerin hem kayna hem
de ls olmufltur. XIX. yzyln romantizmi, kltr ve medeniyette Hristiyanlk
sentezini yetersiz bulup neopltonik felsefeyi kendisine mit olarak semifl mistik bir
akmdr. Ancak romantikler, niha gerei renmede sezgiyi semekle beraber,
maddeyi ve insan hayatn inkr etmemifllerdir. Klsik dinlerin cennet ve cehennem
kavramlarn zaman ve mekna taflyan romantikler, mistik olduklar hlde, edebiyatta insan tanrlafltran ilk dnyev akmn ncleri olmufllardr(Kantarcolu,
1993, s.82-83).
nsan ve Sanatkr Merkeze Alma: Romantizm, insan akl ve duygusu ile

bir btn olarak kabul etmifl, onun eflitli melekeleriyle kavrad gerein btnn sanat/edebiyatn z yapmak istemifltir. Zira romantiklere gre, deerin kayna ve ls insandr ve insan evrenin merkezidir.
Romantik sanatkr, eserinde ifade edecei gerei duyular, duygular, zeks,
akl, sezgisi ve hayal gcyle; yani btn benliiyle kucaklamaya alflr. Byle bir
gerek, en nesnel gerektir. Bir baflka ifadeyle, romantiklere gre sanat/edebiyatn
z, dinamik bir olufl iindeki insann duygu ve ihtiraslar; insann duygu tecrbesidir. Sanat/edebiyat, coflkun duygularn sknet iindeki tefekkrnden doar.
Sz konusu duygu ve ihtiraslar, ncelikle bireyseldir ve sanatkra aittir. Ancak bu
bireysellik, onun evrensel olmasn engellemez.
Byle bir anlayfl, romantizmde sanat ve sanatkrn deerini grlmemifl bir biimde yceltilmesine sebep olmufl; sanatkr sanatn merkezine yerlefltirilmifltir.
Coleridgeye gre flair; Zamanla ebediyetin kesifltii imtiyazl anlar yaflayan, bu
anlarda ruhunun btn melekelerini ve onlarn kazandrd eflitli ve birbirine zt
tecrbe unsurlarn ahenkli bir btn iinde ve hiyerarflik bir dzende birlefltirebilen bir kiflidir. fiair, duyu organlar, duygular ve zeksyla edindii ferd tecrbeyi,
akl, sezgisi ve hayal gcyle kavrad evrensel tecrbeyi Tanrnn tekliine eriflip ilh aflk yaflad zaman, organik bir btn olan fliirde ifade edebilen kiflidir
(Kantarcolu, 1993, s.99). Shelley ise flaire ok daha yce bir mevki vererek onu
toplumun lideri veya peygamberi dzeyine ykseltir.
Romantiklere gre okluktan oluflmufl organik bir btnlk olan sanat bir yaratmadr. Bu sebeple onlar, sonradan eitim ve alflma yoluyla elde edilen yeteneklerden ziyade sanatkrn doufltan getirdii yaratc dehaya nem verirler.
69
70
nsann Duygu Tecrbesini nemseme: Yukarda belirtildii gibi, dinamik

bir olufl iindeki insann duygu ve ihtiraslarn veya insann duygu tecrbesini sanat/edebiyatn z olarak kabul eden romantizm, sanat/edebiyatn amacn da bu
nokta zerinde younlafltrr. Hr sanatkr, merkeze kendi benini koyarak, insann duygu tecrbesini, bu tecrbeden elde edilen yeni deerleri sanatn imknlar
iinde dikkatlere sunacaktr.
Romantizm, akln kesin hkimiyeti ve sanatkra rehberliini kabul etmez. nk byle bir tavr, insan gereinin duygu, his ynnn inkr demektir. Hlbuki
asl insan gerei, ou zaman dflardan alnan ve flartlara gre deiflebilen fikirlerde deil, ruhun derinliklerinden, belki zaman zaman bilinaltndan gelen ve kolay kolay deiflmeyen duygulardadr.
Bu noktadan baktmzda, klsisizm ile romantizm arasndaki temel farkn,
klsisizmde insann fikir tecrbesinin, romantizmde ise duygu tecrbesinin n plna kmfl veya karlmfl olduudur. Romantizm, akl-duygu ikilemi arasnda klsisizm ve duygu okulunun aflrlklarn trpleyerek orta bir yol zerinde karar klar. Yani ne duygudan yoksun dflnce ne de dflnceden yoksun duygu tercih
edilir. Dflnyorum ve hissediyorum, yleyse varm yargs, romantizmin temel
ilkesidir. stelik bu duygu, klsisizmde olduu gibi, herkese ait genel bir duygu
deil, zel bir duygudur ve sanatkra aittir. Unutulmamaldr ki, romantizmde insan sanatkr seviyesine ykselten deer, onun herkesten farkl olan duygular veya duyarlldr. Bylece romantizm soyutun yerine somutu; genelin yerine zeli
koymufl olur.
Sz konusu genel dflnceye ramen romantik eserlerde duygunun bir hayli
ne kt grlr ve romantik sanat deta duygularn dili olur. nk romantikler, eserlerinde byk lde bireysel ve bireyselci kalmfllar; sanatn okuyucu/seyirci/dinleyici ile olan iliflkisini gittike gevfletmifl ve koparmfllardr. Zira onlar, bir
dhi, hatta bir peygamber vehmi iinde sanatn yaratma abas verirken kendisiyle snrl kalmfl, baflkalarn ve toplumu nemsememifllerdir.
Ktmser, Maraz ve Melnkolik Duyarllk: Romantizmin duygusall ou
zaman hznl ve melnkoliktir. Aflr bir hassasiyete sahip olan romantik sanatkr,
gerek kendi i dnyas ve hayata bakflta gerekse dfl dnya ve doaya bakflta ok
belirgin olarak melnkolik ve ktmserdir. Bundan dolaydr ki, romantik fliirin
rengi daima sardr. Bu fliirde baharn yeflilliinden ok sonbaharn sararmfl yapraklarnn, tan kzllnn yaflama sevinci veren trklerinden ok akflamn hznl ezgilerini duyarz. Bu fliirde gze arpan flk deil glgedir(Yetkin, 1967, s.31).
Alfred de Musset, bu konuda flunlar syler:
Romantizm, ne klsiklerin vahdet nazariyesini hakir grmek, ne komikle trajiin
birleflmesi, ne de herhangi baflka bir fleydir; bir kelebein kanadn beyhude yere yakalarsnz, nk bu kanad vcuda getiren tyler parmaklarnzn arasnda eriyiverir. Romantizm alayan bir yldzdr, romantizm inleyen rzgrdr, romantizm
rperen gecedir... Romantizm beklenmeyen bir parlt, hasta bir sermestdir (Perin,
1942, s.10).
Romantizmdeki melnkoli ve hznn temel sebebi, insann tutunduu btn

sosyal, ahlk, tarih, manev deer ve kurumlar, ihtillde kendi eliyle ykmas; ihtillin sarhoflluu getikten sonra da derin bir boflluk ve yalnzla dflmesindendir. zellikle onlarn inand Hristiyanlk dogmatik olmaktan ok duygucudur.
Din, bedenin lml, ruhun lmsz olduunu syler. Her fleyin sonsuz bir yoklua doru gittiini gren ve inanan sanatkr, bsbtn flaflrarak aresiz kendi i
dnyasna snr; iindeki bu ince szy dindirip kendisini mesut edecek hayal
71
4. nite - Romantizm
beldeler arar. Bu noktada gndeme gelen kafl temas, romantik edebiyatn bir
baflka zellii olarak karflmza kar. inde yaflad toplumla doru drst bir diyalog kuramayan romantik sanatkr, ou zaman hayal beldelere, ssz yerlere, tarihe ve doaya kaar. Egzotik nitelikleriyle Dou, romantiklerin (Byron, Hugo,
Musset, Flaubert) eserlerinde genifl yer tutar. Romantizmle birlikte tarih romann
nem kazanmasnn sebebini, sz konusu kafl arzusunda aramak gerekir. Ksacas romantik sanatkr, bofllukta rpnan, ne istediini bilmeyen, bazen kendinden
kmaa, kamaa alflan; bazen kendinde btn evreni eritmee abalayan bir
ruhun sefaleti (Yetkin, 1967, s.32) olarak aklanabilecek asrn hastalna yakalanmfltr. O kadar ki, zaman zaman lm veya intihar, biricik kurtulufl yolu olarak grlr. Nitekim pek ok romantik (Chateaubriand, George Sand, Gerard de
Nerval) hayatlarnda bu yolu denemekten ekinmemifllerdir.
Byle bir ruh hli, romantik sanatkrn hayat ve olaylar srekli bir ztlk (beden-ruh, ideal-gerek, hrriyet-esaret, hayat-lm, imkn-imknszlk, vb.) iinde
alglamasna sebep olur. Nitekim romantik eserlerin belirgin zelliklerinden biri,
kutupluluktur. Gzel ile irkin, iyi ile kt, gnah ile sevap, doru ile yanlfl, hayat ile lm, hrriyet ile esaret gibi pek ok ztlk, pek ok eserin asl kurgusunu
oluflturur.
Afladaki fliir romantik dnemin Amerikadaki nclerinden EdgarSIRA
AllenSZDE
Poeya aittir. fiiirde romantik dnemin hangi zellikleri belirgindir?
ANNABEL LEE
Edgar Allan POE
Senelerce, senelerce evveldi;
Bir deniz lkesinde
Yaflayan bir kz vard, bileceksiniz
smi Annabel Lee;
Hibir fley dflnmezdi sevilmekten
Sevmekten baflka beni.
O ocuk, ben ocuk, memleketimiz
O deniz lkesiydi.
Sevdal deil karasevdalydk
Ben ve Annabel Lee;
Gklerde uan melekler bile
Kskanrd bizi.
Bir gn iflte bu yzden gze geldi,
O deniz lkesinde,
fld rzgrndan bir bulutun
Gzelim Annabel Lee;
Gtrdler el stnde
Koyup gittiler beni.
Mezar oradadr flimdi,
O deniz lkesinde.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Romantik dnemin
Amerikadaki nclerinden
Edgar Allen Poe 1809-1849
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
72
Biz daha bahtiyardk meleklerden

Onlar kskand bizi,
Evet! Bu yzden, flahidimdi herkes
Ve o deniz lkesi
Bir gece bulutunun rzgrndan
fld gitti Annabel Lee.
Sevdadan yana kim olursa olsun,
Yafla bafla ileri,
Geemezlerdi bizi;
Ne yedi kat gklerdeki melekler,
Ne deniz dibi cinleri,
Hibiri ayramaz beni senden
Gzelim Annabel Lee.
Ay gelip flr, hayalin eriflir
Gzelim Annabel Lee.
Bu yldzlar gzlerin gibi parlar
Gzelim Annabel Lee;
Orada gecelerim, uzanr beklerim
Sevgilim, sevgilim, hayatm, gelinim
O azgn sahildeki
Yattn yerde seni.
eviren: Melih Cevdet ANDAY
Bireysel ve Lirik Olma: Yukardaki ilkelerden de anlafllaca gibi, romantizmde bireysellik esastr ve romantik sanatkr bireyseldir. Romantik sanat, temel gc ve kaynan sanatkrnn kendi duygu, heyecan, hayal, mit, bedbinlik ve dfl dnya karflsndaki intiba ve tepkilerinden; daha ak bir ifadeyle, zihninden ziyade kalbi ve duygularndan alr. Merkez, hep sanatkrn kendi ben
idir. Bu ben elbette ki romantik bir kimlie sahiptir. Dolaysyla sanatkr eserinde ok byk lde kendi ruhu zerine kapanr; onun ihtiraslar, zlemleri, krlfllar, atflmalarn tahlil eder. Nitekim Lamartine, fiiir kiflisel, derin dflnceye ve hayal gcne bal olacak, zellikle iten ve derinden gelecektir (Gker,
1982, s.33) der. Romantizmin kuramcs Eugene Veron ise bu konuda flunlar
syler: Ksacas eserin deeri sanatnn deerinden doar. Sanatnn sahip olduu zelliklerin ve melekelerin izlerini tafld iindir ki eser bizi eker ve byler (Moran, 1983, s.83).
Romantiklere gre, sanatkr znel olduu lde nesnel olabilecektir. Ancak
romantiklerin ou, iddia ettikleri gibi, insann bireysel ruh tecrbesinden evrensel ruh tecrbesine ulaflamamfl, kendileri ile snrl kalmfllardr. Bylece romantizmle birlikte, klsik dnemin epik fliiri deerden dflerken tahta lirik fliir
oturmufltur.
Ayn yaklaflm eserlerine konu edindikleri insanda da karflmza kar. Yani onlar, hikye, roman ve tiyatrolarnda tipi deil, karakteri tercih ederler. nk
nemli olan herkese benzeyen genel insan (tip) deil, zellikle duygu itibariyle bireysel olan ve baflkalarna benzemeyen insan (karakter)dr.
Bununla birlikte romantiklerin veya baz romantiklerin yer yer toplumcu olduklar da sylenebilir. Ancak onlarn toplumculuunu klsisizm ve dier akmlardaki
(realizm, natralizm vb.) veya genel mandaki toplumculukla karfltrmamak gere-
4. nite - Romantizm
kir. Romantik kifliliklerinin imkn verdii lde hayata ve topluma ynelen romantikler, Fransz htillinin getirdii fikirleri savunur ve bunlarn toplum hayatna
mal olmasn isterler. Toplumun sahip olduu problemler zerinde durur, grdkleri olumsuzluklar elefltirirler. zellikle zavalllara, fakirlere, kimsesizlere, sakatlara ynelen merhamet ve acma duygusu fleklinde somutlaflan bu toplumculuk,
1830lu yllara doru daha belirgin bir hl alr. Ayn zamanda onlar, toplumun gemifline ve gemiflin deerlerine byk ilgi duyarlar. Bununla birlikte sanatn/edebiyatn amac, yazar veya okuyucuya, gerek hayatn vermedii bambaflka bir dnya sunmaktr.
Yeni Keflfedilen Doaya Ynelme: Romantizmin ihmal edilemeyecek bir
baflka nemli taraf, doaya bakfllar; ona verdikleri deer ve anlamdr. Romantikler, gerek doaya verdikleri anlam ve nem gerekse eserlerinin ieriindeki younluk bakmndan, sanat/edebiyata yeni bir doa anlayfl kazandrdklar gibi,
doaya dnfl srecini de bafllatmfl oldular. Burada romantizmin doa kavramna
ykledii anlam ile klsiklerin ykledikleri anlamn farkl fleyler olduunu belirtmek isteriz. Klsikler iin insan ruhu, mizac, psikolojisi demek olan doa, romantikler iin dfl dnya, doaanlamndadr.
Doa, ncelikle hemen hemen btn romantiklerin ve romantik edebiyatn ortak ve temel konularndan birisidir. Onlar, bkp usanmadan doaya ynelir; krlar, ormanlar, aalar, iekleri, kufllar, hayvanlar eserlerinde anlattlar. nk
doa, medeniyetin flehre getirdii irkinlikler karflsnda, eflsiz gzelliklere sahip
bulunmaz bir ilham kaynadr.
kinci olarak romantikler, sadece doann gzellii veya ihtiflamn anlatmakla
yetinmediler; doay yeniden keflfettiler. Doaya sanki dnya yeni yaratlmfl, onlar
da ilk grenlermifl gibi, yepyeni bir ilgiyle yneldiler. Hayal gcnn yardm ile doann gzle grnmeyen zn, ruhunu yakalamaya alfltlar; onu yeniden yorumladlar. nk onlara gre doa, insan gibi, mutlak anlamda iyi; Tanrnn tapna;
Tanrnn maddede vcut bulmufl bir rneidir. Doada kusursuz bir denge vardr ve
doa okluk ve eflitlilikten oluflmufl tekliiyle ahengin ta kendisidir. Sanatkr doay taklit ederken onun bu ilh gzelliini ve ahengini eserine aktarmaldr.
Bylece J.J. Rousseauun keflfedip izaha alflt doa, romantikler iin tam bir
snak ve tapnak oldu. Nitekim romantik sanatkr, iine dflt bunalmdan, hayatn irkinliklerinden, flehrin kalabalk ve yozlaflmfllndan bunald zaman srekli olarak doaya snr; dertlerini doann kucanda uyutur. nk doa, sknet, huzur ve saflktr. Bylece romantiklerin eserlerindeki doa ile daha nceki dnemlerin eserlerindeki doa birbirinden ok byk lde ayrlmfl oldu.
Romantiklerin sz konusu doa anlayfllar ve ilgileri arkasnda, din duygularn zayflamas; sanayileflme, flehirleflme, eitim ve modern toplumun insan bozan
unsurlarndan nefret vardr. Byle bir doa anlayfl ve bunun sanata taflnmas, doayla insann kaynaflmasna, insan hayatnn zenginleflip renklenmesine zemin hazrlamfltr.
Yerli ve Mill Olma: Romantiklerin bir baflka zellii yerli, mill ve milliyeti
olufllardr. Onlar, bir taraftan iinde yafladklar an sosyal ve siyas geliflmelerini izleyip gelecee ynelirlerken, bir taraftan da kendi mill gemifllerine (Orta
a) ynelirler. Sz konusu gemiflte yer alan kltr deerlerine, halk edebiyatna, folklora, mahall ve mill renklere byk alka duyarlar. stelik gemifl, ayn
zamanda onlara genifl hayal imkn hazrlar.
Akln stnl ve gcne inanan XVIII. yzyl insanna gre, evrenin ve insan zihninin srlar zlmfl, gizli kapakl yan kalmamflt. Hlbuki hayal gcne
73
74
inanan romantikler, insann i ve dfl dnyasna ait akln kolayca zemeyecei srlar sezmekteydiler. Byle bir duyarllk sonucu onlar gemiflin; zellikle Orta an masal ve efsanelerine ilgi duydular. Srlarla dolu, doast niteliklere sahip
olay, mekn ve insanlar zerinde durdular. Ksacas romantiklerde gl bir gemifl veya tarih duygusu vardr.
Tasvir Dflknl: Romantikler, klsiklerden farkl olarak, gerek manzum
gerekse mensur eserlerinde tasvire genifl yer ve nem verirler. Onlarn byle bir
tavr sergilemeleri, kiflilik olarak ie dnk ve pasif olufllar, doaya karfl derin bir
alka duymalar, mahall ve mill renklere nem vermelerinden kaynaklanr. stelik tasvirler, tasvir edilen meknda bulunan veya bu mekna bakan insann ruh hlinin ve konunun daha gl bir biimde anlatlmas hususunda yardmc olacaktr. ok byk lde znel olan romantizmdeki tasvir, dfl dnyann gerekliinden ziyade, o mekna bakan insann duygu dnyasn sezdirecek mahiyettedir. fiiir, hikye ve roman trlerindeki tasvir, romantik tiyatroda, klsiklerin ihmal ettii
sahne, dekor ve kostm gibi unsurlara daha ok nem verme fleklinde yansr.
Duygusal Hristiyanlk: Romantiklerin dine karfl da belirgin bir ilgileri vardr.
Ancak bu din, domatik Hristiyanlk deil, insann duygu dnyasna hitap eden ve
duygularla kavranan duygusal bir Hristiyanlktr. Onlar, panteizmi (Tanr ile evrenin tek varlk olduunu iddia eden felsef akm) Hristiyanlkla badafltran bir Tanr grfln benimsemifllerdir. Eserlerinde sk sk metafizik konular ve rperifllerle
karfllafllr.
Scak ve Samimi Bir Dil ve slptan Keyf ve Sun Bir Dil ve slba: Romantikler, ncelikle klsisizmin gnlk hayatta herkesin konufltuu, yaflayan tabi
dilden uzak sun, tumturakl dil ve slbuna tepki gsterirler. nk bu dil, nemli lde akademik ve felsefdir. Ayrca onlar, sanatkrn hrriyetini kstlayan ve
onu dil ve slpta sunlefltiren kural ve kaideleri reddettiler. Eer bir kelime, ibare veya ifade biimi, sanatkr tarafndan edebiyat eserinde kullanlmflsa o gzeldir. Bylece onlar -zellikle fliirde- tabi, yaflayan yeni bir edebiyat dili oluflturdular. Sz konusu dil ve slp, klsiklerinkine gre daha samim, daha scak ve daha bireyseldir. Bununla birlikte aflr bireyselcilik, sanatkra byk deer verme,
okuyucu ve toplumu nemsememe gibi tutumlar sebebiyle romantiklerin dil ve
slplar, zaman zaman ok keyf ve sanatkrane bir hl ald ve sunleflti.
Romantizm akm ilke ve nitelikleri erevesinde baflta fliir olmak zere hikye,
roman, tiyatro, hatra, gezi, mektup gibi pek ok trde birok eser kaleme alnmfltr. Dram, tarih roman ve mensur fliir, neredeyse romantizmle zdeflleflmifl trlerdir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Ayn dnemde
Edebiyatnda romantik akmn etkilerini taflyan belli bafll eserler
SIRATrk
SZDE
hangileridir?
D fi N E L M VE ESERLER
ROMANTKLER
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778): Romantizmin kurucularndan Fransz filozof

ve sanatkr.SEserleri:
Emile, Toplum Szleflmesi, tiraflar, Yalnz Gezenin Hayalleri.
O R U
Bernardin de Saint-Pierre (1734-1814): Fransz yazar. Eserleri: Pol ve Virjini,
Hintli Kulbesi, Doann Uyumlar.
DKKAT
Johann Wolfgang Goethe (1749-1832): Alman flair ve yazar. Eserleri: Roma
Mersiyeleri, Divan (fliir), Faust I, II, Tasso, Iphigenie Tauriste (tiyatro), Gen WertSIRA SZDE
herin Istraplar,
Wilhelm Meisterin raklk Yllar, Wilhelm Meisterin Gezi Yllar (roman).
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
4. nite - Romantizm
Friedrich Von Schiller (1759-1805): Romantik tiyatronun en nemli temsilcilerinden Alman sanatkr. fiiir, tarih, tiyatro trlerinde eserler veren Schillerin
nemli eserleri flunlardr: Haydutlar, Don Carlos, Maria Stuart, Hile ve Sevgi,, Wilhelm Tell.
Madame de Stael (1766-1817): Fransz kadn yazar. Eserleri: Edebiyata Dair,
Almanyaya Dair.
Franois-Rene de Chateaubriand (1768-1848): Fransz roman, deneme, seyahat yazar. Eserleri: Atala, Rene, Mezar tesinden Anlar, Paristen Filistine Yolculuk.
Walter Scott (1771-1832): skoyal flair ve yazar. Eserleri: Kara fivalye, Antikac, Waverley, vanhoe, Guy Mannering, Old Mortality, The Heart of Midiothian.
Lord Byron (1788-1824): ngiliz flairi. Childe Haroldun Gezisi en nemli eseridir. Kbil, Sardanapal, fiilyon Mahpusu, Gavur, Don Juan, Abidos Gelini gibi tiyatro eserleri de vardr.
Alphonse De Lamartine (1790-1869): Fransz flair ve romancs. Fransz fliirinin en byk flairlerinden saylan Lamartine fliirlerini fiairne Dflnceler, fiairne
ve Din henkler, Bir Melein Dflmesi adl eserlerinde toplamfl; Graziella, Raphael, Genevieve isimli romanlar kaleme almfltr.
Percy Bysshe Shelley (1792-1822): ngiliz flairi. Eserleri: Kurtulmufl Promete,
fiairin Savunmas, Yalnzln Ruhu.
John Keats (1795-1821): ngiliz flairi. Eserleri: Endymion, Hyperion, Eve of St
Rgnes, Lamia.
Alfred de Vigny (1797-1863): Fransz flairi: Eserleri: Eloa, Moise Le Cor, Kurdun
lm, oban Evi, Zeytin Da.
Alexandre Serguievitch Puskin (1799-1837): Rus edebiyatnn en byk sanatkrlarndan birisidir. fiiir, tiyatro, roman ve hikye trlerinde eserler veren Puflkinin belli bafll eserleri: Kafkas Esiri, Bahesaray eflmesi, ingeneler (fliir), Boris
Godunov (tiyatro), Yzbaflnn Kz, Dubrovski, Maa Kz, Biyelkin Hikyeleri
(roman-hikye).
Alexandre Dumas-Pere (1802-1870): Alexandre Dumas-Filsin babas Fransz
yazar. Silahflrler ve Monte-Kristo Kontu iki nl romandr.
Victor Hugo (1802-1885): Cromwell nsz ile romantizmin ilkelerini tespit
eden Fransz flair, tiyatro ve roman yazar. Bafllca eserleri: Sonbahar Yapraklar,
Akflam fiarklar, Iflk ve Glgeler, Yzyllarn Efsanesi (fliir), Hernani, Marion Delorme, Kral Eleniyor, Ruy Blas (tiyatro), Notre-Dame de Paris, Sefiller (roman).
Charles-Augustin Sainte-Beuve (1804-1869): Fransz mnekkidi. Baflta tenkit olmak zere fliir ve roman trlerinde de eserler vermifltir. Tenkitlerini on befl ciltlik Pazertesi Konuflmalar ve on ciltlik Yeni Pazartesiler isimli eserlerinde toplamfltr.
George Sand (1804-1876): Fransz kadn yazar. Eserleri: Pembe ve Beyaz, Valentine, Lelia, Mahrem Notlar, Bir Yolcunun Mektuplar, Lirin Yedi Teli, mrmn
Hikyesi, fieytanl Gl, Kk Fadette, Mektuplar.
Gerard De Nerval (1808-1855): Fransz flairi. Eserleri: Lorely, Petits Chateaux.
Douya Yolculuk.
Edgar Allan Poe (1809-1849): Amerikan flair ve yazar. Eserleri: Helene, anlar, flitilmedik Hikyeler, Marie Rogetin Esrr, Altn Bcek, Kuzgun ve Baflka fiiirler, Eureka, fiiir lkesi.
Alfred de Musset (1810-1857): Fransz flair ve tiyatro yazar. Eserleri: spanya
ve talya Hikyeleri, Geceler, Bir Zamne ocuunun tiraflar.
75
76
zet
N
A M A
N
AM A
Romantizm ve romantik kavramlarnn anlamlarn aklamak

Trkede coflkuculuk/coflumculuk olarak karfllanan romantizm kelimesinin ilk anlam, eski
flvalyelik romanlarn, saz flairleri an hatrlatan fleydir. Rasyonalizmin sz konusu olduu
XVIII. yzylda kelime gerek dfl, hayal, duygusal anlamnda kullanlmfltr. Fransz Akademisi ise romantik kelimesini, umumiyetle insana
fliirlerdeki ve romanlardaki manzaralar tahayyl
ettiren yerlere denir. fleklinde tarif etmifltir. Romantizm; Fransz htilli ortamnda klsisizmin
kuralcl ve aklclna tepki olarak doan; insann duygu tecrbesini, sanatkrn bireysellii
ve melankolik duyarlln, duygusal din anlayfln, doaya ynelmeyi esas alan; her trl hrriyeti, yerlilik ve milllii savunan; lirik, duygusal
olmasyla dikkati eken ve XIX. yzyln ilk yarsnda Batda hkim olan sanat/edebiyat akmdr.
Romantizm akmnn doup gelifltii ortam zmlemek
Romantizm, XIX. yzyln baflndan ortalarna kadar olan yarm asrlk dnemde hemen hemen
btn Avrupada hkim olan yaygn bir sanat/edebiyat akmdr. Bununla birlikte romantizmin bafllangcn, ngilterede XVIII. yzyln
baflna; Almanyada ise ayn yzyln ortalarna
kadar gtrmek mmkndr.
Romantizmin douflunda son derece nemli rol
oynayan sosyal geliflme, burjuva snfnn hrriyet, eflitlik, adalet, demokrasi mcadelesinin sonucu olan Fransz htillidir. Buna zamanla oluflan klsisizm akmna duyulan tepkiyi, ngilterede geliflen duygu okulunu, Diderot, Montesquieu, Voltaire, Rousseau gibi XVIII. yzyl Aydnlanma a filozoflarnn bireyi ne karan
dflncelerini de ilve etmek gerekir.
N
AM A
Romantizm akmnn ilkeleri ile romantik edebiyatn niteliklerni aklamak

