DN ve YARIN

Tercme klliyat
Say 50

HEGEL
Suad Kemal Yetkin

ESTETK

GAZETE - MATBAA
KTPHANE

stanbul 1936

SUUD KEMAL'N IKMI OLAN ESERLER

Estetik Devlet matbaas

Metafizik

Byk Muztaripler Muallim Halit ktphanesi

Sanat Felsefesi Resimli Ay matbaas
Laokon (Lessing'ten) Vakit matbaas
Etika (Spinoza'dan) Devlet matbaas
Filozofi ve Sanat Vakit matbaas
Monadoloji (Leibniz'den) Devlet matbaas
Metafizik nedir?
(Heidegger'den Mazhar evketle beraber) Vakit
matbaas

Mazhar evket'e
Sevgi ile.

S z

B u g n k F r a n s a n n e n derin mtefekkirlerinden
saylan Alain; estetik sahasnda rehber olarak iki
kitap gsterir: Kant'n ( h k m n intikad), Hegel'in
( E s t e t i k k u r u d u r ) . [*]
Bu m h i m kitab o l d u u gibi dilimize evirmek
gerekirdi.
F a k a t bu deerli ie bir taraftan meguliyetim, dier taraftan eserleri Almanca m e t n i n d e n
t e r c m e edemeyiim m a n i oldu. B u g n sayn okuyuculara sunulan bu estetik, H e g e l i n estetiinin F r a n szcasndan t a m bir hlsadr. Hibir ehemmiyetli
n o k t a ihmal o l u n m a m t r . B u p a n o r a m a y gzden
geirenler, b y k filozofun sanat h a k k n d a k i a n a fikirlerini anlam olacaklardr.
Lessing'in L a o c o o n ' u n u telhisen t e r c m e e t t i i m
z a m a n baz itirazlarla karlatm. Ancak t a m tercm e n i n k l t r m z e bir faydas olacan ileri srenler
oldu. Byle d n e n l e r e o z a m a n
h a k vermitim,
b u g n de h a k veririm. F a k a t klsik eserlerin ve bunlar arasnda da Hegel'in estetiinin bir gn dilimize
evrileceini d n e r e k , okumaa, r e n m e e susam olanlar m n b i t bir kitabn gdalarndan m a h r u m
e t m e k istemedirn. Bir g n eseri t a m olarak dilimize
evrilmi g r d m z z a m a n bu kk hlsaya lz u m kalmyacaktr. F a k a t imdilik bu gibi hulsalarn l z u m u n a k a t i y e n kaniim.
S. K- Y.
[*] Alain . Vingt Leons sur les
miere leon

Beaux . Arts. Pre_

1
n s a n n hedefi, t a b i a t n n k a n u n u d u r m a d a n gelimek, d u r m a d a n s o n s u z l u a y r m e k t i r . n s a n ya a m a k iin k e n d i varlnn u n s u r l a r ile k u d r e t l e r i
a r a s n d a k i muhalefeti k a l d r m a k , onlar denkletirmek zorundadr.
M a d d h a y a t z a t e n zt k u v v e t l e r a r a s n d a b i r bo u m a d r , y a a y a n m a h l k bu m c a d e l e ile, bu mcadelede k a z a n a c a zaferle a n c a k kendisini d e v a m
e t t i r i r . n s a n n m a d d h a y a t n d a o l d u u gibi m a n e v
h a y a t n d a d a b u kavga, b u m c a d e l e d e v a m e d i y o r v e
tedrici b i r k u r t u l u h r r i y e t eklinde k e n d i n i gsteriyor.
H r r i y e t , insann h e m d n y a ile h e m kendisi ile
a h e n k h a l i n d e b u l u n m a k iin r a s t l a d engelleri yenmesi, snrlar amas, b t n zddiyeti o r t a d a n kaldrp fenal ve ztrab bomasdr. Gerek h a y a t t a
bu zddiyeti, insan m a d d ihtiyalarnn t a t m i n i ile
y o k e t m e k arelerini a r a r . Y a r d m n a i n d u s t r i v e
faydal s a n a t l a r arr, lkin bu s u r e t l e yalnz m a h d u t , izafi ve geici h a z l a r elde e t m i o l u r .
T a b i a t n k a n u n l a r n b u l m a ve kendisine kin a t n srlarn a m a v a d e d e n ilimde d a h a asil bir
haz bulur.
t i m a h a y a t ise faaliyetine b a k a bir s a h a a a r .
B u h a y a t t a telkkilerini g e r e k l e t i r m e k ateile y a n a r ,

ESTETK

h a k k a doru y r r , ve k e n d i s i n d e tad adalet idealini t a k i p eder. F a k a t insann saadeti b u r a d a d a t a m

deildir, karsnda h u d u t l a r ve aamyaca engeller
vardr. Fikirlerini tamamile v a r l a t r m a a muvaffak
o l m a z ; r u h u n u n temsil ettii ve a r k a s n d a n iini
ektii ideale v a r a m a z .
F a k a t iinde t e n a k u z l a r n silindii, a h e n g i n
gereklendii m n t a k a y a r u h u aran b y k bar yol
insann n n d e alyor! S a n a t !
* * *
B t n realite evrensel r u h t a d r . Bu r u h daim bir olu h a l i n d e d i r ; h e r eyde g r n e n o d u r . Evrensel r u h
( G e i s t ) kendisini gerekletirmek iin hibir faaliyete
m u h t a deildir. Sadece r u h o l d u u iin gerekleir,
ve k e n d i varlnn z a r u r e t i n i k e n d i n d e t a r . Daim
bir olu h a l i n d e olan evrensel r u h , cansz m a d d e d e n
n e b a t l a r a ve h a y v a n l a r a k a d a r , tabi eylerde gayri
u u r i o l a r a k k e n d i n i gsterir. n s a n d a kendi kendini
i d r a k eder.
Evvel insanlarn, ahs ve sbjektif u u r u n d a sonra cemiyetin g a y r i ahs ve objektif u u r u n d a kendini
g s t e r m e k suretile y a r a t n a devam eder. N i h a y e t
insanln m u t l a k u u r u n d a g r n r .
Kinatta ne
varsa, evrensel r u h u n , ve k e m a l e - y a n i yaratc hayatnn m u t l a k u u r u n a - d o r u srekli ykseliinin
ifadesidir.
S a n a t , m u t l a k r u h u n gelimesi iinde bir merh a l e d e n baka b i r ey deildir. Sanat, kll r u h u n
m a d d e iinde g r n n d e n ibarettir. S a n a t eserlerinde
b t n zddiyet, b t n nisbetsizlik silinir;

