Sanat Tarihi Meb.2022 2023 PDF

ORTAÖĞRETİM
SANAT TARİHİ
Ders Kitabı
Yazarlar
Asiye KARACAN DEVLET KİTAPLARI
Mehmet Fatih ŞELE ANKARA 2021
Vedat SÖYLEYİCİ
�� E�� B��N�I�I ��IN��RI .............................................................................................� 6739
DERS ��RI D��S� ..................................................................................................................� 1780
Her hakk sakldr ve Millî Eğitim Bakanlğna aittir. Kitabn metin, soru ve şekilleri
ksmen de olsa hiçbir surette alnp yaymlanamaz.
HAZIRLAYANLAR
Editör
Doç. Dr. Kemal ÖZKURT
Dil Uzmanı
Fatih ALPAYDIN
Program Geliştirme Uzmanı

Mustafa ÇALIŞKAN
Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı

Ahmet CANSIZ
Rehberlik ve Gelişim Uzmanı

Murat UZUNOĞLU
Grafik Tasarım Uzmanı

Tayfun AKSU
ISBN 978-975-11-4628-1
Millî E÷itim BakanlÕ÷Õ, Talim ve Terbiye Kurulunun 28.05.2018 gün ve 78 sayÕlÕ kararı
ile ders kitabı olarak kabul edilmiútir.
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastğn yerleri toprak diyerek geçme, tan:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altndaki binlerce kefensiz yatan.
O benim milletimin yldzdr, parlayacak; Sen şehit oğlusun, incitme, yazktr, atan:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyalar alsan da bu cennet vatan.
Çatma, kurban olaym, çehreni ey nazl hilâl! Kim bu cennet vatann uğruna olmaz ki feda?
Kahraman rkma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şüheda fşkracak toprağ sksan, şüheda!
Sana olmaz dökülen kanlarmz sonra helâl. Cân, cânân, bütün varm alsn da Huda,
Hakkdr Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Etmesin tek vatanmdan beni dünyada cüda.
Ben ezelden beridir hür yaşadm, hür yaşarm. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli:
Hangi çlgn bana zincir vuracakmş? Şaşarm! Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarm. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli-
Yrtarm dağlar, enginlere sğmam, taşarm. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
Garbn âfâkn sarmşsa çelik zrhl duvar, O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşm,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan İlâhî, boşanp kanl yaşm,
Ulusun, korkma! Nasl böyle bir iman boğar, Fşkrr ruh- mücerret gibi yerden na’şm;
Medeniyyet dediğin tek dişi kalmş canavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başm.
Arkadaş, yurduma alçaklar uğratma sakn; Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanl hilâl!
Siper et gövdeni, dursun bu hayâszca akn. Olsun artk dökülen kanlarmn hepsi helâl.
Doğacaktr sana va’dettiği günler Hakk’n; Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihlâl;
Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn Hakkdr hür yaşamş bayrağmn hürriyyet;
Hakkdr Hakk’a tapan milletimin istiklâl!
Mehmet Âkif Ersoy

İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
1. ÜNİTE
1. ÜNİTE
- SANAT
- SANAT
TARİHİNE
TARİHİNE
GİRİŞ
GİRİŞ
1.1.1.1.
SANAT
SANAT
VE SANAT
VE SANAT
TARİHİ TARİHİ ..........................................................................................
..........................................................................................
14 14
1.2.1.2.
SANAT
SANAT
TÜRLERİ
TÜRLERİ
..........................................................................................................
..........................................................................................................
16 16
1.2.1.
1.2.1.
Güzel
Güzel
Sanatlar
Sanatlar ................................................................................................
................................................................................................
17 17
1.2.2.
1.2.2.
Karma
Karma
Sanatlar
Sanatlar ..............................................................................................
..............................................................................................
19 19
1.2.3.
1.2.3.
Endüstriyel
Endüstriyel
(Pratik)
(Pratik)Sanatlar
Sanatlar ......................................................................
......................................................................
20 20
1.3.1.3.
SANAT
SANAT
TARİHİNİN
TARİHİNİN
DİĞER DİĞER BİLİM BİLİMDALLARIDALLARI İLE İLEİLİŞKİSİ
İLİŞKİSİ.....................................
.....................................
20 20
1.4.1.4.
ATATÜRK’ÜN
ATATÜRK’ÜN SANATA
SANATA VE SANATÇIYA
VE SANATÇIYA VERDİĞİVERDİĞİ ÖNEM ÖNEM ...................................
...................................
23 23
1.5.1.5.
SANAT
SANAT
ESERLERİNİN
ESERLERİNİN KORUNMASI
KORUNMASI .......................................................................
.......................................................................
24 24
ÖLÇME
ÖLÇMEVE DEĞERLENDİRME
VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
ÇALIŞMALARI ..............................................................
..............................................................
26 26
2. ÜNİTE
2. ÜNİTE
- TARİH
- TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM
2.1.2.1.
TARİH
TARİH
ÖNCESİ
ÖNCESİ
ÇAĞLAR
ÇAĞLARVE YERLEŞİM
VE YERLEŞİM YERLERİYERLERİ ................................................
................................................
32 32
2.1.1.
2.1.1.
Paleolitik
Paleolitik
Çağ’da
Çağ’da
Anadolu
Anadolu ..........................................................................
..........................................................................
39 39
2.1.2.
2.1.2.
Mezolitik
Mezolitik
Çağ’da
Çağ’da
Anadolu
Anadolu ..........................................................................
..........................................................................
41 41
2.1.3.
2.1.3.
Neolitik
Neolitik
Çağ’da
Çağ’da
Anadolu
Anadolu.............................................................................
.............................................................................
42 42
2.1.4.
2.1.4.
Kalkolitik
Kalkolitik
( Bronz
( Bronz
- Bakır
- Bakır
) Çağ’da
) Çağ’da AnadoluAnadolu ...........................................
...........................................
48 48
2.1.5.
2.1.5.
Maden
Maden
Çağı’nda
Çağı’nda
Anadolu
Anadolu ..........................................................................
..........................................................................
50 50
ÖLÇME
ÇALIŞMALARI ..............................................................
..............................................................
53 53
3. ÜNİTE
3. ÜNİTE
- İLK- İLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
ve BİZANS
ve BİZANS
3.1.3.1.
MEZOPOTAMYA
MEZOPOTAMYA SANATI SANATI ..........................................................................................
..........................................................................................
62 62
3.1.1.
3.1.1.
Sümer
SümerSanatı Sanatı ..................................................................................................
..................................................................................................
62 62
3.1.2.
3.1.2.
AsurAsur
Sanatı
Sanatı ......................................................................................................
......................................................................................................
65 65
3.1.3.
3.1.3.
AkadAkad
SanatıSanatı .....................................................................................................
.....................................................................................................
66 66
3.1.4.
3.1.4.
Babil
Babil
SanatıSanatı .....................................................................................................
.....................................................................................................
68 68
3.2.3.2.
MISIR
MISIR
SANATI
SANATI...............................................................................................................
...............................................................................................................
69 69
3.3.3.3.
ANADOLU
ANADOLU UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI VE SANATI
VE SANATI ..................................................................
..................................................................
77 77
3.3.1.
3.3.1.
HititHitit
Sanatı
Sanatı .......................................................................................................
.......................................................................................................
77 77
3.3.2.
3.3.2.
FrigFrig
Sanatı
Sanatı ........................................................................................................
........................................................................................................
81 81
3.3.3.
3.3.3.
Urartu
Urartu
Sanatı Sanatı ..................................................................................................
..................................................................................................
84 84
3.3.4.
3.3.4.
Lidya
Lidya
Sanatı
Sanatı .....................................................................................................
.....................................................................................................
87 87
3.4.3.4.
YUNANYUNANSANATI
SANATI ............................................................................................................
............................................................................................................
91 91
3.5.3.5.
ROMAROMASANATI
SANATI ..............................................................................................................
..............................................................................................................
101101
3.6.3.6.
ERKEN
ERKEN
HRİSTİYANLIK
HRİSTİYANLIK VE BİZANS
VE BİZANS SANATISANATI ............................................................
............................................................
108108
ÖLÇME
ÇALIŞMALARI ..............................................................
..............................................................
118118
4. ÜNİTE
4. ÜNİTE
- AVRUPA
- AVRUPA
SANATI
SANATI
4.1.4.1.
ORTAORTAÇAĞ’DA
ÇAĞ’DAAVRUPAAVRUPA SANATISANATI .............................................................................
.............................................................................
122122
4.2.4.2.
ROMAN
ROMAN SANATI
SANATI..........................................................................................................
..........................................................................................................
126126
4.2.1.
4.2.1.
Roman
Roman Sanatının
Sanatının Özellikleri
Özellikleri ......................................................................
......................................................................
127127
4.3.4.3.
GOTİK
GOTİKSANATI
SANATI
..............................................................................................................
..............................................................................................................
129129
4.3.1.
4.3.1.
Gotik
Gotik
Sanatının
Sanatının Genel Genel Özellikleri
Özellikleri .............................................................
.............................................................
129129
4.4.4.4.
RÖNESANS
RÖNESANS SANATI
SANATI ....................................................................................................
....................................................................................................
133133
4.4.1.
4.4.1.
Rönesansı
Rönesansı Hazırlayan
Hazırlayan Etkenler
Etkenler .................................................................
.................................................................
134134
4.4.2.
4.4.2.
Rönesans
Rönesans Sanatı Sanatı ve Sanatçıları
ve Sanatçıları .................................................................
.................................................................
136136
4.5.4.5.
BAROK
BAROK SANATI
SANATI
............................................................................................................
............................................................................................................
143143
4.5.1.
4.5.1.
Barok
Barok
Sanatının
Sanatının Genel Genel Özellikleri
Özellikleri ............................................................
............................................................
143143
4.6.4.6.
XVIII.
XVIII.
YÜZYIL
YÜZYILVE SONRASI
VE SONRASI SANAT SANAT AKIMLARI
AKIMLARI .....................................................
.....................................................
149149
ÖLÇME
ÇALIŞMALARI ..............................................................
..............................................................
159159
7 7
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
5. ÜNİTE
5. ÜNİTE
- ORTA
- ORTA
ASYA
ASYA
TÜRK
TÜRK
SANATI
SANATI
5.1.5.1.
ORTAORTA
ASYA
ASYA
TÜRKLERİNDE
TÜRKLERİNDE YAŞAM YAŞAM VE SANAT
VE SANAT ....................................................
....................................................
164164
5.2.5.2.
HUN HUN
SANATI
SANATI
................................................................................................................
................................................................................................................
166166
5.3.5.3.
GÖKTÜRK
GÖKTÜRKSANATI
SANATI ......................................................................................................
......................................................................................................
171171
5.4.5.4.
UYGUR
UYGUR
SANATI
SANATI ...........................................................................................................
...........................................................................................................
174174
ÖLÇME
ÇALIŞMALARI ..............................................................
..............................................................
177177
6. ÜNİTE
6. ÜNİTE
- İSLAM
- İSLAM
VE TÜRK
VE TÜRK
MİMARİSİ
MİMARİSİ
6.1.6.1.
İSLAM
İSLAM
SANATININ
SANATININ OLUŞUMUOLUŞUMU ................................................................................
................................................................................
178178
6.2.6.2.
DİNÎDİNÎ
MİMARİ
MİMARİ.................................................................................................................
.................................................................................................................
184184
6.2.1.
6.2.1.
Camiler
Camiler .............................................................................................................
.............................................................................................................
184184
6.2.2.
6.2.2.
Türbeler
Türbeler ............................................................................................................
............................................................................................................
190190
6.2.3.
6.2.3.
Minareler
Minareler .........................................................................................................
.........................................................................................................
191191
6.2.4.
6.2.4.
Medreseler
Medreseler ......................................................................................................
......................................................................................................
192192
6.3.6.3.
SİVİL
SİVİL
MİMARİ
MİMARİ................................................................................................................
................................................................................................................
195195
6.3.1.
6.3.1.
Kervansaraylar
Kervansaraylar ...............................................................................................
...............................................................................................
195195
6.3.2.
6.3.2.
Saraylar
Saraylar.............................................................................................................
.............................................................................................................
197197
6.3.3.
6.3.3.
Su Yapıları
Su Yapıları ........................................................................................................
........................................................................................................
200200
6.3.4.
6.3.4.
Darüşşifalar
Darüşşifalar .....................................................................................................
.....................................................................................................
202202
6.4.6.4.
KÜLLİYELER
KÜLLİYELER..................................................................................................................
..................................................................................................................
204204
6.5.6.5.
ASKERÎ
ASKERÎ
MİMARİ
MİMARİ ...........................................................................................................
...........................................................................................................
206206
6.6.6.6.
TÜRKTÜRK
MİMARLAR
MİMARLAR ........................................................................................................
........................................................................................................
208208
ÖLÇME
ÇALIŞMALARI ..............................................................
..............................................................
213213
7. ÜNİTE
7. ÜNİTE
- GELENEKSEL
- GELENEKSEL
SANATLARIMIZ
SANATLARIMIZ
7.1.7.1.
TÜRKTÜRK
EL SANATLARI
EL SANATLARI ..................................................................................................
..................................................................................................
218218
7.1.1.
7.1.1.
Halı-Kilim
Halı-Kilim
Sanatı
Sanatı ............................................................................................
............................................................................................
218218
7.1.2.
7.1.2.
Çini-Seramik
Çini-Seramik
SanatıSanatı ......................................................................................
......................................................................................
222222
7.1.3.
7.1.3.
Minyatür
Minyatür
Sanatı
Sanatı .............................................................................................
.............................................................................................
225225
7.1.4.
7.1.4.
Hat,Hat,
Tezhip
Tezhip
ve Ebru
ve Ebru SanatıSanatı .........................................................................
.........................................................................
229229
7.1.5.
7.1.5.
Diğer
Diğer
Sanatlar
Sanatlar...............................................................................................
...............................................................................................
234234
7.2.7.2.
TÜRKTÜRK
KÜLTÜRÜNÜN
KÜLTÜRÜNÜN EL SANATLARINA
EL SANATLARINA YANSIMASI
YANSIMASI ........................................
........................................
237237
ÖLÇME
ÇALIŞMALARI ..............................................................
..............................................................
241241
8. ÜNİTE
8. ÜNİTE
- 19- VE
19 20.
VE 20.
YÜZYIL
YÜZYIL
TÜRK
TÜRK
HEYKEL
HEYKEL
VE RESİM
VE RESİM
SANATI
SANATI
8.1.8.1.
19 VE
1920.
VE 20.
YÜZYIL
YÜZYIL
TÜRKTÜRK
HEYKEL
HEYKEL
SANATI
SANATI
..............................................................
..............................................................
246246
8.2.8.2.
19 VE
1920.
VE 20.
YÜZYIL
YÜZYIL
TÜRKTÜRK
RESİM
RESİM
SANATI
SANATI
................................................................
................................................................
249249
ÖLÇME
ÇALIŞMALARI..............................................................
..............................................................
261261
EKLER
EKLER
CEVAP
CEVAP
ANAHTARI
ANAHTARI ...............................................................................................................
...............................................................................................................
264264
SÖZLÜK
SÖZLÜK
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
266266
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA ............................................................................................................................
............................................................................................................................
271271
8 8
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
KİTABIN
KİTABIN
TANITIMI
TANITIMI
Ünite
Ünite
Numarası
Numarası Ünite
Ünite
Başlığı
Başlığı Ünite
Ünite
Kapak
Kapak
Resmi
Resmi Öğreneceğiniz
Öğreneceğiniz
Kavramlar
Kavramlar
Ünite
Ünite
kapağında
kapağında
hangi
hangi
ünitenin
ünitenin Ünite
Ünite
kapağında
kapağında
ünitenin
ünitenin Ünitenin
Ünitenin
içeriğini
içeriğini Ünite
Ünite
içerisinde
içerisinde
başlayacağını
başlayacağını
gösterir.
gösterir. başlığını
başlığını
gösterir.
gösterir. görsel
görsel
olarak
olarak
ifade
ifade
eder.eder. geçen
geçen
kavramları
kavramları
içerir.
içerir.
Konu Konu
Başlıkları
Başlıkları Neler
Neler
Öğreneceksiniz?
Öğreneceksiniz?
Ünitede
Ünitede
işlenecek
işlenecek
konuların
konuların Ünitede
Ünitede
öğrenilecek
öğrenilecek
başlıklarını
başlıklarını
içerir.
içerir. kazanımları
kazanımları
içerir.
içerir.
9 9
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
5. ÜNİTE - ORTA ASYA TÜRK SANATI
5.1. ORTA ASYA TÜRKLERİNDE YAŞAM VE SANAT .................................................... 164

5.2. KİTABIN
HUN SANATI TANITIMI
................................................................................................................ 166
5.3. GÖKTÜRK SANATI ...................................................................................................... 171
5.4. UYGUR SANATI ........................................................................................................... 174
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI .............................................................. 177
6. ÜNİTE - İSLAM VE TÜRK MİMARİSİ

Konu Başlığı Alt Konu Başlığı Metin
İşlenecek olan asıl konu Asıl konu başlıklarının Ünite ile ilgili konuların
başlığını gösterir. 6.1. alt
İSLAM SANATININ
başlıklarını OLUŞUMU ................................................................................
ifade eder. açıklandığı bölümdür. 178
6.2. DİNÎ MİMARİ ................................................................................................................. 184
6.2.1. Camiler ............................................................................................................. 184
6.2.2. Türbeler ............................................................................................................ 190
6.2.3. Minareler ......................................................................................................... 191
6.2.4. Medreseler ...................................................................................................... 192
6.3. SİVİL MİMARİ ................................................................................................................ 195
6.3.1. Kervansaraylar ............................................................................................... 195
6.3.2. Saraylar ............................................................................................................. 197
6.3.3. Su Yapıları ........................................................................................................ 200
6.3.4. Darüşşifalar ..................................................................................................... 202
6.4. KÜLLİYELER .................................................................................................................. 204
6.5. ASKERÎ MİMARİ ........................................................................................................... 206
6.6. TÜRK MİMARLAR ........................................................................................................ 208
7. ÜNİTE - GELENEKSEL SANATLARIMIZ
7.1. TÜRK EL SANATLARI .................................................................................................. 218

7.1.1. Halı-Kilim Sanatı ............................................................................................ 218
7.1.2. Çini-Seramik Sanatı ...................................................................................... 222
7.1.3. Minyatür Sanatı ............................................................................................. 225
7.1.4. Hat, Tezhip ve Ebru Sanatı ......................................................................... 229
7.1.5. Diğer Sanatlar ............................................................................................... 234
7.2. TÜRK KÜLTÜRÜNÜN EL SANATLARINA YANSIMASI ........................................ 237
8. ÜNİTE - 19 VE 20. YÜZYIL TÜRK HEYKEL VE RESİM SANATI
8.1. 19 VE 20. YÜZYIL TÜRK HEYKEL SANATI .............................................................. 246

8.2. 19 VE 20. YÜZYIL TÜRK RESİM SANATI ................................................................ 249
EKLER
CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................... 264

SÖZLÜK .................................................................................................................................. 266
KAYNAKÇA ............................................................................................................................ 271
Görsel Alt Yazısı Etkinlik Görsel

Görsel ve haritaların Öğrenmeyi pekiştirecek Metinleri desteklemek amacıyla
açıklamalarını içerir. çalışmaların yer aldığı bölüm verilen görselleri gösterir.
8 10
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
KİTABIN
KİTABIN TANITIMI
TANITIMI
Ünite Başlığı
Ünite Numarası Ünite BaşlığıGörsel İnceleme Ünite Kapak Resmi Ünite Numarası
Öğreneceğiniz Kavramlar
ÜniteÜnitenin adını
kapağında hangi ünitenin Metinleri
Ünite kapağında desteklemek amacıyla
ünitenin Ünitenin içeriğini Ünitenin numarasını
Ünite içerisinde
gösterir. gösterir.
başlayacağını verilen
başlığını görselleri detayları ile gösterir.
gösterir. görsel olarak ifade eder. geçengösterir.
kavramları içerir.
Ders Dışı
Konu Etkinlik
Başlıkları Harita Sayfa Numarası
Neler Öğreneceksiniz?
Öğrenmeyi
Ünitede işlenecekpekiştirecek
konuların Konuları desteklemek için Sayfaların numaralarının
Ünitede öğrenilecek
çalışmaların yer içerir.
başlıklarını aldığı bölüm kullanılan haritaları belirtir. verildiği bölümiçerir.
kazanımları
11 9
11. .
ÜÜNNİ Tİ TE E
SANAT
SANATTARİHİNE
TARİHİNEGİRİŞ
GİRİŞ
Konu
KonuBaşlıkları
Başlıkları
1. 1.
Sanat
Sanat
veve
Sanat
SanatTarihi
Tarihi
2. 2.
Sanat
Sanat
Türleri
Türleri
3. 3.
Sanat
Sanat
Tarihinin
Tarihinin
Diğer
DiğerBilim
Bilim
Dallarıyla
Dallarıyla
İlişkisi
İlişkisi
4. 4.
Atatürk’ün
Atatürk’ün
Sanata
Sanata
veveSanatçıya
Sanatçıya
Verdiği
Verdiği
Önem
Önem
5. 5.
Sanat
Sanat
Eserlerinin
Eserlerinin
Korunması
Korunması
12 12
Estetik
Heykel
Mimari
Sanat
Sanatçı
Sanat Eseri
Sanat Tarihi
Zanaatkâr
Neler Öğreneceksiniz ?
Bu ünitede;
Sanat ve sanat eseri kavramları arasındaki ilişkiyi,
Sanat türlerini gruplandırmayı,
Sanat tarihi ile sanat tarihinin yararlandığı diğer sosyal bilim alanları arasındaki ilişkileri,
Atatürk’ün sanata ve sanatçıya verdiği önemi,
Sanat eserlerinin korunmasının önemini öğreneceksiniz.
13
11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
SANAT
SANAT
TARİHİNE
TARİHİNE
GİRİŞ
GİRİŞ
1.1.1.1.
SANAT
SANAT
VEVE
SANAT
SANAT
TARİHİ
TARİHİ
Sanat,
Sanat,
insanoğlunun
insanoğlunun tarih
tarih
öncesi
öncesi
çağlardan
çağlardan bu bu
yana
yana
kendisini
kendisiniifade
ifade
etmekte
etmektekullandığı,
kullandığı,
yaşlama
yaşlamave ve
hayata
hayata
ait ait
en enyaratıcı
yaratıcı
ve ve
en en
etkin
etkin
yollardan
yollardan
biridir.
biridir.
Duygu
Duygu ve ve
düşüncelerin
düşüncelerintemellendirdiği
temellendirdiği birbir
içeriğe
içeriğe
ve ve
biçime
biçimesahip
sahip
olanolan
sanat,
sanat,
doğrudan
doğrudan yaşam
yaşam ve ve
hayatla
hayatlailgili
ilgili
olduğundan
olduğundan tümtüminsanlara
insanlara
hitap
hitap
eder.
eder.
BuBu nedenle
nedenle
kalıcı
kalıcı
ve ve
evrenseldir.
evrenseldir.GücüGücütoplumsal
toplumsal
sınırları
sınırları
aşar.
aşar.
Tarih
Tarih
boyunca
boyuncaneyin
neyin
sanat
sanat
ve ve
sanat
sanat
eseri
eseri
olarak
olarak
adlandırılacağına
adlandırılacağınadairdair
fikir-
fikir-
ler ler
sürekli
sürekli
değişmiş,
değişmiş,zaman
zamaniçinde
içinde
sanatın
sanatın anlamına
anlamına değişik
değişik
kısıtlamalar
kısıtlamalar
getirilip
getirilip
farklı
farklı
sanat
sanat
tanımları
tanımları
yapılmıştır.
yapılmıştır.
Thomas
Thomas Munro
Munro (Tomas
(Tomas Munro),
Munro), doğada
doğada ve vesanatta
sanatta
güzeli
güzeli konukonu
edinen
edinen estetiği
estetiğiön ön
plana
planaçıkararak
çıkararaksanatı
sanatı
“Sanat
“Sanatdoyurucu
doyurucu estetik
estetikyaşan-
yaşan-
tılartılar
oluşturmak
oluşturmak amacıyla
amacıyla dürtüler
dürtüleryaratma
yaratma becerisidir.
becerisidir. Sanat,
Sanat,güzel
güzel ile ile
uğraşır.”
uğraşır.”diyediye
tanımlamıştır.
tanımlamıştır. Clive
Clive
BellBell
(Kliv
(Kliv
Bel)Bel)
ise ise
uyumu
uyumu ön ön
planaplana
çıkara-
çıkara-
rakrak “Sanat
“Sanatçizgi,
çizgi,
şekil
şekil
ve verenk
renkilişkilerinin
ilişkilerininkendi
kendi aralarındaki
aralarındaki kombi-
kombi-
nasyonudur.”
nasyonudur.” derken
derken R. R.
G. G.
Collingwood
Collingwood (Kalingvud),
(Kalingvud), sanatın
sanatın
temel
temelolarak
olarak
Görsel
Görsel
1.1 1.1
Tolstoy
Tolstoy
(1828
(1828
- 1910)
- 1910)
“Duyguların
“Duyguların yaratıcı
yaratıcı
ifadesi
ifadesi
veyaveya
dışavurumu”
dışavurumu” olduğunu
olduğunu söylemiştir.
söylemiştir.Tolstoy
Tolstoy
(Tolstoy)
(Tolstoy)ise ise “İnsanın
“İnsanın bir bir
zamanlar
zamanlar yaşamış
yaşamış olduğu
olduğu duyguyu,
duyguyu, kendinde
kendinde
canlandırdıktan
canlandırdıktan sonra,
sonra,aynıaynıduyguyu
duyguyu başkalarının
başkalarının da dahissedebilmesi
hissedebilmesi içiniçin
hareket,
hareket, ses,ses,
çizgi,
çizgi,
renkrenk
veyaveyakelimelerle
kelimelerle belirlenen
belirlenen biçimlerle
biçimlerleifade
ifade
etme etme
ihtiyacından
ihtiyacından sanat
sanat
ortaya
ortaya
çıkmıştır.”
çıkmıştır.”
derder
(Görsel
(Görsel
1.1).
1.1).
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıda
Aşağıdagörselleri
görselleri
verilen
verilen
Leonardo
LeonardoDa Da
Vinci’ye
Vinci’ye
ait Mona
ait Mona
LisaLisa
tablolarını
tablolarını
inceledikten
inceledikten
sonra
sonra
soruları
soruları
cevaplayınız.
cevaplayınız.
1. Tablolarda
1. Tablolarda
yukarıda
yukarıda
verilen
verilen
sanat
sanat
tanımlarından
tanımlarından hangisi
hangisi
veyaveya
hangileri
hangileri
daha
daha
fazla
fazla
ön ön
plana
plana
çıkmaktadır?
çıkmaktadır?
2. Sizce
2. Sizce
bu bu
tablolardan
tablolardanhangisi
hangisi
daha
daha
estetik
estetik
ve güzeldir?
ve güzeldir?
3. Bu
3. Bu
tablolardan
tablolardanhangisi
hangisi
sanat
sanat
eseridir?
eseridir?
Niçin?
Niçin?
Leonardo
Leonardo
da Vinci
da Vinci Leonardo
Leonardo
da Vinci’nin
da Vinci’nin
bir öğrencisi
bir öğrencisi
tarafından
tarafından
yapılan
yapılan
MonaMona
LisaLisa
tablosu
tablosu tarafından
tarafından
yapılan
yapılan
MonaMona
LisaLisa
tablosu
tablosu
14 14
SANAT
SANAT
TARİHİNE
TARİHİNE
GİRİŞ
GİRİŞ 11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Sanatı;
Sanatı;duygu
duygu
ve ve
düşünceleri
düşünceleri
etkileme
etkileme
gücünden
gücündenhareketle
hareketle
“İnsanların,
“İnsanların,
tabiat
tabiat
karşısındaki
karşısındaki
duygu
duygu
ve ve
düşüncelerini
düşünceleriniçizgi,
çizgi,
renk,
renk,
biçim,
biçim,
ses,ses,
sözsöz
ve ve
ritm
ritm
gibigibi
unsurlarla
unsurlarla
güzel
güzel
ve ve
etkili
etkili
birbir
biçimde,
biçimde,kişisel
kişisel
birbir
üslupla
üslupla
ifade
ifade
etme
etme
çabasıdır.”
çabasıdır.”
diye
diye
tanımlayabiliriz.
tanımlayabiliriz.
Sanatın
Sanatın
tanımı
tanımı
yapılırken
yapılırken
estetik
estetik
(güzellik
(güzellik
ile ile
güzelliği
güzelliğiaraştıran
araştıran
felsefe
felsefe
dalı)
dalı)kavramı
kavramı ön ön
plana
planaçıkarılmıştır.
çıkarılmıştır.
Fakat
Fakatbu bukavramlar
kavramlar herher
dönemin,
dönemin,
bölgenin,
bölgenin,toplumun
toplumun ve ve
bireyin
bireyin
bakış
bakış
açısına
açısına
göregöre
değişen
değişengöreceli
göreceli
kavram-
kavram-
lardır.
lardır.
Evrensellik
Evrensellikise ise
sanatın
sanatın
en en
temel
temel
niteliğini
niteliğini
ortaya
ortayakoymaktadır.
koymaktadır. Çünkü
Çünkü
sanatın
sanatın
herher
türlü
türlü
kişisel
kişisel
veyaveya
yerel
yerel
nitelendirmeyi
nitelendirmeyi ve vesınıflandırmayı
sınıflandırmayıaşan
aşan
bir bir
yapısı
yapısıvardır.
vardır.
Sanatçı
Sanatçı eserlerinde
eserlerindeiçinde
içindeyaşadığı
yaşadığı toplumun
toplumun kültürünü
kültürünüve ve
dünyaya
dünyaya bakış
bakışaçısını
açısınıyansıtırken
yansıtırkenbaşka
başka toplumların
toplumların kültürlerinden
kültürlerinden de de
etkilenir
etkilenir
ve ve
eseri
eseri
ile ile
başka
başkainsanları
insanları
ve ve
toplumları
toplumları etkiler.
etkiler.
Sanat
Sanateserleri,
eserleri,
sanatçının
sanatçınınkendine
kendineözgü
özgüduygu,
duygu,düşünce,
düşünce, heyecan,
heyecan, Görsel
Görsel
1.2 1.2
İbrahim
İbrahim
Çallı’nın
Çallı’nın
“Hatay’ın
“Hatay’ın
Anavatana
AnavatanaHasreti”
Hasreti”
hayal
hayal
gücügücüve ve
yeteneklerini
yetenekleriniyansıttığı
yansıttığı
gibigibi
diğer
diğer
insanların
insanların
da daduygu,
duygu, adlı adlı
tablosu
tablosu
sanatsanat
eserinin
eserinin
özgün,
özgün,
tek ve
tekevrensel
ve evrensel
düşünce
düşünce ve ve
hayal
hayaldünyasını
dünyasını geliştiren
geliştiren
eserlerdir.
eserlerdir.
Sanat
Sanat
eserlerinin
eserlerininen en olma olma
özelliklerinin
özelliklerinin
hepsine
hepsine
birden
birden
sahiptir.
sahiptir.
önemli
önemliözellikleri
özellikleri
özgün,
özgün,
tektekve veevrensel olmasıdır
evrensel olmasıdır(Görsel
(Görsel1.2).
1.2).
Daha
Daha
önce
önce
yapılmış
yapılmışolan
olan
birbir
eserin
eserin
taklit
taklit
edilmesiyle
edilmesiyleortaya
ortaya
çıkan
çıkan
ürün
ürün
ne ne
kadar
kadar
güzel
güzelolsaolsa
da da
sanat
sanat
eseri
eseriolarak
olarak kabul
kabuledilmez.
edilmez. Çünkü
Çünkü sanat
sanateseri
eseri
sanatçının
sanatçınıngördüğü,
gördüğü,kavradığı
kavradığı ve ve
gerçeklik
gerçeklik
olarak
olarak
kabul
kabul
ettiği,
ettiği,
ruhunda
ruhunda
hissettiği
hissettiğiduyguların
duyguların çeşitli
çeşitli
şekilde
şekildeanlatılmasıdır.
anlatılmasıdır.Sanatçı;
Sanatçı;herkesten
herkesten
farklı
farklı
hisseden,
hisseden,düşünen,
düşünen,yorumlayan
yorumlayan ve ve
bunları
bunları
eserlerine
eserlerine
farklı
farklı
şekilde
şekilde
yansıtan
yansıtan
kişidir.
kişidir.
Sanat
Sanateserlerinin
eserlerinintarihsel
tarihsel
gelişimini
gelişimini
inceleyen
inceleyenbilim
bilimdalıdır.
dalıdır.
Sanatın
Sanatın
tanımının
tanımının tarih
tarih
boyunca
boyunca sürekli
sürekli
değişmesine
değişmesine rağmen
rağmensanat
sanat
tarihi
tarihi
sanattaki
sanattaki
değişimlere
değişimlere birbir
sistem
sistem çerçevesinde
çerçevesinde bakarak
bakarakbunları
bunlarısınıflandırmayı,
sınıflandırmayı,
şekillendirilmelerini
şekillendirilmelerini anlamayı
anlamayı ve veyorumlamayı
yorumlamayı amaçamaçedinmiştir.
edinmiştir. Sanat
Sanat
eserlerinin
eserlerinin ortaya
ortayaçıkışı,
çıkışı,gelişimi,
gelişimi,
birbirlerine
birbirlerine
ve ve
topluma
topluma etkileri
etkileri
sanat
sanat
tarihinin
tarihininkonusunu
konusunu oluşturur.
oluşturur. Dünyanın
Dünyanın herhangi
herhangi birbir
köşesinde
köşesinde veya
veya
herhangi
herhangi birbir
çağın
çağınbelirli
belirlibirbir
dönemindeki
dönemindeki sanatsal
sanatsalfaaliyetler
faaliyetlersanat
sanat
tarihinin
tarihinin
ilgiilgi
alanına
alanına
girmektedir.
girmektedir. Genel
Genelbirbir
sanat
sanat
tarihi
tarihi
yanında,
yanında, yalnızca
yalnızca
belirli
belirli
birbir
sanata
sanatayönelik
yöneliközel özel
sanat
sanat
tarihleri
tarihleri
de de
vardır
vardır
(Görsel
(Görsel1.3).
1.3).
Belirli
Belirli
özellikleriyle
özellikleriyle birbirinden
birbirinden ayrılan
ayrılan
bu bu
sanatlar
sanatlar
arasındaki
arasındaki ilişkiler
ilişkiler
kadar,
kadar,
aynı
aynı
sanatın
sanatın
içinde
içinde
yeryer
alanalan
üslup
üslup
ve ve
ekollerin
ekollerin
(Barok,
(Barok,Roman
Roman vb.)vb.)
birbiriyle
birbiriyle
olan
olan
ilişkileri
ilişkileri
de de
sanat
sanat
tarihinin
tarihinin
inceleme
inceleme
alanına
alanına
girmektedir.
girmektedir.
Sanat
Sanat
tarihi,
tarihi,
aynı
aynı
zamanda
zamanda birbir
sanat
sanat
yapıtının
yapıtınınbelirli
belirli
birbir
kültürün
kültürün
veya
veyasanatçının
sanatçının sanat
sanat
yaşamının
yaşamının hangi
hangidöneminde
döneminde oluşturulduğunun
oluşturulduğunun
belirlenmesi
belirlenmesive ve
sanatçının
sanatçının
kendisinden
kendisindensonrakiler
sonrakiler
üzerinde
üzerindeyarattığı
yarattığı
etkiyi
etkiyi
değerlendirilmesi
değerlendirilmesi çalışmalarıdır.
çalışmalarıdır.
Sanat
Sanat
geleneklerinin
geleneklerininüslup
üslup
ve ve
biçim
biçim
olarak
olarak
tarihsel
tarihsel
süreç
süreç
içinde
içinde
kavranması
kavranmasıda da
sanat
sanat
tarihinin
tarihinin
ilgiilgi
alanı
alanı
içindedir.
içindedir.
BuBu da da
temelde
temeldeçeşitli
çeşitli
sanat
sanat
üsluplarının,
üsluplarının,
dönemlerinin,
dönemlerinin, akımlarının
akımlarının ve ve
tarihsel
tarihsel Görsel
Görsel
1.3 1.3
sanat
sanat
ekollerinin
ekollerinin
incelenmesini
incelenmesinigerektirir.
gerektirir. Budist
Budist
Tapınağı,
Tapınağı,
Çin sanatı
Çin sanatı
15 15
11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
SANAT
SANAT TARİHİNE
TARİHİNE GİRİŞ
GİRİŞ
1.1.1.2.
SANAT
SANAT
VETÜRLERİ
SANAT TARİHİ
Etkinlik
Sanat, insanoğlunun tarih öncesi çağlardan bu yana kendisini ifade
etmekte kullandığı,
Aşağıdaki görsellerden de yararlanarak sanatsal yaşlama ve hayata ait en yaratıcı ve en etkin yollardan
faaliyetleri;
A) Konularına, biridir. Duygu ve düşüncelerin temellendirdiği bir içeriğe ve biçime sahip
B) Kullanılan malzemeye, olan sanat, doğrudan yaşam ve hayatla ilgili olduğundan tüm insanlara
C) Kullanılan yöntem ve tekniklere göre Bu
hitap eder. gruplandırınız.
nedenle kalıcı ve evrenseldir. Gücü toplumsal sınırları aşar.
Tarih boyunca neyin sanat ve sanat eseri olarak adlandırılacağına dair fikir-
ler sürekli değişmiş, zaman içinde sanatın anlamına değişik kısıtlamalar
getirilip farklı sanat tanımları yapılmıştır.
Thomas Munro (Tomas Munro), doğada ve sanatta güzeli konu

edinen estetiği ön plana çıkararak sanatı “Sanat doyurucu estetik yaşan-
tılar oluşturmak amacıyla dürtüler yaratma becerisidir. Sanat, güzel ile
uğraşır.” diye tanımlamıştır. Clive Bell (Kliv Bel) ise uyumu ön plana çıkara-
rak “Sanat çizgi, şekil ve renk ilişkilerinin kendi aralarındaki kombi-
nasyonudur.” derken R. G. Collingwood (Kalingvud), sanatın temel olarak
Görsel 1.1
Tolstoy (1828 - 1910)
“Duyguların yaratıcı ifadesi veya dışavurumu” olduğunu söylemiştir. Tolstoy
(Tolstoy) ise “İnsanın bir zamanlar yaşamış olduğu duyguyu, kendinde
canlandırdıktan sonra, aynı duyguyu başkalarının da hissedebilmesi için
hareket, ses, çizgi, renk veya kelimelerle belirlenen biçimlerle ifade etme
ihtiyacından sanat ortaya çıkmıştır.” der (Görsel 1.1).
Etkinlik
Aşağıda görselleri verilen Leonardo Da Vinci’ye ait Mona Lisa tablolarını inceledikten sonra soruları cevaplayınız.
1. Tablolarda yukarıda verilen sanat tanımlarından hangisi veya hangileri daha fazla ön plana çıkmaktadır?
2. Sizce bu tablolardan hangisi daha estetik ve güzeldir?
3. Bu tablolardan hangisi sanat eseridir? Niçin?
Önceleri sanat türlerinin her birinde kullanılan konu, malzeme,

yöntem ve teknikler ana hatlarıyla birbirinden farklıyken günümüzde
birçok farklı malzeme ve tekniğin bir arada kullanıldığı sanat türleri
ortaya çıkmıştır. Bu nedenle günümüzde farklı kriterler ön plana çıkarı-
larak çeşitli sanat türleri gruplandırması yapılmaktadır. Genellikle sanat;
Leonardo da Vinci Leonardo da Vinci’nin bir öğrencisi
güzel, karma ve endüstriyel tarafından
tarafından yapılan Mona Lisa tablosu (pratik)yapılan
sanatlar
Monaolmak üzere üç ana kola
Lisa tablosu
ayrılmaktadır.
14 16
SANAT TARİHİNE
SANAT GİRİŞ
TARİHİNE GİRİŞ 11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Güzel sanatlar; plastik (görsel), ritmik (dramatik) ve fonetik (işitsel)
sanatlar olmak üzere üç ana bölüme ayrılmaktadır (Tablo 1.1).
Sanatı; duygu ve düşünceleri etkileme gücünden hareketle “İnsanların,
tabiat karşısındaki duygu ve düşüncelerini çizgi, renk, biçim, ses, söz ve
ritm gibi unsurlarla
SANAT güzel ve etkili bir biçimde, kişisel bir üslupla ifade
etme çabasıdır.” diye tanımlayabiliriz.
Güzel
Sanatın tanımı Sanatlar
yapılırken estetik (güzellik ile güzelliği araştıran felsefe
dalı) kavramı ön plana çıkarılmıştır. Fakat bu kavramlar her dönemin,
bölgenin, toplumun ve bireyin Plastik
bakış açısına göreSanatlar
(Görsel) değişen göreceli kavram-
lardır. Evrensellik ise sanatın en temel niteliğini ortaya koymaktadır. Çünkü
Mimari Resim Heykel ve Kabartma Küçük El Sanatları
sanatın her türlü kişisel veya yerel nitelendirmeyi ve sınıflandırmayı aşan bir
yapısı vardır. Sanatçı eserlerinde içinde yaşadığı toplumun kültürünü ve
dünyaya bakış açısını yansıtırken Ritmikbaşka
(Dramatik) Sanatlar
toplumların kültürlerinden de
etkilenir ve eseri ile başka insanlarıTiyatro
ve toplumları etkiler.
Pandomim
Sanat eserleri, sanatçının kendine özgü duygu, düşünce, heyecan, Görsel 1.2
Fonetik (İşitsel) Sanatlar İbrahim Çallı’nın “Hatay’ın Anavatana Hasreti”
hayal gücü ve yeteneklerini yansıttığı gibi diğer insanların da duygu, adlı tablosu sanat eserinin özgün, tek ve evrensel
düşünce ve hayal dünyasını geliştirenMüzik eserlerdir.
EdebiyatSanat eserlerinin en olma özelliklerinin hepsine birden sahiptir.
önemli özellikleri özgün, tek ve evrensel olmasıdır (Görsel 1.2). Daha
önce yapılmış olanKarma Sanatlar
bir eserin taklit edilmesiyle ortaya çıkan ürün ne kadar
güzel olsa da sanat eseri olarak kabul edilmez. Çünkü sanat eseri
sanatçının gördüğü, kavradığı veSinema
gerçeklik olarak
Dans kabul ettiği,
Opera ruhundaFotoğraf Halk Oyunları
hissettiği duyguların çeşitli şekilde anlatılmasıdır. Sanatçı; herkesten
Endüstriyel
farklı hisseden, düşünen, (Pratik)
yorumlayan Sanatlar
ve bunları eserlerine farklı şekilde
yansıtan kişidir.
Dokumacılık Kuyumculuk Kunduracılık Demircilik
Sanat eserlerinin tarihsel gelişimini inceleyen bilim dalıdır. Sanatın
tanımının tarih boyunca sürekli değişmesine rağmen
Tablo 1.1. Sanatın sanat tarihi sanattaki
guruplandırılması
değişimlere bir sistem çerçevesinde bakarak bunları sınıflandırmayı,
1.2.1. Güzel Sanatlar
şekillendirilmelerini anlamayı ve yorumlamayı amaç edinmiştir. Sanat
A) Plastikortaya
eserlerinin (Görsel) Sanatlar
çıkışı, gelişimi, birbirlerine ve topluma etkileri sanat
tarihinin konusunu oluşturur. Dünyanın herhangi bir köşesinde veya
Plastik sanatlar,
herhangi bir çağın kalıplanabilen
belirli bir veya şekil (form)
dönemindeki verilebilen
sanatsal boya, kil,
faaliyetler sanat
alçıtarihinin
gibi maddeler kullanılarak
ilgi alanına oluşturulan
girmektedir. sanat
Genel bir sanateserlerini kapsar. Görü-
tarihi yanında, yalnızca
lerek algılandığından
belirli “görselözel
bir sanata yönelik sanatlar” olarak da
sanat tarihleri de tanımlanır.
vardır (GörselPlastik
1.3).sanat
Belirli
türlerinin her birinin
özellikleriyle kendineayrılan
birbirinden özgü bir
bu anlatım
sanatlar dili, malzeme
arasındaki yapısı kadar,
ilişkiler ve
yapım
aynıtekniği
sanatınvardır
içinde(Görsel
yer alan1.4)
üslup . ve ekollerin (Barok, Roman vb.) birbiriyle
olan ilişkileri de sanat tarihinin inceleme alanına girmektedir.
a) Mimari
Sanat tarihi, aynı zamanda bir sanat yapıtının belirli bir kültürün
Mimari,
veya insanların
sanatçının sanatbarınma,
yaşamının savunma,
hangiibadet etme gibi
döneminde eylemlerini
oluşturulduğunun
sürdürebilmeleri
belirlenmesi veiçin belli ölçü
sanatçının ve kurallara
kendisinden uygun olarak
sonrakiler üzerinde mekân ve yapı
yarattığı etkiyi
hazırlama sanatıdır. çalışmalarıdır.
değerlendirilmesi Mimari; kullanılışSanatamacına (ev, saray,
geleneklerinin üslupcami,
ve biçimmezar,
olarak
kale vb.), malzemeye
tarihsel süreç içinde (ahşap, taş, da
kavranması tuğla,
sanatçimento
tarihininvb.), ait olduğu
ilgi alanı üsluba
içindedir. Bu da
(Roman,
temeldeGotik,
çeşitli Rönesans vb.), kültüre
sanat üsluplarının, (Türk, Arap,
dönemlerinin, İtalyan ve
akımlarının vb.)tarihsel
ve Görsel 1.3
sanat ekollerinin incelenmesini gerektirir. Budist Tapınağı, Çin sanatı
Görsel 1.4
Atatürk Kabartması, İzmir
17 15
11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
SANAT
SANAT TARİHİNE
TARİHİNE GİRİŞ
GİRİŞ
1.1. SANAT VE SANAT TARİHİ

döneme
Sanat, (Orta Çağ, 20. tarih
insanoğlunun yy. vb.) göreçağlardan
öncesi gruplandırılabileceği gibi genellikle
bu yana kendisini ifade
sivil mimari
etmekte ve dinî
kullandığı, mimari
yaşlama olmak ait
ve hayata üzere iki gruba
en yaratıcı ve ayrılır.
en etkinSivil mimari,
yollardan
kullanım
biridir. Duyguamaçları bakımından
ve düşüncelerin dinî bir işlev taşımayan
temellendirdiği bir içeriğeyapılar
ve biçimetopluluğunu
sahip
olankapsar.
sanat,Budoğrudan
grup içine, konut
yaşam vemimarisi (ev, konak,
hayatla ilgili villa, köşk,
olduğundan kasır, saray
tüm insanlara
vb.),
hitap askerî
eder. mimari kalıcı
Bu nedenle (sur, kale, kışla vb.) Gücü
ve evrenseldir. ile kamu yapıları
toplumsal (köprü,
sınırları han,
aşar.
kervansaray,
Tarih bedesten,
boyunca neyin sanat hastane
ve sanatvb.)
eserigirer. Dinî
olarak mimari ise ibadet
adlandırılacağına dairvefikir-
mezar
ler yapıları
sürekli olarak ikiye
değişmiş, ayrılır.
zaman İbadet
içinde yapıları;
sanatın cami, mescit,
anlamına değişik kilise, sinagog,
kısıtlamalar
şapel farklı
getirilip vb. tiplere ayrılırkenyapılmıştır.
sanat tanımları mezar anıtları; mozeleler, türbeler ve küm-
betler olarak sınıflandırılabilir (Görsel 1.5).
b) Resim
uğraşır.”Plastik sanatlar içinde
diye tanımlamıştır. Clive Bell (Kliv
önemli yeri olan resim,
Bel) ise uyumusanatçının
ön plana duygu
çıkara- ve
rakdüşüncelerini,
“Sanat çizgi, kendi
şekil veiç dünyasını veya bir görüntüyü
renk ilişkilerinin çizgi, hareket,
kendi aralarındaki kombi- renk
ve tonlarla kağıt,
nasyonudur.” R. mukavva,
derkenbez, G. Collingwood
ağaç vb. yüzeyler üzerine
(Kalingvud), sanatınçizgi
temelveolarak
boyayla
Görsel 1.1
Tolstoy (1828 - 1910)
ifade etmesidir.
“Duyguların yaratıcıResim,
ifadesifırça,
veya spatula gibi geleneksel
dışavurumu” Tolstoy
aletlerle tuval
olduğunu söylemiştir. üzerine
yapıldığıisegibi
(Tolstoy) modernbir
“İnsanın yöntemlerle
zamanlar de yapılır.olduğu duyguyu, kendinde
yaşamış
Görsel 1.5
Aziz Vasil Katedrali, Moskova
Etkinlik
Görselait
Aşağıda görselleri verilen Leonardo Da Vinci’ye 1.6Mona Lisa tablolarını inceledikten sonra soruları cevaplayınız.
Bahattin Samanlığı
1. Tablolarda yukarıda verilen sanatKilisesi
tanımlarından
freskosu,
hangisi veya hangileri daha fazla ön plana çıkmaktadır?
2. Sizce bu tablolardan hangisi daha estetik
Kapadokyave güzeldir?
Kullanılan malzemeye göre sulu boya, yağlı boya, pastel

boya vb. ile yapılan resimlerin yanında; baskı (taş, maden,
tahta baskı), tempera (yumurta, bal, zamk karışımı), guaj
(sıvı zamk ve sulu boya) yöntemleri ile ayrıca ıslak sıva
üzerine boyalarla duvar resimleri (fresko) de yapılmaktadır
(Görsel 1.6). Hatta eski uygarlıkların çoğunda mozaik de
resim malzemesi olarak kullanılmıştır.
Resim konularına göre temelde, figürlü ve figürsüz

olarak iki ana bölüme ayrılabileceği gibi çizgi resim, renkli
Görsel 1.7
Soyut resim çalışması, Picasso
resim, baskı vb. türlere de ayrılabilir. Manzara (peyzaj), natürmort
(ölüdoğa), portre (insan-hayvan vücudunun bele kadar olan bölümü) tek
ve grup hâlinde insanlar, iç mekân (enteriyör), janr (günlük hayattan
bölümler) ve afiş (reklam resmi), figürlü resimlerin konularını oluşturur.
Soyut resim ise eşya ve canlıların tasvirinden daha çok renk çizgi ve
düzlemleri düzenleyerek kompozisyon
tarafından yapılan Mona Lisa tablosu oluşturmaktadır
tarafından yapılan (Görsel 1.7).
Mona Lisa tablosu
14 18
SANAT TARİHİNE
SANAT GİRİŞ
Ü NÜİ N
T Eİ T E
c) Heykel ve Kabartma
Taş,gibi
ritm mermer, kil, alçı,
unsurlarla güzelahşap, fil dişi,
ve etkili birmaden (altın,
biçimde, gümüş,
kişisel birbakır,
üslupla tunç)
ifade
vb.etme
malzemelerin
çabasıdır.”yontulması, kalıba dökülmesi veya yoğrulup pişirilmesi
diye tanımlayabiliriz.
sonucu oluşan üç boyutlu eserlere heykel (yontu) denir. Kabartma ise
heykelinSanatın
diğer birtanımı
türüdür.
yapılırken
Kabartmada
estetik arka
(güzellik
planıile
oluşturan
güzelliğitaş,araştıran
metal, felsefe
kil,
ahşap
dalı)yakavramı
da alçı gibiön yüzeylerde
plana çıkarılmıştır.
oyulan figürler
Fakat yüzeyden
bu kavramlar dışarıher
taşırılarak
dönemin,
üç bölgenin,
boyutlu bir toplumun
görüntüveoluşturulur.
bireyin bakış Alçak
açısınave göre
yüksekdeğişen
kabartma
göreceli çeşitleri
kavram-
vardır
lardır.
(Görsel
Evrensellik
1.8). Heykel
ise sanatın
ve kabartma,
en temel niteliğini
figürlü veortaya
figürsüz
koymaktadır.
olarak ikiyeÇünkü
ayrılır.
sanatın
Büst,
her türlü
tors (gövde),
kişisel veya tümyerel
insan
nitelendirmeyi
(tek, grup ve hâlinde)
sınıflandırmayı
heykellerindeaşan bir
olduğu
yapısıgibi
vardır.
insanSanatçı
figürü eskiden
eserlerindeberiiçinde
heykeltıraşın
yaşadığıbaşlıca
toplumunkonusukültürünü
olmuş- ve
tur.dünyaya
Heykel yapımında
bakış açısını taş,yansıtırken
mermer, tahta başkave toplumların
maden (döküm kültürlerinden
heykellerde de
özellikle
etkilenirbronz)
ve eserikullanılan
ile başkageleneksel
insanları vemalzemelerdir.
toplumları etkiler. Modern heykelci-
likte ise geleneksel malzemelerin yanında cam, teneke, sicim, bez vb.
malzemelerSanatkullanılmaktadır.
eserleri, sanatçının kendine özgü duygu, düşünce, heyecan, Görsel 1.2
İbrahim Çallı’nın “Hatay’ın Anavatana Hasreti”
hayal gücü ve yeteneklerini yansıttığı gibi diğer insanların da duygu, adlı tablosu sanat eserinin özgün, tek ve evrensel
ç) Küçük
düşünce ve El Sanatları
hayal dünyasını geliştiren eserlerdir. Sanat eserlerinin en olma özelliklerinin hepsine birden sahiptir.
Sanat
önce tarihinin
yapılmış olanilgili olduğutaklit
bir eserin plastik sanatların,ortaya
edilmesiyle mimari,çıkanresim,
ürünheykel
ne kadar
ve güzel
kabartmadışında
olsa da sanat kalanlarıeseri(halı, keramik,
olarak kabulmaden işleme,
edilmez. çini vb.)
Çünkü küçük
sanat eseri
el sanatları
sanatçının olarak adlandırılmaktadır.
gördüğü, kavradığı ve gerçeklik olarak kabul ettiği, ruhunda
B) Ritmik
farklı hisseden, (Dramatik)
düşünen, Sanatlar
yorumlayan ve bunları eserlerine farklı şekilde
Görsel 1.8
yansıtan kişidir. Kabartma örneği,
Ritmik (dramatik) sanatlar, insanın, eyleme dönüşmüş ifadelerle ken- New York Metropolitan Müzesi
dini veya bir olayı,
Sanat bir olguyu
eserlerinin anlattığı
tarihsel sanatlardır.
gelişimini Tiyatro
inceleyen ve pandomim
bilim bu
dalıdır. Sanatın
sanat türüne örnek
tanımının olarak verilebilir.
tarih boyunca sürekli değişmesine rağmen sanat tarihi sanattaki
C) İşitsel (Fonetik)anlamayı
şekillendirilmelerini Sanatlar ve yorumlamayı amaç edinmiştir. Sanat
eserlerinin ortaya çıkışı, gelişimi, birbirlerine ve topluma etkileri sanat
Sesler ve
tarihinin sözler aracılığı
konusunu oluşturur.ileDünyanın
biçim herhangi bir köşesinde veya
kazanmış
herhangiolan bir sanatlara
çağın belirli işitselbir(fonetik)
dönemindeki sanatsal faaliyetler sanat
sanatlar
tarihinindenir. Sanatçının
ilgi alanına olayları, duygu,
girmektedir. Genel bir sanat tarihi yanında, yalnızca
düşünce ve hayallerini dil aracılığı ile estetik
belirli bir sanata yönelik özel sanat tarihleri de vardır (Görsel 1.3). Belirli
birözellikleriyle
şekilde ifade etmesiyle
birbirinden edebî sanatlar
ayrılan bu ve sanatlar arasındaki ilişkiler kadar,
heraynı
türden müzik
sanatın bu yer
içinde grubaalandahildir.
üslup veİşitsel
ekollerin (Barok, Roman vb.) birbiriyle
sanatlar güzel sanatlar
olan ilişkileri içinde önemli
de sanat tarihinin inceleme bir alanına girmektedir.
yere sahiptir (Görsel 1.9).
1.2.2.sanatçının
veya Karma Sanatlarsanat yaşamının hangi döneminde oluşturulduğunun
belirlenmesi ve sanatçının kendisinden sonrakiler üzerinde yarattığı etkiyi
Plastik, ritmik, işitsel
değerlendirilmesi veya edebî
çalışmalarıdır. sanat
Sanat geleneklerinin üslup ve biçim olarak
türlerinin
tarihseliki
süreçveya dahakavranması
içinde fazlasını kullanarak
da sanat tarihinin ilgi alanı içindedir. Bu da
oluşturulan sanat sanat
temelde çeşitli türüneüsluplarının,
karma sanatlar dönemlerinin, akımlarının ve tarihsel Görsel 1.3
denir.
sanatResim, müzik,
ekollerinin edebiyat gibi
incelenmesini çeşitli
gerektirir. Görsel 1.9 Görsel
Budist 1.10 Çin sanatı
Tapınağı,
Fonetik sanatlara örnek, müzik Karma sanatlara örnek, sinema filmi
sanat dallarına dayalı olan sinema karma
sanatlara örnektir (Görsel 1.10).
19 15
11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
SANAT
SANAT TARİHİNE
TARİHİNE GİRİŞ
GİRİŞ
1.1.1.2.3.
SANATEndüstriyel
VE SANAT(Pratik)
TARİHİSanatlar
Güzel
Sanat, sanatlar dışında
insanoğlunun tarihkalan,
öncesiözgün bir eser
çağlardan bu meydana getirmeifade
yana kendisini amacı
gütmeyen,
etmekte öğrenme
kullandığı, yoluyla
yaşlama ve benimsenerek tekrarlanan
hayata ait en yaratıcı ve enveetkin
geliştirilen,
yollardanbelli
bir teknik
biridir. Duygu ve el becerisi gerektiren
ve düşüncelerin ve ürün
temellendirdiği olarakvegünlük
bir içeriğe biçimekullanım
sahip
eşyası
olan ortaya
sanat, çıkaran
doğrudan sanatlardır.
yaşam Ayakkabıcılık,
ve hayatla marangozluk,
ilgili olduğundan demircilik,
tüm insanlara
dokumacılık
hitap endüstriyel
eder. Bu nedenle kalıcı(pratik) sanatlaraGücü
ve evrenseldir. örnektir. Bu sanat
toplumsal dallarına
sınırları aynı
aşar.
zamanda
Tarih boyuncazanaat,
neyinyapanlara da zanaatkâr
sanat ve sanat adı adlandırılacağına
eseri olarak verilir. dair fikir-
getirilip1.3. SANAT
farklı TARİHİNİN
sanat tanımları DİĞER BİLİM DALLARIYLA İLİŞKİSİ
yapılmıştır.
Sanat tarihi
Thomas Munro çalışmalarında
(Tomas Munro), birçokdoğada
sosyal vebilim dalının
sanatta verilerinden
güzeli konu
yararlanılır.
edinen estetiği Söz konusuçıkararak
ön plana bilim dalları
sanatışunlardır:
“Sanat doyurucu estetik yaşan-
Görsel 1.11 tılar oluşturmak amacıyla dürtüler yaratma becerisidir. Sanat, güzel ile
Çini örneği uğraşır.”Tarih: İnsan topluluklarının
diye tanımlamıştır. yaşadığı
Clive Bell olayları
(Kliv Bel) yer veön
ise uyumu zaman
planagöstererek
çıkara-
rak neden-sonuç
“Sanat çizgi,ilişkisi
şekil veiçinde
renkkanıtlara dayalı kendi
ilişkilerinin olarak aralarındaki
inceleyen bilim dalıdır.
kombi-
nasyonudur.” derken R.
Toplumları G. Collingwood
etkileyen tarihsel olaylar sanat eserlerini
(Kalingvud), sanatınde etkiler.
temel Tarihî
olarak
Görsel 1.1
Tolstoy (1828 - 1910)
“Duyguların olayların taş kabartmalarda
yaratıcı ifadesi canlandırılması
veya dışavurumu” olduğunuörnek olarak Tolstoy
söylemiştir. verilebilir.
canlandırdıktan sonra,Etnografya:
aynı duyguyu Toplumların
başkalarınınyaşayış, gelenek ve için
da hissedebilmesi kültür
hareket, ses, çizgi, renkoluşumlarını araştıranbelirlenen
veya kelimelerle bilim dalıdır. Etnografik
biçimlerle eserler
ifade etme
ihtiyacından sanat ortaya dediğimiz
çıkmıştır.”çini, keramik,
der (Görsel 1.1). halı, giysi, takı vb. bir
Etkinlik toplumun kültür etkinliklerini yansıttığı için bu eserler
sanat tarihinin ilgi alanı içindedir (Görsel 1.11).
1. Tablolarda yukarıda verilen sanat tanımlarından hangisi veya hangileri daha
Arkeoloji: fazla önveya
Toprak plana su
çıkmaktadır?
altında kalmış,
3. Bu tablolardan hangisi sanat eseridir? Niçin? geçmiş uygarlıklara ait kalıntıları ve eserleri
saptayarak ortaya çıkaran, inceleyen ve değer-
lendiren bilim dalıdır. Sanat tarihi arkeolojinin
yaptığı inceleme ve değerlendirmelerin sonucun-
da elde edilen verilerden yoğun olarak yararlanır
(Görsel 1.12).
Görsel 1.12
Antropoloji: İnsanın kökenini, gelişimini, biyolojik
Arkeolojik kazılarda özelliklerini, toplumsal ve kültürel yönlerini inceleyen bilim
ortaya çıkarılan çömlek örneği dalıdır. Mimari eserlerin zenginliğinin o toplumun yerleşik
kültüre dayalı olduğunu göstermesi örnek olarak verilebilir.
Kronoloji: Zamanı bölümlere ayıran ve olayları tarihlerine göre

sıralayan bilim dalıdır. İncelenen sanat eserlerinin ve sanat olaylarının
hangi zaman dilimi içinde yapıldığını belirler.
Filoloji: Dillerin yapısını, tarihsel gelişimlerini ve diller arasındaki

ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. Filoloji, tarihî yazılı belgelerdeki metin-
leri çözümlemeye, yeniden oluşturmaya ve gerçekliğini saptamaya yar-
dımcı olur.
Nümizmatik: Eski madenî paraları inceleyerek bu paraların ve eser-

Görsel lerin tarihlendirilmesine
1.13 yapılan Mona Lisa tablosu
tarafından yardımcı oluryapılan
tarafından (Görsel 1.13).
Mona Lisa tablosu
Anadolu Selçuklu Dönemi’ne ait sikke
14 20
SANAT TARİHİNE
SANAT GİRİŞ
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Epigrafi:
Sanatı; duygu
Taş veve metal
düşünceleri
gibi etkileme gücünden hareketle “İnsanların,
kalıcı malzemeler
tabiat karşısındaki
üzerindeki duyguinceleyen
yazıtları (kitabe) ve düşüncelerini çizgi,Bir
bilim dalıdır. renk, biçim, ses, söz ve
ritmeserinin
sanat gibi unsurlarla
ne zamangüzel ve etkili
ve hangi amaçlabir yapıldığının
biçimde, kişisel bir üslupla ifade
etme çabasıdır.”
bilinmesini diye tanımlayabiliriz.
sağlar (Görsel 1.14).
Paleografi:
Sanatın tanımıEski yapılırken estetik (güzellik
yazıların okunmasını ile güzelliği araştıran felsefe
sağlayarak
dalı) kavramı
günümüze kadar ön plana
gelen çıkarılmıştır.
belgelerin Fakat bu yar-
açıklanmasına kavramlar her dönemin,
bölgenin,
dımcı toplumun
olur. Bilinen ve bireyin
bütün yazılarıbakış açısına
ve yazı göre değişen göreceli kavram-
metotlarını
lardır. Evrensellik
kapsayan ise sanatın en temel niteliğini ortaya koymaktadır. Çünkü
bir bilim dalıdır.
Sosyoloji:
yapısı vardır.Toplum
Sanatçı veeserlerinde içinde yaşadığı
insanın karşılıklı etkileşimi toplumun kültürünü ve
dünyaya
üzerinde bakış
çalışan açısını
bilim yansıtırken
dalıdır. başka toplumların
Sanat sosyolojisi ise sanat kültürlerinden de
etkileniroluşumunda
yapıtının ve eseri ile başka insanları
toplumsal ve toplumları
çevre koşullarınınetkiler.
rolünü ve eserin topluma etkilerini araştırır.
Coğrafya:
hayal gücü ve yeteneklerini
İnsanların yansıttığı
yaşadıkları doğalgibi diğer
çevre ile insanların da duygu, adlı tablosu sanat eserinin özgün, tek ve evrensel
düşünce ilişkiyi
arasındaki ve hayal ve dünyasını
karşılıklı geliştiren
etkileşimi eserlerdir.
inceleyen Sanat eserlerinin en olma özelliklerinin hepsine birden sahiptir.
önemliİnsanların
bilimdir. özellikleriiçinde
özgün,yaşadıkları yerlerin olmasıdır
tek ve evrensel coğrafik (Görsel 1.2). Daha
önce yapılmış
özellikleri (iklim,olan birörtüsü,
bitki eserin taklit
yeryüzüedilmesiyle
şekilleri ortaya
vb.) çıkan ürün ne kadar
güzel
sanat olsa dayapıldığı
eserlerinin sanat eseri olarakvekabul
malzemeyi biçiminiedilmez.
etki- Çünkü sanat eseri
ler.sanatçının gördüğü, kavradığı
Akdeniz ülkelerinde ve gerçeklik
mimari eserlerde büyük olarak
pen- kabul ettiği, ruhunda
hissettiği
cere, sundurma duyguların çeşitli şekilde
ve iç avlu kullanılması bunaanlatılmasıdır.
örnektir. Sanatçı; herkesten
farklı hisseden, düşünen, yorumlayan ve bunları eserlerine farklı şekilde
Dinler kişidir.
yansıtan Tarihi: Tarih ve filoloji metotlarını kulla-
narak dinlerin doğuşunu, gelişimini, inanç ve ibadet
Sanat diğer
anlayışlarını, eserlerinin tarihsel
dinlerle gelişimini tarihî
olan ilişkilerini inceleyen
seyirbilim dalıdır. Sanatın
tanımının
içinde tarih boyunca
inceleyen, süreklivedeğişmesine
dinlerin farklı rağmen sanat tarihi sanattaki
ortak özelliklerini
değişimlere olarak
karşılaştırmalı bir sistem
ele alançerçevesinde
bilim dalıdır.bakarak bunları sınıflandırmayı,
Sanat tarihi
dinîşekillendirilmelerini
inanışların sanat anlamayıeserleri ve yorumlamayı
üzerindeki amaç edinmiştir. Sanat
etkisini
eserlerinin
dikkate alırkenortaya
dinler çıkışı,
tarihiningelişimi, birbirlerine
verilerinden ve topluma etkileri sanat
yararlanır.
Arkeometri:
herhangi bir çağınFen belirli
ve doğa bir dönemindeki
bilimlerine dayalısanatsal faaliyetler sanat
tarihinin
sayısal ilgikullanarak
verileri alanına girmektedir. Genel bir sanat
arkeolojik buluntuların tarihi yanında, yalnızca
tarih-
belirli
lerinin bir sanata bulunmasını
(yaşlarının) yönelik özel sağlayan
sanat tarihleri
bilimde vardır (Görsel 1.3). Belirli
dalıdır.
özellikleriyle
Arkeometri, birbirinden
arkeolojik ayrılanyaşını
kalıntıların bu sanatlar
hesaplamakarasındaki ilişkiler kadar,
içinaynı sanatın
birçok farklıiçinde yer alan
yöntem üslup ve ekollerin (Barok, Roman vb.) birbiriyle
kullanır.
Mitoloji: “Bir dinin veya bir halkın kültüründe yer
alan tümSanat
doğaüstütarihi, olaylar,
aynı zamanda bir sanat
kahramanlar yapıtının belirli bir kültürün
ve efsanelere
ait veya
sözlü vesanatçının sanat yaşamının
yazılı birikimleri inceleyen hangi döneminde oluşturulduğunun Görsel 1.14
ve sınıflandıran
belirlenmesi
çalışmalar ve sanatçının
bütünüdür.” kendisindenmitoloji,
diyebileceğimiz sonrakiler üzerinde yarattığı etkiyi
sanat Arkeolojik kazılarda bulunan
bir yazıt örneği
değerlendirilmesi
tarihi çalışmalarıdır.
açısından önemlidir. ÇünküSanat geleneklerinin
sanatçının içinde üslup ve biçim olarak
tarihseltopluma
yaşadığı süreç içinde kavranması
ait mitolojik da sanat
hikâyeler tarihinin
yoğun ilgi alanı içindedir. Bu da
şekilde
temelde
sanat çeşitli
eserlerine sanat üsluplarının, dönemlerinin, akımlarının ve tarihsel
yansımıştır. Görsel 1.3
21 15
11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
SANAT
SANAT TARİHİNE
TARİHİNE GİRİŞ
GİRİŞ
Etkinlik 1.1. SANAT VE SANAT TARİHİ

Aşağıdaki görselleri inceleyerek tablodaki soruları cevaplayınız.
etmekte kullandığı, yaşlama ve hayata ait en yaratıcı ve en etkin yollardan
biridir. Duygu ve düşüncelerin temellendirdiği bir içeriğe ve biçime sahip
1 3 olan sanat, doğrudan yaşam 5 7
ve hayatla ilgili olduğundan tüm insanlara
hitap eder. Bu nedenle kalıcı ve evrenseldir. Gücü toplumsal sınırları aşar.

2 8
4 edinen estetiği ön plana6çıkararak sanatı “Sanat doyurucu estetik yaşan-
Görsel 1.1
Tolstoy (1828 - 1910)
Görselleri verilen sanat eserlerinin ortaya
A hareket, ses,
çıkarılmasını ve incelenmesini çizgi, bilim
sağlayan renk veya kelimelerle belirlenen biçimlerle ifade etme
dalı hangisidir ? ihtiyacından sanat ortaya çıkmıştır.” der (Görsel 1.1).
Etkinlik
İçinde yaşanılan toplumun eserlere, bu eser-
Aşağıda lerin toplumlara
B görselleri etkilerini
verilen Leonardo inceleyen
Da Vinci’ye bilim Lisa
ait Mona dalı tablolarını inceledikten sonra soruları cevaplayınız.
hangisidir?
Etnografya
3. Bu tablolardan yukarıda
hangisi görselleriNiçin?
sanat eseridir? verilen sanat
C eserlerinden hangilerini inceleyerek toplumların
yaşayış, gelenek ve kültürleri hakkında bilgi verir ?
1. görseldeki sanat eseri daha çok hangi sosyal

D bilim dalının ilgi alanına girmektedir?
3 ve 8. görseldeki sanat eserlerindeki yazıların

E okunması ve incelenmesi hangi sosyal bilim
dallarının ilgi alanına girmektedir?
Sanat eserlerinin yapıldığı doğal çevrenin

F sanat eserlerine etkileri hangi sosyal bilim
dalının ilgi alanına girmektedir?
Görselleri verilen sanat eserlerinin yapılış

G zamanlarını tespit etmek hangi sosyal bilim
dalının ilgi alanına girmektedir?
Görselleri verilen sanat eserlerinin yapılış

H zamanlarını belli bir tarih sırası içinde gösteren
sosyal bilim dalı hangisidir?
Görselleri verilen sanat eserlerinde yer alan

I dinî figürleri ve bu figürlerin etkilerini ince-
Leonardo
leyen sosyal da Vinci
bilim dalı hangisidir? Leonardo da Vinci’nin bir öğrencisi
tarafından yapılan Mona Lisa tablosu tarafından yapılan Mona Lisa tablosu
14 22
SANAT TARİHİNE
SANAT GİRİŞ
Ü NÜİ N
T Eİ T E
1.4. ATATÜRK’ÜN SANATA VE SANATÇIYA VERDİĞİ ÖNEM

Etkinlik
tabiat karşısındaki
Atatürk’leduygu ve düşüncelerini
ilgili verilen çizgi, renk,
metinleri okuduktan sonra biçim, ses, ve
onun sanat sözsanatçıya
ve bakış açısını yorumlayınız.
ritm gibi unsurlarla güzel ve etkili bir biçimde, kişisel bir üslupla ifade
etme çabasıdır.” diye tanımlayabiliriz.
NEYYİRE NEYİR ANLATIYOR
Bir gecetanımı
Sanatın Dolmabahçe’den Atatürk’ün
yapılırken estetik Şehir
(güzellik Tiyatrolarına
ile güzelliği geleceği
araştıran felsefehaber verildi. Ben de karşı-
lamak için hazırdım. Fakat, Paşa gecikti. Muhsin
dalı) kavramı ön plana çıkarılmıştır. Fakat bu kavramlar her dönemin,Ertuğrul kendisini beklemeden perdeyi saniyesi
saniyesine
bölgenin, açıp oyunu
toplumun başlattı.bakış
ve bireyin Atatürk dörtgöre
açısına dakika geç kalmıştı.
değişen göreceli kavram-
lardır.…Evrensellik ise sanatın en temel niteliğini ortaya koymaktadır. Çünkü
Atatürk
sanatın oyunun
her türlü kişiselbaşladığını
veya yerelöğrenince lobide
nitelendirmeyi veoturup, arayı bekledi
sınıflandırmayı aşan bir ve arada içeri girdi. Atatürk
piyesin
yapısı bitiminde
vardır. SanatçıMuhsin Ertuğrul’u
eserlerinde ayakta karşıladı.
içinde yaşadığı Oyun sonunda
toplumun kültürünü ve yanına gelen Muhsin
Ertuğrul’a
dünyaya aynen
bakış şunları
açısını söyledi: "Sizi
yansıtırken başkatebrik ederim. kültürlerinden
toplumların İşinizle ilgili ciddiyetiniz
de ülkenin gelişimini
ciddiye aldığınızı gösterir. Biz geç kaldık, siz
etkilenir ve eseri ile başka insanları ve toplumları etkiler. vazifenizi yaptınız. Eğer bir tek benim için perdeyi
açmayıp oyunu başlatmasaydınız, bu dalkavukluktan ileri gitmez ve beni çok üzerdi. Ben herkesin
her Sanat
sahadaeserleri,
işini bu kadar ciddiye
sanatçının almasını
kendine özgüistiyorum.
duygu, Ülke ancakheyecan,
düşünce, böyle ilerler.” Görsel 1.2
hayal gücü ve yeteneklerini yansıttığı gibi diğer insanların da duygu, Şakir Eczacıbaşı, Çağrışımlar, Tanıklıklar, Dostluklar, s.523
adlı tablosu sanat eserinin özgün, tek ve evrensel
düşünce ve hayal dünyasını geliştiren eserlerdir. Sanat eserlerinin en olma özelliklerinin hepsine birden sahiptir.
Türkyapılmış
önce kültür varlıklarının
olan bir eserin kazılarla gün ışığınaortaya
taklit edilmesiyle çıkarılması,
çıkan ürün korunup
ne kadar
sergilenmesi
güzel olsavedatarih sanatiçineseri
bir belge
olarakolarak
kabulkullanılmasına
edilmez. Çünkü büyüksanatönemeseri
veren Atatürk,gördüğü,
sanatçının birçok arkeolojik
kavradığı kazının başlatılmasını
ve gerçeklik olarak kabul sağladığı
ettiği,gibi,
ruhunda
Alacahöyük
hissettiği ve Eti Yokuşuçeşitli
duyguların kazılarına
şekildebizzat katılmıştır. Çeşitli
anlatılmasıdır. tarihlerde
Sanatçı; herkesten
Alacahöyük, Gavurkale,
farklı hisseden, düşünen, Ahlatlıbel,
yorumlayan Efes,veBergama ve Aspendos
bunları eserlerine farklı şekilde
Tiyatrosu’nu gezmiş, Aspendos başta olmak üzere çok sayıda
yansıtan kişidir.
tarihî eserin restore edilmesini sağlamıştır. Atatürk Dönemi’nde,
arkeolojik kazılarda
Sanat çıkarılan
eserlerinin eserlerin
tarihsel korunması
gelişimini inceleyen ve sergilen-
bilim dalıdır. Sanatın
mesi amacıyla
tanımının Ankara’daki
tarih boyunca sürekliAnadolu Medeniyetleri
değişmesine rağmenMüzesi
sanat tarihi sanattaki
başta olmak üzere
değişimlere 25 arkeolojik
bir sistem eserler bakarak
çerçevesinde müzesi açılmıştır
bunları sınıflandırmayı,
(Görsel 1.15). Heykel sanatına
şekillendirilmelerini anlamayıbüyük önem veren Atatürk,
ve yorumlamayı amaç edinmiştir. Sanat
Türk büyüklerinin
eserlerinin ortayaheykellerinin
çıkışı, gelişimi, yapılmasını
birbirlerineistemiştir.
ve topluma Bu etkileri sanat
düşünce doğrultusunda
tarihinin konusunu Barbaros
oluşturur.Hayrettin
Dünyanın Paşa’nın
herhangi İstanbul’da
bir köşesinde veya
dikilecek
herhangiolan bir heykeline
çağın belirliözel bir
önem gösterdiği sanatsal
dönemindeki gibi 1935’tefaaliyetler sanat
Mimar Sinan’ın
tarihinin heykelinin
ilgi alanına yapılmasıGenel
girmektedir. için yazılı emirtarihi
bir sanat vermiştir
yanında, yalnızca
(Görsel
belirli1.16).
bir sanata yönelik özel sanat tarihleri de vardır (Görsel 1.3). Belirli
özellikleriyle birbirinden ayrılan bu sanatlar arasındaki ilişkiler kadar,
aynı sanatın içinde yer alan üslup ve ekollerin (Barok, Roman vb.) birbiriyle
Görsel 1.16
Mimar Sinan Anıtı,
Sanat tarihi, aynı zamanda bir sanat yapıtının belirli bir kültürün Ankara
veya sanatçının sanat yaşamının hangi döneminde oluşturulduğunun
değerlendirilmesi çalışmalarıdır. Sanat geleneklerinin üslup ve biçim olarak
tarihsel süreç içinde kavranması da sanat tarihinin ilgi alanı içindedir. Bu da
temelde çeşitli sanat üsluplarının, dönemlerinin, akımlarının ve tarihsel Görsel 1.3
Görsel 1.15
Atatürk İstanbul Arkeoloji Müzesinde (1933)
23 15
11. .
Ü NÜİ TNEİ T E
SANAT
SANAT
TARİHİNE
TARİHİNE
GİRİŞ
GİRİŞ
1.1.1.5.
SANAT
SANAT
VEESERLERİNİN
SANAT TARİHİKORUNMASI
Etkinlik Sanat, insanoğlunun tarih öncesi çağlardan bu yana kendisini ifade

biridir.cevaplayınız.
Görselleri inceledikten sonra soruları Duygu ve düşüncelerin temellendirdiği bir içeriğe ve biçime sahip
olangeliştirilmesi
1. İnsanlarda sanat eseri bilincinin sanat, doğrudan yaşam
için kişiler ve hayatla
ve kurumlar nelerilgili olduğundan tüm insanlara
yapmalıdır?
hitapedilmelidir?
2. Eser tadilatlarında nelere dikkat eder. Bu nedenle kalıcı ve evrenseldir. Gücü toplumsal sınırları aşar.

Görsel 1.1
Tolstoy (1828 - 1910)
Etkinlik
Tarihî eserler, insanlık tarihindeki gelişmeleri günümüze taşıyan en

somut belgelerdir. İnsanlığın binlerce yıllık gelenek ve inançları sanat eser-
lerine yansımıştır. Geçmişi günümüze taşıyan bu belgeler daha çok mimari,
Görsel 1.17
Yurt dışından getirilen heykel, resim ve el sanatları alanındaki çalışmalardır. Çağdaş bir ülke
Lidyalılara ait eserler olmanın koşullarından biri de bu eserleri korumak, saklamak ve insanların
yararlanabileceği şekilde sergilemektir. Sanat
eserlerinin korunması bu eserlerin bakımı,
onarımı, kaçakçılığının önlenmesi ve insan-
ların bilinçlendirilmesiyle olur (Görsel 1.17).
Sanat eserlerinin “niçin” ve “nasıl” korun-

ması gerektiği hususunda vatandaşların
bilinçlendirilmesi için gerekli çaba göste-
rilmelidir. Müze, sergi veya açık havada sunu-
lan sanat eserlerini kurallarına uygun şekilde
ziyaret etmek, bu yapıtlara meraktan da olsa
tarafından yapılan Mona Lisa tablosu eltarafından
sürmemek,yapılanherhangi bir araçla tahrip edici
Mona Lisa tablosu
14 24
SANAT
SANAT TARİHİNE
TARİHİNE GİRİŞ
GİRİŞ 11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Sanatı;
davranışta duygu ve düşünceleri
bulunmamak, etkileme
hareket edenleri gücünden
uyarmak, hareketle
tarihî “İnsanların,
eser bulmak için
tabiat
kaçak karşısındaki
kazı duygu
ve tarihî eser ve düşüncelerini
kaçakçılığı yapanlarıçizgi,
devletrenk, biçim, ses,
kurumlarına söz ve
bildir-
ritmvatandaş
mek, gibi unsurlarla
olarak bugüzel ve etkili
konuda bir biçimde,
üzerimize kişiselvebirsorumluluk-
düşen görev üslupla ifade
etmebazılarıdır
lardan çabasıdır.”(Görsel
diye tanımlayabiliriz.
1.18, 1.19, 1.20).
Sanatın
Geçmiş tanımı yapılan
yıllarda yapılırken estetikheykel,
mimari, (güzellikresim
ile güzelliği araştıran felsefe
ve el sanatlarına ait
dalı) kavramı
eserlerin onarımı ön plana çıkarılmıştır.
ve bakımı Fakat bu
bu konuda yetişmiş kavramlaryapılmalıdır.
uzmanlarca her dönemin,
bölgenin,
Yıllar toplumun bir
önce yapılmış ve eserin
bireyinzamanla
bakış açısına
doğagöre değişen
şartları göreceli
içinde kavram-
yıpranması
lardır. Evrensellik
doğaldır. İşte bu türlüiseeserlerin
sanatın en temel onarımı
bakımı, niteliğiniveortaya koymaktadır.
sergilenmesi müzeÇünkü
ve
sanatın her
galericilik türlü girer.
alanına kişiselMüzeleri
veya yereldevletin
nitelendirmeyi ve sınıflandırmayı
sahip çıktığı, aşan bir
pek çoğu Kültür
yapısı vardır.
Bakanlığına Sanatçı
bağlı Kültüreserlerinde
Varlıklarıiçinde yaşadığıGenel
ve Müzeler toplumun kültürünü ve
Müdürlüğünce
dünyayakurumlardır.
yönetilen bakış açısını yansıtırken
Galeriler başkavetoplumların
ise ressam kültürlerinden
heykeltıraşların eserlerini de
etkilenir
geçici ve eseri
bir süre içinile başka insanları
sergiledikleri ve toplumları
ticari etkiler. Tarihî değer
amaçlı salonlardır.
taşıyan tablo, heykel ve benzeri eserleri özenle saklayan özel koleksiyoncular
Görsel 1.18
Sanat de
ve galericiler eserleri,
vardır. sanatçının kendine özgü duygu, düşünce, heyecan, Görsel 1.2
Sümela Manastırı’ndaki
hayal gücü ve yeteneklerini yansıttığı gibi diğer insanların da duygu, freskolar
önce yapılmış olan bir eserin taklit edilmesiyle ortaya çıkan ürün ne kadar
sanatçının gördüğü, kavradığı ve gerçeklik olarak kabul ettiği, ruhunda
yansıtan kişidir.

tanımının tarih boyunca sürekli değişmesine rağmen sanat tarihi sanattaki
eserlerinin ortaya çıkışı, gelişimi, birbirlerine ve topluma etkileri sanat
herhangi bir çağın belirli bir dönemindeki sanatsal faaliyetler sanat
Görsel 1.19
tarihinin ilgi alanına girmektedir. Genel
Freskolara yapılan bir sanat tarihi yanında, yalnızca
tahribatlar
Tarihî değer taşıyan eserleri korumak
belirli bir sanata yönelik özel sanat tarihleri ve onların
de vardıryurt dışına1.3).
(Görsel kaçırıl-
Belirli
masını engellemek
özellikleriyle devletin ayrılan
birbirinden asli görevlerindendir. Devlet bu
bu sanatlar arasındaki görevini
ilişkiler kadar,
yaparken sanatiçinde
aynı sanatın eserinin doğal,
yer alan tarihî
üslup ve sosyal(Barok,
ve ekollerin çevre Roman
bütünlüğünün bir
vb.) birbiriyle
parçası olduğunudedikkate
olan ilişkileri almalıdır.
sanat tarihinin Tarihî değeri
inceleme alanınaolan eserlerin, yeni şehir
girmektedir.
planları içinde tam manasıyla korunmasına bütün dünyada büyük önem
verilmektedir. Böylece
Sanat tarihi, eskizamanda
aynı ile yeni birbütünleşirken
sanat yapıtınınkentlerin
belirlikendine has
bir kültürün
kimlikleriyle gelişip kalkınması
veya sanatçının ve kültürel
sanat yaşamının hangisürekliliği sağlanır.
döneminde oluşturulduğunun
Devlet tarafından
değerlendirilmesi korunacak eserlerin
çalışmalarıdır. doğru tanımlanması,
Sanat geleneklerinin tespitiolarak
üslup ve biçim ve
belgelenmesi
tarihsel süreçşarttır.
içinde Bukavranması
belge ve bilgiler
da sanatkullanılarak
tarihinin ilgihalkta sanat eserle-
alanı içindedir. Bu da
rinetemelde
karşı ilgi, merak
çeşitli ve koruma
sanat kültürüdönemlerinin,
üsluplarının, oluşturulmalıdır. Sanat eserlerinin
akımlarının ve tarihsel Görsel 1.3
korunması yanında incelenmesini
sanat ekollerinin tanıtımı için de gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Bu
gerektirir. Görsel
Budist 1.20 Çin sanatı
Tapınağı,
Freskolara yapılan tahribatlar
sayede tarihî sanat eserlerini insanlığın ortak mirası olarak gören ve
onların korunması için faaliyet gösteren UNESCO gibi birçok uluslararası
kurumla iş birliği yapılması fayda sağlayacaktır.
25 15
11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
SANAT TARİHİNE
SANAT GİRİŞ
TARİHİNE GİRİŞ
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1.1.

ÇALIŞMALARI
SANAT VE SANAT TARİHİ
A) Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.
olan sanat, doğrudan yaşam1 ve hayatla ilgili olduğundan tüm insanlara
hitap eder. Bu nedenle kalıcı ve evrenseldir. Gücü toplumsal sınırları aşar.
2
getirilip
3 farklı sanat tanımları yapılmıştır.
4

5 6 7
rak “Sanat çizgi, şekil ve renk8 ilişkilerinin kendi aralarındaki kombi-
Görsel 1.1
Tolstoy (1828 - 1910) 10“Duyguların yaratıcı ifadesi veya dışavurumu” olduğunu söylemiştir. Tolstoy
9 (Tolstoy) ise 11“İnsanın bir zamanlar yaşamış olduğu duyguyu, kendinde
12
Etkinlik
2. Sizce bu tablolardan hangisi daha estetik ve güzeldir? 13
14
1. İnsanın kökenini, gelişimini, biyolojik özel- 7. Islak sıva üzerine çeşitli boyalarla yapılan
liklerini, toplumsal ve kültürel yönlerini ince- resimleri.
leyen bilim dalı. 8. Ölüdoğa resmi.
2. Endüstriyel (pratik) sanatlarla uğraşan kişi. 9. İnsanların yaşadıkları doğal çevre ile arasın-
3. İnsanların, tabiat karşısındaki duygu ve daki ilişkiyi ve karşılıklı etkileşimi inceleyen
düşüncelerini çizgi, renk, biçim, ses, söz ve bilim dalı.
ritm gibi unsurlarla güzel ve etkili bir biçimde, 10. Dillerin yapısını, tarihsel gelişimlerini ve diller
kişisel bir üslupla ifade etme çabasından arasındaki ilişkileri inceleyen bilim dalı.
doğan ruhsal bir faaliyet. 11. İnsan vücudunun bele kadar olan bölümünün
4. Dramatik sanatlardan birisi. resmi.
5. Atatürk’ün bizzat katıldığı arkeolojik kazı 12. Atatürk'ün en büyük edebî eseri.
alanlarından biri. 13. İnsan toplulukları arasında gelişen olayları
6. Kazılarla ortaya çıkarılan insan yapısı her yer ve zaman göstererek neden-sonuç ilişkisi
türlü malzemeyi inceleyen bilim dalı. içinde inceleyen bilim dalı.
14. Eski madenî paraları inceleyen bilim dalı.
14 26
SANAT TARİHİNE
SANAT GİRİŞ
Ü NÜİ N
T Eİ T E
B) BuSanatı;
ünitededuygu ve düşünceleri
edindiğiniz etkileme
bilgileri gücünden
kullanarak hareketle
aşağıdaki “İnsanların,
soruları cevaplayınız.
1. Sanatın
etme tanımı
çabasıdır.” diyehakkında neler söyleyebilirsiniz?
tanımlayabiliriz.
2. Resim,
Sanatınmimari
tanımı ve heykel sanatında
yapılırken kullanılanile
estetik (güzellik malzemeler ve bu malzemelerin
güzelliği araştıran felsefe teknik özellikleri nelerdir?
3. Yapılan
bölgenin, bir çalışmanın
toplumun ve bireyinsanat eseri
bakış olarakgöre
açısına kabul edilmesi
değişen için ne
göreceli gibi özellikler taşıması gerekir?
kavram-
lardır. Evrensellik ise sanatın en temel niteliğini ortaya koymaktadır. Çünkü
4. Sanat
sanatın her eseri insanların
türlü kişisel veyahangi
yerel ihtiyaçlarından
nitelendirmeyi ve doğmuştur?
sınıflandırmayı aşan bir
5. Sanatbakış
dünyaya tarihiaçısını
ile ilgiliyansıtırken
neler söyleyebilirsiniz?
başka toplumların kültürlerinden de
etkilenir ve eseri ile başka insanları ve toplumları etkiler.
6. Sanat tarihi hangi bilim dallarının verilerinden yararlanır?
7. Sanat eserlerinin ülkemiz açısından önemini yorumlayınız.
hayal gücü ve yeteneklerini yansıttığı gibi diğer insanların da duygu, İbrahim Çallı’nın “Hatay’ın Anavatana Hasreti”
8. Sanat
önemli eserleriniözgün,
özellikleri korumak tek için bireylere olmasıdır
ve evrensel ve devlete(Görsel
düşen görevler nelerdir?
1.2). Daha
C) Aşağıdaki
sanatçının ifadelerden
gördüğü, doğru
kavradığı ve olanların
gerçeklik başına
olarak “D”, yanlış
kabul olanların
ettiği, ruhundabaşına “Y” yazınız.
yansıtan kişidir.
1. Sanatçı eserini meydana getirirken içinde yaşadığı toplumun kültüründen etkilenir.
tanımının tarih boyuncadasürekli
Leonardo değişmesine
Vinci’nin Mona Lisa rağmen sanat tarihi
adlı tablosunu sanattaki
pastel boya ile yeniden çizen ressam
2.
değişimlere çokbir iyi
sistem çerçevesinde
bir sanat eseri ortayabakarak bunları sınıflandırmayı,
çıkarmıştır.
eserlerinin ortaya
Sanat çıkışı, gelişimi, bir
tarihi, herhangi birbirlerine ve topluma
sanat eserinin etkileri
dahil olduğu sanat ve eserin hangi döneme
uygarlığı
3.
ait olduğunu da araştırır.
herhangi bir çağın belirli bir dönemindeki sanatsal faaliyetler sanat
tarihinin ilgi alanına girmektedir. Genel bir sanat tarihi yanında, yalnızca
4. Mimari, plastik sanatlar içinde kabul edilmektedir.
belirli bir sanata yönelik özel sanat tarihleri de vardır (Görsel 1.3). Belirli
aynı sanatın içinde yer alan üslup ve ekollerin (Barok, Roman vb.) birbiriyle
5. ilişkileriBaskı,
olan
resim sanatında kullanılan tekniklerden birisidir.
de sanat tarihinin inceleme alanına girmektedir.
6. Müzik, karma sanatların bölümlerindendir.
veya sanatçının sanat yaşamının hangi döneminde oluşturulduğunun
değerlendirilmesi çalışmalarıdır. Sanat geleneklerinin üslup ve biçim olarak
7. Arkeolojik buluntuların yaşları arkeometri biliminin verileri kullanılarak hesaplanır.
tarihsel süreç içinde kavranması da sanat tarihinin ilgi alanı içindedir. Bu da
8. Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Atatürk Dönemi’nde açılmıştır.
27 15
11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
SANAT TARİHİNE
SANAT GİRİŞ
TARİHİNE GİRİŞ
1.1. SANAT VE SANAT TARİHİ

Sanat, insanoğlunun tarih öncesi
D) Aşağıdaki çağlardan
çoktan seçmelibusoruları
yana kendisini ifade
cevaplayınız.
Bir sosyal kurum olan sanatın bir takım
olan sanat, sosyalyaşam
doğrudan ve kültürel amaçlarının
ve hayatla olması da kaçınılmazdır.
ilgili olduğundan tüm insanlara
Sosyal bir yaşamın ürünü olarak
hitap eder. görülen
Bu nedenle sanatın
kalıcıenveönemli amacının;
evrenseldir. Gücüyaşamın
toplumsalyerini alarak,
sınırları aşar.
insanla çevresi arasında Tarihbir dengeneyin
boyunca sağlaması
sanat veve insanları
sanat bireysellikten
eseri olarak uzaklaştırarak
adlandırılacağına dair fikir-
toplumsallaştırmasıdır. ler
Sanatın güzeli
sürekli bulmak,
değişmiş, eğiticiiçinde
zaman ve öğretici
sanatınolmak, töreleri
anlamına yumuşatmak
değişik ve
kısıtlamalar
insanlar arasında iletişim sağlamak
getirilip farklıgibi
sanatamaçları vardır.
tanımları yapılmıştır.

