Univerzitet u Tuzli

Filozofski fakultet
Odsjek: Historija

TRIDESETOGODINJI RAT
(Referat)

Student: Nerman Kovaevi

Mentor: mr.sc. erim Rastoder ass.

Tuzla, 2014.

1.UVOD

Kraj 16. stoljea i poetak 17. u historijskom pogledu nam donose veoma komplikovanu
sliku Evrope. Ratna razaranj, vjerski i politiki ratovi unitavaju privredu, sela i seljake.
Porezi i ratovi slabe dravne kase. Drava ne titi svoje stanovnike ve suprotno, pokuava ih
raznim nametima iskoristiti. Vjerska situacija je jako kompleksna. Protestanti i katolici su u
stalnom sukobu jo od same pojave protestantizma. Cijela Evropa je razdjeljena. Sjever
Evrope podrava protestante dok Sveto rimsko carstvo pokuava da ih iskorijeni. Francuska
polagano raste u vojnu i politiku silu. Poljaci i esi pokuavaju da se ekonomski i politiki
osamostale. Svi ti dogaaji su uvertira za jedan dugi i iscrpljujui rat. Mnogi ga smatraju
prvim velikim svjetskim ratom. U sloenim procesima evropskog drutva dolazi do obrauna
ne samo vjerskih ve i politikih sistema. Francuska, panija, Austrija, Danska, vedska i
druge bile su glavni akteri ovih dogaanja, u nauci najee opisanih kao Tridesetogodinji
rat.

2.UZROCI I POVOD TRIDESETOGONJEG RATA

Pojavom protestantizma i Martina Lutera dolazi do velikih promjena na prostoru Evrope.

Te promjene ne zadiru samo u vjersku ve i na vojno-politiku situaciju u Evropi. Stvaraju se
novi savezi, ckrva se brani od reformatorskih ideja Lutera, Kalvina i Cvinglija a katolici i
protesanti se nalaze na suprotnim stranama. Svi ti faktori su neminovno vodili Evropu u nova
previranja i nove promjene. Sve razliitosti katolika i protestanata nisu rijeene Augsburkim
mirom iz 1555.g. Unutar Svetog Rimskog carstva rat je bio izbjegnut doputanjem razliitim
vjerama da se slobodno ire. S druge strane to je uznemiravalo one, koji su eljeli da postoji
samo jedna vjera. vedska i Danska kao luteranske kraljevine traile su naina da pomognu
protestantima unutar Svetog Rimskog carstva.
Ove napetosti dovode 1606. do nasilja u njemakom slobodnom gradu Donauvertu.
Luteranska veina je sprijeila katolike iz vapskog grada da odre procesiju, pa dolazi do
nasilja. To izaziva intervenciju Maksimilijana I Bavarskog na strani katolika. Kada je prestalo
nasilje kalvinisti u Njemakoj su se najvie osjeali ugroeni, pa osnivaju 1608. Protestantsku
uniju, pod vodstvom Fridrih IV Palatinski, iji sin e imati istaknutu ulogu u
Tridesetogodinjem ratu. Fridrih IV Palatinski je kontrolisao Rajnski Palatinat, jednu od
drava na Rajni, koju su eljeli panski Habzburzi. Na osnivanje Protestantske unije katolici
odgovaraju 1609. osnivanjem Katolikog saveza, pod vodstvom vojvode Maksimilijana I
Bavarskog.
U maju 1618.g. pripadnici branitelja vjere sazivaju protestante u Prag zbog nekog sukoba
iako je to car zabranio. Skup protestanata pretvara se u pobunu protiv regenentskog saveta, a
dva plemia katolika, lanovi saveta, izbaena su kroz prozor prvog sprata palate Hraana.1 To
je bio povod za rat. To je znak za poetak pobune u ekoj.2Matija, koji je bio car Svetog
rimskog carstva i kralj eke umire bez nasljednika 1619. godine. Nasljeuje ga najblii
muki srodnik, sinovac Ferdinand II, koji je bio vatreni katolik, odgajan od strane jezuita, koji
je elio da obnovi katolicizam kao vladajuu vjeru. Zbog toga je bio nepopularan u
uglavnom husitskoj ekoj, na ijem prostoru poinju ratne operacije.