ESTETK

r u h ile m a d d e n i n a h e n g i teesss eder. D e m e k , sanatn gayesi n a m t e n a h i y i ve kll r u h u , hasselere arp a n ekiller iinde g s t e r m e k oluyor. Sanatin gayesi
yalnz b u d u r . F a k a t birok filozoflar s a n a t a ahlk bir
g a y e gstermiler ve ayr ikil disiplini birbirine kartrmlardr. Sanatn k a r a k t e r zerindeki m s b e t tesi
ri inkr olunamaz. Sanat, temaylleri ve ihtiraslar
yumuatr, gzleri hasbi idrake altrr, dnceleri
ve hisleri bir ideale b a l a y a r a k ykseltir. S a n a t a h e r
z a m a n gl bir m e d e n i y e t vastas olarak baklmt r ve phesiz halkn ilk r e t m e n l e r i n d e n biri de
s a n a t t r . F a k a t s a n a t a ahlk bir g a y e veren filozoflarn hatas, sanatn ahlk neticesi ile hakik gayesini
biribirine kartrmalar o l m u t u r . H e r n e k a d a r ahlk d u y g u y u y a r a l a m a m a s g e r e k s e de sanatn h i t a p
e t t i i duygu, gzellik d u y g u s u d u r .
Ahlk m k e m m e l i y e t i sanatn gayesi a d d e d e n
telkki, r u h u h r r i y e t olan sanat lme s r k l e r . Bu
telkki Efltunu, " C u m h u r i y e t , , i n d e n airleri kovm a a sevketmitir.
Ahlkla sanatn u y g u n l u u n u , k a n u n l a r n n a h e n gini teslim etmekle beraber, onlarn farklarn, istiklllerini de teslim e t m e k ylece i c a b e d e r .
Ahlkla s a n a t a r a s n d a k i bu fark iyice kavram a k iin ahlk problemini zelemi o l m a k lzmdr.
Ahlk, vazifenin h r irade ile yaplmasdr. h t i r a s
ile akl a r a s n d a k i mcadeledir. O, bu muhalefet
z e r i n d e yuvarlanr. A n t a g o n i z m m a d d v e m a n e v
h a y a t n k a n u n u d u r . L k i n b u muhalefet kalkmaldr.
Ahlkta, varlmzn k u d r e t l e r i a r a s n d a bar tesis

ESTETK

e d e n a h e n k m e v c u t deildir. A h l k b u a h e n g i h r
i r a d e y e hedef o l a r a k teklif eder.
Hedef ve hedefe
var b a k a b a k a eylerdir. Vazife, d u r m a d a n , cehtle
o r a y a v a r m a k isteyitir. Bylece, bir b a k m d a n a h l k
ve sanatn prensibi ve gayesi a y n d r : H a y r l a saadetin, fiillerle k a n u n u n a h e n g i . Yalnz u farkla ki, ahl k t a g a y e y e hibir z a m a n varlamaz. A h l k t a g a y e
vastadan, netice p r e n s i p t e n ayrlm b u l u n u y o r .
H a y r l a saadeet a r a s n d a k i ahenk, fazilet cehtlerinin
neticesi olmaldr.
ki h a d d i n ayniyetini tasavvur
e t m e k iin a h l k s a h a s n d a n d a h a y k s e k bir s a h a y a
y k s e l m e k lzmdr. A y n suretle limde, k a n u n hdiseden farkl, cevher ekilden ayr g r n r . Bu ayrl g i d e r m e k iin ilmin d n t a r z n d a n b a k a
bir d n tarz g e r e k t i r .
T e r s i n e sanat, duygularmza h i t a p eden bir
ekil iinde varlklarn ve g r n l e r i n , zatn ve suretin, h a y r n ve saadetin gereklemi ahengini! gster i r . S a n a t gerelenen m a d d e d e t e a h h u s eden r u h t u r .
G a y e s i n e uyan, gayesile birleen faaliyettir. M u h a lefetleri silen kuvvettir. G r l y o r ki s a n a t problemi
b a k , a h l k problemi baka. H a y r , aranlan u y g u n l u k ; s a n a t gerekleen a h e n k t i r .

2
Evrensel r u h u n evrimine tabi olan s a n a t by k ekil alyor: Senbolik ekil, klsik ekil, r o m a n t i k
ekil. Bu ekil tarihin b y k devrini, ark, eski
Y u n a n i s t a n ve y e n i zaman temsil eder.
a r k t a m p h e m v e evresiz olan d n c e k e n d i
hakik ifadesini aryor fakat b u l a m y o r . T a b i a t n ve
insan h a y a t n n hdiseleri karsnda h e n z ocukl u u n d a b u l u n a n ve eyann hakik m a n a s n kavram a a ve kendi kendini a n l a m a a gl o l m a y a n insan zeks m u a z z a m fakat karanlk telkkileri ifade
e t m e k iin bo c e h t l e r iinde y o r u l u y o r . E s a s ve ekli,
r u h u ve m a d d e y i , ahenkli bir b t n ierisinde birletirecei y e r d e kaba b i r y a k n l k t a n ibaret olan e s r a r l
bir senbole varyor.
*

Senbol, bir fikri ifade eden b i r hayaldir. Lisann iaretlerinden u n o k t a d a ayrlr ki, hayal ile fikir
arasndaki) m n a s e b e t keyfi ve itibari olmayp tabidir. Mesel arslan cesaretin, daire ebediyetin, mselles teslisin senboldr. B u n u n l a b e r a b e r senbol, fikri
tamamile deil a n c a k ksmen ifade eder. A r s l a n yalnz cesur, tilki yalnz k u r n a z deildir. Birok m a n a lar olan senbol kark ve k a r a n l k t r , i k i h a d a y r
ayr tasavvur edilip s o n r a biribirine yaklatrlrsa
a n c a k bu ok manallk o r t a d a n kalkar, ve senbol
yerini tebihe brakr. i t e b u a n l a m d a alnan senbol,

ESTETK

ESTETK

m u a m m a l ve esrarl k a r a k t e r i ile bilhassa tarihin

b t n bir devrine, ark s a n a t n a v e h a r i k u l a d e yaratlarna taallk e d e r . a r k kavimleri, birer senbol olan
binalarile, bidelerile fikirlerini a n l a t m a a almlar, fakat onlar kark ve k a r a n l k bir ekilde ifade
etmilerdir.
Senbolik sanat,, tabiata sanki dalm olan, mevsimlerle ve kuvvetlerle b e r a b e r y a a y a n tabi r u h u n
bizzat dilidir.

iin g r n m e z k u d r e t i n hayalleri olurlar, i t e o zam a n s a n a t d o a r . S a n a t d o u r a n , a y n z a m a n d a hassalara ve akla h i t a p eden hayallerle bu d e r u n i duyg u y u ifade e t m e k ihtiyacdr. Bu ihtiya ilk o l a r a k