Romantizm, insan akl ve duygusu ile bir btn
kabul ederek onun eflitli melekeleriyle kavrad gerein btnn sanat/edebiyatn z yapmak ister. Buna bal olarak sanatkrn hrriyeti
ve bireyselliini esas alr. Bireyin daha ok duygu dnyasn ne karan romantiklerde ktmser ve hastalkl bir duygusallk grlr. Dine
yaklaflmlar da duygusaldr. Romantikler doaya, mill gemifle, egzotik veya hayal beldelere
ynelirler. Dil ve slplarnda ise bireysel, samimi olan romantikler, zaman zaman da okuyucuyu fazla nemsemeyen ve bir hayli keyfileflen bir
tavr sergilerler.
4. nite - Romantizm
77
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi romantizm akmnn oluflmasnda tesiri olan bir etken olarak kabul edilemez?
a. Fransz ihtillinin getirdii hrriyet, adalet, eflitlik fikirlerinin yaygnlaflmas.
b. Matbaann icadndan sonra okuyucunun say ve
nitelik olarak deiflmesi.
c. Klsisizmin kuralc ve aristokrat tavrna duyulan
tepkilerin giderek artmas.
d. Gerein aklla kavranabileceini savunan rasyonalist felsefenin genifl kabul grmesi.
e. J.J. Rousseaunun bireye ve doaya yneliflte etkili olan dflnce ve eserleri.
2. Victor Hugonun Sanatn dizginlerle, kelepelerle,
az tkalar ile ifli yok! sz, klsisizm akmnn hangi ilkesine tepkisi ve romantizmin hangi ilkesinin savunmasdr?
a. Kuralclk-Hrriyet
b. Kuralclk-Doa
c. Aklclk-Hrriyet
d. Evrensellik-Bireysellik
e. Aklclk-Duyguculuk
3. Afladaki seeneklerden hangisi romantiklerin doaya ykledikleri anlam veya ifllevlerinden biri deildir?
a. Doa, insan gibi mutlak anlamda iyidir.
b. Doa, Tanrnn tapna ve maddede vcut bulmufl rneidir.
c. Doa, okluk ve eflitlilikten oluflmufl tekliiyle
ahengin ta kendisidir.
d. Doa, sknet, huzur ve saflktr.
e. Doa, insann evrensel zdr.
4. Romantik bir flairin eserinde ok sk grlmeyen
tema afladakilerden hangisidir?
a. Kafl temi
b. lm temi
c. Doa temi
d. Mutluluk temi
e. Aflk temi
5. Afladaki ilkelerden hangisi romantizm akm iin
sylenemez?
a. Evrensellik
b. Bireysellik
c. Yerlilik ve Milllik
d. Hrriyet
e. Ktmserlik/Marazlik
6. Romantik bir sanatkrn eserindeki tasvir, afladaki

seeneklerden hangisiyle rtflmez?
a. znel olmas
b. Nesnel olmas
c. Daha ok dfl doa olmas
d. Anlatlan konuyla paralel olmas
e. Hibiri
7. Romantik fliirde baharn yeflilliinden ok sonbaharn sararmfl yapraklar; yaflama sevinci veren trklerden ok akflamn hznl ezgileri ile karfllaflmamzn
sebebi afladaki seeneklerden hangisi olamaz?
a. Romantiklerin hrriyet istei
b. Romantiklerin aflr duygusall
c. Romantiklerin liriklii
d. Romantiklerin bireysellii
e. Romantiklerin duygu tecrbesini nemsemeleri
8. Afladaki seeneklerden hangisi Fransz htillinin
sebep olduu sonularndan biri deildir?
a. Sanat/edebiyatta romantizm akmnn doup
geliflmesi.
b. Burjuva snfnn daha da glenmesi.
c. Hrriyet, adalet, kardefllik eflitlik, demokrasi fikirlerinin yaygnlaflmas.
d. Aristokrat ve ruhban snflarnn g kaybetmesi
e. Pozitivist dflncenin doup geliflmesi
9. Afladakilerden hangisi romantik dnem sanatkarlarndan biri deildir?
a. Friedrich von Schiller
b. Alphonse de Lamartine
c. Andre Breton
d. Victor Hugo
e. George Sand
10. Afladaki seeneklerden hangisi romantik yazar ve
flairlerin dil ve uslup zelliini verir?
a. Gerei betimleyen bir dil ve slup
b. Latince szckler kullanmaya zen gsterme
c. Dil kurallarn ihlal etme
d. Yapal bir dil ve slup
e. Mesafeli ve nesnel bir anlatm
78
Yaflamn inden
Edgar Poe Ne Yapyordu?
PAUL VALERY
Yani Edgar Poe fliir hakknda ne dflnyordu? Birka
kelime ile anlatvereyim. Poe bir fliirin psikolojik flartlarn tahlil ediyor, bu flartlarn baflna fliirin uzunluunu,
ksaln koyuyor, buna ayr bir nem veriyor; bir taraftan da bu eserlerin, yani bu fliir1erin, zleri zerinde
duruyordu. Kolayca ortaya koyuyordu ki birok fliir1er
fikir iflleriyle ugraflmfl, nesrin grebilecegi iflleri grmfllerdir. Ne tarih, ne ilim, ne de ahlak ruhun diliyle
konuflmaktan bir fley kazanmamfltr. gretici fliiri, tarihi fliiri, yabut ahlaki fliiri, her ne kadar birok byk flair1er ifllemifllerse de bunlarda akla veya deneye dayanan bilgilerin, hayal ve heyecan gcnn verimleriyle
garip bir flekilde birlefltigi grlr.
Poe, yeni fliirin zamann gidifline uymas gerektiini
anlyordu. nsan gcnn belirli yollara ayrlmasn isteyen bir devirde fliir artk kendi z konusunu bulabilecek, ortaya saf haliyle kabilecekti.
fiiir hazznn flartlarn aramakla, fliirin ne olmadn
gstermekle Poe yeni bir r ayor, bir nevi matematikle bir nevi mistii bir1efltiren parlak ve kesin bir doktrin ortaya atyordu.
ev. S. EYUBOLU
Okuma Paras
GL
Lamartine
Ebed gecesinde bu dnflsz seferin
Hep baflka sahillere doru srklenen biz
Zaman adl denizde bir gn, bir lhza iin
Demirleyemez miyiz?
Ey gl, henz aradan bir sene geti ancak,
Seyrine doymad o canm su yannda
Bir gn onu stnde grdn flu tafla bak,
Oturdum tek baflma!
Altnda bu kayann yine byle inlerdin;
Yine byle arpard dalgalarn bu yara,
Ve byle serpilirdi rzgrla kpklerin
O gzel ayaklara.
Ey gl, hatrnda m? Bir gece skt derin,
t yoktu su stnde, gk altnda, uzakta,
Sular usul usul yaran krekilerin
Grltsnden baflka.
Birden flu yer yznn bilmedii bir nefes
Bylenmifl sahilin yanksyla inledi.
Sular kulak kesildi, o hayran olduum ses
fiu szleri syledi:

Zaman, dur artk geme, bahtiyar saatler, siz
Akmaz olunuz artk!
En gzel gnmzn tadalm o sreksiz
Hazlarn azck!
Ne kadar talihsizler size yalvarr her gn,
Hep onlar iin akn;
Gnleriyle birlikte dertlerini gtrn,
Mesutlar brakn.
Nafile isteyiflim geen saniyeleri;
Akp gidiyor zaman.
Geceye: Daha yavafl! deyiflim bofl; tan yeri
Aaracak birazdan.
Seviflmek! hep seviflmek! akp giden saatin
Kadrini bilmeliyiz!
nsan iin liman yok, sahil yok zaman iin,
O geer, biz geriz!..
Kskan zaman, kbil mi sevginin kucak kucak
Bize zevki sunduu sarhofl edici anlar,
Kbil mi uzaklara uup gitsin abucak
Matem gnleri kadar?
Nasl olur kalmasn bir iz avucumuzda?
Nasl yok olur her fley bsbtn silinerek?
Demek vefasz zaman o demleri bir daha
Geri getirmeyecek?
Lofl uurumlar: mzi, boflluklar, sonraszlk,
Acaba neylersiniz yuttuunuz gnleri?
Alp gtrdnz derin hazlar artk
Vermez misiniz geri?
Ey gl! dilsiz kayalar! maaralar! kuytu orman!
Siz ki zaman esirger, tazeler havasn,
Ne olur, ey doa o gnlerin saklasan
Bri hatrasn!
Sakin demlerde olsun, deli rzgrda olsun,
Gzel gl, etrafn ssleyen oyalarda,
O kapkara amlarda, sularna upuzun
Dklen kayalarda!
ster meltemlerinde, bir rperiflle esen
Seslerde, ister uzak ister yaknda olsun,
Yahut gmfl pullarla sular stnde yzen
Ay fln olsun!
Kuduran frtnalar, sazlar bize dert yanan,
Meltemini dolduran kokular, hep beraber,
Ne varsa iflitilen, grlen ve koklanan,
Desin ki: Sevifltiler!
(eviren; Yaflar NAB)
4. nite - Romantizm
79

Bu fiiiri Okurken
Gl (Le Lac), nl Fransz flairi Alphonse de Lamartine (1790-1869)nin ok iyi bilinen bir fliiridir. Lamartine, bu uzun fliirinde insann fnilii temas zerinde
durmaktadr. Zamann srekli bir akfl hlinde oluflu,
bu akfl karflsndaki insann aczi, yaflanmfl bir sevgiyi lmszlefltirme arzusu, hatralarn zamanla unutulmas, zamann kymetinin bilinmesi, yalnzlk, doaya snma gibi fliirin ieriini oluflturan dier konu
ve temalar, hep bu ana temaya baldr.
Lamartine, fliirine bir soru cmlesi ile bafllar. Acaba
insan, zaman adl denizde kt dnfl olmayan
seferde hayat gemisini -bir an bile olsa- demirleyemez mi? Bu soru ve fliirin btnnden anlarz ki insan, doumu ile birlikte zaman denizinde hayat seferine kar. Ancak bu gemi, hep lm sahiline doru
yol alr. Zaman hzla akp gider ve insan lr.
Gl fliirinin yukarda zetlediimiz ieriine baktmzda, flairin evrensel bir tema zerinde durduunu
grrz. Bu noktada Lamartine klsisizme yaklaflr gibidir. Ancak sadece bu husus, flairi veya eserini klsik
olarak nitelemeye yetmez. nk Lamartine, belirtilen
evrensel hakikate akl olmaktan ok hiss bir yaklaflm
iindedir. kinci bir husus, flairin evrensel hakikate
kendi hayatndan hareketle ulaflmfl ve onu bu snrlar
iinde ele almfl olmasdr. Bu sebeple Lamartinein
tavr nesnel deil, znel, santimantal ve liriktir. fiiirin
merkezinde flairin beni, hayat ve hatralar vardr.
Ayrca romantizmindeki duygu, bir hayli hznl,
melankolik ve marazdir. Lamartinin fliirindeki duygularnn belli lde hznl ve melankolik olduu
grlr. nlemek, talihsizler, dert, matem gnleri gibi ifadeler, bu hzn daha da belirginlefltirir. Btn
bunlar bizi, romantizmin ferdiyetilii ve lirizmine gtrr.
fiiirin ieriinde dikkati eken bir baflka nemli zellik, kutupluluktur. Ebedleflme/yaflama arzusu-fnilik/lm, zaman durdurma-zamann srekli akfl, hatralar ebedlefltirme-unutulma ztlklar, bu kutupluluu ortaya koyar. Sz konusu kutupluluk, bizi yine
romantizme gtrr.
fiiirde romantizm asndan dikkati eken bir baflka
nemli nitelik, doadr. Adn bile doadan alan fliirde doa genifl yer tutar. stelik bu doa, fliirde sadece dekoratif unsur deildir. Doa bafl bafla olan Lamartine, deta ona kamfl ve snmfltr.
1. a
2. a
3. e
4. d
5. a
6. b
7. a
8. e
9. c
10. d
Bu soruya doru yant vermediyseniz

Romantizmin Doup Gelifltii Ortam
Bu soruya doru yant vermediyseniz Hrriyet
stei blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz Yeni
Keflfedilen Doaya Ynelme blmn tekrar
okuyunuz.
Ktmser, Marazi ve Melankolik Duyarllk
Romantizmin lke ve Nitelikleri blmn
tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz Tasvir
Dflknl blmn tekrar okuyunuz.
Ktmser, Marazi ve Melankolik Duyarllk
Romantizmin Doup Gelifltii Ortam
Romantikler ve Eserleri blmn tekrar
okuyunuz.
Romantizmin Edebiyattaki lke ve Niteliklerini
80
Sra Sizde 1
Romantizm akln stnln ve maddecilii ne karan yaklaflmlara tepki olarak ortaya kmfltr. Dolaysyla, romantizm, rasyonalizmin bir uzants deil, ona
karfl geliflen ve aklcln aksine duygusalla nem
veren bir akmdr.
Cevizci, A. (1999). Felsefe Szl. stanbul:

Paradigma Yaynlar.
Gker, C. (1982). Fransada Edebiyat Akmlar.
Ankara: DTCF Yaynlar.
Moran, B. (1983). Edebiyat Kuramlar ve Elefltiri.
stanbul: Cem Yaynlar.
Perin, C. (1942). Fransz Romantizmi. Ankara: DTCF
Yaynlar.
Remzi Kitabevi.
Sra Sizde 2
Romantik bakfl asyla yazlan eserler duygularn aktarmn nemsedii iin sanatta yaratcla; yaratmn znesi olan sanatkra ve bireysellie; insann duygularn
dfla vurmasn salayan doaya ve hrriyet isteine
nem vermifltir. Dolaysyla, deiflik trde duygular
(sevgi, aflk, fke v.b.); duygularn kutupluluu; insann
doay alglamas ve kafl bafllca temalar oluflturur.
Sra Sizde 3
Edgar Allen Poenun Annabel Lee fliirinde en dikkat ekici romatik zellik, metnin btnn kapsayan karamsarlk duygusudur. fiiirde anlatcnn len sevgiliye olan
saplantl aflk ve lm i ie sunulmufltur. Poe bu fliirinde ierik olarak duygusal okulun nclerinden SaintPierrein Paul et Virginie adl eserine de gndermede
bulunur. Ayrca, romantik dnemde fliirin en belirgin
yapsal zeliiklerinden biri de abab kafiye yapsn taflyan ballad formudur. fiiirin ngilizce olan orjinali de
ounlukla ballad formundadr.
Sra Sizde 4
Tanzimat dnemi sanatkrlarndan fiemsettin Sami, Namk Kemal, Abdlhak Hmid ve Recaizde Mahmut Ekrem, zellikle Fransz romantizminin tesiri altnda eserlerini yazmfllardr. zellikle Namk Kemalin Celaleddin Harezmflah adl oyununun mukaddimesi ve ierii ile Victor Hugonun Cromwel adl oyununun manifesto nitelii taflyan nsz arasndaki benzerlik dikkat
ekicidir.
Kolcu, A.. (2003). Bat Edebiyat. Ankara: Aka
Yaynlar.
Kudret, C. (1980) Bat Edebiyatndan Seme
Paralar.stanbul: nklp ve Aka Yay.
Sevk, .H. (1940). Avrupa Edebiyat ve Biz. C.I,
stanbul: Remzi Kitabevi.
Trk Dili Dergisi, Yazn Akmlar zel Says. (1981).
C.XLII, S. 349, Ankara: TDK Yaynlar.
Amalarmz
N
N
N
N
N
Realizm, natralizm ve parnasizm kavramlarnn anlamlarn aklayabilecek,
Realizm, natralizm ve parnasizm akmlarnn doup gelifltii ortam zmleyebilecek,
Realizm ve natralizm akmnn temel ilke ve niteliklerini aklayabilecek ve
okuduunuz herhangi bir eserin realist veya natralist olup olmadn deerlendirebilecek,
Parnasizm ve parnas kavramlarn aklayabilecek,
Parnasizm akmnn temel ilke niteliklerini aklayabilecek ve okuduunuz
herhangi bir fliirdeki parnas zellikleri betimleyebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Realizm
Realist
Natralizm
Natralist
Pozitivizm
Determinizm
Gzlem
Deney
Nesnellik
Elefltirel Gerekilik
Toplumcu
Gerekilik
Deneysel Roman
Dramatik Roman
Parnasizm
Parnas
Felsefi fiiir
Tasviri fiiir
erik Haritas
Bat Edebiyatnda
Akmlar-I
Realizm, Natralizm
ve Parnasizm
REALZM VE NATRALZMN
ANLAM VE TANIMLARI
REALZM VE NATRALZMN
DOUP GELfiT ORTAM
REALZM SANAT/EDEBYATTAK
LKE VE NTELKLER
REALSTLER VE ESERLER
NATRALZMN
NTELKLER
NATRALSTLER VE ESERLER
PARNASZMN ANLAMI VE TARF
PARNASZMN DOUP GELfiT
ORTAM
PARNASZMN SANAT/
EDEBYATTAK LKE VE NTELKLER
PARNAS fiARLER VE ESERLER
Realizm, Natralizm ve
Parnasizm
REALZM VE NATRALZMN ANLAM VE TANIMLARI
Realizm ve natralizm, baz kaynaklarda ayr, baz kaynaklarda ise birlikte ele alnr. Birlikte ele alnmalar iki akmn ayn ilke ve niteliklere; ayr ele alnmalar ise
tamamen zt ilke ve niteliklere sahip olduklarn izlenimini dourmamaldr. Realizm ve natralizm, ok byk lde ayn dnya grfl, ayn felsef dflnce, ayn sosyal, ekonomik ve kltrel flartlarn sanat/edebiyata yansmfl grntleridir.
Bu itibarla realizm ile natralizmin sanat/edebiyattaki ilkeleri arasnda birtakm
farkllklar kadar, ortaklklarn da var olduunu unutmamak gerekir. Natralizm,
realizmin roman, hikye ve tiyatro trlerindeki daha radikal hlidir. Parnasizm ise,
bu iki akmn fliirdeki yansmasnn addr.
Realizm (gerekilik) kavram, gerek anlamna gelen Franszca realite
(gerek, gereklik) kelimesinden tretilmifltir. Realizmin genel kavram anlam;
Hayat, doay, insan ve olaylar olduu gibi anlatma, aktarma endiflesi evresinde teflekkl etmifl anlayfl; realist (gereki) ise, Hayat, doay, insan ve olaylar olduu gibi anlatma, aktarma iddiasnda olan sanatkr veya eser demektir.
Bir edebiyat akm olarak realizm; pozitivist dflnce zemininde XVIII. yzyln ikinci yarsnda itibaren doup geliflen ve gerekilik, nesnellik ilkeleri dorultusunda adafl insan ve toplumu, iinde yaflad evreyle birlikte salam bir dil
ve slpla anlatmay esas alan akmdr.
Tabiatlk, doaclk, doalclk anlamna gelen natralizm, kken itibariyle doa, yaratlfl, miza, yapmacksz anlamndaki nature kelimesinden tretilen ve doayla ilgili; doal, olaan, yapmacksz demek olan natural kelimesinden gelmektedir. Natralizm XIX. yzyla kadarki kavram anlam doa severlik, doaya dayanan felsefedir.
Natralizm kavram, XIX. yzyln ikinci yarsndan itibaren, bugn de kullandmz anlamn kazanmfltr. Bu anlama gre natralizm; Sanat, doann kopyas olmaldr fikrini gden nazariye; doann safyne bir flekilde taklidi; sanatn gerek konusunun doa olduunu, sanaty ilgilendiren tek fleyin fiziksel evrenin zelliklerini ve davranfln gzlemlemek ve kaydetmekten ibaret bulunduunu savunan grfl; bilimsel zorunluluk prensibi ve deney metodunu esas alan sanat felsefesi ve edebiyat akmdr.
Bir sanat/edebiyat akm olarak natralizm; pozitivist ve determinist dflnce
zemininde XVIII. yzyln son eyreinde doup geliflen ve bilimsel gerekilik, nesnellik, toplumsal ifllev ilkelerine bal kalarak adafl insan fizyolojik yaps, irsi-
84
yeti, yaflad evre, ald eitim erevesinde ak ve yaln bir dil anlatmay esas
alan akmdr.
Realizm ve natralizmin zerinde birlefltikleri en temel ortaklk, gerek veya
gereklikin anlatlmasdr. Aslnda gerek; dolaysyla gerekilik, istisnasz
btn sanat akmlarnn ana problemlerinin baflnda yer alr. Akmlarn bu problemde birbirlerinden ayrldklar taraf, ncelikle gerekin ne olup olmad konusudur. nk tarih boyunca gerekin ne olduu konusunda fikir birliine varldn sylemek mmkn deildir. Akmlarn gerek ile ilgili olarak birbirlerinden ayrldklar bir baflka taraf ise, gerekin sanat/edebiyat eserinde nasl yanstlaca, yanstlmas gerektii veya yanstlabilecei konusudur.
Bu sebeple yukarda sz konusu ettiimiz genel anlaml bir realizm/gerekilik
aslnda, aflada bahsedeceimiz XIX. yzyl edeb akmndan ok daha nceki devirlerde de vardr. Yani XIX. yzyl ncesi dnemlerde de baz sanatkrlar, kendi
inanlar dorultusunda gereki ifade etme; hayat, doay, insan ve olaylar olduu gibi anlatma, aktarma endiflesi iinde olmufllar ve bu gayretlerinde de belli
baflarlara ulaflmfllardr.
Bizim burada sz konusu edeceimiz realizm, XIX. yzyln baflndan itibaren
yer yer ilk belirtileri grlmeye bafllayp, yzyln ortalarndan itibaren de ilkeleri
tespit edilerek sanat hayatna hkim olan ve pozitivist felsefenin zerine oturmufl;
gerein nesnel gzlemini esas alan sanat/edebiyat akmdr. Realizm, 1880lerden
itibaren yerini, kendinin ok ak bir devam durumundaki natralizme brakacaktr. Natralizm, Bat edebiyatlarnda 1880-1900 yllar arasndaki dnemde hkim akm durumundadr. Bununla birlikte realizm, -gerek anlayfl ve bunun yanstlmasndaki birtakm farkllklar dikkate alnmak kaydyla-, o gnden bugne hl varln srdren bir sanat anlayfldr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Sanat/edebiyat
SIRAeserinde
SZDE realizm ve natralizm akmlarndan nceki dnemlerde de gerekin ele alnd sylenebilir mi? Neden?
D fi VE
N E L MNATRALZMN DOUP GELfiT
REALZM
ORTAM
fiimdi realizm
S Ove
R Uayn zamanda natralizmin oluflumuna imkn veren sosyal, siyas, ekonomik, kltrel ve felsef zemini ksaca zetleyelim. nk dier akmlarda
olduu gibi, realizm ve natralizmin arka plannda da, dayand belli bir felsefe
DKKAT
ve epistemoloji (bilgi yaps) vardr.
Fransz htilli (1789), Fransz toplumunu olduu kadar dier Bat toplumlarn
SIRA
SZDE
da derinden
etkilemifl;
zellikle sosyal ve siyas hayat derinden sarsmfl; mevcut
kurum ve deerlerin pek ounu hrpalarken yeni deer ve kurumlarn oluflumuna zemin hazrlamfltr. htill sonras Bat dnyasnda, demokrasi, hrriyet, insan
AMALARIMIZ
haklar, orta snfn glenmesi hususlarndaki geliflmelere ramen, mezhep kavgalar, kralc-cumhuriyeti ekiflmeleri hl devam etmektedir. Nitekim Herton ve
Edwards, realizm
ve natralizmi, XVIII. yzyl Aydnlanma ann iyimser idealizK T A P
mi ve demokratik ideallerinin kflyle ortaya kan mitsizliin mahsul bir hayat felsefesi olarak grmektedirler.
te yandan
XVIII. yzylda Aydnlanma ana girip ardndan Sanayi an
TELEVZYON
bafllatan Avrupa, XIX. yzylda sanayileflme ve endstrileflmede byk geliflmeler
elde etmifl; elektrik, buhar ve matbaay bu sahann motor gc hline getirmifltir.
Sz konusu geliflmeler, bir taraftan toplum hayatna yeni imkn ve kolaylklar sa N Torta
E R N Esnfn
T
lar; zellikle
refahn arttrrken dier taraftan Avrupa lkelerinin dn-
N N
5. nite - Realizm, Natralizm ve Parnasizm
yann en gl ekonomik ve siyas gc hline gelmesine zemin hazrlamfltr. Bu