1 Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973., str. 402

2 Dragoljub ivojinovi, Uspone Evrope (1450-1789), Beograd, 2010., str. 213
2

3. USTANAK U EKOJ

Poto je car Matija ostao bez mukih nasljednika, jo tokom svog ivota nastojao je da
osigura regularno nasljeivanje, tako da je zahtijevao da se izabere Ferdinanda II za kralja
eke i kralja Ugarske, jo tokom svog ivota. Protestantske voe eke bojale su se da e
izgubiti vjerska prava, koja su dobili za vrijeme cara Rudolfa II i traili su da Fridrih V
Palatinski postane kralj eke. Meutim druge protestantske voe zauzele su slinu poziciju
kao katolici, pa je Ferdinand II izabran 1617. za prestolonasljednika, pa smru cara Matije
postaje kralj eke.
Ferdinandov tvrdi katolicizam dovodi do naruavanja vjerskih sloboda onih, koji
nisu katolici. Nije potovao ni vjerske slobode, koje je potpisao car Rudolf II, po kojima su
garantovane slobode vjeroispovesti plemstvu i stanovnicima gradova. Osim toga bio je i
apsolutista i naruavao je i sekularna prava svojih podanika. Poto je unutar kraljevstva i
meu plemstvom bilo jako mnogo protestanata novi kralj je postao veoma nepopularan i
uslijedila je pobuna protiv njega. eka je izvor finansijskih sredstava habsburkih vladara.3
Ustanak u ekoj zapoeo je akcijom plemike opozicije pod vodstvom grofa Turna. 4
Pobuna se rairila po cijeloj ekoj. Obuhvatila je eku, lesku, Luice i Moravsku. Da je
eka pobuna ostala lokalni sukob, rat bi relativno brzo zavrio za manje od trideset mjeseci,
ali smrt cara Matije ohrabruje protestantske voe, koje su bile ve blizu sporazumnog rjeenja
sukoba. Slabost i Ferdinanda i ekih protestanata dovodi do irenja rata u Njemaku. Za
Ferdinanda je uguivanje eke pobune pre svega potreba unutranje politike. 5 Ferdinanda
II je bio prisiljen da zove u pomo svog roaka kralja panije Filipa IV panskog.
ekoj se u protestu pridruuje i Gornja Austrija, gdje je bilo dosta luterana i kalvinista.
Poslije toga pobunila se i Donja Austrija, tako da je protestantska vojska pod vodstvom grofa
Turna opsjedala 1619. zidine Bea. U Transilvaniji knez Gabrijel Betlen je poveo pohod na
Ugarsku.
3 Dragoljub ivojinovi, Uspone Evrope (1450-1789), Beograd, 2010., str. 213
4 S.D. Skaskin, O.I. Vajntajn, Istorija srednjeg veka II, Beograd, 2011., str. 306
5 Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973., str. 402
3