10

R u h h e r eyi iine alr, h e r eyden heyecan duy a r ; ve bir nevi cezbe iinde k e h a n e t t e b u l u n u r .
R u h , kendisini k o r k u n v e m u z t a r p bir r y a ieris i n d e ifade eder. H a y v a n eklinin insan ekline kartrlmas da b u n u gsterir. Bu ba bo ilham, Msr
s a n a t n d a bir nevi s k n a , h r r i y e t s i z skna, d e t
ve lm dinine k a v u u r .
ark sanat - I r a n n , H i n d i n , Msrn sanat
gzlerimizin n n d e gzellik ve intizam canlandraca yerde, g a r i p , m u a z z a m , fantastik bir m a n z a r a
canlandrmaktadr.
* * *
S a n a t hissi, din hissi veya ilim tecesss gibi
hayretten domutur:
H i b i r eye h a y r e t e t m i y e n
insan, h a y v a n h a l i n d e yayan i n s a n d r . n s a n zihni,
m a d d e d e n v e m a d d ihtiyalardan k u r t u l u p tabiat
hdiseleri ile k a m a m a a balad ve o n l a r da b y k ,
esrarl, gizli bir k u v v e t sezdii a n d a n itibaren h a y v a n
halinden k u r t u l u r ; v e evrensel bir k u d r e t i n uyandrd bu derun d u y g u y a b e d e n v e r m e k ihtiyacn
d u y a r . E y a tabi m a n a l a r n kaybeder, ve zek

11

senbolik s a n a t t a kendisini t a t m i n edilmi b u l u y o r .

* * *
Klsik s a n a t a gelince: Bu sanatn gayesi ideali,
y a n i gzellii tekil eden iki u n s u r u n , r u h ile maddenin a h e n g i n i g s t e r m e k t i r .
Senbolik sanat, b o u n a
bu g a y e y e v a r m a a almt, r u h u ifade e t m e k isterk e n a n c a k karanlk m u a m m a l a r y a r a t m t . Senbolik
devreye m e n s u p h e r eserde hakik ahsiyet ve h r r i y e t yokluu kendini g s t e r i r . n k ahsiyet v e h r riyet, r u h u n kendi kendini ak s u r e t t e idrak etmesile
a n c a k m m k n d r . Gzellii tekil eden iki u n s u r u n
m k e m m e l s u r e t t e ahenklemesi iin, ilk u n s u r olan
fikrin kendi m a h i y e t i n i ve h r r i y e t i n i i d r a k e t m e s i
z a r u r i d i r . Bu fikre u y g u n gelen ve ahs r u h u ifade
eden ekil, a n c a k insan ekli olabilir. A n c a k insan
eklidir k i r u h u ifadeye kabiliyetlidir.
H r ruhu,
ferd bir ekil ierisinde g s t e r e n klsik s a n a t bizz a r u r e a n t h r o p o m o r p h i q u e dir.
A n t h r o p o m o r p h i s m e , b u sanatn z d r . Yalnz
insan ekli, r u h u anlatr. Tanr bile insan eklindedir. ark n a t u r a l i z m i n d e ibadet m e v z u u n u tekil eden
ve sanatn mahiyetini bozan kaba senboller, klsik
s a n a t t a n atlmtr.
H a y v a n l a r leminin alaltlmas, politizmin trenlerinde ve masallarnda g r l d vehile, hayvanlarn k u r b a n edilmesi; m u k a d d e s avlar ve H e r g -

12

ESTETK

le izafe olunan iler bu terakkiyi aka gstermektedir. Bu g r , Msrllarn h a y v a n l a r

hakkndaki
g r n n t a m zdddr. G r e k s a n a t n d a t a b i a t h r m e t e ve ibadete lyk olaca y e r d e alaltlyor.
Bu s a n a t t a , insan ekli h a k i m d i r ; hayvan ekli
a n c a k kulaklarla, k v k boynuzlarla gsterilmitir.
Yeni t a n r l a r l a eski t a n r l a r a r a s n d a k i fark da
bu manev h r r i y e t t e k i t e r a k k i y i ayrca, ak s u r e t t e
gsterir. Yeni tanrlar, iinde b u l u n d u k l a r h a y a t n
h u z u r u n d a n , m a h d u t bir mevcudiyetin b y k l n den son derece faydalanan ebed atletlerdir. T a n r larn hayat, devam eden insan h a y a t n d a n b a k a
bir ey deildir. Bu u n u t u l m a z deiimi, yeni tanrlarn, U r a n s , Gea, C h r o n o s , devler, T i t a n l a r , y z
kollu Briaree gibi eski t a n r l a r zerindeki zaferlerini
Lejandlar anlatyor. Atletik heykel de bu zaferi ifade
eder.
Yeni t a n r l a r l a eski t a n r l a r a r a s n d a k i mcadele,
tabiatla r u h arasndaki mcadeledir. Bu mcadele,
lemin k a n u n u d u r . S a n a t , tpk mitoloji gibi, kark
ve karanlk olan eyi kendisine lyik g r m i y e r e k atmtr. n t i z a m s z bir m u h a y y e l e n i n b t n yaratlar a r t k b u r a d a kendilerini
yabanc b u l u y o r l a r .
Z e k n n n n d e dalyorlar.
G r e k idealinin temeli, ruhla m a h s u s sekil arasndaki b o z u l m a z a h e n k t i r . F a k a t b u a h e n k t e , b u
s k n e t t e souk ve cansz bir ey var. Klsik sanat,
ne ilhi m a h i y e t i n hakik zatn anlam, ne de r u h u n
derinliklerine k a d a r inmitir. M e v c u d i y e t i n b t n
bir taraf, fenalk, g n a h , felket, manev strap, ira-

ESTETK

13

d e n i n isyan, vicdan azab ve r u h u n z n t l e r i o n u n

iin bilinmiyen eylerdir. Klsik s a n a t m a h s u s gzelliin evresini gemez. F a k a t o gzellii mkemmel bir t a r z d a gsterir.
* * *
Tarih devrimi iinde sanatn ald son ekil
r o m a n t i k ekildir. R o m a n t i k kelimesiyle, bu kelimenin b u g n ifade ettii taknlk ve kaidesizlik anlalmamal. R o m a n t i k sanatn da k a n u n l a r ve prensipleri var. F a k a t ifade ettii fikir baka o l d u u n d a n ,
artlar da bakadr. B u r a d a r o m a n t i k kelimesiyle
sadece m o d e r n veya hristiyan sanat kastolunrnaktadr. Bu sanat senbolik sanatn t a m zdddr. Sembolik
s a n a t t a olduu gibi r o m a n t i k s a n a t t a da bir nisbet
sizlik, bir lszlk g r l y o r . F a k a t bu defa nisbetsizlii douran, r u h u n karanlk b u l u n m a s deil
bilkis m a d d e ile ifade olunmyacak k a d a r derinlemi
ve kendi kendini idrak etmi b u l u n m a s d r .
R o m a n t i k s a n a t t a r u h , m a d d e ile olan ahengini
brakyor, kendi iine ekiliyor ve hakik a h e n g i
k e n d i derun leminde b u l u y o r , i t e hasselerin dnyas n d a kendisini t a t m i n edilmi, bulmyan ve kendisinde daha yksek bir ideal ariyan r u h u n bu polisimi, r o m a n t i k sanatn esas prensipidir. En mkemmel aheserler, artk hristiyan s a n a t k r doyuramy o r . n k tasavvur ettii bakire, r u h u n u n sezdii
ebed yerler, iittii ilh ahenkler, bir kelime ile
ideal d a h a gzeldir. O k a d a r gzel ki ne demir
kalem, ne fra, ne yay, ne kalem, ne de madd