durum Bat lkelerini gerek kendi aralarnda gerekse dier dnya lkeleriyle ekonomik g savafllarna ve smrgecilie srklemifltir. ngiltere 1858de Hindistan, 1882de Msr ele geirerek Gnefl Batmayan mparatorluk hline gelir.
Fransa, Kuzey Afrika ve Uzak Douya uzanr. Bunlara Alman mparatorluu ve dier Avrupa lkeleri de eklenir. te taraftan ABD ve Japonya da ayn yoldadr.
Ekonomik geliflmeler, materyalist dflnce ve dnya grflnn yaygnlaflmasna
zemin hazrlamfl ve krklemifltir. Ayn geliflmeler, gerek toplum katmanlar gerekse milletler aras ekonomik dengeyi alt st etmifl ve atflmalara zemin hazrlamfltr.
Dier taraftan yine ayn asrda bilim alanndaki geliflmeler de hzn arttrarak
devam etmektedir. zellikle XIX. asrn ikinci yars, gerek zihniyet gerekse sonular bakmndan tam bir bilim asr olmufltur. Bu geliflmeler, zaman iinde doal
olarak nesnellii glendirmifl; nesnellik ve bilimselliin her fleyin tek ls hline gelmesi sonucunu dourmufltur. Nitekim pozitivizm, byle bir zeminde vcut
bulmufltur.
Bilindii gibi, klsik dnem Bat dflncesi ve bu dnemin klsik sanat, pltonik felsefe ve bu felsefenin Aristo tarafndan yorumlanmfl flekline balyd. Klsikler iin gerek, pltonik ideallerdi. Bir baflka ifadeyle, pltonik idealler, kavramsal gerekleri oluflturmufltu. Rnesans ve neo klsik edebiyatlarn insan ve gerek
kavramlar da bundan ok farkl deildi. Ardndan gelen klsik hmanizm, pltonik felsefe ile Hristiyanlk felsefesini sentez etmeye alflmflt. Ama, insann cennetten kovulmadan nceki durumuna ulaflmasn salamak; yani Tanrnn emriyle
zdeflleflmifl akl, eriflilmesi gereken bir hedef olarak kabul ettirmektir. Ancak XVIII. yzyln baflnda felsefede rasyonalizm (aklclk) ve psikolojide ampirizm (tecrbecilik) dounca, pltonik ve neopltonik idealler veya kavramsal gerekler tarihe karflr.
Realizm ve natralizm, kendisinden nceki edeb akmlarn savunduu kavramsal gerekilie karfl kar, onun yerine olgu gerekiliini (factual realizm);
bunun insan ve gerek kavramlarn sanat/edebiyata yerlefltirir. Zira realizm ve natralizm, ok byk lde pozitivizm zerine oturur.
Pozitivizm: Temeli daha nceki dnemlere ve Aydnlanma ana uzanmakla
birlikte (Hobbes, Locke, Newton, Leibniz, Berkeley, Saint-Simon), XIX. yzylda
Fransz filozofu Auguste Comte (1798-1857) tarafndan sistemlefltirilen kantlayc
bir doktrinin addr. Bir baflka ifadeyle pozitivizm; Genel olarak, modern bilimi
temel alan; batl inanlar, metafizik ve dini, insanln ilerlemesini engelleyen bilim ncesi dflnce tarzlarn reddeden dnya grfldr (Cevizci, 1999, s.707).
Pozitivist felsefe ise, pozitif bilimlerin verilerine dayanan rasyonalist bir felsefedir. Bu felsefenin temel amac, pozitif bilimler vastasyla btn olaylarn meydana
gelifllerindeki tabi ve deiflmez kanunlarn keflfetmek ve bir hkme balamaktr.
Ancak pozitivizmde olaylarn niin ve nedenleri ile urafllmaz. Pozitivizme gre, insan zihni, doa ve eflyann mahiyetini kavrayamaz. nsan zihninin kavrama
imkn, varl deneyle ispatlanabilenlerle snrldr. Bu noktada pozitif; llebilir,
tartlabilir, deneye sokulabilir ve faydal olan fleydir. Deneyle ispatlanamayan her
trl bilgi, teolojik veya metafiziktir ki, hayal mahsulnden baflka bir fley deildir.
Felsefenin grevi, pozitif bilimlerin stnde bir gereklik aramak deil, sz konusu bilimlerin sonularn sentez etmek ve sistemlefltirmektir. Bu sebeple pozitivist
felsefe, hibir dine ve bu dinlerin getirdii bilgi ve inanlara katlmaz. Comtea gre dinin dogmatik bilgi yaps dini bilgilerin sorgulanmasn engeller. Bu nedenle
din her hangi bir bilimsel arafltrmann nesnesi olamaz.
85
Pozitivizm niinlerle
uraflmaz, ama nasllar iyi
bilir
August Comte (1798-1857)
86
Ampirizm ile sosyalizmin sentezi olan pozitivizme gre, insan dflncesi tarih
iinde farkl devir yaflamfltr. Bunlar; teolojik-hayali, metafizik-soyut ve pozitivist-somut devirlerdir. Comte bu aflamalar flyle betimler: Teolojik dnem insann
tm varlyla kendi stnde bir gce inanmas ve teslim olmasdr. nsann olgunlaflma aflamas ve hmanist alglayfl ise metafizik dnemde bafllar. Hmanist anlayfln isellefltirilmesi insan son aflamaya taflr: Akln keflfi. Dikkat edilecek olursa
bu aflamalar Avrupann ortaa ve sonrasna paralel olarak tanmlanmfltr. Btn
toplumlar bu aflamalardan gemifl veya geecek; sonunda da pozitivist dneme
ulaflacaklardr. Zira teolojik, metafizik felsefeler, insan ve toplumlar mutlu etmeye yetmemifl; bundan sonra da yetmeyecektir. Tabi ki, pozitivist dnemde insanolu ne teolojiye ne de metafizie ihtiya duyacaktr.
Realizmin oluflmasna zemin hazrlayan sosyal, siyas, ekonomik, kltrel flartlar ve zerine oturduu felsef dflnce, hemen hemen btnyle natralizm iin
de geerlidir. Tek farkllk, natralizmin, realizmin douflunu hazrlayan etkenlere
ilave olarak determinizme dayanmfl olmasdr.
Determinizm: Felsefe szlkleri determinizmi flyle aklarlar:
Evrende olup biten her fleyin bir nedensellik balants iinde gereklefltiini, fiziksel
evrendeki ve dolaysyla da insann tarihindeki tm olgu ve olaylarn mutlak olarak
nedenlerine bal olduunu ve nedenleri tarafndan koflullandn savunan anlayfl. (Cevizci, 1999, s.223)
Zorunsuzluk ve hr iradeyi kabul etmeyip, fizik, ruh ve ahlk btn olaylar bir
takm zarur sebepler zincirinin zaruretle tayin ettiini iddia eden teori. (...) Determinizm bir fleyin dier bir fleyle flartlandrlmas, bir hdiseyi, onu meydana getiren
flartlarn btnyle tayin etmek manasna gelir. (Bolay, 1984, s.61)
Rasyonalizm ve pozitivizmin u noktas olan determinizm, sebep-sonu ilkesine bal pozitif bilimlerdeki genel sonularn dier alanlarda da (insan ve toplumun ferd, sosyal, kltrel, psikolojik hayatnda) geerli olduuna inanr. Ayn
flartlar altnda ayn sebepler, daima ayn sonular verir yargs, sz konusu dflncenin formle edilmifl ifadesidir. Her olay, belli bir sebebe baldr ve onun var
olabilmesi iin bu sebebin gerekleflmesi gerekir. Sebepler gereklefltiinde de o
olayn olmamas mmkn deildir. Her olay, bir ncekinin sonucu, bir sonrakinin
ise sebebidir. nsan ve toplum hayat da bu kurala baldr. Yani insann veya toplumun her hareketi, tavr ve davranfl, mutlaka bir madd sebebe baldr. Ayn sebep, tekrar ettiinde yine ayn hareket, tavr ve davranfl gerekleflecektir. nsann
sz konusu sebepler zincirine mdahale etmesi; dolaysyla olaylarn akfl seyrini
deifltirmesi mmkn deildir. Bu noktada irade hrriyetinden bahsedilemez.
Bunun iindir ki determinizm; imkn, mmkn, tesadf, mucize ve olaansty
kabul etmedii gibi, her trl manev deer, g (kader ve Tanr) ve insan iradesini de reddeder. Bu nedenle determinist yaklaflmlar kimi dflnrlerce bilimsel
kadercilik yapt iin elefltirilir.
Natralizmi hazrlayan ok nemli bir baflka dflnce, Charles Darwin (18091882)in Evrim Teorisidir. Darwin, 1856da yaymlad Eleme Yoluyla Trlerin Kkeni adl eseriyle, evrim teorisini ortaya koyar. Bu teoriye gre; evrenin, doann,
canllarn ve insann, bugn sahip olduu her trl deer ve nitelik, milyonlarca
yldr sregelen bir evrim sreci iinde elde edilmifltir. Hayatta var olabilmenin bir
zorunluluu olan evrim, sreklidir ve devam etmektedir. Sz konusu evrim sreci
iinde, bir alt tr, karakteristik deerlerini, daha uyumlu bir hayat iin, gen nesil-
87
lere aktarmakta ve glnn yaflamasn salamaktadr. Bir baflka ifadeyle evrim,

glnn yaflamasyla mmkn olmaktadr.
Darwinin sz konusu dflnceleri, Bat kltrlerinin geleneksel deerlerini ve
mevcut dinlerin domalarn kknden sarsmfl; din, gelenek ve bilim arasnda byk fikir kavgalarnn yaflanmasna zemin hazrlamfltr. Artk ilh kadercilik deil,
bilimsel kadercilik sz konusudur ve insan sosyo-ekonomik ve biyolojik kaltmn
mahsuldr anlayfl hkim olmufltur. Zira deneysel bilim metotlar, Ernest Renan
(1823-1892) tarafndan filoloji ve tarih; Hippolyte Taine (1828-1892) ve Sainte-Beuve (1804-1869) tarafndan da felsefe, tarih ve edebiyat elefltirisi sahalarna taflnp
uygulanmfltr.
Mesel Hippolyte Taine, sanat/edebiyat, pozitivist dflnce ve doa bilimlerinde kullanlan metotlarla sosyolojik olarak aklamaya alflr. Psikolojinin fizyolojiden ayr dflnlemeyeceini savunan Taine, sanatn ve sanat eserinin douflu
ve flekillenmesini temel faktre balar. Bunlar; rk, ortam/evre ve zamandr.
Taine rk kelimesini genetik miras deil de toplumsal olarak aktarlan karakteristik zellikler anlamnda kullanmaktadr (Bunu mill karakter olarak da deerlendirenler de vardr). Sanatkr (dolaysyla sanat eseri), ok byk lde iinde yaflad corafyann, mensubu olduu toplumun sosyal, siyas, ekonomik, kltrel ortamnn eseridir. Her sanat eseri ve sanatkr, tarih/edebiyat tarihi zincirinin halkalarndan birisidir. Dolaysyla kendinden nceki edeb gelenekle flyle veya byle
bir gbek ba vardr. Ayn fley gelecek iin de geerlidir. Sz konusu tavr, dorudan doruya insann determine edilmesi (belirlenmesi) dir.
Darwinin evrim teorisini kabul eden ve onu kendi saf bilimsel ve materyalist
felsefesi dorultusunda yorumlayan natralistler, Tanrnn ve ruhun varlna inanmazlar. Var olufl zincirinin son halkas olan insan, onlara gre henz evrimin ilk
safhalarn yaflamaktadr.
Sizce sanat/edebiyat neden felsef ekollerden etkilenir?
SIRA SZDE
REALZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE

D fi N E L M
NTELKLER
D fi N E L M
Gereki Olma: Elbette ki, realizmin -ad stnde- birinci sradaki ilke ve nitelii,
gerekiliktir. Romantizmin romantiklii, idealizmi, santimantalizmi
S O R U ve lirizmine
tepki gsterip karfl kan realizm, felsefede pozitivisttir. Yukarda belirtildii gibi,
pozitivizmin temel hareket noktas, geree ancak ve ancak bilimin emrindeki
DKKAT
aklla ulafllabilecei inancyd. stelik bu gerek, sadece bilimin zerinde konuflabildii madde ile snrlandrlmfl bir gerektir. Realist yazarlar da byle bir gereSIRA SZDE
in sanat eserine taflnmas endiflesi iindedirler. Bir baflka ifadeyle
realizm, klsisizm gibi, akl/saduyu ile yetinmez; bir anlamda akl bilimin emrine verir veya
gerei bilimle snrlamak ister. Bu sebeple realistler eserlerinde, romantikler gibi
AMALARIMIZ
olaanstlklere, mucizelere, tesadflere, hayal olanlara ve soyut genellemelere
yer vermezler.
Flaubert, bir mektubunda; Olaylar, bana grndkleri gibi
K ortaya
T A P koymakla,
bana doru grneni ifade etmekle yetiniyorum... Doruluu sanata sokmann daha zaman gelmedi mi? Tasvirin tarafszl o zaman kanunun yksekliine ve bilimin belginliine ulaflacaktr (Kantarcolu, 1993, s.46) der. Stendhale
gre ise roTELEVZYON
man; byk bir yolun stnde gezdirilen bir aynadr.
S O R U
DKKAT
N N
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Roman byk bir yolun
stnde gezdirilen bir ayna
T E L E(1783VZYON
gibidir Stendhal
1842)
NTERNET
88
flte byle, baym! Roman byk bir yolun stnde gezdirilen bir aynadr. Kh gklerin maviliini yanstr, kh yolun ukurlarnda biriken amuru; sonra da kalkar,
torbasnda ayna taflyan adam ahlkszlkla sulandrrsnz! Aynas, amuru gsteriyor diye, aynay sulandryorsunuz! Asl amurlu byk yolu, en ok da suyun
birikmesine, amur olmasna yol aan bayndrlk mfettifli sulandrlmal. (Stendhal, 1979, s.393)
Bununla birlikte realizmin sz konusu gerek anlayfln ve afladaki gzlem ve

nesnellik endiflesini, bir aynann yanstmas ile efl deer olarak grmemek gerekir.
Realist sanatkr, geree ncelikle kendine ait bir perspektifle yaklaflacak; buna
gre gerekte birtakm semeler, ayklamalar ve yeniden dzenlemeler yapacaktr.
Aksi takdirde eser, lzumlu lzumsuz bilgi yn olmaktan teye geemeyecek;
tarih, hatra, biyografi ve belgesel snrlar iinde kalacaktr. Bu noktada hatrlanmas gereken bir baflka husus da fludur: Sanatn gerei ile hayatn gerei
ayr fleylerdir.
Gzleme nem Verme: Gereklik endiflesi, realistleri tabi olarak gzleme
gtrr. nk sanatkrn masasnda oturarak, hayaller kurarak toplum, insan, doa gereini yakalamas mmkn deildir. Unutmamaldr ki, realist sanatkrn temel ilkesi; Hayale kaplmamak, hakikatten ayrlmamaktr. Bu sebeple onlar dfl
dnyaya, topluma, insana aktrlar. Eserlerini inandklar gerek anlayflna uygun
bir biimde kaleme alabilmek iin lzumlu olan malzeme, bilgi ve belgeleri toplayabilmek dflncesiyle gzlemde bulunur, arafltrp soruflturur, bilgi ve belge toplarlar. Zira baflka trl geree ulaflmak mmkn deildir. Nitekim Tolstoy, Harp
ve Sulh romann yazabilmek iin elinde haritalarla, tam iki gn at srtnda savafl
alannda dolaflr. Alphonse Daudetin gn gnne tutulmufl bir yn defterleri
vardr. Edmond de Goncourt, bir eserini yazmadan nce kadn okuyucularndan,
samim itiraflarn ihtiva eden mektuplar yazmalar ve hatra defterini gndermelerini ister.
Edmond de Goncourtun afladaki cmleleri, realistlerin gerekilik endiflelerini ok daha iyi ifade eder:
Tarih, yazl belgelerle meydana getirildii gibi bugnk roman da anlatlmfl veya
tabiattan kartlmfl belgelerle vcuda getirilmektedir. Tarihiler gemiflin anlatclar, romanclar da bugnn anlatclardr. (Kantarcolu, 1993, s.47)
Gustave Flaubert, Maupassanta bu konuda flu tte bulunur:

Her fley grmekten ibarettir. Grmek ama doru grmek. Ustalarnn gzyle deil
kendi gzlerinle ve doru grebilmek iin daha beklemen lzm. Bir sanatnn orijinallii, byk fleylerde deil, nce kk fleylerde grlr. fiaheserler, basit konular zerindeki ayrntlardan meydana gelmifltir. (Kabakl, C.I, 1978, s.354)
adafl nsan ve Toplumu Anlatma: Realizmin gerek ve bunu elde etmek

iin kullanlan yntem durumundaki gzlem ilkeleri, elbette ki insan ve toplum
iindir. Bir baflka ifadeyle, realizmde sanatn konusu ve amac, adafl sosyal insan
ve toplum hayatnn nesnel bir biimde sanat eserine aktarlmasdr. Bu sebeple
realistler, toplumun her katmannda ve her ortamnda yaflanan hayat (saray, kflk olduu kadar herhangi bir evi, pansiyonu, kulbeyi; flehri olduu kadar ky),
bu hayatn her trl insann (aristokrat, ruhban olduu kadar burjuvay, kyl-
y, ifliyi) ve onlarn bin bir eflit meselelerini; daha ak bir ifadeyle, gzeli olduu kadar irkini de n yargsz bir biimde tasvir etmifllerdir. Stendhalin roman ve
romanc ile ilgili yukardaki dflnceleri, bu hususun ak delilidir.
Bu genel grnmle birlikte, realistlerin daha ziyade orta ve alt tabakaya mensup insanlar zerinde younlafltklar grlr. Sz konusu younlaflmada da tipleflme dikkati eker. Tipleflen insan, kendine has karakter nitelikleriyle belirginleflmez. O, toplumun ounluunu oluflturan insanlardan herhangi birisidir ve daha
ok mensubu olduu snfn ortak niteliklerini temsil eder. Ksacas tip; kendine
has sosyal, kltrel, psikolojik ve davranfl nitelikleriyle deil, mensubu bulunduu
grup veya snfn ortak deerleri erevesinde belirginleflmifl ve o grup veya snfn
temsilcisi durumundaki insandr (retmen tipi, ifli tipi, kyl tipi vb.). Byle bir
insann edeb eserde ele alnmas, ayn zamanda toplumun byk bir kesiminin
anlatlmas demektir. Zaten yazarn amac da, toplumdan soyutlanmfl bir insan
deil, mmkn mertebe toplumu ve devri yanstabilecek; onun ok ak bir gerei olabilecek insan yanstmaktr. Bu yaklaflm kkenini Aristonun olas gerekliin genellemelere dayanan tiplerle aktarlmas grflne dayanr.
Realistler, sz konusu insan ele alrlarken, natralistler gibi, insan gereini bilimin verileri ile snrlamazlar. nsann iinde bulunduu durumun gereklii kadar
yakn gelecekteki ideallerine de yer verirler.
Realistler, deiflim sreci iindeki insann ruh bymesini anlatmann yannda
ve buna paralel olarak toplumun ve toplum deerlerinin deiflim srecini de anlatmaya veya en azndan sezdirmeye alflrlar. Tarih fluuru diyebileceimiz bu hususu Wellek, tarihilik olarak isimlendirir ve flyle tarif eder: Tarihilik; bir romanda deiflen tarih deerlerin yaflandklar sreci roman karakterlerinin yafladklar olufl sreci iinde vermektir (Wellek ve Warren, 1982). Realistler, adafl toplumun gnlk hayatn esas alr ve bu hayatn btnn yanstmaya alflrlar. Gerekler arasnda da gzel-irkin, iyi-kt, faydal-zararl seimi yapmazlar.
Realizmin gerekilii, sadece dfl ile snrl deildir; i gereklik de en az
onun kadar nemlidir. Yani insann dfl grnfl, iinde bulunduu mekn ve yaflad somut olaylar kadar, o meknda o olaylar yaflayan insann psikolojisi; olay
ve meknn bu psikolojide yaratt deiflimler de anlatlr. gereklii ne karmaya, psikolojik realizm denir.
Bunun dflnda realizmde, zaman iinde ve lkelere gre, gerek ve objektiflik
ilkelerinin farkl yorumlanp uygulanmasndan kaynaklanan birtakm alt gruplandrmalar da yaplmaktadr. Bunlar; Elefltirel Gerekilik ve Toplumcu Gerekiliktir.
Elefltirel Gerekilik: Realizmin bafllangcndan itibaren dikkati eken bu tavr; gzlemlenen bireysel veya toplumsal gereklerin belli bir dnya grfl ekseninde elefltiriye tbi tutularak anlatlmasn esas alr. Balzac, Stendhal, Guy de Maupassant, Charles Dickens, George Eliot, Maksim Gorki, Tolstoy, ehov vb. yazarlar, sosyal, ekonomik, kltrel, siyas flartlar iinde ele aldklar insan/insanlar,
olaylar, durumlar belli bir elefltiri szgecinden geirerek dikkatlere sunarlar. Ancak bu elefltirel tavr, hibir zaman angaje edebiyat seviyesine dflmez.
Toplumcu Gerekilik: Bu tavrda gerek ve gerein elefltirilmesi ile snrl
kalnmaz; elefltirilen durumdan kfl iin bir yol da gsterilir. stelik gerek ve gerein elefltirisi, teklif edilen yola gre flekillenir. Rusyadaki 1917 Ekim Devriminden sonra belirginleflen; 1934ten sonra bsbtn parti ideolojisinin emrine girmifl
olan toplumcu gerekilik, ok byk lde Marksizme ve Marksist ideolojiye
dayanr. Bu sebeple Toplumcu Gerekilik, Sosyal Gerekilik, Sosyalist Gereki-
89
90
lik, Marksist Gerekilik byk lde ayn anlayfl ifade eder. Maksim Gorki,
Anatole France, Ernest Hemingway, John Steinbeck vb. yazarlar baz eserleriyle bu
gruba dahil edilebilirler.
Mekn ve evreye nem Verme/Tasvir Etme: Realistlerin gerekilik ve
bunun sonucu durumundaki gzlem endiflesi, onlarn eserlerinde mekn/evre unsurunun nem kazanmas ve tasvir tarz anlatmn daha youn bir biimde kullanlmasna zemin hazrlamfltr. Mekn unsurunun nem kazanmas, tasvirin younlaflmasnn bir baflka sebebi, mekn/evrenin insan ruhu zerinde tesiri olduu
inancdr. Evimizdeki herhangi bir eflyadan bahemize, bulunduumuz flehirden
iinde yafladmz toplumun flartlarndan iklime kadar uzanan evre/mekn, bizim
karakterimizin flyle veya byle flekillenmesinde nemli bir tesire sahiptir. Elbette
ki, sz konusu tesir, tek tarafl deil, karfllkldr. Yani bizim de evre/mekn zerinde deifltirici tesirimiz vardr. O hlde bir insann gereki bir biimde anlatlabilmesi iin, onun dfl grnfl ve iinde yaflad mekn btn ayrntlaryla tasvir edilmesi gerekir. Bir anlamda, dfl gereklik, i gerekliin aynasdr. Bu sebeple realistlerin eserlerindeki uzun tasvirler, romantiklerde olduu gibi, tasvir iin
tasvir deildir. Tasvir, o meknda yaflayan insann karakterini, kltrn, ekonomik durumunu, i dnyasn yanstmada ciddi bir iflleve sahiptir. Edmond de Goncourt bu konuda flunlar syler:
Anlayflmza gre, grlen fleylerin ve evrelerin tasviri, romanda tasvir iin tasvir
yapmak deildir. Tasvir, okuyucuyu bu fleylerden ve bu evrelerden fflkracak heyecana elveriflli belli bir evreye gtren vastadr. (Yetkin, 1967, s.103)
Bu noktada belirtilmesi gereken bir baflka husus; realizmde tasvirin znel deil, nesnel olmasdr. Yani mekn/evre/dfl dnya, olduu gibi ve gerek izgileriyle tasvir edilir. Yazar kendi ruh hline veya keyfine gre mekn deifltiremez.
stelik bu tasvir, yazarn gzyle deil, o meknda yaflayan veya o mekn ilk defa gren kahramann gzyle yaplr. Bylece hem meknn o insan zerinde
uyandrd tesirler verilmifl hem de o insann sosyal ve ekonomik durumu, kltr, karakteri, zevk ve eilimleri sezdirilmifl olur.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Flaubertin Madame
Bovary romanndan alnan afladaki tasvirlerin realist olduu syleSIRA SZDE
nebilir mi? Niin?
D fi evi:
NELM
Bovarylerin
Evin tula cephesi sokan, daha dorusu yolun tam stndeydi. Kapnn arkasna
ksa yakalS bir
bir dizgin, kara meflin bir kasket aslmflt; bir kfleye atlmfl ve
O R palto,
U
amuru henz temizlenmemifl bir ift amurluk da yerde srnyordu. Sa tarafta
salon, yani hem yemek yenen, hem de oturulan oda vard. Tavana yakn ksm ak
DKKAT
renk ieklerle ssl kanarya sars duvar kd, bezi iyice gergin olmadndan havalanp duruyordu; kenara krmz zh dikilmifl beyaz pamuk bezinden perdeler,
SIRA
SZDE birbirine kavufluyordu; flminenin dar sve pervaznn zerinpencereler
boyunca
de, yumurta biimi karpuzlar altna konulmufl bir ift flamdann arasnda Hippokrates hekim heykeli bir alar saat deta kuruluyordu. Sofann br ucunda CharAMALARIMIZ
lesn muayene odas vard; tahminen alt ayak geniflliinde olan bu kk odaya
bir masa, iskemle ve bir koltuk konmufltu. ... (s.48-49)
N N
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Berthenin stnineliini yapan Madame Rolletin evi:

Evin, zemin katnda bulunan biricik odann dibinde, duvara dayal perdesiz genifl bir karyola vard; camlarndan biri krld iin, zerine yuvarlak bir mavi kt yapfltrlmfl pencerenin nnde bir hamur teknesi duruyordu. Kapnn arkasndaki kflede, bulaflk musluunun tafl altnda, azna tavuk ty taklmfl zeytinya fliflesinin yanna parlak ivili pabular dizilmiflti; tozlu flminenin zerine, akmak tafllar, mum ve kav paralar arasna bir Mathieu Laensberg atlvermiflti.
(s.103)
Nesnel Olma: Realizm, sanatkrn eseri karflnda nesnel olmasn ister. Yazar,
eserin dnyasndan kendini ekmeli; olaylar, kahramanlar, meknlar karflsnda tarafsz olmal; romann dnyas ile kendisi arasnda bir mesafe koymal; olaylarn
akfln eflitli sebeplerle kesmemeli; kendi duygu, dflnce, zevk ve tercihlerini
btnyle eserin dflnda tutmal; bir ahlk deil bir befler anatomist olduunu
unutmamaldr. Onun grevi, gzlemledii gerei, deifltirmeden, bozmadan,
abartmadan olduu gibi ifade etmektir. Eserin kompozisyonu, sadece meknlarn
seilmesi, olaylarn determinizm ve manta uygun olarak dzenlenmesinden ibarettir. Nitekim Balzac, gerek roman yazarnn kendisi deil Fransz toplumu olduu; kendisinin sadece kalemini ynlendirdiini syler. Sz konusu nitelik, realist
roman, geleneksel veya romantik romandan farkl klan temel deerlerden birisidir. fiyle ki: Nesnel yazar roman kiflilerini, ortam ve zaman bir kamerann gznden aktarr gibi uzak bir bakfl asyla tasvir eder. Romantik bir yazar ise tanrsal
bir anlatc gibidir. Roman kiflilerinin aklndan geenleri, gelecei ve olaylarn asl
nedenlerini bildiini gsterir. Dolaysyla znel bir anlatm vardr.
Olaylar Snrlama: Tasvire verilen byk nemin yannda realistler, roman,
hikye ve tiyatrolarnn olay rgsndeki dram ve olaylarn eserin btnl iindeki ifllevini en aza indirmeye alflrlar. Gerekilik ve nesnellik ilkeleri, onlar,
olay rgsn teflkil eden olaylar zincirinin gnlk hayatn doal ve alelde olaylarndan semeye zorlar. Tarih veya gemifl olan deil, flu an tercih edilir. Zira
nemli olan iinde yaflanlan topluma ayna tutabilmektir.
Realist hikye ve romann olay rgs, ok byk ve nadir olaylardan deil,
gnlk hayatn iinde her zaman rastlanabilecek veya yaflanabilecek sradan olaylardan oluflur. apraflk olaylar, okuyucunun merakn kamlayan byk hdiselerden kanlr. Zira bunlar, iinde yaflanlan hayatta her gn, her yerde ve herkesin yaflad gerekler deildir. Ayrca olaylar ok salam bir sebep-sonu ilkesi dhilinde geliflir; olaanstye, tesadfe, flaflrtcya yer verilmez. Bu konuda Goncourt Kardefller; Ben ve kardeflim her fleyden nce, romanda vakay ldrmeye alfltk. derken; Daudet; Bafllarndan hibir mhim vaka gemeyecek olan insanlarn romann, yani hayatlarn yazmak, en doru yol deil midir? (Yetkin, 1967,
s.52) diye sorar. Sz konusu anlayfl, realist eserlerde zaman zaman olaylar aras
birlik yokluu veya kopukluuna kadar uzanabilir.
Dramatik Roman: (Burada dramatik kelimesinin ackl, hznl anlamnda kullanlmadn dikkat edilmelidir). Realist roman, daha nceki dnemlerin alfllmfl roman tarz snrlar iinde flekillenir; ancak kendine has birtakm nemli
farkllklar da vardr. Sz konusu farkllklarn baflnda da -yukarda izah edilen
gerekilik, nesnellik, adafl insan ve toplumu anlatma ve olaylar snrlandrma ilkelerinin dflnda-, dramatik roman olmas gelir.
91
92
Dramatik roman, kurgusal dnyann tanrs durumundaki hkim veya kahraman anlatclarn sonu gelmez anlatmalar, zetlemeleri, zmlemeleri, yorumlar
ve znel tasvirleri yerine, ok byk lde sahneleme/gsterme tarz/tekniine
dayanr. Olaylar, anlatcnn anlatmas yoluyla deil, okuyucunun gz nnde
canlandrabilecei biimde verilir; dramatize edilir. Anlatc, bilgilik ve khinlik
taslamaz. Bylece dnn anlatlan romanndan modern romann ilk basama olan dramatik romana geilmifl olur.
Dramatik romanla birlikte yazar ile eser arasnda gbek ba btnyle koparlr. Yazar, romannn kurgusal dnyasna mdahale etmez; kendini bu dnyadan
uzaklafltrr. Artk ondan beklenen, ok ak bir nesnelliktir.
Dramatik roman, snrl bir mekn ve zaman iinde, gnlk basit olaylar evresinde baflkahramann ruh tecrbesi zerine younlaflr. Dier kahramanlar, baflkahramann ruh byme srecinde ihtiya duyulduu lde kullanlr. Bu noktada dramatik romann merkez gc baflkahramandr. Sz konusu kahramann ruh
byme sreci, bu srecin deiflik evreleri, bunun dfla yansyan tepkileri dramatik bir biimde sergilenir.
Dramatik roman, genellikle bir tek merkez tema zerine kurulur. Bunun dflndaki birka alt tema, dorudan doruya merkez temaya baldr ve eflitli ynlerden onu destekler. Asl temay ilgilendirmeyen hibir konu veya dflnceye; karakter ve olaylara yer verilmez (Kantarcolu, 1988, s.29-31).
Sanata Gereklik ve Gzellik fllevi Ykleme: Realizmde sanat, gerek ve
gzellik iindir. Sanata bunun dflnda din, ahlk, sosyal bir ifllev yklenemez. Sanatkr, gzlemledii gerei, estetik bir biimde ifade etme amacnn dflnda herhangi bir amala kullanamaz. Bu konuda nesnel olmak mecburiyetindedir. Baflkalar da bu tutumu yznden ne sanatkr ne de eserini tenkit edebilir. Flaubertin
flu cmleleri, sz konusu prensibi daha da netlefltirecektir:
Gzel slpla yazan sanatlara fikir ve ahlk gayelerini ihmal ettikleri iin kflyorlar, sanki doktorun gayesi iyilefltirmek, blbln gayesi de sadece tmek, sanki
sanatn gayesi de her fleyden nce gzellik yaratmak deilmifl gibi. (Yetkin, 1967,
s.53)
Realistlerin bu anlayfllar, onlarn sanat sanat iindir grflnde olduklar