1. Metinde sanatın hangi yönü vurgulanmamıştır?
A) İnsan-çevre tılar oluşturmak amacıyla dürtüler yaratma becerisidir. Sanat, güzel ile
B) Sanatçı-toplum uğraşır.” diye tanımlamıştır. Clive Bell (Kliv Bel) ise uyumu ön plana çıkara-
C) Bireysellik-toplumsallık rak “Sanat çizgi, şekil ve renk ilişkilerinin kendi aralarındaki kombi-
D) Eğitici-öğretici nasyonudur.” derken R. G. Collingwood (Kalingvud), sanatın temel olarak
Görsel 1.1
E) İnsan-iletişim
Tolstoy (1828 - 1910)
Sanat eseri her zaman tek, eşsiz ve benzersizdir.
canlandırdıktan Kopya
sonra, aynı edilebilir
duyguyu ama asla tekrarlanamaz
başkalarının . Sanat
da hissedebilmesi için
eseri öyle bir mesaj getirmelidir ki, öncekileri
hareket, ses, çizgi, renkbirveya
noktada alıp, ileriye
kelimelerle doğru biçimlerle
belirlenen bir yere ulaştırmalı,
ifade etme
arada köprü olabilmelidir. Dolayısıyla
ihtiyacından bu ortaya
sanat sanat eserini ortaya
çıkmıştır.” koyan kişi,
der (Görsel 1.1).sanat adına bir misyonu
Etkinliküstlenmiş ve belli bir zaman dilimi içinde varlığını hissettirmiş olsun. Sanat eseri şeffaf olmalı,
kuşkulu ve karanlık hiçbir nokta taşımamalıdır. Sadece bu kadarla değil, sanatçının var gücüyle,
Aşağıda bütün
görselleri verilen Leonardo
benliğiyle Da Vinci’ye
ortaya konulmuş ait Mona
olması Lisa tablolarını
gerekir. Aksi halde,inceledikten sonra
ortaya çıkan soruları
sanat cevaplayınız.
eseri, sanatçısına
layık bir eser olmaz. Sanatçının kişiliğini yansıtmayan bir çalışmaya da sanat eseri denilmez.
3. BuÇünkü sanatın
tablolardan halksanat
hangisi ağzındaki tarifi
eseridir? "güzelolan, hoşa giden şey" dir.
Niçin?
2. Verilenlere göre sanatın misyon olarak en önemli görevi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
verilmiştir.
A) Sanat eseri tek ve özgündür

B) Sanatçının kişiliğini yansıtmalı
C) Sanat şeffaf olmalı
D) Önceki çalışmaları geliştirerek geleceğe aktarmalı
E) Güzel ve hoş olmalı
3. Aşağıdaki yapılardan hangisi sivil mimari örnekleri içerisinde yer almaz?
A) Cami B) Han C) Köprü D) Kale E) Saray
4. Toprak veya su altında kalmış olan, geçmiş uygarlıklara ait tarihî eserlerin kazı yoluyla ortaya
çıkarılmasını ve değerlendirilmesini sağlayan bilim dalı hangisidir?
A) Tarih
B) Arkeoloji
C) Arkeometri
D) Epigrafi
E) Nümizmatik
14 28
SANAT
SANAT TARİHİNE
TARİHİNE GİRİŞ
GİRİŞ 11. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

5. Sanat
etme eserinin
çabasıdır.” en tanımlayabiliriz.
diye önemli özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sanatçının
Sanatın tanımıduygularını yansıtması
yapılırken estetik (güzellik ile güzelliği araştıran felsefe
B) İnsanları etkilemesi
C) Kullanılan
bölgenin, toplumunmalzeme
ve bireyin bakış açısına göre değişen göreceli kavram-
D)Evrensellik
lardır. Sanatçınınise içinde yaşadığı
sanatın topluma
en temel hitaportaya
niteliğini etmesikoymaktadır. Çünkü
E) Özgün ve tek olması
6. Soyutbakış
dünyaya resminaçısını
tanımıyansıtırken
aşağıdakilerden
başkahangisinde
toplumların doğru olarak verilmiştir?
kültürlerinden de
etkilenir ve eseri ile başka insanları ve toplumları etkiler.
A) Günlük hayattan bölümler sunan resimlerdir.
B) Gerçek
Sanat dışı tasvirlerden
eserleri, oluşan resimlerdir.
sanatçının kendine özgü duygu, düşünce, heyecan, Görsel 1.2
C) Yaş sıva üzerine yapılan duvar resimleridir.
hayal gücü ve yeteneklerini yansıttığı gibi diğer insanların da duygu, İbrahim Çallı’nın “Hatay’ın Anavatana Hasreti”
D) Duvar
düşünce üzerine
ve hayal yapılan grup
dünyasını hâlinde
geliştiren insan resimleridir.
eserlerdir. Sanat eserlerinin en olma özelliklerinin hepsine birden sahiptir.
E) Dinî
önemli ögelerin
özellikleri tasvirinden
özgün, tek veoluşan
evrenselresimlerdir.
olmasıdır (Görsel 1.2). Daha
7. Peyzajın
güzel olsa da en sade
sanattanımı
eseriaşağıdakilerden
olarak kabul hangisidir?
edilmez. Çünkü sanat eseri
sanatçının gördüğü, kavradığı ve gerçeklik olarak kabul ettiği, ruhunda
A) Ölüdoğa
hissettiği resmi çeşitli şekilde anlatılmasıdır. Sanatçı; herkesten
duyguların
B) Kabartma resim yorumlayan ve bunları eserlerine farklı şekilde
farklı hisseden, düşünen,
C) Sürrealist
yansıtan kişidir. resim
D) Günlük yaşam sahnelerinin işlendiği resim
E) Manzara
Sanat resmi tarihsel gelişimini inceleyen bilim dalıdır. Sanatın
eserlerinin
tanımının tarih boyunca sürekli değişmesine rağmen sanat tarihi sanattaki
8. Sanatı “İnsanın
değişimlere bir zamanlar
bir sistem yaşamış bakarak
çerçevesinde olduğu duyguyu,
bunları kendinde canlandırdıktan sonra, aynı duyguyu
sınıflandırmayı,
başkalarının da hissedebilmesi için hareket, ses, çizgi,
şekillendirilmelerini anlamayı ve yorumlamayı amaç edinmiştir. Sanat renk veya kelimelerle belirlenen biçimlerle
ifade etme
eserlerinin ortayaihtiyacından sanat ortaya
çıkışı, gelişimi, çıkmıştır.”
birbirlerine diye tanımlayan
ve topluma kişi aşağıdakilerden hangisidir?
etkileri sanat
A) Tolstoy
herhangi bir çağın belirliB) Thomas Munro C) Clive
bir dönemindeki Bell faaliyetler
sanatsal D) Collingwood
sanat E) Freud
tarihinin ilgi alanına girmektedir. Genel bir sanat tarihi yanında, yalnızca
9. Aşağıdakilerden
belirli bir sanata yönelik hangisi
özelsanat
sanatdalı olarakdediğerlerinden
tarihleri vardır (Görsel farklıdır?
1.3). Belirli
aynıA) Dokumacılık
sanatın içinde yer alanB) Oyunculuk
üslup ve ekollerin C)(Barok,
Kuyumculuk
Roman vb.) D) Kunduracılık
birbiriyle E) Demircilik
10. Aşağıdaki sanat dallarından hangisi küçük el sanatları içerisinde değerlendirilemez?
veyaA)sanatçının
Halı sanat yaşamının hangi döneminde oluşturulduğunun
B) Resim
C) Keramik çalışmalarıdır. Sanat geleneklerinin üslup ve biçim olarak
değerlendirilmesi
D) Maden
tarihsel işleme
süreç içinde kavranması da sanat tarihinin ilgi alanı içindedir. Bu da
E) Çini
29 15
22. .
ÜÜNNİ Tİ TE E
TARİH
TARİHÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA YAŞAM
YAŞAM
Konu
KonuBaşlığı
Başlığı
Tarih
Tarih
Öncesi
Öncesi
Çağlar
Çağlar
veve
Yerleşim
Yerleşim
Yerleri
Yerleri
30 30
Tunç
Tablet
Karum
Orthostat
Tümülüs
Megaron
Sikke
Bu ünitede;
Tarih öncesi çağlarda yerleşim alanlarının seçilmesini etkileyen faktörleri,
Tarih öncesi çağlarda insan yaşantılarında meydana gelen gelişmelerin sanat eserlerine etkilerini,
Tarih öncesi çağlarda Anadolu’daki ilk yerleşim yerlerini,
Anadolu’da tarih öncesi çağlardan günümüze kalan sanat eserlerini ve bulundukları yerleri
öğreneceksiniz.
31
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM
TARİH
TARİH
ÖNCESİ
ÖNCESİ
ÇAĞLAR
ÇAĞLAR
Paleolitik
Paleolitik
ÇağÇağ Mezolitik
Mezolitik
ÇağÇağ Neolitik
Neolitik
ÇağÇağ Kalkolitik
Kalkolitik
ÇağÇağ
(MÖ(MÖ
600000-10000)
600000-10000) (MÖ(MÖ
10000-8000)
10000-8000) (MÖ(MÖ
8000-5500)
8000-5500) (MÖ(MÖ
5500-3000)
5500-3000)
2.1.2.1.
TARİH
TARİH
ÖNCESİ
ÖNCESİ
ÇAĞLAR
ÇAĞLAR
VEVE
YERLEŞİM
YERLEŞİM
YERLERİ
YERLERİ
Tarihçiler
Tarihçiler
MÖMÖ3200’lü
3200’lü
yıllarda
yıllarda
Sümer
Sümerşehir
şehir
devletlerinde
devletlerinde
yazının
yazının
bulun-
bulun-
masını
masını
tarihî
tarihî
çağların
çağların
başlangıcı
başlangıcı olarak
olarak
kabul
kabul
etmiştir.
etmiştir.
BuBunedenle
nedenle
yazının
yazının
bulunuşuna
bulunuşuna kadar
kadar
geçen
geçen
döneme
döneme tarih
tarih
öncesi
öncesiçağlar,
çağlar,
yazının
yazının
bulunu-
bulunu-
şundan
şundansonraki
sonrakidöneme
döneme de de
tarih
tarih
çağları
çağları
adıadı
verilmiştir.
verilmiştir.
Yukarıdaki
Yukarıdaki
tarih
tarih
şeridinde
şeridinde
de de
görüldüğü
görüldüğügibigibi
tarih
tarih
öncesi
öncesi
çağlar;
çağlar;
Paleolitik
Paleolitik
(MÖ(MÖ600000-
600000-
10000),
10000),Mezolitik
Mezolitik (MÖ(MÖ10000-8000),
10000-8000), Neolitik
Neolitik
(MÖ(MÖ 8000-5500)
8000-5500) ve ve
Kalkolitik
Kalkolitik
(MÖ (MÖ5500-3000)
5500-3000) olarak
olarak
adlandırılmaktadır.
Görsel
Görsel
2.1 2.1
Paleolitik
Paleolitik
Çağ’da
Çağ’da
yapılan
yapılan
taştan
taştan
araçaraç
ve gereçler
ve gereçler
Tarih
Tarihöncesi
öncesi
devirlerin
devirlerin başlama
başlamave ve
bitiş
bitiş
zamanları
zamanlarıböyle
böyle
ifadeifade
edil-
edil-
mesine
mesine rağmen
rağmen
bu budevirler
devirler
bütün
bütün
toplumlarda
toplumlarda aynı aynı
zaman
zamandiliminde
diliminde yaşan-
yaşan-
mamıştır
mamıştır (Görsel
(Görsel
2.1).
2.1).
Toplumların
Toplumların y aşadıkları
y aşadıkları devirlerin
devirlerin
farklı
farklı
olmasında
olmasında
coğrafi
coğrafi çevre
çevre
ve ve
iklimiklim
şartları
şartları
yanında,
yanında,
göçler
göçler
sonucunda
sonucundauygarlık
uygarlıkalanında
alanında
ileriileri
toplumların
toplumlarındiğer
diğertoplulukları
topluluklarıetkilemesi,
etkilemesi, bölgenin
bölgeninyeryeraltıaltı
zengin-
zengin-
likleri,
likleri,insanların
insanların
temel
temelihtiyaçları
ihtiyaçları
ve ve
diğer
diğertoplumlarla
toplumlarlailişkileri
ilişkileri
de de
etkili
etkili
olmuştur.
olmuştur. Yazının
YazınınMÖMÖ 3200’de
3200’de Mezopotamya’da
Mezopotamya’da bulunmasına
bulunmasına rağmen
rağmen
Anadolu’da
Anadolu’da kullanılmaya
kullanılmaya başlanması
başlanması MÖMÖ 2000’lerde
2000’lerde gerçekleşmiştir.
gerçekleşmiştir. BuBu
nedenle
nedenle MÖMÖ 5500-3000
5500-3000 yılları
yılları
arasındaki
arasındakiKalkolitik
Kalkolitik
ve veMÖMÖ 3000-1200
3000-1200
yılları
yıllarıarasındaki
arasındaki
İlkİlk
Tunç
Tunç Çağı,
Çağı,
Anadolu
Anadoluiçiniçin
tarih
tarih
öncesi
öncesi
çağlardan
çağlardan kabul
kabul
edilir.
edilir.
32 32
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH
ÇAĞLARI
ÇAĞLARI
İlk Çağ
İlk Çağ OrtaOrta
ÇağÇağ YeniYeni
ÇağÇağ Yakın
Yakın
ÇağÇağ
(MÖ(MÖ
3200-MS
3200-MS375)375) (MS(MS
375-1453)
375-1453) (MS(MS
1453-1789)
1453-1789) (MS(MS
1789-........)
1789-........)
Etkinlik
Etkinlik
1. Bir
1. Bir
an an
içiniçin
tarih
tarih
öncesi
öncesi
çağlarda
çağlardayaşadığınızı
yaşadığınızıhayal
hayal ediniz.
ediniz.
Yaşam
Yaşam
alanı
alanı
olarak
olarak
seçeceğiniz
seçeceğiniz
yerlerin
yerlerin
hangi
hangi
coğrafi
coğrafi
şartlara
şartlara
sahip
sahip
olmasını
olmasını
isterdiniz?
isterdiniz?
2. Aşağıdak
2. Aşağıdak haritada
haritada
insanların
insanların
yaşam
yaşamalanları
alanları
ile ilgili
ile ilgili
ilk bulgulara
ilk bulgulara
rastlandığı
rastlandığı
bölgelerden
bölgelerden
bazıları
bazıları
verilmiştir.
verilmiştir.
Verilen
Verilen
bölgelerin
bölgelerin
iklim,
iklim,
yeryüzü
yeryüzü şekilleri,
şekilleri,
bitki
bitki
örtüsü
örtüsüve ve
su su
kaynakları
kaynaklarıbakımından
bakımındanortak
ortak
özelliklerini
özelliklerini
araştırarak
araştırarak
yerleşim
yerleşim
yeriyeri
olarak
olarak
seçilme
seçilme
nedenlerini
nedenlerini arkadaşlarınızla
arkadaşlarınızla
tartışınız.
tartışınız.
ORTA
ORTA
ASYA
ASYA
Anadolu
Anadolu
Yunan
Yunan
ÇİN ÇİN
M
M pot
ez
ez
İRANİRAN
o
op my
ot a
a
am
MISIR
MISIR
ya
HİNTHİNT
Günümüzden
Günümüzden yaklaşık
yaklaşık600000
600000 yıl yıl
önceönce
yeryüzünde
yeryüzünde yaşam
yaşam müca-
müca-
delesine
delesine
başlayan
başlayan
insanoğlunun
insanoğlunun hayatını
hayatını
devam
devam ettirebilmesi
ettirebilmesi
içiniçin
uygun
uygun
iklim
iklim
şartları,
şartları,
su,su,
yiyecek,
yiyecek,
korunma
korunma ve ve
barınma
barınmagibigibi
temel
temel
ihtiyaçlarının
ihtiyaçlarının
karşılanması
karşılanmasıherherdevirde
devirdeçokçokönemli
önemliolmuştur.
olmuştur.İnsanoğlu,
İnsanoğlu,bu butemeltemel
ihtiyaçlarının
ihtiyaçlarınınpeşinde
peşinde
sürekli
sürekli
yeryer
değiştirmek
değiştirmek yerine,
yerine,
Anadolu’da
Anadolu’da olduğu
olduğu
gibigibi
su su
kaynakları
kaynakları
bakımından
bakımından zengin
zenginolan,
olan,
doğadaki
doğadaki yabanî
yabanîmeyve
meyve ve ve
sebzeleri
sebzeleritoplayabileceği,
toplayabileceği,avlayabileceği
avlayabileceği çeşitli
çeşitlihayvanların
hayvanların barındığı,
barındığı,
33 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM
TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR

gür bitki örtüsüne sahip, vahşi hayvanlardan korunmanın yanında doğal
barınma alanı olan mağaraların bol olduğu (Göller Yöresi gibi) ve ılıman
1 iklimlerin görüldüğü yerleri yaşam alanı olarak seçmiştir. Günümüz dünya
Büyük bir kaya nüfusunun %80’inden fazlasının yaşadığı ılıman iklim kuşağı veya orta
parçası ile başlandı. kuşak diye adlandırılan yerler, haritada da görüldüğü gibi tarih öncesi
2
insanların ilk yaşam alanlarıdır.
Bir taş çekiç ile Paleolitik Çağ Mezolitik Çağ Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ
kaya şekillendirildi.
(MÖ 600000-10000) (MÖ 10000-8000) (MÖ 8000-5500) (MÖ 5500-3000)
3
2.1. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLARGörsel
VE YERLEŞİM
2.3 YERLERİ
Ahşap, taş veya Mızrak uçları
boynuzdan yapılmış
bir çekiç ile kenarları Tarihçiler MÖ 3200’lü
Tarih öncesi yıllarda
çağların Sümerbesinlerini
başlarında şehir devletlerinde
avcılık yazının bulun-
ve toplayıcılıkla
sivrileştirildi.
masını
elde tarihî
eden çağların
insanlar,başlangıcı olaraktarzı
göçebe yaşam kabul etmiştir. zorunda
sürdürmek Bu nedenle yazınınBu
kalmıştır.
4 bulunuşuna kadar geçen ve
insanlar avlanabilmek döneme tarih öncesi
diğer hayati çağlar,karşılayabilmek
ihtiyaçlarını yazının bulunu-için
Sivri bir çubuk ile şundan
çeşitlisonraki
alet vedöneme de ihtiyaç
silahlara tarih çağları adı verilmiştir.
duymuşlardır. Doğada Yukarıdaki tarih
hazır buldukları
kaba kenarları şeridinde de görüldüğüyanında,
taşları kullanmanın gibi tarihkırılgan
öncesi bir
çağlar; Paleolitik
özelliğe (MÖ 600000-
sahip çakmak taşından
yontuldu.
10000),
mızrak,Mezolitik
ok ucu, (MÖ 10000-8000),
el baltası, bıçak gibiNeolitik (MÖ
aletler ve 8000-5500)
silahlar ve
yapmışlardır
Kalkolitik
(Görsel (MÖ
2.2). 5500-3000)
Bu dönemin olarak adlandırılmaktadır.
buluntuları arasında taştan yapılmış bu alet ve
5 silahların yanında ağaçtan veya kemikten yapılmış mızrak uçları, takılar,
El baltası
tamamlandı.
idol adı verilen heykelciklerle, mağara duvarlarına yapılan avla ilgili
resimler önemli yer tutar. Almanya’nın Schöningen şehrinde bulunan,
Görsel 2.2. Taş devrinde kesici alet yapımı ladin ağacından yapılmış mızrak uçları tarih öncesi dönemin en eski
avlanma araçları olarak bilinmektedir (Görsel 2.3).
Paleolitik Çağ’a ait ilk yerleşim yerlerinden

olan mağaraların duvar resimlerine İspanya,
Fransa, Avusturya ve İtalya'da bulunmuştur. Daha
sonra dünyanın değişik yerlerinde yapılan araştır-
malar sonucunda Afrika, Güney ve Doğu Asya ile
Anadolu'da da mağaralar bulunmuştur. İspan-
ya'daki Altamira, Fransa’daki Lascaux (Laskö)
ve Chauvet (Cöve) Mağaralarındaki duvar resim-
leri Paleolitik Çağ resim sanatının en güzel
örnekleridir (Görsel 2.4). Bu mağaralarda yer alan
resimlerde bizon, at, geyik, mamut ve mağara ayısı
figürleri
Görselyer
2.1 almaktadır. Bir çeşit av büyüsü olan
bu yapılan
Paleolitik Çağ’da çizimler yapılacak
taştan avın daha bol ve bereketli
araç ve gereçler
Tarih öncesi devirlerin başlama ve bitişgeçmesi zamanları böyleyapılmıştır.

amacıyla ifade edil-Bu
mesine rağmen bu devirler bütün toplumlardaresimlerde aynı zamankullanılan
diliminde yaşan-
üslup ve
mamıştır (Görsel 2.1). Toplumların y aşadıkları devirlerin
boyama farklıaraştırmacıları
teknikleri, olmasında
coğrafi çevre ve iklim şartları yanında, göçlerşaşkınlığa sonucundadüşürecek
uygarlık alanında
kalite ve
Görsel 2.4
Bizon resmi, Altamira Mağarası ileri toplumların diğer toplulukları etkilemesi, altı zengin-Tuc
bölgenin yerFransadaki
üstünlüktedir.
d’Audoubert
likleri, insanların temel ihtiyaçları ve diğer toplumlarla ilişkileri
(Toc de du etkili
Dube)
olmuştur. Yazının MÖ 3200’de Mezopotamya’da Mağarası’ndabulunmasına
yer alanrağmenbizon
Anadolu’da kullanılmaya başlanması MÖ 2000’lerde kabartmaları gerçekleşmiştir.
ise PaleolitikBuÇağ
nedenle MÖ 5500-3000 yılları arasındaki Kalkolitik ve MÖulaştığı
mağara sanatının 3000-1200
seviyeyi
Görsel 2.5
Bizon kabartmaları, yılları arasındaki İlk Tunç Çağı, Anadolu içingösteren tarih öncesi en çağlardan kabul
önemli eserlerin-
Tuc d’Audoubert Mağarası edilir. dendir (Görsel 2.5).
32 34
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
Paleolitik Çağ’a ait mağaralarda idol adı verilen çok sayıda heykelcik
bulunmuştur. Bu idollerin bazıları Avusturya’da bulunan “Willendorf”,
Çek Cumhuriyeti’nde bulunan “Dolni Vestonice” ve Fransa’da bulunan
“Brassempouy” venüsleridir (Görsel 2.6).
Mezolitik Çağ yerleşmelerinde yapılan kazılarda, yabani tahıl toplayı-

cılığını
İlk Çağgösteren çok sayıda orakOrta
benzeri
Çağ kesici aletler, havan elleri ve havan
Yeni Çağ Yakın Çağ
taşları
(MÖ yanında
3200-MS 375) avcılığın da devam ettiğini gösteren çok sayıda
(MS 375-1453) (MS ok ve mızrak
1453-1789) (MS 1789-........)
ucu bulunmuştur.
Neolitik Çağ insanlarının mağaraları bırakarak kendilerine taş, saz ve Etkinlik

kamıştan kulübeler yapmaları ve köyler meydana getirmesiyle yapı sana-
tının1.buBirçağda
an için tarih öncesi
doğduğu çağlardaÖzellikle
söylenebilir. yaşadığınızı hayal
mezar veediniz. Yaşam alanı olarak seçeceğiniz yerlerin hangi
anıt oluşturmak
coğrafi şartlara sahip olmasını isterdiniz?
amacıyla kullanılan büyük taşlardan oluşan megalitik yapılar, Neolitik
2. Aşağıdak haritada insanların yaşam alanları ile ilgili ilk bulgulara rastlandığı bölgelerden bazıları verilmiştir.
Çağ’ın Verilen
önemlibölgelerin
eserlerindendir. Megalitik
iklim, yeryüzü yapıların
şekilleri, bitkiAkdeniz
örtüsü ve Havzası’nda
su kaynakları bakımından ortak özelliklerini
doğup daha sonrayerleşim
araştırarak Fransa ve İspanya
yeri üzerinden
olarak seçilme İngiltere’ye
nedenlerini ve bütün Avru-
arkadaşlarınızla tartışınız.
pa’ya yayıldığı kabul edilmekle birlikte, dünyanın birçok yerinde de mega-
litlerin bulunduğu bir gerçektir. Günümüzde Kuzey Afrika, Habeşistan,
Filistin, Kafkasya, Hindistan ve Endonezya başta olmak üzere birçok yerde
megalitik yapılar ortaya çıkarılmıştır. Bu yapıların atası sayılan ve en sade
biçimde dayanak gerektirmeden ayakta duran taşlara “dikilitaş” ya da
“Menhir” denmektedir. Üç veya daha fazla dikilitaşın bir sunak çevresinde
dairesel bir düzen ile bazen de iç içe sıralar halinde yer almasına “kromlek”
denir. İki veya daha fazla dikilitaş üzerinde yatay taşların dizilmesine
“dolmen” denir. Tümülüs ise; bir yeraltı mezar odasıyla onun üzerine
yığılmış toprak yığınından oluşan yapay tepedir. Tümülüslere en çok Görsel 2.6
Brassempouy
Anadolu, Orta Asya, Rusya ve Meksika’da rastlanır. Megalitik ORTA ASYA yapıların Venüsü
önemli örneklerinden birisi de NeolitikAnadolu
Çağ’dan kalma ve İngiltere’deki
Stone Henge’dir (Görsel 2.7). Yine İngiltere’deki Rudston ve Fransa’daki
Yunan
ÇİN
M
Le Grand Menhir Brise önemli menhir örneklerindendir.

ez
İRAN
op
ot
am
MISIR
ya
HİNT
Günümüzden yaklaşık 600000 yıl önce yeryüzünde yaşam müca-

delesine başlayan insanoğlunun hayatını devam ettirebilmesi için uygun
iklim şartları, su, yiyecek, korunma ve barınma gibi temel ihtiyaçlarının
karşılanması her devirde çok önemli olmuştur. İnsanoğlu, bu temel
ihtiyaçlarının peşinde sürekli yer değiştirmek yerine, Anadolu’da olduğu
gibi su kaynakları bakımındanGörsel zengin
2.7 olan, doğadaki yabanî meyve ve
sebzeleri toplayabileceği, avlayabileceği
Güneş Tapınağı; çeşitli hayvanların barındığı,
Stonehenge, İngiltere
35 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM

Bunu biliyor musunuz ?
Obsidiyen; volkan camı da denilen obsidiyen, volkanik

patlamalarla yeryüzüne çıkan lavın kristalleşmeye yetecek
kadar zaman geçmeden hızlıca soğuması ve donmasıyla
oluşan volkanik kökenli bir cam türüdür. Çoğunlukla
siyah olan bu taşın yeşil ve kırmızı renkte olanları da
vardır.
Paleolitik Çağ Mezolitik Çağ Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ
(MÖ 600000-10000)
Çakmak (MÖ 10000-8000)
taşı; silisyum dioksitin çökelmesi ile oluşan, çok (MÖ 8000-5500) (MÖ 5500-3000)
sert olması ve düzgün yüzeyler hâlinde kırılması nede-
2.1. TARİHkullanılan
niyle ilkel insanlar tarafından alet yapımında ÖNCESİ ÇAĞLAR VE YERLEŞİM YERLERİ
bir taştır. Demir veya çeliğe sürtüldüğünde kıvılcım
çıkarttığı için bu taşa “çakmak taşı” denmiştir.
Tarihçiler MÖ 3200’lü yıllarda Sümer şehir devletlerinde yazının bulun-
masını tarihî çağların başlangıcı olarak kabul etmiştir. Bu nedenle yazının
bulunuşuna kadar geçen döneme tarih öncesi çağlar, yazının bulunu-
şundan sonraki
İnsanlık döneme
tarihinin de tarih
en uzun çağları oluşturan
dönemini adı verilmiştir. Yukarıdaki
Paleollitik tarih
Çağ'a Yontma
şeridinde de de
Taş devri görüldüğü gibi Bu
denmektedir. tarihçağda
öncesi çağlar;avcılık
insanlar Paleolitik (MÖ
yaparak ve 600000-
yaşadıkları
10000), Mezolitik
ortamdaki yabani(MÖ 10000-8000),
sebze ve meyveleri Neolitik (MÖ hayatlarını
toplayarak 8000-5500)devam
ve
Kalkolitik (MÖ 5500-3000)
ettirmişlerdir. olarakzorlayıcı
İklim koşullarının adlandırılmaktadır.
etkisiyle sığındıkları mağaralara
avladıkları hayvanların resim ve figürlerini çizen insanlar, ilk sanatsal
eserlerini ortaya koymuştur. Yine bu dönemde gelişen totemizm inancına
bağlı olarak idol denilen heykelcikler bu dönemin önemli sanat eserleri
Görsel 2.8
arasındadır (Görsel 2.8). Dönemin sonuna doğru ateşin bulunması tarih
Almanya’da öncesi devirlerin en önemli gelişmesi olmuştur. Çünkü ateş; ısınma, aydın-
Ulmer lanma, yiyecekleri pişirme, çanak çömlek yapma, madenleri işleme, haber-
Müzesinde
sergilenen leşme ve yırtıcı hayvanlardan korunma aracı olarak kullanılmıştır.
yaklaşık
MÖ 30.000’li
yıllara ait Orta Taş Devri de denilen Mezolitik ise Paleolitik ile Neolitik Devirleri
fil dişinden arasında geçiş dönemi olarak kabul edilir. Dönemin başlarında avcılık ve
yapılmış
Aslan Adam besin toplama evresi devam ederken dönemin sonlarına doğru buğday
heykelciği üretiminden başlayarak ilkel tarıma geçilmiştir.
Görsel 2.1
Paleolitik Çağ’da yapılan taştan araç ve gereçler
Tarih öncesi devirlerin başlama ve bitiş zamanları böyle ifade edil-

mesine rağmen bu devirler bütün toplumlarda aynı zaman diliminde yaşan-
Görsel 2.9
mamıştır (Görsel 2.1). Toplumların
Neolitik Çag'a aityorak
aşadıkları devirlerin
örneği, Quintana Müzesi farklı olmasında
coğrafi çevre ve iklim şartları yanında, göçler sonucunda uygarlık alanında
ileri toplumların
Mezolitik diğer toplulukları
Dönem’in en önemli etkilemesi,
özelliği,bölgenin
mikrolit yer altı zengin-
denilen geometrik
likleri,
şekilliinsanların temel ihtiyaçları
küçük aletlerin ve diğer toplumlarla
ortaya çıkmasıdır. Olgunlaşanilişkileri de etkili
buğdayları biçmek
için, çakmak taşıMÖ 3200’de Mezopotamya’da
ve obsidiyenden yapılan mikrolitlerinbulunmasına rağmen
ahşap veya kemik
bir sapa sıra başlanması
ile çakılmasıyla MÖ 2000’lerde
oluşturulan gerçekleşmiştir.
orak bu dönemde Bu
ortaya çıkmış
nedenle MÖ 5500-3000
ve Neolitik yılları arasındaki
Çağ’da geliştirilmiştir (GörselKalkolitik ve MÖ
2.9). Mezolitik 3000-1200
Dönem’de alet ve
yılları arasındaki
silahların ham İlk Tunç Çağı,
maddesini Anadolu
oluşturan için tarih
çakmak taşıöncesi çağlardan
ve obsidiyen kabulbir
önemli
edilir.
ticaret aracı hâline gelmiştir.
32 36
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
Yeni Taş veya Cilalı Taş Devri olarak da adlandırılan Neolitik’te daha
sert, kesici ve dayanıklı aletler yapılmıştır. Dolmen, menhir ve tümülüs
gibi mezar anıtları da bu dönemde yoğun olarak yapılmıştır (Görsel 2.10).
Keten, kenevir gibi bitkilerin liflerinden giysilerin yapılmasıyla doku-
macılık başlamıştır. Evcilleştirilen hayvanların ve yetiştirilen tarım ürün-
lerinin tür ve miktarının artması sürekli yerleşim merkezleri kurulmasını
sağlamıştır.
İlk Çağ
Böylece ilk defa köyOrta kültürü
Çağ
ortaya çıkmıştır. Sulak ve verimli
bölgelerde
(MÖ 3200-MS 375)yapılan evler avlu(MS içinde, birbirine bitişik ve dikdörtgen
375-1453) plan-
(MS 1453-1789) (MS 1789-........)
lıdır. Genellikle taştan yapılan ve iç cephesi sıvanan bu evlerin duvarları
resimlerle, kabartma ve heykellerle süslenmiştir. Önceden mağara duvar-
larına av ve hayvan figürleri çizen insanlar, artık evlerinin duvarlarına Etkinlik
dansı, inancı ve evde günlük hayatı konu alan resimler çizmeye Görsel 2.10
1. Bir an içinButarih
başlamışlardır. öncesi
durum çağlarda
resim yaşadığınızı
ve heykel hayal hızla
sanatının Yaşam alanı olarak seçeceğiniz Dolmen
ediniz.gelişmesini yerlerin örneği
hangi
coğrafi şartlara
sağlamıştır (Görsel 2.11). sahip olmasını isterdiniz?
Verilen bölgelerin iklim, yeryüzü şekilleri, bitki örtüsü ve su kaynakları bakımından ortak özelliklerini
araştırarak yerleşim yeri olarak seçilme nedenlerini arkadaşlarınızla tartışınız.
ORTA ASYA
Anadolu
Yunan
ÇİN
M
ez
İRAN
op
ot
am
MISIR
ya
HİNT
Görsel 2.11
Seramik kadın ve
erkek heykelleri
(MÖ 4.500),
Romanya Ulusal
Tarih Müzesi
Günümüzden
Köylerin yaklaşık
kurulmasıyla bir 600000 yıl önce sonucu
arada yaşamanın yeryüzündeolarakyaşam müca-
toplumsal
delesine
düzeni başlayan
sağlayan insanoğlunun
yazısız hayatını
hukuk kuralları ve devam
insanlarettirebilmesi
arasında iş için uygun
bölümü
iklim şartları,
oluşmuştur. su, fazlası
İhtiyaç yiyecek, korunma
üretimin ve barınma
ortaya çıkması gibi temel gelişmiştir.
ile ticaret ihtiyaçlarının
karşılanması
Pişmiş toprak veyahertaştan
devirde çokgeometrik
yapılan önemli olmuştur. İnsanoğlu,
desenli mühürler bu temel
bu dönemde
ihtiyaçlarının
mülkiyet peşindeortaya
düşüncesinin sürekliçıkmış
yer değiştirmek
olduğunun yerine, Anadolu’da
göstergesidir. olduğu
Besinleri
gibi
daha iyisu
vekaynakları
uzun sürelibakımından
koruyabilmek zengin olan, doğadaki
için pişirilmiş toprak yabanî
kaplarınmeyve
yapıl- ve
sebzeleri
ması seramiktoplayabileceği, avlayabileceği
kültürünün gelişmesini çeşitli hayvanların barındığı,
sağlamıştır.
37 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM

Gelişen tarım, hayvancılık ve ticaret sayesinde büyüyen yerleşim
alanlarında yöneticiler, din adamları ve zanaatkârlar gibi farklı toplumsal
meslek grupları oluşmaya başlamıştır. Bunun yanında anıtsal mimari,
savunma ve sulama sistemleri oldukça gelişmiştir. Uzak mesafeli ticaret
Çömlekçi çarkı; yatay olarak bu dönemde gelişmiş ve ticarette madenlerin payı artmaya başlamıştır.
dönen daire biçimli iki tab-
ladan oluşan ve kil toprak-
larının işlenmesinde kullanı-
Paleolitik Çağ
Kalkolitik Çağ çanak çömlek
Mezolitik Çağ
yapımı
Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ
lan bir araçtır.
(MÖAltta olan tabla
600000-10000) yanında onları renkli bir biçimde(MÖ
(MÖ 10000-8000) süsleme
8000-5500)sana- (MÖ 5500-3000)
dönmeyi sağlamak için ayakla tında da doruk noktası sayılır (Görsel 2.12). Bu
çevrilirken üstteki tablaya işle- dönemde icat edilen
2.1. TARİH ÖNCESİ tekerleğin
ÇAĞLAR çömlekçi
VE YERLEŞİMçarkına YERLERİ
necek kil konur. uyarlanmasıyla çanak çömlek yapımında büyük
birTarihçiler MÖ 3200’lü yıllarda
gelişme görülmüştür (Görsel Sümer
2.13). şehir devletlerinde yazının bulun-
Çömlekçi
masını
çarkıtarihî çağlarındebaşlangıcı
günümüzde olarak kabul
kullanılmaktadır. etmiştir. Bu nedenle yazının
Kalkolitik
bulunuşuna
Dönem’dekadar geçen maden
kullanılan dönemeçoğunlukla
tarih öncesi çağlar, yazının bulunu-
bakır
şundan sonrakiBudöneme
madenidir. nedenledebakırdan
tarih çağları adı takılar
yapılan verilmiştir. Yukarıdaki tarih
şeridinde
ve süs de görüldüğü
eşyaları önemligibi tariheserlerinden
sanat öncesi çağlar; Paleolitik (MÖ 600000-
sayıl-
10000),
maktadırMezolitik (MÖ 10000-8000), Neolitik (MÖ 8000-5500) ve
(Görsel 2.14).
Kalkolitik (MÖ 5500-3000) olarak adlandırılmaktadır.
Tunç Çağı veya Bronz Çağı, bölgeden
bölgeye farklılık göstermekle birlikte bakıra %10
oranında kalay karıştırılmasıyla elde edilen tunç
alaşımının alet ve eşya yapımında kullanılmasıyla
başlar. Silah, eşya ve alet yapımında maden kul-
lanımı yaygınlaşmıştır. Madencilikteki bu gelişm-
eye bağlı olarak uzmanlık gerektiren meslek grup-
ları daha da çeşitlenmiş ve iş bölümüne dayalı kent
yaşamı doğmuştur. Tunç Çağı boyunca büyük
gelişme gösteren madencilik, bir yandan da bölge-
ler arası ticaretin yaygınlaşmasına neden olmuştur.
Özellikle Asurlu tüccarlarla kurulan yoğun ticari Görsel 2.12
ilişkiler yoluyla yazı Anadolu’da kullanılmaya MÖ 3.000'de su taşından
başlanmıştır. yapılmış vazo, Bağdat
Görsel 2.1
Görsel 2.13
Günümüzde çömlekçi çarkı Tarih öncesi devirlerin başlama ve bitiş zamanları böyle ifade edil-
mamıştır (Görsel 2.1). Toplumların y aşadıkları devirlerin farklı olmasında
ileri toplumların diğer toplulukları etkilemesi, bölgenin yer altı zengin-
likleri, insanların temel ihtiyaçları ve diğer toplumlarla ilişkileri de etkili
olmuştur. Yazının MÖ 3200’de Mezopotamya’da bulunmasına rağmen
Anadolu’da kullanılmaya başlanması MÖ 2000’lerde gerçekleşmiştir. Bu
nedenle MÖ 5500-3000 yılları arasındaki Kalkolitik ve MÖ 3000-1200
yılları arasındaki İlk Tunç Çağı, Anadolu Görsel 2.14için tarih öncesi çağlardan kabul
edilir. Tunç Çağı’na ait takı örnekleri ve çömlek (temsili resim)
32 38
TARİH ÖNCESİNDE
TARİH ANADOLU’DA
ÖNCESİNDE YAŞAM
ANADOLU’DA YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
Anadolu toprakları zengin doğal kaynaklara sahip olması, değişik
iklim özellikleri bulundurması ve coğrafi konumu ile tarih boyunca
değişik insan topluluklarının yaşama alanı olmuştur. Anadolu'nun çeşitli
yörelerinde yapılan kazılar sonucunda ele geçen buluntular, yurdumuzun
uygarlığın geliştiği ilk bölgelerden birisi olduğunu ortaya çıkarmıştır. Harita 2.1
Tarih öncesi çağlarda Anadolu’daki başlıca yerleşim yerleri

İlk Çağ Orta Çağ Yeni Çağ Yakın Çağ
(MÖ 3200-MS 375) (MS 375-1453) (MS 1453-1789) (MS 1789-........)
Paleolitik Çağ
Mezolitik Çağ
Neolitik Çağ
Etkinlik
Kalkolitik Çağ
Maden Çağı
1. Bir an için tarih öncesi çağlarda yaşadığınızı hayal ediniz. Yaşam alanı olarak seçeceğiniz yerlerin hangi
Aslantepe
Nevaliçöri
Öküzini
Belbaşı Dülük Şarklı
ORTA ASYA
2.1.1. Paleolitik Çağ’da Anadolu
Anadolu
Yunan
ÇİN
Paleolitik Çağ’da yumuşak zemin üzerineİRAN parmakla, sert zemin
M
ez
op
ot
üzerine çakmak taşından aletle kazılarak yapılan kazıma tekniğinde

am
MISIR
ya
kabartmalar, tek renkli veya çok renkli desen ve resimler görülür.

HİNT
Anado-
lu’daki bu döneme ait mağaralarda taşınabilir eserler olarak çift yüzlü
baltalar, kazıyıcılar, kemikten yapılmış kesici ve delici aletler (delgi),
takılar, ok ve mızrak uçları ile taştan ve fil dişinden heykelcikler bulun-
muştur. Anadolu'da bu çağa ait buluntulara özellikle Antalya çevresinde
Görsel 2.15
Karain ve Beldibi, İstanbul’daki Yarımburgaz, Gaziantep’teki Dülük Stilize insan başı, Karain Mağarası
Şarklı Mağaralarında rastlanmaktadır.
KARAİN MAĞARASI
Günümüzden
Antalya'nın yaklaşık
yaklaşık 30 km 600000 yıl önce yeryüzünde
kuzeybatısında Toroslar’ın yaşam müca-
yamacında
delesine
kireç başlayan
taşı arazide insanoğlunun
oluşan hayatını
Karain Mağarası, devam ettirebilmesi
Paleolitik Çağ’ın bütün için uygun
özellik-
iklim
lerini şartları, su,
taşımaktadır. yiyecek, duvarlarında
Mağaranın korunma ve kazıma
barınmatekniği
gibi temel ihtiyaçlarının
ile yapılmış kaya
karşılanması
resimleri her devirde
bulunmuştur. çok yapılan
Kemikten önemli eşyaların
olmuştur. bazılarının
İnsanoğlu,üzerinde
bu temel
ihtiyaçlarının
şematik insan vepeşinde
hayvansürekli yer yer
figürleri değiştirmek yerine,
almaktadır Anadolu’da
(Görsel olduğu
2.15, 2.16).
gibi su yapılan
Mağarada kaynakları bakımından
kazılarda zengin
fil, su aygırı, olan, aslanı,
mağara doğadaki yabanî
öküz, meyve
at, geyik gibi ve Görsel 2.16
sebzeleri toplayabileceği, avlayabileceği çeşitli hayvanların barındığı, Çeşitli taş aletler, Karain Mağarası
39 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM

hayvanlara ait kemiklerin bulunması bu dönem insanlarının ustalaşmış
avcılar olduğunu kanıtlamaktadır. Mağarada yapılan kazı çalışmalarında
ayrıca insan dişi ve kafatası ile iki taraflı taş baltalar, kemiklerden yapılmış
kesici ve delici aletler, takılar ile ok ve mızrak uçları yanında daha sonraki
çağlara ait eserler de bulunmuştur.
Paleolitik Çağ
BELDİBİ
Mezolitik Çağ Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ
(MÖ 600000-10000) (MÖ 10000-8000) (MÖ 8000-5500) (MÖ 5500-3000)
Antalya’nın Kemer ilçesine bağlı Beldibi köyündeki mağarada
Görsel 2.17 Yontma Taş, Orta
2.1. TARİH Taş veÇAĞLAR
ÖNCESİ Yeni TaşVE dönemlerine
YERLEŞİMaitYERLERİ
buluntular, duvarlarda
Beldibi Mağarası
avcılık ve av hayvanları ile ilgili resimler ortaya çıkarılmıştır (Görsel 2.17).
Tarihçiler
Ayrıca MÖ 3200’lü
Anadolu'daki ilkyıllarda Sümer
örnekler şehir devletlerinde
olarak nitelendirilenyazının
çanakbulun-
çömlek
masını tarihîda
parçaları çağların başlangıcı olarak kabul etmiştir. Bu nedenle yazının
şundan YARIMBURGAZ
sonraki döneme deMAĞARASI
tarih çağları adı verilmiştir. Yukarıdaki tarih
şeridinde de görüldüğü gibi tarih öncesi çağlar; Paleolitik (MÖ 600000-
10000),İstanbul’daki
Mezolitik (MÖ Küçükçekmece
10000-8000),Gölü’nün 1,5 km
Neolitik (MÖkadar kuzeyinde ve
8000-5500) bulu-
nan Yarımburgaz
Kalkolitik Mağarası’nda
(MÖ 5500-3000) olarakyapılan kazılarda mağaranın Paleotik Çağ
başlarından Bizans Dönemi’ne kadar insanlar tarafından yaşam alanı olarak
kullanıldığını kanıtlayan buluntular ortaya çıkarılmıştır (Görsel 2.18). Yarım-
burgaz Mağarası’ndaki kazılarda ortaya çıkartılan ve MÖ 400000’lere ait
Paleolotik Çağ buluntularında, insan izlerinden başka tarih öncesi çağlara
ait fosilleşmiş sırtlan, domuz, geyik, mağara ayısı gibi hayvan türlerinin
de izlerine rastlanmıştır. Ayrıca Paleolitik Çağ’da kullanılmış çakmak
Görsel 2.18
taşı yonga, çekirdek, yumru gibi aletler ortaya çıkartılmıştır. Mağaranın
Kalkolitik Dönem’e ait çömlek,
Yarımburgaz Mağarası duvarında kırmızı toprak boya ile yapılmış iki gemi tasviri çok eskiden
burada yaşayan insanların denizcilikle uğraştığını göstermektedir
(Görsel 2.19). Mağaranın en üst katmanındaki buluntular Yarımburgaz’ın
Bizans Dönemi’nde keşişler tarafından kilise-manastır olarak kullanıl-
dığını göstermektedir.
ŞARKLI KEPER MAĞARASI
Gaziantep’in 10 kilometre kuzeybatısında

yer alan, Paleolitik Çağ’dan günümüze kadar
yerleşim
Görsel 2.1 alanı olan önemli merkezlerden
Paleolitik Çağ’daDülük Antik
yapılan taştan Kenti’nde
araç ve gereçler yapılan kazılarda
Tarih öncesi devirlerin başlama ortaya veçıkarılmıştır.
bitiş zamanları böyleKeper”
“Şarklı ifade edil-
adıyla
mesine rağmen bu devirler bütünanılan toplumlarda
mağaranın,aynı zaman
insanlardiliminde
tarafındanyaşan-
barın-
mamıştır (Görsel 2.1). Toplumların manıny aşadıkları devirlerin
dışında kutsal tapınakfarklı olmasında
olarak da kulla-
coğrafi çevre ve iklim şartları yanında, göçleredilmektedir.
nıldığı kabul sonucunda uygarlık
Türkiye’de alanında
Paleolitik
ileri toplumların diğer toplulukları Çağ’aetkilemesi,
ait fosil ve bölgenin
ok uçlarıyer ilk
altıkez
zengin-
burada
likleri, insanların temel ihtiyaçları ve diğer toplumlarla
bulunmuştur. Bu kalıntılara ilişkileri de etkili
dayanılarak Dülük
olmuştur. Yazının MÖ 3200’de Mezopotamya’da
Şarklı Mağarası MÖ 600000’libulunmasınayıllararağmen
tarihlen-
Anadolu’da kullanılmaya başlanması mekte MÖ olup2000’lerde
dünyanın gerçekleşmiştir.
en eski yerleşimle-Bu
nedenle MÖ 5500-3000 yıllarırinden arasındaki Kalkolitik
biri olarak ve MÖ 3000-1200
gösterilmektedir.
yılları arasındaki İlk Tunç Çağı, Anadolu için tarih öncesi çağlardan kabul
Görsel 2.19
edilir.
Toprak boya ile resmedilmiş gemi tasviri, Yarımburgaz Mağarası
32 40
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARIÇağ’da Anadolu
2.1.2. Mezolitik
Mezolitik (Orta Taş) Çağ’da Anadolu’da yaşayan topluluklara ait
birçok yerleşim yeri saptanmıştır. Bunların başında Antalya’daki Öküzini
ve Belbaşı, Samsun’daki Tekkeköy, Burdur’daki Baradiz Mağaraları ile
Şanlıurfa’daki Söğüt Tarlası Höyüğü gelir. Arkeolojik çalışmalar sonucunda
mağaralarda ele geçen buluntular, taş ve kemik aletlerin çeşitlendiğini ve
daha kullanışlı hâle geldiğini göstermektedir.
ÖKÜZİNİ
(MÖ 3200-MS 375) MAĞARASI(MS 375-1453) (MS 1453-1789) (MS 1789-........)
Görsel 2.20
Duvar resmi, Öküzini Mağarası
Karain Mağarası yakınlarındaki Öküzini Mağarası, adını mağaranın
duvarına çizilmiş olan öküz resminden almıştır (Görsel 2.20). Mağarada Etkinlik
yapılan kazılarda çakmak taşından yapılmış mikrolit (minik taş) aletlerin
yanı 1.sıra
Birkemikten
an için tarih öncesisivri
yapılmış çağlarda yaşadığınızı
uçlu “tığ” (çekici)hayal ediniz.
ve “biz” Yaşamleralanı
(delici) de olarak seçeceğiniz yerlerin hangi
bulunmuştur. Ayrıca bu mağarada Kalkolitik ve Tunç Çağlarına ait kalın-
tılar daVerilen
saptanmıştır.
bölgelerin iklim, yeryüzü şekilleri, bitki örtüsü ve su kaynakları bakımından ortak özelliklerini
BELBAŞI
Antalya Körfezi'nin batı kıyısında ve Antalya'dan 30 km uzaklıkta

olan kaya sığınağındaki Belbaşı’nın tarihi yaklaşık MÖ 10000-9000
arası olup, avcılık, toplayıcılık evresinin uzun sürdüğü saptanmıştır.
Kazılarda çakmak taşından yapılmış mikrolitler bulunmuştur (kazıyıcı,
delici, delgi ve iğneler). Duvarlarda Son Yontma Taş Dönemi kaya
resimleri geleneğinde yaban keçisi ve benzeri hayvan figürü resimlerine
rastlanmıştır.
TEKKEKÖY MAĞARALARI ORTA ASYA
Anadolu
Samsun’a 14 km uzaklıkta
Yunan bulunan Tekkeköy Mağaraları, Paleolitik
ÇİN
ve sonraki dönemlere ait bir yaşam alanıdır (Görsel 2.21, 2.22). Mağaralar
M
ez
İRAN
op
ot
doğal olarak oluşmuş küçük MISIR mağaraların oyularak genişletilmesi ile

am
ya
oluşmuştur. MÖ 600000-10000’lere tarihlenen mağaralarda HİNT

yapılan Görsel 2.21
kazılarda Paleolitik Çağ, Mezolitik Çağ ve Tunç Çağı’na ait buluntular Tekkeköy Mağarası su sarnıcı
ortaya çıkarılmıştır. Bu mağaralarda yaşayan Paleolitik ve Mezolitik Çağ

insanı madeni tanımamış, bütün aletlerini taş, ağaç ve kemikten yapmıştır.
Geçimlerini avcılık ve toplayıcılıkla sağlamışlar, taştan
yontmak sureti ile yaptıkları çanak ve çömlek parçaları, el
baltaları, mızrak uçları, kesiciler, kazıyıcılar gibi çeşitli
aletleri kullanmışlardır.
SÖĞÜT TARLASI
delesine başlayanBozova
Şanlıurfa’nın insanoğlunun
ilçesininhayatını
2 km devam
kadar ettirebilmesi
güney- için uygun
iklim şartları,
batısında yer alansu,biryiyecek, korunma
höyüktür. ve barınma gibi
MÖ 10000-8000 temel ihtiyaçlarının
arasına
karşılanması
tarihlenen her devirde
buluntular arasında çok önemli
çakmak taşı olmuştur. İnsanoğlu, bu temel
aletler, delgiler
ve ihtiyaçlarının
çanak çömlekler peşinde sürekli yer
yer almaktadır. değiştirmek
Çanak yerine, Anadolu’da olduğu
çömlek buluntuları
Görsel 2.22
gibi su
genelde kaynakları
saman katkılı vebakımından zengin renkli
turuncu devetüyü olan, doğadaki
çamurdan,yabanî meyve ve Tekekköy Mağarası, Samsun
sebzeleri
kaba toplayabileceği,
kenarlı ve astar bezemelidir. avlayabileceği çeşitli hayvanların barındığı,
41 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÖNCESİNDE
TARİH ANADOLU’DA
ÖNCESİNDE YAŞAM
ANADOLU’DA YAŞAM

BARADİZ MAĞARASI
Anadolu’da Mezolitik Çağ’a ait önemli yaşam alanlarından biri olan

Baradiz Mağarası, Burdur Gölü’nün kuzeydoğusunda yer alır. Bu mağarada
yapılan kazılarda bulunan mikrolit taş aletler Anadolu’da Mezolitik
Dönem’e ait önemli örneklerdendir.
(MÖ 600000-10000) 2.1.3.
(MÖ Neolitik Çağ’da Anadolu
10000-8000) (MÖ 8000-5500) (MÖ 5500-3000)
Neolitik
2.1. TARİH (Yeni
ÖNCESİTaş) Çağ’ınVEbaşlarında
ÇAĞLAR YERLEŞİMAnadolu’da
YERLERİ ekonomileri
hayvancılık ve tarıma dayanan çiftçi köyleri oluşmuş, çakmak taşı ve
Tarihçiler MÖyeni
obsidiyenden 3200’lü yıllarda
aletler Sümerçanak
yapılmış, şehir devletlerinde yazının bulun-
çömlek üretiminin yanında
masını tarihîçalışma
kolektif çağlarıngerektiren
başlangıcı anıtsal
olarak kabul etmiştir.heykel
boyutlarda Bu nedenle yazının
ve kabartmalar
bulunuşuna
yapılmıştır.kadar geçen
Ayrıca dönemeaittarih
bu döneme öncesi çağlar,
buluntularda yazının
rastlanan bulunu-
bezemeli taş ve
şundan sonrakigünlük
boncuklar döneme de tarih dışında
ihtiyaçlar çağları adı
özelverilmiştir.
amaçlaraYukarıdaki tarih
yönelik eserlerin
Görsel 2.23 şeridinde deda
varlığını görüldüğü gibi tarih öncesi
ortaya koymaktadır çağlar;
(Görsel 2.23).Paleolitik
Mimaride(MÖ 600000-
yuvarlak planlı
Neolitik çömlek örneği, Kuruçay
10000), Mezolitik
yapılardan (MÖ
dörtgen 10000-8000),
planlı Neolitik de
yapılara geçilmesi (MÖ 8000-5500)
başka ve
bir gelişmedir.
Kalkolitik (MÖ Neolitik
Anadolu’da 5500-3000) olarak
Çağ’a ait adlandırılmaktadır.
buluntular Batman’daki Hallan Çemi,
Malatya’daki Caferhöyük, Konya’daki Çatalhöyük, Şanlıurfa’daki
Göbeklitepe, Diyarbakır’daki Çayönü, Aksaray’daki Aşıklıhöyük ve
Burdur’daki Hacılar’da yoğunlaşmıştır.
HALLAN ÇEMİ HÖYÜĞÜ
Batman’ın Kozluk ilçesi yakınlarında bulunan Hallan Çemi Höyüğü,

Neolotik Dönem’e ait olup 10.000 yıllık geçmişi ile insanların ilk
yerleşik hayata geçtiği yerler arasında yer alır. Yerleşim alanında obsidi-
yenden yapılmış taş aletler, boncuklar ve bezemeli kum taşından kaplar
bulunmuştur. Ayrıca çok sayıda koyun, keçi, geyik, domuz ve köpek
Görsel 2.24 kemiği yanında yabani bezelye, mercimek, fıstık ve buğday kalıntıları
Tahıl öğütmek için kullanılan havan,
Hallan Çemi bulunmuştur (Görsel 2.24). Domuzun ilk defa evcilleştirildiği yerleşim
yeri olarak kabul edilen Hallan Çemi, bugün Batman Baraj Gölü’nün
suları altında kalmıştır.
CAFERHÖYÜK
Görsel 2.1
Malatya il merkezinin yaklaşık
Paleolitik Çağ’da 40 km
yapılan taştan kuzeydoğusunda
araç ve gereçler bulunan Cafer-
Tarih öncesi
höyük, Karakayadevirlerin başlama
Barajı suları ve bitiş
altında zamanları
kalmıştır. 9000 böyle ifade
yıl önce edil-
iskân edil-
mesine rağmen bu devirler
meye başlandığı bütün toplumlarda
anlaşılan bölgedeaynı zaman
yapılan diliminde
kazılarda yaşan-Çağ
Neolitik
mamıştır (Görselve2.1).İlkToplumların
Tunç Çağı’na y aşadıkları devirlerinbuluntularına
ait çanak-çömlek farklı olmasındarastla-
coğrafi çevre ve iklim şartları
nılmıştır. yanında,
(Görsel göçler
2.25). sonucunda uygarlık
Caferhöyük’te bereket alanında
tanrıçasını
ileri toplumların temsil
diğer toplulukları
eden kadın etkilemesi,
idolleri yanındabölgeninerkekyeridolü
altı zengin-
de bulun-
likleri, insanların temel Yapılan
muştur. ihtiyaçları ve diğerCaferhöyük’te
kazılarda toplumlarla ilişkileri de etkili
yaşayanların yoğun
olarakMÖ 3200’de
avcılık Mezopotamya’da
yapmanın yanında buğday, bulunmasına
mercimek ve rağmen
bezelye
Anadolu’da tarımı
da yaptıkları MÖ 2000’lerde
anlaşılmaktadır. gerçekleşmiştir.
Ayrıca Caferhöyük’te, Bu
Neolitik
Görsel 2.25 nedenle MÖ Çağ5500-3000
başlarında yılları arasındaki
fırınlarda ekmekKalkolitik
pişirildiğiveortaya
MÖ 3000-1200
çıkartılmıştır.
Neolitik
çanak örneği, yılları arasındaki İlk Tunç
Caferhöyük’te bulunan Çağı,ikiAnadolu için tarih
katlı evlerin üstöncesi
katınaçağlardan kabul bir
evin dışından
Caferhöyük edilir.
merdivenle çıkılmaktadır.
32 42
TARİH
TARİH ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE ANADOLU’DA
ANADOLU’DA YAŞAM
YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
ÇATALHÖYÜK
Anadolu’da Neolitik Çağ’ı en iyi temsil eden Çatalhöyük, Konya’nın

Çumra ilçesi yakınlarında kurulmuş bir çiftçi köy yerleşmesidir. Sokak
bulunmayan yerleşimde taş temelli ve kerpiç duvarlı, bitişik düzende inşa
edilmiş, zaman zaman avluları olan dikdörtgen planlı evler ve bu evlerin
arasında
İlk Çağ
tapınak odaları bulunmaktadır.
Orta Çağ
Evlere giriş, ocağın dumanının
dışarı
(MÖ çıktığı
3200-MS 375) yerde baca olarak (MSda kullanılan ve merdivenle(MSinilen
375-1453) çatıdaki
1453-1789) (MS 1789-........)
bir delikten gerçekleştirilmektedir. Yapıların içinde kerpiçten sekiler,
ocaklar, kubbeli fırınlar, küçük niş (duvara açılan oyuk) ve kilerler yer
almaktadır. Her odada kerpiçten yapılmış sedirlerin altına ölen aile bireyleri Etkinlik
hediyelerle birlikte gömülmüştür. Tapınak odalarında ve evlerdeki sedirlerin
1. Bir anbulunan
kenarlarında için tarihboğa
öncesi
başıçağlarda yaşadığınızı
kabartmaları hayal
tarımsal ediniz. Yaşam
üretiminde alanı olarak seçeceğiniz yerlerin hangi
gücünden
yararlanılan boğalara verilen önemi göstermektedir (Görsel 2.26).
Görsel 2.26
araştırarak yerleşim yeri olarak seçilme nedenlerini arkadaşlarınızla tartışınız. Çatalhöyük evlerinin kesiti (temsili resim)
Evlerin girişinin damdan
merdivenle olması saldırılara
karşı savunma kolaylığı Tapınak odaları öküz başı ve
sağlarken aynı zamanda tanrıça kabartmaları, dinsel
Gıda maddesi, iplik, baca olarak da kullanılmaktaydı. duvar resimleri ile sunaktan
kumaş, deri, kürk ve oluşmaktaydı.
mühürlerin kurutulduğu
bölüm
ORTA ASYA
Anadolu
Yunan
ÇİN
M
ez
İRAN
op
ot
am
MISIR
ya
HİNT
Tahıl depolamak için

seramik kapların
konulduğu kiler bölümü
Buğday ve arpa Evdeki ana bölüm olan büyük oda.

yetiştirilen bölüm Yüksek olan bölümler sedir alanlarıdır.
ekili olmadığı zaman Tuğla fırınlama, tahıl öğütme yemek
koyun ve keçi ahırı olarak hazırlama ve gıda depolamak için
kullanılmaktadır. çömlekler de bu bölümde bulunur.
Çeşitli kalıntılar,
kırık mutfak
delesine
eşyaları vebaşlayan insanoğlunun hayatını devam ettirebilmesi için uygun
çömlekleri
iklim alanı
depolama şartları, su, yiyecek, korunma ve barınma gibi temel ihtiyaçlarının Sedirlerin altına ölülerin kemikleri
Evlerin duvarları kil ve samandan yapılan
karşılanması her devirde çok önemli
kerpiçle olmuştur.
yapılmıştır. İnsanoğlu,
Çatılar saz kaplı, sütunlar bu temel gömülmüştür.
ihtiyaçlarının peşinde sürekli veyer değiştirmek
kirişler yerine,
ahşaptan yapılmıştır. Anadolu’da
Duvarlar ve olduğu
çatıdaki çamur sıva yapmayı kolaylaştırır.
gibi su kaynakları bakımından zengin olan, doğadaki yabanî meyve ve
sebzeleri toplayabileceği, avlayabileceği çeşitli hayvanların barındığı,
43 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA YAŞAM
YAŞAM

Kırktan fazla kutsal mekân ve tapınağın varlığı Çatalhöyük’ün büyük
bir köy yerleşim merkezi yanında önemli bir dinî merkez olduğunu da göster-
mektedir. Bu mekânların duvarları, sıva üzerine av bereket büyüsü ile ilgili
sahneler ve dinsel resimlerle süslenmiştir. Kabartma olarak yapılmış leopar,
boğa ve koçbaşları, boğa doğuran tanrıça gibi figürler süsleme ögesi olarak
kullanılmıştır (Görsel 2.27). Bu mekânlarda geometrik süslemelere de sıkça
Paleolitik Çağ
rastlanır.
Mezolitik Çağ Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ
(MÖ 600000-10000) (MÖ 10000-8000) (MÖ 8000-5500) (MÖ 5500-3000)
Çatalhöyük sakinleri için avcılık çok önemli olduğundan av
bereketiÇAĞLAR
2.1. TARİH ÖNCESİ için görkemli törenler düzenlemiş,
VE YERLEŞİM YERLERİ türlü silahlar
yapılmıştır. Bir erkek mezarında bulunmuş ve ölüye
Tarihçiler MÖ 3200’lü
armağanyıllarda Sümer şehirağız
olarak bırakılmış, devletlerinde
kısmı çakmakyazının bulun-sapı
taşından,
masını tarihî çağların başlangıcı
sarılmış yılan olarak kabul
biçiminde etmiştir.yapılmış
kemikten Bu nedenle
olan yazının
hançer, bu
bulunuşuna kadar konuda
geçen döneme tarih öncesi
eşsiz bir örnektir (Görselçağlar, yazının bulunu-
2.28). Çatalhöyükte insan-
şundan sonraki döneme de tarih duvar
lar yaptıkları çağlarıresimlerinde
adı verilmiştir. Yukarıdaki
sosyal tarih
yaşantılarından,
şeridinde de görüldüğü gibi tarihveöncesi
inançlarından doğa çağlar; Paleolitik
olaylarından (MÖ
(Görsel 600000-
2.29) örnekler
10000), Mezolitik vermişlerdir.
(MÖ 10000-8000),
Bu duvar Neolitik
resimleri (MÖ
arasında8000-5500) ve
geometrik figür-
leriyle el çizimleri bulumaktadır .
Çatalhöyüklülerin maden kullandıklarını kanıtlayan

madenî süs eşyaları, takılar, damga mühürler ve çeşitli
Görsel 2.27
aletler yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Çatalhöyük’teki
Ana Tanrıça Heykeli, Çatalhöyük buluntular arasında kemik ve tahta saplara obsidiyen veya boynuz takı-
larak yapılmış tarım aletleri, obsidiyen aynalar, dokumacılıkta kullanılan
taraklar, tezgâh ağırlıkları, basit biçimli bezemesiz çömlek parçaları da yer
almaktadır.
Görsel 2.28 Hançer, Çatalhöyük
Çatalhöyük’te yapılan kazılarda

Neolitik Çağ’da Anadolu’da
Görsel 2.1
bereket ve çoğalmanın sem- Paleolitik Çağ’da yapılan taştan araç ve gereçler
bolü olan ve “Tanrı Ana” adı
verilen, pişmiş toprak ve taştan Tarih öncesi devirlerin başlama ve bitiş zamanları böyle ifade edil-
yapılmış çok sayıda heykelcik mesine rağmen bu devirler bütün toplumlarda aynı zaman diliminde yaşan-
bulunmuştur. mamıştır (Görsel 2.1). Toplumların y aşadıkları devirlerin farklı olmasında
Görsel 2.29
edilir. Hasan Dağı’ndaki volkanik patlamayı gösteren duvar resmi, Çatalhöyük
32 44
TARİH ÖNCESİNDE
TARİH ANADOLU’DA
ÖNCESİNDE YAŞAM
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
GÖBEKLİTEPE
Şanlıurfa’ya 15 km uzaklıkta olan Göbeklitepe günümüzden yaklaşık

12000 yıl önce inşa edilmiş ve dünyanın bilinen ilk büyük tapınağı olma
özelliğini taşımaktadır.

(MÖ 3200-MS 375) (MS 375-1453) (MS 1453-1789) (MS 1789-........)
Etkinlik
Görsel 2.30 Görsel 2.33

Göbeklitepe’nin tasvir edildiği temsili resim Hayvan motifli sütun, Göbeklitepe
Boyları üç ile altı metre arasında değişen T biçiminde sütunlar ile

çevrilmiş bu tapınağın merkezinde yine T biçiminde iki büyük sütun
karşılıklı olarak yer almaktadır (Görsel 2.30). T biçimindeki sütunlarda kol
ve el tasvirleri bulunduğu için bu sütunların stilize edilmiş insanı temsil
ettiği kabul edilmektedir. Ayrıca bu sütunlar üzerinde aslan, boğa, yaban
ORTA ASYA
domuzu, tilki, yılan, turna ve yaban ördeği gibi hayvan tasvirleri, bitki
Anadolu
figürleri ve soyut sembollerYunan
bulunmaktadır (Görsel 2.31, 2.32). Bunlardan
ÇİN
en önemlisi T biçimindeki sütunlardan birinde aşağı doğru iner biçimde
M
ez
İRAN
op
ot
tasvir edilen aslan kabartmasıdır (Görsel 2.33). Ağırlıkları 40 ile 60 ton

am
MISIR
ya
arasında değişen bu sütunların ilkel el aletlerinden başka bir aletin

HİNT
olmadığı
bir dönemde nasıl işlendiği, taşındığı ve dikildiği henüz çözülememiştir.
Yine Göbeklitepe yakınlarında bulunan heykeller Neolitik Çağ’ın özgün
eserleri arasındadır (Görsel 2.34).

gibi su kaynakları
Görsel 2.31
bakımından zengin olan, doğadaki yabanî meyve ve
sebzeleri toplayabileceği,
Hayvan motifli sütun, Göbeklitepe avlayabileceğiHayvan
çeşitli
motiflihayvanların
sütun, Göbeklitepebarındığı, Neolitik Çağ’a ait Balıklı Göl Heykeli
45 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM

ÇAYÖNÜ
Anadolu’da Neolitik Çağ’ın başlarında kurulan köylerin günümüze

kadar bulunan en eskisi Diyarbakır yakınlarındaki Çayönü Tepesi’ndeki
höyüktür. Kazılar sonucu gün ışığına çıkan mimari, ilk üretim aşamasın-
daki bir köy yapılaşması için olağanüstü boyutlardadır. Çayönü’ndeki
Paleolitik Çağ
yerleşme düzeninde kutsal yapılar,Neolitik
Mezolitik Çağ
konutlar
Çağ
ve aletlerin yapıldığı atölyeler
Kalkolitik Çağ
(MÖ 600000-10000) birbirlerinden
(MÖ 10000-8000)ayrı alanlara yapılmıştır. MÖ 7250-6750 yılları
(MÖ 8000-5500) arasına
(MÖ 5500-3000)
tarihlenen Diyarbakır Çayönü yerleşmesinde gerçekleştirilen kazılarda,
ortasında
2.1. TARİH bir meydan
ÖNCESİveÇAĞLAR
onun çevresinde ızgara ve
VE YERLEŞİM hücre planlı altyapıya
YERLERİ
ve dikdörtgen plana sahip evler bulunmuştur. Taş temel üzerine kerpiç
Tarihçiler
duvarlı MÖ damlı
ve düz 3200’lü yıllarda
olan Sümer şehir
bu evlerden devletlerinde
başka dikdörtgenyazının
anıtsalbulun-
yapılar
masını
ortayatarihî çağların başlangıcı
çıkarılmıştır. olarakkonutlardan
Dinî yapıların kabul etmiştir.
ayrıBu nedenle
olarak, yazının
farklı boyut-
bulunuşuna
larda ve özelkadar geçenyapıldıkları
işçilikle döneme tarih öncesi çağlar, yazının bulunu-
görülmektedir.
şundan sonraki döneme de tarih çağları adı verilmiştir. Yukarıdaki tarih
10000), Mezolitik (MÖ 10000-8000), Neolitik (MÖ 8000-5500) ve
Görsel 2.36
Buğday öğütme taşı,
Çayönü
Anadolu’nun en eski çiftçileri olan Çayönü sakinleri buğday üretimi

başta olmak üzere tarımda oldukça gelişmiştir. Obsidiyenden yapılan
geometrik yapıdaki kesiciler, genellikle kemikten yapılmış saplara takılar-
ak oluşturulan bir çeşit orak, öğütmeGörsel 2.1taşları ve tokmak gibi aletler tarımsal
üretim ve hasattaPaleolitik
kullanılmıştır.
Çağ’da yapılanÇayönü
taştan araçbuluntuları
ve gereçler arasında yüzeyleri
Tarih öncesi
parlatılmış çokdevirlerin başlama
sayıda taş, kemik ve vebitiş
boncukzamanları böyle
takılarla, ifade edil-
çakmak taşı ve
mesine rağmen buyapılmış
obsidiyenden devirler bütün
delici,toplumlarda
kazıyıcı küçük aynı zaman diliminde
keskiler, öğütme yaşan-
taşları
mamıştır 2.1). 2.36).
vardır (Görsel 2.35, Toplumların
Çayönüy halkı,
aşadıkları
madenidevirlerin farklı
de ilk kez olmasında
kullanan Neoli-
coğrafi
tik Çağçevre ve iklim şartları
köylüsüdür. Çevredeyanında, göçler sonucunda
bol miktarda bulunan bakırı uygarlık alanında
döverek işlemiş
ilerivetoplumların diğer toplulukları
çeşitli süs eşyaları yapmışlardır. etkilemesi,
Höyüktebölgenin
Neolitikyer altı ait
Çağ’a zengin-
dövme
likleri, insanların
tekniği temel ihtiyaçları
ile bakırdan yapılmış veiğneler,
diğer toplumlarla
kürecikler, ilişkileri de etkili
boncuklar, kilden
olmuştur.
yapılmışYazının MÖ 3200’dedeMezopotamya’da
kadın heykelcikleri bulunmuştur. Güneydoğu bulunmasına
ve Ortarağmen
Anado-
lu’da yaklaşık başlanması
MÖ 7000’lerde MÖilk
yapılan 2000’lerde gerçekleşmiştir.
çanak çömleklerin Bu
elle şekillen-
nedenle MÖ 5500-3000
dirildiğini, yıllarıise
MÖ 4000’lerde arasındaki Kalkolitik
seri üretimin ve MÖ sağlayan
yapılmasını 3000-1200 çöm-
Görsel 2.35 yılları
lekçiarasındaki İlk Tunç Çağı,başlandığını
çarkının kullanılmaya Anadolu içinÇayönü’nde
tarih öncesibulunan
çağlardançokkabul
sayıda
Buğday öğütme aşamaları (temsili resim) edilir.
çanak çömlek göstermektedir.
32 46
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
AŞIKLIHÖYÜK
Günümüzden 10000 yıl önce kurulduğu tespit edilen Aşıklıhöyük,

Orta Anadolu'nun ve Kapadokya'nın en eski köy yerleşmelerindendir.
Aşıklıhöyük’te yapılan kazılarda ortaya çıkarılan yapıların taş temel
olmadan sadece kerpiçten yapıldığı ve toprak ile sıvanmış olduğu görülür.
Dışarıya
İlk Çağ
açılan kapıları olmayan, ancak odalar arası içten
Orta Çağ
içe geçişi
sağlayan
(MÖ kapılar ya da küçük
3200-MS 375) geçitlerin bulunduğu evlerin
(MS 375-1453) tabanları
(MS 1453-1789) (MS 1789-........)
sulandırılmış kil ile sıvanmıştır. Orta Anadolu’da bakırın işlendiği en eski
yerleşim alanlarından olan Aşıklıhöyük’te ele geçen buluntulardan,
burada yaşayanların bakırı sıcak ve soğukken işlemeyi keşfettikleri Etkinlik
anlaşılmaktadır. Ölülerin bazılarının boyun ve kollarında doğal bakırdan
veya1.taştan
Bir anyapılmış
için tarihtakılar
öncesi(Görsel
çağlarda yaşadığınızı
2.37) bu görüşühayal ediniz. Yaşam alanı olarak seçeceğiniz yerlerin hangi
desteklemektedir.
HACILAR
Görsel 2.37
araştırarak yerleşim yeri olarak seçilme nedenlerini arkadaşlarınızla tartışınız. Taştan yapılmış takı, Aşıklıhöyük
Burdur'un merkez ilçesine bağlı Hacılar Höyüğü’nde saptanan dokuz
kültür katının yedi katı Neolitik, iki katı ise Kalkolitik Çağ’a aittir.
Höyükte yerleşim alanı kalın kerpiçten bir sur içine alınmıştır. Geniş bir
avluyu çevreleyen büyük odalı evlerin bazıları sur duvarlarına bitişik
olarak yapılmıştır. Bu özelliği ile Çatalhöyük evlerinden farklılık
gösterir. Dikdörtgen planlı olan evlerde temeller taştır ve beyaz
sıvalı olan kerpiç duvarlarda kırmızı boyayla yapılmış geometrik
motiflere rastlanmıştır. Buluntular halkın tarım ve hayvan-
cılıkla geçindiğini göstermektedir. Ele geçen tahıl örnekleri
ve el değirmenleri besin üretiminin geliştiğini göstermek-
tedir. Bu dönemde çanak çömlek yapımı yaygın- ORTA ASYA
laşmış, biçimlendirme ve süsleme üst düzeye
Anadolu
ulaşmıştır (Görsel 2.38, 2.39).
Yunan Ayrıca kilden Görsel 2.38
ÇİN Ana tanrıça heykelciği,
yapılmış damga mühürler ve bereketi sem-
M
ez
İRAN Hacılar
op
ot
bolize eden çekik gözlü MISIR ana tanrıça

am
ya
heykelcikleri ile silahlar Hacılar’daki bu- HİNT

luntular arasında yer almaktadır. Burada
bulunmuş olan kadın başı biçimindeki törensel kabın,
büyük bir ana tanrıçanın başını simgelediği kabul edilmektedir
(Görsel 2.40).

sebzeleri toplayabileceği,
Çanak çömlek avlayabileceği Kadın
ve tören kabı örneği, Hacılar çeşitli hayvanların
biçimindeki barındığı,
tören kabı, Hacılar
47 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA YAŞAM
YAŞAM
TARİH(Bronz
2.1.4. Kalkolitik ÖNCESİ ÇAĞLAR
Bakır) Çağ’da Anadolu
Kalkolitik Devir’de Anadolu’daki yerleşmelerin daha yüksek yerlerde
kurulduğu ve etrafının surlarla çevrili olduğu görülür. Orta ve Batı Anadolu
evlerinde dikdörtgen planlar görülürken Doğu ve Güneydoğu
Anadolu’da Mezopotamya kültürlerinin etkisiyle yuvarlak planlı
evler yapılmıştır. Kalkolitik Devir mimarisinde kerpiç kullanımı
devam etmekle beraber çevre koşullarına bağlı olarak ahşap
Paleolitik Çağ
malzemenin de kullanıldığı
Mezolitik Çağ
görülmektedir.
Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ
(MÖ 600000-10000) (MÖ 10000-8000) (MÖ 8000-5500) (MÖ 5500-3000)
Anıtsal olarak inşa edilmiş idari ve dinî yapılar yanında mü-
2.1. TARİH hürler,
ÖNCESİ heykelcikler,
ÇAĞLAR VE zengin ve gelişmiş
YERLEŞİM boya bezemeli kaplar
YERLERİ
bu dönemin önemli sanat eserlerindendir (Görsel 2.41).
Tarihçiler MÖ 3200’lü yıllarda Kalkolitik
Anadolu’da Sümer şehir devletlerinde
Çağ’a yazının
ait buluntular, bulun-
Yumuktepe,
masını tarihî çağların başlangıcı olarak kabul etmiştir.
Alişar, Değirmentepe, Canhasan Buvenedenle yazının
Hacılar’da yoğun-
bulunuşuna kadar geçen laşmıştır.
döneme tarih
Ayrıcaöncesi çağlar,
Niğde’de yazının
bulunan bulunu-
Köşkhöyük’te
şundan sonraki döneme deKalkolitik
tarih çağları adı ait
Çağ’a verilmiştir. Yukarıdaki tarih
eserler bulunmuştur.
10000), Mezolitik (MÖ 10000-8000), YUMUKTEPE Neolitik (MÖ 8000-5500) ve
Mersin’de bulunan Yumuktepe Höyüğü MÖ 7500’den
Görsel 2.41
Çömlek,
MS 1000 yılına kadar insanların kesintisiz yaşam alanı
Kalkolitik Çağ, olmuştur. Höyükte hâlen devam eden kazılarda Kalkolitik
Köşkhöyük Dönem’e ait çok sayıda taş ve seramikten kaplar, taştan
yapılmış süs eşyaları ve kemik ev aletleri ile üretim amaçlı aletler ortaya
çıkarılmıştır (Görsel 2.42). Ayrıca höyükte kil ve kum katkılı seramik
kaplar ile Neolitik Dönem’e ait dünyada ilk defa kaleye benzer bir yapı
tespit edilmiştir. Kalkolitik Dönem sonlarına doğru ise höyükte savunma
duvarlarıyla çevrili köy tipi yerleşime geçilmiştir. Askerlerin oturduğu
sura bitişik evlerde fırın, yerel kaplar, temellerin altında seramik ve özel
eşyalı mezarlar bulunmuştur. Yumuktepe’de bulunan buğday, baklagil,
incir, çitlembik, üzüm gibi bitkilere ait kalıntılar tarımın gelişmiş olduğunu
göstermektedir. Ayrıca höyükte bulunan kalıntılardan koyun, keçi, domuz
ve sığır beslendiği anlaşılmaktadır.
ALİŞAR HÖYÜĞÜ
Yozgat’ın Sorgun ilçesineGörsel bağlı2.1

Alişar köyünde MÖ 4000’li
Paleolitik Çağ’dayıllarda
yapılan taştan araç ve gereçler
Görsel 2.42
Kalkolitik Çağ çömlek ve süs eşyası, Yumuktepe
Tarih öncesi
kurulan Alişar devirlerin
Höyüğü, başlamadörtgen ve bitiş zamanları böyle ifade edil-
mesine
planlı, rağmen
kerpiçbuduvarlı,
devirler bütün
düz damlıtoplumlarda aynı zaman diliminde yaşan-
mamıştır
evleriyle (Görsel
basit 2.1). Toplumların
bir köy görünümün- y aşadıkları devirlerin farklı olmasında
coğrafi
deyken, çevre ve iklim
Asurlu şartları tarafından
tüccarlar yanında, göçler sonucunda uygarlık alanında
ileribirtoplumların diğerhâline
ticaret merkezi toplulukları etkilemesi, bölgenin yer altı zengin-
getirilmiştir.
likleri,
Yapılan insanların temelKalkolitik
kazılarda ihtiyaçlarıÇağ’dan
ve diğer toplumlarla ilişkileri de etkili
olmuştur.
HititlereYazının MÖ 3200’de
kadar kültür katmanlarıMezopotamya’da
bulunan bulunmasına rağmen
Anadolu’da
höyük Anadolukullanılmaya
kültürübaşlanması
için kesintisizMÖ bir2000’lerde gerçekleşmiştir. Bu
nedenle
kronolojiMÖsunmaktadır
5500-3000 (Görsel
yılları arasındaki
2.43). Kalkolitik ve MÖ 3000-1200
yılları arasındaki İlk Tunç Çağı, Anadolu için tarih öncesi çağlardan Görsel 2.43 kabul
edilir. Çömlek, Kalkolitik Çağ, Alişar
32 48
TARİH ÖNCESİNDE
TARİH ANADOLU’DA
ÖNCESİNDE YAŞAM
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
DEĞİRMENTEPE HÖYÜĞÜ
Malatya’nın 24 km kuzeydoğusunda Karakaya Baraj Gölü suları

altında kalmış olan Değirmentepe Höyüğü’nün Kalkolitik Çağ katmanında
evlerin taş temel olmadan kalın kerpiç duvarlarla dörtgen planlı (megaron)
yapıldığı görülmektedir. Kalkolitik Çağ’da Değirmentepe’de yoğun olarak
bakır kullanılmıştır. Buluntulardan
İlk Çağ
höyükte arpa ve buğday Yeni
Orta Çağ
tarımı
Çağ
yapıl- Yakın Çağ
dığı,
(MÖ 3200-MSsığır,
375)koyun, keçi, domuz, at ve eşek beslendiği anlaşılmıştır.
(MS 375-1453) (MS 1453-1789)Çok (MS 1789-........)
sayıda değişik süsleme özelliklerine sahip çanak çömlek höyükte bulunan
diğer kalıntılardır. Ayrıca kazılarda çok sayıda mühür bulunması höyüğün
önemli bir ticaret merkezi olduğunu göstermektedir. Höyüğün Kalkolitik Etkinlik
Çağ katmanındaki büyük fırınların ağız ve yakın çevrelerinde bakır cürufu
1. Bir anbuiçin
bulunması, tarih öncesi
fırınların madençağlarda
eritmede yaşadığınızı hayal ediniz.
de kullanıldığını Yaşam alanı olarak seçeceğiniz yerlerin hangi
göstermektedir.
Bütün bu özellikleriyle Değirmentepe, geçimini tarım ve hayvancılığın
2. Aşağıdak haritada insanların yaşam alanları ile ilgili ilk bulgulara rastlandığı bölgelerden bazıları
Görselverilmiştir.
2.45
yanındaVerilen
madenbölgelerin
işleyecekiklim,
derecede tekniği gelişmiş, ticaretle uğraşan,
yeryüzü şekilleri, bitki örtüsü ve su kaynakları bakımındanDuaortak özelliklerini
eden figür, Canhasan
mimarlık, çanak yerleşim
araştırarak çömlek ve yerimühür sanatı alanlarında
olarak seçilme nedenlerini ileri düzeyde olan
arkadaşlarınızla tartışınız.
toplulukların yaşadığı bir merkezdir.
CANHASAN
Karaman’da bulunan Canhasan Höyüğü,

Neolitik Çağ’a kadar inen kültür katmanlarına
sahip olması nedeniyle önemlidir. Yapılan
kazılarda etrafı surlarla çevrili kent yapısı
ortaya çıkarılmıştır. Evler alt katı depo, üst
katı yaşam alanı olmak üzere iki katlıdır. Kapı
olmadığı için evlere dışarıdan basamaklarla
ORTA ASYA
çıkılan damlardan girilmektedir. Höyükte

Anadolu
yapılan kazılarda bulunan bilezik ve topuz
Yunan
ÇİN
başı gibi eşyalar bakır işçiliğinin gelişmiş
M
ez
İRAN
op
Görsel 2.46
ot
olduğunu göstermektedir. Höyükte ayrıca,

am
MISIR Kalkolitik Çağ’a ait çömlek, Canhasan

ya
geometrik motiflerle süslü, sarı HİNT

astarlı,
kırmızı boyalı kaplar, kilden stilize edilmiş
insan ve hayvan heykelcikleri bulunmuştur
Görsel 2.44
Tanrı Heykelciği, Canhasan (Görsel 2.44, 2.45, 2.46).
HACILAR
Anadolu’da Kalkolitik Çağ’ın en parlak kültürü, Hacılar’da

gelişmiştir. Hacılar halkı; mutfak, kuyu, işlik, atölye, tapınak gibi farklı
işlevleri olan yapılar inşa etmiş, tüm bu bölgeleri dış etkilerden korumak
Günümüzden
için kalınlığı yaklaşıküç600000
zaman zaman metreyiyılbulan
öncesurlar
yeryüzünde yaşam
yapmıştır. müca-
Hacılar
delesinegerek
sakinleri, başlayan
çanakinsanoğlunun hayatını
çömlek yapımında devam
gerekse ettirebilmesi
onları renkli bir için uygun
biçimde
iklim şartları,
süslemede üstün su,
bir yiyecek,
seviyeyekorunma ve barınma
ulaşmışlardır. gibi temel
Hacılar’da ihtiyaçlarının
Neolitik Çağ’ın
sonkarşılanması
dönemlerinden her beri
devirde çok önemli
yapılan olmuştur. tanrıça
pişmiş topraktan İnsanoğlu, bu temel
heykelleri,
ihtiyaçlarının
Kalkolitik Çağ’dapeşinde
dahasürekli
stilizeyer
birdeğiştirmek yerine, Anadolu’da
üslup kazanarak Tunç Çağı’nda olduğu
gibi su olan
görülecek kaynakları bakımından
ana tanrıça idollerinezengin
öncülükolan, doğadaki
etmiştir yabanî
(Görsel 2.47).meyve ve Görsel 2.47
sebzeleri toplayabileceği, avlayabileceği çeşitli hayvanların barındığı, Tanrıça heykelcikleri, Hacılar
49 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÖNCESİNDE
TARİH ANADOLU’DA
ÖNCESİNDE YAŞAM
ANADOLU’DA YAŞAM
TARİH
2.1.5. Maden ÖNCESİ
Çağında ÇAĞLAR
Anadolu
Anadolu’da Kalkolitik Çağ’dan tuncun kullanılması ile başlayan
Maden Çağı’na geçiş kesintisiz olarak gerçekleşmiştir. Yazı, Anadolu’da
MÖ 2000’de kullanılmaya başlandığı için Maden Çağı’nın Erken Tunç
Devri Anadolu coğrafyası için tarih öncesi dönem kabul edilir. Neolitik
Çağ Anadolu’sunda bakır ve gümüş gibi yumuşak madenler süs eşyası ve
takı yapımında kullanılırken, sert bir alaşım olan tuncun silah, heykel,
Paleolitik Çağ
mühür ve bazı kutsal sembollerinNeolitik
Mezolitik Çağ
yapımında
Çağ
Kalkolitik Çağ
(MÖ 600000-10000) maden işleme sanatının gelişmesini
(MÖ 10000-8000) (MÖsağlamıştır.
8000-5500) Anadolu’da maden işleme
(MÖ 5500-3000)
sanatındaki gelişmeler uzak bölgelerle olan ticareti geliştirmiş, kent
niteliğindeki
2.1. TARİHyerleşmelerin
ÖNCESİ ÇAĞLAR büyümesi ile ilk kentYERLERİ
VE YERLEŞİM devletleri oluşmuş ve
siyasi örgütlenme başlamıştır.
masını tarihî
Tunç çağların
Çağı’ndabaşlangıcı olarakyapılarda
Anadolu’daki megaron
kabul etmiştir. Bu nedenle yazının
(dikdörtgen) yapı
bulunuşuna kadar geçengörülür.
planının uygulandığı dönemeMezartarih odaları,
öncesi çömlekler,
çağlar, yazının bulunu-
idol adı verilen
şundan sonraki
sembolik döneme deiletarih
heykelcikler çağları
çeşitli adı verilmiştir.
süs eşyaları Yukarıdaki
bu dönemde tarih
Anadolu’daki
şeridinde de görüldüğü
yerleşmelerin gibi tarih
tamamında öncesi
bulunan çağlar; Paleolitik
eserlerdendir. Daha (MÖ
önceki600000-
çağlarda
10000),
pişmişMezolitik
toprak ve (MÖtaştan 10000-8000), Neolitikheykelcikleri,
yapılan “ana tanrıça” (MÖ 8000-5500)
Maden ve Çağı
Kalkolitik
başlarında(MÖ 5500-3000)
değerli maden veolarak adlandırılmaktadır.
taşlardan yapılmaya başlanmıştır. Hasanoğlan’da
(Ankara) bulunan kadın heykelciği bu dönem heykelciklerinin önemli
örneklerindendir (Görsel 2.48).
Bu dönemin önemli bir eser grubunu da parlak yüzeyli keramikler

oluşturmaktadır. Çömlekçi çarkının yaygınlaşması ile madenî kapları taklit
eden “gaga ağızlı” testi ve maşrapalar, çift kulplu uzun silindirik gövdeli
kupalar, hayvan biçiminde kaplar, üzerinde ince oluk şeklinde yivle bezen-
miş olanlar, bu kültürün geliştirdiği kap biçimleri arasındadır. Ayrıca Tunç
Devri’nin başlarında Anadolu’da dört tekerlekli araba kullanılması önemli
bir gelişme göstergesidir. Bu çağın Anadolu’daki önemli yerleşim yerleri
Truva (Çanakkale), Alacahöyük (Çorum), Kültepe (Kayseri), İkiztepe
(Samsun) ve Alişar’dır (Yozgat).
TRUVA (TROYA)
Çanakkale’de bulunan Truva (Troya), Tunç Devri’nin Anadolu’daki

en önemli merkezlerinden birisidir. Höyükte bulunan dokuz kültür
katının ilk yedi katı Tunç Çağı’nı, Görsel 2.1 diğerleri ise Helenistik ve Roma
Devirlerini kapsamaktadır. Troya,taştan
Paleolitik Çağ’da yapılan birinci
araç ve katmandan
gereçler itibaren çevresi
Tarih öncesi
gelişmiş devirlerin
bir teknikle başlama
yapılmış, dörtvebüyük
bitiş zamanları böyle kalın
kapısı bulunan ifade surlarla
edil-
mesine
çevrilirağmen
antikbu devirler
kent bütün toplumlarda
görünümündedir. aynı zaman
Kentteki yapılardiliminde
taş temelyaşan-
üzerine
mamıştır
kerpiç (Görsel 2.1). Toplumların
duvarlıdır. Evler dikdörtgen y aşadıkları
yapı devirlerin
planının farklı olmasında
en eski ve öncü
coğrafi çevre ve iklim Mezar
örneklerindendir. şartları yanında,
alanlarında göçler
ise sonucunda
üzerinde uygarlık alanında
insan kabartmaları
ileri(rölyef)
toplumların diğerbulunmuştur.
olan taşlar toplulukları etkilemesi, bölgenin yer altı zengin-
olmuştur. AnaYazının
tanrıçaMÖ 3200’de
figürünün bolca Mezopotamya’da
kullanıldığı dönemin bulunmasına rağmen el
çanak çömlekleri
Anadolu’da
yapısıdır vekullanılmaya
hemen hemen başlanması MÖ 2000’lerde
hepsi astarlıdır. İnsan yüzü gerçekleşmiştir. Bu
biçimindeki kaplara
nedenle
ilk kezMÖ 5500-3000
bu höyükte yılları arasındaki Kalkolitik ve MÖ 3000-1200
rastlanmaktadır.
Görsel 2.48 yılları arasındaki İlk Tunç Çağı, Anadolu için tarih öncesi çağlardan kabul
Kadın heykelciği, Hasanoğlan
edilir.
32 50
TARİH
TARİH ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA YAŞAM
YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
Truva’daki ilk keramik örnekleri elde biçimlendirilmiş, genellikle
koyu bir rengin (gri, zeytin yeşili, siyah) kullanıldığı çizgi bezemeli
kaplardır. Bunların üç ayaklı, çift kulplu, insan yüzlü ve matara gibi
değişik formlarda üretilmiş olanları da bulunmuştur (Görsel 2.49). Sonraki
dönemlere ait düzgün yüzeyli keramiklerin çömlekçi çarkında yapılmış
oldukları bilinmektedir. Truva’da yapılan kazılarda bulunan iki tekerlekli
oyuncak
İlk Çağ
arabalar sıra dışı sanatOrta
eseri örneklerindendir.
Çağ Yeni Çağ Yakın Çağ
(MÖ 3200-MS 375) (MS 375-1453) (MS 1453-1789) (MS 1789-........)
Etkinlik

Sunu kabı, Truva Elektrondan yapılmış çömlek, Truva
Truvalıların madencilik konusunda üstün bilgi ve beceriye sahip

oldukları bilinmektedir. Maden Çağı başlarında günlük eşyalar ve takılar
bakır, tunç gibi madenlerden yapılmıştır. Sonraki dönemlerde ise özellikle
takılarda, süs eşyalarında altın ve gümüş gibi madenlerin yanında akik,
ORTA ASYA
lapis gibi değerli taşlar da kullanılmıştır (Görsel 2.50, 2.51). Yerleşimi

Anadolu
oluşturan çeşitli tabakalardan ele geçen hazineler, Truvalıların madencilik-
Yunan
ÇİN
teki üstünlüğünü açık biçimde kanıtlamaktadır. İRAN
M
ez
op
ot
am
MISIR
ya
ALACAHÖYÜK HİNT
Çorum’un Alaca ilçesi yakınlarında

bulunan Alacahöyük, Anadolu'nun Tunç
Çağı’na ait en önemli höyüklerindendir.
Alacahöyük’te yapılan kazılarda dört
kültür evresi ve on dört yapı katmanı
bulunmuştur. Alacahöyük’te Tunç Çağı’na
ait en önemli buluntu kral mezarlarıdır. Görsel 2.51
Toprak içine açılmış, etrafı taş duvarlarla Madenî sunu kabı, Truva
Günümüzden yaklaşık 600000

çevrili yıl önce yeryüzünde
dikdörtgen şeklindekiyaşam müca-
odaların
delesine başlayan insanoğlunun üstühayatını
ahşap devam ettirebilmesi
ve toprakla için uygun
kapatılarak ölü
iklim şartları, su, yiyecek, korunma ve barınma gibi temel
evleri oluşturulmuştur. ihtiyaçlarının
Bu mezarlarda
karşılanması her devirde çok önemliyapılarak
tunçtan olmuştur.altın
İnsanoğlu, bu temel
veya gümüşle
ihtiyaçlarının
Görsel 2.52 peşinde sürekli kaplanmış
yer değiştirmek yerine, heykelcikleri
ana tanrıça Anadolu’da olduğu
ile
Bronz
gibi su kaynakları bakımından
heykelcik, zengin yapılmış
altından olan, doğadaki
idolleryabanî meyve ve
bulunmuştur
sebzeleri toplayabileceği, avlayabileceği
Alacahöyük (Görsel 2.52). çeşitli hayvanların barındığı,
51 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA YAŞAM
YAŞAM

Ayrıca mezarlara kaplar, boğa ve geyik heykelleri, değerli taş ve madeni
takılar (Görsel 2.53) ile güneş ışınlarını sembolize eden kurslar, çeşitli
törensel semboller ve sistrum denilen müzik aletleri (Görsel 2.54) ölüye
armağan olarak konulmuştur. Alacahöyük’te bulunan el ele tutuşmuş
iki kadını stilize eden ikiz idol, altın dövme tekniğinin en değerli
örneklerindendir (Görsel 2.55).
(MÖ 600000-10000) (MÖ 10000-8000) (MÖ 8000-5500) (MÖ 5500-3000)
2.1. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR VE YERLEŞİM YERLERİ

Görsel 2.55
Altından yapılmış ikiz tanrıça heykelciği,
Alacahöyük Tarihçiler MÖ 3200’lü yıllarda Sümer şehir devletlerinde yazının bulun-
10000), Mezolitik
Görsel 2.53 (MÖ 10000-8000), Neolitik (MÖ 8000-5500) ve
KalkolitikKutsal
(MÖ 5500-3000) olarak adlandırılmaktadır. Görsel 2.54
boğa
heykelciği, Sistrum,
Alacahöyük Alacahöyük
KÜLTEPE
Kayseri'nin 22 km kuzeydoğusunda bulunan Kültepe Höyüğü, Anado-

lu’nun Kalkolitik Çağ ve Tunç Çağı’na ait en önemli yerleşim alanların-
dandır. Tunç Çağı’nda Anadolu’da yeterli altın, gümüş ve bakır bulun-
masına rağmen tunç elde etmek için gerekli olan kalayın yetersiz olması
bölgeler ve ülkeler arası ticaretin yaygınlaşmasını sağlamıştır. Mezo-
potamya’daki Asurlu tüccarlar Anadolu’da yerli krallıkların koruyu-
Görsel 2.56 culuğunda karum adı verilen pazar alanla-
Çivi yazılı tablet, Kültepe rını kurmuşlardır. Bu karumlarda yapılan
kazılarda çok sayıda Asur yazısı ile
yazılmış kil tablet bulunmuştur. Kültepe
dışında Alacahöyük ve Boğazköy’de de
bulunan bu çivi yazısı tabletlere Kapadokya
Tabletleri
Görsel 2.1 denilmektedir. Bunların en önemlisi
Kültepe’de
Paleolitik Çağ’da kurulan
yapılan taştan Kaniş Karum’unda yapılan
araç ve gereçler
Tarih öncesi devirlerinkazılarda

başlama bulunan
ve bitiş zamanları
tabletlerdirböyle ifade
(Görsel edil-Bu
2.56).
mesine rağmen bu devirler bütünAnadolu’nun
tabletler toplumlarda aynı zaman diliminde
o dönemdeki yaşan- ve
toplumsal
mamıştır (Görsel 2.1). Toplumların
ekonomik yapısıy aşadıkları
hakkında devirlerin farklı olmasında
önemli bilgiler vermektedir.
coğrafi çevre ve iklim şartları yanında,
Kültepe’de yapılangöçler sonucunda
kazılarda ayrıcauygarlık alanında ait
Tunç Çağı’na
ileri toplumların diğer
temeli toplulukları
taş, duvarlarıetkilemesi,
kerpiçten bölgenin yer megaron
yapılmış altı zengin- biçi-
likleri, insanların temel
minde ihtiyaçları
tapınak ve diğer çıkarılmıştır.
ortaya toplumlarla ilişkileri
Bu döneminde etkili
diğer
olmuştur. Yazının MÖ 3200’de arasında
buluntuları Mezopotamya’da
çok odalı bulunmasına
büyük evler ve rağmen
depolar,
Anadolu’da kullanılmaya küpbaşlanması MÖ 2000’lerde
şeklinde mezarlar ve bu gerçekleşmiştir. Bu
mezarlarda heykeller,
nedenle MÖ 5500-3000 yılları idoller,arasındaki
çok renkliKalkolitik
bezemelivekeramikler,
MÖ 3000-1200 törensel
yılları arasındaki İlk Tunç Çağı, Anadolu
içecek için(Görsel
kapları tarih öncesi çağlardan
2.57) yer kabul
almaktadır.
Görsel 2.57 edilir.
Törensel içecek kabı, Kültepe
32 52
TARİH ÖNCESİNDE
TARİH ANADOLU’DA
ÖNCESİNDE YAŞAM
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
İKİZTEPE
Samsun’un Bafra ilçesinin 7 km kuzeybatısında yer alan İkiztepe

Höyüğü’nde Kalkolitik Çağ’dan itibaren tüm evreler boyunca ahşap
mimari kullanılmıştır. Tunç Çağı boyunca İkiztepe yerleşim yerinde insan-
ların ağaç gövdelerinden çivi kullanmadan inşa ettikleri evlerde yaşamış
oldukları
İlk Çağ
yapılan kazılar sonucunda
Orta Çağ
ortaya çıkarılmıştır. Aynı dönemde
Anadolu’nun
(MÖ 3200-MS 375) diğer bölgelerindeki yerleşmelerde evler taş(MStemel
(MS 375-1453) üzerine
1453-1789) (MS 1789-........)
kerpiç duvarlardan yapılırken, İkiztepe bölgesi gür orman örtüsüne sahip
olduğu için evler işlenmemiş ağaç gövdelerinden yapılmıştır. Binalar
yapılırken toprağa belli aralıklarla çakılan ağaç dikmelerin arası, dallarla Etkinlik
örüldükten sonra çamur ile sıvanmıştır. Binaların tabanları da bastırılmış
1. Bir yapılmış
topraktan an için tarih öncesi
olup, çamurçağlarda yaşadığınızı
ile sıvanmıştır. Çatıhayal ediniz.
ise eğik Yaşam
olup alanı olarak seçeceğiniz yerlerin hangi
sazlarla
coğrafi
örtülmüştür. şartlara sahip olmasını isterdiniz?
ORTA ASYA
Anadolu
Yunan
Görsel 2.58 ÇİN Görsel 2.59
M
Dua eden figürler, İkiztepe

ez
İRAN Mızrak ucu, İkiztepe

op
ot
İkiztepe’de yapılan kazılarda tamamı tunçtan yapılmış çok sayıda

am
MISIR
ya
ayakta duran ve adeta dua eder şekilde tasvir edilmiş kadın figürleri
HİNT
bulun-
muştur (Görsel 2.58). Ayrıca toprak kaplar, çeşitli süs eşyaları ve silahlar
bulunmuştur. Kazılarda bulunan 58 cm uzunluğundaki arsenikli bakırdan,
dört kanatlı mızrak ucu Anadolu’da bugüne kadar ele geçen en uzun
mızrak ucudur. Döküm olarak tek seferde üretilmiş olması teknik bir başarı
olarak görülmektedir (Görsel 2.59).
İkiztepe ve Aşıklı Höyüklerinde yapılan kazılarda bulunan kafatas-

larındaki ameliyat izleri, yaklaşık 4500 yıl önce yaşamış insanların beyin
ameliyatı gerçekleştirdiklerini gösteriyor. Tıp kitaplarında yer alan Aztek
ve MısırGünümüzden
örneklerindenyaklaşık 600000“kapak
farklı olarak yıl önce yeryüzünde
açma” yöntemiyaşam müca-
için oluş-
delesine
turulan başlayan
muntazam insanoğlunun
deliklerden hayatını devam
gerçekleştirilen ettirebilmesi
ameliyatlardan sonraiçin uygun
hasta-
iklimbazılarının
ların şartları, su,yıllarca
yiyecek, yaşadığı
korunma ve barınma
tespit gibi temel
edilmiştir. ihtiyaçlarının
İkiztepe’deki
karşılanması
ameliyat izleriniher devirde
taşıyan çok önemli
kafatasları Samsun olmuştur. İnsanoğlu,
Arkeoloji bu temel
ve Etnografya
ihtiyaçlarının
Müzesinde, peşinde sürekli
Aşıklıhöyük’te yer değiştirmek
bulunanlar ise Aksarayyerine, Anadolu’da
Müzesinde olduğu
sergilen-
mektedir.
53 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÖNCESİNDE
TARİH ANADOLU’DA
ÖNCESİNDE YAŞAM
ANADOLU’DA YAŞAM

Etkinlik
A - Aşağıdaki
Aşağıdaki tablobulmacayı
ve görselleriçözünüz.
inceledikten sonra tablonun altındaki soruları cevaplayınız.
Ait Olduğu Çağ Yerleşim Yeri Eser

(MÖ 600000-10000) (MÖ 10000-8000) (MÖ 8000-5500) (MÖ 5500-3000)
Paleolitik
2.1. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR VE YERLEŞİM YERLERİ

Karain Mağarası Kesici ve kazıcı aletler
Mezolitik 10000), Mezolitik (MÖ 10000-8000), Neolitik (MÖ 8000-5500) ve
Öküzini Mağarası Balık şeklinde kolye
Neolitik
Hacılar Höyüğü Tanrıça heykelciği
Kalkolitik
Canhasan Höyüğü Bezemeli çömlek
Görsel 2.1
Maden (Tunç) Tarih öncesi devirlerin başlama ve bitiş zamanları böyle ifade edil-
mamıştır (Görsel 2.1). Toplumların y aşadıkları devirlerin farklı olmasında
Truva Çeşitli alet ve süs eşyaları
1. Tarih öncesi çağlar boyuncaileri toplumların
insanların yerleşimdiğer toplulukları
alanlarında etkilemesi,
ne gibi değişimler bölgenin
olmuştur?yer altı zengin-
Bu değişimlerin
sebepleri nelerdir? likleri, insanların temel ihtiyaçları ve diğer toplumlarla ilişkileri de etkili
2. Tarih öncesi çağlar boyuncaAnadolu’da
sanat eserlerinin yapıldığı malzemelerde
kullanılmaya başlanmasıveMÖkullanılan tekniklerde
2000’lerde hangi değişimler
gerçekleşmiştir. Bu
meydana gelmiştir?
3. Tarih öncesi çağlar boyuncayılları
yapılanarasındaki İlk Tunçyerlerine
buluşların yerleşim Çağı, Anadolu için tarihyansımaları
ve sanat eserlerine öncesi çağlardan kabul
nasıl olmuştur?
edilir.
32 54
TARİH
TARİH ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA YAŞAM
YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
İlk Çağ Orta Çağ 2 Yeni Çağ Yakın Çağ

(MÖ 3200-MS 375) (MS 375-1453) (MS 1453-1789) (MS 1789-........)
4 6 Etkinlik
5
7
9
8 10
11
12
13
14 ORTA ASYA
Anadolu
Yunan
ÇİN
M
ez
İRAN
op
ot
am
MISIR
ya
1. Paleolitik Dönem duvar resimler ile ünlü 9. Anadolu’da HİNT

çivi yazısı ile yazılmış ilk tablet-
İspanya’daki mağaranın adı. lerin bulunduğu Kayseri yakınlarındaki yerle-
2. MÖ 5.500 - 3.000 yılları arasındaki çağ. şim yeri.
3. Taş, pişmiş toprak, kemik ve ahşap gibi malze- 10. Anadolu’da tarih öncesi ve İlk Çağ’da yoğun
meden yapılan stilize heykelciklerin ortak adı. olarak kullanılan dikdörtgen yapı planı.
4. Konya’da bulunan Neolitik Çağ’ın önemli 11. Dünyanın bilinen en büyük Neolitik Çağ tapı-
yerleşim alanlarından biri. nağının bulunduğu Şanlıurfa yakınlarındaki
5. Paralel düzenlenmiş bir döşemeyi taşıyan yerleşim yeri.
taşlardan meydana gelen mezar odası. 12. Mezar odalarının üstü toprakla örtülerek ortaya
6. Geometrik şekilli küçük aletlerin ortak adı. çıkan tepeciklere verilen ad.
GünümüzdenPaleolitik
7. Anadolu’da yaklaşıkÇağ’a
600000 ait yıl önce yeryüzünde
buluntularla 13. Bakırayaşamkalaymüca-
karıştırılmasıyla elde edilen ve
delesine başlayan insanoğlunun
ünlü Antalya’daki mağara. hayatını devam ettirebilmesi için uygun
tunç olarak da bilinen alaşımın adı.
8. Burdur’da
iklim bulunan
şartları, su, Neolitik
yiyecek, ve Kalkolitik
korunma ve barınma 14.temel
Çağ’ıngibi Yazıyı ilk defa bulan ve kullanan devletin adı.
ihtiyaçlarının
önemli yerleşmelerinden
karşılanması her devirde çok biri.önemli olmuştur. İnsanoğlu, bu temel
55 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM
B) Bu ünitede edindiğiniz bilgileri kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Anadolu'da tarih öncesi çağlara ait yerleşim merkezlerinin temel özellikleri nelerdir?
2. Megaron'un mimarideki önemini yorumlayınız.

3. (MÖ
Paleolitik Çağ’da ateşin bulunmasının
600000-10000) insan yaşamına etkileri
(MÖ 10000-8000) (MÖ neler olmuştur?
8000-5500) (MÖ 5500-3000)
2.1. TARİHsağlayan
4. Kalkolitik Çağ’da ticaretin gelişmesini ÖNCESİ faktörler
ÇAĞLARnelerdir?
VE YERLEŞİM YERLERİ
Tarihçiler
5. Neolitik Çağ’da insan yaşamında MÖ 3200’lü
meydana yıllardadeğişiklikler
gelen başlıca Sümer şehir devletlerinde
nelerdir? yazının bulun-
bulunuşuna
6. Neolitik Çağ’ın Anadolu’daki kadar
en önemli geçenyeri
yerleşim döneme tarih öncesi
olan Çatalhöyük çağlar,
evlerinin yazınınnelerdir?
özellikleri bulunu-
şeridinde
7. Kültepe’de ele geçirilen de görüldüğü
en önemli buluntulargibinelerdir?
tarih öncesi çağlar;
Bunların Paleolitik
Anadolu (MÖaçısından
tarihi 600000-
önemini açıklayınız. 10000), Mezolitik (MÖ 10000-8000), Neolitik (MÖ 8000-5500) ve
8. Maden Çağı’nda Anadolu'da inanç ve kültür açısından farklı toplumların yaşadıklarını gösteren
belgeler nelerdir?
C) Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.
1. Tarih çağları dünyanın her yerinde aynı zamanda başlar ve sona erer.
2. Paleolitik Çağ’a ait Willendorf Venüsü en önemli idollerdendir.
3. Köpek, Mezolitik Çağ’da evcilleştirilen ilk hayvandır.
Görsel 2.1
4. Batman’da bulunan Caferhöyük, Anadolu’daki
Paleolitik Çağ’dainsanların
yapılan taştanilk yerleşim
araç ve gereçleralanıdır.
Tarih öncesi devirlerin başlama ve bitiş zamanları böyle ifade edil-

Tarih öncesinde Diyarbakır yakınlarındaki Çayönü’nde yaşayanlar Anadolu’nun en eski
5. mamıştır (Görsel 2.1). Toplumların y aşadıkları devirlerin farklı olmasında
çiftçileri olarak kabul edilmektedir.
Çorum yakınlarında bulunan Değirmentepe Höyüğü, Hirfanlı Baraj Gölü’nün suları
6. likleri, insanların temel ihtiyaçları ve diğer toplumlarla ilişkileri de etkili
altında kalmıştır.
Asurlu tüccarlar Anadolu’da yerli krallıkların koruyuculuğunda “Karum" adı verilen
7. nedenle MÖ 5500-3000 yılları arasındaki Kalkolitik ve MÖ 3000-1200
pazar alanlarını kurmuştur.
edilir.
32 56
TARİH
TARİH
ÖNCESİNDE
ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA
ANADOLU’DA
YAŞAM
YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
D) Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.
Konya yakınlarında bulunan Çatalhöyük Neolitik dönem yerleşmesi olarak yapılmıştır. Yerleşme
tamamen dışa kapalı bal peteği şeklinde bitişik düzende kerpiçten yapılmış konut ve tapınak-
lardan oluşan mahallelerin birbirine eklenmesinden oluşmuştur. Yerleşmede evlerin bitişik
İlk Çağolarak yapılması nedeniyle sokak uygulaması yoktur.
Orta Çağ YeniEvler
Çağ arasındaki ulaşım evlerin
Yakın Çağüzerini
(MÖ 3200-MS 375) (MS 375-1453) (MS 1453-1789) (MS 1789-........)
kapatan düz damlar üzerinden sağlanmaktadır. Evler taş temel kullanılmadan kerpiç tuğlalardan
dörtgen planlı olarak yapılmıştır. Evlere giriş çatıdan açılan delikler vasıtasıyla sağlanmaktadır.
Bu delikler aynı zamanda havalandırma ve ışıklandırmayı sağlamak amacıyla da kullanılmak-
Etkinlik
tadır.
Evler
coğrafisıvalı olarak
şartlara sahipyapılmış, sıvaların üzeri ise beyaza boyandıktan sonra kırmızı, siyah ve sarı
olmasını isterdiniz?
tonlarda boyalarla duvar resimleri yapılmıştır.
2. Aşağıdak haritada insanların yaşam alanları ile ilgili Duvar resimlerinde
ilk bulgulara burada
rastlandığı yaşayan
bölgelerden insanların
bazıları verilmiştir.
sosyal
Verilen ve dini yaşantılarını
bölgelerin anlatan
iklim, yeryüzü kesitler
şekilleri, bulunmaktadır.
bitki örtüsü ve su Duvar resimleri
kaynakları arasında
bakımından geometrik
ortak özelliklerini
araştırarak
motifler, elyerleşim
izleri ileyeri olarakleopar
akbaba, seçilmevenedenlerini
yaban geyiği arkadaşlarınızla tartışınız.
gibi hayvanlar bulunmaktadır. Evlerin içinde
yapılmış olan sekilerin içinde ve odaların tabanlarında ölüler hocker (çocuğun anne kanındaki
duruşu) pozisyonunda gömülmüşlerdir.
1. Metne göre Çatalhöyük’le ilgili verilenlerden hangisi doğrudur?
A) Odaların havalandırma ve aydınlatılması damlara açılan deliklerle sağlanmıştır

B) Megaron tarzı evler yapılmıştır.
C) Şehir planlaması sokaklara dayalı olarak yapılmıştır.
D) Ölüler evlerin dışına hocker pozisyonunda gömülmüşlerdir.
E) Evlerin duvarları sade ve beyaz boyalı olarak yapılmıştır.
ORTA ASYA
2. Metne göre verilenlerden yanlış

Anadolu olanı işaretleyiniz?
Yunan
ÇİN
M
ez
A) Ölüler Hocker pozisyonunda gömülmüşlerdir

İRAN
op
ot
am
B) Çeşitli hayvanlara ait duvar resimleri yapılmıştır

MISIR
ya
C) Resimlerde sosyal yaşantılar ve dinî inanışlar konuHİNT

edilmiştir
D) Mezolitik dönem yerleşmesidir
E) Yerleşmede konut ve tapınaklar birbirlerine bitişik olarak yapılmıştır.
3. Yeni taş ve obsidiyen aletlerin geliştirildiği, ilk kez anıtsal boyutlarda heykel ve kabartmaların
yapıldığı dönem aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mezolitik Çağ
B) Neolitik Çağ
C) Tunç Çağı
Günümüzden
D) Asur Dönemi yaklaşık 600000 yıl önce yeryüzünde yaşam müca-
delesine başlayan insanoğlunun
E) Urartu Dönemi hayatını devam ettirebilmesi için uygun
57 33
22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÖNCESİNDE
TARİH ANADOLU’DA
ÖNCESİNDE YAŞAM
ANADOLU’DA YAŞAM
4. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu'da Erken Tunç Çağı’nda yaygın olarak inşa edilen ve iki odadan
oluşan dikdörtgen şekilli ev tipinin adıdır?
A)Paleolitik
Megaron Çağ Mezolitik Çağ Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ
(MÖ 600000-10000) (MÖ 10000-8000) (MÖ 8000-5500) (MÖ 5500-3000)
B) Stel
C) Dolmen
D) İştar 2.1. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR VE YERLEŞİM YERLERİ
E) Orthostad
masını kültüre
5. İnsanoğlunun ilk defa yerleşik tarihî çağların başlangıcı
ve tarımsal olarak
üretime kabul
geçtiği Taş etmiştir. Bu nedenle yazının
Devri aşağıdakilerden
hangisidir? bulunuşuna kadar geçen döneme tarih öncesi çağlar, yazının bulunu-
A) Mezolitik Çağ şeridinde de görüldüğü gibi tarih öncesi çağlar; Paleolitik (MÖ 600000-
B) Neolitik Çağ 10000), Mezolitik (MÖ 10000-8000), Neolitik (MÖ 8000-5500) ve
C) Paleolitik Çağ Kalkolitik (MÖ 5500-3000) olarak adlandırılmaktadır.
D) Kalkolitik Çağ
E) Demir Çağı
6. Aşağıdakilerden hangisi Neolitik Çağ’da Anadolu’daki önemli yerleşim yerlerinden değildir?
A) Hacılar - Burdur
B) Söğüt Tarlası - Şanlıurfa
C) Çatalhöyük - Konya
D) Kumtepe - Çanakkale
E) Göbeklitepe - Şanlıurfa
7. Hangi dönemde çanak çömlekler üzerine genellikle geometrik bezemeler biçiminde resim yapılmıştır?
A) Paleolitik Çağ
B) Neolitik Çağ
C) Kalkolitik Çağ
D) Mezolitik Çağ
Görsel 2.1
E) Demir Çağı Paleolitik Çağ’da yapılan taştan araç ve gereçler
8. Tarih öncesi çağlara ait zenginTarih öncesi devirlerin

koleksiyona başlama
sahip olan ve bitişyer
ve Ankara’da zamanları böyle
alan müze ifade edil-
hangisidir?
A) Devlet Resim ve Heykelmamıştır (Görsel 2.1). Toplumların y aşadıkları devirlerin farklı olmasında
Müzesi
B) Etnografya Müzesi coğrafi çevre ve iklim şartları yanında, göçler sonucunda uygarlık alanında
C) Anadolu Medeniyetleri ileriMüzesi
toplumların diğer toplulukları etkilemesi, bölgenin yer altı zengin-
D) MTA Müzesi likleri, insanların temel ihtiyaçları ve diğer toplumlarla ilişkileri de etkili
olmuştur.
E) Ankara Etibank Arkeoloji Yazının MÖ 3200’de Mezopotamya’da bulunmasına rağmen
Müzesi
edilir.
32 58
TARİH
TARİH ÖNCESİNDE
ANADOLU’DA YAŞAM
YAŞAM 22. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
TARİH ÇAĞLARI
9. Taş ve Maden Devri anlamına gelen çağ aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kalkolitik Çağ
İlk ÇağB) Neolitik
Çağ Orta Çağ Yeni Çağ Yakın Çağ
(MÖ 3200-MS 375) (MS 375-1453) (MS 1453-1789) (MS 1789-........)
C) Mezolitik Çağ
D) Paleolitik Çağ
E) Tunç Çağı
Etkinlik
10. Batı Anadolu’da Tunç Çağı’nın en önemli yerleşim merkezi hangisidir?
2. A) Alacahöyük
Aşağıdak haritada insanların yaşam alanları ile ilgili ilk bulgulara rastlandığı bölgelerden bazıları verilmiştir.
B) Çatalhöyük
araştırarak
C) Truva yerleşim yeri olarak seçilme nedenlerini arkadaşlarınızla tartışınız.
D) Hacılar
E) Kültepe
11. Tarih öncesi çağlarda anaerkil (kadın egemenliği) bir düzenin hakim olduğu görüşünü, kazılardan
ele geçen hangi buluntular destekler?
A) Takılar
B) Günlük kullanım eşyaları
C) Ana tanrıça heykelcikleri
D) Mobilya parçaları
E) Çanak ve çömlekler ORTA ASYA
Anadolu
Yunan
12. Aşağıdakilerden hangisi Göbeklitepe ile ilgili doğru bilgi değildir? ÇİN
M
ez
İRAN
op
ot
am
A) Dünyanın bilinen MISIR

en eski tapınağıdır.
ya
B) Neolitik Çağ’ın önemli çiftçi köy yerleşmelerindendir.