14

ESTETK

r e t l e d ekil, r u h n n d e ehemmiyetini kaybediyor,

alalyor.
n s a n ehresi yalnz r u h u y a n i n a m t e n a h i enfsilii gsteriyor. A r t k insan v c u d u n a taplmyor.
T e z y i n a t srasna indirilen hayvanlar ve n e b a t l a r bsb t n gzden d y o r . n s a n eklinde gsterilen
Allah bile, en y k s e k k y m e t r u h t u r diyor.
T a r i h geliiminde sanatn alm o l d u u
esasl ekil ite b u n l a r d r . E e r r n e s a n s v e y a
asl yeni z a m a n sanat bu eskiste y e r b u l a m a d ise,
bu da bu sanatlerin orijinal ve esasl bir sanat tekil
e t m e m e l e r i n d e n dolaydr. Rnesans, G r e k sanatna
bir d n t r .
M o d e r n s a n a t a gelince o da, ayn z a m a n d a h e m
G r e k , h e m hristiyan s a n a t n d a n gelmektedir.

--

3--

Sanat, r u h u n m a d d e iinde g r n d r . Sanatin kulland malzemeler r u h u ifadeye derece derece

kabiliyetli o l d u u n d a n
deiik s a n a t l a r d o m u t u r .
Be sanat v a r d r ; b u n l a r da srasile mimarlk, heykeltralk, resim, musiki ve iirdir. M i m a r l k t a n
iire doru ykseldike m a d d e n i n hafifledii, r u h u n
derinletii grlr. M a d d i d e n r u h a n i y e doru bir
ykseli vardr.
***
lk sanat mimarlktr, ve
ilk mimarlk senboliktir. lk mimarla ait ekiller birer senbolden baka bir ey deildir. ekil, fikri ifade e t m e k t e n ziyade
m p h e m bir s u r e t t e hatrlatr. F r a t sahillerindeki
Belus veya yedi katl Babil kulesi, kavimlerin dalma
larndan nceki topluluu canlandran, iptida ailelerin inhillini ve d a h a geni bir sosyetenin k u r u l u u n u
toplu bir alma ile bildiren birer senboldr.
A y n i suretle
dikili talar, b o l l u u n senbol
idiler. M e m n o n ' l a r , bu kocaman heykeller ise gnei ve tabiat zerindeki hayat tesirini temsil eder
ler. H e r hangi m s b e t bir gayetlen m a h r u m olan bu
ekiller h e r eyden nce birer senboldr.
Bu ilk mimarlkta h e r ey senbolik s u r e t t e vcuda getirilmitir. Nisbetler, mesafeler, s t u n l a r n says
ilh.. Bilhassa Msrllar, a r y a peteini yaptrtan

ESTETK
16

ESTETK

m a n l a r y a r a t m a a hasrettiler. Bu kavim, b t n dncelerini bu eserlerle a n l a t m a a alt. Bu mimarla ait eserler,

gelecek asrlara vaz o l u n a n b i r e r
proplemdir.
Bu mimarln gayesi y o k t u r , d a h a
d o r u s u gayesi sadece senbolik ifadedir.
Klsik mimar t a m a m e n zt bir k a r a k t e r gsterir.
B u r a d a intifa gaye ifadeden ayrdr.
Binann hedefi apak g r n r . Bina ya bir ev, ya b a r n d r a n
bir yer, veya bir m a b e t t i r . Bu mimarlk ihtiyaca ve
s a n a t a ayn z a m a n d a dayanr. h t i y a , m u n t a z a m
ekilleri, k a i m zaviyeleri,
dz sathlar, stunlar
v c u d a getirir. F a k a t gaye sadece fizik bir ihtiyacn
t a t m i n i n d e n ibaret deildir. Bina ayni z a m a n d a bir
fikri, din b i r t a s a v u r u ifade eder. Mabet, T a n r n n tas
virini b a r n d r a n bir yerdir. Klsik mimar, bir gayeye u y g u n l u k k a n u n u n a tabi olmakla beraber faydaldan k u r t u l u y o r ve gzellik k a n u n u n a itaat ediyor.
D a h a d o r u s u faydal ve gzel, m e s u t bir ekilde birleiyor. Simetri, a h e n k ; en sevimli, en zengin ve en
deiik uzv ekiller ss olarak a r i t e k t r a l ekillere
ilve o l u n u y o r . Klsik mimar ayni z a m a n d a h e m
u y g u n h e m de gzel mimaridir. Bu mimarlk b t n
senbolden temizlenmi gibidir.
O r t a z a m a n d a k i hristiyan veya r o m a n t i k mimarla gelince: k i zt mimar, ark ve Grek mimarisi bu m i m a r i d e birleiyor. Bu mimar, h e m bir gaye iin v c u d a getirilmitir, h e m de son derece ifadeli
ve senboliktir; h e m tbi, h e m mstakildir. K a t e d r a l ,