anlamna gelmez. Nitekim onlar byle bir anlayfla karfldrlar ve ok byk lde elefltirel gerekilik snrlar iinde kimliklerini bulurlar. Sanatkrn pratik, yararl, elendirici olmayan felsef bir amac vardr (Gker, 1982, s.56).
Realist sanatkr, insann adafl gereini, sadece olduu gibi anlatmak veya
gstermekle yetinmez; olmas gerektii durumu da birtakm sosyal tipler vastasyla vurgulamaya alflr. Bu sebeple; Realist eserlerden din, ahlk, sosyal bir sonu; bir ders kmaz m? sorusuna tamamiyle hayr diyebilmek mmkn deildir. Mesel Madame Bovaryden her okuyucu kendi durumuna gre birtakm dersler karabilir. Ancak Flaubertin amac bu deildir. Realist yazar, gerei, estetik
bir biimde sanatn imknlar dhilinde dile getirir. Buna ramen eserden bunun
dflnda bir sonucun kmas veya karlmas, sanatkrn problemi deil, okuyucunun problemidir.
Toplumcu gerekilerin, gzellikle-gereklik arasndaki dengeyi bozarak sanat inandklar ideoloji iin kullandklar ve onu bir vasta hline getirdiklerini belirtmemiz gerekir.
Salam ve Titiz Bir Dil ve slp Anlayfln Benimseme: Realist yazarlar zellikle Flaubert, Goncourt Kardefller, Daudet, Maupassant-, edebiyat eserinin dil,
slp ve biimine byk deer verirler. nk sanatn amac, gerei nesnel ve
estetik bir biimde ifade etmektir. Eserin z, biim, dil ve slbu arasnda ruh-beden uyumu gibi bir uyum olmaldr. Afladaki cmlelerinde Maupassant, ustas
Flaubertin bu konudaki dn dile getirir:
Sylemek istediimiz her ne olursa olsun, o fleyi en iyi izah edecek bir kelime, en iyi
canlandracak bir fiil, en gzel niteleyecek bir sfat vardr. fiu hlde, o kelimeyi, o fiili, o sfat bulana kadar sabrlca aramamz lzmdr. (Kabakl, C.I, 1978, s.356)
Realistler, dil ve slp endifleleri bakmndan, romantiklerin tumturakl, sun,

ssl, savruk dil ve slplarna; soyut genellemelerine, alegorik ifadelerine ve
sembolik dflnce biimlerine deil, belli lde klsiklere yaklaflrlar.
REALSTLER VE ESERLER
(Ad geen yazarlar ve eserleri, yzde yz bu akm snrlar iinde deerlendiriliyor fleklinde anlafllmamaldr.)
Stendhal (1783-1842): Fransz yazar. Roman, hikye, seyahat, hatra trlerinde eserleri bulunan Stendhalin en neli iki roman Krmz ve Siyah ile Parma
Manastrdr.
Honore de Balzac (1799-1850): Dnya roman trnn en byk yazarlarndan biri olarak kabul edilen Fransz yazar. nsanlk Komedyas ana bafll altnda toplad romanlarndan birka; Eugenie Grandet, Goriot Baba, Vadideki
Zambaktr.
Prosper Merime (1803-1870): Fransz hikye ve roman yazar. Eserleri: Colomba, Carmen, Matteo Falcone, Tamango (hikye), Chronique du regne de Charles IX (roman).
Nikolay Gogol (1809-1852): Roman, hikye ve tiyatro trlerinde eserler veren
Rus yazar. nemli eserleri; Dikkanka Yaknndaki iftlikte Akflamlar, Mirgorod
Hikyeleri, Petesburg Hikyeleri (hikye), l Canlar (roman), Mfettifl, Bir Evlenme, Kumarclardr (tiyatro).
Charles Dickens (1812-1870): ngiliz yazar. Pickwickin Katlar, Oliver
Twist, Antika Dkkan, David Copperfield, Byk mitler nemli romanlardr.
Theodor Storm (1817-1888): Alman flair ve yazar. Eserleri: Gedichte, Immense, Camn Altnda, Eine Malerarbeit, Ekennof.
van Turgenyev (1818-1883): Rus yazar. nemli eserleri; Bir Avcnn Notlar
(hikye), Rudin, Bir Asilzde Yuvas, Babalar ve ocuklar (roman), Kyde Bir Ay,
Taflral Kadndr (tiyatro).
George Eliot (1819-1880): ngiliz yazar. Eserleri: Rahip Hayatndan Sahneler,
Silas Marner.
Gustave Flaubert (1821-1880): Realizmin kurucusu ve en nemli temsilcisi
olarak kabul edilen Fransz yazar. Salam slbu ile tannan yazarn nemli eserleri; Madam Bovary, Salambo, Duygusal Eitim ve Hikyedir.
Fiodor Mihaylovi Dostoyevski (1822-1881): Dnya ve Rus romannn en
byk yazarlarndan birisi. l Bir Evden Anlar, Su ve Ceza, Budala, Karamazof Kardefller, nsancklar, Kumarbaz, Ecinniler romanlarndan birkadr.
93
94
Goncourt Kardefller: Edmond de Goncourt (1822-1896) / Jules de Goncourt (1830-1870) isimli kardefl Fransz yazarlar. Ortak eserleri: Manette Salomon,
Journal, Renee Mauperin, Germinie Lacerteux, Madame Gervaisais.
Lev Nikolayevi Tolstoy (1828-1910): nl Rus yazar. nemli eserleri; Harp
ve Sulh, Anna Karanina, lmden Sonra Dirilme, van lyiin lm (roman),
Yaflayan l, Karanln Kudretidir (tiyatro).
Marc Twain (1835-1910): Amerikan yazar. Seyahat, otobiyografi, hikye ve
roman trlerinde eserler veren Twainin belli bafll eserleri; Tom Sawyerin Maceralar, Mississippide Hayat, Huckleberry Finnin Maceralardr.
Alpnonse Daudet (1840-1897): Fransz realist ve natralist yazar. Eserleri: Deirmenimden Mektuplar, Pazartesi Hikyeleri (hikye), Taraskonlu Tartaren,
Jack, Sapho (roman).
Guy de Maupassant (1850-1893): Ad natralistler iinde de zikredilen Fransz
hikye ve romancs. yzn zerinde hikye (Tombalak, Ayfl, Kk Roque)
ve Bir Hayat, Gzel Dost, lm Kadar Ac isimli roman kaleme almfltr.
Paul Bourget (1852-1935): Psikolojik romann gl isimlerinden Fransz yazar. Eserleri: adafl Ruhbilim Denemeleri, Yeni adafl Ruhbilim Denemeleri, Bir
Kadnn Yalanlar, Mavi Dfles, mez, Cruelle Enigme, LEtape, Cosmopolis.
Daniel Defoe (1659-1731): ngiliz yazar. Eserleri: Robinson Crusoe, Memories
of a Cavalier, Colonel Jacque, Moll Flanders, Roxano.
Anton ehov (1860-1904): Hikye trne yeni bir tarz kazandrmfl Rus yazar. Belli bafll eserleri; Hikyeler (hikye), Mart, Vanya Day, Kzkardefl, Viflne
Bahesidir (tiyatro).
Maksim Gorki (1868-1936): Rus yazar. Eserleri: Ana, Kifli, Artamanovlarn
fli, Klim Samginin Hayat (roman), Tecrbeler ve Hikyeler, Hikyeler (hikye),
Ayaktakm Arasnda (tiyatro).
Ernest Hemingway ((1899-1961): Nobel edebiyat dl sahibi Amerikan yazar. Silahlara Veda, anlar Kimin in alyor, htiyar Balk, Klimanjaronun
Karlar, Gnefl Yine Doar nemli romanlardr.
John Steinbeck (1902-1966): Modern Amerikan edebiyatnn yazarlarndandr.
Hikye ve roman trlerinde eserler veren yazarn nemli romanlar; Altn Kupa,
Cennet ayrlar, Kenar Mahlle, Fareler ve nsanlar, Gazap zmleri, Sardalya
Soka, Ay Batt, Aflk Otobs, Cennet Yolu, ncidir.
NATRALZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE

NTELKLER
nite bafllangcnda natralizmin kelime ve kavram anlam ile doup gelifltii ortam
anlatmfltk. Claude Bernard ve Hippolyte Tainein genifl lde tesirinde kalmfl olan
Emile Zolann 1880de bildirisi (Le Roman Experimental/Tecrb Roman) hazrlanp
edebiyata taflnan ve ok byk lde onun tarafndan temsil edilen natralizmin sanat/edebiyattaki ilke ve niteliklerini flu flekilde sralamak mmkndr:
Bilimsel/Deneysel Gerekilii Esas Alma: Natralizm, realizmin daha u
ve radikal hli olduuna gre, natralistler iin de birinci sradaki prensip gerekilik olacaktr. Elbette bu, dfl dnyann, doann, insann, toplumun ve hayatn,
pozitivist bir anlayfl iinde rasyonel bir tasvir ve anlatmn esas alan gerekiliktir. Natralistler gerekiliklerini realistlerden daha da ileri gtrr ve onu bilimsel/deneysel gerekilik seviyesine ykseltirler.
Yukarda anlatld gibi realistler, gerei yakalamak iin gzleme byk deer verirlerdi. Natralistler gzlemci gerekilikle yetinmeyip deneysel gerekilike
uzanrlar. Gzlem; olaylarn, -bal olduklar sebep ve kanunlarn bulmak iin- doada getii/yafland gibi incelenmesidir. Gzlemde olaylara dflardan mdahale sz konusu deildir. Bu sebeple gzlemci pasiftir. Hlbuki deneyci aktiftir. O,
gzlemci gibi olaylar sadece dflardan seyretmez; olaylarn oluflumuna bizzat mdahale eder. nk deney; olaylarn, deneyci (insan) tarafndan hazrlanmfl laboratuvar flartlar altnda yeniden oluflturulmas/gereklefltirilmesi ve bu erevede
incelemesidir. flte natralistler, pozitif bilimlerde geree ulaflmada baflvurulan
deney metodunu, sosyal bilimlere ve sanat/edebiyata taflyp uygulamaya alflrlar.
Bu noktada natralist yazarlar, deneysel roman tr ile karflmza karlar.
Deneysel romann temel zellii fludur: Sosyo-ekonomik evre ve biyolojik irsiyetin mahsul olduuna inand insan gerei peflinde olan yazar, ncelikle toplumu, insan, doay ve olaylar ciddi bir gzleme tbi tutar. Bu gzlemler onu, doruluuna flphe edilmeyen bir kanaat veya varsayma gtrr. Mesel natralist
yazar, a ve susuz braklan bir insan gzlemler. Bu insan yavafl yavafl fizik aktivitesini kaybeder; belli bir zaman sonra da lr. Sz konusu yazar grmfltr ki,
a ve susuz braklan bir insan, belli bir zaman dilimi iinde lmektedir. Yani bu
insann lm sebebi flu kadar zaman a braklmfl olmasdr. Bu sonu, onun iin
bir varsaymdr. fiimdi sra bu varsaymn edeb eserde ispatna gelmifltir. Yine gerekten hareket ederek sk bir sebep-sonu iliflkisi ve mantk dokusunun hkim olduu kurgusal bir dnya kurar ve bu dnyada yaflanan olaylar zinciri iinde kafasndaki hipotezi gereklefltirir. Bylece eserin sonunda ulafllan sonu, eserin baflndaki hipotezin aynsdr. Bu noktada yazarn, laboratuvarda birtakm hipotezleri tekrar tekrar deneyen kimyacdan fark yoktur. Gzlenmesi zor olan olaylarda ilm eserlerdeki sonulardan da faydalanlabilir.
Emile Zola, deneysel roman konusunda ok byk lde Claude Bernardn
Tecrb Hekimlie Girifl adl kitabndan faydalanmfltr. Ad geen kitabyla Bernard, daha nceden kader ve zeknn nem tafld tp ilminin, fizik ve kimya gibi deney metoduna bal bir ilim hline gelmesine hizmet etmifltir.
Nesnel Olma: Bir nceki maddede de grlecei gibi, natralizmin gerekilik endiflesi realistlerden ok daha ileri seviyededir. Nitekim bu endifle onlar pozitif bilimlerin deney metodunu edebiyata taflmalarna sebep olmufltur. Mademki
edebiyatta pozitif bilimlerin gerekilii geerlidir, o zaman yazar da buna uymak
mecburiyetindedir. Yani o da eserinin konusu ve kahramanlar karflsnda, en az
bir bilim adam kadar tarafsz ve nesnel olmak mecburiyetindedir. Nasl bir biyolog bitkiler karflsnda, Bu gzel, bu irkin; bu faydal, bu zararl gibi peflin fikir
taflyamaz veya byle bir ayrma gidemezse; bir kimyac oksijene sevgi, azota nefret duyamazsa, natralist sanatkr da olaylar ve insanlar karflsnda iyilik-ktlk,
doruluk-yanlfllk, gzellik-irkinlik ayrm yapamaz.
Nitekim natralizmin lideri durumundaki Emile Zola bilimsel roman kaleme
almak dflncesiyle, Dr. Claude Bernardn insan dflndaki canl varlklarn incelenmesi iin gelifltirdii deneysel tpla ilgili eserinden genifl lde faydalanr ve o
eserdeki hekim kelimesinin yerine romanc kelimesi koymann, bunun iin yeterli olacana inanr.
Ben burada sadece bir tatbik ameliyesi yapacam, nk tecrb metot, Claude
Bernard tarafndan Tecrb Hekimlie Girifl adl kitabnda, fevkalde bir maharetle
kurulmufltur. Yetkisi kat olan bir limin yazd bu kitap bana salam bir temel
hizmetini grecektir. Teflrih edilen her meseleyi onda bulacam. Hem de eserin bana lzumlu olan fkralarn, reddedilemez deliller olarak zikretmekle yetineceim.
95
96
fiu hlde yapacam fley sadece metni iktibas etmekten ibaret kalacaktr. nk
Claude Bernardn arkamda kendimi her ynden mdafaa edeceine gvenim var.
Dflncemi daha ak bir hle getirmek, ona ilm bir hakikatin kuvvetini vermek iin
ou zaman hekim kelimesi yerine romanc kelimesini koymak bana yetecektir.(Martino, 1958, s.31)
Bununla birlikte Zola, yllar sonra bu tutumunun yanlfl olduu kanaatine vararak piflman olur. Ben cahilin biriyim. Bilim ya da felsefe adna konuflacak hibir
yetkim yok. Asln isterseniz ben sadece bir yazarm... Edebiyat alanna bir bilginin
kat yntemini getirmeyi denemekle dar kafallk ettim. (Gker, 1982, s.62)
nsan Fizyolojik Yaps, rsiyeti, evresi ve Ald Eitimi Balamnda
Ele Alma: Btn edebiyat akmlarnda olduu gibi, natralist sanatn temel konusu da insan ve toplumdur. Natralistler insan ele almada onun fizyolojik yaps, irsiyeti, yaflad evre ve ald eitimi ne karrlar ve bu erevede insan gereine ulaflmaya alflrlar. Darwinin dflncelerinin esas olduu sz konusu yaklaflmda, insann hr iradesi, manev deerleri, psikolojisi dikkate alnmaz. Zira onlara gre insann her trl davranfl, hareketi, tepkisi, arzusu, psikolojisi, dflncesi, klk kyafeti, konuflma tarz; ksacas kaderi, tamamyla madd ve sosyal evrenin, irsiyetin, fizyolojinin ve eitimin sonucudur.
Bildiimiz anlamda ruha inanmayan natralistlere gre ruh, organlarn fizyolojik iliflkilerinin btn; fikir ve duygu ise, beyin ve organizmann rndr. Bir anlamda onlara gre insan, dier canllardan farkl olmayan bir yaratktr. Bylece
natralistler, akl ve hr irade ile ok yakn alkas bulunan karaktere inanmaz; irsiyet ve fizyolojinin eseri durumundaki huya ynelirler. Zira natralizmde Tanrsz bir dnyada insan, kimyasal bir etki-tepki maddesi olarak tanmlanmfl, canl
doadaki bitki ve hayvanlarla ayn seviyede grlmfltr. XVIII. yzyla kadar hkim olan Prtanizmin ilh kaderciliinin yerine bilimsel kadercilik hkim olmufl
ve insan sosyal, ekonomik evrenin ve biyolojik kaltmn mahsul olarak tanmlanmfltr. Edebiyatta natralizm, sanatn z olan insan tecrbesi byle bir bilimsel kaderciliin dar erevesi iinde grmfltr (Kantarcolu, 1993, s.122).
Daha nceki dnemlerin insann metafizik kukla olarak grp onun yerine
evrenin flartlarna uyan, btn uzuvlarnn tesiriyle hareket eden fizyolojik insann incelenmesini isteyen Zola, bu konuda flunlar syler:
Bizim kahramanmz artk XVIII. yzyln srf zek olan mcerret insan deil; gnmz ilminin fizyolojik bir konusudur. Yani eflitli organlardan meydana gelmifl
bir varlktr ve her dakika iinde bulunduu evrenin tesiri altndadr. Btn duygular ruhuna tesir eder. Ruhu her hareketinde grme, duyma, iflitme, tatma ve dokunma yani befl duyuyla hzlanr veya yavafllar. Bofllukta tek baflna hareket eden
mcerret bir ruh anlayfl yanlfltr. Bu psikolojik bir makineleflmektir, asla gerek hayat deildir.(Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, C.VI, s.531-532)
Nitekim Zola, sz konusu insan dflncesini edebiyatta uygulamaya koymak

amacyla Reugon-Macquartlar, kinci mparatorluk Devrinde Bir Ailenin Tabi ve
Sosyal Tarihi genel bafll altnda yirmi ciltlik bir roman serisi kaleme almfltr.
Natralistleri, realistlerden ayran insan hakkndaki bu anlayfl, tabi olarak insan psikolojisine ve psikolojik romana izin vermemifltir. Daha ok ifli ve burjuva
snf arasnda yaflanan snf atflmas zerinde younlaflan natralist roman, yozlaflan burjuva deerlerini; yaratt sosyal tiplerle de toplumun btn tabakalarn
ve bu tabakalardaki ahlk bozulmay nesnel bir biimde sergilemifltir.
97
Realistlerin insana bakfl ve ele alfllaryla natralistlerin bakfl ve SIRA

ele alfllar
SZDE arasndaki
farkll aklayabilir misiniz?
SIRA SZDE
D fi N E L M
Mekn ve evreye nem Verme/Tasvir Etme: Natralistler,
mekna nem
verme ve bunun sonucu olarak mekn tasvir etmede realistlerden daha da ileri
S O R U
durumdadrlar. yle ki, zaman zaman bir hayli uzayan mekn tasvirleri,
okuyucuyu skacak, eserin aksiyon akfln zedeleyecek seviyeye kadar varr. nk natralistlere gre mekn/evre, insan belirleyen ve tamamlayan temel unsurlardan
DKKAT
birisidir. Emile Zola bu konuda flyle bir aklamada bulunur:
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
Artk zevk olsun diye, tasvir iin tasvir etmiyoruz. nsann, evresinden
ayrlamayacan, elbisesi, evi, kenti, vilayeti ile tamamlandn kabul ediyoruz. Bu bakmdan
dimann veya kalbinin tek bir olayn, evrede onun sebeplerini veya tepkisini araAMALARIMIZ
madan, tespit etmeyeceiz. Sonu gelmez tasvirlerimizin sebebi iflte budur. (Yetkin,
1967, s.60)
K T A P
Sanata Toplumsal fllev Ykleme: Natralistler, yukardaki
nesnellik ilkesinde ramen, Sanat sanat iindir ilkesine karfl karlar ve sanatn bir fayda salamas gerektiine inanrlar. Edebiyat eserindeki fayda da, nce insan ve toplum gerT E L Esanatkr
V Z Y O N bylece
einin btn ynleri ile ortaya konmasndadr. nk natralist
bilim adamnn ifllevini yerine getirmifl olacaktr. Bunun da tesinde onlar, toplumu ve insan iinde bulunduu bataklktan kurtarmak amacndadrlar. Ancak gsterebilecekleri salkl bir ufuk veya kfl da yoktur. Bu durum,
N Tonlar
E R N E T karamsarla iter.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Ak ve Yaln Bir Dil ve slbu Benimseme: Natralistler, dil ve slplar

ynyle realistlerden farkldrlar. nk bu alanda onlar kadar titiz ve usta deildirler. Aflr gerekilik endiflesi, onlarn daha ak ve yaln, her snfn anlayabilecei, sanatkrnelikten uzak bir dil ve slbu tercih etmeleri sonucunu dourmufltur. Ayrca onlar, gerei glgeleyecei endiflesiyle sanatkrne slptan
uzak dururlar. Natralistler, eserlerindeki kahramanlar, kendi az zellikleriyle
konufltururlar.
Natralizm, ok byk lde roman tr ile snrl kalmfl bir akmdr. Tiyatro
trnde de birtakm denemeler yaplmfl olmakla birlikte, dekor ve kostmlerdeki
aflrlklar sebebiyle baflar salanamamfltr.
Byk lde ayn ortamda ve pozitivist dflnce zemininde doup geliflen
realizm ve naSIRA SZDE
tralizm akmlarnn farkllklar nelerdir?
NATRALSTLER VE ESERLER
D fi N E L M
D fi N E L M
Emile Zola (1840-1902): Natralizmin kurucusu ve en nemli temsilcisi Fransz

S O R U
yazar. Natralizmin ilkelerini uygulama dflncesiyle Reugon-Macquartlar,
kinci mparatorluk Devrinde Bir Ailenin Tabii ve Sosyal Tarihi genel bafll altnda
yirmi ciltlik bir roman serisi kaleme almfltr. Bunlarn nemlileri;D Meyhane,
GermiKKAT
nal, Nana, Eser, Toprak, Hakikattir.
Alpnonse Daudet (1840-1897): Fransz realist ve natralist yazar. Eserleri: DeSIRA SZDE
irmenimden Mektuplar, Pazartesi Hikyeleri (hikye), Taraskonlu Tartaren,
Jack, Sapho (roman).
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
98
Guy de Maupassant (1850-1893): Ad realistler iinde de zikredilen Fransz

hikye ve romancs olan yazar yzn zerinde hikye (Tombalak, Ayfl,
Kk Roque) ve Bir Hayat, Gzel Dost, lm Kadar Ac isimli roman kaleme almfltr.
Goncourt Kardefller: Edmond de Goncourt (1822-1896) / Jules de Goncourt (1830-1870) isimli kardefl Fransz yazarlar. Ortak eserleri: Manette Salomon,
Journal, Renee Mauperin, Germinie Lacerteux, Madame Gervaisais.
Paul Alexis (1847-1901): Fransz yazar. Eserleri: La Fin de Lucie Pellegrin,
Mme Meuriot.
Jules Valles (1832-1885): Fransz yazar. Eserleri: LArgent, Les Enfants du Peuple, Le Bachelier.
Henry Ceard (1851-1924): Fransz yazar. Eserleri: Eserleri: Une belle Journee.
Gerhart Hauptmann (1862-1946): Nobel Edebiyat dl sahibi Alman tiyatro
yazar. Gnefl Doarken, Dokumaclar, Gnefl Batarken nemli eserlerinden birkadr.
PARNASZMN ANLAMI VE TANIMI

Franszca parnasse (fliir) kelimesi, Yunanistandaki bir dan (parnassos) adndan
gelmektedir. nanfla gre, Apollonun baflkanlk ettii fliir ve mziin ilham perileri bu dada bulunmakta, flairler de sembolik olarak bu dada oturmaktadrlar.
Parnasisizm, XIX. yzyln ikinci yarsnda romantik fliire tepki olarak domufl
ve 1900lerde sona ermifl bir fliir akmdr. Adn, 1866da yaymlanan Le Parnasse
Contemporain (adafl Parnaslar) isimli fliir dergisinden alan parnasizm, aslnda
ok ak biimde roman, hikye ve tiyatro trlerinde hayat bulan realizm ve natralizmin fliirdeki addr. nk her edebiyat akm da ayn sosyal, siyas, ekonomik, kltrel flartlarda ve ayn felsef dflnce zemininde doar ve geliflir.
Ksacas parnasizm; XIX. yzyln ikinci yarsnda romantik fliire tepki olarak
doup geliflen ve sanat sanat iindir anlayfl iinde biim yetkinliini, ritmi, dfl
gerekliin tasvirini, duygudan arndrlmfl genel dflnceyi tam bir nesnellik
iinde anlatmay amalayan fliir akmdr.
PARNASZMN DOUP GELfiT ORTAM

Yukarda da belirtildii gibi, realizm ve natralizmin fliir sahasndaki grnm
olan parnasizm, sz konusu iki akmn var olduu ortam ve flartlarda doup geliflmifltir. Bu sebeple ayn fleyleri tekrar etmek yerine, sadece konuyla ilgili bir-iki hususu belirtmekle yetineceiz.
Parnasizm ncesi Bat edebiyatlarnda romantik fliir ve fliir anlayfl yaygndr.
XVIII. yzylda gndeme gelen ve XIX. yzyln ortalarna kadar edebiyat dnyasna hkim olan romantik fliir, bir noktadan itibaren baz elefltirilerle yz yze kalr. Sz konusu elefltirilerin baflnda, onun lirizmi ve santimantalizmi gelir. Buna
paralel bir baflka geliflme, pozitivist dflncenin her gn biraz daha birey ve toplum hayatna hkim olmaya bafllamas ve bu geliflmelerin sanatta realizm ve natralizm olarak sistemleflmesidir.
Bunlarn yannda geliflen bir baflka dflnce, sanatn tek amacnn yine sanat olduu veya olmas gerektii fikri; yani sanat sanat iindir anlayfldr. Mesel; bir
zamanlar romantik olan, hatta Hernani savaflnda Victor Hugonun yannda yer
alan Theophile Gautier, 1856da bu konuda flunlar syler:
Biz sanatn zerkliine inanyoruz. Bizim iin sanat ara deil amatr. Bizim gzmzde, gzel olan fleyden baflka fleyi amalayan her sanat sanat deildir. fiekille dflnce ayrmn hibir zaman anlayamadmz gibi, ruhsuz vcudu ya da
vcutsuz ruhu da anlamyoruz, hi deilse bizim etkinlik alanmzda. Gzel bir flekil gzel bir fikirdir. nk hibir fley ifade etmeyecek olan bir flekil ne olabilir ki.
(Gker, 1982, s.42)
Ksacas romantik fliire duyulan tepkiler; nesir alanna hkim olmaya bafllayan
realizm ve natralizmin getirdii sanat anlayfllar; rasyonalizm, pozitivizm ve determinizmin oluflturduu nesnellik; sanat sanat iindir anlayflnn giderek ne kmas gibi geliflmeler, fliir sahasnda parnasizm akmnn doup geliflmesi iin olumlu bir ortam hazrlamfl olur.
Theophile Gautiernin romantizmi elefltirileri kadar, savunduu ilkeler erevesinde kaleme ald fliirlerle bafllayan parnas fliir, Theodore de Banville ve Leconte de Lisle ile belli bir zemine oturup kendini ispat eder ve Jose-Maria de Herediann fliirlerinde en olgun rneklerini verir.
PARNASZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE

