Mehmet Kanar - Osmanlı Türkçesine Giriş

KANAR
Prof. Dr. Mehmet Kanar
N
\
SY
OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ
Prof. Dr. Mehmet KANAR

Say Yayınlan
Osmanlı TUrkçesine Giriş
Prof. Dr. Mehmet Kanar
ISBN 978-605-02-0114-7
Sertifika no: 10962
Tüm hakları © Say Yayınları

Bu eserin tüm hakları saklıdır. Yayınevinden yazılı izin alınmaksızın kısmen veya tamamen alıntı
yapılamaz, hiçbir şekilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.
Editör: Levent Çeviker
Baskı: Kurtiş Matbaası

Topkapı-lstanbul
Telefon: (0212)613 68 94
Matbaa sertifika no: 12992
1. Baskı: Say Yayınları, 2012
Say Yayınları
Ankara Cad. 22/12 • TR-34110 Sirkeci-İstanbul
Telefon: 0212 - 512 21 58 • Faks: 0212 - 512 50 80
E-posta: say@sayyayincilik.com
www.sayyayincilik.com
Genel Dağıtım: Say Dağıtım Ltd. Şti.

Ankara Cad. 22/4 • TR-34110 Sirkeci-tstanbul
Telefon: 0212 • 528 17 54 • Faks: 0212 - 512 50 80
E-posta: dagitim(a)saykitap.com
Online satış: www.saykitap.com
İÇ İN D E K İL E R
SUNU Ş.............................................................................................................................. 9
ALFABE HARFLERİ...............................................- ...................................................11
ALFABE HARFLERİNİN İMLASI İLE İLGİLİ H U SU SL A R .......................... 14
H A R EK E.......................................................................................................................... 27
H E C E LE R ........................................................................................................................ 30
ÜÇ VE DAHA ÇOK HARFLİ SÖ ZC Ü K L ER ......................................................... 39
TÜRKÇE İSİM LERİN Y A ZILIŞI............................................................................... 52
Ü N L Ü L E R ...................................................................................................................52
Ü N SÜ Z LE R .................................................................................................................54
E K L E R ................................................................................................................................ 55
İYELİK E K L E R İ........................................................................................................ 55
HAL E K L E R İ.............................................................................................................. 58
Çoğul e k i.................................................................................................................. 62
Soru e k i .....................................................................................................................62
Küçültm e e k i............................................................................................................ 63
İsim den isim yapm a eki..........................................................................................63
İsim den sıfat yapm a ek i..........................................................................................64
İsim den fiil yapm a ekleri........................................................................................64
FİİL E K L E R İ.................................................................................................................. 65
M astar e k i....................................................................................................................65
H afif m astar.................................................................................................................65
Mastar ismi.......................................................................................................... ...
Fiilden fiil yapma ek le ri.......................................................................................
Edilgen fiil ek i..................................................................................................... 66
İşteşlik ek le ri...........................................................................................................
Dönüşlülük e k i........................................................................................................
Şahıs zamirlerinden gelen bildirme ek leri......................................................... 67
İyelik eklerinden gelen çekim e k le ri..................................................................
-di’li geçmiş zaman ekleri.............................................................................. 68
-miş’li geçmiş zaman ekleri...........................................................................69
Geniş zaman ekleri..........................................................................................70
Şimdiki zaman ekleri....................................................................................... 71
Gelecek zaman ekleri...................................................................................... 73
Şart e k i............................................................................................................. 74
İstek ek i.............................................................................................................75
Gereklilik eki................................................................................................... 77
Emir ekleri....................................................................................................... 79
Olumsuzluk e k i...............................................................................................80
Etken ortaç eki................................................................................................. 80
Edilgen ortaç e k i.............................................................................................81
Bağlama eki (Vasıf fiil eki)........................................................................... 81
Zarf fiil ekleri.................................................................................................. 81
Hal bildiren ekler.............................................................................................83
Sıfat ekleri........................................................................................................84
ZAMİRLER.................................................................................................................85
TA M LA M A ................................................................................................................ 90
ESKl ANADOLU TÜRKÇESİNE AÎT K ELİM ELER............................................91
OSMANLI TÜRKÇESÎNDE FARSÇANIN V A RLIĞ I..........................................96
FltL .............................................................................................................................. 99
O R TA Ç LA R ........................................................................................................100
Ç O Ğ U L .................................................................................................................... 103
İSİMLERİN Ç E K İM İ........................................................................................... 104
TA M LA M A .......................................................................................................... 106
SIFA TLAR.................................................................................................................109
Z A M İR L E R ...............................................................................................................113
Z A R FLA R ..................................................................................................................115
Ö N E D A T L A R ....................................................................................................... 121
KELİM E TÜ R ET M E............................................................................................123
OSM ANLI TÜRKÇESÎNDE ARAPÇANIN V A RLIĞ I.................................... 164
METİN U Y G U LA M A LA RI.................................................................................... 178

SUNUŞ
Türklerin “elsine-i selâse” (üç dil) adını verdiği Türkçe, Arapça ve Farsça
Anadolu Selçuklu Devleti’nden bu yana aynı derecede önemsenmiş, eğitim ku-
rumlarında ilim ve din dili olarak Arapçanın, yazışma ve edebiyat dili olarak
Farsçanın öğretilmesi amacıyla zaman içinde birçok gramer ve sözlükler hazır
lanmıştır. Grameri aynı olduğu halde adına yanlış olarak Osmanlıca denilen
Osmanlı Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi döneminin ardından yapılanmaya
başlamış, kısa bir geçiş döneminden sonra on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısı
na kadar gelişimini sürdürmüş, yirminci yüzyılın ilk çeyreğine kadar Batı’ya
açılma hareketleriyle birlikte imlada birtakım değişikliklere uğramıştır. Yüzyıl
larca varlığını sürdüren, hem edebiyat hem bilim dili olarak gelişmeye devam
eden Osmanlı Türkçesi Farsçadan, Arapçadan binlerce kelime, sıfat, edat ve
bunların birleşik şekillerini almıştır. Şairler, edipler, yazarlar, biliminsanları ge
rektiğinde kendi ihtiyaçlarını karşılamak için Farsçada, Arapçada bulunmayan
kelimeler türetmişlerdir. H arf Devrimi’nden sonra Osmanlı Türkçesi, Farsça ve
Arapça eğitimi üniversitelerin filoloji bölümlerinde öğretilmeye devam etmiş,
günümüze kadar eğitim amaçlı ders kitapları, sözlükler hazırlanmıştır.
Osmanlı Türkçesinde Eski Anadolu Türkçesinin izleri bulunduğu gibi, Fars

ça ve Arapça kelimelerle yapılan tamlamalar, bu dillere ait binlerce kelime kimi
zaman anlam ve imlada değişikliklere uğrayarak Türkçeye mal olmuştur. Batı
dillerinden alman kelimeler Türkçenin yapısına uygun hale getirilmiş, telaffuz
şekli esas alınarak Türkçeye kazandırılmıştır.
Osmanlı Türkçesini öğrenmeye başlayanlar için hazırlanan bu kitapta Os-

manlı Türkçesinde kullanılan Arap alfabesi, harflerin birleştirilmesi, heceler,
okuma yöntemleri üzerinde durulmuş, Farsçanın ve Arapçanın Osmanlı Türkçe-
sindeki varlığı özüyle anlatılmış, metin uygulamalarıyla konuların daha iyi kav
ranmasına çalışılmıştır.
Bu kitapta merhum hocam Prof. Dr. Faruk Kadri Timurtaş’ın O sm anlı

T ü r k ç e s i G ra m e ri [İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, no.
2558’den ayrı baskı, Tarihi Türkiye Türkçesi Araştırmaları III, Osmanlı Türk
çesi Grameri (Eski Yazı ve imlâ, Arapça, Farsça, Eski Anadolu Türkçesi, Alfa
Basım Yayım Dağıtım, 13. baskı, İstanbul, Ekim 2011, ISBN 975-7368-71-7,
9
460 sayfa] adlı eserinden, M. Kanar’ın Farsça Dilbilgisi, Konuşm a, Çeviri
Tekniği, Farsça-Türkçe / Türkçe-Farsça S ö zlü k , [Say Yayınları, Lord Matba
acılık ve Kâğıtçılık, İstanbul, 2011, 1428 s., ISBN 978-605-02-0005-8, Sertifika
no: 10962.], Çözüm lü O sm anlı Türkçesi M etinleri, [Say Yayınları, Kurtiş
Matbaası, İstanbul, 2010, ISBN 978-975-468-940-2, Sertifika No. 10962, İlmî
boy (16,5x24 cm.), 604 sayfa.], O sm anlı T ürkçesi S ö zlü ğ ü , [Say Yayınları,
(16,5x24 cm.) , I. cilt (A-L), Lord M atbaacılık, İstanbul 2009, ISBN 978-975-
468-855-9 (Takım) ISBN 978-975-468-856-6 (1. cilt) 1955 s; II. cilt (M-Z)
ISBN 978-975-468-857-3, (s. 1957-4124)] kitaplarından geniş ölçüde yararla
nılmıştır.
Sunulan çalışmanın yararlı olmasını dilerim.
Prof. Dr. M ehmet KANAR
26 O cak 2011, Bakırköy

ALFABE HARFLERİ u
ıı
12
mim m
e -*
nun n
û J o-
-1
vav v, o, u,
j J > >
ü
güzel h d a.
A *
he
ya y J _L L5”
1
ALFABE HARFLERİNİN İMLASI İLE İLGİLİ HUSUSLAR
§ Osmanh Türkçesinin alfabesi Arap harfleridir. Bu sebeple sağdan sola doğ

ru yazılır. Öte yandan Osmanh Türkçesi alfabesi Arap alfabesinde bulunmayan
ama Farsça ile ortak olan “ p, ç, j, g “ ( 4 J ‘ g ‘ V ) harflerine de sahip
tir.
Bunun yanı sıra Osmanh alfabesinde nazal nunlar bazen “k e f’ ( ^ ) harfiyle

bazen de bu harfin üstüne üç nokta koyularak gösterilir ^
§ Arap harflerinden bazıları yazılırken kendisinden sonra gelen harf ile bir
leşmez. Bu harfler şunlardan ibarettir.
*(elif), J (dal), ^ (zal), J (re), J (ze), J (je), J (vav)

u ıı elma
dilek
zekî
uSüj renk
jA j zehir
jeng (pas)
vehim
J J
§ Uzun elif çok eskiden yan yana iki elif olarak ( ^ ) yazılıyordu. Daha sonra
eliflerden biri diğerinin üstüne yatırılarak yazılır oldu: ( ^ )
Uzun elif sadece sözcük başında bulunduğu zaman bu imlâsıyla yazılır. Orta
da veya sonda bulunduğu zaman tek elif ile yazılır. Kelimenin bağlı olduğu dil
grubuna göre “uzun a” veya “kısa a” olarak okunur.
Uzun elif kendisinden sonra gelen harfle birleşmez; ancak kendisinden önce
gelen harfle birleşebilir.
14
ay J al
W ya 13 ta
§ Uzun elif kendisi gibi soldan birleşmeyen bir harften sonra gelirse, sadece
elif olarak yazılır.
'j ra t«* da za
§ Elif harfi kendisinden sonra gelen harfle birleşmez.
J' el û' en ji ez
Kendisinden önce gelen harfle birleşebilir.
W ba ^ ma ^ sa
§ Başta bulunan elif harfi Türkçe, Arapça, Farsça vb. hangi dil grubuna bağ
lıysa o dilin imlâsına göre okunur.
Türkçe: J er ek
Arapça: istiklâl
u# îmâ
O**' emîn
uhuvvet
Farsça: J*» eger
ordîbehişt
îl
Elif harfi Türkçede sözcük başında o, ö, u, ü ünlüsü yazılırken “vav” ( J )

harfi ile birlikte kullanılır.
A j' od öküz ü j j j ' uzun fjjj' üzüm
Türkçe bir sözcük “i” ünlüsü ile başlıyorsa “ya” ( J ) harfiyle birlikte yazılır.
15
iki inan Ji* iz
§ Hemze ( * ) Arap alfabesine mensuptur. Soluk borusu kısılarak çıkarılan bir

sestir. Arapça kelimelerde, sözcük başında elif harfinin üstünde gösterilir.
emel en
Sözcük ortasında kelimenin yapısına ve harekesine göre yazılışı değişir.
J - Ü te’emmül neş’e menşe’
Hemze sözcük sonundaysa ve soldan birleşmeyen bir harfin ardından geliyor

sa, tek başına yazılır.
fl^yyıi eşyâ’ m â’ fenâ’
Soldan birleşebilen bir harften sonra geldiği hallerde de ayrı yazılması tercih
edilir.
P fjA şey’
Hemze, ortada “u” şeklinde okunacaksa, vav harfinin üstünde yazılır,
ru’yâ (rüya)
§ Kimi Türkçe kelimelerin başında bulunan “ö” ünlüsü hemze ve vav harfiyle
birlikte gösterilir.
ölüm
Ancak, aynı sözcüğün hemze kullanılmadan yazıldığı da vardır,
ölüm
§ be ( V ) harfi tek başına, başta, ortada ve sonda farklı yazılır. Başta

geliyorsa bu harfin sağdan üçte birlik kısmı alınır, altındaki tek nokta da bu
parçanın altına koyulur.
bez Ji bu öi ben
İki harfin arasında geldiğinde bu harfin sağ tarafındaki çıkıntı ile altındaki
nokta yazılır.
W** sabâ nebî
16
Sonda geldiğinde, önceki harfe kısa bir çizgi ile bağlanır.
leb (dudak) <-**■**' esb (at)
“be” harfi ortada veya sonda iken, kendisinden önce soldan birleşmeyen harf
lerden biri varsa, başta yazıldığı şekliyle yazılır.
LftJ rabbî (jp âbî (mavi)
Sözcük sonunda bulunan be harfinden önce soldan birleşmeyen bir harf gel
mişse, be harfi tek başına yazılış şekliyle yazılır.
âb (su) 4^ (dub) (ayı) V J 6, arab
§ “be” harfine benzeyen ama noktalarının sayısı ve konumu farklı “pe” ( Hj*),
“te” ( ^ ), “peltek se” ( & ) harfleri sağdan ve soldan birleşebilir. Bu konuda
“be” harfi gibi yazılır, sadece noktaların yerine ve sayısına dikkat edilmelidir.
peder çeper kip
Kendisinden önce soldan birleşmeyen bir harf geldiğinde:
UiL¿3 sap top arpa
cP tel kitab paket
sevr (boğa) jjo L ı mensûr yâfes
gıyâs
§ Cim harfi ( £ ) iki taraftan da birleşir. Başta ve ortada yazıldığı zaman üst
ten üçte birlik kısmı yazıya dahil edilir. Kendisinden önce gelen harf bu harfin
biraz yukarısında yazılarak harfin soldaki başlangıç ucuna bağlanır.
ceng can jü * ceviz
Ortada:
heyecan bence nice
Ortada bulunan cim harfinin önünde soldan birleşmeyen harflerden biri varsa,
cim harfi sözcük başındaki yazılış şekliyle yazılır.
Cj \* j a mercan £ J* eve (doruk)
17
Cim harfine benzeyen üç harf daha vardır. Birinin noktası yoktur. Buna “ha”
( Ç ) denir. Diğerinin karın kısmında üç nokta vardır. Buna “çe” ( £ ) denir.
Üçüncüsünün üstünde bir nokta vardır. Buna da “hı” ( £ ) denir. Bu üç harf de
cim harfi gibi yazılır.
çan keçe aç
hût ceyhun çU Jl ilhah
hayr muhabir mîh
§ dal ( J ) harfi sağdan birleşip soldan birleşmeyen harflerdendir.
diyar dehliz dün
Ortada iken sağdaki harfle birleşir.
4i bed sed med
Kendisinden önce gelen harf, kendisi gibi soldan birleşmeyen harflerden ise
tek başına yazılır.
mâder (elif soldan birleşmez)
budur (vav soldan birleşmez)
merd (re soldan birleşmez)
zede (ze soldan birleşmez)
§ zal ( J ) harfi de dal harfinin yazılış kurallarına tabidir. Üstte bulunan tek
nokta unutulmamalıdır.
zevk CıtJ zat
bezr nezr
jLSk şâz leziz
§ re ( J ) harfi, sağdan birleşip soldan birleşm eyen harflerdendir.
receb rıza ra’nâ
18
pergel sirişk tere
bir jau bahr ja^ seher

Kendisinden önce gelen harf, kendisi gibi soldan birleşmeyen harflerden ise,
tek başına yazılır.
nar jji nur peder
§ ze ( j ) harfi, re harfi gibi yazılır. Üstünde bir noktası vardır.
JJJ zor IjA j zehra ziyaret
Ortada:
neyzen jij* ceviz jj* köz
§ “je ” ( J ) harfi sağdan birleşip soldan birleşmeyen harflerdendir. Üstünde üç

noktası vardır, “re” ( J ) ve “ze” ( J ) harfleri gibi yazılır. Üç noktası
unutulmamalıdır.
jeng ^ j jale JİJ jâj pejmürde
§ “sin” ( cH*) harfi baştan, ortadan ve sondan birleşen harflerdendir. Başta ve

ortada yazılırken, harfin solunda kalan geniş karın kısmı atılır. Sola veya her iki
yöne kısa bir çizgiyle bağlanır. Sonda bulunuyorsa, sağdaki harfi yine kısa bir
çizgi ile bağlanır.
selim seng söz
besim nesrin nisan
bes nergis nefis
Kendisinden önce, soldan birleşmeyen bir harf gelmişse, baştaki hali gibi ya
zılır.
bosfor «k-tf fasid A— desise
“sin” harfi sonda bulunuyorsa ve kendisinden önce soldan birleşmeyen bir

h arf gelmişse tek başına yazıldığı şekliyle yazılır.
O -î as LKJ* kös ders
19
8 “sin” ( O* ) harfi “sin” harfinin yazılış kurallarına uyar. Bu harfin sağdaki
dişlerinin üstünde bulunan üç noktası unutulmamalıdır.
şah şerh şehir
beşuş J j£ -ü keşkül (jijL u ıi küşâyiş
gümüş ( jilu j J J perestiş

bîş
reviş U&JİJJ nüvâziş

L K fJ
§ “sad” ( ü * ) harfi sağdan ve soldan birleşir. Başta ve ortada iken, harfin

geniş karın kısmı yazılmaz; kısa bir çizgiyle soldaki veya iki yandaki harfi
bağlanır. Sonda bulunuyorsa, kısa bir çizgiyle “sad” harfinin tek başına yazılış
şekline bağlanır.
jjU ö sâdır savt JJ** suver
mastar kasr basiret
nas kurs <j* lia tas
§ “zad” ( U * ) harfi imlada “sad” harfinin kurallarına tabidir. Bu harfin

ek noktasının olduğu unutulmamalıdır.
zamir JJ** zarar ziya
¿L AAJ ramazan kazi (kadı) J “** m uzır
(jÂ ilİ faiz arz 0 * 3 * havz
§ “ti” ( ^ ) harfi, sağdan ve soldan birleşen harflerdendir. K endisinden önce,

soldan birleşmeyen bir harf gelirse, baştaki veya tek başına yazılışı gibi yazılır.
O-Ua tas tarikat » jL İ , tayyare
m utî’ k at’î jix u i satr
J saj namat J
lût vasat
§ “zı” ( ^ * ) harfi, “ti” harfinin yazılış kurallarına tabidir. Bu harfin sağ üst ta
rafında bir noktasının olduğu unutulmamalıdır.
20
zahir zevahir ûiaIİİ zulmet
maznun j İSoa muzaffer jâ U ü tezahür
§ “ayn” ( £ ) harfi sağdan ve soldan birleşen harflerdendir. Tek başına, başta,

ortada ve sonda yazılışları birbirine benzemez. Başta yazılırken hilale benzeyen
üst kısmı alınır, kısa bir çizgiyle sonraki harfe bağlanır.
âdil jtC ’ Ömer uzlet
Ortada ve sonda iken hilale benzeyen bu kısmın içi dolar.
jW*-* m i’yâr sa’y m i’ber
serî’ men’ £*J def
“ayn” ( £ ) harfi sonda iken kendisinden önce soldan birleşmeyen bir harf ge
liyorsa, tek başında yazıldığı gibi yazılır.
¿W ibtiyâ’ meşrû’
şer’ şenî’
§ “gayn” ( £ ) harfi “ayn” harfi gibi aynı imlâ kurallarına tabidir. Bu harfin
üstünde bir noktası olduğu unutulmamalıdır.
gâlib gayr gadr
J J-* * mağdur tağyîr mugayir
& tîğ t* belîğ muğ
¿u, dağ t* yuğ i * murg
§ “f ’ ( c i ) harfi her iki taraftan birleşen harflerdendir. Başta ve ortada yazı

lırken harfin sağda kalan üçte birlik kısmı kullanılır.
faiz CİLyâj â fırsat 0*4* feyz
tefevvuk ja kufi J i* “ sefil
u»S u ilu a sınıf ÜLu* seyf

kef
21
sarf L-i Lufl saf ‘- • j i havf
§ “k a f’ ( (.3 ) harfi şekil bakımından “fe harfine benzese de karın kısmının

çukuru daha derindir. Bu harfin sağ üst tarafa koyulan iki noktası vardır.
“k a f’ harfi iki taraftan birleşen harflerdendir. Başta ve ortada yazılırken sağ

daki üçte birlik kısmı kullanılır. Kendisinden önce, soldan birleşmeyen bir harf
geldiğinde ya baştaki yazılış şekliyle veya tek başına yazılış şekliyle yazılır.
J ii kalıb JİJ* kuyu kanber
J e ii. mukabil takarrüb jlL uı şakavet
muvafık mancınık hâlık
J sevk tarik siyak
§ “lam” ( J ) harfi her iki taraftan birleşebilir. Kendisinden sonra e lif harfi
gelmişse, özel imlası vardır. ( V ) Bu harfe “lam e lif ’ denir.
liyakat sd leb Û Ü J 1 lerzan
< j^ mülhak ¿1 Allah televvün
JS gül J* “> seyl ja i katil
ricâl J ji kavi mübeddel
Jj dil Ji züll J j» ezel
Lam harfi iki harfin arasında geldiğinde görünüşü bakımından “e lif ’ harfiyle
karıştırılır. Elif harfinin soldan birleşmeyen harflerden olduğu unutulmamalıdır.
^ (küleh) [lam harfi, “k e f’ harfi ve “güzel he” arasındadır.]
(kâh) [elif harfi “k e f’ harfi ve “güzel he” arasındadır ama “e lif ’ harfi
soldan birleşmediği için “güzel he” harfi tek başına yazılış şekliyle yazılmıştır.]
§ “k e f ’ ( ) harfi sağdan ve soldan birleşebilir. Bu h arf Farsça kökenli “g e f’

( ^ ) harfi yerine de yazılır. Bazı edipler bu iki harfi ayırm ak için “k e f ’ harfinin
üstüne ikinci bir çizgi (serkec) daha koyarlar.
22
keder kimya Js ke,
sekiz JjSLa. çekül bekir
te^ tekerlek >J*M sinek
“k e f’ harfi “e lif’ ile birleştiğinde şekli biraz değişir.
kâtib mekâtib müttekâ
Bu harfin “g ef ’ harfi gibi kullanılışına örnekler:
JS gül gibi o t* günah
diğer meğer jb ü nigâr
seng ceng 'S -D ng
Bugün Orta Anadolu ağızlarında hâlâ yaşayan ve genizden söylenen “n” ün
süzü vardır. Eski Anadolu Türkçesi döneminden beri varlığını sürdüren bu ses,
yazıda “k e f’ harfi ile gösterilir. Bazen bu harfin “k e f’ ve “g e f’ harfinden ayırt
edilmesi için “k e f’ harfinin üstüne üç nokta koyulur. ( £ , « ) “Nazal nun” da
denilen bu harfin birkaç kullanım yeri vardır. Mesela “banga” sözcüğü zamanla
“bana” şeklini almış, ancak yazıda “g” ünsüzü kalmış, bu da “k e f’ harfiyle gös
terilmiştir.
banga > bana ^
sanga > sana
onga > ona IS jl
Nazal nun ikinci tekil, üçüncü tekil ve ikinci çoğul, üçüncü çoğul iyelik ekle
rinde de kullanılır.
senıng > senin
anung > anun > onun
sizing > sizin
anlarung > anlarun > onların
23
§ Osmanlı Türkçesinde bazen bir kelimenin birden çok okunuş şekliyle karşı
laşmak mümkündür. Bu durumda metnin gelişine bakılmalıdır. Okuyucunun ke
lime haznesi ne kadar zengin olursa, okumada güçlükleri o kadar çabuk aşar.
kelimesi “senin”, “sinnin” [sinn, Arapça “yaş demektir; dolayısıyla

“yaşın”], “sinin” (“sin” Eski Anadolu Türkçesinde “mezar” demektir; dolayısıy
la “mezarın”], “seng” [Farsça “taş” demektir] şekillerinde okunabilir.
§ “lam” ( d ) harfi iki taraftan da birleşebilir. Elif harfi bahsinde geçtiği üzere
lam ile elif harfleri yan yana geldiğinde farklı yazılır; buna lamelif denir: V
Sd leb AJV lale selam
J A 1 bülbül ÛJgülgûn kelîm
JS gül tİH Nil J4S kâmil
Lam harfi soldan birleşmeyen bir harften sonra geldiğinde tek başına yazılış
şekliyle yazılır.
bal Jy * sol JA# bedel
Böylesi harflerden sonra lam harfinin ardından elif geliyorsa, lam ile e lif harf
leri lamelif olarak yazılır.
bâlâ *>• mevlâ Vj dilâ
J V j zülâl tarla
§ “mim” ( f ) harfi sağ ve sol taraftan birleşebilir.
mecid <j\±A meydan ■»Lh» murad
*Ua*4 Muhammed câm i’ C y* çemen
ff* - sehm nedim ^ \s kâzım
liy|0^ an r ™ âr^ en sonra geldiğinde tek başına veya baştaki şek-

§ “nun" ( û ) harfi iki taraftan birleşebilir Haşla ve ortada yazılış fekli **be,
pe, te, peltek se harflerine benzer. Bu harfin üstünde bir noktası olduğu unu
tulmamalıdır.
nar nevruz ney

<>
• jl-İ* minare bina muntazam
¿y* şen gülbün Cy ten
Soldan birleşmeyen bir harften sonra geldiğinde baştaki veya sondaki yazılış
haliyle yazılır.
reng enver û>* dûn
zünûb J J iO zenbur jengâr
§ “vav” ( J ) harfi soldan birleşmeyen harflerdendir. Osmanlı Türkçesinde

“-o, -ö, -u, -0'* ünlülerini karşılar. Arapça kökenli bağlaç olarak da (vel bu harf
yazılır. Vav harfi bu anlamıyla Türkçeye Arapçadan Farsça yoluyla girmiştir.
Türkçede “ve” bağlacı yoktur.
vehm vuslat vehbi
JS j S tevekkül çünki İH muz
M bu cev sehv
“vav” harfi kendisinden önce soldan birleşmeyen bir harf gelmişse, tek başına
yazılış şekliyle yazılır.
J J** serv dolab ü ' j j ' evran
C 'j j ' ervâh zevât JJJ zor
§ “güzel he” ( A ) sağdan ve soldan birleşebilir. Bu harfin başta, ortada, sonda

ve tek başına yazılışları birbirine benzemez. Kendinden önce soldan birleşme
yen bir harf geldiğinde ya baştaki veya tek başına yazılış şekliyle yazılır. Bu
harf konumuna göre “h” veya “e” şeklinde okunur.
Hâbil JM heykel > her
mihr mehtâb CPU bühtan
25
Afjî nezih «*> ***
Soldan birleşmeyen bir harften sonra geldiğinde
mâlıir *J» KûhÜ O Z e h »
siyah dehr J** J rehber
“e” olarak okunuşu:
sene »J*4 meyve dâne
“he” harfi Farsça kelimelerde “h”, “e” ve “i” olarak okunur.
4* ki, keh, kih 4* çi, Çeh reh
ne, nih ^ meh, mih be, bih
§ “ye” ( ti ) harfi her iki taraftan birleşebilir. Başta ve ortada yazılışı “be, pe,
te, peltek se” harflerine benzer. Bu durumda iken altta iki noktasının olduğu
unutulmamalıdır. Bu harf “y” ünsüzü ile “-ı, -i, uzun i: î” ünlülerini karşılar.
ö** Yemen Jjri yol yazı
peyk teyemmüm siyah
Up nebî ruhânî N ef î
Kendisinden önce soldan birleşmeyen bir harf geliyorsa, ya baştaki veya tek
başına yazılış şekliyle yazılır.
<*4 pây c s â y di, dî, dey
iSJİ peri (¿ j zî jjlj Râzî
yeşil [ilk ye “y” ünsüzünü, ikinci ye “i” ünlüsünü karşılar.]
iS j* * sarı [ye harfi “ı” ünlüsünü karşılar.]
u i bîfayide [ bî” Farsça önektir. Kelimeye -s ız anlamını katar. Bu

nedenle uzun i “î” olarak okunur. İkinci ye ünsüzdür.]
jU - semâ-yı pürsehâb (çok bulutlu gökyüzü) [Buradaki ye harfi

Farsça temlemeyı gösterir ve -y ı, -yi diye okunur.
26
HAREKE
Osmanlı Türkçesi ile yazı yazılırken okuma işareti olan hareke kullanılmaz.
Ancak Eski Anadolu Türkçesi dönemi (12. - 15. yüzyıllar arası) ağırlıklı olmak
üzere bazı kitaplarda hareke kullanılmış, bununla metnin doğru okunması amaç
lanmıştır.
Bir harfin “-e, -a” şeklinde okunmasını sağlamak için o harfin üstüne “fetha”
veya “üstün” denilen, yukarıdan aşağıya meyilli kısa bir çizgi koyulur.
J ka, f me, 0 ne
Bir harfin “-ı, -i” şeklinde okunmasını sağlamak için yukarıda tanımlanan çiz
gi o harfin altına koyulur. Bu işarete “esre” veya “kesre” denilir.
y , O bi, ti
Bir harfin “-o, -ö, -u, -ü” şeklinde okunmasını sağlamak için o harfin üstüne
minik bir vav harfi ( ' ) koyulur. Bu harfi “ötre” veya “zamme” denilir.
V bu, û nu
Arapça bir sözcüğün sonu “-en” şeklinde okunacaksa, o harfin üstüne, üst üste
iki fetha ( ' ) koyulur. Bu işarete “tenvin” denilir.
Arapça bir sözcüğün sonu “-in” şeklinde okunacaksa, o harfin sol altına yuka
rıdaki işaret koyulur: ,
Arapça bir sözcüğün son harfi “-un” şeklinde okunacaksa, o harfin sol üst ta
rafına “küçük ve kuyruklu vav” işareti ( ' ) koyulur.
Sözcük içindeki bir harfte durulacaksa yani o harf “-e, -a, -ı, -i, -o, -ö, -u, -ü”
şekillerinde okunmayacaksa, o harfin üstüne minik bir sıfır ( * ) koyulur. Bu işa
rete “cezm” denilir.
Kimi Arapça sözcüklerde bir harfin iki kere okunması gerekir. Bu durumlarda
o harfin üstüne “sin” harfinin üç dişli baş kısmı küçültülerek koyulur. ( ) Bu
işarete “şedde” denilir.
Arapça tamlamalarda “el” (Jl) harfi tarifinde bulunan elif harfinin üstüne sad
harfinin baş kısmı minik olarak konulur. ( ^ ) “Sıla”, “vasla” denilen bu işaret,
“tamlamayı okurken, elifi atlayarak lam harfini telaffuz edin” demektir.
Okuma işaretlerinin yani harekelerin tümünü bir kez de yanyana görelim.
27
Uygulama:
J İ 3 “te” harfi -e “be” harfi -e şeklinde okunacak demektir (te-be). Dal

harfinin üstünde şedde işareti olduğuna göre dal harfi iki kez okunacaktır (te-be-
dd) Bu işaretin üstünde ötre işareti var. Demek k, buraya kadar te-be-dd-U)
şeklinde okunacaktır. Sondaki “lam” harfinin üstünde cezm işareti bulunuyor.
B u r a d a durulacaktır, “te-be-dd-ü-l = tebeddül (değişim)”
cisr l-x-“ sen8
¿5ÜI anun (onun) peydâ
Ortada v e sonda bulunan e lif harfleri a şeklinde okunur.
mal, mâl <JUVU mâlâmâl şeydâ
Ûj VÎ > dârü’l-eytâm (yetimhane)
kitâbe J^ 3 tayyâr Züleyha
W*>*merhabâ C a’fer tevekkül

* *- »
£ JJMmüverrih seyrân şühedâ
Ortada ve sonda bulunan “ye” harfleri özel okunuş şekli yoksa, “-ı, -i, î” şek
linde okunur. Bu durum “vav” harfi için de geçerlidir.
Samsûnî İstanbûlî
c K o n e v î (Konyalı) Sivâsî
%
J* merhameten
• J e harfi Arapçaya mahsus bir harftir ve sonda bulunduğu zam an o ke

limenin dişil olduğunu gösterir.
muhâlefeten LU ¡smen cidden
'igarazin ¿ i* bihakkin
¿ i J > * j J İa -. Muhammedun Resûlullâh
28
Şedde işaretinin üstünde kısa bir elif işareti görülürse, bunun anlamı, o sessiz
harfi iki defa okuduktan sonra “uzun a” ünlüsünü telaffuz etmeli demektir.
“-İlâ” şeklinde okunmalıdır.
Kimi Arapça kelimelerde lam veya ye harfinin üstünde kısa elif işareti görü
lür. Bu işaret lam harfinin üstündeyse, kendisinden sonra elif harfi olmasa bile
bu harf “lâ” şeklinde okunmalıdır.
Mûsâ ve îsâ kelimelerinin sonlarındaki ye harfleri de uzun a

şeklinde okunmalıdır.
H ECELER
Osmanlı Türkçesini okumak için heceleri okuyabilmek gerekir. Bazı heceler

tek başına hiçbir anlam taşımadığı halde bazı heceler de tek başına bir kelime
oluşturur ve anlamı vardır.
Sessiz bir harfi nasıl birden çok şekilde okumak mümkünse, bir heceyi de bir
den çok şekilde okumak mümkündür. Mesela “be” ve “nun” harflerinden oluşan
bir heceyi/kelimeyi şu şekillerde okuyabiliriz.
öi ben, bin, bun, bene, bine, bune, benne, bunne, bunnu, binni.
Bu okunuş tarzları içinde anlam veren bir sözcük çıkabilir. Nitekim bu örnek
te ben, bin (oğlu), bun (kök, dip) okunuşları anlam vermektedir. Üç anlamı olan
bu okunuşlardan anlıyoruz ki her biri tek hecelik birer kelimedir. Biri Türkçe,
biri Arapça, diğeri Türkçedir. Kelime hâzinesinin zenginliği, Farsçaya ve Arap-
çaya hâkimiyet okuma rahatlığı getirecektir.
Bundan böyle verilen örneklerin yanında o hecenin veya sözcüğün hangi dile
ait olduğunu göstermek için şu kısaltmalar kullanılacaktır:
A: Arapça; F: Farsça; T: Türkçe; EAT: Eski Anadolu Türkçesi
§ Uzun elif î
VÎ âb: (F.) su. Elif harfi soldan birleşmediği için be harfi tek başına yazılır.
Y' ap; at: (T.) at; ât: (A.) Arapça dişil kurallı kelimelerin çoğul eki:
^ as; d âc: (F.) ılgın ağacı; gî aç: (T.) \ .aç. l.a çm a k > aç.
d ah; d ah;*ii ad: (T.) ad; JÎ az; j f az: (T.) az; âz: (F.) hırs;
J aj; o -i âs: (F.) değirmen; <j*l as: (T.) asmak > as; az;
d ağ: (T.) 1.ağ. 2. ağmak > ağ.
af; d* ak: (T.) beyaz; ü tf ak;
J' al:(T-) a U , : ( A ) ^ ; Ü ân: (F.) güzellik; (A .) an;
J‘ aV:(T-) ° V;*1 ah- ^h: (T--F.) ah; ay: (T.) ay; (F.) ey, hey.
§ Elifharfi I
30
v' e b:(A .) baba; Cıl et: (T.) ei; ât: (A.) çoğul eki.
eh: (A.) kardeş. jl er: (T.) er; (F.) eğer.
jt ez: (T.) ezmek> ez; (F.) -den, dan eki
O*' es: (T.) esmek> es; üss (A.): üs, merkez.
0*1 eş: (T.) eş; «-i» ef, if, üf; J' ak, ık, uk.
el: (T.) el; (A.) harfitarif.
em: (T.) 1.emmek > em. 2.(EAT) ilaç; ümm: (A.) anne.
0' en: (T.) en; in, inne: (A.) edat.
ev: (T.) ev. o: (T.) o; û: (F.) o; ev: (A.) yahut.
•I eh; t i ' ey: (F.-A.-T.) ey, hey ünlemi.
§ be harfi V
W bâ, ba: (F.) ile; 4i bed: (F.) kötü.
Ji ber: (F.) üzeri; bir: (T.) bir; berr: (A.) kara.
Ji bez: (A.) bez; biz: (T.) biz; büz (F.) keçi.
0*4 bes: (F.) 1.yeter, kâfi. 2.çok.
O2* beş: (T.) beş. batt: (A.) ördek.
bek: (EAT) bey. Ji bel: (T.) bel; (A.) hatta,
fi bem: (F.) kalın ses, üst ses.
öi ben: (T.) ben; bin (A.) oğul;bun:(F.) kök.
Ji bu: (T.) bu; bû: (F.) koku.
be: (F.) -e, -a; bih: (F.) 1.ayva. 2. iyi.
31
IJİ bî: (F.) -siz, -sız.
§ cim harfi £
^ câ: (F.) yer. cubb. (A.) kuyu.
** cedd: (A.) ata; cidd: (A.) çaba, gayret,
j* cerr: (A.) çekiş. > cuz: (A .) parça.
d* cak: (T.) gelecek zaman eki.
J* cul: (F.) çul. celi: (A.) ulu; celle: (A.) yüce olsun,
p* cem: (F.) Cem, Cemşid’in kısaltması.
Û* cinn: (A.) cin.
J* cev: (F.) arpa; cû: (F.) ırmak, çay; cû: (F.) arayan; cevv: (A.) hava.
4a ceh: (F.) sıçrama; ce, ca: (T.) yapım eki.
iJ* cı, ci: (T.) yapım eki.
§ çe harfi £
^ Ça; çep: (F .)so/; çeç: (F.) harm an yığını.
¿ t Çeh: (F.) kılıç şakırtısı. çek: (T.) çekmek>çek.
^ çu, çü: (F.) gibi, mademki, -ince.
H çeh: (F.) kuyu; çi: (F.) ne.
§ ha harfi £
habb. (A.) hap; hubb (A.) sevgi.
8* hacc: (A.) hac. ± h*İA. \ .s,mr. 2.ceza.
J “' hürr: <A ) Ö2gur. ^ hiss .duygu, his.
32
hazz: (A.) t e . Ja. hakk: (A.) 1.gerçek. l.Tanrı.
<> hail: (A.) çözüm. ^ hayy: (A.) l.diri. l.Tanrı.
§ hı harfi £
hâ: (F.) çiğneyen. Ai hadd: (A.) yanak.
huz: (A.) al. jL har: (F.) eşek.
O ** hes: çöp, çerçöp. ^ hatt: (A.) çizgi.
ham: (F.) eğri, eğik, hum: (F.) küp.
§ dal harfi J
da; 4*^ dubb: (A.) ayı ded: (F.) yırtıcı hayvan.
jA der: (F.) kapı; durr: (A.) inci. j«* doj: (F.) kale.
•-••1 def: (F.) tef. J-* dil: (F.) 1.gönül, l.kalp.
dem: (F.) 1.nefes. 2. an. dum: (F.) kuyruk; dem: (A.) kan.
£)* den: (T.) -den, -dan hal eki. du, dü: (F.) iki.
tf* dey: (F.) kış; dî: (F.) dün, dün gece.
§ zal harfi ^
zâ: (A.) sahip. züll: (A.) zillet, düşkünlük.
zemm: (A.) kötüleme. zû: (A.) sahip.
zî: (A.) sahip.
§ re harfi J
b râ: (F.) ismin - i halini gösteren ek.
40 rabb: (A.) 1. sahip. 2.Tanrı. 3.efendi. rub: (F.) marmelat.
33
Jj redd: (A.) ret, geri çevirme.
¿ j ruh: (F.) yanak,
<
jm j res: (F.) ulaşan, yetişen.
jj rez: (F.) üzüm.
fj rem: (F.) korku, ürküntü.