HİNT
C) Göbeklitepe kazılarında birbirini çevreleyen çok sayıda sütun bulunmuştur.

D) Günümüzden yaklaşık 12.000 yıl önce inşa edilmiştir.
E) Göbeklitepe kazılarında bulunan sütunlar üzerinde bitki ve hayvan kabartmaları yer alır.
13. Konya’nın Çumra ilçesi yakınlarında bulunan ve Anadolu’da Neolitik Çağ’ın özelliklerini en iyi
yansıtan çiftçi köy yerleşmesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Alacahöyük
B) Caferhöyük
Günümüzden
C) Hacılar yaklaşık 600000 yıl önce yeryüzünde yaşam müca-
delesine başlayan
D) Kültepe insanoğlunun hayatını devam ettirebilmesi için uygun
iklimE)şartları, su, yiyecek, korunma ve barınma gibi temel ihtiyaçlarının
Çatalhöyük
59 33
33. .
ÜÜNNİ Tİ TE E
İLK
İLKÇAĞ’DA
ÇAĞ’DADOĞU
UYGARLIKLARI
DOĞUAKDENİZ
AKDENİZHAVZASI
UYGARLIKLARIVEVEBİZANS
BİZANS
HAVZASI
Konu
KonuBaşlıkları
Başlıkları
1. 1.
Mezopotamya
Mezopotamya Sanatı
Sanatı
2. 2.
Mısır
Mısır
Sanatı
Sanatı
3. 3.
Anadolu
AnadoluUygarlıkları
Uygarlıkları
veve
Sanatı
Sanatı
4. 4.
Yunan
Yunan
Sanatı
Sanatı
5. 5.
Roma
RomaSanatı
Sanatı
6. 6.
Erken
Erken
Hristiyanlık
Hristiyanlık
veve
Bizans
Bizans
Sanatı
Sanatı
60 60
Ziggurat
Mastaba
Piramit
Potern
Rölyef
Sfenks
Tümülüs
Kibele
Fibula
Tapatez
Apadana
Fresko
Bu ünitede;
Mezopotamya’da gelişen mimari, heykel ve kabartma sanatlarının genel özelliklerini,
Mısır’da gelişen mimari, heykel ve resim sanatlarının genel özelliklerini,
Anadolu’da gelişen sanatın genel özelliklerini,
Yunan mimari, heykel ve kabartma sanatlarının genel özelliklerini,
Roma mimari, heykel, kabartma ve mozaik süsleme sanatlarının genel özelliklerini,
Anadolu’da Erken Hristiyanlık Dönemi resim ve mimarisinin genel özelliklerini,
Bizans Dönemi sanat eserlerinin genel özelliklerini,
İlk Çağ’da Doğu Akdeniz Havzası uygarlıklarının benzer ve farklı yönlerini öğreneceksiniz.
61
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS
3.1.3.1.
MEZOPOTAMYA
MEZOPOTAMYA
SANATI
SANATI
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıdaki
Aşağıdaki
haritayı
haritayı
inceleyiniz.
inceleyiniz.
Mezopotamya’nın
Mezopotamya’nın
coğrafi
coğrafi
konumu,
konumu,
kültürel
kültürel
ve nüfus
ve nüfus
yapısı
yapısı
sanatını
sanatını
nasıl
nasıl
etkilemiş
etkilemiş
olabilir
olabilir
? ?
FRİGLER
FRİGLER
YUNAN
YUNAN URARTULAR
URARTULAR
HİTİTLER
HİTİTLER
LİDYALILAR
LİDYALILAR
ASUR
ASUR
M M AKAD
EZ EZ AKAD
BABİL
BABİL
OP OP
OT OT
AM AM
YA SÜMER
YA SÜMER
MISIR
MISIR
Mezopotamya
Mezopotamya
ve ve
Mısır
Mısır
Nil Nil
Fırat
Fırat
ve ve
Dicle
Dicle
Nehirlerinin
Nehirlerinin Anadolu'yu
Anadolu'yu terkterk
ettiği
ettiği
bölgeden
bölgeden başlayıp
başlayıp
iki iki
nehrin
nehrin
birleşerek
birleşerek
Basra
BasraKörfezi’ne
Körfezi’nedöküldüğü
döküldüğü noktaya
noktayakadar
kadar
uzanan
uzanan bölgeye
bölgeye
Mezopotamya
Mezopotamya denilmektedir.
denilmektedir. Bağdat’ın
Bağdat’ın kuzeyi
kuzeyi Yukarı
YukarıMezopotamya,
Mezopotamya,
güneyi
güneyiiseise
Aşağı
AşağıMezopotamya
Mezopotamya olarak
olarakadlandırılmaktadır.
adlandırılmaktadır. Su Su
kaynakları
kaynakları
ve ve
verimli
verimlitopraklara
topraklara sahip
sahip
olanolan
bu bu
bölge,
bölge,ilkbaharda
ilkbaharda akarsu
akarsutaşkınları
taşkınları
yaşanmasına
yaşanmasına rağmen,
rağmen, tarih
tarih
öncesi
öncesi
çağlardan
çağlardanitibaren
itibaren
insanların
insanların
yoğun
yoğunolarak
olarak
yerleştiği
yerleştiği
alanlardandır.
alanlardandır. BuBuözellikler
özellikler
birçok
birçok
kavmin
kavmin bölgeyi
bölgeyi
istila
istila
etmesine
etmesine
neden
neden
olmuştur.
olmuştur.
Buraya
Burayagelen
gelen
kavimler
kavimlerYukarı
Yukarı
Mezopotamya’da
Mezopotamya’da Asur;
Asur;
Güney
Güney
Mezopotamya’da
Mezopotamya’da ise ise
Sümer,
Sümer,Akad
Akadve ve
Babil
Babil
uygarlıklarını
uygarlıklarınıkurarak
kurarakzengin
zengin
bir bir
sanat
sanat
anlayışıyla
anlayışıyla
çeşitli
çeşitli
sanat
sanat
eserleri
eserleri
meydana
meydana getirmişlerdir.
getirmişlerdir.
3.1.1.
3.1.1.
Sümer
Sümer
Sanatı
Sanatı
Asya
Asya kökenli
kökenli birbir
kavim
kavim olanolan
Sümerler
Sümerler MÖMÖ 3500-MÖ
3500-MÖ 20002000
yılları
yılları
arasında
arasındaMezopotamya’da
Mezopotamya’da etkili
etkili
olmuşlardır.
olmuşlardır. Burada
Burada Ur,Ur,
Uruk,
Uruk,
Kiş,Kiş,
Lagaş
Lagaş
ve veNippur
Nippur gibigibi
şehir
şehir
devletlerini
devletlerini kuran
kuranSümerler,
Sümerler, önceleri
öncelerisiyasi
siyasi
birliği
birliği
sağlamışsa
sağlamışsa da dabu bu
durum
durum uzun
uzunsüreli
süreli
olmamıştır.
olmamıştır.Sümerler
Sümerler doğudan
doğudan gelen
gelen
Elamlılar
Elamlılar tarafından
tarafından MÖMÖ 2000’de
2000’de yıkılmıştır.
yıkılmıştır.
Mezopotamya’da
Mezopotamya’da kurulan
kurulan
Sümer
Sümer uygarlığı
uygarlığı bölgede
bölgede kurulan
kurulan ilk ilk
uygarlık
uygarlıkolması
olmasıve ve
diğerlerine
diğerlerinede de
temel
temeloluşturması
oluşturması açısından
açısından büyük
büyük öneme
öneme sahiptir.
sahiptir.
Mezopotamya’da
Mezopotamya’da yazıyazı
ve veastronomi
astronomiçalışmaları
çalışmalarıilk ilkdefadefaSümerler
Sümerlertarafından
tarafındanbaşlatılmıştır.
başlatılmıştır.
Sümerler
Sümerler MÖMÖ 3200’lü
3200’lüyıllarda
yıllarda
kil kil
tabletler
tabletler
üzerine
üzerine
kazıyarak
kazıyarakoluşturdukları
oluşturdukları
Görsel
Görsel
3.1 3.1
çiviçivi
yazısı
yazısı
ile ile
uygarlık
uygarlık
tarihinde
tarihinde
çokçokönemli
önemli
bir bir
yeryer
edinmişlerdir
edinmişlerdir(Görsel
(Görsel
3.1).
3.1).
Çivi Çivi
yazılıyazılı
tablet,
tablet,
Sümerler
Sümerler Çünkü
Çünküçiviçiviyazısı,
yazısı,yüzyıllar
yüzyıllarboyunca
boyuncaAkad,Akad,Babil,
Babil,Pers,
Pers,Hitit
Hititve ve
62 62
İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Urartu
Urartu
gibigibi
bir bir
çokçok
toplum
toplum
tarafından
tarafından
kullanılmış
kullanılmış
ve ve
alfabe
alfabe
yazısına
yazısına
öncülük
öncülük
etmiştir.
etmiştir.
Mimari
Mimari
Mezopotamya’da
Mezopotamya’da yeterince
yeterince taştaş
bulunmadığı
bulunmadığı içiniçin
yapılar
yapılar
kerpiçten
kerpiçten
yapılmıştır.
yapılmıştır.
Kerpiç
Kerpiç
taştaş
gibigibi
dayanıklı
dayanıklıolmadığından
olmadığından mimari
mimariyapıların
yapıların
birbir
çoğu
çoğu
günümüze
günümüze kadar
kadar
varlığını
varlığınıkoruyamamıştır.
koruyamamıştır. BunaBunarağmen
rağmen
eldeelde
edilen
edilen
bilgiler
bilgiler
Sümerlerin
Sümerlerinkentleri
kentlerikoruyan
koruyankalın
kalın
surlar,
surlar,
gösterişli
gösterişli
sursur
kapıları,
kapıları,
saraylar,
saraylar,
tapınaklar
tapınaklar
ve ve
evler
evler
inşainşa
ettiklerini
ettiklerini
göstermektedir.
göstermektedir.
Sümerler
Sümerler kerpiçten,
kerpiçten, kalın
kalın
surlarla
surlarla
çevirdikleri
çevirdiklerişehirlerin
şehirlerin
içinde
içindetanrılar
tanrılar
içiniçin
tapınaklar,
tapınaklar,
krallar
krallar
içiniçin
saraylar
saraylarve ve
konutlar
konutlar
yapmıştır.
yapmıştır.Nehir
Nehirtaşmaları-
taşmaları-
na nakarşı
karşıyapılmış
yapılmış yüksek
yüksek setler
setler
üzerinde
üzerinde yeryeralanalan
tapınak
tapınakve ve saraylar
saraylar
dikdörtgen
dikdörtgen avlunun
avlununetrafına
etrafınadizilmiş
dizilmiş
çeşitli
çeşitli
odaodave ve
koridorlardan
koridorlardan oluşmak-
oluşmak-
tadır.
tadır.Saraylarda;
Saraylarda;yönetim
yönetimbirimleri,
birimleri,odalar,
odalar,özelözelbölümler,
bölümler,depolardepolar Görsel
Görsel
3.2 3.2
dikdörtgen
dikdörtgen birbir
avlu
avluçevresinde
çevresinde sıralanmıştır.
sıralanmıştır.Sümerler,
Sümerler, saray
sarayplanlarının
planlarının Sümerlere
Sümerlere
ait dış
aitkaplama
dış kaplama
küçültülmüş
küçültülmüş şeklini
şeklini
uyguladıkları
uyguladıkları evlerinin
evlerininüzerlerini
üzerleriniiseise
ahşap
ahşap çatıçatı
ile ile mozaik
mozaik
örnekleri,
örnekleri,
UrukUruk
örtmüşlerdir.
örtmüşlerdir. Kerpiçten,
Kerpiçten, kalın
kalın
duvarlarla
duvarlarla yapılan
yapılanve ve
avlunun
avlununetrafını
etrafınısaran
saran
odalardan
odalardan oluşan
oluşanevlerde
evlerdepencere
pencere olmadığından
olmadığından cephelere
cephelere yerleştirilen
yerleştirilen
payelerle
payelerle süsleme
süsleme yapılmıştır.
yapılmıştır. Odaların
Odaların üstüüstü
ahşap
ahşapçatıçatı
ya yada datuğladan
tuğladan
örülmüş
örülmüş tonoz
tonoz
ve ve
kubbelerle
kubbelerle örtülüdür.
örtülüdür.Sümerler
Sümerler kalın
kalın
ve veyüksek
yüksek kerpiç
kerpiç
duvarların
duvarların dayanıklılığını
dayanıklılığını artırmak
artırmak içiniçin
yapıların
yapıların dışdış
taraflarına
taraflarına destek
destek
duvarları
duvarları(payanda)
(payanda) örmüşlerdir.
örmüşlerdir. Duvar
Duvar yüzeyleri
yüzeyleriiseise
bazen
bazenboyaboyave vesırlısırlı
tuğlalarla
tuğlalarlabazen
bazende de
pişmiş
pişmiştoprak,
toprak,mozaik
mozaik veyaveya
madenî
madenî levhalarla
levhalarla kapla-
kapla-
narak
narak
süslenmiştir
süslenmiştir (Görsel
(Görsel3.2).
3.2).
Kutsal
Kutsal
odaoda
Sümer
Sümermimarisinin
mimarisininen enönemli önemliyapı yapıtürütürü Duvara
Duvara
dekordekor
olarak
olarak
ziggurat
ziggurat(kule
(kule
tapınak)
tapınak) denilen
denilen tapınaklardır
tapınaklardır yerleştirilen
yerleştirilen
nişler
nişler
(Görsel
(Görsel
3.3).
3.3).
Çoğunlukla
Çoğunlukla kerpiçten
kerpiçten yapılan
yapılan
zigguratlar
zigguratlarüstüstüsteüste
yerleştirilmiş,
yerleştirilmiş, gittikçe
gittikçe Merkezi
Merkezi
tapınak
tapınak
küçülen
küçülentaraçalardan
taraçalardanoluşan oluşanve veyukarı yukarı
doğru
doğruyükselen
yükselen birbir
mimariye
mimariye sahiptir.
sahiptir.
Zigguratlarda
Zigguratlarda katlar
katlar
birbirine
birbirinemerdiven
merdiven
veyaveya
rampalarla
rampalarla bağlanmış,
bağlanmış, en en
üstüstkatta
katta
iseise
kutsal
kutsal
eşyaların
eşyaların konulduğu
konulduğu ve vetanrı-
tanrı-
laralara
sunulan
sunulan kurbanların
kurbanların kesimi
kesimi içiniçin
yapılmış
yapılmışmasaya
masayabenzeyen
benzeyensunağın sunağın
bulunduğu
bulunduğu birbirodaodayeryer almaktadır.
almaktadır. Sümerler
Sümerler astronomi
astronomi ile ile
de de SırlıSırlı
tuğla tuğla
duvarlar
duvarlar
yakından
yakından ilgilenmiş
ilgilenmiş oldukları
olduklarıiçiniçinzigguratlar
zigguratlar dinsel
dinsel
amaçların
amaçların Merkezi
Merkezi
ve yan
ve yan
merdivenler
merdivenler
dışında,
dışında,
gözlemevi
gözlemevi olarak
olarak
da da
kullanılmıştır.
kullanılmıştır. Sümer
Sümer zigguratlarının
zigguratlarının
en engüzel
güzel
örneklerinden
örneklerinden birisi
birisi
bugün
bugün Irak’ın
Irak’ın
Nasiriyah
Nasiriyah(Ur)(Ur) kenti
kentiyakın-
yakın-
Görsel
Görsel
3.3 3.3
larında
larında
bulunan
bulunan ve ve
AyAy tanrısı
tanrısı
Nanna’nın
Nanna’nın adına
adınaMÖMÖ 2000’lerde
2000’lerdeyapılan yapılan Ur Zigguratı’nın
Ur Zigguratı’nın
kesitikesiti
(temsili
(temsili
resim)
resim)
büyük
büyükUr Ur
(Nanna)
(Nanna) Zigguratı’dır
Zigguratı’dır (Görsel
(Görsel3.3).
3.3).
Zaman
Zamaniçinde
içindebüyük
büyük oranda
oranda
tahrip
tahrip
olan
olan
tapınak
tapınak
MÖMÖ 6. yüzyılda,
6. yüzyılda,Babilliler
Babilliler
tarafından
tarafından
restore
restore edilmiştir.
edilmiştir.
Sümerlerde
Sümerlerde mezarmezar
mimarisi,
mimarisi, çevresindeki
çevresindeki diğer
diğer
uygarlıkların
uygarlıkların aksine
aksinegeliş-
geliş-
memiştir.
memiştir.
AzAz sayıda
sayıdabulunan
bulunan ve ve
bilinen
bilinenen en
eskieski
kubbe
kubbeörneğinin
örneğinin uygulan-
uygulan-
dığıdığı
Sümer
Sümer mezarları,
mezarları,
dikdörtgen
dikdörtgen odalar
odalarşeklindedir.
şeklindedir.
63 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
HAVZASI UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI VE VE BİZANS
BİZANS
3.1. MEZOPOTAMYA SANATI

Etkinlik
Etkinlik Heykel ve Kabartma Sanatı
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. Mezopotamya’nın coğrafi konumu, kültürel ve nüfus yapısı sanatını nasıl
Aşağıda Mezopotamya heykel sanatına ait görsel verilmiştir. Görseli inceleyerek Mezopotamya heykel
etkilemiş olabilir ?
sanatının özelliklerini örnekteki gibi heykeller üzerinden tespit ediniz, boşluklara yazınız.
FRİGLER
YUNAN HİTİTLER
URARTULAR Gözler, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................
LİDYALILAR
ASUR
Eller, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
M
EZ AKAD BABİL ..........................................
OP
OT
AM
YA SÜMER
Heykeller frontal duruş pozisyonundadır.
MISIR
Elbiseler, . . . . . . . . . . . . Mezopotamya
. . . . . . . . . . . . .ve
. . Mısır
......
..........................................
Nil
Heykeller, kaide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................
Fırat ve Dicle Nehirlerinin Anadolu'yu terk ettiği bölgeden başlayıp iki
nehrin birleşerek Basra Körfezi’ne döküldüğü noktaya kadar uzanan bölgeye
Heykeller ve
Mezopotamya kabartmalar Bağdat’ın
denilmektedir. Sümer sanatının
kuzeyienYukarı
etki- Mezopotamya,
leyici ise
güneyi ürünlerindendir.
Aşağı MezopotamyaKireç taşı, diyorit
olarak ve mermerden Su kaynakları
veyapılan
verimliSümer heykellerinin
topraklara sahip olantemaları genellikle
bu bölge, tanrılar,akarsu taşkınlarıGörsel 3.5
ilkbaharda
krallar, devlet adamları ve kentlerin önde gelen
yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan itibaren insanların kişi- yoğun olarak Kral
Lugaldalu’nun
leridir. alanlardandır.
yerleştiği Sümer heykelBu veözellikler
kabartmalarında krallarabölgeyi istila etmesine Heykeli
birçok kavmin
tanrılardan
neden olmuştur.daha
Burayafazla yerkavimler
gelen verildiği görülür.
Yukarı Mezopotamya’da Asur; Güney
Günümüze kadar
Mezopotamya’da ise gelen
Sümer,heykellerin
Akad ve Babil çoğuuygarlıklarını
altın kurarak zengin bir
ve anlayışıyla
sanat gümüş gibi madenlerden
çeşitli sanat eserleriyapılmış
meydanaolan-getirmişlerdir.
lardır. Sümer heykellerinde ayakta duran ve
3.1.1. Sümer Sanatı
hantal gövdeli figürler genellikle hareketsiz,
ağır
Asya ve dinsel
kökenliniteliktedir.
bir kavimHeykellerin
olan Sümerlerüzerin- MÖ 3500-MÖ 2000 yılları
de sağMezopotamya’da
arasında omzu açıkta bırakan etkilive tek parçadan
olmuşlardır. Burada Ur, Uruk, Kiş, Lagaş
veoluşan
Nippurbirgibi
elbise bulunmaktadır.
şehir Eller ise
devletlerini kuran ibadet önceleri siyasi birliği
Sümerler,
pozisyonunda
sağlamışsa da bu göğsün
durum uzun üstünde
sürelibirleştirilmiştir.
olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
Vücut formları
Elamlılar orantısızdır
tarafından MÖ 2000’deve sanatçı kendisine
yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
göre önemli
Sümer uygarlığıgördüğü
bölgedeyerleri (baş, omuzlar,
kurulan kollar,
ilk uygarlık olması ve diğerlerine de
eller)oluşturması
temel daha büyük olarakbüyük
açısından işlemiştir.
önemeİstanbul
sahiptir. Mezopotamya’da yazı
Görsel 3.4
Kral Gudea Heykeli veArkeoloji
astronomiMüzesinde
çalışmaları bulunan
ilk defaKralSümerler
Lugaldalutarafından başlatılmıştır.
HeykeliMÖ
Sümerler ile 3200’lü
Kral Gudea
yıllardavekilİri Gözlüüzerine
tabletler Sümerkazıyarak oluşturdukları
Görsel 3.1
Heykeli
çivi buuygarlık
yazısı ile özellikleri en iyi
tarihinde çokyansıtan
önemli bireserler-
yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
Çivi yazılı tablet, Sümerler dendir çivi
Çünkü (Görsel 3.4, 3.5).
yazısı, yüzyıllar boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve
62 64
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
AKDENİZ UYGARLIKLARI
HAVZASI VE VE
UYGARLIKLARI BİZANS
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Sümerler,
Urartu gibitapınak
bir çokduvarlarını süslerken
toplum tarafından kullanılmış ve alfabe yazısına öncülük
kabartmalarda
etmiştir. genellikle kral ve tanrı
tasvirleri, dinî törenler, savaşlar, av
Mimari
sahneleri, dönemin siyasi olayları ve
kutsal varlıkların betimlemelerine yer
Mezopotamya’da
vermişlerdir. Bu örnekler,yeterince
tapınakların taş vebulunmadığı için yapılar kerpiçten
yapılmıştır.
sarayların Kerpiç taş
duvarlarında, gibi dayanıklı
vazoların, mühür- olmadığından mimari yapıların bir
çoğu
lerin günümüze
üstünde kadarlevhalarında
ve adak varlığını koruyamamıştır.
da Buna rağmen elde edilen
bilgiler Sümerlerin
görülmektedir. Taş kentleri
üzerine koruyan
yapılankalın surlar, gösterişli sur kapıları,
saraylar, tapınaklar
kabartmalarda ve evler
baş, göğüs veinşa ettiklerini göstermektedir.
bacaklar
profilden; göz, omuz ve eller cepheden
tasvir Sümerler
edilirken kerpiçten, kalın surlarla
saç ve elbiseler özenleçevirdikleri şehirlerin içinde tanrılar
için tapınaklar,
işlenmiştir. krallar içinolduğu
Heykellerde saraylargibive konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları-
na karşı yapılmış
sanatçının önemli yüksekgördüğüsetler üzerinde yer alan tapınak ve saraylar
figürler
dikdörtgen
diğerlerine göreavlunun etrafınayapılmıştır.
daha büyük dizilmiş çeşitli oda ve koridorlardan oluşmak-
Ovaltadır. Saraylarda;
çizgilerle çevrili yönetim
iri gözlerbirimleri,
kabart- odalar, özel bölümler, depolar Görsel 3.2
dikdörtgen
maların bir avluözelliğidir.
en belirgin çevresindeKabart-
sıralanmıştır. Sümerler, saray planlarının Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş
maların şekliniönuyguladıkları
en tanınmışı yüzünde Sümer evlerinin üzerlerini ise ahşap çatı ile mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir.
ordusunun Kerpiçten,
düşmanı yenmesi kalın
ve duvarlarla
düşman yapılan ve avlunun etrafını saran
odalardan akbabalar
askerlerinin oluşan evlerde pencere
tarafından parça-olmadığından cephelere yerleştirilen
payelerleişleyen
lanmasını süsleme yapılmıştır.
Akbabalar Odaların
Steli’dir. Arkaüstü ahşap ise
tarafında çatızaferden
ya da tuğladan
sonra Görsel 3.6
Akbabalar Steli
örülmüş dinsel
düzenlenen tonoz birve kubbelerle örtülüdür. Sümerler
törenin canlandırıldığı stel, tarihîkalın
belgeveniteliğindedir
yüksek kerpiç
duvarların
(Görsel 3.6). dayanıklılığını artırmak için yapıların dış taraflarına destek
duvarları (payanda) örmüşlerdir. Duvar yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı
tuğlalarla bazen de pişmiş toprak, mozaik veya madenî
3.1.2. Asurlevhalarla
Sanatı kapla-
narak süslenmiştir (Görsel 3.2).
Asurlular, Irak-Musul çevresinde yaşayan Sami kökenli bir halktır.
Kutsal oda
MÖ 2000 Sümer mimarisinin
sonrasında Doğu en önemli
ve Batı yapı türü
uygarlıkları arasındaki ticaret yolları
Duvara dekor olarak
ziggurat
üzerinde (kule tapınak)kullanarak
egemenliklerini denilen tapınaklardır
hızla gelişmiş ve yerleştirilen
topraklarını
nişlergeniş-
(Görsel
leterek 3.3). Çoğunlukla
imparatorluğa kerpiçten Asurlular
dönüşmüştür. yapılan hem Mezopotamya’da
hem zigguratlar
de Anadolu’daüst üste
önemliyerleştirilmiş, gittikçe
siyasi ve ticari değişimlere neden olmuştur. Merkezi
tapınak
küçülen taraçalardan
Anadolu’da Asurlulara aitoluşan ve yukarı
çivi yazısıyla yazılmış kil tabletler, burada
doğru
tarihî yükselen
çağların bir mimariye
başladığını sahiptir. Babil Kralı Nebupolassar
göstermektedir.
Zigguratlarda katlar birbirine merdiven
(MÖ 625-605) Medlerle birlik olmuş ve Asur Devletine MÖ 612 yılında
sonveya rampalarla bağlanmış, en üst katta
vermiştir.
ise kutsal eşyaların konulduğu ve tanrı-
lara sunulan
Asurlular kurbanların
mimaride birçok kesimi
bakımdan için
Sümer Dönemi’nde oluşan köklü
yapılmış devam
gelenekleri masayaettirmişlerdir.
benzeyen sunağınMimari yapılarında fırınlanmış kerpiç
veyabulunduğu
sırlı tuğlabir oda yer
kullanan almaktadır.
Asurlular, kentlerdeSümerler astronomi
ise Hititlerde olduğuile gibi
de çift Sırlı tuğla
duvarlar
sırayakından ilgilenmiş
kalın surlar olduklarıKent
yapmışlardır. içinkapılarında
zigguratlar ve dinsel amaçların
surlarda Hititlerden Merkezi ve yan
merdivenler
dışında,
farklı olarakgözlemevi
taş yerine olarak da kullanılmıştır.
kerpiç kullanılmıştır.Sümer zigguratlarının
Mezopotamya geleneğine
en güzel
uygun olarakörneklerinden
anıtsal yapılarbirisi bugün Irak’ın
sel baskınlarına karşıNasiriyah (Ur)
bir set ya da kenti
tepe yakın-
üzerine
inşalarında bulunan
edilmiştir. Sarayve Ay tanrısıkompleks
yapıları Nanna’nın adınaolup
binalar MÖ birbirine
2000’lerde yapılan
geçişleri II. Sargon (sağda), Samarya
Ur Zigguratı’nın Hükümdarı,
kesiti (temsili resim)
olanbüyük Ur (Nanna)
avlular çevresindeZigguratı’dır
sıralanmış(Görsel 3.3). Zaman
salonlardan meydanaiçindegelmektedir.
büyük oranda Kral Naibi Sennacherib (solda)
gösteren kabartma
II. tahrip
Sargonolan tapınak
(Görsel MÖve6.II.
3.7) yüzyılda,
AsurbanipalBabilliler tarafından
sarayları restoreaitedilmiştir.
Asurlulara saray
Sümerlerdeenmezar
mimarisinin önemli mimarisi, çevresindeki
örnekleridir. diğer uygarlıkların
Asur evleri ahşap üzerine aksine geliş-
toprak
memiştir.
örtülerek düzAz sayıda
damlı olarakbulunan ve bilinen en eski kubbe örneğinin uygulan-
yapılmıştır.
dığı Sümer mezarları, dikdörtgen odalar şeklindedir.
65 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS

Etkinlik
Asurlular tapınak olarak Sümer geleneğine uygun
yedi katlı zigguratlar yapmışlardır. Asurlularda cenaze
etkilemiş olabilir ? evin bir odasının zeminine gömüldüğü için şehirlerde
kent dışı mezarlıklar yoktur. Kral ve soylular için ise
kare ya da dikdörtgen planlı yer altı mezar odaları
FRİGLER yapılmıştır.
URARTULAR
YUNAN HİTİTLER
LİDYALILAR Heykel ve Kabartma Sanatı
ASUR
Asurlular genellikle tapınaklara armağan
olarak yaptıkları heykel ve kabartma sanat-
M
EZ AKAD
larında güzide
OP eserler vermelerine rağmen heykel-
BABİL
O
lerden çok azıTAgünümüze ulaşmıştır. İngiltere’deki
M
British Müzesinde YA yer alan kral II. Asurnasirpal’in
SÜMER
heykeli Asur heykel sanatının önemli örneklerin-
dendir (Görsel 3.8). Asur şehirlerindeki anıtsal yapı-
MISIR
ların kapılarında bulunan kanatlı, insan başlı ve beş
ayaklı boğa heykelleri ile üst yarısı kadın ya da
Görsel 3.9 erkek heykeli formunda olan sütunlar Asurlular- Mezopotamya ve Mısır
Aslan figürlü kabartma, Asurlular
dan kalan ilgi çekici eserlerdir.
Asurlularda devletin gücünü ve kralın başarıla-

Nil
rını ölümsüzleştirmek amacıyla saray duvarlarını

süsleyen figürlü kabartmalar, ulaşılan seviyeyi
gösteren en önemli eserlerdir. Özellikle Asur Kralı
Fırat ve Diclesarayında
II.Sargon’un Nehirlerinin Anadolu'yu
bulunan kabart-terk ettiği bölgeden başlayıp iki
nehrin birleşerek
malarda Basra Körfezi’ne
aslan figürüne hem önden, döküldüğü
hem noktaya kadar uzanan bölgeye
Mezopotamya
de yandan görünürdenilmektedir.
bir ifade Bağdat’ın
vermek kuzeyi Yukarı Mezopotamya,
güneyi
büyükiseustalık
Aşağı Mezopotamya
ve kabiliyet gerek- olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
ve tirmektedir
verimli topraklara
(Görsel sahip olan bu
3.9). Saray du-bölge, ilkbaharda akarsu taşkınları
yaşanmasına
varlarındaki rağmen, tarih Asur
orthostatlar öncesikabart-
çağlardan itibaren insanların yoğun
Görsel 3.8 olarak
II. Asurnasirpal’in Heykeli
yerleştiği alanlardandır.
ma sanatının en güzel Bu örnekleridir
özellikler birçok kavmin bölgeyi istila etmesine
neden olmuştur.
(Görsel 3.10).Buraya gelen üzerine
Taş bloklar kavimlerişlenen
Yukarısahneler;
Mezopotamya’da
sefer ve seferAsur;sonrasında
Güney
Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak
yapılan kutlamalardan, dinî törenlerden ve av sahnelerinden seçilmiştir. zengin bir
sanat anlayışıyla çeşitli
Mezopotamya için sanat eserleri
yeni olan taşmeydana
levhalargetirmişlerdir.
üzerine bir öykünün arka arkaya
film şeridi gibi öyküleyici bir anlatımla işlenmesi Asurluların kabartma
sanatına getirdiği bir yeniliktir.
Asya kökenli bir kavim olan Sümerler MÖ 3500-MÖ 2000 yılları
arasında3.1.3. Akad Sanatı
Mezopotamya’da etkili olmuşlardır. Burada Ur, Uruk, Kiş, Lagaş
ve Nippur gibi şehir devletlerini kuran Sümerler, önceleri siyasi birliği
sağlamışsa
Sami da bu durum
kökenli uzun
bir halk olansüreli olmamıştır.
Akadların Sümerler
ana vatanları ve doğudan gelen
Mezopotamya’ya
geliş tarihleri MÖ 2000’de
ile ilgili yıkılmıştır.
kesin bilgiler mevcutMezopotamya’da kurulan
değildir. MÖ 2.300’lerde
Sümer uygarlığı
Sümerleri bölgede
yenerek ülke kurulan
yönetimini ilk ele
uygarlık olması
geçirmişler ve ve diğerlerine
Basra Körfezi’ndende
temel oluşturması
Akdeniz’e kadaraçısından büyük öneme sahiptir.
Güney Mezopotamya’da genişMezopotamya’da
bir alana yayılanyazı Akad
ve Krallığı’nı
astronomi kurmuşlardır.
çalışmaları ilk Akad defa Sümerler
Kralı I. Sargontarafından
güçlü memur başlatılmıştır.
mekaniz-
Sümerler
masıylaMÖ 3200’lü
idare edilenyıllarda kil yapısı
bir devlet tabletler üzerine kazıyarak
oluşturmuştur. oluşturdukları
En parlak dönemlerini
Görsel
Görsel 3.1 3.10
çiviyaşadıkları
yazısı ile uygarlık tarihindeölümünden
Naram-Sin’in çok önemli bir yer zayıflamaya
sonra edinmişlerdir başlayan
(Görsel 3.1). Akad
Gılgamış
Çivi ve Aslan
yazılı kabartması,
tablet, SümerlerLouvre Müzesi Çünkü
DevletiçiviMÖyazısı, yüzyıllar
2.100’lerde Sümerlerboyunca Akad,yıkılmıştır.
tarafından Babil, Pers, Hitit ve
62 66
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Mimari
Urartu gibi bir çok toplum tarafından kullanılmış ve alfabe yazısına öncülük
etmiştir.
Akad mimarisinde Sümer etkisi yoğun olarak görülmektedir. Akadlar
mimariMimari
eserlerini dayanıksız olan kerpiç ve sırlı tuğladan yapmışlardır.
Akadlar, Sümerlerden farklı olarak saraylarda resmî çalışma bölümlerini
oturulanMezopotamya’da yeterince
bölümlerden avlularla taş bulunmadığı
ayırmıştır. için ve
Çalışma odaları yapılar kerpiçten
ek bölümler
yapılmıştır.
avlunun Kerpiçdizilmiştir.
bir tarafına taş gibi dayanıklı
Saraylarınolmadığından
girişlerinde yermimari yapıların bir
alan sütunların
çoğu günümüze
çevresinde özelliklekadar
aslanvarlığını
heykelleri koruyamamıştır.
bulunmaktadır.Buna rağmen
Akadlar, elde edilen
tanrılardan
bilgiler
daha Sümerlerin
fazla krallarını ön kentleri koruyan kalın
plana çıkardıkları surlar, gösterişli
ve krallarına Akad’ın tanrısısur kapıları,
gibi Dağın tepesinde gökyüzü
tanrılarının simgeleri olan
saraylar,
unvanlar tapınaklar
verdikleri ve tapınak
için evler inşa ettiklerini
mimarisi göstermektedir.
gelişmemiştir. Akad evleri ise Güneş Kursları yer almaktadır.
Sümer mimarisinin özelliklerini taşımaktadır. Akad Devleti yıkıldığında
bölgede Sümerler
hükümkerpiçten, kalın Dönemi’nde
süren Gutiler surlarla çevirdikleri şehirlerin
şehirlerde büyük içinde tanrılar
tahribatlar
için tapınaklar,
meydana krallar
geldiği için için saraylar
Akadlardan ve konutlar
günümüze yapmıştır.
çok fazla mimariNehir eser taşmaları-
kalma-
na karşı yapılmış yüksek setler üzerinde yer alan tapınak ve saraylar
mıştır. Mezopotamya’da tanrıların
sembollerinden olan
dikdörtgen avlunun etrafına dizilmiş çeşitli oda ve koridorlardan oluşmak- boynuzlu tacı başında taşıyan
HeykelSaraylarda;
tadır. ve Kabartma Sanatıbirimleri, odalar, özel bölümler, depolar
yönetim tanrılaştırılmış (Tanrı Kral)
Görsel 3.2başında
Naram-Sin, ordularının
dikdörtgen bir avlu çevresinde sıralanmıştır. Sümerler, saray planlarının Sümerleredağa
ait dış kaplama
tırmanıyor.
Akadlar, heykel
küçültülmüş yapımında
şeklini fırınlanmış
uyguladıkları tuğlaüzerlerini ise ahşap çatı ile
evlerinin mozaik örnekleri, Uruk
kullandıkları
örtmüşlerdir. için onlardankalın
Kerpiçten, günümüze kalmış
duvarlarla yapılan ve avlunun etrafını saran
büyük anıt heykeller
odalardan oluşan yok denecek
evlerde kadar
pencere azdır.
olmadığından cephelere yerleştirilen
Fakat Mezopotamya
payelerle kültürünün Odaların
süsleme yapılmıştır. en seçkin üstü ahşap çatı ya da tuğladan
kabartma
örülmüşörneklerinden birçoğuörtülüdür.
tonoz ve kubbelerle da AkadlarSümerler kalın ve yüksek kerpiç
Dönemi’ne
duvarlarınaittir.
dayanıklılığını artırmak için yapıların dış taraflarına destek Diğer bütün figürlerden
büyük çizilmesi Naram-Sin’in
duvarları (payanda) örmüşlerdir. Duvar yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı kudretinin ve
Akadlar, sanatta
tuğlalarla bazen deSümerlerden
pişmiş toprak,farklımozaik veya madenî levhalarla kapla- tanrılaştırılmasının
olarak
narak eserlerinde
süslenmiştirderinliğe,
(Görselhacme3.2). ve ifadesidir.
forma daha fazla önem vermişlerdir.

Kutsal oda
Naram-Sin
SümerSteli bunun en güzel
mimarisinin en önemli yapı türü Duvara dekor olarak
ziggurat (kule(Görsel
örneklerindendir tapınak) 3.11).
denilen tapınaklardır yerleştirilen nişler
Pembe
(Görselkum3.3).
taşından yapılan kerpiçten
Çoğunlukla bu yapılan
Naram-Sin’in ayaklarının altında Merkezi
anıtzigguratlar
Naram-Sin’in üst kazandığı
üste yerleştirilmiş, gittikçe yenik düşen ve kraldan aman dileyen tapınak
zaferden
küçülen sonra yapılan dinîoluşan ve yukarı
taraçalardan düşman askerleri yer almaktadır.
kutlamayı tasvir etmektedir.
doğru yükselen bir mimariye sahiptir.
veya rampalarla bağlanmış, en üst katta
Tırmanan Akad
ise kutsal eşyaların konulduğu ve tanrı- askerlerinin hareketi,
lara sunulan kurbanların kesimi için kabartmayı
durgunluktan
yapılmış masaya benzeyen sunağın kurtarmaktadır.
bulunduğu bir oda yer almaktadır. Sümerler astronomi ile de Sırlı tuğla
duvarlar
yakından ilgilenmiş oldukları için zigguratlar dinsel amaçların Merkezi ve yan
merdivenler
dışında, gözlemeviGörsel olarak
3.11
da kullanılmıştır. Sümer zigguratlarının
en güzel örneklerinden birisi bugün Irak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın-
Naram-Sin Steli
Görsel 3.3
larında bulunan ve Ay tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan Kabartmadaki askerlerin
Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
ayaklarının bastığı zeminin
büyük Ur (Nanna) Zigguratı’dır (Görsel 3.3). Zaman içinde büyük oranda Sümer kabartmalarındaki gibi
tahrip olan tapınak MÖ 6. yüzyılda, Babilliler tarafından restore edilmiştir. düz olmaması kabartmanın
Sümerlerde mezar mimarisi, çevresindeki diğer uygarlıkların aksine geliş- gerçekçiliğini arttırmaktadır.
memiştir. Az sayıda bulunan ve bilinen en eski kubbe örneğinin uygulan-

67 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS
3.1.3.1.4. Babil Sanatı SANATI

MEZOPOTAMYA
Etkinlik
Babil Devleti MÖ 1900’lerde Samilerin bir kolu olan Amurrular
tarafından kurulmuştur. Güney Mezopotamya’da uzun süre varlığını
etkilemiş olabilir ? sürdüren Babil; Eski, Orta ve Yeni Babil Krallıkları olmak üzere üç siyasi
döneme ayrılır. Babil adı, hem başkentlerinin hem de krallığın adıdır. Eski
Babil Krallığı’nın en önemli kralı olan Hammurabi ceza, mülkiyet, ticaret
FRİGLER ve toplumsal yaşamla ilgili döneminin en gelişmiş kanunlarını yapmıştır.
URARTULAR
YUNAN HİTİTLER
I. Babil Devleti’nin Hititler tarafından yıkılmasından sonra MÖ 612’de
LİDYALILAR II. Babil Devleti kurulmuş ve bu devlet MÖ 539’da Persler tarafından
Görsel 3.12 ortadan kaldırılmıştır. Genellikle Sümerlerin etkisi altında kalan Babiller,
Tören yolu mozaiklerinde hayvan figürü ASUR
mimari açıdan Mezopotamya’nın en gelişmiş uygarlığını oluşturmanın
yanında tıp ve astronomi alanlarında da önemli gelişmeler göstermişlerdir.
M
EZ AKAD BABİL
OP
OT
AM
YA SÜMER
MISIR
Mezopotamya ve Mısır
Görsel 3.13
İştar Kapısı ve
tören yolu Nil
mozaikleri

Mezopotamya denilmektedir. Bağdat’ın kuzeyi Yukarı Mezopotamya,
güneyi ise Aşağı Mezopotamya olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
Mimari
ve verimli topraklara sahip olan bu bölge, ilkbaharda akarsu taşkınları
yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan itibaren insanların yoğun olarak
yerleştiği alanlardandır. Bu özelliklerbaşkenti
Babil Krallığı’nın birçok kavmin
olan vebölgeyi istila Fırat
ortasından etmesine
Nehri
neden olmuştur.
geçenBuraya
Babilgelen
kenti kavimler Yukarı
iki sıra surla Mezopotamya’da
çevrilmiştir. Asur; Güney
Babil Krallığı’na ait en
Mezopotamya’dagüzel ise Sümer,
saray, Akad
tapınak veve Babil uygarlıklarını
kabartma örnekleri bukurarak zengin
şehirdedir. bir
Egemen-
sanat anlayışıyla çeşitli
liklerini sanat eserleri
görkemli meydana
yapılarla getirmişlerdir.
yüceltmek isteyen Babil kralları, saray-
larını Mezopotamya uygarlıklarına ait diğer saraylardan daha
büyük, sırlı tuğla bezemeli ve renkli mozaikler kullanılarak
Asya kökenli bir kavim
yaptırmıştır (Görselolan Sümerler
3.12, MÖ Saraylar
3.13, 3.14). 3500-MÖ bu2000
dönemdeyılları
artık
arasında Mezopotamya’da
merkezi bir avlu etkilietrafında
olmuşlardır. Burada Ur,
kümelenmiş Uruk,binadan
birçok Kiş, Lagaş oluş-
ve Nippur gibi şehir Saray
maktadır. devletlerini kuran
duvarları taçSümerler, önceleriboğa,
giyme törenleri, siyasiaslan
birliğigibi
sağlamışsa hayvanları
da bu durum veuzun
hayalîsüreli olmamıştır.
canavarları Sümerler
tasvir doğudan gelen
eden fresklerle kaplıdır.
Görsel 3.14 Elamlılar tarafındanenMÖ
Babil saraylarının 2000’de
güzel yıkılmıştır.
örneklerinden biriMezopotamya’da
II. Nebukadnezzar’ınkurulanİştar
Tören yolu mozaiklerinde
boğa figürü Sümer
Kapısıuygarlığı
ile ünlübölgede
sarayıdır.kurulan ilk uygarlıkgirdikten
İştar Kapısı’ndan olması ve diğerlerine
sonra tören yolude ile
temel oluşturması
Babil’in açısından
resmî tanrısı Mardukbüyük öneme sahiptir.
Tapınağı’na Mezopotamya’da
ulaşılmaktadır. yazı
Marduk Tapınağı,
ve yedi
astronomi
katlı, üstçalışmaları
katına rampa ilk iledefaulaşılan
Sümerlerdoksantarafından başlatılmıştır. bir
metre yüksekliğinde
Sümerler MÖ 3200’lü
ziggurattır. yıllardakuzeyinde
Bu tapınağın kil tabletler iseüzerine
Babil kazıyarak oluşturdukları
Kulesi olarak adlandırılan
Görsel 3.1
çiviziggurat
yazısı ileyer
uygarlık tarihinde
almaktadır. çok önemli
Kentin kuzeyinde bir yer edinmişlerdir
bulunan (Görsel
saray, avlu 3.1).
çevresinde
Çivi yazılı tablet, Sümerler Çünkü çivi salonlar
sıralanmış yazısı, ve yüzyıllar
teraslardan boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve
oluşmaktadır.
62 68
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Heykelgibi
Urartu ve bir
Kabartma
çok toplum Sanatı
tarafından kullanılmış ve alfabe yazısına öncülük
etmiştir.
Babil Dönemi’nden kalan kabartma ve heykellerde çok az insan figürü
Mimari Çünkü bu dönemde sanat eserlerinde çeşitli renkteki sırlı
yer almaktadır.
tuğladan yapılan mozaiklerle süsleme tekniği ön plana çıkmıştır. Derin-
Mezopotamya’da
liğin fazla olduğu kabartmalardayeterince ise taşTanrı
bulunmadığı için aslan,
Marduk, kral, yapılarkoç kerpiçten
gibi
yapılmıştır.
figürler Kerpiç taşBu
yoğunluktadır. gibikabartmaların
dayanıklı olmadığından mimari yapıların
en güzel örnekleri İştar’dabir
çoğu günümüze
görülmektedir. Pişmişkadar varlığını
toprak, sırlıkoruyamamıştır. Buna rağmen
ve kabartmalı tuğlaların elde edilen
birleştirilm-
bilgiler
esinden Sümerlerin
oluşan kentleri koyu
İştar Kapısı, koruyanmavikalın surlar,
çiniler gösterişli
üzerine aslan,sur boğakapıları,
ve
saraylar,
ejder tapınaklarileve süslenmiştir.
kabartmaları evler inşa ettiklerini göstermektedir.
İştar kapısından girdikten sonra
geçilen tören caddesinin her iki tarafındaki duvarların alt kısımları aslan,
boğa ve Sümerler kerpiçten,
silahlı asker kalın surlarla
figürlerinin bulunduğu çevirdikleri şehirlerin
şerit hâlinde çini içinde tanrılar
ile kaplan-
için tapınaklar,
mıştır. Koyu mavikrallar çini için saraylar
üzerine açıkvemavikonutlar yapmıştır.
ve sarı renkliNehir taşmaları-
kabartmalar
yerleştirilmiştir. yüksek setler üzerinde
Rekonstrüksiyonu (canlandırma)yer alan
hâlentapınak
BerlinveMüze- saraylar
dikdörtgen
sinde olan buavlunun etrafına
cadde, Babil dizilmişbütün
sanatının çeşitliinceliklerini
oda ve koridorlardan oluşmak-
göstermektedir.
tadır.
Babil Saraylarda;
heykel ve kabartma yönetim
sanatınınbirimleri, odalar, özel birisi
önemli örneklerinden bölümler,
Hammurabi depolar Görsel 3.2
dikdörtgen
Steli’dir (Görsel bir3.15).
avlu çevresinde
İki metreden sıralanmıştır. Sümerler,
fazla yüksekliğe saray planlarının
ve silindirik görün- Sümerlere ait dış kaplama
tüyeküçültülmüş
sahip bazalt şeklini uyguladıkları
taşından yapılmış evlerinin
bu stelin üzerlerini
en üstündeiseHammurabi,
ahşap çatı ile mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir.
yasaları yapmakKerpiçten,
için Güneş kalın duvarlarlaemir
tanrısından yapılan ve avlunun
alırken tasvir etrafını
edilmiştir. saran
odalardan Kanunları'nın
Hammurabi oluşan evlerdeyazılı pencere
olduğu olmadığından
stel, Louvrecephelere yerleştirilen
(Luur) Müzesinde
payelerle süsleme yapılmıştır. Odaların üstü ahşap çatı ya da tuğladan
sergilenmektedir.
örülmüş tonoz ve kubbelerle örtülüdür. Sümerler kalın ve yüksek kerpiç
duvarların dayanıklılığını artırmak için yapıların dış taraflarına
3.2. MISIR SANATI destek
tuğlalarla bazenolarak
Mısır, coğrafi de pişmiş
Afrikatoprak,
kıtasınınmozaik veya madenîyer
kuzeydoğusunda levhalarla
almaktadır. kapla-
narakortasında
Çölün süslenmiştircan (Görsel
damarı 3.2).
gibi uzanan Nil Nehri, Mısır uygarlığının
oluşmasını etkileyen temel faktörlerden birisidir. Nil Nehri insanların su
Kutsal oda
Sümer
ihtiyacını mimarisinin
karşıladığı en önemli
gibi taşıdığı yapı türü
alüvyonlarla verimliDuvara
tarım alanlarının
dekor olarak
ziggurat sağlamıştır.
oluşmasını (kule tapınak) Bu denilen
nedenletapınaklardır
Nil Nehri çevresiyerleştirilen
tarih öncesinden
nişler Görsel 3.15
(Görsel kadar
günümüze 3.3). Çoğunlukla
insanların yoğun kerpiçten
olarakyapılan
yaşadığı yerlerden olmuştur. Hammurabi Steli
zigguratlar üst üste yerleştirilmiş, gittikçe Merkezi
tapınak
küçülen
Günümüzden taraçalardan
yaklaşık oluşan
6500 yılve yukarıdayanan Mısır uygarlığının
öncesine
ilk doğru yükselen
dönemleriyle biryeterli
ilgili mimariye
bilgi vesahiptir.
belge yoktur. MÖ 3000’lere kadar
çokZigguratlarda
sayıda küçük katlar birbirine
krallık merdivenhüküm sürdüğü Mısır’da Kral
ve hanedanın
veya rampalarla
Menes’in siyasi birliğibağlanmış, en üstFiravun
sağlamasıyla katta denilen kralların yönetiminde;
ilk ise kutsalyazı,
yasalar, eşyaların
takvim,konulduğu ve tanrı-
din, kültür ve sanat gibi etkinliklerle geleneksel
larauygarlığı
Mısır sunulan doğmuştur.
kurbanlarınMısır kesimi için tarihte siyasetten ekonomiye,
uygarlığı
yapılmış
bilimden masaya
sanata benzeyen
kadar farklı sunağın
alanlarda birçok gelişmeye öncülük etmiştir.
bulunduğu
Tıpta bir oda yer
cerrahi tekniklerin almaktadır.
kullanılması, Sümerler
anıtsal astronomi
piramit ve ile yapımı,
tapınakların de Sırlı tuğla
duvarlar
yakından
Güneş ilgilenmiş
Takvimi’nin icadı,oldukları
hiyeroglifiçin zigguratlar
yazısının dinsel amaçların
kullanılması vb. gelişmeler Merkezi ve yan
merdivenler
bu dışında,
uygarlığıngözlemevi olarak datarihinde
dünya uygarlık kullanılmıştır.
önemliSümerbir yerzigguratlarının
edinmesinde etkili
en güzel
olmuştur örneklerinden
(Görsel 3.16). Bugün birisiMısır
bugün Irak’ın içinde
toprakları Nasiriyah (Ur)bölge
yer alan kentitarih
yakın-
Görsel 3.3
larındaİskender,
boyunca bulunanRoma, ve AyBizans
tanrısıgibi
Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde
farklı imparatorlukların egemenliğine yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
büyük Ur (Nanna) Zigguratı’dır (Görsel 3.3). Zaman içinde büyük oranda
girmiştir.
tahrip olan tapınak MÖ 6. yüzyılda, Babilliler tarafından restore edilmiştir.
Mısır tarihimezar
Sümerlerde Eski, mimarisi,
Orta, Yeniçevresindeki
ve Geç İmparatorluk dönemleri
diğer uygarlıkların aksineolmakgeliş-
üzere dört döneme
memiştir. Az sayıda ayrılmaktadır.
bulunan veMısır bilinensanatı da buna
en eski kubbeparalel
örneğininolarak her
uygulan- Görsel 3.16
dönemde farklımezarları,
dığı Sümer özelliklerdikdörtgen
göstermektedir.
odalar şeklindedir. Mısır hiyeroglif alfabesi
69 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS

Etkinlik MISIR TARİHİ
Küçük tapınak
Eski Orta Yeni Geç
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. Mezopotamya’nın coğrafi konumu,
İmparatorluk kültürel veİmparatorluk
İmparatorluk nüfus yapısı sanatını nasıl
İmparatorluk
Tanrı heykelleri Dönemi Dönemi Dönemi Dönemi
Mimari
FRİGLER
YUNAN URARTULAR
HİTİTLER Mısır mimarisinin temeli, tanrıların ve tanrılaştırılmış firavunların
Sunak LİDYALILAR
Geçit
onurlandırılmasına dayanan dinî mimaridir. Firavunlar için yapılan anıtsal
mezarlar ve saraylar ile tanrılar için yapılan tapınaklar Mısır mimarisinin
ASUR
en görkemli eserleridir.
Mezar odası Set
M AKAD BABİL
Dinî Emimarinin
ZO ilk önemli örnekleri mezarlardır. Öldükten sonra
PO
yaşama inancınınTA gereği olarak sağlam olması için mezarlar taştan
M
yapılmıştır. ToprağınYA SÜMER
altına basit odalar şeklinde yapılan mezarlara ölen
kişinin özel eşyaları da konulmaktadır. Daha sonra mezar odalarının
üzerine dinî törenlerin yapıldığı ve üstü yatay olarak kesilmiş piramit
MISIR
şeklinde planlı yapıların eklenmesiyle "mastaba" denilen mezarlar
oluşmuştur (Görsel 3.17). Erken dönemde taş ve tuğla kullanılarak
yapılan mastabaların zamanla geliştirilmesiyle kral mezarları
Mezopotamya olarak inşa
ve Mısır
Görsel 3.17 edilen piramitler ortaya çıkmıştır. Piramitler, önceleri üst üste oturtulmuş
Mastaba ve Basamaklı Piramit kesiti
taraçalardan oluşan basamaklı şekilde yapılmıştır.
(temsili resim) Nil
Mısır’da mevcut inanışa göre firavun öldüğünde gökyüzünde Güneş

tanrısı Ra ile birleşerek tanrılaşıyor ve böylece halk ile tanrılar arasında
tek bağ hâline geliyordu. Bu düşüncelerle Eski İmparatorluk Dönemi’nde
Fırat ve
Kral Dicle Nehirlerinin
Coser’in MÖ 2630’lu Anadolu'yu
yıllarda terk ettiği bölgeden
Sakkara’da başlayıp
yaptırdığı iki
basamaklı
nehrin birleşerek Basra
piramit Körfezi’ne
kral döküldüğü
mezarlarının Mısır noktaya kadar
tarihindeki ilkuzanan
anıtsalbölgeye
örneğidir.
Havalandırma
kanalları Mezopotamya
Kral odası denilmektedir.
Büyük bir mastaba Bağdat’ın kuzeyibaşlanan
şeklinde Yukarı Mezopotamya,
yapı daha sonra
güneyi ise Aşağı Mezopotamya
tavan bloğu eklemelerle büyükolarak biradlandırılmaktadır. Su kaynakları
piramide dönüşmüştür. Eserde o
ve verimli topraklara sahip zamanaolan bu bölge,
kadar kraliyetilkbaharda
yapılarındaakarsu taşkınları
kullanılan ağaç
yaşanmasına rağmen, tarih gövdeleri,öncesi çağlardan
çamuritibaren insanların
tuğlaları ve sazyoğun olarak
demetlerinin
yerleştiği alanlardandır. Bu özellikler
yerine kireçbirçok kavmin
taşının bölgeyi istila
kullanılmasıyla etmesine
Mısır mimari-
neden olmuştur. Buraya Giriş gelen sine
kavimler
büyük Yukarı Mezopotamya’da
yenilik getirilmiştir. Asur; Güney
Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak zengin bir
Kral sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana mezar
Piramitler getirmişlerdir.
odası ve tapınak bölü-
mezar
münden oluşuyordu (Görsel 3.18). Mezar odası,
odası 3.1.1. Sümer Sanatı
tanrıyı temsil eden firavunun bulunduğu kutsal
Asya kökenli bir kavim bir olanbölümdü.
SümerlerTanrıya
MÖ 3500-MÖ 2000 yılları
hediye sunmak isteyen
arasında Mezopotamya’da etkili olmuşlardır.
ziyaretçilerin Burada
mezar Ur, Uruk,
odalarını Kiş, Lagaş
tahrip etmesini
ve Nippur gibi şehir devletlerini önlemek, kuran Sümerler,
firavun öncelerihuzurunun
ve ailesinin siyasi birliği
bozul-
sağlamışsa da bu durum İniş
uzun süreliengellemek
masını olmamıştır. içinSümerler doğudan
piramitlerin dışgelen
kısım-
Elamlılar tarafından MÖ 2000’de
geçidi larındaki yıkılmıştır. Mezopotamya’da
çevre alanlara hediye sunmak kurulan
isteyen
Kraliçe Sümer uygarlığı bölgede kurulan ilk uygarlık
ziyaretçilerin olması vesunabilecekleri
hediyelerini diğerlerine de ve
odası
temel oluşturması açısından tapınabilecekleri
Büyük galeri büyük öneme sahiptir. Mezopotamya’da
tapınaklar inşa edilmiştir.yazı
Pira-
ve astronomi çalışmaları ilk defa
mitlerde mezar Sümerler
odası, butarafından başlatılmıştır.
odalara ulaşımı engelle-
Hizmet geçidi Sümerler MÖ 3200’lümek
Çıkış geçidi yıllarda
içinkil
hertabletler
zamanüzerine
piramidinkazıyarak oluşturdukları
merkezine inşa edilmi-
çivi yazısı ile uygarlık yor;tarihinde
giriş veçok önemli bir
dehlizler yer edinmişlerdir
labirent (Görsel 3.1).
gibi düzenlenerek mezar
Keops Piramidi’nin kesitiÇünkü
Çivi yazılı tablet, Sümerler çivi yazısı,
(temsili resim) yüzyıllar çalışılıyordu.
odası korunmaya boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve
62 70
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Piramitler
Urartu sadece
gibi bir taşlarıntarafından
çok toplum üst üste kullanılmış ve alfabe yazısına öncülük
dizilmesi
etmiştir. ile değil oldukça sağlam
geometrik ve aritmetik hesaba göre inşa
MimariBütün piramitler kareye
edilmişlerdir.
yakın bir taban üzerine kurulmuştur.
Mezopotamya’da
Piramitlerin inşasında yeterince
büyük taş taş bulunmadığı için yapılar kerpiçten
yapılmıştır.
bloklar, Kerpiç taş gibi üst
harç kullanılmadan dayanıklı
üste olmadığından mimari yapıların bir
çoğu günümüze
yükseltilirken kadarbirvarlığını
herhangi kaymayıkoruyamamıştır.
ve Buna rağmen elde edilen
bilgiler önlemek
yıkılmayı Sümerlerin içinkentleri koruyan kalın surlar, gösterişli sur kapıları,
belli açılarla
yerleştirilmiştir. Böyleceve evler inşa ettiklerini göstermektedir.
piramitlerin
tepeye doğru aynı eğimle düzgün bir
şekildeSümerler kerpiçten,
yükselmeleri kalın surlarla
sağlanmıştır. Eski çevirdikleri şehirlerin içinde tanrılar
için tapınaklar,
İmparatorluk krallar için
Dönemi’nde saraylar
yapılan buve konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları-
piramitlerin yüksek setler
en tanınmışları Mısır'ınüzerinde yer alan tapınak ve saraylar
dikdörtgen
başkenti Kahire avlunun etrafına dizilmiş
yakınlarındaki çeşitli oda bulunan
Giza Platosu’nda ve koridorlardan
Keops, Kefrenoluşmak- Görsel 3.19
Keops, Kefren ve Mikerinos Piramitleri
ve tadır. Saraylarda;
Mikerinos yönetim
piramitleridir birimleri,
(Görsel 3.19).odalar,
Kefren özel bölümler,
Piramidi'nin depolar
yanında Görsel 3.2
dikdörtgen
kayaya bir avlu
yontularak çevresinde
yapılmış, kralınsıralanmıştır.
başının aslanSümerler,
vücuduylasaray planlarının
birleştirilmiş Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş
hâlde şeklini
tasvir edildiği uyguladıkları
büyük bir sfenks evlerinin üzerlerini ise
anıtı yer almaktadır ahşap3.20).
(Görsel çatı ile mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir.
Mısır mitolojisine Kerpiçten, kalın gizemli
göre aslanın duvarlarla yapılan
güçlere ve avlunun
sahip olduğu etrafını
düşüncesi saran Bunu biliyor musunuz ?
odalardan
sfenksin oluşankoruyacağı
piramitleri evlerde pencere
inancıylaolmadığından
inşa edildiğini cephelere yerleştirilen
göstermektedir.
Keops Piramidi’nin inşası sıra-
örülmüş tonoz ve kubbelerle
Mısır tapınakları, örtülüdür.diğer
dinî mimarinin Sümerler
önemlikalın ve yüksek kerpiç
örneklerindendir.
sında günde ortalama 20 ton
duvarlarınibadet
Tapınaklar dayanıklılığını
yeri olmayıp artırmak
tanrılar için yapıların
için bir dış niteliğine
nevi türbe taraflarınasahip destek ağırlığında 285 adet taş blok
duvarları
yerlerdir. (payanda)
Mısır tapınaklarıörmüşlerdir. Duvar
dinî özelliği yüzeyleri
yanında devletiseyönetiminin,
bazen boyaeğiti- ve sırlı yerleştirilmiştir. Piramitlerin inşa-
min,tuğlalarla
bilimselbazen
ve tıbbide pişmiş toprak,yapıldığı
çalışmaların mozaik veya madenîÇoğunlukla
yerlerdir. levhalarla kapla-Nil sında kullanılan ağır taş bloklar,
narak süslenmiştir
kıyılarında yapılan küçük(Görsel 3.2).
tapınakların yerini zamanla devletin büyümesi istenilen yüksekliğe ahşap
ve güçlenmesiyle birlikte boyut, malzeme ve estetik bakımdan büyük kızaklardan kurulmuş rampalar
kullanılarak taşınmıştır.
Kutsal oda Taşların
Sümer
tapınaklar mimarisinin en önemli yapı türü Duvara dekor olarak
almıştır.
arasında, herhangi bir yapış-
ziggurat (kule tapınak) denilen tapınaklardır yerleştirilen nişler
tırıcı malzeme kullanılma-
(Görsel 3.3). Çoğunlukla
Erken dönemde kerpiçtenkonusunda
yapılan tapınaklar yapılan bilgiler çok azdır. Hiera- mıştır. Yılda 100000 taş blok
zigguratlar
konpolis şehrindeüst yuvarlak
üste yerleştirilmiş, gittikçe ait izler bulunmuştur. Eski
planlı bir tapınağa yerleştirilerek piramidin yapı-Merkezi
İmparatorluk oluşan tapınaklardan
Dönemi’nde yapılmış ve yukarı olan ve Güneş Tanrısı Ra mının 23 yılda tamamlan-tapınak
içindoğru yükselenyaptırılan
Abu Gurab’da bir mimariye sahiptir.
Güneş Tapınağı’nda içinde bir sunağın bulun- dığı tahmin edilmektedir.
duğu açık avlu ve güneş tanrısının simgesi olan kalın bir dikili taş yer almak-
veya
tadır. Burampalarla bağlanmış,piramitlerinin
tür güneş tapınakları en üst katta yanında yapılmıştır.
lara sunulan kurbanların kesimi için Yeni İmparatorluk Dönemi’nde
yapılmış masaya benzeyen sunağın yapılan Kraliçe Haçepsut Tapına-
bulunduğu bir oda yer almaktadır. ğıSümerler en eskiastronomi ile de
mezar tapınakların- Sırlı tuğla
duvarlar
yakından ilgilenmiş oldukları için zigguratlar dandır (Görseldinsel3.21).
amaçlarınBu kaya Merkezi ve yan
merdivenler
dışında, gözlemevi olarak da kullanılmıştır. Sümer
tapınağı zigguratlarının
yamaçta sütunlara otu-
en güzel örneklerinden birisi bugün ran Irak’ın Nasiriyah
teraslar hâlinde(Ur) kenti yakın-
yükselmiştir.
Görsel 3.3
larında bulunan ve Ay tanrısı Nanna’nın adına MÖ
Tapınakta 2000’lerde
Kraliçe Haçepsut’un yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
büyük Ur (Nanna) Zigguratı’dır (Görsel 3.3).tapınağın
cesedi Zaman içinde büyükbulu-
arkasında oranda
tahrip olan tapınak MÖ 6. yüzyılda, Babilliler tarafından
nan kayanın restore edilmiştir.
içindeki mezara
Sümerlerde mezar mimarisi, çevresindeki diğer uygarlıkların
yerleştirilmiştir. Her ikiaksineyanındageliş-
memiştir.Görsel
Az 3.21
sayıda bulunan ve bilinen en eski
sfenks kubbe örneğinin
sıralarının yer aldığıuygulan-
tören Görsel 3.20
dığı Sümer mezarları,
Haçepsut Tapınağı dikdörtgen odalar şeklindedir. Kefren Piramidi’nin yanındaki sfenks anıtı
71 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS

Etkinlik
caddesi tapınağa bir vadi ile bağlıdır. Üst
teras duvarla çevrili bir avludur. Bu avlunun
etkilemiş olabilir ? dışında çift sütun sıraları, sağ yanında
kraliçenin mezarı, sol yanında tanrı Ra
adına yapılmış anıtsal sunağın bulunduğu
FRİGLER
URARTULAR
daha küçük bir avlu bulunmaktadır. Esas kut-
YUNAN HİTİTLER sal bölüm, üst avlunun gerisindeki kayaya
LİDYALILAR oyulmuştur. Tapınak duvarlarındaki ince
işçilikli kabartmalarda Kraliçe Haçepsut'un
ASUR
yaşamına ve yönetimine ilişkin sahneler ve
başka ülkelere yapılan seferler betimlen-
M
EZ AKAD BABİL miştir. Bu dönemin bir diğer önemli tapına-
OP
OT ğı da diğer Mısır Kraliçesi Nefertiti'ye
AM
YA SÜMER (Görsel 3.22) ait olan Abu Simbel Tapı-
nağı’dır (Görsel 3.23).
Görsel 3.23
Abu Simbel Tapınağı MISIR
Tapınak mimarisinde mezar tapınaklarından başka bir diğer tapınak tipi
de Pilon tapınaklarıdır. Halkın yalnızca tören yolu üstünde törene katıla-
bildikleri bu tapınaklar genellikle avlu, hipostil, kutsal bölüm
Mezopotamya veolmak
Mısır üzere
birbirini izleyen üç ana bölümden oluşur. Bu mimarinin güzide örnekler-
inden olan ve Yeni İmparatorluk Dönemi’nde yapılan Karnak Tapınağı'nda
(Görsel 3.24) tapınağa gelen yol üstünde obeliskler bulunmakta, bu yol
Nil
büyük bir kapıya (pilon) açılmakta ve buradan çevresi sütunlarla çevrelen-

miş bir açık avluya (peristil) geçilmektedir. Avludan ikinci bir kapıyla, çok
sütunlu, ışığını tepeden alan bir salona (hipostile) girilir. Bu salondan da
Fırat ve bir
üçüncü Dicle Nehirlerinin
kapıyla (pilon) Anadolu'yu terk ettiği
sadece firavun ve enbölgeden başlayıprahibin
yüksek rütbeli iki
nehrin birleşerek
girebildiği, Basra Körfezi’ne
karanlık ve zengindöküldüğü
bezemeli noktaya kadar geçilmektedir.
kutsal odaya uzanan bölgeyeBu
Mezopotamya
mimarinin birdenilmektedir.
diğer önemli örneğiBağdat’ın kuzeyi
de Luksor Yukarı Mezopotamya,
Tapınağı’dır.
yerleştiği alanlardandır. Bu özellikler birçok kavmin bölgeyi istila etmesine
Görsel 3.22 neden olmuştur. Buraya gelen kavimler Yukarı Mezopotamya’da Asur; Güney
Mısır Kraliçesi
Nefertiti’nin Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak zengin bir
büstü sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana getirmişlerdir.
arasında Mezopotamya’da etkili olmuşlardır. Burada Ur, Uruk, Kiş, Lagaş
sağlamışsa da bu durum uzun süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
Elamlılar tarafından MÖ 2000’de yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
Sümer uygarlığı bölgede kurulan ilk uygarlık olması ve diğerlerine de
temel oluşturması açısından büyük öneme sahiptir. Mezopotamya’da yazı
ve astronomi çalışmaları ilk defa Sümerler tarafından başlatılmıştır.
Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda kil tabletler üzerine kazıyarak oluşturdukları
Görsel 3.1
çivi yazısı ile uygarlık tarihinde çok önemli
Görselbir
3.24yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
Çivi yazılı tablet, Sümerler Çünkü çivi yazısı, yüzyıllar Karnak boyunca Akad,
Tapınağı, Mısır Babil, Pers, Hitit ve
62 72
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Heykel ve Kabartma Sanatı

Urartu gibi bir çok toplum tarafından kullanılmış ve alfabe yazısına öncülük Etkinlik
etmiştir.
Aşağıda Mısır’da Eski, Orta ve Yeni İmparatorluk Dönemlerine ait heykel örnekleri verilmiştir.
Mimari Heykelleri inceleyiniz ve soruları cevaplayınız.
Mezopotamya’da yeterince taş bulunmadığı için yapılar kerpiçten

yapılmıştır. Kerpiç taş gibi dayanıklı olmadığından mimari yapıların bir
çoğu günümüze kadar varlığını koruyamamıştır. Buna rağmen elde edilen
bilgiler Sümerlerin kentleri koruyan kalın surlar, gösterişli sur kapıları,
saraylar, tapınaklar ve evler inşa ettiklerini göstermektedir.
Sümerler kerpiçten, kalın surlarla çevirdikleri şehirlerin içinde tanrılar

için tapınaklar, krallar için saraylar ve konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları-
dikdörtgen avlunun etrafına dizilmiş çeşitli oda ve koridorlardan oluşmak-
tadır. Saraylarda; yönetim birimleri, odalar, özel bölümler, depolar Görsel 3.2
dikdörtgen bir avlu çevresinde sıralanmıştır. Sümerler, saray planlarının Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş şeklini uyguladıkları evlerinin üzerlerini ise ahşap çatı ile mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir. Kerpiçten, kalın duvarlarla yapılan ve avlunun etrafını saran

odalardan oluşan evlerde pencere olmadığından cephelere yerleştirilen
İmparator Kefren İmparator Sesotris III
Eski İmparatorluk Dönemi Orta İmparatorluk Dönemi
duvarların dayanıklılığını artırmak için yapıların dış taraflarına destek
tuğlalarla bazen de pişmiş toprak, mozaik veya madenî levhalarla kapla-
Kutsal oda
Sümer mimarisinin en önemli yapı türü Duvara dekor olarak
(Görsel 3.3). Çoğunlukla kerpiçten yapılan
tapınak
küçülen taraçalardan oluşan ve yukarı
veya rampalarla bağlanmış, en üst kattaİmparator Amenhotep IV
ise kutsal eşyaların konulduğu ve tanrı-Yeni İmparatorluk Dönemi
lara sunulan
1. Hangi kurbanların
heykelin kesimi
yüz ifadesinde için kral anlayışı mevcuttur?
hükmeden
yapılmış masayayüzbenzeyen
2. Hangi heykelin ifadesinde sunağın
duygusallık (acı, keder vb.) söz konusudur?
bulunduğu
3. Sizce hangibirheykelin
oda yer yüzalmaktadır. Sümerler
ifadesi daha fazla astronomi
doğallık ile de
arz etmektedir? Sırlı tuğla
duvarlar
4. Görsellerden
yakından hareketle
ilgilenmiş Mısır heykel
oldukları sanatının özelliklerinin
için zigguratlar neler olabileceğini (malzeme, kompozisyon
dinsel amaçların Merkezi ve yan
vb.) söyleyerek
dışında, gözlemeviMezopotamya heykel sanatıSümer
olarak da kullanılmıştır. ile benzer ve farklı yönlerini belirtiniz.
zigguratlarının
merdivenler

Görsel 3.3
Mısır’dabulunan
larında heykelvesanatına
Ay tanrısıçok önem verilmiştir.
Nanna’nın Heykeller saray,
adına MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
tapınak
büyükveUrmezar
(Nanna)anıtlarının tamamlayıcı
Zigguratı’dır (Görsel ögesi olarak içinde
3.3). Zaman kabul büyük
edilmiştir.
oranda
Mimari
tahripeserlerin iç veMÖ
olan tapınak dış 6.
cepheleri
yüzyılda, heykellerle
Babilliler süslenmiştir. Mısıredilmiştir.
tarafından restore uygar-
lığında büyük mezar
Sümerlerde heykeller genellikle
mimarisi, granit, diğer
çevresindeki bazaltuygarlıkların
ve diyorit aksine
gibi sertgeliş-
taşlardan,
memiştir.küçük boyutlu
Az sayıda heykeller
bulunan ise ahşap,
ve bilinen kireçkubbe
en eski taşı, fil dişi ve çeşitli
örneğinin uygulan-
madenlerden
dığı Sümeryapılmıştır.
mezarları, dikdörtgen odalar şeklindedir.
73 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS

Etkinlik
Mısır’da heykel sanatı hızlı bir gelişme göstermiştir. Firavun Coser’in
gerçek boydaki ilkel, ama etkileyici heykeli sonra yapılacak olan anıtsal
etkilemiş olabilir ? heykellerinin öncüsü olmuştur. Firavun Kefren’in diyoritten yapılmış
heykeli ince işçiliği ve ağırbaşlı havasıyla, Mikerinos ile eşini tasvir eden
heykel ile Thutmose (Görsel 25) heykeli Mısırlıların arduaz gibi sert
FRİGLER taşlarıURARTULAR
ve metali işlemedeki büyük ustalıklarını gösteren örneklerdir.
YUNAN HİTİTLER
Bunu biliyor musunuz

LİDYALILAR?
ASUR
Heykellerin alınlarının ortasın-
dan geçtiği kabul edilen dikey
M
bir çizgi, onları şekil ve EZ AKAD BABİL
OP
görünüş bakımından iki eşit OT
AM
kısma böler. Sanat tarihinde YA SÜMER
bu duruşa frontal duruş denir.
MISIR
Nil
Fırat ve Dicle Görsel

Nehirlerinin
3.25 Anadolu'yu terk ettiği bölgeden başlayıp iki
Görsel 3.26
Thutmose Heykeli Taşıyıcı heykeli
Eski İmparatorluk Bağdat’ın
Dönemi’nde heykelkuzeyi Yukarı
sanatında Mezopotamya,
belirgin bir üslup söz
güneyi ise Aşağı
konusudur. Mezopotamya
Heykellerde sadelikolarak adlandırılmaktadır.
ön planda olup hareket veSuduyguları
kaynakları ifade
ve eden
verimli topraklara
ayrıntılar sahip
yoktur. olan bu bir
Genellikle bölge,
kaideilkbaharda
üzerinde akarsu
ayakta taşkınları
duran veya
yaşanmasına rağmen,yapılan
oturmuş biçimde tarih öncesi çağlardan
heykellerde itibaren
frontal insanların
duruş hâkimdir. yoğun
Ayaktaolarak
duran
figürlerde, Bu özellikler
vücut ağırlığı iki bacağa birçok
eşit kavmin bölgeyi istila
olarak dağıtılmış, etmesine
kollar vücuda
neden olmuştur.
yapışık Buraya
şekilde gelen sarkmış,
aşağıya kavimler Yukarı Mezopotamya’da
eller ise yumruk şeklindedir.Asur; GüneyErkek
Mezopotamya’da ise Sümer,
heykellerinin tenleri kadınAkad ve Babil göre
heykellerine uygarlıklarını kurarak
daha koyudur. zengin
Erkek bir
giysileri
sanat anlayışıyla
sadece bel veçeşitli
kalçasanat eserleri
bölgesini meydana
kapatır. Tümgetirmişlerdir.
vücudu örten kadın giysileri diz
ve göğüs hizasında birer çizgiyle vurgulanır. Oturan figürlerde ağırlık yine
eşit paylaştırılmakla birlikte baş öne bakmakta ve dik durmaktadır. Bununla
Asya kökenli
beraber bir kavim
bu dönemde belli olan Sümerler
kurallara bağlı MÖ 3500-MÖ
kalmadan yapılmış 2000halkyılları
sanatı
arasında
olarakMezopotamya’da
adlandırılan heykeletkili olmuşlardır.
örneklerine Burada Ur, Uruk,
de rastlanmaktadır (GörselKiş,3.26)
Lagaş. Bu
ve eserlerde
Nippur gibi şehirgünlük
sanatçı, devletlerini
yaşamdankuran Sümerler,
seçtiği önceleri
figürlerde siyasi birliği
ve hareketlerde daha
sağlamışsa
rahat ve da bu durum
serbesttir. Buuzun süreli
özelliğe olmamıştır.
sahip Sümerler
heykellerin doğudan gelen
en tanınmışları, bağdaş
Elamlılar
kurmuş tarafından MÖ 2000’de
vaziyette Oturan yıkılmıştır.
Kâtip Heykeli Mezopotamya’da
ve firavunların üst düzey kurulan
memur-
Görsel 3.27
Sekhemka (Sekemka) Heykeli Sümer
larınıuygarlığı
tasvir eden bölgede
Sekhemka kurulan ilk uygarlık
(Sekemka) olması
Heykeli’dir ve diğerlerine
(Görsel 3.27). de
ve astronomi çalışmaları
Orta İmparatorluk ilk defa tapınaklarda
Dönemi’nde Sümerler tarafından
firavunlarınbaşlatılmıştır.
büyük boyutlu
Sümerler MÖ yapılmış,
heykelleri 3200’lü yıllarda
heykelkilsanatına
tabletlerdaha
üzerine kazıyarak
realist oluşturdukları
bir bakış açısı hakim
Görsel 3.1
çiviolmuş;
yazısı ile uygarlık
yüzlerde tarihinde
çizgiler, çok önemli
gözlerde bir yer edinmişlerdir
çukurlaşmalar vb. ayrıntılar (Görsel 3.1).
firavunların
Çivi yazılı tablet, Sümerler Çünkü çivi yazısı,
heykellerinde görülmeyeyüzyıllar boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve
başlanmıştır.
62 74
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Yeni İmparatorluk
Urartu Dönemi’nde
gibi bir çok toplum heykel
tarafından sanatı ve
kullanılmış yeniden
alfabe canlanmış ve
yazısına öncülük
büyük boyutlu heykel geleneği en üst düzeye ulaşmıştır (Görsel 3.28). Bu
etmiştir.
dönemde “doğallık” ön plana çıkmış, firavun ve ailesinin heykellerinde her
Mimari
türlü kusur sergilenmiştir. Ayrıca eski döneme oranla daha çok memurların,
sanatçıların ve sıradan insanların heykelleri de yapılmaya başlanmıştır.
yapılmıştır.
Mısır’da dinî Kerpiç
inancataş gibiruh,
göre dayanıklı olmadığından
mezardaki ölü insanın mimari yapıların
yanı başına konu-bir
lançoğu günümüze
heykelde kadar
varlığını varlığını koruyamamıştır.
sürdüreceğinden Buna benzemesi
heykelin sahibine rağmen elde edilen
isten-
bilgiler
miştir. Sümerlerin
Hatta, kentleri koruyan
doğal görünmeleri kalın surlar,
için bazıları gösterişliBusursebeple
boyanmıştır. kapıları,
saraylar,
Mısır’da tapınaklar
portre ve evler
sanatı erken inşa ettiklerini
dönemlerde ortayagöstermektedir.
çıkmıştır.
Kabartmalarda ana figürkalın surlarla
insandır. çevirdikleri
Tanrı, firavun, şehirlerin
aslan, kuşiçinde tanrılar
ve günlük
için tapınaklar,
yaşamla krallarkabartmalarda
ilgili figürler için saraylar ve konutlar
sıkça yapmıştır. Tanrı
kullanılmıştır. Nehir ve
taşmaları-
kral
na karşı
figürleri yapılmış
diğer yüksek
figürlerden setler
daha üzerinde
büyük yer alan tapınak
gösterilmektedir. ve saraylar
Figürlerin baş,
dikdörtgen
göğüs, avlunun
kol, bacak etrafınaprofilden;
ve ayaklar dizilmiş çeşitli
gözlerioda
veve koridorlardan
omuzları oluşmak-
ise cepheden
tadır. Saraylarda;
gösterilmiştir yönetim birimleri, odalar, özel bölümler, depolar
(Görsel 3.29). Görsel 3.2
Resim Sanatışeklini uyguladıkları evlerinin üzerlerini ise ahşap çatı ile
küçültülmüş mozaik örnekleri, Uruk

Duvar süslemesine
odalardan düşkün olan
oluşan evlerde Mısırlılarda
pencere resim sanatı
olmadığından ebedî, sürekli
cephelere ve
yerleştirilen
kutsal olanı ifade
payelerle etmek
süsleme için kullanılmıştır.
yapılmıştır. Odaların Buüstünedenle tapınak
ahşap çatı ve mezar
ya da tuğladan
odalarının
örülmüşduvarları
tonoz veboyanmış,
kubbelerlekabartmalar
örtülüdür.veSümerler
hiyeroglifkalın
yazılarla
ve süslenmiştir.
yüksek kerpiç
Kutsal oda
Görsel 3.28 tapınak
küçülen taraçalardan oluşan ve yukarı İmparator II. Ramses Heykeli
lara sunulan kurbanların kesimi için
yapılmış masaya benzeyen sunağın
duvarlar
merdivenler
dışında, gözlemevi olarak da kullanılmıştır. Sümer zigguratlarının
Görsel 3.3
larında bulunan ve Ay tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
Sümerlerde mezar mimarisi, çevresindeki diğer uygarlıkların aksine geliş-
Görsel 3.29
dığı Sümer mezarları, dikdörtgen odalar
Mısır kabartma şeklindedir.
örneği
75 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS

Etkinlik
Mısır resim sanatında daha çok tanrılara, dinsel törenlere ve gündelik
hayata yönelik konular işlenmiştir. Resimlerde boğa, kedi, timsah, köpek,
etkilemiş olabilir ? şahin gibi hayvanlar tanrısal güçlerle ilişki içinde tasvir edilmiş olup totem
inanışlarından kalma sembollere çokça yer verilmiştir. İnsan biçiminde
tasarlanan tanrıların hayvanlarla bağlantıları hayvan başlı ve insan vücutlu
FRİGLER tasvirlere yol açmış ve bu çeşit tanrı tasvirleri Mısır duvar resimlerinde
URARTULAR
YUNAN HİTİTLER
önemli bir yer tutmuştur.
LİDYALILAR
Mısır resminin en karakteristik yanı üslup özellikleridir. Mısır resimle-
rinde ASUR
görülen figürler ve olaylar derinlik duygusunun ötesinde daima düz
bir yüzey anlayışı içinde tasvir edilmiştir. Figürlere derinlik duygusu
M AKAD BABİL
yaratacakEZherhangi
OP bir hareket vermekten daima kaçınılmış; insan vücudu-
O
nun resmedilmesinde
TA bacaklar ve yüz tamamen profilden gösterilirken
M
gövde, omuzlar ve YA gözler
SÜMERdaima cepheden gösterilmiştir (Görsel 3.30, 3.31).
Mısırlı ressamlar başlangıçta fırça yerine saz ve kamış saplarını kullan-
Görsel 3.30 mışlardır. Resimlerde kök boyaları gibi doğal nesnelerin yanında dövül-
MISIR
Mısır resminde profilden çizilen müş emaye, is birikintileri gibi değişik maddelerin karışımından elde edilen
bir soylu
boyalar ve çeşitli renkler kullanılmıştır.
Resimlerdeki boyutlar figürün ait olduğu dinsel ya da toplumsal değer-
lere göre değişmektedir. Firavunlar ve tanrılar çoğunlukla öteki insan-
lardan daha büyük gösterilmişlerdir. Resimlerde yer alan başka figürlerse,
Nil
Görsel 3.31
Mısır resim sanatı örneği soylu ya da hizmetçi, köle oluşlarına göre farklı ölçülere sahiptir.
Duvar resimleri, daima olayı anlatan Mısır Kötü güçleri uzaklaştırdığına inandıklarından
hiyeroglifFırat ve çerçevelenmiştir.
yazılarıyla Dicle Nehirlerinin Anadolu'yu terk ettiği bölgeden
mavi renk çok başlayıp iki
kullanılmıştır.
Baş yandan
(profilden) ve verimli topraklara sahip olan bu bölge, ilkbaharda akarsu taşkınları
görünür şekilde yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan itibaren insanların yoğun olarak
çizilmektedir.
neden olmuştur. Buraya gelen kavimler Yukarı Mezopotamya’da Asur; Güney
Kolların bedene nasıl
bağlandığını daha iyi
sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana getirmişlerdir.
gösterebilmek için vücudun
üst bölümünün karşıdan 3.1.1. Sümer Sanatı
görünüşü çizilmektedir.
Ayaklar ve
bacaklar profilden sağlamışsa da bu durum uzun süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
görünür şekilde Elamlılar tarafından MÖ 2000’de yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
çizilmektedir.
ve astronomi
Kadınların çalışmaları
ten rengi açık sarı veya pembedir.ilk defa Parlak
Sümerler tarafından
renkler sıklıkla başlatılmıştır.
kullanılırken ölümü temsil
Sümerler
Erkeklerin teni ise MÖ 3200’lü
daha koyu yıllarda
renklerle kil tabletler üzerine
gösterilir. ettiğine kazıyarak oluşturdukları
inanılan kırmızı az kullanılmıştır.
Görsel 3.1
çivi yazısı ile uygarlık tarihinde çok önemli bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
Çivi yazılı tablet, Sümerler Çünkü çivi yazısı, yüzyıllar boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve
62 76
İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
3. 3. ANADOLU UYGARLIKLARI VE SANATI

Etkinlik
etmiştir.
Anadolu’nun coğrafi konumu dikkate alındığında Anadolu sanatının gelişimi ve özellikleri hakkında
neler söylenebilir?
Mimari

Pazarlı gösterişli sur kapıları,
bilgiler Sümerlerin kentleri koruyan kalın surlar,
Eskiyapar
Altıntepe
HİTİTLER

duvarların dayanıklılığını artırmak için yapıların dış taraflarına destek Anadolu’da Hititler, Frigler,
duvarları (payanda) örmüşlerdir. Duvar yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı Lidyalılar ve Urartular
İlk Çağlardan
narak itibaren
süslenmiştir insanların
(Görsel 3.2).yerleşim alanları seçiminde tarıma elverişli
verimli topraklar, maden yatakları, su kaynakları ve uygun iklim şartları yanın-
Kutsal oda
da savunma
Sümergibimimarisinin
faktörler etkilienolmuştur.
önemliBuyapı özelliklere
türü sahip Anadolu sürekli
Duvara dekor olarak
göçziggurat
almış ve (kule
İlk Çağ’da,
tapınak) Anadolu’nun büyük bir bölümünü
denilen tapınaklardır hakimiyeti
yerleştirilen nişler altına
alan(Görsel
Hitit Krallığı, Doğu Anadolu’da
3.3). Çoğunlukla kerpiçtenUrartu Krallığı, Güneydoğu Anadolu’da
yapılan
Geçzigguratlar
Hitit Beylikleri,
üst üsteOrtayerleştirilmiş,
Anadolu Sakarya Bölgesi’nde Frig Krallığı ve Batı
gittikçe Merkezi
tapınak
Anadolu’da
küçülen Lidya Krallığıoluşan
taraçalardan hüküm ve sürmüştür.
yukarı Böylece Anadolu’da farklı
toplumların katkılarıyla
doğru yükselen birsanat açısındansahiptir.
mimariye çok ileri bir seviyeye ulaşılmıştır.
3.3.1. Hitit Sanatı
Anadolu’ya
ise MÖ 2000
kutsal eşyaların yıllarında,
konulduğu Kafkasya üzerinden gelen Hititler
ve tanrı-
Anadolu’nun
lara sunulan yerlikurbanların
halkı olarak kesimi
kabul edilen
için Hattilerle kaynaşarak büyük bir
uygarlık
yapılmış kurmuşlardır.
masaya benzeyenMÖ 1700-1200 sunağın yılları arasında Orta Anadolu’da
güçlü bir merkezi
bulunduğu bir oda krallık olarak siyasal
yer almaktadır. yaşamlarını
Sümerler sürdürmüşlerdir.
astronomi ile de Sırlı tuğla
duvarlar
merdivenler
Anadolu’da
dışında, krallık dönemindeki
gözlemevi başkenti Hattuşaş’ın
olarak da kullanılmıştır. (Boğazköy- Çorum)
Sümer zigguratlarının
yanında,
en güzelAlişar (Yozgat) ve birisi
örneklerinden Kültepe
bugün(Kayseri)
Irak’ıngibi birçok yerleşim
Nasiriyah (Ur) kenti yerleri
yakın-
Görsel 3.3
kurmuşlardır. Tarihinve
larında bulunan ilkAyyazılı antlaşmasını
tanrısı Nanna’nın yapan Hititlerin
adına resmî diplomatik
MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
yazışma
büyükveUr saray arşivlerinde
(Nanna) Asur (Akad)
Zigguratı’dır (Görselçivi3.3).
yazısını, kayalardaki
Zaman içinde büyükkabartma-oranda
lar tahrip
ve yazıtlarda ise Hiyeroglif
olan tapınak denilen resim
MÖ 6. yüzyılda, yazısını
Babilliler kullandıkları
tarafından anlaşılmak-
restore edilmiştir.
tadır. Mısır Firavunu
Sümerlerde II. Ramses
mezar mimarisi, ile Hititlerdiğer
çevresindeki arasında imzalanan
uygarlıkların aksineKadeş
geliş-
Görsel 3.32
Antlaşması’nın
memiştir. Azkil tabletbulunan
sayıda üzerine ve
Akad çivi en
bilinen yazısı
eski ile yazılmış
kubbe örneğininbir nüshası
uygulan- Akad çivi yazısıyla yazılmış
Hattuşaş antikmezarları,
dığı Sümer kentinde dikdörtgen
yapılan kazılarda bulunmuştur (Görsel 3.32).
odalar şeklindedir. Kadeş Antlaşması’nın kil tableti
77 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS

Etkinlik
Hititler güçlü krallıkları, sanatı, yazısı, hukuku ve dini ile tarihteki önemli
uygarlıklardan biri olmuştur.
Mimari
FRİGLER Hititlerin başkenti olan Hattuşaş, çevresi yedi kilometreyi bulan surlar-
URARTULAR
YUNAN HİTİTLER
la çevrilmiş, içinde anıtsal mimarinin en güzel örneklerinden olan saray,
LİDYALILAR tapınak ve kaleleriyle döneminin en görkemli başkentlerinden biridir.
Yapılan kazılarda mimari alanda bıraktıkları eserler Hitit mimarlığının
ASUR
yüksek bir yeteneğin ürünü olduğunu göstermektedir. Hattuşaş’da yapılan
kazılarda büyük bir kale ortaya çıkarılmıştır. Kale; arşiv bölümü, tapınak-
M AKAD BABİL
lar, kabulEZ salonu, kuyumcu, derici ve terzilere ait dükkanları ile kralın
OP
O
yaşadığı bir saraydan
TA oluşmuş kompleks yapıdır. Kalenin yapımında iki
M
metre boyunda taşlar YA SÜMER
kullanılmış, altı metre yüksekliğinde kuleler ve sur
merdivenleri inşa edilmiştir. Hattuşaş’a giriş şehrin farklı yönlerinde bulu-
nan çok sayıda kapıdan sağlanmaktadır. Bunların en önemlileri ise güney-
MISIR
deki üç kapıdır. Birinci kapı iç kısmında bir kral kabartması bulun-
duğundan “Kral Kapı” olarak adlandırılmaktadır (Görsel 3.33). Yapay bir
3.34) altında potern
tepenin üzerindeki “Yer Kapı”nın (Görsel Mezopotamya ve Mısır olarak
adlandırılan büyük bir yer altı geçidi bulunmaktadır (Görsel 3.35). Bu
kapıda ayrıca, ikisi kent dışına, ikisi de kent içine dönük dört sfenks yer
almaktadır. Güney surunun batısındaki “Aslanlı Kapı” ise adını iki aslan
Nil
heykelinden almıştır (Görsel 3.36).