NTELKLER
Nesnel Olma: Realizm ve natralizmde olduu gibi, parnasizmin de ilk srada yer
alan ilke ve zellii, nesnelliktir. Parnasyenler, flairin hayat, insan ve doa karflsnda nesnel olmas; yani kendi duygu, dflnce, zevk ve eilimlerini fliire yanstmaktan olabildiince uzak durmas gerektiini savunurlar. Bir baflka ifadeyle onlar, bireyin duygu ve hayallerinin esas olduu lirik, santimantal, ferdiyeti romantik fliire karfldrlar. Var olufllarn da nemli lde bu karfltla dayandrrlar. Dolaysyla parnasizmde asl olan znel fliir deil, nesnel fliirdir. nk fliir, ihtiraslar susturulan benliin ifadesidir. Aflr znellik, fliirin kalcln ortadan kaldrmaktadr.
Sanatkrn grevi, dfl dnyann ve varlklarn gzelliklerini olduu gibi, ak bir
nesnellik iinde anlatmaktr. Bu noktada flairin kendine rnek alabilecei kifli, ressam ve heykeltrafltr.
Leconte de Lisle bu konuda flunlar syler:
Nesneli aramalyz, kiflisel olmayana ynelmeliyiz. Bu duygusuzluk anlamna gelmez. Lirizmi artk bir yana brakalm. fiiir, bireysel bir destanda kanatlanamaz. Bilge bir kuflaktanz. an aydnlk yoluna girmek iin gemifle ynelmeliyiz, gemiflten gnmze gelmeliyiz. Bilimin yoluna, pozitivizmin yoluna byle girebiliriz. Artk gemifli, imgelemlerle ya da yerel renklerle arfltrmak deil de, en yeni belgelerin yardmyla, fikirleri, olaylar, zden yaflam, var olma, inanma, dflnme, davranma nedenini, eski soylar oluflturan her fleyi yeniden yaflatmak sz konusudur.
Uzun zamandan beri birbirinden ayrlmfl olan bilim ve sanat birbiriyle kaynaflmasa bile birleflmek zorundadr. (Alkan, 1995, s.93)
fiiirde nesnellii temel alan bu anlayfl, parnasizmin, bir anlamda klsisizme dnfl olduunu dflndrr.
Dfl Gerekliin Tasvirini nemseme: Mademki parnasyen flair kendi duygularndan, aflklarndan, aclarndan bahsetmeyecek, o zaman fliirin konusu ne olacaktr? Parnasizmin bu soruya verdii cevap; inde yafladmz hayatn, doann,
varlklarn sahip olduu gzelliklerin anlatlmas. fleklinde olur. fiair, tpk mimar,
heykeltrafl ve ressamn sanatlarnda (plastik sanatlar) yaptklarn, fliir sanatnda
99
100
yapmaldr. Byle bir tavr, ister istemez tasvir fliiri gndeme getirir. Bylece parnasyen fliir, nemli lde dfl dnyann, doann ve varlklarn sahip olduklar gzellikleri nesnel bir biimde ifade etme ekseninde flekillenmifl tasvir bir fliir olarak
karflmza kar. Varla dfltan bakan parnasyenlerin gzlem dflknlnn sonucu olan fliirlerdeki bu tasvirler, ayrntl, canl, parlak ve renklidir. Bir anlamda fliirde resim sanatnn ideallerini gereklefltirmek, parnasizmin ilkelerinden biri olur.
Parnasyenler tasvirde, zaman zaman bilinmeyen yabanc lkelerin (Hint, Uzak
Dou ve ou zaman Antik Yunandr) doa ve hayatlarna uzanmaktan zevk alrlar. Bylece okuyucuya egzotik tablolar sunmufl olurlar. zellikle Leconte de Lisle, fliirlerinde destan ve efsanelerine gndermelerde bulunarak, birtakm kltr unsurlarn iflleyerek ve isimlere yer vererek Antik Yunan hayatn, XIX. yzyl okuyucusuna taflmaya alflr.
Nesnellik ve dfl dnyann gzelliklerini tasvir etme dflknl, parnaslarn
insann i dnyas ve toplumun problemlerine duyarsz kalmalar sonucunu
douracaktr.
Felsef fiiir Eilimi: fiiirin bir baflka nemli konusu ise dflncedir. Elbette ki
bu dflnce, ncelikle duyusal ve duygusallktan arnmfl olmaldr. Ayrca bu dflnce, sanatkra ait bireysel bir dflnce deil, olabildiince evrensel, herkese ait
bir dflnce olmaldr. Artk fliirin ilham kayna ne flairin duygu dnyas ne de doadr. Bu anlayfl, parnasyen fliirin ieriinde ikinci ana eilim durumundaki felsef fliiri gndeme getirir. Parnaslarn bu tavrlarnn arakasnda, yine bilim ann
hkim tavr olan nesnellik endiflesi yatmaktadr.
Nesnellik ilkesinde olduu gibi, fliirin ieriindeki tercihler de parnasizmin,
nemli lde klsisizme dnfl niteliine sahip olduunu dflndrr.
Biim Yetkinliini deal Edinme: Parnasizmin temel ilke ve niteliklerinden
bir dieri, fliirin yapsnda somutlaflan gzellik ve yetkinlik endiflesidir. Gzellik,
ancak byk bir sabr, gayret ve hner isteyen fliir iflilii ile ulafllabilecek olan
mkemmelliktedir. Bu dflnceye sahip olan parnasyenler, fliirin dili, flekli/yaps
ve bu yapy oluflturan alt unsurlar (nazm flekli, nazm birimi, msra, kafiye, vezin) zerinde srarla durmufllar ve fliirin dil ve yap bakmndan kusursuz olmasn
istemifllerdir. Nasl heykel kesin bir dfl mkemmellik zerine oturuyorsa, fliir de bu
ynyle bir mermer przszlne sahip olmaldr. Bylece ierik bakmndan
resme yaklaflan fliir, dil ve yap bakmndan da heykele yaklafltrlmfl olur.
Gautier fliirin kalcln grsel sanatlardan alnmfl kimi gelerle salamay dflnr. Bunlar, izgi, ktle, flk, glge ve renklerdir. Artk onun fliiri bu gelerin araclyla oluflmada, bir tafl kabartma, bir deerli tafl, bir yortu gibi ifllemektedir. Ozann
da syledii gibi; kalem fra, mrekkep boya, szlk ise bir ressamn paleti ifllevini
grecektir. (...) Gautier, fliirde bu grsel zellik yannda, arflmlar uyandrabilme
gcnn de olmasn dileyerek, fliirine seslilik ve kalclk zellii belirgin, uyumu
zengin szcklerden uyaklar semifl, g metrik ller denemifltir. (T.nal-S.Kantel, Trk Dili, s.87)
Yetkinlik arzusu, zaman zaman o kadar ileri gtrlr ki, fiiir sadece ve sadece flekildir. sylemine gelinilir. Mesel baz parnasyenler fliiri sadece kafiyede aramaya kalkflmfllardr. Nitekim Teodor Banville; Bence btn fliir kafiyeden ibarettir.; Kafiye, flairlerin hlyalarn tespit eden ve ssleyen altn ividir. demekten
geri durmaz. Nazm flekli olarak ok byk lde soneyi tercih eden parnasyenlerin sz konusu anlayfl, fliiri bir duygu ve yaratma sanat olmaktan ok zihn bir
sanat olma durumuna getirir. nk onlara gre sanat eseri, teknik bir gayretin ve
yenilmifl glklerin rndr.
Parnasizmin nesnelliinden kaynaklanan duygusuzluk ve soukluk ile dfl mkemmellik endiflesi, fliirin i mkemmelliinin ihmalini beraberinde getirmifl ve z
fliire ulafllmasna imkn vermemifltir. Bu da parnasyen fliirin elefltirilere sebep olan
en nemli zaaflarndan birini oluflturmufltur
Ritmi nemseme: Plastik sanatlardan gelen biim yetkinlii dflncesi, parnasizmde ritmi n plna karmfltr. Bir baflka ifadeyle, parnasyenler, sembolizmde i
yapdan doan ahenk/musikiyi deil, dfl yapdan elde edilecek ritmi nemserler.
Bu ritim, fliirde vezin, kafiye ve msralarn ustalkl tanziminden elde edilecektir.
Sanat Gzellik fllevi ile Snrlama: Biimcilik, nesnellik, saf gzellik, topluma karfl ilgisizlik gibi ilke ve tutumlar, parnasyenleri doal olarak sanat sanat
iindir anlayflna gtrmfltr. Parnaslara gre, sanat, kendisi dflnda herhangi
bir amaca ara olarak kullanlamaz. Fayda dflncesi ve beklentisi, sanat ldrr.
Bu sebeple onlar iin asl olan gzelliktir. nsan bu irkin ve baya dnyada mutlu edebilecek tek g, sanatn gzelliidir. Parnasyerlerin sanatn gzelliine snmalarnn arkasnda, pozitivizm ve determinizmin getirdii inan ve deer buhran
mevcuttur.
Gautier: Genel olarak hibir fley hayata gerekli deildir. iekler yok olunca dnya
bundan madd olarak zarar grmez; bununla birlikte ieklerin yolunmasn kim ister? Gllerden vazgemektense patateslerden vazgemee hazrm... Musiki neye yarar? Resim neye yarar? Msy Carreli Mozarta, Michelangeloyu beyaz hardaln bulucusuna stn saymak dediliinde kim bulunur?
Hibir fleye yaramayan ancak gerekten gzeldir, faydal olan fley irkindir, nk,
bir ihtiyac karfllamaktadr; insann ihtiyalar ise kendi zavall ve hastalkl tabiat gibi pis ve irentir. (Yetkin, 1967, s.109).
Ayrca parnasyen fliirde genel ve belirgin bir karamsarlk mevcuttur. Bunda da

pozitivist ve determinist felsefenin byk rol vardr.
PARNAS fiARLER VE ESERLER

Tpeophile Gautier (1811-1872): Fransz flair ve mnekkidi. Eserleri: fiiirler, Fortunio, Muhtelif fiiirler.
Rene Leconte de Lise (1818-1905): Fransz flairi. Eserleri: lka fiiirleri, Barbar fiiirler, Facial fiiirler.
Theodore de Banville (1823-1891): Fransz flairi. Eserleri: Les Cariatides, Les
Stalactites, Ballades Joyeuses a la maniere de Villon.
Jose-Maria de Heredia (1842-1905): spanyol asll Fransz flairi. Les Trophees
(Ganimetler) adl eserinde toplad soneleriyle parnasizmin en gl flairlerinden
biri olmufltur.
Franois Coppee (1842-1907): Fransz flair ve tiyatro yazar. Eserleri: Le Passant, Pour la Couronne (tiyatro), Le Reliquaire, Les Humbles (fliir).
Armand Sully Prudhomme (1839-1907): Nobel edebiyat dl sahibi Fransz
flairi. Eserleri: Les Stances, Solitudes, La Justice, Les Epaves.
101
Sone, talyan edebiyatndan
Fransz edebiyatna geen
(abba/abba/ccd/eed) kafiye
flemasna sahip 4+4+3+3
bentlerden oluflmufl toplam
14 msralk bir nazm flekli
102
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA afladaki
SZDE
Yahya Kemalin
Sicilya Kzlar isimli fliirinde parnasizmin hangi ilke ve niteliklerinden bahsedilebilir? Niin?
D fi N E L M
SCLYA
KIZLARI
Yahya Kemal BEYATLI

S O R ryan
U
Sicilya kzlar
omuzlarnda seb;
Alnlarnda da epevre glden efserler,
Yayar buD mahfile
sb geren bir b
KKAT
Ve gzleriyle derinden bahar glmser
Sicilya kzlar ryan omuzlarnda seb.
N N
SIRA SZDE
Hadkalarda nevgr iken fladrvanlar,

Somki kurnalarndan gmfl sular dklr.
AMALARIMIZ
Ve hep civra serilmifl kadfe dvanlar
inde bseden lmfl vctlar bklr
Hadkalarda
nevgr iken fladrvanlar.
K T A P
Gerer beyaz kuular nzenin boyunlarn,
Fsn- nevm ile grmez bu teflin ravza
ELEVZYON
inde Tdalgalanan
reng b oyunlarn.
Dalar huzz- rehvetle havzdan havza.
Gerer beyaz kuular nzenin boyunlarn.
NTERNET
103
zet
N
A M A
N
AM A
Realizm ve natralizm kavramlarnn anlamlarn aklamak

Realizmin kavram anlam; Hayat, doay, insan ve olaylar olduu gibi anlatma, aktarma endiflesi evresinde teflekkl etmifl anlayfl; realist
(gereki) ise, Hayat, doay, insan ve olaylar
olduu gibi anlatma, aktarma iddiasnda olan sanatkr veya eser demektir. Bir edebiyat akm
olarak realizm; pozitivist dflnce zemininde
XVIII. yzyln ikinci yarsndan itibaren doup
geliflen ve gerekilik, nesnellik ilkeleri dorultusunda adafl insan ve toplumu, iinde yaflad evreyle birlikte salam bir dil ve slpla anlatmay esas alan akmdr.
Kelime olarak doaclk, doalclk anlamna
gelen natralizm -bir sanat/edebiyat akm olarak-; pozitivist ve determinist dflnce zemininde XVIII. yzyln son eyreinde doup geliflen
ve bilimsel gerekilik, nesnellik, toplumsal ifllev
ilkelerine bal kalarak adafl insan fizyolojik
yaps, irsiyeti, yaflad evre, ald eitimi erevesinde ak ve yaln bir dil ve slpla anlatmay esas alan akmdr.
Realizm ve natralizm akmnn doup gelifltii
ortam zmlemek
Realizm ve natralizm, Avrupada sanayileflme
ve endstrileflmede byk geliflmelerin yafland Sanayi ann ekonomik g savafllar ve smrgecilik kavgalar ortamnda domufltur. Bu
ortam materyalist dflncenin yaygnlaflmasna
zemin hazrlamfl, toplum katmanlar veya milletler aras atflmalara zemin hazrlamfltr. Dier taraftan XIX. asrn ikinci yars, gerek zihniyet gerekse sonular bakmndan tam bir bilim
asr olmufltur. Byle bir ortamda yefleren ve Auguste Comte tarafndan sistemlefltirilen pozitivizm, realizm ve natralizmin felsef alt yapsn
oluflturmufltur.
Natralizmin douflunda yukardaki sebeplerin
dflnda determinizm ve evrim teorisinin byk
tesiri vardr. Rasyonalizm ve pozitivizmin u noktas olan determinizm, pozitif bilimlerdeki sonularn sosyal alanlarda da geerli olduuna inanr.
mkn, mmkn, tesadf, mucize ve olaans-
ty kabul etmedii gibi, her trl manev deer, g ve insan iradesini de reddeder. Bylece
bilimsel kadercilik geerlilik kazanmfl olur. te
yandan Darwinin dflnceleri Bat kltrlerinin
geleneksel deerlerini ve Hristiyanln domalarn kknden sarsmfltr.
N
A M A
Realizm ve natralizmin ilke ve niteliklerini

aklamak
Pozitivist dflnce zeminde hayat bulan realizmin en temel ilkesi gerekiliktir. Gerei elde
etmenin yolu ise gzlemdir. Bu erevede realizm adafl insan ve toplumu, onu kuflatan evre ile birlikte anlatmay esas alr. Anlatlan gerek
karflsnda taknlan tavr bakmndan realistlerin
kendi iinde Elefltirel Gerekiler ve Toplumcu
Gerekiler olmak zere ikiye ayrldklar grlr. Elefltirel Gerekilerde gzlemlenen bireysel
veya toplumsal gereklerin belli bir dnya grfl ekseninde elefltiriye tbi tutularak anlatlmas;
Toplumcu Gerekilerde ise gerein elefltirilmesi ile yetinmeyip kfl yolu gsterilmesi ne
kar.
Daha ok roman, hikye ve tiyatro trlerinde karflmza kan realist eserlerin olay rgs, ok
byk olaylardan deil, gnlk hayatn iinde
her zaman yaflanabilecek olaylardan oluflur. Okuyucunun merakn kamlayan byk hdiselerden kanlr. Bylece modern romann ilk basama olan dramatik romana geilmifl olur.
Dramatik roman, anlatclarn sonu gelmez anlatmalar yerine, ok byk lde sahneleme/gsterme tarzna dayanr. Realist yazarlar
edebiyat eserinin dil, slp ve biimine byk
deer verirler. nk sanatn amac, gerei nesnel ve estetik bir biimde ifade etmektir.
Natralizm, gerekilik bakmndan realizmin daha radikal hlidir. nk realizmin gzlemci gerekiliinden bilimsel/deneysel gerekilie geilmifltir. Bylece pozitif bilimlerde geree ulaflmada baflvurulan deney metodu, sosyal bilimler
ve edebiyata taflnmaya alfllmfltr. Deneysel roman, bu abann rndr. Deneysel roman, yazarn nceden edindii varsaym, eserinde gereklefltirmesine dayanr.
104
Natralizmde adafl insana fizyolojik yaps, irsiyeti, yaflad evre ve ald eitimi asndan
yaklaflmak esastr. Dolaysyla insan psikolojisine
yer yoktur. Nesnellik ilkesinde ramen, sanatn
toplumsal bir ifllevi olduu savunulur. Daha ok
ifli ve burjuva snf arasnda yaflanan atflmalar
zerinde younlaflan natralist romanlarda, yozlaflan burjuva deerleri ve toplumdaki ahlk bozulma nesnel biimde sergilenir. Natralist eserlerde genel bir ktmserlik vardr. Ak ve yaln
bir dil ve slbu benimseyen natralistler, bu
konuda realistler kadar titiz ve usta deildirler.
N
A M A
Parnasizm ve parnas kavramlarn aklamak

Parnasse (fliir), ilham perilerinin bulunulduuna inanlan Yunanistandaki bir dan (parnassos) addr. Parnasisizm, XIX. yzyln ikinci yarsnda romantik fliire tepki olarak domufl ve
1900lerde sona ermifl bir fliir akmdr. Aslnda
akm, edebiyatn roman, hikye ve tiyatro trlerinde grlen realizm ve natralizmin fliirdeki
addr. Bir edebiyat akm olarak parnasizm; XIX.
yzyln ikinci yarsnda romantik fliire tepki olarak doup geliflen ve sanat sanat iindir anlayfl
iinde biim yetkinliini, ritmi, dfl gerekliin
tasvirini, duygudan arndrlmfl genel dflnceyi
tam bir nesnellik iinde anlatmay amalayan fliir akmdr.
N
AM A
Parnasizm akmnn temel ilkeleri ile parnas fliirin temel niteliklerini aklamak
Parnasizmin ilk srada yer alan ilke ve zellii
nesnelliktir. Onda flairin duygu ve hayallerinin
esas olduu lirik, santimantal ve ferdiyeti romantik fliir reddedilir. Bu balamda flairden beklenen, tpk bir ressam ve heykeltrafl gibi, dfl
dnyann gzelliklerini veya duygusallktan
arnmfl evrensel dflnceyi anlatmaktr. nsann i dnyas ve toplumun problemlerine duyarsz olan parnasizmde tasvir ve felsef fliir
esastr. Gerek nesnellik ilkesi gerekse fliirin ierii konusundaki tercihler, parnasizmi klsisizme yaklafltrr.
Edebiyatta gzellik ifllevini esas alan parnasizm,
gzellik ve yetkinlik endiflesini ne karr. Yetkinlik, fliirin dili, yaps ve bu yapy oluflturan alt
unsurlarn (nazm flekli, nazm birimi, msra, kafiye, vezin) kusursuzluundan doar. Parnasyenler, dfl yapdan elde edilecek ritmi nemserler.
Bu ritim, vezin, kafiye ve msralarn ustalkl tanziminden elde edilecektir. Ksacas onlara gre
sanat eseri, teknik bir gayretin ve yenilmifl glklerin rn; fliir de, bir duygu ve yaratma sanatndan ok zihn bir sanattr. Bylece ierik
bakmndan resme yaklaflan fliir, dil ve yap bakmndan da heykele yaklafltrlmfl olur.
105
Kendimizi Snayalm
1. Afladaki seeneklerden hangisi, pozitivizmi tanmlayan bir yarg olamaz?
a. Pozitivizm; rasyonalist bir felsefedir.
b. Pozitivizm; spirtalist bir felsefedir.
c. Pozitivizm; pozitif ilimlerin verilerini, dier alanlara da uygulamay esas alan bir felsefedir.
d. Pozitivizm; her trl metafizik ve teolojik inanlar reddeden bin felsefedir.
e. Pozitivizm; idealizm ve mistizmi reddeden bin
felsefedir.
2. Afladaki yarg cmlelerinden hangisinde deneysel
roman doru tanmlanmfltr?
a. Yazarn labarutuvar ortamnda kaleme ald
roman.
b. Yazarn pozitif bilim konularn kurgusallafltrarak anlatt roman.
c. Kendini bilim adam yerine koyan yazarn kaleme ald roman.
d. Yazarn anlatma tarzn geri plana ekerek gsterme tarzn ne kard roman.
e. Yazarn zihninde bulunan varsaymn, kurgusal
olarak gereklefltirildii roman.
3. Afladaki yarglardan hangisi realizmin savunduu
bir ilke deildir?
a. Gereki olma
b. Nesnel olma
c. Evrensel insan doasn anlatma
d. Edebiyata gereklik ve gzellik ifllevi ykleme
e. Roman ve hikyede olaanst olaylara yer
vermeme
4. Elefltirel gereki bir yazarla toplumsal gereki yazar arasndaki fark afladakilerden hangisidir?
a. Her ikisinin de okuyucuyu ynlendirmeye alflmalar.
b. Her ikisinin de konularn gerek snrlar iinde semeleri.
c. Her ikisinin de konularn seerken gzleme yer
vermeleri.
d. Her ikisinin de eserlerinde elefltirel olmalar.
e. Her ikisinin de adafl insan ve toplumu anlatmalar.
5. Dramatik romann, kendinden nceki klsik romana

gre en belirgin fark afladakilerden hangisidir?
a. Bnyesinde belli bir olaylar zincirine yer vermesi
b. Bnyesinde belli sayda kahramanlara yer vermesi
c. Bnyesinde anlatmay deil, sahnelemeyi esas
almas.
d. Bnyesinde insann hem dfl hem de i dnyasn anlatmas.
e. Bnyesinde tanrsal nitelikli o anlatcya yer
vermesi.
6. Afladaki yarg cmlelerinden hangisi, determinizmi doru aklamaktadr?
a. Evrende olup biten her fley, bir nedensellik balants iinde gerekleflmektedir.
b. Evrende olup biten her fley, bir metafizik gcn
iradesi altnda gerekleflmektedir.
c. Evrende olup biten her fley, bir nedensizlik balam iinde gerekleflmektedir.
d. Evrende olup biten her fley, bir bilinmezlik ortamnda gerekleflmektedir.
e. Evrende olup biten her fley, maddenin enerjiye
dnflmesi balamnda gerekleflmektedir.
7. Afladaki yarglardan hangisi natralizmin savunduu bir ilke deildir?
a. Bilimsel/deneysel gerekilik
b. Nesnellik
c. Sanata toplumsal ifllev ykleme
d. nsan psikolojisini anlatma
e. Ak ve yaln bir dil kullanma
8. Afladaki seeneklerden hangisi, realizm ile natralizm akmlarnn ortak ilkesi olamaz?
a. Gerekilik
b. Nesnellik
c. Mekn ve evreye nem verme
d. adafl insan ve toplumu anlatma
e. Sanata gereklik ve gzellik ifllevi ykleme
106
Yaflamn inden
9. Realizm ve natralizm insan anlatmada, afladaki
seeneklerden hangisinde farkl anlayfla sahiptir?
a. nsan sadece fizyolojik yaps ve irsiyeti erevesinde anlatma
b. nsan gerekilik ilkesi dorultusunda anlatma
c. nsan nesnel bir yaklaflmla anlatma
d. Orta ve alt gruplara mensup insanlar anlatma
e. adafl insan anlatma
10. Afladaki yazarlardan hangisi realist olarak nitelendirilemez?
a. Guy de Maupassant
b. Goncourt Kardefller
c. Lev Nikolayevi Tolstoy
d. Shakespeare
e. Fiodor Mihaylovi Dostoyevski
K ZIT GRfi
Peyami SAFA
Umumiyetle sanatta ve bilhassa edebiyatta birbirine zt
saylan iki grfle rastlanmfltr. Birinde sanat veya
edebiyat mflahede ettii eflyaya, vkalara ve insanlara kendi beninin adesesinden bakar ve onlar kendi
grflne gre tdil eder. Bu eflit esere onu yaratann
sjesi hkim olduu iin sbjektif sfat verilmifltir. Romantizm bu sanat grflnn ilk esasl belirtisidir. Buna
zt grflte, sanat veya edebiyat mflahede ettii eflyaya, vkalara ve insanlara kendini karfltrmamak, onlar olduu gibi eserine almak kararndadr. Bu eflit
eserde de sjenin zdd olarak obje, yani dfl varlk hkim olduu iin ona da objektif sfat verilmifltir. Realizm de bu sanat grflnn addr.
Gerekte sbjektif olmaktan kurtulan hibir sanat eseri
yoktur. Mflahede eden (yani insan) mflahede edileni
(yani eflyay, vkalar, insanlar ve ruh hallerini) daima
kendi asndan ve kendine gre grmee mahkm olduu iin tam lde objektif olamaz. Bir dereceye kadar kendini ayrabilir. flte objektif olmann bu en ok
imkn haddi realizmi, sbjektif olmann da en son haddi romantizmi vcuda getirir. Aralarnda daha birok dereceler vardr ki, iki snfa da girebilir veya giremezler.
Bu dereceleri tayin eden birok miller vardr. Biri bir
devrin hkim grfl ise, teki sanatnn ruh yaps veya flahs grfldr. Her iki grfln altnda -idealist veya realist- bir felsef telkki gizlidir.
Felsefede bu grfllerin hakikatle mnasebeti mnakafla edilebilir. Fakat sanatta aranan hakikatten evvel gzellik olduu iin, iki grflten birini tercih iin verilecek hkmn bir gereklik hkm deil, bir deer hkm olmas lzmdr. Bu da flahs tercihe gre deiflir.
Dnya flaheserleri arasnda, her iki grfle mensup veya hibirine mensup olmayanlar vardr. Hepsi gzel olmakta birleflir ve flaheserler galerisine girerler. Bu da bizi, sanat ve edebiyat mnakaflalarnda bir grfle saplanmann taassubundan kurtarmas lzm gelen bir tarih
gereidir.
Kaynak: Sanat Edebiyat Tenkit, tken Yaynlar, stanbul, 1978. s.25-26.
107
Okuma Paras
MADAME BOVARYDE REALZM
smail etiflli
ou zaman realizme rnek olarak gsterilen Madame
Bovary, nl Fransz yazar Gustave Flaubertin (18211880) romandr. Aslnda Flaubert, Madame Bovaryye
kadarki eserlerinde baflarsz bir romantiktir. Onun realizme ynelifli ve Madame Bovaryi yazfl, bir eseri zerine arkadafllaryla yapt tartflma sonucu gerekleflir.
Flaubert, yeni bitirdii La Tentation de Saint Antoine
(Ermifl Antonius) isimli eserini arkadafllarna okuduunda, ona, bunu atefle atmas, burjuva hayatndan basit bir
olay semesi ve bunu doal bir dille anlatmas sylenir.
Ardnda da Niin Delamaren yksn yazmyorsun?
denilerek gerekten yaflanmfl bir hikyeye ynlendirilir.
Arkadafllarnn uyarlarn dikkate alp Delamarelarn
hikyesi zerine eilen Flaubert, olay btn ayrntlar
ile dinler, bununla ilgili bilgileri olan kiflilerle konuflur,
yafladklar yerleri gidip grr, gzlemlerde bulunur,
ayrntlar zerinde titizlikle alflr ve Madame Bovaryyi
yazar. Onun bu romanda gerei anlatmadaki baflarsnn en somut delili, eserin yaymlanmasndan sonra baz okuyucularn gsterdikleri tepkilerdir. Madame Bovaryyi yazdm srada bana birok kereler: Yarattnz kadn Mme X midir diye sordular. Hi tannmamfl
kiflilerden sryle mektup aldm, hatta ilerinde birisi,
Reimsden bir bey, intikamnn bir kadndan alndn
syleyerek beni kutlad. Afla Seinenin tm eczaclar
Homaisde kendi kifliliklerini sezince evime gelip beni
tokatlamak istediler.
Flaubertin romannn konusunu yaflanmfl gerekten almfl olmas, ne eserinin ne de kendisinin realist olduunu ispatlamaya yetmez. nk bundan daha nemli
olan, gerein romann imkn ve snrlar iinde ifllenebilmesidir. Bu erevede Madame Bovarynin olay rgsne baktmzda Flaubertin romann, Emmann
merkez kiflilii zerine kurduunu grrz. Olaylar,
Emmann ihtirasl kifliliinin, sebep-sonu ilkesi dorultusunda hayat bulan doal sonulardr. Olay rgsnde olaanst, flaflrtc herhangi bir unsurla karfllafllmaz. Hatta roman boyunca Emmann en byk flikyeti, yaflad hayatn tek dzeliidir. Bu bakmdan Madame Bovary, gcn byk olaylardan, entrikalardan alan
bir macera roman veya bir tarih roman deil; dramatik romandr. Flaubert, Emmann nasl bir mekn, sosyal evre, hayat ve ruh hli iinde kmaza dflp intihara srklendiini dramatize eder. Kurgusal dnyann
tanrs durumundaki anlatcnn sonu gelmez anlatmlar
yerine, sahneleme/gsterme tarzn ne karr. Gerei
btn ayrntlar ile dramatize etmede Gustave Flaubert,

zaman zaman o kadar ileri gider ki, pek ok elefltirmen,
Emmann arsenik itikten sonraki durumunu anlatan
satrlar, natralist bir yaklaflm olarak nitelerler. Ayrca
Flaubert, kendisini romann kurgusal dnyasndan ekmifl, olaylarn kendi doal zemininde ve sebep-sonu
sreci iinde geliflmesine mdahale etmemifltir.
Realizmin bir baflka temel zellii olan mekna verilen
nem ve bunun doal sonucu durumundaki tasvirin
yeri ve mahiyetidir. Madame Bovarye bu adan baktmzda, romann olay rgsnn ayr meknda yaflandn grrz. Bunlar; Tostes, Yonville-lAbbeye ve
Ruendir. Bunlara baflkahramann gemifl hayatnda yer
alan rahibeler okulunu da ilve etmek gerekir. Dikkat
edilecek olursa bu drt mekn, Emmann hayatndaki
drt ayr dnemin yafland yerlerdir ve her bir mekn,
Emmann intihara srklendii yolda birer basamak
durumundadr. Ayrca Flaubert, romanndaki meknlarn tasvirinde son derece ustadr. Hkim anlatcnn anlatmlarnda nesnel olan tasvirler; mekn gren kahramann ruh hline gre znel olabilmektedir
Madame Bovarynin konusuna baktmzda yazarn
adafl insan ve toplumun nesnel bir biimde anlatmay amaladn grrz. Romann ana konusu; kendini
romantik eserlerin esrarengiz ve flltl bysne kaptran Emmann, gerek hayatta buna ulaflamayflnn dourduu krlfl ve bunalmlar, onu elde etme ihtiras
yolunda yaflad trajedidir. Flaubert, zellikle ruh byme sreci, bu srecin deiflik evreleri, bunun dfla
yansyan tepkileri ekseninde Emmann i dnyasn anlatmada son derece baflarldr. Bilindii gibi realizmde
insann dfl gerei kadar i gereinin anlatm da
nemlidir. Ayrca Flaubert, Emma merkezinde adafl
toplumun sosyal hayatn da verir.
Madame Bovarynin konusunu ifllemede dikkati eken
ok nemli bir husus; romantizmin hicvedilmifl olmasdr. Emmann uuruma yuvarlanmasndaki en byk
etken, romantik eserlerdir. Dolaysyla Emmay zehirleyen arsenik deil, romantizmdir. Bu bakmdan nasl
Don Kiflot, flvalye romann hicvi ise, Madame Bovary
de romantizmin hicvidir.
Flaubertin Madame Bovarydeki amac, gerek ve gzelliktir. O, eserine bunun dflnda bir fonksiyon yklemez. Yazarn sanatkrl ve bir anlamda realistlii iin
belirtilmesi gereken son bir husus; dil ve slbunun
salaml ve gzelliidir.
Ksacas Madame Bovary, hikyesinin gereklii, olay
rgsnn doall, dramatik tarz, bakfl asnn snrll, flahs kadrosunun i ve dfl grnmleriyle birer
108

insan oluflu, mekn-insan ve mekn-olay iliflkisinin salaml, slbunun oturmuflluu ile realizm akm snrlar iinde kaleme alnmfl bir romandr. Flaubert de,
gerekilik, gzlem ve nesnellii esas almas, sosyal bir
insan ve toplumu yanstmay ama edinmesi, olaylar
snrlayp dramatik romana ynelmesi, meknn tasviri,
dil ve slba nem vermesi, sanat gerek ve gzellik
iin bilmesi bakmndan realist bir yazardr.
Kaynak: Bat Edebiyatnda Edeb Akmlar, Aka
Yaynlar, Ankara, 2008.