*-îj ref: (F.) raf.
»j reh: (F.)yol.
JJ rû :(F .)yüz.
§ ze harfi J
•O zed: (F.) vurma.

lj zâ: (F.) doğuran.
O j zen: (F.) 1.kadın, l.vuran.

jj zer: (F.) altın.
*J zih: (F.) 1.yaşa. 2.yay kirişi. JJ zî: yaşa.

*
§ je harfi J
1j jâ; JJ jû JJ ji
§ sin harfi O-
k* sâ: (F.) gibi. V*- sebb: (A.) küför.
*** sedd: (A.) sef. J ** ser: (F.) baş; sırr: (A.) giz, sır.
i** siz: (T.) siz. J*-“ sili: (A.) verem ; seli:(A .) çekme.
semm: (A.) zehir. sum: (F.) toynak.
(J*Jt sen: (T.) sen; sin: (EAT) mezar; sinn: (A.) 1.yaş. 2.diş.
J ** sû: (F,)yön, taraf. ¡y* sî: (F.) otuz, sı, si: (T.) ek.
§ şin harfi
%ece• *** şeddt (A.) kuşanma; şüd: (F.) gitme.
J* şerr: (A.) şer, kötülük. şeş: (p.) altı; şüş: (F.) ciğer.
^ şatt: (A.) kıyı. şakk: (A .) yarı.
34
Cy- şen: (T.) şen ; şin: (F.) yi şu: (T.) şu. şev: (F.) ol.
^ şey: (A.) $ey.
§ sad harfi U*
sahh: (A.) düzelt işareti. Juua sad: (F .)yüz (sayı).
summ: (A.) sağır.
§ zad harfi O*
zıdd: (A.) zıt. zamm: (A .) zam, ekleme.
§ tı harfi İl
Ü» ta; tu, to; 4İa taha; (J* tı, tî.
§ zı harfi £
^ zâ, za; Jk zel, zil, zül; <Jb zann: (A.) sanı, zan.
§ ayn harfi e
te â; ab, ib, ub; add: (A.) sayma.
izz: (A.) değer verme. amm: (A.) amca.
Cf" an: (A.) -den, -dan eki.
§ gayn harfi t
te gâ; ye- gab, gıb, gub; ^ gad: (A.) yarın.
Jp gıj: (F.) gıcırtı. gam: (A .) üzüntü, keder.
§ fe harfi ^
li fâ; j* fer: (F.) ışık\ ferr: (A.) dönerek hamle.
o -i fes: (T.)/es. <-£» fej: (F.) gibi. ^ fekk: (A.) çene.
35
fi fem: (A.) ağız. £* (em : (A .)fen . teknoloji.
^ fî: (A.) -de, -da hal eki.
§ ka harfi <3
«iâ kadd: (A.) boy. O -i kiss: (A.) kıyasla,
d* kul: (A .) söyle. fi kum: (A.) kalk, dur.
¿¿â kayy: (A.) kusma.
§ kef harfi
g* kec: (F.) eğri. * k ed :(F .)ev .
J* ker: (F.) sağır; ger: (F.) eğer; gor: (F.) uyuz.
<j*& kes: (T.) kesmek>kes; (F.) kimse, kişi. kej: (F.) eğri.
keş: (F.) çekme. ^ kef: (F.) köpük. (A.) aya.
JS kel: (F.) kel; gel: (T.) gelmek>gel; gül (F.) gül; gil (F.) balçık,
fi kem: (F.) az; (A.) kaç; gum: (F.) kayıp; kim: (EAT) ki.
ü* kun: (A.) ol. kû: (F.) nerede, hani.
^ ki: (F.) 1.ki. 2.kim. kih: (F.) küçük, kuh: (F.) dağ. keh: (F.) saman.
key: (F.) 1.padişah. 2.ne zaman.
en (EAT) en.
§ lam harfi J
^ lâ: (A.) 1.yoktur. 2.hayır. ^ leb: (F.) dudak; lübb: (A .) öz.
1er: (T.) -1er, -1ar eki. ^ leş: (F.) leş.
leff: (A.) ilişik.

J 1 lak: (F.) gevşek; lık: (T .) ek.
36
lem: (A.) olumsuzluk eki; (F.) dayanma.
len: (A.) gelecek zaman olumsuzluk eki. Jİ lev: (A.) şayet.
4İ leh: (F.) ezme; (A.) leh, taraf. <¿1 lı, H: (T.) yapım eki.
§ mim harfi f
^ mâ: (F.) biz; (A.) 1.su. 2. o şey. muç: (F.) bilek.
A* medd: (A.) uzama. muh: (F.) 1.beyin. 2.ilik.
O** mis: (F.) bakır. o** mış, miş: (T.) ek.
O ** mass: (A.) soğurma. £■* ma’a: (A.) birlikte.
¿-* mug: (F.) ateşperest rahibi. J* mul: (F.) şarap.
£)* men: (F.) 1.ben. 2.batman. (A.) her kim. J * mû: (F.) kıl, tüy.
4* meh: (F.) ay; mih: (F.) büyük. ıj* mey: (F.) şarap.
em (EAT.) ilaç; umm (A.) anne.
f** semm (A.) zehir.
§ nun harfi ö
U nâ: (F.) olumsuzluk eki. nah: (F.) ip.
J* ner: (F.) erkek. nass: (A.) değişmez hüküm.
nem: (F.) nem. J* nev: (F.)yeni. ^ ney: (F.) ney.
CA kun (A.) ol.
§ vav harfi J
İJ vâ. JJ ver: (F.) yapım eki. veh:(F.)vah.
<5J vey: (F.) o.
37
§ güzel he harfi A
U hâ. J* her: (F.) her. <J* hel: (A.) acaba.
hem: (F.) hem ; hum: (A.) onlar. J * hu: (A.) l.o . 2 A lla h .
^ meh (F.) ay.
§ ye harfi
^ ı yâ: (F .)ya. yed: (A.) el. & yemm: (A.) den iz.
(i* ey (F.) (j* pey (F.) ayak.

Ü Ç V E D AHA Ç O K H A R F L İ S Ö Z C Ü K L E R
§ En az üç harfi bulunan sözcükler üç harften oluşan bir kelime olabilir, iki

heceden oluşan anlamlı bir kelime olabilir. Doğru okumada bazı ipuçları bize
yardımcı olur. Şu harfler Arap alfabesine aittir, Türkçede ve Farsçada yoktur.
peltek se ¿1 ha zal Â
c
sad Oa zad OÎa tı ^
zı £ ayn gayn £
t
Şu harfler de Farsçaya ve Türkçeye ait olup Arap alfabesinde yoktur:
pe V Çe £
je J gef ^
g ef harfi genellikle Osmanlı Türkçesinde kef harfi ile karşılanır.
İkiden çok harfi bulunan kelimeler okunurken öncelikle ilk harfi a, e, ı, i, o, ö,

u, ü gibi ünlülerle başlayarak okunmalıdır. Öte yandan Farsça ve Arapçaya ait
kelimelerin ait oldukların dile göre yazılış şekillerinin ve kurallarının olduğu
unutulmamalıdır. Böyle yabancı kelimelerin yazılışları görüldüğünde o yazılış
şeklini ezberlemek, hafızaya resmini çekmek kelime öğrenimindeki yöntemler
den biridir. Doğru okumada Osmanlı Türkçesi yazım kılavuzunun ve dizinli
Osmanlı Türkçesi sözlüklerinin çok yararı olur.
§ Uzun elif harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler:
M a-ba > âbâ (A.) babalar.
üî a-ta > ata (T.) ata.
*** a-çı > (T.) açı.
tfJÎ a-dı > (T.) adı.
â-dem > (A.) 1. Âdem. 2. adam.
b jî ar-da > (T.) Arda
az-lık > (T.) azlık.
39
LmÎ as-yâ> (T.) Asya
aş-ı > (T.) aşı.
JL A as-kı > (T.) askı.
ağ-rı > (T.) ağrı.
JH â-fıl > (A.) âfıl (batan).
CıiT â-fet > (A.) afet.
JSÎ â-kil > (A.) âkil (yiyen).
â-mir > (A.) emreden.
â-nî > (A.) ani.
Jljl â-vâz > (F.) avaz, ses.
â-hû > (F.) ceylan.
jV a-yaz > (F.) Ayaz.
§ “E lif’ l harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler:
Elif harfi Osmanlı Türkçesinde, Farsçada ve Arapçada bulunan ortak harfler

dendir. Bu harf a, e, ı, i, o, ö, u, ü gibi ünlü ile başlayan bir hecenin veya keli
menin ilk harfini oluşturabilir. Doğru okumada kelime bilgisinin, Farsçaya ve
Arapçaya hâkimiyetin etkisi çoktur. Osmanlı Türkçesinde kullanılan Arapça
kökenli sözcükler çoğunlukla mastar, ism-i fail (etken ortaç), ism-i m efûl
(edilgen ortaç), yer ismi, âlet ismi, zaman ismi, üstünlük sıfatı veya bir sözcü
ğün çoğul şeklidir.
*1 e-bed > (A.) ebed, sonsuzluk.
eb-lak > ablak (A.) ablak, alacalı.
et-râk > etrâk (A.) Türkler.
fU2t
it-mâm > itmâm (A.) tamamlama.
C ıj* l
üc-ret > ücret (A.) ücret.
40
^ a-had > ahad (A.) bir.
ah-bâr > ahbâr (A.) haberler; ih-bâr > ihbâr (A.) bildirme,
id-râk > idrâk (A.) algılama.
¿p' izn (A.) izin; üzn (A.) kulak.
0 ^ e-zân > ezân (A.) ezan,
er-kek (T.) erkek,
er-bâb > erbâb (T.) erbap,
or-du > ordu (T.) ordu,
jjt er-zâk > erzak (T.) erzak.
jU ijl ir-şâd > irşâd (A.) eğitme, irşat.
J jl e-zel > ezel (A.) öncesizlik.
ez-me > ezme (T.) ezme,
iz-mir (T.) İzmir,
ej-der > ejder (F.) ejderha,
ism (A.) isim.
L*uı! es-mâ (A.) Esma.
Jlluıl üs-tâd (F.) üstat.
e-şik (T.) eşik.
lS ^\ e-şek (T.) eşek; eşk (F.) gözyaşı.
L*Sı! eş-yâ (A.) eşya.
asi (A.) asıl.
41
j\^ a \ ıs-râr (A.) ısrar.
as-lî (A.) aslî.
■ ------ as_hâb > ashab (A.) 1.arkadaşlar. 2.sahabeler. 3. sahipler.
JİJjal ez-dâd > ezdâd (A.) zıtlar.
J5L âl ız-lâl > ızlâl (A.) yoldan çıkarma.
<_il> 1 et-râf > etraf (A.) çevre, etraf.
Jlilal et-fâl > etfâl (A.) çocuklar.
iz-hâr > izhâr (A.) ortaya çıkarma.
jt* £ İ i’-m âr> i’mâr(A.) imar,
luac-t a ’-zâ > a ’zâ (A.) üyeler, organlar.
JlİP İ jğ.fal > iğfal (A.) aldatma.
ağ-yâr > ağyâr (A.) yabancılar,
if-rât > ifrât (A.) aşırıya kaçma,
u-ufuk (A.) ufuk,
j& il ef-kâr > efkâr (A.) düşünceler.
^ ik-dâm > ikdâm (A.) girişim.
& a-kall > akall - ekall (A.) en az.
ek-ber > ekber (A.) en büyük.
‘i - '51 eg-ri (T.) eğri.
Jİ\
e-ger> eger> eğer (F.) eğer,
VI
e-lâ (T.) ela.
42
U ll el-ma (T.) elma.
JU 3 1 il-hâk > ilhâk (A.) katma.
i-mâm > imâm (A.) l.imam. 2.ön.
üm-met > ümmet (A.) ümmet.
ü-mîd > ümîd (F.) ümit, umut.
en-bâr > enbâr (F.) ambar.
jLSÜl in-kâr > inkâr (A.) yadsıma.
fU jt ev-hâm > evhâm (A.) kuruntular, evham.
JV jl ev-lâd > evlâd (A.) evlat.
JU A l ih-mâl > ihmâl (A.) ihmal, önemsememe.
Jftl ehl (A.) ehil.
ey-yûb (A.) Eyüp.
î-mân > îmân (A.) iman.
C l'jj' ey-vân > eyvan (F.) ayvan.
§ “Be” ^ harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler:
Türkçede be harfiyle başlayan sözcüklerde, bu harften sonra “a” ünlüsü geli

yorsa, genellikle elif harfi; “u” ünlüsü geliyorsa, “vav” harfi; “ı, i” ünlüleri geli
yorsa, “ye” harfi yazılır. Hecelemede bu husus göz önünde bulundurulmalıdır.
JW bal (T.) bal.
ba-lık (T.) balık.
Vb bâ-lâ (F.) 1.üst, üzeri. 2.uzun.
fji bezm (F.) meclis.
bes-me-le (A.) Besmele, Bismillahirrahmanirrahim.

O*Li* beş-şâş (A.) güleryüzlü.
ba-sar (A.) göz, görme.
J j# bay-rak (T.) bayrak.
§ “pe” V harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler,
pâ-re (F.) 1.para. 2.parça.
pey-nir (F.) peynir.
fa pe-yâm (F.) mesaj.
§ “te” harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
•ju tâ-ze (F.) teza.
(JL jU te-sel-lî (A.) tesellî.
te-vâ-rüs (A.) kalıtım.
tî-m âr(F.) 1.bakım. 2. tımar.
İH tîz(F.) 1.sivri. 2. keskin. 3. tez.
¿ I j Lj ta-van (T.) tavan.
terk (A.) terk.
türkî: (T.-A.) Türkçe.
te-vek-kül (A.) tevekkül.
teb-lîğ (A.) bildirme.
§ “peltek se” ^ harfiyle başlayan en az üç harfli
sevr (A.) boğa.
W sü-rey-yâ (A.) Süreyya.

§ “cim” £ harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
JU * ce-mâl (A.) yüz güzelliği,
cism (A.) cism.
cü-neyd (A.) Cüneyd.
cen-giz (Moğolca) Cengiz,
celb (A.) celp, çağrı.
§ “çe” £ harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler,
çâ-ker (F.) kul, hizmetçi,
çe-râğ (F.) lamba, kandil,
j l j* * * çe-men-zâr (F.) çimenlik,
f çö-züm (T.) çözüm.
§ “ha” £ harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler,
hût (A.) balık,
ha-vâ-le (A.) havale,
hay-rân (A.) şaşkın, hayran,
his-siy-yât (A.) duygular.
§ “hı” £ harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
j* * hayr (A.) yarı.
jU i hu-mâr (A.) mahmurluk.
hâ-lis (A.) net, saf.
O hirs (F.) ayı.
45
§ “dal” J harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
Bu harf kendinden sonra gelen harfle birleşmediği için bir sonraki harf b
veya tek yazılış şekli gibi yazılmalıdır. ^taki
JİJj ve-dâd (A.) sevgi.
J J
ve-lî (A.) ermiş.
UJdLu/J vüs-’at (A.) genişlik.
ûiMtlJ J ve-rârset (A.) kalıtım.
ulalÂ j ve-hâ-met (A.) vahimlik, korkunçluk.
§ “zal” J harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
Bu harf de kendisinden sonra gelen harfle birleşmez. Dal harfindeki kurallar

bunun için de geçerlidir.
UJİj zât (A.) kişi.
ujIj 3 ze-vât (A.) kişiler.
o Jj zil-let (A.) düşkünlük.
o jU j ze-kâ-vet (A.) zekilik.
§ “re” J harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
Bu harf de dal ve zal harfleri gibi soldan birleşmez. Yazıda bu hususa dikkat
edilmelidir.
j U râz-î (F.) Râzî, Reyli (Tahranlı).
^ J J ri-vâ-yet (A.) rivayet.
fU -ıj
res-sâm (A.) ressam.
Uj re-hâ (F.) kurtuluş.
ri-yâ-kâr (A.-F.) ikiyüzlü.
46
§ “ze J harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
Bu h a rf de re harfi gibi kendisinden sonra gelen harfle birleşmez. Yazıda buna

dikkat edilm elidir.
CMj zi-yân (F.) zarar.
j£ jj zer-ger (F.) kuyumcu.
zi-râ-’at (A.) tarım.
ze-m ân (A.) zaman.
§ “je ” J harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler. Farsçada ve Türkçede

bulunan bu harfle başlayan kelime azdır. “Je” harfi de “re” harfigibi soldan bir
leşmez.
jâ-le (F.) jale, çiy.
je n g (F.) pas.
¿ jb j jiy â n (F.) kükreyen.
§ “ sin” LP harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
sihr: (A .) sihir; se-her (A.) seher, sabah.
»Um si-yâh (F.) kara.
seng (F.) taş.
sel-cuk (T.) Selçuk,
sün-bül (F.) sümbül.
§ “ şin” L P parfı ile başlayan en az üç harfli sözcükler,
a li şâh: (F.) şah.
ı şehr-yâr (F.) şehriyar, büyük hükümdar.
M i şi-tâ (A .) kış.
47
.¿ i.y i şer-men-de (F.) utanan.
§ “sad” ü - harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
' ^ sâ-hib (A.) sahip.
sa-bî (A.) çocuk.
jju^ sabr (A.) sabır.
J jju â su’ûd (A.) yükseliş.
lİI sar-râf (A.) sarraf.
§ “zad” ü * harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
jja J î za-mîr (A.) 1. iç, gönül. 2. zam ir.
jy * za-rar (A.) zarar.
u u **ö za-îf (A.) zayıf.
§ “ayn” £ harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler,
il-let (A.) 1. sebep. 2. hastalık,
â-mi-yâ-ne (A .-F.) avam ca.
ÇJİJ* a-rab-î (A.) Arapça.
§ “gayn” £ harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler,
gu-rûr (A.) 1. gurur. 2. aldanm a,
gâ-lib (A .) galip, üstün,
ga-zan-fer (A .) aslan.
§ “fe” t i harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
VA* fah-riy-ye (A .) 1.övgü şiiri. 2. Fahriye.
48
Jj* ferd (A.) tek, birey.
fın-cân (F.) Fincan.
§ “k a f ’ J harfi ile başlayan en az Uç harfli sözcükler.
kâ-bi-liy-yet (A.) yetenek.
¿ fJ İjâ ka-râ-bet (A.) yakınlık, akrabalık.
jU â ku-m âr (A.) kumar.
t* * ka-dîm (A.) eski.
§ “k e f ’ harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler. Y ukarıda da belirtildiği

gibi O sm anlı Türkçesinde Farsça “g e f’ harfleri de “k e f ’ harfiyle karşılanır.
¿ » tjS ker-rât (A.) defalar.
J S jS gö-nül [< könül] (EAT) gönül.
gebr (F.) ateşperest; kibr (A.) kibir.
J-IS kâ-m il (A.) olgun.
«us gü-nâh (F.) günah.
kel-be-tân (A.) kerpeten.
§ “ lam ” ü harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler. Burada lam ile elif
harfinin birlikte yazılışına dikkat edilmelidir. “L a m e lif’in yazılışına özen
gösterilm eli.
lâ-m e-kân (A .) mekânsızlık.
sgı ley-lâ (A .) Leyla.
J j j #1 leb-rîz (F.) ağzına kadar dolu.
C ıj) lez-zet (A .) lezzet.
fjjî lü-zûm (A .) gereklilik.
49
levn (A.) renk.
Ö J1
’ f harfi ile başlayan en az Uç harfli sözcükler.
§ “mim’
jUfcA mi’-mâr (A .) mimar.
me-ded (A .) yardım.
mâ-ve-râ (A.) öte yaka.

Ü JU
mî-ve (F.) meyve.
mer-kez (A.) merkez.
müj-de (F.) müjde.
§ “nun” ö harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
fJ Ü nâ-dim (A.) pişman.
nev-res (F.) yeni yetme.
Lf? ne-bî (A.) peygamber.
J mU nesi (A.) nesil, kuşak.
ni-hâ-yet (A.) son.
§ “vav” J harfi ile başlayan en az üç harfli sözcükler.
Bu harfin soldan birleşmeyen harflerden olduğu unutulm amalıdır.
ve-sî-le (A.) vesile.
{JJ ve-rem (A.) 1.verem. 2.şişme.
ve-re-se (A.) varisler,
vâm (F.) borç.
§ güzel he” A harfiyle başlayan en az üç harfli sözcükler.
50
“G üzel he harfinin başta, ortada, sonda ve tek başına yazılışları farklıdır. Bu
husus dikkate alınmalıdır. Güzel he harfi hem sessiz harf olarak hem de “e” se
sini karşılam ak üzere ünlü olarak kullanılır.
he-ye-cân (A.) heyecan,
hî-zum (F.) odun.
he-vâ (A.) l.hava. 2.arzu, nefis isteği.
jJ A he-der (A .) boşa gitme.
§ “y e ” tS harfiyle başlayan en az üç harfli sözcükler.
Bu harf, başta ve ortada ike be, pe, te, peltek se harfleri gibi yazılır; altında iki
noktası vardır. Sözcük başında iken sessiz harftir; başta sesli harf olarak “ i” se
sini karşılam ası için e lif harfinden sonra yazılm ası gerekir.
fjjb ya-rım (T.) yarım.
ye-m în (A .) sağ.
f yevm (A .) gün.
ye-dek (T.) yedek.

T Ü R K Ç E İS İM L E R İN Y A Z IL IŞ I
ÜNLÜLER
6 İsimlerin yazılışı Eski Anadolu Türkçesi, O sm anlı Türkçesi ve on seki2İncj

yüzyılın ikinci yarısından yirm inci yüzyılın ilk çeyreğine k ad ar geçen Yeni Os-
manii Türkçesi döneminde farklılık arz eder. Bu dönem lerin her biri için geçerli
olmak üzere, bazen bir sayfada aynı sözcüğün birden çok y azılış şekline rastla
mak mümkündür. On beş ile on sekizinci yüzyıllar arasında im la daha bir otur
duğu için farklı yazılışlarda azalm a görülebilir. Bu d u ru m lard a do ğ ru okumak
için Osmanlı Türkçesi yazım kılavuzuna bakılm ası y ararlı olur.
Türkçe kelime -a ünlüsüyle başlıyorsa, genel olarak uzun e lif I harfiyle yazılır.
ayrı JÎ az
J rfjî arık J sftÎ a y g ır
Bu ünlü ortada ve sonda ise bazen güzel he, bazen e lif harfi ile yazılır.
İJÎ ara
» jtâ Ijlâ kara
Türkçe kelimelerde -e ünlüsü güzel he harfi jie yazıda gösterilir. Kelime

başında e sözcüğü varsa, bu elif harfiyle yazıya geçirilir.
erdem engin
‘■SJI elek w*— 1 eski
Genel olarak ikinci ünlü de yazıda gösterilmez,
benek
^Kelim enin sone -e ünlüsüyle bitiyorsa, bu ünlü güzel he harfiyle yazıya geçiri-
»Jİ J S gözde < ^\ jnce
^^Türkçe kelime -ı, -ı ünlüsü ile başlıyorsa e lif ve ya harfleri ile bu ünlü karşıla-
^ “ 0*1 is
52
ısı ılık
Kelime ortasında bulunan bu ünlüler yine “ya” harfi J ile yazıda gösterilir,
yazgı sarık
Türkçe kelimenin sonu -ı, -i ünlüsü ile bitiyorsa, bu ünlüler “ye” harfi ile gös
terilir.
satı katı
keçi eski
Türkçe kelime o, ö, u, ü ünlüsüyle başlıyorsa, genel olarak elif ve vav harfi ile
bu ünlüler karşılanır.
oyun ^ öteki
Ü jjj' uzun Cudijl üst
“ö” ünlüsü bazen hemze ve vav harfiyle bazen de elif üstünde hemze ve vav
harfiyle gösterilir.
fjb j ölüm
Aynı ünlüler kelime içindeyse, yine vav harfiyle bu ünlüler yazıya geçirilir.
kütük körük
kötürüm süngü
Aynı ünlüler kelime sonunda yer alıyorsa, yine vav harfinden faydalanılır.
JJJi boru J& JJ * 1 süzgü
kötü uyku
Sonu V ünlüsüyle biten kimi Türkçe kelimelerin sonu “ya” harfiyle yazılır.
Bunun sebebi, kelimenin Eski Anadolu Türkçesinin yadigârı olmasıdır.
ıS J J * kurı > kuru jj® kuzı > kuzu
53
Ü N SÜ Z L E R
§ Ünsüz harflerin yazılışında genel olarak T ürkçenin ses uyum u kuralı dikkat
alınır. Bunun sebebi birden çok “s”, ve “k ” harfinin bulunm asıdır.
LLâ sapa j SUSUZ
söz jf.jjv ı süngü
çeki J A i1 öküz
JV j İ kulak ß j j i ko rk u
§ Türkçede sonda iki ünsüz yan yana gelebilir.
kork J jL -a sark
sırt jiti kalk
§ Türkçe sözcükler başta iki ünsüzle başlamaz. Böyle bir kelim eye rastlarsak
Türkçe değildir. Bu gibi durumlarda kelimenin başına ya sesli h arf getirilir va
ilk sessiz harf sesli okunur.
spor > ispor veya sipor j H
bravo
54
EKLER
İYELİK EKLERİ
§ Bu ekler mülkiyet yani sahiplik bildirir. Bu ekler sırasıyla
‘ tS j* cSJ*
-m -n -ı, -sı -m ız -m z \arı
ekleridir.
§ Birinci tekil şahıs -ım , -im , -um, -üm f
Aradaki —ı, -i, -u, -ü ünlüleri yazılmaz,
kitabım
defterim
yo lu m
gözüm
K e lim e n in s o n u ü n lü ile b itiy o rsa , iy e lik e k i a y n y a z ılır.
f sinem
eJjJ > f ûAjJ dîdem
§ İkinci tekil şahıs -m, -in, -un, -ün, n
kitabın
defterin
yolun
gözün
Kelimenin sonu ünlü ile bitiyorsa iyelik eki ayn yazılır.
> uS sîneh
ö-LJ > 4-S dîden

55
-u, -Ü J
§ Üçüncü tekil şahıs
i, -su, -sü
şeklinde yazılır.
babası
kitabı
sînesi
defteri
k o rkusu
J ji y °lu
ütüsü
J İS * gözü
_mız, -miz, -muz, -müz, -ımız, -imiz,
§ Birinci çoğul şahıs eki
-umuz, -ümüz daima J * şeklinde yazılır.
>w w babamız
defterimiz
yolum uz
> jJ s gözümüz
Kelimenin sonu “e” şeklinde okunan güzel he ile b itiy o rsa j * eki ayrı yazılır.
> < ü il annemiz JA dedemiz
§ İkinci çoğul şahıs -mz, -niz, -nuz, -nüz, -iniz, -iniz, -unuz, -ünüz
daima j * şeklinde yazılır; ünlüler dikkate alınmaz.
babanız defteriniz
jU ji yolunuz jijji gözünüz
Kelimenin sonu “e” şeklinde okunan güzel he ile bitiyorsa eki ayrı yazılır.
anneniz JS »J*ı dîdeniz
§ Üçüncü çoğul şahıs eki -lan, -leri daima şeklinde yazılır.
56
W babaları
¿¿S** defterleri
iS J p J i yolları
jJ ifi gözleri
K elim enin sonu e şeklinde okunan güzel he ile bitiyorsa, bu ek ayn yazılır.
j J anneleri <5J tepeleri
§ Ü çüncü tekil şahıs iyelik ekinden sonra ismin -ihalieki geliy

ekindeki ye harfi yazılmaz.
¿ (S * yerine babasını
yerine L fÜ jİ yolunu
J* yerine ¡Jujk Ajjt annesini
§ Kelimenin sonun soldan birleşmeyen bir harfle bitiyorsa, bu

harfi yazılır.
babaları u k J ^ babalarını
tij' evi evini
JJ*#* sığırı sığırını
udu udunu
(*■>>
kazı «W » kazını
57
HAL EK L E R İ
§ -e, -a hali daima güzel he * harfi ile gösterilir. K elim en in son h

harf ise, araya kaynaştırma harfleri getirilir. 1 SesJi
cennete
cennet
U ij dünya ^
J 'IL' j j j l J 1j f i - 4jU ii (jjl j J İ l l u jU û |
İ n s a f değildir anı dünyâya değişm ek
Gülzârlctrın Cennete teşbih hatâdır
j j U j lJ j J U la f j j ! a I £ j* ^ l> ^ >
Herkes irişür anda murâdına, ânınçün
Dergâhları melce ’-i erbâb-ı recâdır
Jİj * >
murâd murâdı m u râdına
( j l â a j l j j <j IjuüI oJ jl
jûlLui i Ux-â Ajljk < jL q ^
Serçeşmeleri olmada inşâna revânbahş
Germâbeleri safâ, cisme şifâdır
¿jLuûl > Aj LuüI insan-a
> - u t* can-a
> <ta> cism -e
§ : de, -da hal eki daima şeklinde yazılır.
canda ev d e
58
(jk - ' Clia. ^ ^
>><J» J Mİ O*y * 4 j t CAa> Aj 3 aJ\
Altında mı, üstünde midir Cennet-i a 'lâ
Elhak bu ne hâlet, bu ne hoş âb ü havâdır
alt altı o iu li altında
-nda harflerinden önceki ye harfleri yazılmaz.
üst üstü öAİm- j I üstünde
-nde harflerinden önceki ye harfleri yazılmaz.
6^ , 6J J ^ \ 6j \j£ j
jJİ jjüü <juAjjUa ALlV)\^-> .luijjâ.
Bir g evher-i yekpare iki bahr arasında
H urşîd-i cihântâbile tartılsa, sezâdır
f>J ara arası ®Aİuî û jÎ arasında
B urada da sin harfinden sonraki iyelik ekini gösteren ye harfi atılır.
§ -i hali (-1, -i, -u, -ü) daim a ye harfiyle <5 yazılır.
sazı lS J İ bizi
buzu ıSJJ** sözü
JUsl j Oaaj j l S j j
Z?/r kân-ı ni ’am dır ki anın gevheri ikbâl
B ir bâğ-ı îr em dir ki g ülü izz ü âlâdır
<JS > gül-ü
59
4jU 3j ¿ 1 jA İS j c j L ^ j
j j U o i . 4_luÎu A lia. ¿ y j J j j l £
İn sa f değildir anı dünyâya değişm ek
Gülzârların Cennete teşbih hatâdır
Cf > a n - .( o n u )
ş j * j U j Lr4Û$û»
j j l i j b J S Â j £ jJL u a (jLaA J jjuoLi
İstanbu l’un evsâfını m üm kün m ü beyân hiç
M aksûd heman sadr-ı kerem kâra sen â d ır
İsmin -i halinde bulunan bir kelim ede, k ay n aştırm a h arfi “ n ” d en ö n ceki “ye”
harfi yazılmaz.
ü L a j! > ¿ jâ t-d j l >
evsâf evsâfı e v sâ fın ı
Ancak, kelimenin sonunda soldan b irleşm ey en h a rfle rd e n b iri g elm işse, ye

harfini yazm ak gerekir.
jljL a > tfjIjL - ı >
sazlar sazlan saz la rın ı
lS j oOj! lSJL ^ J J JjjİjjU
Napolyon y irm i m illetin kuvvetlerini c e m ' e d e re k R u s y a ’n ın ü z e r in e yürüdü.
Sonu sesli harfle biten bir kelim eden so n ra -i y a z m a k için k a y n a ş tırm a harfi
olan “y e” getirilir.
İngiltere ^ ö j Iİ& j I İn g ilte r e ’yi
' Çeşme ^ <aw i ç eşm e y i
60
t S J j j j < U ,\ u S -û jl ^ . JÜ 5-I >İİL) ^
F akat en b a şta İn g ilte r e 'y i m ağlup etm ek istiyordu.
§ ile hali ayrı iken * i)\ şeklinde yazılır. Kelim eye bitiştiğinde “e lif’ ve “ye”
harfleri a t.la ra k “ le” <1 şeklinde yazılır. Şiirde geçiyorsa, vezin dikkate alınarak
okunur.
»¿İMİ ÛJ ja u ojLSu J k jS JJ
jjü ü A j u i İ j j U a 41
. ılV ı\ ^ ^
B ir g e v h e r -i y ek p â re iki bahr arasında
H u rşîd -i c ih â n tâ b ile tartılsa, sezâdır
*** ‘r*u a f * ’ > cihântâb ile > cihântâbile
aLI j l j V j i û ^ jjj j C j 5j j j L i L i j
Z e n g in le r ve va kt ü h a li y erin d e olanlar soda ile viski içm eye başladılar.
§ -den, -dan hali daima lP eki ile yazılır.
k itap tan ¿P j j İJ defterden
<1PWW b ab ad an gözden
K e lim e n in so n u “ e ” şeklinde okunan güzel he ile bitiyorsa, bu harfin yanlış

o k u n m am ası için -d en eki ayrı yazılır.
¿ p 4-ul an n ed en (İP dîdeden
¿p sineden Merve’den
§ E şitlik hali - c e , -ca, -çe, -ça daim a şeklinde yazılır.
evvelce kabaca
k ü çü k çe kartça
J i -ÜK-İ j' <*J&# jjj*
B ü tü n m e m lek e tle rin b in lerce evla tla rı bunu bir ibadet şekline soktular
61
§ Çoğul Eki:
Çoğul eki olan -ler, -lar daima J İ şeklinde yazılır.
j I î Jj J dîdeler
J jji gözler
jlljij! ok u llar
J jü kazlar
J iu j b ““4 kasırlar
bağlar
M* c5 J
j jjû i J ı 3 ^ Û J^ U jS
Kühsârları, bağları, kasırları hep
Gûyâ ki bütün şevk ü tarab, zevk ü safadır
Kelimenin sonu “e” şeklinde okunan güzel he ile b itiy o rsa, ço ğ u l eki ayrı ya
zılır.
j î <a *Îlx çeşm eler J^ d îd e le r
J küreler J fitn ele r
4j LuüI oJ> 4_a] j I ^ ^^'-y jj_u
jjlikjj A k t 1flni 4jl^k 4jL«jS