17

v c u d a getirilmitir. K a t e d r a l i n h e r taraf, deiik

ekillerle gayesini gsterir.
Sivri oklarla biten at, ogive'le devam e d e n stunlarn amud hareketi, tabi ktan farkl dier bir
n senbol olan vitirail'lar, h e r ey r u h u o r a d a der u n istiraka g t r r .
G r e k mimarisinin m t e v a z i n t e n a s b , sakin plak
l ile hristiyan mimarisinin glgeler ve
renklerle
kapal manzaras arasnda derin bir ayrlk
vardr.
Biri k ve nee, deiri k a r a n l k ve h z n kaynadr. Grek mabetleri t o p r a k t a ufk olarak uzanr, geniler; hristiyan K a t e d r a l l e r i t o p r a k t a n ykselir havalara frlar.
Bylece t a r i h t e n alnan ve sanatn toplu geliimini gsteren senbolik, klsik, r o m a n t i k ekiller, mim a r i sekililerinin de taksimine ve tasnifine y a r a m
oluyor.
Mimarlkta m a d d e y e tabi olan r u h , heykeltralkta k e n d i m a h i y e t i n e u y g u n gelen bir t a r z d a ifade
o l u n u y o r ve m a d d e d e n git gide syrlyor.
Senbolik s a n a t t a heykel binaya bal idi veya
heykel bizzat bir bina idi, N e b a t , hayvan ve insan ekilleri imtizalar ile, Allahlatrlan tabiatn kr kuvvetini ifade e t m e k t e idiler. Klsik s a n a t t a insan ekli,
kendisini canlandran r u h u t a m olarak gsteriyor ve
lsumsuz ekillerden k u r t u l u y o r .
Heykeltralkta r u h , p o r t r e d e olduu gibi
ehrede toplanm deildir. O n u b t n v c u t t a ya-

18

ESTETK

ylm olarak g r y o r u z . " G z l e r i olmyan heykel

bize b t n v c u d u ile bakar,, H e y k e l i n hi bir k s m
iddet ifade e t m e z . V c u d a ve e h r e y e akseden temayller, ihtiraslar, ve bu gibi b t n geici eyler
bu sanatn dndadr. Heykeltralk, deimiyeni, devaml olan, cevheri ifade eder.
Klsik heykel bt n yabanc tesirlerden k u r t u l m u , derin bir s k n
ve h u z u r iindedir. Bedenle r u h a r a s n d a t a m bir
anlama,
bir a h e n k h k m srer.
R o m a n t i k h e y k e l t r a l k t a b u a h e n k bozuluyor.
Heykeltralk,
hristiyanlk
duygusunu
derinlii,
ve iddeti ile ifade e t m e k isterken kendi evresini ay o r . R u h u n nee ve strab, k e n d i n d e n gemesi
n e d a m e t , ile, lm, l d k t e n sonra dirilme, mistik derinlik, a k ; r u h t a h u z u r v e s k n u , ifadede
ekillerin a h e n g i n i istiyen heykeltrala hi de y a r a r
m e v z u l a r deildir.
B u n d a n dolay r o m a n t i k heykeltralkta
insan
v c u d u n a kar bariz bir istihfaf g r l r . H e y k e l t r a lk, n a m t e n a h i enfsilii, b t n deimeleriyle ifadeye kalkrsa a h e n k bozulur, v c u t ihmal o l u n u r .
Enfsilik m e k n a yabancdr.
O r t a z a m a n d a tezyini m a h i y e t e d m ve evr e s i n d e n ayrlm olan
heykeltral,
Rnesansta,
G r e k s a n a t n n gzel ekillerini model alarak
t e k r a r k e n d i evresine d n m b u l u y o r u z .
Resimle r o m a n t i k sanatlarn serisi balyor.
Resmin kulland m a l z e m e heykeltraln
ve
mimarln kulland malzemelere kyas edilirse daha az m a d d d i r . n k mimarlk ve heykeltralkta

ESTETK

19

ekli v c u d a getiren b u t yerini iki b u d u ihtiva

eden satha brakr. Derinlik, renklerle, glge ve k
o y u n u ile elde edilir.
Gayri madd bir ekle r u h a n b i r m u h t e v a n n tekabl etmesi tabidir. Fikir, nasl kendisini ifadeye
kabiliyetli ekil isterse,
ekil de ylece kendisine
nfuz eden, h a y a t ve h a r e k e t veren p r e n s i p ister.
Artk sanat, resimle, plstik m a d d i y e t i m u h a faza e d e m i y o r ; kendi zerine k a p a n a n r u h u gsteriyor. B u n u n iindir ki bu sanatn hakik merkezini
hristiyan lemi tekil etmi ve hakik ilk resim din
olmutur.
Eskiler, heykeltralklarnn eriilmez
gzelliine r a m e n , resimde, m o d e r n l e r d e k i
tekemml derecesine v a r m a m l a r d r . n k , heykeltralk prensipine o k a d a r u y g u n olan G r e k idealinin
souk azameti r e s m e u y g u n gelemezdi. R e s s a m idealini, r u h u n ok derinliklerine inen, mehul hazlar
ve duygular kalbin yrtllarndan sonra veren hristiyan dininde bulacaktr. R u h , " S a a d e t i uzma,, ya
k a v u m a k iin strabn m e m e s i n d e n emmek, Golg o t h a y o k u u n d a n gemek z o r u n d a d r . Eskilerin
bilmedii bu mistik derin ak, hristiyan idealin merkezini ve dini resmin esasn tekil eder. H e y k e l t r a lk ne k a d a r paien s a n a t ise, resim de o k a d a r hristiyan s a n a t t r .
Heykeltralk a r malzemeler kullandndan um u m k a r a k t e r l e r i gzetir, s k n u , eklin tazammum
ettii esasl izgileri gsterir.
Resim ise, renk, k
ve glge gibi gayri m a d d u n s u r l a r kullandndan

20

ESTETK

ihtiraslar, derun boumalar, ferd ve arz hdiseleri ifade eder.

R e s m e has olan ve ideal k a r a k t e r i ile o n a u y g u n
d e n u n s u r k ve glgedir. R e s i m d e n nceki sana t l a r d a da k ve g l g e vard. F a k a t bu k ve glge a n c a k dardan aydnlata biliyordu. S a n a t eserinin
k e n d i s i n d e n bir p a r a deil dil. R e s i m d e ise k ve
glge sanatn yalnz malzemeleri olmayp,
bizzat
s a n a t tarafndan v c u d a getirilmitir; sanatn k e n d i
eseridir. Resim, reel varl ykyor, o n u r u h tarafndan yaratlan ve r u h a h i t a p eden basit bir gr n e e v i r i y o r . Binaenaleyh t a m h a y y i z e yz evirmesi resmin aczine verilmesin. Sun' olarak v c u d a
getirilen bu g r n , m a d d e d e n syrlan r u h u n , seyircinin r u h u ile k a y n a m a s iindir. Hakik hayyiz
seyirciliyi artrd; resmin verdii hazz v c u d a getir e n , eyann m a n z a r a s deildir. O haz, r u h u n kendisini haric lemenin ekillerinde grmesiyle d u y d u u
srf temaa olan a l k a d a d r .
Resim, tabiatteki b t n eyay, insan faaliyetinin
b t n mntakalarn, mevcudiyetin b t n hususiyetlerini ihtiva eder. H e y k e l t r a l a girmiyen birok
eyler r e s m e girer. D i n lemi, tabiatin ve insan hay a t n n b t n sahneleri, h a r e k e t l e r i n ve karakterlerin en firari taraflar, s a n a t k r n tasavvurlarnda yaar, frasnda t i t r e r . F a k a t resim sanatnn hakik
prensipi, esasl muhtevas, daima r u h u n hayatdr.
Tabiat, haric h a y a t g s t e r e n tablolarda bile hakik
m a n a y i tekil eden ey histir, r u h u n akisleridir.
R e s i m ile m a d d e d e n biraz daha uzaklaan