1. b
2. e
3. c
4. a
5. c
6. a
7. d
8. e
9. a
10. d
Bu soruya doru yant vermediyseniz Pozitivizm blmn tekrar okuyunuz.

Bu soruya doru yant vermediyseniz Deneysel Roman blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz realizmin
ilkelerinden adafl nsan ve Toplumu Anlatma Ortam blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz Elefltirel
Gerekilik-Toplumcu Gerekilik blmlerini
tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz realizmin
ilkelerinden Dramatik Roman blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz Determinizm blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya Bu soruya doru yant vermediyseniz natralizmin insan ele alflyla ilgili blmn tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz Realizm
ve Natralizm Akmlarnn Edebiyata Ykledikleri fllev blmlerini tekrar okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz natralizmin insan ele alfl ile ilgili blmn tekrar
okuyunuz.
Bu soruya doru yant vermediyseniz Realist
ve Klasik Sanatkrlar blmlerini tekrar okuyunuz.
Sra Sizde 1
Bahsedilebilir. nk sanat/edebiyatn temel amalarndan biri, hemen her zaman gereki anlatmak olmufltur. Mesel, Aristo realizmden yzyllar nce tarihi ve flairi, olan anlatan, olabilir olan anlatan ynleriyle birbirinden ayrrken flairin gerek snrlar iinde
kalmas gerektiini belirtmifl olur. Rnesans dneminin
hikyecisi Boccacio, Decameron Hikyelerinde XIV.
yzyl talyan sosyal hayatndan bir hayli gereki tablolara yer verir.
Sra Sizde 2
Her sanat/edebiyat eseri, aslnda belli bir dnya grfl; Tanr, insan, varlk anlayflnn estetik ifadesidir. Bu
gerek sanat/edebiyat akmlarnda ok daha belirgin ve
kesindir. Sanatkr veya sanatkrlarn gerek kendi toplumlarnn gerekse -imknlar lsnde- dier toplumlarn sahip olduklar dflnce akmlarndan etkilenmemesi dflnlemez.
Sra Sizde 3
Sylenebilir. nk tasvir ncelikle nesneldir. Anlatc
grneni deta fotoraf gereklii iinde ortaya koymaktadr. Ayrca hemen hemen hibir fleyin gzden karlmad ayrntl bir tasvir sz konusudur. Son bir
zellik, meknn tasvirinden burada yaflayan insanlarn
sosyal, ekonomik ve kltrel durum/dzeylerine gidilebilecek olmasdr.
Sra Sizde 4
ncelikle her iki akmn da temel konusu insan ve toplumdur. Natralistler, insann hr iradesi, manev deerleri ve psikolojisini dikkate almadan fizyolojik yaps, irsiyeti, yaflad evre ve ald eitimi ne karrlar. nk onlara gre insan tamamyla madd ve sosyal evrenin, irsiyetin, fizyolojinin ve eitimin sonucudur. Hlbuki realistler, insann dfl gereklii kadar, i
gerekliinin anlatmna da nem verirler. nk onlara gre insan, sadece irsiyet, fizyolojik yap ve evrenin
belirledii sradan bir canl deildir. Bu sebeple onun
ruh byme ve deiflim sreci ihmal edilemez.
109
Sra Sizde 5
Natralizm; gzleme dayal gerekilik yerine deneysel
gerekilii, dramatik roman yerine deneysel roman,
titiz bir dil ve slp yerine yaln ve ak bir dil ve slbu tercih etmesi; edebiyata toplumsal bir ifllev yklemesi, insan irsiyet, evre, eitim erevesinde ele almas ve belirgin ktmserlii ile realizmden ayrlr.
Sra Sizde 6
Yahya Kemal fliirinde ncelikle bize tanmadmz bir
dnyadan egzotik bir tablo sunar. fiiirinde ne toplumcu
bir tavr taknmfl ne de kendi bireysel duygularn anlatmfltr. Metin dil, msra, vezin, kafiye ve flekil bakmndan kusursuz bir grnme sahiptir. Dolaysyla
nemsenen asl deer gzelliktir. Sralanan nitelikler Sicilya Kzlarn parnasizme yaklafltrr.
Alkan, E. (1995). fiiir Sanat, stanbul: Yn Yaynlar.

Bolay, S.H. (1984). Felsef Doktrinler Szl.
stanbul: tken Yaynlar.
Banarl, N.S. fiiir ve Edebiyat Sohbetleri. (1976).
stanbul: Kubbealt Yaynlar.
Beyatl, Y.K. (1974). Kendi Gk Kubbemiz. stanbul:
Yahya Kemal Enstits Yaynlar.
Cevizci, A. (1999). Felsefe Szl. stanbul: Paradigma
Yaynlar.
Gker, C. (1982). Fransada Edebiyat Akmlar.
Ankara: DTCF Yaynlar.
Kabakl, A. (1978). Trk Edebiyat. C.I. stanbul: Trk
Kantarcolu, S. (1988). Trk ve Dnya Romannda
Modernizm. Ankara: KTB Yaynlar.
Martino, P. (1958). Fransz Natralizmi. (ev. N.
Ortam). Ankara: Maarif Basmevi.
Safa, P. (1978). Sanat Edebiyat Tenkit. stanbul:
tken Yaynlar.
Stendhal. (1979). Krmz ve Siyah. (ev. fi. Hulsi).
stanbul: lk Basm.
Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi. (1977). C.VI.
Trk Dili. (1981). C.XLII. S. 349. Ankara: TDK Yaynlar.
Wellek, R. ve A. Warren. (1982). Yazn Kuram (ev.
Y. Halman) stanbul: Adam Yaynlar
Remzi Kitabevi.
Kolcu, A.. (2003). Bat Edebiyat. Ankara: Aka
Yaynlar.
Kudret, C. (1980). Bat Edebiyatndan Seme Paralar. stanbul: nklp ve Aka Yaynlar.
Amalarmz
N
N
N
N

Sembolizm ve sembolist kavramlarnn anlamlarn aklayabilecek,
Sembolizm akmnn doup gelifltii ortam zmleyebilecek,
Sembolizm akmnn temel ilke ve niteliklerini aklayabilecek,
Sembolizm akmn dfl gerekliin yanstlmasn temel alan dier akmlarla
karfllafltrarak bir deerlendirme yapabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Sembolizm
Sembolist
Dekadan
Sembol
Ahenk
Kapallk
znellik
Bireysellik
Lirizm
erik Haritas
Bat Edebiyatnda
Akmlar-I
Sembolizm
(Simgecilik)
SEMBOLZMN ANLAMI VE TARF

SEMBOLZMN DOUP GELfiT
ORTAM
SEMBOLZMN
NTELKLER
1886 MUCZES: SEMBOLZMA
Sembolizm (Simgecilik)
SEMBOLZMN ANLAMI VE TANIMI
Sembolizm; XIX. yzyln son eyreinde, grnenin ardndaki gerei, dilden
elde edilebilecek ahenk ve birtakm semboller yardmyla okuyucuya sezdirme/anlatmay esas alan ferdiyeti bir sanat/edebiyat akmdr.
Sembolizm, XIX. yzyln son eyreinde zellikle Bat fliirinde hkim olan bir
sanat akmdr. Roman ve tiyatroda da tesiri grlen sembolizm, zellikle 18851902 tarihleri aras Bat fliirinde en parlak dnemini yaflamfltr. Sembolizmin edebiyat dflnda en youn etkisi resim sanatnda olmufltur. Hatta resim ve edebiyatn
ilk kez bu kadar yakn olduu sylenebilir. nce edebiyatta biimlenen sembolist
estetik dnemin flair ve ressamlarnn birliktelii ve entelektel paylaflm ile resimde de kendi biimini dflsel, fantastik ve
gerekdfl bir imgelemle oluflturmufltur.
Resimde William Blake, Jean Denville, Edward Munch, Paul Gaugen gibi ressamlar
sembolizmin bu estetik anlayfln yerlefltiren nc sanatkrlardr.
Edebiyatta sembolizmin ilk belirtilerini, daha nceki yllarda baz flairlerin eserlerinde grmek mmkndr. Bunlarn baflnda da Charles Baudelaire gelir. fiiirin
dfl mkemmelliine verdii deer itibariyle parnasizme de dhil edilebilen Baudelaire, 1850lerden itibaren fliirlerinde
zaman zaman sembolist zelliklere yer
vermifl ve sembolizme zemin hazrlamfltr. Ardndan 1870li yllarda -yine bir ara
parnasizm iinde bulunan- Arthur Rimbaud, Stephane Mallerme, Paul Verlaine gibi flairler de bu yolu takip ederek
sembolist fliirin ilk rneklerini kaleme almfllar; her biri kendilerine has kiflilik ve
fliir anlayfllar paralelinde sembolizme giden yolu aralamfllardr. nk ad geen
bu drt flair, romantik ve parnasyen fliir anlayflnn hkim olduu bir dnemde,
msralaryla farkl ufuklarda gezinirler. Souk plstik gzellie, somut nesnellie
veya aflr santimantal tavra karfl karlar; insann, doann, varlklarn srlarn, bilinaltnn ryalarn msralara dkmeye alflrlar.
Resim 6.1
Jean Denville
112
Dekadan: Szlk anlam

soysuzlaflmfl, zppe,
dflk.
Bu arada Dekadanlar olarak bilinen bir grup flairin de sembolizmin oluflumunda rol olduunu belirtmemiz gerekir. Fransada, henz sembolizmin tam anlamyla bir akm hline gelmedii 1880li yllarda Paul Verlainei nder olarak kabul
eden Maurice du Plessys, Jean Moreas, Laurent Tailhed, Georges Rodenbach vb.
flairlerden oluflan grup, Le Decadent isimli dergide parnasizmin fliir anlayflndan
ok farkl, ona tepki mahiyetinde ve daha sonra btn esaslar belirlenecek olan
sembolizme yakn bir fliir hareketi bafllatmfllardr. Nitekim bu flairlerin birou ileriki yllarda Stephane Mallarmenin nderlik edecei sembolizme katlacaklardr.
Akma simgecilik anlamna gelen sembolizm ad, 1886da akmn bildirisini
hazrlayan Jean Moreas tarafndan konmufltur.
SEMBOLZMN MANFESTOSU
Jean Moreas
Sembolizmin adn, sanatta yaratc zeknn zamanmzdaki yneliflini yeterince
belirtebilen tek kelime olarak nceleri ileri srmfltk. Bu ad deifltirmeye lzum
yok ..
Bu yaznn baflnda da sylediimiz gibi sanat eilimleri, belli zamanlarda geliflen
pek karflk fikir anlaflmazlklar gsterir: Yeni akmn gerek kaynaklarn bulabilmek iin Alfred de Vigny'nin baz fliirlerine, mistiklere hatta daha uzaklara gitmek
gerekir. Bu meselelerin zlmesi kocaman bir cildin yazlmasna baldr. Charles
Baudelaire, yeni hareketin gerek ncs saylmaldr; bunu kabul etmeliyiz. Msy
Mallerme ona, esrara brnmfl tarife smaz bir anlam kazandryor; nceleri
Thodore de Banville'in byl parmaklaryle yumuflak bir hale getirdii msralarn
tabi olduu sert kurallar Paul Verlaine ortadan kaldrd.
.
retimin, tumturakl szlerin, yapma duygunluun, nesnel tasvirin dflman
olan sembolik fliir, Fikir'e duyulur bir biim vermeye alflr; yle bir biim ki amacn kendinde bulmaz ve Fikir'i ifade ederken fikrin eseri kalr. br yandan Fikir
kendini dfl andrfllarn flatafatl sslerinden hi de yoksun edilmifl grmemeli;
nk sembolik sanatn esas karekteri, kendiliinden fikir (ide en soi) in tasarmna kadar gitmemektedir. Bundan dolay bu sanatta tabiat manzaralar, insan
hareketleri btn somut olaylar, kendlikendilerine varolamazlar; bunlar, duyularmzIa kavradmz bir takm grnfllerdir ki, grevleri esas Fikir'lere olan gizli
iliflkileri gstermektir.
Byle bir estetie bir takm dar grfll okuyucularn ykledii ibham fikrine hi flaflmamal. Ne diyebiliriz buna? Pindaros'un fliirleri, Shakespeare'in Hamlet'i, Flaubert'in Tentation de Saint-Antoine' da ayn tafllamalara uramamfllar myd? ..
SEMBOLZMN DOUP GELfiT ORTAM

Sembolizmin doufl zeminini hazrlayan faktrlerin baflnda, Rnesans ve reform
hareketleriyle bafllayp gittike glenen ve Aydnlanma andan sonra sanat yaflamnda baskn hale gelen pozitivizm, determinizm ve materyalizme karfl oluflan
tepkiler gelir. Hayat ve insan akl, madde ve ilimle snrlayan ve znel ve sezgisel bilgiyi dfllayan sz konusu felsefeler, bir noktadan sonra sanat ve felsefe dnyasnda yeni arayfllara neden olmufltur. Bu arayfln dflnce hayatndaki en nemli temsilcisi Alman filozofu Kant (1724-1804)tr.
6. nite - Sembolizm (Simgecilik)
Realizm, natralizm ve parnasizme tepki olarak doan sembolizm, felsef adan Kantn idealist felsefesi ve epistemolojisine dayanr. Kant, her trl bilgi ve
dflncenin znel ve nisp; bilginin oluflumunda da sezgi gcnn kanlmaz olduu kanaatindedir. nsann bilgiyi elde edebilmesinde dfl dnyann gerekleri ve
doaya ihtiya vardr. Ayrca Kant, insan dimann bofl bir kt olduu inancna
katlmaz. nsan dima, duyu organlarnn dfl dnya ile etkileflimi sonunda kazand kargafla hlindeki izlenimlerini doufltan sahip olduu zaman ve mekn kavramlar ve dier kategorilerinin yardmyla, duyular tesi bir seviyede sezgiye dayanan aklyla snflandrmakta ve bilgiye dnfltrmektedir.
Kant, insann yaratc hayal gc ne inanr. Yaratc hayal gc; insann duyularla kazand izlenimleri, duyular tesi bir seviyede sezgiye dayanan akl yardmyla fikir bekleri olarak isimlendirilen kavramlara dnfltrme melekesidir.
Bir baflka ifadeyle, yaratc hayal gc, insann dimann doufltan getirdii ve
sezgiyle zdefllefltirebileceimiz sentetik bir meleke, bir yaratma gcdr. Bu kavramlarn oluflumunda dfl dnyann gerekleri kanlmazdr. Ancak insann yaratc hayal gc, daha yksek ve duyular st bir seviyede, dfl dnyadan bamsz
olarak kendi sentezlerini oluflturabilmektedir. flte bir sanat eserinin yaratlmasnda
ifllevsel olan meleke, yaratc hayal gc dediimiz bu sentez melekesidir. Yaratc hayal gc, dfl dnyann yokluunda da, duyular st bir seviyede, sezgiye dayal akl seviyesinde oluflturulan kavramlardan yepyeni kavramlar veya sentezler
oluflturabilir.
Kanta gre yaratc deha, bir sanat eserinin zn oluflturan kavram; okluktan oluflmufl bir teklik olan kavram yarattktan sonra, eitim ve uygulama ile kazand teknikler yardmyla bu kavrama en uygun olan biimi seer ve eserini yaratr. Bu durumda sezgiye dayal akln stnde sentetik bir g olan yaratc deha,
bir fikirler bei olan kavramna dil ortamnda ifade kazandrd zaman, bir sanat
eserine vcut vermifl olur. Bu sanat eseri de okluktan oluflmufl bir teklik olarak
yaflanan psikolojik tecrbenin bir semboldr.
Sembolizm, Kantn idealist felsefesi yannda bir baflka Alman filozofu Schopenhauer (1788-1860)n dflncelerinden de etkilenmifltir. Ac btn bir hayatn
temelidir diyen filozof, Kant gibi, bilginin znelliine ve sezginin bu konudaki
nemine inanr. Her gerek bilginin z bir sezgidir. Bunun iin her yeni gerek
bir sezgiden doar cmleleri, bu inancn ak delilidir.
Bunlara Fransz filozofu Henri Bergson (1859-1941)un, pozitivist felsefeye
karfl gelifltirdii spiritalist (ruhu) felsefesinin tesirini de ilve etmek gerekir.
Bergsona gre, Bilimin sonsuz imknlarnn bulunduu inanc, ruhun imknlarn inkr etmektir. Akl her trl bilgiye gtren tek kaynak deildir. Akln karflsnda bilincin dorudan doruya verilerine, bilincin yeteneklerine nem vermek gerekir. Geree varmak, bilin olaylarn kavramak, muhakeme yoluyla bilinenden
bilinmeyene doru metotlu bir biimde giden aklla deil, ancak sezgi ile mmkndr. Akl bize gerei dflardan buldurur; sezgiyse ierden gerein ta kendisine vardrr. (Gker, 1982, 71).
Ayrca Alman mzisyen Richard Wagner (1813-1883)in materyalist dnya grflne karfl ileri srd mistik bir dnya grfl ve sanat -zellikle mzik- anlayflnn da sembolizm zerinde nemli tesiri vardr. Wagnere gre sanat;
113
114
... insann ruhunda var olan gizli gerei gn flna karmaldr. Bu ifllem ancak
duygusallk, canllk ve sezgiyle mmkn olur. Her ne kadar mzik duyular bakmndan ruhun ieriini ifade etmekte ise de, bu ierii anlafllr biimde yanstmaktan uzaktr. Bir senfoni dinlendii zaman duyulur da, dayand motifi kavramak
her zaman mmkn olmaz. Ona bu akl getirecek olan ancak flairle fliirdir. Mziin gcn geniflletmek gerekir. nk ruhun derinliklerinde var olan gerekleri
ifade etmek ancak duyguyla dflncenin bir araya gelmesiyle mmkndr. (Gker,
1982, s.71)
Btn bu geliflmeler ve dflnceler ortamnda, sanatta ruhun gizli glerine,

sezgiye, mzie, idealizme dayanan, alglanan gereklerin tesinde daha baflka
gereklerin, bir gizliliin olduuna inanan, realizme, natralizme, hatta insan makine dzeyine indirdiini iddia ettii endstrileflmeye karfl kan bir eilim belirir.
Sembolizm bu eilimin sonucudur... (Gker, 1982, 71).
SEMBOLZMN SANAT/EDEBYATTAK LKE VE

NTELKLER
Farkl Bir Gereklik Anlayfln Benimseme: Sembolizm, sanat dnyasnda sanat sanat iindir anlayflna yakn bir grnm sergilemek ve daha ok byle bilinmekle birlikte, kendine has bir gereklik anlayfl ve arayfl olan; bu sebeple bir
tecrbe doktrini olarak dflnlebilecek sanat/edebiyat akmdr.
Sembolizm, realizm, natralizm ve parnasizmin, grnen veya madde ile snrl olan gerek anlayfl (olgu gerekilii) ve bunun nesnel bir biimde yanstlmas, sanatn insan tecrbesinin dflnce unsuruna indirgenmesi anlayflna katlmaz;
tam tersine karfl kar. Dfl dnya veya doada grdmz veya duyularmzla algladmz her nesne, bir varlk znn (idea) dfl grntsnden; gz alc giysilerinden baflka bir fley deildir. Yani onlar, hibir zaman asl gerek deildir. Asl
gerek, sz konusu grntnn arkasnda gizlidir. Bu tutum, gereklik konusunda
Platoncu bakfl asna bir dnfl olduunu dflndrr.
Bir baflka inanca gre, doa, fizik tesi Tanrsal gerein sembol veya aynasdr. Sembolist sanatkrn grevi, dfl gerei deil, buradan hareketle grnenin arkasnda sakl bulunan hakik gerei, gizli anlam, ebed ve ilahi gerei eserinde
verebilmesi, en azndan sezdirebilmesidir. Sembolizmin bildirisini hazrlayan Jean
Moreas, bu konuda flunlar syler:
Sembolist fliir Fikri (dee) duygusal bir biimde rter. Aslnda, amac sadece duygusal bir biim deildir. Bu duygusal biim hem Fikri ifade etmeli, hem de baml kalmaldr. Fikri de, ayn flekilde, dfl benzerliklerin gz alc giysilerinden yoksun bir flekilde grnmemelidir. nk sembolik sanatn belli bafll karakteri, bizzat doa tablolar, insanlarn hareketleri, btn somut olaylar kendiliklerinden ortaya kmamaldr. Bunlar, bu fleylerin esas fikirlerle olan anlafllmas g iliflkilerini gstermeyi amalayan, alglanabilen dfl grntlerdir. (Gker, 1982, 71)
Bu dflncelere katlan Mallarme ise fliiri flyle tarif eder: fiiir, zndeki henkle kullanlmfl insan dili yardmyla, varln dfl grntlerinin gizli anlamn ifade etmektir (Gker, 1982, 71).
Sembolistler, romantikler gibi, Kantn yaratc hayal gc dflncesine inanrlar
ve hayal gcnn bir sanat eserinin yaratlmasnda doa ve dfl dnyadan daha
nemli olduu; dfl dnyaya onun flekil verdii grfln savunurlar. Aklla elde
edilen bilgi, gerein sadece kk bir blmdr. Sembolistler, romantikler gibi,

sanatta insan gereinin soyut rasyonel genellemelerle snrlandrlmasna karfl
kmfllardr. nk byle bir tavr, yani soyut dflnce, insan tecrbesinin sadece
kk bir kesitini verebilir. Hlbuki sanatn zn, byk lde insann duygu
ve ihtiraslar oluflturmaktadr ve duyularla yakalanan gerekler, ok daha evrensel
gereklerdir. Bu gerekler, sadece yaratc hayal gc ile somut bir flekilde sanat
ortamna aktarlabilir. Ksacas sanat; insan dima ile doa arasndaki diyalektik
atflma sonunda varlan sentezdedir. Bylece sembolizm dikkati, natralizm ve
realizmin n plna kard dfl dnya ve onun gereklerinden insann i dnyasna ekmifl olur.
Evrende Benzerlikler ve liflkiler lkesini Benimseme: Sembolistler, Kantn
ifade ettii okluktan oluflmufl teklik kavramn temel alarak, evrende var olan her
fleyin bir btn olduuna; bu btnlk iindeki varlklar veya madde-ruh arasnda
bir benzerlikler ve iliflkiler a bulunduuna inanrlar. Bir baflka ifadeyle; madderuh, beden-ruh, evren-insan, krmz-scak, papatya-tavflan, ses-renk, grme-iflitme
vb. arasnda benzerlikler ve iliflkiler a vardr. Eer, dikkatle bakar ve grnenin
tesine geebilirsek, bunu yakalamak mmkn olabilecektir. Sz konusu iliflkiler
ve benzerlikler armonisinin sembolik ifadesi olan sanatn amac da budur.
Gerei Anlatmada Sembole Baflvurma: Sembolist bir sanatkr nesnelerin
gizli ruhu ve nesneler aras iliflkiyi nasl anlatacaktr? Bunun dorudan doruya ve
ak bir biimde ifade edilmesi, ncelikle mmkn deildir. Mmkn olsa bile
byle bir tavr, onlar, elefltirdikleri kendilerinden ncekilerin seviyesine dflrecektir. Nitekim sembolizmin bildirisini hazrlayan Jean Moreas, akmn ne olmadn aklama ihtiyac duyar. Ona gre, Sembolist fliir retinin, tumturakl anlatmn, szde duygusalln, nesnel tasvirin dflmandr. Bu cmleler, ok ak bir
biimde parnasyen, romantik ve didaktik fliirin reddini ifade eder. flte bu noktada
sembolizmin en nemli ayrt edici niteliklerinden biri olan sembol meselesi ile karfllaflrz. Ancak semboln ne olup olmad veya ne olup olmamas gerektii hususu, bir hayli karmaflktr.
Sembolizmdeki sembol konusunu anlamaya alflrken ncelikle flu genel hususu bilmemiz gerekecektir. Edebiyat dille yaplan bir sanattr. Dilin temeli olan kelimeler ise, dfl dnyadaki varlklarn kendileri deil, sembolleridir. O hlde hangi
akma bal olursa olsun btn edeb eserler, bir semboller btndr. Sembolizm, bunun da tesinde sanatkrn duygularn ikinci bir semboller sistemi ile ifade etme gayreti iinde olan bir sanat hareketidir.
Yine sembol konusunda bilinmesi gereken bir baflka nemli husus; sembolistlerin bu kavramdan kastettiklerinin mecaz, istiare, teflbih-i beli, alegori, mazmun gibi daha nceden bilinen ve zihn olan bir sanat veya bu sanatlar erevesinde ifadesini bulan syleyifl tarzlarnn olmaddr. nk ...genifl manasyla
semboller btn edeb sistemlerde mevcuttur. Bizim klsik edebiyatmzda mazmunlar bir eflit sembollerdir. Mesel dudak kelimesinin, yokluun mazmunu olmas gibi. Bu mazmunlar herkes tarafndan bilinen ve her flairin mflterek kulland sembollerdir. Semboln ikinci merhlesi flaire has, orijinal fakat yine okuyucu
tarafndan kolaylkla zlebilecek veya bizzat flairin aklad benzetmelerdir.
Eski edebiyatmzda bunun ad temsil teflbih ve temsil istiaredir. Tanzimattan
sonra alegori ad altnda yenilenen, iflte bu sanattr. Namk Kemalin Ryasndaki
gen kadn hrriyetin, Vaveyldaki vatann alegorisidir. Tevfik Fikretin Gayya-y
Vcudu cemiyetin, Hlkun Vedndaki nar Osmanl mparatorluunun alego-
115
Mecaz: Kelimenin, bir ilgi

