Univerzitet u Tuzli

Filozofski fakultet
Odsjek: Historija

MARTOLOSI

Student: Nerman Kovaevi

Mentor: mr.sc. Alen Salihovi ass.

Tuzla, 2014.

MARTOLOSI

Martolozi (turska rije

od grkog:

/ armatolos =

naoruan )

ili Martolosi, Armatoli su bili posebna vrsta vojske u Osmanskom Carstvu sastavljena u prvo
vrijeme od lokalnog kranskog stanovnitva, koja je egzistirala od 15. do 18. vijeka.
Martolozi su u zamjenu za slubu, imali neto povoljniji status od ostalog stanovnitva.
Njihove jedinice su se u prvo vrijeme koristile za osiguranje granica novoosvojenih teritorija,
ali i za upade na neprijateljski teritorij i vrenje pljakakih akcija (plake, palea, odvoenje
zarobljenih u roblje) da bi se tako podrila mo protivnike strane. Od sredine 16. vijeka sve
se vie koriste kao policija po unutranjosti Osmanskog Carstva na odravanju unutranjeg
reda i mira. Kad je Osmansko Carstvo ulo u krizu, tokom 17.. i 18. vijeka - martolozi su bili
ve toliko nepouzdani da ih je sultan Ahmed III fermanom iz 1721. ukinuo. Ipak su neke
njihove jedinice nastavile egzistirati sve do 19. vijeka u pojedinim dijelovima Balkana.
Martoloze su Osmanlije preuzeli od Bizanta u vrijeme dok su mu osvajali teritorije,
tokom 14..

i 15.

vijeka. Turska rije

martolos najverovatnije

vue

porijeklo

od grke armatolos () koju su oni usvojili od Venecijanaca za vrijemeLatinskog

Carstva. Ona vue porijeklo od latinske arma = oruje, pa je oznaavala naoruana
ovjeka. Armatoli su bili neto poput lokalne policije, sa korijenima iz bizantijskih vremena, i
prijelaza na feudalizam. lanovi tih jedinica su kao naknadu za svoj posao, dobijali manji
zemljini posjed. Kad su Osmanlije osvojile Grku u 15. vijeku, oni su nastavili suradnju sa
njima, dopustivi im da nastave svoj policijski posao.
Osmanski izvori s kraja 15. vijeka spominju da su turska plemena za vrijeme dok su
osvajala Malu Aziju u 13. i 14. vijeku esto borila sa bizantijskim armatolima. Armatole su
usvojili i Srbi tokom 14. vijeka, osmanski hroniar Dursun-beg, savremenik osvajanja Srpske
despotovine i Bosne, zabiljeio je da su osmanski komandanti u svojim ofanzivama koristili
lokalne martoloze kao vodie.
Osmansko Carstvo se poetkom 15. vijeka znatno teritorijalno proilo, i postalo pravi
konglomerat razliitih naroda, pa se pojavila potreba da se i lokalno kransko stanovnitvo u
novoosvojenim evropskim dijelovima carstva iskoristi kao faktor stabilnosti. Zbog tog
su Osmanlije zateene vojnike i paravojne formacije, ukljuile u svoje redove. Isprva da bi
ojaale vlastite snage, a kasnije tokom 16.. i 17. vijeka da ojaaju sistem unutranje

sigurnosti.