Mansfeld je uspio da reformie svoju vojsku u ekoj. Gornja i Donja Austrija su jo

uvijek bile pobunjene, pa su potpisale savez sa esima i 22. avgusta 1620. slubeno svrgavaju
kralja eke Ferdinanda II, a kao novog kralja biraju Fridriha V Palatinskog. U Ugarskoj se
carska vojska nala u problemima, jer su je Transilvanci protjerali 1620.
Pod komandom Johana Cerklasa Tilija vojska Katolikog saveza je uvela red u Gornjoj
Austriji, a carska vojska je pobjedila pobunjenike u Donjoj Austriji. Poslije toga ujedinile su
se carska vojska i Katoliki savez i zajedno su krenule sjeverno na eku. Ferdinand II je
u bici kod Bile Gore 8. novembra 1620. pobjedio Fridriha V Palatinskog. eka vojska
pretrpela je potpun poraz.6 Poslije toga su carski vojnici pokorili eku i protjerali protestante
ili ih prisilili da postanu katolici. eka poslije toga postaje katolika zemlja, a ostala je pod
vlau Habzburga 300 godina posle toga.
Taj poraz izazvao je rasputanje Protestantske unije i unitenje svih posjeda Fridriha V
Palatinskog. Fridrih V je lien svih svojih posjeda, a njegove teritorije, kao Rajnski Palatinat
predani su katolikom plemstvu. Njegova titula kneza izbornika predana je Maksimilijanu I
Bavarskom. Iako lien posjeda Fridrih V je nastavio sa protivcarskim aktivnostima traei
podrku u Holandiji, Danskoj i vedskoj.
Rajnski Palatinat je pao u ruke panaca. Ostaci protestantske vojske pobjegli su u
Holandiju predvoeni Mansfeldom i Kristijanom Brunsvikom. Fridrih sklanja se kod svog
roaka stathudera Holandija.7 Pomogli su Holananima da se digne opsada jednog grada, pa
su ih Holanani isplatili i poslali da zauzmu oblinju Istonu Friziju. Mansfred je tu ostao, a
Kristijan je otiao da pomae roacima u donjoj Saksoniji, ali morao je da pobjegne prema
Holandiji progonjen od Johana Cerklasa Tilija vojske. Tilijeva vojska ih je uhvatila 15
kilometara od holanske granice i 6. avgusta 1623. u bici kod tatlona. U toj bici protestantska
vojska je pretrpela katastrofalan poraz. Nestale su etiri petine vojske Kristijana Brunsvika, tj
oko 15.000 vojnika. U to vrijeme Fridrih V Palatinski je bio u Hagu i bio je pod pritiskom
svog tasta, engleskog kralja Dejmsa I Engleskog da okona rat. Nije mu nita drugo ni
preostalo. Sa skrenom pobunom u ekoj dolo je do mira.

6 S.D. Skaskin, O.I. Vajntajn, Istorija srednjeg veka II, Beograd, 2011., str. 307
7 Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973., str. 402
4

4. DANSKA

Kralj Danske Kristijan IV Danski (1577.-1648.) bio je luteran, a kao

vojvoda Holtajna bio je i plemi Svetog Rimskog carstva. Pomagao je luteranske vladare
donje Saksonije vojskom protiv Svetog Rimskog carstva, bojei se da bi danski suverenitet
kao protestantske nacije mogao biti ugroen. On odluuje 1625. Da ospori Ferdinandovo
pravo u Nemakoj.8 Tokom prve faze rata ostvario je teritorijalne dobitke u sjevernoj
Nemakoj. Hamburg je 1621. priznao danski suverenitet, a Kristijanov sin je postao
biskup Bremena.
Kao vladar Kristijan IV Danski se pokazao kao jako sposoban vladar. Danski kralj
Kristijan IV nudi se za zatitnika protestantizma u Njemakoj. 9Danska je postala stabilna i
izuzetno bogata. Danska je naplaivala prolaz kroz Oresund, a dobila je i velike ratne
reparacije od vedske. Bavarska je bila jedina zemlja u Evropi koja je bila toliko finansijski
jaka kao Danska. Danska je podrku za ulazak u rat dobila od francuskog kardinala Rieljea,
koji je zajedno sa Holandijom i Engleskom obeao da e davati finansijsku pomo
protiv Svetog Rimskog carstva. Kristijan je u donjoj Saksoniji sakupio 20.000 plaenika.
Da bi se odbranio od danske intervencije car Ferdinand II poziva ekog plemia i
vojskovou Albrehta Valentajna, koji je postao bogat otimajui protestantska imanja po
ekoj. Valentajn je traio da jedino on ima pravo da raspolae blagajnom te vojske, a da
vojska ima pravo da slobodno raspolae ratnim plijenom i da slobodno pljaka na zauzetim
teritorijama. Na taj nain Valentajn vrlo brzo stvara vojsku od 30.000 vojnika, a kasnije
dolazi i do 100.000. Danski kralj nije nita znao o postojanju ili formiranju te nove vojske.