sebebiyle szlk anlamnn
dflnda kullanlmas.
stiare: Eretileme;
benzeyen veya benzetilen
belirtilmeden yaplan teflbih.
Temsil Teflbih: Benzeyen
veya benzetilenin ayrntl
anlatmyla yaplan
benzetme.
Alegori: Bir dflnce veya
duygunun daha etkili
anlatmn salamak iin
somutlafltrarak anlatlmas.
116
rileridir. Gerek mazmunlar, gerekse ve bilhassa alegorileri sembolizmin ifadeleriyle karfltrmamak lzmdr. (Okay, 1990, 195-196)
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SembolistlerSIRA
iin SZDE
anlamn ve gerekliin dorudan deil de eflitli sembolik biim-kavramlarla dolayl olarak aktarm neden nemlidir?
D fisembol
N E L M nedir? Bu sorunun cevabn, afladaki kavramla ilgili deiflik
O zaman
aklamalarrda bulmaya alflalm. William York Tindalla gre sembol; grnmeO R U
yen bir fleyinS grnr
iflaretidir. Ancak sembol ile iflareti birbirinden ayrmak
gerekir.
DKKAT
Sembol, iflaretten daha kapsaml bir anlam taflmaktadr. te yandan sembol, kastedilen manann tam karfll ise, hem iflaret, hem de sembol olduu hlde; iflaret,
SIRA SZDE
belli ve snrl
bir fleyin karflldr. Hlbuki sembol, snrsz ve anlam tam olarak tayin edilemeyen bir fleyi temsil eder. Dikkatimizi, gsterdii fleyin anlamndan ok
kendisine eken iflaretin aksine, sembol temsil ettii manadan ayrlmaz, nk semAMALARIMIZ
bol temsil ettii fleyin kendisidir veya bir eflit ksaltma ile btn temsil eden paradr. Sembol tercme etmek mmkn olmad gibi, onun yerine geecek bir baflka
sembol bulmak
K T Ada
P mmkn deildir. (...) Sembol, snrl ve genellikle kendisiyle zdeflleflebilen bir iflareti iinde taflmakla beraber, onun iinde tayini mmkn olmayan bir fley daha vardr. Semboln iinde zekmzla aklayamayacamz bir sr
gizlidir.T ESembolle
anlam arasnda kesin olmasa da bir benzerlik olduu biL E V Z Y Otafld
N
linmektedir. Eer sembol, bir benzerlie dayanyorsa, mecaz ile iliflkisi vardr. (..) O
hlde sembol, yars ifade edilmemifl, belli olmayan bir mecazdr.
Edeb sembol, ifade edilemeyen bir tecrbenin benzeridir, dil unsurlarnda ifade bu N Tunsurlar
ERNET
lur, bu dil
dilin snrlarn ve ifade edilmek istenen gerein snrlarn
aflar; duygu ve dflncelerimizin karflmndan oluflan bir tecrbeyi somutlafltrarak
ifade eder. Dilin gnlk kullanlflnda ifadesi mmkn olmayan bir tecrbenin
benzerini sadece bir imajla somutlafltrmak gerekmez. Bu tecrbeyi bir sembolle somutlafltran, bir ritim, bir olaylar dizisi, bir edat veyahut bir fliir de olabilir. Bu garip
denklemin tek yars, teki yarsn somutlafltrabilir ve sembol sembollefltirdii fley
olur. (Kantarcoglu, 1993, 174-175)
N N
Webstere gre sembol; kendisinden baflka bir fleyi muhakeme, arflm, alflkanlk veya tesadfen temsil eden veya akla getiren bir fleydir; bu iki fley arasnda
zel bir benzerlik olmayabilir; sembol, devlet, kilise gibi gzle grnmeyen bir fikir veya niteliin grnen iflareti olabilir (Kantarcoglu, 1993, s. 174-175).
Cemil Gkere gre sembol; objelerin dfl grnts arkasndaki gerei bulmak iin, deiflik duyumlara, sezgiye ve elefltirici bir anlayfla dayanmak suretiyle
yaplan bir sentezdir (Gker, 1982, s.79).
Mornete gre ise sembol; zeknn az ok kabul ettii ve ok hoflland teflbih ve istiare deildir. Bu, kendiliinden fflkran bir hayal (imaj) veya hayaller silsilesidir ki, ihtiva ettii fikri veya fliir heyecann tercme deil ifade eder. Bir iein benzemedii bir bitkiyi ifade etmesi gibi (Kabakl, 1978, s.37).
O zaman sembol; bir duygu hlinin, bir fikrin, bir hayalin, bir olayn, bir
manzarann, geleneksel veya bilinen zihn sanatlarn tesinde, ama anlatlmak
istenileni baflaryla temsil edebilen bir fleye (soyut veya somut) dnfltrlerek ifade edilmesidir. Elbette ki bu sembol sanatkra has ve orijinal olmak mecburiyetin-
dedir. Semboln baflars, yklendii anlam tam ve somut bir flekilde okuyucuya
taflma gc ile orantldr.
Sembolist flaire dflen, kinattaki sembolleri grme/sezme, bunlar zmleme
ve kelimelerle, kelimelerin tek baflna veya bir araya getirilmelerinden doan sesleriyle, arflmlaryla okuyucuya sezdirmektir. Baflka bir syleyiflle, eflitli duygu
hllerini, dfl dnyay, varlklar aras iliflkileri ve bunlarn grntleri arkasndaki
gizli anlam, birtakm orijinal sembollerle anlatmaktr. Bu tavr, ister istemez onlarn eserlerini anlam veya ierik bakmdan kapal ve mulk bir hle getirir.
Anlamda Kapal Olma: Sembolist fliirin anlam veya ierii bir hayli kapal ve
mulktr. Klsisizm ve parnasizmin muhayyileyi krleten anlam akl ve berrakl, sembolizmde sz konusu edilemez. nk sembolistlere gre fliirde bylesi bir aklk fliiri ldrr. fiiir dili tebli deil, sadece telkin eder. Yani sahip olduu ahenk ile bir atmosfer yaratr ve bu atmosfer iinde okuyucuya baz fleyleri
sezdirir. Hibir zaman ak ak konuflmaz; bir hikye anlatmaz. Onun iin her
okuyucunun fliirden anlad farkl farkl olabilir. Bu noktada Ahmet Haflimin konuyla ilgili dflncelerini grmek faydal olacaktr:
... flair, ne bir hakikat habercisi, ne belgatli insan, ne de bir vaz- kanundur. / Mana aramak iin fliiri deflelemek, terennm yaz gecelerini rafle iinde brakan hakir
kuflu eti iin ldrmekten farkl olmasa gerek. Et zerresi, susturulan o sihrengz sesi
telfiye kfi midir? (...) fiiirde her fleyden evvel hiz-i ehemmiyet olan kelimenin manas deil, cmledeki telaffuz kymetidir. / Esasen mana ahengin telkintndan
baflka nedir? fiiirde mevzu flair iin ancak terennm ve tahayyle bir sebeptir. / Hasl fliir, rasullerin sz gibi, muhtelif tefsirta msait bir vsat ve fluml hiz olmal. (Haflim, 1996, s.69-77)
Yukarda belirtildii gibi, sembolistlere gre gerek, grnen deil, grnenin

arkasnda gizli olan ruhtur. Bunun madd bir nesne gibi ok ak bir biimde grlp alglanmas ve anlatlmas mmkn deildir. kinci olarak; belli belirsiz bir
biimde alglanan veya sezilen bu ruh, bir sembolle anlatlabilir veya anlatlmaldr, anlayfldr. Bylece ktmser bir felsefe ortamnda yetiflen ve ok byk lde znel olan sembolistlerin fliirlerinde rya ve esrr dolu bir dnya ile karfllaflrz. Bu dnyada varlklarn biimleri ve sert flekilleri byk lde erimifl ve her
fley deta bir sis perdesiyle rtlmfltr. Sonbaharn solgun ve sararmfl renklerinin
hkim olduu bu dnyada kzl gn batfllar, hznl akflamlar, alacakaranlklar,
lgn ay flklar ve mehtap, durgun sular, sakin ve kimsesiz yollar ve krlar esastr. Sz konusu atmosferi ok daha baflarl bir biimde okuyucuya sevk edecek
olan masallar, efsaneler, hayal ve eflitli ruh hllerinin ifadesi, sembolizmin temel
konularn teflkil eder. Ksacas, pozitivizmin hayattan kovmak istedii rya ve esrr, onlarla birlikte fliire ve edebiyata girer ve onlarn estetiinin bel kemiini oluflturan iki kavram olur.
znel ve Lirik Olma: Sembolist fliir znel ve liriktir. Sz konusu lirizm, ok
byk lde melnkoli, hzn ve karamsarlk atmosferi iinde karflmza kar.
Yukarda belirtilen evrenin srlarla dolu gereini yakalama endiflesini dikkate almak kaydyla, sembolizmin veya sembolistlerin gnlk hayatla, sosyal meselelerle
herhangi bir alkalar yoktur. Onlar ou zaman gereklerden kap kendi i dnyalarna kapanr, hayal beldelere zlem duyar, bilinmezin insan eken byl
dnyasna ynelir, yar aydnlk akflam veya mehtapl gecelerde ruhlarn dinlendi-
117
118
rirler. Son derece duyarl ve ktmser bir ruha sahip olan sembolistlerin bir anlamda romantik olduunu, fakat romantiklerin sembolist olmadn belirtelim.
Sembolist fliir, ryal dekorlar iinde kapal mrlerin melankolisini duyurmaya
alflt. Terkedilmifl eski parklar, l flehirler, sararmfl yapraklarla rtl durgun sular, geceleyin kslan bir lmba fl, perdelerde gezinen glgeler, sessizliin saltanat ve iinde ufku bekleyen gzler. Bunlar esrarl, rya dolu bir dnyann parltlardr. (Yetkin, 1967, s.75-76)
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Cahit Stk Taranc,

afladaki yazsnda sembolistlerin hangi tutum/ynlerini elefltirSIRA SZDE
mektedir?
D fi N E L M
1886 MUCZES:
SEMBOLZMA
S O RTARANCI
U
Cahit Stk
Geen hafta Fransada ellinci yl kutlanan sembolizma, bence, bir fliir mektebi olarak deil, onD dokuzuncu
asr sonunda ruhlarn bir kalknma hareketi olarak mtaKKAT
la edilmesi gereken bir hdisedir.
Natralist romann muassr olan Parnasiyen fliir, Pozitivist mektebin tesiri altnSIRA SZDE
da teflekkl etmifl btn edebiyat gibi realist idi. Pozitivizma fleniyette iki pay grr: Bir yanda hdiseler ve vakalar lemi, ki ilmin mevzuudur; bir yanda da metafizikler ve AMALARIMIZ
dinler lemi. Parnasiyenler bu iki paydan ikincisini tamamyla ihmal ettiler. Parnasiyen bir flairin kinat karflsndaki duruflu liminkinden farkszdr. fiair
de lim gibi tecrbelerinin neticesini bildiren ve objektif kalmaya alflan adamdr.
K T bu
A P ifrata karfl hakl ve yerinde bir isyand; izah edilemeyeni izah
Sembolizma,
etmek iddiasnda bulunmad, yalnz, flair iin, izah edilemeyeni bilmemenin manasz olduunu syledi. Sembolizma, cevapsz sualleri tekrar fleref mevkiine kard.
T E Lfelsef
E V Z Y Oduruflu
N
Sembolistin
sorucu bir durufltur. limin de duruflu byle deil mi,
diyeceksiniz. Evet; fakat flu farkla ki lim sualine cevap arar ve onu bulacam kanaati ile alflr. Hlbuki flair, nazar dikkate alaca meselelerin nkabili hllolduunu nceden
N T E Rsyler.
NET
Sembolizma tabiatn objektif, gayri flahs, souk ve ruhsuz tasviri yerine bir hassasiyetin menflurundan gemifl oynak ve parltl bir hayal getirdi, peyzajn bir haleti ruhiye olmasn istedi. (...)
Sembolizma sayesinde fliir manzum hikye edsndan ve belgatten kurtuldu,
telkin kuvveti kazand.
Fakat sembolizmann bu muhassenatna karfllk mahzurlarn da sylemek lzmdr.
Emersonun dedii gibi sembolistler srr gndelik faciada greceklerine, kendi
ilerine ekilerek muhayyilelerindeki mphem ve silik lemlerde aramaya koyuldular.
Saniyen (ikinci olarak), sembolizma bilvasta bir ifade tarz olduu iin flairin
sylediini kendinden baflkasnn anlamamas tehlikesi vard, nitekim yle oldu.
Dahas var: Bazen flair, anlafllmamak flyle dursun, hakikaten bir fley sylememek istemiflti. Ve nihayet son ifratlarnda sembolistler fikir derinlii yahut hayat srrn cmlenin manaszlyla karfltrdlar, ihtiyar bir surette karanlk oldular.
N N
Fakat her ne olursa olsun sembolizma ruhlarn muayyene, mahduda, vazha

karfl bir isyan ve gayr muayyene, sonsuza, sisliye, gizliye karfl bir ifltiyak hlinde tezahr ettii iin ismli (izmli) tabirlerin belki de en gzeli ve en sevimlisidir. (...)
Musiki/Ahenge nem Verme: Sembolizmin bir baflka nitelii, fliirdeki musiki/ahenk endiflesidir. Varlklarn gizli ruhunu ve bunlar aras iliflkiler an, sadece
dille anlatmak, sezdirmek mmkn deildir. Wagnerin vurgulad gibi, ne sadece musiki, ne sadece dil, sz konusu esrarl dnyay anlatamaz. O zaman fliirin
musikiden, musikinin de dilden faydalanmas, bylece sezdirme veya telkin gcnn glendirilmesi gerekir.
Elbette ki fliirde sz konusu olan musiki, saf bir musiki deildir. fiiirdeki musiki, dilin imknlar ile snrl olan bir musikidir. Yani kelimelerin tek bafllarna veya
yan yana sralandklarnda sahip olduklar veyahut msralarn sralanmasndan doan ses deerlerinden oluflacak bir musiki ve ahenk. Bir baflka ifadeyle sembolist
fliirdeki musiki kulaktan ok ruha seslenir ve fliirin muhtevasn bu yolla ruha telkin eder veya sezdirir.
Sz konusu anlayfl, sembolistleri fliirde musikiye gtrr. Stephane Mallarme
fliirde musiki konusunda flunlar syler: Musiki, yine musiki! Senin fliirin yle uucu bir fley olsun ki, bunun ileriye hamle eden bir ruhtan, baflka gklere, baflka aflklara doru kat hissedilsin. fiiir bir fikri, bir duyguyu ahenkle, sembolle anlatan
edeb bir melodidir. Mallermenin bu konudaki cmleleri ise fludur: Sorumluluu
stme alarak, estetik ynden flu sonuca varyorum ki, mzik ve edebiyat, tek bir
olgunun, benim fikir adn verdiim olgunun, karanlk olan fleye doru uzanan,
orada ak ve seik bir flekilde parlayan deiflken iki yzdr (Gker, 1982, s.80).
fiekilde Serbestlii Tercih Etme: Yukardan beri sralanan ilke ve nitelikler,
sembolistlerin, daha nceki fliirin klsik kalplarn zorlamas sonucunu beraberinde getirmifltir. nk klsik kalplar, flairin vazgeilmez olarak kabul ettii musiki/ahengi, sezginin serbest arflmn, semboln esrarn ve sanatkrn bunlar elde etmedeki hrriyetini engelleyebilecektir. fiiirin formu, nceden ve baflkalar tarafndan deil, flairin dehas ve fliirin muhtevas tarafndan belirlenmelidir. Ksacas klsik nazm flekli, nazm birimi, msra yaps, vezin ve kafiye; hatta dilin gramer
yaps gibi fliirin formunu belirleyen unsurlar, sanatkrn zevk-i selimi tarafndan
belirlenmelidir. Bu noktada en ok ne kan husus, msra hkimiyetinin krlmfl
olmasdr. Sz konusu tavr, sembolist fliirde serbest fliirin esas olmas sonucunu
beraberinde getirmifltir.
Mitolojik simgelere gnderim yapma: Hem edebiyat hem de resim sanatnda imge retimi byk oranda yerel ve evrensel sylencelerde simgelere dayanr.
Henri de Regnier, Gnmz fiairleri adl konuflmasnda bu eilimi flyle zetler:
Bir sylence bir ideann sesli kavksdr. Mallarme Helenay gizemli gzelliin
sembol; Reigner, Wilde, Baudelaire gibi flairler iin Salome baflna buyrukluun
ve aclarn tutkunluunun simgesidir. Baudelaire sylenceleri bir aa srgnne
gereksinim duymakszn her iklimde, her gneflin altnda yetiflen bir aaa benzetir. Sylenceler evrenseldir ve gizemin ortak dilidir. Yeatsin ifadesiyle insann en
gl igdleri tarafndan yaratlmfl olan efsanevi varlklar her dilde sanatnn
i dnyasndaki duygularn klna girebilir.
Son olarak Ahmet Haflimin sembolizmi tanmlamasn grelim:
119
Stephane Mallarme, 18421898
120
(Sembolizm), dedikleri gibi, tahassst (hislenmeler) ve tefekkrt (dflnceler) eflkl (flekiller) ile anlatmak demek olayd, bu meslei bir teceddt (yenilik) gibi telkki etmek bir hata olacakt. Eski Yunanlerde, Romallarda, Msrllarda dima efkr mcerrede (soyut fikirler), eflkl ve eflhas (flekiller ve flahslar) ile temsil olunmufltur.
(...) Sembolizm, efkr- mcerredenin (soyut fikirlerin) temsil (rnekler) ile ifadesi
demek olmakla beraber ayn zamanda edebiyatta flahsiyet, sanatta serbest, kavidi gayr-i kafiyenin (kafiyesizlik kaideleri) terki, hsne (gzellik), teceddde hatta garbete (acayiplik, tuhaflk) doru bir meyil suretinde tarif olunabilir. (Okay, 1990,
s.196)
SIRA SZDE
Sembolizm, ok byk lde bir fliir akmdr. Bununla birlikte tiyatro ve roD fi N E L M
man trlerinde de sembolist anlayfllarla karfllafllr. zellikle Nobel edebiyat dl sahibi Belikal sanatkr Maurice Maeterlinck, sembolist tiyatronun en gzel
S O R Ualr. Maeterlinck eserlerinde mistik bir yaklaflmla insann sr ve
eserlerini kaleme
bilinmezliklerle dolu i ve dfl hayatn oyunlafltrr.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Sembolistler ve Eserleri
Edgar Allan Poe (1809-1849): Amerikan flair ve yazar. Eserleri: Tamerlane ve BaflSIRA SZDE
ka fiiirler, Helene, anlar, flitilmedik Hikyeler, Marie Rogetin Esrar, Altn Bcek, Kuzgun ve Baflka fliirler, Eureka, fiiir lkesi.
Charles
Baudelaire (1821-1867): Baz ynleriyle parnasyen olarak da kabul
AMALARIMIZ
edilen sembolizmin hazrlaycs nl Fransz flairi. Eserleri: Ktlk iekleri, Enkazlar, Yapma Cennetler, Esrar ve Haflhafl, Fzeler, flte Kalbim (fliir), Kk MenK T A P
sur fiiirler (mensure).
Stephane Mallarme (1842-1898): Sembolizmin nclerinden Fransz flairi.
Eserleri: Eski Tanrlar, fiiirler, Samalar.
T E L E V Z Y (1844-1896):
ON
Paul Verlaine
Sembolizmin ncs Fransz flairi. Eserleri: yi fiark, Szsz Romanslar, Usluluk.
Arhur Rimbaud (1854-1891): Fransz flairi. Eserleri: Cehennemde Bir Mevsim,
lhamlar, Btn
N T E R Nfiiirler.
ET
Emile Verhaeren ( 1855-1916): Belikal flair. Eserleri: Les Moins, Les Apparus
dans Meschemis, Les Heures du Soir, Les Villes Tentaculaires, Les Aubes, Toute la
Flandre.
Maurice Maeterlinck (1862-1949): Nobel edebiyat dl sahibi Belikal flair
ve tiyatro yazar. zellikle sembolizmi tiyatroya taflyan sanatkr olarak bilinir.
Eserleri: Fakirlerin Hazinesi, Mavi Kufl, Usluluk ve Kader.
Paul Valery (1871-1945): Fransz flair ve deneme yazar. Gen Orman, Charmes fliir kitaplardr.
Jean Moreas (1856-1910): Yunan asll Fransz flairi. Eserleri: Les Syrtes, Les
Stances.
Henri de Regnier (1864-1936): Fransz yazar ve flair. Eserleri: Poemes Anciens
et Romanesques, les Jaux Restiques et Divins, les Medailles Dargile, Flamma Tenax.
N N
K T A P
TBir
E L sanat
E V Z Y ancak
O N iki
niteliini hi bir biimde gz

ard etmiyorsa sanatdr.
Bu iki nitelik, ayn anda hem
kendisi hem de bir baflkas
olabilme
Charles
N T E R gcdr
NET
Baudelaire, 1821-1867
Paul Varleine
SIRA SZDE
Sizce AhmetSIRA
Haflim
sembolist bir flair midir? Neden?
SZDE
Paul Verlaine
afladaki
SIRA
SZDE fliirinde fliir sanat hakknda neleri nemseyip neleri elefltirmektedir? Aklaynz.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
fiR SANATI
Musiki, her fleyden nce musiki;
Onun iin tekli msradan flaflma.
Kvrak olur, erir havada sanki
Ar aksak syleyifle yanaflma.
Kelime seerken de meydan senin;
Bile bile bir nebze aldanmal.
Dumanls gzeldir trklerin;
yle hem seik olsun, hem kapal.
Gzel gzler tl ardnda grnsn,
Gn flnda titremeli fliirinde.
Ak yldzlar mavilie brnsn
Ilgt lgt sonbahar gklerinde.
Ara-rengin peflindeyiz nk biz;
Rengin deil, ara-rengin sadece
Ancak yle sarmafl dolafl ederiz
Kaval boruyla, ryay dflle.
Nkte belsnda kurtulmaya bak;
Ac zek, sulu glfl neyine?
fle karflt m bu cins sarmsak
Maviliin yafl dolar gzlerine.
Tut belgat boazndan, sustur
El vurmuflken bir zahmete daha gir:
Kafiyenin azna da bir gem vur
Brakrsan neler yapmaz kim bilir?
Nedir kafiyeden ektiimiz!
Hangi sar ocuk, ya deli zenci
Sarmfl baflmza bu meymenetsiz
Kof sesler karan sahte inciyi?
Hep musiki, biraz daha musiki
Havalanan bir fley olmal msra
Bir deli gnlden kalkp gitmeli
Baflka gklere, baflka sevdalara.
Datp tozu sabah rzgrna
Msralarn alsn bafln gitsin
Kekik, nane kokarken drt yana...
st taraf edebiyat bu iflin.
Paul Verlaine
(eviren: S.Eybolu-M.C.Anday)
121
122
zet
N
A M A
N
AM A
Sembolizm ve sembolist kavramlarnn anlamlarn aklamak

Sembolizmiz; XIX. yzyln son eyreinde, grnenin ardndaki gerei, dilden elde edilebilecek ahenk ve birtakm semboller yardmyla okuyucuya sezdirme/anlatmay esas alan ferdiyeti
bir sanat/edebiyat akmdr. Roman ve tiyatroda
da yer yer tesiri grlse de sembolizm, daha ok
bir fliir akmdr. lk belirtileri Charles Baudelairein fliirlerinde grr. Onu takip eden Arthur
Rimbaut, Stephane Mallerme, Paul Varleine gibi
flairlerin fliirlerinde daha da belirginleflir. Dekadanlar olarak bilinen grubun da sembolizmin
oluflumunda rol olduunu da belirtmek gerekir. Akma simgecilik anlamna gelen sembolizm ad, 1886da akmn bildirisini hazrlayan
Jean Moreas tarafndan konmufltur.
Sembolizm akmnn doup gelifltii ortam zmlemek
Sembolizmin doufl zeminini hazrlayan faktrlerin baflnda, pozitivizm, determinizm ve materyalizme karfl oluflan tepkiler gelir. Bu tepkilerin
ardnda Kantn idealist, Henri Bergsonun spiritalist (ruhu) felsefeleri ile Schopenhauern
ktmser dflnceleri ve Alman mzisyen Richard Wagnerin materyalist dnya grflne karfl ileri srd mistik bir dnya grfl mevcuttur. Dolaysyla sembolizm, ad geen filozoflarn varlk, insan ve sanat dflncelerinden genifl
lde beslenir.
N
A M A
N
A M A
Sembolizm akmnn temel ilke ve niteliklerini

