ORHUN YAZITLARI

Orhun Yaztlar Gktrk (Kktrk) imparatorluunun nl hkmdar Bilge Kaan

dneminden kalan yazl talardr. Bu talar, hem madd hem de manevi
bakmdan Trk dili, kltr ve tarihinin en deerli antlardr. "Trk"
kelimesi, Trk milletinin ad olarak ilk defa bu beng talarda
gemektedir. Bunlar, Trk edebiyatnn ilk aheseri, Trk hitabet
sanatnn muhteem rnei, Trk yaz dilinin ilk belgeleridir. phesiz
daha nceki dnemlerden kalma Trke metinler ve kitabeler de vardr.
Orhun Yaztlar (Orkun Beng Talar, Orkun Kitabeleri, Orkun Abideleri eklinde de
adlandrlr) bilinen ilk Trke yazlardr. Gktrkler'in dil ve edebiyatlar
konusunda Trke bilgi veren tek kaynak, Moolistan'da, Orkun Irma yaknnda
Koo Tsaydam blgesinde bulunan bu yaztlardr.
Yaztlarn ok nemlidir. ki tatan oluan Tonyukuk 716, Kl Tigin (Kltigin)
732, Bilge Kaan 735 ylnda dikilmitir. Kl Tigin yazt, Bilge Kaan'n azndan
yazlmtr. Kltigin, Bilge Kaan'n kardei, buyruku ihtiyar Tonyukuk ise veziridir.
Antlarn olduu yerde yalnzca dikilitalar deil, yzlerce heykel, balbal, ehir
harabeleri, ta yollar, Su kanallar, ko ve kaplumbaa heykelleri, sunak talar
bulunmutur.
Orkun Yaztlar bir eit siyasi hatrat, tarih ve beyanname nitelii tamaktadr.
Orkun Yaztlarnda ve Orkun-Yenisey blgelerindeki eitli alara ait dier yazl
belgelerde ilek bir nesir dili gze arpar. Bu durum, Trkler arasnda, Gk
Trkler'den nce de bir okuma-yazma durumu olduunu gsterir. Orkun yaztlar
hitbet slubu ile yazlmtr. Bilge Kaan'n yeeni Yoll Tigin'in yazd Kl Tigin
ve Bilge Kaan yaztlarnda, Bilge Kaan, atalarnn nasl devlet kurduklarn, tahta
getii srada devletin ne durumda olduunu, kendisinin ne gibi nemli
faaliyetlerde bulunduunu, bir dereceye kadar milletine hesap verir gibi, zaman
zaman gururlu bir anlatmla ortaya koymutur. Kl Tigin ve Bilge Kaan
Yaztlarnn nemli bir ksm ayndr. (Kl Tigin Yazt gney yz Bilge Kaan Yazt
kuzey yz, Kl Tigin Yazt dou yz Bilge Kaan Yazt dou yz)... Kl Tigin
Yaztnn dier blmlerinde yine Bilge Kaan, Kl Tigin'in baarl hizmetlerinden
sz etmektedir. Kl Tigin ve Bilge Kaan Yaztlarnda ad gemeyen Bilge
Tonyukuk, kendi yaztnda Bilge Kaan'n askeri baarlarnda byk rol
oynadn, ynetimde de yapc faaliyetlerde bulunduunu anlatmaktadr...

Kl Tigin Yazt - Gney yz

1.tengri teg tengride bolm trk bilge kagan bu dke olurtum sabmn tketi
eidgil ulayu iniygnm oglanm biriki uguum bodunum biriye adapt begler
yrya tarkat buyruk begler [1]
2. tokuz oguz begleri bodun bu sabmin edgti eid katgd tila ilger kn
togskka biriger kn ortsaru kurgaru kn batska yrgaru tn ortusaru
anta ireki bodun kop ma krr ana bodun

3. kop itdim ol amt ag yok trk kagan tken y olursar ilte bu yok ilger
antu yazka tegi sledim taluyka kiig tegmedim biriger tokuz ersinke tegi
sledim tptke kiig tegmedim kurgaru yin g[2]
4. kee temir kapgka tegi sledim yrgaru yir bayrku yirie tegi sledim buna
yirke tegi yortdm tken yda yig idi yok ermi il tutsk yir tken y ermi bu
yirde olurup tabga bodun birle
5. tzltm altun km igiti kutay busuz ana birr tabga bodun sab sig
agsi yimak ermi sig sabn yemak agn arp rak bodunug ana yagutir ermi
yagru kontukda kisre ag bilig anta yr ermi
Trkiye Trkesiyle
1. (Ben) Tanr gibi, Tanrdan olmu Trk Bilge Kaan (m). Bu devirde tahta getim.
Szlerimi tamamyla iitin. nce, siz erkek kardelerim, oullarm, birleik boyum,
btn soyum, sadaki adapt beyleri, soldaki Tarkanlar ve onlara bal beyler,
Tatar...
2. Dokuz Ouz beyleri ve btn halk, bu szlerimi iyice iitin (ve) adamakll
dinleyin: leride gn dousuna, gneyde gn ortasna, batda gn batsna,
kuzeyde gece ortasna kadar, bu (snrlar) iindeki halklar hep bana baldr.
Bunca halk
3. hep dzene soktum. Onlar imdi (hi de) kt (durumda) deiller. Trk kaan
tken dalarnda oturursa (ordan buralar ynetirse) memlekette sknt olmaz.
Douda antung ovasna kadar ordu sevk ettim, denize ulamama az kald,
gneyde Dokuz Ersin'e kadar ordu sevk ettim, Tibet'e ulamama az kald. Batda
nci (Sr Derya) rman
4. geerek Demir Kap'ya kadar ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayrku topraklarna
kadar ordu sevk ettim. Bunca diyara kadar (ordularm) yrttm. (Anladm ki)
tken dalarndan daha iyi bir yer asla yokmu. l tutacak yer tken dalar
imi. Bu yerde yerleip in halk ile
5. anlatm. (inliler) altn, gm, ipei ve ipekli kumalar glk
karmakszn ylece veriyorlar. in halknn sz tatl, ipek kuma yumuak
imi.Tatl szlerle ve yumuak ipekli kumalarla aldatp uzaktaki halklar bylece
(kendilerine) yaklatrrlar imi. (Bu halklar) yaklap yerletikten sonra o zaman
fesatlklarn o zaman dnrler imi.

http://orhunyazitlari.appspot.com/
http://www.diyadinnet.com/YararliBilgiler-310&Bilgi=orhun-abideleri-yaz
%C4%B1tlar%C4%B1
http://gokturkanitlari.appspot.com/bilgekagan.html