ruh,

ESTETK
musiki ile m e k n d a n ve y e r t u t a n m a d d e d e n

21
bs-

btn kurtuluyor.
* * *
Musikinin g a y e s i , r u h u o l d u u gibi b t n his
ve heyecanlariyle, r u h u n h a r e k e t l e r i gibi sratli
ve firar iaretlerle madd olmyan ve g r l m i y e n
vastalarla ifade e t m e k t i r . M a d d e d e h u s u l e gelen
fakat a r t k hayyiz ( e t e n d u e ) i ve ekillerini hatrlatm y a n bu iaret, sestir.
Musiki, g r n e n ekli
t e r k e t t i i n d e n y e n i bir
uzva, daha r u h a n bir duyu olan samiaya h i t a p eder.
Kulak bu yer tutmyan (Gayri mtehayyiz)
iareti
kavrar. Bylece, haric ve madd ekilden uzaklaan ses, r u h u n ve hissin aksi sadas o l m a a son derece elverilidir. Musiki problemi r u h u n en gizli
tellerini t i t r e t m e k ve o titriyen tellerden b t n h a r e k e t ve heyecanlar devirmek oluyor.
Musikinin gayesi hissin son snrna v a r m a k t a d r .
Musiki hiss s a n a t t r . Sesle his a r a s n d a yle sk bir
kucaklama v a r d r ki biribirine karm, k a y n a m
z a n n o l u n u r . Gayri madd bir hdise olan, hakik devam olmyan ve b t n kymetini gizledii histen alan
ses, r u h a iler ve o n u n derinliklerinde uzun akisler
u y a n d r r . Musiki b r s a n a t l a r a kyas edilirse en
ok mimarla yakn g r n r . Musiki de mimar gibi fikirleri m p h e m ve senbolik b i r t a r z d a ifade eder.
S o n r a mimarlk tabiat o l d u u gibi kopya etmez, ekilleri o l d u u gibi a l m a z ; onlar icat eder, hendesi
nisbetlere g r e biime sokar. M u s i k i de hissin ifadesinden mstakil olarak, - m z r , kemiyeti, seslerin

22

ESTETK

u y g u n l u u n u tayin eden - adetlerin k a n u n l a r n takip eder. Mimarlk, intizam, t e n a s b , a r m o n i y i ekillere nasl sokuyorsa, musiki de ylece seslere intizam, tenasb, ve a r m o n i y i sokar. Mimarla, dilsiz musiki denilmesi b u n d a n d r . B u n u n l a b e r a b e r bu
m a b e h e t l e r i n yan banda, h e r iki sanat a r a s n d a
daha b y k faiklar kendini gsterir. n k kemiyet
v e adet k a n u n l a r h e r n e k a d a r onlarn m t e r e k temellerini m e y d a n a getirirse de, kullandklar malzemelerin m a h i y e t i
biribirine
dorudan
doruya
zttr.
M i m a r l k ar maddeyi, m a d d e n i n d sekililerini
alr; musiki, grlmiyen, h a r e k e t eden, z a m a n d a
geen sesi, r u h ve h a y a t l a dolu olan iareti kullanr.
G r l y o r ki bu iki s a n a t r u h u n biribirinden tamamiyle farkl iki sahasna baldr. Mimarlk,
colossal ekillerini, sonrasz hareketsizlikleri ve senbolleri iinde, gzlerimizin n n d e ykselttii halde,
seslerin a k a n dnyas kulak vastasiyle derhal r u h u n
iine s z l r v e o n u senpatik heyecanlarla d o l d u r u r .
M u s i k i d e n en ok u z a k l a a n sanat heykeltralktr.
Resim, ifadedeki canllk ile musikiye d a h a ok
yaklar.
B u n u n l a beraber resim de
heykeltralk gibi, nceden, t a b i a t t e y e r t u t a n ve grlen sek i l e r i v c u d a getirir. Bu ekilleri a r t i s t icat etmez,
onlar sadece y a y a r ve ruhaniletirir. H a l b u k i musikiinas, bir m e t n e bal olmakla beraber, r u h u n hislerini a n l a t m a a en elverili olan
kombinezonlar
icat eder. Bazan m e v z u u n u bile u n u t u r ve kendi his
ve heyecanlarn dile getirir. B u n u n iin bu sanat,

23

ESTETK

r u h u gndelik yaayn aa ihtiyalarndan ve dk n l k l e r i n d e n k u r t a r r , o n u n straplarn a v u t u r .

Musikiinas, m i m a r ve h e y k e l t r a t a n ziyade kendisini
fantezilerine terkedebilir. U y d u u k a n u n l a r seslerin kanunlardr. Sesler ilse fikre ve kelimelerin manalarna, grlen ekillerle, o ekillerin temsil ettikleri fikrin birlemi olduklar gibi o k a d a r sk
s u r e t t e bal deillerdir.
Musiki ille iire gelince: H e r iki s a n a t a r a s n d a k i
b y k m n a s e b e t i kabul e t m e k l e beraber, derin farklar da gz n n d e b u l u n d u r m a k icap e d e r .
iir ve musiki, h e r ikisi de malzeme o l a r a k
sesi kullanr. F a k a t iir, sesi d n c e iareti, vastas olarak kulland halde musiki, sesi kendisine gaye
yapar, sese ses olarak ekiller verir. iir m u h a y y e l e
iin tablolar v c u d a getirir; musiki, seslerle fikirler
v e y a objeler a r a s n d a bir ahengi, s e n p a t i k bir ilgiyi
sadece ifade e d e r ; bu suretle r u h u n d u r u m u (vaziyeti) h a k k n d a m p h e m bir fikir verir, m u h a y y i l e y i
t e n b i h e t m e e muvaffak bile olur, fakat eyann hayallerini ve onlarn m u a y y e n ekillerini u y a n d r m a z .
H e r iki s a n a t zaten beraberce bulunabiliyorlar. F a k a t
e e r iir eseri m k e m m e l ise, musikiden ok y a r d m
beklemee m u h t a deildir; ve e e r m u s i k i esas
g a y e ise iir m e t n i , tal ve sath k a l m a k z o r u n d a d r .
iir metni, sadece pln hazrlam olur. Alka, msavi derecede taksim o l u n a m a z . t a l y a n operas meydandadr. .
Musikinin m a h i y e t i ve rol

belli

olduundan,

24

ESTETK

kendi m e v z u u n u n e t a r z d a tasarlyacagn tayin

m e k kolaylar.