8 Dragoljub ivojinovi, Uspone Evrope (1450-1789), Beograd, 2010., str. 216

9 Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973., str. 402
5

Danski kralj nije imao sree sa saveznicima. U to vreme Engleska je imala unutranjih
trzavica,

u Francuskoj je

bio

graanski

rat,

vedska je

ratovala

sa Poljskom,

dok Brandenburg i Saksonija nisu bili zainteresirani da narue mir u istonoj Nemakoj.
Valentajn je porazio Manseldovu vojsku u bici na mostu Desau 1626, a general Tili je
porazio Dance u bici kod Lutera 1626. godine. Mansfeld je umro u Dalmaciji nekoliko
mjeseci poslije bitke u kojoj je izgubio pola vojske.
Valentajnova vojska je poslije toga zauzela Meklenburg, Pomeraniju i ak Jiland. Ipak
nije mogla da zauzme dansku prestonicu na ostrvu Zeland, jer za takav poduhvat im je trebala
jaka flota, a ni Poljska ni hanzeatski gradovi nisu doputali gradnju carske flote na Baltiku.
Car je pritisnuo Stralsund, jedinu luku, koja je mogla izgraditi flotu protiv Danaca, ali cijena
je bila prevelika da bi bila prihvatljiva. Dance protjeruje iz leske na Baltik i primorava kralja
da potipe u Libeku mir 22. maja 1629.10 Danski kralj Kristijan IV Danski odustaje od
podrke protestantima, a car odustaje od osvajanja Danske.
4.1 EDIKT O RESTITUCIJI
U tom trenutku rat je bio zavren, a katolika strana je pobjedila. Katoliki savez je
nagovorio cara Ferdinanda II da oduzme luteranima sve posjede, koje su dobili
po Augsburkom miru, a koji su prethodno pripadali katolikoj crkvi. Car je
donio Restitucijski edikt 1629. godine, po kome su katolici preoteli dvije nadbiskupije, 16
biskupija i stotine manastira. Ferdinand II se osjeao tada moan, jer su Mansfeld i Gabrijel
Betlen umrli te godine. Jedino se luka Stralsund odupirala carstvu uz pomo Danaca, a kasnije
veana. Prema tome, drugi period rata zavrio se pobedom carske vojske.11

10 Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973., str. 402

11 S.D. Skaskin, O.I. Vajntajn, Istorija srednjeg veka II, Beograd, 2011., str. 309
6

5. VEDSKA U TRISETOGODINJEM RATU

5.1. VEDSKA OKUPACIJA NJEMAKE
Albreht Valentajn je posjedovao veliku mo, vojsku, posjede i novac. Postao je opasan.
Carevi saveznici su savjetovali cara da ga ukloni dok nije kasno. Car Ferdinand II je
otpustio Albrehta Valentajna 1630. godine. Pozvao ga je mnogo kasnije kad su snage Svetog
rimskog carstva bile poraene u mnotvu bitaka od vedskog kralja Gustava II Adolfa. Linost
toga vladara vrlo je privlana.12
Gustav II Adolf je uao u rat, kao i danski kralj ranije, da pomogne njemake luterane, da
sprijei katoliko irenje i da dobije ekonomski uticaj na njemake drave na Baltiku. Za
vedsku je uee u Tridesetogodinjem ratu znailo jednu od etapa njene borbe za vlast nad
Baltikim morem.13 Gustav Adolf je bio zabrinut zbog rastue snage Svetog Rimskog carstva.
Kao i danskog kralja prije njega i veane finansira francuski kardinal Rielje i Holanani.
Od 1630. do 1634. uspio je da povrati mnogobrojne prethodno zauzete protestantske teritorije.
Nakon to je otpustio Valentajna Ferdinand II je zavisio o Katolikom savezu. U bici kod
Brajtenfelda 1631.