aklamak
Sembolistlere gre dfl dnyada grdmz nesneler, bir varlk znn dfl grntsnden baflka bir fley deildir. Asl gerek, sz konusu grntnn arkasnda gizlidir. Sembolist sanatkrn
grevi, dfl gerei deil, grnenin arkasnda
sakl bulunan hakik gerei eserinde verebilmesi, en azndan sezdirebilmesidir. Bu gerek ancak sembollerle anlatlabilir. Sembol; bir duygu
hlinin, fikrin, hayalin, olayn, manzarann, geleneksel veya bilinen zihn sanatlarn tesinde, ama
anlatlmak istenileni baflaryla temsil edebilen bir
fleye dnfltrlerek ifade edilmesidir. Bu tavr,
ister istemez onlarn eserlerini anlam veya ierik
bakmdan kapal ve mulak hle getirir. Sembolistler, fliirdeki klsik kalplarn flairin hrriyetini
engelleyebileceini dflnrler. Onun iin flekilde serbest fliire ynelirler. Ayrca sembolist fliir
bireysel ve liriktir. Bu lirizm, ok byk lde
melnkoli, hzn ve karamsarlk atmosferi iinde karflmza kar.
Sembolizmi dfl gerekliin yanstlmasn temel
alan akmlarla karfllafltrarak bir deerlendirme yapmak
Dfl gerekliin nesnel bir biimde yanstlmasn
amalayan realizm, natralizm ve fliirde parnasizm akmlarnn gereklik anlayfl Aristonun
Poetikasnda yer alan var olan ve olas gereklik tanmlamasna dayanr. Sanatnn bafllca
amac doadaki gerekliin zn tiplemeler ile
aktarmaktr. Pozitivizm ve sonrasnda geliflen determinizmin etkisiyle bu gereklik anlayfl sanatlar arasnda kat bir nesnelci tutuma neden olmufltur. Oysa sembolistler ideal gerekliin peflindedirler ve bu yanlaryla platonistlere benzerler. Sembolizmde nesnel bakfl as yerini znellie; doal gereklik yaratlan gereklie brakr. Ayrca, elefltirel ve toplumcu gerekiler sanat ifllevleri asndan ele alarak bir ara olarak
tanmlarken sembolistler sanatn kendisini ama
olarak grrler.
123
Kendimizi Snayalm
1. Kant, Schopenhauer ve Bergson, insann gerei kavramasnda pozitivizmin ne kard akla karfl veya
onunla birlikte hangi melekeyi gndeme getirirler?
a. Grme
b. Sezme
c. Duyma
d. flitme
e. Dokunma
2. Afladakilerden hangisi sembolistlerin kabul ettikleri gereklik tanmna uygundur?
a. Gerek, grnenin arkasnda gizlidir ve sezgiyle kavranabilir.
b. Gerek, grnenin arkasnda gizlidir ve aklla
kavranabilir.
c. Gerek, plak gzle grnendir ve aklla kavranabilir.
d. Gerek, plak gzle grnendir ve sezgiyle kavranabilir.
e. Gerek, gzle grnen, elle tutulan ve aklla
kavranandr.
3. Sembolist fliirin ierik bakmndan kapal ve mulak
olmasnn asl sebebi afladakilerden hangisidir?
a. fiairin bireysellii
b. fiairin toplumdan uzak oluflu
c. fiairin okuyucuyu kmsemesi
d. fiairin sezgiyle kavrad gerein sembolle anlatmas
e. fiairin sanat endiflesi
4. Sembolist flairlerin ayn zamanda romantik olarak nitelendirilmesinin asl sebebi afladakilerden hangisidir?
a. fiiirlerinde sezgisel gerei nemsemeleri
b. fiiirlerinde toplumsal meselelere duyarsz olmalar
c. fiiirlerinde bireysel ve lirik olmalar
d. fiiirlerinde ahenge byk nem vermeleri
e. fiiirlerinin ieriinde kapal olmalar
5. Afladakilerden hangisi sembolizm ile parnasizm
arasndaki en kesin ztl verir?
a. Bireysellik (sembolizm) - toplumsallk (parnasizm)
b. Nesnellik (sembolizm) - znellik (parnasizm)
c. Ahenk (sembolizm) - ritim (parnasizm)
d. Liriklik (sembolizm) - yetkinlik (parnasizm)
e. Sezgisel gerekilik (sembolizm) - rasyonalist
gerekilik (parnasizm)
6. Dil asndan yaklaflldnda btn edebiyat eserleri birer semboller btndr. cmlesindeki yargnn
gerekesi afladakilerden hangisidir?
a. Baz sanatkrlarn edebiyat eserinde dili sembol
olarak kullanmalar
b. Edebiyatn dilin sembollefltirilmesiyle yaplan bir
sanat olmas
c. Dili oluflturan kelimelerin, varlklarn kendileri
deil, sembolleri olmalar
d. Sembollerin, edebiyat eserinin ok daha etkili
olmasn salamalar
e. Baz sanatkrlarn edebiyat eserini sembollerle
btnlefltirmifl olmalar
7. Sembolistlerin gereklik anlayfl hangi adan Platonun gereklik tanmna benzer?
a. Grnen nesneler gerein yalnzca bir yansmasdr.
b. Gereklik olduu gibi aktarlandr.
c. Sanat grnen gerei deil olas gerei yanstmaldr.
d. Gerek ancak kendisiyle yanstlabilir.
e. Sanatkr kendi gereini yanstmaldr.
8. Afladakilerden hangisi sembolist bir sanatkr deildir?
a. Stephane Mallarme
b. Paul Verlaine
c. Arthur Rimbaud
d. Emile Verhaeren
e. Victor Hugo
9. Afladakilerden hangisi sembolizm tanmna uygundur?
a. Sembol olas gereklii yanstr.
b. Sembolizm ferdiyetidir.
c. Sembolizm betimlemedir
d. Sembol anlamszdr.
e. Sembolik eser deterministtir.
10. Sembolizm akmna ad veren ve manifesto yaymlayan sanatkar afladakilerden hangisidir?
a. Victor Hugo
b. Stephane Mallarme
c. Jean Moreas
d. Paul Varleine
e. Arthur Rimbaut
124
Yaflamn inden
BR SORUfiTURMAYA CEVAP
Stephane Mallarm
(1891 ylnda elefltirmen Jules Huret, adafl edebiyatn
durumu zerine, sonular Echo de Paris gazetesinde
yaynlanan bir soruflturmaya giriflir; bunlar sonradan
bir kitapta toplanmfltr. Bu soruflturma vesilesiyle Mallarme, hem kendisinin, hem kendi yolunda yryenIerin estetiini belirtmek imknn bulmufltur).
Gerekte, yle sanyorum ki genler, konularn eski filozoflar ve tumturak hatipler yolunda nesneleri dorudan doruya gstererek iflleyeduran parnasyenlerden
ok, fliir idealine yakndrlar. Ben aksine, fliirde anfltrma (allusion) dan baflka bir fley olmamas gerektiine
inanyorum. Nesnelerin hayranlkla seyredilmesi, onlarn uyandrd hyalardan havalanan hayal, ezgi
(chant) dir: Parnasyenler, onlar nesneyi olduu gibi alyorlar ve yle gsteriyorlar. Bu davranflla da esrardan
yoksun kalyorlar; kafalardan, yarattklarna inanmann
verdii o tadna doyum olmaz zevki ekip karyorlar.
Bir nesneyi adlandrmak, yavafl yavafl anlafllmak iin
yaplmfl olan fliirin verecei zevki drtte orannda
yok etmektir. Onu telkin etmek, iflte hayal budur. Bu
esrarn tam olarak kullanlmas, sembol vcuda getirir;
bir ruh halini gstermek iin bir nesneyi azar azar kafada canlandrmak, ya da tersine bir nesneyi semek ve
bir sra zmlerle ondan bir ruh hali karmak.
- (stada) burada size ynelteceim kocaman bir itiraza yaklaflyoruz. dedim... Karanlk! Bana cevap olarak:
-Gerekten, dedi, karanlk ister okuyucunun ister flairin
yetersizliinden gelsin, her ikisi de ayn derecede tehlikelidir... ama bu, iflin iinden syrlmak, aldatmaktr.
Orta zekl ve edebiyat hazrl yetersiz bir kimse byle yazlmfl bir kitab rastgele aar ve ondan zevk almak
isterse, iyi bilelim ki yanlfl anlafllma vardr. fiiirde her
zaman muamma bulunmaldr, edebiyatn amac da budur. Nesneleri kafada canlandrmaktan baflka bir fley
yoktur.
- stad, diye sordum, siz mi bu yeni hareketi yarattnz?
- Akmlardan ve buna benzer fleylerden tiksinirim, dedi... Edebiyata uygulanan retmence her fleyden irenirim; o edebiyat ki tersine, tamamiyle kifliseldir. Benim
iin, kendisine yaflamak imkn verilmiyen bu toplumda, flairin durumu, kendi mezarn biimlemek iin yanlzla ekilen insann durumundan farkszdr. Beni akm
bafl durumuna koyan fley, ilkin, genlerin dflnceleri-
ne her zaman ilgi duymufl olmam, sonra da flphesiz

edebiyata yeni gelenlerin getirdikleri yeniIii ak yreklilikle kabul etmemdir.
Toplum karflsnda grev halinde olan flairin zamanmzdaki durumu, kendisine sunulabilen btn bozulmufl
aralar bir yana koymaktr. Onun iin ileri srlen her
fley, anlayflnn ve gizli emeinin altndadr.
stad, elimi skarken:
- Gryorsunuz ya, dedi, gerekte, dnya gzel bir kitapla sonulanmak iin yaratlmfltr.
Oeuvres Completes Bibliotheqe de la Fleiade
eviri: Suut Kemal Yetkin
125
Okuma Paras
DfiMAN
Charles BAUDELAIRE
1. b
Genliim bir karanlk frtna oldu,

Birka yerinde parlak gnefller aan;
yle harap ktm ki bu frtnadan,
Bahemde kzarmfl tek tk meyve kald.
2. a
flte fikirlerin gzne ulafltm,

Suyun mezarlar gibi ukur at
Sel basmfl topraklar durmayp gayr,
Krekler, trmklarla onarman lazm.
3. d
4. c
5. e
Boyatacak m ki srr gday bulup
Hayal ettiin yeni iekler ap
Bir kumsal gibi ykanmfl bu topraklardan
-Ey ac! Ey ac! Zaman mr yiyor,
Ve kalbimizi kemiren sinsi dflman
Kaybettiimiz kanla geliflip byyor!
(eviri: Ahmet Muhip DRANAS)
6. c
7. a
8. e
9. a
10. c
Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Sembolizmin

Doup Gelifltii Ortam blmndeki ad geen
filozoflarn grfllerini yeniden okuyunuz.
Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz sembolizmin
Farkl Bir Gerek Anlayfln Benimseme blmn yeniden okuyunuz.
Anlamda Kapal Olma blmn yeniden
okuyunuz.
Bireysel ve Lirik Olma blmn yeniden
okuyunuz.
ve parnasizmin ilke ve niteliklerini yeniden gzden geiriniz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz sembolizmin Gerei Anlatmada Sembole Baflvurma
blmn yeniden okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz sembolizmin Farkl Bir Gerek Anlayfln Benimseme
blmn yeniden okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz Sembolist
fiair ve Yazarlar blmn yeniden okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz sembolizmin tanmyla ilgili blm yeniden okuyunuz.
Bu soruyu doru yantlamadysanz Sembolizmin Manifestosu ile ilgili blm yeniden okuyunuz.
126
Sra Sizde Sorular Yant Anahtar
Sra Sizde 1
Sembolistlere gre dfl dnyada grdmz nesneler,
bir varlk znn dfl grntsnden baflka bir fley deildir. Asl gerek, sz konusu grntnn arkasnda
gizlidir. Sembolist sanatkrn grevi, dfl gerei deil,
grnenin arkasnda sakl bulunan hakik gerei eserinde verebilmesi, en azndan sezdirebilmesidir. Bu gerek ancak sembollerle anlatlabilir. Sembol; bir duygu
hlinin, fikrin, hayalin, olayn, manzarann, geleneksel
veya bilinen zihn sanatlarn tesinde, ama anlatlmak
istenileni baflaryla temsil edebilen bir fleye dnfltrlerek ifade edilmesidir.
Ahmet Haflim. (1996). fiiir Hakknda Baz Mlhazalar. Btn fiiirleri. (Hzl. . Enginn). stanbul: Dergh Yaynlar.
Gker, C. (1982). Fransada Edebiyat Akmlar. Ankara: DTCF Yaynlar.
Kabakl, A. (1978). Trk Edebiyat. C.I, stanbul: Trk
Okay, O. (1990). Sanat ve Edebiyat Yazlar. stanbul:
Dergh Yaynlar.
Taranc, C.S. (1995). Yazlar, stanbul: Can Yaynlar.
Remzi Kitabevi.
Sra Sizde 2
Ahmet Haflim, ou zaman sembolist olarak nitelenir.
Haflim, zellikle fliirde ahenge nem vermesi, fliirin kaynan akl ve mantn dflnda aramas, akflam ve mehtapl geceleri sevmesi, serbest mstezat tarzn tercih etmesi, bol teflbih, istiare ve mecaz sanat kullanmas sebebiyle sembolizme yaklaflr. Bununla birlikte o, daha
ok empresyonist bir flairdir.
Sra Sizde 3
Taranc, sembolistlerin srr gnlk hayat iinde arama yerine hayallerinde bilinmez ve silik lemlerde aramalar ile fliirlerinde yeni semboller kullanma veya bir
fley sylememekten kaynaklanan kapallklarn elefltirmektedir.
Sra Sizde 4
Paul Verlaine fliirinde parnasizmin akla dayal nesnelliine, romantizmin santimantalizmine uzak durarak yar
kapal, ruha telkinde bulunan ve musiki/ahengi birinci
sraya alan fliiri savunmaktadr.
Karatafl, T. (2004). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri
Szl. Ankara: Aka Yaynlar.
Kolcu, A.. (2003). Bat Edebiyat. Ankara: Aka Yaynlar.
Kudret, C. (1980) Bat Edebiyatndan Seme Paralar.stanbul: nklp ve Aka Yay.
Trk Dili dergisi: Yazn Akmlar zel Says. (1981).
C.XLII, S. 349, Ankara: TDK Yaynlar.
Szlk
127
Szlk
A
Ekspresyonizm: XX. yzyln baflnda sanatkrn kedi i dnyasn gzlemlemek suretiyle elde ettii gerei aa -
Absrdizm: Herhangi bir yaratc olmadndan insanln
karmas, dfla vurmasn esas alan, bireyselci bir sa-
evrende bir anlam bulmasna ynelik urafllarnn bofla

bir aba olduunu ve eninde sonunda bu anlam uraflnn baflarsz olacan syleyen felsefi dflnce akm.
nat/edebiyat akm.
Empresyonizm: XIX. yzyln son eyreinde realizm, natralizm ve parnasizme tepki olarak doup geliflen ve dfl
Alegori: Bir dflnce veya duygunun daha etkili anlatmn
gerekliin sanatkrn ruhunda brakt izlenimlerin an-
salamak iin somutlafltrarak anlatlmas.
B
Bat Edebiyat: Ortak kltr, felsefe, din, sanat ve medeniyete sahip Batl toplumlarn Antik adan gnmze ka-
latmn esas alan bir sanat/edebiyat akm.
F
Fabl: Okuyucu/dinleyiciye ders vermek amacyla hayvan, bitki ve cansz varlklarn insan niteliklerine brndrle-
darki srete ortaya koyduklar edebiyat.
rek oluflturulan ksa yk, masal

Ftrizm: Sanayi ann dinamizmi, hz, deiflimi ve heyecann sanata taflyarak sanat ile hayat arasndaki kopuk-
Dadaizm: Gerek bir sanat/edebiyat akm olmaktan ok Bi-
luu ortadan kaldrmak isteyen ve fliirde duygunun ye-
rinci Dnya Savafl yllar ve sonras dnemin dengesini
rini makine, ark ve fabrika grltlerini koyan bir sa-
yitirmifl inkrc, flpheci, isyankr ve anarflist bir kuflan
nat/edebiyat akm.
mitsizlii, isyan ve hayatn samalna olan inancnn

ifadesi olan bir hareket.
Dogmatik: Dflnce ve inanlarn her trl flphe ve elefltiriye kapal bir kesinlik taflmas.
H
Hmanizm: Rnesans anda Eski Yunan ve Ltin edebiyatna dnp ona deer veren, tantan, arafltran reti.
Genel olarak, akll insan varln tek ve en yksek de-
er kayna olarak gren, bireyin yaratc ve ahlk geli-
Edebiyat / Edeb Eser: Kurgusal bir dnya ekseninde flekil-
fliminin, rasyonel ve anlaml bir biimde, doast ala-
lendirilmifl ok eflitli yorumlara imkn veren ve nice
na hi baflvurmadan, doal yoldan gereklefltirebilecei-
beyin ve ruh sanclarnn eseri olan bir muhteva; bu
ni belirten ve bu ereve iinde insann doalln, z-
muhtevann en gzel ve en etkili biimde sunulmasn
grln ve etkinliini n plna kartan felsef akm.
stlenmifl ve dil zevki imbiinden sabrla damtlarak elde edilmifl bir edeb dil; muhteva-dil ikilisinin ferd ve
orijinal kompozisyonundan teflekkl etmifl bir yap; bunlar ve bunlarn dflndaki daha pek ok unsurun birbirle-
stiare: Eretileme, benzeyen veya benzetilen belirtilmeden

yaplan teflbih, benzetme.
riyle birlik ve btnlk prensibi dhilindeki ok ynl

iliflkileri ve edeblik potas iindeki sentezinden meydana gelmifl bir slp erevesinde teflekkl etmifl estetik
terkip.
Edebiyat Akm: Belli bir sanatkr grubunun belli bir dnemde, ortak dnya grfl, estetik, sanat ve edebiyat
anlayfl erevesinde oluflturduklar edebiyat hareketi;
bu anlayfl ve hareket evresinde kaleme alnan edebiyat
eserlerin oluflturduu btn.
Egzistansiyalizm: Tamamyla egzistansiyalist felsefe zerine
oturtulan ve insann varolufl problemini edebiyat yoluyla genifl kitlelere aktarmay esas alan bir sanat/edebiyat
akm.
Egzotizm: Bir eserde uzak, yabanc lkelerle ilgili olaylar,
kiflileri, yresel grflleri yanstma, yabancllk.
K
Karakter: Baflkalarna benzemekten ok kendine zg zellikleriyle belirginleflen kahraman.
Karfllafltrmal Edebiyat: Ayn veya -genellikle- farkl millet
ve dillerdeki edebiyat eserlerini karfllafltrarak aralarndaki benzerlik, yaknlk veya ortaklklar tespit ve izah
eden edebiyat bilimi dal.
Klsisizm: Edebiyatn zn evrensel insan tabiatnn anlatm olarak gren, Eski Yunan ve Ltin sanatkr ve eserlerini rnek alan, kuralclk ve kurallara ball, nesnellii, akl ve saduyuyu, evrensellii, zevk vererek eitmeyi ilke edinen, dil ve slpta ise aklk, przszlk,
tabilik ve mkemmellii arayan ve XVII. yzyln ikinci
yarsnda asl gcne ulaflan bir sanat/edebiyat akm.
128
Kbizm: Resimde varln geleneksel tarzda yanstlmasn

reddedip onu grnen gerekliinden soyutlayarak btn boyutlar ve nitelikleriyle tuvale aktarmak iddiasnda
R
Realizm: Pozitivist dflnce zemininde XVIII. yzyln ikinci
yarsnda itibaren doup geliflen ve gerekilik, nesnel-
olan; edebiyatta ise geleneksel akl ve mantk perspekti-
lik ilkeleri dorultusunda adafl insan ve toplumu, iin-
fini reddedip sanatkrn hayal gcn ne kararak var-
de yaflad evreyle birlikte salam bir dil ve slpla an-
l btn hlinde kavrama iddias iinde fliiri grsellefltiren, dilin doal szdizimi, yap ve anlam mantn bozan, fleklinde her trl yenilie ak olan bir akm
latmay esas alan akm

Reform: Avrupa tarihinde dinde yaplan yenilik, dini yenilefltirme, yeniden yorumlama.
Romans: Orta a Bat edebiyatnda okuyucunun hofla va-
kit geirmesini amalayan, olay rgs olaanstlk-
Letirizm: fiiirde kelimelerin yaps ve manasn redderek dili

saf harf ve sese indirgeyen edebi akm
lerle dolu kahramanlk ve aflk konulu hikye/anlat

Romantizm: Fransz htilli ortamnda klsisizmin kuralcl
ve aklclna tepki olarak doan; insann duygu tecr-
besini, sanatkrn bireysellii ve melankolik duyarll-
Mecaz: Kelimenin, bir ilgi sebebiyle szlk anlamnn dflnda
n, duygusal din anlayfln, doaya ynelmeyi esas alan;
kullanlmas
her trl hrriyeti, yerlilik ve milllii savunan; lirik, duygusal olmasyla dikkati eken ve XIX. yzyln ilk yar-
snda Batda hkim olan sanat/edebiyat akm
Natralizm: Pozitivist ve determinist dflnce zemininde

XVIII. yzyln son eyreinde doup geliflen ve bilimsel
gerekilik, nesnellik, toplumsal ifllev ilkelerine bal kalarak adafl insan fizyolojik yaps, irsiyeti, yaflad
S
Sanat: nsann psikolojik hayatnn temellerinden birini oluflturan gzellik duygusunun dil, ses, renk, tafl, mermer,
evre, ald eitim erevesinde ak ve yaln bir dil an-
tun gibi eflitli malzemelerle, estetik formlara dnflt-
latmay esas alan akm
rlmfl somut hli veya ifadesi

Sembol: Bir duygu hlinin, bir fikrin, bir hayalin, bir olayn,
bir manzarann, geleneksel veya bilinen zihn sanatlarn
Parnasizm: XIX. yzyln ikinci yarsnda romantik fliire tepki
tesinde, ama anlatlmak istenileni baflaryla temsil ede-
olarak doup geliflen ve sanat sanat iindir anlayfl iin-
bilen bir fleye (soyut veya somut) dnfltrlerek ifade
de biim yetkinliini, ritmi, dfl gerekliin tasvirini, duygudan arndrlmfl genel dflnceyi tam bir nesnellik
iinde anlatmay amalayan fliir akm
edilmesi
Sembolizm: XIX. yzyln son eyreinde, grnenin ardndaki gerei, dilden elde edilebilecek ahenk ve birtakm
Pastifl: Edebiyat dnyasnda tannan ve sevilen bir sanatkrn
semboller yardmyla okuyucuya sezdirme/anlatmay
slbunu veya nktesini taklit ederek ona benzer bir

eser ortaya koyma
Postmodernizm: Modernliin parametrelerine, bilimsel bilginin stnlne, pozitif bilimlere, dorusal geliflmeye,
ulus-devlet anlayflna, endstriyalizme, kapitalizme, de-
esas alan ferdiyeti bir sanat/edebiyat akm

Skolastik: Aristodan alnp Hristiyanlk/kilise inanlarna
uyarlanmfl, dogmatik bakfl as.
Srrealizm: Sanat insan bilinaltnn karanlk ve karmaflk
srlarnn tek konusu, sanatkr da i beninin emirlerini
mokrasiye, liklie, insan haklarna, teknolojiye, brok-
kda geiren bir otomat olarak gren, akl ve mantk
rasi ve uzmanlaflmaya karfl gelen ve onlar sorgulayan;
perspektifini, kendinden nceki btn sanat/edebiyat
buna karfln belirsizlie, paralla, farklla, etniklie,
kurallar reddeden bir sanat/edebiyat akm
alt-kltrlere, kltrel oulculua, bilgiye ynelik oulcu bakfl asna, yerel bilgiye, yerellie, zgnlk ve
zgrlklere ayrcalk tanyan bir hareket
Pozitivizm: Temeli daha nceki dnemlere ve Aydnlanma
ana uzanmakla birlikte XIX. yzylda Fransz filozofu
Auguste Comte (1798-1857) tarafndan sistemlefltirilen
kantlayc bir doktrinin ad
T
Temsil Teflbih: Benzeyen veya benzetilenin ayrntl anlatmyla yaplan benzetme
Tip: Kendine zg zellikleriyle deil, ait olduu veya temsil
ettii grup ve snfn ortak zellikleriyle belirginleflen
kahraman
Dizin
Dizin
A
Evrensel Insan Doas 48, 49, 54
Ahenk 110, 111, 117, 119, 122
Akl/Sa Duyu 40
Alayclk 166
Aristo 18, 21-24, 26-31, 33
Aydnlanma a 40, 47, 48, 54
Felsef Roman 180, 186, 191

Ftrizm 146-148, 155, 156, 158
G
Gerekilik 82-84, 87-90, 92, 94, 95, 97, 103
B
Bat 18-23, 29-31, 33, 34
Bat Edebiyat 220, 221, 223, 224, 226, 230, 233
Bilin 166, 168, 169, 171
Bilinalt 166, 168-171, 173, 175
Bireysellik 64, 69, 72, 110
Bunalm 180, 181, 184-187, 191
C-
oulculuk 203, 206, 207, 209, 212
Cumhuriyet Edebiyat 220, 222, 233
Grsellik 146
Gzlem 82, 84, 88, 92, 94, 95, 100, 103
Gzel 2- 6, 8, 9, 11, 12, 13
Gzellik 2-5, 8, 9, 11, 13
H
Harf 157, 159
Harikulde 166, 172
Hristiyanlk 18, 29, 30, 33
Hmanizm 40-45, 54
Hrriyet 64, 66-68, 71, 74, 76
lgnlk 166, 172
gereklik 128, 135
Dadaizm 146-148, 152-159

Dekadan 110, 112, 122
Deney 82, 85, 94, 95, 103
Deneysel Roman 82, 95
Determinizm 82, 86, 91, 99, 101, 103
Doa 64-74, 76
Dramatik Roman 91, 92, 103
Duygu Okulu 64, 67, 70, 76
Duygu Tecrbesi 64, 66, 67, 69, 70, 76
Duygusallk 64, 76
E
Edebiyat 2, 3, 6-13
Edebiyat Akm 2, 3, 9, 10, 12, 13
Edebiyatta Etkileflim 220
Egzistansiyalizm 180-184, 186, 188, 191
Egzotizm 64, 67
Ekspresyonist 128
Ekspresyonizm 128, 131, 133-137, 139
Elefltirel Gerekilik 82, 89, 92
Empresyonist 128, 130-132, 139
Empresyonizm 128-133, 135, 137, 139
Eski Yunan Edebiyat 18, 20, 21, 29, 33, 34
Estetik 3-10, 13
Estetik Karfltl 146
kinci Yeniciler 220

roni 200, 208, 209, 212
K
Kapallk 110
Kendini Seme 180, 183-185
Kendini Yanstma 208, 209
Klsik-Klsisizm 40
Kuralclk 40, 46, 51, 54
Kutupluluk 64, 71
Kbizm 146-152, 155, 156, 158
L
Latin Edebiyat 18, 19, 21, 29, 31, 33, 34
Letrizm 146, 157, 158
Lirizm 64, 110, 117, 122
M
Metinleraraslk 207, 210, 212
Mill Edebiyat 220, 222, 233
Mimesis/Yanstma 18
Modernizm 198-207, 209, 210, 212
129
130
Natralist 82, 87, 89, 94-97, 104
stkurmaca 207, 212, 214
Natralizm 82-86, 94, 96-98, 103, 104

Nesnellik 40, 82, 88, 91, 92, 97, 99-101, 103, 104
O-
Y
Yeni nsan 128, 133, 134, 137, 139
Orta a Avrupa Edebiyat 18, 31-33
Otomatik Yaz 166, 171
Varolufl 180-187, 191
znellik 64, 110
Varolufluluk 180-182, 184-186, 189, 191
Parnas 82, 98, 99, 104
Zanaat 4, 5, 13
Parnasizm 82, 83, 91, 95, 98-101, 104
Zevk Vererek Eitmek 40, 44, 51
Parodi 208, 209, 212

Platon 18, 22-29, 33
Postmodernizm 198-200, 202-207, 209, 210, 212
Pozitivizm 82, 85-87, 99, 101, 103
R
Realist 82, 83, 87, 88-98, 103, 104
Realizm 82-90, 93, 94, 97-99, 103, 104
Reform 40-43, 45, 46, 54
Romantik 64, 65, 67-74, 76
Romantizm 64-72, 74-76
Rnesans 40- 47, 54
Rya 166, 169-172, 174, 175
S
Sanat 2-9, 11, 12, 13
Sanatkr 2, 5-9, 11-13
Sanayi a 148, 155, 158
Sembol 110-120, 122
Sembolist 110, 111, 114-120, 122
Sembolizm 110-120, 122
Servet-i Fnn Edebiyat 220
Sorumluluk 180, 182, 184, 187
Srrealist 166, 170-173, 175
Srrealizm 166-168, 170, 171, 173-175
T
Tanzimat Edebiyat 220, 222, 226, 227, 233
Tanzimat Sonras Trk Edebiyat 220, 221, 223, 224, 232,
233
Toplumcu 82, 89, 92, 103
Toplumculuk 180, 187, 191

Akımlar

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Akımlar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2463

BATI EDEBYATINDA AKIMLAR-I

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

Edebiyat ve Edebiyat Akm ..................................................

Antik Dnemden Rnesansa Bat Edebiyat........................ 18

Hmanizmden Klsisizme ................................................... 40

Realizm, Natralizm ve Parnasizm ....................................... 82

Sembolizm (Simgecilik) ......................................................... 110

BATI EDEBYATINDA AKIMLAR-I

Edebiyat ve Edebiyat Akm

Estetik; doa ve sanattaki

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

Gzel ile faydal

1. nite - Edebiyat ve Edebiyat Akm

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

Edebiyat ile SIRA

Edebiyat kelimesi kken bakmndan, Arapa edeb kelimesinden gelmektedir.

1. nite - Edebiyat ve Edebiyat Akm

Prof. Dr. Sadk Kemal Tural tanmnde, edebiyat eserinin itibrlik/kurgusallk,

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

1. nite - Edebiyat ve Edebiyat Akm

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

1. nite - Edebiyat ve Edebiyat Akm

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

1. nite - Edebiyat ve Edebiyat Akm

Gzel, gzellik, sanat, sanatkr, edebiyat ve

Edebiyat akmnn mahiyetini; oluflum sebep ve

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

1. nite - Edebiyat ve Edebiyat Akm

8. Afladaki seeneklerden hangisi edebiyat akm/akmlarnn oluflum sebebi olarak sylenemez?

SANATTA ESKMEYEN fiEY

9. Afladaki yarglardan hangisi edebiyat akm iin

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

lara dayanmalar dolaysyla kymetten dflmfltrler.

Kaynak: (Gzel Yazlar/Denemeler, (2000), Ankara,

Nm niflne kalmad fasl- bahrdan

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Bu soruya doru yant vermediyseniz Gzellik

1. nite - Edebiyat ve Edebiyat Akm

Sra Sizde Yant Anahtar

Tanpnar, A.H. (1977). Edebiyat zerine Makaleler.

BATI EDEBYATINDA AKIMLAR-I

Eski Yunan Edebiyat

BATI VE BATI EDEBYATI

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

ve yaflyorlar. liflkiler, eflitli ynlerde ve farkl plnlar zerinde kendini gsteriyor.

ESK YUNAN EDEBYATI

2. nite - Antik Dnemden Rnesansa Bat Edebiyat

Yunan Edebiyat Sanatkrlar

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

2. nite - Antik Dnemden Rnesansa Bat Edebiyat

Sensiz kalmaktansa toprak yutsun beni daha iyi,

ANTK AIN K FLOZOFU: PLATON VE ARSTO

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

2. nite - Antik Dnemden Rnesansa Bat Edebiyat

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

Demek ki btn sanatlar nc dereceden bir yansma/yanstmadr. Hem de

2. nite - Antik Dnemden Rnesansa Bat Edebiyat

Bat Edebiyatnda Akmlar-I

2. nite - Antik Dnemden Rnesansa Bat Edebiyat