Tokom vladavine Murata II (1421. -1451.) martolozi su kao institut uklopljeni u

dravni sistem, negde izmeu 1421. i 1438. Martolozi nisu bili jedine paravojne formacije u
koje su ukljuivani i krani, pored njih postojali su jo vojnuci i derbendije. Prvi su najee
bili konjuari, a derbendije su osiguravali puteve na opasnim mjestima po planinskim
tjesnacima i klisurama. Ono to je interesantno sve tri formacije, se gotovo i ne spominju u
usmenoj narodnoj predaji, kao tradicija nedostojna sjeanja.
MARTOLOSI KAO POLICIJA
Od druge polovine 16. vijeka raste znaaj martoloza kao dijela sistema unutranje
sigurnosti. Ali ono to je interesantno oni nisu bili svuda jednako rasporeeni, u krajevima sa
brojnim muslimanskim stanovnitvom gotovo da ih nije ni bilo. Marolozi se nisu proirili
po Peloponezu, ali se tamo razvio vrlo slian institut lokalnih policija zvan, kapoji ()
i meintanidesi (). Osmanlije su uglavnom doputali aktivnost tih policija, tamo
gdje nisu imali interesa ni snaga da odravaju sami red.
Osnivanje nove martoloke jedinice u nekom sandaku ili kadiluku, nije ilo jednostavno,
lokalne vlasti trebale su uputiti molbu beglerbegu ili samom sultanu. Ukoliko su dobili
odobrenje birali bi pogodne linosti, pored sinova i brae postojeeg martoloza u obzir su
dolazili i derbendije. Uz preporuku lokalnih vlasti kandidat bi slao molbu, a ako je sve bilo u
redu dobio bi berat, tek tad bi ga lokalne vlasti upisivale u defter kao martoloza. Kako je
slabila centralna vlast, tako se raspadala procedura, tako da su u 17. i 18. vijeku, same lokalne
vlasti osnivale i postavljale martoloze.

UKIDANJE MARTOLOSA
Kad su u 18. vijeku prestali veliki osvajaki pohodi Osmanlija, a s druge strane narasli
rashodi Porte,

sve

brojnije administracije i janjiara,

porasla

je porezna presija

na

kransku raju, a dotadanje privilegije martoloza su jedna po jedna ukidane. Tad su se poeli
martolozi odmetati od vlasti i discipline, i raditi na svoju ruku - pljakajui trgovce i putnike
po putevima i ubirui namete za sebe. Ukoliko bi ih se pokualo raspustiti - digli bi oruanu
bunu koju su vlasti morale silom guiti. Pored toga i sve otrija podjela na
vladajue muslimane i podinjene krane vodila je zaotravanju odnosa osmanskih vlasti
i martoloza koji su sve ee bjeali na austrijsku i venecijansku stranu, ili se odmetali
u hajduke. Pa su muslimani na njih poeli gledati kao na nepouzdane, pa su ih od poetka 17.

vijeka poeli izbacivati krane iz martoloza a umjesto njih postavljati lokalne muslimane.
Kad

su

se

brojne martoloke jedinice

pridruile Karpoevom ustanku 1689.

po

sjeveoistonoj Makedoniji to je bio poticaj za ferman iz 1692. kojim je zabranjeno

primanje krana u martoloze. Porta je pokuala nadomjestiti nedostatak ljudstva na terenu
primanjem u martoloze cijelih albanskih klanova, ali se i to rjeenje pokazalo nepouzdanim,
pa je ve 1704. zabranjeno dalnje primanje Albanaca u martoloze. Nakon to nisu uspjeli
osigurati red i mir u Rumeliji sultan Ahmed III ih je u jesen 1721.fermanom ukinuo.
Iako su nakon tog bili slubeno ukinuti martolozi se sve do 19. vijeka i nadalje spominju
po Grkoj, Bosni i Makedoniji. Zna se da su mnoge njihove jedinice, kao i mnogi grki
hajuduci (klefti), sudjelovale u Grkom ratu za nezavisnost od 1821. do 1832. i na taj nain su
brojni martolozi postajali nacionalni heroji

ORGANIZACIONA STRUKTURA
Martolozi su imali slinu strukturu kao i ostala osmanska vojska, najmanja jedinica bila
je buljuk ili oda, sastava 10 do 15 martoloza, kojima je komandirao buljukbaa ili odabaa. Na
elu jedinice nalazio se baa( jo se zvao ser i reis). Jedan od tih naziva spojen s nazivom
jedne jedinice oznaavao je rang njenog zapovjednika. Vea jedinica od stotinjak martoloza
zvala

se yz

(eta) kojom

je

komandirao juzbaa ili

sermija.