Serçeşm eleri olm ada insana revânbahş
G erm âbeleri cana safâ, cism e şifâ d ır
§ Soru Eki:
Soru eki -mı, -mi, -mu, -mü daima ( j* şeklinde yazılır.
Lf* taze mi? ^ j san mı7
uzun mu? küçük mü?
62
J û \jj o j U a .1
İstanbul 'un evsâfını mümkün mü beyân hiç
M aksüd hem an sadr-ı keremkâra senâdır
§ K üçültm e Eki:
K üçültm e ekleri -c ık , -cik, -çık, -çik, -ceğiz, -cağız ekleridir,
-cık, -cuk
-cik, -cük, -çik, -çük
-ceğiz
J -cağız
kabarcık yavrucuk
(JLkAJV lalecik serçecik
öpücük kitapçık
u iL ş iJ jjt ördekçik c * * S jS kökçük
§ İsimden isim yapm a eki:
-lık, -luk
-lik, lük
çalılık çirkinlik
korkuluk u S J jjS gözlük
JljL * sazlık iS İJ İ terlik
63
-cil, -ÇI, -Çİ. - i “ ■-Ç° eklerinin tümü ekiyle karşılanır.
-cı, -ci, -cu. -cü, -Çh -Çİ. - i u
gözcü
arabacı
sütçü
işçi
kitapçı
kazancı
atçı uykucu
l * 3'
§ İsimden sıfat yapma eki:
-lı, -li, -lu, -lü ekleri genel olarak ^ şeklinde yazılır. Bu ek Eski Anadolu
Türkçesi döneminden miras kaldığından bazı k elim elerde eski im lasına uyula
rak -lu, -lü şeklinde yazılır.
ıP A o * sürgülü tozlu
acılı A nkaralı
J jijt Bolulu üzüm lü
Eski şekli
devletlü m eh âb etlü
atûfetlü jJ l i U ** saâdetlü
Bu ekin olumsuz hali -sız, -siz, -suz, -süz daim a j* * şek lin d e y azılır,
kaygusuz acısız
j- d * * gözsüz Ji p erd esiz
§ İsimden fiil yapm a ekleri:
-la, -le, -lan, -len, -laş, -leş, -ar, er ekleri O sm an lı T ü rk çe sin d e şu şekilde gös
terilir.
j! i jl 4 i fjfti t 4 ¿V * < 11 V
64
yoklamak J U A jjjS gö, lemek
J a r l a n m a k evlenmek
J a ^ û L İI*. beyazlaşmak ^ İU jjS güzelleşmek
J -l> - sararmak c^ j Sj S gövermek
F İİL E K L E R İ
§ Mastar eki -mak <J-» , -mek şeklinde yazılır.
Bunların olumsuz şekilleri -mamak ‘ j* '-* ve -memek şeklinde

gösterilir.
< > jW yazm ak yazmamak
görm ek u S - u j j S i J L « A jijjS görmemek
§ H a fif m astar -m a, -me *-• şeklinde yazılır.
yazm a görme
§ M astar ism i -ış, -iş, -uş, -üş <J* ve c A şeklinde yazılır. Kelimenin sonu
yuvarlak ünlüyse ve soldan birleşmeyen bir harf varsa bu durumda cA* şek
linde yazılır.
gelm ek geliş
yazm ak L p jh lM * yazış
görm ek görüş
M astar ism inin edilgen şekli -ım, -im, -um, -Ilm ekleri f J 1 t f şekillerinde
yazılır.
yazım
J-O W yazm ak
derim
derm ek
d urm ak f jjjla durum
65
§ Fiilden fiil yapma ekleri:
Bu ekler -dır, -dir, -dur, -dür, -tır, -tir, -tur, -tü r o lu p klasik şekliyle j J
yazılır.
yazd ırm ak
<>JW yazmak
yapmak yap tırm ak
Yeni Osmanlı Türkçesi dönem inde -dır eki şeklinde y azılm ıştır.
yazmak yazdırm ak.

c K İ 1*
§ Edilgen fiil eki -I ve -n harfleri lam J ve nun d h arfleriy le karşılanır.
yazm ak cR S W yazılm ak
1 < «İJJ bilmek 1 < » i'j.1 bilinm ek
§ İşteşlik ekleri -ış, -iş, •-uş, -üş ıA > * i A ‘ LH şek illerin d e y azılır.
cK5W yazm ak y a zışm a k
anlam ak an laşm ak
bozmak b o zu şm ak
•JU L p ditmek d id işm ek
§ Dönüşlülük eki -n û harfiyle yazılır,
avlamak avlanm ak
görmek görünm ek
<34* bulmak ‘
bulunm ak
66
§ Şahıs zam irlerinden gelen bildirme ekleri:
Birinci tekil şahıs -!m, -im, -um, -üm ^
İkinci tekil şahıs -sm, -sin, -sun, -sün (o**-)
Ü çüncü tekil şahıs -dır, -dir, -dur, -dür
Birinci çoğul şahıs -ız, -iz, -uz, -üz j
İkinci çoğul şahıs -siniz, siniz, -sunuz, -sünüz j* —
Ü çüncü çoğul şahıs -1ar, -1er jl
öğretm enim
öğretm ensin
öğretm endir j Aİa j j Sj I
öğretm eniz
öğretm ensin iz jS jt
öğretm enler
işçiyim
işçisin
işçidir
işçiyiz
işçisiniz
işçiler (j
67
§ İyelik eklerinden gelen çekim ekleri:
Bu ekler -d i’Ii geçmiş zaman ve şart kipinde kullanılır.
Birinci tekil şahıs f
İkinci tekil şahıs _n
Üçüncü tekil şahıs
Birinci çoğul şahıs -k ^ 4( İ
İkinci çoğul şahıs -nız, -niz, -nuz, -nüz
Üçüncü çoğul şahıs -1ar, -1er
§ -di’li geçm iş zaman ekleri:
Birinci tek. şah. -dım, -dim , -dum , -düm
-tim, -tim, -tum , -tüm fJ
İkinci tek. şah. -din, -din, -dun, -dün
-tın, -tin, -tun, -tün
Üçüncü tek. şah. -dı, -di, -du, -dü
-tı, -ti, -tu, -tü
Birinci çoğ. şah. -dik, -duk, -tık, -tuk JJ
-dik, -dük, -tik, -tük
İkinci çoğ. şah. -diniz, -diniz, -tınız, -tin iz
-dunuz, -dünüz
Ü çüncü çoğ. şah -dılar, -diler, -tılar, -tiler,
-dular, -düler, -tular, -tü ler jb
68
Olumlu O lum suz
yazdım rO W yazm adım
yazdın yazm adın
yazdı yazm adı
yazdık yazm adık ( i 'i b j l j
yazdınız jS J jW yazm adınız J S jU jl,
yazdılar yazm adılar
verdim J verm edim
verdin verm edin <J - K h j
verdi verm edi j J i
verdik verm edik uSj « l-SA*JİJ
verdiniz verm ediniz J 5-1 V j U ‘
verdiler J i* J İ3 verm ediler jL .» V j y i
§ -m iş’li g e çm iş zam an ekleri:
-mış, -m iş, -m u ş, -m ü ş ek leri daim a O *4 şeklinde yazılır.
olumlu olum suz
görm üşüm görmemişim
görm üşsün JJ& görmemişsin ...
görmüş görm em iş
69
görm em işiz jjS
görmüşüz
J 5U**İUj j i görm em işsiniz
görmüşsünüz
jliu jji görm em işler
görmüşler
§ Geniş zaman ekleri:
-ır, -ir J J , -ur, -ür J J dan ibarettir.

Bu ekler - a r j [ -er J ,
-erim N
-arım
-ersin j
-arsın iS jjij l
-ar J -er J
-arız Jj I -eriz JJ
-arsınız jS * * j I -ersiniz
-arlar J J -erler
olumlu olum suz
yaparım tJ * yapm am
yaparsın iS m ıjlfr y apm azsın
yapar J jt yapm az
yaparız -b v -i y apm ayız
yaparsınız yap m azsın ız jS — jU ılj ı
yaparlar j U * y ap m azlar J ‘ J j ^ i
giderim gitm em
70
gidersin gitmezsin
gider gitmez > i£
gideriz gitmeyiz
gidersiniz jS-uıjAjS gitmezsiniz
giderler gitmezler
kalırım k a lm a m ^ tİ
kalırsın u S ^ u ıjjli kalmazsın L^dUâjL»ll3
kalır kalmaz J U tt
kalırız jjiB İ kalmayız jjU H i
kalırsınız jS ^ u j^ İlî kalmazsınız jS-uıjU3li
kalırlar kalmazlar jljU S lİ
otururum oturmam
oturursun oturmazsın ı^ y ı> jjla jl
oturur oturmaz > j a j '
otururuz oturmayız
oturursunuz oturmazsınız
otururlar oturmazlar
§ Şimdiki zam an ekleri:
birinci tekil şahıs -yorum
71
-yorsun IJJJ
ikinci tekil şahıs
-yor
üçüncü tekil şahıs
-yoruz JJJi
birinci çoğul şahıs
-yorsunuz
ikinci çoğul şahıs
-yorlar J jji
üçüncü çoğul şahıs
Bu eklerle fiil kökü arasına ses uyumu kuralına göre -ı,

J harfi yazılır. Olumsuz çekimlerde olum suzluk eki bazen ma, me <a t
şeklinde yazılmışsa da, bu imla genelleşmemiştir.
yerine (yazm ıyorum )
f yerine (gelm iyorum )
olumlu olum suz
yazıyorum yazm ıyorum
yazıyorsun yazm ıyorsun
yazıyor JJAÜW yazm ıyor
yazıyoruz yazm ıyoruz
yazıyorsunuz y azm ıyorsunuz
yazıyorlar yazm ıyorlar
olumlu
olum suz
görüyorum fJ J İJ J J İ g örm üyorum r j j # * o »5

görüyorsun
görm üyorsun
görüyor
g ö rm üyor
72
görüyoruz görmüyoruz
görüyorsunuz görmüyorsunuz
görüyorlar JİJJÜ JJ* görmüyorlar
§ G elecek zam an ekleri:
-cak j * -cek
Çekim sırasında bu eklerden önce “a” I ve “e” » harfleri yazılır.
-ceğim
-cağım
-çeksin
-çaksın
-cek -s*
-cak
-ceğiz
-cağız
j5U-uAa. -çeksiniz
-caksınız
-çekler
-caklar
olumlu
p * *jW
yazacağım
,ıta.l j l j J>.. II>» »jW

yazacaksın
yazacak
yazacağız
yazacaksınız
yazacaklar
73
olumsuz
t * * “M-* f* +
yazm ayacağım
jl* llt> 4_L4jlj

yazm ayacaksın
yazmayacak
yazmayacağız
j5 ^ 1 x < iA jU
yazmayacaksınız
yazmayacaklar j û a . AjjUjl*
olumlu olum suz
göreceğim f* * görm eyeceğim f* *
göreceksin o jj* g ö rm ey ecek sin j j S
görecek ^ >JJ* g ö rm eyecek
göreceğiz j * - * 6J J * g ö rm ey eceğ iz
göreceksiniz g ö rm ey ecek sin iz j S- mi&a 4 ^ j j £
görecekler g ö rm ey ecek ler
§ Şart eki -sa, -se bitişik halde iken 4** , ay rı h ald e iken “ ise ” 4-uyl şeklinde
yazılır.
birinci tekil şahıs -sam , -sem
ikinci tekil şahıs -san, -sen <-£ <Luı
üçüncü tekil şahıs -sa, -se 4U .
birinci çoğul şahıs -sak <j <-uı
74
-sek
ikinci çoğul şahıs -sanız, -şeniz J* Ay.
üçüncü çoğul şahıs eki -salar, -seler

j î Ay»
olumlu olumsuz
kaçsam kaçm asam f* -A a*\4
kaçsan 4dU4*lâ
kaçm asan
kaçsa kaçm asa Aut AoAâ
kaçsak JA ^V Î kaçm asak ( j A** A**lâ
kaçsanız Axua*lâ kaçm asanız jS Ay| Aa^ Iİ
kaçsalar j ] A -u ^ ıİ kaçm asalar j l Ayı Aoklİ
olumlu olum suz
görsem görm esem f Ayı Aaj j i
görsen l S A-UIJ görm esen lİ Aui Aa jj S
görse A— j j S görm ese Aryı AâjjS
görsek A-ujj j S görm esek uS Auj A«
görseniz jS 4 ^ jjS görm eseniz j£ Ayj A*j j S
görseler görm eseler j î Ayı A*j j i
§ İstek eki:
O sm anlı T ü rk ç e sin d e -a, -y a, -e, -ye ekleriyle yazılır.
75
o
-asınız, -esiniz j * —I
J é
-alar, -eler j »
olumlu o lu m su z
yazayım ( H O 'j y azm ay ay ım
yazasın c fc u ıljtj l&jji »j b y a zm ay a sın ‘- S-“ V j U
yaza ÜW »Jb y a zm ay a V ji*
yazalım p»* jJ ijlj y a zm ay a lım H V * jb
yazasınız jS*M I j b J S b o sj^ y a z m a y a sın ız j * - " “b-^jU
yazalar j« J W y a z m a y a la r
ölumlıj o lu m su z
göreyim <-£j g ö rm e y e y im jjü
g öres,n bj £ g ö rm e y e sin ^04j j S
göre g ö rm e y e
göre,im H g ö r m e y e l i m ^
göresiniz J*ut g ö rm e y e sin iz
g (a ,c r ^ 6^ g ö rm e y e le r V * j jS
G e r e k li li k eki:
§
Bu ek -m a lı , -meli y L ı eklerinden
0,u?ur. Çekim sıra«
ekleri ayrı yazılır. sırasında ¿amir
birinci tekil şahıs -malıyım
ikinci tekil şahıs -malısın

'Smk* <A»
üçüncü tekil şahıs -malı
birinci çoğul şahıs -malıyız
ikinci çoğul şahıs -malısınız
üçüncü çoğul şahıs -malılar
Bu çekimin Osmanlı Türkçesinin tarihî seyri içinde iki ayrı biçimde daha ya
zıldığı görülür.
-malıyım
-malısın <-&*Ut A_4
-malı
-m alıyız
-m alısınız jS~UI
-m alılar
-m eliyim
-melisin
-meli
-m eliyiz
77
-melisiniz
-meliler
t*
yazmalıyım
JL y ı t , » - jW t#1 -54
yazmalısın
yazmalı
yazmalıyız J j 4^ U jW j j W1
yazmalısınız t^ iu jb V jW
yazmalılar Jİ4 ^ -JW
yazmamalıyım
yazmamalısın
yazmamalı
yazmamalıyız
yazmamalısınız
ya/m am alılar
olumlu olum suz
görmeliyim fi görm em eliyim (jL*
görmelisin görm em elisin
görm eli görm em eli
görm eliyiz görm em eliyiz
78
görmelisiniz J * * * görmemelisiniz
görmeliler J görmemeliler
§ Emir ekleri:
İkinci tekil şahısta ek yoktur; fiil kökü yazılır.
Üçüncü tekil şahıs -sın, -sin
-sun, -sün
tkinci çoğul şahıs -ın, -in, -un, -ün
-iniz, -iniz, -unuz, -ünüz
-yınız, -yiniz, -yunuz, -yünüz
Üçüncü çoğul şahıs -sınlar, -sinler A**
-sunlar, -sünler
yazsın
yazın u S jL |
yazınız j* J 4
yazsınlar jk
Olumsuz:
yazma ^ jk
yazmasın
yazmayınız jw *
79
yazmasınlar
söylesin
lS-> < h j* ^
söyleyin
j £ j AAjjam
söyleyiniz
j tip jt A L y M
söylesinler
Olumsuz:
söyleme <U < L > uj
¿JJ*JLA
söylemesin
söylemeyin lS u 4-4 AJu^ * m iS-LA <L J-UI
söylemeyiniz
söylemesinler jlijn IIrt AJüûi
§ Olumsuzluk eki -ma, -m e genel olarak f h arfiy le g ö sterilir. Yeni dönem

Osmanlı Türkçesi im lasında ve ^ şekilleri de k u llan ılm ıştır.
yazm adım ^x«jL}
görmedim fJ jjS ^ jj£
§ Etken ortaç (sıfatfîil) eki -an, -yan, -en, -y en ek leri ûrf ‘ L) ‘ ‘ şek
linde yazılır.
yazan k an ay an ¿)LfUtİ
gören U JJ* g ö zley en <1j j S
80
§ Edilgen ortaç eki - m * -miş, -muş> . m0ş daima ^ ^ ^
yazmış yazılmış
görmüş görülmüş
§ Bağlama eki (V asıf fiil eki):
_dığı, -duğu, -tığı, -tuğu
-diği, -düğü, -tiği, -tüğü
yazdığı durduğu
yaktığı koştuğu
geldiği « M * gördüğü
seçtiği söktüğü
§ Zarf fiil ekleri:
-ıp, -ip, -up, -üp ekleri daima Sr*J şeklinde yazılır.
yazıp “ jjb görüp v jjj İ
okuyup V J iÂ i' girip
yazılıp görülüp
-ınca, -ince, -unca, -ünce
-yınca, -yince, -yunca, -yünce
Á •». \\<
yazınca gelince
susunca görünce
81
sallayınca * j 4 £ iUU o söyleyince 4 İJ> *
okuyunca ^Ş-U A »' büyüyünce
-alı ^ * -yalı
-eli » -yeli
yazalı ®jW göreli
kavrayalı söyleyeli
-dıkça, -dukça A âİJ
-dikçe, -dükçe -U S J
yazdıkça A aİJjL j geldikçe <US.1İ2
okudukça gördükçe
-dikta »JâJ -dikte
-dığında, -duğunda ftJÛftjJ t oJ j C-J
-diğinde, -düğünde ûAİ5Lü t
yazdıkta d J â J jb geldikte
yazdığında f tJ ü P J jb
okuduğunda i ûAjC-Jj â j t
geldiğinde o lK j \ \ î i
gördüğünde d d K j j j j S « ö « ıl£ jjj£
82
-madan
.meden o«** i
yazmadan <jJ ‘ ( jJ U jlj
görmeden c Ö J< 4 JJS
§ Hal bildiren ekler:
-a,-e ö -ya, -ye
-arak cJJ6 -erek »
ata ata C î <üî
yaza yaza *
okuya okuya
dinleye dinleye
koşarak J j-U ji
görerek
§ -maksızın ( J Ö “ 44 -meksizin
yazmaksızın görmeksizin
§ -mağın (-dığı için)
-meğin Ö i5'-* (-dığı için)
yazmağın Û iÔ W (yazdığı için)
görmeğin (gördüğü için)
83
§ Sıfat ekleri:
-ıncı, -inci, -uncu, -üncü ekleri ^ i,e yazılır,
altıncı yedinci
onuncu üçüncü
-ar,-er ekleri J , -şar,-şer ekleri şeklinde yazılır,
onar üçer
altışar yedişer
daha UJ daha ziyade
en *-£! en çok
Z A M İR L E R
§ Şahıs zamirleri:
ben biz J*
sen ^ sız
o (ol) onlar (anlar) ( j t f ) jlS jl
Şahıs zam irlerin in b eş h ali aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
-e,-a ha li -de, -da hali -den hali
l5 o Bana Bende
C A Benden
Sana dAİuı Sende (jAİUI Senden
U jl Ona öAÎjl Onda Ondan

O ^ j'
liî Ana ûAj ! Anda ¿>a3 Andan
•3 i Bize Bizde û Jje Bizden
dJArfl Size Sizde £).»> Sizden
O nlara Onlarda Onlardan
û'J İ 3 A nlara 6J jlf l Anlarda ¿ P jlS Anlardan
-i hali Genitiv hali
Beni Benim
r*
Seni JÜ * M Senin
L f L-
Onu (JÜ jl Onun
Anı Jul Anın

u ß
Bizi Bizim
85
Sizi Sizin
Onları u S j l i jl Onların
tiA * 1
Anları Anların
tijlî!
(S J j ( J jl > l j l - lU j U i . J ju S
j j j l l j I > . aL! X . j j j - ı ^ »J > u t ,
Hayâl-i genc-i ruhsârınla âbâd olmaz ol dil kim / A n u n m a’mûresi derd ii belâ
ile harâb olmaz (Necati Bey) [Dert ve bela ile harap olm adıkça gönül evi yana.
ğındaki inciyi andıran ter tanelerinin hâzineleriyle âbât olm az.]
ü V jl u j i j J “> -> JL
J Ş . J ISI ¿ ¿ C . Dİj
Bâkî acûz-i dehre er olmaz zebûn olan / M erdân-ı râh-ı aşk dim ezler ana recül
(Bâkî) [Ey Bâkî, dünya denilen kocakarının elinde zebun olana yiğit demez
ler. Aşk yolunun yiğitleri onu adam dan saym az.]
§ İşaret zamirleri:
bu bunlar
şu ¿A
şunlar
0 ji onlar jlij!
Zamirlerin beş ayrı haldeki durum u aşağıdaki tabloda gösterilm iştir:
-e, -a hali -de, -da hali -den hali
Buna Bunda Bundan

•4 #
Şuna ö J j^ u ı Şunda Şundan
86
Ona Onda
ISjt
Crfj» Ondan
Bunlara
Bunlarda
Bunlardan
s Şunlara Şunlarda
Şunlardan
» jljjt Onlara Onlarda
Onlardan
-i hali Cîenitiv hali
iA * Bunu Bunun
tA » “ Şunu Şunun
Onu c S Jjl Onun
Bunları Bunların
Şunları Şunların
tijU jl Onları u S jlijl Onların
§ Dönüşlülük zam iri “ kendi” Eski Anadolu Türkçesinde “kendü”

şeklinde yazılıyordu.
Bu zamirin iyelik eki alm ış şekilleri:
kendim
kendin *
kendisi ^
kendimiz
kendiniz
kendileri
87
Dönüşlülük zamirinin beş ayrı haldeki durumu aşağıdaki tabloda gÖsteri|mjş
tir.
-de, -da hali -den hali
-e,-a hali
K endim e »AajJlİS K endim de (J .U j \\<t

A «ıWS K e” dim deiT^
K endine öJL$o±1S K en d in d e K e n d in d ii^

A S^± S
K endisine K en d isin d e (jA İuuJaS K endisîndÜP'
K endim ize d Jj-o A Ü K en d im izd e o J j a j AIS

Kendimizden
K endinize K en d in izd e
Kendinizden
K endilerine d-ij K e n d ile rin d e (jJb i j L aIS Kendüerînden'
-i hali G enitiv hali
Kendimi t& Kendim in
( M Kendini Kendinin
Kendisini t C u<nVrt K endisinin
Kendimizi İ-İ j a j AİS K endim izin
Kendinizi K endinizin
Kendilerini K endilerinin
§ Sifat yapan zam ir “ki” ^ şeklinde yazılır,
evdeki seninki
üzerindeki önceki
benimki akşam ki
88
^ Bağlama zamiri ki-kim (uS , ^ ^
Bunların dışındaki zamirlerin yazılış, ¡çin 0sm anlı

bakılmal'd'r- Turkçesi yazım kılavuzuna
TA M LA M A
O sm anlI T ürkçesinde belirtili isim ta m la m a la rın d a ilk k e lim e n in sonuna “na.

zal nun” olarak kullanılan k e f ^ harfi, ik in ci k e lim e n in so n u n a ‘'y e " harf, u
yazılır.
B elirtisiz tam lam alarda ikinci k elim en in so n u n a “y e ” tS h a rfi y azılır.
¡jSJj* -y*1 Acem mülkü
j J jİa l (.< fili. halkının etvârı
^ U a j \ lS J İstanbul’un evsâfı
Şiirde vezin gereği tam lam a eki düşebilir.
<jJ. A u i (» ju j
uıjLj jj tiji**! jljili M

Demâdem cevrlerdür çekdiğim bîrahm bütlerden
Bu kâfirler esîri bir m üselm ân olm asun yârab
[Merham etsiz güzellerden sürekli cefa çekerim . A lla h ’ım, hiçbir Müslüman
bu kafirlerin esiri olm asın.]
E S K İ AN A D O LU TÜRKÇESÎN E AİT KELİMELER
dö° " m ÇEski O sm anh T ü rk çes^ b j" teşka"deyişle'Esk" a ""^ ^ devam eden
midir- Bu dönem den kalm a sözcükler Osmanl, T ürk«stdft Türkçesi dftne-
kesilmemiş, sayıca gittikçe azalarak Osmanl, T ü r k ç e s i v m'nde birden
cesj dönem lerinde de devam ederek yirminci yüzyılın ilk ° smanİ1 Türk-
L | sürdürm üştür. Anılan dönem hakkındaki kelime v a r l- ^ ® '" 6 kadar varl'-
Türkçesi sözlüğüne veya kapsamlı Osmanlı Türkçesi J m a m ® Eskİ Anado,u
gili yaP'lan tenkitli m etin neşirlerinin sonundaki sözlüklere b a k ,r ^ İ r 314" 18 "*
Eski A nadolu T ürkçesi dönem ine ait kelimelerin bazıları aşağıda nakledile-
çektir.
ağu > zehir jc -i
( j\ ¿ ¿ c . jU VJİ ^
J±AjC.\ J jl 4^ \ ^^
Telh güftârsız olm az leb-i yâr ey âşık / Çok heves eyleme ol şerbete kim
ağuludur (F u zû lî) [Ey âşık, sevgilinin dudağı acı sözler eder. O dudak şerbeti
ne fazla h eveslenm e çünkü içinde zehir vardır.]
ansızın
bigi > gibi
AcUa j y j c i j j y o *£
Anun bigi ururdı taga tîgı / Ki tozı agıdurdı taga mîgı (Şeyhî) [Onun gibi dağa
kılıcını v urunca, çıkan toz bulutu dağın tepesine kadar yükselirdi.]
bin
denlü > denli JİSJ
dimek > d em ek
91
gün > g ° nc» ^
J) ^ <“ •> v j j j s ^
^ j j S j ü .1 - ^ j j S ü j Ş 4 S j j
Yaşımı gürüp lerahhum edesin derdüm veli / A ğ la d ığ ım hu kı g ü n görünse

ahter gizlenir (N ecati B ey) [G ö zy aşlar.m ı g ö rü p h alim e acıy asın derdim ama
ben de ne zam an güneş doğsa talih y ıld ızım ın g iz le n m e sin e ağlıyorum .] s açı„
henin gibi yandım siyah ahterine (E b ed î A b id e le r)
irmek > erm ek
■ÜJ • j U ( J j jj| j s
oJjLui T- A j^ u tC. j
Devr-i gill ird i tâze cevândur cihan yine / S a’y eyle ayş u işrete ahd-i şebâbda
(Hâkî) [Gül devri geldi, dünya yine gençleşti. G ençlik çağında dolu doluya-
şayıp eğlenmeye çalış.]
itmek > etmek
kanda > nerede 4
J j j b U -La <_$! (-^ u ı <jX öL iıâ.| dJljlİ
Ayufl on dördi gibi dün gece m eclisde edüft / K a n d a ahşam layastn ey meh-i
tâhAıı hu gece (Ahî) [Dün gece eğlence m eclisinde ayın on dördündeki dolu
nay hali gibi parlıyor, ışık saçıyordun. Ey parlak aya benzeyen sevgili! Bu ge
ceyi nerede geçireceksin?|
kangı > hangi
k tn ı > hani, nerede
j ' * j i o -ü â ji J jj A a jİI
¿ » ¿ jj j ) j JU
92
Egerçi gök yüzinde ahter-i ferhundefer çokdur / Kam hâl i n K
rûşen güber kevkeb (Bâkî) [Gökyüzünde kutlu y.ldızlar crT! b' r
daki beni andıran, ıncı gibi parlak yıldız nerde?] ama >ana4"'-
kim >ki
^ ^ *** ^ -><>“ • -* v j j JU U j *
^ J ^ l ^ JS
Ne z«>â yârsın, y â Rab bu hüsn ü hulk ile sen kim / Erişti reng-i rüyandan
gül-i ham raya ahm erlık (Necat. Bey) [Aman Allah’ım, sen ne güzel yârsin'
Bu güzelliğinle, bu huyunla, yüzünün renginden kırmızı gül kızarır oldu.]
kun > kara j jjfi
j i > J* ^ 4^ ■» -» - r t ' ^ ¡ ¿ ¿ i j .jfc j
y'i* j j ' Aİj'

Ve denize ve k u ru y a hükm ider bir kûşede bir ahmedek yaptı, muhkem
burgâzlar ile kurşun örtülü. (Tursun Bey) [Denize ve karaya hâkim bir köşede
bir iç kale yaptı, bunu tahkim edilmiş burgazlarla ve kurşun örtülü...]
ol >° J j'
^ Jİ ¿M j
y A j t v-Jİ j â . aL\ %
Xi j ^ jj -u* o
Hayâl-i genc-i ruhsârm la âbâd olmaz ol dil kim / Anun ma’mûresi derd ü belâ
ile harâb olm az (N ecati Bey) [Dert ve bela ile harap olmadıkça gönül evi yana
ğındaki inciyi andıran ter tanelerinin hâzineleriyle âbât olmaz.]
ön A »»
sımak > kırm ak
J J & <üUu * S ^ n \ J5L. ¿ i i » # -
y jU jjA İjl > > b j-u g jj»
93
Sâkivâ d e f - i melal etm eğe peym âne getü r / Ç un sıdı d ılb erü m üz ‘ahd .
peymân bu gece (A vnî) [Ey saki, k ederim izi d ağ ıtm ak için bize dolu kadeh
getir. Ç ünkü dilberim iz bu gece verdiği sözden dondu.]
sındurm ak > kırm ak, bozm ak
-ÜjjI J)
İşkuna “kâlû, belâ çün dim işem sıdk ile / A h d ü m i sın d u rm azam , durmışam
ikrarına (N esîm î) [Senin aşkına tüm sad a k a tim le “e v e t” dem işim . Ahdimi
bozmam, sözünde dururum ben.]
son
sonra ‘ ‘ ‘
şol > o, şu
Kuddûsî bîçâre koma gayriyi dilde / Şol hâne ki âbâd, ana sultan gelir elbet
(Son Asır Türk Şairleri) [Biçare Kuddûsî, yabancıyı gönül evine sokma Ma
mur olan eve sultan gelir elbette.]
tag > dağ e *
toksan > doksan (jLuilla
tokuz > dokuz jjfr
turmak > durmak c R u 1*
¿yİj j j £ t J j.lih
Benem ol âşık-ı şûrîde kim turm az revân eyler / D ilinden âb-ı hayvânı,
gözinden dürr-i galtânı (Bâkî) [Gönlünden ölüm süzlük suyunu, gözünden yu-
varlana yuvarlana düşen inci gibi göz yaşlarını durm adan akıtan o perişan halli
aşık benim.]
urmak > vurm ak ıK u '
94
J 1J J j j ' j i jo iU i J U ^
jijjj _»«.
çtt husrevlik nişân.n tiz ururlar / Ad.n, Husrev-i Pervîz ururl. ,c l ’

men padişahlık alametini takıp ad.n. Hüsrev-i Perviz koyarlar) ^
O S M A N L I T Ü R K Ç E S İN D E F A R S Ç A N IN V A R L IĞ I
OsmanlI Türkçesinde Farsçanın varlığı A rap çad an d a h a fazladır. I |an

manii Türkçesinde bulunan A rapça kelim e v arlığ ı d a F arsça kanalıyla o ^ ° s'
denilebilir. Farsça isimler, sıfatlar, zarflar e d atlar b u n ların A rap ça k e & '
birlikte oluşturduğu birleşik isim ler, sıfatlar, e d a tla r z a rfla r say ıca büyük h
yekûn tutar. Türkçe tam lam alara az say ıd a y e r v e rilirk en F arsça tam lama|a , *
bol kullanılm ıştır. Farsça tam lam a her zam an te rc ih e d ilm iştir. Farsçadaki fiili'
Osm anlI Türkçesinde kendine y e r b u lm am ış, a n ca k e s e r v e bölüm bashı '
Farsça yazılm ış, buralarda Farsça m astarlard an y a ra rla m lm .şt.r. Ö rneğin: "
Âmedeıı-i vezîr ve nakkaş pîş-i m elikzâde
Vezir ile nakkaşın şeh za d en in y a n ın a gelm esi.
Tiirkler “elsine-i selâse” [üç d i1] denilen Türkçeye, Farsçaya, Arapça

önemi vermişler, edebiyatta, yazışm alarda Farsçayı, bilim ve din dili V^*1
Arapçayı öğrenmişler, öğretmişlerdir. 0 ara^
Farsçanın bu kadar benimsenmesinin asıl sebebi O rta A sy a’dan batıya doğru

göçler başladıktan sonra Türklerin İran’da hemen hem en bin yıl sürecek bir dizi
devlet kurmasıdır. Bunlar sırasıyla G azneliler, İran S elçukluları (Büyük Selçuk
lular), Moğol-İlhanlı devleti, Safeviler, Kaçarlardır. D evlet sistem i olarak İran
devlet sisteminin benimsenmesi, ardından İran dilinin ve kültürünün de kabul
edilmesine yol açmıştır.
§ İran’da alfabe olarak Pehlevi alfabesi kullanılırken İra n ’ın Müslümanlığı

kabulünden sonra Arap alfabesine geçilm iş, F arsçada bulunm ayan Arapça ses
siz harfler aynen alınırken, p, ç, j, g harfleri A rap harflerine en yakın harflerle
yazılm aya başlanmış, p, ç, j harfleri be, cim ve ze harflerine ikişer nokta eklene
rek gösterilmiş, g ef harfi de Arap alfabesinden k e f 1-* harfinin üzerine ikinci bir
çizgi (keşîde) çekilerek karşılanm ıştır. A ncak, Fars alfabesine mensup olan bu
harf Osmanlı Türkçesinde “k e f ’ harfiyle yazılm ış, bu da okum ada zaman zaman
sorun çıkarmıştır.
§ Farsçada Türkçede bulunan “ı”, “ö ”, “ü” sesleri yoktur. Kimi Farsça ve

Arapça kökenli olup içinde -u, -o ünlüsü bulunan kelim eler O sm anlı Türkçesin
de incelenerek -ü, -ö ünlülerine dönüşür.
> (J£ g u l yerine g ü l

y*.
um ar, o m a r yerine çim er
96
• »« gayn nartıyle yazılır. Bu »zel-
Sça ""lasıyla yazılırken, Türk
iiğ Ve fiğ gibi.
' J* d » ' J v JJu j J

J i C Î^ ' (jiU a ^ İ S
Âb-ı « ¡ » edeli eh |- i havâ ola"> hâk / Havfdan kendisine 1« , u- •
(Hayalî) [Kılıcının p a rlak lığ ı heves düşkünlerini yere serin, nâr
sundan taşı k e n d isin e h isar yaptı.) ’ ateş blle korku-
§ Farsçada kelimelerin büyük veya küçük harfle başlaması söz konusu de
ğildir. Kelimelerin bitişme veya ayrı yazılmasında Arap alfabesi kuralları geçer-
lidir-
A, a, â
A, a, â,e,i,u
B, b
P,P
T, t
S, s
C, c E
ç.ç E
H, h C
H, h (gırtlaktan) £
uK*
s, S
O*
Z, z
T, t
J»
Z, z
A, a, U, u, İ, • £
G, g, ö , ğ &
F, f
K, k
K, k
G ,g
L, 1
M, m f
N ,n ü
V, v, U, u, Û,
û, 0 ,o
H, h
Y, y, î, İ, î, î
E, e, A, a
î, i
U, u, 0 , o
§ Bunlardan iâ ia C h arfleri A ra p d ilin e özgü harfler

olup, telaffuzu Türkçede olduğu gibidir.
FÜL
§ F arsça d a fiil m astarları iki çeşittir.
S0nu û » ( d -d e n ) ile biten ve sonu ¿fi (.ten) ile biten

pîden ü ^ (d î-d en ) gör-m ek
Reften (ref-te n ) git-m ek gibi.
§ Bütun fiil ç ek im leri m astarlardan elde edilen iki kök esas alınarak yao.hr
(haS S ü r geÇm “ 8ÖVdeSİ (mâ2Î kÖkÜ)’ » -I -a n gövdesi
Geçmiş zam an g ö v d esi, m astar,n sonundaki ü (nun) harflnjn atl|ması

e,de edil.r. B u şek ıl, aym zam anda o fiilinin Hİİ’li geçmiş zaman,n,n ü ç ü n ü Z
kil şahsıdır. Ö rn e ğ in o * j (reften > reft) gitti.
Geniş zam an g ö v d e sin in bulunm asında bazı kurallara başvurulmakla birlik-

te, istisnalar fa z la o ld u ğ u için bunlar zam anla öğrenilir.
Fiillerin g e n iş z am an gövdeleri aynı zam anda o fiillerin emir ikinci tekil şa
hıslarıdır. Ö rn e ğ in (J-^P (d îd en ) görm ek (bîn) gör
§ Farsçada y a p ıla rı b ak ım ın d an beş çeşit fiil vardır. Bunlar
1. sade fiil g itm e k reften J
2. önekli fiil g eri d ö n m ek bergeşten ji
3. birleşik fiil y o la k o y u lm ak t râh uftâden j

4. dönüşlü fiil h o şla n m a k hoş-i kesî âmeden
5. deyim fiil in ad ı b ırak m ak ez her-i şeytân pâyîn âmeden

j^ a î j j j b j L Jl
O R TA Ç LA R
§ Bir fiilin geçmiş zaman gövdesinin sonuna ( * ) harfinin getirilmesi i|e

edilgen ortaç (ism-i m efû l) elde edilir. Geçişli, yani “neyi, kim i” sorusunu Ce
vaplandıran fiillerin edilgen ortaçlarının Türkçede ıkı karşılığı vardır.
<»jjj j j j öAp Dîde = görmüş, görülmüş.
J Refte = gitmiş.
Jj J j t Aİiac. cioUa.
Böyledir âdet-i dîrînesi zâlim dehrin / Düşme fe rsu d e hayâtın gamma, derdi
ne dil; (Rubailer/Rifat) [Ey gönül, bu zalim feleğin eski alışkanlığı böyledir
hep. Şu pörsümüş hayatın derdine, tasasına düşme.]
fersuden > fersûd + e pörsümek > pörsümüş
etken ortaç (ism-i fâil) elde edilir.