ESTETK 25
et-

Musiki m e v z u d a n bir dereceye k a d a r kurtulabilirse de, hakik tesirini y a p m a k iin bir fikri) ifade
e t m e k m e c b u r i y e t i n d e d i r . F a k a t fikri fikir olarak,
u m u m nosyon olarak deil his olarak ifade eder, M u sikinin mevzuu, insann derun hayatdr,
" S e s l e r d e r u h u n bu gizli hayatn, bu e s r a r e n g i z
h a r e k e t l e r i n i c a n l a n d r m a k veya bu ahenkli aksi saday, dnceler ifade eden
kelimelerin
lisaniyle
t e r k i p etmek, bu s o u k lisan senpatik hissin fkr a n k a y n a n a daldrmak... ite musikiye den g
i budur,,
Musikinin sahas byle evrilmi olmakla b e r a b e r
g e n e genitir. n k hissin sahas son derece g e n i
ve deiiktir. D i e r taraftan musiki, hissi - spont a n e barta - r u h t a n tabi olarak k u r t u l d u u ekilde ifade etmiyecek, fakat bu ifadeyi, a r m o n i ve ritim k a n u n l a r n a g r e ilenmi llerle ve cadenc
seslerle hafifletecek, tadil edecektir. Yalnz bu itbarla bir s a n a t t r ve b t n s a n a t l a r a r a s n d a tabi hislerin iddetini y a t t r m a a , r u h u n k u r t u l u u n u hazrlayp o n u d a h a sakin ve saf bir beldeye g t r m e e
en kabiliyetli olan bu s a n a t t r . Musikimin r u h , ve
bilhassa h a s s a s i y e t z e r i n d e y a p t tesir bu prensiplerle izah o l u n u r . Musiki, ne m d r i k e n i n tasavvurlarn uyandrr, ne de u u r u , dikkati datacak hayallerle d o l d u r u r ; o, sadece hissin derin m n t a k a s n d a
toplanr. R u h d a k i derun deimelerin bu n o k t a s n a
yerleen musiki, insan b a t a n baa k a v r a r ve sarsar.

Bu b a k m d a n musikiyi br sanatlarla m u k a y e s e
edersek, musikinin ve b r sanatlarin yaptklar tesirin b a k a baka o l d u u n u anlam oluruz. R e s i m
sanatlarnda temaa edenle t e m a a edilen, biribirinden ayrdr, biri dierinin karsndadr. Musikide,
phesiz sesler bizden ayrdr, fakat bu ayrlk, karmzda d u r a n bir m a n z a r a n n sabitliine b e n z e m e z .
Sesin k a r a k t e r i o a n a m a h s u s l u k t u r .
Bylece musiki, derhal r u h u n h a r e k e t l e r i n i n der u n k a y n a n a szlr. R u h , sakin t e m a a s n d a k i
h r r i y e t i kaybeder, muziksel ifade bizi alr, srkler. Ses, tabiatin bir kuvveti gibi tesirde b u l u n u r .
Benlik, ruh varlmn yalnz bir n o k t a s n d a n kavranlm deildir; b a t a n baa havalanm ve h a r e k e t e
getirilmitir. Buna, bize mihanik olarak tesir
eden m z r n ve ritmin k u d r e t i n i de ilve ediniz,
musikinin tesirlerinin izahn elde etmi o l u r s u n u z .
* * *
fade tarzlarnn s t n l n e ve ifade vastalarnn m a h i y e t i n e g r e sanatlar dereceleniyor. Sanatlarn birinci b a s a m a m i m a r l k t ; sonuncu b a s a m a z n da iir tekil ediyor. M i m a r l k t a n iire doru ykseldike fikrin madd ekillerden gitgide k u r t u l d u u nu ve grlmiyen, y e r t u t m y a n , madd olmyan iaretle, r u h u n ve hissin aksi sadas olan sesle ifade
olduunu gryoruz.
Musikinin dier sanatlardan s t n oluu, (madd ekillerden uzaklam bul u n m a s n d a d r . F a k a t musiki, d u y g u l a r n kavrand
ekilleri a t m a k l a ibhame, k a r a n l a d m oluyor.
D n c e y i aka ifade edemiyor ve m e v z u u n u aydn-

26

ESTETK

l a t m a k istedii z a m a n , sz yani yabanc bir sanate

at olan bir vastay y a r d m n a a r m a k z o r u n d a
kalyor.
Sz, d n c e n i n t a m ve hakik iaretidir. Yalnz
lisandr k i zihnin b t n tasavvurlarn, r u h u n b t n
d u r u m l a r n ve gelimelerini bir aksiyon iinde anlatabilir. fade tarz sz olan iir, en s t n , en eksiksiz
s a n a t t r . D i e r b t n sanatleri hulsa
eder, aar.
iir, resim sanatlerinin ve musikinin hususiyetlerini
birletirmektedir.
Birinciler gibi muhayyeleye, ey a n n t a b l o s u n u izer, musiki gibi d u y g u y u b t n
derinlii ile ifade eder, ve o n a d n c e n i n akln
ekler. Bir vakay b t n safhalarile, bir ii b t n
devamile g s t e r m e k imtiyazna malik olan sanat yalnz iirdir. Bylece, iirin b r s a n a t l e r d e n esasl
fark, zihnin b t n tasavvurlarn a r t k d u y g u l a r a
deil, fakat bizzat zihne h i t a p eden hayallerle dor u d a n d o r u y a ifade etmesidir.
iirin kulland lisan, aydnl ve zenginlii ile,
d n c e n i n b t n d n y a s n k a v r a m a m m k n klar. E e r r e s m e
kyas edilirse, iir de resim gibi
tasvir edebilir. G e r e k t e n iir grlen ekillerin
akln ve onlarn b t n teferruatn v c u d a getiremez. F a k a t zihin bu eksiklii m u h a y y e l e n i n kuvveti ile telfi ediyor. Z a t e n bu eksiklik iirde h e s a p
edilmez bir s t n l k temin e t m e k t e d i r . n k bu
eksiklik y z n d e n d i r ki iir a r t k m a h d u t bir mek n d a kapal k a l m y o r ; m e v z u u n u b t n geniliile
ve biribiri a r d n c a olan geliiminin b t n l ile
canlandrabiliyor.

ESTETK
iir, musikiye

27

benzer; nk

h e r iki sanatn

ifade vastas sestir. F a k a t musikide ses, fikirden ayr

b i r iaret deildir, ifade ettii hisle k a r m t r ; b u n dan dolaydr ki vasta olarak deil, g a y e o l a r a k ilenmitir.

Musiki,

sesi ses olarak iler,

biime sokar.