Ipak

najea

jedinica martoloza bila je demat (odred) za koji nije postajao toan broj, u njemu je moglo
biti desetak ali ak i do nekoliko stotina martoloza.
Na elu demata je bio aga martolosa a negdje i martolosbaa. Vojvoda odgovara rangu
age samo to je naziv preuzet iz terminologije junoslavenskih zemalja. esto se kao
starjeina demata spominje i harambaa. U 17 vijeku kod demata martolosa se javlja tab
koji je statavljen od 3 ili vie lica. Funkciju zamjenika age izvrava kethuda ili ehaja.
Alemdar ili bajraktar je bio zastavnik

odnosno stjegonoa jednog demata. Tako

je demat utvrde Soko Grad imao 1516. svega deset martoloza, dok je u isto vrijeme
demat Smedereva imao ak 433 martoloza. Od 16. vijeka komandant demata martoloza
nosio je titulu age, a od 18. vijeka aga demata martoloza imao je i tab od 3 do 4 lana.
Vrhovni komandant svih martoloza u jednom sandaku bio je lokalni sandak-beg. Ukoliko
su sluili u rijenoj ili pomorskoj floti, tad im je zapovjedao nadleni kapudan paa.

Martolosi su inae bili pjeadije ali ima sluajeva da su osnovani i konjaniki redovi
martolosa. Naravno martolosa je bilo i u mornarici.
OPREMA
Osmanka vojska je bila uniformisana obavezno. Posebnu opremu su nosili martolosi.
Izgleda da su nosili crvene duge kalpake. Za ostale dijelove nemamo izvora. to se tie
oruja bili su naoruani kao serahori odnosno imali su sablje,titove, koplja a poneki i pancir.
Koristili su se i malim noevima ali i strijelama. Kasnije u upotrebu ulazi i puka.
TRAJANJE VOJNE SLUBE
Po nekim naunicima oni su sluili dvije godine u vojsci a ponekima ta aktivna sluba je
trajala 6 mjeseci. Kasnijom analizom se vjeruje da je sluba martolosa bila vremenski
neograniena. Veinom je to bilo u preiodu oko 5, 10, 15 i 20 godina.
MATERIJALNE OSNOVE SLUBE MARTOLOSA
Ovo pitanje je poprilino sloeno. Neki smatraju da su ivjeli od pljake dok drugi tvrda da
su imali poreske olakice a trei spominju i plate. Najvjerovatnije je da su oni primali platu za
vrenje vojne slube. Neki od njih su uivali timare a drugi pak timare i platu zajedno.
Dnevnice su u poetku bile oko 2-3 ake na dan, ali vremenom je to naraslo na oko 15-30
aki. Osim plate oni su dobijali i timare na uivanje(Husein, aga martolosa tvrave u Stolnom
Biogradu uivao je timar od oko 7000 aki godinjeg prihoda). Oni su preko berata bili
zbrinuti. Postojala su i vanredna primanja koja se se dobijala nakon nekod uspjeha ili pak
kakve pljake. Martolosi su dobijali i baki to jest nagradu kada novi sultan stupa na tron
Ova sluba je imala nasljedan karakter
AKTIVNOST MARTOLOSA I TRETIRANJE MARTOLOSA KAO ZAROBLJENIKA
Na granicama oni su vrili upade na susjedna podruja. Pored toga oni su uhodili
neprijateljske snage i pravili pometnje. Uestvovali su u vojnim pohodima. Prilikom vrenja
ovih dunosti oni se esto ili uhvaeni. Najee su bili odamh ubijeni a neki su bili nabijani
na kolac i ivi spaljivani. Osmanlije su titile martolose na taj nain to bi prepiskama traili
da im se zarobljenik vrati. Oni su esto , bez znanja, Porte upadali na susjedna podruja i
time remetili mir.