Bînâ gören, görücü Luj ¿ x j ¿ p jJ
Bînân gören, görerek lP #

Binende gören öAİL)
Revâ giden Ij j
Revân giden, giderek ü 'j j
Revende giden « J jjj
J jl> J j (jjj
Jj (JfL ^ Aİjl oAİAa.

G er Hayâlı yok ise var hezâr âhkeşin / Bu çem ende o la mı bülbül-i gûya tü-
kene (H ayâlî) [Senin H ayalî adlı bir aşığın y o k sa da bin âh çeken aşığın var.
Çim enlikte şakıyan bülbüllerin tükenm esi m üm kün m ü hiç?]
goften (söylem ek) > gûy (geniş zam an kökü) > gûyâ (söyleyen, konuşan)
100
LjÛak. J j j ^ j j j S t <-J ¿ p ib
Benem ol âşık-ı şûrîde kim turmaz revân eyler / Dilinden âb-ı hayvanı,
gözinden dürr-i g a ita n ı (Bâkî) [Gönlünden ölümsüzlük suyunu, gözünden yu-
varlana yuvarlana düşen inci gibi göz yaşlarım durmadan akıtan o perişan halli
âşık benim.]
revân: reften fiilinin etken ortacı; giden, akan,

galtân: galtîden fiilinin etken ortacı: yuvarlanan.
uSâc-b ¿jIa. u £ jlâ .j

jjiC- J j ı_5Li4j i (Jj
Ruhlarufi cân bâğınun berg-i gül-i handânıdur / Saçlarufl dil bezminüfl bûy-i
‘abîrefşânıdur (Â hî) [Yanakların can bahçesinin gülen gül yaprağı, saçların
gönül m eclisinin hoş kokular saçan parfümüdür.]
handân, handîden fiilinin etken ortacıdır, gülen anlamına gelir,

handîden > hand + ân
§ Etken ortaçlardan birincisi sıfat, İkincisi ulaç yerinde kullanılır. Gerçek et
ken ortaç “ende” ekiyle türetilen şekildir.
§ Fiil m astarının sonuna liyâkat yası denilen “ya” harfi getirilerek gelecek
zaman ortacı oluşturulur. Ö rneğin:
Dîdenî görülm eye değer, görülecek lP P
§ Bir fiilin geniş zam an gövdesinin sonuna “-iş” cA geçmiş zaman

gövdesinin sonuna “ âr” j İ ekleri getirilmek suretiyle yeni isim türetmek
mümkündür. Ö rneğin:
Gûyiş söyleyiş, ağız, lehçe
Goftâr söz, söyleyiş, bahis, bölüm
J jl
ujuUİ CjIİÎ <1j l lÜ jIi« ojUîj
Ol şîve-i r e f tâ r a kim olursa g irifta r/ Dünyâda mübârek ola âfat-ı kıyâmet

(Nef î) [O nun o yürüyüş tarzını kim görürse, o cilveye mübtela olursa, daha
101
bu dünyada kıyamet alametlerini görmüş demektir; mübarek olsun!]
reften (gitmek) > reft + âr > gidiş, tarz.
giriftar (tutmak, yakalamak) > girift + âr > yakalama, tutma, yakalanı
ÇOĞUL
C anlar, gösteren isimlerin sonuna “ân” o l ca„s,z,an gösteren isimlerjn
-hâ" u eki getirilm ek suretiyle çoğul elde edilir Ancak h„ • u-
5 olmayıp- «°Bul eklerini" ^rb irin in yerinde kullan,İd,ğ, da olur.
Merd adam m e rd ân adam lar jh j* ^j *

Zen kadın zenân kadınlar CPj jj
Diraht ağaç d ira h tân , dirahthâ
dirahtân, ağaçlar U
^ ^ £
Gerdiş-» çarh ağlatır güldürse de / ‘Âcizândan toplanan servet gibi (Âsaf) [Fe
leğin dönmesi tıpkı düşkünlerden toplanan servet gibi bazılarını güldürse de
bazılarım ağlatır.]
İsmin sonu “e l i f ' ' ile bitiyorsa, ân ile arasına “ye” lS harfi getirilir.
Gedâ dilenci gedâyân dilenciler j U j S \&
İsmin sonu “e ” ile bitiyorsa, bu harf düşerek yerine “g ef’ harfi geçer.
Morde ölü m ordegân ölüler j*
İsmin sonu “i” <jS ile bitiyorsa, “¡yân” , V* J ile bitiyorsa, “uvân”
J j olur. Örneğin:
Îrânî Iranlı îrâniyân tranlılar
Bânû bayan bânuvân bayanlar
103
İSİMLERİN ÇEKİMİ
İsimlerin hallerini gfotermek için şu edatlar kullanılır
-i hali râ O
-e hali be
-de hali der >>
-den hal» ez
ile bâ W
kitabı kitâb râ
kitaba be kitâb
kitapta der kitâb >>
kitaptan ez kitâb j*
kitapla bâ kitâb W
Ancak, bu edatlardan kimileri birbirlerinin yerine kullanılabildiği gibi, bir

edat birkaç edatın verdiği anlamı verebilir.
f%min “-nin hali” yani iyelik eki durum u “m âl-i" , “ez ân-i” <jî ve
*ân~r kelimeleriyle elde edilir. M odem I arsçada daha çok ilk şekli kullanı
lır. Örneğin:
İn kitâb mâl-i m en e%t Bu kitap benim dir. ^ » 1 ¿>* J - * ¿yİ
İn kitâb ez ân-i men est Bu kitap benimdir. ı>* ¿fi j l S -* ^
İn kitâb ân-i men e%t Bu kitap benim dir û* ¿y İ
Ünlem durumu ya ismin sonuna “â" 1 »esini veren ünlem elifi (elif-i nidâj
getirilerek ya da ismin başında “yâ” W , “eyâ” M , “e y ” t i 1 kelimeleri
söylenerek ifade edilir.
Pâdişâh pâdşâh
Ey padişah pâdşâhâ
Ey padişah yâ pâdşâh W
Ey padişah ey pâdşâh I
104
rjduf s â k llâ âlvl **«»•<«/ f**ur ja k ıy i Jb-ı atcy fti,, / ı l ı ">*J*
^ i , ate» yakan, ateşleri harlandıran suAw „ | Yah>al Ify
Avkûnörmüj çejm-» yâra N e fiy â nerki% dahi / Yok im,. ^ u

5 ** iNen>"■>■Nerî- * y ^ in S r c r
1
göz oha da, onda basiret gözü yoltmu* ) J*
TA M LA M A
İki isim bir isim ile bir sıfat, bir isim ile bir mastar, bir isim ile bir ortaç ara
sındaki anlam bağlılığı tamlamanın esasını oluşturur ve tam lam a birinci kelime.
nin sonunda telaffuz edilen bir “i” sesiyle ifade edilir. Örneğin:
Benim kitabım kitâb-i men
Tamlamayı yazıda göstermek gerekiyorsa birinci kelim enin son harfinin sol
alt köşesine kısa ve eğik bir çizgi çizilir. Buna tam lam a kesresi (kesre-i izafet)
dıiLâl denilir.
Birinci kelimenin sonu “â” sesini veren “e lif ’ • harfi ile bitiyorsa, araya
“ya” ı£ kaynaştırma harfi koyulur. Örneğin:
Küçük çocuklar beççehâ-yi kûçek ^
Aj J ^>1 ûAİiuüIj î CjûIc,

Âdet, halk arasında icrâsı m u k tezâ-y ı ed eb ve terbiye addedilen bir bid’attır.
(Hüseyin Kadri) [Âdet, halk arasında uygulam ası edep ve terbiye gerektirdiği
kabul edilen bir bid’attir.]
Sonda telaffuz edilmeyen ve “e” sesi verilerek okunan “ha” ® harfi

geldiğinde, bu harfin üzerine “tam lam a hem zesi” konularak “ i” sesi verilir.
Telefon numarası şomâre-i telefon
Birinci kelimenin sonunda sessiz “ ha” * harfi varsa, tam lam ada sadece “i”
sesi verilir ve yazıda tamlama izâfet kesresi ile gösterilir. Ö rneğin:
Dâmâdı ile birlikte hemrâh-i dâm âdeş ( ji û U b ,&!
ü V j l û j j J J a İ j I j l o ja û JL
J a . j l£l j l J a j j ¿ ¿ c . al j ¿ ta j a
Bakî acûz-i dehre er olm az zebûn olan / M erdân-ı râ h -ı aşk dim ezler ana
recül (Bâkî) [Ey Bâkî, dünya denilen kocakarının elinde zebun olana yiğit
demezler. Aşk yolunun yiğitleri onu adam dan saym az.]
106
• VeHrnen ' n sonunda birlik veya belirsizlik ya’sı varsa, tamlama sesi
kon<a 51rasm d a belirtilm ediği gibi yazıda da herhangi bir işaret koyulmaz.
^'rünm eyen bir el desti nâmer’t
Birinci kelimenin sonunda “i” şeklinde okunan “ya” harf, h ı

ma,‘Vİ” sesiy‘e İf3de edİUr VC "ya” harf->"i" «merine izafe, hemz e X u l u T &
ğın:
neğ‘n:
,sm.i hânevâdegî-yi şoma çîst Scyadm.z nedir?
Sİ jA
Jlc. J j j
Her yerde bedîh,M_ m ücerrebdir bu / Evlâ deli dostdan ‘adüvv-i ‘âkil (Asan
[Her yerde tecrübe edilm iş ve inkâr edilemez bir gerçektir bu. Ak,İh düşman
deli dosttan yeğdir.]
Birinci kelim enin sonunda sessiz okunan “vav” harfi varsa, tamlama “i” se
siyle ifade edilir. Y azıda tam lam a izafet kesresi ile gösterilir. Örneğin:
Gâv-i û onun boğası j l ,j l Î
Birinci kelim enin sonunda “u” şeklinde okunan “vav” harfi varsa, izafet “yi”
sesiyle telaffuz edilir; yazıda izafet y a’sı ile gösterilir. Örneğin:
Emû-yi m en çeşm pizişk est Amcam göz doktorudur.
CjjüJİ u i L i j j (j-û (_5j-ac.
1j j j ^ j a u l ^1 j 4 ji jjû jjİ
Mademki şarâbın adû-vi dîn olduğunu öğrendim, vallahi içerim. Zîrâ düşma
nın kanı helâldir. (R u b ailer)
Birinci kelim enin sonunda sessiz okunan “ya” harfi varsa, tamlama “i” sesiy
le ifade edilir. Ö rneğin:
Çây-i kem reng açık çay
107
Bazen tamlamalarda ikiden çok kelime bulunur. Böyle tam lam alara “zl„cir.
le m e tamlama" “tetâbu’-i b U T ^ U .1 ^ S i ad. verilir. Örneğin:
Sedâ-yi yeknevâht-i motor-i otomobil
otomobil motorunun tekdüze sesi jy j*
J £ c_i j jA j £ c j]
ö ‘ jau
Rahın eyle âb-ı dîde-i gevhernisâre gel / Em vâc-i bahr-i eşkümi seyr jt)
kenâre gel (Bâkî) [M erhamet et, inci gibi yaşlar döken gözlerim e gel. Gözyaş|a’
rımdan oluşan denizin dalgalarını gör de sahile çıkm aya bak.]
âb-ı dîde-i gevhernisâr: üç parçadan oluşan zincirlem e tam lam adır,

emvâc-ı bahr-i eşk: üç parçadan oluşan zincirlem e tam lam adır.
Her iki tamlamayı da Türkçeye çevirirken sondan başa doğru sıra izlenmeli-
d ir.
-il j j u ü l"
* Ü J? ^ 4 )'
Zulmet-i çeşme-i H ızr oldı sevâd-ı çeşm im / Eyledin âb-ı hayât-ı suhanı çün
icra (Şeyhülislâm E s’ad) [Sen sözün hayat suyunu ak ıtm ay a başladın ya bir ke
re, artık gözbebeklerim in karalığı H ızır’ın bulduğu ölü m sü zlü k pınarının karan
lığına benzedi.]
j J j â b (¿¿kjuü C jLa. 1_jÎ uS>Û ÛJjia.
¿ L u L » f\j ¿pu& t>Sij c j j j j j S İ
Haşredek âb-ı hayât-ı suhan-ı bâkîdir / A ndırıp zinde kılan nâm -ı Süleymân
H ân’ı ( N e f î) [Süleym an H a n ’ın adını k ıyam ete k ad ar an d ırıp yaşatacak olan,
B âkî’nin sözündeki ölüm süzlük suyudur.]
âb-i hayât-ı suhan-ı bâkî 0 ^** CjU*. s-jİ
Bu zincirlem e tanılam a dört k elim eden o lu şm ak tad ır. Ç ev iriy e sondan başa
doğru hareket edilerek başlanm alıdır. B a k i’nin sö zü n ü n hayat suyu > Baki'nin
sözündeki hayat sözü.
108
SIFATLAR
Farsçada altı çeşit sıfat vardır:
a) Karşılaştırma Sıfatlan:
İKİ derece halinde yapılır. Birinci derecede kelim,! •
nerek “daha” , ikine, derecede “ter” in” eklenerek “en” ! ^ " 8 ekl«-
ön,eğin: anlamlar, kazandı,,!,,.
Bozorg büyük
Bozorgter daha büyük J& jj _j ^
Bozorgterîn en büyük ö iJ & jj -
0enel olarak, birinci derecede üstünlükten sonra “ez” «W , „ .• ,

Ihtırma yapılır. Ö rneğin: datl Evrilerek karşı-
Ahm ed bo zo rg ter ez Hasen est. Ahm,. u .o . j
Aftmet Hasan’dan daha büyüktür.
Ci“1<>“ • j* > ^ j j> W
İkinci derece üstünlükte ikinci kelime çoğul halde ise, iki kelime tamlama
(izafet) ile birbirine bağlanır. Örneğin:
Porcem’iy y etterîn -i şehrhâ-yi Turkiyye İstanbul est.
Türkiye’nin en kalabalık şehri İstanbul’dur.
J jû Ü J û j u JJ
İkinci kelim e tekil halde ise, tamlamasız okunur. Örneğin:

Kûh-i Ağri b o len d terîn kûh-i Turkiyye est.
CojuiI 4 j£ jj ftjS jjjS ü L ¡J j t î 0
b) Sayı Sıfatları
l ’den 10’a k ad ar
1 bir y ek \
2 iki do t
3 üç se Ajuü r
4 dört ç eh âr t
5 0
beş penc &
> >İ
lj AU *\
6 altı şeş
7 yedi ı ** V
heft
8 C-UİA A
sekiz heşt
109
9 dokuz noh ^
10 on deh
11 ’den 19’a kadar

yâzdeh yy
11 on bir
on iki devâzdeh oj j i yy
12
13 on üç sîzdeh
14 on dört çehârdeh
pânzdeh » jjiU )o
15 on beş
16 on altı şânzdeh < n
17 on yedi hifdeh ûAaA w
18 on sekiz hicdeh oJLÂ u
19 on dokuz nûzdeh n
20’den 90’a kadar

20 yirmi bîst Y*
30 otuz sî er“ r.
40 kırk çihil t.
50 elli pencâh 0»
60 altmış şest n.
70 yetmiş heftâd v.
80 seksen heştâd ûH İ a A *
90 doksan neved
100’den l.OOO.OOO.OOO’a kadar

100 yüz sed
200 iki yüz divist CLluUjJ Y *.
300 üç yüz sised r ..
400 dört yüz çehârsed t ..
500 beş yüz pansed JluojU o. «
110
600 altı yüz şişsed ^ | 1)|*| 1. •
700 yedi yüz heftsed
V. .
800 sekiz yüz heştsed -l'lnıftı A *.
900 dokuz yüz nuhsed
.
1.000 bin hezâr
J >
10.000 on bin deh hezâr >*.
100.000 yüz bin sed hezâr
ı.ooo.ooo milyon milyun Ü J^
1. 000. 000.000 milyar milyard
bin bir gece masalları efsânehâ-yi hezâr u yek şeb

j J j * (jU AjluÂl
bin dokuz yüz seksen sekiz hezâr u nohsed u heştâd u heşt

CuİA J j HİA j J JİjA
iki bin üç do hezâr u se X * »V 4 ^ j J j* ^
c) Sıra Sayı Sıfatları
Sayı sıfatlarının sonuna “om” _ f , “omî” _ ^ , “omîn” _ j** ekleri

getirilerek elde edilir.
»»
(JiUil
Altı şeş
Altıncı şeşom
J. »
Altıncı şeşom î >UU
Altıncı • . Aw
(_JA *Lu*)
şeşom în
“om” ve “om î” ekleriyle türetilen sıfatlar tamlamalara girebilirler. Örneğin,
altıncı sınıf kilâs-i şeşom
ikinci ağaç diraht-i dovvom
“mîn” ekiyle türetilen sıfatlar ait oldukları kelimeden önce gelirler ve

'anıa yapmazlar. Örneğin:
111
sedomîn sâl-i tevellud-i Mustafa Kemal Atatürk
Mustafa Kemal A tatürk’ün doğumunun yüzüncü yılı
d) Üleştirme Say, Sıfatlar,

Sayılar tekrar edilerek veya araya baz, ekler koyularak türetilir. Örneğin:
Bir bir, birer birer yek yek ^ ^
Bir bir, birer birer yekâyek
Bir bir, birer birer yek tâ yek tâ ^ ^
Bir bir, birer birer yek be yek 4^
Bir bir, birer birer yegân yegân
e) Kesir Sayılan:
Bölen önce, bölünen sonra getirilir. Örneğin:
Dörtte bir 1/4 ç eh â ry e k ^
Bölünen birden fazla ise, önce bölünen sonra bölen getirilir ve araya “ez”
edat, koyulur. Örneğin:
Dört bölü alt, 4/6 çehâr ez şeş
0 İşaret sıfatları
Yakın için “ in” (bu, şu) <jJİ , uzak için “an ” (o) J sözcükleri kullanılır.
Çoğullar, “ inhâ” (bunlar, şunlar) ve “ânân, an h â” (onlar) M şeklinde
kullanılır.
112
ZA M İR LER
pimlerin yerine kullan,lan zamirlerin Farsçada su sekili. •
a) Ayr, Şahıs Zam irleri: ^ şu şek.llen vard.r:
ben men
sen to y
0 û, vey
mâ u
biz
şom â LajoI
siz
onlar îşân
“men” ı > v e “to” y , “ra” t j çekim ekini ald.ğ, vakit “merâ” (bana beni
benim) (bazen günlük konuşmada menü j m ) ve torâ (sana, seni, senin)
Ijj haline gelirler.
“to” y ve “ û” j ' zam irleri “est” nili ile birleşince, “tost” O -ü ve

şeklini alır.
b) Bitişik Şahıs Zam irleri
Benim, bana, beni em -r

Senin, sana, seni et . Cj
>
Onun, ona, onu eş -a -
Bizim, bize, bizi iman - jb #
Sizin, size, sizi itan -c P

Onların, onlara, onları işan -
c) İşaret zam irleri
bu,şu in â i1
o ân d
bunlar, şunlar inhâ
°nlar anhâ M
113
d) Müşterek zamirler
Aynı anlamda kullanılan üç türlü müşterek zam ir vardır. Her üçü de anlanı
pekiştirme amacıyla kullanılır.
Kendi, kendisi, bizzat hod
Kendi, kendisi, bizzat hîş c fc j*
Kendi, kendisi, bizzat hîşten
e) Soru zamirleri
canlılar için kim ki
cansızlar için ne çi Aa<
kimler kihâ Ia î l$£

neler çihâ U i
0 Bağlama zamirleri
canlılar için ki o
cansızlar için ki o şey
g) Belirsiz zam irler

Farsçada belirsiz zam ir olarak başlıca şu kelim e veya kelim e grupları kulla-
nılır:
Kimse, hiç kimse kes l> ^
Kimse, birisi, hiç kimse kesî

Biri, birisi yekî
Falan, falanca, filanca fulânî «o*

Hiç, hiç biri hîç
Hepsi, bütün, herkes heme
Öteki, diğeri dîger jfe *
Ötekisi, başka biri kesî dîger
114
zarflar
a) Zaman Z arflan
ansızın nâgehân
asla hergiz
birdenbire nâgehân
bu akşam imşeb S-1***!

bu gece imşeb uibel
bu yıl imsâl (JUlMİ
bugün imrûz
çabuk zûd
daha sonra pes O*

daima hem îşe
daima hem vâre ®JİJ-OA
derhal bîdireng
derhal fovren
devamlı peyveste A i^
dün akşam dîşeb LuüJ
dün akşam düş
dün gece dîşeb U>ı.Ü
dün gece düş U-JÛ
erken zûd
eskiden beri dîrbâz jk jp

geceleyin şeb
hemen fovren
her an dem bedem

her an her lehze AK-kl jA
her gece hem e şeb

her zaman hem îşe i \ aA
her zaman hem vâre a jl^ ıA
115
hiçbir zaman hîçgâh -v.lA
«-
hiçbir zaman hîçvakt d ii
iki gün sonra pes ferda b js ^
ne vakit çivakt
ne zaman çi hengâm
ne zaman hergâh
ne zaman hervakt C İj j A
ne zaman key
o zaman angâh ûl5oi
ondan önce pîş ez an d J

ondan sonra pes ez ân r f j
ondan sonra sipes
önceden kablen SÜS
sonra pes L>*İ

şimdi hâlâ v u
yarın ferdâ bJ
yine bâz
b) Yer Zarflan
altına taht-i C iau
altında taht-i C ıa J
altında zîr-i J ij
alttaki zîrîn Ü İJ ij
arkasında pes-i
aşağıdaki zîrîn Ü iJ ij
aşağısında zîr-i J ij
aşağıya pâyîn
baştan beşe serâser
burada incâ U jjl
116
incâ 1x1)1
burası
bîrûn
dış*1-1
dışarıda bîrûn Ü J J£
dışarısı bîrûn Ü J J£
dışında hâric-i £ >
her nerede hercâ U jA
her neresi hercâ Ia j A
neresi çicâyî
içeri derûn
içeride derûn Û JJ^

içerisi derûn
karşı karşıya rûberû

karşısında rûberûy-i
kenarda kenâr-i j\£
nerede hercâ la .j A
nerede kocâ
neresi kocâ
oracıkta hemancâ Ia il
orada ancâ M
orası ancâ M
orası hemancâ \ > \\ *A
önünde pîş-i L&j
uzakta dûr J>>

uzakta dûrdest CİMÜJJÛ
üstünde bâlâ-yi
üzerinde bâlâ-yi (jV b
yakında nezdîk
yanında pîş-i
c) Hal Zarflan
ardarda peyâpey
boş yere bîhûde
boş tohî İS *
gülerek hendân JİJââ.
kolay âsân jLuiî
nispeten nisbeten Uu-u

tamamen kâm ilen
temiz pâk «c
tümüyle kâm ilen
yavaş âheste 4_L.uA1
zorla bezûr JJJ!
d) Miktar Zarflan
az çok kemâbîş ^j ÎojLûS
az endek u itfl
bazısı berhî
bir kısmı berhî
biraz endekî
biraz kemî
birçok besî
bol ferâvân jljljâ
bu kadar çendin
bunca çendin
cüzî co z’î
çok ferâvân
o kadar çendan
öbek öbek gurûh gurûh ı 6j j £ 6J J ^
pek çok bisyâr jLwU
tüm üyle bekullî JS o
118
yaklaş* 0,arak takiben
e) Sayı Zarfları
birbir yek yek
birinci nohost
birincisi evvelen V jl
birkaç çend Ala.

<
her her >
ikinci dovvom
ilk nohost
f) Sebep Z arflan
bu nedenle be in cihet ¿ti' <J

bu yüzden ez in rû J J Û»1 J
çünkü çunki
çünkü zîrâ !j O
için be cihet-i
nedeniyle be cihet-i
o halde pes C>u
şu halde pes
g) İşaret Z a rfla n
aynı şekilde hem çenan jU a^ıA
aynı hem an jLoA
işte înek 1
0 hem an ¿)U a
öyle h em an to v r j jJajLoA
öyle hem çenan
h) Soru Z a rfla n
hangi kodâm fi*
kaç tane çend tâ Li -lia.
kaç çend Ala.
ne kadar çend Aia.
ne kadar çikadr
l W ll\ 4 «V 1
ne sebeple be çi sebeb < •
ne vakit çi vakt d ıâ j 4a
ne zaman çi hengâm
ne zaman key «S
neden be çi sebeb
neden berâyi çi
neden berây-i çi
nerede kocâ US
neresi çi câyî
niçin berâyi çi
niçin çerâ L*
niçin vâse-yi çi ç. <JU)İJ
120
ÖNEDATLAR
önedat veya önedat gibi kullanılan sözcüklerin
belli başlıları şunlardır:
-den ez
-den dolayı ez j»
bâ U
İle
Erek bâ U
Birlikte bâ u
Üzerine ber
Üzerinde ber Ji
-e be t l_j
be Aj t
-a
-sız bî tr?
-meden bî
-meksizin bedûn-i Ü J^Î
-e kadar tâ ti
-den başka co z >
Dışında co z >
Hakkında derbâre-i
İlişkin d erb âre-i
Üzerinde bâlâ-yi
İçin berâyi c î 'j i
İçin behâtir-i j L Iâ j
Dolayısıyla b ehâtir-i jJalÂ J
İçin behr-i
İçin ez behr-i j'
-den başka gay r-i
Hariç gay r-i
-den başka b eg ay r ez j 1
İçinde d erû n -i Ü JJ>

Arkasında pes-i <J
Arkasında akab-i S-1^
Yukarı ferâz
Yukarıya ferâz jlj*
Aşağı furû JJ3
Aşağıya furû JJ3

k e l İm e t ü r e t m e
Farsça kelim e türetm eye uygun bir dildir. Ya mastardan ı ,

. veya s.fa tla n n başına, ortasma, sonuna ekler g e t i r i l e S ^ t o t î i i r “
Farsça bir m astardan yola çıkılarak birçok kelime türetmek mümkündür.
Mesela goften: söylem ek mastarı.
a goft: geçm iş zaman kökü, hafif mastar: söyleme, söyleyiş
£ gû: geniş zam an kökü, emir, hafif mastar: söyle, söyleyen, soy-
leme.
jS j O â S goft u gû> güft ü gû: Geçmiş ve geniş zaman kökleri vav

- ile birbirine bağlanır: konuşma, söyleme, söyleşi, dedikodu.
Ü il gofte > güfte: edilgen ortaç; geçmiş zaman kökünün sonuna h :

yapım eki getirilir: söylem iş, söylenmiş, söz, güfte (şarkı sözü).
gûyâ: etken ortaç: çok söyleyen, iyi söyleyen.
C k£ gûyân: etken ortaç, ulaç: söyleyen, söyleye, söyleyerek, söyle

yip.
gûyiş: son ekli: söyleme, söyleyiş, lehçe, ağız.
jUâ£ g o ftâr > güftâr: son ekli: söyleme, söz, bahis.
Bu örnekten şu so n u ca varılabilir: Farsçada mastardan nasıl kelime türetildiği

bilinirse, sözlüğe bakm adan yüzlerce kelimenin anlamını çıkarmak mümkündür.
Yukarıda da belirtildiği gibi Farsçada kelime türetilirken öneklerden,

ortaeklerden, so n ek lerd en yararlanılır. Bunların arasında soneklerle türetilen ke
lime varlığı Farsçanın söz hâzinesinde önemli bir yer tutar. Yer, zaman, alet,
meslek, faillik, ko ru y u cu lu k , küçültme, nispet, benzetme gibi amaçlarla kelime
türetmeye y aray an bu ekleri alfabetik sırada, derli toplu olarak şu şekilde ver
mek mümkündür. H er ne kadar kapsamlı sözlüklerde bu eklerle türemiş kelime-
leri bulmak kolay o lsa da birçok kelimenin teknik bilgi ile çözülmesi zaman ka-
zandırır.
123
-â 1 Sonek Sıfat ve isim tü retir g erm â: sıcaklık
je rfa : derinlik.
-â 1 O rtaek Z a rf y ap ar d e m â d em : her an
-âgîn Sonek Sıfat tü retir şerm âgîn;

u tan g aç
-âl J! Sonek İsim ve z a r f tü re tir d o n b â l > dünbâl:

k u y ru k g ib i > peş, arka,
k u y ru k .
-ân 0* Sonek Y er, zam an ve b e n <1)1 îrân : îrlerin,

zetm e b ild iren k elim e â riy e n le rin ülkesi
tü retir
b âm dâdân: sa
b ah v ak ti
<jU j Î k û h ân : dağ gibi >

h ö rg ü ç .
cân ân : can gibi.
rû h ân : ruh gibi.
şâd ân : sevinçli
-âne o Sonek Sıfat, isim ve z a r f y a A-jI İ m ij J d û stân e >

par d o stan e : d o stça
ferzân e: akıllıca;
b ilg in .
-âr S onek isim tü retir, fiilin d îd âr: dîden fiilinin

J
g eçm iş zam an k ö k ü k ö k ü n d e n gelir, görme,
nün so n u n a g e lir g ö rü ş, g ö rü şm e, buluşma,
ra n d e v u , güzel yüz, sev
g ilin in y ü zü
-âsâ luıt Sonek G ibi an la m ın a g elen dîv âsâ: devasa,

kelim e tü re tir d ev gibi
124
ü Ö nek Sıfat yapar
bâvekâr: ağırbaşlı
-ban Sonek Koruyuculuk, faillik.
Meslek bildiren keli bâgbân: bahçıvan
me türetir.
merzbân: hudut
muhafızı
-bâr Sonek Ver bildiren kelime

türetir cûybâr: ırmağın
çok olduğu yer, büyük
nehir
be V Ö nek Sıfat türetir

f ^ b e k â m : muradına
ermiş
be V O rtaek Z a rf yapar
dembedem: her an
ber Ö nek Sıfat ve isim türetir

berbâd: kötü
bermurâd:
muradında olan, mutlu.
bî Ö nek O lum suz anlamda sı

L* bîhıred: akılsız
fat ve isim türetir
bîçâre: çaresiz,
zavallı.
•bud, Sonek M eslek bildiren keli sipehbud: ordu

*
büd me türetir komutanı
-bun, Öi Sonek Y er bildiren kelime 6 ^ gulbun > gülbün:

bün türetir gül biten yer, güllük.
-çe S onek K üçültm e bildiren ke bâğçe: küçük bağ,

lim e türetir bahçe.
-çerde Sonek Renk bildiren kelime dJj * siyâhçerde:

türetir karayağız.
-dân S onek A let ismi türetir j İİÎ- aj nemekdân: tuz

CM
luk.
125
- j ^ T i S T v e z a r f tu re- d e rd e st: elde,
der Ö nek
tir m evcut
J L x j J d e rh â l: hemen.
-dîs Sonek G ibi an lam ın a g elen tak d is: kem er

0*1
k elim e tü re tir g ib i.
-dîz Sonek G ibi an lam ın a g elen şeb d îz: gece gibi,

J i*
k elim e tü re tir s iy ah
-düş (jjtl Ö nek K ötü an la m ın d a k e li d ü şm en : kötü

me tü retir a d am , d ü şm an .
-e 0 Sonek B enzetm e, y e r, zam an , ç eşm e : göze ben

alet, renk b ild iren k e z ey e n , g ö z e, pınar.
lim eler tü re tir
• J J J rû ze: günlük, oruç.
* Ji* * seb ze: yeşillik.
c ü fte < cofte: ikili,

ç ift, çifte.
d â m e n e: etek gibi,
d a ğ e te ğ i, y am aç, yöre.
d e ste : el gibi: kulp,

sap , d e m e t.
-ek iS S onek K ü çü ltm e b ild iren k e d u h terek: kızcık,

lim e tü re tir k ız c a ğ ız
-fiım Sonek R enk b ild iren k e lim e fli lâlefam : lale

tü re tir re n k li, k ırm ızı
furû JJ* önek Sıfat ve isim y a p a r furûm âye:

a şa ğ ılık , m ayası bozuk.
126
-gâh » ıl Sonek Y er ve zaman bildiren ibâdetgâh:
kelim eler türetir ibadet yeri
sehergâh: seher
vakti.
-gâhân Sonek Zaman bildiren kelime şâmgâhân:

türetir akşam vakti, akşam üstü
-gân Sonek Meslek bildiren keli bâzârgân: tacir.