K o n s e p s i y o n l a r n ve fikirlerin o k l u u n u a n c a k m p hem bir s u r e t t e kavrayabilir; r u h u n hissini m p h e m ve gayri m u a y y e n k a r a k t e r i ile ifade e t m e k l e

iktifa eder.

B u n u n iin zihin,

sesi ak ve seik bir

iarete, vazifesi fikri n a k l e t m e k olan b i r iarete

virmek

ihtiyacndadr.

iirle

musikinin

e-

ayrld

esasl n o k t a da ite b u d u r . S a n a t musiki ile, grlen

ekli brakyor; iir ile de hissin d o r u d a n d o r u y a
ifadesi olan sesten syrlyor, fikri ifade e t m e e kabiliyet kazanyor.

Musiki de, h i s sesle aynileiyor.

R e s i m d e fikir, ekil ve r e n k l e karmtr.

B u r a d a bizzat fikir, szn sesleri iinde, zihne
h i t a p eden hayallerle - yalnz kendisi iin - ifade olunm u t u r . Bu iaretler de sanat tarafndan ilenmitir.
lkin mzr, ritim, msralarn a h e n g i , ancak haric
kambinezonlardr, yoksa sanatin esas u n s u r u deildir.
O halde poetik d n c e n i n kendine has u n s u r u
n e d i r ? Bu g r n m i y e n , m a d d olmyan ey hayaldir,
Zihinde muhafaza edilmi olan eyann hayalleridir.
t e airlerin iliyecei malzemeler b u n l a r d r . Mimarn ta, h e y k e l t r a n m e r m e r i veya t u n c u , ressamn
renkleri, musikiinasn sesleri iledii gibi air de hayalleri iler, fakat bu poetik dncenin ancak eklidir.

28

ESTETK

Esas n e d i r ? Esas, b u hayallerin kaplad, r e n k l e rtt fikirlerdir. Bu b a k m d a n iir, dier sanatlerden

a n c a k evrensellii de ayrlr. D a h a t a m olarak ifade ettii fikirler dier sanatlarn ifade ettii ayni fikirlerdir. iir eserlerinin esas u m u m i y e t l e dier
s a n a t l e r d e o l d u u gibi eyann bizzat esas, onlarn
z d r . Bu z, bu esas evrensel ve ncesiz (ezel) hakikatler, varlklar c a n l a n d r a n h a y a t prensipi, onlarn
a h e n g i n i y a p a n k a n u n l a r d r . Bir kelime ile hakikattir. Gzel ise o h a k i k a t i n parlakl ve d u y g u l a r a
a r p a n hayalidir. M a d d v e manev lemin b t n
objeleri, tabiatin hdiseleri, tarihin vakalar, insan
h a y a t n n sahneleri, iirin alanna g i r m e k h a k k n a maliktirler. Lkin
u n u t m a m a l ki yalnz hakikat,
ideal, ncesizlik taraflar ile, ideleri ile iirin alanna
girebilirler, y o k s a arz ve tal taraflariyle deil. iir
eserlerinin hakik esas b u d u r . ekle y a n i h a y a l e gelince, bizzat o n u da a r t i s t i k m u h a y y e l e n i n kanunlarna gre, bir lisanla ifade edilemeden nce ilenmi
bulunmas gerektir.
Bu p r e n s i p l e r d e n u netice kyor ki, dier bt n s a n a t l a r a h a s olan vastalar birletirdiinden ve
a t n d a n iir evrensel s a n a t t r . Bu evrensellii, b a k a
bir sfatla da haizdir. D i e r sanatlar a n c a k baz
artlarla ve baz m e d e n i y e t ekilleri ile d o u p yaadklar halde, iir b t n kavimlerde, b t n y e r l e r d e
ve b t n a s r l a r d a ieklerini vermitir. B u n u n l a ber a b e r iirin gelimesine d a h a u y g u n olan devirler v e
muhitler vardr.
Mesel a r k g a r p t a n ziyade iire

ESTETK

29

elverilidir. a r k dncesi, a z a m e t ve istirak dncesidir. Sebep ve neticelerin m a n t k teselsln ve onlar idare eden k a n u n l a r b u l u p k a r m a k t a n
z i y a d e k i n a t t a k i hdiselerin v e k a n u n l a r n b t n l n kavramaa mtemayildir.
a r k dehas, daima t e r k i p ve birlik dehas
o l m u t u r . Garp zeks ise aksine olarak, b t n
eyleri birer birer, biribiri a r d n c a inceleyen, tahlil
ve tecrit eden ilim zeksdr.
E s k i Y u n a n i s t a n arkla
garbn
ortasndadr;
b u n u n iindir ki eserleri erikinliin ve gzelliin
modeli olarak b t n zaman h a y r a n l k l a r u y a n d r m tr.
iirin ve nevilerinin geliiminde k i n a t n
ritmi olan dereceli evrimi t e k r a r b u l u y o r u z .
Objektif sanatlar tekil eden mimarla, h e y k e l t r a la ve resme, iirde e p o p e tekabl eder. E p o p e , varln ahs olmyan, objektif tarafn gsterir. u sur e t l e ki epopenin veya epik i i r i n esasn tekil eden
aksiyon, bir hdise eklini alr ve o n u n n n d e air silinir, bu hdise insanlarn iradesinden
mstakil olarak bir nevi haric z a r u r e t ile v u k u a gelir.
Lirik iir, musikiye karlk o l m a k t a d r . R u h u n
d e r u n dnyasn b t n d n c e ve isteklerile, n e e
ve straplariyle gsterir. airin ifade ettii ey
k e n d i dncesidir.
D r a m a t i k iir en m k e m m e l nevidir.
E p i k ve
lirik iirleri birletirir.
E p i k iir gibi bir a k s i y o n u ,
biribiri ardnca gelen safhalarnda, ahslarla gste-

30

ESTETK

rir. Fakat bu aksiyonu vcuda getiren umum kanunlar ve haric zaruret olmayp, kendi mkedderatlarn
yaratan ahslarn iradesidir. Dramatik iir, aksiyonu
ve ihtiras birletiren iirdir.
Sanatlar serisinde iirin en sona brakl, evelce
gzden geirdiimiz ekilleri ve fikirleri btnl
ile ifade ettii iindir. Sanat ekillerinin ilerleyiinde son tekemml merhalesini tekil eden iir, ayni
zamanda da sanatn inhill etmee baladn ve
fikrin daha yksek bir ekle muhta bulunduunu
bildiriyor.
Gerekten iir, din ile felsefenin yoldadr.
Ruh, sanat mntakasnn stne ykselen din ve felsefe mntakalarnda, duygulara arpan hayallerden
kurtuluyor ve mcerret hakikati, mahiz hakikati temaaya dalyor.

--S O N--