Gustav

Adolf

je

porazio

vojsku

Katolikog

saveza

pod

komandom generala Tilija. Godinu dana kasnije ponovo su se sukobili i u toj bici je ubijen
1632 Johan Tili. Zapoela je vedska dominacija ratitima. Kad je zapoela rat vedska je
imala 42.000 vojnika, a 1632. je imala 149.000 vojnika. Vojsku je velikim dijelom finansirala
Francuska. Mnogi zarobljenici iz bitke kod Brajtenfelda su bili regrutovani u vedsku vojsku.
12 Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973., str. 402
13 S.D. Skaskin, O.I. Vajntajn, Istorija srednjeg veka II, Beograd, 2011., str. 309
7

Poto je general Tili bio mrtav, car Ferdinand II je ponovo morao da trai pomo
od Valentajna, koga je prethodno smjenio. Albreht Valentajn je poveo veliku vojsku juno i
poeo je ugroavati linije snabdjevanja vedske vojske. Gustav Adolf je znao da se Valentajn
priprema za napad. Gustav Adolf i Albreht Valentajn sukobili su se 1632. u bici kod Licena.
veani su pobjedili, ali Gustav Adolf je ubijen u toj bici. Bez vostva Gustava Adolfa tokom
1634. protestantske snage su poraene u prvoj bici kod Nerdlingena.
Car Ferdinand je sumnjao u Albrehta Valentajna tokom 1633. godine, jer Valentajn je
pokuao da premosti razlike meu katolicima i protestantima. Valentajn je bio ljut, jer car
nije htio da povue restitucijski edikt. Poeo je pripremati snage za pravedan mir u interesu
ujedinjene Njemake. Poto je car sumnjao da bi Valentajn mogao promjeniti stranu
namjestio je da ga uhapse. Kad je Valentajn primjetio da je izgubio podrku vojske krenuo je
prema veanima. Njega 25 februara 1634. godine ubija njegov zamenik Pikolomini.14
Poslije toga dvije strane su zapoele pregovore i vedska faza rata se zavrava Prakim
mirom 1635, kojim je: odloena je primjena Restitucijskog edikta za 40 godina, a
protestantskim vladarima je dozvoljeno da zadre sekularizovane biskupije koje su
drali 1627. To je zatitilo luteranske vladare sjeveroistone Njemake, na raun onih na jugu
i zapadu, kojima je carska vojska oduzela posjede 1627. godine. Odlueno je da se formira
jedinstvena vojska od carske vojske i vojske njemakih drava, iako su voe Saksonije i
Bavarske zadrali nezavisnu komandu nad svojim snagama. Zabranjuje se njemakim
kneevima

da

stvaraju meusobne

saveze

ili

saveze

sa stranim

silama.

Daje

se amnestija svima koji su digli oruje protiv cara posle 1630. godine. Taj sporazum nije
zadovoljavao Francusku, jer je iznova ojaavao Habzburge. Zbog toga Francuska zapoinje
posljednju fazu rata.

5.2. FRANCUSKO-VEDSKI RAT

Francuska je bila uglavnom katolika zemlja, a bila je rival Svetom Rimskom carstvu i
paniji. Ula je u rat na protestantskoj strani.Kardinal Rielje je bio prvi ministar vlade
kralja Luja XIII i osjeao je da su Habzburzi jo uvijek previe jaki i opasni, poto dre brojne
teritorije na francuskoj istonoj granici, a imaju i veliki uticaj u Nizozemskoj.