Görsel 3.33
Kral Kapı kabartması
Hattuşaş’ta Hitit inançlarına göre tanrının evi sayılan ve günlük hayatta
Fırat ve bir
önemli Dicleyere
sahip olan terk ettiği
yedi tapınak günbölgeden
ışığına başlayıp iki
nehrin birleşerek Basra
Tapınaklarda anıtsalKörfezi’ne döküldüğü
bir giriş, ortada avlunoktaya
ve onukadar uzananyan
çevreleyen bölgeye
odalar,
Görsel
Görsel 3.13.34
çivi yazısı ile uygarlık
Görsel tarihinde
3.35 çok önemli bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
Görsel 3.36
Sfenksli
Çivi yazılı KapıSümerler
tablet, (Hattuşaş) Çünkü çivi yazısı, Poternyüzyıllar boyunca Akad, Babil, AslanlıPers,
Kapı Hitit ve
62 78
İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
kralın
Urartudinîgibi
törene
bir çokhazırlandığı,
toplum tarafından
tanrı heykelcikleri
kullanılmış ve alfabe yazısına öncülük
ve etmiştir.
devlet arşivlerinin saklandığı bölümler bulun-
maktadır (Görsel 3.37). Hititler ölülerini yakarak
külleriniMimari
çömlekler içinde sakladıkları ve kalın- Tapınak alanının
üç ayrı bölümü:
tılarını da gömdükleri için Hattuşaş’ta anıt mezar
Ana tapınak binası
Mezopotamya’da
mimarisine yeterince
rastlanmamıştır. Hitittaş mimarisinde
bulunmadığı içinTapınak yapılar kerpiçten
depoları
yapılmıştır.
yapılarda binanınKerpiç dıştaşcephesine
gibi dayanıklı olmadığından
ve belli plana mimari
Güney Bölgeyapıların
ya da bir
çoğu günümüze
uymayan bir oda düzenikadar vardır.
varlığını koruyamamıştır.
Kentlerde belli bir Buna İşrağmenevi elde edilen
bilgiler olmayan
düzende Sümerlerinbinalarda
kentleri koruyan
büyük kalın surlar, gösterişli sur kapıları,
pencereler
kullanılmıştır. Yapıların ve temellerinde
evler inşa ettiklerini göstermektedir.
iri taşlar, dış
cephelerin alt kısımlarında ise süsleme amaçlı
orthostatSümerler kerpiçten,
adı verilen kalın surlarla
kabartmalı çevirdikleri
taş bloklar şehirlerin
kullanılmıştır içinde3.38).
(Görsel tanrılar
için tapınaklar,
Duvarlar kerpiçtenkrallar
oluşmuşiçin ve
saraylar
ahşapvesütunlarla
konutlar yapmıştır.
desteklenmiş, Nehirçatılarda
taşmaları- Görsel 3.37
na malzemeler
ahşap karşı yapılmış yüksek setler üzerinde yer alan tapınak ve saraylar
kullanılmıştır. Ana tapınak planı (Hattuşaş)

HeykelSaraylarda;
tadır. ve Kabartma Sanatı birimleri, odalar, özel bölümler, depolar
yönetim Görsel 3.2
küçültülmüş
Hitit heykel sanatışeklinidaha
uyguladıkları
çok pişmişevlerinin
topraktanüzerlerini
veya metaldenise ahşap çatı ile
yapılmış mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir.tanınır.
heykelciklerle Kerpiçten,
Bu kalın duvarlarla insan
heykelciklerde yapılanfigürlerinden
ve avlunun etrafınıdaha çok saran
odalardan
aslan, boğa gibi oluşan evlerde gerçekçi
hayvanlar pencere bir olmadığından
üslupla tasvir cephelere
edilmiştir.yerleştirilen
Aynı
payelerle
üslubun süsleme
metale yapılmıştır.
uygulanmış Odaların üstü gümüşten
örnekleri olan ahşap çatıgeyik ya davetuğladan
boğa
örülmüş tonoz veHitit
ritonlarıysa kubbelerle
maden örtülüdür. Sümerler
işlemeciliğinin ulaştığıkalın ve yüksek
ustalık kerpiç
derecesini
duvarların dayanıklılığını
yansıtır. artırmak savaş
Hititlerde aslanlar, için yapıların
tanrısı vedışsfenksler
taraflarına destek
büyük
duvarları (payanda)
boyutlu; kuş, örmüşlerdir.
boğa, antilop, Duvar yüzeyleri
çift başlı ördekise bazen boyaiçecek
biçimindeki ve sırlı
tuğlalarlakapları
bazen de da pişmiş
küçük toprak,
boyutlumozaik heykel veya madenî
sanatı levhalarla kapla-
örneklerindendir
(Görsel 3.39). (Görsel 3.2). yapılmış tanrı heykelcikleri ile kötü
Tunçtan
ruhları kovmak için kraliyet yapılarının ve tapınakların temeline
Kutsal oda
Sümerçakılanmimarisinin en önemli adak
insan biçimindeki yapı çivileri
türü Duvarade budekor sanatın
olarak
ilgi
ziggurat (kule çekicitapınak) denilen tapınaklardır
örnekleridir. yerleştirilen nişler
zigguratlarAnadolu’da
üst üste yerleştirilmiş,
heykel ve kabartma gittikçesanatı mimariye bağlı olarak Merkezi
Görsel 3.38 tapınak
küçülengelişmiştir.
taraçalardanBüyükoluşan
tapınaklar, ve saraylar
yukarı ve kapılar için devasa boyut-
Orthostat
doğru larda
yükselenheykelbirvemimariye
kabartmalarsahiptir.
yapılmıştır. Hattuşaş’taki insan başlı,
aslan vücutlu hayalî yaratık olarak bilinen sfenks heykelleri,
veya rampalarla
Alacahöyük'tekibağlanmış, en üst
Sfenksli katta
Kapı kabartmaları, Yazılıkaya Açıkhava
ise kutsal eşyaların konulduğu
Tapınağı’ndaki ve tanrı-ve Yer Kapı sfenksleri bu alanda en
kabartmalar
lara sunulanözgün kurbanların
örneklerdir. kesimi için
Görselyapılmış
3.39 masaya benzeyen sunağın
Altın Yozgat Sırlı tuğla
bulunduğu
Heykelciği,
bir oda
Mimari yer almaktadır.
eserlerin Sümerler üzerine
ve yüksek kayaların astronomi ile de
duvarlar
yakından
Yazılıkaya işlenmiş
ilgilenmiş
Hitit kabartmalarında,
oldukları için zigguratlar
daha çok kral dinselve amaçların Merkezi ve yan
merdivenler
dışında,kraliçeyi
gözlemevi tanrılarla
olarak daberaber
kullanılmıştır.
tasvir eden Sümer
sahneler,
zigguratlarının
savaş
en sahneleri
güzel örneklerinden
ve kutsal ziyafetbirisisahneleri
bugün ile Irak’ın
günlük Nasiriyah
yaşam- (Ur) kenti yakın-
Görsel 3.3
danlarında
tasvirlerbulunan
yer almaktadır.
ve Ay tanrısı
Hititlerden
Nanna’nın
kalma bütün
adına kabart-
malarda
büyükkrallar
Ur (Nanna)
tanrınınZigguratı’dır
temsilcisi sayıldıkları
(Görsel 3.3).içinZaman
tanrınıniçinde büyük oranda
rahibi
tahrip görünümündedir.
olan tapınak MÖ 6.Yazılıkaya’daki
yüzyılda, Babilliler açıktarafından
hava restore edilmiştir.
tapınağının
Sümerlerde duvarlarına
mezar mimarisi,
Hititlere aitçevresindeki
kral, tanrı ve
diğer
tanrıçaların
uygarlıkların aksine geliş-
kabartma
memiştir.figürleri
Az sayıda
işlenmiştir.
bulunan Buradave bilinen
bulunanenOn eskiİkikubbe
Tanrı örneğinin uygulan- Görsel 3.40
Kabartması
dığı Sümer bununmezarları,
güzel örneklerindendir
dikdörtgen odalar (Görsel
şeklindedir.
3.40). On İki Tanrı Kabartması, Yazılıkaya
79 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
Geç Hitit Dönemi heykel sanatında kapı aslanları
ve orthostatları bezeyen kabartma frizler yaygın olarak
etkilemiş olabilir ? kullanılmıştır. Bu döneme ait Kargamış (Görsel 3.41),
Zincirli ve Aslantepe’deki kabartmalarda daha çok
Suriye ve Kuzey Mezopotamya etkisi görülmektedir.
FRİGLER
YUNAN URARTULAR
HİTİTLER Hititler genellikle, Anadolu’ya özgü bir mühür tipi
LİDYALILAR olan ve Hitit kabartma sanatının küçük sanat eserleri
arasında yer alan damga mühürleri kullanmışlardır.
ASUR
Altın, gümüş ve tunçtan yapılan, silindir veya düğme
Görsel 3.41
biçiminde olan bu mühürlerin üzerinde insan ve hayvan
M AKAD BABİL
Kabartma örneği, figürleri Eyer
ZO almaktadır. Bunun yanında Hititlerde damga mühürler kadar
Kargamış PO
yaygın olmamaklaTA birlikte Mezopotamya ve Suriye kültürlerinin etkisiyle
M
silindir mühürlere YA de rastlanır.
SÜMER
Küçük El Sanatları
MISIR
Hititlerde dinî anlayış maden, ve

seramik sanatına ait eserlerde de kendini Mezopotamya ve Mısır
göstermektedir. Altın ya da tunçtan
yapmış oldukları Güneş kursları
ve hayvan şekilli âlemler, bir
Nil
sopanın ucuna takılarak ra-

hipler tarafından törenlerde
kullanılmıştır (Görsel 3.42).
Fırat ve Dicle
Güneş Nehirlerinin
kurslarının Anadolu'yu terk ettiği bölgeden
ortasında başlayıp iki
Görsel 3.42
nehrin birleşerek
bulunan boğa,Basra
geyikKörfezi’ne döküldüğü noktaya kadar
ve aslan gibi uzanan
Güneş Kursu bölgeye
hayvanların tanrıları sembolize Bağdat’ın kuzeyiedilmektedir.
ettiği tahmin Yukarı Mezopotamya,
Hititlerde dinî
güneyi ise çanak
anlayış Aşağı çömlek
Mezopotamya
yapımında olarak adlandırılmaktadır.
da kendini göstermiş veSudinî kaynakları
işlevi olan
ve çanak
verimliçömleğin
topraklarayapımına
sahip olan özelbubir
bölge,
önemilkbaharda akarsu
verilmiştir. Bibrutaşkınları
dedikleri
yaşanmasına rağmen,
hayvan şeklinde tarih öncesi
törensel kaplarçağlardan
ile fırtınaitibaren
tanrısıinsanların
Şarruma’nınyoğuniki olarak
boğasını
tasvir eden Bu özellikler
heykel biçimli birçok bunun
kaplar (riton), kavminenbölgeyi
özgün istila etmesine
örneklerindendir
neden olmuştur.
(Görsel 3.43).Buraya gelen kavimler Yukarı Mezopotamya’da Asur; Güney
sanat anlayışıyla
Bir başka çeşitli
önemlisanat
çanakeserleri meydana getirmişlerdir.
çömlek grubunu, libasyon
Görsel 3.43 testileri diye adlandırılan ve
Hayvan Asya kökenli
tanrılara içecek bir kavim
sunma olan Sümerler MÖ 3500-MÖ 2000
işlevi yılları
Görsel 3.44
figürlü kaplar Hayvan
arasında
taşıyanMezopotamya’da
kaplar oluştur- etkili olmuşlardır. Burada Ur, Uruk,figürlü Kiş,kapLagaş
ve maktadır.
Nippur gibi şehir devletlerini
Bu testilerin en kuran Sümerler, önceleri siyasi birliği
sağlamışsa da bu durum
belirgin özelliği, gaga uzun
ağızlısüreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
olmalarıdır. MÖ 2000’de
Çok zengin ve yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
Sümer
renkliuygarlığı
süslemeye bölgede kurulan ilk uygarlık olması ve diğerlerine de
sahip olan
temel
Hititoluşturması açısından
seramiklerinde koç, büyük öneme sahiptir. Mezopotamya’da yazı
ve aslan
astronomi
ve boğaçalışmaları
gibi hayvanilk defa Sümerler tarafından başlatılmıştır.
Sümerler MÖsıklıkla
tasvirleri 3200’lü yıllarda kil tabletler üzerine kazıyarak oluşturdukları
kullanıl-
Görsel 3.1
çivimıştır
yazısı(Görsel
ile uygarlık tarihinde çok önemli bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
3.44).
62 80
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Urartu
Geç gibi
Hititbirkent
çok toplum tarafındansanat
devletlerindeki kullanılmış ve alfabe
eserlerinde yazısına
Hitit öncülük
etkisinden
etmiştir.
ziyade Asur etkisi görülmektedir. Zincirli’deki kent ve kale kapısı
kabartmaları ile sütun altlıkları Asur etkisinin özgün örnekleridir.
Mimari
Hayvan biçimli altlıklar, Geç Hitit Dönemi’ne ait yeniliklerden biridir.
Ereğli’deki (Konya) İvriz Kabartmaları, anıt geleneğinin Geç Hititlerde
Mezopotamya’da
devam yeterince(Görsel
ettiğini göstermektedir taş bulunmadığı için yapılar
3.45). Bu yapıtta bereket kerpiçten
tanrısı
yapılmıştır.
önünde Kerpiç
dua eden kraltaş gibiedilmiştir.
tasvir dayanıklı Geç
olmadığından
Hititlerdekimimari yapıların
atölyeler heykelbir
çoğu günümüze
sanatına yeni birkadar
anlayışvarlığını koruyamamıştır.
getirmiştir. Buna rağmen
Figürlere üzgün, öfkeli,elde edilen
kederli
bilgiler Sümerlerin kentleri
neşeli ifadeler verilmiştir. koruyan kalın surlar, gösterişli sur kapıları,
3.3.2. Frig Sanatı
için tapınaklar,
Frigler, MÖ krallar için saraylar
1.200'lerde Ege göçlerive konutlar yapmıştır.
sırasında Trakya Nehir taşmaları-
ve Boğazlar
na karşı Anadolu'ya
üzerinden yapılmış yüksek setler
gelmişler, MÖ üzerinde yer Kral
8. yüzyılda alan Midas
tapınakzamanında
ve saraylar
dikdörtgen
Orta avlunun
Anadolu’da etrafına
güçlü bir dizilmiş
krallık çeşitli oda ve koridorlardan
kurmuşlardır. oluşmak-
Başkentleri Polatlı Görsel 3.45
tadır. Saraylarda;
(Ankara) yönetim
yakınlarındaki birimleri,
Gordion’dur. MÖodalar, özel doğru,
700 yıllarına bölümler, depolar
Kafkaslar İvriz kabartması
Görsel 3.2
dikdörtgenAnadolu’ya
üzerinden bir avlu çevresinde sıralanmıştır.
giren Kimmerlerin Sümerler,
baskısı saray
sonucu planlarının
zayıflayan Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş şeklini uyguladıkları mozaik örnekleri, Uruk
Frigler, Perslerin Anadolu’yu istilası evlerinin üzerlerini ise ahşap çatı ile
sonucu yıkılmıştır.
odalardan
Mimari oluşan evlerde pencere olmadığından cephelere yerleştirilen
örülmüş
Mimaridetonoz ve kubbelerle
özgün örtülüdür.
eserler veren Sümerler ulaştığı
Frig sanatının kalın veileri
yüksek kerpiç
seviyeyi
duvarların
gösteren en dayanıklılığını
önemli yerleşim artırmak
yerleriiçin yapıların
arasında dış taraflarına
Gordion, Alacahöyük, destek
duvarları Pazarlı,
Boğazköy, (payanda) örmüşlerdir.
Eskiyapar (Görsel Duvar
3.46)yüzeyleri ise sayılabilir.
gibi şehirler bazen boyaGordi-
ve sırlı
tuğlalarla
on’da yapılanbazen de pişmiş
kazılarda, toprak,
surlarla mozaik
çevrili veyadoğu
şehrin madenî levhalarla
yönünde kapla-
bulunan
narak kapı,
anıtsal süslenmiştir (Görsel 3.2).
askerî mimarinin etkileyici bir örneğini oluşturmaktadır (Gör-
sel 3.47). Kapının devamında bulunan taş kaplamalı meydanın kenarında
Kutsal oda
Sümer
yer alan mimarisinin
yapıların hepsindeenöndeönemli yapıvetürü
giriş holü bununDuvara
arkasındaki büyük
dekor olarak
zigguratoluşan
salondan (kule iki
tapınak) denilen tapınaklardır
odalı megaron plan kullanılmıştır.yerleştirilen
Temeli taştan
nişler olan
ve(Görsel
ahşapla3.3). Çoğunluklakerpiç
desteklenmiş kerpiçten
duvarlıyapılan
bu evlerin cepheleri geometrik Görsel 3.46
Eskiyapar Höyüğü kazı alanı
zigguratlar süslenmiştir.
bezemelerle üst üste yerleştirilmiş, gittikçe Merkezi
tapınak
küçülen taraçalardan oluşan ve yukarı Bunu biliyor musunuz ?
Zigguratlarda katlar birbirine merdiven İlk Çağ’da birçok yerleşim
veya rampalarla bağlanmış, en üst katta yerinde tarih öncesi çağlara ait
ise kutsal eşyaların konulduğu ve tanrı- mağara resimleri bulunmasına
lara sunulan kurbanların kesimi için rağmen resim sanatı Anadolu’da
yapılmış masaya benzeyen sunağın daha çok küçük eserler
üzerinde gelişme göstermiştir. Sırlı tuğla
bulunduğu bir oda yer almaktadır. Sümerler astronomi ile de
Bu dönemde insanlar Hitit duvarlar
eserlerinde olduğu gibi duvar-
merdivenler
dışında, gözlemevi olarak da kullanılmıştır. Sümer zigguratlarının lar yerine çeşitli kaplar, çanak,
en güzel örneklerinden birisi bugün Irak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın- çömlek, vazo ve süs eşyaları
üzerine gerçekçi bir üslupla Görsel 3.3
büyük Ur (Nanna) Zigguratı’dır (Görsel 3.3). Zaman içinde büyük oranda resim yapmıştır. Frigler ise
pişmiş toprak levhalar üzerine
çeşitli hayvan figürleri, savaş
Sümerlerde mezar mimarisi, çevresindeki diğer uygarlıkların aksine geliş- resimleri yanında mozaik türü
memiştir. Az sayıda bulunan veGörsel bilinen
3.47
en eski kubbe örneğinin uygulan- resimler yapmışlardır.
dığı Sümer mezarları, dikdörtgen Gordionodalar şeklindedir.
Antik Kenti
81 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
Frigler yapı malzemesi olarak ahşap, taş, kerpiç ve kamışın yanında
kolay işlenen kireç taşı ve kum taşını da kullanmışlardır. Gordion’un
etkilemiş olabilir ? çevresindeki surların iç ve dış yüzeylerindeki işlenmiş taş bloklar
Friglerin taş duvar işçiliğindeki ileri seviyesini göstermektedir.
Frig mimarisinde mezar yapımı önemli bir yere sahiptir.
FRİGLER
URARTULAR
Tümülüsler, soylular ve yöneticiler için yapılmış
YUNAN HİTİTLER mezar anıtlarıdır. Ev biçimli bu ahşap mezar
LİDYALILAR odalarındaki ahşap işçiliği, Friglerin bu alandaki
ustalığını sergilemektedir. Mezar odalarına ölünün
ASUR
eşyaları konulduktan sonra üzeri çatı ile kapatılmış ve
üstüne toprak yığılmıştır. Gordion’dan başka en
M
EZ AKAD BABİL önemli Frig tümülüsleri Kütahya, Afyonkarahisar
OP
OT ve Eskişehir çevresinde görülmektedir. Tümülüs-
AM
Görsel 3.48 lerden başka doğal YA SÜMER
kaya yüzeylerinin oyulması ile oluşturulan odalardan
Frig kaya mezarı
meydana gelen kaya mezarları da vardır (Görsel 3.48, 3.49). Bu mezarlar
iki eğimli yüzeyden oluşan çatıya sahip olup dikdörtgen şeklindedir.
MISIR
Nil

yerleştiği alanlardandır. Bu özelliklerGörsel
birçok
3.49 kavmin bölgeyi istila etmesine
Kalekapı kaya mezarı
Kibele Heykelciği
Heykel ve Kabartma
Mezopotamya’da Sanatı
ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak zengin bir
Friglerin taş işçiliğine ait en güzel örnekleri kaya anıtları
ve tapınaklarıdır. Frigler de Hititler gibi çok tanrılı inanışa
Asya kökenli sahipti
bir kavim
ve enolan Sümerler
önemli MÖKibele'ydi.
tanrıçaları 3500-MÖ Kaya 2000anıtları
yılları ve
tapınaklarıetkili olmuşlardır.
Kibele Buradabirer
için yapılmış Ur, Uruk,
ibadetKiş,
yeriLagaş
olarak
ve Nippur gibi şehirkabuldevletlerini kuran Sümerler,
edilmiştir. Frigler önceleri siyasi
diğer uygarlıklardan birliği
da etkilenerek
sağlamışsa da bu özgün
durum uzun süreli olmamıştır.
bir sanat Sümerler doğudan
üslubu oluşturmuştur. gelen ve
Kabartma
heykellerde Kibele yıkılmıştır.
tasvirleri,Mezopotamya’da
Anadolu’da tarih kurulan
öncesi
Sümer uygarlığı çağlardan
bölgede kurulan
beri varilk uygarlık
olan anaolmasıtanrıçave inancının
diğerlerineFrigler
de
temel oluşturmasıtarafından
açısından dabüyük öneme sahiptir.
benimsediğini Mezopotamya’da
göstermektedir (Görselyazı
3.50).
Kayaların ve ilkmezarların
defa Sümerler tarafından
cephelerinde görülenbaşlatılmıştır.
anıtsal ölçek-
Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda kil tabletler
li kabartmalar, ele geçen üzerine kazıyarak
tanrıça oluşturdukları
heykelleri ve yapıları
Görsel 3.1 Görsel 3.51 çivi yazısı ile uygarlık tarihinde
süsleyen çok önemli
kabartmalı bir yer edinmişlerdir
orthostadlar Frig heykel (Görsel 3.1). bu
sanatının
Frig kabartma
Çivi yazılı tablet, Çünkü çivi yazısı,
Sümerler örneği, Afyonkarahisar alandayüzyıllar boyuncagöstermektedir
ulaştığı seviyeyi Akad, Babil,(Görsel
Pers, 3.51).
Hitit ve
62 82
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Urartu gibi bir çok toplum Küçük El Sanatları

tarafından kullanılmış ve alfabe yazısına öncülük
etmiştir.
Frigler ahşap ve maden işçiliğine büyük
Mimari önem vermişlerdir. Tümülüslerdeki
kazılarda çıkarılan malzemeler
Mezopotamya’da yeterince taş bulunmadığı içinveyapılar
Friglerin ahşap madenkerpiçten
işçili-
yapılmıştır. Kerpiç taş gibi dayanıklı olmadığından
ğinde ulaştıklarımimari yapıların
seviyeyi göster-bir
Görsel 3.52
çoğu günümüzeFibula kadar varlığını koruyamamıştır.
mektedir. Buna rağmen elde edilen
saraylar, tapınaklar ve evler inşa ettiklerini Kral Midas tümülüsünden çıkarılan
göstermektedir.
masa, iskemle ve mobilya kalıntıları
Görsel 3.53
Sümerler kerpiçten, kalın surlarla çevirdikleri
dünyanın şehirlerin
en değerli içinde
mobilya tanrılar
ürünleri İğne uçlu fibula
için tapınaklar, krallar için saraylar ve konutlar
arasında yapmıştır.
yer almaktadır. Nehir taşmaları-
Bu mezarda bulu-
nannabronz
karşı yapılmış
kâse, yüksekve setler
kazan, kemer bugünküüzerinde
çengelliyer tapınak fibulalar
alan benzeyen
iğnelere ve saraylar
Frigdikdörtgen avlunun
maden işçiliğini etrafına
yansıtan dizilmiş
önemli çeşitli oda
örneklerdir ve koridorlardan
(Görsel oluşmak-
3.52, 3.53). Friglerin
tadır.işçiliğindeki
maden Saraylarda; yönetimyansıtan
becerilerini birimleri, odalar,
önemli özel bölümler,
örneklerden depolar
birisi de tunçtan Görsel 3.2
dikdörtgen
yapılmış biraraba
dört atlı avluşeklindeki
çevresinde sıralanmıştır. Sümerler, saray planlarının
oyuncaktır. Sümerlere ait dış kaplama

Kutsal oda
ziggurat Görsel
(kule3.54tapınak) denilen tapınaklardır Görsel yerleştirilen
3.55 nişler Görsel 3.56
Törensel içecek kabı Göbekli içecek kabı Koç başı şeklinde tören içecek kabı
Frigler çanak
zigguratlar üst çömlek yapımına önem
üste yerleştirilmiş, vermiş, eserlerde gri ve siyah
gittikçe Merkezi
tapınak
renkler kullanmışlardır.
küçülen taraçalardanGeometrik
oluşan motiflerin
ve yukarıyaygın kullanımının yanında
geyik,
doğruaslan, dağ keçisi,
yükselen kartal ve boğa
bir mimariye gibi hayvan figürleri de kullanıl-
sahiptir.
mıştır. Friglerin katlar
Zigguratlarda törenlerde kullandıkları
birbirine merdiven hayvan biçimli kaplar, oluğa
benzeyen çok uzunbağlanmış,
veya rampalarla emzikli veensüzgeçli
üst kattaiçecek kapları, testiler, kâse ve
tabaklar hemeşyaların
ise kutsal boyalı hem de tek renkli
konulduğu olarak yapılmıştır. Kazılarda sıkça
ve tanrı-
rastlanan hamam kurbanların
lara sunulan tasına benzeyen ortası
kesimi göbekli içecek kapları da ilk defa
için
Frigler tarafından
yapılmış masaya yapılmıştır
benzeyen(Görsel 3.54, 3.55, 3.56, 3.57). Bu yapıtlar
sunağın
teknik açıdan incelendiğinde,
bulunduğu Friglerin çanak
bir oda yer almaktadır. çömlek
Sümerler yapımında
astronomi ile de da üst Sırlı tuğla
duvarlar
düzeyde
yakındanbir tekniğe
ilgilenmişsahipoldukları
olduklarıiçin
anlaşılmaktadır.
zigguratlar dinsel amaçların Merkezi ve yan
merdivenler
Friglerde
en öne çıkan diğer
güzel örneklerinden bir bugün
birisi el Irak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın-
Görsel 3.3
sanatı da bulunan
larında dokumacılıktır. Tapates
ve Ay tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
adıbüyük
verilenUrFrigya kilimleri,
(Nanna) o dönemin(Görsel 3.3). Zaman içinde büyük oranda
Zigguratı’dır
en önemli ticaret
tahrip olan mallarıMÖ
tapınak arasındadır.
6. yüzyılda, Babilliler tarafından restore edilmiştir.
Görsel 3.57
dığı Sümer mezarları, dikdörtgen odalar şeklindedir. Törensel içecek kabı
83 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS
3.1.3.3.3.
MEZOPOTAMYA
Urartu SanatıSANATI
Etkinlik
Urartu Krallığı MÖ 9 - 6. yüzyıllar arasında Doğu
Anadolu’da, Van Gölü çevresinde kurulmuştur. Baş-
etkilemiş olabilir ? kentleri bugün Van Kalesi olarak bilinen Tuşpa’dır
(Görsel 3.58). İlk dönemlerde şehir devletleri hâlinde
yaşayan Urartular, Asur saldırılarına karşı koyabilmek
FRİGLER
URARTULAR
için merkezî bir krallık olarak birleşmişlerdir. Kimmer-
YUNAN HİTİTLER lerin ve İskitlerin saldırıları sonucu zayıflayan Urartulara
LİDYALILAR MÖ 550’lerde İskitlerle birleşen Medler son vermiştir.
ASUR
Mimari
M
EZ AKAD BABİL Urartuların yaşadığı bölgenin kayalık bir araziye sahip
OP
OT olması anıtsal kaya mimarlığının ve kral mezarlarının güzide
AM
Yörneklerinin
A SÜMER verilmesinde son derece etkili olmuştur. Usta-
lıkla işledikleri 20-25 ton ağırlığındaki taşları sarp tepelere
çıkararak anıtsal yapılar inşa etmişlerdir (Görsel 3.60).
MISIR
Görsel 3.58
Van Kalesi
Nil

Görsel 3.59
Altıntepe Tapınağı, Mezopotamya denilmektedir. Bağdat’ın kuzeyi Yukarı Mezopotamya,
Erzincan güneyi ise Aşağı Mezopotamya olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
ve verimli topraklara sahip Tapınak, olansaray,
bu bölge,
yönetim ilkbaharda
binaları ve akarsu
çeşitlitaşkınları
bölümleri
yaşanmasına rağmen,olan tarihUrartu
öncesikaleleri
çağlardan
sık itibaren insanların
kuleli surlarla yoğun olarak
çevrilidir. Buna en
güzel Buörnek
özellikler birçok
ise Van kavmin
(Tuşpa) bölgeyiBu
Kalesi’dir. istila etmesine
yapılar konum-
neden olmuştur. Buraya ları,gelen kavimler
planları Yukarı Mezopotamya’da
ve yapım Asur; Güney
teknikleri ile anıtsal mimarlık
Mezopotamya’da iseörnekleridir.
Sümer, Akad Özellikle
ve Babil uygarlıklarını
kendilerine özgü kuraraktapınakları
zengin bir ve
sanat anlayışıyla çeşitli apadanagetirmişlerdir.
sanat eserleri meydana
saraylarındaki adı verilen çok sütunlu kabul
salonları Urartuların mimarlık tarihine getirdiği yeni-
liklerdir. Urartu açık hava tapınakları içerisinde önemli bir
Asya kökenli biryere kavim
sahipolan
olan Sümerler MÖ 3500-MÖ
Altıntepe Tapınağı 2000 bu
(Erzincan) yılları
tipi en
arasında Mezopotamya’da etkiliörnektir
iyi tanıtan olmuşlardır. Burada
(Görsel Ur, Uruk,
3.59). Kiş, Lagaş
Tapınaklarda tanrı
ve Nippur gibi şehir devletlerini
heykelinin kuran Sümerler,
bulunduğu önceleri
bir kutsal oda, büyüksiyasi birliği
bir avlu, sunak
sağlamışsa da bu durum bölümü uzun vesüreli olmamıştır.
odalar Sümerler
bulunmaktadır. doğudan
Urartu gelen en
sanatının
Elamlılar tarafındanönemliMÖ 2000’de yıkılmıştır.
özelliklerinden biri de Mezopotamya’da
bu anıtsal yapıların kurulan
duvar-
Sümer uygarlığı bölgedelarını kurulan
süsleyenilkduvaruygarlık olması veUrartuların
resimleridir. diğerlerine resmîde
temel oluşturması açısından
yapılarınıbüyük öneme
süsleyen sahiptir.
duvar Mezopotamya’da
resimleri büyük ölçüdeyazı Asur
ve astronomi çalışmaları ilk defa etkilenmişse
resim sanatından Sümerler tarafından başlatılmıştır.
de bazı motifler ve üslup
Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda kilondan
bakımından tabletler üzerine
farklılık kazıyarak
gösterir. Canlıoluşturdukları
ve renkli çeşitli
Görsel 3.1
çivi yazısı ile uygarlıkmotiflerden
tarihinde çok önemli
oluşan bir resimlerinde
duvar yer edinmişlerdir (Görsel
geometrik ve3.1).
bitkis-
Görsel 3.60
Çivi yazılı tablet, Sümerler
Meherkapı, Van Çünkü çivi yazısı,el motiflerle
yüzyıllar çeşitli
boyunca
hayvan Akad, Babil,
sahneleri Pers, Hitit ve
işlenmiştir.
62 84
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Pers, Hitit ve
Urartu gibi bir

Urartularda taşçok toplum
temel tarafından
üzerine kullanılmış
kerpiçten ve alfabe
yapılan evler, yazısınaplanlı
dikdörtgen öncülük
bir etmiştir.
odayla, ona bağlı kutsal bölümden oluşmaktadır. Urartu mimarisinin en
önemli eserlerinden birisi barajlar ve su kanallarıdır (Görsel 3.61). Yapılan
Mimari
kazılarda bazıları günümüzde de kullanılan çok sayıda baraj ve sulama
kanalı bulunmuştur.
yapılmıştır. Kerpiç taş gibi dayanıklı olmadığından mimari
Urartularda yapıların
soylulara aitbir
çoğu günümüze kadar varlığını koruyamamıştır. Buna
mezarlar; rağmentaşelde
planları, edilen
işçiliği
bilgiler Sümerlerin kentleri koruyan kalın surlar, gösterişli
ve hediyelerinin sur kapıları,
zenginliği bakı- Görsel 3.61
mından oldukça önemlidir. Mezar Şamran su kanalı
odaları toprak altına kesme taşlarla

Sümerler kerpiçten, kalın surlarla inşaçevirdikleri şehirlerin
edilmiş, üstleri iri taşiçinde tanrılar
bloklarla
için tapınaklar, krallar için saraylar kapatılmıştır.
ve konutlar yapmıştır.
Bu mezarlardaNehir taşmaları-
altın,
na karşı yapılmış yüksek setler üzerinde gümüş, yer
tunç,alan tapınak
demir, fil dişi,vepişmiş
saraylar
dikdörtgen avlunun etrafına dizilmiş çeşitli toprak,oda
taşvevekoridorlardan
fayanstan yapılan oluşmak-
tadır. Saraylarda; yönetim birimleri, çok odalar,
sayıda özel
eşya, bölümler,
silah ve depolar
ağaç Görsel 3.2
dikdörtgen bir avlu çevresinde sıralanmıştır. Sümerler, saray
sandalye bulunmuştur. planlarının
Urartularda Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş şeklini uyguladıkları evlerinin
ölüleri üzerlerini
yakmadan ise ahşap
mezar çatı ile
odalarına mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir. Kerpiçten, kalın gömmeninduvarlarla yapılan

dışındaveyakılarak
avlunun etrafını
küllerininsaran
odalardan oluşan evlerde pencere urne adıolmadığından
verilen küplerle cephelere
gömülmesi yerleştirilen
gele-
Görsel 3.62
payelerle süsleme Urne yapılmıştır.
neği deOdaların
yaygındırüstü ahşap3.62).
(Görsel çatı ya da tuğladan
Heykel ve dayanıklılığını
duvarların Kabartma Sanatı artırmak için yapıların dış taraflarına destek
tuğlalarla bazen deMezopotamya
İlk dönemlerinde pişmiş toprak,uygarlıklarının
mozaik veya etkisinde
madenî levhalarla
kalan Urartu kapla-
kabartma ve heykel sanatı(Görsel 3.2). kendine has özellikleri geliştirmiştir.
zamanla
Kabartma ve heykelde daha çok krallar, tanrılar ve tanrıçaları tasvir eden
Kutsal oda
eserlerSümer mimarisinin
verilmiştir en 3.64).
(Görsel 3.63, önemli yapı türü Duvara dekor olarak
tapınak
duvarlar
merdivenler
en güzel örneklerinden birisi bugün Irak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın- Görsel 3.64
Urartu tanrı figürü Görsel 3.3
memiştir.Görsel
Az sayıda
3.63 bulunan ve bilinen en eski kubbe örneğinin uygulan-
Baştanrı Haldi kabartması
85 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
etkilemiş olabilir ? Urartular, maden yönünden zengin olduklarından maden sana-
tında nadide eserler vermişlerdir. Kazılarda ele geçen gümüş, bronz
ve demirden üretilmiş miğferler, silahlar, kalkanlar, ok uçları, at
FRİGLER koşumURARTULAR
takımları, tabaklar, bakraçlar, kemerler, ziynet eşyaları ve
YUNAN HİTİTLER
fibulalar bölgenin madenciliğin merkezi olduğunu göstermektedir
LİDYALILAR (Görsel 3.65, 3.66). Kanatlı ve boğa başlı tanrı figürleriyle süslü dinî
törenlerde kullanılan kazanlar maden sanatının en güzel örnekleri
ASUR
arasında yer almaktadır (Görsel 3.67).
Görsel 3.65 M
Aslan başlı bilezik EZ AKADfil
Urartularda dişi, kemik ve ahşap eşya oymacılık sanatı örneklerine
BABİL
OP
O
de rastlanmaktadır
TA (Görsel 3.68).Urartu Krallığı'nda kullanılan çanak
M
çömleğin en ayırtYAedici
SÜMERözelliği tek
renkli, canlı ve parlak kırmızı renge
sahip olmasıdır. Kullanım eşyaları
MISIR
arasında vazo, maşrapa, kadeh ve
riton biçimli kap türleri vardır.
Bezemeli kaplar üzerinde at, Mezopotamya ve Mısır
geyik, boğa, kartal gibi çeşitli
hayvan ve bitki resimleri ile
zengin geometrik motiflerin
Nil
Görsel 3.66
kullanıldığı görülmektedir.
Kazan tutacağı
Urartu sanat eserleri
Fırat ve Dicle
arasında önemliNehirlerinin
bir grubu Anadolu'yu terk ettiği bölgeden başlayıp iki
nehrin birleşerekoluşturmak-
da mühürler Basra Körfezi’ne döküldüğü noktaya kadar uzanan bölgeye
Mezopotamya
tadır. Silindir denilmektedir.
ve damga Bağdat’ın kuzeyi Yukarı Mezopotamya,
güneyi ise Aşağı
mühürlerin Mezopotamya olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
üzerinde
ve hayvanlar,
verimli topraklara sahip olan bu bölge, ilkbaharda akarsu taşkınları
karışık varlıklar
yaşanmasına
ve bitkiselrağmen,
motiflertarih
bol öncesi çağlardan itibaren insanların yoğun olarak
yerleştiği
olarak alanlardandır.
kullanılmıştır.Bu özellikler birçok kavmin bölgeyi istila etmesine
Görsel 3.68kuran Sümerler, önceleri siyasi birliği
Oyma heykel
sağlamışsa da bu durum uzunörneği süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
GörselGörsel
3.1 3.67
Çivi yazılı tablet,Kazan
Sümerler Çünkü çivi yazısı, yüzyıllar boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve
62 86
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
3.3.4. Lidya Sanatı Yığma Taş ve ahşap koruma

toprak
İlk Çağ'da
Urartu bugünkü
gibi bir Gediz
çok toplum ve Küçük
tarafından Menderes
kullanılmış ve Vadilerini kapsayan
alfabe yazısına öncülük Kil koruma seti
bölgeye
etmiştir.Lidya denilmekteydi. Lidyalılar, Frigyalıların yıkılmasından
sonra Kral Giges zamanında bağımsız bir devlet kurmuşlardır
Mimari
(MÖ 687). Lidyalıların başkenti, dönemin en büyük ve zengin
kentlerinden olan Salihli (Manisa) yakınlarındaki Sardes'tir
(Sard).Mezopotamya’da
Lidyalılara MÖ 546’dayeterinceEgetaşkıyılarına
bulunmadığıulaşmakiçin isteyen
yapılar kerpiçten
yapılmıştır.
Persler Kerpiç taş gibi dayanıklı olmadığından mimari yapıların bir
son vermiştir.
MimariSümerlerin kentleri koruyan kalın surlar, gösterişli sur kapıları,
bilgiler
Lidya mimarisinden, tümülüsler ve içindeki mezar oda-
Sümerler
larından kerpiçten, kalın
başka günümüze kalmışsurlarla
çok fazlaçevirdikleri şehirlerin
bir eser yoktur. içinde tanrılar
Kral
için tapınaklar,
Alyattes (Alyates),krallar
Gygeisiçin saraylar
(Giges) veve konutlar
Ardys’e yapmıştır.
(Ardis) Nehir taşmaları-
ait tümü-
na Anadolu’nun
lüsler karşı yapılmışen yüksek
görkemlisetlergömüüzerinde yerNitekim
tepeleridir. alan tapınak
tümü- ve saraylar
dikdörtgen
lüslerde mezaravlunun etrafınaduvarları
odalarının dizilmiş çeşitli oda ve bir
mükemmel koridorlardan
mimari oluşmak-
tadır. sahiptir.
işçiliğe Saraylarda;
Lidyayönetim
krallarının birimleri,
sarayından odalar,
hiçbirözel bölümler,
kalıntı ele depolar Görsel 3.2
Krepis
dikdörtgen Lidya
geçmemiştir. bir avlu çevresindetapınaklar
mimarisinde sıralanmıştır. Sümerler,ayrı
ve mezarlar saraybirplanlarının
öneme Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş
sahiptir (Görsel şeklini
3.69). uyguladıkları
Lidya mezar evlerinin
odalarına üzerlerini
diğer Anadoluise ahşap çatı ile
uygarlık- mozaik
Tören yolu (Dromos) örnekleri, Uruk
Ahşap işaretler
örtmüşlerdir.
larından Kerpiçten,
farklı olarak kalınkoridoru
bir giriş duvarlarla ve yapılan ve avlununÖlü,
kapı eklenmiştir. etrafını saran
değerli Görsel 3.69
Lidya tümülüs kesiti (temsili resim)
odalardan
eşyalar oluşan(Görsel
ve hediyeler evlerde3.70)
pencere
mezarolmadığından cephelere
odasına gömüldükten yerleştirilen
sonra tümü-
payelerle
lüslerin üzerinesüsleme yapılmıştır.
ölen kişinin Odaların üstü
önemi ölçüsünde toprakahşap çatı ya da
yığılmaktadır. tuğladan
Dökülen
örülmüş
toprağın tonoz ve kubbelerle
kenarlardan kaymamasıörtülüdür.
için tepenin Sümerler kalın ve
çevresi krepis adıyüksek
verilenkerpiç
bir
duvarların
duvarla dayanıklılığını
çevrilmiştir. artırmak
Başkent Sardes için yapıların
çevresi dış taraflarına
güçlü surlarla çevrili, içindedestek
duvarları
saray ve resmî(payanda) örmüşlerdir.
binalar ile altın arıtmaDuvar yüzeyleri
atölyeleri, ise bazen
dükkânlar boya
ve pazar ve sırlı
yerleri
tuğlalarla
bulunan antikbazen de pişmiş
bir şehirdir (Görseltoprak,
3.71).mozaik veya madenî levhalarla kapla-
Sardes’teki özenli taş işçiliği kullanılarak yapılan tapınaklara tek örnek
Kutsal oda
KybeleSümer mimarisinin
Tapınağı’dır. en önemli
Bu tapınak yapı ve
geniş salonu türüİyonDuvara
üslubuyla, Yunan,
dekor olarak
Egeziggurat
ve Doğu(kule tapınak) denilen
kültürlerinden tapınaklardır
izler taşımaktadır. Tapınakyerleştirilen
ve tümülüslerdeki
nişler
bu (Görsel
ihtişama3.3). Çoğunlukla
karşılık kerpiçten
halkın yaşadığı evleryapılan
oldukça sadedir. Lidya evleri taş
zigguratlar
temel üzerine üst üste duvarlı,
kerpiç yerleştirilmiş,
üzerlerigittikçe
sazlarla örtülmüş, tek veya iki Merkezi
tapınak
küçülen
odadan taraçalardan
oluşan, dikdörtgen oluşan ve yukarıEvlerin iç bölümleri halı ve
planlı konutlardır.
doğruileyükselen
kilimler bir mimariye sahiptir.
kaplanmıştır.
duvarlar
Görsel 3.70
merdivenler
dışında, gözlemevi olarak da kullanılmıştır. Sümer zigguratlarının Lidya tümülüslerinden çıkan
kutsal tören kabı
Görsel 3.3
memiştir. Az sayıda bulunan ve bilinen
Görsel 3.71 en eski kubbe örneğinin uygulan-
dığı Sümer mezarları, dikdörtgen
Antik Sard şehriodalar şeklindedir.
ve KybeleTapınağı
87 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
Heykel ve Kabartma Sanatı
etkilemiş olabilir ? Sardes ve çevresinde yapılan kazılarda Lidyalı-
ların heykel ve kabartma sanatı ile ilgili önemli
buluntulara rastlanmamıştır. Sardes’te Kybele Tapı-
FRİGLER
URARTULAR
nağı’nın sunağının üzerinde ana tanrıçayı ayakta
YUNAN HİTİTLER dururken gösteren bir kabartma ile Manisa yakın-
Görsel 3.72 LİDYALILAR larındaki Spil Dağı’nın eteklerindeki kayalığa
Kybele oyulmuş Ana Tanrıça’yı oturur durumda gösteren
Kabartması, ASUR
Spil Dağı, kabartma (Görsel 3.72), Lidya heykel ve kabart-
Manisa ma sanatının en önemli örnekleridir.
M
EZ AKAD BABİL
OP
Küçük ElOTSanatları
AM
YA SÜMER
Lidya’dan sanatçı ve ustaların mimarlık için Pers ülkesine gitmesi,

Lidyalı sanatçıların yaptığı ürünlerin Yunan saraylarında kullanılması,
MISIR
Lidya sanatının gelişmişliğinin göstergesidir. Lidyalılar Paktalos Çayı’ndan bol
miktarda altın ve gümüş elde etmiştir. Bu nedenle Lidya sanatında anıtsal
ölçüde heykellerin yerine altın, gümüş, fil dişiMezopotamya
ve mermerden veheykelcikler
Mısır
Görsel 3.73 önemli bir yer tutar. Altından yapılmış düğmeler, rozetler ve takılar ayrıca
Kanatlı Denizatı
Broşu, Karun fil dişi oymacılığı, seramikler ve dokumacılık gibi el sanatı ürünleri Lidya
sanatının diğer önemli eserleridir. Lidyalıların çanak çömleklerinin kap
Nil
Hazinesi
biçimleri ve bezemeleri, çizgisel ögelerle süslenmiş seramikleri
kendilerine özgüdür. El sanatlarının bu denli zenginliği onları
diğer Anadolu uygarlıklarından ayıran önemli farklardan biridir.
Fırat ve Dicle Karun
Hazineleri terk ettiği
olarak bilinen bölgedenUşak
ve çoğunluğu başlayıp iki
Müzesinde
nehrin birleşerek Basra Körfezi’ne
sergilenen altın,döküldüğü
gümüş gibinoktaya
kıymetlikadar uzanan bölgeye
madenlerden yapılmış
Mezopotamyaçeşitlidenilmektedir.
kap, takı, Bağdat’ın
mühür, duvar kuzeyi Yukarı
freskleri ve Mezopotamya,
mermer sfenksler
güneyi iseLidya
Aşağısanatının
Mezopotamya olarak
en değerli adlandırılmaktadır.
parçalarıdır. Su 3.74,
(Görsel 3.73, kaynakları
3.75).
Asya kökenli bir kavim
Mühür (Karunolan Sümerler MÖ 3500-MÖ
Hazinesi’nden) 2000 yılları
Lidya Parası
arasında
BatıMezopotamya’da
Anadolu tümülüslerindeetkili olmuşlardır. Burada giysileri,
bulunan dönemin Ur, Uruk,saç Kiş,modelleri,
Lagaş
ve kullanılan
Nippur gibi şehir
araç devletlerini
gereçler kurantörenleri
ve cenaze Sümerler, önceleribilgi
hakkında siyasi birliği
veren duvar
sağlamışsa
resimleri da bu durum
Lidya uzun önemli
uygarlığının süreli olmamıştır. Sümerler
eserleri içerisinde doğudan gelen
değerlendirilmektedir.
Elamlılar
Lidyalılartarafından
MÖ 7. MÖ 2000’de
yüzyılın ikinciyıkılmıştır.
yarısında Mezopotamya’da
“sikke” adı verilen kurulan
madenî
Sümer uygarlığı
parayı bölgede Resimli
icat etmişlerdir. kurulan sikkelerde
ilk uygarlık yerolması ve diğerlerine
alan aslan başı, pençeside ve
temel oluşturması
karşılıklı iki aslanaçısından büyük sanatsal
figürü sikkelere öneme sahiptir.
bir değer Mezopotamya’da
katmaktadır (Görselyazı 3.76).
Görsel 3.74
Takı, Karun Hazinesi ve astronomi çalışmaları ilk defa Sümerler tarafından başlatılmıştır.
Sümerler MÖ 3200’lü
Yörenizde yıllarda Anadolu
İlk Çağ’da kil tabletler üzerine kazıyarak
uygarlıklarından kalanoluşturdukları
sanat eserle-
Görsel 3.1
çivi yazısı ile ilgili
riyle uygarlık
bir tarihinde çok önemli
sunum hazırlayıp bir yer
sınıfta edinmişlerdir (Görsel
arkadaşlarınızla 3.1).
paylaşınız.
62 88
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
etmiştir. Ortak Özellikler Farklı Özellikler
İlk Çağ Anadolu uygarlıklarının hepsinde başkentler güçlü surlarla Hitit kalelerinde bölüm sayısı çok daha fazladır ve bir saray komplek-
Mimari
korunmaktadır. Kalelerin içinde tapınaklar, tören odaları ve depolar
yer almaktadır.
si görünümündedir.

Kaleler

İlk Çağ Anadolu uygarlıklarının hepsinde çok tanrılı inanç sistemi Hitit tapınaklarında bunlara ek olarak avlunun çevresinde yan odalar
görülür. Bu tanrılar adına yapılmış tapınaklar bütün kültürlerde çok ve devlet arşivlerinin saklandığı bölümler bulunmaktadır.
önemlidir. Tapınaklarda tanrı heykellerinin bulunduğu bir kutsal oda,
büyük bir avlu, sunak bölümü ve odalar bulunmaktadır. şehirlerin içinde tanrılar
Tapınaklar

Mimari
Frig, Lidya ve Urartu uygarlıklarında mezar odaları ve kaya mezarları Ölülerini yakarak küllerini çömlekler içinde sakladıkları için Hititlerde
mozaik örnekleri, Uruk
küçültülmüş şeklini uyguladıkları evlerinin üzerlerini ise
çok önemlidir. Mezarlara ölen kişiyle birlikte çok zengin armağanlar
ahşap çatı ile
anıt mezar mimarisi gelişmemiştir. Friglerde mezar odaları ahşaptan
örtmüşlerdir. Kerpiçten,
konulmaktadır. Urartu vekalın duvarlarla
Lidyalılarda mezar odalarıyapılan ve avlunun
taştan yapılmak- etrafını
yapılmıştır. saranodalarına diğer Anadolu uygarlıklarından
Lidya mezar
tadır. Frig ve Lidyalılarda ise tümülüsler önemli mezar yapılarıdır. farklı olarak giriş koridoru ve kapı vardır. Lidyalılara ait bazı küçük
tümülüslerde ceset ahşap bir sandukaya alındıktan sonra mezar
Mezarlar
payelerle süsleme yapılmıştır. Odaların üstü ahşap çatıteknesi ya denilen taş sandıklara yerleştirilmiştir. Tümülüslerin
da tuğladan
üzerindeki toprağın kaymaması için tepenin çevresine duvar örme
örülmüş tonoz ve kubbelerle örtülüdür. Sümerler kalın ve Lidya yüksek
mimarisine kerpiç
özgüdür.

tuğlalarlaAnadolu’daki
bazen deİlk Çağ pişmiş toprak,
uygarlıklarına mozaik
ait evler taş temelveya
üzerinemadenî
kerpiç levhalarla
Hititlerde kapla-değişmez ve katı planlara sahip değildir.
evler genellikle
duvarlı olarak yapılmıştır. Frig, Urartu ve Lidya mimarisinde konutlar Lidyalıların evlerinde odalar halı ve kilimlerle ayrılmıştır. Urartu
dikdörtgen planlıdır. mimarisinde baraj ve su kanalları çok önemli yere sahiptir.
Sivil Mimari
Kutsal oda
tapınak
küçülen İlktaraçalardan oluşan tamamında,
Çağ Anadolu uygarlıklarının ve yukarı tanrıları tasvir eden Hitit kabartmalarında insan ve aslan karışımı hayali yaratıklar, savaş
doğru yükselen
büyük boyutlu birduvar
mimariye
kabartmalarısahiptir.
yapılmıştır. Çoğu zaman bu sahneleri ve kutsal ziyafet sahneleri ile günlük yaşamdan tasvirler yer
Heykel ve kabartma
kabartmalarda tanrıların yanında krallara da yer verilmiştir. alırken, Frig ve Lidya kabartmalarında ana tanrıça Kibele figürü ön
Zigguratlarda
Kabartma katlar birbirine
sanatının küçük sanatmerdiven
eserlerinden kabul edilen damga plana çıkmaktadır. Yine Frig ve Hitit yapılarında sıkça görülen
mühürler İlk Çağ Anadolu uygarlıklarının vazgeçilmez ürünleri kabartmalı taş bloklar Urartu ve Lidya yapılarında yaygın değildir.
veya rampalarla
arasındadır.bağlanmış, en üst katta Hititlere ait küçük boyutlu heykellerde kuş, boğa, antilop, çift başlı
ise kutsal eşyaların konulduğu ve tanrı- ördek ve aslan tasvirleri diğer Anadolu uygarlıklarından farklı olarak
sıkça kullanılmıştır. Geç Hititlerde heykeli oluşturan figürlere duyguları
lara sunulan kurbanların kesimi için yansıtan ifadeler verilmiştir.

İlk Çağ Anadolu uygarlıklarına ait küçük el sanatı eserlerinde Çeşitli madenlerden yapılan güneş kursları Hititlerin sembolü hâline duvarlar
yakındangenellikle
ilgilenmiş oldukları
inanç sistemleri kendiniiçin zigguratlar
göstermektedir. Çeşitli dinsel
hayvan amaçların
gelmiştir. Urartularda küçük el sanatlarındaki madenMerkezi ve yan
kullanımı
şekilleri verilmiş törensel kaplar hepsinin ortak özelliğidir. Yapılan merdivenler
yoğunluğu ve işçiliği açık olarak kendini göstermektedir. Friglerde
dışında, gözlemevi olarak da kullanılmıştır.
desenlerin yanındaSümersıkça bitkizigguratlarının
çanak çömleklerde geometrik ve ahşap işçiliği ve dokumacılık ön plana çıkmaktadır. Lidyalılarda ise
en güzel hayvan
örneklerinden birisi bugün
tasvirleri de kullanılmıştır. Irak’ın
Kâse, kazan, Nasiriyah
tabak, testi, kemer, (Ur)ve kenti
altın yakın-
gümüş gibi değerli madenlerden yapılmış süs eşyaları ve
içecek kabı, çengelli iğne ve çeşitli süs eşyaları bu dönemde paralar farklılık yaratmaktadır. Asur etkisindeki hayvan biçimli sütun Görsel 3.3
larında bulunan ve Aygörülen
Anadolu’da sıklıkla tanrısıküçükNanna’nın adına MÖ 2000’lerde
el sanatları örnekleridir. yapılan
altlıkları Geç Hititlerin farklılığını ortaya çıkarmaktadır.
dığı Sümer mezarları, Tablo 3.1. İlk Çağ Anadolu
dikdörtgen odalarUygarlıklarına
şeklindedir. Ait Sanat Eserlerinin Farklı Ve Ortak Özellikleri
89 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS
Etkinlik 3.1. MEZOPOTAMYA SANATI

Etkinlik
Aşağıda Anadolu’da yaşayan uygarlıklara ait farklı görseller verilmiştir. Görsellerin altına ait oldukları
uygarlıkların
Aşağıdaki adlarını
haritayı yazınız.
inceleyiniz. Mezopotamya’nın coğrafi konumu, kültürel ve nüfus yapısı sanatını nasıl
FRİGLER
YUNAN URARTULAR
HİTİTLER
LİDYALILAR
ASUR
M
EZ AKAD BABİL
OP
OT
AM
YA SÜMER
MISIR
Nil

Görsel 3.1
62 90
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
3.4. YUNAN SANATI

Urartu
MÖ 7.gibi bir çokYunanistan,
yüzyılda toplum tarafından kullanılmış
Ege Adaları ve Anadolu
ve Batı alfabe yazısına öncülük
kıyılarında
etmiştir.
yaşayan ortak dil ve kültüre sahip kavimler, verimli tarım arazileri ve geniş
bir coğrafyada yaptıkları deniz ticareti sayesinde giderek zenginleşmiştir.
Mimari
Ekonomik gelişme kültürel gelişmeleri de hızlandırmış bilimden felsefeye,
edebiyattan sanata kadar birçok alanda eserler ortaya konulmuştur. Bu
Mezopotamya’da
tarihsel süreç içinde Yunan yeterince taş bulunmadığı
sanatı Girit’te için yapılar
Minos, Yunanistan’da kerpiçten
Miken ve
yapılmıştır.
Anadolu’da Kerpiç
İyon taş gibi dayanıklı
uygarlıklarının etkisi ileolmadığından mimari
ortaya çıkmıştır. yapıların
Yunan sanatı,bir
Arkaik
çoğu (MÖ
günümüze kadarKlasik
7 - 6. yy.), varlığını
(MÖ 490-330) ve Helenistik
koruyamamıştır. Buna rağmen
(MÖ elde edilen
330-30)
bilgiler
olmak üzereSümerlerin kentleri
üslup, teknik koruyanaçısından
ve gelişim kalın surlar, gösterişli
birbirini takipsur kapıları,
eden üç
saraylar,
döneme tapınaklar
ayrılarak ve evler inşa ettiklerini göstermektedir.
incelenmektedir. Harita 3.1
Sümerler kerpiçten, kalın surlarla çevirdikleri şehirlerin içinde Yunan

tanrılarUygarlığının Yayıldığı Bölgeler

Kutsal oda
tapınak
Mimari
Yapılarda
lara kullanılan
sunulan malzeme,
kurbanların planiçin
kesimi ve süslemelerde ortaya çıkan yeni-
liklere bağlı masaya
yapılmış olarak Yunan mimarisi
benzeyen zaman içinde önemli değişimlere
sunağın
uğramıştır.
bulunduğuTemelbir yapı
oda formları ve uygulamalar
yer almaktadır. Sümerler(ilk anıtsal
astronomitapınaklar
ile degibi) Sırlı tuğla
duvarlar
ilk yakından
kez Arkaikilgilenmiş
Dönem’deoldukları
ortaya çıkarken, Klasik Dönem’de
için zigguratlar Yunan uygar-
merdivenler
lığıdışında,
ve sanatı en parlak
gözlemevi evresini
olarak yaşamıştır. Bu
da kullanılmıştır. Sümerdönemde yapıların plan
zigguratlarının
tipleri, mimari
en güzel unsurları, oranları
örneklerinden ve süslemeleri
birisi bugün konularında
Irak’ın Nasiriyah güçlü yakın-
(Ur) kenti bir
Görsel 3.3
gelenek oluşmuştur.
larında bulunan ve Helenistik
Ay tanrısıDönem’de
Nanna’nın daha önceki
adına MÖmimari
2000’lerdegelenekler
yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
takip edilmekle
büyük birlikte
Ur (Nanna) yeni düzen,
Zigguratı’dır form 3.3).
(Görsel ve oran
Zamanuygulamaları
içinde büyük ağırlık
oranda
kazanmıştır.
tahrip olanAynı mimari
tapınak MÖ 6.yapıda farklı
yüzyılda, düzenlere
Babilliler ait unsurlar
tarafından restore biredilmiştir.
arada
dekoratif amaçlı
Sümerlerde kullanılmıştır.
mezar Yapılarda mimari
mimarisi, çevresindeki süslemelerine
diğer uygarlıkların verilen
aksine geliş-
önem artmış,Azdaha
memiştir. sayıdaönceki
bulunanyüzyıllarda
ve bilinen görülmeyen
en eski kubbebirçok
örneğinin motif ve
uygulan-
kompozisyon
dığı Sümer ortaya çıkmıştır.
91 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
Yunanistan’da ilk siyasal örgütlenmeler polis adı verilen
şehir devletleridir.
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. Mezopotamya’nın coğrafi Şehirlerin
konumu, kültürel ve nüfusetrafı
yapısısurlarla çevrilmiştir.
sanatını nasıl
etkilemiş olabilir ? Şehirlerde birbirine paralel ve birbirini dik kesen düzenli
caddelerin bulunduğu ızgara planı uygulanmıştır. Duvarları
resim ve mozaiklerle kaplanmış saraylar ve evler, geniş bir
FRİGLER avlu ile onun etrafında yer alan odalardan oluşmaktadır.
URARTULAR
YUNAN HİTİTLER
LİDYALILAR Şehirlerin merkezini, agora adı verilen ve çevresine

değişik işlevli yapıların inşa edildiği meydanlar oluştur-
ASUR
maktadır (Görsel 3.77). Kentin sosyal, ticari ve dinî yaşa-
Görsel 3.77 mında önemli
M
yer tutan agoraların yakınlarında, işlik ve dükkânların yer
Temsili Agora resmi EZ AKAD BABİL
aldığı stoalar,
OP şehir meclisinin toplandığı meclis binası bouleterion
(boleteryum)OT(Görsel
AM 3.78), amfitiyatroların küçüğü olan ve konser binaları
olarak kullanılanYAodeionlar
SÜMER (odeon) bulunmaktadır. Bunların yanı sıra
gençlerin teorik ve beden eğitimi aldığı gymnasium (cimnazyum),

MISIR
atletizm yarışlarının gerçekleştiği stadium (stadyum) ve theatrum
(tiyatro) gibi kamu binaları kentlerin ayrılmaz unsurlarıdır. Şehre hâkim
tepe üzerinde (akropoliste) ise halkın nazarında en saygın yapı
olan tapınaklar yer almıştır (Görsel 3.79). Tapınaklar
Mezopotamya ve Mısır uzun
dikdörtgen biçimli megaron denilen ev tipinin geliştirilmesiyle
ortaya çıkmıştır. İlk dönemlerde tapınaklar, ahşap ve kerpiçten
Nil
inşa edilen, üzeri saz ve kamışla örtülü basit yapılardır. Daha

sonra kireç taşı ve mermer gibi daha dayanıklı taşlar ve pişmiş
toprak kiremitler kullanılmaya başlanmıştır. Yunan tapınakları,
tanrı heykelinin yer aldığı bir mekân, bunun önünde yer alan bir
Fırat ve Dicle Nehirlerinin
giriş bölümü ve Anadolu'yu terk çevreleyen
dışta bunları ettiği bölgeden başlayıp
sütun iki
dizilerinden
nehrin birleşerekoluşmuştur.
Basra Körfezi’ne döküldüğü noktaya kadar uzanan bölgeye
Tanrı evi olan tapınakların içine girilmemekte, dinî
Görsel 3.78 Mezopotamyatörenlerdenilmektedir.
avludaki Bağdat’ın kuzeyiyapılmaktadır.
sunağın yanında Yukarı Mezopotamya,
Temsili Bouleterion resmi güneyi ise Aşağı Mezopotamya olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
Erechtheion Tapınağı
Parthenon Tapınağı

Athena Heykeli
Amfitiyatro
Kapılı Giriş
Görsel 3.79
Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda kilNike tabletler üzerine kazıyarak
Tapınağı
oluşturdukları
Atina Akropolisi (temsili resim)
Görsel 3.1
62 92
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Arkaikgibi
Urartu Dönem’de anıtsal tarafından
bir çok toplum tapınaklarkullanılmış
yapılmaya ve
başlanmış ve tapınak-
alfabe yazısına öncülük
ların friz, metop, alınlık ve akroter gibi mimari unsurları, figürlü kabartma-
etmiştir.
larla süslenmiştir. Tapınaklar belli nizamlara göre inşa edilmiş olup
Mimari
tapınakların hangi nizamda yapıldığı cephe düzeni ve sütun başlıklarından
anlaşılmaktadır. Bunlar ortaya çıkış tarihlerine göre ilk olarak Yunani-
görülen Dor, Batı
stan’daMezopotamya’da yeterince
Anadolutaş bulunmadığı
kökenli yapılarİyon
için edilen
olduğu kabul kerpiçten
ve
yapılmıştır.daha
diğerlerinden Kerpiç taşortaya
sonra çıkan Korint
gibi dayanıklı olmadığından
nizamıdır.mimari yapıların bir
Korniş
Friz
şehirlerin içinde tanrılar
Arşitrav Boss
için tapınaklar, krallar için
Triglifsaraylar ve konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları- Volüt
dikdörtgen avlunun etrafına dizilmiş çeşitli oda ve koridorlardan Abaküsoluşmak- Rozet
tadır.Metop
Saraylarda; yönetim birimleri, odalar, özel bölümler,
Arşitrav
Volüt depolar Akantus
Görsel 3.2
dikdörtgen bir avlu çevresinde sıralanmıştır. Sümerler, saray planlarının yaprağı
Sümerlere ait dış kaplama

Taban Kaide
Kutsal oda
ziggurat (kule tapınak) denilen tapınaklardır yerleştirilen nişler aa
(Görsel
Dor nizamı,3.3).
MÖ 7Çoğunlukla kerpiçten
- 5. yy. da Yunanistan, İyonyapılan
Nizamı, MÖ 6 - 4. yy. da İyonya olarak Korint Nizamı, MÖ 5. yy. da İyon nizamının
Güney İtalya, Sicilya ve Anadolu’daki tapı- adlandırılan Batı Anadolu kıyıları ve Ege çok az değişmiş bir şeklidir. Dor ve İyon
zigguratlar üst üste yerleştirilmiş, gittikçe
naklarda görülmektedir. Tapınağın alt döşeme adalarında daha yaygın olarak benimsen- nizamının görüldüğü her bölgede görülmek-
Merkezi
tapınak
küçülençoğunlukla
tabanına, taraçalardan
üç basamaklıoluşan
merdi-vemiştir.
yukarı
Daha ince ve zarif olan İyon nizamın- tedir. Tek fark sütun başlıklarında görülür.
venle çıkılır. Kaidesi olmayan sütunlar da, tapınaklar basamaklı bir zemin üzerinde Volüt başlık yerine akant (kenger) yaprakları
doğrudan döşeme tabanına oturtulmuştur. bulunur. Gövdeleri ince, uzun ve yivlerle ile donanmış sütun başlıkları kullanılmıştır.
Zigguratlarda
Silindirik katlarmeydana
taş parçasından birbirine merdiven
getirilen süslü İyon sütunları döşeme düzeyine Bazı Yunan tapınaklarında Korint ve İyon
sütun
veya rampalarla bağlanmış, en üst yerleştirilen
gövdeleri, üzerlerindeki sade başlık- katta kaideler üzerine oturtulmuş- sütun başlıkları birleştirilerek karma başlıklar
larla çatıya bağlanmıştır. Sütunlar belli bir tur. Önden bakıldığında sütun başlık- larının kullanılmıştır. Bu tapınaklarda sütunların ye-
ise içinde
oran kutsalaşağıdan
eşyaların konulduğu
yukarıya doğru gittikçeve tanrı-
iki yanında volüt adı verilen helezonik iki rine kadın heykellerinin kullanıldığı görülür.
lara Sütun
incelir. sunulan kurbanların
başlıkları kesimi kıvrımın
birbirine baştaban için arasında zarif bezemeler vardır.
arşıtrav dediğimiz düz taş bloklarla bağlan- Arşitrav tek bloktan, dışa taşkın olarak
yapılmış
mıştır. Bunun masaya benzeyen
üzerinde aralıklı sunağın
olarak sıra- yapılmış iki veya üç katlıdır. Abaküs daha
bulunduğu
lanmış, üç düşeybir
yivdenoda yer almaktadır.
meydana gelen ve incedir. Sümerler astronomi
Frizin üstünde ilebirdefriz
süslü ikinci Sırlı tuğla
triglif denilen bir friz uzanmaktadır. Frizin daha bulunur. İyon tapınakları Dor nizamın- duvarlar
yakından
üzerinde uzananilgilenmiş oldukları
korniş, yapının saçak göre-içindakizigguratlar
tapınaklara göredinsel amaçların
daha ince ve yüksektir.
Merkezi ve yan
merdivenler
dışında,
vini gözlemevi
yüklenmiştir. Kornişin olarak da kullanılmıştır.
desteklediği çatı, Sümer zigguratlarının
tapınağın iki cephesinde üçgen birer alınlık
en güzel örneklerinden birisi
meydana getirecek şekilde meyilli olarak bugün Irak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın-
Görsel 3.3
larında bulunan
yapılmıştır. vekere
Alınlıklar çoğu Aykabartmalar-
tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
la doldurulduğu gibi, tepe ve köşelerine
heykeller de kondurulmuştur.
Tablo 3.2. Dor, en
İyoneski kubbe
ve Korint örneğinin
nizamlarının uygulan-
karşılaştırılması
93 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS

Etkinlik
Klasik Dönem mimarlığının özelliklerini sergileyen Atina Akropo-
lü’nde yer alan Parthenon Tapınağı Dor nizamına göre inşa edilmiştir.
etkilemiş olabilir ? Bununla beraber Parthenon saf bir Dor tapınağı olmayıp, İyon düzeninin
de izlerini taşımaktadır. Tapınakta kutsal oda duvarlarının üst kısmında ve
düşey yüzeylerde frizler yer alır. Binada etkileyici olan unsurlardan biri
FRİGLER de inceURARTULAR
zarif ve mükemmel olan heykellerdir. Tamamen mermerden inşa
YUNAN HİTİTLER
edilen tapınağın kutsal iç mekânında (naos) çatıyı destekleyen “U”
LİDYALILAR biçiminde iç ve dış sütunlar mevcuttur. Binanın köşelerinde bulunan
kolonlar çok az içe doğru eğimlidir. Bütün kolonlara dış bükey bel verilm-
ASUR
Görsel 3.80
iş, böylece aşağıdan bakıldığında hepsi eşit boyuttaymış gibi görüntü
Parthenon Tapınağı Metoplarındaki verilmiştir (Görsel 3.80, 3.81, 3.82, 3.83).
M
kabartmalardan bir örnek EZ AKAD BABİL
OP Metop
OT
AM
Arka bölüm YA SÜMER
Athena Heykeli
Alınlık
Arşitrav MISIR
Nil
Dor sütunlar
Görsel 3.82
Kutsal oda
Fırat ve Dicle Nehirlerinin Anadolu'yu terk ettiğiParthenon
bölgeden başlayıp
Tapınağı iki
frizlerindeki
Friz kabartmalardan bir örnek
Triglif
Sütunlu avlu güneyi ise Aşağı Mezopotamya olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
Kutsal oda girişi
Görsel 3.81
(temsili resim) neden olmuştur. Buraya gelen kavimler Yukarı Mezopotamya’da Asur; Güney
temel oluşturması açısından büyük öneme Görsel 3.84sahiptir. Mezopotamya’da yazı
Görsel 3.83 ve astronomi çalışmalarıAthena ilk Tapınağı,
defa Sümerler tarafından başlatılmıştır.
Asos (Behramkale)
alınlığındaki kabartmalardan biri
Bu MÖ
Sümerler nizama göreyıllarda
3200’lü yapılan
kil diğer önemli
tabletler üzerineeserler arasında
kazıyarak Sicilya'daki
oluşturdukları
Görsel 3.1
çiviConcordia (Konkordiya)
yazısı ile uygarlık tarihindeve
çokAssos’taki
önemli bir yer(Behramkale) Athena
edinmişlerdir (GörselTapınağı
3.1).
Çivi yazılı tablet, Sümerler Anadolu’da
Çünkü Dor düzeninde
çivi yazısı, yüzyıllaryapılmış
boyuncailk ve tek örnektir
Akad, Babil, (Görsel 3.84).ve
Pers, Hitit
62 94
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Atina Akropolü’ndeki
Urartu Niketarafından
gibi bir çok toplum Tapınağı kullanılmış
ise İyon nizamına
ve alfabe yazısına öncülük
göre yapılmıştır. Tapınağın geleneksel tapınak mimarisin-
etmiştir.
den çok farklı olan asimetrik ve çok mekânlı bir planı
vardır.Mimari
Arazinin eğimi dikkate alınarak tasarlanmış, farklı
yönlere açılan mekânlar İyon düzenindeki sütun dizileri ile
Mezopotamya’da
çevrelenmiştir. Tapınağın yeterince taş bulunmadığı
ilginç yanlarından için yapılar kerpiçten
biri de güney-
dekiyapılmıştır.
balkonda, Kerpiç taş gibi
üst yapının dayanıklı
sütunlar olmadığından
yerine Karyatid adı mimari yapıların bir
çoğukadın
verilen günümüze kadar
heykelleri varlığınıtaşınmasıdır
tarafından koruyamamıştır.
(GörselBuna
3.85).rağmen elde edilen
Herabilgiler
(Sisam Sümerlerin kentleri(Efes),
Adası), Artemis koruyan kalın (Didim)
Apollon surlar, gösterişli
ve sur kapıları,
saraylar,
Artemis tapınaklar
(Sardes) ve evler
tapınakları inşa ettiklerini
Arkaik Dönem’degöstermektedir.
İyon düze-
ninde inşa edilmiş diğer önemli tapınaklardır. Görsel 3.85
Sümerler kerpiçten, kalın surlarla çevirdikleri şehirlerin içinde tanrılar Nike Tapınağı’ndaki karyatid heykeller
için tapınaklar,
Korint nizamınakrallar
göreiçin saraylar
yapılan ve konutlar
belli yapmıştır. Nehir taşmaları-
başlı tapınaklar
na karşı
arasında ise yapılmış
Silifke veyüksek setler üzerinde
Atina yakınlarındaki Zeusyertapınak-
alan tapınak ve saraylar
larıdikdörtgen
sayılabilir.avlunun etrafına
Silifke’deki Zeusdizilmiş çeşitli
Tapınağı tek oda
sıra ve koridorlardan oluşmak-
sütunlu
tadır.
planlı Saraylarda;
görkemli yönetim
bir yapıdır (Görsel birimleri, odalar,planında
3.86). Tapınak özel bölümler, depolar Görsel 3.2
dikdörtgen
zamanla bir avluyapılmış
değişiklikler çevresinde sıralanmıştır.
ve tapınak 5. yy. daSümerler,
kiliseye saray planlarının Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş
çevrilmiştir. şeklini iki
Doğudaki uyguladıkları
sütunun yerineevlerinin
apsisüzerlerini
konmuş, ise ahşap çatı ile mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir.
tıraşlanmış Kerpiçten,
sütunların arasınakalın duvarlarla
kuzey, güney ve yapılan ve avlunun etrafını saran
batı kapıları
odalardan ortadaki
sıkıştırılmış, oluşan evlerde
kutsal pencere
oda olanolmadığından
sella yıkılmışcephelere
ve yerleştirilen
payelerle
taşlarıyla süsleme
sütun yapılmıştır.
aralarına Odaların üstü ahşap çatı ya da tuğladan
duvarlar örülmüştür.
Heykel ve dayanıklılığını
duvarların Kabartma Sanatı artırmak için yapıların dış taraflarına destek Görsel 3.86
duvarları (payanda) örmüşlerdir. Duvar yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı Zeus Tapınağı, Silifke
Mimariyebazen
tuğlalarla bağlı olarak gelişen
de pişmiş Yunan
toprak, heykelveya
mozaik sanatı Arkaik,
madenî Geç Arkaik,
levhalarla kapla-
Klasik
narakvesüslenmiştir
Helenistik olmak
(Görselüzere
3.2).dört dönemde incelenmektedir. Etkinlik
Aşağıdaki
SümerMezopotamya
mimarisininveenYunan heykel yapı
önemli sanatına ait görselleri inceleyerek heykellerin benzer ve Kutsal
türü farklıoda
Duvara dekor olarak
özelliklerini
ziggurat (kulebelirtiniz.
tapınak) denilen tapınaklardır yerleştirilen nişler
tapınak
duvarlar
merdivenler
Görsel 3.3
Mezopotamya heykelien eski kubbe örneğininYunan
uygulan-
heykeli
95 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS

Etkinlik
Arkaik Dönem (MÖ 7-6. yy.): Yunan heykel sanatının ilk anıtsal
örneklerinin ortaya çıktığı Arkaik Dönem'de insan vücudunu oluşturan
etkilemiş olabilir ? unsurlar aslına uygun biçimde şekillendirilmiştir. Dönemin serbest
heykellerinde katı görünümlü ve cepheden tasvir edilen genç erkek (Kuros)
ve genç kız (Kore) heykelleri önemli bir yere sahiptir. Gerçek kişileri ve
FRİGLER tanrıları temsil etmeyen bu heykellerin, tanrı veya tanrıçalara sunulan adak-
URARTULAR
YUNAN HİTİTLER
lar olduğu kabul edilmektedir. Yunan heykelleri Mısır ve Mezopotamya
LİDYALILAR heykellerinde olduğu gibi cepheden ve hareketsizdir. Ancak bacak ve
kolların gövdeden ayrılması, çıplak oluşları ve desteğe ihtiyaç duymamaları
ASUR
nedeniyle Mezopotamya ve Mısır örneklerinden ayrılır. Kore heykelleri
genellikle gövdeye yapışık, kıvrımsız kalın kumaştan uzun bir giysi ile
M
EZ AKAD
gösterilmiştir.
OP Dudak uçları hafifçe yukarı kaldırılarak, yüze tebessüm
BABİL
O
ifadesi verilmiştir
TA (Görsel 3.87). Heykeller frontal ve simetrik görünümleri
M
YA SÜMER
ile Mısır heykellerini anımsatır. Delfi’deki Atlet Heykellerinde görüldüğü
gibi kollar vücuda birleşmiş ve eller yumruk gibi sıkılarak vücuda
yapıştırılmıştır. Heykellerde omuzlar geniş, bel ince, kalça dar, gözler iri ve
MISIR
badem biçimlidir. Adaleler ve saçlar belirtilmiş olmakla birlikte tam bir
doğallık yansıtmaz. Baş iri, saçlar lüleler hâlinde omuzlara düşmüştür.
Dönemin diğer örnekleri arasında Sisam’dakiMezopotamya
“Tanrıça Herave Heykeli”
Mısır ve
Atina’daki “Gülümseyen Kadın Heykeli” gösterilebilir (Görsel 3.88).
Arkaik Dönem’de eserlerde ilk kez alınlık, friz, metop ve akroterlerde

Nil
tanrılarla ilişkili kabartmalara yer verilmiştir. Kabartmalarla süslenmiş

olduğunu bildiğimiz en erken tarihli yapı MÖ 7. yy. ortalarına tarihlenen
Görsel 3.87 Girit Adası’ndaki Prinias (Pirinyas) Tapınağı frizidir. Bir süvari alayının
Kore Heykeli, Delfi Fırat ve Diclekabartmalarda,
betimlendiği Nehirlerinin Anadolu'yu terk ettiği
atlar ve biniciler bölgeden
şematik başlayıpboyut-
ve gerçeküstü iki
nehrin
ları birleşerek
ile oldukçaBasra Körfezi’ne
oransız döküldüğü
bir görünüm sunar.noktaya
MÖ 6. kadar uzanan
yüzyılın bölgeyeinşa
başlarında
Mezopotamya
edilen Korfu denilmektedir. Bağdat’ın
Artemis Tapınağı’nın (MÖkuzeyi
580)Yukarı
alınlık Mezopotamya,
kabartmalarında,
güneyi
Gorgo iseMedusa
Aşağı Mezopotamya
ile hayvan ve insanolarak adlandırılmaktadır.
kabartmalarından oluşanSubirkaynakları
sahneye yer
ve verilmiştir
verimli topraklara sahip olan bu bölge, ilkbaharda akarsu taşkınları
(Görsel 3.89).
Görsel
Görsel 3.13.88
çivi yazısı ile uygarlık tarihinde çok önemli
Görsel 3.89bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
Tanrıça
Çivi yazılı Hera
tablet, Heykeli
Sümerler Çünkü çivi yazısı, yüzyıllar boyunca
Artemis Tapınağı Akad, Babil,
alınlık kabartmaları, Korfu Pers, Hitit ve
62 96
İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Geç Arkaik
Urartu gibi bir Dönem
çok toplum (MÖ tarafından
525-490):kullanılmış
Bu dönemde
ve alfabekore yazısına
ve kuros
öncülük
heykelleri,
etmiştir. eskiye oranla daha doğal ve gerçekçi bir görünüm kazanmış
olmakla birlikte, yüz ve saçlarda kalıplaşmış özellikler devam etmektedir.
Mimari
Genç erkek heykellerinde vücudu oluşturan unsurların oranı; eklem, kaslar
ve diğer oylumlar artık insan vücudunun başarıyla aksettirilebildiğini
Mezopotamya’da
göstermektedir. yeterince
Delfi Apollon taş bulunmadığı
Tapınağı’nda için kabartmaları
bulunan friz yapılar kerpiçten bu
yapılmıştır.
dönemde Kerpiç
ulaşılan ileritaş gibi dayanıklı
seviyeyi olmadığından
göstermektedir. Karmaşık mimari yapıların bir
kompozisyon-
çoğu
larda günümüze
tanrıların kadarsavaşını
devlerle varlığınıkonukoruyamamıştır.
alan hareketliBuna rağmen
ve figürlü elde edilen
kabartma-
bilgiler
larda Sümerlerin
derinlikli kentleri
ve gerçekçi koruyanbulunmaktadır
bir anlatım kalın surlar, (Görsel
gösterişli3.90).
sur kapıları,
Klasik Dönem (MÖ 490-330): MÖ 5. yüzyılın başlarından itibaren
ArkaikSümerler kerpiçten, kalınkatı
Dönem heykellerindeki surlarla çevirdikleri
ve frontal şehirlerin
duruş yerini, içindedoğal
vücudun tanrılar
için tapınaklar,
yapısına krallar için
uygun biçimlere saraylar Bu
bırakmıştır. ve konutlar
dönemdeyapmıştır.
heykel sanatı Nehir taşmaları-
teknik ve Görsel 3.90
Apollon Tapınağı friz kabartmaları,
na karşı
artistik yapılmış doruk
özellikleriyle yükseknoktasına
setler üzerinde yer Klasik
ulaşmıştır. alan tapınak
Dönemveilesaraylarbir- Delfi
dikdörtgen
likte, insanlık avlunun
tarihindeetrafına
ilk kez dizilmiş
insan vücuduçeşitlibağımsız
oda ve koridorlardan oluşmak-
bir varlık ve estetik
birtadır.
değer Saraylarda;
olarak kabul yönetim
edilmiş vebirimleri,
sanatın ana odalar,
objesiözel bölümler,
olmuştur. depolar
İdeal ölçü- Görsel 3.2
dikdörtgen
lerdeki bir avlu çevresinde
insan vücutları ve yüz, Klasik sıralanmıştır. Sümerler, saray planlarının
Dönem heykeltıraşlığının başlıca Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş
özelliğidir. Baş, şeklini uyguladıkları
gövde, kollar evlerinin
ve bacaklarda üzerlerini
farklı duruşlar ise ahşap çatı ile
görülmektedir. mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir.
Ayrıca elbise ileKerpiçten,
vücut arasındakalın gerçekçi
duvarlarlabiryapılan
uyum ve avlunun etrafını
yakalanmıştır. İlk kezsaran
bu odalardan
dönemde, oluşan evlerde insan
heykeltıraşlar pencere olmadığından
vücudunu meydana cephelere yerleştirilen
getiren uzuvların
payelerle
boyutları süsleme yapılmıştır.
konusunda gözlem ve Odaların pratiğe üstü ahşap çatı ya da tuğladan
örülmüşideal
dayanan tonoz oranlar
ve kubbelerle örtülüdür. Sümerler kalın ve yüksek kerpiç
geliştirmişlerdir.
duvarların
Tanrılar, dayanıklılığını
kusursuz artırmakideal
kabul edildiğinden, için yapıların dış taraflarına destek
duvarları
fiziksel vücuda (payanda)
sahip gençörmüşlerdir.
erkekler tanrı Duvarve yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı
tuğlalarla
sakin bazen dezarif
görünümlü pişmiş genç toprak, mozaik veya madenî levhalarla kapla-
kadınlar
tanrıça (Görsel 3.2). Bununla
olarak gösterilmiştir.
birlikte, yalın ve tanrısal güzelliği bozacağı
Kutsal oda
Sümer yüzlerde
düşüncesiyle mimarisininbelirlienbirönemli
duyguyu yapı türü Duvara dekor olarak
ziggurat
ifade etmekten (kule tapınak)
bilinçli olarakdenilen tapınaklardır
kaçınılmıştır. yerleştirilen nişler
Bu(Görsel
dönemde 3.3).yetişen
Çoğunlukla
ünlü kerpiçten
heykeltıraşlar yapılan
zigguratlar
hareket üst bir
hâlindeki üstebedenin
yerleştirilmiş,
üç boyutlugittikçe Merkezi
tapınak
görünümünü oluşan ve yukarı
oldukça iyi gözlemlemiş ve
doğru bir
gerçekçi yükselen
şekilde bir mimariye
eserlerine sahiptir.
aktarmıştır.
Zigguratlarda katlar birbirine
Böylece heykellerde ağırlığı taşıyan bacak- merdiven
lar veya
ve rampalarla
gövdenin bağlanmış,
dengesi en üst katta
sağlanarak,
ise kutsal
figürün bir eşyaların
sonraki konulduğu
hareketinive tanrı-
yansı-
lara sunulan
tabilecek düzeye kurbanların
erişilmiştir. Bunu kesimien için
açık
şekilde Myron'un
yapılmış masaya benzeyen
(Miron) sunağın
ünlü Diskopol
bulunduğu
(Disk Atan Atlet) bir heykelinde
oda yer almaktadır.
gözlemlemek Sümerler astronomi ile de Sırlı tuğla
duvarlar
yakından ilgilenmiş
mümkündür. olduklarısağ
Sanatçı, ağırlığı içinayağı
zigguratlar dinsel amaçların Merkezi ve yan
merdivenler
dışında,
üzerine gözlemevi
eğilmiş hâlde,olarak
elindedatuttuğu
kullanılmıştır.
diski Sümer zigguratlarının
en güzelüzere
fırlatmak örneklerinden
olan bir birisi
atletinbugün bu zorIrak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın-
Görsel 3.3
larında başarıyla
duruşunu bulunan ve Ay tanrısıDiğer
aktarmıştır. Nanna’nın
ünlü adına MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
büyük Ur Phedias
heykeltıraş (Nanna) Zigguratı’dır
(Fidyas) ise(Görsel Atina 3.3). Zaman içinde büyük oranda
tahrip olan
Parthenon tapınak MÖ
ve Olympia Zeus 6. Tapınaklarının
yüzyılda, Babilliler tarafından restore edilmiştir.
Sümerlerde
tanrı heykellerini mezar mimarisi,
yapmıştır (Görselçevresindeki
3.91). diğer uygarlıkların aksine geliş-
memiştir. Az sayıda bulunan ve bilinen en eski kubbe örneğinin uygulan- Görsel 3.91
dığı Sümer mezarları, dikdörtgen odalar şeklindedir. Zeus Heykeli, Phedias
97 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
Tapınaklarda heykelle beraber kabartma-
lara da çokça rastlanmaktadır. Aigina Aphaia
etkilemiş olabilir ? Tapınağı alınlıklarındaki Troya Savaşı'nı konu
alan kabartmalarda eğilme, düşme, diz çökme
veya uzanma gibi farklı duruşlar başarı ile
FRİGLER
URARTULAR
yansıtılmış, boyut ve figürler arasında tutarlı
YUNAN HİTİTLER bir uyum yakalanmıştır (Görsel 3.92). Yine
LİDYALILAR Olympia Zeus Tapınağı'nda metoplardaki
kabartmalarda ise olimpiyat oyunlarının efsanevi
ASUR
kahramanı Herakles tasvir edilmiştir.
Görsel 3.92
M
Troya Savaşı kabartmaları, EZ AKAD
Helenistik
OP Dönem (MÖ 330-30): Bu dönemde Yunan kültürünün, Ön
BABİL
Aigina Aphaia Tapınağı
Asya ve Mısır O TA kültürlerinden etkilenmesi sanatta da köklü değişimlere
M
neden olmuştur. YAMimaride
SÜMER olduğu gibi heykel ve kabartmada geleneğe
bağlı olmakla birlikte, konuları ve eğilimleri açısından yeniliklere açık bir
sanat anlayışı görülmektedir. Bol kıvrımlı elbiseler, vücudun farklı
MISIR
yönlerde zıtlık oluşturacak biçimdeki zor duruşları ve ifade, heykeltıraşlara
konu olmuştur. Acı, korku, keder ve sevinç gibi ifadeler ve bu duygularla
uyumlu zaman zaman abartılı hareketler heykellerde görülen
Mezopotamya veözelliklerdir
Mısır
(Görsel 3.93). Heykeltıraşların mitolojik hikâyeler veya tarihî olaylardan
esinlenmeleri ve teknik açıdan oldukça güç olan grup heykellerine karşı
ilgileri yine bu dönemde ağırlık kazanmıştır. Eskiye kıyasla dinî konulardan
Nil
uzaklaşılmıştır. Dönemin en ünlü sanatçılarından biri olan Lysippos,

Polykleitos tarafından getirilen başın gövdeye olan 1/7 oranını, figürlere daha
ince, esnek ve uzun görünüm kazandıracak biçimde 1/8’e çıkartmıştır.
Fırat ve Dicle
Dönemin Nehirlerinin biri
ünlü eserlerinden olan Bergama’daki
Anadolu'yu Zeus Altarı
terk ettiği bölgeden başlayıp iki
kabartma-
nehrin birleşerek
larında Basra Körfezi’ne
bu özellikler döküldüğü noktaya
açıkça görülmektedir (Görselkadar uzanan
3.94). Dönembölgeye
heykel-
tıraşlığının diğer ünlü eseri, Bağdat’ın
Laokoon ve kuzeyi Yukarı yılanlar
oğullarının Mezopotamya,
tarafından
güneyi ise Aşağıtasvir
öldürülüşünü Mezopotamya
eden heykelolarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
grubudur.
Yüz ifadelerindeki acı, Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak zengin bir
korku ve keder
Görsel 3.94
Zeus Altarı, Bergama Asya kökenli bir kavim olan Sümerler MÖ 3500-MÖ 2000 yılları
Görsel 3.1
62 98
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Urartu gibi bir çok

Rahip Laokoon toplum tarafından
ve oğullarının Apollonkullanılmış ve alfabe yazısına öncülük Görsel 3.95
etmiştir.gönderilen yılanlarla mücadelesinde,
tarafından Nike Heykeli
figürlerin acı ve ıstırap dolu yüz ifadeleri,

gerginMimari
vücutları ile uyum içindedir. Heykel-
tıraşlar tasvir edilen figürlerin kıyafetlerinin
Mezopotamya’da
yansıtılmasında da oldukça yeterince taş bulunmadığı için yapılar kerpiçten
başarılıdır.
yapılmıştır.
Semadirek Kerpiçbirtaşdeniz
Adası'nda gibizaferinin
dayanıklıanısına
olmadığından
dikilmiş mimari yapıların bir
olançoğu
zafergünümüze kadarHeykeli
tanrıçası Nike varlığını koruyamamıştır.
sanatçıların bu konuda Buna rağmen elde edilen
ulaştığı
bilgiler
yüksek Sümerlerin
teknik ve artistikkentleri
düzeyi enkoruyan kalın eserlerden
iyi yansıtan surlar, gösterişli
biridir. Birsur kapıları,
saraylar,
geminin tapınaklar
pruvasına yenive evler
ayak inşatanrıçanın
basan ettiklerinikanatları
göstermektedir.
rüzgârın etkisiyle
tamamen açılmış, güçlü rüzgâr ince giysisini vücuduna yapıştırmıştır (Görsel 3.95).
Resim
için Sanatı krallar için saraylar ve konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları-
tapınaklar,
dikdörtgen
Eski Yunan'daavlunun
resimetrafına dizilmiş
sanatı, Arkaik çeşitlive
, Klasik oda ve koridorlardan
Helenistik olmak üzere oluşmak-
üç
tadır. ayrılarak
döneme Saraylarda; yönetim birimleri,
incelenmekte olup vazolar odalar, özel çizilen
üzerine bölümler, depolar
resimler Görsel 3.2
dikdörtgen
üzerinden bir göstermiştir.
gelişme avlu çevresinde Siyahsıralanmıştır.
ve kırmızı renginSümerler,
bolca saray planlarının
kullanıldığı Sümerlere ait dış kaplama
sözküçültülmüş şeklini uyguladıkları
konusu bu resimlerde, çizgi ve ritimevlerinin
çok önemli üzerlerini ise ahşap
bir yer tutar. Heykelçatı ile mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir.
sanatında hakim Kerpiçten, kalın duvarlarla
olan ölçü, denge, yapılançabalar
simetri, anatomik ve avlunun etrafını saran
ve detaylara
odalardan
gösterilen özenoluşan evlerde pencere
vazo resimlerine olmadığından cephelere yerleştirilen
uygulanmamıştır.
örülmüş tonoz ve
Arkaik Dönem kubbelerle
vazoları örtülüdür.
geometrik, siyahSümerler
ve kırmızı kalın ve yüksek
figürlü vazolarkerpiç
duvarların
olmak üzere dayanıklılığını artırmak içinGeometrik
üç grupta incelenmektedir. yapıların dış taraflarına
vazolar en çokdestek
duvarları
Atina’da (payanda)
görülmüş olupörmüşlerdir.
bu vazolarınDuvar üzeri yüzeyleri
siyah boya iseilebazen
yatayboya ve sırlı
frizler
veyatuğlalarla bazen desınırlandırılmış
dikey hatlarla pişmiş toprak,dikdörtgen
mozaik veya madenîkaplanmıştır.
satıhlarla levhalarla kapla-
Bunların içine geometrik (Görsel 3.2). ya da figürler oturtulmuştur. Cenaze
motifler
törenleri ve araba yarışları da resimlere konu olmuştur (Görsel 3.96). Siyah
Kutsal oda
figürlüSümer
vazolardamimarisinin
kırmızı satıh enüzerine,
önemlisiyah yapıbir türü
boyaylaDuvara
siluetler yapıl-
dekor olarak
ziggurat
mıştır. (kuleiçtapınak)
Figürlerin ayrıntılarıdenilen
kazılaraktapınaklardır
belli edilmiştir. Vazoyu yapanın
yerleştirilen nişler
ve (Görsel
boyayanın 3.3). Çoğunlukla
imzaları kerpiçtenyer
vazo üzerinde yapılan
alır. Kırmızı figürlü vazo-
zigguratlar
larda, siyah zeminüst üzerine
üste yerleştirilmiş,
kırmızı figürler gittikçe
bezenmiştir. Figürlerin iç Merkezi
tapınak
küçülenfırçayla
ayrıntıları taraçalardan oluşanhatlarla
yapılmış siyah ve yukarı
gösterilmiştir (Görsel 3.97).
duvarlar
merdivenler
Görsel 3.3
memiştir.Görsel
Az 3.96
sayıda bulunan ve bilinen en eski kubbe örneğinin
Görsel 3.97 uygulan-
dığı Geometrik
Sümer mezarları,
vazo örneği dikdörtgen odalar şeklindedir.
Siyah figürlü ve kırmızı figürlü vazo örnekleri
99 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
Klasik Dönem’deki vazo resimleri üzerlerindeki
şekillerin zarifliği ve çeşitliliği, inceliği, kompozis-
etkilemiş olabilir ? yonlarının zenginlik ve uyumuyla dikkat çekmektedir.
Bu dönemde yapılan Yunan vazoları Akdeniz dünya-
sına yayılmışsa da Roma işgaliyle tamamen ortadan
FRİGLER
URARTULAR
kalkmıştır.
YUNAN HİTİTLER
LİDYALILAR Helenistik Dönem’de Büyük İskender’in portreleri,

dönemin büyük savaşları tablolar hâlinde resmedil-
Görsel 3.98 miştir.ASUR
İskender Mozayiği ve İssos Savaşı’nda İskender ile Dareios’un
İskender Mozaiği
(Daryus) karşılaşmasını anlatan mozaik resim Helenistik Dönem’in en
M
EZ AKAD BABİL
önemli eserleridir (Görsel 3.98).
O
Etkinlik PO
TA
M
YA SÜMER
Aşağıda Yunan heykel sanatına ait heykel örnekleri ve dönemlerin özelliklerini belirten cümleler karışık
olarak verilmiştir. Heykelleri inceleyerek cümlelerin sonuna ve heykellerin altına ait oldukları dönemin
adını örnekteki MISIR
gibi yazınız.
Nil

sağlamışsa da( bu
1- Heykeller genelde hareketsiz görünümlüdür. Klasikdurum Dönem uzun ) süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
2- Duyguları dışa yansıtan yüz Elamlılar tarafından
ifadeleri vardır. (. . . . . . . MÖ
. . . . . 2000’de
..) yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
3- Ana tipler kuros (erkek) ve kore Sümer(kadın) heykelleridir.
uygarlığı bölgede (. . .kurulan
. . . . . . . . . ilk
. . ) uygarlık olması ve diğerlerine de
4- Yüz ve vücut öne bakar (frontal) temelpozisyondadır.
oluşturması (.açısından
. . . . . . . . . .büyük
. . . ) öneme sahiptir. Mezopotamya’da yazı
5- Heykellerde hareketli pozisyonlar işlenmeye başlanmıştır. (. . . . . . . . . . . . . . )
6- Sanatçılar eserlerine imza koymuşlardır. (. . . . . . . . . . . . . . )
7- Hareketli heykellere realistikSümerler MÖ 3200’lü
heyecan katılmıştır. (. . .yıllarda
. . . . . . . . kil
. . . tabletler
) üzerine kazıyarak oluşturdukları
8-Görsel
Heykellerde
3.1 yüz ve eller farklı çivi yazısı
yönlere ile vücut
bakar, uygarlık tarihinde
asimetrik çok önemlivebir
bir pozisyonda yer bükülmüştür.
eğilip edinmişlerdir(.(Görsel
. . . . . . . . 3.1).
.....)
62 100
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
3.5. ROMA SANATI

Etkinlik
etmiştir. haritayı inceleyiniz. Haritadan faydalanarak Roma sanatının gelişimi, özellikleri, günümüze
Aşağıdaki
etkileriyle ilgili neler söylenebilir ?
Mimari



Roma şehri,
duvarları MÖ 753
(payanda) yılında kurulmuştur.
örmüşlerdir. Romalılar
Duvar yüzeyleri Etrüskboya
ise bazen egemen-
ve sırlı
liğine son verdikten
tuğlalarla bazen de sonra Ortatoprak,
pişmiş İtalya’ya hakimveya
mozaik olmuş, ardından
madenî İtalya’nın
levhalarla kapla-
tümnarak
halklarını tek bir(Görsel
süslenmiştir çatı altında
3.2). toplamışlardır. Krallık, Cumhuriyet ve
İmparatorluk dönemlerini yaşayan Romalılar birkaç yüzyıl içinde bütün
Kutsal oda
Akdeniz Havzası’nı
Sümer ele geçirerek,
mimarisinin en önemli Atlasyapı
Okyanusu’ndan
türü Duvara Fırat’a kadar
dekor olarak
ziggurat
geniş bir coğrafyada dil ve kültür
(kule tapınak) denilenbirliğinin sağlandığı yerleştirilen
tapınaklardır büyük birnişler
uygarlık
kurmuş,
(Görselhakim oldukları topraklarda
3.3). Çoğunlukla çok sayıda sanat eseri meydana
kerpiçten yapılan
getirmişlerdir.
zigguratlar Roma
üst üsteİmparatorluğu,
yerleştirilmiş, Kavimler
gittikçeGöçü (375) Merkezi
tapınak
sonucunda
küçülen Batı ve Doğu Roma
taraçalardan oluşanolmakve üzere ikiye ayrılmış
yukarı
(395),
doğruBatıyükselen
Roma 476’da, Doğu Roma
bir mimariye (Bizans) ise İstan-
sahiptir.
bul’un Türkler tarafından
Zigguratlarda fethi (1453)
katlar birbirine sonucunda yıkılmıştır.
merdiven
Mimari
Roma Sanatının
yapılmış masaya temeli Etrüsk vesunağın
benzeyen Yunan sanatına dayan-
maktadır. Etrüskler,
bulunduğu tahminen
bir oda yer MÖ 1000 yılıSümerler
almaktadır. başlarındaastronomi
Anad- ile de Sırlı tuğla
duvarlar
olu’dan İtalya’ya
yakından göç etmiş
ilgilenmiş ve büyük
oldukları içinbirzigguratlar
uygarlık kurmuş-
merdivenler
lardır. Surlarla
dışında, çevrili şehirlerde
gözlemevi taş temeller üzerine
olarak da kullanılmıştır. Sümerkerpiç
zigguratlarının
duvarlı ve ahşap
en güzel çatılı evler ile
örneklerinden tapınaklar
birisi bugünyapmışlardır. Mezar (Ur) kenti yakın-
Irak’ın Nasiriyah
Görsel 3.3
mimarisine de büyükve
larında bulunan önem
Ay vermiş, mezar odalarını
tanrısı Nanna’nın adınakabartma
Görsel 3.99
ve büyük
fresklerle
Ur süslemişlerdir. Romalılar(Görsel
(Nanna) Zigguratı’dır ise önceki
3.3).mimari
Zamangeleneklerden
içinde büyükfarklıoranda Pantheon Tapınağı kubbesi, Roma
olarak boyut,
tahrip olan oran ve süslemeleri
tapınak MÖ 6. yüzyılda,daha Babilliler
uyumlu vetarafından
görkemli eserler
restore yapmış-
edilmiştir.
lardır. Kireç harcını
Sümerlerde mezarkullanarak
mimarisi, geliştirdikleri
çevresindekikemer ve uygarlıkların
diğer kubbelerle geniş mekân-
aksine geliş-
ların üstünü örtme
memiştir. başarısını
Az sayıda göstermişlerdir
bulunan ve bilinen(Görsel
en eski3.99).
kubbe örneğinin uygulan-
101 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
FRİGLER
YUNAN URARTULAR
HİTİTLER
LİDYALILAR
ASUR
M
EZ AKAD BABİL
OP
OT
AM
YA SÜMER
MISIR
Görsel 3.100
Forum, Roma
Roma İmparatorluğu, devlet politikası olarak egemenliği ve
Mezopotamya altındaki
Mısır tüm
topraklarda Roma şehir planı ve yapı tiplerini yaygınlaştırmaya çalışmıştır.
Bu nedenle Akdeniz Havzası’nı çevreleyen topraklarda günümüze ulaşan
çok sayıda eser Roma mimarisinin izlerini taşımaktadır.
Nil
Şehircilik alanında büyük gelişme gösteren Romalılar, şehirlerin

merkezinde forum olarak adlandırılan geniş meydanların çevresinde
Fırat ve Dicle
tapınak, Nehirlerinin
bazilika, hamam, Anadolu'yu
çeşme, zaferterk
takıettiği bölgeden
ve arşiv gibi başlayıp iki ve
idari, dinî
Etkinlik nehrin birleşerek
sosyal işlevli Basra
kamu Körfezi’ne
binaları inşadöküldüğü noktaya
etmişlerdir (Görsel kadar uzanan
3.100). bölgeye
Aşağıda farklı iki uygarlığa aitgüneyi
tapınakise Aşağı Mezopotamya
görselleri olarak adlandırılmaktadır.
verilmiştir. Tapınakların Su kaynakları
farklı ve benzer özelliklerini
örnekteki gibi boş bırakılan yerlere yazarak
ve verimli hangi uygarlıklara
topraklara sahip olanaitbu
olduklarını belirtiniz. akarsu taşkınları
bölge, ilkbaharda
1- Soldaki tapınak dört taraftanSümer basamaklıyken,uygarlığısağdaki bölgede tapınakkurulan ön taraftan
ilk uygarlık basamaklıdır. olması ve diğerlerine de
2- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ve . . . . astronomi
. . . . . . . . . . . . .çalışmaları
. . . . . . . . . . . . .ilk
. . . . defa
. . . . . . .Sümerler
. . . . . . . . . . .tarafından
. . . . . . . . . . . .başlatılmıştır.
..............
5- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .oluşturdukları
Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda kil tabletler üzerine kazıyarak ...............
6-Görsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . çivi
. . . .3.1 . . . . yazısı
. . . . . . .ile
. . .uygarlık
. . . . . . . . .tarihinde
. . . . . . . . . çok
. . . . önemli
. . . . . . . .bir
. . . yer
. . . .edinmişlerdir
. . . . . . . . . . . . . .(Görsel
. . . . . . . . 3.1).
.....
62 102
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Urartu
Roma gibi bir çok toplum
mimarisinin gelişim tarafından
aşamaları kullanılmış
en belirginve alfabe
olarakyazısına öncülük
tapınaklarda
etmiştir.
görülmektedir. Tapınakların görünümü ve mimari ögeleri ilk bakışta
Yunan tapınaklarını anımsatmakla birlikte plan ve mekân düzeni açısından
önemliMimari farkları vardır. Yüksek bir podyum üzerinde yükselen Roma
tapınaklarının sadece ön cepheleri basamaklıyken Yunan tapınakları dört
yöndeMezopotamya’da
basamaklıdır. Roma yeterince taş bulunmadığı
tapınaklarında kare formluiçin sella
yapılar kerpiçten
(kutsal iç
yapılmıştır.
mekân) genellikleKerpiç taş gibi ayrılmış
üç bölüme dayanıklıveolmadığından
sadece ön cephede mimari(ikiyapıların
veya üçbir
çoğu
sıra) sütun günümüze
sırası yerkadar varlığını
alır. Buna koruyamamıştır.
karşılık Buna rağmen
Yunan tapınaklarında sella elde edilen
dikdört-
genbilgiler
biçimlidir Sümerlerin kentlerisütun
ve dört yönden koruyan
sıralarıkalın surlar, gösterişli sur kapıları,
ile çevrelenmiştir.
Roma mimarisinin en ünlü tapınağı Pantheon Tapınağı’dır (Görsel 3.101).
Kusursuz Sümerler kerpiçten,
kubbesiyle ünlü kalın
olan busurlarla çevirdikleri
tapınakta yapınınşehirlerin
giriş kısmı, içinde
çifttanrılar
sıra
içinsütunlu
sekiz tapınaklar, krallar alınlıklı
ve üçgen için saraylar ve konutlar
bir Yunan yapmıştır.
tapınağı cephesiNehir taşmaları-
şeklindedir.
na karşı
Kubbeyi yapılmış
taşıyan yüksek
dairesel setler
duvarlar, üzerinde
volkanik kül,yer alankum,
kireç, tapınak
su ve ve saraylar
çakıldan
dikdörtgen
oluşan, oldukça avlunun etrafına
dayanıklı harçladizilmiş çeşitlituğla
bağlanmış oda vevekoridorlardan oluşmak-
taşlarla örülmüştür.
tadır.açıklığı
Geniş Saraylarda; yönetim ise
örten kubbede birimleri, odalar,
daha hafif olanözel bölümler,
sünger ve tüf depolar
taşı Görsel 3.2
dikdörtgen İç
kullanılmıştır. birmekânı
avlu çevresinde
aydınlatansıralanmıştır.
tek ışık kaynağı,Sümerler,
kubbe saray planlarının
merkezindeki Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş
dairesel açıklıktır.şeklini
Duvaruyguladıkları evlerinin üzerlerini
ve zemin kaplamalarında ise ahşap
imparatorluğun çatı ile
değişik mozaik örnekleri, Uruk
Görsel 3.101
örtmüşlerdir.
bölgelerinden Kerpiçten,
getirilmiş kalın
değişik türduvarlarla yapılan ve granit
ve renkte mermer avlunun etrafını saran
kullanılmıştır Pantheon Tapınağı, Roma
odalardan
(Görsel 3.102).oluşan evlerde pencere olmadığından cephelere yerleştirilen
örülmüş
Görsel 3.102 tonoz ve kubbelerle örtülüdür. Sümerler kalın ve
Aydınlatma yüksek kerpiç
penceresi
Pantheon Tapınağı kesiti
(temsili resim)
Sandıklı tavan
Kademeli kubbe
Kutsal oda
tapınak
Zigguratlarda katlar birbirine merdiven Yuvarlak alan
ise kutsal eşyaların konulduğu ve tanrı- Sütunlu giriş
Roma Dönemi’nde
bulunduğu bir oda Anadolu’da yapılan
yer almaktadır. Çavdarhisar’daki
Sümerler astronomi ile (Kütahya)
de Sırlı tuğla
duvarlar
Zeus Tapınağı
yakından elli üç metre
ilgilenmiş uzunluğunda
oldukları ve otuz dinsel
için zigguratlar beş metre eninde bir
amaçların Merkezi ve yan
merdivenler
podyumun üzerine inşa
dışında, gözlemevi edilmiştir
olarak (Görsel 3.103).
da kullanılmıştır. SümerTapınağın uzun kenar-
zigguratlarının
Görsel 3.103
larında on beşer,
en güzel kısa kenarlarında
örneklerinden birisi bugüniseIrak’ın
sekizer sütun yer
Nasiriyah (Ur)almaktadır.
kenti yakın- Zeus Tapınağı, Kütahya
Görsel 3.3
Anadolu’daki İyon ve
larında bulunan düzenindeki
Ay tanrısı tapınakların en iyiMÖ
Nanna’nın adına korunanlarından
2000’lerde yapılan biri Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
olan yapının
büyük bezemelerinde
Ur (Nanna) özellikle
Zigguratı’dır (Görselakroterler
3.3). Zamanilgiiçinde
çekicidir.
büyük Batıoranda
alınlığındaki orta akroter
tahrip olan tapınak MÖ 6.tanrıça Kybele
yüzyılda, büstüyle,
Babilliler doğurestore
tarafından alınlığındaki
edilmiştir.
akroteri ise Zeus
Sümerlerde büstüyle
mezar bezenmiştir.
mimarisi, Tapınağın
çevresindeki diğeravlusunda Doraksine
uygarlıkların nizamına geliş-
uygun sütunlar
memiştir. Az ile ön galeri
sayıda duvarlarında
bulunan ve bilinen İmparator Hadrian’i
en eski kubbe örneğinin(Hadrian)
uygulan-
öven
dığıyazıtlar
Sümer yer almaktadır.
103 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik Roma uygarlığının zenginliğini ve görkemini gösteren diğer yapılar
arasında imparator sarayları ve soyluların evleri gösterilebilir. Roma evleri
üzeri örtülü ortası delik bir tavan (atrium ) ve tam altında havuz bulunan
bir mekân planına sahiptir. Bunun çevresinde ise dükkanlar, yemek ve
yatak odaları ile bahçe yer almaktadır. Bu tip evlerin yanı sıra sütunlu
FRİGLER avlulu Yunan tipi evler ile çok katlı evler de yapılmıştır. Roma mimarlı-
YUNAN URARTULAR
ğında görülen diğer yapı tipleri arasında amfitiyatro, circus, bazilika,
HİTİTLER
LİDYALILAR hamam, zafer takı ve sütunlu caddeler sayılabilir. Romalı mimarlar, geliştird-
Görsel 3.104
Aspendos Tiyatrosu, Antalya
ikleri kemer, tonoz, kubbe gibi unsurlar sayesinde binlerce insanı içine
alabilecek
ASURbüyük ölçekli ve görkemli yapılar inşa etmişlerdir.
M
EZ AKAD BABİL
OP
OT
AM
YA SÜMER
MISIR
Nil

Görsel 3.105
Collesium, Roma
güneyiRoma mimarisinde
ise Aşağı Mezopotamyatiyatrolar
olaraksahne binası, yarımSudaire
adlandırılmaktadır. şeklinde
kaynakları
ve meydan
verimli ve oturma bölümlerinden
topraklara sahip olan bu oluşmaktadır. Sahneakarsu
bölge, ilkbaharda bölümü çok geniş
taşkınları
olup oturma basamakları ile birleştirilerek mimari bir bütünlük
yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan itibaren insanların yoğun olarak sağlan-
mıştır. Bu tiyatroların Anadolu’daki en güzel örneği, Antalya
yerleştiği alanlardandır. Bu özellikler birçok kavmin bölgeyi istila etmesine yakınla-
rındaki
neden Aspendos
olmuştur. BurayaTiyatrosu’dur
gelen kavimler(Görsel
Yukarı 3.104). Gelişen kemer
Mezopotamya’da ve tonoz
Asur; Güney
yapımı sayesinde,
Mezopotamya’da oturmaAkad
ise Sümer, basamakları
ve Babil kemerli mekânlar
uygarlıklarını üzerine
kurarak zenginoturtul-
bir
muştur. Tiyatro planından uyarlanmış olan amfitiyatrolar,
sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana getirmişlerdir. Roma toplumsal
yaşamının önemli bir parçası olan gladyatör
3.1.1. Sümer Sanatı dövüşleri ve kalabalık gösteriler için tasar-
Asya kökenli bir kavim olan Sümerler lanmıştır.MÖAmfitiyatroların
3500-MÖ 2000 en görkemli
yılları ve
arasında Mezopotamya’da etkili olmuşlardır. tanınmış örneğiUr,iseUruk,
Burada başkent
Kiş,Roma'daki
Lagaş
ve Nippur gibi şehir devletlerini kuranCollesium’dur (Görsel siyasi
Sümerler, önceleri 3.105).birliği
Elamlılar tarafından MÖ 2000’de yıkılmıştır. Gladyatör oyunları vekurulan
Mezopotamya’da araba ya-
Sümer uygarlığı bölgede kurulan ilk uygarlık rışlarınınolması
gerçekleştirildiği
ve diğerlerine circuslar
de
da Roma mimarlığına
temel oluşturması açısından büyük öneme sahiptir. Mezopotamya’da yazı özgü yapı-
ve astronomi çalışmaları ilk defa Sümerler lardır. Butarafından
yapıların başlatılmıştır.
en büyüğü baş-
Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda kil tabletlerkent Roma'da
üzerine kazıyarak inşaoluşturdukları
edilen Circus
Görselçivi Maximus'tur (Görsel 3.106).
3.106yazısı ile uygarlık tarihinde çok önemli bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
Görsel 3.1
Circus Maximus (temsili resim)
62 104
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Bazilikalar,
Urartu gibi birgenellikle
çok toplum tarafından
kentsel kullanılmış
yaşamın ve alfabe
merkezini teşkil yazısına öncülük
etmiştir.
eden forumların yakın çevresinde yer alan ve ticari faali-
yetlerin yanı sıra davaların görüldüğü, resmî ve genel
Mimari
toplantılara hizmet eden çok işlevli yapılardır. Eyaletlerde
inşa edilen bazilikalar ise bu işlevlerinin yanı sıra, imparator
Mezopotamya’da
heykelleri ile donatılan içyeterince
mekânlarıtaşilebulunmadığı için yapılar kerpiçten
devletin otoritesini
yapılmıştır.
yansıtan resmî Kerpiç taş gibi
salonlardır. Roma dayanıklı olmadığından
Forumu’nda mimari yapıların bir
inşa edilen
çoğu günümüze
Aemilia kadar varlığını
ve Julia Bazilikaları, bu koruyamamıştır.
konuda en güzelBuna rağmen elde edilen
yapılar
bilgiler
arasında Sümerlerin(Görsel
gösterilebilir kentleri3.107).
koruyan kalın surlar, gösterişli sur kapıları,
Sümerler kerpiçten, kalın surlarla çevirdikleri şehirlerin içinde tanrılar Görsel 3.107
için tapınaklar, krallar için saraylar ve konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları- Julia Bazilikası, Roma
Ilık su bölümü mozaik örnekleri, Uruk
küçültülmüş şeklini uyguladıkları evlerinin üzerlerini ise ahşap çatı ile
örtmüşlerdir.
Sıcak su bölümü Kerpiçten, kalın duvarlarla yapılan ve avlunun etrafını saran
Yüzme havuzu Spor salonu
örülmüş tonoz ve Soğuk kubbelerle
su bölümüörtülüdür. Sümerler kalın ve yüksek kerpiç
duvarların dayanıklılığını artırmak için yapıların dış taraflarına destek Giyinme odası
duvarları (payanda) örmüşlerdir. Duvar