Ü*
me türetir
-gâr j* Sonek Sıfat ve isim türetir, j l l l i j İ A İ hüdâvendgâr:

sahiplik bildirir hüküm sahibi padişah
jlS J b yâdgâr: anı sahibi,

yadigar
-ger S onek Sıfat ve isim türetir dâdger: adalet sa

hibi, adil.
-gîn Sonek Sıfat türetir L#* haşmgîn: öfke

li.
-gûn O J* Sonek Renk bildiren kelime gülgûn: gül renkli

türetir
nîlgûn: nil renkli,
mavi
hem Ö nek Birlik, ortaklık bildi j t e * * hemfıkr: aynı

t*
ren kelim eler türetir düşüncede
hemşehri:
hemşeri, aynı şehirli
-î (S Sonek M eslek bildiren keli çengî: çalgıcı.

me türetir, mastar ifa
de eder, nispet bildirir, i f i j * hûbî: güzellik
renk bildiren sıfat ya
par J L fc jli-ı! istanbûlî: İs
tanbullu
127
-îçe Sonek K üçültm e b ild iren k e d erîçe: küçük ka
* *
lime tü retir pı, p e n ce re .
-în Öi Sonek Sıfat türetir çirk în : kirli, pis.
sîm în : gümüşten,
g ü m ü ş g ib i.
p îşîn : önceki, pe

şin
-îne Sonek isim , sıfat ve z a r f tü re 4 - * ^ d e stîn e: ele ait:

tir b ile z ik .
d îrîn e: eskiye ait,

e sk id e n b e ri, kadim
-îr Ji Sonek Sıfat y ap ar d ilîr: y ü re k li.
-istân ¿jtluı Sonek Y er ve zam an b ild iren ¿ jllu ılS g ü listâ n : gül
k elim eler tü re tir b a h ç e s i, ç iç ek bahçesi
¿)LLuılA&j J
tü rk m e n is ta n : Türkm en
y e ri
¿jUfcAjU tâ b istâ n : sıcak

z a m a n ı, y a z
-İŞ Sonek Fiilinin g en iş z am an cA j j rev iş: g id iş, gitme,

köküne g elerek h a fif tarz.
m astar y a p ar
-kâr Son Sıfat ve isim tü re tir j I £ j p US k a n â ’atkâr:

ek k a n a a t sah ib i.
j U - aİ mi sitem k âr: zul

m e d e n , z alim
-lâh Sonek Y er bildiren k elim e sen g lâh : taşlı

türetir a ra zi
128
-mân O l* S o n ek Y er ve nispet bildiren ¿ U i l i hânmân >
kelim e türetir, sıfat hânümân: ev bark
y ap ar
şâdmân: sevinçli
JLÜU So n ek G ibi anlam ına gelen dîvmânend: dev

mânend kelim e türetir benzeri, dev gibi
-mend d i* Sonek isim ve sıfat türetir derdmen: dertli
-nâ u Sonek Sıfat yapar dirâznâ: uzunluk.
nâ u Ö nek O lum suz anlam da sı nâehl: ehil olmayan

fat ve isim türetir
nâhoş: hoş
olm ayan, yakışıksız
-nâk uSÜ Sonek S ıfat türetir ‘-SUj y * sûznâk: yanık
-pâd jU Ö nek Z ıtlık bildirir j J4 pâdzehr: zehir

t
karşıtı, panzehir.
-pâye Sonek Y er bildiren kelime Aj U a j S kûhpâye: dağlık

tü re tir bölge.
Sonek Y er bildiren kelim e âzerpâyegân:

pâyegân tü re tir ateş ülkesi, Azerbaycan.
•sân Sonek G ibi anlam ına gelen pîlsân: fil gibi

kelim e türetir
-sâr j Luî Sonek Y er bildiren kelim e jlu A j S kûhsâr: dağlık

türetir; arazi
G ibi anlam ına gelen

j L a j jj perîsâr: peri gibi
sıfat y apar
-sîr S o n ek Y er bildiren kelim e germsîr: sıcak

tü re tir bölge, tropik bölge.
-şen • l> Sonek Y er bildiren kelim e 6 * ^ gülşen: gül bahçe

tü retir si.
........... ............... i
129
-taş o îü Sonek Türkçe ektir, isim tü ( j i l j A a I j L hâcetaş: kapı
retir yo ld a şı
-û J Sonek Küçültme bildiren k e hâcû: küçük

lime türetir h â c e / efendi.
-ûr JJ Sonek isim ve sıfat tü re tir rencûr: hasta,

d ertli
JJ-O -A m o zd û r >
m üzdür: ücretli çalışan
-vân CJİJ Sonek Alet, m eslek ism i tü re şuturvân: deveci

tir
kârvân: kervan
-vâne Sonek isim türetm eye y a ra r destvâne: zırhlı

e ld iv e n
-vâr j 'j
Sonek Sıfat ve isim tü retir; üm îdvâr: umutlu
benzetm e y ap ar
J İ M J i perîvâr: peri gibi,
-vâre Sonek İsim ve sıfat y a p ar 0 gûşvâre: küpe
-ver jj
Sonek Sıfat ve isim tü retir jjj* hünerver: hünerli
dânişver: bilgili
-veş (J İJ Sonek Gibi anlam ına gelen c S Jj perîveş: peri

kelime türetir gibi
-yâr Sonek isim ve sıfat tü retir şehryâr: şehir

sah ib i, hüküm dar
j t u İ t j A hûşyâr: akıllı
-zâr j 'j Sonek Y er bildiren kelim e çem enzâr:

türetir ç im en lik .
130
-â: orta eki; z a rf ve sıfat yapar.
4JuijC.Î £ jâ £ jâ (J jİaİÎ
j (jL»lUa (__y—uA
Yükselip akvâm ı alm ış fevc fevc âgûşuna / Hepsi dalmış vahdetin âheng-i
cûşâcûşuna (S afah at) [Y ükselip kavimleri bölük bölük kucağına almış. Hepsi
birliğin coşku dolu ahengine dalmış.]
cûşîden (coşm ak) > cûş (coşku) cûş + â + cûş > coşkulu, coşku dolu.
-âne: gibi, yaraşır.
J L5~* 0J J i
j £ b j j ISoj
Yöresi sebze vü revâne / B ınâr u bâğ u havz-ı h u srev ân e (Şeyhî) [Çevresinde

yeşillikler, ak arsu lar, pınarlar, bahçeler, padişahlara yaraşır havuzlar var.]
bî: önek; o lu m su z lu k anlam ı verir.
j e'
j \ j J öî OÛİAâJ^. JJJ 4İ&1 jlâ
Muhtâc-ı nan p âre b ü tü n âc ü bîilâc / Herkes kan ağlıyor göğe çıkmakda âh ü

zâr (Âsaf) [B ütün aç ilaçsız insanlar bir parça ekmeğe muhtaçlar. Herkes kan
ağlıyor, ah e tm eler, in lem eler göklere yükseliyor.]
-e: sonek.
^ Ua.1 ^ c5^
lL-<a u j Î ( j j jj aL I uic. (JS
131
Avnî Paşa eyledi ihya şu a ’lâ çeşmeyi / Gel H üseyin aşkıyla iç bu çeşmeden
âb-ı safa (Ruşen Eşref) [Avni Paşa şu güzel çeşm eyi yaptırdı. Gel, Hz. Hüse
yin aşkına bu çeşmeden huzur veren su iç.]
gâh: son ek; zaman ve yer bildiren kelim eler türetir.
Aa j Î j A tİJâjâ j&oi!
dİ AuLâj l..illin
Leşker-i fürkat şebîhûn eyler iken her gece / Tâlib olur vuslata âh-ı
sehergâhım benim (Necati Bey) [Ayrılık ordusu her gece bana baskın yapar
ken, seher vakti ah çekişlerim vuslat talebinde bulunur.]
hem: önek, ortaklık bildiren kelimeler türetir.
ö-İAİlc- .Lalla Ij j^ j
a K j v „ ı ol AaA J J
Remziyâ, kalmadı âlemde h em râh / Kaldı bir h e m d e m im âh-ı sehergâh (Dâ-

rendeli Remzi)
în: son ek; sıfat yapar.
JAİJdj Ajuüjîj! Lulj L-IŞX-
Aceb mi Zâtiyâ rengin olursa şâhid-i nazm un / B elâg at kasrına çıkdı fesâhat
nerdibânından (Zâtî) [Ey Zâtı, senin şiir güzelin ren k li k ıy afetler giyerse buna
şaşılır mı hiç? Çünkü fesahat m erdiveninden b elag at kasrın a çıkm ıştır.]
îne: son ek, sıfat yapar.
«i d ü lc . ALjj
( J j A j j J j û t A \ \ a C- L»_5s-jLiA û j jju i j â < A u ıjJ
Böyledir âdet-i dîrînesi zâlim dehrin / D üşm e fersû d e hayâtın gamına, derdi
ne dil; (Rubailer/Rifat) [Ey gönül, bu zalim feleğin eski alışkanlığı böyledir
hep. Şu pörsümüş hayatın derdine, tasasına düşm e.]
132
ger: son ek. M eslek bildiren kelimeler türetir.
aLI j j j ı/- u - v a j l £ jjj l u&jİjI
j ftû^âa j ^jİL vIûmaİ j l
îşün altun ider kâr-ı m ahabbet rûy-i zerd ile / Hezâr ahsent ey Bâkî bu gün
fennünde z e rg e rsin (Bâkî) [Sevgi işi sararmış bir yüz ile işini altına çevirir.
Aferin sana B âkî, bugün sanatında usta bir kuyumcusun!]
zer (altın) zer+ g er > altın işi yapan, kuyumcu,
nâ: önek, olum suzluk anlamı verir.
^ ¿ J j) j 4 ju L f tilâ 4 ] & - « £ j û J J U Jİ
Aİıl ûJjaU i ^ jj^ljl
Âb-ı rû dökm ekle kâim se cihânda varlığım / Öldür Allahım beni, nâm erde
muhtâc eylem e (E bedî Âbideler) [Dünyadaki varlığım yüzsuyumu dökerek
mümkün olacaksa, A llah ’ım al canımı, namerde muhtaç etme.]
nâk: son ek; sıfat yapar.
o! ^wi\j (jûllâ öJjj
¿U co jİS jS ^ j j j ^ j^ ıL
Yerde kaldı kanlı yaşım gibi âh-ı d e rd n â k / Yıldızım yok mu aceb göklerde
Allâhım benim (N ecati B ey) [Dertli ah çekişlerim kanlı yaşım gibi yerlerde
sürünüyor. A llah ım , acaba benim göklerde hiç yıldızım yok mu? Hiç talih yü
züme g ülm ey ecek mi?]
vâr: gibi.
J j j j ^ j S ftUi <_$1
j j Cj ^ \J f]\c.
133
veş: son ek; gibi anlamı katar.
^İc-U a j l İ JüJU Ju j i
j l c - l j ûUju) ( j i j (jJuüUc
Bir medd-i medîd karşı dağlar / A b b â sîv e ş siy â h b a ğ la r (Â saf) [Karşıda uza
dıkça uzayan sıradağlar siyah g ö rü n ü m leriy le b ir siy ah k ö ley i andırıyor.]
zâr: son ek; yer bildiren kelim e türetir.
lS & j * j u c , \j * d jl jİS
^ j U c . 4j1 j2 k j*a
G ülzâra havâ abîr tökdi / Sahrâya gubâr-ı m ü şg ç ö k d i (F u zu lî) [Hava gül

bahçesine hoş kokulu parfüm döktü. K ırlara m isk to z la rı çö k tü .]
Arapça, Farsça, Türkçe bir ismin, sıfatın so n u n a F a rsç a b ir fiilin geniş zaman
kökü gelirse, yeni kelime türetilm iş olur.
f 4j ûj a j c * ç.
^yjai A jjjî t 4
Aİjjjuj İJİ £ J*.
Tûtî-i mu 'cizegûyem, ne desem l â f değil

Çerh ile söyleşemem, âyinesi s â f değ il
Mu’cize: Arapça bir isimdir. Gûy kelim esi g o ften fiilin in geniş zaman kökü
dür ve faillik anlamını taşır. Bu durum da, Tûtî-i m u ’c iz e g û y : m ucizeler söyleyen
papağan anlamına gelir.
jj j u i ¿jÎİjÎ c-jÎ UaLo j J j l
j j jâ l (JAJİ t-Jİ UâLytf j J j l
134
Odur sâkiy â âb-ı âteşsûz / Odur sâkiyâ âb-ı âteşefrûz (Taşlıcalı Yahya) (Ey
saki, ateş yakan, ateşleri harlandıran sudur o.]
Âteşsûz kelim esi Farsça birleşik kelime olup bir isim, bir fiil kökünden türe
miştir: sûhten yak m ak dem ektir. Geniş zaman kökü süz, hem yakma, yakış hem
de yakan, yanan anlam larına göre. Bu durumda âb-ı âteşsûz tamlaması ateş ya
kan su, ateş çıkaran su anlam ına gelir.
Âteşefrûz kelim esi de aynı şekilde türetilmiştir. Efrûhten fiili parlatmak, alev
lendirmek, harlan d ırm ak anlam ına gelir. Fiilin kökü efrûz hafif mastar olduğun
dun alevlendirm e, alevlendiren anlamını da taşır. İki kelimeyi birleştirirsek ateşi
parlatan, ateşi harlandıran, ateşi yalımlandıran anlamları çıkar. Böyle bir teknik
bilgi sayesinde sözlüğe daha az bağımlı oluruz.
Farsçada k elim e türetm e yöntemlerinden biri de iki ismin veya bir sıfat ile bir
ismin yan yan a g elerek yeni bir kelime oluşturmasıdır.
( J J İA , ¡j JlL U n a * C Jİ J J İ J İ J*
(jliâ-uı o JÛ Aj ^yıij
Her dilden o lu r âb-ı m usaffa gibi câri / Ey N e f î nedir sende bu

pâkîzesuhanlik ( N e f î) [Ey N e f î şendeki bu söz temizliği de nereden geliyor?
Çünkü sözlerin s a f su gibidillerde dolaşıyor.]
( J u y L A jji o J l u İ j j Â . A-a ,_£İ â j & j f l j â
(JJjoüİ ö\ L_La) jtk jlâb j lj j l AajuiL
Fürkatünde ey m eh-i horşîdçihre şem ’veş / Başuma odlar yakar her şeb bu âh-
ı âteşîn (Z âtî) [Ey güneş gibi parlak, mehtap yüzlü sevgilim! Senden ayrı iken
bu ateşli ah çek işlerim tıpkı mum gibi başıma her gece ateş düşürür.]
Horşîdçihre, iki isim den m eydana gelen bir birleşik kelimedir. Horşîd (güneş)
+ çihre (yüz) gü n eş yüzlü, güneş gibi parlak yüzlü sevgili.
Pâkîze “te m iz ” anlam ına gelen bir sıfattır. Suhan “söz” anlamına gelen bir
isimdir. B ir sıfat ile bir isim yan yana gelerek “temiz sözlü” anlamında kelime
türetilmiştir.
(_jâjuiLaıâjlİui ¿pJİ ( j i j j AL 4İa*iU
JJ j j i j i A a liljl iS y * -
135
Besmeleyle nûş eden âb-ı ş i fabafışâsını / Ömrü oldukça olur envâ-ı illetden
beri (Ruşen Eşref) (Buranın şifalı suyunu b esm ele çekip içen ömür boyunca
her türlü hastalıktan uza k kaiır.J
Şifabahşâ: Şifa Arapça bir isimdir. Bahşâ, Farsça bahşîden (bağışlamak) fıi-
linden elde edilen bir etken ortaçtır; “bağışlayan, veren” anlamına gelir. Bir
Arapça isim ve bir Farsça sıfattan meydana gelen bu birleşik kelimenin karşılığı
“şifa veren” olacaktır.
Farsçada fiil köklerinden çok sayıda kelim e türetildiğinden belli başlı Farsça
mastarların geniş zam an kökleri aşağıda verilecektir.
âcîn ü&İ âcîden
âz J âhten Cfd
ârâ, ârây ( j\J i 1jT ârâsten jlwtljl
ârâm r>J ârâm îden jAuljî
ârâm f'J ârem îd en Cft*J
âzâr JJ âz u rd en
âzmâ, âzm ây < U ji âz m û d e n LPj*ji
âsâ, âsây ¿^Lulİ 4 Luii â sû d e n jJ jJ
âşâm |»Lu»î â ş â m îd e n
âşûb <—
J^JUüİ â ş u fte n JSİİI
aferin ÜJJSÎ â fe rîd e n jJjjSİ
âken âkenden
136
âlâ, âlây
âlûden
âmâr Lpjfl
jU
âmârîden
â, ây CPjjU
isU]
âmeden
âmurz âı*î
jj-aî
âmurzîden
âmûz
âmuhten u^>*İ
âmîz
amıhten
âr, âver J j' ‘ J
âverden lP j j Î
âvîz
âvîhten UÎÂjjî
âhîz > î
âhîhten jiâjAÎ
erz j j
erzîden L P âjJ
u ft Cíál
uftâden (jjUsl
efrâz Jljs l
efrâhten
efrâz jl j â l
efrâşten j ü l jâl
efrûz J jjâ i efrûhten
efzâ, efzây (jl jâl t 1jal

efzûden ¿ P jjil
efsur efsurden
efşâr jliil efşârden jUiâl
efşâr jltfl efşurden
137
efkenden
e fk e n
enbâr ^«L•ui enbârden
jU il enbâşten LtóUil
enbâr
jU l endâhten ÂİAi!
endâz
jy sı endûhten ÄjAil
endûz
(ibât endûden LPjAi!
endây
j£ jl engârden LPjHil
engâr
engâr j&il engâşten ÛİmIİ jI
engîz j^ jl engîhten
îst Û-UjoJİ îstâden lPUmjI
L_J
bâz bâhten jİilj
bâr jW bârîden İPiii
bâz jW bâzîden LPâj^
bâş JÏW bâşîden ja illi
bâf uib bâften jjib
bây bâyesten )jlujlı
bahşâ, bahşây l LoÂJ bahşûden
bahş bahşîden jlU A J
138
beraz
J ’j i
beraziden
berhiz JJ
^ h a s te n u***U, jj
berhor JJ^ JJ
berhorden
berdar jb jj
^ J
h ^ te n U ^ b JJ
ber
JJ
borden
bergerd O ^Ji
^ J i
berge§ten 6 1 ^ jj
bor j5
horiden LP ijJ
bend
besten (JImU
bend
bendiden ¿paOu
bu, ba§ ^b t jj
buden
bus
busiden (jilulJJ
buy
buyiden
UJ
<
pas 0»b
pasiden (j^Jduib
palay c iV b
palayiden j^ V b
palay c iV b
paluden ¿P jlb
pay payiden j^ jjb
pez pohten
pah§ < J *^ pah§iden
139
pezîruften
pezîr
perâken CfiJİ perâkenden
perân ûU perânden Ü^lja
perdâz perdâhten
COU.JJ perestîden
perest
perver JJJİ perverden
perhîz perhîhten
per perîden ûAijj
perîş cÂJi perîşîden
pejmur J«Jİ pejm ürden lPj İjj
pijûh >JJİ pijûhîden
pesend 'Tim\ pesendîden ¿pJÜuü

<
penâh dili«e penâhîden jJjAlij
pindâr j Ijuü pindâşten
pûs lhjj pûsîden (jJUulJJ
pûşân jU j j pûşânden
Pûş cA* pûşîden
pîçân pîçânden (jAiLa-u
pîç pîçîden ¿W
«
pîrâ, pîrây ¿¿Ijjj t Ijjj pîrâsten
140
peymâ, peymây 1 ‘ Ujj
^
Peymûden lP>wj
peyvend
peyvesten O^ jjj
Cj
tâbân
tâbânden ı>üUj
tâb
tâbîden
tâz j» tâhten jÜ-lj
tâb vü
tâften jjàlj
tepân Jm
tepânden
tep u<i
tepîden
terâş jjiıljj terâşîden
tersân jluiJj tersânden ¿pjljutjJ
ters LÍ-JJ tersîden
turş (J-JJ turşîden . v ^JJí
terkân terkânden jAilSjj
te f «_kj teftîden
tekân jl* tekânden otfsü
ten ü3 tenîden
tuvân jljj tuvânisten jlouljj
tûz jy tûhten
ceh cesten
cû, cûy costen

01*4,
conbân <jtó> conbânden uUii
conb uiia- conbîden
ceng cengîden
cev » cevîden
cehân cehânden
ceh cehîden Û -^
çâp «-■U
<< çâpîden ûÛ
çep çepîden lP ^
çerhân çerhânden
çeş <J*Â çeşîden (j*1uİâ

çekân jlSLa. çekânden
çîn ûtf* çîden
c
hây tiU hâîden jjjjU
142
hîz
hasten üi-U.
herâş
herâşîden
hurâm
hurâmîden u^.1j i
hurûş
hıırûşîden
har
harîden
haz
hazîden tPijâ.
hosb
hosbîden LPif-Â
hâb
hoften jjÂâ.
hand •İÜ.
handîden
hâb CJİj Â
hâbîden
hâh
hâsten
hân ü'>> hânden
hor
horden
dih ùù dâden jjb
dâr dâşten
dân & dânisten jljûlj
derân jljû derânden jrija
dırahş dırahşîden
143
direv ^ durüde"
direv ^ d irevíd en ^
deryáb de^ áfte" 6*^

der > deríden ^
dozd dozdíden
dem r> demíden
düz dühten
dem >“ devíden LpJjl
bín úw diden LpJJ
rán uO ránden ¿¿sij
rubá, rubáy ‘ WJ rubüden ¿p
resán ü^ j resánden
reh oj resten j Li¿
rúy líjj rusten ¿L-j
res o»j residen j
rev jj reften jjíj
ráb s-»j j ruften ¿PO
rem fj remiden u^j

144
riz
J iJ
nhten
rîs 0*uj
rîsîden
rîş <~£jj
¿J
nşten U Ü jj
zâ, zây cslj t İJ

zâden cplj
zây
*0
zâyîden
zen üj
zeden LPj
zidây
zidûden
zî iSj zîsten (JİuUj
o»
sâ, sây (_ ^L u ı i L u ı
sâîden L p jjlu l
sâz jLuı sâhten jÜL.

sipâr sipârden jUuı
sipâr Jif sipurden
sitân ( jU x jü
sitânden ¿ p jllu ı
sitân ( jlly g
siteden
situr jSu siturden
sene £U uul sehten

145
j \j »* 1J - sürüden
serâ, serây
sirîşten
sirîş
> seziden
sez
suften
sunb
êjjLü sencîden
sene
jj*- sûhten
sûz
L>*
şây ciUİ şâyesten
şitâb L-llÜ şitâften

> şoden
şev
şû, şûş 'jyH i şosten
şikâf l—
il şikâften
şiken jSLİ şikesten
şikuf c-iS^ şikuften
şukûb L_JjS^İ şukûften
şigif şigiften
şumâr jLui şumurden
şinâs (JjüUjİ şinâhten
şinev şunûden
şınev jiuı
Şenîden
i
gor >
gorîden
galtân jUlc.
galtânden Ô&ÙL
galt Cılc.
galtîden jlúic.
gunuv
günüden
v-i
fırist Cuüjâ fıristâden
fermâ, fermây jâ t Ujâ fermûden
furûş U-jjâ furûhten
fırîb fırîften jSijj*
fuzûn ÜJ> fiızûden
fezâ, fezây ti'j» ‘ ' j» fezûden ¿Pjj»
fesur fesurden
jUiâ feşârden ¿pjUíá

feşâr
fıken fıkenden
fehm fehmîden &***
147
kästen (jiuilS
kâh
kâr kâşten o tiis
kâv kâvîden ü^jis
kun ¿Â kerden lPj S
kâr kişten
kuş (j& kuşten
ken kenden
kûb küften
<j£
gudâz j* gudâhten
guzâr guzârden jjjl¿
guzâr JÜ guzâşten jiÄ
guzer guzeşten jluüi
g îr giriften
gurîz gurîhten Â İ
girev girevîden
gusil gus isten ju - S
gusîl J oíoiÉ gusîhten

148
guşâ, guşây lsUS , US
guşâden Oj ü î
gerd jß
geşten oüS
guşâ, guşây esUS . u£
guşûden
gû, gûy ¿ß.tß
goften (JÜÍ
gumar M
gumâşten «S
lerz
lerzîden
lîs
lişten
leh lehîden
lîz lîzîden
mâl JU mâlîden jjilU
mân jU mánden ¿¿il*
mân jU mânisten jluüLa
m îr murden
m ek cJLa mekîden
149
ù
jUü nişâsten
nişân
jUÎJ nişânden
nişân
nişesten lA*4*İİ
nişîn
nigâşten
nigâr
Jú nigerîsten
niger
(jUû í L»j numûden
numâ, numây
nevâz nevâhten
neverd neverdîden
nuvîs nuvişten (jiul
neverd neveşten
nih -ü nihâden
nihuft nihuften
vâdih oj| j vâdâden LpUj
vâdâr jb lj vâdâşten (jjjull.ilj
verz JJJ verzîden
150
herâs ^ j*
hil J»
lS
yâr jU
yâz jU
yâb ujU
yâften
Farsça « I köklerinin kelime çözümü işleminde kolay bulunması için bu kök
Jaşağıda Türkçe okunuşlarına gore alfabetik sırada verilmiştir:
â,ây 3T1
âmeden
âcîn âcîden
"âferîn ü u i* âferîden
âhîz >1 âhîhten jiâaAİ
âken âkenden
âlâ, âlây âlûden CPjfl
âmâr >1 âmârîden üûjjU
âmîz âmîhten
âmurz jjj âmurzîden
âmûz âmuhten Q±yk\
151
---------- 3 J T X âverden (JJj j Î
âr, âver
_ r
(JİJİ t Ijl ârâsten <jU j]
ârâ, ârây
Hj 1 ârâm îden
ârâm
ârem îden
ârâm
^Luıl t Luıl âsûden
âsâ, âsây
'•là! âşâm îden (jOxaLil

âşâm
âşuften (jíiwí
âşûb
âvîz ju> âvîhten ù ^ jî
âz jl âhten 0¡Ül
âzâr jij' âzu rd en ù-ijJÎ
âzmâ, âzmây (jL*j l t L#Jİ âzm û d en
bâf t_alj b âften (jjàU
bahş JÎÜJ b ah şîd en ¿pxiáj
bahşâ, bahşây ^LuOfcJ i LuiâtJ b ah şû d en Ú^>¿áhJ
bâr b ârîd en ÙA»jW
bâş uSU b âşîd en
bây b â y este n (jluuL
bâz
b âh ten <jSâ.b
bâz
jV? b âzîd en
152
153
costen
cû, cûy
— --------- ula. çapıuen
çâp
çeKanaen
çekân
ı_ıa. çepîden
çep
çerhânden
çerhân
(J-? çeşîden
çeş
û& çîden
çîn
ÜİJ dânisten ûluüb

dân
Jb dâşten
dâr
dem dem îden
dem devîden Û4*>>
der > derid en Ù^J-i
derân ü'j-i d erânden
deryâb dery âften
dırahş d ırah şîd en
dih »J d âd en
direv du rû d en
direv d irev îd en
dozd J ji d o z d îd en Ù W jî
dûz d û h ten ù ^ J-5
efken Uî! e fk en d en
154
efVâhtüT'
O&l jil
efrâz STS'
c ftiş te îT " "
û ü 'jil
efrûz jjj* '
efrûhten
OÜ.JJİI
efsur jm Sİ
efïùrdèi '
¿>-»1
efşâr jLiil
efşârden CPjUil
jLisI
efşurden
^ jâ T é S â y ti»JM i 1jsl
efzûden CPjjil
enbâr jU l
enbârden tP JUl
enbâr jUl
enbâşten (jülûl
endây endûden CPj^ı
endâz jlül
endâhten (ß»Sü\
endûz jjOil endûhten jóijiil
engâr J& l engârden ılPj&il
engâr j& t engâşten
engîz engîhten jâ â /jl
erz jj erzîden C rtjj'
fehm fehmîden üW
fermâ, fe rm â y ^L»jâ ı L»jâ fermûden tpJ^J*
fesur fesurden Cpj-H
155
---------------------- JJÀ feşârden èPjU i
feşâr
^ I ji t ıjı fezûden û f jjs
fezâ, fezây
j Ssj fıkenden ûoi&j
fıken
c-jjjs fırîften ù ^ jâ
fırîb
— fıristâden ji
fırist
(jîjjâ furûhten
ftırûş
jjjâ fuzûden ¿p jjâ
fiızûn
galtîden
galt
jljlc. galtânden
galtân
gerd J geşten
jj S giriften
gîr
girev jj£ g irevîden ¿PájjS
gor je- g o rîden C A jó
gû, gûy jS t jS goften
gudâz gudâhten
gum âr g um âşten ¿LSUS
gunuv >c- günüden
gurîz jiji g u rîhten
gusil <-U$ g u sisten
gusîl g usîhten
guşâ, guşây
: ,jLî^ 4 Li£ g u şâd en ¿yL&
156
guşûden
guzar
ëùzârden
guzâr
guzâşten
öü Iä
guzer
guzeşten
hâb
hoñen
Ä
hâb
hâbîden CPü'ji.
hâh
hâsten (jİMİ^İ
hân ù 'j i hânden
hand iii,
handîden ijAUil
har > handen
hây tiU hâîden CPA*

haz > hazîden Ü ^>
herâs o»l> herâsîden Ù ^>
herâş ü - '> herâşîden jauiiji
hil hişten
hîz >* hâsten jiw li
hor horden lP j >
hosb hosbîden
hurâm r* > hurâmîden
hurûş lA>> hurûşîden
îst Cte^jl îstâden
157
---------- ----------.ıs kâsten Ûİ-.IS
kâh
--------- - kâşten (jltllS
kâr
--------- JK kişten ¿>LİS
kâr
kâv
-------------- 7 T kâvîden LPijlS
ü* kenden
ken
küften
kûb
û* kerden lP j S
kun
cPS kuşten j LİS
kuş
leh lehîden
lerz j j lerzîden
lîs L lişten
lîz lîzîden
mâl JU m âlîden (jJuîL*
mân m ânden (joiL»
mân jU m ânisten (jluüL«
mek m ekîden
mîr J ** m urden
nevâz J 'j j nevâhten ¿Ü.İJİ
neverd neverdîden
neverd neveşten L>^>
nigâr J İı nigâşten JLİ&J
158
niger
nîgeristerT' '
nih
nihâden
£
nihuften
ú5h ¿
nişân (jLûü
n»Şâsten CA-Lii
nişân
nişânden 6^-ii
nişin nişesten
tiUi i Ui
numûden CP>«i|
nuvîs O-Jji
nuvışten Jİ
pahş (_K ^ı
pahşîden )
pâlây pâlûden
pâlây liVU
pâlâyîden
pâs (Jull pâsîden
pây pâyîden
pejmur >*JÎ pejmürden
penâh •Ui penâhîden jJjJklu
per Ji periden ûrtjj
perâken c fi'jj perâkenden
perân ü ]Ji perânden
perdâz > Jİ perdâhten jSibjÿ
perest ClulJi perestîden
perhiz > J¿ perhîhten ü ^Ji
159
c&Já peri§iden
peri§
JJJi perverden
perver
pesendiden
pesend
^LíOJ t L-aJJ peym üden
peymá, peymáy
Jjjjü peyvesten
peyvend
Ji pohten
pez
pezir p eziru ften
p?9 W p i 9 iden
pi9án (jla-u p i 9 án d en
pijüh OJJÍ p ijü h ld en
pindár J jjj pindá§ten
pirá, piráy (_pljjj ( 1jjj p írásten
püs p ü sid en
pü§ pü§iden
pü§án pü§ánden
rán ü 'j rán d en
reh 6J re sten
rem rem id en
res Ü-J resid en
resán jL -J resán d en
rev
JJ reften
160
161
jjS şoden ¿¿i
şev
şıgıften
şigif
«_ şıkatten
şikâf
şiken
şikesten (jiuÂj;
şikuf
■ ** şikuften Cß&jl
şinâhten
şinâs
şunûden
şinev
şinev şenîden
şitâb CjUmİ şitâften (jjâllu

şû, şûş ‘ şosten
şukûb k_J şukûften
şumâr j Ia*Î şum urden
tâb Uû tâften jjàü
tâb tâbîden (jAuU

tâbân ÛU3 tâbânden ¿piUlj
tâz tâhten tJjÀlj
te f UİJ teftîd en
tekân te k ân d en
ten Ú3 tenîden (jllİJ
tep <_ü tep îd en Û*^
tepân j¿jb5
te p ân d en
162
'terâŞ olljj
terâşîdiii
terkân
terkinden Zü s J
ters O jj
tersîden
tersan iJ—JJ
tersânden
turş t»
turşîden
tuvân Ù»JJ
tuvânisten ¿)iuül jj
tûz tûhten ûîijS
uft Oil
uftâden Ûİ j İI
vâdâr JU j
vâdâşten j
vâdîh ftjlj
vâdâden Cpblj
verz jjj verzîden CPijjj
yâb s¿l yâften j5»U
yâr yâresten jİ - jb
yâz yâzîden
zâ, zây til j 41j zâden cpO
zây t i 'j zâyîden lPü»j
zen üj zeden CPj
zî Lij zîsten jİ - ij
zidây ti ljj zidûden
163
OSMANLI TÜRKÇESİNDE ARAPÇANIN VARLIĞI
§ Osmanlı Türkçesinde Arapça isimler, sıfatlar, zarflar, edatlar ve bunların

" birleşik şekilleri büyük ölçüde kullanılmıştır. Arapça çekimli bir dildir. Türkçe,
de fiil kökü değişmez, köke ekler getirilir. Arapçada fiil kökündeki temel harflei
değişmediği halde okunuş değişir. Bütün bu değişiklikler bir kurala göre ger
çekleşir.
§ Arapçada üç kısa ses vardır. Bunlar a, e, i, u sesleridir. Gerektiğinde hareke
(fetha/üstün, esre, ötre/zamme) ile gösterilir. Uzun sesliler â, î, û olmak üzere
elif, ye, vav J * J ‘ • harfleriyle gösterilir.
§ Arapçada asıl isimler duyularak öğrenilir. Ancak belirli bir kalıba bağlı olan
isimler, türemiş isimler ve sıfatlar vezin denilen kalıplara yerleştirilerek elde
edilir. Birbiriyle ilgili kalıplar da bâb denilen kalıp gruplarında bulunur.
kitâb kütüb
mektûb kâtib
mekteb ‘Z** •* kitâbet O j LS
kelimelerine dikkat edildiğinde her birinde aynı sessiz harflerin ortak varlığı gö
rülür. Bu harfler kef ‘-S , te ^ , be V harfleridir. Üstelik bu harflerin sırası da
değişmemiştir. Buradan, yukarıdaki isimlerin ketebe (yazdı) adlı bir kay
naktan çıktığı anlaşılmaktadır.
§ Arapçada birçok isim ve sıfat genel olarak üç (nadiren dört, beş) kök harfin
den oluşan fiillerle türetilir. Kök fiil, -di’li geçmiş zamanın üçüncü tekil şahıs
çekimidir. Klasik Arapça sözcükler mastar yerine, fiilin -di’li geçmiş zaman
üçüncü tekil şahıs şekline göre maddelendirilir. Oysa Türkçe sözlüklerde mas
tarlar sözlük maddesi olur.
Arapçada üç temel kalıp harfi feale şeklinde gösterilir. Bu harflere elif,

hemze, te, sin, mim, nun, vav, ye ti ‘ J ‘ û 7 ‘ Ü- ‘ ^ ‘ I ‘ t harfleri belirli
bir düzen içinde eklenerek yeni kalıplar oluşturulur. Fiilin kökünde J £ <-i
harflerinin yerine geçen harfler kalıpta ait olduğu yeri alır.
J “ fahr (övünme) kelimesi üç harften oluşur. ana kalıbında harflerin

karşılığı
tJ > tJ fe
164
kelimesinde de fe, ha, re J t . ^ teme' harfleri vardır, fakat ıV*
iftihar bir kalıpta yazılmıştır. Bu kelimenin kalıbım tespit etmek
^ J ua\ıbtnda^
oWİA" A v r kelimesinin harflerini harekeleriyle ayrı ayrı yazalım.
i t 9 * !
. f ti nin ana kalıptaki karşılıklarını yani W harflerini ait

5 t ;« » .» ■
¡1 t ? a '
J & J
Kahphartflerini ait oldukları yerdeki harflerle deriştirelim.
t ı i * * !
Harekelere dokunmadan harfleri birleştirelim.
Jüuil ifti’âl
Böylelikle iftihâr kelimesinin belirli bir kurala göre ve ifti’âl kalıbında türe
tilm iş olduğunu bulabiliriz.
§Üç temel harften oluşan fiil, fail Jp H kalıbında etken ortaç, mef û l
k a lıb ın d a edilgen ortaç olur.
^ ketebe (yazdı) fiili, fail kalıbına döküldüğünde kâtib şeklini

alır, “Yazan, yazıcı” demektir. Aynı kök fiilmef ûl kalıbına dökülürse,
yani ke, te, be V & «-£ harfleri sırayla bu kalıptaki fe, ayn, lam J £ ^
harfleriyle değiştirilirse, mektûb kelimesi elde edilir. Edilgen ortaç olan
mektûb, “yazılm ış” anlamına gelir.
OSMANLI TÜRKÇESİNDE ARAPÇANIN VARLIĞI
§ OsmanlI Türkçesinde Arapça isimler, sıfatlar, zarflar, edatlar ve bunlar,

birleşik şekilleri büyük ölçüde kullan, m.ştır. Arapça çekimli bir dildir. Türk "
de fiil kökü değişmez, köke ekler getirdir. A rapçadafi, kökündeki temel haİ '
değişmediği halde okunuş değişir. Bütün bu değişiklikler bir kurala göre ger
çekleşir.
§ Arapçada üç kısa ses vardır. Bunlar a, e, ı, u sesleridir. Gerektiğinde hareke