14 Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973., str. 402

8

Francuska se zato udruuje sa Holananima i veanima. U maju 1635. Francuska

objavljuje rat panij.15panija je zato napala Francusku. Carski general Johan fon Vert i
panski komandant, kardinal Ferdinand Habzburg, poeli su sa razaranjima po ampanji i
Burgundiji, a ak su ugrozili i sam Pariz tokom 1636. godine. Meutim u bici kod Kompjenja
francuska vojska pod vostvom Bernard Saks-Vajmara pobjeuje i odbacuje habzburku
vojsku prema granici.
Uslijedio je niz borbi, a nijedna strana nije ostvarila znatniju prednost. Kardinal Rielje je
umro 1642. godine, a kralj Luj XIII umire1643. ostavljajui na tronu petogodinjeg sina Luja
XIV. ef vlade je bio kardinal Mazaren, koji je poeo raditi na tome da se postigne mir.
vedski maral Lenart Torstenson je 1645. pobjedio carsku vojsku blizu Praga u bici kod
Jankaua. Veina kneeva eli mir.16 Luj II Burbonski od Kondea pobjeuje bavarsku vojsku u
drugoj bici kod Nerdlingena. U toj bici je poginuo komandant katolikih snaga.
Bavarska, Keln, Francuska i vedska potpisuju 14. marta 1647. Ulmski mir. veani i
Francuzi su pobjedili carsku vojsku u bici kod Cusmarenhauzena. Konde pobeuje pance
kod Lensa (20.avgust 1648).17 U carskim rukama je poslije toga ostala samo Austrija.

15 Dragoljub ivojinovi, Uspone Evrope (1450-1789), Beograd, 2010., str. 218

16 Dragoljub ivojinovi, Uspone Evrope (1450-1789), Beograd, 2010., str. 219
17 Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973., str. 402
9

6. RATNA RAZARANJA

Razaranja tokom toga rata su predmet mnogih prepirki meu historiarima. Procjene da je
stradalo do 30% stanovnitva Njemake sada se uzimaju sa oprezom. Tvrdi se da je od 16
ostalo svega 8 miliona stanovnika.18 Vjerovatnije je da je stradalo 15% do 20% stanovnitva
Njemake, ukljuujui tu zajedno smrt od rata, gladi i bolesti. Veina razaranja i rtava civila
nastala je zbog okrutnosti i pohlepe vojnika plaenikih vojski. Zna se da je rat izazvao
ozbiljna premetanja stanovnitva i ekonomije u centralnoj Evropi.
Od 1618. do 1648. pojavljivalo se mnogo vie bolesti, nego to je bilo uobiajeno. irenje
bolesti je bilo mnogo lake zbog pokreta vojski i dolaska vojnika iz stranih zemalja i stalnog
pomjeranja linija bojita. Pomjeranje civila i prenaseljenost gradova u koje bi dole izbjeglice
olakavalo je izbijanja bolesti i pojave gladi. Podaci o brojnim epidemijama nalaze se u
mnogim lokalnim hronikama toga vremena, uz esta, tada uobiajena, preterivanja i
nepotpunosti.
Kada su se sukobile carska i danska vojska u Saksoniji i Tiringiji od 1625. do 1626. dolo
je do poveanja infekcija i bolesti u tom podruju. Hiljade ena i ljudi se spaljuju zbog
18 Dragoljub ivojinovi, Uspone Evrope (1450-1789), Beograd, 2010., str. 219
10

optubi da prizivaju duhove i vetice. 19 Poslije rata Francuza i Habzburgovaca u Italiji

pojavila se kuga. Tokom opsade Nirenberga 1632. i civili i vojnici oboljevaju od tifusa. Kada
je carska vojska progonila poraene veane 1634. bilo je veoma mnogo mrtvih od epidemija
u dolini Rajne. Poetkom 1634. Drezden, Minhen i mali gradii imali su mnogo rtava
od kuge. Tokom zadnje dekade rata bilo je mnogo rtava epidemija, a tifus i dizenterija su
poprimili endemske razmjere.