Görsel 3.108 yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı
Caracalla Hamamı
tuğlalarla bazen de pişmiş toprak, mozaik kesiti (temsili
veyaresim)madenî levhalarla kapla-
Romasüslenmiştir
narak mimarisine(Görsel
özgü 3.2).
bir diğer kamu binası da halkın günlük
yaşamında önemli yer tutan hamamlardır. Hamamlar, sadece artan nüfusun
Kutsal oda
temizlik gereksinimlerini
Sümer mimarisinin karşılayan
en önemliyapılar yapı olmayıp
türü Duvara insanların
dekor olarak
uyku,
zigguratokuma,
dinlenme, sohbet faaliyetleri
(kule tapınak) ve sportif faaliyetlerde
denilen tapınaklardır bulundukları
yerleştirilen nişler
kompleks binalardır.
(Görsel 3.3). Tipik kerpiçten
Çoğunlukla bir Romayapılan hamamı, beden hareketlerinin
yapıldığı bir üst
zigguratlar sporüste
alanı olan açık avlu,
yerleştirilmiş, gittikçe yıkanma öncesi elbiselerin Merkezi
tapınak
değiştirildiği hazırlık bölümü,
küçülen taraçalardan oturma
oluşan ve sıralarının
yukarı bulunduğu soğuk bölüm,
içinde
doğrugenellikle
yükselen bir havuzun
bir mimariyebulunduğu ılık mekân ve sauna hücrelerinin
sahiptir.
de Zigguratlarda
yer aldığı asıl katlar
yıkanma bölümlerinden
birbirine merdivenoluşmaktadır. Bazı hamamlarda
ise,veya
dükkân, kütüphane
rampalarla ve gençlerin
bağlanmış, en üst eğitim
katta gördüğü mekânlar bulunmak-
tadır. Roma’da
ise kutsal imparator
eşyaların Caracalla
konulduğu tarafından yaptırılan
ve tanrı-
hamam; kemer, kurbanların
lara sunulan tonoz ve kubbe kesimigibi içinörtü sistemleriyle
yaklaşık
yapılmış1600 kişinin
masaya aynı zamanda
benzeyen sunağın yıkanabileceği
büyüklüğe
bulunduğu sahiptir (Görsel
bir oda yer 3.108). Milet,Sümerler
almaktadır. Ankara, astronomi
Efes ve ile de Sırlı tuğla
duvarlar
Perge’deki
yakındanhamamlar
ilgilenmişRoma hamamlarının
oldukları Anadolu’daki
için zigguratlar dinselenamaçların Merkezi ve yan
merdivenler
önemli örnekleridir.
Görsel 3.3
Romalılar
larında şehirlere,
bulunan sanayi
ve Ay bölgelerine
tanrısı Nanna’nın ve tarım
adınaalanlarına
su büyük
sağlamak için çok Zigguratı’dır
Ur (Nanna) sayıda su yolu ve kemeri
(Görsel 3.3). inşa
Zamanetmiş-
içinde büyük oranda
lerdir. Fransa’daki
tahrip PontMÖ
olan tapınak du Gard ve Antalya’daki
6. yüzyılda, BabillilerAspendos
tarafındansurestore edilmiştir.
kemerleri günümüze
Sümerlerde mezar kalan örneklerdendir.
mimarisi, çevresindeki İmparator Valens
diğer uygarlıkların aksine geliş-
zamanında
memiştir.yapılmış
Az sayıda olanbulunan
İstanbul’daki Bozdoğan
ve bilinen en eskiKemeri
kubbe deörneğinin uygulan- Görsel 3.109
bu dığı
tip yapıların örneklerinden
Sümer mezarları, biridir odalar
dikdörtgen (Görselşeklindedir.
3.109). Bozdoğan Kemeri
105 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
Romalı mimarların önemli eserlerinden biri de askerî başarıların anısına
inşa edilen zafer taklarıdır. Ana caddelerin başlangıçlarında veya forum-
etkilemiş olabilir ? larda yer alan, Roma'nın askerî ve siyasi gücünü yansıtan bu anıtların
büyük çoğunluğu günümüze ulaşmamıştır. İmparatorlar, komutanlar ve
senato tarafından genellikle üç kemerli olarak yaptırılan bu anıtların üzerin-
FRİGLER deki heykel
URARTULAR
ve kabartmalar çok ihtişamlıdır. Başkent Roma’da tahta
YUNAN HİTİTLER
çıkmış hemen hemen bütün imparatorlar için zafer takları yapılmıştır.
LİDYALILAR “Tiberius Zafer Takı” en güzel örneklerden biridir. Roma mimarlığında
görülen yapı türleri bu örneklerle sınırlı değildir. Sütunlu cadde, çeşme
binası,ASUR
kütüphane, toplantı salonları ve umumi tuvalet gibi idari ve sosyal
işlevli olanlar dışında, yollar, köprüler, limanlar ve kanalizasyon sistemleri
M
EZ AKADyapıları
gibi bayındırlık BABİL da yaygın olarak inşa edilmiştir. Roma mimarlığının
OP
O
karakteristik özelliklerinden
TA biri de zengin mimari süslemeleridir. Korint
M
YA SÜMER genelinde en sık tercih edilen yapısal düzen
nizamı, İmparatorluk
olmuştur. Bunun nedeni Korint nizamının Dor ve İyon gibi diğer
klasik düzenlere oranla süsleme açısından daha gösterişli ve yenilik-
MISIR
lere çok daha açık olmasıdır.
Heykel ve Kabartma Sanatı Mezopotamya ve Mısır
Pişmiş topraktan yapılmış Apollon Heykeli ile Roma

kentinin kuruluş efsanesinin tasvir edildiği, dişi kurt
Nil
tarafından emzirilen Romus ve Romulus’un bronz heykeli

Görsel 3.110 Roma heykel sanatının ilk örnekleri arasında gösterilebilir.
Augustus’un
“Primaporta”
MÖ 2. yüzyılda Yunanistan’ın Roma topraklarına
heykeli Fırat ve Dicle Nehirlerinin
katılmasıAnadolu'yu
ile Yunan terkheykelleri
ettiği bölgeden
Romabaşlayıp iki
heykeltıraş-
nehrin birleşerek Basra Körfezi’ne
lığına da esindöküldüğü
kaynağınoktaya kadarKomutanların
olmuştur. uzanan bölgeye yanı
Mezopotamya denilmektedir. sıra zenginBağdat’ın
ve soylukuzeyi
sınıfa Yukarı
mensupMezopotamya,
Romalılar Yunan
güneyi ise Aşağı Mezopotamyakentlerinden olaraksavaş
ganimeti olarak Su kaynakları
getirdikleri
ve verimli topraklara sahip olan bu
heykelleri, bölge,
kendi ilkbahardaveakarsu
konutlarında kamu taşkınları
binalarında
yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan Zamanla
sergilemişlerdir. itibaren insanların
Yunan yoğun olarak
heykeltıraşlar,
başkent birçok kavmin
Roma'daki bölgeyiyapımında
heykellerin istila etmesine
görev
neden olmuştur. Buraya gelen kavimlerİmparatorluk
almışlardır. Yukarı Mezopotamya’da
idaresi ile Asur; Güney
birlikte heykel
Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil
ve kabartma uygarlıklarını
sanatı, kurarak zengin
Akdeniz Dünyası'nda bir
egemen
sanat anlayışıyla çeşitli sanat
olmakeserleri meydana
isteyen getirmişlerdir.
imparatorluğun resmî propaganda aracı
olmuştur. Tanrısallaştırılan imparator heykelleri, özel-
likle eyaletlerde yaşayan ve idarecilerini görme imkânı
Asya kökenli bir bulunmayan
kavim olan vatandaşların
Sümerler MÖ 3500-MÖ
otoriteyle olan2000
bağınıyılları
güçlen-
arasında Mezopotamya’da diren etkili olmuşlardır. Burada
ve imparatorluğun gücünüUr,hatırlatan
Uruk, Kiş, Lagaş bir
önemli
unsur olmuştur.kuran Sümerler,
Augustus’un önceleri siyasi
“Primaporta” birliği
adlı heykelinde
sağlamışsa da bu durum uzunizleri
bu eğilimin süreligörülmektedir
olmamıştır. Sümerler doğudan
(Görsel 3.110). gelen ilk
Heykelin
Elamlılar tarafından MÖbir
bakışta, 2000’de
tanrıyı yıkılmıştır.
mı, yoksa bir Mezopotamya’da kurulan
insanı mı betimlediği belli
Sümer uygarlığı bölgede
değildir. Yüzkurulan
ve duruş ilktanrısallaştırılmış
uygarlık olması bir ve idareciyi
diğerlerine de
gösterir.
temel oluşturması açısından
Askerî büyükileöneme
elbiseleri sahiptir.
Augustus, savaşMezopotamya’da yazı
alanlarından zaferlerle
dönen güçlü ilk defa Sümerler tarafından
bir komutandır. başlatılmıştır.
Zırhında, Partlı ve Romalı
Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda
asker kil tabletler
kabartması ileüzerine
Partlarakazıyarak
karşı oluşturdukları
kazandığı zafer
Görsel 3.1
çivi yazısı ile uygarlıkyansıtılmıştır.
tarihinde çok önemli bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
62 106
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Urartu gibi bir sunaklar

Zafer takları, çok toplum ve tarafından
anıtlarda yer kullanılmış ve alfabe da
alan kabartmalar yazısına öncülük
imparator-
etmiştir.
luğun etkin bir propaganda aracı olmuştur. Kabartmalarda genellikle
kazanılan zaferler ve imparatorların bulunduğu dinî törenler gibi tarihî
olaylarMimari
tasvir edilmiştir. İmparator Traianus'un inşa ettirdiği görkemli
forumda bulunan kırk metre yüksekliğindeki anıt sütunun gövdesinde yer
alan ve Mezopotamya’da
imparatorun Dacia yeterince
(Romanya) taş bulunmadığı için yapılar
Seferi'ni betimleyen kerpiçten
kabartmalar
yapılmıştır.
önemli örneklerKerpiç taş yer
arasında gibi almaktadır.
dayanıklı olmadığından
Helezonik olarak mimari yukarıyapıların
doğrubir
çoğu günümüze
dönerek kadar varlığını
yükselen şeritte koruyamamıştır.
askerî seferin Buna rağmen
başından sonuna kadar elde edilen
savaşın
bilgiler
önemli Sümerlerin
anları kentleri114
tasvir edilmiştir. koruyan
sahnedekalın surlar,
2600'den gösterişli
fazla figürün sur kapıları,
yer aldığı
bu saraylar, tapınaklar
kabartmalarda Romalı ve askerler,
evler inşadüşman
ettiklerini göstermektedir.
birlikleri ve kent tasvirleri derin-
likli bir perspektif ve gerçekçilikte işlenmiştir. Bu sütun daha sonra yapılan
benzerSümerler kerpiçten,
anıtlara model kalın(Görsel
olmuştur surlarla3.111).
çevirdikleri şehirlerin içinde tanrılar
Resim
na karşıSanatı
yapılmış yüksek setler üzerinde yer alan tapınak ve saraylar
tadır.
Roma Saraylarda;
resim sanatından yönetim
günümüzebirimleri,
kalan odalar,
örnekler özel
daha çokbölümler,
soylulara depolar
ait Görsel 3.2
dikdörtgen
villaların bir avlu
duvarlarını çevresindesüslemek
ve tavanlarını sıralanmıştır. Sümerler,
için kullanılan saray planlarının
fresklerdir. Ayrıca Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş
tahta, fil dişi ve şeklini uyguladıklarıüzerine
başka malzemelerin evlerinin üzerlerini
yapılan ise ahşap
resimlerden çatı ile
bahsedil- mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir.
mekteyse de çoğu Kerpiçten,
yanardağkalın duvarlarla
küllerinin altındayapılan ve avlunun
kalmıştır. Roma resim etrafını saran
sanatı
odalardan
süsleme, konu oluşan
ve üslupevlerde pencere
özelliklerine göreolmadığından
farklı dönemlere cephelere
ayrılmaktadır.yerleştirilen Görsel 3.111
Traianus Sütunu’ndan bir kesit
örülmüş tonozdiğer
Roma sanatı ve kubbelerle örtülüdür.
alanlarda olduğu gibiSümerler
resimde de kalın ve yüksek
Yunan kerpiç
sanatından
duvarların Figürler
etkilenmiştir. dayanıklılığını artırmak
ve mitolojik için yapıların
sahnelerin büyük kısmıdış taraflarına
Yunan kaynak- destek
duvarları
lıdır. Sonraki(payanda)
dönemlerde örmüşlerdir.
savaş, kent, Duvar yüzeyleri
gündelik yaşam, isedeniz
bazenmanzaraları
boya ve sırlı
ve tuğlalarla bazen de
mimari tasvirlere yerpişmiş toprak, mozaik veya madenî levhalarla kapla-
verilmiştir.
Roma resim sanatında mozaikler önemli bir yere sahiptir. Pompei'deki
Kutsal oda
“Faun Sümer
Evi”nde mimarisinin
bulunan ve Büyük en İskender'in
önemli yapı Pers türü
Kralı III. Darius'la MÖ 333
Duvara dekor olarak
ziggurat
yılında (kuleIssos
yaptığı tapınak) denilenbetimlendiği
Savaşı'nı tapınaklardır mozaik, Romanişler
yerleştirilen mozaik
(Görsel önemli
sanatının 3.3). Çoğunlukla
eserlerinden kerpiçten
biridir. yapılan
Antik Çağ sanatının bu meşhur
zigguratlar
eserinin, üst üstesanatçı
ünlü Yunan yerleştirilmiş,
Philoxenos'un gittikçe
günümüze ulaşmayan eserin- Merkezi
tapınak
denküçülen taraçalardan
kopyalandığı oluşanMozaikte,
bilinmektedir. ve yukarı Büyük İskender'le savaşan Pers
doğru
Kralı yükselen
Darius'un savaşbirmeydanından
mimariye sahiptir.
kaçışı tasvir edilmiştir (Görsel 3.112).
duvarlar
Görselmerdivenler
3.113
dışında, gözlemevi olarak da kullanılmıştır. Sümer zigguratlarının Roma Dönemi mozaik örneği,
Gaziantep Arkeoloji Müzesi
Görsel 3.3
larında bulunan ve Ay tanrısıGörsel Nanna’nın
3.112 adına MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
İsos Savaşı Mozaiği, Pompei
Anadolu’da
tahrip bulunan
olan tapınak MÖmozaikler
6. yüzyılda, daha çok mitolojik
Babilliler tarafındanve restore
günlükedilmiştir.
hayatı
yansıtan sahneler
Sümerlerde mezar içermektedir. Efes’te bulunan
mimarisi, çevresindeki diğer Yamaç Evler,aksine
uygarlıkların Antakya
geliş-
Mozaik Müzesi,
memiştir. Samsun
Az sayıda Arkeoloji
bulunan ve Etnografya
ve bilinen ile Gaziantep
en eski kubbe örneğinin Müzele-
uygulan-
rinde
dığıeşsiz
Sümermozaik örnekleri
mezarları, sergilenmektedir
dikdörtgen (Görsel 3.113).
odalar şeklindedir.
107 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS
3.1.3.6.
MEZOPOTAMYA SANATIVE BİZANS SANATI
ERKEN HRİSTİYANLIK
Etkinlik
Hristiyanlık, Roma İmparatorluğu zamanında
Filistin topraklarında doğmuştur. İlahi bir din olarak,
etkilemiş olabilir ? çok tanrı inancını reddettiği için Hristiyanlık başlan-
gıçta Roma İmparatorluğu’nca kabul edilmemiş ve
Hristiyanlar uzun süre baskı altında tutulmuştur. Bu
FRİGLER
URARTULAR
durum Hristiyanlığın Roma İmparatorluğu tarafından
YUNAN HİTİTLER serbest bırakılması ve resmen tanınmasına kadar
LİDYALILAR sürmüştür. Tarihte MS 1-4. yy. arasındaki bu döneme
Erken Hristiyanlık Dönemi denir.
ASUR
Mimari
M
EZ AKAD BABİL
OP
Görsel 3.114 OT
Erken Hristiyanlık Dönemi’nden günümüze kalan mimarinin ilk
AM
Katakomp
örnekleri katakomplardır.
YA SÜMERKatakomplar, ilk Hristiyanların ölülerini gömmek
amacıyla yer altına oydukları mezarlar olup, uzun galeriler, küçük odalar ve
geçitler şeklindedir (Görsel 3.114). Roma imparatorları yeni dini yasaklaya-
MISIR
rak Hristiyanları cezalandırınca, Hristiyanlar, katakomplarda gizlice ibadet
etmeye ve yaşamaya başlamıştır. Hristiyanlık yasallaşınca katakomplar
hacıların ziyaret ettiği kutsal ibadet yerleri olarak kullanılmaya
Mezopotamya vebaşlanmıştır.
Mısır
İmparatorluğun başkenti Roma başta olmak üzere Sicilya, Malta, Mısır,
Anadolu, Lübnan ve Tunus'ta birçok katakomp vardır.
Nil
Görsel 3.115
Derinkuyu, yer altı şehrinden
bir kesit (temsili resim)
1
1 Giriş 2 2 2 2 2
2 Kapalı girişler
3 Su kanalı 3 Fırat ve Dicle Nehirlerinin Anadolu'yu terk ettiği bölgeden başlayıp iki
4 Havalandırma bacası nehrin birleşerek Basra Körfezi’ne döküldüğü noktaya kadar uzanan bölgeye
5 Kilise 6
6 Taş kapılar Mezopotamya denilmektedir. Bağdat’ın 6 kuzeyi Yukarı Mezopotamya,
6 6
4
ve verimli
4
topraklara sahip olan bu bölge, 4 ilkbaharda akarsu taşkınları
yaşanmasına rağmen, 6
tarih öncesi çağlardan itibaren insanların yoğun olarak
4
5
Anadolu’daki Burada Ur,bulunduğu
katakompların Uruk, Kiş, Lagaş
Kapadokya
yöresi Erken kuran Sümerler,
Dönem önceleri sanatı
Hristiyanlık siyasi açısından
birliği
sağlamışsa da bu durum uzun süreli
önemli bir yereolmamıştır. Sümerler doğudan
sahiptir. Nevşehir, Aksaray, gelen
Kayseri
Elamlılar tarafından MÖ 2000’de yıkılmıştır.
çevresindeki Mezopotamya’da
volkanik arazide çok sayıda yerkurulan
altı şehri
Sümer uygarlığı bölgede kurulan
vardır. ilk uygarlık
Nevşehir’deki olması ve Kaymaklı
Derinkuyu diğerlerineyerdealtı
temel oluşturması açısından büyük
şehirleri öneme sahiptir.
katakomplara Mezopotamya’da
(Görsel 3.115, 3.116) yazıörnek
ve astronomi çalışmaları olarakilk defa Sümerler
gösterilebilir . Bununtarafından başlatılmıştır.
yanında Ihlara Vadisi, Zelve,
Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda
Ürgüp, kil tabletlerAvanos,
Göreme, üzerineUçhisar
kazıyarak
veoluşturdukları
Ortahisar’da bu
Görsel 3.1 Görsel 3.116 çivi yazısı ile uygarlık tarihinde
dönemeçok önemli
ait çok birev,
sayıda yerkilise
edinmişlerdir
ve mezar(Görsel
vardır. 3.1).
Çivi yazılıDerinkuyu Çünkü
yer altı şehrinden bir görünüm,
tablet, Sümerler çivi yazısı, yüzyıllar boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve
Nevşehir
62 108
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Görsel 3.117
Urartu gibiDönem’de
Helenistik bir çok toplum
ve Romatarafından kullanılmış
Dönemi’nde ve mekânı
toplantı alfabe yazısına öncülük
olan bazilika, St. Peter Bazilikası, Roma
etmiştir.
Erken Hristiyanlık Dönemi’nde kiliselerin temel planını oluşturmuştur (temsili resim)
(Görsel 3.117). Bazilika, doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı ve galerili

Mimari
yapıdır. Batıda giriş bölümü (narteks), onun önünde iç avlu (atrium) yer
almaktadır. Topluluğun bir araya geldiği ortadaki önemli salona orta nef,
Mezopotamya’da
daha alçak yeterince
olan yan bölmelere de taş
yan bulunmadığı
nef veya kanat için
adıyapılar kerpiçten
verilir. Ayrıca
yapılmıştır.
ayinin Kerpiç
yöneticisinin taş gibiapsis
durduğu dayanıklı olmadığından
adı verilen mimari
yarım daireli yapıların
boşluk vardır. bir
çoğu günümüze
Apsisin önünde ise kadar varlığını
koro alanı koruyamamıştır.
bulunmaktadır. YarımBuna
dairerağmen
biçimlielde edilen
apsis
bilgiler Sümerlerin
boşluğunun üzeri taştankentleri
yarım koruyan
kubbe ilekalın surlar, gösterişli
örtülürken, bazilikanınsur kapıları,
üstüsaraylar,
kiremit tapınaklar
kaplı ahşapvebirevler
çatı inşa ettiklerini göstermektedir.
ile örtülmektedir.
Resim Sanatı
na karşı
Erken yapılmış Dönemine
Hristiyanlık yüksek setler
ait ilk üzerinde
örnekler ilkyer alan tapınak ve saraylar
Hristiyanların
dikdörtgen
içinde toplanıpavlunun etrafına
tapındıkları dizilmiş
yeraltı çeşitli olan
mezarları oda ve koridorlardan oluşmak-
katakompların
tadır. Saraylarda;
duvarlarındaki mozaik ve yönetim birimleri,
freskolardır. Buradakiodalar, özelTevrat
resimlerde bölümler,
ve İncildepolar Görsel 3.2
dikdörtgen
kaynaklı bir avluyanı
dinî konuların çevresinde sıralanmıştır.
sıra mezarları Sümerler,
bulunan aziz sarayportreleri,
ve azizelerin planlarının Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş
bitkisel şeklini
ve geometrik uyguladıkları
bezemeler evlerinin
ile haç gibi sembolik üzerlerini
tasvirlerise
yerahşap çatı ile
almaktadır. mozaik örnekleri, Uruk
örtmüşlerdir.
Mozaiklerde Kerpiçten,
Roma geleneğikalın duvarlarla
olarak kırmızı, yapılan
mavi veveyeşil
avlunun etrafını
renkler saran
ağırlıklı
odalardan
olmak oluşan
üzere farklı evlerde
renklerde campencere olmadığından
ve taş parçacıkları cephelere yerleştirilen
kullanılmıştır.
11. yüzyılda yapıldığı tahmin
edilen Bahattin Samanlığı Kili-
tuğlalarla bazen de pişmiş toprak, mozaik veya madenî levhalarla kapla- sesi tek nefli, beşik tonozlu ve
narak süslenmiştir (Görsel 3.2). uzunlamasına dikdörtgen plan-
lıdır. İncil kaynaklı freskolarla
Kutsal
süslüdür. Burayı oda
samanlık olarak
ziggurat (kule tapınak) denilen tapınaklardır yerleştirilen nişler kullanan kişinin adı, yöre halkı
tarafından kiliseye verilmiştir.
tapınak
veya rampalarla bağlanmış, enGörsel üst katta
3.118
ise kutsal eşyaların konulduğu veKilise
Karanlık tanrı-
freksleri
Hristiyanlığın
lara serbest olmasıyla
sunulan kurbanların kesimi bütüniçinkiliseler mozaikler ve freskolarla
süslenmiştir.
yapılmış Bu eserlerden
masaya biri olansunağın
benzeyen Göreme’deki Karanlık Kilise’nin fresk-
leribulunduğu
Kapadokya’daki
bir odaenyeriyi almaktadır.
freskler (Görsel Sümerler 3.118,astronomi
3.119) arasında
ile de yer Sırlı tuğla
duvarlar
almaktadır.
yakındanKaranlık Kilise
ilgilenmiş adını, tüm
oldukları içinkiliseyi
zigguratlarsadecedinsel
küçükamaçların
bir pencerenin Merkezi ve yan
merdivenler
aydınlatmasından
dışında, gözlemevialmıştır.
olarakBu pencere sayesinde
da kullanılmıştır. Sümerkiliseye çok az ışık
zigguratlarının
girebilmiş
en güzelveörneklerinden
süslemelerin rengi
birisikorunmuştur.
bugün Irak’ın Kubbelerde;
Nasiriyah Vaftiz,
(Ur) kentiKudüs’eyakın-
Görsel 3.3
Giriş, İsa Çarmıhta,
larında bulunan veKadınlar BoşNanna’nın
Ay tanrısı Mezar Başında, adına Havarilerin
MÖ 2000’lerde Takdisi ve
yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
Görevlendirilmesi,
büyük Ur (Nanna)İsa’nın Göğe Çıkışı
Zigguratı’dır (Görselgibi 3.3). sahneler yer almaktadır.
Zaman içinde büyük oranda
Bölgenin diğertapınak
tahrip olan önemliMÖ eserlerinden
6. yüzyılda,olan Yeşilhisar’da
Babilliler (Kayseri)
tarafından restorebulunan
edilmiştir.
Tokalı Kilise ve
Sümerlerde Aksaray’daki
mezar mimarisi,Bahattin
çevresindeki Samanlığı Kilisesi de freskleriyle
diğer uygarlıkların aksine geliş-
ünlü diğer kiliseler
memiştir. arasında
Az sayıda yer ve
bulunan almaktadır.
bilinen enFresklerde
eski kubbeİsaörneğinin
Peygamber’in, uygulan- Görsel 3.119
Ondığı
İki Havari
Sümer ve Azizlerin
mezarları, hayatından
dikdörtgen sahneler
odalar yer almaktadır.
şeklindedir. Karanlık Kilise
109 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

BİZANS SANATI
Etkinlik
Miladın ilk yüzyılında, sınırları Atlas Okyanusu’ndan
etkilemiş olabilir ? Basra Körfezi’ne kadar uzanan Roma İmparatorluğu, 3.
yüzyıldan itibaren önemli sorunlar yaşamaya başlamıştır.
Bu büyük devleti Roma’dan yönetmenin güçlüğünü
FRİGLER
URARTULAR
kavramış olan imparatorlar devleti, Batı ve Doğu olmak
YUNAN HİTİTLER üzere iki ayrı idareye bölmüşlerdir. İstanbul 4. yüzyıldan
LİDYALILAR itibaren Doğu Roma’nın (Bizans) başkenti olmuştur.
İmparatorluk ikiye ayrıldıktan kısa süre sonra Batı Roma,
ASUR
Avrupalı barbar kavimlerin saldırısıyla parçalanırken
(476), Bizans İmparatorluğu, başta Anadolu olmak üzere,
M
EZ AKAD BABİLTrakya, Balkanlar ve İslami fetihlere kadar Suriye,
OP
OT Filistin ve Mısır’da egemenliğini sürdürmüştür. Böy-
AM
YA SÜMER
lece Bizans, farklı kültürleri içinde barındıran yeni bir
uygarlığın merkezi olmuştur. Bizans sanatı yaşanan
tarihsel süreç açısından birbirinden farklı dört döneme
MISIR
ayrılır:
Erken Bizans Dönemi Sanatı: 5. ve

Mezopotamya yüzyılın
Mısır son-
larından İkonoklazma hareketinin başladığı 726 yılına
kadar devam eder. Bu dönemde Yunan ve Roma sanatı,
Bizans sanatı üzerinde etkili olmuştur. 4. yüzyılın ilk
Nil
yarısında Hristiyanlığın serbest olmasıyla, Bizans

sanatında Yunan-Roma sanat geleneklerinin yeni
inanca uydurulmaya çalışıldığı bir geçiş dönemi
yaşanmıştır.
Mezopotamya denilmektedir. İkonoklazma
Bağdat’ınDönemi
kuzeyi Sanatı:
YukarıHz.Mezopotamya,
İsa, Meryem, aziz
güneyi ise Aşağı Mezopotamya
ve azizelerinolarak adlandırılmaktadır.
yaşamlarının Su kaynakları
canlandırıldığı duvar resim-
Görsel 3.120
ve verimli topraklara sahip
leri İkona
olan bu bölge,
olarak ilkbaharda
tanımlanmaktadır.akarsu Butaşkınları
dönemde
Meyem Ana İkonası yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan
(726-842) itibaren
tasvir yasağı insanların
olduğu içinyoğun
dinî olarak
resimler
yerleştiği alanlardandır.yasaklanmış
Bu özellikler vebirçok kavmin
tahrip bölgeyi istila
edilmiştir. Erkenetmesine
Hristiyan
neden olmuştur. Burayasanatıgelen kavimler
Hz. İsaYukarı Mezopotamya’da
ve azizlerin Asur;sakınmışsa
tasvirinden Güney
Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak
da zamanla Hz. İsa’yı, Hz. Meryem’i ve azizleri zengin bir
sanat anlayışıyla çeşitli sanat
konueserleri
edinenmeydana
tasvirlergetirmişlerdir.
yapılmış, Hristiyanlar, ikonlara
tapmaya başlamışlardır (Görsel 3.120). Dönemin
Bizans İmparatoru’nun yayınladığı fermanla tasvir
Asya kökenli bir kavim yapmakolan Sümerler ve
yasaklanmış MÖmevcut3500-MÖ 2000 yok
tasvirler yılları
edil-
arasında Mezopotamya’da etkili
miştir olmuşlardır.
(Görsel 3.121). Burada Ur, Uruk, Kiş, Lagaş
sağlamışsa da bu durum uzun Ortasüreli
Bizans Dönemi Sümerler
olmamıştır. Sanatı: doğudan
MS 842 gelen
- 1204
yılları yıkılmıştır.
arasındaki dönemdir. Mezopotamya’da
İslam uygarlığıkurulan
ile bera-
Sümer uygarlığı bölgede ber, kurulan
İlk Çağ’ınilk uygarlık
bilgisi ve olması
Doğuve sanatının
diğerlerinesentezi
de
temel oluşturması açısındansonucubüyüközgünöneme sahiptir.
Bizans Mezopotamya’da
sanatı bu dönemde yazı ortaya
çıkmıştır.
Görsel 3.121
Görsel 3.1İkonoklazma hareketini gösteren Son Dönem
çivi yazısı ile uygarlık tarihinde Bizans
çok önemli Sanatı:
bir yer edinmişlerdir
1261’den(Görsel
1453’e 3.1).
kadarki
Çivi yazılı tablet, Sümerler(temsili resim) Çünkü çivi yazısı, son yüzyıllar
eserlerinboyunca
verildiğiAkad,
dönemdir.Babil, Pers, Hitit ve
62 110
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Mihrap
Mimari
Sultan mahfili
etmiştir.
Minber
Roma Dönemi’nde olduğu gibi Bizans Dönemi’nde de şehircilik çalış-
malarınaMimari
önem verilmiştir. Yeni kentlerin kurulmasının yanında eski kentlerde
Omphalion
onarımlar yapılmıştır. Antik Dönem agoraları, forumları ve surları onarılmış; (Dünyanın Merkezi)
gerekliMezopotamya’da yeterince
durumlarda genişletilmiş taşyeniden
ya da bulunmadığı
yapılmış,için yapılarsarnıç
su yolları, kerpiçten
ve Terleyen sütun
yapılmıştır.
köprüler Kerpiç taş
inşa edilmiştir. gibiimparatorlar
Ayrıca dayanıklı olmadığından
halkın eğlenmesi mimari yapıların
için içinde atlı bir
4 6
çoğu
araba günümüze
yarışlarının kadar varlığını
yapıldığı dikdörtgen koruyamamıştır.
planlı hipodromlar Buna rağmen elde edilen
yaptırmışlardır.
5
Bubilgiler
yapılar Sümerlerin kentleri saraylarının
genellikle imparator koruyan kalın bir surlar,
bölümügösterişli
olarak inşa sur kapıları, 7
saraylar,Hipodromlar,
edilmiştir. tapınaklar veatlı evler inşayarışlarının
araba ettiklerini yanı
göstermektedir.
sıra resmî ve dinî 3
törenlerde imparator ile halkın bir araya geldiği önemli toplantı alanlarıdır. 2
Hipodromlardan kalın surlarla
sonra en popüler eğlence çevirdikleri
yapılarını şehirlerin içinde tanrılar
tiyatrolar oluşturmak-
İmparator kapısı
içinBizans
tadır. tapınaklar, krallar en
mimarisinin içinönemli
saraylar
dinîveyapıları
konutlar yapmıştır.Bizans
kiliselerdir. Nehirmimari-
taşmaları- 8 9
II. Selim
na dört
sinde karşıçeşit
yapılmış yüksek
kilise planı setler üzerinde yer alan tapınak ve saraylar
kullanılmıştır. 1
minarelerinden biri
dikdörtgen avlunun etrafına dizilmiş çeşitli oda ve koridorlardan oluşmak- Giriş
Bazilikal
tadır. Planlı Kiliseler:
Saraylarda; yönetimRoma birimleri, odalar,kamu
Dönemi’nde özelişlerinin
bölümler, depolar
görüldüğü Görsel Vaftizhane
3.2
dikdörtgen
yerler bir avluBizans
olan bazilikalar, çevresinde sıralanmıştır.
Dönemi’nde Sümerler,
ibadet yerleri olaraksaray planlarının
kullanılmıştır. Sümerlere ait dış kaplama
( Sultan Mustafa
Türbesi)
küçültülmüş
Dikdörtgen şeklini
biçiminde uzunuyguladıkları
bir yapı olan evlerinin üzerlerini
bazilikal planlı ise içi,
kiliselerin ahşap çatı ile
iki sütun Görsel 3.122 mozaik örnekleri, Uruk
Ayasofya’nın günümüzdeki
örtmüşlerdir.
dizisiyle üç nefe Kerpiçten, kalın duvarlarla
ayrılmış, bunlardan ortadakiyapılan ve avlunun
yandakilere etrafını
oranla daha saran
geniş kesiti (temsili resim)
odalardanDoğu
tutulmuştur. oluşan evlerde
uçlarında isepencere olmadığından
yarım yuvarlak bir biçimdecephelere yerleştirilen
dışarı taşan apsis
payelerle süsleme
bulunmaktadır. yapılmıştır.
Batı yönünde Odaların
de narteks üstü ahşap
(bazilikanın çatı yaaçılan
ana mekânına da tuğladan
giriş
örülmüş
bölümü) adı tonoz
verilenve
birkubbelerle örtülüdür.planlı
hol vardır. Bazilikal Sümerler kalın
kiliselerin veçift
üstü, yüksek
meyillikerpiç
ve
duvarların
kiremit dayanıklılığını
kaplı ahşap bir çatı ile artırmak
örtülüdür.için
Dahayapıların dış taraflarına
sonra yapılan tüm Hristiyandestek
duvarları
kiliseleri bu (payanda) örmüşlerdir. oluşmuştur.
planın geliştirilmesiyle Duvar yüzeyleri ise Studios
İstanbul bazen boya ve sırlı
Manastır
tuğlalarla
Kilisesi bazen
(İmrahor deBey
İlyas pişmiş
Camii)toprak,
Demre mozaik veyaAziz
(Antalya) madenî levhalarla
Nikalaos Kilisesikapla-
ve
Efesnarak
(İzmir)süslenmiştir
Meryem Ana (Görsel 3.2). önemli örneklerdendir.
Bazilikası
Kutsal oda
Kubbeli
SümerBazilikalar:
mimarisininKubbeli
en önemli yapıbazilika
bazilikalar, türü ve merkezî plan tipi
Duvara dekor olarak
ziggurat (kule
birleştirilerek tapınak)
yapılmıştır denilen
(Görsel tapınaklardır
3.122). Ayasofya (Hagia Sophia),
yerleştirilen kubbeli
nişler
(Görsel 3.3).
bazilikaların tüm Çoğunlukla
özelliklerini kerpiçten yapılan
yansıtan bir eserdir. Yapının içi sütun ve paye
zigguratlar
dizileriyle üst ayrılmıştır.
üç nefe üste yerleştirilmiş,
Orta nefingittikçe Merkezi
tapınak
küçülen
üzeri, taraçalardan
dört payenin taşıdığıoluşan
büyükvebir yukarı
doğru
kubbe ile yükselen bir mimariye
örtülüdür. Ana kubbeye doğu sahiptir.
Zigguratlarda katlar birbirine
ve batı yönünden bitiştirilen iki yarım merdiven
veyaiki
kubbe, rampalarla
yönde anabağlanmış, en üst katta
kubbenin basıncını
ise kutsal eşyaların
karşılayarak konulduğu geçişi
alttaki duvarlara ve tanrı-
lara sunulanOrta
sağlamaktadır. kurbanların
nefin doğu kesimi
duva-için
yapılmış
rında masaya
üstü yarım kubbebenzeyen
ile örtülü sunağın
olan
bulunduğu
apsis bölümü birvardır.
oda yer almaktadır.
Yapının içinde Sümerler astronomi ile de Sırlı tuğla
duvarlar
yakından
mozaik ilgilenmiş
sanatının oldukları
en güzel için zigguratlar dinsel amaçların
örnekleri Merkezi ve yan
merdivenler
dışında, gözlemevi
görülmektedir olarak da kullanılmıştır. Sümer zigguratlarının
(Görsel 3.123).
Görsel 3.3
Merkezîbulunan
larında Planlı veKiliseler:
Ay tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan
Merkezî Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
büyük
planlı Ur (Nanna)
kiliseler, Zigguratı’dır
kare veya (Görsel 3.3). Zaman içinde büyük oranda
çokgen planlı
tahrip
olarak olan tapınak
yapılmıştır. MÖ 6.
Yuvarlak biryüzyılda,
ana mekân Babilliler tarafından
oluşturacak biçimderestore edilmiştir.
inşa edilen bu Görsel 3.123
Ayasofya, İstanbul
Sümerlerde
binalarda mekânınmezar
üstü,mimarisi, çevresindeki
yapının bütününü diğerbir
kaplayan uygarlıkların aksine geliş-
kubbe ile örtülmüştür.
Bumemiştir. Az sayıda
planın uygulandığı enbulunan ve bilinenbirisi
güzel örneklerden en eski
Küçükkubbe örneğinin
Ayasofya Camiiuygulan-
adını
dığı Sümer
taşıyan mezarları,
eski Sergios dikdörtgen
Bacchos odalarKilisesi’dir.
(Sergio Bako) şeklindedir.
111 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
Haç Planlı Kiliseler: Haç plan, 8. yüzyıldan başlayarak Anadolu’da
ve özellikle İstanbul’da yapılan kiliselerde uygulanmıştır. Bu plana göre
etkilemiş olabilir ? yapılan yapılarda orta mekânın (naos veya orta nef) üzeri dört fil
ayağının taşıdığı bir kubbe ile örtülüdür. Kubbenin dört yönünde tonoz-
larla örtülü birbirine eşit mekânlar haç kollarını oluşturur. Haç planlı
FRİGLER bazilikalar arasında Khora Manastırı (Kariye Camii), Hagia Thekla
URARTULAR
YUNAN HİTİTLER
Manastırı (Atik Mustafa Paşa Camii) ve Hagia Eirn Kilisesi (Aya İrini
LİDYALILAR Kilisesi) (Görsel 3.124) sayılabilir. Bizans mimarisinde manastırlar din
adamı yetiştirmek için kurulmuştur. Bunlardan biri olan Maçka’daki
ASUR
(Trabzon) Sümela Manastırı ana kaya kilisesi, birkaç şapel, mutfak,
öğrenci odaları, misafirhane, kütüphane ile kutsal ayazma bölümlerinden
M
EZ AKAD
oluşmaktadır OP (Görsel 3.125). Manastırın girişindeki büyük su kemeri
BABİL
O
yamaca yaslanmış TA durumdadır. Dar uzun bir merdivenle manastırın ana
Görsel 3.124
M
Aya İrini Kilisesi, İstanbul YA SÜMER
girişine ulaşılmaktadır. Giriş kapısının yanında muhafız odaları bulun-
maktadır. Buradan bir merdivenle iç avluya inilmektedir. Solda manas-
tıra ait çeşitli binalar, sağ tarafta ise kütüphane ve keşiş odaları ile misa-
MISIR
fir odaları yer almaktadır.
Nil

Görsel 3.125
güneyi ise Aşağı Mezopotamya olarak
Sümela adlandırılmaktadır.
Manastırı, Trabzon Su kaynakları
ve verimli topraklara
Bizans’ta sahip olan bu bölge,
imparatorlar, ilkbaharda
piskoposluk akarsu için
ve soylular taşkınları
saraylar
yaşanmasınayapılmıştır.
rağmen, tarih öncesi çağlardan
İmparatorluğun Roma,itibaren insanların
İstanbul, yoğun
Milano, olarakgibi
Selanik
değişik kentlerinde birçok
saraylar kavminolup
yapılmış bölgeyi istila etmesine
bu saraylar denize ve
neden olmuştur. Buraya gelen
manzaraya hakimkavimler Yukarı
yerlerde, Mezopotamya’da
özellikle Asur; Güney
teraslandırılmış yamaçlar
Mezopotamya’da ise kurulmuştur.
üzerine Sümer, AkadSaray ve Babil uygarlıklarını
kompleksinde kurarakkilise,
manastır, zenginhastane
bir
sanat anlayışıyla çeşitli sanatgibi
ve kütüphane eserleri meydana
yapılar getirmişlerdir.
yer almaktadır. İstanbul’da ayrıca Bizans
imparatorlarının sayfiye sarayları da yer almaktadır. Edirnekapı
yakınlarındaki Blakhernai Sarayı, Küçükçekmece’deki Rhegion
Asya kökenli
Sarayıbirvekavim
Anadolu olan Sümerler Brias
yakasındaki MÖ 3500-MÖ
Sarayı bu 2000 yılları
yapılara örnek
gösterilebilir. etkili olmuşlardır. Burada Ur, Uruk, Kiş, Lagaş
Görsel 3.126 ve Nippur gibi şehir devletlerini kuran Sümerler, önceleri siyasi birliği
Yerebatan Sarnıcı, İstanbul sağlamışsa da bu İstanbul’un
İlk çağlarda durum uzunsusüreli olmamıştır.
ihtiyacı, sarnıçlarlaSümerler
(yağmurdoğudan gelen
suyu biriktirmeye
Elamlılar
yarayantarafından
kâgir yer altıMÖ 2000’de
deposu) yıkılmıştır.
sağlanmış, şehrinMezopotamya’da
ilk su tesisleri Roma kurulan
İmpara-
Sümer uygarlığı
torluğu zamanındabölgede kurulanErken
yapılmıştır. ilk uygarlık
Bizans olması
Dönemi'ndeve diğerlerine de
diğer kentlerde
temel oluşturması
olduğu açısından
gibi İstanbul’da büyükÇağ’ın
da Antik önemesusahiptir.
kemer ve Mezopotamya’da yazı
kanalları kullanılmıştır.
ve İmparator
astronomiValens’in
çalışmaları ilk defa
(364-378) Sümerler
yaptırdığı, tarafından
Türkler başlatılmıştır.
tarafından Bozdoğan Su
Sümerler
KemeriMÖ 3200’lü
olarak yıllarda kil
adlandırılan tabletler
yapı önemliüzerine kazıyarak
örneklerden oluşturdukları
biridir. I. Justinianos
Görsel 3.1
çiviDönemi'nde
yazısı ile uygarlık tarihinde
inşa edilen çok önemli
Yerebatan (Görselbir yer edinmişlerdir
3.126) (Görsel
ve Binbirdirek 3.1).
Sarnıçları
Çivi yazılı tablet, Sümerler Çünkü
kapalıçivi yazısı,en önemlileridir.
sarnıçların yüzyıllar boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve
62 112
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Resimgibi
Urartu Sanatıbir çok toplum tarafından kullanılmış ve alfabe yazısına öncülük
etmiştir.
Roma resim sanatında, resimde görülen mozaik ve fresko süslemeleri
BizansMimariDönemi’nde gelişimini sürdürmüştür. Kilise ve manastırlarda bu
süsleme tekniklerine sık sık rastlanmaktadır. Bu mabetlerden biri olan
Sümela Mezopotamya’da
Manastırı’nda kaya yeterince taş bulunmadığı için yapılar kerpiçten
kilisesinin
ve yapılmıştır.
kiliseye bitişik Kerpiç taş içgibi
şapelin dayanıklı
ve dış duvar- olmadığından mimari yapıların bir
larıçoğu günümüze
fresklerle kadar varlığını
donatılmıştır. koruyamamıştır. Buna rağmen elde edilen
Fresklerde
bilgiler
işlenen Sümerlerin
başlıca konular kentleri
İncil’denkoruyan
alınmış kalın surlar, gösterişli sur kapıları,
saraylar,
sahneler, Hz.tapınaklar ve evler inşa
İsa ve Meryem’in hayatıettiklerini
ile göstermektedir.
ilgili tasvirlerdir.
için tapınaklar,
Anadolu’da krallarbulunan
Efes’te için saraylar
Yamaç ve konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları-
na karşı
Evleri de (3-7.yapılmış yüksek setler
yy.) mozaikleriyle üzerinde yer alan tapınak ve saraylar
ünlüdür.
dikdörtgenAntik
Duvarlarında avlununYunanetrafına
ve Romadizilmiş
mito-çeşitli oda ve koridorlardan oluşmak-
tadır.
lojisi Saraylarda;
ile günlük hayattanyönetim
sahneler,birimleri,
balık odalar, özel bölümler, depolar Görsel 3.2
ve dikdörtgen
kuş gibi hayvan bir avlu çevresinde
tasvirleri sıralanmıştır. Sümerler, saray planlarının
bulunmak- Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş
tadır (Görsel 3.127). şeklini uyguladıkları evlerinin üzerlerini ise ahşap çatı ile mozaik örnekleri, Uruk

odalardan
İstanbul veoluşan evlerde pencere
Anadolu’daki Erken Bi- olmadığından cephelere yerleştirilen
zanspayelerle
Dönemisüsleme yapılmıştır. büyük
resim örneklerinin Odaların üstü ahşap çatı ya da tuğladan
örülmüşgünümüze
çoğunluğu tonoz ve kubbelerle
ulaşmamıştır. örtülüdür.
Bunun Sümerler kalın ve yüksek kerpiç
duvarların
nedeni 726-842 dayanıklılığını
yılları arasında artırmak
yaşa-için yapıların dış taraflarına destek
nanduvarları (payanda)
ikona kırıcı örmüşlerdir.hare-
(İkonoklazma) Duvar yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı
tuğlalarla
ketidir. Ancak, bazenbu de pişmiş toprak,
dönemin etki alanımozaik veya madenî levhalarla kapla-
Görsel 3.127
narakkalan
dışında süslenmiştir
Batı Roma, (Görsel
Mısır3.2).
ve Kıbrıs gibi bölgelerdeki Erken Hristiyan Yamaç Evleri’nden mozaik örneği
Dönemi yapılarının fresko ve mozaik teknikleriyle yapılmış resimleri
Kutsal oda
varlığınıSümer mimarisinin en önemli yapı türü Duvara dekor olarak
korumuştur.
(Görsel
Mozaik 3.3).sanatıÇoğunlukla
da İkonoklazma kerpiçten yapılan doğrudan etkilenmiştir.
hareketinden
Buzigguratlar
dönemde İstanbul üst üsteAyasofya
yerleştirilmiş, gittikçe
Kilisesi’nin neredeyse tüm mozaikleri yok Merkezi
tapınak
küçülen Daha
edilmiştir. taraçalardan oluşan ve ise
sonraki dönemlerde yukarı
Bizans anıtsal resim sanatında
doğru
tekrar yükselen
canlanma bir mimariye
yaşanmış, birçok yapı sahiptir.
üzerinde nadide eserler verilmiştir.
Zigguratlarda
İkonoklazma katlar
sonrası ikonbirbirine merdiven
sanatı da tekrar canlanmıştır. Hristiyanların dinî
veya rampalarla
tasvirlere düşkünlüğü, bağlanmış,
siyasi enve üst katta
dinî
ise kutsal
liderlerin güçeşyaların konulduğuifadesi
göstergelerinin ve tanrı-
lara ikonalar
olarak sunulan yaygın
kurbanların
şekilde kesimi
kullanıl-için
mayayapılmış masaya Malzeme
başlanmıştır. benzeyen olarak sunağın
bulunduğu
ahşap, mermer,birfil oda dişi,yermetalalmaktadır.
(bronz, Sümerler astronomi ile de Sırlı tuğla
duvarlar
yakından
gümüş, ilgilenmiş
altın), seramikoldukları
ve mozaik için zigguratlar dinsel amaçların Merkezi ve yan
merdivenler
dışında, gözlemevi
kullanılmıştır. Renkli olarak
mermere da kullanılmıştır.
kakma Sümer zigguratlarının
en güzel
renkli taşlarlaörneklerinden birisi bugün Irak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın-
yapılmış ve günümüzde
Görsel 3.3
larında
İstanbul bulunanMüzelerinde
Arkeoloji ve Ay tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan
sergile- Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
nen,büyük Ur (Nanna)
Konstantinos LipsZigguratı’dır
Manastır Kilisesi (Görsel 3.3). Zaman içinde büyük oranda
tahrip olanbulunmuş
kazılarında tapınak MÖ Azize 6. yüzyılda,
EudoksiaBabilliler tarafından restore edilmiştir.
Sümerlerde
İkonası çok azmezar örneğimimarisi, çevresindeki diğer uygarlıkların aksine geliş-
olan taşınabilir
Görsel 3.128
memiştir.
mozaikler Az sayıda
olarak bulunan
adlandırılan birve bilinen en eski kubbe örneğinin uygulan-
ikona Azize Eudoksia
dığı Sümer
türüdür (Görselmezarları,
3.128). dikdörtgen odalar şeklindedir. İkonası
113 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
El Sanatları
etkilemiş olabilir ? Bizans uygarlığında görülen başlıca el
sanatları tekstil, el yazmaları, maden, seramik,
fil dişi ve cam alanlarında gelişmiştir.
FRİGLER
YUNAN URARTULAR
HİTİTLER Tekstil, Bizans’ın şehirde ve kırsal kesimde
LİDYALILAR yaşayan halkın en önemli faaliyetlerinden biridir.
Keten, pamuk ve yünlü kumaşlar, halılar ve
ASUR
yüksek statü sembolü olan ipek başlıca tekstil
ürünlerindendir. Bu kumaşlar üzerinde av,
M
EZ AKAD BABİL aslan, boğa mücadelesi ve dört atlı yarış arabası
OP
OT sahneleri yer almaktadır. Bizans ipeği, ticari
AM
YA SÜMER değerinin yanında, yabancı hükümdarlara
hediye edildiği ve yüksek dereceli memurlara

Görsel 3.129 maaşlarının bir parçası olarak verildiği için çok değerlidir. Bizans
Meteria Medica’dan örnek sayfa MISIR
Devleti’nde imparatorluk ailesine ait olan erguvani renkli boya ile boyan-
mış ve imparatorluk ailesinin fertlerine tahsis edilmiş her türlü ipeklinin
imparatorluk dışına çıkarılması yasaklanmıştı. En önemliveipek
Mezopotamya Mısırüretim
merkezleri İstanbul, Atina ve Selanik’tir.
Resimli el yazmaları genellikle manastır

Nil
kitaplıklarında, saray ve kiliselerde korunduğu

için günümüze ulaşabilmiştir. El yazmaları
İstanbul'un yanı sıra Antakya, İskenderiye,
Fırat ve Dicle NehirlerininKayseri
Anadolu'yu terk ettiği
ve Kudüs gibibölgeden başlayıp
merkezlerde iki
de üretil-
nehrin birleşerek Basra Körfezi’ne döküldüğü
miştir. Prensesnoktaya
Aniciakadar uzanan bölgeye
Juliana tarafından
Mezopotamya denilmektedir. Bağdat’ınbugün
yaptırılan, kuzeyi Yukarı Mezopotamya,
Viyana'da bulunan Diosko-
güneyi ise Aşağı Mezopotamya olarak
rides'in adlandırılmaktadır.
Meteria Medica adlı Su kaynakları
eserin kopyası,
ve verimli topraklara sahip olan saray bu bölge, ilkbaharda
atölyelerinde akarsu
üretilmiş taşkınları
en eski örnektir
yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan
(Görsel 3.129). itibaren insanların yoğun olarak
neden olmuştur. Buraya gelen kavimler Yukarısanatında
Bizans Mezopotamya’da
gümüş, Asur;
bakır,Güney
bronz,
Mezopotamya’da ise Sümer, Akad demir veveBabil
pirinçuygarlıklarını
madenlerindenkurarak zengineserler
üretilmiş bir
sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana
mevcuttur. getirmişlerdir.
Altın ve gümüş eserler cam, fil dişi
ve ipek imparatorluğun lüks objeleri arasında
sayılmaktadır. Altın; taç, bilezik, yüzük, kemer,
Asya kökenli bir kavim madalyon,
olan Sümerler kolye,MÖküpe 3500-MÖ 2000
gibi süs yılları
eşyalarında
tercih edilirkenBurada
gümüş Ur, daha
Uruk, Kiş,
çok Lagaş
impara-
ve Nippur gibi şehir devletlerini kuran
torların Sümerler, önceleri
hükümdarlık yıl dönümüsiyasikutlamala-
birliği
sağlamışsa da bu durum uzunrında, sürelihükümdara
olmamıştır.hediye
Sümerler doğudan
edilmek üzeregelen
yapılan
Elamlılar tarafından MÖ 2000’de yıkılmıştır.
eşyalarda Mezopotamya’da
tercih edilmiştir kurulan
(Görsel 3.130). Bronz
Sümer uygarlığı bölgede kurulan ya dailk uygarlık
bakır olması ve
malzemeden diğerlerine
üretilen eserlerdeise
temel oluşturması açısından büyük ucuz ve öneme
kolay sahiptir.
satın Mezopotamya’da yazı
alınabilmeleri nedeniyle
ve astronomi çalışmaları ilk defaeşya
küçük Sümerler
yapımındatarafından başlatılmıştır.
kullanılmıştır. Maden
Görsel 3.130
Bizans Dönemi gümüş işleme Sümerler
eserleriMÖ 3200’lü
üzerinde yıllarda
Tevrat kil tabletler
ve İncil konuluüzerine
dinsel kazıyarak
sahnelerinoluşturdukları
yanı sıra simge-
Görsel 3.1
çivisel
yazısı
veyailemitolojik
uygarlık konulu
tarihindesahneler
çok önemli bir almaktadır.
de yer yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
62 114
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Urartu
Bizansgibi bir çok
seramik toplum
sanatı tarafından
halkın kullanılmış
ekonomik ve alfabe
beğenilerine göreyazısına öncülük
şekillenmiş
ve etmiştir.
gelişmiştir. Sırlı seramikler daha çok ticari bir mal olarak görülmüş,
sırsız seramikler ise tahıl, yağ ve şarap gibi ürünlerin depolanması ile
Mimarive mutfak gereçlerinde kullanılmıştır. Seramikler üzerine
nakliyesinde
baskı tekniği kullanılarak yapılan bezemelerde güvercin, tavus kuşu,
yunus,Mezopotamya’da
haç motifleri, dinîyeterince taş bulunmadığı
temalı figürler için yapılar
ve kompozisyonlar kerpiçten
yer almak-
yapılmıştır.
tadır. Orta ÇağKerpiç taş gibi
boyunca dayanıklı
İstanbul, olmadığından
seramik üretiminin enmimari
önemliyapıların
merkezibir
olmuştur.
Etkinlik
saraylar, tapınaklar vetabloya,
Aşağıdaki evler inşa ettiklerini göstermektedir.
uygarlıklarda görülen sanat dallarına ait eserleri örneklerdeki gibi yazınız.

ve konutlar yapmıştır. Resim
için tapınaklar, krallar için saraylarMimari Nehir ,Heykel
taşmaları- El Sanatları
na karşı yapılmış yüksek setler üzerinde yer alan tapınak Kabartma
ve saraylar
tadır.Mezopotamya Ziggurat
Saraylarda; yönetim birimleri, odalar, özel bölümler, depolar Görsel 3.2
küçültülmüş mozaik örnekleri, Uruk
Mısırşeklini uyguladıkları evlerinin üzerlerini ise Hiyeroglif
ahşap çatı ile
Anadolu
Yunan
Roma Katakomp
TekstilKutsal oda
SümerBizansmimarisinin en önemli yapı türü Duvara dekor olarak Cam
Erken Bizans
zigguratlar üstDönemi'nden itibarengittikçe
üste yerleştirilmiş, Afrika ve Hindistan'dan getirilen Merkezi
tapınak
fil dişleri
küçülenile fil dişi işçiliği gelişmiştir.
taraçalardan oluşan ve Roma yukarıDönemi’nde bazı mobilyalar,
süsdoğru
eşyaları ve kutularda
yükselen fil dişi kullanılmıştır.
bir mimariye sahiptir. Bu eşyaların üzerinde
hayvanların
Zigguratlardamücadelelerini gösteren
katlar birbirine sahneler yer almaktadır. Sonraki
merdiven
dönemde fil dişinden
veya rampalarla dinsel konuların
bağlanmış, en üst kattaağırlıkta olduğu taşınabilir küçük
ikonlar, heykelcikler
ise kutsal eşyalarınvekonulduğu
kitap kapakları üretilmiştir. Ayrıca Bizans impara-
ve tanrı-
torlarının Hz.İsa kurbanların
lara sunulan veya Hz. Meryemkesimi tarafından
için taçlandırılmalarını konu
alan fil dişi levhalar
yapılmış masayada benzeyen
mevcuttur. sunağın
duvarlar
İmparatorluğun
yakından lüks objeleri
ilgilenmiş olduklarıarasında yer alan cam;
için zigguratlar aydınlatma
dinsel amaçların araçları, Merkezi ve yan
merdivenler
pencere camı,
dışında, boncuk,olarak
gözlemevi şişe, bilezik vb. objelerin
da kullanılmıştır. üretiminde
Sümer kullanılmıştır.
zigguratlarının
Buenalanda
güzel Roma cam sanatı
örneklerinden geleneği
birisi bugün sürdürülmüş; Hristiyanlığa
Irak’ın Nasiriyah (Ur) kentiözgü yakın-
Görsel 3.3
konular,
larındaAntik Çağ ve
bulunan mitolojisinin kompozisyonları
Ay tanrısı Nanna’nın adına ile
MÖbirlikte
2000’lerde tasvir yapılan
edil- Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
miştir.
büyükİstanbul dışındaZigguratı’dır
Ur (Nanna) Anadolu’da (Görsel
Sardes 3.3).
ve Anamur
Zamangibi
içinde yerlerde
büyük camoranda
üretimi
tahripgerçekleştirilmiştir.
olan tapınak MÖ 6. yüzyılda, Babilliler tarafından restore edilmiştir.
Yörenizde varsa İlk Çağ Roma ve Bizans uygarlıklarından kalan sanat
eserleriyle ilgili sunum hazırlayıp sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.
115 63
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS

Etkinlik
Mezopotamya Mısır Anadolu Yunan Roma Bizans
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz.
Kentler kalın
Mezopotamya’nın
Kentler surlarla
coğrafi konumu,
Kentler kalın
kültürel ve
Kentlerin etrafı
nüfus yapısı sanatını
Kentlerin etrafı
nasıl
Bizans Devleti ,
surlarla çevrilidir. çevrilidir. Mimari surlarla çevrilidir. surlarla çevrilmiştir. surlarla çevrilmiştir. mimaride Roma
Saraylar, tapınaklar alanda görkemli Şehrin merkezdeki Şehirlerde ızgara Şehirlerin merkezini geleneğini devam
kentin merkezinde saraylar, tapınaklar kalelerin içinde planı uygulanmıştır. forum olarak ettirerek şehirciliğe
bulunur, su inşa edilmiştir. İlk tapınaklar, tören Saraylar ve evler adlandırılan ve önem vermiştir.
baskınlarına karşıFRİGLER
mezarlar basit odaları ve depolar avlu ve onun
URARTULAR çevresinde tapınak, Şehirlerde agoralar,
YUNAN HİTİTLER
yüksek setler odalar şeklinde olup yer almaktadır. etrafında yer alan bazilika, hamam, forumlar, surlar,
üzerine inşa edilirdi. bu odalar önce Mezar odaları ve odalardan oluşur. çeşme, zafer takı ve köprüler, tiyatrolar
ZigguratLİDYALILAR
denilen mastabaya sonra, kaya mezarları Kentlerin merkezini, arşiv binaları gibi hipodromlar, inşa
tapınaklar piramite kral mezarları olarak mimaride önemli çevresine değişik idari, dinî ve sosyal edilmiştir. Kentler
Mimari
benzerdi. Evleri de inşa edilen bir yere sahiptir.

ASUR işlevli yapıların inşa işlevli kamu yine surlarla
saraylar da olduğu piramitlere temel Evler dikdörtgen edildiği agora adı binalarının yer çevrilmiş saray
gibi avlunun etrafını olmuştur. planlıdır. Taş temelli, verilen meydanlar aldığı geniş kompleksinde
çevreleyen Evlerde odaların M
kerpiç AKAD BABİL oluşturmuştur.
EZ duvarlı meydanlar manastır, kilise,
odalardan oluşurdu. dizilişinde en küçük yapılarda OP ahşap oluştururdu. hastane, kütüphane
ve en kapalı olana OT
yoğun olarak gibi yapılar yer
AM
doğru gidiş söz kullanılmıştır. YA SÜMER almıştır.
konusudur.
MISIR
Mezopotamya’da Mısır heykel Hititler sfenks Yunan heykelleri Roma resim, heykel Resimde kilise ve
heykeller kutsal sanatında, heykellerini hareketlendirilmiş ve kabartma manastırlarda
amaçlı olarak Mezopotamya’daki- yapmışlardır. şekli ve çıplak sanatına Yunan mozaik ve fresko
yapılmış ve
Tanrıları tasvir eden
nin aksine insanın büyük boyutlu olmaları yönüyle Mezopotamya
sanatı esin ve Mısır
kaynağı süslemelerine
tapınaklara hediye fizyolojik özellikleri duvar kabartma- Mısır ve olmuştur. Heykel ve çokça rastlanmak-
edilmiştir. belirgindir. larının yanında Mezopotamya’daki kabartmalar, tadır. Bizans heykel
İnsanüstü varlıklar Heykeller
Nil
daha çok krallara, savaş ile heykellerden savaşlarda sanatı, özellikle fil
sık sık temsil elbiseli şekilde kutsal ziyafet farklılık gösterir. kazanılan zaferler ve dişi işlemeciliğiyle
Heykel ve Kabartma
sahnelerine ve
edilmiştir. Resim ve yapılmıştır. günlük yaşamdan Saray ve evlerin dinî törenleri konu gelişmiştir. Heykel
kabartmalarda Resimlerde ebedî tasvirlere yer duvarları resim ve edinmiştir. sanatçıları Yunan
genellikle kral ve olma kaygısı vardır. verilmiştir. Lidyalılara mozaiklerle Duvar resimleri ve sanatının etkisinde
tanrı tasvirleri, dinî Mısırda kayaların ait dönemin giysi ve kaplanmıştır. mozaiklerde doğa kalmışlardır. Başlıca
törenler, savaşlar, yüzeylerini ve saç modelleri, araç Vazolar üzerindeki manzaraları, konular, Yunan
zaferler, av sahneleri Fırat ve
mezar duvarlarını Dicle Nehirlerinin
gereç kullanımı
cenaze törenleri
ve Anadolu'yu
resimlerde, terk ettiği
figürlü portreler, bölgeden
mitoloji başlayıp iki
mitolojisinden,
ve kutsal varlıkların nehrin birleşerek
süsleyen resimlerde Basra
hakkında bilgi Körfezi’ne
veren döküldüğü
ya da geometrik noktaya kadarHristiyanlık
ve günlük uzanan bölgeye
betimlemeleri yer kara ve su avcılığı, duvar resimleri motiflere yer yaşamdan sahneler tarihinden
alır. Heykel ve Mezopotamya
dinî törenler ve denilmektedir.
bulunmuştur. Bağdat’ınişlenmiştir.
verilmiştir. kuzeyi Yukarı alınmıştır.
Mezopotamya,
resimde hükmeden güneyi ise Aşağı Mezopotamya olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
ziyafet sahneleri
insan tipi hakimdir. canlandırılmıştır.
Mezopotamya Mısırda kilden
yerleştiğiSeramik sanatında BuYunan
alanlardandır. el sanatları
özellikler birçokSeramik
kavminüretimi ve Bizans
bölgeyi istilasanatında,
etmesine
seramik sanatına ait vazolar, küpler, günlük yaşamda çoğunlukla evde değerli maden Seramik, dokuma,
eserlerde neden olmuştur. Buraya gelen kavimler Yukarı Mezopotamya’da
tabaklar yapılmış ve kullanılan eşyalar, kullanılan eşyaların işlemeciliği çok Asur;
maden, fil dişiGüney
geometrik Mezopotamya’da
canlı renklere ise Sümer,
vazo, maşraba, Akad
yapımı ve Babililerlemiştir.
çerçevesinde uygarlıklarını
Toprak kurarak
işçiliği vezengin
cam bir
süslemenin boyanmıştır. Bunlar kadeh ve riton gelişmiştir. Seramik kaplar, kabartma sanatı gelişmiştir.
yanında, hayvan ve sanatsüsanlayışıyla
evlerin önemli çeşitli sanatsanatı
biçimli kaplar eserleri meydanafigürlerle
çok gelişmiş getirmişlerdir. Eserlerde Hristiyan-
bitki tasvirlerine yer eşyalarını oluştur- yapılmıştır. Kaplar olup özellikle bezenmiştir. Değerli lığa özgü konular,
verilmiştir. Ayrıca 3.1.1.
muştur. Ayrıca sert Sümer
üzerinde çeşitliSanatı
vazolar Yunan taş oymacılığı Antik Çağ
oymacılık sanatı da taşlar ve maden- hayvanlar, bitki seramiğinde önemli yaygınlaşmış sert mitolojisinin
gelişmiş, süsleme- Asya
lerden gerdanlık kökenlive zengin
ve resimleri bir kavim olan
bir yere Sümerler
sahiptir . taşlarMÖ 3500-MÖ
ve maden- 2000 yılları
kompozisyonları
lerin yerini savaş ve küpeler de geometrik motifler Ayrıca metal işçiliği, lerden gerdanlık ve tasvir edilmiştir.
büyük şölen arasında
tasarlanmıştır. Mezopotamya’da
kullanılmıştır. etkili olmuşlardır.
ahşap işçiliği, Burada Ur,
küpeler yapılmıştır. Uruk, Kiş, Lagaş
sahneleri almıştır. ve Nippur gibi şehir devletlerini
Friglerde kuran Sümerler, önceleri siyasi birliği
çömlekçilik ve
Kral mezarlarında dokumacılık, ahşap dericilik diğer el
bulunan mücevher
sağlamışsa da bu durum uzun
işçiliği ve mobil-
süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
sanatları arasında
vb. eserler, Elamlılaryacılık;
tarafından MÖsayılabilir.
Lidyalılarda 2000’de yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
kuyumculuktaki çok ise altın işlemeciliği
ileri seviyeyi gelişmiştir.
göstermektedir. temel oluşturması açısından büyük öneme sahiptir. Mezopotamya’da yazı
Görsel 3.1
çivi3.3.yazısı
Tablo ile uygarlık
Uygarlıklara Ait Sanat tarihinde çokVeönemli
Eserlerinin Farklı bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
Ortak Özellikleri
62 116
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Etkinlik
Urartu gibi
Aşağıda bireserlere
farklı çok toplum tarafından
ait görseller kullanılmış
verilmiştir. ve alfabe
Heykel yazısına
ve tapınak öncülük görsellerin birbirine benzer
grubundaki
etmiştir.
ve birbirinden farklı yönlerini söyleyiniz. Tüm görsellerin altına hangi uygarlıklara ait olduklarını yazınız.
Mimari



Kutsal oda
tapınak
duvarlar
merdivenler
Görsel 3.3
117 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 3.1. MEZOPOTAMYA SANATI

ÇALIŞMALARI
Etkinlik
2
1
FRİGLER
YUNAN URARTULAR
3 HİTİTLER 4 5
LİDYALILAR
6 ASUR 7
9 M
EZ AKAD BABİL
OP
8 OT 10
AM 11
YA SÜMER
13
12
MISIR
14
15
Nil
16

17
1. Ünlü Diskopol (disk atanyaşanmasına rağmen,
atlet) heykelini yapantarih
9. öncesi
Bizansçağlardan
sanatındaitibaren insanlarıniçeren
dinî tasvirleri yoğunresim-
olarak
Yunan heykeltıraş. yerleştiği alanlardandır. Bu özellikler birçok
lerin ortak adı. kavmin bölgeyi istila etmesine
2. Yunan mimarisinde konser nedenbinalarına
olmuştur. verilen
Buraya gelen kavimler
10. Frig Yukarı Mezopotamya’da
dokumalarına verilen ad. Asur; Güney
ad. Mezopotamya’da ise Sümer,
11. Roma tapınaklarında kare şeklindekizengin
Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak kutsal bir
iç
3. Bazilika tipi kiliselerde sanat anlayışıylaverilen
giriş bölümüne çeşitli sanat eserleri
mekân.meydana getirmişlerdir.
ad. 12. Erken Hristiyanlık Dönemi’nde Hristiyanların
3.1.1. Sümer Sanatı ölülerini gömmek amacıyla yer altına oyduk-
4. Roma mimarisinde en ünlü tapınağının adı
5. Urartularda ölülerin küllerinin saklandığı
Asya kökenli bir kavimları küçük
olan odalaraMÖ
Sümerler verilen ad.
3500-MÖ 2000 yılları
vazolara verilen ad. arasında Mezopotamya’da 13.etkili
Bazilika tipi kiliselerde
olmuşlardır. BuradaiçUr,avluya
Uruk,verilen ad.
Kiş, Lagaş
6. Roma mimarisinde genellikleve Nippurticari
gibi şehir 14. Yunanistan’da
faali- devletlerini şehir devletlerine
kuran Sümerler, verilen
önceleri siyasi ad.
birliği
yetlerin yanı sıra davaların görüldüğü, resmî 15. Mısırda mezar odaların üzerinde
sağlamışsa da bu durum uzun süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen dinî törenlerin
ve genel hizmetlerin görüldüğü
Elamlılarçoktarafından
işlevli yapı.MÖ 2000’de
yapıldığıyıkılmıştır.
piramit şeklinde planlı yapılarakurulan
Mezopotamya’da verilen
7. Tarihte Dicle ve Fırat Nehirleri arasında ad.
kalan bölgeye verilen ad. 16. Roma mimarisinde gladyatör dövüşleri ve
8. Yunan mimarisindeki yapısal nizamlardan kalabalık gösterilerin yapıldığı mekân.
birinin adı. 17. Sümer mimarisinde tapınaklara verilen ad.
Görsel 3.1
62 118
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
HAVZASI VE VE
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Urartu
B) gibi bir çok
Bu ünitede toplum tarafından
edindiğiniz kullanılmış ve
bilgileri kullanarak alfabe yazısına
aşağıdaki öncülük
soruları cevaplayınız.
etmiştir.
1. Mimari
Din olgusu, İlk Çağ sanatını hangi yönlerden etkilemiştir?
2. Mezopotamya’da
Din olgusunun anıt mezar mimarisine
yeterince etkileri nelerdir?
taş bulunmadığı için yapılar kerpiçten
3. Mısırın
çoğu günümüzecoğrafî
kadarkonumu ve koruyamamıştır.
varlığını bu konumun özelliklerinin
Buna rağmenMısır sanatına
elde edilen etkileri nelerdir?
4. Mısırda
saraylar, mumyacılığın
tapınaklar ve evlerheykel sanatınagöstermektedir.
inşa ettiklerini etkileri neler olmuştur?
5. Sümerler
İkonoklazma hareketinin
kerpiçten, sanat tarihindeki
kalın surlarla yerini
çevirdikleri açıklayınız.
şehirlerin içinde tanrılar
6. karşı
na Yunan sanatı Roma
yapılmış yükseksanatını
setler hangi yönlerden
üzerinde yer alanetkilemiştir?
tapınak ve saraylar
7. Yunan
tadır. mimarisindeki
Saraylarda; yönetimyapısal nizamlar
birimleri, hakkında
odalar, özel bilgi veriniz.depolar
bölümler, Görsel 3.2
8. Mezopotamya’nın
küçültülmüş coğrafî özelliklerinin
şeklini uyguladıkları evlerinin mimariye
üzerlerini etkileri nelerdir?
ise ahşap çatı ile mozaik örnekleri, Uruk

9. İlk Çağoluşan
odalardan şehirlerinin
evlerdeplan açısından
pencere genel özellikleri
olmadığından nelerdir?
cephelere yerleştirilen
10. Roma
örülmüş uygarlığından
tonoz günümüze
ve kubbelerle çokSümerler
örtülüdür. sayıda sanat eseri
kalın ve kalmasının nedenleri nelerdir?
yüksek kerpiç
Kutsal oda
tapınak
1. İkonoklazma
Zigguratlarda hareketi
katlar birbirine resim sanatını olumlu etkilemiştir.
merdiven
2. sunulanMısır
lara sanatı diğer
kurbanların uygarlık
kesimi için sanatlarına göre daha özgündür.
duvarlar
3.
yakından Roma sanatı
ilgilenmiş Yunan için
oldukları sanatına öncülükdinsel
zigguratlar etmiştir.
amaçların Merkezi ve yan
merdivenler
Bizans sanatı Anadolu’da doğan, Yunan-Roma uygarlıklarını kaynak edinen Akdeniz Görsel 3.3
4.
larında bulunan ve Ay tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan
kavimlerinin Hristiyanlık inancı içinde meydana gelmiş bir sentezin ürünüdür.
5.
Sümerlerde Mezopotamya
mezar mimarisi,sanatının temelini
çevresindeki Sümerler
diğer atmıştır.
uygarlıkların aksine geliş-
119 63
33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS

Etkinlik
Sümer heykel sanatı:
• Heykel sanatında önemli bir yere sahip olan Sümer heykellerinde kireçtaşı, mermer ve diyorit
gibi malzemeler
FRİGLERkullanılmıştır.
YUNAN URARTULAR
• Heykeller genellikle belden yukarısı çıplak ve duruş frontaldir (önden görünüş).
HİTİTLER
• Başlar dik, eller göğüste ve gözler iri olarak yapılmış, renkli taş kullanılarak ifade güçleri
LİDYALILAR
artırılmıştır.
• Heykel ve kabartmaların konuları
ASURgenellikle kral, tanrı, dini törenler, savaşlar, zafer ve kralların
günlük yaşam sahneleridir.
M
EZ AKAD BABİL
OP
Mısır heykel sanatı: OT
AM
• Heykellerde kemik, taş, çeşitli madenler Yve ağaç malzemeler
A SÜMER kullanılmıştır
• Dini inançlara bağlı olarak gelişmiştir.
• Frontal duruş hakimdir.
MISIR
• Heykeller genellikle tapınak, saray ve mezar anıtlarının cephelerinde ya da iç bölümlerinde
bulunurdu.
• Heykellerin yüz ifadeleri durgundur. Mezopotamya ve Mısır
• Heykeller taht ya da masif taş blok şeklinde yapılmış, oturur ya da ayakta durur vaziyette ve
hareketsizdirler. Ayakta duran heykeller dik ve öne bakar durumdadırlar
• Heykellerde baş omuz üzerinde ve öne bakar durumda, eller diz üzerinde, sağ el yumruk
Nil
şeklinde sıkılı olarak yapılmışlardır. Kollar düz ve vücuda yapışıktır

• Bacaklar birbirine paralel ve bütün ayak tabanı yere basmaktadır. Ağırlık iki ayağa eşit olarak
dağıtılmış ve sol ayak hafif öndedir.
1. Metne göre Sümer ve Mısır nehrinheykel sanatının
birleşerek Basraortak özellikleri
Körfezi’ne hakkında
döküldüğü nelerkadar
noktaya söyleyebilirsiniz?
uzanan bölgeye
2. Verilenlere göre Sümer Mezopotamya
ve Mısır heykel denilmektedir.
sanatının belirleyici unsurları nelerdir?
Bağdat’ın kuzeyi Yukarı Mezopotamya,
3. Metne göre Sümer ve Mısır heykelleri
güneyi ise Aşağıhangi özellikleri farklılıklar
Mezopotamya göstermektedirler?
olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
4. Yunan mimarlık ve heykel sanatının ilk
yaşanmasına anıtsal
rağmen, örnekleri
tarih öncesi aşağıdaki
çağlardan dönemlerden hangisinde
itibaren insanların yoğun olarak
ortaya çıkmıştır? yerleştiği alanlardandır. Bu özellikler birçok kavmin bölgeyi istila etmesine
A) Geometrik Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak zengin bir
B) Klasik sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana getirmişlerdir.
C) Arkaik
D) Helenistik 3.1.1. Sümer Sanatı
E) Miken Asya kökenli bir kavim olan Sümerler MÖ 3500-MÖ 2000 yılları
5. Aşağıdakilerden hangisiveRoma kentlerinde
Nippur birdevletlerini
gibi şehir zaferin anısına inşaSümerler,
kuran edilen kabartma
öncelerivesiyasi
heykellerle
birliği
süslü kemerli yapıların adıdır?
A) Gymnasium Sümer uygarlığı bölgede kurulan ilk uygarlık olması ve diğerlerine de
B) Tak temel oluşturması açısından büyük öneme sahiptir. Mezopotamya’da yazı
C) Amfitiyatro ve astronomi çalışmaları ilk defa Sümerler tarafından başlatılmıştır.
D) Bazilika Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda kil tabletler üzerine kazıyarak oluşturdukları
E) Agora çivi yazısı ile uygarlık tarihinde çok önemli bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
Görsel 3.1
62 120
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
etmiştir.
6. Mimari
Yunan mimarlığında görülen yapısal düzenlerin ortaya çıkış sırası hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A) Dor - İyon - Korint

B) İyon - Korint - Dor
çoğuC)günümüze
Korint - Dor - İyon
kadar varlığını koruyamamıştır. Buna rağmen elde edilen
D) Dor
bilgiler - İyon - Aka
Sümerlerin kentleri koruyan kalın surlar, gösterişli sur kapıları,
E) Dor
saraylar, - Korint -ve
tapınaklar İyon
evler inşa ettiklerini göstermektedir.
7. Sümerler
Aşağıdakilerden
kerpiçten,hangisi
kalın Roma
surlarlakentlerinde yerşehirlerin
çevirdikleri alan ve ticariiçindefaaliyetlerin
tanrılar yanı sıra davaların
için tapınaklar, krallar için saraylar ve konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları-adıdır?
görüldüğü, resmî ve genel toplantıların yapıldığı çok işlevli yapıların
A) Gymnasium
B) Latrina
C) Amfitiyatro
D) Bazilika
E) Tak Kerpiçten, kalın duvarlarla yapılan ve avlunun etrafını saran
örtmüşlerdir.
8. Frig heykel
payelerle süslemeve kabartmalarında en çoküstü
yapılmıştır. Odaların hangi figürçatı
ahşap görülür?
ya da tuğladan
A) Gordios
B) Kibele
C) Kral
tuğlalarla Midas
bazen de pişmiş toprak, mozaik veya madenî levhalarla kapla-
D) Arslan
E) Zeus
Kutsal oda
9. Tapınak
ziggurat ve tapınak)
(kule saraylarda görülen
denilen çok sütunlu “Apadana”
tapınaklardır yerleştirilenadı verilen kabul salonları ilk kez hangi
nişler
uygarlıkta
(Görsel görülmüştür?
3.3). Çoğunlukla kerpiçten yapılan
A) Mısır tapınak
doğruB) yükselen
Roma bir mimariye sahiptir.
C) Bizanskatlar birbirine merdiven
Zigguratlarda
veyaD) Urartu bağlanmış, en üst katta
rampalarla
E) Mezopotamya
10. Aşağıdaki
yapılmış masayaeserlerden hangisi
benzeyen Mısır sanatına aittir?
sunağın
duvarlar
A) Güneş
yakından Kursu oldukları için zigguratlar dinsel amaçların
ilgilenmiş Merkezi ve yan
merdivenler
B) Kral
dışında, Kapı olarak da kullanılmıştır. Sümer zigguratlarının
gözlemevi
C) Midas
en güzel Anıtı
örneklerinden birisi bugün Irak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın-
D) Kraliçe
larında bulunanHaçepsut Tapınağı
ve Ay tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan Görsel 3.3
büyükE) Ur
Aspendos
(Nanna)Tiyatrosu
Zigguratı’dır (Görsel 3.3). Zaman içinde büyük oranda
121 63
44. .
ÜÜNNİ Tİ TE E
AVRUPA
AVRUPASANATI
SANATI
Konu
KonuBaşlıkları
Başlıkları
1. 1.
Orta
Orta
Çağ’da
Çağ’daAvrupa
Avrupa
Sanatı
Sanatı
2. 2.
Roman
Roman Sanatı
Sanatı
3. 3.
Gotik
Gotik
Sanatı
Sanatı
4. 4.
Rönesans
RönesansSanatı
Sanatı
5. 5.
Barok
BarokSanatı
Sanatı
6. 6.
XVIII.
XVIII.
Yüzyıl
YüzyılSonrası
Sonrası
Sanat
Sanat
Akımları
Akımları
122122
Skolastik felsefe
Feodalizm
Katedral
Rönesans
Hümanizm
Barok
Rokoko
Perspektif
Bu ünitede;
Roman ve Gotik sanatının ortaya çıktığı dönemin genel özellikleri ile “skolastik felsefe” arasındaki ilişkiyi,
Roman sanatının genel özelliklerini,
Gotik sanatının genel özelliklerini,
Avrupa’da Rönesans sanatının doğmasını hazırlayan sebepleri,
Avrupa’da Rönesans Dönemi sanat türlerinin temsilcileri ve eserlerini,
Barok sanatının genel özelliklerini,
18. yüzyıl ve sonrası sanat akımlarının genel özelliklerini,
18. yüzyıl ve sonrası sanat akımlarının temsilcilerini ve eserlerini öğreneceksiniz.
123
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
4.1.4.1.
ORTA
ORTA
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıdaki
Aşağıdakimetni
metni
okuyunuz.
okuyunuz.
Orta
Orta
ÇağÇağ
Avrupası’nda
Avrupası’nda
sanat
sanat
ve ve
sanat
sanat
eserlerinin
eserlerinin
dindin
kurumlarının
kurumlarının
etkisinde
etkisinde
olmasının
olmasının
sebepleri
sebepleri
sizce
sizce
nelerdir?
nelerdir?
“12“12
ve 13.
ve 13.yüzyıllarda
yüzyıllarda felsefe
felsefe
ile sanat
ile sanat
ilişkisi,
ilişkisi,
saltsalt
bir bir
paralelliğin
paralelliğin
ya da
ya da
benzeşir
benzeşir olmanın
olmanın ötesinde,
ötesinde, bir bir
etkilenme
etkilenme ilişkisi
ilişkisi
olmuştur(...)
olmuştur(...)
Bu Bu
dönemde
dönemde Kilise
Kilise
ve tarikatlar
ve tarikatlarhem hem felsefenin,
felsefenin,hem hem bilimin,
bilimin,
hem hem
de desanatın
sanatın merkezi
merkezi ve ve kaynağı
kaynağı durumundadır.
durumundadır. 13.13.
yüzyılda
yüzyılda
kurulan
kurulan ilk üniversiteler,
ilk üniversiteler, aslında
aslındakatedral
katedral okullarının
okullarının bir bir
devamı
devamı
biçimindedir.
biçimindedir. Örneğin
Örneğin Paris
Paris
Üniversitesi,
Üniversitesi, Notre-Dame
Notre-Dame Katedral
Katedral
Okulunun
Okulunun devamıdır.
devamıdır. Bu Buüniversitelere
üniversitelere hocahocasağlayan
sağlayan en enbüyük
büyük
kaynak
kaynak ise ise
kilise
kilise
ile ile
tarikatlardır.
tarikatlardır.
Sanatçılar,
Sanatçılar,
bu butarikatlarda
tarikatlarda felsefe
felsefe
ve ve
dindinbilimi
bilimieğitimi
eğitimi almaktaydı;
almaktaydı; ÇünküÇünkü sanat
sanatyapıtını
yapıtını
yapmak,
yapmak,
onuonualgılamak
algılamak gibigibi
“bilmek”ten
“bilmek”ten geçerdi.
geçerdi. OrtaOrta
Çağ’da
Çağ’da sanatçı
sanatçıile ile St. Denis
St. Denis
Kilisesi,
Kilisesi,
ParisParis
dindin
adamı
adamı arasında
arasında kesin
kesin
bir bir
çizgiçizgi
çizmek
çizmek olanaksızdı.
olanaksızdı. OrtaOrta
ÇağÇağ
minyatürlerinin
minyatürlerinin büyük
büyük bir bir
kısmını
kısmını yapanlar,
yapanlar, manastırlardaki
manastırlardaki
rahip
rahip
sanatçılardı.
sanatçılardı. Paris’teki
Paris’teki
Görsel
Görsel
1 1
St. St.
DenisDenisKilisesi,
Kilisesi,
Chartres
Chartres Katedrali
Katedrali
gibigibi
kimikimi
büyükbüyük
Tolstoy(1828katedrallerin
Tolstoy(1828 katedrallerin
- 1910)
- 1910) tasarımcılarının
tasarımcılarının da da
rahipler
rahipler
olduğu-
olduğu-
nu nu
görüyoruz.
görüyoruz. ” ”
Prof.Prof.
Dr. Engin
Dr. Engin
Akyürek,
Akyürek,
Ortaçağ’dan
Ortaçağ’dan
Yeniçağ'a
Yeniçağ'a
Felsefe
Felsefe
ve Sanat,
ve Sanat,
19941994
kitabından
kitabından
derlenmiştir.
derlenmiştir.
Chartres
Chartres
Katedrali,
Katedrali,
ParisParis
OrtaOrta
ÇağÇağ376376yılında
yılındaKavimler
Kavimler Göçü
Göçü
ile ile
başlayıp
başlayıp1453’te
1453’teİstanbul’un
İstanbul’un
fethine
fethinekadar
kadar
geçen
geçen
zamanzamandilimini
dilimini
kapsamaktadır.
kapsamaktadır. OrtaOrta
ÇağÇağAvrupası’nın
Avrupası’nın
siyasal,
siyasal,
sosyal
sosyal
ve ve
ekonomik
ekonomik olarak
olarak
şekillenmesinde
şekillenmesinde “Kavimler
“Kavimler Göçü”nün
Göçü”nün
etkisi
etkisi
büyük
büyükolmuştur.
olmuştur. Göçebe
Göçebekavimlerin
kavimlerinistilalarından
istilalarından
sonra
sonra
Avrupa’da
Avrupa’da
çokçok
sayıda
sayıda
dağınık
dağınık
ve ve
zayıf
zayıf
küçük
küçük
devlet
devlet
kurulmuştur.
kurulmuştur. BuBuküçük
küçük
devletler,
devletler,
birbirleriyle
birbirleriyleve ve
kendi
kendiiçlerinde
içlerinde
de de
sürekli
sürekli
mücadele
mücadele hâlindedir.
hâlindedir.
Dönemin
Dönemin
karışık
karışıkyapısı,
yapısı,
halkın
halkınkendi
kendi
cancan
ve ve
malmal
güvenliğini
güvenliğini korumak
korumak amacıyla
amacıyla
güçlü
güçlüve ve
varlıklı
varlıklı
kişilere
kişilere
sığınmalarına,
sığınmalarına,
bu buda da
zamanla
zamanlafeodal
feodal
sistemin
sistemin
Görsel
Görsel
4.1 4.1 (derebeyliklerin)
(derebeyliklerin) oluşmasına
oluşmasınaneden
neden
olmuştur.
olmuştur.
OrtaOrta
ÇağÇağ
Avrupası’nda
Avrupası’nda
Feodal
Feodal
yapıyı
yapıyı
gösteren
gösteren
piramit
piramit Feodal
Feodal
düzende,
düzende, toplumsal
toplumsal piramidin
piramidinen en
tepesinde
tepesinde kralkral
bulu-
bulu-
nur.nur.
Papa
Papa
iseise
toplumsal
toplumsal hiyerarşide
hiyerarşide
kralın
kralın
hemen
hemen altında
altında
bulun-
bulun-
masına
masına
rağmen
rağmen statüsü
statüsügittikçe
gittikçe
yükselen
yükselenbirbir
konumdadır.
konumdadır. 11.11.
yüzyılda
yüzyıldaruhani
ruhaniliderliğini
liderliğini
tümtüm
Avrupa’ya
Avrupa’ya kabul
kabul ettiren
ettiren
Papa,
Papa,
imparatorları
imparatorlarıazledecek
azledecekgüce
güce
ulaşmıştır
ulaşmıştır
(Görsel
(Görsel4.1).
4.1).
BatıBatı
RomaRomaİmparatorluğu’nun
İmparatorluğu’nun yıkılması
yıkılması
(MS(MS476),
476),
eğitim
eğitim
kurumlarını
kurumlarınıda da
etkilemiştir.
etkilemiştir.
Bunun
Bununsonucu
sonucu
olarak
olarak
da da
eğitim
eğitim
faaliyetleri
faaliyetleri
Hristiyanlığın
Hristiyanlığın
yayıl-
yayıl-
mama sürecine
sürecine
paralel
paralel
yeniyeni
oluşmaya
oluşmayabaşlayan
başlayan
manastırlarda
manastırlardayapılmaya
yapılmayabaşlanmıştır.
başlanmıştır.
124124
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Göçlerle
Göçlerle
Avrupa’ya
Avrupa’ya gelerek
gelerek
yerleşen
yerleşen
kavimlerin
kavimlerinHristiyanlaşmasında
Hristiyanlaşmasında bu bu
manastırların
manastırlarınrolürolübüyüktür
büyüktür(Görsel
(Görsel4.2).
4.2).Misyonerlik
Misyonerlikfaaliyetlerinin
faaliyetlerinin
yanında
yanında
birer
birer
kültür
kültürve ve
sanat
sanat
merkezi
merkezi
olanolan
manastırlar
manastırlar
sadece
sadece
Hristiyanlı-
Hristiyanlı-
ğınğın
yayılmasına
yayılmasınadeğil,
değil,
Orta
Orta
ÇağÇağ
kültürünün
kültürünün
ve ve
yeniyeni
sanat
sanat
formlarının
formlarının
belir-
belir-
mesine
mesine
de de
zemin
zemin
hazırlamıştır.
hazırlamıştır.
9. yüzyıldan
9. yüzyıldan itibaren
itibaren
Avrupa’da
Avrupa’da sanatın,
sanatın,
dinin
dinin
üstünlüğünü
üstünlüğünü kanıtlamaya
kanıtlamaya
ve ve
yaymaya
yaymaya hizmet
hizmet etmesi
etmesigerektiğini
gerektiğini
savunan,
savunan,15.15.
yüzyıla
yüzyıla
kadar
kadar
süren
süren
skolastik
skolastikfelsefe
felsefe
etkisini
etkisini
göstermeye
göstermeye başlamıştır.
başlamıştır.
Skolastik
Skolastik
felsefenin
felsefenin
içeriğini
içeriğini
Hristiyanlık
Hristiyanlık öğretileri
öğretileri oluşturmaktadır
oluşturmaktadır ve veAristoteles
Aristoteles mantığına
mantığına daya-
daya-
narak
naraksistematize
sistematize edilmiştir.
edilmiştir.
BuBu dönemde
dönemde öğrenim
öğrenim ya ya
manastırlara
manastırlara veya
veya
piskoposluğa
piskoposluğa bağlı
bağlıokullarda
okullarda (Scola)
(Scola)yapılmıştır
yapılmıştır(Görsel
(Görsel4.3).
4.3).
Skolastik
Skolastik
Dönem’de
Dönem’de felsefe
felsefe
ile ile
sanatın
sanatın
iç içe
iç içe
olmasının
olmasının nedeni,
nedeni,hemhemfelsefenin
felsefeninhem
hem
de de
sanatın
sanatın üretildiği,
üretildiği,filozof
filozof
ve vesanatçıların
sanatçılarınyetiştikleri
yetiştikleri
kaynağın
kaynağın aynı
aynı
olmasıdır.
olmasıdır. Sanatsal
Sanatsal projeler
projelergenellikle
genelliklekilise
kilise
veya
veyatarikatlar
tarikatlartarafından
tarafından
tasarlanmış,
tasarlanmış, onaylanmış
onaylanmış ve ve
yaptırılmıştır.
Projeyi
Projeyiuygulayan
uygulayan sanatçıları
sanatçıları
kilise
kilise
ve vedindin
adamları
adamları denetlemiştir.
denetlemiştir. Hatta
Hatta
birçok
birçok
dindin
adamı
adamı
sanat
sanatprojele-
projele-
rinde
rinde
tasarımcı
tasarımcı ve ve
sanatçı
sanatçı
olarak
olarak
görev
görev
almıştır.
almıştır. Görsel
Görsel
4.3 4.3
OrtaOrta
ÇağÇağ
Avrupası
Avrupası
Okulu
Okulu
(temsili
(temsili
resim)
resim)
Orta
Orta
Çağ’ın
Çağ’ın
önemli
önemli siyasi
siyasi
olaylarından
olaylarından
biribiri
de de
HaçlıHaçlı
Seferleri’dir.
Seferleri’dir.
BuBu
seferler
seferler
sayesinde
sayesinde
Avrupalılar,
Avrupalılar, Antik
Antik
ÇağÇağYunan
Yunan ve ve
İslam
İslam
sanatlarını
sanatlarını
yakından
yakındantanıma
tanıma
fırsatı
fırsatı
bulmuştur.
bulmuştur.
BuBusanatlara
sanatlaraait ait
eserlerde
eserlerde
gördükleri
gördükleri
birçok
birçok
özelliği
özelliği
ülkelerindeki
ülkelerindekisanat
sanat
eserlerinde
eserlerinde
kullanmışlardır.
kullanmışlardır.
Ahır
Ahır
ve ve
misafirhane
misafirhane
Yemekhane
Yemekhane
Mutfak
Mutfak Kilise
Kilise
Öğrencilerin
Öğrencilerin
yatakhanesi
yatakhanesi Şapel
Şapel
Keşişlerin
Keşişlerin
yatakhanesi
yatakhanesi
Revir
Revir
Görsel
Görsel
4.2 4.2
Cluny
Cluny
Manastırı,
Manastırı,
10 -12.
10 -12.
yüzyıl
yüzyıl
(temsili
(temsili
resim)
resim)
125125
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
İspanya’daki
İspanya’dakiEndülüs
Endülüs Emevi
Emevi
Devleti’nin
Devleti’nin (MS(MS
756-1031)
756-1031)varlığı
varlığı
sadece
sadece
Bunu
Bunu
biliyor
biliyor
musunuz
musunuz
? ? İspanya’yı
İspanya’yıdeğil
değiltümtüm Avrupa’yı
Avrupa’yıetkilemiştir.
etkilemiştir.
Aslında
AslındaEndülüs
EndülüsEmevi
Emevi
Devleti’nin
Devleti’nin varlığı
varlığıilk ilk
İslam-Batı
İslam-Batıbuluşmasıdır.
buluşmasıdır. OrtaOrta
ÇağÇağkaranlığını
karanlığını
yaşayan
yaşayanAvrupa,
Avrupa,İslam
İslam
filozoflarını
filozoflarını
ve ve
Doğu
Doğu estetiğini
estetiğini
Endülüs
EndülüsEmevileri
Emevileri
sayesinde
sayesindetanımıştır.
tanımıştır.
İspanya’daki
İspanya’daki 800800yıllık
yıllık
Emevi
Emeviyönetimi,
yönetimi,
Müslüman-
Müslüman-
Hristiyan-Yahudi
Hristiyan-Yahudi kültürlerinin
kültürlerinin yanyanyanayanageliştiği
geliştiği
zengin
zenginbirbir
kültürel,
kültürel,
düşünsel
düşünselve ve
ticari
ticari
hayat
hayatmeydana
meydanagetirerek
getirerekİspanya’nın
İspanya’nın yaşam
yaşamtarzında
tarzında
etkili
etkili
olmuştur.
olmuştur.
El Hamra
El Hamra
Sarayı,
Sarayı,
İspanya
İspanya
John
John W. W.Draper’in
Draper’inEndülüsEndülüs Roma,
Roma,Antik
Antik
ÇağÇağ
Yunan
Yunanve ve
göçlerle
göçlerle
gelen
gelen
kavimlerin
kavimlerinkültürleri,
kültürleri,
skolas-
skolas-
Emevileri
Emevileri uygarlığı
uygarlığı hakkında-
hakkında- tik tik
felsefe
felsefe
inancı
inancı
çerçevesinde
çerçevesindeOrtaOrta
ÇağÇağ
Avrupa
Avrupa
sanatını
sanatını
oluşturmuştur.
oluşturmuştur. BuBu
ki görüşleri:
ki görüşleri: “700“700
yıl sonra
yıl sonrabilebile dönemde
dönemde ağırlıklı
ağırlıklı
olarak
olarak
mimari
mimarialanda
alanda
eserler
eserler
verilmiş
verilmiş
olup,
olup,
anıtsal
anıtsal
kilise,
kilise,
Londra’da
Londra’da bir bir
tekteksokak
sokaklambası
lambası manastır
manastır
ve ve
katedraller
katedraller
yapılmıştır.
yapılmıştır.
Heykel,
Heykel,
kabartma
kabartma
ve ve
resim
resim
gibigibi
sanatlar
sanatlar
bulunmazken...
bulunmazken...Sonraki Sonrakiuzun uzun
iseiseTanrı'nın
Tanrı'nın
tapınağı
tapınağı
kabul
kabuledilen
edilen
bu bu
mimari
mimariyapıları
yapıları
süslemek
süslemek ve ve
dinîdinî
asırlar
asırlarboyu boyuParis’teki
Paris’tekievinin
evinin
eşiğinden
eşiğinden yağmurlu
yağmurlu bir bir
günde
günde inancı
inancı
kuvvetlendirmek
kuvvetlendirmek içiniçin
birbir
araç
araç
olarak
olarak
görülmüştür.
görülmüştür.Orta
Orta
ÇağÇağAvrupa-
Avrupa-
sokağa
sokağa adımını
adımınıatanatan
bir bir
Parisli,
Parisli, sı’nda
sı’nda
bu bu
görüşe
görüşe
uygun
uygunolarak
olarak
mimari
mimari
sanat
sanat
eserleriyle
eserleriyle
ön ön
plana
planaçıkan
çıkan
ve ve
ayak
ayak bileklerine
bileklerinekadar
kadarçamura
çamura birbirini
birbirini
takip
takip
eden
eden
Roman
Roman ve ve
Gotik
Gotik
sanat
sanat
üslupları
üslupları
gelişmiştir.
gelişmiştir.
batarken
batarkenaydınlık aydınlıkve vetemiz temiz
sokaklarıyla
sokaklarıylaEndülüs Endülüskentleri
kentleri 4.2.4.2.
ROMAN
ROMAN
SANATI
SANATI
pekpekileriileri
ve ve
gelişmiş
gelişmiş bir bir
görü-
görü-
nümnüm arzarzediyordu.
ediyordu.
” ”
Kendisinden
Kendisinden daha
daha
önce
önce
gelişmiş
gelişmiş
sanat
sanat
üsluplarının
üsluplarının
(Bizans
(Bizans Dönemi,
Dönemi,
Karolenj
Karolenj
Dönemi,
Dönemi,Otto
Otto
Dönemi)
Dönemi)
sentezi
sentezi
olarak
olarak
kabul
kabul
edilen
edilen
Roman
Roman üslubu,
üslubu,
OrtaOrta
ÇağÇağ
Avrupası’nda
Avrupası’nda9 ve
9 ve12.12.
yüzyıllar
yüzyıllararasında
arasındaözellikle
özellikle
mimarlık
mimarlık
alanında
alanında
etkili
etkili
olmuştur.
olmuştur.
BuBuusluba
usluba
“Roma
“Roma üslubunu
üslubunuandıran”
andıran”anlamında
anlamında
romanesk
romaneskde de
denir.
denir.
Ayrıca
Ayrıca
bu bu
üslup
üslup
Almanya,
Almanya, İspanya
İspanya
ve ve
Fransa’nın
Fransa’nınyanı
yanı
sırasıra
Avrupa’nın
Avrupa’nındeğişik
değişik
bölgelerinde
bölgelerinde
yeni
yeni
birbir
canlanış
canlanış
dönemi
dönemiolmuştur.
olmuştur.
Roman
Roman Sanat
Sanatdeyince
deyince
ilk ilk
akla
akla
gelen,
gelen,
Orta
Orta
Çağ’ın
Çağ’ın
büyük
büyükmanastır
manastır
yapı-
yapı-
larıdır.
larıdır.
Bunlar
Bunlaryalnız
yalnız
dinsel
dinsel
değildeğil
sosyal
sosyal
ve ve
kültürel
kültürel
etkinliklerin
etkinliklerin
de de
yapıl-
yapıl-
dığıdığı
kompleks
kompleks yapılardır.
yapılardır.
Ayrıca
Ayrıca“kardinal
“kardinalmakamı”
makamı” anlamına
anlamına
gelen
gelen
katedraller
katedraller yapılmıştır.
yapılmıştır.
Katedraller
Katedraller
kentin
kentin
büyük
büyük
kiliseleridir.
kiliseleridir.
Almanya’daki
Almanya’daki
Worms
Worms ve veSpeyer
SpeyerKatedralleri,
Katedralleri, Roman
Roman mimarisinin
mimarisinin örneklerindendir
örneklerindendir
(Görsel
(Görsel4.4,4.4,
4.5).
4.5).
Dönemin
Dönemin anıtsal
anıtsalmimarlığı
mimarlığısadece
sadecedinîdinî
yapılarla
yapılarla sınırlı
sınırlı değildir.
değildir.Avrupa’nın
Avrupa’nın
birçok
birçok
yerinde
yerinde yerel
yerelidarecilere
idarecilereait ait
çokçok
sayıda
sayıda
şato,
şato,
kale,
kale,
saray,
saray,
anıtsal
anıtsal
mezar
mezargibigibi
görkemli
görkemli
yapılar
yapılar
inşainşa
edilmiştir.
edilmiştir.
Görsel
Görsel
4.4 4.4
Worms
Worms
Katedrali,
Katedrali,
Almanya
Almanya
Klasik
Klasik
örnekleri
örnekleri
11.11.
yüzyıldan
yüzyıldan
sonra
sonra
verilen
verilen
Roman
Romanüslubu,
üslubu,
13.13.
yüzyıldan
yüzyıldan
itiba-
itiba-
renren
Gotik
Gotik
üslup
üslup
içinde
içinde
erimiştir.
erimiştir.
Görsel
Görsel
4.5 4.5
Speyer
Speyer
Katedrali,
Katedrali,
Almanya
Almanya
126126
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
4.2.1.
4.2.1.
Roman
Roman
sanatının
sanatının
genel
genel
özellikleri
özellikleri
Mimari
Mimari
PekPek
gösterişli
gösterişli
olmayan
olmayanboyutları
boyutlarıve ve
sade
sade
tarzlarıyla
tarzlarıylaöneöne
çıkan
çıkan
Roman
Roman
dönemi
dönemimimarisi
mimarisi
bölgelere
bölgelere
göre
görefarklılık
farklılık
gösterir.
gösterir.Masif
Masif
kalın
kalın
duvarlar,
duvarlar,
yuvarlak
yuvarlak
kemerler,
kemerler,çançan
kuleleri,
kuleleri,kemer
kemersıraları
sıralarıile ile
süslenmiş
süslenmişcepheler,
cepheler,
simetrik
simetrik
düzenlemeler,
düzenlemeler,transeptli
transeptli
bazilika
bazilika
plan
plan
tipleri
tipleri
bu bu
dönem
dönem mimarisi-
mimarisi-
ninnin
karakteristik
karakteristik
özellikleridir.
özellikleridir.
Katedral
Katedral
ya yada da
kiliseler
kiliseler
genelde
genelde nefli
üç üç nefli
olup
olup
ortaorta
nefnef
diğerlerinden
diğerlerinden
dahadahageniştir.
geniştir.
Apsislerin
Apsislerin (yarım
(yarım
daire
daire
ya ya
da da
yarım
yarım
çokgen
çokgenşeklinde
şeklinde
çoğu
çoğu
tonozla
tonozla
örtülü
örtülü
bölüm)
bölüm) veyaveya
koro
koro
yerlerinin
yerlerinin
altına
altına
önemli
önemlikişilerin
kişilerin
mezarla-
mezarla-
rının
rının
veya
veya
kiliseye
kiliseye
ait ait
değerli
değerli
eşyaların
eşyaların
bulunduğu
bulunduğu kriptalar
kriptalar eklenmiştir.
eklenmiştir.
Sütunlarda
SütunlardaYunan
Yunanve ve
RomaRoma sütun
sütun
başlıklarından
başlıklarından farklı
farklı
olarak
olarak
korint
korint
başlık-
başlık-
lar lar
üzerine
üzerine
kabartma
kabartma insan
insanveya
veya
hayvan
hayvanfigürleri
figürleri
eklenmiştir
eklenmiştir(Görsel
(Görsel
4.6).
4.6).
Yuvarlak
Yuvarlakkemerler,
kemerler, tonoz,
tonoz,çapraz
çapraz
(haç)
(haç)
tonoz
tonoz
ve ve
küçük
küçükpencerelerle
pencerelerletanım-
tanım- GörselGörsel
4.6 4.6
lanan
lananRomanesk
Romanesk yapılar,
yapılar,adeta
adeta
savunma
savunma amaçlı
amaçlıbinalar
binalargibigibi
sağlam
sağlamve ve St. Sernin
St. Sernin
Kilisesi
Kilisesi
sütun
sütun
başlığı,
başlığı,
Fransa
Fransa
masif
masifduvarlarla
duvarlarlainşainşa
edilmiştir
edilmiştir(Görsel
(Görsel
4.7).
4.7).
yuvarlak
yuvarlak
kemer
kemer beşik
beşik
tonoz
tonoz çapraz
çapraz
tonoz
tonoz arkad
arkad
(kemer
(kemer
sıraları)
sıraları)
Görsel
Görsel
4.7 4.7
Roman
Romankilisesinden
kilisesinden
kesitkesit
(temsili
(temsili
resim)
resim)
Yuvarlak
Yuvarlak
Kemer
Kemer
r s ı
r r a
s lıararıl)arı)
keeme
(ke(m Nef Nef
ArkAardkad Yan Yan
A
Apsi
ps s
ef ef
is
r t arNta N
OO
Çapraz
Çapraz
Tonoz
Tonoz Nef Nef
Yan Yan
Tgr ne
Tr nse ko
g
aü y
an eypk lu
ü
127127
se tol
p u
t
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
Resim ve Heykel
İspanya’daki Endülüs Emevi Devleti’nin (MS 756-1031) varlığı sadece