(fetha/üstün, esre, ötre/zamme) ile gösterilir. Uzun sesliler â, î, û olmak üzere
elif, ye, vav J ‘ îS ‘ * harfleriyle gösterilir.
§ Arapçada asıl isimler duyularak öğrenilir. Ancak belirli bir kalıba bağlı olan
isimler, türemiş isimler ve sıfatlar vezin denilen kalıplara yerleştirilerek elde
edilir. Birbiriyle ilgili kalıplar da bâb denilen kalıp gruplarında bulunur.
kitâb ujUS kütüb S *
m ektûb ssl. kâtib uülS
m ekteb 4 kitâbet CuüS
kelim elerine dikkat edildiğinde her birinde aynı sessiz harflerin ortak varlığı gö
rülür. Bu harfler k ef , te ^ , be V harfleridir. Üstelik bu harflerin sırası da
değişm em iştir. Buradan, yukarıdaki isim lerin ketebe (yazdı) adlı bir kay
naktan çıktığı anlaşılm aktadır.
§ A rapçada birçok isim ve sıfat genel olarak üç (nadiren dört, beş) kök harfin
den oluşan fiillerle türetilir. Kök fiil, -d i’li geçm iş zam anın üçüncü tekil şahıs
çekim idir. Klasik A rapça sözcükler m astar yerine, fiilin -di’li geçmiş zaman
üçüncü tekil şahıs şekline göre m addelendirilir. O ysa Türkçe sözlüklerde mas
tarlar sözlük maddesi olur.
A rapçada üç tem el kalıp harfi J f ti feale şeklinde gösterilir. Bu harflere elif,

hem ze, te, sin, mim, nun, vav, ye harfleri belirli
bir düzen içinde eklenerek yeni kalıplar oluşturulur. Fiilin kökünde J £ ^
harflerinin yerine geçen harfler kalıpta ait olduğu yeri alır.
fahr (övünm e) kelim esi üç harften oluşur. ana kalıbında harflerin

karşılığı
ki > Lâ fe
164
t > C ha
J > J re
harfleridir.
j U â l iftihâr kelimesinde de fe, ha. re . r l İ

feale kalıbından başka bir kalıpta yazılmıst.r R l T ' harfleri vardlr- ı> i
çok kolaydır, iftihar kelimesinin harflerin hareket T ™ kahb,m ,eSpi' e,mek
Harekeleriyle ayrı ayrı yazalım.
j | £ Ct di |
oldukları yere kocalım. nm ^ kallptakl k"S 'l*lannı yani J» İ harflerini ait
j I £ Cı ¿i l
j e J
Kalıp harflerini ait oldukları yerdeki harflerle değiştirelim,
j I £ ılı ki I
¿1 I £ ılı ¿i l
H arekelere d o kunm adan harfleri birleştirelim.
Jl*?»! ifti’âl
B öylelikle iftih âr kelim esinin belirli bir kurala göre ve ifti'âl kalıbında türe
tilmiş o ld u ğ u n u bulabiliriz.
§ Üç temel harften oluşan fiil, fail kalıbında etken ortaç, mefûl

kalıbında edilgen ortaç olur.
S** ketebe (yazdı) fiili, fail kalıbına döküldüğünde ¥ * * kâtib şeklini

alır. “Y azan, y azıcı” demektir. Aynı kök fiil m efûl kalıbına dökülürse,
yani ke, te, be S* ^ harfleri sırayla bu kalıptaki fe, ayn, lam J £ ^
harfleriyle değiştirilirse, mektûb kelimesi elde edilir. Edilgen ortaç olan
mektûb, “yazılm ış” anlamına gelir.
165
§ A rapçada dokuz artırılm ış fiil bâbının, bu n ların ism -i faillerinin (etken
taçlarının), ism -i m e fu lle rin in (edilgen o rta ç la rın ın ) ve m astarlarının bilinm °N
O sm anlı T ü rkçesinde geçen A rap ça k elim eleri o k u m a d a ve anlam ada çok
dım cı olur.
Arttırılmış fiil İsm-i fâil İsm-i mefûl mastar

kökü
Etken ortaç Edilgen ortaç
Jü l J jüu
E fa le M u fil M u fa l İfâ l “—
(> !• J* İ* J j *İ j
F a’ale M ufa’il M ufa’al T e fîl

•3
J p l İa AJUİ _ Mİc-Ll#
F â’ale M ufâ’il M ufâ’al M ufâ’ale, Fi’âle
J a ilt JftİİA J U İ jİ
İn fe’ale M unfa’il M unfa’al İnfi’âl
Jû İI J jüİ a (J*JİA Jb u â l
Ifte’ale M ufle’il M ufte’al Ifti’âl
Jrft Jk L . Jk İA JüUil
İ fa lle M u fa lil M u fa la l îf ilâ l
JaÜ Jallt J aİ I a
T efa’ale M utefa’il M utefa’al T e fîl
JfrUj JC’lil* J p IÜ* Je-lü
T efa’ale M utefa’il M utefa’al T efâ’ul
Jailuıl (JjLâlutA (Jl JUİİujI
İ s te fa le M u ste fil M u s te fa l İstifâ l
166
G ünüm üz T ü rk çesin d e bu kahplan göre tUrelil .
baz.lar, e sk .m .ş o lsa da varl,ğ,„, sürdürm ektedir 'Mesela“* '" “ Arapça kelime,
ihmirâr
(»f ilâl kalıbında)
ihrâc ç ljil
(*r âl kalıbında)
ihtiras
(ifti âl kalıbında)
inkılâb
(infi’âl kalıbında)
istikbâl J U i1 i.nl
(istif âl kalıbında)
mazlum
(m ef ûl kalıbında)
muallim t 3* *
(mufa’il kalıbında)
muhârib jU u
(mufâ’il kalıbında)
muhtelif u iU â u
(mufta’il kalıbında)
milkteseb (mufte’al kalıbında)
münkesir A
(munfa’il kalıbında)
müsrif LJ J tJ k A (m u f il kalıbında)
müstensih y ıfiy â (m ustef il kalıbında)
mütâreke A SjL u (mufa’ale kalıbında)
mütedavil J jİJ İ* (mutefa’il kalıbında)
müteşebbis ¿UOhlİA (mutefa’il kalıbında)
u;t-, (tefa’ul kalıbında)

telaffuz
teşkil (te f îl kalıbında)
(tefa’ul kalıbında)
tevârüs
(fail kalıbında)
zâlim
167
§ A rapçada sıfatlar, sıfatların üstü n lü k d e re ce si, y e r isim leri, alet isimi •
abartm a sıfatları, k ü çü ltm eler, belirli k a lıp la ra g ö re türetilir. A rapça eğitimi v
rilirken her kalıp ait o lduğu konu içinde ay rın tılı o la ra k işlenir. O sm anlı Türkc;6
si e ğitim in d e sadece bu k alıpların b ilin m esi g e re k tiğ in d e n , aşağıda söz konuş
türetm e kalıpları alfabetik sırad a v erilecek tir.
j d Sıfat türetir. B irinci ve > 4 ' ek b er: d a h a b ü y ü k T e ^ b ü ^ P '

ikinci ü stünlük a n la
E fal m ını v erir ah m e r: kırm ızı.
J la İ İsim ve sıfat tü retir. m e k k â r: h ilek âr

B ir işi çok y a p an a n
F a ’âl lam ın a gelir. sey y â h : ço k gezen
JU İ M asta r vezni V IA h arâb : y ık ılm a k , harap.
F a ’âl
JU İ M astar vezni j O * firâr: k açm ak , kaçış.
F i’âl
JU İ M asta r vezni h u m â r: m a h m u r olm ak.
F u ’âl
O İU İ M asta r v ezn i s e fâret: e lçilik etm ek.
F a ’â le t
< İU İ Y er ism i tü re tir se c c â d e : secd e etm e yeri
F a ’âle
O iu i M a sta r v ezn i ib âd et: k u llu k etm ek.
F i’â le t
d rf M a sta r v ezn i g a rk : b o ğ u lm a k .
F a ’l
168
169
M astar vezni ¿ O * -* fikret: d ü ş ü n m e k " ~~~
F i’let
dılxâ M astar vezni r u ’y et: gö rm ek
F u ’let
c J j Imİ M astar vezni g ay b û b et: bulunm am ak
F a ’lûlet
J j* â İsim ve sıfat türetir. sab û r: ço k sabırlı.

B ir işi çok y a p an a n
F a ’ûl lam ına gelir.
J J»* M astar vezni g u rû b : b atm ak
F u ’ûl
u J ja İ M astar vezni b u rû d et: so ğ u m ak, soğuk

luk.
F u ’ûlet
J ** İsim ve sıfat tü re tir > lÂ jkh şe rîf : şerefli
F a ’îl ü ^ a jj a > m arîz: hasta
İsm i k ü ç ü ltü r ^ :kul > k u lcuk
F u ’ayl
Ja î M asta r v ezn i ta n în : tın la m a k .
F a ’îl
is m i k ü ç ü ltü r \j ±a ± > 1j a * h a m râ > hum eyrâ:
F u ’a y lâ K ırm ızı > k ırm ız ıc ık
JUuu A le t ve y e r ism i tü re tir ; m iftâh : a n ah tar
M ifâ l 4 *1 m ih râb : n am aza durulan

y e r, m ih ra p
170
kelime türetir
***** ma ibadet yeri
M efal
mekteb: yazma yeri, okul
W * mebde’:başlama yeri
T ® ^ ^ â n b iid iiS "
kelime türetir mevlidi doğum yeri
M efü
meclis: oturma yeri
JÜ T ” Aletve y ^ s m h ü i ^ t ^ •i ______ ._______
miskab: matkap
M ifal
V iv » mihsab: hesap aleti.
minber: hutbe okuma yeri

û!xİa V er ve zaman bildiren
kelim e türetir medrese, ders yeri
M efalet
1 mahkeme: hüküm yeri
Jjltia Yer bildiren kelime tü
retir ^ j** menzilet: yer, iniş yeri
M ef ilet
¿ ik i* M astar vezni
mekrumet: cömertlik
M efulet
<İX±A Y er ve alet ismi türetir mıntaka: bölge
M ifale miksefe: kondansatör
§ F iillerin iç yapısında bulunan temel harfler, fiilin sağlam veya hastalıklı (il-
letli) fiil o ld u ğ u n u gösterir. Bir fiil kökünde elif, vav, ye J ‘ J ‘ 1 harflerinden
biri veya ik isi varsa, o fiil sağlam fiil değildir. Yani fiilden kelime türetirken bu
harfler b azı so ru n lar çıkartır, ses ve harf değişmelerine yol açar. Arapçada üç
çeşit sağ lam , d ö rt çeşit hastalıklı fiil vardır.
I • Sağlam fiilden türeyen isimlerde elf, vav, ye t# ‘ J ‘ ' harfleri bulunmaz.
^ lutf, kerem, J * bedel kelimeleri sağlam kelimedir.
171
2. Hemzeli (mehmuz) fiilde üç harften biri hemzedir. Bundan türeyen isimler
dc hemze üç ayrı yerde bulunabilir.
emr, 0*^4 ye’s, ^ bed'
3. Muzâ'af fiil. Üç kök harften ikinci ve üçüncü harfler aynıdır.
J j redd, J * hakk, tıbb,4¥"* sebeb
Hastalık fiillerden gelen kelimeler:
1. Misâl fiil: Fiil kökünün ilk harfi vav J veya ye J harfidir,
vakt va’d
yusr <>H yumn
2. Rcvef fiil. Üçlü fiil kökünün ikinci harfi vav J veya ye lS harfidir.
Buradan gelen isimlerde ecvef yapılı isimdir.
fevk mevt
J** nıeyl frH bey’
3. Nâkıs (eksik) fiil: Üçlü kök fiilin üçüncü harfi vav J veya ye <S harfidir.
Buradan gelen kelimeler de eksik (nakıs) yapılı kelimedir.
lagv J** mahv
sa’y U +* nehy
4. Lefîf (dürülmüş) fiil. Üçlü fiil kökünden iki hastalık harfi olan fiildir. Bura
dan gelen kelimeler de lefîf yapıdadır. Elif ile vav, ye ile vav, elif ile ye harfle
rini içinde bulundurur.
Lf*J vahy riyâ.
§ Arapçada cins isimlerin başına bir ek getirilmez. Ancak, bilinen, belirli bir
isimden söz ediliyorsa, başına lıaıf-i tarif (artikel) denilen “el” eki getirilir.
kitâb dediğimizde maksat, herhangi bir kitaptır.
lyiU&Jt el-kitâb dediğimizde bilinen bir kitaptan söz ediyoruz demektir.
172
^ 1” harf-i tarifinin nk.m.. ,
oluşuna g ö re d eğ işir . 5U e l""enin ilk harfinin şemsi ve kameri
s şem si h a rfle r te, peltek se,dal, zal re ze ,i„

, J . J» ‘ * ‘ O - . O - .o i . y . ( j ; ;; SJn; f d- w l , t., z,, lam, nun
- u n . - * J harfleridir.
§ K am en harfler e l,f ’ «¡m. ha, ta, ayn, gayn fe kaf kef
he, ye ‘ * ‘ J 4f ‘ a ‘ <İ • J . i . c f i ’ ’ kef> vav, güzel
C S 1 V ‘ 1 harfleridir.
Jl a rtik elin d en sonra kelim e sem si harfi., h , ı .
j|k harf iki k e z okunur. 5 lyorsa’ lam d harfi yok sayılır,
tfk & n e ş-şa fa k a f U » ez-Hlm.
er-rahm e es-seyyid
j l artik e lin d e n sonra kelime kamerî harfle başlıyorsa, lam J harfi telaffuz
edilir
d i el-hayr \£ 1 \ el-glclâ
el-yevm * fİ \ el-ebed
§ Arapçada isim veya sıfat tamlamalarında ilk kelimenin sonu daima ötreli
yani u,ü sesi verilerek okunur, “el” J' artikelinden sonra gelen harfin şemsî
veya kamerî oluşuna göre tamlamanın okunuşu değişir.
dârii’l-hilâfe ¿bkN ljto dârii’l-elhân
ûJÜLuiîl j U dârü’s-sa’âde jb dârü’z-ziyâfe
O a5LxJI j re’sü’l-hikmet J*- sebîlü’r-reşâd
§ Arapçada çoğul üç kişiyle başlar. Bu yüzden iki kişi ıçm an ü 'v e e>n
Üi ekleri kullanılır.
jU ljj devletân iki devlet
üA j«* d ev letey n ikidevltt
,i» .« iki Muhammed, iki Mehmet

m uham m edân
173
muhammedûn M uham medler, M ehmetler
h aseneyn ik ' güzel (H aşan ile H üseyin)
A rap çad a ço ğ u l, kurallı k elim e le r için eril k e lim e le rd e -ûn o j s _^n ^

ekleriy le, d işil kelim elerd e “ât” ^ ek le riy le y ap ılır.
e » » 1*-* muallimûn erkek öğretmenler
muallimin erkek öğretmenler
ÛjLaLu* muallimât kadın öğretmenler
Bir kileminin sonunda kapalı veya açık te t varsa, bu kelimenin

dişil olduğu anlaşılmalıdır.
Kurallı çoğulların dışında Arapça kelimeler kırık çoğul kullanılır. Bunları elde
etmenin bazı kuralları varsa da Osmanlı Türkçesi öğrenmeye başlayanlar için
kısa çözüm yolu, sözlüğe bakmaktır.
§ Arapçada bazı edatlar kendilerinden sonra gelen kelimelerin son harflerini

kesreli okutur. Tamlamalarda okunuş değişiklikleri oluşturur. Osmanlı Türkçe-
sinde sık sık karşımıza çıkan belli başlı edatlar ve kullanılış grupları alfabetik
olarak aşağıda gösterilmiştir:
ecl İçin Cy* min ecli: için, -den dolayı
ilâ -e, -a, -e kadar ^ ile’l-ebed: sonsuza kadar
Sr* bi -e, -a, için, ile 4j)l bihamdillâh: Allah’a ham-

dolsun
44#*-^ bi’aynihi: aynıyla
<U jâlb bi’s-suhûle: kolaylıkla
billâhi: Allah için
ba'd Sonra jfü ll üu ba’de’z-zuhr: öğleden

sonra
174
& beyn Ara ——----r
o -u T ^ r r — — — _____
arasında ’ beyne’^ : insanlar
¿» te i çin ,T 5 5 T i^ p '— --
taht Alt ----------- -
‘-“ 3 tahte'l-bahr: denizaltı

hasb Ger e ğ U İ ^ ~~
JÜ1] ‘^ ^ ^ ¡ ¡ İ ^ ^ T T T T : -------
reğince er kader ge-
■^Üâ -e, -a, üzerine, ile
^ alâ merâtibihim: sıra-
0^ ’^ ale’Ms,imrâr' sürekli
¿jp an -den,-dan
i - ® (> an kasdin: kasıtlı olarak
1,1 ^ an gıyabin: arkasından,

gıyabında
¿p an samîmi’l-kalb:
yürekten
jj* fevk Ust

c i^ fevka’l-beşer: insanüstü
-de, -da, içinde
u*fi fıM-hakîka: gerçekte, as
lında
^ fi sebîlillâh: Allah yo

lunda
Jjî kabl Once fib * İ \ Jjİ kable’l-islâm: İslamdan

önce
^ ke Gibi JjV^ ke’l-evvel: önceki gibi
C /*j ^ ke’en lem yekûn: hiç

olmamış gibi
175
J li
-için, yüzünden, do 'US-aJ li hikmetin: bir se b e b e ^ ¡T
layı narak
J^V liecli: sebebiyle
t>* min -den, -dan, -den do ¿1 uijia <> mjn tarafı’İlâh: Allah
layı tarafından
<j£ min külli’l-vücûh: her

bakımdan
<> mine’l-kadîm: eskiden beri
j fü a ü l J i U ¿1 \ n fl > dİJİ j (J^ J-İJ ö J jjJ j j c ^ J <Uİla

j J İ ^ L İ L i J j VI öAİj Ij ^ aİ f öj İ a l i c İ j İ j ^ I u SIj Jİ ^ j j j j | CjJU m
Talebenin bu devirde gerek tedris ve gerek idare cihetinde nâil olduğu intizam
ve saadet o devri idark edenlerin hatıra-i şükranında ilelebed yaşayacaktır.
u î j İS j J â 4-j <L*k- j J j j j * b ¿jA jjlİ- j j j a u AlttÜ)
Ala’l-gafle bahr-i sefîd boğazından bi’l-mürûr der’aliyyeye kadar gelüp...
j ± j >a İ I j j ö Ü U jâ
Mısır’da firavunların mezarları ale’l-ekser soyulmuş olduğu halde bulunmuş

tur.
J jjlola j J J P '* 4 1 * ^ r h 1 ¿ f - JlÜC'I J J fU j
Binâenaleyh bu i’tikâd an ekall altı bin senedenberi ma’lûm ve

mu’tekidlerince mu’teberdi.
jUlLuui d d ü U J f j jlU lil d ^ ja îllu ıt u j j j j l AJIÂjola
An’asl Tırhalalı olup İstanbul’da ikametleri zamanında nâm-ı müsteârları Ali

Bey idi.
176
ü İJ* û H -u > >M
ü r j i i U j » j U i \ j > .\ m * < u » ıu ^ jü * »
tarihinde büsbütün lağvlarına karar verilerek fımâba’d \evend nâmiyle

* hdam etm em eleri bilcümle eyâlâta emr ü iş’âr kılınmıştır.
„ket *st,n
METİN UYG ULAM ALARI
^ J J İ t>±LUMj\ u & u j B b j - * 4 ¿ j U * t jj£ 4 C iU ^
CıU* Hayât: Arapça mastar. Kalıbı: fa âl.
jji Üç şekilde okunabilir: göz, güz, köz. M etnin akışına bakılırsa

burada kastedilen kelime “göz” olmalıdır. Bu kelim eye harfleri eklen-
m iş. J ler çoğul eki, t# harfi tamlama harfi, Û kaynaştırm a harfi, c i geni(iv
eki. Tümü yanyana getirildiğinde göz+ler+i+n+in > gözlerinin şeklinde okun-
malıdır.
İçinde: -de, -da hal eki daim a ** şeklinde yazılır.
IİİİAA Memât: Arapça mastar. K alıbı: fa âl.
JU j J Dudak: Türkçe isim [tutm ak fiilinden türem iştir: tut-ak].
OJlÜ u ij ) Üstünde: üst. üstü + -nde eki gelince ye cS

harfi düşer.
İdi: -imek fiilinin hikâyesi, üçüncü tekil şahıs. Bu yardımcı fiil

kendisinden önceki kelimeye birleştirildiğinde, e lif harfi düşer.
Cüm lenin okunuşu:
H ayat gözlerinin içinde, mem at dudaklarının üstündeydi.
j J ju jU a jJ û t
Kelim enin aslı Farsça: kulbe Z or bir imlâsı olduğu için

F arsça im laya uyulm ayarak Türkçe söylenişe uygun bir im la geliştirilm iş.
K ulübe kelim esinin son harfi ünlü olarak okunan “güzel he”
o lduğu için bir sonraki h a rf birleştirilm em iştir: kulübe+ nin.
iA * * C üm lenin gelişinden bir tam lam a olduğu anlaşılıyor.

D olay ısıy la bu kelim enin sonundaki <J harfi tam lam a harfi olm alıdır. Geriye
kelim esi kalıyor. O sm anlı T ürkçesi yazım kılavuzundan veya Arap harfli
alfab etik O sm anlı T ürkçesi sözlüğünden bu kelim eyi kolayca bulmak
m üm kündür. K elim enin ilk harfi olan m im f harfi gözardı edilirse, geriye üç
178
yeniri ilk harfi olan mim f harfi pk
k6klü bir fiil kökü. Yukarıda v e r i ^ f c harf 1W ıyor. yani 0ç

ÜÇ kalıp görülecektir. M ifa|, Mef-a| *T" harr^ başlayan dört harfili
kalıplara şe k il bakım.ndan u y m a k t a d ı r ! ^ ^
göre, b u k e lim e yerle ilgin Arapça kehme^nt k “' übe" ^ " ^ s . y l e hailad.gma
dirme ile . gtl. kelimeler türeten bir kaim o M 1 l ^ " kal' bm,n >er bil-
konusu k elim e mevki' kelimesi
şeklinde ok un m alıd ır.
olma dVt r yde"İkBu durumda
ld,r-
söz
mevkiT
Tamlama da “Kulübenin
kelime uzun elif n» k ı

yor. Heceleme yoluna gidi.diğinde ancak ^
Bu kelimenin sonunda -1ar jî

çıkarıldığında geriye jlj* l kelimesi kalır KeT ' f ^
imlasına göre yazılmıştır: dîvâr. Kelimenin tümünün o L u ^ Î v a r ' a Î . V ' 1'"
jiiÜ , Türkçe isimler yazıhrken aradaki a ünlüleri elifle yazılır Bu

durumda kelim e taş şeklinde okunmalıdır. Bundan sonra gelen j J dır dir dur
dür, tır, tır, tur, tur için yazılan klişe şekildir.
Bütün cümlenin okunuşu
“Kulübenin mevkii alçak, duvarları taştır.”
j y j â j
y Bu: işaret sıfatı.
Kelimenin sonunda “le” harfleri görülüyor. ^ bağlacının

elifi atılarak kelimenin sonuna bağlanmış. Geriye ‘ ‘4^ cihet “yön, sebep, ba
kım” kelimesi kalıyor. Dizinli Osmanlı Türkçesi sözlüğüne veya Arap harfli al
fabetik Osmanlı Türkçesi sözlüğüne bakıldığında bu kelimenin Arapça olduğu,
birden çok anlamı bulunduğu görülecektir.
<J Yukarıdaki ilk cümlede elif, ye ve çe harflerinin sıralandığı bir
179
okunması gerektiğini anlatıyor. Bu aç.klam a ışığında kelimeyi i+çe+ri hece|e
riyle okuyabiliriz.
B u iki kelim ede ortadaki y e harflerini -i şeklinde okuyabili-

riz. Sorun k ef harflerinin “k” mi “g ” mi okunacağıdır. Bunun çaresi iki şekilde
de okum aktır; “kef” harfi olarak okuyalım.
ki-ri-lir ki-ril-mez
Bu okum adan bir anlam çıkm adığına göre, k e f harflerini g e f harfi olarak oku
yalım .
gi-ri-lir gi-ril-m ez
Şimdi anlam çıkm ıştır.
Cüm lenin buraya kadarki kısmını hatırlayalım :
“Bu cihetle içeri girilir girilm ez”
Son harfe dikkat edelim ; nazal nun, dolayısıyla genitiv eki ola
bilir; yani -in şeklinde okunm ası gerekir. Bu harfi m etinden çıkardığımızda ge
riye kelim esi kalıyor. K elim e T ürkçe olsaydı, e lif harfini i şeklinde
okum ak için bir de ye harfinin gelm esi gerekirdi: (S t Bu kelim enin dil grubunu
teşhis edem ediysek, birçok şekilde okuyabiliriz. Y ani e lif harfini e, i, u , şeklinde
okuruz, nun harfini de aynı şekilde d eğerlendirebiliriz veya sükûnlu okuruz. Sü-
kûnlu okursak, ilk hece en, in, u n olur. E n e s a n , e n sa n , e n isa n , unisan, unesan,
in isa n , insa n , u n sa n . Bu kadar çeşitli okunuş tarzları arasında insan kelimesini
b ulabildiysek, m etni anlam lı şekilde okum aya devam edebiliriz. Okuyamıyor-
sak, y azım kılavuzuna veya sözlüğe bakm am ızda y arar vardır. Bu kelime Arap
ça k ö k en lid ir ve i f âl kalıbında türetilm iş bir isim dir.
O sm anlı T ürkçesinde bir kelim eyi doğru okum aktaki yöntem

lerden biri de sonundaki ekleri doğru tespit etm ektir. Sonda ism in -e,-a halini
g ö steren güzel he * , ondan önce nun ve sin h arfleri vardır. 41** bağım sız bir
kelim e olsay d ı, “sen e” şeklinde okurduk; anlam da verirdi; oysa bu harfler bir
k elim en in ekidir. G eriy e bir tek okunuş şekli kalıyor: -sine. Bu ek çıktığı zaman
k elim esi y alın h aliyle o rtaya çıkıyor. S özlüğe başvurulduğunda, bu söz
cü ğ ü n F arsça k ökenli o lduğu, “çih re” şeklinde o kunduğu, “y ü z” anlam ına gel
d iği an laşılır. Bu ithal k elim e anlam kaybına uğram am ış am a telaffuzu değişe
rek çeh re şek lin e d önm üştür.
Bu k elim en in tü m ü n ü n okunuşu: çehre + sine.
180
j S i J faj Kelimenin sonundaki kef h „ r ■
un, -ün şeklinde okunduğu anlaşıhyor. Bu h , f " '! h*“ ' ° lduğu’ -in- '
olduğu görülüyor. Bir kelime Arapça k ö k en / anl"’! a' SOn harfin ,e ^ ha,fl
Î f a bu sözcüğün Arapça dişil bir ^ ¡ 2 T T " f İle biti^ 9*
W * türetilm iştir. Kelimenin bütün olara“ Şu : r u Î b e ^ ka'"
¿ ¿ ü Sondaki h arf > » Türkçe bir ektir. Geriye kalan kelime dön
harften oluşur. Arapça uç koklu ful esası göz önünde bulundurulursa, bu keli
menin O nefes kelimesinden türediği düşünülebilir. Baştaki te * harfi kalıp
harfidir. O **1 harflerinin yerine J*â harflerini yerleştirelim. d**j kalıbını
bulacağız. Böyle bir kalıp vardır. Tefa’ul kalıbı. Buradan hareketle bu kelimeyi
“tenfes, tenefes, tinifis, tunufııs, tenfıs, tiinfus, tinefs” gibi türlü türlü şekillerde
okumak yerine ‘teneffüs şeklinde okumamız gerektiği ortaya çıkacaktır.
j j l j İ j '* Bu kelimede üç vav harfi görülüyor. Vav harfi Osmanlı

Türkçesinde o, ö, u, ü harflerini karşılar. Harflere dört ses değerini de verelim,
dokonor, dukunur. Ö ve ü ses değerlerini veremeyiz. Çünkü <J harfi sert sessiz
harftir. Bu durum da ilk vav harfini o, ikinci ve üçüncü vav harflerini u şeklinde
okumamız d ah a m akul bir yöntemdir. Kelimenin okunuşu: do-ku-nur.
Bütün cü m lenin okunuş şekli:
Bu cihetle içeri girilir girilmez insanın çehresine rutubetin serin teneffüsü do
kunur.
¿J d^JU > ‘ ^ UJ ^
Bu, İşaret sıfatı.
İki
181
Sondaki kel' na/al rıundur. Kelimenin asıl imlası
•eklindedir Ses uyumu dolayısıyla k a f harfi yum uşayarak gayn harfine
danU,müittlr. Birinci vav "o”, ikinci vav ‘V şeklinde okunm alıdır. Kelim enin
okunuşu: çocuğun.
j+kf+ii > ikisi. Fski Anadolu Türkçesine ait olan “dakı”

kelimesi yumuşayarak “dahi” olmuş u * * , telaffuzu değişirek “d ahi” şekline
dönüşmüştür. Son dönem Osmanlı Türkçesinde bu kelim e de kısalarak “de, da”
şeklinde yazılmaya başlanmıştır.
Farsça “yekdîger” (birbiri) kelim esine i+n+e ekleri gelm iştir,

(¿örülen iki k ef harfinden ilki Farsçada “ bir” anlam ına gelen “y e k ” kelim e
si, ikinci kısım “başka” anlamına gelen “dîger” sözcüğüdür. Bu kelim e Türkçe-
ye girdiğinde gel harfi yumuşam ış, uzun i sesi de kısalm ıştır. K elim enin okunu
şu: yekdiğerine (birbirine).
jl O; işaret sıfatı.
D erece; Arapça bir isimdir.
* a Sonda idi yardım cı fiilini o k uyabiliyoruz. G eride kalan

kısım Arapça türem iş kelimedir. Birinci ve üçüncü h arfler mim ve e lif
kelim enin bir kalıba göre (üretildiğini anlatm aktadır. Bu kalıp ın u fâ ’il kalıbıdır.
K ökü şebehe “benzem ek”ten geliyor. K elim eyi bu kalıba göre okursak,
m üşâbih (benzeyen) olacaktır. K elim enin bütünüyle okunuşu: m üşâbih idi >
m üşâbihti (benziyordu).
** Farsça bağlam a edatı. Sondaki güzel he harfi - i şeklinde oku

nur.
^ Farsça şart edatı: eger. T ürkçeye g irerken g e f harfi yum uşam ış
tır: eğer.
G enitiv halde T ürkçe kelim e: kız+ın.
T ürkçe kelim e, saç. -lar çoğul eki, y e harfi tam lam a eki.
saç + la r+ 1. B elirtili isim tam lam ası: kızın saçları.
JÜ rf M iktar zarfı. Bir + az.
T ürkçe edat: daha. A ynı kelim e A rap ça “d eh â” şeklinde de

okunabilir. M etnin akışına uym adığı için bu kelim ey i T ü rk çe okum ak gerekir.
182
B una göre kelimeyi''bırkac *Jar^ er' ünlüleri karşılamak üzere kullanılmış,
özön, üzün, üzün, üzün. " “""kündür. Ozon, ozun, uzon,
m enin doğru okunuşu “uzun " o lm ^ lıd Î SaÇİardan bahsedildiğine göre, bu keli-
, r , ' n'n sonunda Şart eki olan -sa, -se var. Bu ekten önceki
team üle uvulmu f ÖStÎ;rİy0r- ^ me> U Şeklinde de y a zılab iliri. Burada
relim: o l + ma + sa Ş^ ^ ka,an klSim’ flİ1 köküdür: ol- Parçaları birleşti-
ç 0 ğU, işaret + .^ Bunlar + x
¿1 J i J i Sondaki ¿ p den ekinden kelimenin -den halinde bulunduğunu

anlıyoruz. Kelime tek başına yazılsaydı J J İ J İ “birbiri” şeklinde yazılacaktı,
-den, -dan eki gelince ye harfi düşmüş, “n” kaynaştırma harfi bunun yerini al
mıştır.
^ J jl İlk kelime Arapça bir mastar ismidir, fa’l kalıbındadır: fark

(ayırt etm e). İkinci kelime Eski Anadolu Türkçesindeki imlasını sürdüren mas
tarlardan biridir. İtmek > etmek. İki kelimenin birlikte okunuşu: fark etmek.
Arapça bir kelime, dört harften oluşuyor, ikinci harfi elif. Elif
harfi çıkarılırsa, fiil köküne ulaşılıyor: kabele. Bu fiilin fâ’il kalıbına dö
nüşm üş şeklidir. Bu durumda kelimeyi kâbil (mümkün) şeklinde okumak gere
kir.
¿ ¿ j a A Jjl ilk üç harfte Türkçe fiil kökü görülüyor: J j t ol. Ardından gelen
“güzel he” , fiilin yeterlik kipinde çekildiğini gösteriyor: ol + a. Sıradaki mim
harfi, fiilin olum suz anlamda çekildiğini belirtiyor: ol + a + ma. Sıradaki ze har
fi, fiilin geniş zam anda bulunduğunun işaretidir: ol + a + ma + z. De ve ye harf
leri t f* bu fiilin hikâye kipinde bulunduğunu, üçüncü tekil şahsa delalet ettiğini
anlatıyor: ol + a + ma + z + dı > olamazdı (yeterlilik geniş zamanın hikayesi,
olum suz, üçüncü tekil şahıs).
lS ^ ü j 1 4 jJ İM -iljl ı > ^ J i^
^ r ¿ J ü t*
183
^ j* Türkçe edat. Cümlede iki kez tekrarlanıyor. Başka şekillerde
okunsa da hiçbir anlam vermez. Kelime “gerek” şeklinde okunmalı.
Bu kelimenin formül halinde açılımı: yaş (isim ) + 1ar (çoğul

eki) + ı (iyelik eki) + n (kaynaştırm a harfi) + nazal nun (genitiv eki): yaşlarının.
»J 4 a j J Bir (Türkçe) + derece (A rapça isim) + de (ism in hal eki): bir

derecede.
¿■Iİmiajİj l J|k kelime beş harften oluşuyor, birinci h a rf te ^

,dördüncü h a rf ye ıS. Yukarıdaki tabloya bakıldığında böyle bir m astar kalıbı
nın olduğu görülecektir. A rapça t e f îl kalıbı. Bu kalıba göre kelim e “tahm in”
şeklinde okunm alıdır. İkinci kelim enin açılım ı: ol (fiil kökü) + n (edilgenlik bil
diren n harfi) + m (h a fif m astar eki: -me, -m a) + sinden. Ol + (u)n + ma +
sından > olunm asından. İki kelim enin birlikte okunuşu: tahm in olunm asından.
Farsça aslı “çihre” olan çehre kelim esi + ler (çoğul eki + i (iye
lik eki) + n (kaynaştırm a harfi + genitiv eki: çehrelerinin.
Sondanki -ndan, -nden ekini görmezden gelirsek, sonu te

^ ile biten bir kelime göreceğiz. Yukarıdaki kalıplardan birine uymaktadır.
Mufa’ale-mufâ’alet kalıbı. Bu kalıba göre kelimenin okunuşu: “müşâbehet”
(benzerlik). Buna benzer bir kelime yukarıda geçmişti: müşâbih (benze
yen, benzer), mufâ’il kalıbında.
Bunlar (çoğul işaret zamiri) + genitiv eki: bunların.
Hem (Farsça bağlaç). “ Hum” şeklinde okunursa, Arapça “on

lar” anlamına gelen zamir olur. Cümlenin akışına bakıldığında bu kelime Farsça
bağlaç hem olarak okunmalıdır.
Farsça bir isim: berâder. Bu kelime Türkçeye geçerken ses de

ğişikliğine uğramıştır: birâder (erkek kardeş).
Farsça bir isim, üç parçadan oluşuyor. Hem (birlikte) + şîr (süt)

+ e (yapım eki) > birlikte süt içen. Kelime Türkçede anlam kaymasına uğraya
rak “kızkardeş” anlamını kazanmıştır.
Türkçe fiil kökü. Ol +duk (dik) + lar + ı > oldukları.
Türkçe sıfat, iki+z > ikiz.
184
J jÛJC.jj TUrkçe fıil k8ka
D oğm ak fiili, Eski Anadolu Tn ı + . (d,k) + ,ar + ' > doğduklar,
“toğm ak’ Şeklinde de yazılır * ês,ncê^ ’ imlasına uyularak < 3 ^ ^ °
j E ski A nadolu TttrkcMİnH.ı,- .

g ö r m e k te y iz . A n glam ak > anlam»!, , lm sıy la ^32,11111 fiillerden birini
onra gelen k efh arfı naza. „u„ r r BuT d ak * ^
man ekH + dı ihii- (kaynaştırma harfi) + r j (geniş

zaman eki) (hikaye, üçüncü tekil şahıs).
C üm len in bütün olarak okunuşu:
, t e ,Tnkd e n Ş b Z n n rh ' ereKede, tabmİ" <»— ‘an gerek çehrelerinin m ü *

a n la şılır d ı Ve hem ?ire olduklar, hem de ik iz doğdukları
> -* ■ ” j V M S J» j\ j j S j\
j S v- £ j “ j ^jc Aa AS
E lif harfinin üstünde hemze olsa bu kelimeyi “ev” şeklinde

okum ak da m üm kün olurdu. Bir sonraki kelimeye bakıldığında bu kelimenin
işaret sıfatı olduğu anlaşılır, o.
Gün. Bu kelime Arapça okunduğunda “kevn” yaratılış, oluş

anlam larını verir.
E lif harfinin üstünde hemze olduğu için bu harfi “e” şeklinde

okumak gerekir. Ev + 1er (çoğul eki) + i (iyelik eki) + n (kaynaştırma harfi) + i
(ismin - i h ali eki): evlerini.
¿ I 4SU Farsça bir kelime, kef harfi gef olarak okunmalı. Na-ge-han
(nâgehan): ansızın.
V M .3 Fransızca kelime: jan+dar+ma. hecesi “me” ve “ma" olarak
okunabilir.
y « tjjk A Arapça “müfreze” kelimesi: müfrezesi.
ü iU -a U B as (fiil kökü) + miş’li geçmiş zaman eki (-mış, -mış. -muş.
müş): b asm ış.