7. VESTFALSKI MIR

Ujedinjene pokrajine prve se povlae iz rata. 20 Francuski general Luj II Burbonski od

Kondea pobjedio je pance u bici kod Rokroa i to je dovelo do pregovora. Na pregovorima su
bili prisutni Ferdinand III , Francuzi, panci, Holanani, vajcarci, veani, Portugalci i
papini predstavnici. Sklopljen je Westfalski mir 1648. Westfalski mir je potpisan 24.
oktobra 1648. izmeu cara Ferdinanda III, njemakih kneeva, predstavnika Holandije,
Francuske i vedske. Vestfalski mir uneo je znatne izmjene u politike granice zapadne
Evrope i unutar same Nemake.21
panski sporazum, kojim je zavren Osamdesetogodinji rat potpisan je 30. januara 1648.
Ugovorom je priznata nezavisnost Holandije i vajcarske konfederacije. Westfalski sporazum
sadri 4 osnovna principa: princip suvereniteta nacija-drava i fundamentalno pravo
samoopredelenja, princip pravne jednakosti meu nacijama-dravama, princip obavezujuih
19 Isto.
20 Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973., str. 402
21 S.D. Skaskin, O.I. Vajntajn, Istorija srednjeg veka II, Beograd, 2011., str. 313
11

meunarodnih ugovora meu dravama, dakle vezujuih ugovora, princip neintervencije

jedne drave u unutarnja pitanja druge drave.

8. USPON BRANDENBURGA( PRUSKA I AUSTRIJA)

Govoriti o Nemakom carstvu posle tridesetogodinjeg rata znai posmatrati dve drave
koje se naglo uzdiu.22 Od razliitih zemalja i naroda nastaje snana drava. Veina
stanovnika su luterani.23 Branim vezama Branderburg se vee sa pruskim vojvodstvom na
istoku i grofovijama Kleve i Julih na Rajni. Veina stanovnika nema zajednike interese.
Najvanija klasa u ove dvije relativno male drave su junkeri krupni zemljoposjednici. U
vremenu 1640. do 1688.g. u Pruskoj vlada Fridrih Vilhem koji postepeno ovu dravu izdie u
veliku silu. Stvara jaku vojsku koja je osnov za izvravanje njegovih interesa. On ratuje u
sjevernom ratu( 1655-166-) na strani Francuske i vedske. On je stvorio Generalni ratni
komeserijat. Pored toga hugenoti se naseljavaju na ovo podruje. Stvara jaku administraciju.

22 Dragoljub ivojinovi, Uspone Evrope (1450-1789), Beograd, 2010., str. 221

23 Isto.
12

On sarauje sa junkerima i na njima bazira svoju mo. Svojim postupcima je osiromaio

seljake i unitio gradove. Vlast koju ima izbornik je ogromna i veoma uticajna.

8.1. AUSTRIJA
Nakon kraja tridesetogodinjeg rata, ratna dejstva nisu zaustavljena. Habsburka austrija u
ovom periodu jaa. Ona je neobina mjeavina centralizovane drave koju je Karlo V
afirmisao. Njeni vladari upravljaju raznim teritorijama. Za vrijeme Leopolda I (1657-1706)
koji je vladao Austrijom dolazi do teritorijanog irenja iako je on ivio u sjenci Luja XIV.
Najvie problema je imao u Njemakom carstvu. On prihvata postojanje Rajnske lige iako ta
tvorevina slui za proirivanje francuskog uticaja. On podstie nemire u ekoj i pregovara sa
izbornikom Brandenburga. On ureuje pitanje naslea u itavoj svojoj dravi. 24 S druge strane
osmanlije mu prave velike probleme estim upadima na njegov teritorij. U pohodu Ahmeda
uprilia ka Beu, Leopoldu su u pomo pristigli Luj XIV, Filip IV i papa. Uspjeli su ih
poraziti kod Sv. Gotharda 1664.g. I kasnije 1683.g. Osmanlije su poraene kod Bea.
Karlovakim mirom iz 1699 Osmasnka drava gubi znaajne teritorije.