Bunu biliyor musunuz ? Roman sanatında resim ve heykel sanatı mimariye bağlı olarak geliş-
İspanya’yı değil tüm Avrupa’yı etkilemiştir. Aslında Endülüs Emevi
miştir. Bu dönemde resim sanatı örnekleri oldukça az olup örneklerin
Devleti’nin varlığı ilk İslam-Batı buluşmasıdır. Orta Çağ karanlığını
büyük bölümünü fresk, minyatür (el yazması kitap resmi) ve ikona oluştu-
yaşayan Avrupa, İslam filozoflarını ve Doğu estetiğini Endülüs Emevileri
rur. Daha çok geniş kilise duvarlarına yapılan resimlerde İncil ve Tevrat
sayesinde tanımıştır. İspanya’daki 800 yıllık Emevi yönetimi, Müslüman-
sahnelerinin yanı sıra sütunların üzerine de renkli motifler resmedilmiştir.
Hristiyan-Yahudi kültürlerinin yan yana geliştiği zengin bir kültürel,
Roman üslubunda resimler, süslemeden ziyade öğretici amaçla yapılmıştır.
düşünsel ve ticari hayat meydana getirerek İspanya’nın yaşam tarzında
Bizans sanatının ve Antikite’nin etkisi görüldüğü bu resimlerde basit ve
etkili olmuştur.
çizgisel bir anlatım dili kullanılmıştır. Çoğunlukla dinî konuların işlendiği
El Hamra Sarayı, İspanya
resimlerde önemli figürler diğerlerinden daha büyük olarak yapılmıştır.
John W. Draper’in Endülüs Roma, Antik Çağ Yunan ve göçlerle gelen kavimlerin kültürleri, skolas-
Figürlerin konturları kalın bir çizgiyle belirtilmiştir ve renkler daha çok
Emevileri uygarlığı hakkında- tik felsefe inancı çerçevesinde Orta Çağ Avrupa sanatını oluşturmuştur. Bu
toprak tonlarındadır. 1123 tarihli bir duvar resminde Hristiyan dünyasının
ki görüşleri: “700 yıl sonra bile dönemde ağırlıklı olarak mimari alanda eserler verilmiş olup, anıtsal kilise,
Londra’da bir tek sokak lambası tek hakimi anlamında betimlenmiş İsa figürü bu özellikleri en iyi yansıtan
Görsel 4.8 manastır ve katedraller yapılmıştır. Heykel, kabartma ve resim gibi sanatlar
bulunmazken... Sonraki Güzel
Fresk, İspanya Katalonya uzun örneklerden biridir (Görsel 4.8). Kitap resmi fresklerle üslup ve figür
Sanatlar Müzesi ise Tanrı'nın tapınağı kabul edilen bu mimari yapıları süslemek ve dinî
asırlar boyu Paris’teki evinin açısından benzer olup daha sıkı kalıplara, daha belirgin şemalara bağlı bir
inancı kuvvetlendirmek için bir araç olarak görülmüştür. Orta Çağ Avrupa-
eşiğinden yağmurlu bir günde anlatıma sahiptir. İnce kazınmış buzağı, keçi veya koyun derisinden yapı-
sokağa adımını atan bir Parisli, sı’nda bu görüşe uygun olarak mimari sanat eserleriyle ön plana çıkan ve
lan parşömen el yazmaların minyatürlerinde dinî konular sembolik olarak
ayak bileklerine kadar çamura birbirini takip eden Roman ve Gotik sanat üslupları gelişmiştir.
tasvir edilmiştir (Görsel 4.9). Her şeyden önce ifadeyi ön plana çıkartan ve
batarken aydınlık ve temiz
sokaklarıyla Endülüs kentleri hareketlere öncelik veren Roman resim geleneğinin en ilgi çekici özelliği
4.2. ROMAN SANATI
renklerin çarpıcı ve yoğun etkisine verilen önemdir. Ayrıca resimlerde,
pek ileri ve gelişmiş bir görü-
nüm arz ediyordu.” çizgilerin renkleri destekleyecek biçimde kullanıldığı görülmektedir.
Kendisinden daha önce gelişmiş sanat üsluplarının (Bizans Dönemi,
Karolenj Dönemi, Otto Dönemi) sentezi olarak kabul edilen Roman üslubu,
Romanesk üsluplu kabartma ve heykeller yerel beğenilere göre değişen
Orta Çağ Avrupası’nda 9 ve 12. yüzyıllar arasında özellikle mimarlık
biçimde, sembolik anlatımla üç boyut kaygısı olmadan betimlenmiştir.
alanında etkili olmuştur. Bu usluba “Roma üslubunu andıran” anlamında
Romanesk heykel, yalnız cephelerde değil, iç mekânda da mimari organla-
romanesk de denir. Ayrıca bu üslup Almanya, İspanya ve Fransa’nın yanı
ra bağlı olarak geniş yer tutar. Kimi sütun başlıkları da neredeyse birer
sıra Avrupa’nın değişik bölgelerinde yeni bir canlanış dönemi olmuştur.
heykele dönüşmüştür. Bu özelliği en iyi gösteren örneklerden biri de Saint
Görsel 4.9 Pierre (Sen Piyer) Kilisesi’nde bulunan sütun başlığıdır (Görsel 4.10).
Romanesk Dönemi İncil’den Roman Sanat deyince ilk akla gelen, Orta Çağ’ın büyük manastır yapı-
Dönemin heykel ustaları yalnız yapı cephelerinde değil alınlıklarda, silme-
bir sayfa örneği larıdır. Bunlar yalnız dinsel değil sosyal ve kültürel etkinliklerin de yapıl-
lerde, tunç ve ahşap kapı kanatlarında da Tevrat ve İncil’de anlatılan olay-
dığı kompleks yapılardır. Ayrıca “kardinal makamı” anlamına gelen
ları ve kişileri betimlemişlerdir. Bu kabartmalar süs amaçlı değil halkı
katedraller yapılmıştır. Katedraller kentin büyük kiliseleridir. Almanya’daki
aydınlatmak, dini öğretmek için kullanılan bir araçtır (Görsel 4.11).
Worms ve Speyer Katedralleri, Roman mimarisinin örneklerindendir
(Görsel 4.4, 4.5).
Dönemin anıtsal mimarlığı sadece dinî

yapılarla sınırlı değildir. Avrupa’nın
birçok yerinde yerel idarecilere ait çok
sayıda şato, kale, saray, anıtsal mezar gibi
görkemli yapılar inşa edilmiştir.
Görsel 4.4
Worms Katedrali,Görsel 4.10
Almanya
Saint Pierre Kilisesi sütun başlığı, Fransa Klasik örnekleri 11. yüzyıldan sonra
verilen Roman üslubu, 13. yüzyıldan itiba-
ren Gotik üslup içinde erimiştir.
Görsel 4.5
Görsel 4.11
Speyer Katedrali, Almanya
Saint Pierre de Moissac
Manastırı, Fransa
126128
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
4.2.1. Roman sanatının genel SANATI

4.3. GOTİK özellikleri
Romanesk
Mimari Dönemi’ni Orta Çağ’ın son büyük aşaması olan “Gotik
Dönem” izlemiştir. Roman sanatının öncüsü Almanya iken Gotik sanatın Bunu biliyor musunuz ?
öncüsüPek Fransa’dır.
gösterişliGotik
olmayanüslup Orta Çağ’ın
boyutları son tarzlarıyla
ve sade dönemlerindeöne Fransa’dan
çıkan Roman
Avrupa’ya
dönemi mimarisi bölgelere göre farklılık gösterir. Masiftemel
yayılan, 12. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar süren ve kalınözelliği
duvarlar,
İtalyan sanatçı Giorgio Vasari
dikey hatlar kemerler,
yuvarlak olan bir mimari üsluptur.kemer
çan kuleleri, Dört asır boyunca
sıraları varlığını devam
ile süslenmiş cepheler, "Gotik" terimini ilk kez Kuzey
ettiren bu sanat
simetrik anlayışına transeptli
düzenlemeler, verilen gotik tanımlaması,
bazilika Rönesans
plan tipleri bu dönemortamında
mimarisi- Avrupa kaynaklı yeni bir üslup
yapılmıştır. Öncelikle sanatçı kavramının
nin karakteristik özellikleridir. ortaya çıkışını başlatan ve sonra- için aşağılayıcı bir bağlamda
sında Rönesans sanatının doğmasına zemin hazırlayan bu dönem, günümü- kullanmıştır. Ona göre bu
ze kadar birçokyasanatsal
Katedral olayın
da kiliseler temelini
genelde oluşturmaktadır.
üç nefli olup orta nefGotik stilin
diğerlerinden üslup, Roma'yı yıkan Gotlara,
özelliklerinin belirdiği ilk yapı, Paris yakınlarındaki yani barbarlara özgü bir üslup-
daha geniştir. Apsislerin (yarım daire ya da yarım Saint
çokgenDenis Kilise-
şeklinde çoğu
tur.
si’nin yeniden inşası sırasında ortaya çıkmıştır. Romanesk yapıların
tonozla örtülü bölüm) veya koro yerlerinin altına önemli kişilerin mezarla-ağır ve
kütlesel
rının etkisine karşınait
veya kiliseye sivri kemer,eşyaların
değerli kaburga bulunduğu
tonoz ile payandaların kullanı-
kriptalar eklenmiştir.
mı Sütunlarda
binalara yeni bir geometrik
Yunan düzenbaşlıklarından
ve Roma sütun getirmiştir. farklı olarak korint başlık-
lar üzerine kabartma insan veya
4.3.1. hayvan
Gotik figürleriGenel
Sanatının eklenmiştir (Görsel 4.6).
Özellikleri
Yuvarlak kemerler, tonoz, çapraz (haç) tonoz ve küçük pencerelerle tanım- Görsel 4.6
Mimari
lanan Romanesk yapılar, adeta savunma amaçlı binalar gibi sağlam ve St. Sernin Kilisesi sütun başlığı, Fransa
masif duvarlarla inşa edilmiştir (Görsel 4.7).
Romanesk kavramıyla akla manastır yapıları gelir.
Gotik denildiğinde ise ilk akla gelen sivri çatı ve
kuleleriyle göğe doğru yükselen, dev boyutlu katedral
yapılarıdır. Dinsel yapıların yanı sıra Avrupa'nın
birçok ülkesinde gotik üslupta yapılmış görkemli
saraylar, özel ve resmi yapılar vardır. Oxford ve
Cambridge Üniversitelerine bağlı bazı kolej binaları
bunlara örnektir.
Görsel 4.12
yuvarlak
Gotik kemer
bir mimarlık beşik tonoz
üslubudur. çapraz tonoz
En yetkin klasik arkad
Notre Dame Katedrali, (kemer sıraları)
Fransa
örnekleri Fransa’da yapımlarına 13. yüzyılda başlanan
Laon, Chartes (Cartes), Reims, Amiens (Emines) ile Paris
Notre-Dame (Notr Dam) Katedralleridir (Görsel 4.12).
Batı cephede ve transept girişlerinde yüksek kule, gül
pencere, kilise duvarları ve alınlıklarına kabartma ve Görsel 4.7
heykeller yapılması üslubun önemli özellikleri arasın- Roman kilisesinden kesit
(temsili resim)
dadır. Gotik sanatının başlıca ögeleri olan kaburgalı
tonozlar, uçan payandalar (payanda kemerleri), sivri
kemerler, üçlü portal (giriş) ve gül pencereler sentez-
Görsel 4.13
lenerek yeni bir yapı tipi oluşturulmuştur. Canterbury Katedrali, İngiltere
Gotik kilise mimarisi bölgelerin karakteristik

özelliklerine göre değişiklik gösterir. Fransız katedra-
linde cephenin iki yanında kuleler yükselirken, İngiliz
katedralinde transeptlerin ve nefin kesiştiği yerde bir Kemer
Yuvarlak
kule yükselir (Görsel 4.13). Ayrıca r s ı r a ları) inşa
İngiltere’de
e
edilen katedraller alçakAve d (kem
rkayatay bir görünüme sahip Yan
Nef
A
olup İtalya’da inşa edilenler çok renkli süslemeleri ile

ps
ef
is
özgündürler (Görsel 4.14). İç kanatta nefin üst örtüsü-

r t aN
nün doğal ışıkla aydınlanması mekândaki yükseklik O Görsel 4.14
algısını kuvvetlendirir. Çapraz Tonoz Nef
Duomo di Milano Katedrali,
Yan İtalya
Tr ne
g
an y k
ü
129127
se ol
p u
t
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
İspanya’daki Endülüs Emevi Devleti’nin (MS 756-1031) varlığı sadece

Bunu biliyor musunuz ? İspanya’yı değil tüm
Katedraller, Orta Avrupa’yı etkilemiştir.
Çağ kentlerine Aslındakent
biçim vermiş, Endülüs Emevi
ekonomilerinin
Devleti’nin
gelişmesinevarlığı
önemliilkkatkıda
İslam-Batı buluşmasıdır.
bulunmuştur. Bu devOrta Çağ tamamlanması
yapıların karanlığını
yaşayan Avrupa, İslam filozoflarını ve Doğu estetiğini Endülüs
çok kere yüzyıldan fazla sürmüş, kent, onun çevresinden başlayarak Emevileri
halka-
Görsel 4.15
Chartres Katedrali, Fransa sayesinde tanımıştır.
lar hâlinde İspanya’daki
genişlemiştir (Görsel800 yıllık Emevi yönetimi, Müslüman-
4.15).
(temsili resim) Hristiyan-Yahudi kültürlerinin yan yana geliştiği zengin bir kültürel,
düşünsel ve ticari hayat meydana getirerek İspanya’nın yaşam tarzında
etkili olmuştur.
El Hamra Sarayı, İspanya Uçan payanda
John W. Draper’in Endülüs Roma, Antik Çağ Yunan ve Payanda-Uçan payanda kültürleri, skolas-
göçlerle gelen kavimlerin
(payanda kemeri)
Emevileri uygarlığı hakkında- Sivri kemer tik felsefe inancı çerçevesinde Orta Çağ Avrupa sanatını oluşturmuştur.
Payanda Bu
ki görüşleri: “700 yıl sonra bile Gotik mimaridönemde çok ağırlıklı
yüksek ve olarak mimari alanda eserler verilmiş olup, anıtsal kilise,
Londra’da bir tek sokak lambasıuzunlamasınamanastır İlk olarak Chartres Katedrali’nde uy-
gelişen vemuhteşem
katedraller yapılmıştır. Heykel, kabartma ve resim gibi sanatlar
gulanmıştır. Çatıdan gelen yük, iç mekân-
bulunmazken... Sonraki uzun
iseedildiğinden
binalarla temsil Tanrı'nın tapınağı
kendi- kabuldaedilen bu mimari yapıları süslemek ve dinî
asırlar boyu Paris’teki evinin taşıyıcı payeler ile zemine iletilir.
eşiğinden yağmurlu bir gündesine özgü birinancı kemerkuvvetlendirmek
tipi olan sivri için bir araç olarak görülmüştür. Orta Çağ Avrupa-
Yüksek payelerin dışa açılmasını önle-
sı’nda
sokağa adımını atan bir Parisli,kemer kullanımı buedilmiştir.
tercih görüşe uygun olarak mimari sanat eserleriyle ön plana çıkan ve
mek için uçan payandalarla desteklenir.
ayak bileklerine kadar çamura birbirini takip eden Roman ve Gotik sanat üslupları gelişmiştir.
Uçan payandalar da yükü payandalar ile
batarken aydınlık ve temiz
sokaklarıyla Endülüs kentleri zemine iletir.
4.2. ROMAN SANATI
pek ileri ve gelişmiş bir görü-
nüm arz ediyordu.”
Kendisinden daha önce gelişmiş sanat üsluplarının (Bizans
Üçlü portal - GülDönemi,
pencere
Karolenj
Kaburgalı tonoz Dönemi, Otto Dönemi) sentezi olarak kabulÜç edilen Roman
ayrı bölüm üslubu,
olarak ele alınan giriş-
OrtaGotik
Bu sistem, Çağmi-
Avrupası’nda 9 ve 12. yüzyıllar arasında özellikle mimarlık
lerin, zengin heykel ve kabartma süsle-
alanında
marlığın düşeyde etkili olmuştur. Bu usluba “Roma üslubunu
gelişi- andıran” anlamında
melerle desteklenmesi ve cephenin tam
romanesk
mini sağlamış ve yük ak-de denir. Ayrıca bu üslup Almanya,ortasına
İspanyagelen
ve Fransa’nın yanı yapılmış
renkli camlarla
sıra ile
tarma prensibi Avrupa’nın
büyük değişik bölgelerinde yeni bir canlanış dönemi olmuştur.
dinî resimlerin yer aldığı yuvarlak gül
pencereler açmaya olanak pencereler bu üslubun en önemli özelliklerindendir.
tanımıştır. Roman Sanat deyince ilk akla gelen, Ortavitray
Ayrıca Çağ’ınpencereleri
büyük manastır
ile ışıkyapı-
önemli unsur
larıdır. Bunlar yalnız dinsel değil sosyal vegelmiştir.
hâline kültürel etkinliklerin de yapıl-
dığı kompleks yapılardır. Ayrıca “kardinal makamı” anlamına gelen
katedraller yapılmıştır. Katedraller kentin büyük kiliseleridir. Almanya’daki
Worms ve Speyer Katedralleri, Roman mimarisinin örneklerindendir
(Görsel 4.4, 4.5).
Dönemin anıtsal mimarlığı sadece dinî

yapılarla sınırlı değildir. Avrupa’nın
AN
UÇ ANDA
birçok yerinde yerel idarecilere ait çok
PAY
sayıda şato, kale, saray, anıtsal mezar gibi
GÜ görkemli yapılar inşa edilmiştir.
PE L E
Görsel 4.4 NC L GÜ CER
Worms Katedrali, Almanya ER Klasik örnekleri 11.PE N
yüzyıldan sonra
E
verilen Roman üslubu, 13. yüzyıldan itiba-
ren Gotik üslup içinde erimiştir.
Görsel 4.5
Speyer Katedrali, Almanya
L
R TA
126130
P O
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
4.2.1. Roman sanatının genel özellikleri

Resim ve Heykel
Mimari
Gotik katedrallerde bütün ağırlık sivri kemerlerle sütun ve ayaklara
aktarıldığı için taşıyıcı öge olarak duvara gerek kalmamıştır. Böylece ara
Pek gösterişli
bölümlere boydan boyaolmayan boyutları
pencereler ve sade tarzlarıyla
açılabilmekte, bunlar daöne çıkan
renkli Roman
camlar-
la kaplanabilmekte
dönemi mimarisiidi. Çeşitli motiflerle
bölgelere ve figürlerle
göre farklılık süslenen
gösterir. Masif bu duvarlar,
kalın renkli
camlara
yuvarlak“vitray” adı verilir.
kemerler, Paris Notre-Dame
çan kuleleri, kemer sıralarıKatedrali cephesindeki
ile süslenmiş cepheler,
“gül pencere”,
simetrik dönemin vitray
düzenlemeler, sanatının
transeptli en görkemli
bazilika örneklerinden
plan tipleri biridir.
bu dönem mimarisi-
Vitraylarda daha çok
nin karakteristik dinî tasvirler yer almaktadır (Görsel 4.16). Çünkü
özellikleridir.
kabartma ve vitrayların o çağ için okuma yazması olmayan halka, Hristi-
yanlıkKatedral
inancınınyatümdaöğretilerini görsel olarak
kiliseler genelde sunması
üç nefli gerekiyordu.
olup orta Gotik
nef diğerlerinden
katedrallerde çokApsislerin
daha geniştir. sayıda renkli pencere,
(yarım daireiçyamekânın
da yarımaydınlanmasını
çokgen şeklindesağla-
çoğu
makla kalmıyor, renkli ışıklar yapının içinde büyülü bir dinsel atmosfer
tonozla örtülü bölüm) veya koro yerlerinin altına önemli kişilerin mezarla-
oluşturuyordu. Gotik sanatta
rının veya kiliseye vitray,
ait değerli iç mekâna
eşyaların büyülü kriptalar
bulunduğu bir hava vermekle
eklenmiştir.
kalmaz, resim sanatını da kapsar.
Sütunlarda Yunan ve Roma sütun başlıklarından farklı olarak korint başlık-
lar üzerine kabartma insan veya hayvan figürleri eklenmiştir (Görsel 4.6).
Heykel sanatı, Gotik Dönem’de de mimariyle bağıntısını sürdürmüştür.
Yuvarlak kemerler, tonoz, çapraz (haç) tonoz ve küçük pencerelerle tanım- Görsel 4.6
Bu bağıntı özellikle cephe dekorasyonunda dikkati çeker. Gotik katedralle-
lanan Romanesk yapılar, adeta savunma amaçlı binalar gibi sağlam ve St. Sernin Kilisesi sütun başlığı, Fransa
rinin kapı ve cephelerini süslemek amacıyla dinî konuların betimlendiği
masif duvarlarla inşa edilmiştir (Görsel 4.7).
heykel ve kabartmalar kullanılmıştır (Görsel 4.17). Yine portal kenarların-
daki sütunlarda insan biçiminde heykel kullanılarak yapı ve heykel bütün-
lüğü sağlanmıştır. Katedralin bir parçası durumundaki bu heykellerin,
yapının yüksekliğine uygun olarak normalden daha uzun yapıldıkları
görülür. Bunlar, donmuş gibi dimdik duran figürlerdir. Heykel sanatındaki
bu donmuşluk 13. yüzyıl ortalarında yumuşamaya, aziz figürleri bol giysi-
leri içinde kımıldamaya, donuk yüzlü melekler gülümsemeye başlar.
Rönesans’a doğru heykel mimariden kopmaya başlamış, yerini ahşap

pano üzerine
yuvarlakbitkisel
kemer kök boyalarla boyanmış dinî
beşik tonoz konulu
çapraz tonozikon resimleri arkad (kemer sıraları)
Görsel 4.16
almıştır. Gotiğin son döneminin resim sanatında da katı kalıpların gevşedi- Notre Dame Katedrali vitrayları
ğini, şematik anlatımların yerini doğalcı betimlere bırakmaya başladığını
görürüz. Ama hem heykelde hem de resim sanatında doğal görünümü ön
plana alan örnekler ancak Rönesans Dönemi’nde ortaya çıkar.
Görsel 4.7
Roman kilisesinden kesit
(temsili resim)
Yuvarlak Kemer
sıral arı)
(k emer ef
Arkad Yan
N
A
ps
Nef
is
a
Görsel 4.17 Ort
Notre Dame Katedrali rölyef ve heykelleri
Çapraz Tonoz Nef
Yan
Tr ne
g
an y k
ü
131127
se ol
p u
t
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıda
AşağıdaRoman
Roman
ve ve
Gotik
Gotik
sanatının
sanatının
genel
genel
özelliklerine
özelliklerine
ait ait
birtakım
birtakımögeler
ögelerdağınık
dağınık
hâlde
hâlde
verilmiştir.
verilmiştir.
1. Bu
1. Bu
ögelerin
ögelerin
isimlendirmelerini
isimlendirmelerinialtlarına
altlarına
yazınız.
yazınız.
2. Bu
2. Bu
ögelerin
ögelerin
aitait
olduğu
olduğu
sanat
sanat
üslubunu
üslubunu aşağıdaki
aşağıdakiilgili
ilgili
yereyere
sayısayı
olarak
olarak
yazınız.
yazınız.
11 22 33
Yuvarlak
Yuvarlak
kemer,
kemer,
fresko
fresko
44 55 66
77 88 99
ROMAN
ROMAN
SANATI
SANATI 3 3
GOTİK
GOTİK
SANATI
SANATI
132132
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
4.4.4.4.
RÖNESANS
RÖNESANS
SANATI
SANATI
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıdaki
Aşağıdaki
Raphael’in
Raphael’in Atina
Atina
Okulu
Okulufreskosunda
freskosundaAntik
AntikGrek
Grek
filozof
filozof
ve ve
bilim
bilim
adamları
adamları
Rönesans’ın
Rönesans’ın
ünlü
ünlü
sanatçıları
sanatçıları
ile ile
ilişkilendirilerek
ilişkilendirilerek
resmedilmiştir.
resmedilmiştir.
Rönesans’ı
Rönesans’ıhazırlayan
hazırlayan
etkenlerden
etkenlerden
yola
yola
çıkarak
çıkarak
Antik
Antik
Çağ’ın,
Çağ’ın,
Rönesans’ı
Rönesans’ı nasıl
nasıl
etkilediğini
etkilediğini
belirtiniz.
belirtiniz.
Averroes
Averroes
- İbn- İbn
RüşdRüşdPisagor
Pisagor Aristo
Aristo
Heraclitus
Heraclitus Platon
Platon Plotinus
Plotinus ÖklitÖklit Apelles
Apelles
(Michelangelo)
(Michelangelo) (Leonardo)
(Leonardo) (Donatello)
(Donatello) (Bramante)
(Bramante) (Raphael)
(Raphael)
Resimde
Resimde yeryeralanalan59 figür
59 figür
rastgele
rastgele
yerleştirilmiş
yerleştirilmiş
değildir.
değildir.
Merkezde
Merkezde Yunan
Yunanfelsefesinin
felsefesinin
iki büyük
iki büyükismiismi
Platon
Platon
ve ve
Aristo
Aristo
görünür.
görünür. Platon’un
Platon’un eli eli
göğü,
göğü,Aristo’nunki
Aristo’nunki
ise ise
yeriyeri
işaret
işaret
etmektedir.
etmektedir.Alt Alt
kısımda
kısımda maddi
maddibilimlerle
bilimlerle
uğraşan
uğraşandüşünürler
düşünürler kendi
kendiaralarında
aralarındaiki gruba
iki gruba
ayrılmış,
ayrılmış,
bunlardan
bunlardan astronomi
astronomi ve geometri
ve geometri bir bir
grupta
gruptagösteril-
gösteril-
miştir.
miştir.
Alt Alt
kısmın
kısmın sağsağtarafında
tarafında
Euclides’in
Euclides’inmerkezinde
merkezinde olduğu
olduğugeometriyle
geometriyleve astrolojiyle
ve astrolojiyleilgilenen
ilgilenen
düşünürler
düşünürler
görülür.
görülür.SolSoltarafta
tarafta ise ise
merkezinde
merkezinde Pisagor’un
Pisagor’unbulunduğu
bulunduğu matematikçilerin
matematikçilerin oluşturduğu
oluşturduğu doğadoğabilimcileri
bilimcileri
grubu
grubuyeryer
alır.alır.
Bu Bu iki grup
iki grup
arasındaki
arasındaki merdivenden
merdivenden yukarı
yukarı
çıkıldığında
çıkıldığındametafizik
metafizikve manevi
ve manevi bilimlerle
bilimlerle
ilgilenen
ilgilenen
düşünürler
düşünürler yeryeralır.alır.
ÖnÖn sıralarda,
sıralarda,
Raphael’in
Raphael’inkendi
kendi
portresinin
portresinin de de
bulunduğu
bulunduğu grupta
grupta
Raphael,
Raphael,sanat
sanat
ve felsefe
ve felsefe
ilişkisine
ilişkisine
işaret
işaret
etmek etmek içiniçin
buraya
buraya dönemin
dönemin sanatçılarını
sanatçılarınıda dayerleştirmiştir.
yerleştirmiştir.
Resmin
Resmin arkaarka
planında
planında yeryer
alanalan
kemerli
kemerlinişlerde,
nişlerde, “Athena”
“Athena” ve “Apollon”
ve “Apollon”heykelleri
heykelleri
dikkati
dikkati
çekmektedir.
çekmektedir.
Eski
Eski
Yunan
Yunan
ve ve
RomaRomasanatının
sanatının
yeniden
yeniden
canlandığı
canlandığıbu bu
döneme
döneme yeniden
yeniden
doğuş
doğuşanlamına
anlamına
gelen
gelen
“Rönesans”
“Rönesans”adıadı
verilmiştir.
verilmiştir.
14.14.
yüzyıldan
yüzyıldan
itibaren
itibaren
bazıbazı
bilim
bilim
adamları
adamları
Antik
AntikGrek
Grek
Roma
RomaDönemi’nin
Dönemi’ninkaybolmuş
kaybolmuşveyaveya
unutulmuş
unutulmuşel el
yazmalarını
yazmalarınıaraştırmış
araştırmış
ve ve
yayınlamışlardır.
yayınlamışlardır.Roma,
Roma, Venedik
Venedikve ve
Floransa’da
Floransa’da
ilk ilk
halkhalk
kütüphaneleri,
kütüphaneleri,
dernekler
dernekler
ve ve
akademiler
akademiler
ortaya
ortaya
çıkmıştır.
çıkmıştır.
Dolayısıyla
Dolayısıyla
Rönesans
Rönesans bu bu
şehirlerde
şehirlerde
ortaya
ortaya
çıkmış
çıkmış
ve ve
Rönesans’ın
Rönesans’ın ünlü
ünlüsanatçıları
sanatçıları
buralarda
buralardayetişmiştir.
yetişmiştir.
Rönesans
Rönesans sadece
sadecesanat
sanat
alanında
alanında
değil
değil
Avrupa
Avrupacoğrafyasında
coğrafyasında sosyal,
sosyal,
kültürel,
kültürel,
politik
politik
alanlarda
alanlarda
da da
değişime
değişime
yolyol
açmış
açmış
ve ve
insana
insana
ilişkin
ilişkin
değer
değer
kavramları
kavramlarıyenilenmiştir.
yenilenmiştir.
OrtaOrta
ÇağÇağ
sonlarına
sonlarına
doğru
doğru
dindin
kurumlarının
kurumlarının dünya
dünya
anlayışına
anlayışınakarşı
karşıçıkan
çıkan
görüşler
görüşler
ortaya
ortaya
çıkmaya
çıkmayabaşlamış,
başlamış,
kilise
kilise
ile ile
aynı
aynı
görüşte
görüşteolmayan
olmayan aydınlar,
aydınlar,
Rönesans’ı
Rönesans’ıoluşturan
oluşturan
faktörleri
faktörleri
ve ve düşünce
düşünce
sistemini
sistemini
şekillendirmeye
şekillendirmeye başlamışlardır.
başlamışlardır.
133133
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
15.15.
yüzyıl
yüzyıl
Avrupa’nın
Avrupa’nın iç dengelerinin
iç dengelerinin
değiştiği
değiştiği
ve ve
şekillendiği,
şekillendiği,
modern
modern
Bunu
Bunu
biliyor
biliyor
musunuz
musunuz
? ? dünyaya
dünyayadoğru
doğru
ilk ilk
adımların
adımlarınatıldığı
atıldığı
birbir
dönemdir.
dönemdir.BuBudönemde
dönemde aklın
aklın
ön ön
plana
planaçıkması,
çıkması,insanların
insanlarındünya
dünyagörüşünü,
görüşünü,inançlarını,
inançlarını,arzularını
arzularınıve ve
toplumsal
toplumsalyaşamlarını
yaşamlarını değiştirmiştir.
değiştirmiştir.
Altın
Altınoran;
oran;
Yunanların
Yunanların tapınakla-
tapınakla-
rınarınauyguladıkları
uyguladıkları ve ve
o çağdan
o çağdan
beriberi
iki uzunluk
iki uzunluk arasında
arasında
en en
güzel
güzel Rönesans,
Rönesans,İtalya’da
İtalya’da
14.14.
yüzyılın
yüzyılın
sonunda
sonundaortaya
ortaya
çıkarken
çıkarken
Avrupa’nın
Avrupa’nın
ilişkiyi
ilişkiyi
verdiği
verdiği
benimsenen
benimsenen aritme-
aritme- kuzey
kuzey
ülkelerinde
ülkelerinde
daha
daha
geçgeç
başlamış,
başlamış,
İtalya
İtalya
ve ve
Fransa’daki
Fransa’daki
kadar
kadar
bütünlük
bütünlük
tik oran.
tik oran.Altın
Altın
oranın
oranın
eldeelde
edilme-
edilme- sağlayamamıştır.
sağlayamamıştır.
si için
si için çokçok sayıda
sayıdayaklaşım
yaklaşım ve ve
yöntem
yöntem bulunmaktaysa
bulunmaktaysa da,da,en en
genel
genel formül
formül şudur:
şudur:
Bir Bir
doğru
doğru
4.4.1.
4.4.1.
Rönesansı
Rönesansı
Hazırlayan
Hazırlayan
Etkenler
Etkenler
parçası
parçası öyleöyle
iki parçaya
iki parçayaayrılmalı-
ayrılmalı-
dır dır
ki, ki,
küçük
küçük parçanın
parçanın büyüğe
büyüğe Antik
Antik
Çağ
Çağ
Değerlerinin
Değerlerinin
Keşfi
Keşfi
oranı,
oranı,büyükbüyükparçanın
parçanınbütüne
bütüne
oranına
oranına eşiteşit
olsun.
olsun.Bu Bu
durumda
durumda Yunan
Yunansanatı
sanatı
ve ve
felsefesinin yeniden
felsefesinin yeniden
yorumlanması,
yorumlanması,
insanlarda
insanlarda
merak
merak
yaklaşık
yaklaşıkolarak olarak%61,8%61,8değeri
değeri
bulunur.
bulunur.
ve ve
ilgiilgi
uyandırdığından
uyandırdığından
içinde
içinde
yaşadıkları
yaşadıkları
dünyayı
dünyayı
araştırmaya
araştırmaya
ve ve
incele-
incele-
meye
meyeyöneltmiştir.
yöneltmiştir.
Antik
Antik
Dönem’de
Dönem’de matematik,
matematik, geometri
geometrigibigibi
alanlarda
alanlarda
yazılmış
yazılmış
eserler
eserler
(Arşimet
(Arşimetve ve
Öklit’in
Öklit’in
çalışmaları
çalışmaları
gibi)
gibi)
Latinceye
Latinceyeçevrilmiştir. Altın
çevrilmiştir. Altın
oran
oran
kuramı,
kuramı,
sanat
sanat
eserlerinde
eserlerinde
tekrar
tekrar
eleele
alınıp
alınıp
yorumlanmış
yorumlanmış ve ve
eserlere
eserlere
yansıtıl-
yansıtıl-
mıştır.
mıştır.
Hümanizm
Hümanizm
Rönesans’ın
Rönesans’ın ideolojisini
ideolojisini oluşturan
oluşturanbu budüşünce
düşünce 14.14.
yüzyılın
yüzyılın
sonunda
sonunda
Orta
Orta
Çağ’ın
Çağ’ın
skolastik
skolastik
eğitimine
eğitimine tepki
tepki
olarak
olarak
çıkmıştır.
çıkmıştır.
Floransa
Floransa
ve ve
Napo-
Napo-
li’de
li’de
ortaya
ortaya
çıkan
çıkan
insanı
insanı
temel
temel
ögeöge
olarak
olarakkabul
kabuledeneden
görüş,
görüş,
Rönesans’ın
Rönesans’ın
“ideal
“ideal
insan”
insan”
kavramı
kavramı olarak
olarakkarşımıza
karşımıza çıkar.
çıkar.
İnsanı
İnsanıevrenin
evrenin
merkezine
merkezine
yerleştiren
yerleştiren
ve ve
temel
temelniteliklerinin
nitelikleriningeliştirilmesini
geliştirilmesini amaç
amaçedinen
edinen
hümaniz-
hümaniz-
minmintemel
temel
düşüncesi,
düşüncesi, insanın
insanınisterse
isterse
herherşeyişeyi
yapabilecek
yapabilecekdoğanın
doğanın
en en
mükemmel
mükemmel varlığı
varlığı
olmasıdır.
olmasıdır.
Matbaanın
Matbaanınİcadı
İcadı
1450’de
1450’de Johannes
Johannes Gutenberg,
Gutenberg, kurşun
kurşun
alaşımından
alaşımındanyapılan yapılandökme
dökmeharfleri
harfleri
kullanarak,
kullanarak,birbirbasım basımyöntemi
yöntemiolan olan
matbaayı
matbaayı icaticat
etmiştir.
etmiştir.
Matbaa
Matbaaöncesinde
öncesinde
eğitim
eğitimve vekültürel
kültürelfaaliyetler
faaliyetlerkilisenin
kilisenin
tekelindedir.
tekelindedir.Matbaanın
Matbaanınicadıyla,
icadıyla,
bilgi
bilgi
birbir
tekel
tekel
olmaktan
olmaktan çıkıp
çıkıp
bütün
bütün
sosyal
sosyalsınıfla-
sınıfla-
ra açık
ra açık
hâlehâle
gelmiştir.
gelmiştir.
Basılı
Basılı
malzemenin
malzemenin
kütüphaneler
kütüphaneler vasıtasıyla
vasıtasıyla
daha
daha
fazla
fazla
sayı-
sayı-
da da
insana
insana ulaşması,
ulaşması,düşünce
düşünce hayatında
hayatında
güçlü
güçlübirbirbiçimde
biçimdecanlanmaya
canlanmayaneden neden
olmuştur
olmuştur(Görsel
(Görsel4.18).
4.18).
Görsel
Görsel
4.184.18
Matbaanın
Matbaanın
kullanılması
kullanılması
kültürel
kültürel
alanda
alanda
birçok
birçok
gelişmeye
gelişmeye
zemin
zemin
hazırlamıştır
hazırlamıştır
(temsili
(temsili
resim)
resim)
134134
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Sanatı
Sanatı
ve ve
Sanatçıyı
Sanatçıyı
Koruyan
Koruyan
Aileler
Aileler
Ticaretin
Ticaretingelişmesine
gelişmesineparalel
paralelolarak
olarak
kentler,
kentler,
toplumsal
toplumsal
ve vekültürel
kültürel birer
birer
merkez
merkezhâline
hâline
gelirken
gelirken
bu bu
süreç
süreç
içinde
içinde
burjuva
burjuva
sınıfı
sınıfı
güçlenmiştir.
güçlenmiştir. İtalya’da
İtalya’da
yeniden
yenidendoğuşun
doğuşun yaşandığı
yaşandığıilk ilk
kent
kent
Floransa’dır.
Floransa’dır.
Bankacılık
Bankacılık sistemiyle
sistemiyle
güçlenen
güçlenenkentte,
kentte,
yönetimde
yönetimdede deetkin
etkin
olan
olan
zengin
zengin
Floransalı
Floransalı
aileler
aileler
(özellikle
(özellikle
Medici
Medici
Ailesi)
Ailesi)
sanata
sanata
önemli
önemlikatkılarda
katkılardabulunmuştur
bulunmuştur (Görsel
(Görsel4.19).
4.19).
Klasik
Klasik
sanata
sanata
ilgiilgi
duyan,
duyan,
sanatçıyı
sanatçıyı
himaye
himaye etme
etme
gücügücü
olan
olan
zengin
zengin
aristokratların
aristokratların ve ve
tüccarların
tüccarların
desteği
desteği
sanatçıları
sanatçıları
ve vesanat
sanat
ortamını
ortamını
etkilemiştir.
etkilemiştir.
İstanbul’un
İstanbul’un
Fethi
Fethi
1453’te
1453’te
İstanbul’un
İstanbul’un
Fatih
Fatih
Sultan
Sultan
Mehmet
Mehmettarafından
tarafından
fethedilmesiyle
fethedilmesiyle
Orta
Orta
ÇağÇağ
kapanmış,
kapanmış,
Yeni
Yeni
ÇağÇağ
başlamıştır.
başlamıştır.
Avrupa
Avrupa
devletleri
devletleri
kara
kara
ve ve
deniz
deniz
ticaretinde
ticaretinde
en en
önemli
önemli
kaynaklarını
kaynaklarınıkaybetmiştır.
kaybetmiştır.
TümTüm
bu bu
koşulların
koşulların
zorla-
zorla-
masıyla,
masıyla,
Avrupa’da
Avrupa’damodern
modern çağın
çağın
oluşumuna
oluşumuna zemin
zemin
hazırlayacak
hazırlayacakolan
olan
keşifler
keşifler
çağı
çağı
başlamıştır
başlamıştır
(Görsel
(Görsel
4.20).
4.20). Görsel
Görsel
4.194.19
Cosimo
Cosimo
de Medici
de Medici
(1389-1464)
(1389-1464)
Görsel
Görsel
4.204.20
İstanbul’un
İstanbul’un
FethiFethi
Rönesans’ın
Rönesans’ın
doğuşunda
doğuşunda
etkilietkili
olmuştur
olmuştur
(temsili
(temsili
resim)
resim)
Coğrafi
Coğrafi
Keşifler
Keşifler
Keşifler,
Keşifler,
hemhemyeni
yeni
uygarlıklara
uygarlıklara
ve ve
zenginliklere
zenginliklere
ulaşma
ulaşmahemhemde de
Hristi-
Hristi-
yanlığı
yanlığı
yayma
yayma arzusuyla
arzusuyla
gerçekleşmiştir.
gerçekleşmiştir.
Avrupa
Avrupa düşüncesi
düşüncesive vekültürü,
kültürü,
yayılmaya
yayılmaya hatta
hatta
egemen
egemen
olmaya
olmaya
başlamış,
başlamış,
Avrupalılar
Avrupalılar
zengin
zenginkaynakları
kaynakları
eleele
geçirmiştir.
geçirmiştir.
BuBu sömürgeci
sömürgeci
anlayış
anlayış
yerli
yerli
halkları
halkları
ve ve
kültürleri
kültürleri
yokyok
etmiştir.
etmiştir.
Endülüs
Endülüs
Emevi
Emevi
Devleti’nin
Devleti’nin
Etkisi
Etkisi
İspanya’da
İspanya’daEndülüs EndülüsEmevi
Emevi
Devleti’nin
Devleti’nin
(8-15.
(8-15.
yüzyıl)
yüzyıl)varlığı,
varlığı,
BatıBatı
ile ile
İslam
İslam
medeniyetlerinin
medeniyetlerinin buluşması
buluşması
açısından
açısından
önemlidir.
önemlidir.
Bilimsel
Bilimselve ve
kültürel
kültürel
alanda
alanda
ileriileri
olanolan
Endülüs
Endülüs
uygarlığında
uygarlığında
klasik
klasik
İslam
İslam
ve Yunan
ve Yunan
eserleri,
eserleri,
Avrupalı
Avrupalı
düşünürler
düşünürler tarafından
tarafından
incelenmiş
incelenmiş
bu bu
da da
Rönesans’ın
Rönesans’ındoğuşuna
doğuşuna etkietki
etmiştir.
etmiştir.
135135
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
4.4.2. Rönesans Sanatçıları

15. yüzyıl Avrupa’nın iç dengelerinin değiştiği ve şekillendiği, modern
dünyayaRönesans Dönemi
doğru ilk sanatçıları
adımların atıldığısadece kendi alanında
bir dönemdir. uzman aklın
Bu dönemde değil ön
güzel
sanatların her alanında uygulama yapma becerisine sahiptirler.
plana çıkması, insanların dünya görüşünü, inançlarını, arzularını ve Bu sanatçılar
bilgisiniyaşamlarını
toplumsal sanatına katmayı becermiş “Rönesans insanı” kavramının ortaya
değiştirmiştir.
Altın oran; Yunanların tapınakla-
rına uyguladıkları ve o çağdan çıkmasına katkıda bulunmuş ve tüm bilgi ve becerisini ürettiği nesnede
beri iki uzunluk arasında en güzel bütünleştirmişlerdir.
Rönesans, İtalya’da 14. yüzyılın sonunda ortaya çıkarken Avrupa’nın
ilişkiyi verdiği benimsenen aritme- kuzey ülkelerinde daha geç başlamış, İtalya ve Fransa’daki kadar bütünlük
tik oran. Altın oranın elde edilme- sağlayamamıştır.
si için çok sayıda yaklaşım ve
yöntem bulunmaktaysa da, en
genel formül şudur: Bir doğru
4.4.1. Rönesansı Hazırlayan Etkenler
parçası öyle iki parçaya ayrılmalı-
dır ki, küçük parçanın büyüğe Antik Çağ Değerlerinin Keşfi
oranı, büyük parçanın bütüne
oranına eşit olsun. Bu durumda Yunan sanatı ve felsefesinin yeniden yorumlanması, insanlarda merak
yaklaşık olarak %61,8 değeri
bulunur.
ve ilgi uyandırdığından içinde yaşadıkları dünyayı araştırmaya ve incele-
meye yöneltmiştir.
Antik Dönem’de matematik, geometri gibi alanlarda yazılmış eserler

(Arşimet ve Öklit’in çalışmaları gibi) Latinceye
Görsel 4.21 çevrilmiştir. Altın oran
kuramı, sanat eserlerinde tekrarÖksüzler Yurdu, Brunelleshi
ele alınıp yorumlanmış ve eserlere yansıtıl-
mıştır.Mimari
Rönesans Dönemi yapılarında Yunan ve Roma mimari ögeleri yeni bir

Hümanizm
anlayışla kullanılmıştır. Gotik üslubun bazilikal yapısının yerini, kubbeli
merkezî yapı, ideolojisini
Rönesans’ın sivri kemerinoluşturan
yerini yuvarlak kemer14.
bu düşünce almıştır. Taş sonunda
yüzyılın ve mermer
Ortamalzeme
Çağ’ın ağırlıklı
skolastikolarak kullanılmıştır.
eğitimine Yenilikçi,
tepki olarak hümanist
çıkmıştır. dinve
Floransa adamlarının
Napo-
etkisine bağlı olarak Rönesans boyunca da dinî yapıların yapımına
li’de ortaya çıkan insanı temel öge olarak kabul eden görüş, Rönesans’ın devam
edilmiştir.
“ideal insan”Fakat dahaolarak
kavramı çok sivil yapılar (saray,
karşımıza çıkar. köşk
İnsanıveevrenin
evler) inşa edilmiştir.
merkezine
yerleştiren ve temel niteliklerinin geliştirilmesini amaç edinen hümaniz-
min temelPhilippo Brunelleschi
düşüncesi, insanın (1377-1446)
isterse her şeyi yapabilecek doğanın en
mükemmel varlığı olmasıdır.
Rönesans mimarisinin öncüsü Brunelleschi (Buru-
nelleski), Yunan ve Roma’nın Eski Çağ
Matbaanın mimarisini
İcadı
yeniden canlandırmıştır. Floransalı sanatçı Roma
mimarisinde görülen kubbe, 1450’de kemer, sütunGutenberg,
Johannes gibi kurşun
mimari ögeleri kullanmıştır. Brunelleschi’nin
alaşımından yapılan dökme eseri Öksüzler Yurdu,
harfleri
mimaride Rönesans’ın ilk örneklerindendir
kullanarak, (Görselyöntemi
bir basım 4.21). Cephede-
olan
ki yatay çizgilerin verdiği
matbaayı icat etmiştir. Matbaa ince
rahatlık, yuvarlak kemerler, sütunlar,
öncesinde
pencere düzenindeki eğitim
uyum ve ve yalınlık, Rönesans mimarisinin
kültürel faaliyetler kilisenin
temel özellikleri olarak belirir.
tekelindedir. Matbaanın icadıyla, bilgi bir
tekel olmaktan çıkıp bütün sosyal sınıfla-
Donato Bramante (1444-1514)
ra açık hâle gelmiştir. Basılı malzemenin
kütüphaneler vasıtasıyla daha fazla sayı-
İtalyan mimar veda ressam. Yüksek
insana Rönesans’ın
ulaşması, düşünce hayatında
Görsel 4.22
Tempietto Kilisesi, Bramante görkemli ve anıtsal güçlü üslubunubireserlerine
biçimde yansıtan
canlanmaya neden
en önemli sanatçılardan biridir. Eski(Görsel
olmuştur anıtları4.18).
inceleyip
Görsel 4.18 özümseyerek eserlerinde çok renkli süslemeye geniş yer
veren
Matbaanın kullanılması kültürel alanda birçok gelişmeye gotik-lombard
zemin hazırlamıştır (İtalya-Lombardiya kentine özgü)
(temsili resim)
üslubunu geliştirmiştir. İlk yapıtı Tempietto Kilisesi sanat
134136 tarihinin en önemli eserlerindendir (Görsel 4.22).
AVRUPA SANATI
AVRUPA SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Sanatı ve Sanatçıyı Koruyan Aileler

Heykel
Ticaretin gelişmesine paralel olarak kentler, toplumsal ve kültürel birer
Rönesans Dönemi’nde Antik Çağ anatomisi örnek alınarak
merkez hâline gelirken bu süreç içinde burjuva sınıfı güçlenmiştir. İtalya’da
insan vücudunun güzelliğini ve gücünü belirli bir mekânda
yeniden doğuşun yaşandığı ilk kent Floransa’dır. Bankacılık sistemiyle
ortaya koyan heykel örnekleri yapılmıştır. Önceleri mimarlığa
güçlenen kentte, yönetimde de etkin olan zengin Floransalı aileler (özellikle
bağlı heykel anlayışı hakim iken daha sonra mimariden bağım-
Medici Ailesi) sanata önemli katkılarda bulunmuştur (Görsel 4.19). Klasik
sız olarak dinsel ve mitolojik içerikli heykeller ile asillerin ve
sanata ilgi duyan, sanatçıyı himaye etme gücü olan zengin aristokratların ve
devlet adamlarının büstleri yapılmıştır.
tüccarların desteği sanatçıları ve sanat ortamını etkilemiştir.
Lorenzo Ghiberti (1378-1455)

İstanbul’un Fethi
Rönesans öncesi dönemde heykel ve metal

1453’te İstanbul’un Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmesiyle
çalışmaları ile bilinen İtalyan sanatçı, erken
Orta Çağ kapanmış, Yeni Çağ başlamıştır. Avrupa devletleri kara ve deniz
dönem İtalyan Rönesans ustalarındandır. Ghiberti
ticaretinde en önemli kaynaklarını kaybetmiştır. Tüm bu koşulların zorla-
(Ciberti) o güne kadar mimar ve ressamların
masıyla, Avrupa’da modern çağın oluşumuna zemin hazırlayacak olan
vermeye çalıştıkları derinlik duygusunu rölyeflerine taşımıştır.
keşifler çağı başlamıştır (Görsel 4.20). Görsel 4.19
Cosimo de Medici (1389-1464)
En önemli yapıtı, Floransa Vaftizhanesi için hazırladığı
bronz kapılardır. Ghiberti'nin döküm tekniği ile yaptığı kapı
üzerindeki on panoda konularını İncil ve Tevrat’tan alan birçok
olay betimlenmiştir. Michelangelo’nun “cennet kapılarını süsle-
meye layık” sözü üzerine bu kapılara “Cennet Kapıları” denil-
miştir (Görsel 4.23).
Görsel 4.23
Donato di Niccolo di Betto Bardi (Donatello 1386-1466) Floransa Vaftizhanesi’nin Cennet Kapısı
ve pano detayı, Lorenzo Ghiberti
Floransalı heykeltıraş, İtalyan Rönesansı’nda mermere

ve madene can veren sanatçı olarak tanınır. Yapıtlarında
Antik Çağ heykellerinden ve atölyesinde çalıştığı
Ghiberti’den etkilenmiştir.
İlk yapıtlarından biri olan Davut Heykeli,
onun hümanist ve gerçekçi anlayışını gözler
önüne sermektedir
Görsel 4.20 (Görsel 4.24).
Diğer birdoğuşunda
İstanbul’un Fethi Rönesans’ın tanınmışetkili
yapıtı “Gattamelata
olmuştur (temsili resim)Atlı Görsel 4.24
Davut Heykeli,
Heykeli”dir (Görsel 4.25). Rönesans’ın tüm
Coğrafi Keşifler Donatello
özelliklerini yansıtan heykelde, atın koşum
takımları ve binicinin silahları en ince ayrın-
Keşifler, hem yeni uygarlıklara ve zenginliklere ulaşma hem de Hristi-
tısına kadar ve gerçeğe uygun olarak veril-
yanlığı yayma arzusuyla gerçekleşmiştir. Avrupa düşüncesi ve kültürü,
miştir.
yayılmaya hatta egemen olmaya başlamış, Avrupalılar zengin kaynakları ele
geçirmiştir. Bu sömürgeci anlayış yerli halkları ve kültürleri yok etmiştir.
Endülüs Emevi Devleti’nin Etkisi
İspanya’da Endülüs Emevi Devleti’nin (8-15. yüzyıl)

Görsel 4.25 varlığı, Batı ile
İslam medeniyetlerinin buluşması açısından önemlidir.
Gattamelata Bilimsel ve kültürel
Atlı Heykeli,
Donatello
alanda ileri olan Endülüs uygarlığında klasik İslam ve Yunan eserleri, Avrupalı
düşünürler tarafından incelenmiş bu da Rönesans’ın doğuşuna etki etmiştir.
137135
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
Bunarotti
Bunarotti
Michelangelo
Michelangelo
(1475-1564)
(1475-1564)
İtalyan
İtalyan
Rönesansı’nda
Rönesansı’nda mimar,
mimar, ressam,
ressam,
heykeltıraş,
heykeltıraş, ve ve
şairşair
olarak
olarak
herher
dalda
dalda
başarılı
başarılı
olmuş
olmuş
çokçokyönlü
yönlü
birbir
sanatçıdır.
sanatçıdır.
BüyükBüyük anatomi
birbir anatomi ustası
ustası
olanolan
sanatçının
sanatçının
yaptığı
yaptığıheykel-
heykel-
lerde
lerde
bolbol
ve ve
yumuşak
yumuşak elbise
elbisekıvrımları,
kıvrımları,
ışıkışık
gölge
gölge
oyunları,
oyunları,abartıya
abartıyakaçmayan
kaçmayankuvvetli
kuvvetlibirbirinsan
insan
anatomisi
anatomisihemen
hemendikkati
dikkati
çeker.
çeker.
Pieta
Pieta
adlıadlı
heykeli
heykeli
Rönesans’ın
Rönesans’ınen en
ba-ba-
şarılı
şarılı
yapıtlarından
yapıtlarından
biridir
biridir
(Görsel
(Görsel
4.26).
4.26).
Sanatçı
Sanatçı eserinde,
eserinde,
çarmıhtan
çarmıhtan indiril-
indiril-
dikten
dikten
sonra
sonra
Meryem’in
Meryem’in dizleri
dizleri
üzerinde
üzerindeyatan
yatan
ölüölü
İsa’yı
İsa’yı
konu
konu
edinmiştir.
edinmiştir.
Sanatçının
Sanatçının
önemli
önemli
bir bir
diğer
diğer
yapıtı
yapıtı
da da
Musa
MusaHey-
Hey-
keli’dir.
keli’dir.
EserEser
güçlü
güçlü
gövde-
gövde-
Görsel
Görsel
4.264.26 si vesi ve
kendinden
kendinden emin
emin
duru-
duru-
PietaPieta
Heykeli,
Heykeli,
Michelangelo
Michelangelo
şuylaşuylaideal
idealRönesans
Rönesansinsa-
insa-
nının
nının
görüntüsünü
görüntüsünü sunar
sunar(Görsel
(Görsel
4.27).
4.27).
Bazı
Bazıeserleri:
eserleri:Bruges
BrugesMadonna,
Madonna,Sistine
Sistine
Şapeli
Şapeli
Freskleri’dir.
Freskleri’dir.
Görsel
Görsel
4.274.27
Musa
Musa
heykeli,
heykeli,
Michelangelo
Michelangelo
Resim
Resim
Rönesans’la
Rönesans’labirlikte
birlikte
sanatçı
sanatçıyaptığı
yaptığı
eseri
eseri
imzalayarak
imzalayarakkendi
kendi
kimliğini
kimliğini
ortaya
ortaya
koymaya
koymaya başlamıştır.
başlamıştır.
BuBu dönemde
dönemde insanın
insanın
ön ön
plana
plana
çıkmasıyla
çıkmasıyla
portre
portre
ve ve
anatomi
anatomisanatçıların
sanatçıların
resimlerine
resimlerine
konu
konu
olmuştur.
olmuştur.
Kutsal
Kutsal
kavramla-
kavramla-
rınrın
temsili
temsili
yapıldığı
yapıldığı
Orta
Orta
ÇağÇağ doğadoğa
resmine
resminekarşın
karşın
doğanın
doğanıngözlemine
gözlemine
dayanan
dayananaçık
açık
havahava
resmi
resmi
önem
önem kazanmıştır.
kazanmıştır.
AynıAynı
zamanda
zamanda tuval,
tuval,
yani
yani
bezbez
üzerine
üzerine
yapılan
yapılan
resim
resim yağlı
ve ve yağlıboyaboya
da da
keşfedilmiştir.
keşfedilmiştir.
Çeşitlenen
Çeşitlenen
konular
konular
yanında
yanındaressamlar
ressamlarkendi
kendidüşüncelerini
düşüncelerinide de
resimlerine
resimlerine yansıtma
yansıtmaözgürlüğünü
özgürlüğünü Rönesans
Rönesans
ile ile
kazanmıştır.
kazanmıştır.
Giotto
Giotto
di Bondone
di Bondone
(1266-1337)
(1266-1337)
Giotto,
Giotto,
dahadaha
14.14.
yüzyıl
yüzyılbaşla-
başla-
Görsel
Görsel
4.284.28 rında
rında
yeniden
yenidendoğuş
doğuş (Rönesans)
(Rönesans)
Mısır’a
Mısır’a
Kaçış,
Kaçış, müjdesini
müjdesiniverenverenbir birsanatçıdır.
sanatçıdır.
Giotto
Giotto
OrtaOrta
Çağ’ın
Çağ’ın
yüzeysel
yüzeysel
resimresim
anlayı-
anlayı-
şınışını
değiştirmiş,
değiştirmiş,
kiliselerde
kiliselerde
yaptığı
yaptığı
fresklerindeki
fresklerindekiperspektif
perspektif ve ve
derin-
derin-
lik likkavramlarını
kavramlarınıresme resmekatmıştır.
katmıştır.Giotto’nun
Giotto’nun
çalışmalarında
çalışmalarında figürler
figürler
anıtsal
anıtsal
nitelikte
nitelikte
olupolup
resme
resme
hacim
hacimolgusu
olgusu
kazandırmıştır
kazandırmıştır (Görsel
(Görsel
4.28).
4.28).
138138
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Leonardo
Leonardo
da da
Vinci
Vinci
(1452-1519)
(1452-1519)
Rönesans’a
Rönesans’a damgasını
damgasını
vuran
vuransanatçılardan
sanatçılardanbiribiri
olması-
olması-
nınnınyanında
yanındaanatomi,
anatomi,mekanik
mekanik kanunlar,
kanunlar,jeoloji,
jeoloji,
botanik,
botanik,
ilk ilk
uçuş
uçuş
denemeleri,
denemeleri,denizaltılar
denizaltılar
gibigibi
çeşitli
çeşitli
alanlar
alanlar
üzerin-
üzerin-
de de
çalışan
çalışan
birbir
bilim
bilim
adamıdır.
adamıdır.
Işığın
Işığın
ve ve
gölgenin
gölgeninkullanımındaki
kullanımındaki farklı
farklı
yöntemleri
yöntemleriile ile
de de
çığır
çığır
açan
açan
birbir
sanatçıdır.
sanatçıdır.Klasik
Klasik
yunan
yunan heykeline
heykelineözgüözgübirbir
tebessüm
tebessüm gözlemlediğimiz
gözlemlediğimiz
Mona
MonaLisa Lisatablosunda Leonardo,sfumato
tablosundaLeonardo, sfumatodenilendenilenhavahavaperspektifi
perspektifi
ekleyerek
ekleyerek derinlik
derinlik
algısını
algısını
çokçok
daha
daha
gerçekçi
gerçekçibirbir
boyuta
boyutagetirmiştir
getirmiştir
(Gör-
(Gör-
selsel
4.29).
4.29).
Diğer
Diğer
ünlüünlü
yapıtı
yapıtı
SonSon
Akşam
Akşam Yemeği,
Yemeği, Milano’daki
Milano’daki Santa
SantaMaria
Maria
Della
DellaGrazie
GrazieKilisesi’nin
Kilisesi’nin yemek
yemek salonundadır
salonundadır (Görsel
(Görsel4.30).
4.30).
Hristiyan
Hristiyan Görsel
Görsel
4.294.29
inanışına
inanışına göre
göreİsa'nın
İsa'nınçarmıha
çarmıhagerilmeden
gerilmeden önceki
önceki akşam
akşam havarileriyle
havarileriyle Mona
Mona
Lisa,Lisa,
Leonardo
Leonardo
Da Vinci
Da Vinci
yediği
yediğisonson
yemeği
yemeğianlatır.
anlatır.
BirBir
hayli
hayli
yıpranmış
yıpranmış olanolan
bu bu
resimde
resimde
Leonardo,
Leonardo,
figürlerin
figürlerin yerleştirilişi,
yerleştirilişi,
mekânın
mekânın tanımlanması,
tanımlanması, perspektif
perspektif gibigibi
Röne-
Röne-
sans’ın
sans’ınçokçok
önemönemverdiği
verdiğikonularda
konulardakusursuz
kusursuz birbir
anlatıma
anlatıma varmıştır.
varmıştır.
İsaİsa
tamtamortada
ortadaoturmaktadır.
oturmaktadır.Diğer Diğerfigürler,
figürler,üçlü
üçlükompozisyonlarla
kompozisyonlarlaiki iki
yanına
yanına sıralanmıştır.
sıralanmıştır.
BuBu bakımdan
bakımdan İsa'nın
İsa'nın
güneş,
güneş,üçerli
üçerli
olarak
olarak
birbir
arada
arada
olan
olan
dörtdört
grubun
grubuniseise
aylar
aylarve ve
mevsimler
mevsimler olarak
olaraksimgelendiği
simgelendiği de de
kabul
kabul
edilir.
edilir.
Vinci’nin
Vinci’nindiğer
diğer
önemli
önemlieserleri;
eserleri;
Meryem,
Meryem, BebekBebekİsaİsa
ve ve
Azize
Azize
Anna
Anna
(Görsel
(Görsel 4.31),
4.31),
Beşaret’tir.
Beşaret’tir.
Görsel
Görsel
4.314.31
Kompozisyon
Kompozisyon Perspektif
Perspektif Eskizler
Eskizler
Meryem,
Meryem,
Bebek
Bebek
İsa ve
İsaAzize
ve Azize
Anna,
Anna,
Leonardo
Leonardo
Da Vinci
Da Vinci
Görsel
Görsel
4.304.30
SonSon
Akşam
Akşam
Yemeği,
Yemeği,
Leonardo
Leonardo
Da Vinci
Da Vinci
139139
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
Sandro Michelangelo
Bunarotti Botticelli (1445-1510)
(1475-1564)
Rönesans
İtalyan resminin mimar,
Rönesansı’nda öncülerinden
ressam,biri olarak dikkati
heykeltıraş, ve
çeken sanatçının ışık, pastel renkler ve coşkulu figürlerle
şair olarak her dalda başarılı olmuş çok yönlü bir sanatçıdır.
bezediği
Büyük resimler, ustası
bir anatomi izleyiciye olağanüstüyaptığı
olan sanatçının bir canlılık
heykelve
hareketlilik duygusu verir. Seçtiği konu ve renk
lerde bol ve yumuşak elbise kıvrımları, ışık gölge uyumunda
tabiata özenmekten
oyunları, abartıyaçokkaçmayan
kendi duyuş tarzını canlandırmaya
kuvvetli bir insan
çalışmıştır. Resimlerinde
anatomisi daha çeker.
hemen dikkati çok mitolojik öyküler, klasik çağ öyküleri
ve dinsel konuları işlemiştir.
Görsel 4.32 Pieta adlı heykeli Rönesans’ın en ba-
Müneccim Kralların Tapınması, Botticelli Botticelli,
şarılıRönesans resimbiridir
yapıtlarından sanatının gelişmesinde
(Görsel 4.26). büyük rol oynamış-
tır. Yapıtlarında konturlara (çizgilere) ağırlık
Sanatçı eserinde, çarmıhtan indiril- vererek oluşturduğu figürleri
yumuşak ve dikten
zarif birsonra
uyuma sahiptir. Müneccim
Meryem’in dizleri Kralların Tapınması (Gör-
sel 4.32) ve Venüs’ün
üzerinde yatan ölü İsa’yı konu eserlerindendir .
Doğuşu en tanınmış
edinmiştir.
Raphael Sanzio (1483-1520)
Sanatçının önemli bir
Genç yaştadiğer
ölenyapıtı
İtalyan sanatçı
da Musa Hey-hem resim hem de
mimaride çok sayıdaEser
keli’dir. tablo ve fresk
güçlü gövde-yapmıştır. Rönesans
Görsel 4.26 kültürüne ait sağlam bir anatomi
si ve kendinden emin duru- ve perspektif bilgisi ile
Pieta Heykeli, Michelangelo ruhsal anlatım gücüne sahiptir.
şuyla ideal Rönesans insa- Dışarıdan gelen etkilere
son görüntüsünü
nının derecede açıksunar
bir sanatçı
(Görselolması
4.27). ve ustaca sentezler
yapması, onu Antik-Klasik Yunan
Bazı eserleri: Bruges Madonna, Sistine sanatındaki ideal güzellik düşüncesine
yönlendirmiştir.
Şapeli Freskleri’dir.
Görsel 4.27
Musa heykeli, Michelangelo
Raphael (Rafael) bu dünyaya ait olan değerleri ve gerçek olanı, kutsal
Resim
kabul ederek bu düşüncelerini resimlerine yansıtmıştır. Dinsel, mitolojik
konular ve portre,
Rönesans’la sanatçının
birlikte başlıca eseri
sanatçı yaptığı çalışma konularıdır.
imzalayarak Önemli
kendi eserleri;
kimliğini
Görsel 4.33 Atina Okulu, Meryemin Evliliği (Görsel 4.33), Aziz Altars’ın
ortaya koymaya başlamıştır. Bu dönemde insanın ön plana çıkmasıyla Zaferi’dir.
Meryem’in Evliliği, Raphael
portre ve anatomi sanatçıların resimlerine konu olmuştur. Kutsal kavramla-
Jan Van
rın temsili Eyck (1390-1441)
yapıldığı Orta Çağ doğa resmine karşın doğanın gözlemine
dayanan açık hava resmi önem kazanmıştır. Aynı zamanda tuval, yani bez
üzerineHollandalı ressam
yapılan resim Jan Van
ve yağlı Eyck’ın
boya (Jan Van Eyk)
da keşfedilmiştir. en
Çeşitlenen konular
büyük özelliği, Orta Çağ geleneklerinden ayrılan ilk
yanında ressamlar kendi düşüncelerini de
ressam olmasıdır. Yağlı boya karışımını
resimlerine geliştirerek
yansıtma resim- Rönesans
özgürlüğünü
lerindeki ışık etkilerini ile
vekazanmıştır.
ince ayrıntıları daha başarılı
yansıtmıştır. Ayrıca boyaların uzun süre kararmadan, renk-
lerin canlı kalmasını sağlamıştır.
Giotto di Bondone (1266-1337)
“Arnolfi’nin Düğünü” Giotto,

adlı eserinde,
daha 14.evlenme anının resmedilmesi
yüzyıl başla-
Görsel 4.28
nedeniyle sanatçı, bu önemli anı bir doğuş
rında yeniden şahit gibi kaydetmiştir. Tablonun
(Rönesans)
Mısır’a Kaçış, göze çarpan bir yerine Johannes de eyck fuit hic (Jan
müjdesini veren bir sanatçıdır. Van Eyk da buraday-
Giotto dı) diye yazmasının sebebi bu durumu açıklar niteliktedir. Odanın arka-
Orta Çağ’ın yüzeysel resim anlayı-
sındaki aynada, ressam veşınışahit görünmektedir.
değiştirmiş, kiliselerdeTarihte
yaptığıilk kez sanatçı, bir
görgü tanığı durumuna gelmiştir
fresklerindeki perspektif ve derin- eserleri: Kırmızı
(Görsel 4.34). Önemli
Türbanlı Adam Portresi, lik Şansölye Rolinresme
kavramlarını Meryemi, Bir Kuyumcunun
katmıştır. Giotto’nun
Görsel 4.34
Arnolfi’nin Düğünü, Eyk
Portresi’dir. çalışmalarında figürler anıtsal nitelikte olup resme
hacim olgusu kazandırmıştır (Görsel 4.28).
138140
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Albert Dürerda
Leonardo (1471-1528)
Vinci (1452-1519)
Sanat yaşamı boyunca

Rönesans’a damgasını portrelere özel bir ilgibiri
vuran sanatçılardan duymuş
olması-
ve nın
zamanının
yanında anatomi, mekanik kanunlar, jeoloji,olmuş-
en önemli portre ressamlarından biri botanik,
tur.ilk
Küçük yaşlarda çalıştığı
uçuş denemeleri, ağaç baskı
denizaltılar atölyesinde
gibi çeşitli alanlarbaskı
üzerin-
resim yeteneğini geliştirmiştir.
de çalışan bir bilim adamıdır. Dürer gravürü resme
yardımcı bir tarz değil, kendi başına bir sanat olarak düşünmüş, yeni
tekniklerin
Işığınve
vekonuların önünü açmıştır.farklı
gölgenin kullanımındaki Popüler konular ile
yöntemleri üzerinde
de çığırbaskı-
açan bir
lar sanatçıdır.
tasarlamıştır. Bunlar onu baskı tarihinde önde gelen sanatçılardan
Klasik yunan heykeline özgü bir tebessüm gözlemlediğimiz biri
yapmıştır (Görsel 4.35, 4.36). Araştırıcı kişilik ve düşünce
Mona Lisa tablosunda Leonardo, sfumato denilen hava perspektifi yapısıyla tam
birekleyerek
Rönesans derinlik
insanıdır.algısını
Onun çokbu ilgisi
dahabaskı, karabirkalem,
gerçekçi boyutayağlı boya, sulu
getirmiştir (Gör-
boya gibi pek çok farklı teknikte eser vermesini sağlamış, çok
sel 4.29). Diğer ünlü yapıtı Son Akşam Yemeği, Milano’daki Santa Maria yönlü kişili-
ğiniDella
öne çıkarmıştır. Kara kalem
Grazie Kilisesi’nin çalışmasında
yemek salonundadıryaşlı(Görsel
annesini, görebildiği
4.30). Hristiyan Görsel 4.29
Görsel 4.35
en inanışına
ince ayrıntısına kadar gerçekçi
göre İsa'nın çarmıha resmetme
gerilmedençabası
önceki dikkat
akşam çekmektedir.
havarileriyle Mona Lisa, Leonardo
Mahşerin Dört Atlısı, Albert DürerDa Vinci
yediğigravür
Yaptığı son yemeği anlatır. Bir
çalışmalarının hayli çizginin
etkisiyle yıpranmış olan bu
başarılı resimde Leonardo,
kullanıldığı yapıtta
figürlerin yerleştirilişi, mekânın tanımlanması, perspektif
biçimsel bir güzelliği değil, insanı anlatımıyla saran bir yüz yaratmak gibi Röne-
sans’ın çok önem verdiği konularda kusursuz
istemiş, bunda da çok başarılı olmuştur (Görsel 4.37). bir anlatıma varmıştır. İsa
tam ortada oturmaktadır. Diğer figürler, üçlü kompozisyonlarla iki
Pieter Bruegel Bu bakımdan İsa'nın güneş, üçerli olarak bir arada
(1525-1569)
olan dört grubun ise aylar ve mevsimler olarak simgelendiği de kabul
edilir. Vinci’nin diğer önemli eserleri; Meryem, Bebek İsa ve Azize Anna
Hollandalı ressam 1552’de İtalya gezisinde Rönesans
(Görsel 4.31), Beşaret’tir.
sanatını tanıma fırsatı bulmuştur. İyi bir gözlemci olan
Bruegel; manzaraları, günlük yaşam sahneleri, mitolojik,
ikonografik desenleri ve oyma baskılarıyla çağının önemli
sanatçılarından biridir. Resimlerinin önemli özelliği,
ışık-gölge unsurundan yararlanmamasıdır.
Görsel 4.36Görsel 4.31

Kompozisyon Perspektif Eskizler
Melenkolia
Meryem,I, Albert
BebekDürer
İsa ve Azize Anna,
Leonardo Da Vinci
Görsel 4.38
Çiftçilerin Dansı, Peter Bruegel Görsel 4.37
Annesinin portresi, Albert Dürer
Eserlerinde sıkça rastlanan temalar köy yaşamı, savaşlar, yıkımlar, perişan
insanlar ve bu dönemlerdeki dayanışma çabalarıdır (Görsel 4.38). Resimlerin
tümünde çarpıcı bir hareketlilik gözlenmektedir. Sanatçı günlük yaşantının
yanında deyimler, atasözleri, çocuk oyunları gibi konuları
Görsel 4.30da resmetmiştir.
Son Akşam Yemeği, Leonardo Da Vinci
141139
404
4. . .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA SANATI
SANATI
Etkinlik
Bunarotti Michelangelo (1475-1564)
Aşağıda Rönesans sanatçılarının eserlerinden örnekler verilmiştir. Eserlerin adlarını ve sanatçı-
İtalyan Rönesansı’nda mimar, ressam, heykeltıraş, ve
larını ilgili boşluklara yazınız.
Büyük bir anatomi ustası olan sanatçının yaptığı heykel-
lerde bol ve yumuşak elbise kıvrımları, ışık gölge
oyunları, abartıya kaçmayan kuvvetli bir insan
Pieta
anatomisi hemen dikkati çeker.
Pieta adlı heykeli Rönesans’ın en ba-

Michelangelo
şarılı yapıtlarından biridir (Görsel 4.26).
Sanatçı eserinde, çarmıhtan indiril-
dikten sonra Meryem’in dizleri
üzerinde yatan ölü İsa’yı konu
edinmiştir.

diğer yapıtı da Musa Hey-
keli’dir. Eser güçlü gövde-
Görsel 4.26 si ve kendinden emin duru-
Pieta Heykeli, Michelangelo
şuyla ideal Rönesans insa-
nının görüntüsünü sunar (Görsel 4.27).
Bazı eserleri: Bruges Madonna, Sistine
Görsel 4.27
Resim
Rönesans’la birlikte sanatçı yaptığı eseri imzalayarak kendi kimliğini

ortaya koymaya başlamıştır. Bu dönemde insanın ön plana çıkmasıyla
rın temsili yapıldığı Orta Çağ doğa resmine karşın doğanın gözlemine
üzerine yapılan resim ve yağlı boya da keşfedilmiştir. Çeşitlenen konular
resimlerine yansıtma özgürlüğünü Rönesans
ile kazanmıştır.
Giotto, daha 14. yüzyıl başla-

Görsel 4.28 rında yeniden doğuş (Rönesans)
Mısır’a Kaçış, müjdesini veren bir sanatçıdır.
Giotto
şını değiştirmiş, kiliselerde yaptığı
fresklerindeki perspektif ve derin-
lik kavramlarını resme katmıştır. Giotto’nun
çalışmalarında figürler anıtsal nitelikte olup resme
138142
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 04
44. . .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
4.5. BAROK SANATI

Leonardo da Vinci (1452-1519)
17-18. yüzyıllar, Rönesans sanatının yerini alan Barok üslup, sanat
dünyasına büyük bir Rönesans’a
serbestlik vedamgasını vuran sanatçılardan
heyecan getirmiştir. Düzgün biri olması-
olmayan
nın yanında anatomi, mekanik kanunlar,
inci anlamındaki Barok üslubun en belirgin özelliği son derece ayrıntılı,jeoloji, botanik,
süslü ve gösterişli ilk uçuş denemeleri,
olmasıdır. denizaltılar
Barok, Roma’da gibioradan
gelişmiş çeşitli bütün
alanlarAvru-
üzerin-
pa’ya yayılmıştır.deBarokçalışansanat;
bir bilim adamıdır.
edebiyatta, mimaride, müzik, resim ve Bunu biliyor musunuz ?
heykel sanatında kendine özgü bir anlayışıyla ortaya çıkmıştır. Rönesans’ın
getirmişIşığın ve gölgenin
olduğu simetriyekullanımındaki farklı yöntemleri
karşıt olarak asimetriği, ile de çığır
temel geometrik açan bir
biçimle-
sanatçıdır.
re karşıt olarakKlasik
eğriselyunan heykeline
biçimleri, özgü bir
durağanlığa tebessüm
karşıt gözlemlediğimiz
olarak hareketi üstün
Mona Lisa tablosunda
tutan bir anlayıştır. Leonardo, sfumato denilen hava perspektifi
ekleyerek derinlik algısını çok daha gerçekçi bir boyuta getirmiştir (Gör-
sel 4.29). Diğer ünlü yapıtı
5.5.1.Son Akşam
Barok Yemeği, Milano’daki
Sanatının Santa Maria
Genel Özellikleri
Della Grazie Kilisesi’nin yemek salonundadır (Görsel 4.30). Hristiyan Görsel 4.29
inanışına göre İsa'nın çarmıha gerilmeden önceki akşam havarileriyle Mona Lisa, Leonardo Da Vinci
Mimari
yediği son yemeği anlatır. Bir hayli yıpranmış olan bu resimde Leonardo, 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı
figürlerin yerleştirilişi, mekânın tanımlanması, perspektif gibi Röne- mimarisinin Batı etkisine girme-
Rönesans
sans’ın çokmimarisinde
önem verdiği görülen düz hatların
konularda kusursuzyerini çeşitli kıvrılmalar,
bir anlatıma varmıştır. İsa siyle İstanbul’da Barok tarzı mimar-
bükülmeler (c, s gibi) almıştır. Yapı planları yine bazilikal,
tam ortada oturmaktadır. Diğer figürler, üçlü kompozisyonlarla yatay eksenli- iki lık eserlerinin en önemli örneği
dir.yanına
Ayrıcasıralanmıştır.
yapılarda eğriBu çizgi ve alanlar
bakımdan kullanılarak
İsa'nın ışığa bağlı
güneş, üçerli birbir
olarak hare-
arada Nur-u Osmaniye Camii’dir.
ketin yaratılmasına olanak sağlanmış ve yapıya ritm katılmıştır.
Barok mimarisi
(Görsel Antik Çağ Yunan ve Roma sanatından etkilenmekle
4.31), Beşaret’tir.
beraber çatı ve cephe sistemlerinde bulunan kıvrımlı sütunlar ve görkemli
alınlıklar bakımından farklılıklar göstermektedir. Mimaride heykel ve
resmin kaynaşması üslubu devam etmiştir. Kubbe içleri ve tavanlar abartılı
ve karmaşık perspektif kullanımıyla gerçekleştirilmiş resimlerle sonsuz-
luk amaçlanmış, gösterişli insan tasvirleriyle çeşitli biçim ve çiçek formla-
rındaki kabartmalarla süslenmiştir. Barok Dönem’de alabildiğince geniş
meydanlar, kavisli merdiven formları ve çeşme mimarisine önem veril-
Görsel 4.31
Kompozisyon
miştir. Barok mimarlığının önemliPerspektif
mimarları arasında FrancescoEskizler
Borromini, Meryem, Bebek İsa ve Azize Anna,
Görsel 4.39 Da Vinci
Carlo Maderno (Karlo Maderno) , Jules Hardouin Mansart (Cul Hardoin Leonardo
San Carlo Kilisesi, İtalya
Mansart) gibi mimarlar vardır.
Francesco Borromini (1599-1667)
Barok mimarlık üslubunun büyük ustalarından biri olan

İtalyan sanatçı, bir taş yontucusu olarak mesleğe başlamış-
tır. Binaların içivne ışığı gereğince verebilmesi, klasik
üsluptaki sütunların oluşturduğu olağanüstü perspektif
anlatımı onun ustalığının göstergesidir.
Mimarlığını yaptığı Roma’daki San Carlo Kilisesi, Yüksek

İtalyan Baroku’nun en görkemli yapılarındandır (Görsel 4.39).
Küçük ve elverişsiz bir arsaya çok ustaca yerleştirdiği bu kilise ve
avlulu bir manastırdan oluşan yapı grubu, günün her saatinde deği-
şik gölge-ışık oyunlarına olanak verecek biçimde hareketli bir
düzene sahiptir. San İvo Kilisesi, St. Agnese Kilisesi mimarın diğer
önemli eserlerindendir.
Görsel 4.30
143139
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA SANATI
SANATI

İtalyan mimar Carlo Maderno (1556-1629) Roma’da kendi proje ve
planına
İtalyan göre yapımını tamamladığı
Rönesansı’nda mimar, ressam, en heykeltıraş,
önemli eseriveSanta Maria della
Vittoria Kilisesi’dir (Görsel 4.40). Mimar Jules Hardouin Mansart
(1646-1708) Versailles Sarayı’nın (Görsel 4.41)
Büyük bir anatomi ustası olan sanatçının yaptığı heykel- küçük kilisesi ve aynalı
galerisi gibi ve
lerde bol bazıyumuşak
bölümlerini yapmıştır.
elbise Ayrıcaışık
kıvrımları, Avusturyalı
gölge Mimar Fischer
vonoyunları,
Erlach’ınabartıya
17. yüzyılın ikinci yarısında yaptığı
kaçmayan kuvvetli bir insan Viyana’daki Schönbrun
Sarayı,anatomisi
Guarinohemen
Guarini (Carignano
dikkati çeker. Sarayı, San Lorenzo Kilisesi) ve
Filippo Juvarra’nın (Madama Sarayı’nın cephesi ve merdiveni) eserleri
Barok mimarisinin örnekleri
Pieta adlı heykeliarasındadır.
Rönesans’ın Mimaride
en ba- hiçbir dönemde olma-
dığı kadarşarılı
çok yapıtlarından
süslemeye yerbiridir
verilmiştir.
(Görsel 4.26). asiller, burjuva gösteriş
Kilise,
yarışına girmiş, abartılı
Sanatçı hacimçarmıhtan
eserinde, ve dekorlarindiril-
kullanarak görkem ve güç etkisi
yaratmaya çalışılmıştır.
Görsel 4.40
Santa Maria della Vittoria Kilisesi, İtalya üzerinde yatan ölü İsa’yı konu
18. yüzyıl edinmiştir.
ortalarında başta Fransa olmak üzere tüm Avrupa’da çok süslü ve
hareketli bir sanatı tanımlayan rokoko tarzı yayılmıştır. Rönesans’tan itibaren
inşa edilen süslü çeşmelerden
Sanatçının esinlenilen
önemli bir rokoko tarzı, adını bu süslemelerde
kullanılan kayadiğer
ve deniz kabuklarından
yapıtı da Musa Hey-almıştır. 15 ve 16. Louis Dönemi’nde
Barok üsluba bağlı olarak gelişmiş ve dekorasyonla
keli’dir. Eser güçlü gövde- sınırlı kalmıştır.
Görsel 4.41
Versailles Sarayı, Şapeli Freskleri’dir.
Görsel 4.27
Fransa Musa heykeli, Michelangelo
Resim

ortayaHerhangi
koymayabirbaşlamıştır.
düzene bağlıBu olmayan,
dönemdesimetrik düzenleri
insanın reddeden
ön plana rokokonun
çıkmasıyla
özelliği; saraylarda ve varlıklı kişilerin konutlarında abartılı
portre ve anatomi sanatçıların resimlerine konu olmuştur. Kutsal kavramla- bezenmiş
rıntavan resimleri,
temsili süslü
yapıldığı heykeller
Orta ve biblolar,
Çağ doğa resminegösterişli mobilyalardır.
karşın doğanın Resim,
gözlemine
müzik ve edebiyat üslubu da olan rokoko tarzı Fransa’da doğmasına
dayanan açık hava resmi önem kazanmıştır. Aynı zamanda tuval, yani bez rağmen
en güçlü
üzerine örneklerini
yapılan resim ve Almanya’da
yağlı boyavermiştir (Görsel 4.42).
da keşfedilmiştir. Çeşitlenen konular
yanında
1730 - 1850 yılları arasında ressamlar
etkisini kendiüsluplu
gösteren Barok düşüncelerini de
İstanbul yapıları
resimlerine yansıtma
hakkında bilgi toplayarak bir sunum hazırlayınız. özgürlüğünü Rönesans
ile kazanmıştır.

Giotto
Görsel 4.42
hacim olgusu
Ottobeuren kazandırmıştır
Bazilikası, Almanya (Görsel 4.28).
138144
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

Heykel
Rönesans’a damgasını vuran sanatçılardan biri olması-
Barok heykelininnın en
yanında
önemlianatomi,
özelliği mekanik kanunlar,
hareketlilik jeoloji,
ve anlatım botanik,
gücüdür.
ilk uçuş
Hareket, heykel üstüne denemeleri,
düşen denizaltılar
ışıkla sürekli gibi Barok
yenilenir. çeşitli heykeli
alanlar üzerin-
çok
yönden algılanmakdeüzereçalışan bir bilim adamıdır.
düzenlenmiştir ve izleyiciyi çevresinde dolaşmaya
zorlar. Barok heykeli insanın bütün ruh hâllerini yansıtır. Elbise kıvrımlarının
vücut Işığın ve gölgenin
hareketine uyması, kullanımındaki
kompozisyonda farklı yöntemleri
yaratılan uyum ile dikkat
de çığırçeker.
açan bir
sanatçıdır.tunç,
Heykellerde Klasik yunan
beyaz heykeline
ve renkli özgü kullanılmıştır.
mermerler bir tebessüm gözlemlediğimiz
Mona Lisa tablosunda Leonardo, sfumato denilen hava perspektifi
ekleyerek derinlik algısını
Barok heykelciliğini çok Bernini,
İtalya’da daha gerçekçi bir boyuta
Alessandro Algardi;getirmiştir
İspanya’da(Gör-
sel 4.29).
Gregorio Diğer ünlü
Hernandez; yapıtı Son
Fransa’da Akşam
Pierre Yemeği,
Puget Milano’daki
ve Almanya’da iseSanta Maria
Andreas
Della Grazie
Schlütter Kilisesi’nin yemek salonundadır (Görsel 4.30). Hristiyan
temsil eder. Görsel 4.29
yediği son yemeği Giananlatır.
LorenzoBir hayli
Berniniyıpranmış olan bu resimde Leonardo,
(1598-1680)
figürlerin yerleştirilişi, mekânın tanımlanması, perspektif gibi Röne-
sans’ın çok önem verdiği konularda kusursuz bir anlatıma varmıştır. İsa
Barok Çağ’ın en ünlü heykelcisidir. Resim, heykel ve
mimarlık gibi çeşitli sanat dallarında yapıtları vardır.
yanına sıralanmıştır. Bu bakımdan İsa'nın güneş, üçerli olarak bir arada
Sanatçı,
olan dört grubun iseBarok
aylar üslubun belirginolarak
ve mevsimler nitelikleri olan büyüklük
simgelendiği de kabul
ve görkemi kusursuz bir uyum ve denge içerisinde
edilir. Vinci’nin diğer önemli eserleri; Meryem, Bebek İsa ve Azize vermeyeAnna
özen göstermiştir.
(Görsel Genç yaşta Roma'ya gelmiş ve ölünceye kadar burada
4.31), Beşaret’tir.
kalarak çok önemli mimarlık eserler ve heykeller yapmıştır. Altmış yıl
tükenmeyen bir güçle aralıksız çalışmış, Roma’yı değerinden bir şey
yitirmeyen eserlerle donatmış, ünü bütün Avrupa'yı sarmıştır. Roma mey-
danlarını süsleyen çeşmelerinde hareketli figürleri etkili biçimde düzenle-
miştir (Görsel 4.43). Bernini grup kompozisyonlarında olduğu kadar büst
yapımında da usta bir sanatçıdır. 1651 yılında yaptığı büstte soylu kişiler-
den I. Francesco’yu zengin dökümlü giysisi ve lüleli peruğuyla görkemli
Görsel 4.31
bir Kompozisyon
biçimde betimlemiştir. AyrıcaPerspektif
eserinde Francesco’nun yüzünü Eskizler onun
Meryem, Bebek İsa ve Azize Anna,
kişiliğini yansıtan bir gerçekçilikle işlediği görülür. Bu yapıtta ince işçilik GörselLeonardo
4.43 Da Vinci
ile ifade gücünün tam bir uyumu söz konusudur (Görsel 4.44). Triton Çeşmesi, Bernini, İtalya
Barok heykel sanatına bir başka örnek

de Alman heykelci Andreas Schlüter’in
atlı anıtıdır. Bu yapıt, Berlin Krallık
Sarayı’nın önüne konulmak üzere tasar-
lanmıştır. Bu anıt ünümüzde Charlotten-
burg Sarayı’nda bulunmaktadır. Röne-
sans’ın statik anıtsallığı burada dinamik
bir görünüme dönüşmüştür. Atın yeleleri
ve elektörün bol giysileri rüzgarla uçuş-
makta, daha canlı bir görünüm yarat-
maktadır. Anıtın kaidesine de Röne-
sans’ın sade anlatımından farklı olarak
hareketli figür grupları yerleştirilmiş ve
Görsel 4.45 dinamik etki bir kat daha güçlendiril-
Büyük Friedrich (Elektör) Anıtı, Görsel 4.43
Andreas Schlüter, Almanya miştir (Görsel 4.45). I. Francesco, Bernini, İtalya
Görsel 4.30
145139
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA SANATI
SANATI
Etkinlik Bunarotti Michelangelo (1475-1564)
Aşağıda farklı zamanlarda yapılan “Meryem

İtalyan ve İsa” konulu
Rönesansı’nda mimar,görseller
ressam,verilmiştir.
heykeltıraş,Görsellerde
ve bulunan
hareketlerden yola çıkarak şair
Barok Dönem
olarak resimbaşarılı
her dalda anlayışıolmuş
hakkında nelerbir
çok yönlü söyleyebilirsiniz?
sanatçıdır.
Rönesans Dönemlerde bol ve yumuşak elbise kıvrımları, Barokışık gölge
Dönem
Meryem ve İsa oyunları, abartıya kaçmayan kuvvetli bir insan
Meryem ve İsa
Raphael anatomisi hemen dikkati çeker.Anvers Okulu (Belçika)
16. yüzyıl 17. yüzyıl
edinmiştir.

Şapeli Resim
Freskleri’dir.
Görsel 4.27
Resim
Rönesans’ın durağan ve simetrik kurallarına karşın sınırlanmamış açık
kompozisyonları ile dikkat çeken Barok resim sanatçıları için önemli olan
Rönesans’la
geçici anlarınbirlikte sanatçı yaptığı
yakalanmasıdır. Barokeseri imzalayarak
mimaride kendigirinti-çıkıntı,
görülen kimliğini
ortaya koymaya başlamıştır. Bu dönemde insanın
hareket ve ışık-gölge resim sanatına da aynen yansımıştır.ön plana çıkmasıyla
rın temsili
Barokyapıldığı Orta Çağ
resimle beraber doğa resmine
çizginin karşınrenk
yerini toprak doğanın gözlemine
geçişleri, açıklığın
dayanan
yerini belirsizlik alır, her şey gölge içinde kalarak kuvvetli spot yani
açık hava resmi önem kazanmıştır. Aynı zamanda tuval, ışığı bez
kulla-
üzerine yapılan resim ve yağlı boya da keşfedilmiştir. Çeşitlenen
nılır. Kompozisyonda figürleri yan yana aynı düzlemde yayma anlayışın- konular
yanında
dan kaçınılır, çapraz biçimde ressamlar
yerleştirilir. kendi
Sahne düşüncelerini
ön plandan arka plana debir
resimlerine yansıtma özgürlüğünü
bütün olarak derinlemesine algılanır. Bu devirde resim sanatı, büyük Rönesans
ile kazanmıştır.
boyutlu tablolarla olduğu kadar duvar resim-
leriyle de sarayların ve kiliselerin süslenmesi-
Giotto di Bondone
ne yardımcı (1266-1337)
olmuştur (Görsel 4.46).
Giotto, dahaDönem,
Barok 14. yüzyıl başla-
dinsel ve mitolojik konula-
Görsel 4.464.28
Görsel rındarınyeniden doğuş (Rönesans)
yanı sıra portre, manzara, iç mekân resmi,
Versailles
Mısır’a Kaçış, müjdesini
günlükveren
yaşambir sanatçıdır. bağımsız konular
sahnelerinin
(Versay) Sarayı
Giotto
tavan resmi, Ortaolarak
Çağ’ın yüzeysel
ele alındığı anlayı-
resim dönemdir. Ressamlar
Fransa şını değiştirmiş, kiliselerde yaptığı
yapıtlarında hareketlilik ve kütleleri belirle-
fresklerindeki perspektif
meye yönelik ve derin-
ışık-gölge kullanımıyla ilgilen-
lik mişlerdir.
kavramlarını resme
Resimlerinde katmıştır. Giotto’nun
hareketli figürlerle
çalışmalarında figürler anıtsal nitelikte olup
gerçekleştirilmiş derinlik duygusu egemendir.resme
138146
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Leonardo
Peter da Vinci
Paul Rubens (1452-1519)
(1577-1640)
Rönesans’a
Barok sanatın endamgasını vuran sanatçılardan
güçlü temsilcilerinden Hollandalıbiri olması-
ressam,
nın yanında anatomi, mekanik kanunlar, jeoloji,
İtalya’ya giderek orada saray ressamı olarak çalışmıştır. Sanat botanik,
ilk uçuş
yaşamı denemeleri,
boyunca denizaltılarolağan
insan vücudunun gibi çeşitli alanlar üzerin-
görüntüsünü bir
de çalışan bir bilim adamıdır.
şiirsellikle işleyerek kendisinden sonra gelen sanatçılara örnek olmuştur.
Barok resim sanatı içinde deformasyonun (biçim bozma) Rubens’le birlikte
ön planaIşığın ve görülmektedir.
çıktığı gölgenin kullanımındaki farklı yöntemleri
Sanatçı genellikle ile de çığır
dinsel ve mitolojik açan bir
konuları
sanatçıdır. “İsa’nın
resimlemiştir. Klasik yunan heykeline
Çarmıhtan özgü
İndirilişi” bir tebessüm
en tanınmış gözlemlediğimiz
yapıtlarından biridir.
Mona Lisa tablosunda Leonardo, sfumato
Kalabalık kompozisyon, ışığın ustalıklı kullanımı ve başarılı hareketperspektifi
denilen hava bağlan-
Görsel 4.48
ekleyerek
tılarıyla derinlik
organik algısını ulaşmakta
bir bütünlüğe çok daha gerçekçi
ve dramatikbir boyuta getirmiştir (Gör-
etki sağlanmaktadır. Masumların Katli, Peter Paul Rubens
sel 4.29). Diğer ünlü yapıtı Son Akşam Yemeği, Milano’daki Santa Maria
yediği son yemeği anlatır. Bir hayli yıpranmış olan bu resimde Leonardo,
Görsel 4.47
Çarmıhtan İndiriliş, Peter Paul Rubens
Sanatçının bazı eserleri; Çarmıhtan İndiriliş (Görsel 4.47), Masumların

Görsel 4.31
Kompozisyon
Katli Perspektif
(Görsel 4.48), Venüs ve Adonis, Eskizler 4.49),
İki Satır (Keçi Adam) (Görsel Meryem,
GörselBebek
4.49 İsa ve Azize Anna,
Lanetlilerin Cehenneme Düşüşü, Amazonların Savaşı’dır. Leonardo
İki Satır (Keçi Adam), DaRubens
Peter Paul Vinci
Harmensz Van Rijn Rembrandt (1606 – 1669)
Hollandalı ressam ve baskı ustası, ışığın en büyük sanatçı-

larından Rembrandt, ününü öncelikle
portreleriyle sağlamıştır. Resimlerinde her
figür karanlık bir çevreye sahiptir ve
sanatçı o karanlık ortamda ışığı ustaca kullanarak figürle-
ri büyüleyici bir yumuşaklık içinde göstermiştir. Sanatçı-
nın yapıtlarında dinî konular ağır basar. Tevrat ve Görsel 4.50
Gece Devriyesi,
İncil’den alınmış sahneleri derin bir dinî duyarlık, insan- Rembrandt
cıl bir sıcaklık ve şefkatle işlemiştir. Çok az sayıda
manzara resmi olup genellikle dinsel, tarihsel tablolar ve
otoportreler yapmıştır.
Gece Devriyesi (Görsel 4.50), Dr. Tulp’un Anatomi

Dersi, Samson’un Körlüğü, Merhametli İnsanların
Ülkesi, İbrahim ve İshak eserlerinden bazılarıdır. Görsel 4.30
147139
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA SANATI
SANATI

Diego Velazquez (1599-1660)
şair olarak her dalda
17. yüzyıl başarılı
İspanyol olmuş
Barok çok yönlübir
Dönemi’nin birsaray
sanatçıdır.
ressamı-
Büyük anatomi
dır. Sanatçının İspanya’daki başlıca görevi kral heykel-
bir ustası olan sanatçının yaptığı ve ailesini
lerde bol veResimlerindeki
resmetmektir. yumuşak elbise kıvrımları,
üslup, insanlarınışık gölge bir
herhangi
anını mümkün olduğunca doğal hâlleriyle, fotoğraf çeker
anatomisi
gibi gerçekçi birhemen dikkatiaktarmaktır.
algılamayla çeker. Ayrıca ışık ve gölgeyi ustalıkla
kullanmış, dış çizgileri vurgulayarak biçimi, çevre ögelerinden kesin
Pieta
olarak ayırmış ve adlı heykeli
ayrıntıya önemRönesans’ın
vermiştir. en ba- eserlerindeki ince, hafif
Onun
ve narin renkler, resimde atmosfere hareket ve canlılık vererek izlenimci
Görsel 4.51 Sanatçı eserinde, çarmıhtan indiril-
Yumurta Pişiren Yaşlı Kadın, Diego Velazquez eğilime örnek olmuştur.
üzerinde
Bazı eserleri; yatanPişiren
Yumurta ölü İsa’yı konu
Yaşlı Kadın (Görsel 4.51), At Üstünde
edinmiştir.
Dük, Kraliçe Mariana’nın Portresi, Nedimeler’dir.
Jan Vermeer Van Sanatçının önemli bir

Delft (1632-1675)
Hollandalıkeli’dir.
ressamEser güçlü gövde-
tablolarına günlük ve durağan Kuzey
Görsel 4.26 si ve kendinden
Avrupa hayatını eminYapıtlarının
yansıtmıştır. duru- çoğunda ev
işleriyle uğraşan ya da günlük olayları yaşayan insanları
nının
konugörüntüsünü sunar
almıştır. Parlak (Görsel
renkler, canlı4.27).
tonlarla çok titiz, özenli
Bazı eserleri:
ve yavaş Brugesgün
çalışarak Madonna, Sistine
ışığı ile aydınlatılmış ortamları ele
almıştır. Vermeer’in temel anlatım aracı figürdür. Görsel 4.27
Resim
Önemli eserleri arasında İnci Küpeli Kız (Görsel 4.52), Nakış İşleyen
Kız, Süt Boşaltan Kadın, Memur ve Gülen Kız sayılabilir.
ortayaMichelangelo
koymaya başlamıştır. Bu dönemde
Merisi Caravaggio insanın ön plana çıkmasıyla
(1571-1610)
Görsel 4.52 portre ve anatomi sanatçıların resimlerine konu olmuştur. Kutsal kavramla-
İnci Küpeli Kız, Jan Vermeer rın temsili
Barokyapıldığı
resmin enOrta Çağsanatçılarından
önemli doğa resmine Caravagio,
karşın doğanın
kısa gözlemine
dayanan
yaşamına sığdırdığı birbirinden başarılı yapıtlarla haklı tuval,
açık hava resmi önem kazanmıştır. Aynı zamanda bir yani bez
üzerine resim ve yağlı boya
üne kavuşmuştur. Uyumlu hareketler, etkileyici yüz ifade- konular
yapılan da keşfedilmiştir. Çeşitlenen
yanında
leriyle seyirciyi ressamlar
etkileyen güçlü kendi düşüncelerini de
bir dramatik
görünüm yaratmayı başarmıştır. Özellikle insan Rönesans
resimlerine yansıtma özgürlüğünü
ile kazanmıştır.
vücudunu, aslından hiçbir şey kaybetmeden ve alabildiğine
güçlü bir duyarlılıkla, izleyene olduğu gibi sunmada olağa-
Giotto
nüstü başarı elde di Bondone
etmiştir. Caravaggio (1266-1337)
gerçekçi bir ressamdır.
Resimlerinde azizleri nasırlı ellerle ve çamurlu ayaklarla
resimlemekten Giotto, daha 14. Figürler,
çekinmemiştir. yüzyıl başla-
koyu bir fon üzerinde
Görsel 4.28 rında yeniden doğuş
sunulurken, yoğun bir ışık hüzmesiyle(Rönesans)
aydınlatılan resimsel
mekânda oluşan veren karşıtlığı
ışık-gölge bir sanatçıdır.
sonucu hacim kazan-
Giotto
maktadır. Orta Çağ’ın yüzeysel resim anlayı-
Görsel 4.53
Emmaus’ta Yemek, Merisi Caravaggio
fresklerindeki
İsa’nın Mezara Konuluşu, perspektif Çağrı,
Aziz Matta’ya ve derin-
Emmaus’ta Yemek
lik kavramlarını resme
(Görsel 4.53), Aşkın Zaferi eserlerinden bazılarıdır. katmıştır. Giotto’nun
138148
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
4.6. XVIII. YÜZYIL VE SONRASI SANAT AKIMLARI

Etkinlik
Aşağıdaki sanat akımlarına ait eserleri inceleyiniz. Eserlerdeki üslup farklılıklarının nedenleri ve
nın yanında anatomi, mekanik kanunlar, jeoloji, botanik,
akımların ortaya çıkmasına etki eden unsurlar hakkında neler söyleyebilirsiniz?
ilk uçuş denemeleri, denizaltılar gibi çeşitli alanlar üzerin-
Işığın ve gölgenin kullanımındaki farklı yöntemleri ile de çığır açan bir

sanatçıdır. Klasik yunan heykeline özgü bir tebessüm gözlemlediğimiz Kavramsal
Realizm Fütürizm Sürrealizm
Mona Lisa tablosunda Leonardo, sfumato denilen hava perspektifi Sanat
inanışına
Neoklasisizm göre İsa'nın çarmıha
Fovizmgerilmeden önceki Soyut
akşam havarileriyle
Sanat Op-Art Mona Lisa, Leonardo Da Vinci
1. Dünya Savaşı
1800 1825 1850 1875 1900 1925 1950 1975
Fransız İhtilali 2. Dünya Savaşı
Metafizik
yanına Romantizm
sıralanmıştır. Bu bakımdanKübizm
İsa'nın güneş, üçerli olarak bir arada
Sanat
Minimalizm
Empresyonizm Ekspresyonizm Pop-Art
6.1 - Sanat Akımlarının Genel Özellikleri

Görsel 4.31
18. yüzyılda Avrupa, siyasi ve ekonomik açıdan tüm ülkeleri etkileyecek Leonardo Da Vinci
çalkantılar yaşamıştır. Sanayinin ve aydınlanmanın başladığı, hem mutla-
kiyetçi krallıkların hem de kilisenin iktidarının sarsıldığı bir dönem başla-
mıştır. Bu değişim yeni ekonomik sömürüleri de beraberinde getirmiş ve
Fransız Devrimi gerçekleşmiştir. Devrimle beraber özgürlükçü düşünce
dönemin sosyal yaşamını biçimlendirmiş ve kaçınılmaz olarak sanatçıları ve
sanat ortamını etkilemiştir.
Edebiyat, müzik, resim, heykel, mimari gibi sanat dalları, yeni gelişen
düşüncelerle gitgide daha özerk çalışma alanı olmuş ve birbirlerinden
etkilenme süreci başlamıştır. Artık sanatçı kilisenin, kralın veya hükümda-
rın etkisinde çalışan bir kişilik olmaktan çok özgür düşünen bir insandır.
Daha önceden belirlenmiş kurallara ve sanat koruyucularının zevkine

uygun eserler üreten sanatçılar, konularında ve üsluplarında özgürleşmeye
başlamışlardır. 19 ve 20. yüzyıllarda dünya savaşları, toplumsal çalkantı ve
değişimler, bir önceki akıma tepki olarak Avrupa’nın dört yanına hızla yayılan
başka akımların doğmasına yol açmıştır.
Görsel 4.30
149139
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA SANATI
SANATI

Neoklasisizm ( Yeni Klasik Anlayış )
18. yüzyılın
şair olarak her daldaikinci yarısından
başarılı itibaren
olmuş çok yönlüBarok anlayışın ardından rokoko-
bir sanatçıdır.
nun daha da ileri giden, aşırı süslü tavrına karşı
Büyük bir anatomi ustası olan sanatçının yaptığı heykelbir tepki olarak doğmuştur.
Neoklasik
lerde bolsanat, Antik Roma
ve yumuşak sanatının
elbise klasikışık
kıvrımları, ifadeciliğini
gölge bir sanat ilkesi
olarak
oyunları, abartıya kaçmayan kuvvetli bir insan herkes tarafından
benimsemiştir. Neoklasik sanatçılar sanatın
kolaylıkla anlaşılır
anatomisi olmasını,
hemen dikkatibeşeri
çeker.ideali, ruh yüceliğini güçlendirmesini
ve yaşatmasını istemişlerdir. Resimlerinde teknik olarak ışığın getirdiği
etkilerden uzak,
Pietaperspektif ve Rönesans’ın
adlı heykeli derinlik aramayan,
en ba- arka plana ağırlık veren
ve keskinleşen çizgiler genel özelliklerdir.
Jacques Louis
diktenDavid’in
sonra Meryem’in dizleri öncülük ettiği akım, Fransız
(Cak Luis Deyvid)
Görsel 4.54 Devrimi’nin yarattığı vatanseverlik ve özgürlük
üzerinde yatan ölü İsa’yı konu duygularını, sert ve yalın bir
Saint-Bernard Geçidi’nde Napolyon,
Jack Louis David üslüpta aktarmaktadır.
edinmiştir.David resimlerinde Napolyon’un başarıları ve ulusal
coşkuyu ele almıştır. Fransız İhtilali ayrıca romantizm ve realizm gibi sanat
akımlarının ateşleyicisi olmuştur.
Sanatçının David’in
önemli bir eserlerinden bazıları; Marat’ın
Ölümü, Napolyon’un Taç Giyme Töreni,
diğer yapıtı da Musa Hey- Saint-Bernard Geçidi’nde Napol-
yon (Görsel 4.54), Horas Kardeşlerin
keli’dir. Eser güçlü gövde- Yemini (Görsel 4.55). Akımın diğer
Görsel 4.26
temsilcileri;siJ.ve
P. Dominique (Dominik İngres) (1780-1867), Heykel-
Ingresduru-
kendinden emin
şuyla ideal Rönesans insa- (1757-1822), Mimar Andrea Palla-
tıraş Antonio Canova (Antonyo Kanava)
dio’dır (Andre
nının görüntüsünü sunar (1508-1580).
Paladyo) (Görsel 4.27).
Şapeli Romantizm
Freskleri’dir.
Görsel 4.27
19. yüzyılın ilk yarısında bireyciliği ve idealizmi savunan akım, klasik
Resim
kuralları yücelten ve otoriteyi temsil eden neoklasisizme bir tepki olarak
doğmuştur.
Rönesans’laRomantizm sanatçılarına
birlikte sanatçı göre,
yaptığı eseri insan hayallerine
imzalayarak özgürlük
kendi kimliğini
tanınmalı, sanatçılar kendilerini istedikleri gibi ifade edebilmelidir.
ortaya koymaya başlamıştır. Bu dönemde insanın ön plana çıkmasıyla Yapı-
Görsel 4.55 lan eser, onu yapan sanatçının karakterini ve iç dünyasını yansıtmalıdır.
rınRomantikler, gerçeklerle bağlarını
doğa kopararak geçmişte, egzotik yerlerde ve
Horas Kardeşlerin Yemini, Jack Louis David
temsili yapıldığı Orta Çağ resmine karşın doğanın gözlemine
doğada yeni birer yaşam kaynağı bulmuşlardır. Özgürlükçü
dayanan açık hava resmi önem kazanmıştır. Aynı zamanda tuval, yani bez düşünceyle
birlikte
üzerine romantik
yapılan resimsanat akımı
ve yağlı da kısa
boya sürede Fransa’dan
da keşfedilmiştir. tüm Avrupa’ya
Çeşitlenen konular
yayılarak, resimden müziğe, edebiyattan felsefeye kadar
yanında ressamlar kendi düşüncelerini bütün alanlarda
de
etkin olmuştur. Akımın temsilcilerinden Goya’nın eserlerinde
resimlerine yansıtma özgürlüğünü Rönesans hiç bilinme-
yen ve var olmayan biriledünyaya ait sahneler izlenir. İspanya iç savaşı
kazanmıştır.
döneminde yaşamanın etkisini eserlerine yansıtmıştır.
Eserlerinden bazıları; 3 Mayıs
1808 (Görsel
Giotto, daha 14. yüzyıl başla-4.56), Balkondaki
Görsel 4.28 rında yeniden doğuş (Rönesans)Carlos ve Ailesi,
Mayalar, IV.
Mısır’a Kaçış, müjdesini verenMadrid Alegorisi, Giyinik Maya’dır.
bir sanatçıdır.
Giotto
Görsel 4.56
3 Mayıs 1808, Goya
138150
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