185
j SLmiP ilk kelime ayn harfiyle başladığı için bu kelimenin Arapça
olduğunu söyleyebiliriz: asker. İkinci kelime: elifleri a, ye harfini -ı, -i şeklinde
okuyalım: ka-ça-ğj-dır. ^ U lâ Ye harfi belrtisiz isim tam lam asının -ı,
-i sesini karşılıyor. Kaçak kelim esinin tek başına yazılışı.
ı_Sj Aj j J Eski A nadolu Türkçesindeki im lasına göre yazılan dim ek

fiilinin çekimli halini görüyoruz. K elim enin hecelenişi: di-ye-rek
(diyerek).
Lru* Türkçe isim. Koca+sı -nı y* * kocası, bu kelim eyi ismin

-i haline göre yazacağım ız zam an sin harfinden sonra gelen ye harfi düşer.
yerine u*-* yazılır.
-ıp, -ip, -up, -üp ulaç eki Osmanlı Türkçesinde daima V J

şeklinde yazılır. Al (fiil kökü) + ub (ulaç eki) > alıp.
Fiil kökü götür (ilk vav -ö, ikinci vav ses uyumuna göre -ü
şeklinde okunmalı) + -m iş’li geçmiş zaman eki (-mış, -miş, -mu, -müş) + 1er
(çoğul eki) + di (ekflil, hikâye): götürmüşlerdi.
^juuıjU a <ü
^ Ne (Türkçe soru kelimesi). Aynı kelime Farsça nuh, nüh (do

kuz), nih (nihâden fiilinin emri: koy, bırak) şeklinde de okunabilir. Metni anla
yarak okumak hatadan kurtarır.
Sondaki kelime J** olum suz anlam da sıfat ve isim türeten ektir
(-sız, -siz, -suz, -süz bu şekilde yazılır). Geriye dört harf kalıyor. Bunlardan biri
tı, diğeri ayn harfi Türkçede ve Farsçada bulunmayan harfler. Demek ki bu ke
lime Arapça kökenlidir. İkinci harfi elif olduğuna göre, bu kelime fâ’il kalıbına
uymaktadır: tâli’ (talih) Kelimenin bütün olarak okunuşu tâli’siz > talihsiz.
Cümlenin okunuşu:
Ne talihsiz başı vardı!
L5-İ* j^1j l v-SLûjj ojSLuoc. i < a J s İİ
a Jj j I
186
Arapça dişil kel'
“kapalı te”dir. ‘U U â ^ k ,r Sondak» “güzel he”nin aslı Arapçada
okunur. Türkçede de çok kullan.ulö, ^ 1 bu ^ » m e Arapçada fâtıma şeklinde
8 lÇln zaman *Ç*nde Fatma şeklini almıştır,
mıştır- maStar Eskl Anado' u Türkçesindeki şekliyle yazıl-
m astar e k i + nın gtnifiv ' ‘l>ei,’8en*ki + m i <""*■ ■"“ >h»f,f
£ £ £ £ £ “*•“ -*• « - * * « » -
Cümlenin okunuşu:
Fatm a askere çağırılmanın ne demek olduğunu pek acı tecrübeleriyle bilirdi.
jialik, J U a jU â . Al<u .
Baba M-f > baba+ sı u * ^ i > nın ^ . Sı’daki ye harfi düşer.

B abasının.
Özel isim: Yemen + -e, -a isim çekim eki: Yemen’e.
G it (fiil kökü) + -diği (-düğü) daima şeklinde yazılır: git +

diği > gittiği-
Hayâl: Fa’âl vezninde Arapça isim.
jla lÂ Hâtır: fâ’il kalıbında Arapça isim; hatır.
C üm len in okunuşu:
B abasının Y em en’e gittiği hayal meyal hatınndaydı.
¿ 4 A üb > 1* W *
^ Eski Anadolu Türkçesi döneminden ka.ma bu kelime eski

Eski
imlâsıyla yazılır: yeni
187
JSUg Bu kelime de Eski Anadolu Türkçesi döneminin yadigârı olan
kelimelerden biridir: yalnız.
Cümlenin okunuşu:
Yeni gelin geldiği bu koca köy içinde yalnız başınaydı.
<J'J J LS ¿)JL
Bütün kelimesi şeklinde de yazılır.
IS jl “O ” şahıs zam iri -e, -a halinde iken naza! nun olan k e f ve elif
harfiyle yazılır: ona.
Arapça fa ’al vezninde m astar: hased (kıskanm ak, kıskançlık).
A rapça fu ’ûlet vezninde m astar: husûm et (düşm anlık gütmek,

düşmanlık).
^ Bak (fiil kökü) + y o r (şim diki zam an eki) + -dı (-du, dü, -tı, -tu,
tü) hikaye eki: bakıyordu.
C üm lenin okunuşu:
Bütün köy ona haset ve husûm etle bakıyordu.
V j J oJ (JjÎLû j jS Ü j j 4 j5 Ü U
c jjljj ^ c -S u b j
't u u u S K im se kelim esi d aha eski m etin lerd e kim esne şeklinde
de yazılır. Sonu -e şeklinde okunan güzel he ile bittiği için, böyle kelim elere -i
hali (akkusativ) eki gelince ayrı y azılır, aray a k ay n aştırm a harfi olan ye getirilir:
yi. kim se+yi.
B eğen (fiil kökü) + m e ^ o lu m su zlu k eki (bu ek sadece mim

harfiyle de y azılır + m iş (-m iş ’li g eçm iş zam an eki): beğenm em em iş.
Bul (fiil k ökü) + e lif (ulaç ek i) bu ek güzel he ile de yazılır:

bula.
188
buradan gelir (kıra mensup, çö\. m ' ’ dl5')- Yabani ¿ i # kelimesi de
mensup, şehir dış, hayatına mensup)
M etnin çözümü:
Y aln ız, köyün bu kadar kızlarından w

köyünden bunu mu bulup getirmişti? 'mSeyi ğenmemi$ de bula bu'a yabanın
^ ^ ^ uSUU U jâ \
¿¿iç. j h
4 j * '. , . A; aPça ,Ç° 8ul kel™e. Aslı akribâ. Telaffuzu değişerek Tttrkçeye
girmiştir- akraba (yakınlar) 59 v *
Nâm Farsça sözcük (ad, isim): namına.
u^-*1 ^ Haşan, fa’al vezninde Arapça sıfat (güzel) Burada özel ad ola
rak kullanılıyor. Sondaki kef harfi iyelik ve tamlama eki: Haşan’ın.
uSJLa Dört harften oluşan ve ikinci harfi elif olan kelime fail kalıbına
uyuyor: m âlik (sahip).
AJIÂ Hâle, Farsça isim. ^ sı (-si, -su, -s ü ).
Haseb, Arapça fa’al vezninde Arapça sözcük, hasebiyle: sebe

biyle, dolayısıyla.
C üm lenin çözüm ü:
A kraba nam ına H aşan’ın malik olduğu halası bile aynı husûmet hasebiyle
dargın bulunuyordu.
^ ^ m * û * ^
âzî, Arapça fa’il kalıbında isim (geçmiş, geçen).

Aj Mâzî.
189
^ jtjL Eski Anadolu Türkçesi döneminin yadigârı olan kelime: togrı >
doğru.
ft.liS.iUjt j ü j cÜaC- atf: Arapça mastar: çevirme, döndürme, nazar: Arapça

mastar, bakış. Bu iki kelime arasında anlam bağı vardır, bakışı çevirmek, gözü
nü çevirmek anlamı çıkmalıdır. Bu anlam bağı iki Arapça kelime arasında Fars
ça tamlama ile ortaya çıkar: atf-ı nazar . etmek, edilmek yardımcı
fiili “nazar etmek” (bakmak) değil, a tf etmek (çevirm ek) tir. “nazarı atfetm ek”
yerine Farsça tamlama yolunda gidilmiş, birleşik fiilin isim kısmı, tam lam a ha
line getirilerek atf-ı nazar edilmek şekline dönüştürülm üştür.
Vjl Bu kelime “ola” şeklinde okunabildiği gibi Arapça “evvelâ”

şeklinde de okunabilir. Metnin gelişine bakıldığında, ilk kelimesi ile birlikte “ ilk
evvela” şeklinde okunmalıdır.
ftjUJI ^ Arapça alâ (üzeri, üstü) edatı harf-i tarifli el-âde ismi ile
tamlama yapmıştır. Alâ edatının sonunda ye harfi â şeklinde okunduğundan bir
harf-i tarife (artikele) bağlanacağı zam an düşürülür. Alâ el-âde yerine ale’l-âde
> alelâde şeklinde okunur.
jUa Arapça m e fû l kalıbında hastalıklı (illetli) kelim elerden biridir.

Dolu, dolmuş, doldurulm uş anlamı verir.
Batı dillerine ait kelimeler Osmanlı Türkçesinde yazılırken, ke

limenin o dildeki telaffuz şekli esas alınır. Mongolfiye.
\jk Hevâ> hava Arapça kökenli bir isimdir.
<S ^ J i Su’ûd kelimesinin sad ve ayn harflerine bakılarak

Arapça kökenli olduğu anlaşılabilir. Dört harften oluşan Arapça bir kelimede
üçüncü sırada vav harfi varsa, bu kelime bir kalıba göre türetilmiştir demektir.
Fu’ûl şeklindeki kalıba oturan bu kelime “su’ûd” (yükseliş) şeklinde okunmalı
dır. Osmanlı Türkçesinde Arapça isimlerin, mastarların yanına yardımcı etmek,
ettirmek, olmak, olunmak gibi yardımcı fiiller getirilerek yeni birleşik fiiller tü
retilmiştir. Buradaki birleşik fiil “su’ûd ettirilmek” (yükseltilmek, kaldırılmak”
fiilidir.
Cümlenin çözümü:
Maziye doğru atf-ı nazar edildiğinde ilk evvela alelâde saman dumanıyla
ıneınlû bir balon Mongolfiye biraderler tarafından havaya su’ûd ettirildi.
190
j o u j; û j s j a s > i U j ^ U j Jİ
o ü ,
^ J * ¿ i j - AİLcLj 4İU,! - ^ . Ü J^
ü J Zemân
Zematı > zaman:
> zaman: arapça isjm
aranca
J* Kadar: arapça zarf.
£ iJ Rub : arapça sayı ismi, dörtte bir, çeyrek.
“ ■* Asr: arapça isim: asır, yüzy.l, çağ,.
Karıb. fa ıl vezninde arapça sıfat: yakın.
Müddet: arapça isim,
u ijf c Zarf: arapça isim.
J J J J -4 Motor: fransızca isim.
Dîger > diğer. Farsça edat.
Âlât, Arapça âlet dişil kelimesinin çoğul şekli. Sondaki ât ^

sadece dişil kelimelerin çoğulunda kullanılır, aletler. iki şekilde okuna
bilir. hükm iyye, hikemiyye. hükmiyye şeklinde okunursa, cümlede bir hüküm
den bahsediliyor demektir. Oysa burada teknolojiden söz ediliyor. Hikmet (fel
sefe, fizik) kelimesinin sonuna nispet yası getirilirse er**-* hikemî olur.
Burada fiziksel aletlerden söz edildiği anlaşılıyor. Demek ki iki kelime arasında
bir anlam bağı yani tamlama var. Arapça tamlamalarda birinci kelime eril ise
ikinci kelim e de eril, birinci kelime dişil ise, ikinci kelime de dişil olur. Bu
durumda tam lam anın doğru okunuşu âlât-ı hikemiyye (fiziksel aletler)
olmalıdır.
¿Aj â j j Terakki (ilerle, gelişme) kelimesi Arapça olup, bu kelimenin
çoğulu ât ¿A eki ile yapılır. Terakkiyât: gelişmeler.
¿¿¿ut Aj Lmj sây e Farsçada gölge anlamına gelir.
¿A Kâbil, yukarıda geçmişti. Fa il kalıbında türemiştir, kabiliyetli,

mümkün anlam ına gelir. İkinci kelime sevk, fa I kalıbında bir lr_-
mek. götürm ek, yönlendirmek anlamına gelir. Bu tkt Arapça kelime arasındaki
191
anlam bağı ancak Farsça tamlama yapılırsa ortaya çıkacaktır, kâbil-i sevk
(sevketmesi mümkün, sevkedilebilir, yönlendirilebilir).
En: Eski Anadolu Türkçesi dönem inin yadigârlarındandır. Na-

zal nun yani k e f harfi ile yazılır. Aynı kelime “ek” şeklinde de okunabilir. An
cak burada anlam vermez.
Şiddet Arapça bir mastardır: sertlik.
Bu kelime Farsça kökenli olup, ait olduğu dilde “zam an” anla
mında kullanılır. Zamanın akıp geçm esi rüzgâra benzetildiği için Türkçede
“y el” kelimesinin anlamdaşı olarak ithal edilm iştir.
ÛÜJ İlk kelim e, Farsça vezîden (esm ek) fiilinin etken

ortacıdır. Vezîden > vez + ân = esen. O sm anlı Türkçesinde birleşik fiil türetm e
yöntem lerinden biri de Farsça etken ortaçlara etm ek, eylem ek, olm ak, olunm ak
gibi yardım cı fiiller getirm ekter. “E sm ek” fiilinin karşılığı olarak türetilen bu
fiilin mastarı “vezân olm ak”tır.
Sondaki te harfinden bu kelim enin dişil kelim e olduğunu anlı

yoruz. Kelim e A rapça fi’âlet kalıbından türetilm iştir. Siyâhat kelim esi Türkçeye
girdiğinde telaffuz değişikliğine uğram ıştır: seyahat.
M uvaffak kelim esi, A rapça m u fa ’al k alıbında türetilm iştir. Ba

şarılı anlam ına gelen bu kelim eye olunm ak fiili g etirilerek birleşik fiil elde
edilm iştir.
C üm lenin okunuşu:
O zam andan zam anım ıza kadar geçen bir ru b ’ asra karib m üddet zarfında ge
rek m otor ve gerekse diğer âlât-ı hikem iyede elde edilen terakkiyat sayesinde
bugünkü gün kâbil-i sevk balonlarla en şiddetli rü zgârların vezân olduğu hava
larda bile seyahat edilebilm eye m uvaffak olundu.
jk l j jjjjû jI öj L ijâ jijL u ü l
ö Jj! C jIİL jjja j ! 3 ^"^
jjJ
Üç ayrı dilin kelim elerin d en olu şan bir bağlaç. A rapça “ hal” +
türkçe “ bu” işaret sıfatı + F arsça “ k i” bağlacı.
192
. Arapça zaman zarf ,,
anlam ına gelen bir kelimedir E l i f h l '/ ^ a'm’ rail kl"'hmda “devam « w
aslında dâımen şeklinde okunur * asl'nda ,cnvi" vardır Kelime A r t
okunurken e lif yazılır am a ten v in ^ reti^ en ’^ o k ^ . '^ l e r i '' *>ir ^ l’'^TDrkçede
başka A rapça zarf daha vardır Bu 7* « okunmi* Aynı kökten türemiş bir
nıâdiyen (sürekli olarak). en” tenv»ni söylenir. 'U iU i* müte.
ıjf g. .
dördüncü harfi ye <5 Yukarıdak' yapiSma d,kkat ede,im- İlk harfi te

B„ kelim e k> “ » « f e W »
tevcîh bir mastardır, yö„elmek m 01* " »üretilmiştir. Bu durumda
mani, Türkçesinde Arapça a" lamlarma Os-
bir birleşik fiil oluşturur. Tevcih etmek “cev T ' j mCî lle blrle5erek- >e" ‘
anlam ına gelir. Aynı mastara edilmek o l u n m T h 'Jond“rmek-5'8nlendir"'«k”
“çevirilim ek, yönlendirilmek, döndürülmek" anla 1 .y f i ' ge" r'lerek
edilir. anlam"’da yem b,r b'rleşik fiil dde
“M î n " A" lar” Esk' Anadolu Türkçesinin yadigâr, olan bir işaret
za m irid ir. Buğun onun yerine “onlar” denilmektedir.
kel*roenin de fa’il kalıbında olduğu görülmektedir.
İlk kelime, Arapça şart kelimesinin kırık çoğul

şeklidir. K urallı olmayan kelimelir Arapçada ûn, în, ât gibi çoğul ekleri yerine,
belirli kalıplarda çoğaltılır. Bu kalıplardan biri de fevâ’il kalıbıdır. Fâide (yarar,
fayda) kelim esi de bu kalıpla çoğul haline getirilir: fevâid. İkinci kelime
fa’alân kalıbında bir mastardır. ü^J^3 tayarân “uçmak” anlamına gelir. Burada
birinci kelim e ile ikinci kelime arasında bir anlam bağı vardır. Uçmanın koşulla
rı, uçuş şartları. Dolayısıyla bu iki Arapça kelime Farsça tamlama şeklindedir,
yani birinci kelim enin sonuna tamlama kesresi gelecektir, telaffuzda bu kesre
“i” sesiyle karşılanacaktır, şerâit-i tayerân.
u ilîlü Bu kelimede üç farklı unsur göze çarpıyor. Birinci parça Arap-

çadaki “ b i” edatı. İkinci parça, kelimenin başındaki “el” <J' harf-i tarifi (artıke-
li). Ü çüncü parça, kelimenin aslı: zât. Zât kelimesinin ilk harfi şemsî harfler
dendir. Bu durum da kelimeyi el-zât diye değil, ez-zât diye okumak gerekir. Baş
ta bulunan “bi” edatı, ez-zât ile birlikte okunurken, “ez” artıkelmdekı e sesi
düşecek, b iez-zât yerine bizzât şeklinde okunacaktır.
< .1 ,. » Jjl G ünümüz Türkçesinde hafif mastar (yazmak-yazma) daha çok

kullanılırken. O sm anlı Türkçesinde tam mastar kullanılır ve o haliyle çekime gı-
193
rer. Bugün böyle yazılmış kelimelerin çevrimyazısını yaparken ve okurken, gü
nümüz imlasına uyulmakta, “edebilmeği" yerine “edebilmeyi denilmektedir.
jjjl Ârizû > arzu, Farsça bir kelimedir. Uzun elifle başlayan bazı
Farsça kelimeler Osmanlı Türkçesinde yazılırken elifin üzerindeki med (uzat
ma) işareti dikkate alınmaz. Doğrusu j j j şeklinde yazm aktır. A ruz vezniyle
yazılmış divan şiirimizde bu kelimeyi Farsça aslına göre okum am ız gerekir.
Çünkü â-ri-zû üç parçalı (uzun-kısa-uzun) hece, arzu iki (uzun-uzun) hecedir.
Cümlenin okunuşu:
Halbuki insanlar daima nazarlarını kuşlara tevcih ediyor ve onların tabii ola
rak haiz oldukları şerâit-i tayerânı bizzat elde edebilm eyi arzu ediyorlardı.
£< xL uu j} 0jl-iia J A ^ )J 4 -u o Jİ \ * v
^ •V O sm anlı Türkçesinde rakam lar tersine, bir başka deyişle

bugünkü Türk alfabesi düzeninde soldan sağa y azdığım ız gibi yazılır, soldan
sağa doğru okunur. Buradaki rakam 7091 değil, 1907’dir. Eski rakam larda altı
rakam birbiriyle karıştırılır. Tekrar hatırlatılm ası am acıyla aşağıda bu rakamları
verelim.
V 7 A 8
< 2 1 6
• 0 0 5
Bu kelim e üçlü değil, dörtlü kökten türem iş “ hendese” fiilinin

ism-i failidir (ctkeıı ortacı). D oğru okunuşu “ m ühendis” .
»j M » Bu kelim enin sonundaki “ he” harfi, kelim enin A rapça dişil ke
lime olduğunu gösteriyor. F a'âl / F a 'â le k alıbında türem iş bir kelim edir. Tayyâ-
re (uçucu, uçan, uçak).
<>+1131 » j j f ü İlk iki k elim e arasında bir hem ze göze çarpıyor.

Bu hem ze bize iki kelim e arasında anlam bağı bulunduğunu, bir Farsça tam la
m anın söz konusu olduğunu gösteriyor. Birinci kelim e “sâh a” A rapça “alan”
dem ektir. İkinci kelim e “zu h û r”, “ fu ’ûl” k alıbında bir m astardır; “ortaya çıkm a”
anlam ına gelir. Farsça tam lam ayı sondan başa doğru çev ireceğim ize göre bu
194
tamlamanın anlamı “ortaya .
tamlama deyimfıile dönüştürüldü ' &örünme alanr dem,L, c
görünmek, kendini gösternıek * ür Sâha-i .uhûra atl,mak
Cüm lenin çözümü:
1907 senesi ise birçok mühendis ve ı»v . .

dU »»relerin sâha-i zuhura atıldığı görül-
Günümüz Türkçesinde çokluk ani,

len isim ler tekil halde yazıhrken bir d ö n ™ /" ' * ? * " ke,imesinden sonra ge
leyi sadeleştirirken bu kuralı dikkate ço|ul halde yollıyordu Bu elim-
-1907 yılında birçok mühendisin yetistifii h ^ ^ Um,e duSüklüğünü düzelterek
şeklinde uygun bir cümle kurmak gerekir Uı;ağm ,mal ed>'digi görüldü"
4 ^ * 1 c i S j . > 3 ,1 J * j * ^
j j i j j * ^ sA û. ju sl J ü b jü j aj
' d^-i f ek'ni at,lglmı?da «eriye kalan kelime Arapça

özellikler taş,yor. Çünkü ıçınde ayn harf, var. Arapça beş harften oluşan bir ke
limenin tik harfi mim f , dördüncü harf, vav j ise bu kelime mefûl
kalıbına uyuyor demektir. Kök harflerin ayn, lam ve mim den ffc oluştuğu
görülüyor. Demek ki bu “ilm" bilmek mastarından geliyor ve edilgen ortaçtır
Kelime “m a'lûm " (bilinen) şeklinde okunmaladır.
Biri Arapça mastar sefer, diğeri Farsça borden <j*jf

(götürmek) fiilinin geniş zaman kökü J* ber (götürme, götürenden oluşan
birleşik bir kelimedir. Birleşik kelimeye Türkçe -lik ^ mastarı eklenmiştir,
seferberlik.
JUSI Bir kelimenin birinci ve dördüncü harfi elif ise. ifâl kalıbına
uyuyor demektir. “Ekmele” (tamamladı, olgunlaştırdı) fiilinin mastarıdır: ikmâl.
Ayrıca Türkçe yardmcı fiil alarak yeni bir birleşik fiil oluşturmuştur, ikmâl et
mek: tamamlamak, olgunlaştırmak, kemale erdirmek.
i ui l Sj * Birinci kelimeye dikkat edelim. Sonu “ât" &

ekiyle bitiyor. Bu kelimenin Arapça dişil bir kelimenin çoğul şeklini olduğunu
anlayabiliriz. Hereket > harekât hareketler. İkinci kelime yine
Arapça bir mastardır. Sevk = yönlendirmek. Üçüncü kelimenin başında “el d
harf-i tarifi (artikeli) görülüyor. Sonraki kelime ceyş O * * tor u) nıspe
195
y a ’sı” almış Ceyşî ceyşî: ordu ile ile ilgili. C eyş kelim esinin ilk harfi
olan cim, kameri h arf olduğu için artikeli ile birlikte bu kelim eyi el-ceyşî
diye okuruz. Sevk ve ceyş kelimeleri arasındaki anlam bağına dayanı
larak Arapça tamlama yapılmıştır: sevk el-ceyşî. A rapça tam lam alarda ilk keli
menin son harfi “u” diye okunur. Bu durum da tam lam a sevk el-ceyşî değil,
sevku’l-ceyşî şeklinde okunm alıdır (ordu sevketm e, strateji). Birinci kelime
olan harekât ile sevku’l-ceyşî kelimesi arasında anlam bağı vardır; bu bağ Fars
ça tamlama yapılarak kurulmuştur: harekât-ı sevkülceyşî (ordu sevketm e hare
ketleri). Harekât kelimesi dişil bir kelime olduğu için üçüncü kelim e de erile
eril, dişile dişil kuralına uyularak dişil hale dönüştürülm üştür: harekât-ı
sevkülceyşiyye.
¿ j)^ l i k j Sondaki ât ^ ekinden kelim enin A rapça dişil çoğul kelime

olduğu anlaşılıyor. G eriye kalan kelim e tahşîd V.w > , te f î l kalıbına
uymaktadır. Bu durum da tahşîdât “biriktirm eler, y ığ m alar” anlam ına gelir.
Sondaki nun ve ye harflerinden ^ bu kelim enin ismin -i

halinde çekildiğini görüyoruz. G eriye kalan kelim e tabloda verdiğim iz
kalıplardan fi’âl kalıbına uym aktadır. D olayısıyla kelim e “hitâm ”
(sonlandırm a) şeklinde okunm alıdır.
te lla l« A rapça bir kelim enin birinci harfi m im , ikinci harfi te, dördüncü
harfi e lif ise, bir kalıba göre türetilm iştir dem ektir. M ü tefâ’il kalıbı ile
bu kelim e uyum halindedir. K alıp harfleri ç ı k ı l d ı ğ ı n d a , kök harflerin
akabe olduğu görülür. K elim e m üteâkib (izleyen) şeklinde okunm alıdır.
“İleri” kelim esi Eski A nadolu T ürkçesindeki im lasıyla

yazılm ıştır: ilerıi. ile rü le n m e k > ilerlenm ek.
D oğru kelim esi de Eski A nadolu T ürkçesi im lasıyla karşım ıza

çıkm ıştır. Togrı > doğru.
M alum dur ki ordu seferberliği ikm al ed er etm ez harekât-ı sevkülceyşiyeye

başlar ve tahşidatın hitam ını m üteakip d ü şm an a do ğ ru ilerlenir.
i tjyJİ (jla û İ c i o öjuIuu» c İ L a jS b < ilj! <üjui ( j j a . j j j j

4 ^jV c İL îu jİ j £ jb jjj
196
i
'¿ S â î Z T Z : * * *** * * *v# -
s» *<.\\ ' ^~*i“<aJ ~ ‘-^ J *ûj\ AİaJC. AJu J^La»
^ X :' 0^ ü ^ ^ £
^ ** & .
V j İ U jU 3 ^ . ¿ . j b
,s , « . t s : x r , " î ; s r r - r - ” * » » — ~
len bu! . elerin anlamlarını bilmemiz ve metin okumasında ilerlerken an

layarak g |,m e " llz Şarttır Eskilerin siyak sibak dediği metnin akışım daima göz
önünde bulundurm ak da bir diğer şarttır.
Ji Bir buçuk sene
j j â A-Ujl evveline kadar (ilk kelime olana, ölene şeklinde

okunabilir)
^ ö-lu*j*a hükûmet-i müstebide (dikta hükümeti) + nin (İki

Arapça kelim eden oluşan birinci Farsça tamlama).
j5LuıC- J U İ Î ancak asker almak (ancak kelimesi şeklinde

elifsiz de yazılır)
J^ -û a u j y ü j ij vergi (Eski Anadolu Türkçesinde bulunan

virmek fiilinden türetildiği için virgi ı / j i j şeklinde yazılmıştır) tarh ve tahsil
etmek (v erg i koym ak ve toplamak)
j İm J fjtf lâzım (fail kalıbında) geldikçe tahattur (tefaul

kalıbında) ettiği
¿ A yi J Anadolu'yu (eski imlası: Anatolı) görmeyenle-
rin
,J j f i a jiji büyük şehirlere (şehr Farsça kökenli bir keli
medir) m ah sû s (m e f ûl kalıbında kelime)

her (Farsça edat) türlü şeklinde imlası da
197
jU # lP velvele (Arapça mastar) den bîzâr (Farsça sıfat)
oldukça
* jjjj j \ j j Jîaa. j JJi birer + m avtm (m e fil kalıbında

yer ismi: yurt tutma yeri, vatan), sükûn (A rapça mastar: sakinlik, sessizlik), hu
zur (Arapça mastar) Burada aslında iki tam lam a vardır. B irincisi m avtın-ı sükûn
(sakinlik yurdu), İkincisi mavtın-ı huzur (huzur yurdu). K elim e tekrarından ka
çınılmak için iki tam lam adan İkincisindeki m avtm kelim esi atılarak vav bağla
cıyla tek tam lam a yapılm ıştır: mavtın-ı sükûn ve huzûr (sakinlik ve huzur yu r
du) + olmak üzere
u S j »jul AJajP MJj j ÜSI mi sâkin (fâil kalıbında isim ve sıfat) lerine + gıbta
(A rapça mastar: imrenme) ederek
tasavvur (te fa ’ul k alıbında m astar) eyledikleri (O sm anlı

Türkçesinde “eylem ek” fiili “etm ek” anlam ında sıklıkla k ullanılm ıştır)
û V jl { S J m e c âm i’ (m e fâ ’il kalıbında m ecm a’

“toplanm a y eri” kelim esinin çoğul şekli) fakr (A rapça “yoksulluk”
anlam ına gelen m astar) + ve + sefalet (fa ’âlet k alıbında A rapça mastar:
sefillik) Y ukarıdaki görüldüğü gibi burada m e c âm i’ k elim esi fakr ve sefalet
kelim eleriyle tam lam aya sokulm uştur. B öyle d u ru m lard a arada bulunan vav
harfi “ve” şeklinde okunabildiği gibi, “ u, ü” şeklinde de o k unabilir. M ecâm i’-i
fakr ü sefâletten (yoksulluğun, sefilliğin top lan d ığ ı y erlerd en ) + biri olan
y « i > . USLİJS J J bu köyün (kûy: F arsça kelim e; T ü rk çey e köy şeklinde

girm iştir) m ev k i’i (bu cüm ledeki tek T ü rk çe tam lam a)
jj 4 jj b jr şâjr (f â ’il k alıb ın d a A rap ça isim ) i, bir

m usavvir (m u fa ’il k alıbında A rapça isim : ressam ) i
J -1J h y a ln ız b ir şiir (k elim en in aslı A rapça ş i’r)

y azm ak
O ja -jl i- i j j Ij j L U bir tab lo (c ü m led ek i tek F ransızca isim )

yapıp geçm ek için (E ski A nadolu T ü rk çesi im lasın a u y ularak içün şeklinde y a
zılm ıştır)
öJ j I m em nun (A rap ça m e f ûl k a lıb ın d a sıfat) edebilir.
198
p ir buçu k sene evveline kadar hükûmet-i müstebidenin ancak asker almak,
ergi tarh ve tahsil etmek lazım geldikçe tahattur ettiği, Anadolu'yu görmeyen
lerin büyü k şehirlere mahsus her türlü dağdağadan, velveleden bizar oldukça bi-
Cr m avtın_l s^ un ve buzur °lmak üzere sakinlerine gıpta ederek tasavvur eyle-
^ k le r i m ecâm i’-i fakr ü sefaletten biri olan bu köyün mevki’i bir şairi, bir
u savvin y alnız bir şiir yazmak, bir tablo yapıp geçmek için memnun edebilir.
Bazen böyle cümleler anlaşılamavarat

tap yayıncıları, geniş okur kitlelerine hitap edebilme 'fadelerle dolu olur Kl‘
leştirilm esinı ister. Böyle çapraşık ifa d e li •• . ,çm esenn d,lm,n sade-
bir dilden çeviri yapmaktan çok daha z n r A ^ u ^ sadeleştiri,mesi’ yabancı
bölünm esi, cüm lenin söz dizini ^ CÜm,elere
başvurulur. M etne ne kadar müdahale e d i U r ^ S ^ S d ^ S
Bir b u çu k yıl öncesine kadar dikta rejiminin sadece askere almak, vergi koy
mak, verg i toplam ak gerektiği Zamanlarda hatırladığı, Anadolu’yu görmeyenle
rin büyü k şehirlere özgü her türlü gösterişten, hayhuydan bunaldıkça, sakinleri
ne im renerek baktığı, kafa dinleme ve huzur yurdu olarak gördüğü yoksulluk ve
sefillik yuvalarından biri olan bu köyün mevkii bir şairi, bir ressamı ancak bir
şiir y azın cay a, bir resim yapıncaya kadar mutlu eder ve oradan geçer gider.
J o -l> j£ J * öJ A jli. j\jy ü \
j ı J J -1 ‘ ‘ JJJJi ‘ J£ ‘ J i 1* ¿ ¿ J k jû
j JJS J J İ Ü JİJİJ Jj Jais . »j I İ mO
o v Lâkin: Arapça bağlaç. Lam’dan sonra elif yazılmaz.
u Aa j VI Arapça tamlama. Hasb el-îcâb > hasbelîcab:
gerektiğinde.
» A rapça “mahall” kelimesi, ismin -e veya -i halinde çekildiğinde
ikinci “ le” o rtay a çıkar: mahalle, mahalli.
Aj U Farsça isim: hâne (ev).
jjiU l Farsça birleşik bağlaç: yâ + hod > yahut.
w *Qr ‘Henezzüh” (tefa’ul kalıbında) + Farsça yer