9. SVETO RIMSKO CARSTVO

Uprkos stalni borbi, sukoba i dilema, pretnji da e se raspasti, Carstvo je ipak politika
celina.25 Nakon Sabora u Regensburgu koji prua caru podrku formiraju se i pomona tijela.
Sabor se sastoji iz 3 doma: u prvom zasjedanja vre izbornici, u drugom crkveni i svjetovni
vladari a u treem to ine predstavnici slobodnih gradova. Oni razmatraju o davanju
finansijske pomoi vladaru. Na elu upravljanja carstva se nalazi Dvorski savjet koji rjeava
politika pitanja. Privatni savjet gubi mo. Dvorska kancelarija je u stalim sukobima sa

24 Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973., str. 430

25 Dragoljub ivojinovi, Uspone Evrope (1450-1789), Beograd, 2010., str. 224.
13

carskom a Dvorska komora je ministarstvo finansija i trgovine. Do kraja veka Carstvo

ostvaruje stepen centralizacije o kome se poetkom veka ne moe ni pomiljati.26

10. ZAKLJUAK

Tridesetogodinji rat (16181648), oruani sukob u srednjoj Europi, uglavnom na teritoriju

Njemakog Carstva, u kojem su sudjelovale gotovo sve evropske drave tog vremena. Poeo
kao vjerski rat protestanata i katolika, odnosno Protestantske unije i Katolike lige, da bi
poslije prerastao u rat za prevlast u Europi. Na strani Protestantske unije bile su Danska,
vedska, Francuska, Engleska, Nizozemska i Rusija, a na strani Katolike lige panjolska,
Papinska Drava i Poljska. Period eke pobune161823. u kojem se eko protestansko
26 Isto
14

plemstvo pobunilo protiv habsburke dominacije. U bitki na Biloj hori kraj Praga 1620. carska
je vojska pobijedila ustanike i osvojila Prag, eku, Moravsku i Falaku. Razdoblje 162229.
obiljeio je ulazak Danske u rat na stranu Protestantske unije. Dansko mijeanje zavrilo je
potpunim porazom, a Katolika liga dosegla je vrhunac svoje moi.
Razdoblje 163035. karakterizira mijeanje kralja Gustava II. Adolfa u korist protestanata.
Adolf je kraj Breitenfelda 1631. potukao carske snage, osvojio Magdeburg i prodro do
Bavarske. Nakon njegove smrti 1632. u bitki kraj Licena, veani su 1634. poraeni kraj
Nordlingena, to je dovelo do potpisivanja mira 1635. Zavrno je razdoblje rata 163548. u
kojem su zdruene vedske i francuske snage nanijele niz poraza carskim snagama, to je
zbog obostrane iscrpljenosti dovelo do Vestfalskog mira 1648. i okonanja rata na tetu
Njemakog Carstva i u korist Francuske.

11. LITERATURA
Dragoljub ivojinovi, Uspone Evrope (1450-1789), Beograd, 2010.
Grupa autora, Opta enciklopedija Larousse, Beograd, 1973.
S.D. Skaskin, O.I. Vajntajn, Istorija srednjeg veka II, Beograd, 2011.
Luka Zrni, Istorija novog veka, Beograd, 1927.

15

SADRAJ
1.UVOD......................................................................................................................................1
2. 2.UZROCI I POVOD TRIDESETOGONJEG RATA.........................................................2
3. USTANAK U EKOJ..........................................................................................................3
4. DANSKA................................................................................................................................5
4.1 EDIKT O RESTITUCIJI..................................................................................................6
5. VEDSKA U TRISETOGODINJEM RATU......................................................................7
16

5.1. VEDSKA OKUPACIJA NJEMAKE.........................................................................7

5.2. FRANCUSKO-VEDSKI RAT......................................................................................8
6. RATNA RAZARANJA........................................................................................................10
7. VESTFALSKI MIR..............................................................................................................11
8. USPON BRANDENBURGA( PRUSKA I AUSTRIJA)....................................................12
8.1. AUSTRIJA....................................................................................................................12
9. SVETO RIMSKO CARSTVO..............................................................................................13
10. ZAKLJUAK.....................................................................................................................14
11. LITERATURA....................................................................................................................15

17