Akımın diğer temsilcileri; Eugene Delacroix (Eguen Delakro)
(1798-1863), John Constable (Con Konsteybıl) (1776-1837), Caspar David
Friedrich (Kespır Deyvid Firederik) (1774-1840), William Turner’dır
(Vilyım Törnır) (1775-1851).

sanatçıdır. Klasik yunan heykeline özgü bir tebessüm gözlemlediğimiz
ekleyerek derinlik algısını çok daha gerçekçi bir boyuta getirmiştir (Gör- Görsel 4.57
sel 4.29). Diğer ünlü yapıtı Son Akşam Yemeği, Milano’daki Santa Maria Ornans’ta Cenaze,
Della Grazie Kilisesi’nin yemek salonundadır (Görsel 4.30). Hristiyan Gustave Courbet
Görsel 4.29
yanına
Realizm sıralanmıştır. Bu bakımdan İsa'nın güneş, üçerli olarak bir arada
( Gerçekçilik)
19. yüzyılın ortalarında ortaya çıkan realist akım şimdiki anı ve ortamı
yüceltmiş, gerçeği olduğu gibi yansıtmaya çalışmıştır. Gerçekçi anlayış,
aynı fotoğrafta olduğu gibi doğaya sadık kalarak aynen yansıtmaktan
yanadır. Hayatın neşe ile inançla ve eleştirisiz olduğu gibi kabulü, bundan
önce hiçbir dönemde görülmemiştir. Realistler genellikle yoksulları,
işçileri, köylüleri ve gündelik yaşamın en basit gerçeklerini hiçbir duygu-
sallığa ve yüceltmeye girişmeden olduğu gibi yansıtmaya çalışmışlardır.
Görsel 4.31
Realizmin önderi Gustave Courbet (Gustav Korbe), (1819-1877) için Meryem, Bebek İsa ve Azize Anna,
Leonardo Da Vinci
resim somut bir sanattır ve sadece gerçek olanı içermektedir. Köy konula-
rını, halk yaşamını ve yöresel görünümleri konu alan resimlerinde
figürlere alışılmadık bir büyüklük ve saygınlık kazandırmıştır. Eserle-
rinden bazıları; Günaydın Bay Courbet, Taş Kırıcılar, Yün Eğiren Kadı-
nın Uykusu, Ornans’ta Cenaze (Görsel 4.57), Baudelaire’in Portresi’dir.
Akımın diğer temsilcileri: Honoré Daumıer (Honor Daumiyer),
(1808-1879), Jean-François Millet’tir (Milet) (1814-1875).
Empresyonizm (İzlenimcilik)
Resimde 19. yüzyılın ikinci yarısında Fransa’da başlayan ve daha

sonra diğer ülkelere yayılan sanat akımına verilen addır. Adını,
Claude Monet’in (Kıladyo Mone) 1874 yılında sergilenen “İzlenim
(Empresyon): Gün Doğumu” adlı eserinden alan akım, resim sanatında Görsel 4.58
İzlenim: Gün Doğumu, Claude Monet
teknik anlamda bir devrim yaratmıştır (Görsel 4.58). Empresyonistler
birbirinden ayrı, tek tek fırça vuruşlarıyla ve saf prizmatik renkleri kulla-
narak açık havada resim yapmışlardır. Amaçları ışığın değişen etkilerini
Görsel 4.30
yakalayarak, bunu canlılıkla ve yoğunlukla resimlerinde
Son Akşam yansıtmaktır.
Yemeği, Leonardo Da Vinci
151139
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA SANATI
SANATI

Görsel 4.59 lerde bol ve yumuşak elbise kıvrımları, ışık gölge
Kargalarla Buğday oyunları, abartıya kaçmayan kuvvetli bir insan
Tarlası, Van Gogh

edinmiştir.
Empresyonizm akımının önemli temsilcileri;
Claude MonetSanatçının
(1840-1926) İzlenim-Gün
önemli bir Doğumu, Su Zambakları,
Kavaklar. diğer yapıtı da Musa Hey-
Vincent Vankeli’dir.
Gogh Eser güçlü gövde-
(1853-1890) Yıldızlı Gece, Teras Kafe, Vazoda On
Görsel 4.26 si Kargalarla
İki Ayçiçeği, ve kendinden eminTarlası
Buğday duru- (Görsel 4.59).
Edgar Degas (Edgar Dega) insa-
şuyla ideal Rönesans (1834-1917) Sahne Provası, Bir Buket
nının görüntüsünü
Çiçekli sunar4.60),
Dansçı (Görsel (Görsel 4.27). Müzisyenler.
Orkestradaki
Bazı Jean
eserleri:
PaulBruges
Cezanne Madonna,
(Can PalSistine
Sezan) (1839-1906) Kâğıt Oynayanlar,
Sainte Victoire Dağı, Piramit Kafatasları. Görsel 4.27
Paul Gaugin (Pal Gogin) (1848-1903) Kıyıda Musa heykeli, Michelangelo
Tahitili Kadınlar, Ayçi-
Resim
çekli Natürmort, Değirmen.
Görsel 4.60 Rönesans’la birlikte sanatçı yaptığı eseri imzalayarak kendi kimliğini
ortayaFovizm (Yırtıcılık)
Bir Buket Çiçekli Dansçı, Edgar Degas
koymaya başlamıştır. Bu dönemde insanın ön plana çıkmasıyla
20. yüzyılın
rın temsili modern
yapıldığı Orta resim akımlarından
Çağ doğa resmine biridir.
karşın Paris’te
doğanın Henri Matisse
gözlemine
(1869-1954)
dayanan beraberinde
açık hava resmi önembir grup ressamınAynı
kazanmıştır. düzenlediği
zamandasergide, empresyo-
tuval, yani bez
nizmeyapılan
üzerine karşı gösterdikleri
resim ve yağlıhoşnutsuzluk, bu yeni kuşağın
boya da keşfedilmiştir. niteliğini
Çeşitlenen belirle-
konular
mektedir. Bunların çarpıcı yanında
ve hırçınressamlar kendi
çalışmalarına düşüncelerini
bakılarak de
verilen “fovlar
resimlerine
(vahşiler)” akımın adı hâline yansıtma
gelmiştir. özgürlüğünü
Fovistlerin Rönesans
genel üslubu; renkleri
birbiri ile hemen hemen hiçile kazanmıştır.
karıştırmamak, biçimlere derinlik vermemek,
hiçbir kural tanımadan kendilerini sadece duygularına vermek olarak
özetlenebilir. Giotto di Bondone (1266-1337)

Henri Matisse’e göre kompozisyon: Sanatçının duygularını elinde
bulunan çeşitli elemanları dekoratif biçimde düzenlemesi işlemidir. Kırmı-
Giotto zı Armoni, Bayan Matisse: Yeşil Çizgi (Görsel 4.61), Karışık Çiçek Buketi,
Dans, Kemanlı Oda ve Piyano Dersi, Matisse’nin
şını değiştirmiş, önemli eserleri arasında
kiliselerde yaptığı
Görsel 4.61 sayılabilir. Akımın diğer fresklerindeki
sanatçıları André Derainve(1880-1954),
perspektif derin- Maurice de
Madam Matisse : Yeşil Çizgi, Henri Matisse
Vlaminck’tir (1876-1958). lik kavramlarını resme katmıştır. Giotto’nun
138152
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Kübizm Leonardo da Vinci (1452-1519)

Görsel 4.62
Işığın ve gölgenin kullanımındaki farklı yöntemleri ile de çığır açan bir Guernica, Pablo Picasso
yediği
1914’teson
1. yemeği anlatır. Bir hayli
Dünya Savaşı'ndan önce yıpranmış
Paris'te birolan
grupbugenç
resimde Leonardo,
ressam Paul
figürlerin yerleştirilişi, mekânın tanımlanması, perspektif
Cezanne'ın “Doğadaki her şey küreye, koniye ve silindire dayanır.” sözün-gibi Röne-
den yola çıkarak kübizmi yaratmışlardır. Sanatın gelişiminde bir devrimİsa
sans’ın çok önem verdiği konularda kusursuz bir anlatıma varmıştır.
tam nitelenen
olarak ortada oturmaktadır. Diğer ışık-
kübizm, perspektife, figürler,
gölgeüçlü kompozisyonlarla
kullanımlarına ve doğa- iki
yanına sıralanmıştır. Bu bakımdan İsa'nın güneş, üçerli
nın taklit edilmesine karşı çıkmıştır. Doğadaki biçim, doku, renk olarak bir arada
ve
olan dört grubun ise aylar ve mevsimler olarak simgelendiği
mekânları taklit etmek yerine, parçalara ayrılmış nesneleri çeşitli yönler-de kabul
den aynı anda algılanabilecek biçimde yan yana getirerek yeni bir üslup
yaratılmıştır. Önemli temsilcileri; Pablo Picasso (1881-1973), Georges
Braque (Corc Bırag), (1882-1963), Juan De Gris’tir (Huan Dö Gıris),
(1887-1927).
20. yüzyılın en etkili akımlarından biri olan kübizmin en önemli sanatçısı

Picasso, nesne yüzeylerinin ardına bakarak konuyu aynı anda değişik açılar- Görsel 4.63
Desen Çizen Kız, Pablo Picasso
dan sunabilecek geometrik şekilleri vurgulamıştır. Picasso’nun eserlerinden
bazıları; Guernica (Görsel 4.62), Desen
Kompozisyon Çizen Kız (Görsel 4.63),Eskizler
Perspektif Avignonlu Görsel 4.31
Kadınlar, Keman, Las Meninas, Üç Müzisyen, Çiçekli Kadın’dır. Leonardo Da Vinci
Fütürizm (Dinamizm - Hareket)
20. yüzyıl başında kısa bir süre etkin olan geleneksel görüşleri reddeden
bir sanat akımıdır. Fütüristler çok statik (durgun) buldukları kübizme karşı
dinamizmi savunmuşlardır. Bu akıma göre her şey hareket hâlindedir ve
değişmektedir. Hareket hâlindeki varlıkların gözde bıraktıkları etki algıla-
nıncaya kadar hareket yeniden değişir. Sanatçılar statik bir nesneyi betimle-
mek yerine hareketi, dünyayı, geçmişi ve geleceği resimde birleştirmişlerdir.
Umberto Boccioni (1882-1916), fütürizmin en özgün üyesi, resim ve

heykel sanatçısıdır. Eserlerinde modern yaşam içinde insanın ruhsal yaşan-
tısını, hareket hâlindeki ögeler ve görüntülerle yansıtmaya çalışmıştır.
Eserlerinden bazıları; Şehrin Yükselişi, Elastik, Bisikletçinin Dina- Görsel 4.64
mizmi’dir (Görsel 4.64). Akımın diğer sanatçıları: Giacomo Balla Bisikletçinin Dinamizmi, Umberto Boccioni
(1871-1958), Carlo Carra (sonra metafizik akımı sanatçısı 1881-1966),
Luigi Russolo’dur (1885-1947).
Görsel 4.30
153139
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
Bunarotti Michelangelo
Ekspresyonizm (1475-1564)
(Dışa Vurumculuk)
İtalyan Rönesansı’nda
20. yüzyıl başlarındamimar, ressam,doğan
Almanya’da heykeltıraş,
ve savaşve yıllarında gelişip
şairdiğer
olarak her dalda
ülkelere başarılı ekspresyonizm,
de yayılan olmuş çok yönlübunalımda
bir sanatçıdır.
olan Avrupa’nın yeni
Büyük bir anatomi
arayışlarından ustası
biridir. olan sanatçının
Özellikle resim ve yaptığı
plastik heykel-
sanatlarda uygulanmıştır.
Analerdedüşünce
bol veolarak,
yumuşak elbise
tabiatın kıvrımları,
insan ışık anlatımını
ruhuna göre gölge savunur. Bu
oyunları,
yüzden insanabartıya kaçmayan
ruhu birinci, kuvvetli
tabiat ise bir insan Onlara göre resim,
ikinci plandadır.
anatomisi
duyguların hemen dikkati
dışa vurması için birçeker.
vasıta, insanın ruh hâlini anlatan bir sanat-
tır. Van Gogh’un duygusal dışa vurumlarının gözlendiği bazı resimleri
ekspresyonizme Pietaörnek
adlı heykeli
olmuştur.Rönesans’ın en ba-
Sanatçı eserinde,
Ekspresyonistlerde önemliçarmıhtan indiril- olayların ve nesnelerin
olan, çevrelerindeki
arkasındaki dikten sonra Meryem’in
görünmeyen gizemlerdir.dizleri
Ekspresyonist sanatçı, çağının
üzerindemoral
psikolojik, politik, yatanve ölüdinsel
İsa’yı sorunlarını,
konu insanın yaşam dramını,
kendini hiçbiredinmiştir.
teknik ve estetik kurala bağlı saymaksızın dile getirme çaba-
Görsel 4.65 sındadır. Önemli temsilcileri; Oskar Kokoschka (1886-1980), Ferdinand
Çığlık, Edvard Munch
Hodler (1853-1918), Sanatçının
JamesönemliEnsorbir(1860-1949), Edvard Munch’tur
(1863-1944). diğer yapıtı da Musa Hey-
Görsel 4.26 Edvard si ve kendinden
Munch, bağımsızemin duru-
dışa vurumculardandır. Munch’un resimlerin-
de ölüm,şuyladeğişmezidealbir Rönesans insa-
konudur. Resimlerinde, gizemli güçlerle dolu doğa
nının görüntüsünü
görünümleri, sunar etkilerle
karanlık (Görsel dolu4.27).yoğrulmuş insanlar, korku, nefret,
Bazı eserleri: yalnızlık
kıskançlık, Bruges Madonna,
ve ölüm gibi Sistine
konuları işlemiştir. Ruhsal durumları
saptamaya içten bir eğilim göstermiştir. Dışa vurumcu biçimlemeyi ağaç
Görsel 4.27
baskılarıyla da başarmıştır. Önemli eserleri; Çığlık Musa(Görsel 4.65), Karl
heykeli, Michelangelo
Resim Akşam, Kırmızı ve Beyaz (Görsel 4.66), Gün Sonu’dur.
Johan’da

Soyut Sanat
Görsel 4.66
Kırmızı ve Beyaz, Edvard Munch ortaya koymaya başlamıştır. Bu dönemde insanın ön plana çıkmasıyla
portre Soyut
ve anatomi sanatçıların
anlatım 20. yüzyılresimlerine konu olmuştur.
modernizminin Kutsal
başlıca ifade kavramla-
biçimi olmuştur.
rınİzlenimcilerden
temsili yapıldığı Orta Çağgelişen
başlayarak doğa soyutlama
resmine karşın
eğilimi,doğanın gözlemine
sanatçıların görünen
dayanan açıkgerçekliğinden
dünyanın hava resmi önem kazanmıştır.
aşama Aynı zamanda
aşama kopuşunu tuval, yani
beraberinde bez
getirmiştir.
Bir resmin soyut olabilmesi için doğa gerçeği ile tüm ilişkilerini kesmiş
olması şarttır. Uygulama yanında ressamlar
alanı resim kendiberaber
sanatıyla düşüncelerini de
heykeltıraşlık,
mimarlık, süsleme, dekorresimlerine
ve kostüm yansıtma özgürlüğünü
gibi sanatları Rönesans
da etkilemiştir. Günlük
ile bile
eşyaların biçim ve renkleri kazanmıştır.
soyut sanatın etkisi altında kalmıştır.
Giotto disoyut
Wassily Kandinsky (1866-1944), Bondone (1266-1337)
ifadenin yolunu açan ilk sanatçı
olarak değerlendirilir. Sanatı ve doğayı birbirinden ayıran Kandinsky,
sanatın da doğa gibi kendineGiotto,
özgü birdaha 14. yüzyıl
gerçekliği başla- inanmıştır. Eser-
olduğuna
Görsel 4.28 lerinden bazıları; Küçükrında yeniden
Lezzetler, doğuş (Rönesans)
Kompozisyon VI, Bavyera’da Sonba-
har (Görsel 4.67), Doğaçlama 26’dır.veren
Kazimirbir Maleviç
sanatçıdır.
(1879-1935) ve Paul
Giotto
Orta Çağ’ın
Klee (1879-1940) soyut sanatın yüzeysel
diğer önemliresim anlayı-
sanatçılarındandır.
Görsel 4.67
Bavyera’da Sonbahar, Wassily Kandinsky şını değiştirmiş, kiliselerde yaptığı
138154
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Metafizik Akım Leonardo da Vinci (1452-1519)
Sözcük anlamı doğa Rönesans’a damgasını

ötesi ve fizik vuran
ötesi olan sanatçılardan
akım, biri olması-
dinamizmi hareketle
anlamlandıran fütürizmenın yanındakarşıanatomi, mekanik 1917
ortaya çıkmıştır. kanunlar, jeoloji,
yılında botanik,
bir araya
ilk uçuş denemeleri, denizaltılar gibi
gelen İtalyan ressamlar Giorgio de Chirico ile Carlo Carra tarafından çeşitli alanlar üzerin-
başlatılmış, 1920’lerinde çalışan bir bilim
ortasına kadaradamıdır.
etkin olmuştur. Metafizik resimler
genellikle abartılmış bir perspektifle sonsuzluğu, kuklayı andıran hareket-
siz insanIşığın ve gölgenin
figürüyle kullanımındaki
yalnızlığı farklı yöntemleri ile de çığır açan bir
çağrıştırmaktadır.
Akım sanatçılarından Leonardo,
Giorgio sfumato
de Chirico’nun denilen mekânda
resimlerinde, hava perspektifi
sürek-
ekleyerek derinlik algısını çok daha gerçekçi bir boyuta getirmiştir
liliği telkin eder düzendeki kemerli, boş meydanlar bazen tek insan figürüyle (Gör-
dahaselda4.29). Diğer ünlü yapıtı
anlamlandırılmıştır. KlasikSon Akşam
Yunan Yemeği, Milano’daki
ve Rönesans Santamey-
tarzında heykeller, Maria
Della
veler, tren,Grazie
saat veKilisesi’nin
manken sıklıkla yemek salonundadır
görülen (Görsel
ögelerdir. Kızıl Kule,4.30). Hristiyan
Bir Sokağın Görsel 4.29
inanışına
Melankoli ve göre İsa'nın
Gizemi, çarmıha
Aşk Şarkısı gerilmeden
(Görsel önceki akşam
4.68) eserlerinden havarileriyle
bazılarıdır. Mona Lisa, Leonardo Da Vinci
figürlerin
Sürrealizm yerleştirilişi, mekânın tanımlanması, perspektif gibi Röne-
(Gerçeküstücülük)
Önceleri edebiyatta görülen sürrealist akımı daha sonraları resim sana-
tında
olandadört
etkiligrubun
olmuştur. Sürrealist
ise aylar ressamlar; olarak
ve mevsimler doğanınsimgelendiği
görünüşünü de değil,
kabul
insanın bilinçaltında ve rüyalarındaki âlemi göstermek istemişlerdir.
edilir. Vinci’nin diğer önemli eserleri; Meryem, Bebek İsa ve Azize Anna Onlara Görsel 4.68
göre gerçek,
(Görsel beş duyu
4.31), ile algılanan şeylerden başkadır. Aklın değerlendir-
Beşaret’tir. Aşk Şarkısı, Giorgio de Chirico
mesi dışında kalan, bilinmeyen güçler vardır. Bu güçler insana baskı
yapmakta, insanlar da bu bilinmeyen güçleri etkilemeye çalışmaktadır.
Yapılacak şey, bu gizli güçleri bulup ortaya çıkarmaktır. Akımının önemli
temsilcileri; Salvador Dali (1904-1989), Marcel Duchamp’tır (1887-1968).
Görsel 4.31
Leonardo Da Vinci
Görsel 4.69
Sahilde Meyve Tabağı,
Salvador Dali
İspanyol ressam Salvador Dali’nin bazı eserleri; Belleğin Azmi, Yüz

Hayaleti ve Sahilde Meyve Tabağı (Görsel 4.69), Haşlanmış Fasulyeli
Yumuşak Yapı, Uyku’dur. Görsel 4.30
155139
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
Bunarotti Michelangelo
Aslen Fransız (1475-1564)
olan Amerikalı sanatçı Marcel Duchamp’ın (1887-1968)
Pop-Art, minimalizm, kavramsal sanat, kübizm ve dadaizme de yol açan
İtalyan
en önemli Rönesansı’nda
eseri “Fountain”dirmimar, ressam,
(Görsel heykeltıraş,
4.70). Duchamp ve müzeye yerleştirerek
şair olarak
herhangiher bir
dalda başarılı
şeyin müzedeolmuşsergilenmesi
çok yönlü birilesanatçıdır.
“değerli” hâle getirilmesi
Büyük bir anatomi
durumuna ilginçustası olan sanatçının
bir eylem üzerinden yaptığı
eleştiri heykel-
getirir. Sanatçı müzelere
lerdeçekilen,
bol veyaşamdan
yumuşakkopartılan,
elbise kıvrımları,
düşünceden ışıkyoksun,
gölge taklitçi ve yansıt-
oyunları,
macıabartıya kaçmayan
sanata karşı kuvvetli
çıkmıştır. Sanatbir ile insan
yaşam arasındaki, sanat
anatomisi
yapıtı hemen dikkati
ile izleyici çeker. mesafeyi yok eder. Büyük Cam,
arasındaki
Blainville’deki Kilise eserlerindendir.
şarılı yapıtlarından
Pop-Art biridir (Görsel 4.26).
dikten sonra Meryem’in
II. Dünya Savaşıdizleri
sonrasında gelişen ekonominin
üzerinde yatan varlığını
etkisiyle ölü İsa’yıhissettirmeye
konu başlayan tüketim kültü-
edinmiştir.
rü ve zihniyetini yansıtan akımdır. ABD ve İngiltere'de
soyut dışavurumculuğa tepki gösteren genç sanatçıların
Sanatçının
1960'larda önemli
bir akım bir getirdikleri sanat türüdür. İngilte-
hâline
Görsel 4.70 re ve ABD'de diğer yapıtı
değişik da Musa
koşullarda Hey-
ve birbirinden bağımsız olarak ortaya
Fountain, Marcel Duchamp keli’dir. Eser güçlü gövde-
çıkmıştır. Bu akımın özelliği endüstri toplumunun günlük tüketim eşyaları-
Görsel 4.26 nı, kitlesel si ve kendinden
iletişim emin duru-
çağının teknikleri ile anlatmaktır.
nının Amerikalı
görüntüsünü sunar
sanatçı Roy (Görsel 4.27). (1923-1997), akımın önemli sanat-
Lichtenstein
Bazıçılarıeserleri:
arasındaBruges
yer alır.Madonna, Sistine ya da turistik afişlerden seçtiği
Çizgi romanlardan
sahneleri öyküsel bağlamlarından soyutlayıp imge olarak almış, olay ve
Görsel 4.27
kahramanları büyük bir yalınlık içinde sunmuştur. Musa Resimleri sanki meka-
heykeli, Michelangelo
Resim
nik bir şekilde yapılmış, bir grafik tasarımcının elinden çıkmış gibidir.
1960’larda lamba, çaydanlık ve fincan gibi günlük sıradan nesneleri kulla-
Rönesans’la birlikte sanatçı narak yaptığı eseriveimzalayarak
seramik heykeller dekendi kimliğini
yapmıştır. Kafa,
ortaya koymaya başlamıştır.Uyuyan Bu dönemde insanın
Kız (Görsel önApollo
4.71), plana Tapınağı
çıkmasıyla 1964
portre ve anatomi sanatçılarıneserlerindendir.
resimlerine konu olmuştur. Kutsal kavramla-
Diğer sanatçılar; Andy Warol
rın temsili yapıldığı Orta Çağ doğa resmine
(1928-1987), Robert karşın doğanın
Indiana (Doğumgözlemine
1928),
dayanan açık hava resmi önem Johnkazanmıştır.
Clem ClarkAynı zamanda
(Doğum tuval,
1937), yani bez
Robert Com-
üzerine yapılan resim ve yağlı boya da keşfedilmiştir.
bas’tır (Doğum 1957). Çeşitlenen konular
resimlerine
Op-Art yansıtma özgürlüğünü Rönesans
ile kazanmıştır.
Optik Art olarak adlandırılan bu akım,
1960’lardadibazı
Giotto Bondone (1266-1337)
sanatçıların geometrik şekillerle
görsel yanılsamaları kullanarak sanatsal işler
Giotto, daha
üretmesiyle 14. yüzyıl
ortaya başla-Renk, biçim, çizgi
çıkmıştır.
gibi ögeleri ritmik bir biçimde düzenleyerek,
görüntüdeveren bir sanatçıdır.
beklenmedik kamaşmalar ve titreme-
Giotto
Orta Çağ’ın yüzeysel
ler oluşturarak optikresim
etkianlayı-
bırakmayı amaçlanmış-
şını
tır. değiştirmiş, kiliselerde yaptığı
Görsel 4.71
Uyuyan Kız, Roy Lichtenstein lik kavramlarını resme katmıştır. Giotto’nun
138156
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Leonardo daBridget
Akımın önemli sanatçılarından Vinci (1452-1519)
Riley (1931-...), resminde kullan-
dığı ögeleri, doğanın bir parçası olarak görmüştür. Kompozisyonlarında
Rönesans’a
genellikle ortak merkezli daireleridamgasını vuran
tercih ederek dahasanatçılardan biri olması-
çok basit geometrik
sanatçının yapıtları arasındadır. “Karelerdeki Hareket” (Görsel 4.72), “Blaze”,
ilk uçuş denemeleri, denizaltılar gibi çeşitli alanlar
“Düşme” yapıtları arasındadır. Nicolas Schöffer (Nikola Söfe) (1912-1992) üzerin-
ve
Victor Vaserley (1908-1997) akımın önemli sanatçılarındandır.

Minimalizm
19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya sfumato
Leonardo, çıkan akım, denilen havaminimum
bir fikri perspektifi
ekleyerek derinlik algısını çok daha gerçekçi bir boyuta getirmiştir
sayıda renk, değer, biçim, çizgi ve dokuya indirgeyerek vurgulamak olarak (Gör-
sel 4.29). Diğer
tanımlanabilir. ünlü yapıtı
Minimalist Son Akşam
eserler temeldeYemeği, Milano’daki
yalın ifade dilleriyle,Santa
sade Maria
ve
Della Grazie Kilisesi’nin yemek salonundadır (Görsel 4.30). Hristiyan
geometrik biçimleriyle ön plana çıkmaktadır. Akımının en önemli sanatçıları GörselGörsel
4.72 4.29
inanışına göre İsa'nın çarmıha gerilmeden önceki akşam havarileriyle Mona Lisa, Leonardo
Karelerdeki Hareket, Da Vinci
Bridget Riley
arasında Carl Andre (1935-...), Robert Morris (1931-...), Richard Serra
(1939-...), Danyerleştirilişi,
figürlerin Flavin (1933-1996)
mekânın sıralanabilir.
tanımlanması, perspektif gibi Röne-
Kavramsal,
tam performans, arazi
ortada oturmaktadır. Diğervefigürler,
enstalasyon
üçlü sanatına (Çevreden iki
kompozisyonlarla
bağımsız bir sanat nesnesi içermeyip belirli bir mekân
yanına sıralanmıştır. Bu bakımdan İsa'nın güneş, üçerli olarak için yaratılan,
bir arada
mekânın niteliklerini kullanıp irdeleyen ve izleyici
olan dört grubun ise aylar ve mevsimler olarak simgelendiği de katılımının temel
kabul
gereklilik olduğu birdiğer
edilir. Vinci’nin sanatönemli
türü.) ilham kaynağı
eserleri; Meryem,olanBebek
minimalizm
İsa ve akımında
Azize Anna
Dan Flavin4.31),
(Görsel en önemli sanatçılar arasında yer alır. Flavin genellikle çeşitli
Beşaret’tir.
renklerdeki lambaları, karartılmış yüzeylerin köşelerine yerleştirerek ya da
duvar boyunca diziler oluşturacak şekilde kullanmıştır. Sanatçının eserleri;
İkon V, Pembe, Sarı, Mavi ve Yeşil Floresan’dır (Görsel 4.73).
Kavramsal Sanat Görsel 4.73

Pembe, Sarı, Mavi veYeşil Floresan, Dan Flavin
1960'lı yıllardan sonra sanat ortamında yaşanan belki de en büyük Görsel 4.31
değişim, sanatın nesneye olan gereksiniminin tartışılmaya başlanmasıdır. Meryem, Bebek İsa ve Azize Anna,
Leonardo Da Vinci
Tekil nesneyi dışlayarak yerine düşünceyi koyan kavramsal sanatçılar;
belgeler, fotoğraflar, haritalar, taslaklar, videolar vb. “taşıyıcı araçlar”
kullanarak sanatın geleneksel tanımını ve biçimini sorgulayan bir devrim
gerçekleştirmişlerdir.
Yapıtlarıyla seyirciye kavramlar ve analizler öneren kavramsal sanatçı-

lar, seyirciyi bunları anlamaya, çözmeye, kendi düşüncesiyle tamamlama-
ya çağırırlar. Kavramsal sanat üreten kişi için o eserin beğenilmesi, estetik
bir değeri olması önemli değildir. O yapıtın akla seslenmesi, bir şey anlatı-
yor olması ve bir fikrin, bir düşüncenin izleyici tarafından yakalanması
amaçlanmaktadır. Joseph Kosuth (Cosep Koust) (1945-...) akımın en
önemli temsilcilerindendir. Eserlerinden bazıları; Bir ve Üç Sandalye
(Görsel 4.74), Beş Renkte Beş Kelime, Söylenmeyenin Oyunu, Üç Tabu-
Görsel 4.74
re’dir. Diğer sanatçılar; Javacheff Christo (Cavasif Cristo) (1935-...), Wolf Bir ve Üç Sandalye, Joseph Kosuth
Vostell (1932-1998), Sol Lewitt’tir (Sol Levi) (1928-2007).
Görsel 4.30
157139
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
Etkinlik
Aşağıda sanat akımlarının temsilcilerine ait eserlerden örnekler verilmiştir. Eserlerle ilgili bilgileri
(akım, sanatçı ve eser adını) boşluklara yazınız.
Ekspresyonizm
Edvard Munch
Çığlık şarılı yapıtlarından biridir (Görsel 4.26).
edinmiştir.

Görsel 4.27
Resim

rın temsili yapıldığı Orta Çağ doğa resmine karşın doğanın gözlemine
ile kazanmıştır.

Giotto
138158
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

1
Işığın ve gölgenin kullanımındaki farklı yöntemleri ile de çığır açan bir 3
sanatçıdır. Klasik yunan heykeline özgü bir 2 tebessüm gözlemlediğimiz

ekleyerek derinlik
4 algısını çok daha
5 gerçekçi bir boyuta getirmiştir (Gör-
7
inanışına
6 göre İsa'nın çarmıha gerilmeden önceki akşam havarileriyle Mona Lisa, Leonardo Da Vinci
sans’ın çok önem 8verdiği konularda kusursuz bir anlatıma varmıştır. İsa
(Görsel 4.31), Beşaret’tir. 9
10
Görsel 4.31
Leonardo Da Vinci
11
1. Uçan payandaların ilk olarak kullanıldığı 7. Deniz kabukları ve taşlar gibi çok süslü, hare-
katedral. ketli bir sanatı tanımlayan üslup.
2. Yeniden doğuş anlamına gelen dönem. 8. Lorenzo Ghiberti’nin Floransa Vaftizhanesi
3. Dışa vurumculuk olarak bilinen sanat akımı. için hazırladığı bronz kapılar
4. “Sahilde Meyve Tabağı” isimli eserin sürrealist 9. Sivri kemerler, kaburga tonozlar, uçan payan-
sanatçısı. dalar gibi ögelerle tanımlanan mimari üslup.
5. Gotik sanatın başladığı ülke. 10. İnsanı temel öge olarak kabul eden görüş
6. Kardinal makamı anlamına gelen şehrin 11. Daphne ve Apollo adlı heykelleri yapan
büyük kilisesi. Barok Dönem’in ünlü heykelcisi.
Görsel 4.30
159139
44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI
B) Roman kilise ile Gotik kilise arasındaki farkları örneğe uygun yazınız.


edinmiştir.

Roman Kilise keli’dir. Eser güçlü gövde-
Gotik Kilise
Pieta Heykeli, A ) Yuvarlak
Michelangelo kemerler
şuyla ideal Rönesans
.......................................................................................... A ) Sivri kemerler
insa-
..........................................................................................
B ) .......................................................................................... B ) ..........................................................................................
C ) .......................................................................................... C ) ..........................................................................................
Görsel 4.27
D ) ..........................................................................................
Resim D ) ..........................................................................................
E ) .......................................................................................... E ) ...........................................................................................
C) Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların
rın temsili başına
yapıldığı “D”,Çağ
Orta yanlış
doğaolanların
resminebaşına
karşın “Y” yazınız.
doğanın gözlemine
1. üzerine yapılan
Gotik sanatına Almanya resim
öncülük ve yağlı boya da keşfedilmiştir. Çeşitlenen konular
etmiştir.
Rönesans sanat akımının ortaya çıkmasında antikiteye bağlı olarak gelişen hümanist
ile kazanmıştır.
2.
düşünce etkili olmuştur.
Rönesans 13 ve 14. yüzyıllarda Batı Avrupa’da; edebiyat, sanat, sosyal, siyasal ve bilim
3.
alanında oluşmuştur. Giotto, daha 14. yüzyıl başla-
Mısır’a Kaçış, Barok sanat anlayışı Gotik sanatın ölçü müjdesini
ve simetri veren
anlayışına karşı bir tepki olarak
bir sanatçıdır.
4.Giotto
Fransa’da ortaya çıkmış ve daha sonra diğer Avrupa ülkelerine yayılmıştır.
5. fresklerindeki
Barok mimaride “S” ve “C” kıvrımları yapılan eserlerdeperspektif
özellikle ve derin-
kullanılmıştır.
138160
AVRUPA
AVRUPA
SANATI
SANATI 44. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

1. Aşağıdaki sanatçı - eser eşleştirmelerinden

Rönesans’a damgasını vuranhangisi doğrudur?
sanatçılardan biri olması-
A) Bernini-Gattamelata Atlı Heykeli
B) Botticelli-Son Akşam Yemeği
C) Ghiberti-Arnolfinin Düğünü
D) Michelangelo-Pieta
E) Leonardo-Keçi Adam
• Resimlerde
ekleyerek derinlikideal güzellik
algısını ve doğaya
çok daha uygunluk
gerçekçi vardır.
bir boyuta Figürler uyumlu
getirmiştir (Gör- ve durgundur.
• Perspektifin resimlerdeki etkisi artmış sıcak ve pırıltılı
sel 4.29). Diğer ünlü yapıtı Son Akşam Yemeği, Milano’daki Santa Maria renkler kullanılmıştır.
Della• Dinî konuların
Grazie yanında
Kilisesi’nin doğa salonundadır
yemek motifleri, güncel konular
(Görsel ve mitolojik
4.30). Hristiyanhikâyeler de resme girmiştir.
Görsel 4.29
2. Yukarıda
yediği hangianlatır.
son yemeği sanat akımının
Bir hayliresim özelliklerinden
yıpranmış bahsedilmektedir?
olan bu resimde Leonardo,
sans’ın çok önem verdiği
A) Realizm B) Barokkonularda kusursuz bir D)
C) Neoklasisizm anlatıma varmıştır.
Sürrealizm E) İsa
Rönesans
3. Başyapıtları Bu bakımdan
arasında İsa'nın güneş,
yer alan “Guernica”, 1937üçerli olarak bir
Uluslararası arada
Paris Sergisi’nde İspanyol pavyonu
olaniçin
dörtısmarlanmıştır.
grubun ise aylar ve mevsimler olarak simgelendiği de kabul
Eserinde insan ve hayvan figürleri kullanarak acı, hüzün ve savaşa karşı
edilir. Vinci’nin
nefreti diğer
yansıtan önemli
sanatçı eserleri; Meryem,
aşağıdakilerden Bebek İsa ve Azize Anna
kimdir?
A) Salvador Dali B) Pablo Picasso C) Roy Lichtenstein D) Paul Gaugin E)Wassily Kandinsky
4. Aşağıdakilerden hangisinde sanat akımları kronolojik açıdan doğru sıralanmıştır?
A) Roman - Gotik - Rönesans - Barok - Rokoko

B) Gotik - Roman - Rokoko - Rönesans - Barok
C) Roman - Gotik - Rönesans
Kompozisyon - Rokoko - Barok
Perspektif Eskizler
Görsel 4.31
D) Gotik - Barok - Roman - Rokoko - Rönesans Leonardo Da Vinci
E) Roman - Gotik - Barok - Rönesans - Rokoko
5. Ressamlığının yanı sıra anatomi, mimarlık, mühendislik gibi çalışmaları bulunan ve ayrıca Mona
Lisa tablosu ile ün kazanan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Albrecht Dürer B) Leonardo da Vinci C) Giotto D) Bruegel E) Michelangelo
6. Aşağıdakilerden hangisi “Sanat dünyasına serbestlik ve heyecan getiren, Rönesans’ın katı kurallarına
bir tepki olarak İtalya’da ortaya çıkan ve diğer Avrupa ülkelerine yayılan” sanat üslubudur?
A) Gotik Sanat B) Rönesans C) Barok Sanat D) Roman Sanat E) Neoklasik Sanat
7. Paul Cezanne’ın “Doğadaki her şey küreye, koniye ve silindire dayanır.” sözünden hareket eden
akım aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sürrealizm B) Fovizm C) Fütürizm D) Kübizm E) Empresyonizm
Görsel 4.30
161139
55. .
ÜÜNNİ Tİ TE E
ORTA
ORTAASYA
ASYATÜRK
TÜRKSANATI
SANATI
Konu
KonuBaşlıkları
Başlıkları
1. 1.
Orta
Orta
Asya
Asya
Türklerinde
Türklerinde
Yaşam
Yaşam
veve
Sanat
Sanat
2. 2.
HunHun
Sanatı
Sanatı
3. 3.
Göktürk
GöktürkSanatı
Sanatı
4. 4.
Uygur
UygurSanatı
Sanatı
162162
Kurgan
Aplike
Fresko
Grifon
Balbal
Stuko
Eğri Kesim
Bu ünitede;
Orta Asya atlı bozkır sanatının oluşmasını etkileyen faktörleri,
Orta Asya Türk kültürünün sanat eserlerine yansımalarını öğreneceksiniz.
163
55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
ORTA
ORTA
ASYA
ASYA
TÜRK
TÜRK
SANATI
SANATI
5.1.5.1.
ORTA
ORTA
ASYA
ASYA
TÜRKLERİNDE
TÜRKLERİNDE
YAŞAM
YAŞAM
VEVE
SANAT
SANAT
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıda
Aşağıda
Orta
Orta
Asya
Asya
Türklerinin
Türklerinin
yaşantıları
yaşantıları
ile ilgili
ile ilgili
görseller
görseller
verilmiştir.
verilmiştir.
Görselleri
Görselleri
inceledikten
inceledikten
sonra
sonra
Orta
Orta
Asya
Asya
Türklerinin
Türklerinin
yaşam
yaşam
şeklinin
şeklinin
sanata
sanata
yansımaları
yansımaları hakkında
hakkındaneler
neler
söyleyebilirsiniz?
söyleyebilirsiniz?
Orta
Orta
Asya;
Asya;
doğuda
doğudaKingan
Kingan Dağları,
Dağları,
batıda
batıda
Hazar
HazarDenizi,
Denizi,
kuzeyde
kuzeyde
Sibirya
Sibirya
Stepleri,
Stepleri,
güneyde
güneydeiseise
Hindukuş
HindukuşDağları
Dağları
ve ve
Karanlık
Karanlık
Dağlar
Dağlararasın-
arasın-
da da
kalan
kalan
bölgeye
bölgeyeverilen
verilen
addır.
addır.
OrtaOrta
Asya’nın
Asya’nınyükseltisi
yükseltisi
az az
olan
olan
alanları
alanları
Harita
Harita
5.15.1 bozkır
bozkır
ve ve
çöllerle,
çöllerle,
fazla
fazla
olanolan
yerleri
yerleri
iseise
dağlar
dağlar
ve ve
platolarla
platolarla
kaplıdır.
kaplıdır.
Orta
Orta
Asya
Asya
Haritası
Haritası
ORTA
ORTA
ASYA
ASYA
164164
ORTA
ORTA
ASYA
ASYA
TÜRK
TÜRK
SANATI
SANATI 55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Orta
Orta
Asya’da
Asya’dayaşayan
yaşayan
toplumların
toplumların
kültürel
kültürel
geçmişleri
geçmişleri
MÖMÖ 5.000’lere
5.000’lere
kadar
kadaruzanmaktadır.
uzanmaktadır. Burada
Buradaerken
erken
dönemlerden
dönemlerden itibaren
itibaren
göçebe
göçebe
bozkır
bozkırkültürü
kültürü
ile ile
OrtaOrta
AsyaAsya
vahalarının
vahalarınınyerleşik
yerleşik
kültürü-
kültürü-
nünnün
izleri
izleri
görülmektedir.
görülmektedir. OrtaOrta
Asya’da
Asya’da
yaşayan
yaşayan
ve tarihin
ve tarihin
en en
köklü
köklü
milletlerinden
milletlerinden olan
olan
Türklerin
Türklerin
ise ise
MÖMÖ4500’lü
4500’lü
yıllara
yıllara
uzanan
uzananbirbir
geçmişi
geçmişibulunmaktadır.
bulunmaktadır.
Temel
Temel geçim
geçim kaynakları
kaynaklarıhayvancılık
hayvancılık olanolan
Türkler,
Türkler,
yaşadıkları
yaşadıkları bölgenin
bölgeninaşırı
aşırı
sıcak
sıcak
olması,
olması,
yeterli
yeterlisu suve veotlak
otlakbulunmaması
bulunmamasınedeniylenedeniyle
yazın
yazın
yükseklerdeki
yükseklerdeki platolara
platolara
çıkmışlar;
çıkmışlar;kışkış
mev-
mev- Görsel
Görsel
5.1 5.1
siminde
siminde iseise
dağlar
dağlarve ve
platoların
platolarınaşırı
aşırı
soğuk
soğukolması
olması Ağaç,Ağaç,
deri deri
ve ve
demirden
demirden
nedeniyle
nedeniyle alçaklardaki
alçaklardaki düzlüklere
düzlüklere dönmek
dönmek zorunda
zorunda yapılmış
yapılmış
saç tokası,
saç tokası,
kalmışlardır.
kalmışlardır.BununBununsonucusonucuolarak
olarakbozkır
bozkırkültürünü
kültürünü 2. Pazırık
2. Pazırık
Kurganı
Kurganı
benimseyerek
benimseyerek yarıyarı
konargöçer
konargöçerbir bir
hayat
hayat
sürmüşlerdir.
sürmüşlerdir.
Genel-
Genel-
likle
likle
yazın
yazın yaylada
yaylada yurt
yurt
denilen
denilen çadırda,
çadırda,
kışın
kışın
kerpiçten
kerpiçten
ve ve
ahşaptan
ahşaptan inşainşa
ettikleri
ettikleri
evlerde
evlerde yaşamışlardır.
yaşamışlardır. BuBu yaşam
yaşamtarzının
tarzının
sonucu
sonucu olarak
olarakyanlarında
yanlarında taşıdıkları
taşıdıklarıçadırları,
çadırları,
sürekli
sürekli
kullandıkları
kullandıkları
binek
binekve ve
koşum
koşum takımlarını,
takımlarını,derideri
kemerlerini,
kemerlerini,silahlarını,
silahlarını,
dokuma
dokuma ve ve
madenî
madenîeşyalarını
eşyalarınısüsleyen
süsleyenTürkler
Türklerkendilerine
kendilerinehashas
birbir
sanat
sanat
anlayışı
anlayışı
oluşturmuşlardır
oluşturmuşlardır (Görsel
(Görsel
5.1).
5.1).
Bozkır
Bozkırkültürünün
kültürünün etkisiyle
etkisiyle
çadırda
çadırda
yaşamayı
yaşamayı tercih
tercih
edeneden
Türklerde
Türklerde
mabet
mabetve ve
saray
saray
mimarisi
mimarisi gelişmemiştir.
gelişmemiştir.ZiraZira
bozkırlarda
bozkırlarda yaşam
yaşam
mücade-
mücade-
lesilesi
veren
veren
Türkler
Türkleriçiniçin
sabit
sabit
mesken
mesken yerine,
yerine,
süratle
süratle
kurulup
kurulupsökülebilen
sökülebilen
ve ve
kolaylıkla
kolaylıklataşınabilen
taşınabilençadırlar
çadırlar
daha
daha
kullanışlıdır.
kullanışlıdır.BuBudurum
durumçadır
çadır Aydınlatma
Aydınlatma
sanatının
sanatınıngelişmesine
gelişmesine neden
nedenolmuştur.
olmuştur.
YurtYurt
tipitipi
çadırlar
çadırlar
ahşap
ahşap bölümü
bölümü
iskeletli,
iskeletli,
yuvarlak
yuvarlak gövdeli,
gövdeli,konik
konikkülah
külah
biçiminde
biçiminde sonlanan,
sonlanan, Sıkıştırma
Sıkıştırma
tepesinde
tepesinde dumanın
dumanın dışarıya
dışarıyaçıkacağı
çıkacağı
birbir
deliğin
deliğinyeryeraldığı,
aldığı, halkası
halkası
üzeri
üzerikalın
kalınkeçelerle
keçelerlekaplı
kaplı
ve ve kolay
kolay
sökülüp
sökülüp kurulabilen
kurulabilen ÇatıÇatı
kaplama
kaplama
özelliklere
özellikleresahiptir
sahiptir
(Görsel
(Görsel5.2).
5.2).
Çadırlarda
Çadırlarda
zengin
zenginve ve
gelişmiş
gelişmiş
süsleme
süslemeörnekleri
örnekleri
görülmektedir.
görülmektedir. Kağan
Kağan
çadırı
çadırı
olanolan
otağlar
otağlar
iseise KirişKiriş
çokçokrenkli,
renkli,
kıymetli
kıymetlikumaşlar
kumaşlar ve veipeklilerle
ipeklilerle
süslenmiş
süslenmiş olupolup
diğer
diğer
çadırlardan
çadırlardan daha
dahabüyüktür.
büyüktür. Yalıtım
Yalıtım
malzemesi
malzemesi
Bozkır
Bozkır
Sanatının
Sanatının
Özellikleri
Özellikleri Gergi
Gergi
bağıbağı
Türkler
Türkler
yaşam
yaşamtarzlarının
tarzlarının
gereği
gereğiolarak
olarak
giyecek,
giyecek,
yiyecek
yiyecek Kafes
Kafes
duvar
duvar
ve ve
içeceklerinin
içeceklerininçoğunu
çoğunu hayvanlardan
hayvanlardan karşılamışlardır.
karşılamışlardır.
AynıAynı
Yalıtım
Yalıtım
zamanda
zamanda hayvanları
hayvanlarıulaşım
ulaşımve ve
taşıma
taşıma aracı
aracı
olarak
olarak
da da
kullan-
kullan- malzemesi
malzemesi
mışlardır.
mışlardır.Türklerin
Türklerin hayvancılığa
hayvancılığa karşı
karşı
olanolan
bu buzorunlu
zorunlu
ilgisi
ilgisi
Dış duvar
Dış duvar
sanatlarına
sanatlarınada dayansımıştır.
yansımıştır. Türkler
Türklerkullandıkları
kullandıklarıeşya
eşyave ve
silahlarını
silahlarını
hayvan
hayvanfigürleri
figürleri
ile ile
süslemişlerdir.
süslemişlerdir. Hayvan
Hayvanfigürle-
figürle-
Çadır
Çadır
tabanı
tabanı
rinde
rindekaplan,
kaplan,
pars,
pars,
ayıayıve ve
kurtkurt
gibigibi
yırtıcı
yırtıcı
hayvanların
hayvanlarınat, at,
geyik,
geyik,
koyun
koyun
ve ve
keçi
keçi
gibigibi
hayvanlara
hayvanlara saldırıları
saldırıları
ve ve
bu bu
hayvan-
hayvan- Taş zemin
Taş zemin
ların
ların
hayatta
hayatta
kalma
kalma mücadelesi
mücadelesi gerçekçi
gerçekçi anlayışla
anlayışla
gösteril-
gösteril-
Görsel
Görsel
5.2 5.2
miştir.
miştir. Yurt’un
Yurt’un
bölümleri
bölümleri
(temsili
(temsili
resim)
resim)
165165
55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
ORTA
ORTA ASYA
ASYA TÜRK
TÜRK SANATI
SANATI
5.1. ORTA ASYA TÜRKLERİNDE YAŞAM VE SANAT

Etkinlik
Kumaş, keçe ve çadırların üzerinde ise genellikle kaplan, dağ keçisi,
Bunu biliyor musunuz ? grifon
Aşağıda Orta Asya Türklerinin yaşantıları ile ilgilivegörseller
geyik gibi hayvanların
verilmiştir. mücadelelerini
Görselleri gösteren
inceledikten sonra ve aplike tekniği
Orta Asya
ile yapılmış
Türklerinin yaşam şeklinin sanata yansımaları süslemeler
hakkında hâkimdir (Görsel 5.3, 5.4). Bu nedenle taşınabilir
Aplike, Orta Asya Türk malzemeler üzerine aplike tekniğiyle yapılmış süslemeler “Hayvan
sanatında sıklıkla görülen, Üslubu” olarak adlandırılmıştır. Bu üsluba göre canlandırılan hayvan
kumaş üzerine başka bir figürlerinin hareketleri son derece gerçekçidir. Dağ keçisinin dizlerini
kumaştan veya deriden kesi-
kırarak ileriye fırlayışı, duruşu, çevik ve yumuşak hareketleri ile aslan
lerek yapıştırılan bir süsleme
tekniğidir. grifonun sinsi ifadesi, yırtıcılığı gerçekçi bir şekilde işlenmiştir.
Orta Asya; doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, kuzeyde

Sibirya Stepleri, güneyde ise Hindukuş Dağları ve Karanlık Dağlar arasın-
da kalan bölgeye verilen addır. OrtaGörsel Asya’nın
5.3 yükseltisi az olan alanları
Dağ keçisine saldıran aslan grifonu
Harita 5.1 bozkır ve çöllerle, fazla olan yerleri ise dağlar ve platolarla kaplıdır.
5.2. HUN SANATI
Orta Asya Haritası
Orta Asya'da Anav, Karasuk, Taştık,Afanesyevo gibi kültürler ile Hun,
Göktürk ve Uygurlardan kalan eserler Orta Asya Türk sanatının ilk
örneklerini oluşturmaktadır.
Bilinen en eski Türk devletini Asya Hunları kurmuştur.

Asya Hun Devleti’nin bilinen ilk hükümdarı Teoman
(MÖ 220-209), başkenti ise Ötüken şehridir.
Görsel 5.4 Teoman’dan sonra başa geçen Mete (MÖ 209-174), Çin’in merkezine
Keçe üzerine kuğu ORTAOrta
kadar akınlar yapmış, ASYAAsya’nın büyük bir kısmını Hun egemenliği
işlemesi,
Pazırık Kurganı altına almıştır. Disiplinli ordusu ve uyguladığı savaş teknikleri ile Çin’i
sürekli olarak baskı altında tutan Mete, MÖ 174’te öldüğünde her yönüyle
güçlü bir devlet bırakmıştır.
Mete’den sonra Hun Devleti, Çinlilerin sürekli baskıları ile önce

parçalanmış, sonra da Çin hâkimiyetine girmiştir. Batı Asya’da bulunan
Hunlar ise Avrupa’ya doğru ilerleyerek Kavimler Göçü’nün başlamasına
neden olmuşlardır (MS 375). Batıya ilerleyen Hunlar, Avrupa Hun Devleti’ni
kurmuşlardır (MS 375-469).
164166
ORTA ASYA
ORTA TÜRK
ASYA SANATI
TÜRK SANATI 55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Mimari
Orta Asya’da yaşayan toplumların kültürel geçmişleri MÖ 5.000’lere Etkinlik
kadar uzanmaktadır. Burada erken dönemlerden itibaren göçebe
Aşağıdaki
bozkır kültürügörselde birAsya
ile Orta kurganın hazırlanışıyerleşik
vahalarının verilmiştir. Görsele göre kurgan hakkında neler söyleyebilirsiniz ?
kültürü-
Görüşlerinizi kutucuğa yazınız.
nün izleri görülmektedir. Orta Asya’da yaşayan ve tarihin
en köklü milletlerinden olan Türklerin ise MÖ 4500’lü
yıllara uzanan bir geçmişi bulunmaktadır.
Temel geçim kaynakları hayvancılık olan

Türkler, yaşadıkları bölgenin aşırı sıcak olması,
yeterli su ve otlak bulunmaması nedeniyle
yazın yükseklerdeki platolara çıkmışlar; kış mev- Görsel 5.1
siminde ise dağlar ve platoların aşırı soğuk olması Ağaç, deri ve
demirden
nedeniyle alçaklardaki düzlüklere dönmek zorunda yapılmış saç tokası,
kalmışlardır. Bunun sonucu olarak bozkır kültürünü 2. Pazırık Kurganı
benimseyerek yarı konargöçer bir hayat sürmüşlerdir. Genel-
likle yazın yaylada yurt denilen çadırda, kışın kerpiçten ve
ahşaptan inşa ettikleri evlerde yaşamışlardır. Bu yaşam tarzının
sonucu olarak yanlarında taşıdıkları çadırları, sürekli kullandıkları
binek ve koşum takımlarını, deri kemerlerini, silahlarını, dokuma ve
madenî eşyalarını süsleyen Türkler kendilerine has bir sanat anlayışı
oluşturmuşlardır (Görsel 5.1).
Bozkır kültürünün etkisiyle çadırda yaşamayı tercih eden Türklerde

Orta ve
mabet Asya Türklerinde
saray yaşam tarzından
mimarisi gelişmemiştir. dolayı
Zira yerleşikyaşam
bozkırlarda hayatamücade-
özgü
mimari eserlerTürkler
lesi veren pek görülmez.
için sabitTürkler
meskenölümden
yerine, sonra
süratledakurulup
yaşamın olduğuna
sökülebilen
inandığı için, kerpiç
ve kolaylıkla taş ve ağaçtan
taşınabilen çadırlarmezar
daha odaları yapmışlardır.
kullanışlıdır. Bu durum Ölenin
çadıryeri Aydınlatma
belli olsun diye
sanatının mezar odalarının
gelişmesine üzerini geniş
neden olmuştur. Yurtbir tipidaire biçiminde
çadırlar ahşaptoprak bölümü
veya taş ile doldurarak
iskeletli, piramit konik
yuvarlak gövdeli, görünümlü
külahküçük
biçimindetepeler oluşturmuşlardır.
sonlanan, Sıkıştırma
Kurgan adı verilen
tepesinde dumanın budışarıya
mezar mimarisinin
çıkacağı birilkdeliğin
örnekleri
yer Altay
aldığı,Dağlarının halkası
eteklerinde
üzeri kalınbulunmuştur. İki kısımdan
keçelerle kaplı ve kolayoluşan
sökülüp bu kurganların
kurulabilen dış kısmı Çatı kaplama
kütüklerle çevrili
özelliklere olup(Görsel
sahiptir ağaç direklerle çatı meydana
5.2). Çadırlarda zengin ve getirilmiştir.
gelişmiş İçte ise
tabutun
süslemekonduğu
örnekleribölüm vardır. MÖ
görülmektedir. 4 veçadırı
Kağan 3. yüzyıllardan
olan otağlarkalma
ise Pazırık Kiriş
Bölgesi’ndeki kurganlarda
çok renkli, kıymetli Hunlara
kumaşlar ait birçoksüslenmiş
ve ipeklilerle eşya ile olupbuzlar içinde
bozulmayan insan vedaha
diğer çadırlardan hayvan ölüleri bulunmuştur. Rusya’da, St. Petersburg
büyüktür. Yalıtım
malzemesi
Hermitaje Müzesinde saklanan
Bozkır Sanatının Özellikleri bu eserler arasında halı, Gergi bağı
kumaş, renkli keçe aplike

Türkler yaşam tarzlarının gereği olarak örtüler,
giyecek,hayvan kavgaları ve
yiyecek Kafes duvar
insan figürleriAynı
ve içeceklerinin çoğunu hayvanlardan karşılamışlardır. ile süslü çok
Yalıtım
zamanda hayvanları ulaşım ve taşıma aracı zengin
olaraktekstil işleri yanında
da kullan- Görsel 5.6 malzemesi
mışlardır. Türklerin hayvancılığa karşı olan atlıbuaraba (Görsel
zorunlu 5.5) ve masa
ilgisi Ahşap masa, 5. Pazırık Kurganı
Dış duvar
sanatlarına da yansımıştır. Türkler kullandıkları da (Görsel eşya 5.6) vardır.
ve
silahlarını hayvan figürleri ile süslemişlerdir. Hayvan figürle-
Çadır tabanı
rinde kaplan, pars, ayı ve kurt gibi yırtıcı hayvanların at,
geyik, koyun ve keçi gibi hayvanlara saldırıları ve bu hayvan- Taş zemin
ların hayatta kalma mücadelesi gerçekçi Görsel anlayışla
5.5
gösteril-
Görsel 5.2
miştir. Atlı araba, Yurt’un bölümleri
5. Pazırık Kurganı (temsili resim)
167165
55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
ORTA
ORTA ASYA
ASYA TÜRK
TÜRK SANATI
SANATI

Etkinlik
Kurganların yoğun olarak bulunduğu bir Görsel 5.8
Hun kaftanı,
diğer bölge verilmiştir.
Aşağıda Orta Asya Türklerinin yaşantıları ile ilgili görseller ise Moğolistan’daki Noin sonra Orta Asya
Görselleri inceledikten Noin Ula
Ula’dır. Bu bölgede yapılan
Türklerinin yaşam şeklinin sanata yansımaları hakkında neler söyleyebilirsiniz? kazılarda Kurganları
MÖ 1-MS 1. yüzyıllar arası döneme
ait süslü keçe yaygılar, koşum
takımları, Hunlara ait çeşitli
eşyalar, giyim kuşam ve
süslerin (Görsel 5.7, 5.8) bu-
lunduğu çok sayıda kurgan ortaya
Görsel 5.7
Çizmeler, Noin Ula Kurganları
çıkarılmıştır. Hun Dönemi’ne ait diğer
kurganlar ise Katanga, Esik, Ulandırık ve
Ukok Platosu kurganlarıdır. Hunların
diğer bir yerleşim yeri Selenga Nehri
yakınlarındaki Ulan Ude’dir. Burada
yapılan kazılarda ortaya çıkarılan evlerin
altında sıcak hava ve dumanın geçtiği
ısıtma boruları vardır.
Resim Sanatı
Kurganlardan çıkan halı ve dokumaların üzerinde

bulunan tasvirlerin Hun resim sanatı açısından ayrı
bir önemi vardır. Keçe dokumalar üzerine ince ve renkli
Orta Asya; doğuda Kingan
deriler Dağları, batıda
yapıştırılarak Hazar
süslenmiş eyerDenizi, kuzeyde
örtülerinde aplike
Sibirya Stepleri, güneyde ise Hindukuş
süslemeler Dağları veyansıtmaktadır
Hun üslubunu Karanlık Dağlar arasın-
(Görsel 5.9).
da kalan bölgeye verilen addır.Kurganı’nda
Pazırık Orta Asya’nınbulunan
yükseltisi
biraz keçe
olan alanları
üzerinde,
Harita 5.1 bozkır ve çöllerle, fazla olan derilerden
renkli yerleri ise dağlar ve platolarla
kesilerek kaplıdır.
yapıştırılmış parçalarla bir
dağ keçisine saldıran kartal grifonu canlandırılmıştır
Orta Asya Haritası (Görsel 5.10). Noin Ula Kurganlarından 6. mezarın içinde
Görsel 5.9 bulunan duvara asılmış yün örtü, hayvan sembolizmini işaret etmektedir.
Keçe üzerine aplike, dağ keçisine
saldıran kartal grifonu Bu örtü üzerinde su bitkileri arasında balıklar ve su ejderi bulunmaktadır.
Bir başka kurganda bulunan yün örtünün üzerinde gelişmiş portre anla-
yışıyla Hun süvarileri tasvir edilmiştir (Görsel 5.11).
ORTA ASYA
Görsel 5.10
Hayvan
mücadelesi
tasviri,
Pazırık
Kurganı
Görsel 5.11
Yün örtü üzerinde Hun suvarisi tasviri,
Pazırık Kurganı
164168
ORTA ASYA
ORTA TÜRK
ASYA SANATI
TÜRK SANATI 55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Orta Asya’nın
Orta çeşitli bölgelerinde
Asya’da yaşayan mağarageçmişleri
toplumların kültürel duvarlarıMÖ veya kayalar
5.000’lere
üzerinde
kadar Türklere
uzanmaktadır. ait resimler
Buradabulunmuştur.
erken dönemlerdenBu resimlerin birgöçebe
itibaren kısmı boya
ile bozkır
yapılmış, bir kısmı
kültürü da sivri
ile Orta Asyauçlu bir aletleyerleşik
vahalarının çizme yöntemi
kültürü-ile meydana
getirilmiştir. Resimlerde daha
nün izleri görülmektedir. Ortaçok av kültürü
Asya’da yaşayanile ve
üzerinde
tarihin süvari bulunan
atlarengörülmektedir.
köklü milletlerinden olan Türklerin ise MÖ 4500’lü
Pazırık 2. kurganda ise, mumyalanmış insan vücudunda hayvan
figürlerinin Temel kullanıldığı dövmelerhayvancılık
geçim kaynakları sırt, kol ve sağolanalt bacakta sağlam olarak
kalmıştır.
yazın yükseklerdeki platolara Maden Sanatı kış mev-
çıkmışlar; Görsel 5.1
demirden
nedeniyle alçaklardaki düzlüklere Türk madendönmek sanatınınzorunda
ilk örnekleri çeşitli kur- yapılmış saç tokası,
kalmışlardır. Bunun ganlarda sonucu bulunan
olarak altın,
bozkırgümüş, demir ve bronzdan
kültürünü 2. Pazırık Kurganı
benimseyerek yarı konargöçer yapılmış bir eserlerden oluşmaktadır.
hayat sürmüşlerdir. Genel-Bunlar ara-
likle yazın yaylada yurt sındadenilen
plakalar,çadırda,
günlük kışın
kullanım eşyaları,
kerpiçten veheykeller
ahşaptan inşa ettikleri (Görsel 5.12,
evlerde 5.13), sancakBu
yaşamışlardır. ve çadır
yaşamalemleri,
tarzınıntören Görsel 5.12
Hayvan mücadelesi
sonucu olarak yanlarında kazanları ve silahlar
taşıdıkları bulunmaktadır.
çadırları, sürekli Eserlerin üzer-
kullandıkları
binek ve koşum takımlarını, lerinde bulunan tasvirler genellikle
deri kemerlerini, silahlarını,hayvan
dokuma üslu-
ve
madenî eşyalarını süsleyen bunu yansıtmaktadır. Bu dönemin
Türkler kendilerine has birilgi çekici
sanat eser-
anlayışı
oluşturmuşlardır (Görsel lerinden
5.1). olan “İki Süvarinin Yaban Domuzu Avı”
ile “Ağaç Altında Süvari, Eşi ve Seyis” (Görsel 5.14)
Bozkır kültürünün adlıetkisiyle
altın levhalar
çadırdaRusya’da,
yaşamayıLeningrad
tercih edenHermitage
Türklerde
mabet ve saray mimarisi (Ermitaj) Müzesinde
gelişmemiştir. Zira sergilenmektedir.
bozkırlarda yaşam Bunun mücade-
lesi veren Türkler içinyanında gelişenyerine,
sabit mesken bir diğer ise Altın
üslupkurulup
süratle Elbiseli
sökülebilen
ve kolaylıkla taşınabilen Adam örneğinde
çadırlar daha görüldüğü
kullanışlıdır.gibiBu“kıvrık
durum dal,
çadır Aydınlatma
sanatının gelişmesinebitki üslubu”dur.
neden olmuştur.BuYurt eserin
tipizırhı
çadırlar ahşap bölümü
iskeletli, yuvarlak gövdeli, üzerindekonik
bulunan bitkibiçiminde
külah motifleri sonlanan, Sıkıştırma
Görsel 5.13
tepesinde dumanın
Çadır tepeliği, Pazırık Kurganı Türk
dışarıyamaden işleme
çıkacağı sanatının
bir deliğin yer aldığı, halkası
üzeri kalın keçelerleenkaplı güzel örneklerindendir.
ve kolay sökülüp kurulabilen Çatı kaplama
özelliklere sahiptir (Görsel 5.2). Çadırlarda zengin ve gelişmiş
süsleme örnekleri görülmektedir. Kağan çadırı olan otağlar ise Kiriş
çok renkli, kıymetli kumaşlar ve ipeklilerle süslenmiş olup
diğer çadırlardan daha büyüktür. Yalıtım
malzemesi
Bozkır Sanatının Özellikleri Gergi bağı
Türkler yaşam tarzlarının gereği olarak giyecek, yiyecek Kafes duvar
ve içeceklerinin çoğunu hayvanlardan karşılamışlardır. Aynı

Yalıtım
zamanda hayvanları ulaşım ve taşıma aracı olarak da kullan- malzemesi
mışlardır. Türklerin hayvancılığa karşı olan bu zorunlu ilgisi
Dış duvar
sanatlarına da yansımıştır. Türkler kullandıkları eşya ve
Çadır tabanı
ların hayatta kalma mücadelesi gerçekçi anlayışla gösteril-
Görsel 5.2
miştir. Görsel 5.14 Yurt’un bölümleri
Altın levha, Ağaç Altında Dinlenen Süvari, Eşi ve Seyis (temsili resim)
169165
55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
ORTA
ORTA ASYA
ASYA TÜRK
TÜRK SANATI
SANATI

Etkinlik
Altın Elbiseli Adam, 1969-1970 yıllarında Kazak Arkeolog Kemal
Akişev tarafından
Aşağıda Orta Asya Türklerinin yaşantıları ile ilgili görseller yapılanGörselleri
verilmiştir. kazılarda ortaya çıkarılmıştır.
inceledikten sonra Orta AsyaKıyafet genel
hatlarıyla, “V” yakalı kısa kaftan,
Türklerinin yaşam şeklinin sanata yansımaları hakkında neler söyleyebilirsiniz? dar süvari pantolonu, diz altında kalan
kısa yumuşak çizmelerden ve başında bulunan sivri ve oldukça süslü
külahtan ibarettir. Kıyafetin üzerinde altın süslemenin çok olmasından
Görsel 5.15 dolayı kıyafete bu isim verilmiştir (Görsel 5.15).
Altın Elbiseli Adam
Kaftan
Bütün yüzeyi kaplayan pergel şeklinde,
üçgen şekilli altın levhalar ile yakada
stilize edilmiş aslan başları ile süslüdür.
Bunlar yakından bakıldığında üç dilimli
yaprağı andırır.
Başlık (Taç)
60-65 cm uzunluğunda konik dağ motifi
üzerinde yaban koyunu, dağ keçisi,
Orta
kanatlı at, aslan, ağaç, kuş, yapraklar ve Asya; doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, kuzeyde
ok figürleri vardır. Bu sıralama Türk soy
kütüğünün yapısını temsil eder.
Dağ
da kalan bölgeye verilen addır. Orta Asya’nın yükseltisi az olan alanları
Harita 5.1
Aileyi, halkı ve soyu koruduğunabozkır
inanılır.ve çöllerle, fazla olan yerleri ise dağlar ve platolarla kaplıdır.
Kaplan ve Kurt
Güneş ve güç simgesi olarak kabul edilen
Orta Asyakurt,
Haritası
Türklerin ilk totemlerindendir. Kemer
Keçi Geyik figürlü plakalar yan yana dizilerek
Yaz mevsiminin temsilcisidir. Doğanın oluşturulmuştur. Kılıcın asılı olduğu
dirilip tekrar ölmesini simgeler. İnsanı kemer ve kuşak rütbe anlamı taşır.
kötülüklerden ve zorluklardan korur.
Ok ve Yay
Birliği, bütünlüğü ve aileyi sembolize eder.
Kıvrık dal
Üsluplandırılmış dal biçiminde, helezonik
olarak yapılan bitkisel bir süsleme çeşidi.
ORTA ASYA
“Eski Türklerde madencilik, bilhassa demircilik kutsal

sayılan meslek idi. Türk hükümdarları bahar bayramında
örs üzerinde demir döverek bir tören icra ederlerdi. Çizme
Şamanist dönemdeki bazı Türk topluluklarında “demirci” Kaftandaki gibi küçük altın levhacıklarla
ile “şamanın” kötü ruhları kovduğuna inanırlardı”. süslenmiştir.
(Türkler ansiklopedisi, 4. cilt, s. 71’den kısaltılmıştır.)
164170
ORTA ASYA
ORTA TÜRK
ASYA SANATI
TÜRK SANATI 55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Diğer OrtaSanatlar
Asya’da yaşayan toplumların kültürel geçmişleri MÖ 5.000’lere
Kurganlardan
bozkır kültürü ile çıkarılan çeşitli
Orta Asya dokumayerleşik
vahalarının eserlerikültürü-
günümüze kadar
gelmiştir.
nün izleri Bunlar Türk işleme
görülmektedir. ve Asya’da
Orta dokuma sanatının
yaşayan ve entarihin
eski örneklerindendir.
en köklü milletlerinden olan Hun dokuma
Türklerin isesanatına
MÖ 4500’lüait en önemli örnek
Pazırık Kurganı’nda bulunan Pazırık
yıllara uzanan bir geçmişi5.bulunmaktadır.
Halısı’dır. Bu halı, kalitesi kadar incelik ve
Görsel 5.17
Temel geçim kaynakları motiflerindeki
hayvancılık zenginliği
olan ile de dikkati Ağzında geyik başı
Türkler, yaşadıkları bölgenin çekmektedir.
aşırı sıcakDünya
olması,halıcılık tarihinin bilinen tutan grifon
yeterli su ve otlak bulunmaması ve bir bütün nedeniyle
olarak bulunmuş en eski düğüm-
yazın yükseklerdeki platolara lü halısıdır (Görsel
çıkmışlar; 5.16). Hunların atlarının
kış mev- Görsel 5.1
siminde ise dağlar ve platoların eyerleriaşırı
altında ve olması
soğuk çadırlarında kullandıkları Ağaç, deri ve
demirden
nedeniyle alçaklardaki düzlüklere keçe dokumalardönmekilezorunda
günlük kıyafetlerinde yapılmış saç tokası,
kalmışlardır. Bunun sonucu kullanılan
olarakişleme
bozkırmotifleri
kültürünüdikkat çekmek- Bunu biliyor musunuz
2. Pazırık Kurganı ?
benimseyerek yarı konargöçer tedir.bir hayat sürmüşlerdir. Genel-
likle yazın yaylada yurt denilen çadırda, kışın kerpiçten ve Eğri kesim tekniği Türk
ahşaptan inşa ettikleri evlerde Hunlarda, “eğri kesim
yaşamışlardır. tekniği”tarzının
Bu yaşam ile meyda- sanatında sıkça kullanılan
sonucu olarak yanlarındana taşıdıklarıgetirilen ahşap eserlerde
çadırları, sürekli ve at koşum
kullandıkları geometrik şekillerin, hayvan
Görsel 5.16 ya da bitki motiflerinin iç
binek
Pazırık ve koşum
Halısı’ndan takımlarında
bir bölüm takımlarını, bulunan silahlarını,
deri kemerlerini, ağaçtan oyma hayvan
dokuma ve
içe geçtiği bir süsleme
madenî eşyalarını süsleyen figürleri
Türkler sıkça kullanılmıştır
kendilerine (Görsel
has bir sanat 5.17).
anlayışı çeşididir.
5.3. GÖKTÜRK SANATI
Asya Hun
mabet Devleti’nden
ve saray mimarisisonra Orta Asya’da
gelişmemiştir. Zira kurulan ikinciyaşam
bozkırlarda büyükmücade-
Türk
devleti olan Türkler
lesi veren Göktürkler, 552’de
için sabit Bumin
mesken Kağan
yerine, tarafından
süratle kurulupkurulmuştur.
sökülebilen
659’da yıkılan I.taşınabilen
ve kolaylıkla Göktürk Devleti,
çadırlar 682’de II. GöktürkBu
daha kullanışlıdır. (Kutluk
durum) çadır
Devleti Aydınlatma
adıyla yeniden
sanatının kurulmuş; fakat
gelişmesine neden744’te yıkılmıştır.
olmuştur. Göktürkler
Yurt tipi çadırlartarihte
ahşap“Türk” bölümü
adını kullanan
iskeletli, ve ilk Türk
yuvarlak alfabesini
gövdeli, konikoluşturan devlettir. sonlanan,
külah biçiminde Ayrıca Türk milleti Sıkıştırma
adının geçtiğidumanın
tepesinde ilk Türkçe metinleri
dışarıya (Orhun
çıkacağı bir Kitabeleri)
deliğin yer oluşturmuşlardır.
aldığı, halkası
Tanınmış devletkeçelerle
üzeri kalın adamları,kaplı
BilgeveKağan,
kolay Kül Tiginkurulabilen
sökülüp ve Vezir Tonyukuk Çatı kaplama
adına dikilen anıtlar
özelliklere sahiptirgünümüze kadar
(Görsel 5.2). ulaşmıştır.
Çadırlarda zengin ve gelişmiş
Mimari
malzemesi
Göktürklerde şehirleşme Hunlara göre daha fazla gelişmiştir. Göktürk
şehirleriBozkır Sanatının
genellikle Özellikleri
kale tipinde olup Ordu-Kent, Ordu-Balık diye adlandı- Gergi bağı
rılmıştır. Göktürklerden günümüze kalan Moğolistan’daki Dzosim Cherem

yerleşmesi, kareyaşam
Türkler şeklinde yapılmışgereği
tarzlarının olup olarak
batıdangiyecek,
doğuyayiyecek
doğru uzanan bir Kafes duvar
anavecaddenin iki yanında

içeceklerinin çoğunukurulmuştur.
hayvanlardan karşılamışlardır. Aynı
Yalıtım
Hunlarda Türklerin
mışlardır. görülen kurgan yapma
hayvancılığa geleneği,
karşı olan bu Göktürklerde
zorunlu ilgisi gelişerek
Dış duvar
devam etmiştir.daÖlen
sanatlarına hükümdarTürkler
yansımıştır. veya kahramanın
kullandıklarıanısını
eşyayaşatmak
ve için
yapılan mezarhayvan
silahlarını anıtlarına daha ile
figürleri çoksüslemişlerdir.
Orhun ve Yenisey
Hayvan Irmakları
figürle-arasındaki
Çadır tabanı
bölgede
rinde rastlanmaktadır.
kaplan, pars, ayıKül ve Tigin (Görsel
kurt gibi 5.18),
yırtıcı Bilge Kağan
hayvanların at, ve Vezir
Tonyukuk’a
geyik, koyun ait ve
mezar anıtları
keçi gibi mimarisaldırıları
hayvanlara özellikleri ile hayvan-
ve bu öne çıkmaktadır. Taş zemin
Moğolistan’ın
ların hayattabaşkenti Ulan Bator’un
kalma mücadelesi 66 km
gerçekçi güneydoğusunda
anlayışla gösteril- bulunan
Görsel 5.2
Tonyukuk
miştir. Anıtı dikdörtgen biçiminde, köşeleri yuvarlatılmış iki taştan Yurt’un bölümleri Görsel 5.18
oluşmaktadır. Anıta giden yolun her iki yanında çok sayıda balbal ve (temsili resim) Kül Tigin Yazıtı
171165
55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
ORTA
ORTA ASYA
ASYA TÜRK
TÜRK SANATI
SANATI

Etkinlik
anıtların kalıntıları arasında heykeller bulunmuştur. Heykellerin bir kısmı
ayakta
Aşağıda Orta Asya Türklerinin yaşantıları ile ilgiliolan, birverilmiştir.
görseller kısmı iseGörselleri
oturmuş, elleri göğüs
inceledikten üzerinde
sonra Orta Asya birleştirilmiş
kişileri tasvir etmektedir. Ayrıca
Türklerinin yaşam şeklinin sanata yansımaları hakkında neler söyleyebilirsiniz? burada at koşum takımı süslemeleri,
pişmiş topraktan masklar ve stuko süslemeler bulunmuştur.
Bilge Kağan tarafından ağabeyi Kül Tigin adına yaptırılan Kül Tigin
Anıtı, Baykal Gölü’nün güneyindeki Orhun Vadisi’nde yer almaktadır.
Türklerde kaplumbağa evreni sembolize ettiği için anıt, kaplumbağa
heykelinden ibaret bir kaide üzerine oturtulmuştur. Kerpiç duvarlarla
çevrili olan yapının üstü kiremitle kaplanırken etrafı hendekle çevrilmiştir.
Karşılıklı iki koç heykelinin bulunduğu doğu kapısından tapınağa kadar
Etkinlik uzanan yolun her iki tarafında taş heykeller bulunmaktadır.
Aşağıdaki numaralandırılmış görselleri açıklamalar ile eşleştiriniz.
8
5

4
da kalan bölgeye
2
verilen addır. Orta Asya’nın yükseltisi az olan alanları
1
Orta Asya Haritası
KOÇ HEYKELİ: Mezar anıtının girişinde yer alan koç heykelleri, YAZITIN ÜST KISMI: Yazıtın tepesinde bazı araştırmacılara
Türkler tarafından kutsal sayılan ve mezar taşlarında sıklıkla göre ejder, bazılarına göre kurttan süt emen çocuk figürü
kullanılan semboller. bulunmaktadır. Ayrıca dağ keçisi insanların erişemeyeceği
yüksekliklere tırmanıp orada yaşayabildiği için Gök Tanrı ile
BALBAL: Savaşta öldürülen düşmanlar veya cenaze törenine ilişkilendirilerek kutsal sayılmıştır.
katılanları temsilen dikilen heykeller.
YAZIT: Bir yüzü Çince, diğer üç yüzü runik yazıyla düzgün ve
İHTİRAM YOLU: Yazıt ve heykellerden “bark”a kadar devam özenle kazılmış Kül Tigin Yazıtı.
eden saygı yürüyüşü yolu.
ORTA ASYA
KADIN VE ERKEK HEYKELLERİ: Muhtemelen kağanlık ailesi
KAPLUMBAĞA KAİDE: Eski Türklerde kaplumbağa evreni üyelerine ait heykeller.
sembolize ettiği için anıt, kaplumbağa heykelinden bir kaide
üzerine oturtulmuştur. BARK: İçerisinde Kül Tiğin'in sembolik mezarı bulunan yapı.
Kül Tigin Anıtı’nın 1 km kadar doğusunda bulunan Bilge Kağan Anıtı

dikdörtgen biçimli olup kaplumbağa şeklinde bir kaidenin üzerine oturtul-
muştur. Anıt tek parça taş üzerine Göktürk alfabesiyle yazılmış bir kitabe-
dir. Anıtın bulunduğu alanda yapılan kazılarda yatan bir aslan ile başsız
dört erkek heykeli bulunmuştur. Bu heykellerden birinin Bilge Kağan’a ait
olduğu kabul edilmektedir.
164172
ORTA ASYA
ORTA TÜRK
ASYA SANATI
TÜRK SANATI 55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Heykel Sanatı yaşayan toplumların kültürel geçmişleri MÖ 5.000’lere

Orta Asya’da
Mezarkültürü
bozkır anıtlarının bulunduğu
ile Orta bölgelerdeyerleşik
Asya vahalarının Göktürkkültürü-
heykel sanatına ait
çeşitli örnekler
nün izleri günümüzeOrta
görülmektedir. kadar ulaşmıştır.
Asya’da yaşayanBurada bulunan balballar,
ve tarihin
kaplumbağa başları, koçolan
en köklü milletlerinden heykeller
Türklerin Göktürk heykel sanatının önemli
ise MÖ 4500’lü
örnekleri arasında
yıllara uzanan bir yer almaktadır.
geçmişi Moğolistan’da bulunan Kül Tigin
bulunmaktadır.
heykelinin başı Göktürk heykel sanatının en önemli eserleri arasındadır Görsel 5.19
(Görsel Temel
5.19). geçim kaynakları hayvancılık olan Kül Tigin
heykelinin
Türkler, yaşadıkları bölgenin aşırı sıcak olması, başı
Göktürkler
yeterli su veDönemi’nde daha sık olarak
otlak bulunmaması karşılaşılan balballar eski
nedeniyle
Türklerde mezarların üstüne
yazın yükseklerdeki ve bazı
platolara kurganların
çıkmışlar; etrafına dikilen tek parça
kış mev- Görsel 5.1
ve siminde
uzunca taşlardır.
ise dağlarBunların bazılarının
ve platoların üzerinde
aşırı soğuk kabartma veya kazıma
olması Ağaç, deri ve
demirden
tekniğiyle
nedeniyleyapılmış yazı ve işaretler
alçaklardaki düzlüklerebulunmaktadır. Göktürk mezarlıklarında
dönmek zorunda yapılmış saç tokası,
bulunan koç heykelleri
kalmışlardır. Bununvesonucu
balbal geleneği daha sonraki
olarak bozkır Türk devletlerinde
kültürünü 2. Pazırık Kurganı
Etkinlik
de benimseyerek
devam etmiştir. yarı konargöçer bir hayat sürmüşlerdir. Genel-
Balbalların yapılış nedenleri ve sembolize ettikleri kişilerle ilgili farklı değerlendirme ve görüşler ileri sürülmektedir.
ahşaptan inşa ettikleri
1. Ölen kişinin yaşarkenevlerde
öldürdüğü yaşamışlardır. Bu yaşam
düşman askerlerini tarzının ölüm sonrası yaşamda bu kişiye hizmet
ve bu askerlerin
sonucu olarak
edecekleri , yanlarında taşıdıkları çadırları, sürekli kullandıkları
binek ve koşum
2. Önemli takımlarını,
komutanların deriadamlarının
ve devlet kemerlerini, silahlarını,
heykelleri ve, dokuma ve
madenî eşyalarını süsleyen Türkler kendilerine has bir sanatolduğudur.
3. Ölen kişinin cenaze törenine katılan önemli kişilerin heykelleri anlayışı
Aşağıdaki görselleri (Görsel
oluşturmuşlardır inceleyiniz. Siz bu görüşlerden hangisine katılıyorsunuz . Arkadaşlarınızla tartışınız.
5.1).

mabet ve saray mimarisi gelişmemiştir. Zira bozkırlarda yaşam mücade-
lesi veren Türkler için sabit mesken yerine, süratle kurulup sökülebilen
ve kolaylıkla taşınabilen çadırlar daha kullanışlıdır. Bu durum çadır Aydınlatma
sanatının gelişmesine neden olmuştur. Yurt tipi çadırlar ahşap bölümü
iskeletli, yuvarlak gövdeli, konik külah biçiminde sonlanan, Sıkıştırma
tepesinde dumanın dışarıya çıkacağı bir deliğin yer aldığı, halkası
üzeri kalın keçelerle kaplı ve kolay sökülüp kurulabilen Çatı kaplama
malzemesi
veResim Sanatı çoğunu hayvanlardan karşılamışlardır. Aynı

içeceklerinin Görsel 5.20
Yalıtım
zamanda hayvanları ulaşım ve taşıma aracı olarak da kullan- Göktürk
malzemesi
kaya
Göktürklere
mışlardır. ait resim
Türklerin örnekleri karşı
hayvancılığa daha olan
çok Güney Sibirya,
bu zorunlu ilgisiYakutistan
Dışresimleri
duvar
ile sanatlarına
Moğolistan da bölgesinde bulunmuştur.
yansımıştır. Resimlerde konu
Türkler kullandıkları eşya olarak
ve genel-
likle avlanma,
silahlarını dinî figürleri
hayvan törenler,ilesüvariler ve savaş
süslemişlerdir. sahneleri
Hayvan figürle-işlenmiştir.
Çadır tabanı
Moğolistan’da
rinde kaplan,bulunan resimlerde
pars, ayı ve kurt süvarilerin
gibi yırtıcıellerinde tuttukları
hayvanların at, mızrak-
ların ucundaki
geyik, koyunbayrak
ve keçiilegibi
püsküller, sadaksaldırıları
hayvanlara ve yaylarve ayrıntılı olarak gösteril-
bu hayvan- Taş zemin
miştir
ların(Görsel
hayatta5.20).
kalmaAyrıca Açına vegerçekçi
mücadelesi Balık Tepe bölgelerindeki
anlayışla gösteril- Göktürk
Görsel 5.2
tapınaklarında
miştir. duvar resimlerine rastlanmıştır. Yurt’un bölümleri
(temsili resim)
173165
55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
ORTA
ORTA ASYA
ASYA TÜRK
TÜRK SANATI
SANATI
5.1.5.4. UYGUR
ORTA ASYASANATI
TÜRKLERİNDE YAŞAM VE SANAT
Etkinlik
Kutluk Bilge Kağan tarafından 744’te kurulan Uygur Devleti’nin
başkenti Ordu-Balık’tır.
Aşağıda Orta Asya Türklerinin yaşantıları ile ilgili görseller Kutluk
verilmiştir. Bilge
Görselleri Kağan’ın sonra
inceledikten yerineOrta
geçen
Asyaoğlu Moyençor
zamanında Orta Asya’daki Türk
Türklerinin yaşam şeklinin sanata yansımaları hakkında neler söyleyebilirsiniz? boylarının çoğu egemenlik altına alınarak
güçlü bir devlet oluşturulmuştur. Bögü Kağan zamanında devlet en parlak
dönemini yaşamıştır. Fakat bu dönemde kabul edilen Maniheizm dininin
Uygurların savaşçılığı üzerindeki olumsuz etkisi ve daha sonra gelen
kağanların aynı başarıyı gösterememesi üzerine devlet zayıflamaya
başlamış ve 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmıştır. Uygurlar, Orta
Asya’da refah ve hoşgörünün geliştiği zengin bir kültür oluşturmuşlardır.
Maniheizm ve Budizm başta olmak üzere birçok dinî inanışın barış içinde
bir arada yaşamasını sağlamışlardır (Görsel 5.21).
Mimari
Yerleşik hayatı benimseyen Uygurlar, büyük saraylar ve tapınaklar inşa

ederek mimarlık alanında kalıcı eserler bırakmışlardır. Yaşadıkları
bölgenin verimli tarım alanı olması ve yeni inançlarının da tapınak
mimarisine önem vermesi bunda etkili olmuştur.
Görsel 5.21
Uygurlar, şehircilik alanında büyük gelişme kaydetmiş, birçok kent
Uygur Budist Rahip minyatürü kurup etrafını surlarla çevirmişlerdir. Evler, saraylar, manastır ve tapınak-
lar Uygur kent mimarisinin önemli ögeleridir. İki kanatlı kapıdan girilen,
etrafı yüksek duvarlarla çevrili evlerde oturan Uygurlar, daha öncede
Orta Asya;kerpiç
kullanılan doğuda Kingandamlı
ve toprak Dağları, batıda Hazar
ev mimarisini daha Denizi, kuzeyde
da geliştirmişlerdir.
Sibirya Stepleri,
Bu evler yarımgüneyde ise Hindukuştuğla
metre yüksekliğinde Dağları ve Karanlık
duvar Dağlarvearasın-
üzerine, avlulu tek katlı
da olarak
kalan bölgeye verilen
yapılmıştır. addır. Orta
Dikdörtgen planlıAsya’nın yükseltisi
olan evlerin az olanyuvarlak
pencereleri alanları ve
Harita 5.1 bozkır ve çöllerle,
kemerli, çatılarıfazla olan yerleri
ise kiremitle ise dağlar
örtülüdür. ve platolarla
Uygur kaplıdır.
evleri plan açısından Ana-
dolu’daki Türk evleri ile benzer özellikler göstermektedir (Görsel 5.22).
Orta Asya Haritası
Uygurlar Budizm ve Maniheizm dinlerinin tapınak mimarisinin
etkisiyle mabetlerini kubbeli ve köşe tromplu olarak inşa etmişlerdir.
Hoço’da bulunan saray, köşk ve mezar harabelerinde tonozlu ve kubbeli
kısımlar (Görsel 5.23) ile duvarlara yapılan resimler dikkat çekmektedir
Görsel 5.22 (Görsel 5.24).
Temsili Uygur evi
ORTA ASYA

Maniheist tapınak kalıntıları, Uygurlar Maniheist tapınağındaki duvar resimleri, Uygurlar
164174
ORTA ASYA
ORTA TÜRK
ASYA SANATI
TÜRK SANATI 55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Orta Asya’da yaşayan toplumların kültürel geçmişleri MÖ 5.000’lere

bozkır kültürü ile Orta Asya vahalarının yerleşik kültürü-

demirden
nedeniyle alçaklardaki düzlüklere dönmek zorunda yapılmış saç tokası,
kalmışlardır. Bunun sonucu olarak bozkır kültürünü 2. Pazırık Kurganı
benimseyerek yarı konargöçer bir hayat sürmüşlerdir. Genel-
sonucu olarak yanlarında taşıdıkları çadırları, sürekli kullandıkları

Görsel 5.25
İlk türbe
mabet örneklerinden
ve saray olan kubbeli mezar
mimarisi gelişmemiştir. yapıları anıt yaşam
Zira bozkırlarda mezarlara
mücade- Kubbeli ve tonozlu
örnek
lesiteşkil
verenetmektedir.
Türkler içinUygur mimarisinde
sabit mesken çoksüratle
yerine, sık görülen
kurulupve sökülebilen Uygur tapınakları,
Turfan
Stupa denilen kubbeli
ve kolaylıkla tapınaklarda
taşınabilen çadırlar (Görsel 5.25) duvarBu
daha kullanışlıdır. iledurum çadır Aydınlatma
kubbe arasındaki
sanatının bağlantıları
gelişmesine sağlamak
neden olmuştur.içinYurt
üçgenler
tipi çadırlar ahşap bölümü
kullanılmıştır. Daha sonraları
iskeletli, yuvarlak gövdeli,Selçuklu ve Osmanlı
konik külah biçiminde sonlanan, Sıkıştırma
mimarisinde
tepesinde kullanılan bu üçgenler
dumanın dışarıya “Türkbir
çıkacağı Üçgeni”
deliğin yer aldığı, halkası
olarak
üzeriadlandırılmıştır.
kalın keçelerleBukaplı
dönemde yapılansökülüp
ve kolay manastırkurulabilen Çatı kaplama
ve özelliklere
tapınaklar mekân
sahiptirtasarımı
(Görselve avlu
5.2). etrafındaki
Çadırlarda oda ve gelişmiş
zengin
dizileriyle
süslemeTürk-İslam devletlerindeki
örnekleri görülmektedir. medreselere
Kağan örnek
çadırı olan otağlar ise Kiriş
olmuştur.
malzemesi
Heykel Sanatı
Uygurlar tapınaklara yaptıkları heykeller ile bu alanda

büyük gelişme
Türkler göstermişlerdir.
yaşam tarzlarının Bugereği
gelişmede
olarakGöktüklerdeki
giyecek, yiyecek Kafes duvar
balbal geleneğinin de
ve içeceklerinin etkisi hayvanlardan
çoğunu vardır. Tapınaklardaki Buda Aynı
Yalıtım
heykellerinin yanında, at,
zamanda hayvanları deveve
ulaşım vetaşıma
keçi gibi hayvan
aracı olarakfigürleri
da kullan- malzemesi
realist ve özgün
mışlardır. bir anlayışla
Türklerin yapılmıştır.
hayvancılığa karşıKızıl
olan ve
bu Sorçuk
zorunlu ilgisi
Dış duvar
kentlerinde
sanatlarınaçokdasayıda heykel bulunmuştur.
yansımıştır. Kızıl’da bulunan
Türkler kullandıkları eşya ve bu
Görsel 5.26
döneme ait diz
silahlarını çökmüş
hayvan erkek heykeli
figürleri alçıdan yapılmış
ile süslemişlerdir. Hayvanvefigürle-
omzunda At başı heykeli,
Çadır tabanı
yükrinde
taşır kaplan,
şekildedir. Yine
pars, ayıSorçuk’ta
ve kurt bulunan at başı
gibi yırtıcı heykelinde
hayvanların at, Sorçuk
yele ve perçemler
geyik, koyun vegerçekçi
keçi gibişekilde verilmiştir.
hayvanlara Bu ve
saldırıları heykelde
bu hayvan- Taş zemin
Uygurlar kendilerinden
ların hayatta önce Hunlargerçekçi
kalma mücadelesi ve Göktürklerde
anlayışladegösteril-
görülen Türk
Görsel 5.2
hayvan üslubunun özelliklerini yansıtmıştır (Görsel 5.26).
miştir. Yurt’un bölümleri
(temsili resim)
175165
55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
ORTA
ORTA ASYA
ASYA TÜRK
TÜRK SANATI
SANATI

Etkinlik
Resim Sanatı
Aşağıda Orta Asya Türklerinin yaşantıları ile ilgili görseller verilmiştir. Görselleri inceledikten sonra Orta Asya
Türklerinin yaşam şeklinin sanata yansımalarıUygurlar eski söyleyebilirsiniz?
hakkında neler Türk resim sanatının en önemli temsilcilerindendir.
8-11. yüzyıllardan kalma Budizm ve Maniheizm etkisindeki resim ve
minyatürler bugüne kadar bilinen en eski Türk resim örnekleridir. Koyu
mavi ve kırmızı renklerin yoğun olarak kullanıldığı bu resimlerde genellikle
Uygur prensleri, vakıf yapanlar ve müzisyenler tasvir edilmiştir.
750’den sonra Türk resminde portre sanatının ilk örnekleri karşımıza

çıkmaktadır. Sorçuk’ta bulunan “Kadın ve Erkek Vakıfçılar” freskolarında
yüzler ve giysiler ayrıntılı olarak belirtilmiştir.
Bezeklik’te bulunan freskoda Uygur prensleri realist şekilde tasvir

edilmiştir (Görsel 5.27). Hoço’da bulunmuş olan dört nala koşan at freski
Görsel 5.27 Uygur resminin gelişmişliğini gösteren en iyi örneklerdendir.
Uygur Prensleri freskosu 9. Tapınak, Bezeklik
Görsel 5.28
Uygur duvar freskosu,
Turfan
da kalan bölgeye verilen addır. Orta Asya’nın yükseltisi az olan alanları
Orta Asya Haritası
Turfan şehrindeki kayalara oyulmuş mabetlerin duvar ve tavanları

freskolarla süslenmiştir (Görsel 5.28). Uygurlardan kalma Maniheist
kitapların sayfalarında kısmen dünyevi, kısmen de dinî sahnelerin
canlandırıldığı minyatürler vardır. Ayrıca Maniheizm mabetlerinde
ayinlerde kullanılan büyük resimli sayfalar ile sancaklar bulunmuştur.
Hoço’daki bir tapınağın bayrağında bulunan Vakıfçı portresi ile dindarlar
minyatürü öne ORTA
çıkan ASYA
eserlerdendir. Günümüze kadar gelen Uygur
minyatürleri İslami Dönem minyatürlerine kaynaklık etmiştir. Bezeklik’te
bir keçe örtü üzerinde bulunan ve Uygur resim sanatında hayvan
üslubunun etkisinin görüldüğü “Kanatlı Ejder” tasviri dikkat çekici
Görsel 5.29 örneklerdendir (Görsel 5.29).
Kanatlı Ejder, Bezeklik
İnternet, dergi ve diğer kaynaklardan Uygur minyatürleri ile ilgili

görsel araştırması yapınız. Bulduğunuz görselleri sınıfta sunum
yaparak arkadaşlarınızla paylaşınız.
164176
ORTA ASYA
ORTA TÜRK
ASYA SANATI
TÜRK SANATI 55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

en köklü milletlerinden olan Türklerin ise1 MÖ 4500’lü
yıllara uzanan bir geçmişi bulunmaktadır. 2

3
4
siminde ise dağlar ve platoların aşırı soğuk olması 5
Ağaç, deri ve
demirden
nedeniyle alçaklardaki düzlüklere dönmek zorunda 6 yapılmış saç tokası,
7
kalmışlardır. Bunun sonucu olarak bozkır8 kültürünü 9 11 2. Pazırık Kurganı
benimseyerek yarı konargöçer bir hayat sürmüşlerdir.
10 Genel-

sonucu olarak
12 yanlarında taşıdıkları çadırları, sürekli kullandıkları
madenî eşyalarını
13 süsleyen Türkler kendilerine has bir sanat anlayışı
14
lesi veren Türkler için sabit mesken yerine, süratle kurulup sökülebilen
15
sanatının gelişmesine neden olmuştur. Yurt tipi çadırlar ahşap bölümü
16
tepesinde dumanın dışarıya çıkacağı bir deliğin yer aldığı, halkası
üzeri kalın keçelerle kaplı ve kolay sökülüp kurulabilen Çatı kaplama
1. Uygurlarda
süsleme örneklerigörülen kubbeliKağan
görülmektedir. tapınaklar. 10. Orta
çadırı olan otağlar iseAsya Türklerinde mezar yapılarının adı.Kiriş
2. baş ve kanatları kartal, gövdesi 11.
çok renkli, kıymetli kumaşlar ve ipeklilerle süslenmiş olupveya desenli kumaş ile deriden kesilmiş
Orta Asya’da Düz
aslan olarak tasvir edilen hayalî yaratık. motiflerin bir başka kumaşa ya da deriyeYalıtım
diğer çadırlardan daha büyüktür.
3. Türk tarihinin en eski yazılı kitabeleri. yapıştırılması tekniğine verilen ad. malzemesi
4. Taşınabilir malzemeler üzerine aplike tekniği 12. En eski Türk halısının bulunduğu kurganın adı.
Bozkır
ile Sanatının
yapılan Özellikleri
süslemelere verilen üslubun adı. 13. Tarihte bilinen ilk Türk devleti.
Gergi bağı
5. Türklerin ata yurdu. 14. Maniheizm ve Budizm dinlerini seçen Türk

Türkler yaşam tarzlarının gereği olarak Kafes duvar
6. Türk kağanlarının kullandığı süslü çadır.giyecek, yiyecek
devleti.
ve
7. içeceklerinin çoğunuçadırlara
Türklerin kullandığı hayvanlardan
verilenkarşılamışlardır. AynıAsya Türklerinde taştan yapılan heykel-
genel isim. 15. Orta
Yalıtım
zamanda hayvanları ulaşım ve taşıma
8. Türk adını ilk kez kullanan devlet. aracı olarak da kullan-
lere verilen isim. malzemesi
mışlardır. Türklerin
9. Türklerin hayvancılığa
inanışında karşı
evreni temsil olan
eden bu zorunlu
hayvan. ilgisi Asya Türklerinin konargöçer yaşam
16. Orta
Dış duvar
sanatlarına da yansımıştır. Türkler kullandıkları eşyatarzlarındanve dolayı ortaya çıkan sanatın adı.
Çadır tabanı
Görsel 5.2
(temsili resim)
177165
55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
ORTA
ORTA ASYA
ASYA TÜRK
TÜRK SANATI
SANATI

Etkinlik
Aşağıda Orta Asya Türklerinin yaşantıları ile ilgili görseller verilmiştir. Görselleri inceledikten sonra Orta Asya
Türklerinin yaşam şeklinin sanata yansımaları hakkında neler söyleyebilirsiniz?
1. Orta Asya sanatının oluşmasında iklim ve yeryüzü şekillerinin etkileri nelerdir?
2. Günümüz Türkleri arasında konargöçer olarak yaşayanlar var mıdır? Söyleyiniz.
3. Orta Asya Türk sanatında hayvan figürlerinin yoğun olarak kullanılmasının nedenleri nelerdir?
3. Kurgan tipi mezar yapılarının gelişmesinde dinî inanışın etkisini açıklayınız.
4. Uygurların dinî inanışları ve toplumsal yaşantıları mimari ve resim sanatlarının gelişimini nasıl
etkilemiştir?
1. Kurganlar, sadece Hun Dönemi’ne özgü mimari yapılardır.
2. Türkçenin yazı olarak kullanıldığı ilk metinler Orhun Kitabeleri’dir.
3. Türk halı sanatının en eski örneği “Pazırık Halısı”dır.

4. Orta Asya’nın iklim ve coğrafi
da kalan şartları
bölgeye bozkır
verilen sanatının
addır. gelişmesinde
Orta Asya’nın etkili az
yükseltisi olmamıştır.
olan alanları
“Altın Elbiseli Adam” Türk maden sanatının önemli eserlerindendir.

Orta5.Asya Haritası
1. Aşağıdakilerden hangisi “Pazırık Halısı” ile ilgili yanlış bir bilgidir?
A) En eski Türk halısıdır.