»l&A j j j A rapça bır m ^ J ^ h ^ y ^ , ,
bildiren k elim e türetm e eki g
199
l i - a J J j j İki Arapça isim vav bağlacı ile birbirine bağlanm ış. Birinci ke
limenin sonu sessiz harfle bittiği için vav harfi -u, -U şeklinde okunur. Z evk ve
safâ > zevk ü safa.
Jaîâ Fakat, Arapça bağlaç.
Arapça isim.
uA J j Ü j î - iJIa Ü ç A rapça kelim e görüyoruz. Birinci kelim e fa ’il kalı

bında: câlib (çeken), ikinci kelim e nazar (bakış, bakm a), üçüncü kelim e dikkat.
İkinci ve üçüncü kelim eler arasında anlam bağı vardır: nazar-ı dikkat (dikkat
bakışı). Bu tam lam a ile ilk kelim e arasında da anlam bağı vardır: câlib-i nazar-ı
dikkat (dikkat bakışını çeken). Üç A rapça kelim e ile Farsça zincirlem e tam lam a
yapıldığında anlam çıkm aktadır.
Cüm lenin çözüm ü:
Lâkin hasbelîcap insan bir m ahalde yani bir hanede, bir köyde yahut
tenezzühgâh gibi yerlerde bulunabilir, gezer, y ü rür, eğlenir, zevk ü safâda bulu
nur fakat burada bir cihet v ard ır ki calib-i nazar-ı dikkattir.
ûJ <-5Ü jI î ^ ûJ A jja Îü A\* y lb A ju lu iJ^ o j j
J j J Ç J jJİİlj AL! <A\JİO 4-1^1 J J L _ £ j Aj 4-ûJJİ L_îIjuüj£I (j£ u İ JJ
jJuuÖAİjl (Jjual J A iL lS o Ç.4JİJA
M ü’essese: Sondaki he harfinden kelimenin Arapça dişil kelime

olduğunu anlıyoruz. Bu eki atarsak, geriye m ü’esses kelimesi kalır. M ufa’al ka
lıbına uyan bir kelimedir; “tesis edilmiş, kurulm uş” anlam ında edilgen ortaçtır.
Yukarıda bir başka örnekte geçtiği gibi, üç parçadan oluşan bir

kelimedir. Başta, Arapça -b i edatı, ortada “el” harf-i tarifi (artikeli), sonda ke
limenin aslı “cüm le” görülmektedir: bi + el + cümle. Cüm le kelim esinin ilk har
fi olan “c” kamerî harf olduğu için -el-cümle olarak okunmalıdır. Baştaki edat
bu kelimeye eklenince bi+ el-cümle, “el” <Jt artikelinin elifi görmezden gelinir
ve bi’l-cümle (tümüyle) şeklinde okunur.
u ujU uİu ilk kelimenin sonu ât ^ A rapça dişil çoğul eki ile
bitiyor. Bu eki çıkardığımızda geriye kelim esi kalır. Başta bulunan “te”
harfi bu kelimenin bir kalıba uygun olarak türetildiğini gösterir. Nitekim
“tefa’ul” kalıbı bu kelimeye uymaktadır. Teşebbüs (girişim ); teşebbüsât:
girişim ler. İkinci kelime: beşer (insanlık) + î (nisbet yası, -lik, lık) + dişil eki.
200
kelime: beşer (insanlık) + î (nish. t %ıa 1M
daki anlam bağ, Farsça tamlama y a İ * *kİ k<:Ume
beşerıyye: ınsanlıgm girişimleri. y pılarak gösterilmelidir. Teşebbüsât-.
i İlk kelime sekil i a

ke|im e nihâî (son) Bu iki kelime arasında da arl Ç\ 0rÎjİnal M İ ' Şekl ) ikinci
şekil)- “şekil” olarak telaffuz ettiğimiz kelime t i * Vard'r; 5eW' İ " İhâi (son
JT “ 1 <*■*•• >*“ STSÎSÎÎS

eliftir D eriy e U t a ^ *7 “
t x „ . (kazanmak) mastarını oluşturuyor
be harflerinin yerine J a harflerini slrasıy)a koyarsak ^
kalıbına ulaşırız. Bu kalıbın okunuşu “ifti'âl” şeklindedir. Metinde geçen kelime
de “ıktısab olmalıdır. Bu Arapça mastar Türkçe yardımcı fiil alarak yeni bir
birleşik fiil oluşturm uştur. ıktısâb etmek: kazanmak.
İlk kelime “tefa’ul” vezninde terâküb (birikim) kelime

sidir. İkin ci k elim e mutefâil kalıbında türemiş “mütevâlî” (peşpeşe gelen, sü
rekli) sö zcü ğ ü n d en oluşuyor. İki kelime arasında bir anlam yakınlığı olduğu ve
iki kelim en in tam lam aya girdiği tahmin edilebilir: terâküb-i mütevâliye: peşpeşe
gelen birik im .
Bi (Arapça edat) + el + tedriç. Tedriç kelimesindeki

“te” harfi şem sî h a rf olduğu için el-tedrîc değil, et-tedrîc şeklinde okunmalıdır.
Baştaki bi edatı dolayısıyla elif harfi düşeceğinden kelimenin okunuşu
“bittedrîc” (aşam alı olarak, zamanla, yavaş yavaş) şekline bürünecektir.
>• Burada bir tamlama olduğu görülüyor. İlk kelime

Arapça “ m e rte b e ” (m e f ale kalıbında), ikinci kelime tekâmül (tefa'ul kalıbında)
olup F a rsç a tam lam a oluşturulmuştur. İki kelime arasına izafet hemzesi
(tam lam a h em zesi) koyulmasının sebebi, mertebe kelimesindeki son harfin, yanı
güzel h e ’n in - e şeklinde ünlü olarak okunmasıdır: mertebe-ı tekamül
(evrim leşm e d erecesi, olgunlaşma derecesi).
U İ j i A y a t, Vâsıl kelimesi “fâ’il” kalıbındadır. “Ulaşan" anlamına

g e İe n b u sıfat! o lm ak fiiliyle birlikte yeni bir birleşik fiil oluşturmuştur: vasıl
olmak= u laşm ak .
Cümlenin okunuşu:
201
Bu müessesemiz bilcümle teşebbüsât-ı beşeriyyede olduğu gibi ilk hamlede
bir şekl i nihâî iktisap etmeyerek terâküb-i m ütevâhye ile b.ttedrıc bugünkü
mertebe-i tekâmülüne vasıl olmuştur.
» ji j l L ü . jJ Î j ' û * -"“ J b > -S o jt

j J İ a £ 5 U * J *_5wajjt JŞ J
F a ’l vezninde A rapça isim: garb (batı).
Bi + el + cüm le > bilcüm le (bütün)
jİJ Dâr el-fıinûn > dârülfıinûn.
A rapça m u f il k alıbında kelim e: m um kin > m üm kün.
F a ’îl k alıbında A rapça sıfat: kadîm (eski).
LuU4 M e f al k alıbında y er adı: m e n şe ’ (d o ğ u ş yeri).
Cj j j u 3 Sûret (şekil, biçim ). jj bu sûretle: böylece,

böylelikle.
tM * H akîkî: gerçek.
4-iaİP u u l j a İlk kelim e “ m e rte b e ” dişil ism inin m e fa ’il kalıbındaki

çoğul şekli: m erâtib (m erteb eler, dereceler), ilm +î: bilim sel. İki kelim e arasında
anlam bağı b u lu nduğundan Farsça tam la m a y ap ılm ış. Bu arad a ilk kelim e dişil
olduğu için İlm î kelim esi de d işil hale g etirilm iş: ilm iyye. Farsça tam lam a:
m erâtib-i ilm iyye (bilim sel d ereceler).
u ıb A rap ça t e f îl k a lıb ın a uy d u ğ u n d an bu kelim e

“te ’sîs” (k u rm ak , o lu ştu rm ak ) şek lin d e o k u n m alıd ır. B ir m a star olan bu kelim e
“e tm e k ” y ard ım cı fiiliy le b irleşik fiil h alin e d ö n ü ştü rü lm ü ştü r. T e ’sîs etm ek:
kurm ak.
u£U Uj K e lim en in so n u n d ak i ât ^ d işil ç o ğ u l ekini çıkaralım .

G eriy e k elim esi kalır. T e ve e lif h arfle rin in sırası d ik k ate a lın dığında bu
kelim en in J C ’U j te fâ ’ul k alıb ın a u y d u ğ u g ö rü lm ek te d ir. T e ’âm ül + ât >
te â m ü lât (u y g u la m a la r, a lışılm ış hale gelen işler).
202
C üm lenin çevirisi:
Garbın bilcüm le darülfünu

a ra m a k ve bu suretle hakiki « „ S * ? . , mttmkB" olduğu kadar kaa
»eratıb-ı İlmiyeyi tesis kadlm m«"?eler
Cümlenin sadeleştirilmiş şekli- ,eamülanandır.
B atının tüm üniversitelerind
u il£ • t r
M J W 3 T. j -£
U - i
< !* > .
ÂİJİ UÛ 6 U j 6 •*-
ha_u^ j
* * * * *
JJJ|
• *-
Jaiâ
Arapça bağlaç: fakat.
'ü l i
Fatih S ultan M ehm et) ^ ^ rapça *s‘m- Fatih (açan. Burada maksat
M ef ale kabılında Arapça yer ismi: medrese (ders yeri,

okul).
Mufa’ıl kalıbında Arapça kelime: müverrih (tarihçi).
Fâil kalıbında Arapça kelime: kâtib. Burada Katip Çe

lebi.
m * Soldan sağa doğru okunmalı: 1649.
p Amm iki Arapça kelime ile Farsça tamlama yapılmış: sene-i

milâdî. İlk kelim e A rapça dişil bir kelime olduğu için ikinci kelimenin de dişil
yapılması gerekirdi. Bu kurala uyulmadığı görülüyor. Doğru şekli
sene-i m îlâ d iy e = m iladî yıl.
(jA İjt c İ J L ^ u ilk kelime Arapça mufâ’il kalıbına uymaktadır: müsadif

(rastlayan). “ O lm ak ” yardımcı fiiliyle yeni bir birleşik fiil oluşturulmuş. Müsa
dif olm ak: rastlam ak.
ûAluıjjjaJ* f4 1 y ı İki Arapça kelime ile Farsça tamlama yapılmış (sene-i

hicri), a n ca k ilk kelim e dişil olduğu için burada da ikinci kelimenin aynı cinsten
olmas. k u ra lın a uyulmamıştır. Doğrusu A * * * * * • sene-i hicriye = h.cn ytl.
203
J İ |TJ veclı (yflz. sebeb) + ile > veçhile: -ılığı gibi, sebebiyle.
« J j l Jİ±)L İlk kelime Farsça Pfiy + - ,|J > d*?ten > dâr
isim ve filinden türemi? birleşik sıfattır. Buna Türkçe olm ak fiili gelirilirek yeni
bir birleşik fiil elde edilmiştir, pâyidâr olmak: ayakta kalm ak, kalıcı olm ak.
C & y* Fıı’let vezninde Arapça isim: s ü r'a t
J - J jl jlfjJ İlk kelime dûçâr > düçar Farsça “uğramak,

maruz kalmak" anlamında bir isimdir; I ürkçede daima “olmak, etmek” gibi
yardımcı fiillerle kullanılır. Burada “dtlçar olmak” fiilinin arasına Arapça bir
mastar girmiştir. Bu mastar infi’âl veznindeki inhitat (çöküş, çökme)
kelimesidir. Birleşik fiilin ilk kelimesi ile inhitat kelimesi Farsça tamlama
yapıldığında anlam çıkarılabilir: dilçâr-ı inhitat olmak (çöküşe uğramak, çöküşle
karşı karşıya kalmak). İnhitat kelimesi düçar olmak fiiliyle tamlamasız olarak
da kullanılabilirdi. Bu durumda inhitat kelimesinin “inhitata düçar olmak”
şeklinde tamlamadan çıkarılarak ismin -e haline getirilmesi gerekirdi.
^ 4 _ l lL U-Û5L» ( J Jlilluil ^ jjlj jlia L u d o J lİu j AJum ) A YV
1 L-ÂİJl) ( j j Ojâ J Aİjİ (JjüûjJ 4uuUxtilj

jA a İu u jI ja o jL a ıjd - c ^ A jU j
Rakamlar soldan sağa okunmalıdır. 8 ile 7 rakamları

birbirine benzediğinden dikkatli olmak gerekir. Bu sayı 1728 değil, 1827 dir.
(jliaLuj Fu'lân vezninde Arapça isiın.
İlk kelime m e fû l kabılına uymaktadır: Mahnıud. İkinci

kelime Arapça sıra sayı sıfatıdır: sânî (ikinci). Cümlede Osmanlı hükümdarı
İkinci M ahmut'tan bahsedilmektedir. Bu durumda iki kelime arasında Farsça
tamlama söz konusudur: Malımud-i sânî (İkinci Mahmut). Arapçadaki sıra sayı
sıfatları: birinci için evvel (mahmûd-i evvel), ikinci için sânî, üçüncü için sâlis
(Selîıtı-i sâlis = Üçüncü Selim), dördüncü için râbi' (M urâd-ı râbi’ = Dördüncü
Murat), beşinci için hâmis (murâd-ı hâmis = Beşinci Murat), altıncı için sâdis
(Muhmed-i sâdis = Altıncı Mehmet) şeklinde kullanılmıştır.
V*iC * İlk kelime Arapça m e f al kalıbında yer ismidir. Mekteb

(okul), ikinci kelime tıbb + nispet î'si+ dişil eki e) tıbbiye kelimesi ile Farsça
tam lam aya girmiştir. Mekteb-i tıbbiye (Tıp okulu, tıp fakültesi).
204
<0(1 J u ıjS | lk ke|ime
(„irişim de bulunma, n iy etlen m en J ? ! ! , lefa ul ka,lbma uymaktadır: tevessül
çe fiillerle bırleşerek yeni birleşik fiiller oluşm rur'^’ e’mek’ e>'emck gibi TUrk'
^ . _ Fa' a' VeZninde AraP?a isim: eser (ir, yap,t).

J L * ö j â R ,
kuvve (kuvvet, potansiyel), ikindkeUme f i T i r ! " ' Sf Z konusudur l,k kelime
[irmek = uygulam ak, gerçekleştirmek ( ’ ey'em)' KuVVede" fiik
,rofcsör) MUft '' kal'b"’da Arapça lsim: müderris (ders veren,
l |k kelime Arapça mufâ'ale kalıbında bir mastard.r

mürâca at (başvurm ak, geri dönmek).
1827 senesinde Sultan Mahmud-i Sâni İstanbul Mekteb-i Tıbbiyesini tesise

tevessül ey lem iş ve bu eseri kuvveden fiile getirebilmek için Viyanalı müderris
lere m üracaat etmiştir.
\. AjljâJU JA (JJ 4İj\ < S 1}\ jL* j j \ AÜj\
Arapça dişil isim: d e fa (kez, kere).
Eskiden Türkiye kelimesinin son ünlüsü
A lmanya der gibi -a ile söylenir, yazılırdı.
Mevtâ (ölü) Arapça isim.
T e f îl kalıbında Arapça mastar: tedkîk (tetkik, incele
me).
oluşturulur.
205
İşte o zaman ilk defa olarak Türkiye’de mevtaların tetkikine müsaade edildi.
^ ü ll j b 4_lJıC. ^-LuuaıJâ J J ö ^ IjjjH a ıl JaAâ
Âluü 1 A1 A c -İjL ^ û ti? -» ' (İj

j u j ...L ûaLuojj^L lo
p Ajjum ja İki A rapça kelim e ile Farsça tam lam a y apılm ış; ilk ke
lime dişil olduğu için, ikinci kelim enin de dişil olm asına d ik k at edilm iştir: mü-
essese-i ilmiye (bilim kurumu).
) Y ^ *1 B irbiriyle karıştırılan 2 ile 6 rakam ları bu sayıda

görülm ektedir. Doğru sıra 1296 olm alıdır.
>A l A Bu sayı 1868 olarak o k u n m alı, V, A ? Y rakam larına

dikkat edilm elidir.
A jja A fA lu ı Y ukarıdaki cü m led e eril-eril, d işil-d işil kuralına uyul

madığı halde burada uyulm uş, ilk kelim e dişil o ld u ğ u için ikinci kelim e de dişil
yapılm ıştır: sene-i hicriye (hicri yıl).
B urada söz kon u su kural bo zu lm u ş, ilk kelim e dişil

olduğu halde ikinci kelim e eril şek liy le y azılm ıştır, sene-i m ilâdiye
olacak y erd e p A lu t şek lin d e y azılm ıştır.
Fakat İsta n b u l’da hakiki bir m ü essese-i ilm iy e O sm an lı D arülfünunu namı

olarak ancak 1296 sene-i h icriy esin e m ü s a d if 1868 sen e-i m ilâd isin d e tesis edil
di.
aL I a J jJ C jlu A İ J p l^ . i L-5^5ÜJ)ui\u>i1 U j J
E kleri so n d an başa d o ğ ru ay ıralım : Son h a rf olan kef,

nazal nun, g en itiv eki, ondan önceki -lik, m a star eki, o n u n önünde bulunan
-siz J** sıfat y ap an o lu m su zlu k eki. G e riy e kelim esi kalıyor.
S onundaki te harfin d en dişil o ld u ğ u a n la şıla n bu k elim e A rap ça n ıu fâ ’ale
k alıb ın a u y m ak tad ır: m ü n âseb et. E k leri b irleştire re k k elim ey i çıkaralım :
m ü n âseb et + siz + lik + in > m ü n a se b e tsizliğ in .
206
j P
uSl
biri o ld u g . için n a z a l n u n n e y İ ^ 010 T° rk* si" " yadigâr, kelimelerden
t V * ^ ' jjLik İlk k

duran), ikinci kelime ehem m iyvtf ' “'« ¡ '" iş , hâiz (sahiD h„l„„
bag, olduğundan Farsça .aml” !
h lp, önem taşıyan, önemli).
S d Î ^ ^ k' ,ime « an am
P"malıdır: haız-ı ehemmiyyet (öneme Z
giW y ü z le r e Arapça k d i ^ r b u l u ^ u " “ '1, ^ 11 * * “ " « â ic’dir. Bunun
Farsça k an alıy la Osmanlı Türkçesine »0™ , , ! ? ' - ' " harf’ne dönü$'M lm üş,
çoğul şeklidir. V gormıS"r- Neta’.c, netice kelimesinin kınk
iSmA Aİjl ¥|l,

(doğurm a). Türkçe yardımcı Fiil alarak3^ 3 k ^ ÎÎ *iallb,na “ymaktadır: tevlid
ievlid etm ek / eyiem ek = doğu™ ak * b'r'eŞİk fiİ1 me*da"a gelmiŞ«ir:
Fakat bu münasebetsizliğin tesiri en haiz-i ehemmiyet netâyici tevlîd eyledi.
»■> jûUsl j i a . ı J j â AİOJİ AjISU J a ii
(İJ Aj ^ “W O'ijjüll j b <Ü J e A İ g ü l

(»&A. »JJİ JJÔJ ^ âüja-» CAalu
Arapça “hikâye” mastarına Farsça nuvişten

(yazm ak) m astarının geniş zaman kökü nüvîs (yazma, yazan) eklenerek
yeni bir b irleşik kelime oluşkurulmuştur: hikâyenüvîs (hikaye yazarı, hikayeci).
•1«!*^ Fa’al vezninde Arapça isim: saded (amaç).
j Fu’ûl vezninde Arapça mastar: rücû’ (dönmek, geri

dönmek).
O jitti j U Arapça isim tamlaması: dâr (ev, yurt) + e,-fun^ 1

(bilim ler) > dâr el-funûn. “f” harfi kamerî harf olduğundan ‘‘e r artlke,'" '" " 1>
harfi te la ffu z edilir, ilk kelimenin sonu “u” şeklinde okunur, daru -
darülfünun (b ilim ler yurdu, üniversite).
207
AİIÜ-* cj U u İ İlk kelime A rapça dişil şu ’be kelim esinin kurallı
çoğul şeklidir: şu ’ebât (şubeler). İkinci kelim e m u fte il kalıbında türetilm iş
m uhtelif kelim esidir. İk i Arapça kelim eden Farsça tam lam a y apılırken dişil-dişi]
kuralına uyulmuş, m uhtelif kelim esi de m uhtelife haline getirilm iştir: şuebât-ı
muhtelife (çeşitli şubeler).
İlk kelim e A rapça te f î l kalıbında bir m astardır: tasvîr

(sıfatlandırm ak, resim lem ek). “Etm ek” yardım cı fiili ile yeni bir birleşik fiil
oluşturulm uştur: tasvîr etm ek (resm etm ek, anlatm ak, betim lem ek).
Cümlenin çözüm ü:
Fakat hikâyenüvis olm ak istem ediğim kadar co ğ rafyadan da b ahsetm ek iste

mediğim den, sadedim ize rücû ile D arülfünundan başlayarak şuebât-ı
m uhtelifeyi tasvir edeceğim .
¿ jj J y m S İ Ay f ı I ( J j L a İ jI
jû jj J jl A ^ \ j\J ¿ )jjS
Bedr: A rapça, dolunay.
IÜ 4 * - LU** M eh, Farsça m âh (a y ) k elim esin in k ısa y azılış şekli.

Likâ A rapça yüz, çehre an lam ın a gelir. B ir F arsça, b ir A rap ça kelim eden
oluşan birleşik kelim e: ay yü zlü , yü zü ay gibi p arlak olan sevgili.
B edr olm uş idi ay gece doğdu ansızın / G ö ren dedi ki v a r ise ol m ehlikâ budur
(N ecâti B ey) [Ay g eceleyin an sızın d o lu n ay o lm u ştu . G ö re n le r “ B ir dolunay
varsa işte bu d u r” dedi.)
j\j d u â lc - jA ö û ia u l j j J
û J ^ j j a?
A rap ça fa ’l v ezn in d e m a star ism i: d ö n m e, devir.
A rap ça fa ’al v e zn in d e m astar: kem âl (o lgunlaşm a).
208
nunda) h '* veznin<*e türemiş dişil kelime: âkıbet (so-
Ü _ FU 13,1 VeZmnde Arapça m«>ar: noksân (eksilmek)
üstünlük sıfatı: enver (en parlak) t k i V ı '"*1 k '" " * e f kallblnda ,üretilmiş
dan bedr-i enver (parlak dolunay) şekl indTt2 2
ArapÇa mas,ar ismi; remz (sembol, üstü kapalı söz).

D evr içinde her kemâlün akıbet noksanı var
B edr-i en v er rem z ile dir bunu devr-i hâleden (Zâti)
[D evir içinde her kemalin bir eksikliği vardır.
Parlak dolunay bunu halenin devrine bakarak rumuz ile söyler.]
(Jj-ala. jL a S jjS
(JaI£ J* ûLa
JU £ Kemâl Arapça mastar, hâsıl Arapça fail kalıbında türe

tilmiş sıfat: elde eden. Yardımcı fiil alarak yeni birleşik fiil oluşturmuş: hasıl
etmek (e ld e etm ek). Kemâl hasıl etmek: olgunlaşmak.
dLa Farsça bir isim, bir sıfattan oluşan tamlama: mâh-ı nev
(yeni ay, hilal).
j İj İki Arapça kelimeden oluşan Farsça tamlama: bedr-ı

kâmil (o lg u n laşm ış ay, dolunay).
Gün g ü n d e n edüp kemâl hâsıl
Ol m â h -1 nev old. bedr-i kâmil (Fuzûlî, Leylâ ve Mecnûn)
[G ünden g ü n e olgunlaştı ve o yeni ay sonunda dolunay oldu.]
209
(S ^ j ' û ' ^
U â j ^ J a İjİ ^ > r ’ <^l
j t | .jî Farsça bir sıfat, bir isimden oluşan birleşik kelim e: nev
+ behâr (< behâr-ı nev] ilk bahar.
j |j jlx B ehişt (cennet) Farsça bir isim dir. C âvidân, ebedi an
lamına gelen Farsça sıfattır. Bu iki kelim e arasında anlam bağı olduğuna göre
tamlama yapılm alıdır: behişt-i câvidân = ebedî cennet.
u o p (j) İki kelim eden oluşan ünlem edatı.
Oj * * * A slında iki kelim eden oluşan T ürkçe soru kelim esi. N e

+ içün > için.
j ( j* İlki Farsça, İkincisi A rapça, eş anlam lı iki isim.

Birbirine bağlanırken mey ve sahbâ değil m ey ü sahbâ şeklinde okunm alıdır.
N evbahâr ile behişt-i câvidân oldu cihân
Ey aceb neyçün halâl olm az m ey ü sah b â bugün (N ecati B ey)
[İlkbahar ile birlikte d ü nya ebedi c en n e t oldu. Şaştığım şu ki şarap bugün n i

çin helal olm az?]
( j - u j ûL o j-lL a I j î ( j l ^ . öLui
m ' j s ' b J ^ J J İ ur? J* ?
• ji C M * Şâh k elim esi Farsça b ir isim dir. C ih â n ârâ Farsça birle

şik kelim e olup bir isim , bir fiilden tü rem iştir. C ih ân (d ü n y a ) + ârâsten (süsle
m ek) > ârâ (bu fiilin g en iş zam an kökü: s ü sle y e n ) = d ü n y ay ı süsleyen. Bu birle
şik sıfat ile şâh kelim esi a rasın d a an lam bağı o ld u ğ u n d a n tam lam a y apılm alıdır,
şâh-ı cih ân ârâ= d ü n y ay ı sü sley en pad işah .
İJAJ ü ^ j M âlı (ay ) k elim esi F a rsça b ir isim dir. Z em în p îrâ Farsça
b ir isim ve b ir fiilden tü rem iştir. Z e m în (y er, y e ry ü z ü ) + p îrâsten (süslem ek)
m astarının g en iş zam an kökü pîrâ (sü sley e n ) = z e m în p îrâ = y ery ü zü n ü süsleyen.
210
t j Jİ(Jİ ? '* İ Behrâm eski i
tanınan bir hükümdarın adıd.r k- '"¡hinde cesareti .
kazandıran bî öneki i|e pervâ , 'perva ke|imeye Farsçada 4'y’a
birleşik sıfattır. İki kelime ara ' sare,) kelimesinin birleşme*' ı” ai>lamı
-a sm d a Farsça tamlama » K £ £ ,,$ •k* kelime
bıperva= korkusuz Behram.
> Par > Pür (dolu, çok) J i t a i l e ^ ' !*İmdİr Pürkerem kelimesi Farsça por
gelmesiyle oluşmuş birleşik k elim edirpürker^töm erthk'’Z T ™
Şâh-ı eihânârâ m.dır, mâh-ı zemînpîrâ mıdır
Behrâm-, bîpervâ mıdır yâ âftâb-, pürkerem (Nefî)
s r s r 2s aon“ - — «— ■— -
L S jy ti\ C jjjS j
Arapça tavr kelimesinin çoğul şekli.
Fi’l kelimesinin çoğul şekli.
Hayr, Arapça mastardır. Umur, emr kelimesinin çoğul

şeklidir. Başında harfi bulunduğuna göre Arapça tamlama kurallarına göre bu
tamlamayı hayrülumûr olarak okumak gerekir.
.iAİj Zâhid, fail kalıbında Arapça belimedir. Sâlûs, riyakâr

lık, hile anlamına gelir. Nihâd, Farsça nihâden (koymak, yerleştirmek fiilinin
köküdür. Birleşik kelimenin anlamı riyakâr yapılıdır. İki kelime Farsça tamla
maya girmiştir: zâhid-i sâlûsnihâd = iki yüzlü sofu.
Etvâr u fıâlinde gözet hayrülumûru
Ne zâhid-i sâlûsnihâd ol ne kalender (Son Asır Türk Şairleri)
[Tavırlarında, davranışlarında hayırlı işler yapmaya bak.
211
Ne ikiyüzlü zâhid ol ne kalender.]
oJ İû û â . 4 İ L x JJJ 13 fJiA j 4 ^
ûJ lîLû t> <_£j l S l j l ı_ £ jl£ lo â
j —x* M usırr, A rapça m u f i l kalıb ın d a bir kelim edir; ısrar

eden, üsteleyen anlam ına gelir.
<l*ij Sâbit, fail k alıbında A rap ça b ir k elim ed ir, sebat eden,

direnen, yerinde duran anlam ına gelir.
H alk fa ’I k alıbında A rap ça m astardır.
C ân Farsça b ir isim dir.
jt£ !4 â A rapça fidâ > fedâ ve F arsça - k â r son ek iy le o lu ştu ru lm u ş bir

leşik kelim edir. Sıfat ve isim olarak k ullanılır.
jlİJ İ E zkâr, A rap ça z ik r (a n m a ) k e lim e sin in k ırık çoğul şek

lidir.
D â ’im fa ’il k a lıb ın d a b ir zam an zarfıd ır, sıfat olarak da

kullanılır.
K alb ve m ille t A ra p ç a k e lim e le rd ir. İk i A rap ça kelim e

arasında Farsça ta m la m a y a p ılm ıştır: k alb -i m ille t = m ille tin kalbi.
M usırrım , sâbitim tâ can v e rin c e h a lk a h iz m e tte
Fedâkârın k alır ezk ârı d âim k alb -i m ille tte (N a m ık K e m al)
[H alk a h iz m e t için ısrar ed iy o ru m , c an ım ı v e re n e k a d a r k a ra rım d a sabitim .

F e d a k âr o la n la r d a im a m ille tin k a lb in d e a n ılır.]
j L û j b ö J ö j C -SIâ. 4 (jju) b j j j l (jjuoa. ÛİULA
ISLu. ^Lului Û«İJİ JC. JJ-û
212
¿omm Mesned Arapça m efa kalıbında dayanma yeri, oturma
yeri anlamına gelen bir kelimedir. Hüsn fu’l vezninde Arapça mastardır. İki
Arapça kelime ile Farsça tamlama yapılmıştır: mesned-i hüsn - güzellik tahtı.
0J Hâk Farsça toprak demektir. Reh Farsça râh kelimesinin

elifsiz yazılan kısa şeklidir, İki kelime arasında anlam bağı var. Hâk-i râh =
yol toprağı, sevgilinin geçtiği yolda ayağını bastığı toprak.
Farsça bir isim, bir fiilden türemiş kelimedir. Pây ayak

anlamtna gelir. Mâlîden (sürmek, çiğnemek) mastarının geniş zaman kökü
“mal” aynı zamanda ortaç anlamı verir. Bu durumda pâymâl, ayak altında ezi
len, çiğnenen anlamına gelir.
JJ* Mûr, Farsça karınca demektir. Genellikle aşığın yerini

tutar ve Süleyman Peygamber meselesine gönderme yapılır.
CM Hâlin kelimesi aslında “halini” olmalıydı. Vezin gere

ğince -i hal eki atılmıştır.
¿jUaLu Süleyman Peygamber. Edebiyatta hayvanların dilinden

anlaması, hayvanlara hükmetmesi, Sebe hükümdarı Belkıs ile aşkı, olağanüstü
gücü dolayısıyla bir mazmun olarak kullanılır. Karınca ile Süleyman birlikte
kullanılınca, karınca aşık, Süleyman maşuk yani sevgili olur.
Mesned-i hüsn üzre sen, ben hâk-i rehde pây imâl
Mûr hâlin nice arz ide Süleymânum sana? (Avni)
[Sen güzelliğin tahtında oturuyorsun, ben senin geçtiğin yolun toprağında se
nin tarafından çiğneniyorum. Benim Süleyman kadar güçlü sevdiğim! Şu ka
rınca kadar aşığın sana durumunu nasıl anlatsın?]
jk d jl öjjUjüdlfL ¿ p o - a < 1V
j L İ j l fj6 j S y â J İ S <LİJ ¡J j d lâ S
213
J * ljl ( J İ ^ J Î K ad eh A ra p ç a b ir isim dir. N û ş, F a rs ç a n û şîd cn içm ek
m a starın ın g e n iş zam an kö k ü d ü r, k a d eh n û ş O k a d eh k a ld ıra n , içki içen anla-
mına gelir.
j j Z j C xİl Farsça goften m astarının geçm iş zam an kökü goft i|e

geniş zaman kökü gûy, vav bağlacı ile birlikte kullanılm ıştır. Anlam olara k
goften (söylem ek, dem ek) m astarıyla aynı anlam dadır.
Lâleler salın-ı gülistanda kadehnûş oldular
Güft ü gûy-ı bülbüle güller kamu gûş oldular (H ayâlî)
[Laleler gül bahçesinin sahanlığında kadehleri başlarına dikti. Bütün güller

bülbülün sözlerine kulak kabarttı.]
OsmanlI Türkçesini öğrenmeye başlayanlar için hazırlanan bu kitapta Osmanlı
Türkçesinde kullanılan Arap alfabesi, harflerin birleştirilmesi, heceler, okuma
yöntemleri üzerinde durulmuş, Farsçanın ve Arapçanın Osmanlı Türkçesindeki varlığı
özüyle anlatılmış, metin uygulamalarıyla konuların daha iyi kavranmasına çalışılmıştır.
Ayrıca Eski Anadolu Türkçesine ait örnek kelimelerle zenginleştirilen kitap, kolay
anlaşılır anlatımı ve iyi seçilmiş örnekleriyle Osmanlı Türkçesini yeni öğrenmeye
başlayanlar için eksiksiz bir temel kaynak niteliğindedir.

Mehmet Kanar - Osmanlı Türkçesine Giriş

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mehmet Kanar - Osmanlı Türkçesine Giriş

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KANAR

Prof. Dr. Mehmet Kanar

Prof. Dr. Mehmet KANAR

Tüm hakları © Say Yayınları

Editör: Levent Çeviker

Baskı: Kurtiş Matbaası

1. Baskı: Say Yayınları, 2012

Genel Dağıtım: Say Dağıtım Ltd. Şti.

ALFABE HARFLERİ...............................................- ...................................................11

ALFABE HARFLERİNİN İMLASI İLE İLGİLİ H U SU SL A R .......................... 14

ÜÇ VE DAHA ÇOK HARFLİ SÖ ZC Ü K L ER ......................................................... 39

TÜRKÇE İSİM LERİN Y A ZILIŞI............................................................................... 52

İsim den isim yapm a eki..........................................................................................63

İsim den sıfat yapm a ek i..........................................................................................64

İsim den fiil yapm a ekleri........................................................................................64

Fiilden fiil yapma ek le ri.......................................................................................

Edilgen fiil ek i..................................................................................................... 66

Şahıs zamirlerinden gelen bildirme ek leri......................................................... 67

İyelik eklerinden gelen çekim e k le ri..................................................................

-di’li geçmiş zaman ekleri.............................................................................. 68

-miş’li geçmiş zaman ekleri...........................................................................69

Geniş zaman ekleri..........................................................................................70

Şimdiki zaman ekleri....................................................................................... 71

Gelecek zaman ekleri...................................................................................... 73

Etken ortaç eki................................................................................................. 80

Edilgen ortaç e k i.............................................................................................81

Bağlama eki (Vasıf fiil eki)........................................................................... 81

Zarf fiil ekleri.................................................................................................. 81

Hal bildiren ekler.............................................................................................83

OSMANLI TÜRKÇESÎNDE FARSÇANIN V A RLIĞ I..........................................96

İSİMLERİN Ç E K İM İ........................................................................................... 104

OSM ANLI TÜRKÇESÎNDE ARAPÇANIN V A RLIĞ I.................................... 164

METİN U Y G U LA M A LA RI.................................................................................... 178

Osmanlı Türkçesinde Eski Anadolu Türkçesinin izleri bulunduğu gibi, Fars­

Osmanlı Türkçesini öğrenmeye başlayanlar için hazırlanan bu kitapta Os-

Bu kitapta merhum hocam Prof. Dr. Faruk Kadri Timurtaş’ın O sm anlı

Sunulan çalışmanın yararlı olmasını dilerim.

Prof. Dr. M ehmet KANAR

26 O cak 2011, Bakırköy

§ Osmanh Türkçesinin alfabesi Arap harfleridir. Bu sebeple sağdan sola doğ­

Bunun yanı sıra Osmanh alfabesinde nazal nunlar bazen “k e f’ ( ^ ) harfiyle

*(elif), J (dal), ^ (zal), J (re), J (ze), J (je), J (vav)

§ Elif harfi kendisinden sonra gelen harfle birleşmez.

Kendisinden önce gelen harfle birleşebilir.

Farsça: J*» eger

Elif harfi Türkçede sözcük başında o, ö, u, ü ünlüsü yazılırken “vav” ( J )

A j' od öküz ü j j j ' uzun fjjj' üzüm

§ Hemze ( * ) Arap alfabesine mensuptur. Soluk borusu kısılarak çıkarılan bir

Sözcük ortasında kelimenin yapısına ve harekesine göre yazılışı değişir.

J - Ü te’emmül neş’e menşe’

Hemze sözcük sonundaysa ve soldan birleşmeyen bir harfin ardından geliyor­

fl^yyıi eşyâ’ m â’ fenâ’

Hemze, ortada “u” şeklinde okunacaksa, vav harfinin üstünde yazılır,

Ancak, aynı sözcüğün hemze kullanılmadan yazıldığı da vardır,

§ be ( V ) harfi tek başına, başta, ortada ve sonda farklı yazılır. Başta

W** sabâ nebî

leb (dudak) <-**■**' esb (at)

LftJ rabbî (jp âbî (mavi)

âb (su) 4^ (dub) (ayı) V J 6, arab

peder çeper kip

Kendisinden önce soldan birleşmeyen bir harf geldiğinde:

UiL¿3 sap top arpa

cP tel kitab paket

sevr (boğa) jjo L ı mensûr yâfes

Osmanlı Türkçesinde Eski Anadolu Türkçesinin izleri bulunduğu gibi, Fars

§ Osmanh Türkçesinin alfabesi Arap harfleridir. Bu sebeple sağdan sola doğ

Hemze sözcük sonundaysa ve soldan birleşmeyen bir harfin ardından geliyor

leb (dudak) <-■' esb (at)

jW- m i’yâr sa’y m i’ber

§ “f ’ ( c i ) harfi her iki taraftan birleşen harflerdendir. Başta ve ortada yazı

faiz CİLyâj â fırsat 04 feyz

“k a f’ harfi iki taraftan birleşen harflerdendir. Başta ve ortada yazılırken sağ