B) 5. Pazırık Kurganı’nda bulunmuştur.
C) Üzerinde süvari resimleri vardır. ORTA ASYA
D) Hayvan üslubu hakimdir.
E) Uygur Dönemi’ne aittir.
2. Orta Asya’da Maniheist mabetlerin duvarlarında görülen freskolar hangi dönemde daha fazla
görülmüştür?
A) Hun B) Göktürk C) Uygur D) Karahanlılar E) Kırgızlar
164178
ORTA ASYA
ORTA TÜRK
ASYA SANATI
TÜRK SANATI 55. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

3. izleri
nün Uygurgörülmektedir.
resim sanatının gelişmesinde
Orta aşağıdakilerden
Asya’da yaşayan ve tarihin hangisinin etkisi daha fazladır?
A) uzanan
yıllara Orta Asya balbal geleneğinin
bir geçmişi bulunmaktadır.devam etmesi
B) Dinî inanışları
C) Yerleşik
Temel geçimyaşam sürmeleri
kaynakları hayvancılık olan
D) Eğitim
Türkler, seviyelerinin
yaşadıkları bölgeninyüksek olması
aşırı sıcak olması,
E) Sanatçıları
yeterli su ve otlak koruyan aileler olması
bulunmaması nedeniyle
4. Orta ise
siminde Asya Türk
dağlar ve topluluklarında demir olması
platoların aşırı soğuk işçiliği oldukça gelişmişti. Türkler mükemmel kılıç, Ağaç, deri ve
demirden
kalkan,alçaklardaki
nedeniyle kargı ve mızrak
düzlüklere yapardı.
dönmek Kılıçların
zorundakabzalarını hayvan figürleri, altın levhalar, yapılmış saç tokası,
kemer tokası,
kalmışlardır. at koşum
Bunun sonucutakımı gibi kullandıkları
olarak tüm eşyaları da altın ve gümüş işlemelerle süslerlerdi.
bozkır kültürünü 2. Pazırık Kurganı
Buna göreyarı konargöçer bir hayat sürmüşlerdir. Genel-
benimseyerek
likleI.yazın
Yaşamyaylada yurt Türklerin
koşullarının sanatınıkışın
denilen çadırda, etkilediği
kerpiçten ve
II. Türklerin
ahşaptan sanattaevlerde
inşa ettikleri ileri oldukları
yaşamışlardır. Bu yaşam tarzının
III. Türk
sonucu sanatının
olarak yabancı
yanlarında kültürlerden
taşıdıkları etkilenmesi
çadırları, sürekli kullandıkları
binekifadelerinden hangileri doğrudur?
ve koşum takımlarını, deri kemerlerini, silahlarını, dokuma ve
A) Yalnız I (Görsel
oluşturmuşlardır B) Yalnız
5.1).II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III
5. Yaptığı
Bozkır bir kazıda “Altın
kültürünün Elbiseli
etkisiyle Adam”
çadırda eserini
yaşamayı bulaneden
tercih arkeolog aşağıdakilerden hangisidir?
Türklerde
A) Rudenko
lesi veren B) Gryaznov
Türkler için sabit mesken C) yerine,
R adloffsüratle
D) kurulup
Kemal Akişev E) Wilhelm Thomsen
sökülebilen
6. Aşağıda
sanatının verilenlerden
gelişmesine hangisi
neden UygurYurt
olmuştur. sanatında görülmez?
tipi çadırlar ahşap bölümü
A) Kubbeli
tepesinde dumanınmezar yapılarıçıkacağı bir deliğin yer aldığı,
dışarıya halkası
üzeriB)kalın
Yerleşik mimarikaplı ve kolay sökülüp kurulabilen
keçelerle Çatı kaplama
C) Türksahiptir
özelliklere üçgeni(Görsel 5.2). Çadırlarda zengin ve gelişmiş
D) Maniheist
süsleme freskolar
örnekleri görülmektedir. Kağan çadırı olan otağlar ise Kiriş
çok E) Çadırkıymetli kumaşlar ve ipeklilerle süslenmiş olup
renkli,
malzemesi
7. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya Türk sanatında görülmez?
A) Kurgan B) Fresko C) Aplike D) Grifon E) Tezhip

8. içeceklerinin
ve Aşağıdakilerden hangisi
çoğunu Orta Asya’da
hayvanlardan Aynı değildir?
görülen sanatlardan
Yalıtım
A) Dokuma
mışlardır. Türklerin hayvancılığa karşı olan bu zorunlu ilgisi
Dış duvar
B) Maden
sanatlarına da işleme
yansımıştır. Türkler kullandıkları eşya ve
C) Heykel
Çadır tabanı
rindeD)kaplan,
Çini pars, ayı ve kurt gibi yırtıcı hayvanların at,
E) koyun
geyik, Aplikeve keçi gibi hayvanlara saldırıları ve bu hayvan- Taş zemin
Görsel 5.2
(temsili resim)
179165
66. .
ÜÜNNİ Tİ TE E
İSLAM
İSLAMVEVE
TÜRK
TÜRKMİMARİSİ
MİMARİSİ
Konu
Konu Başlıkları
Başlıkları
1. 1.
İslam
İslam
Sanatının
Sanatının
Oluşumu
Oluşumu
2. 2.
Dinî
Dinî
Mimari
Mimari
3. 3.
Sivil
Sivil
Mimari
Mimari
4. 4.
Külliyeler
Külliyeler
5. 5.
Askerî
AskerîMimari
Mimari
6. 6.
Türk
TürkMimarlar
Mimarlar
180180
Kümbet
Kervansaray
Mihrap
Ribat
Külliye
Medrese
Hisar
Kemer
Bu ünitede;
İslam ve Türk sanatının etkilendiği alanları,
İslam ve Türk sanatındaki dinî mimari eserleri,
İslam ve Türk sanatındaki sivil mimari eserleri,
Külliyelerin İslam ve Türk sanatındaki yerini ,
İslam ve Türk sanatında askeri mimari eserleri,
Türk mimarisinde etkili olan mimarları öğreneceksiniz.
181
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM
İSLAM
VE VE
TÜRK
TÜRK
MİMARİSİ
MİMARİSİ
6.1.6.1.
İSLAM
İSLAM
SANATININ
SANATININ
OLUŞUMU
OLUŞUMU
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıdaki
Aşağıdaki
haritayı
haritayı
inceleyiniz.
inceleyiniz.
3 ve3 5.
veünitelerden
5. ünitelerden
öğrendiğiniz
öğrendiğiniz
bilgileri
bilgileri
de de
dikkate
dikkate
alarak
alarak
İslam
İslam
Uygarlığının
Uygarlığının
hangi
hangi
uygarlıklardan,
uygarlıklardan,nasıl
nasıl
etkilenmiş
etkilenmiş
olabileceğini
olabileceğini
söyleyiniz.
söyleyiniz.
TÜRKİSTAN
TÜRKİSTAN
RO RO
M M
A A
YU
YU AN
N
N İST
ANADOLU
ANADOLU
A
N AN
İS
TA
N
AKA
DKEN
D İEZN İ Z İRAN
İRAN
MISIR
MISIR
KI
KI
ZI
ZI
LD
LD NİZ
E
EN
U MU
MMAM
N ADNE N
D İEZNİ İ Z İ
İZ
İslamİslam
Uygarlığı
Uygarlığı
Hz.Hz.Muhammed’in
Muhammed’invefatından
vefatındansonrasonraDörtDörtHalife,
Halife,Emeviler
Emevilerve ve
Abbasiler
Abbasiler
Dönemi’nde
Dönemi’nde hızla
hızla
genişleyen
genişleyenİslam
İslam
Devleti’nin
Devleti’nin
sınırları
sınırları
batıda
batıda
Atlas
Atlas
Okyanusu’na,
Okyanusu’na,doğuda
doğuda Orta
Orta
Asya’ya,
Asya’ya,kuzeyde
kuzeydeAnadolu’ya,
Anadolu’ya, güneyde
güneyde
Yemen’e
Yemen’ekadar
kadar
ulaşmıştır.
ulaşmıştır.BuBufetihler
fetihler
sonucunda
sonucunda Yakın
YakınDoğu’daki
Doğu’daki çeşitli
çeşitli
uygarlıklarla
uygarlıklarla
komşu
komşu olanolanMüslümanlar,
Müslümanlar, Bizans
Bizans vasıtası
vasıtası
ile ile
Helenistik
Helenistik
Dönem
Dönemsanatından
sanatındanetkilenmiştir.
etkilenmiştir.BuBudönemde
dönemderesimliresimlifenfenbilimleri
bilimleri
kitapları
kitapları
başta
başta
olmak
olmak
üzere
üzereAntik
Antik
Yunan
Yunankitaplarının
kitaplarının
Arapçaya
Arapçaya çevrilmesi
çevrilmesi
İslam
İslamsanatına
sanatına
da da
yansımıştır.
yansımıştır.Tercüme
Tercüme edilen
edilen
kitap-
kitap-
larda
larda
bulunan
bulunanresimler,
resimler,
İslam
İslam
resim
resim
sanatında
sanatında önemli
önemli
yeryertutan
tutan
minyatür
minyatürsanatının
sanatınıngelişmesinde
gelişmesinde etkili
etkili
ol-ol-
muştur.
muştur.
İslam
İslamsanatı,
sanatı,
Emeviler
EmevilerDönemi’ndeki
Dönemi’ndeki fetihler
fetihler
sonucu
sonucu
egemenlik
egemenlik altına
altına
alınan
alınan
toprakların
toprakların
eskieski
kültürlerinden
kültürlerinden
de de
etkilenmiştir.
etkilenmiştir. Roma
Romaİmparatorluğu’nun
İmparatorluğu’nun uzunuzun
süren
süren
egemenliğinin
egemenliğinin etkisiyle
etkisiyle
Akdeniz
Akdeniz
Havzası’ndaki
Havzası’ndaki Roma
Roma
mimarisi,
mimarisi, İslam
İslam
sanatını
sanatını
etkilemiştir
etkilemiştir
(Görsel
(Görsel
6.1).
6.1).
BuBu
dönemde
dönemde yapılan
yapılansaraylarda
saraylardaRoma
Romamimari
mimari planları
planları
ve ve
süsleme
süslemeteknikleri
tekniklerikullanılmıştır.
kullanılmıştır.ÇölÇölsarayı
sarayıolan
olan
Kusayr
Kusayr Amra
Amra Sarayı’nın
Sarayı’nın hamamı
hamamı RomaRoma hamamları
hamamları
Görsel
Görsel
6.1 6.1 gibigibi
planlanmış,
planlanmış,duvarlarındaki
duvarlarındaki
fresklerde
fresklerde
kadın
kadın
figürüne
figürüne
Kusayr
Kusayr
Amra
Amra
Sarayı,
Sarayı,
ÜrdünÜrdün yeryer
verilmiştir.
verilmiştir.
182182
İSLAM
İSLAM
VE VE
TÜRK
TÜRK
MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İslam
İslam
sanatı,
sanatı,
Abbasiler
Abbasiler
Dönemi’nde
Dönemi’ndeMezopotamya
Mezopotamya ve ve
İranİran
sanatlarının
sanatlarının
yanında
yanındaOrta
Orta
AsyaAsya
Türk
Türk
sanatından
sanatından
da da
etkilenmiştir.
etkilenmiştir.
Orta
Orta
Asya
AsyaTürkTürk
sanatı
sanatı
kendine
kendinehashas
özellikleri
özellikleri
ile ile
İslam
İslam
sanatının
sanatının
gelişmesinde
gelişmesinde önemli
önemlirolrol
oynamıştır.
oynamıştır.
İslam
İslam
mimarisinin
mimarisininönemli
önemliyapıyapıelemanlarından
elemanlarındanolanolan
kubbe
kubbeve ve
eyvanın
eyvanın yanında
yanındakervansaray,
kervansaray,
medrese,
medrese,
türbe
türbe
ve ve
cami
cami
planları
planları
OrtaOrta
AsyaAsya
Türk
Türk
mimarisin-
mimarisin-
denden
aktarılmıştır.
aktarılmıştır.
Karahanlılar
Karahanlılar
Dönemi’nde
Dönemi’nde yapılan
yapılan
kubbeli
kubbeli
yapılar,
yapılar,
Osmanlılar
Osmanlılar Dönemi’nde
Dönemi’nde yapılan
yapılanmerkezî
merkezî planlı
planlı
(kubbenin
(kubbeninmerkez
merkez
alındığı)
alındığı)
camilerin
camilerin
ilk ilk
örnekleri
örnekleri
olması
olması
açısından
açısından
önemlidir
önemlidir
(Görsel
(Görsel
6.2).
6.2).
OrtaOrta
Asya
Asya
Türk
Türk
çadır
çadır
sanatı
sanatı
şekil
şekil
ve ve
dekorasyon
dekorasyonaçısından
açısından
kümbet
kümbet
mimarisini
mimarisini
etkile-
etkile- Görsel
Görsel
6.2 6.2
Hazara
Hazara
Degaron
Degaron
Camii,
Camii,
Buhara
Buhara
miştir.
miştir.
BuBu
etkiler
etkiler
Radkan
Radkanve ve
Kişmar
KişmarKümbetlerinde
Kümbetlerinde kendini
kendini
göstermiştir.
göstermiştir.
Görsel
Görsel
6.3 6.3
EmirEmir
Saltuk
Saltuk
Kümbeti,
Kümbeti,
Erzurum
Erzurum
Hun Hunve ve
Göktürk
Göktürk
Dönemi
Dönemi hayvan
hayvanüslubunda
üslubunda yeryer
alanalan
değişik
değişik
hayvan
hayvan
figürleri,
figürleri,kabartma
kabartmave veheykel
heykelolarak
olarakİslami
İslamiDönem
Dönemyapılarında
yapılarındayeryer
almıştır.
almıştır.
Erzurum
Erzurum
Emir
EmirSaltuk
Saltuk
Kümbeti’nde
Kümbeti’nde (Görsel
(Görsel
6.3),
6.3),
OnOn İkiİki
Hayvanlı
Hayvanlı
Türk
TürkTakvimi’nden
Takvimi’nden tasvirler
tasvirler
ile ile
Ahlat
Ahlat
mezar
mezar
taşlarında
taşlarında
ejder,
ejder,
kurtkurt
başı,
başı,
kartal
kartal
vb.vb.
(Görsel
(Görsel
6.4)6.4)
hayvan
hayvankabartmaları
kabartmalarıgörülmektedir.
görülmektedir.
Bunların
Bunlarındışında
dışında
İslam
İslam
dünyasına
dünyasınakatılan
katılan
devlet
devlet
ve ve
topluluklar
topluluklar
da da
İslam
İslam
sanatının
sanatınınzenginleşmesinde
zenginleşmesindeönemliönemlirolroloynamıştır.
oynamıştır.Farklı
Farklıkültürlerin
kültürlerin
etkisiyle
etkisiyle
oluşan
oluşan
İslam
İslamsanatında
sanatında
cami,
cami,
türbe,
türbe,
minare,
minare,
medrese,
medrese,saray,
saray,
kervansaray,
kervansaray,darüşşifa,
darüşşifa,külliyeler
külliyeler
ile ile
askerî
askerî
ve ve
su su
yapıları
yapıları
gibigibi
mimari
mimari Görsel
Görsel
6.4 6.4
eserler
eserler
önemli
önemli
yeryer
tutmuştur.
tutmuştur. Mezar
Mezar
taşı,taşı,
AhlatAhlat
183183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ
6.1.6.2. DİNÎSANATININ
İSLAM MİMARİ OLUŞUMU
Etkinlik
6.2.1. Camiler
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. 3 ve 5. ünitelerden öğrendiğiniz bilgileri de dikkate alarak İslam Uygarlığının
hangiEtkinlik
uygarlıklardan, nasıl etkilenmiş olabileceğini söyleyiniz.
Aşağıda cami mimarisi ile ilgili tanımlar ve görseller verilmiştir. Tanımlara göre görselleri numaralarandırınız.
1 Mihrap TÜRKİSTAN
Camilerde kıble istika-
metinde imamın RO cemaate
M
A
namaz kıldırdığı yer.
YU
N
ANADOLU
A
N
İS
Sahın (Nef)
TA
N
2 Camilerde mihraba AKDENİZ İRAN

paralel ya da dik uzanan
birbirinden sütun
MISIR
sıralarıyla ayrılmış olan
bölüm.
Tromp
3 Kare planlı bir yapının
KI
üzerine kubbenin oturtul-

ZI
masını sağlayan geçiş

LD
EN
ögesi. UMMAN DENİZİ

İZ
4 Revak
İslam Uygarlığı
Yapının ön yüzünde bir
kemer dizisi ile dışa açılan
üstü örtülü uzunlamasına
mekân.
Hz. Muhammed’in vefatından sonra Dört Halife, Emeviler ve
5 Tonoz Abbasiler Dönemi’nde hızla genişleyen İslam Devleti’nin sınırları batıda
Atlas Okyanusu’na, doğuda Orta Asya’ya, kuzeyde Anadolu’ya, güneyde
Taş ya da tuğladan örülerek
meydana getirilen mimari Yemen’e kadar ulaşmıştır. Bu fetihler sonucunda Yakın Doğu’daki çeşitli
örtü elemanı. uygarlıklarla komşu olan Müslümanlar, Bizans vasıtası ile Helenistik
Dönem sanatından etkilenmiştir. Bu dönemde resimli fen bilimleri
Kemer
6
kitapları başta olmak üzere Antik Yunan kitaplarının Arapçaya çevrilmesi
İki sütunu (ayağı) birbirine
bağlayan mimari öge. İslam sanatına da yansımıştır. Tercüme edilen kitap-
larda bulunan resimler, İslam resim sanatında önemli
Avlu yer tutan minyatür sanatının gelişmesinde etkili ol-
7 Bir yapının veya yapı muştur.
grubunun ortasında
kalan, duvarla çevrili alan.
İslam sanatı, Emeviler Dönemi’ndeki fetihler sonucu
Minber egemenlik altına alınan toprakların eski kültürlerinden
8 Camilerde hatibin hutbe de etkilenmiştir. Roma İmparatorluğu’nun uzun süren
okuduğu yer. egemenliğinin etkisiyle Akdeniz Havzası’ndaki Roma
mimarisi, İslam sanatını etkilemiştir (Görsel 6.1). Bu
Giriş kapısı (Taç Kapı) dönemde yapılan saraylarda Roma mimari planları ve
9 Cami, saray ve büyük
binalarda ana giriş kapısı.
süsleme teknikleri kullanılmıştır. Çöl sarayı olan
Kusayr Amra Sarayı’nın hamamı Roma hamamları
Görsel 6.1 gibi planlanmış, duvarlarındaki fresklerde kadın figürüne
Kusayr Amra Sarayı, Ürdün yer verilmiştir.
182184
İSLAM VE VE
İSLAM TÜRK MİMARİSİ
TÜRK MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Erken
İslamDönem
sanatı, İslam Sanatında
Abbasiler CamiMezopotamya ve İran sanatlarının
Dönemi’nde
yanında Orta Asya Türk sanatından da etkilenmiştir.
Camiler, İslam sanatının en önemli mimari eserleridir.
İlk camiler
Orta AsyabasitTürk
çevre duvarlarına
sanatı kendine sahip çoğunlukla
has özellikleri ile İslam
üzeri açık ibadet
sanatının yerleridir.
gelişmesinde Hz. rol
önemli Muhammed’in bütün
oynamıştır. İslam
faaliyetlerinin
mimarisininmerkezi
önemlive yapı
ilk camilere de örnek olan
elemanlarından Mes-
olan
cid-i Nebevi
kubbe ve (Görsel
eyvanın6.5), etrafıkervansaray,
yanında duvarlarla çevrili bir avlu
medrese,
ve türbe
üzeri düz çatı ile
ve cami örtülmüş
planları Ortabir yapıdır.
Asya TürkEmeviler
mimarisin-Döne-
mi’nde genişletilen yapıya, değişik zamanlarda eklemeler
den aktarılmıştır.
yapıldığından Hz.Muhammed, Hz. Ömer ve Hz. Ebu-
Karahanlılar
bekir’in mezarları Dönemi’nde
yapının içindeyapılan kubbeli
kalmıştır. İlkyapılar,
yapıldığı Görsel 6.5
Osmanlılarsiyah
dönemlerde Dönemi’nde yapılan merkezî
beyaz mermerle süslenen planlı
caminin Günümüzde Mescid-i Nebevi, Medine
(kubbenin
revakları sütunmerkez alındığı) zenginleştirilmiştir.
ve kemerlerle camilerin ilk örnekleriOsmanlılar Dönemi’nde
ise olması açısından
giriş kapısı, önemlidir
mihrap (Görsel 6.2).
ve türbenin Orta Asya
üzerindeki kubbeler onarılmış, Hz.
Türk çadır sanatı
Muhammed’in şekilüzerine
türbesinin ve dekorasyon
de dilimliaçısından kümbet
yeşil kubbe mimarisini etkile-
yapılmıştır. Görsel 6.2
Hazara Degaron Camii, Buhara
miştir. Bu etkiler Radkan ve Kişmar Kümbetlerinde kendini göstermiştir.
Emevi Halifesi I. Velid tarafından bir Roma tapınağı ile Bizans
bazilikasının yerine yaptırılan Şam Emeviye Camii (706-715), mimari
planı ile İslam dünyasında örnek alınan bir eserdir (Görsel 6.6). Caminin
planı; kıble duvarına paralel, birbirinden sütun sıralarıyla ayrılan üç sahın
ile ortada bunları dik olarak kesen bir sahından oluşmuştur. Sahınların
kesişme yerini bir kubbe örtmektedir. Günümüze orijinal planı ile gelen Görsel 6.6
ender camilerden olan eserin mozaik süslemeleri dikkat çekicidir. Mozaik Emeviyye Camii, Şam
süslemelerinde köşkler, servi ağaçları ve cennet tasvirleri dikkati çekmektedir.
Hz. Muhammed’in Miraç olayının gerçekleştiği yer olarak kabul edi-

len Kubbetü-s Sahra (Görsel 6.7), Emevi Halifesi Abdülmelik tarafından
691’de ziyaretgâh olarak yaptırılmıştır. Sekizgen planlı yapının içinde yer
alan ikinci sekizgen bölüm sütunlarla ve kemerlerle çevrilmiş olup iç
kısımda ise daire şeklini almıştır. Yapının üzeri yirmi metre çapında
bir kubbe ile örtülmüştür. Ahşap kubbenin üzerinin kurşun ile
kaplanmış olması eserdeki Bizans etkisini göstermektedir. Yapının
içi zengin mozaik süslemelerle kaplanmıştır. Süslemelerinde
asma yaprakları, üzüm salkımları ile kanatlı hayvan figürleri
kullanılmıştır. Süslemeler, yapının özellikle kubbe kasnağı,
kemerleri ve kubbe ile kemer arasındaki Görsel 6.3üçgenlerde yer alan altın
Emir Saltuk Kümbeti, Erzurum
zeminli yeşil ve sarı mozaiklerden oluşur. İlk yapıldığı dönemde
camininHun ve Göktürk
iç kısmının Dönemi hayvan
kaplanmasında üslubunda
kullanılan yer alan
mozaiklerin değişik hayvan
yerine Görsel 6.7
figürleri,
Kanuni Sultankabartma
Süleymanve heykel olarak
Dönemi’nde İslami Dönem
çini süslemeler yapılarında yer
yapılmıştır. Kubbetü-s
Sahra’nın kesiti, Kudüs
almıştır. Erzurum Emir Saltuk Kümbeti’nde (Görsel 6.3), On İki Hayvanlı (temsili resim)
Türk
HalifeTakvimi’nden tasvirler702’de
Abdülmelik tarafından ile Ahlat mezar taşlarında ejder, kurt başı,
Bizanslılar
kartal vb. yapılan
Dönemi’nde (GörselMeryem
6.4) hayvan kabartmaları
Bazilikası’nın görülmektedir.
yerine
yaptırılan Kudüs’teki Mescid-i Aksa’da mihrap
Bunların
duvarına dikey dışında
uzananİslam dünyasına
sahınlar mihraba katılan
paraleldevlet ve topluluklar da İslam
birsanatının zenginleşmesinde
sahınla kesilmiş, mihrap önemli
önü kubbe rol oynamıştır.
ile Farklı kültürlerin
etkisiyle oluşan
örtülmüştür. Sonrakiİslam sanatında
yıllarda yapınıncami, sağınatürbe,
ve minare, medrese, saray,
kervansaray,
soluna darüşşifa,
altışar sahın külliyeler
ilave edilerek yapıile askerî ve su yapıları gibi mimari
genişletil- Görsel 6.8 Görsel 6.4
eserler
miştir önemli
(Görsel yer tutmuştur.
6.8). Mescid-i Mezar taşı, Ahlat
Aksa, Kudüs
185183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ
6.1. İSLAM SANATININ OLUŞUMU

Etkinlik
hangi uygarlıklardan, nasıl etkilenmiş olabileceğini söyleyiniz.
TÜRKİSTAN
RO
M
A
YU
N
ANADOLU
A
Görsel 6.9
N
İS
TA
Ulu Camii, Kurtuba

N
İspanya’da Endülüs Emevileri

AKDENİZ Dönemi’nde Halife I. Abdurrahman
İRAN
tarafından 786’da yaptırılan Kurtuba Ulu Camii (Görsel 6.9), mihrap

duvarına
MISIRdikey olarak uzanan dokuz sahından ve revaklı avludan oluşur.
Görsel 6.10 Camide yüzlerce sütun ve iki katlı revaklar mevcuttur. 833’te II. Abdurrah-
Ulu Camii minaresi, Samarra
man Dönemi’nde yapılan eklemelerle cami genişletilmiştir. Yapının dikkat
çekici özelliği atlamalı olarak beyaz taş ve kırmızı tuğla ile örülmüş, iki
katlı at nalı ve dilimli kemerleri ile bu kemerlerin insanda bıraktığı renk ve
KI
biçimsel etkidir. Mermer ve mozaik malzeme ile yapılan süslemelerde

ZI

LD
bitkisel motifler ile kûfi (köşeli Arapça yazı) yazılar bulunmaktadır.

EN
UMMAN DENİZİ
İZ
Kûfe planı; mihrap duvarına dik

veya paralel İslam
uzanan sahınlarla Samarra Ulu Camii, Abbasi Halifesi Mütevekkil tarafından 848-852
Uygarlığı
bölünmüş bir cami planıdır. yılları arasında kûfe planlı olarak yaptırılmıştır. Cami, mihrap duvarına dik
uzanan yirmi beş sahından meydana gelmiştir. Günümüze yalnızca tuğlalı
dış duvarları ile minaresi ulaşmıştır. Yapılan kazılarda bitkisel motifli alçı
Hz. Muhammed’in
süslemeler vefatından
ile çini parçaları sonra Eser
bulunmuştur. Dörtmalviye
Halife,(helezonik)
Emeviler şeklin-
ve
Abbasiler Dönemi’nde
deki anıtsal hızla genişleyen
minaresiyle İslam Devleti’nin
dikkat çekmektedir. sınırları tabanlığa
Kare biçimli batıda
Atlas Okyanusu’na,
oturtulmuş doğuda
gövdesi, Ortabiçiminde
helezon Asya’ya, kuzeyde
yükselenAnadolu’ya,
yapıyı rampa güneyde
şeklinde
Yemen’e
dolanan, kadar ulaşmıştır.
tabandan en üst Bu fetihler
kısma doğrusonucunda
daralan koni Yakın Doğu’daki
şeklindedir çeşitli
(Görsel 6.10).
uygarlıklarla komşu olan Müslümanlar, Bizans vasıtası ile Helenistik
Dönem Türk Sanatında
sanatından Cami
etkilenmiştir. Bu dönemde resimli fen bilimleri
İslamörneklerine,
Türklerde ilk cami sanatına da yansımıştır.
İslamiyet’i resmîTercüme edilen
din olarak kabulkitap-
eden ilk
larda bulunan
Türk devleti Karahanlılarda resimler, İslam
rastlanmaktadır. resim sanatında
Karahanlılar önemli
Dönemi’nde Merv
şehri yakınlarında yer tutanTalhatan
bulunan minyatürBaba Camiigelişmesinde
sanatının (Görsel 6.11);etkili ol-
dikdörtgen
muştur. biçimli, yanlara doğru küçük çapraz tonozlarla
genişletilmiş, tek kubbeli bir plana sahip olup
İslam sanatı,
tamamen Emeviler
tuğladanDönemi’ndeki fetihler sonucu
yapılmıştır. Tuğlaların değişik
egemenlik altına alınan
şekillerde toprakların
dizilmesi eski kültürlerinden
ile süslemeler oluşturulmuştur.
de etkilenmiştir. Roma İmparatorluğu’nun uzun süren
Görsel 6.11 egemenliğinin etkisiyle Akdeniz
Karahanlılardan sonra Havzası’ndaki
İslamiyet’i kabulRomaeden
Talhatan Baba
Camii, Merv mimarisi, İslam sanatını
Gaznelilerin etkilemiştir
en önemli (Görselolan
camilerinden Leşker-i
6.1). Bu
dönemde Bazaar
yapılanUlu Camii (11.
saraylarda Romayy.),
mimari
enineplanları ve
dikdörtgen
süslemeplanateknikleri
sahiptir.kullanılmıştır.
Mihrap duvarına Çöluzanan
sarayıikiolan
sahın,
Kusayr mihrap
Amra Sarayı’nın
önünde dikey hamamı Roma hamamları
bir sahınla kesişmiş ve
Görsel 6.1 gibi planlanmış, duvarlarındaki
üstüne kubbe fresklerde kadın figürüne
yerleştirilmiştir.
182186
İSLAM VE VE
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Mihrap
İslamönü kubbeli
sanatı, cami Dönemi’nde
Abbasiler planını geliştiren Selçuklular,
Mezopotamya veyalnız İran’da
İran sanatlarının
değil bütünOrta
yanında İslam
Asya dünyasında kullanılan
Türk sanatından plan ve mimari şekiller ortaya
da etkilenmiştir.
koymuşlardır. Cami mimarisinin en önemli anıtsal eserlerinden biri olan
İsfahan Mescid-i
Orta Asya Cuması,
Türk sanatı kendine
1080’de has özellikleri
Melikşah ile İslam 1121’de
tarafından yaptırılmıştır.
sanatının
yanan cami gelişmesinde
1157’de Sultan önemli roltarafından
Sencer oynamıştır.yeniden
İslam inşa ettirilmiştir.
mimarisinin
Medrese ve camiönemli yapı ve
birleşiminin elemanlarından
dört eyvanlı camiolantipinin ilk örneği olan
kubbe
eserde ve eyvanın
üç dilimli yanında
tromplarla kervansaray,
kubbeye medrese, Minarelerde zengin
geçiş sağlanmıştır.
türbe
tuğla ve cami dikkat
süslemeleri planları Orta Asya (Görsel
çekmektedir Türk mimarisin-
6.12).
Anadolu Selçuklularına ait Konya Alaaddin Camii’nin inşasına 12. yy.
Karahanlılar
ortalarında Dönemi’nde
başlanmış, yapılan kubbeli
1220’de Alâaddin yapılar,
Keykubad Dönemi’nde bitirilmiştir.
Osmanlılar
Kûfe Dönemi’nde
planlı caminin yapılanağacından
minberi abanoz merkezî yapılmıştır.
planlı Caminin mihrap
(kubbenin
çevresi merkez alındığı)
ve kubbelerinin içi çini camilerin ilk Ana
süslemelidir. örnekleri
giriş kapısında kesme taş,
olması açısından
mihrabında ise mermerönemlidir (Görsel 6.2).
kullanılmıştır. Orta Asya
Avlusunda biri II. Kılıçarslan’a ait,
Türk
diğeri iseçadır sanatı şekil ve
tamamlanmamış iki dekorasyon açısından kümbet
kümbet bulunmaktadır (Görsel mimarisini
6.13). etkile- Görsel 6.2
Görsel 6.13
Alaaddin Camii, Konya
Anadolu’da sıklıkla görülen cami tiplerinden biri de ahşap direkli
Görsel 6.12
camilerdir. Anadolu Selçuklu Dönemi ahşap direkli camilerden biri olan Mescid-i Cuma, İsfahan
Ankara Arslanhane Camii (1298), mihraba dik beş sahınlı bir yapıdır.
Caminin mihrabı çini, mozaik ve alçı
süslemelerle, minberi ise ağaç işçiliği ile
dikkat çekmektedir. Ahşap direkli bir diğer
eser de Beyşehir Eşrefoğlu Camii’dir.
Çarşamba (Samsun) Göğceli Camii
Eser, 1299’da yapılmış, bazilikalGörsel planlı
6.3 ve
(1206) Türkiye sınırları içinde ayakta
piramidal çatılı bir yapıdır. Orta sahını kalabilen en eski ahşap camidir ve
altına Hun ve Göktürk
yapılmış Dönemi
kar kuyusu, çinihayvan
mozaik üslubunda yer alan değişik hayvan yapımında hiç çivi kullanılmamıştır.
figürleri,
işlemeli kabartma
mihrabı ve heykel
ve mihrab önündeki olarak
çini İslami Dönem yapılarında yer
almıştır.
mozaik Erzurum Emir
kaplamalı Saltuk
kubbesi ileKümbeti’nde
dikkat (Görsel 6.3), On İki Hayvanlı
Türk Takvimi’nden
çekmektedir tasvirler ile Ahlat mezar taşlarında
(Görsel 6.14). ejder, kurt başı,
Görsel 6.14
Eşrefoğlu Camii kubbesi, Beyşehir
kartal vb. (Görsel 6.4) hayvan kabartmaları görülmektedir.
Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından 1312’de yaptırılan Birgi Ulu Camii kare
Bunların
planlıdır. Eserdedışında
mihrap İslam dünyasına
duvarına uzanan beşkatılan
sahın devlet ve topluluklar
bulunmaktadır. Ortada İslam
sahın
sanatının daha
diğerlerinden zenginleşmesinde önemli sahınlar
uzun olarak yapılmış, rol oynamıştır.
sütunlarla Farklı kültürlerin
ayrılmıştır. Yapı
etkisiyle
kemerler oluşan
üzerine İslam
ahşaptan sanatında
yapılmış meyillicami,
çatı iletürbe, minare,
örtülmüştür. medrese,
Güneybatı saray,
cephe-
kervansaray,
sinde darüşşifa,
yükselen minare firuze külliyeler ile askerîbaklava
renkli sırlı tuğlaların ve su ve yapıları gibi mimari
zikzak biçiminde Göğceli Camii iç görünüm
Görsel 6.4
eserler önemli
sıralanması yer tutmuştur.
ile süslenmiştir. Caminin mihrabı mozaik çinilerle kaplanmıştır. Mezar taşı, Ahlat
187183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ

Etkinlik
Erken Devir Osmanlı mimarisinin ilk örneklerinden olan İznik Yeşil
Camii 1378-1392
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. 3 ve 5. ünitelerden yıllarıbilgileri
öğrendiğiniz arasında yapılmıştır.
de dikkate Tek Uygarlığının
alarak İslam kubbeli klasik
camilerden olan yapının
hangi uygarlıklardan, nasıl etkilenmiş olabileceğini söyleyiniz. süslemelerinde mermer kullanılmıştır. Minaresi
Selçuklu geleneğinde olduğu gibi tuğladan yapılmıştır. Adını minaresindeki
yeşil çinilerden alan eserde firûze, sarı ve mor renkli çiniler de kullanılmıştır
(Görsel 6.15).
Erken Devir Osmanlı mimarisinin önemli örneklerinden biri de Bursa

TÜRKİSTAN
RO Yıldırım Camii’dir. 1394-1395 yıllarında, Yıldırım Beyazıt tarafından

M
A yaptırılmıştır. Ters T planlı yapının ortasında daha yüksek ve geniş olan
YU
beş kemerle yanlarda ikişer kemerden oluşan anıtsal bir girişi vardır. Yapı
N
ANADOLU
A
N
İS
tamamıyla kesme taştan yapılmıştır.

TA
N
AKDENİZ İRAN
1396-1400 yılları arasında Yıldırım Beyazıt tarafından yaptırılan

BursaMISIR
Ulu Camii, çok kubbeli camilerin önemli örneklerindendir.
Caminin içi kemerlerle birbirine bağlanan on iki paye ile yirmi bölüme
ayrılmış, her bölümün üzeri aynı büyüklükte kubbe ile kapatılmıştır. Kalın
Görsel 6.15
Yeşil Camii minaresi, İznik duvarlarla çevrili olan camide son cemaat yeri yoktur. Mihrap doğrul-
tusunda ikinci kubbenin üzeri açık bırakılmış ve altına on altı köşeli ve üç
KI
çanaklı fıskiye şeklinde bir havuz yapılmıştır. Minberi çivi kullanılmadan

ZI
LD
birbirine geçmeli olarak (kündekari) yapılmış ve bitkisel motiflerle süslen-

EN
UMMAN DENİZİ
miştir. Yapıda taş işçiliği, kalem işi süslemeler ve hat sanatının seçkin
İZ
örnekleri yer almaktadır (Görsel 6.16).

İslam Uygarlığı

Abbasiler Dönemi’nde hızla genişleyen İslam Devleti’nin sınırları batıda
Yemen’e kadar ulaşmıştır. Bu fetihler sonucunda Yakın Doğu’daki çeşitli
İslam sanatına da yansımıştır. Tercüme edilen kitap-
yer tutan minyatür sanatının gelişmesinde etkili ol-
muştur. Görsel 6.16
Ulu Camii, Bursa
Edirne Üç Şerefeli Camii,Emeviler
İslam sanatı, II. MuratDönemi’ndeki fetihler sonucu
tarafından 1437-1447 yılları
egemenlik
arasında yaptırılmıştır. Eser altına
merkezîalınan toprakların
planlı kubbesi eski kültürlerinden
ile kendisinden sonra
de etkilenmiştir.
yapılan Osmanlı camilerine örnekRoma
teşkil İmparatorluğu’nun uzun süren ilk
etmiştir. Osmanlı mimarisinin
egemenliğinin
dört minareli camisi olan esere,etkisiyle Akdeniz
minarelerinin Havzası’ndaki
sadece birinde üç Roma
şerefe
olduğu için bu isimmimarisi, İslam Her
verilmiştir. sanatını etkilemiştir
minarenin (Görsel
süslemesi 6.1). Bu
farklıdır. Orta
kubbe caminin içdönemde
mekânınayapılan saraylarda
hakimdir. KubbeninRoma mimari planları
çevresine ve
yan kubbeler
yerleştirilmiştir. süsleme teknikleri kullanılmıştır.
Avlu pencerelerinin Çöl sarayı
ikisinin alınlıklarında olan ve
lacivert
Kusayr AmraSultan
beyaz çinilerle oluşturulmuş Sarayı’nın hamamı
Murat’ın Roma
ismini hamamları
taşıyan kitabeler
Görsel 6.17 Görsel 6.1 gibi planlanmış,
vardır. Revak kısmındaki duvarlarındaki
kubbelerde fresklerde
kıvrık dallı rumiler kadın
ve figürüne
geometrik
KusayrEdirne
Üç Şerefeli Camii, Amra Sarayı, Ürdün yer verilmiştir.
şekilli kalem işi süslemeler mevcuttur (Görsel 6.17).
182188
İSLAM VE VE
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Osmanlı Klasik Abbasiler

İslam sanatı, Dönem eserlerinden
Dönemi’ndeolan İstanbul’daki
Mezopotamya Süleymaniye
ve İran sanatlarının
Camii,
yanında1550-1557
Orta Asyayılları arasında
Türk KanunidaSultan
sanatından Süleyman tarafından Mimar
etkilenmiştir.
Sinan’a yaptırılmıştır. Mimar Sinan’ın kalfalık dönemi eserlerindendir. Cami
Ortakullanılan
inşasında Asya Türk sanatı
taşlar, kendine hasfarklı
imparatorluğun özellikleri ile İslamgetirilmiştir.
bölgelerinden
sanatının
Merkezî planlıgelişmesinde
olarak yapılanönemli
camininrolana
oynamıştır.
kubbesininİslam
kuzeyi ve güneyi yarım
mimarisinin
kubbelerle önemli yarım
desteklenmiş, yapı elemanlarından olan çeyrek kubbelerle
kubbeler ise köşelerdeki
kubbe ve eyvanın
genişletilmiştir. yanında
Revaklar kervansaray,
ise kubbelerle medrese,(Görsel 6.18). Mihrap
örtülmüştür
türbeçini
duvarı ve cami planları Orta
süslemelerle Asya Türk
kaplanırken mimarisin-
pencereleri vitraylarla süslenmiştir.
Kapıları abanozdan yapılan eserin mihrap ve minberinde seçkin mermer
işçiliği üzerine sülüs (hat sanatı yazı türü) hat örnekleri yer almaktadır. Görsel 6.18
Süleymaniye Camii’nin yarım ve
Karahanlılar Dönemi’nde yapılan kubbeli yapılar, çeyrek kubbeleri, İstanbul
Osmanlılar
Mimar Sinan’ın Dönemi’nde yapılan
ustalık eserim Edirne Selimiye
dediğimerkezî planlı Camii,1569-1574
(kubbenin
yılları arasındamerkez
Sultan alındığı)
II. Selim camilerin
tarafındanilk örnekleri Külliyenin (yapılar
olması açısından
topluluğu) ana yapısıönemlidir
olan cami, (Görsel
merkezî6.2).kubbeli
Orta Asya
bir yapıdır. Ortada sekiz
Türk çadır
sütunun sanatı
taşıdığı kırkşekil ve dekorasyon
iki metre açısından
yüksekliğinde kümbet
ve otuz mimarisini
iki metre etkile-
çapındaki Görsel 6.2
miştir.
kubbe Bu etkiler
o zamana Radkan
kadar ve Kişmar
yapılmış en büyükKümbetlerinde kendini göstermiştir.
kubbedir. Mihrabın bulunduğu
kısım yarım kubbe ile örtülmüştür. Bunların her köşesinde dört çeyrek
kubbe (eksedra) bulunmaktadır (Görsel 6.19). Tek parça taştan ince işçilikle
yapılan minber benzerlerinden büyüktür. Caminin süslemelerinde çiniden
yapılan hat bezemeleri dikkat çekmektedir. Kıble duvarındaki minberin
arkası ve külahı, alt pencerelerin alınlıkları çinilerle kaplıdır. Hünkâr mahfili
(padişahların namaz kıldığı yer), çinileri, kalem işi süslemeleri, revaklı avlu-
su ve şadırvanı (abdest alınan yer) ile Türk mimarisinde özel bir yere sahiptir.
Sultan Ahmet Camii, Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından 1609-1617 yılları

arasında Sultan I.Ahmet adına yaptırılmıştır (Görsel 6.20). Mimar Sinan
sonrası tamamlanan ilk büyük eserdir. Büyük bir külliye şeklinde yapılan eser
selatin (padişahların yaptırdığı) camilerinin en büyüğüdür. Eser, merkezî
kubbeli olup ana kubbenin yanındaki yarım kubbeler üçer çeyrek kubbe ile
güçlendirilmiştir. Caminin kubbe ağırlığını dört adet büyük sütun taşımaktadır.
Geniş bir alana yayılan camiye giriş, kuzeydeki ana kapıdan ve yanlardaki Görsel 6.19
küçük kapılardan sağlanmaktadır. Mavi çinileri ile ünlü olan cami bundan Selimiye Camii, Edirne
dolayı “Mavi Cami” olarak da tanınmıştır. Hünkâr mahfili firuze çinileri, renkli
kalem işleri, altın yaldızlı hat örnekleri ile süslenmiştir.
Şanlıurfa Rıdvaniye Camii, Rakka Valisi Rıdvan Ahmet Paşa tarafından

Görsel 6.3
1717’de yaptırılmıştır. Cami kesme taştan yapılmış olup, üç kubbe ile örtülü
Hun plana
dikdörtgen ve Göktürk
sahiptir.Dönemi
Caminin hayvan
girişindeüslubunda
üç bölümlü,yer alan değişik
üç kubbeli hayvan
son cemaat
figürleri,
yeri, doğusunda kabartma ve heykel
da tek şerefeli minaresiolarak İslami Dönem
bulunmaktadır. yapılarında
Üzeri bitki motifleri ileyer
almıştır.
bezeli ahşapErzurum Emir
kanatlı giriş Saltuk
kapısı Kümbeti’nde
dönemin en güzel(Görsel
geçme ve 6.3), On İki
kakma Hayvanlı
tekniğiyle
yapılmıştır. Yarım kubbelitasvirler ile Ahlat
mihrap köşeli mezar
bir niş taşlarında
şeklinde ejder,beyaz
olup, siyah kurt iki
başı,
kartal
renkli vb.oluşmaktadır.
taştan (Görsel 6.4) Minberi
hayvan balkon
kabartmaları
şeklindegörülmektedir.
olan yapının ibadet mekânı
her cephede açılmış pencerelerle oldukça aydınlıktır. Taş kaide üzerine oturan
minaresiBunların
sekizgen dışında
gövdeyeİslam dünyasına katılan
ve mukarnaslı şerefeyedevlet ve topluluklar da İslam
sahiptir.
sanatının zenginleşmesinde önemli rol oynamıştır. Farklı kültürlerin
etkisiyle
Çevrenizdeoluşan İslamdinî
bulunan sanatında
mimarlıkcami,eserleritürbe, minare, olan
örneklerinden medrese,
camilersaray,
Görsel 6.20
Sultan Ahmet Camii, İstanbul
kervansaray, darüşşifa,
ile ilgili görseller külliyeler
bularak bir sunum ilehazırlayınız.
askerî ve su yapıları gibi mimari Görsel 6.4
eserler önemli yer tutmuştur. Mezar taşı, Ahlat
189183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ
6.1.6.2.2.
İSLAMTürbeler
SANATININ OLUŞUMU
Etkinlik
İslam dünyasında tanınmış kişilerin mezarı üzerine kurulan yapılara
türbe denmektedir.
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. 3 ve 5. ünitelerden İslam sanatı
öğrendiğiniz içinde
bilgileri debilinen
dikkateilk türbeİslam
alarak Abbasiler Dönemi’ne
Uygarlığının
ait Kubbetü-s Süleybiye’dir.
hangi uygarlıklardan, nasıl etkilenmiş olabileceğini söyleyiniz. İç içe iki sekizgen duvardan oluşan yapının
ortasında kubbe ile örtülü merkezî bir bölüm vardır. Ana giriş kapısı
tuğladan zengin geometrik şekillerle süslenmiştir.
Kubbetü’s Süleybiye dışında ilk türbe örnekleri, X. yüz-

TÜRKİSTAN
yılda, Türk hakimiyetindeki Horasan ve Türkistan bölge-
RO lerinde görülmeye başlamış ve XI-XII. yüzyıllarda,
M
A Gazneliler ve Büyük Selçuklu Dönemi’nde, Azerbaycan
YU
ve İran’da yaygınlaşmıştır. Bu dönemin ilk örneklerinden

N
ANADOLU
A
N
İS
olan Arap Ata Türbesi, 978’de yapılmıştır. Kare planlı,

TA
N
AKDENİZ tek kubbeli olarak yapılan ve kubbeye geçişte kullanılan

İRAN
üç dilimli, yonca biçimli tromplarıyla daha sonraki türbe-

MISIR lere örnek teşkil eden eser, tuğladan süslemelere sahiptir.
Karahanlılarla başlayan türbe mimarisi, Selçuklular Döne-

mi’nde büyük gelişme göstermiştir. Sultan Sencer Türbesi,
kare şeklindeki taban üzerine oturtulmuştur. Galerilerle (üst
KI
katlardaki yarım sahın) çevrili üst bölüm, hafif sivri çift

ZI
LD
Görsel 6.21 kubbe sırlı tuğlalar ile kaplanmıştır (Görsel 6.21).

EN
Sultan Sencer Türbesi, Merv UMMAN DENİZİ

İZ
Çadırların tuğladan abideler hâlinde ebedileştirildiği eser olarak bilinen

İslam Uygarlığı
Horasan’daki Radkan Kümbeti, içten kubbeli, dıştan konik çatı ile örtülü,
silindirik bir yapı olup firuze çinileri ile dikkat çekmektedir.
Hz.Akkoyunlu
Muhammed’in vefatından
Devleti’nin sonra yapılarından
ilgi çeken Dört Halife,olan Ahlat Emir
Emeviler ve
Görsel 6.22 Bayındır
Abbasiler Kümbeti, 1491’de
Dönemi’nde hızla genişleyen İslam
yapılmıştır. Devleti’nin
Silindirik sınırları
gövdeli yapı,batıda
sütunlar
Emir Bayındır
Kümbeti, Atlas Okyanusu’na,
üzerine dekoratifdoğuda Ortasahip
kemere Asya’ya,
olup kuzeyde
üzeri konikAnadolu’ya, güneyde
külahla kapatılmıştır
Ahlat Yemen’e kadar
(Görselulaşmıştır.
6.22). Bu fetihler sonucunda Yakın Doğu’daki çeşitli
Dönem sanatından etkilenmiştir.
Danişmentlilere Niksar’daki
ait Bu dönemdeKırk Kızlar
resimli fenKümbeti
bilimleri12.
kitapları baştayüzyılda,
olmak üzeretaş Antik
temel Yunan
üzerinekitaplarının
tuğladan Arapçaya
yapılmış çevrilmesi
sekizgen bir
yapıdır.İslam
Piramitsanatına
külahıda yansımıştır.
yıkılmış, tuğla Tercüme edilen çıkmıştır.
kubbesi ortaya kitap-
larda
Tuğla ve çinibulunan resimler,
süslemeleri İslam resim
gösterişli olan sanatında önemliyüz
yapı yıkılmaya
tutmuştur.
muştur.
Anadolu Selçuklularının ilk kümbet tarzı eserlerinden olan
II. Kılıçaslan Kümbeti,
İslam sanatı, Emeviler Dönemi’ndeki
Konya’da Alaaddinfetihler
Camiisonucu
avlusun-
dadır. egemenlik
Kesme taştan, altınaon
alınan toprakların
kenarlı, eski kültürlerinden
prizmatik gövdeli, piramit
külahladeörtülü
etkilenmiştir. Roma
olan yapı, İmparatorluğu’nun
kabartma çini kitabeliuzun süren
lahitleriyle
önemliegemenliğinin
bir yere sahiptir.etkisiyle Akdeniz Havzası’ndaki Roma
dönemde yapılan saraylarda Roma mimari planları ve
Karahanlılar,süsleme tekniklerivekullanılmıştır.
Büyük Selçuklular Çöl sarayı
Anadolu Selçukluları olan
Dönemi’nde
Kusayr Amra Sarayı’nın hamamı Roma
türbeler kümbet şeklinde yaptırılmıştır. Kümbetlerin bu şekilde hamamları
Görsel 6.1 gibisebeplerini
yaptırılmasının planlanmış,araştırınız
duvarlarındaki fresklerde kadınpaylaşınız.
ve arkadaşlarınızla figürüne
182190
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Şahİslam
Cihansanatı,
HatunAbbasiler Dönemi’nde
adına 1276’da Kayseri Döner
Mezopotamya
yaptırılan Kümbet,
ve İran sanatlarının
on
iki yanında Orta Asya
köşeli, konik Türk
külahlı bir sanatından da etkilenmiştir.
yapıdır. Anıtsal bir çadırı andıran eser, figürlü
plastik süslemeleriyle dikkat çekmektedir.
Orta Asya Türk sanatı kendine has özellikleri ile İslam
sanatının
Anadolu’nun gelişmesinde
en önemliönemli
mezar rol oynamıştır.
anıtlarından olan Tercan Mama
İslam
birisi
Hatun Kümbeti,önemli
mimarisinin yapı yapılmıştır
13. yüzyılda elemanlarından
(Görselolan
6.23). Mumyalık üzerine
kubbe külahlı
yükselen ve eyvanın yanında
kümbeti kervansaray,
ile Anadolu’da başkamedrese,
örneği olmayan bir yapıdır.
Ontürbe ve çevre
bir nişli cami planları Orta Asya
duvarı ortadaki Türk daire
kümbeti mimarisin-
biçiminde çevirmiştir.
Osmanlı Dönemi’nin önemli türbe-
Görsel 6.23
Karahanlılar Dönemi’ndelerinden
yapılan kubbeli Bursa Yeşil Türbe’dir.
birisi yapılar, Mama Hatun Kümbeti, Tercan
Osmanlılar Dönemi’nde yapılan merkezîMehmet
Türbe Çelebi planlı Türbesi adıyla da
(kubbenin merkez alındığı)bilinir.
camilerin ilk örnekleri
1421’de yaptırılan türbe; tuğladan,
olması açısından önemlidirsekiz(Görsel 6.2). Orta
köşeli Asya
prizma şeklinde yapılmış ve
Türk çadır sanatı şekil ve dekorasyon açısından
türbenin üzerine kümbetbir
kasnaklı mimarisini etkile-
kubbe otur- Görsel 6.2
miştir. Bu etkiler Radkan vetul-Kişmar Kümbetlerinde
muştur. Türbeninkendini göstermiştir.
çinileri turkuaz
renkli olduğu için türbe “Yeşil Türbe” adını
almıştır. Türbe içinde bulunan lahitler ve
türbenin içi üç metre yüksekliğe kadar
çinilerle süslenmiştir. Mihrap
özel çini işçiliği ile dikkat
çekmektedir (Görsel 6.24).
Görsel 6.24
Yeşil Türbe, Bursa
Dünyada mimarisiyle ünle-
nen türbelerden biri de Tac Mahal’dir. Eser Babür Sultanı
Şah Cihan tarafından son çocuğunun doğumu esnasında vefat
eden eşi, Banu Begüm (Mümtaz Mahal) adına yaptırılmıştır
(1631-1652). Tac Mahal, dünya kültür mirası listesinde yer
alan eserlerdendir. Bu eserin planı ve inşası İstanbul’dan
gönderilen Mimarbaşı Mehmet İsa Efendi ve ekibi tarafından
yapılmıştır (Görsel 6.25).
Görsel 6.25
6.2.3. Minareler Tac Mahal, Hindistan
Tarihin belirli dönemlerinde gözetleme kulesi, işaret ve yangın kuleleri

olarak kullanılan minareler İslamiyet’le
Görsel 6.3 beraber camilerin vazgeçilmez
ögelerinden olmuştur. Ezan okunması amacıyla yapılan ilk minareye,
HunDönemi’nde
Emeviler ve GöktürkŞamDönemi
Emeviyehayvan üslubunda
Camii’nde yer alan değişik hayvan
rastlanmaktadır.
figürleri, kabartma ve heykel olarak İslami Dönem yapılarında yer
almıştır. Erzurum
Karahanlılara ait Emir Saltukolan
eserlerden Buhara Kalan
Kümbeti’nde (GörselMinare,
6.3), On1127-1129
İki Hayvanlı
tarihleri arasında Arslantasvirler ile Ahlat mezar
Han tarafından Mescid-i Cumaejder,
taşlarında kurt başı,
ile birlikte
kartal vb. (Görsel
yaptırılmıştır. Minare6.4) hayvan
sekizgen birkabartmaları
kaide üzerinegörülmektedir.
inşa edilmiş olup silindirik
bir gövdeye sahiptir. Tuğla işçiliği ile dikkat çeken eserde gövde, kuşaklar
hâlindeBunların
değişik dışında İslam
geometrik dünyasına kaplanmıştır.
süslemelerle katılan devlet ve topluluklar da İslam
etkisiyle
Gaznelileroluşan İslam Gazne’de
Dönemi’nde, sanatında yapılan
cami, türbe, III. Mesud
Sultan minare, Minaresi
medrese, saray,
kervansaray,
(1157), darüşşifa,
taştan bir külliyeleroturtulmuş
kaide üzerine ile askerî olup
ve susekiz
yapıları gibiyıldız
köşeli mimari Görsel 6.4
eserler önemli
biçimindedir. yer tutmuştur.
Silindirik üst gövdesi deprem nedeni ile yıkılmıştır. Mezar taşı, Ahlat
191183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ

Etkinlik
Minarede tuğla üzerine yazılmış kûfi kitabeler, bitkisel motifler ve geometrik
şekiller
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. 3 ve 5. vardır. öğrendiğiniz
ünitelerden Karahanlı ve bilgileri
Büyük Selçuklu minarelerindeki
de dikkate yukarıya doğru
alarak İslam Uygarlığının
daralma bu minarede, gövdeyi
hangi uygarlıklardan, nasıl etkilenmiş olabileceğini söyleyiniz. farklı kısımlara bölerek sağlanmıştır.
13. yüzyıla ait bir Selçuklu eseri olan Yivli Minare, Antalya’daki ilk İslam
eserlerindendir. Kaidesi kesme taştan olup gövde kısmı tuğladan yapılmış ve
firuze renkli çinilerle süslenmiştir. Sekiz yivli, otuz sekiz metre yüksek-
TÜRKİSTAN
liğindeki minareye doksan basamaklı bir merdiven ile çıkılmaktadır. Minare
RO gövdesinde bulunan yivlerinden dolayı bu isimle anılmıştır (Görsel 6.26).
M
A
YU
6.2.4. Medreseler
N
ANADOLU
A
N
İS
TA
N
İslam ve Türk mimarisinde medreseler

AKDENİZ İRAN ilk kez Karahanlılar ve Gazneliler
Dönemi’nde yapılmıştır. Medreselere devlet memuru yetiştirilmesi
amacıyla
MISIRBüyük Selçuklular Dönemi’nde büyük önem verilmiştir. Vezir
Nizamülmülk tarafından düzenlenen ve Nizamiye Medreseleri adıyla

anılan medreselerde dinî ilimlerin yanında tıp, matematik ve astronomi
gibi dersler okutulmuştur. 11. yüzyılın başında yaptırılan Bağdat Nizamiye
Medresesi’nden günümüze bir şey kalmamıştır.
KI
ZI
LD
Sultan Melikşah zamanında yaptırılan Hargird Medresesi (1087), harabe

EN
hâlindedir. Kare bir avlu etrafında dört eyvandanUoluşan

MMAN DENİZİ
plana sahiptir. Eyvanın
İZ
(üç yönden kapalı, bir yönden açık, üstü örtülü mekân) tuğla hamurundan
İslam Uygarlığı
yapılan çiçekli kitabesi bugün Tahran Müzesindedir.
Sultan Melikşah tarafından yaptırılan diğer medrese ise Rey Medresesi’dir.

Hz. eyvanlı
Dört Muhammed’in vefatından
olarak yapılan sonra
medrese Dörtstuko
zengin Halife, Emevilersahiptir.
süslemelere ve
Medresenin günümüze hızla genişleyen
kadar ulaşan İslam Devleti’nin
kısımlarında sınırları
bulunan batıda
süslemelerin
geometrik bölümlerdoğuda Orta Asya’ya,
içerisinde kuzeyde Anadolu’ya,
kıvrık dallardan güneyde
yapıldığı görülmektedir.
Yemen’e kadarmihrap
Medresenin ulaşmıştır.
bölümüBu fetihler sonucunda
süslemeleri Yakın
ile dikkat Doğu’daki Bu
çekmektedir. çeşitli
süsle-
uygarlıklarla komşu
meler arasında olan iki
karşılıklı Müslümanlar,
sülün ve diğerBizans vasıtasıyerilealmaktadır.
kuş figürleri Helenistik
Görsel 6.26
Yivli Minare, Antalya Dönem sanatından etkilenmiştir. Bu dönemde resimli fen bilimleri
kitapları
12.başta olmak
yüzyılın üzere Antik
ortalarında Yunan kitaplarının
Danişmentliler yapılan Tokat
Arapçaya
tarafından çevrilmesi
(1151)
ve Niksar (1157) Yağıbasan
İslam Medreseleri,
sanatına da yansımıştır.Anadolu’daki
Tercüme edilen “ilkkitap-
kapalı
larda bulunan
avlulu” medreselerdir. Medreselerresimler,
ortadaİslam resimörttüğü
kubbenin sanatında avluönemli
etrafında
yer tutan meydana
eyvanlardan ve hücrelerden minyatürgelmiştir.
sanatınınNiksar
gelişmesinde
Yağıbasanetkili ol-
Medresesi
restore edilmiş vemuştur.
müze olarak kullanılmaktadır.
İslam sanatı, Emeviler

AnadoluDönemi’ndeki fetihler sonucu
Selçukluları Dönemi’nin anıtsal
egemenlik altına alınaneserlerinden
mimari toprakların olan Konya Karatay
eski kültürlerinden
Medresesi
(Görsel 6.27), 1251’de yaptırıl-
Görsel 6.27 egemenliğininmış etkisiyle Akdeniz
kubbeli Havzası’ndaki
medreselerdendir. Roma ve
Dengeli
Karatay Medresesi, mimarisi, İslam sanatınıplana
simetrik etkilemiştir
sahiptir.(Görsel
Büyük6.1). Bu
kubbenin
Konya
dönemde yapılan saraylarda
ortasında Romafeneri
aydınlık mimari planları
vardır. ve
Eyvanın
süsleme teknikleri kullanılmıştır.
iki yanında Çöl yer
kubbeli odalar sarayı olan
almaktadır.
Kusayr Amra Kubbenin
Sarayı’nınduvarlarında
hamamı Roma zenginhamamları
çini mozaik-
Görsel 6.1 gibi planlanmış,ler,
duvarlarındaki
eserin anafresklerde
girişindekadın
ise figürüne
geometrik
Kusayr Amra Sarayı, Ürdün yer verilmiştir.süslemeler bulunmaktadır.
182192
İSLAM VE VE
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Konya’da
İslam sanatı,VezirAbbasiler
Sahip Ata tarafından
Dönemi’nde yaptırılan ve
Mezopotamya İnce
İran Minareli
sanatlarının
Medrese
yanında(1260-1265),
Orta Asya Türk anıtsal ana giriş
sanatından dakapısı, dışa açık mescidi ve çift
etkilenmiştir.
şerefeli minaresi ile kapalı avlulu medreselerdendir. Yapımında taş ve
Orta
tuğlanın birAsya
aradaTürk sanatı kendine
kullanıldığı eser, anahas
girişözellikleri
kapısındaile İslam zengin taş
bulunan
sanatının gelişmesinde
süslemeleriyle önemli rol
dikkat çekmektedir oynamıştır.
(Görsel 6.28). İslam
mimarisinin önemli yapı elemanlarından olan
KonyaveSırçalı
kubbe eyvanın Medrese
yanında(1242), iki katlı,
kervansaray, revaklı avlulu ve eyvanlı
medrese,
olarak
türbeyapılmıştır. Giriş kapsı,
ve cami planları kitabesi
Orta Asya ve mimarisin-
Türk eyvanındaki çini süslemeleri ile
den aktarılmıştır. dikkat çeken eserde taş ve tuğla
kullanılmıştır.
Karahanlılar Dönemi’nde yapılan kubbeli yapılar,
Osmanlılar Dönemi’nde yapılan merkezî Erzurum
planlıÇifte Minareli Med-
(kubbenin merkez alındığı) camilerin rese’de (1257), Anadolu Selçuklu
ilk örnekleri
olması açısından önemlidir (Görsel 6.2). mimarisinin
Orta Asya bütün özellikleri görü-
Türk çadır sanatı şekil ve dekorasyon lür.açısından
Yüksek cepheye sahip iki katlı,
kümbet mimarisini etkile- Görsel 6.2
Hazara
6.28Degaron Camii, Buhara
miştir. Bu etkiler Radkan ve Kişmardört eyvanlı birkendini
Kümbetlerinde yapıdır.göstermiştir.
Ana giriş Görsel
İnce Minareli Medrese’nin taç kapısı süslemeleri,
kapısında bulunan bitkisel süsleme- Konya
ler arasında damarlı palmiyeler, ejder
ve çift başlı kartal kabartmaları yer
Görsel 6.29
Çifte Minareli Medrese, Erzurum almaktadır (Görsel 6.29).
Sivas Gök Medrese (1271); çifte minaresi, abidevi giriş kapısı, çeşmesi
ve kabartma süslemeli köşe kuleleri ile gösterişli bir yapıdır. Medreselerde
ilk defa çifte minare burada uygulanmıştır. Kapı kemerinde On İki Hayvanlı
Türk Takvimi’ni gösteren rölyefler vardır. Eyvandaki çini süslemeleri dikkat
çekmektedir (Görsel 6.30).
Tokat Gök Medrese, Sivas Buruciye Medresesi, Kırşehir Caca Bey

Medresesi, Karaman Hatuniye Medresesi dönemin diğer önemli medrese-
leri arasında yer almaktadır.
Görsel 6.3
Hun ve Göktürk Dönemi hayvan üslubunda yer alan değişik hayvan

almıştır. Erzurum Emir SaltukGörsel Kümbeti’nde
6.31
(Görsel 6.3), On İki Hayvanlı Görsel 6.30
Türk Takvimi’nden tasvirler ile Ahlatİstanbul
Fatih Medreseleri, mezar taşlarında ejder, kurt başı, Gök Medrese, Sivas
kartal vb.Dönemi’nin
Selçuklu (Görsel 6.4)kapalı
hayvan kabartmaları
avlulu medreseleri, görülmektedir.
Osmanlı Dönemi’nde açık
avlulu medreseler olarak yapılmıştır. Osmanlı Dönemi eseri olan Fatih
Külliyesi
Bunların dışında İslam
(1463-1470), Mimardünyasına
Atik Sinankatılan devletyapılmıştır.
tarafından ve topluluklar da İslam
Külliyenin
sanatının
içinde yer alanzenginleşmesinde önemli
caminin etrafında sekiz rol oynamıştır.
medrese Farklı
vardır. Caminin kültürlerin
doğusundaki
etkisiyle
medrese oluşan İslam
topluluğuna sanatında
Karadeniz, cami,medrese
batısındaki türbe, topluluğuna
minare, medrese, saray,
ise Akdeniz
kervansaray,
Medreseleri (Fatihdarüşşifa, külliyeler
Medreseleri) ile askerî
denmektedir ve 6.31).
(Görsel su yapıları gibi mimari
Açık avlulu olan Görsel 6.4
eserler
sekiz önemli
medrese yer Seman
“Sahnı tutmuştur.
Medreseleri” diye de bilinir. Mezar taşı, Ahlat
193183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ

Etkinlik
Görsel 6.32
Süleymaniye
Külliyesi,
İstanbul TÜRKİSTAN
RO
M
A
YU
N
ANADOLU
A
N
İS
TA
N
AKDENİZ İRAN
Kanuni Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan’a yaptırılan Süleymaniye

Külliyesi’ndeki
MISIR Süleymaniye Medresesi’nin inşası 1557’de tamamlanmıştır.
Osmanlı Devleti’nin en önemli medreselerindendir. Özellikle ordunun tabip,
cerrah, mühendis ihtiyacını göz önünde tutan Kanuni Sultan Süleyman, İstan-
bul’daki Süleymaniye Camii yanında bir tıp medresesi, darüşşifa, riyazıyat
(matematik) öğrenimine mahsus dört medrese, bir darü’l-hadis (hadis okunan
KI
yer) ve bir tetimme (yüksek öğretime hazırlık) yaptırmıştır (Görsel 6.32).

ZI
LD
EN
1488 yılında yapılan Amasya Kapı AğasıU Medresesi,

MMAN DENİZİ
sekizgen planlı
İZ

ve revaklı avluya sahiptir. Medresenin dershanesi yanlara doğru küçük
İslam Uygarlığı
1267’de Vali Seyfettin Torumtay
birer yarım kubbe ile örtülmüştür (Görsel 6.33).
tarafından Amasya’da yaptırılan
Gök Medrese Camii, cami ve
medrese planının aynı anda uygu- Hz. Muhammed’in vefatından sonra Dört Halife, Emeviler ve
landığı ender yapılardan birisidir. Abbasiler Dönemi’nde hızla genişleyen İslam Devleti’nin sınırları batıda
Yanında bulunan kümbetin mavi Atlas Okyanusu’na, doğuda Orta Asya’ya, kuzeyde Anadolu’ya, güneyde
renkte çinilerle süslenmesinden
dolayı “Gök Medrese” adını almıştır.
1269 tarihinde yapılan Kayseri uygarlıklarla komşu olan Müslümanlar, Bizans vasıtası ile Helenistik
Hacı Kılıç Camii ve Medresesi de Dönem sanatından etkilenmiştir. Bu dönemde resimli fen bilimleri
cami ve medrese formunun bir kitapları başta olmak üzere Antik Yunan kitaplarının Arapçaya çevrilmesi
arada uygulandığı eserlerden biridir. İslam sanatına da yansımıştır. Tercüme edilen kitap-
muştur.
Görsel 6.33
İslam sanatı, Emeviler
Kapı Ağası Medresesi,Dönemi’ndeki
Amasya fetihler sonucu
Kapı Ağası Medresesi’nin değişik
egemenlik altına planını,
alınan Mimar Sinan
toprakların eski 1550’de İstanbul
kültürlerinden
Rüstem Paşa Medresesi’nde
de etkilenmiştir.uygulamıştır. Sekizgen avluyu
Roma İmparatorluğu’nun çevreleyen
uzun süren
yirmi dört adet kubbeli revakların
egemenliğinin arkasına,
etkisiyle hücreler
Akdeniz sıralanarak,
Havzası’ndaki büyük
Roma
kubbeli dershane dışa çıkıntılı
mimarisi, olarak
İslam yerleştirilmiştir.
sanatını Dört
etkilemiştir köşenin
(Görsel doldurul-
6.1). Bu
ması ile yapı dıştan kare şeklini
dönemde almıştır.
yapılan saraylarda Roma mimari planları ve
Kusayr
Çevrenizde varsa Amra tarihî
bulunan Sarayı’nın hamamıgezi
bir medreseye Roma hamamları
yapınız. Gezi
Görsel 6.1 gibi planlanmış, duvarlarındaki fresklerde
sonucu edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. kadın figürüne
182194
İSLAM VE VE
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Etkinlik
İslam sanatı,
Aşağıdaki Abbasiler
görsellerde Dönemi’nde
İslam ve Mezopotamya
Türk sanatında gelişen dinîve İran sanatlarının
mimarlık eserleri verilmiştir. Görsellerin altına
yanında
eserin OrtaveAsya
ismini Türk sanatından
dönemini da etkilenmiştir.
örnekte verildiği gibi yazınız.

sanatının gelişmesinde önemli rol oynamıştır. İslam
kubbe ve eyvanın yanında kervansaray, medrese,
türbe ve cami planları Orta Asya Türk mimarisin-
Kubbetü’s Sahra - Emeviler

Osmanlılar Dönemi’nde yapılan merkezî planlı
(kubbenin merkez alındığı) camilerin ilk örnekleri
olması açısından önemlidir (Görsel 6.2). Orta Asya
Türk çadır sanatı şekil ve dekorasyon açısından kümbet mimarisini etkile- Görsel 6.2
6.3. SİVİL MİMARİ
6.3.1. Kervansaraylar
Karahanlıların ve Gaznelilerin ribat adını verdikleri kervansaraylar, Büyük

Selçuklular Dönemi’nde geliştirilmiş, Anadolu Selçukluları Dönemi’nde ise
gelişimini tamamlamıştır. Kervansaraylar özellikle Selçuklular zamanında
kervanların güvenliğini sağlamak ve gerektiğinde de bir kale
olarak kullanılmak üzere ticaret yolları üzerinde yapılmıştır.
Karahanlılar Dönemi’nde yapılan Ribat-ı Melik, Buhara-

Görsel 6.3
Semerkant yolu üzerindedir (Görsel 6.34). 1078 yılında yapılan
kervansarayda bir avlu etrafında
Hun ve Göktürk Dönemi tonozlu
hayvanodalar ve mekânlar
üslubunda yer alanikideğişik hayvan
katlı olarak yer
figürleri, almıştır.ve
kabartma Köşelerde
heykel yuvarlak
olarak İslamikulelerDönem
ve ortadayapılarında yer
abidevi anaErzurum
almıştır. giriş kapısı
Emirgelişmiş mimari üslubun
Saltuk Kümbeti’nde (Görsel olduğunu
6.3), On İki Hayvanlı
göstermektedir.
Türk Takvimi’nden tasvirler ile Ahlat mezar taşlarında ejder, kurt başı,
Karahanlı mimari geleneğini devam ettiren Ribat-ı Mahi,
Gazneli Sultan dışında
Bunların Mesut İslam
tarafından 1019-1020
dünyasına katılan yılları
devlet vearasında
topluluklar da İslam
sanatının Eyvan ve kubbeli mekânların
zenginleşmesinde önemli rol birleşmesine
oynamıştır.öncülük
Farklı kültürlerin
eden eser kare
etkisiyle planlı İslam
oluşan ve dörtsanatında
eyvanlıdır.cami, Duvarları
türbe,yüksek
minare,kule-
medrese, saray,
lerle desteklenmiştir.
kervansaray, Eserdekülliyeler
darüşşifa, palmet veile rumi dolgulu
askerî geometrik
ve su yapıları gibi mimari Görsel 6.34 Görsel 6.4
süslemelerin çok azı
eserler önemli yergünümüze
tutmuştur.ulaşabilmiştir. Ribat-ı Melik Kervansarayı’nın girişMezar
kapısıtaşı, Ahlat
195183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM VE VE
TÜRK MİMARİSİ

Etkinlik
Büyük Selçuklu kervansarayları arasında yer alan Ribat-ı Şerif,
Meşhed-Serahs yolunda yapılmıştır.
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. 3 ve 5. ünitelerden öğrendiğiniz bilgileri de Kareye yakın İslam
dikkate alarak bir planı olan eserin
Uygarlığının
cami, odalar ve giriş kapılarında
hangi uygarlıklardan, nasıl etkilenmiş olabileceğini söyleyiniz. zengin tuğla süslemeler bulunmaktadır.
Sultan Han, Anadolu Selçukluları

Dönemi’nde (1229) Konya-Aksaray yolunda,
Alaaddin Keykubat tarafından yaptırılmıştır.
Yapıda revaklı avlu, portaller,TÜRKİSTAN
kapalı bölü-
RO mün ortasındaki kubbe, aydınlık feneri ve
M
A köşk mescit yer almaktadır (Görsel 6.35).
YU
Eser, portalı ve köşk mescitteki taş süsle-

N
ANADOLU
A
N
İS
meler yönünden zengindir.

TA
N
AKDENİZ İRAN
Antalya-Alanya yolunda Alara Han,

MISIR Aksaray-Kayseri yolunda Ağzıkara Han,
Konya-Aksaray yolunda Zazadin Han
Anadolu Selçuklularına ait diğer kervan-
saraylardır.
KI
Osmanlı Dönemi kervansaraylarından

ZI
Görsel 6.35
LD
Sultan Han, Aksaray olan Edirne’deki Rüstem Paşa Kervansarayı, Sadrazam Rüstem Paşa
EN
UMMAN DENİZİ
tarafından 1561’de Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Dikdörtgen avlunun
İZ
çevresinde iki kat hâlinde yüz iki oda yer alır. Katların avluya bakan
İslam Uygarlığı
yüzleri revaklıdır. Uzun kenarında karşılıklı olarak yukarı çıkan merdivenlere
sahiptir. Üst kat pencere ve kapı kemerlerinde tuğla ve süslemeler bulun-
maktadır (Görsel 6.36).
muştur.

egemenlik altına alınan toprakların eski kültürlerinden
egemenliğinin etkisiyle Akdeniz Havzası’ndaki Roma
Görsel 6.1 gibi planlanmış,
Görsel 6.36 duvarlarındaki fresklerde kadın figürüne
Rüstem Paşa Kervansarayı, Edirne
182196
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
6.3.2. Saraylar
İslam
İslam sanatı, Abbasiler
mimarisinde Dönemi’nde
saraylara ilk defa Mezopotamya ve İran sanatlarının
Emeviler Dönemi’nde rastlan-
yanında711-715
maktadır. Orta Asyayılları
Türk sanatından da etkilenmiştir.
arasında Halife Velit zamanında yapılan ve
1868’deki kazılarda ortaya çıkarılan Kusayr Amra Sarayı, Lut Gölü’nün
kuzeyindeOrta yer
Asya Türk sanatı
almaktadır. kendine
Etrafı kalın has özellikleri
surlarla ile İslam
çevrilmiştir. İki bölümden
sanatının
meydana gelişmesinde
gelen önemlibölümünde
sarayın birinci rol oynamıştır.
kilise İslam
planlarını andıran üç
mimarisinin
sahınlı bir salon önemli yapı bölüm
vardır. İkinci elemanlarından
ise üç küçük olan
odadan oluşan hamam
kubbe ve Duvarlarda
bölümüdür. eyvanın yanında
Arapça,kervansaray, medrese,ve resimlere rastlan-
Yunanca isimlere
türbe veBucami
maktadır. planları
isimler Orta tarafından
Emeviler Asya Türkmağlup
mimarisin-
edilen kral ve hükümdar-
laraden aktarılmıştır.
aittir. Resimlerde ise doğum ve av sahneleri işlenmiş olup Yunan ve
Sasani etkisi görülmektedir. Bu dönemin saraylarından olan Mişatta
SarayıKarahanlılar
(743-749),Dönemi’nde
revaksız biryapılan
avluylakubbeli yapılar,ayrılan iki bölümden
birbirinden
Osmanlılar
meydana Dönemi’nde
gelmiştir. yapılan
Güney cephe merkezî
duvarının planlı yer alan giriş kapısı
ortasında
(kubbenin desteklenmiştir.
payandalarla merkez alındığı)Payandaların
camilerin ilk üzerinde
örneklerive ön cephede süsle-
olması
meler yoğunaçısından
biçimdeönemlidir (Görsel
verilmiştir. 6.2). Orta
Eserde zenginAsyataş işçiliği ve bitkisel
Görsel 6.37
Türk çadır
süslemeler sanatıçekmektedir.
dikkat şekil ve dekorasyon açısından
Süslemelerde kümbet
aslan, mimarisini
grifon etkile-
ve sfenks Bitki ve hayvan şekilli süslemeler, Görsel 6.2
Hazara
SarayıDegaron Camii, Buhara
miştir. Bu etkiler
kabartmaları Radkan ve Hayvanlar
görülmektedir. Kişmar Kümbetlerinde kendinibiçimde
realist (gerçekçi) göstermiştir.
ele Mişatta
alınmıştır. Eserdeki hayvan figürlü süslemelerde Orta Asya Türk resim
sanatının etkileri görülür. Saraya ait kabartmalar Berlin Müzesinde
segilenmektedir (Görsel 6.37).
İspanya’daki İslam eserlerinin en güzel örneklerinden olan El Hamra

Sarayı’nın temeli 1232 yılında atılmıştır. Saray, aynı aileden gelen çeşitli
hükümdarlar tarafından yapılan ilavelerle genişletilmiştir. El Hamra Sarayı;
yazlık saray, resmi tören elçi salonu, kız kardeş Görsel 6.38
salonu, harem, bahçeler, birbiriyle bağlantılı Aslanlı Avlu,
El Hamra Sarayı,
köşkler, çok sayıda oda ve hamamdan oluşur. Kurtuba
Gösterişli Aslanlı Avlu’nun tam ortasında, On
İki Aslan Heykeli’nin taşıdığı bir havuz bulun-
maktadır (Görsel 6.38). Sarayın süslemelerinde
yoğun olarak mermer, alçı ve çini kulla-
nılmıştır. Alçı kaplamalarında arabesk süsleme-
ler, geometrik ve bitkisel süslemeler görülmek-
tedir. Eserde kemer, kubbe geçişlerinde pan-
dantif (kubbeye geçiş ögesi) ve kubbelerde
mukarnas kullanımı önemli bir yer tutmaktadır
(Görsel 6.39). Saray, yapımında kullanılan
Görsel 6.3
kırmızı tuğlalardan dolayı İslam dünyasında
“Kırmızı HunSaray”
ve Göktürk Dönemi
anlamına gelenhayvan
“El Hamra”üslubunda yer alan değişik hayvan
figürleri,
adını kabartma
almış, Batı ve heykel
dünyasında ise “Rosa”olarak İslami Dönem yapılarında yer
adıyla
almıştır. Erzurum Emir Saltuk Kümbeti’nde (Görsel 6.3), On İki Hayvanlı
tanınmıştır.
kartal
778’devb. (Görsel
Halife 6.4) hayvan
Mansur tarafından kabartmaları
Bağdat’ın görülmektedir.
120 km batısında yaptırılan Uhaydir Sarayı,
iki katlıBunların
olarak dışında
yapılmışİslam
olupdünyasına
yüksek duvarlarkatılan devlet ve topluluklar da İslam
ve sanatının
köşelerdezenginleşmesinde önemli rol oynamıştır. Farklı kültürlerin
payandalarla desteklenmiştir.
etkisiyle
Sarayda yarımoluşan
daire İslam sanatında
ve at nalı kemerlerin cami, yanıtürbe, minare, medrese, saray,
sırakervansaray,
ilk defa sivridarüşşifa,
kemerler vekülliyeler
çok sayıda ileeyvan
askerî ve su yapıları gibi mimari Görsel 6.39 Görsel 6.4
eserler önemli yer tutmuştur.
kullanılmıştır. MezarSarayı,
Aslanlı Avlu kapı süslemeleri detayı, El Hamra taşı, Ahlat
Kurtuba
197183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM VE VE
TÜRK MİMARİSİ

Etkinlik
11. yüzyılda Gazneliler tarafından yapılan Leşker-i Bazar Sarayı, geniş
alana inşa edilmiş
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. 3 ve 5. ünitelerden çeşitli yapılardan
öğrendiğiniz meydana
bilgileri de dikkate gelmiştir. Güney
alarak İslam kasrı Sultan
Uygarlığının
Mahmut Dönemi’nde yapılmıştır.
hangi uygarlıklardan, nasıl etkilenmiş olabileceğini söyleyiniz. Dört eyvan şemasına bağlı olan avlunun
kuzey girişinde caminin de bulunduğu taht salonu yer alır. Taht salonunun
duvarları Sultan Mahmut’un ordusunu canlandıran figürlerle doludur.
1235’te Anadolu Selçukluları Sultanı Alaaddin Keykubad tarafından

yaptırılan Kubadabat Sarayı, Beyşehir Gölü kenarındadır. Burada TÜRKİSTAN
birkaç
Görsel 6.40
Kubadabat Sarayı çinileri, RO sarayı içine alan Selçuklu şehrinin planı ortaya çıkarılmıştır. Surlarla çevrili
M
Beyşehir A alan içinde çitlerle çevrilmiş av hayvanları parkı, iki gözlü tersane ve on altı
YU
adet yapı bulunmuştur. Yapılan kazılar sonucunda sarayın zengin çini süsleme-
N
ANADOLU
A
N
İS
lerini gösteren levhalar bulunmuştur. Bulunan çiniler, sekizgen yıldız ve haç

TA
N
biçiminde
A KDENİZ levhalar hâlinde olupİRANiki metre yüksekliğe kadar duvarları
kaplamaktadır. Yıldız levhalarda ayakta duran ve oturmuş insan figürleri, çift
başlı kartal,
MISIR çeşitli kuş ve hayvan figürleri yer almaktadır (Görsel 6.40).
Anadolu Selçukluları Dönemi’nde yapılan diğer saray ve köşkler

Keykubadiye Sarayı, Erkilet Hızır İlyas Köşkü ve Haydarbey Köşkü’dür.
KI
Osmanlılar Dönemi’nde, Bursa, Edirne ve İstanbul’da çok sayıda saray

ZI
LD
yaptırılmıştır. 1474-1479 tarihleri arasında Fatih Sultan Mehmet zamanında

EN
inşaatına başlanılan ve zamanla çeşitli bölümlerU Meklenerek

MAN DENİZİ
yapılan Topkapı
İZ
Sarayı, arka arkaya dört avluyu çevreleyen kasırlar, köşkler, cami, divan,
İslam Uygarlığı
devlet daireleri, kütüphaneler, çeşme ve bahçe gibi eklemelerle bugünkü
hâlini almıştır (Görsel 6.41). Günümüze ulaşan bölümleri; Bab-ı Hümayun
(Görsel 6.42), Bab-ı Selam gibi ana kapılar ile Çinili Köşk, Fatih Köşkü,
Hz. Muhammed’in
Sepetçiler vefatından
Kasrı, Mukaddes sonra mutfaklar
Emanetler, Dört Halife, Emeviler
ve harem ve
binalarıdır.
Görsel 6.42
Abbasiler
Klasik Dönemi’nde
Dönem Osmanlı hızlamimarisinin
genişleyen İslam
bütünDevleti’nin
özelliklerisınırları
görülenbatıda
eserde,
Bab-ı Hümayun Kapısı, Topkapı Sarayı, Atlas Okyanusu’na,
Osmanlı doğuda
Dönemi çini Orta Asya’ya,
ve süsleme sanatınınkuzeyde
en güzelAnadolu’ya, güneyde
örnekleri verilmiştir.
İstanbul
Görsel 6.41
Topkapı Sarayı,
İstanbul larda bulunan resimler, İslam resim sanatında önemli
muştur.

egemenlik
Topkapı altına
Sarayıalınan
birincitoprakların
avlu içindeeski Çinili Köşk,
kültürlerinden
yer alan
de etkilenmiştir.
eski Türk evlerininRoma İmparatorluğu’nun
abidevi uzun süren
örneği gibidir (Görsel 6.43).
egemenliğinin
Kubbeli etkisiyle
büyük orta salona Akdeniz Havzası’ndaki
açılan dört Roma
eyvan ile köşelerde
mimarisi,
aynı çapta İslam sanatınıodadan
birer kubbeli etkilemiştir (Görsel
oluşan 6.1).yapıdır.
iki katlı Bu
dönemde
Yapının yapılan
iç ve saraylarda
dış duvarları Roma
çini mimari planları
ve mermerle ve
kaplanmıştır.
süsleme
Giriş teknikleri
cephesinde kullanılmıştır.
ortada Çöl sarayı
büyük bir eyvan olan
bulunmaktadır.
Kusayr geleneğinin
Selçuklu Amra Sarayı’nın
devamıhamamı Roma hamamları
olarak eyvanın duvarları çini
Görsel6.1
mozaiklerle duvarlarındaki
bezenmiştir. Köşk, fresklerde
günümüzdekadın figürüne
“Türk Çini ve
Çinili
Kusayr AmraKöşk, İstanbul
Sarayı, Ürdün yer verilmiştir.
Keramik Müzesi” olarak kullanılmaktadır.
182198
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İslam Ağrı
1784’de sanatı, yapılan İshak
Doğubeyazıt’ta Mezopotamya ve İran sanatlarının
Paşa Sarayı,
yanında Orta Asya Türk
yüksek sanatından
bir tepe üzerindedakurul-
etkilenmiştir.
muştur (Görsel 6.44). Çok sayıda bölümden mey-
Orta Asya
dana gelen saraydaTürk sanatı
türbe, kendine
divan, askerhas özellikleri ile İslam
koğuş-
ları,sanatının
medrese,gelişmesinde önemli
cephanelik, cami, rol oynamıştır.
meydan, erzak İslam
mimarisinin
depoları önemli yapı elemanlarından
ve fırın bulunmaktadır. Yüksek duvar- olan
kubbe
larla ve yapının,
çevrili eyvanın taştan
yanında kervansaray,
yapılmış büyük birmedrese,
türbe
giriş ve cami
kapısı vardır.planları
BirinciOrta Asyaikinci
avludan Türk avlu-
mimarisin-
ya den aktarılmıştır.Sarayın asıl yapıları ikinci
geçilmektedir.
avludadır. Sarayın en görkemli yapısı camisidir.
SarayınKarahanlılar
büyük anaDönemi’nde
giriş kapısı yapılan kubbeli
ile sekiz köşeliyapılar,
Osmanlılar
türbesi Selçuklu Dönemi’nde yapılan merkezî
etkisini duvarlarda görülen planlı Görsel 6.44
İshak Paşa Sarayı, Doğubeyazıt
(kubbenin
motifler merkez
ise Kafkas alındığı)
etkisini camilerin ilk örnekleri
göstermektedir.
Türk
Sultançadır sanatı şekil
Abdülmecit ve dekorasyon
ve Sultan Abdülaziz açısından
dö- kümbet mimarisini etkile- Görsel 6.2
miştir. Buyaptırılan
nemlerinde etkiler Radkan ve Kişmar
saraylarda Avrupa Kümbetlerinde
etkisi kendini göstermiştir.
görülmektedir. 1853’te yaptırılan Dolmabahçe
Sarayı’nda barok ve ampir üslubun etkileri
görülmektedir (Görsel 6.45). Saray, Hacı Emin
Paşa ve Ermeni Usta Sarkis Balyan tarafından
yapılmıştır. Dolmabahçe Sarayı; geniş bir
harem, büyük kubbeli taht salonu, yanlarda
çeşitli daireler ve alay köşkünden meydana
gelmektedir. Batı etkisinin görüldüğü diğer
saraylar, yazlık olarak kullanılan Beylerbeyi Görsel 6.45
(Görsel 6.46), Çırağan ve Yıldız Saray’larıdır. Dolmabahçe Sarayı, İstanbul
Görsel 6.3

Bunların dışında İslam dünyasına katılan devlet ve topluluklar da İslam

etkisiyle oluşan İslam sanatında cami, türbe, minare, medrese, saray,
kervansaray, darüşşifa, külliyeler ile askerî ve suGörsel 6.46
yapıları gibi mimari Görsel 6.4
Beylerbeyi Sarayı, İstanbul
199183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM VE VE
TÜRK MİMARİSİ
6.1.6.3.3.
İSLAMSu SANATININ
Yapıları OLUŞUMU
Etkinlik
İslam ve Türk mimarisinde görülen başlıca su yapıları; hamam, bend,
çeşme, köprü öğrendiğiniz
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. 3 ve 5. ünitelerden ve kemerlerdir.
bilgileri de dikkate alarak İslam Uygarlığının
Hamamlar
Hamamlar soyunma yerleri, ılıklık, sıcaklık

(yıkanılan bölüm), külhan (suyun ısıtıldığı yer) gibi
bölümlerden oluşmaktadır. Hamamlar, TÜRKİSTAN
İslam dünya-
RO sında ilk olarak 8. yüzyılda Kusayr Amra ve Mişetta
M
A saraylarında görülmüştür. Selçuklularda 12. yüzyıldan
YU
itibaren görülen hamamlar, Osmanlıların ilk dönem-

N
ANADOLU
A
N
İS
lerinde camilerin yanında yapılmış, daha sonraları

TA
N
AKDENİZ genellikle külliyelerin

İRAN içerisinde yer almıştır.
MISIR Türk sanatında hamamlar tek veya çifte hamam

olarak yapılmıştır. Tek hamamlar belirli zamanlarda
kadınlar ve erkekler tarafından dönüşümlü olarak
kullanılmıştır. Çifte hamamlar ise kadınların ve
erkeklerin aynı anda farklı bölümleri kullandıkları
KI
hamamlardır. Hamamlarda erkek ve kadınların giriş ve

ZI
LD
çıkış yaptıkları kapılar farklı olup kapıları genellikle

EN
UMMAN DENİZİ
ıssız ve dar sokaklara açılırdı.
İZ
İslam Uygarlığı
Görsel 6.47
Osmanlıların ilk döneminde yapılan ve çifte
Yıldırım Hamamı, Mudurnu hamam olarak tasarlanan Mudurnu Yıldırım Hamamı,
anıtsallığı kadar örtü sistemindeki çeşitliliğiyle dik-
Hz. Muhammed’in kat vefatından
çekmektedir sonra Dört 6.47).
(Görsel Halife, Emeviler
Hamamın ve
duvarları
Abbasiler Dönemi’nde molozhızla genişleyen İslam
taştan, saçak Devleti’nin
silmeleri sınırları
ise derzli kesmebatıda
taştan
Atlas Okyanusu’na, doğuda Orta Asya’ya,
yapılmıştır. Duvarlarkuzeyde Anadolu’ya,
ve bunları güneydeçatı
örten kiremitli
Yemen’e kadar ulaşmıştır. Bu fetihler
girintili sonucunda
çıkıntılıdır. Hamam, Yakın
kareDoğu’daki
planlı olupçeşitli
erkekler
uygarlıklarla komşu olan Müslümanlar,
bölümü doğu, kadınlarBizans vasıtası
bölümü ile Helenistik
ise batıdadır. Hama-
Dönem sanatından etkilenmiştir.
mın giriş kısmıBu dönemde resimliAydınlık
mukarnaslıdır. fen bilimleri
fenerinin
kitapları başta olmak üzere Antik
altında Yunanhavuz
fıskiyeli kitaplarının Arapçaya çevrilmesi
yer almaktadır.
larda bulunan
Osmanlıresimler,
Klasikİslam resim sanatında
Dönemi’nde, Mimarönemli
Sinan’ın
yer Hürrem
tutan minyatür
Sultan sanatının Hasekietkili
gelişmesinde
adına yaptığı Hamamı,
ol-
muştur.
Sultan Ahmet Meydanı’ndadır. 1553’te çifte hamam
olarak yapılan eserde kadınlar ve erkekler bölümü tek
İslam sanatı,
duvarla Emeviler Duvarlar
ayrılmıştır. Dönemi’ndeki
taş vefetihler sonucu ile
tuğla sıraları
egemenlik altınaSıcaklık
örülmüştür. alınan toprakların
kısmı renklieskimermer
kültürlerinden
döşemeler
de etkilenmiştir.
ve geometrikRoma İmparatorluğu’nun
yıldızlarla süslenmiştir. uzun süren
mimarisi,Sokullu
İslam sanatını
Mehmet etkilemiştir
Paşa’nın(Görsel
emriyle6.1).Mimar
Bu
dönemde
Sinan’ayapılan Edirne’deki
saraylarda
yaptırılan Roma mimari Çifteplanları
Hamam’da
ve
süsleme
soyunmateknikleri kullanılmıştır.
odalarının Çöl sarayı
üstünü iki büyük olan
kubbe örtmek-
Kusayr
tedir.Amra
EserinSarayı’nın hamamı
önündeki revaklı Roma
kemer hamamları
sıraları sonradan
Görsel 6.1 6.48
Görsel gibieklenmiştir
planlanmış, (Görsel
duvarlarındaki
6.48). fresklerde kadın figürüne
Kusayr Çifte
AmraHamam,
Sarayı, Ürdün
Edirne yer verilmiştir.
182200
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Çeşmeler
İslam sanatı, Abbasiler Dönemi’nde Mezopotamya ve İran sanatlarının
yanında Orta Asya Türk sanatından da etkilenmiştir. Görsel 6.49
Sultan 3. Ahmet Çeşmesi,
Çeşmeler halkın içme suyu ihtiyacını karşılamak için yapılmıştır. İstanbul
Orta Asya
Selçuklular, Türk sanatı
çeşmeleri daha kendine has özellikleri
çok, cami ile İslamcephelerine
ve medreselerin
sanatınınSivas
yapmıştır. Gök Medrese
gelişmesinde Çeşmesi
önemli ile Sahipİslam
rol oynamıştır. Ata Külliyesi’nin ana
mimarisinin
giriş önemli
kapısında iki yapı bulunmaktadır.
adet sebil elemanlarındanOsmanlıda
olan camilerin avlu-
kubbe
larında ve eyvanın
gösterişli yanında
sebiller kervansaray,
ve şadırvanlar medrese,
yapılmıştır.

Avrupa etkisi görülen süslemeler
Çini süslemeleri
1728’de yapılan III. Ahmet Çeşmesi, çeşme mimarisinin önemli

örneklerindendir. Kare şeklinde olan yapının her cephesinde çeşme, dört
köşesinde ise sebil vardır. Çeşmelerin yanında mihrap nişine benzer
oturma girintileri bulunmaktadır. Çeşme, geniş saçaklı bir yapı olup beş
küçük kubbeli kesik piramide benzer bir çatı ile örtülmüştür. Çeşmenin
etrafını kuşatan firuze çini pano üzerine altın yaldızlı sülüs bir kitabe
vardır. Avrupa etkisindeki süslemeler ile Türk süslemeleri bir arada Kitabe
kullanılmıştır (Görsel 6.49).
Azapkapı Çeşmesi, I.Mahmut’un annesi Saliha Sultan tarafından

1733’te yaptırılmıştır. Bir tarafında öne
Görsel 6.3 doğru taşan bir sebil ile sebilin iki
yanında çeşmeler vardır. Diğer cepheleri ise düz duvardır.
Su Kemerleri
BüyükTakvimi’nden
Türk şehirlerin, özellikle
tasvirlerdeile
İstanbul’un
Ahlat mezar su ihtiyacını
taşlarındakarşılamak
ejder, kurtiçin
başı,
su kartal
kemerleri ve bendler
vb. (Görsel yapılmıştır.
6.4) hayvan Mimargörülmektedir.
kabartmaları Sinan tarafından yapılan Çeşme ve nişler
Moğlova Kemeri, 38 metre yüksekliğinde, 275 metre uzunluğunda ve iki
Bunların
katlıdır. dışında
Alt ve üst İslam
katında dünyasına
sekizer adet gözkatılan devlet ve topluluklar da İslam
bulunmaktadır.
Mimar Sinan
etkisiyle oluşantarafından 1554-1564
İslam sanatında cami,yılları
türbe,arasında
minare,yapılan
medrese,Uzunsaray,
Kemer iki katlı darüşşifa,
kervansaray, olup 26 metre yüksekliğinde
külliyeler ile askerî ve ve710 metre uzunluğun-
su yapıları gibi mimari Görsel 6.4
dadır. Yapının
eserler alt yer
önemli katında kırk yedi, üst katında ise elli adet kemer vardır.
tutmuştur. Mezar taşı, Ahlat
201183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM VE VE
TÜRK MİMARİSİ
6.1.6.3.4.
İSLAM SANATININ OLUŞUMU
Darüşşifalar
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıdaharitayı
Aşağıdaki verilen görselleri inceleyiniz.
inceleyiniz. Görseller yardımıyla
3 ve 5. ünitelerden darüşşifaların
öğrendiğiniz işleyişi
bilgileri de hakkında
dikkate alarakneler
İslamsöyleyebilirsiniz.
Uygarlığının
TÜRKİSTAN
RO
M
A
YU
N
ANADOLU
A
N
İS
TA
N
AKDENİZ İRAN
MISIR Baş ağrısı tedavisini gösteren minyatür
Hastanın tedavi edilişi

KI
ZI
LD
EN
UMMAN DENİZİ
İZ
İslam Uygarlığı
Sabuncuoğlu Şerafettin’in yaptığı tedaviyi gösteren minyatür

Koltuk altı apnesinin tedavisi ve kullanılan aletler İslam sanatına da yansımıştır. Tercüme edilen kitap-
yer tutan minyatürTıbbi
sanatının gelişmesinde etkili ol-
ilaçların hazırlanması
muştur.

Omurga çıkıklarının tedavi edilmesi Diş hastalıkları tedavisinde kullanılan aletler
182202
İSLAM
İSLAM
VE VE
TÜRK
TÜRK
MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Sağlık
İslamhizmetlerinin
sanatı, Abbasiler
yanında
Dönemi’nde
tıp eğitiminin
Mezopotamya
de verildiği
ve İran yer
sanatlarının
olan
darüşşifalar;
yanında Orta
şifahane,
Asya Türk
bimarhane
sanatından
gibi isimlerle
da etkilenmiştir.
de bilinmektedir.
1229’da
Orta Asya TürkDivriği
yaptırılan sanatıUlu Camiihas
kendine ve Darüşşifası,
özellikleri Mengücekli
ile İslam Dönemi
eserlerindendir.
sanatının gelişmesinde
Yapı, taş işçiliği
önemliilerolön oynamıştır.
plana çıkmaktadır.
İslam
Şifahane,
kubbe ortada dört
ve eyvanın sütunkervansaray,
yanında üzerine üç medrese,
paralel
tonozla
türbeörtülü,
ve camigeniş orta mekân
planları ile biri
Orta Asya girişte
Türk olmak
mimarisin-
üzere
dendeğişik yıldızlı tonozlarla örtülü dört eyvandan
aktarılmıştır.
oluşmaktadır. Döneminin medrese-şifahane yapıları
içinde,Karahanlılar
ana eyvan Dönemi’nde
dışında ikinciyapılan
katı kubbeli
da kullanılan
yapılar,
birkaç
Osmanlılar
yapıdan biridir.
Dönemi’nde yapılan merkezî planlı
Tamamlanmamış
olması olan şifahane
açısından önemlidir (Görselkapısında ku-
6.2). Orta Asya
sursuz
Türkişçilik kendini
çadır sanatı göstermektedir.
şekil ve dekorasyonTasarım
açısındanvekümbet mimarisini etkile- Görsel 6.2
bezeme anlayışı
miştir. Bu etkiler açısından İslam Kümbetlerinde
Radkan ve Kişmar mimarisinde kendini göstermiştir.
benzeri yoktur (Görsel 6.50). Batı taç kapısı,
bütünüyle geometrik süslemeye sahiptir. Kapı
üzerindeki yırtıcı kuş kabartmaları üsluplaşmanın
başarılı örneklerindendir. Çift başlı kartal Alaaddin
Keykubat'ı (Anadolu Selçuklularını), tek başlı
kartal ise Ahmet Şah’ı (Mengücekleri) temsil
etmektedir. Çift başlı kartal, başı dik ve heybetli,
tek başlı kartal ise boynu bükük ve bir ayağı
havada durmaktadır. Bu durum Mengüceklerin Görsel 6.50
Anadolu Selçuklularının hakimiyetini kabul ettik- Ulu Camii Daruşşifası’nın taç kapısı, Divriği
lerini ifade etmektedir. Divriği Ulu Camii ve

Şifahanesi'nin bezemeleri, taş işçiliğinin kusur- Bunu biliyor musunuz ?
suzluğu ve simgeselliği ile eser İslam ve Türk sanatı
tarihinde çok özel bir yere sahiptir. Divriği Ulu Cami Darüşşifası’nın batı
kapısında (taç kapı) ikindi vakti
İlhanlılar Dönemi’nden günümüze ulaşan eserlerden olan Amasya görülen namaz kılan erkek silueti,
Darüşşifası (Bimarhanesi), İlhanlı Hükümdarı Sultan Mehmet Olcaytu cennet kapısında saat 07.00
sıralarında çıkan namaz kılan
ve hanımı Ilduz Hatun adına 1308-1309 yıllarında yaptırılmıştır.
kadın silueti, şah kapısında saat
Selçuklu medreselerinde olduğu gibi anıtsal görünüşlü ve dikdörtgen 09.00 sıralarında oluşan ve eseri
planlı yapının giriş cephesine,Görsel diğer
6.3 cephelere göre daha farklı ve yaptıran Ahmet Şah’ın başını temsil
girişin kilit taşında, bağdaş kurmuş bir insan figürü işlenmiştir. İki ettiğine inanılan erkek kafası
yanındaHun ve Göktürk
pencere nişleriDönemi
bulunan,hayvan
yuvarlak üslubunda
kemerli yer alanüzeri,
girişin değişik hayvan
mukar- silueti görenleri büyülemektedir.
figürleri,
naslı ve sivrikabartma ve heykel
kemerli olarak devamolarak İslami
etmektedir. YineDönem
girişinyapılarında
her iki yanı,yer
almıştır.
üçer Erzurumgeometrik
şerit hâlinde, Emir Saltuk Kümbeti’nde
şekillerle bezenmiş (Görsel 6.3),
ve son On İkiince
derece Hayvanlı
bir
işçilikle tasvirler ile Ahlat
yapılan taş oymalardaki kıvrıkmezardallartaşlarında
ile yaprakejder, kurt başı,
motifleri,
kartalsüsleyen
portalı vb. (Görsel 6.4) hayvan
geometrik bezemeyikabartmaları görülmektedir.
tamamlamaktadır. Ayrıca portalın
köşelerindeki silindirik kulelerle cephe daha da belirginleştirilmiştir.
sanatının zenginleşmesinde
Darüşşifada hastalar tedavi önemliedilirkenrolaynıoynamıştır.
zamanda Farklı kültürlerin
öğrencilere tıp
etkisiyle
eğitimi oluşan İslam
de verilmiştir. Dahasanatında
sonra akıl cami,
ve ruh türbe, minare,
hastalarının medrese,
musiki saray,
ile tedavi
kervansaray, darüşşifa, külliyeler ile askerî ve su yapıları gibi mimari Görsel 6.4
203183
66. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İSLAM VE VE
TÜRK MİMARİSİ

Etkinlik
edildiği tıp merkezine dönüştürülmüştür (Görsel 6.51). Günümüzde
“Sabuncuoğlu
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. 3 ve 5. Şerafeddin Tıp
ünitelerden öğrendiğiniz ve Cerrahi
bilgileri Tarihî
de dikkate Müzesi”
alarak olarak kullanıl-
İslam Uygarlığının
maktadır.
Osmanlı Dönemi eserlerinden olan ve Yıldırım Külliyesi içinde yer

alan Yıldırım Darüşşifası 1399-1400 yıllarında yapılmıştır. Osmanlıdan
günümüze gelen en eski darüşşifadır. Darüşşifa, revaklı bir avlunun
çevresine sıralanmış bölümler ve avlunun sonunda yer TÜRKİSTAN alan kubbeli
RO büyük salonu ile dikdörtgen bir yapıdır. Yapı, plan itibariyle Anadolu
M
A Selçuklu darüşşifalarını örnek almıştır. Edirne II. Bayezid Külliyesi
YU
içinde yer alan II. Bayezid Darüşşifası 1484-1488 yılları arasında

N
ANADOLU
A
N
İS
yaptırılmıştır. Altıgen planlı darüşşifa, büyük bir kubbeli bölüm ve bunun

TA
N
etrafında
A K D E N İ Z sıralanan mekânlardanİRAN
oluşmaktadır. Yapının yerleri mermer
döşelidir. Ortada havuzlu, revaklı, dikdörtgen avlu ile kubbeli revaklı
odalarMISIR
vardır (Görsel 6.52).
Görsel 6.51
Darüşşifa taç kapısı, Amasya
KI
ZI
LD
EN
UMMAN DENİZİ
İZ
İslam Uygarlığı
Görsel 6.52
Hz. Muhammed’in vefatından II. Bayezid sonra Dört Halife, Emeviler ve
Külliyesi, Edirne
6.4. KÜLLİYELER
Etkinlik Yemen’e kadar ulaşmıştır. Bu fetihler sonucunda Yakın Doğu’daki çeşitli
Aşağıda cami mimarisi ile ilgili tanımlar ve görseller verilmiştir.
Osmanlılar
İslam sanatına dazamanında
yansımıştır. külliyeler kentlerin
Tercüme şekillenmesinde
edilen kitap-
Cami Türbe ve Türkleşmesinde çok etkili olmuş, şehirlerin gelişiminin
İhtisaslarda bulunan resimler, İslam resim sanatında önemli
çekirdeğini oluşturmuştur. Külliyelerde bulunan medreselerde
yer tutan
medresesi minyatür
bilim insanları ve sanatının
devlet adamları gelişmesinde etkili ol-
yetişmiş, şifahanelerinde
muştur.
(bimarhaneler) hastalar ve akıl sağlığı bozulan insanlar tedavi
Medrese
edilmiştir. İmarethanelerinde yoksullar karnını doyurmuş,
35 lesröG sebillerinden
İslam ve konukevlerinden
sanatı, Emeviler Dönemi’ndeki yolcular
fetihleryararlanmıştır.
sonucu
,iseyillüK eyinamyelüS Hanlarında
egemenlik ve alınan
altına kervansaraylarında
topraklarıntüccarlar konup göçmüş,
lubnatsİ Sıbyan mekteplerinde (ilkokul) halk eğitim görmüş, kütüpha-
nelerinden her isteyen yararlanmıştır.
mimarisi, İslam sanatını
Denizin Sesi etkilemiştir
Dergisi, Türkiye (Görsel
Denizcilik İşletmeleri Yay. 6.1). Bu 19
sayı 79, sayfa
Kervansaray
Yukarıda verilen metinde külliyelerin içinde bulunan
Aşevi süsleme teknikleri kullanılmıştır. Çöl sarayı olan
birimlerin işlevleri hakkında bilgiler verilmiştir. Günümüz
Hastane Kusayr Amra Sarayı’nın
mimarisinde külliye benzeri hamamı
yapılar var Roma hamamları
mı? Arkadaşlarınızla
tartışınız. duvarlarındaki fresklerde kadın figürüne
182204
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Cami,
İslammedrese,
sanatı, Abbasiler
muvakkithane,
Dönemi’nde
türbe, aşhane,
Mezopotamya
darüşşifa,
ve hamam,
İran sanatlarının
sebil,
çeşme,
yanında
çarşıOrta
gibiAsya
eserlerin
Türkbirsanatından
arada olduğuda etkilenmiştir.
çok işlevli yapılara külliye denir.
Karahanlılar, Gazneliler, Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçukluları Döne-
mi’ndeOrtailk Asya Türkgörülen
örnekleri sanatı kendine has en
külliyelerin özellikleri
güzel veilekapsamlı
İslam yapıları
sanatının
Osmanlı gelişmesinde
Klasik Dönemi’ne önemli rol oynamıştır.
aittir. Külliyelerin Erkenİslam
Osmanlı Dönemi’ndeki
örnekleri İznik
ilk mimarisinin Yeşil Camii
önemli ve Nilüfer Hatun
yapı elemanlarından olanİmareti’nin de içinde
kubbe vekülliyelerdir.
bulunduğu eyvanın yanında kervansaray,
1463-1470 yılları medrese,
arasında, Mimar Atik Sinan
türbe ve yapılan
tarafından Fatih Orta
cami planları Külliyesi
Asya Türk mimarisin-
fonksiyonel yapısı ile dikkati çeker.
110000 m² lik alan üzerine kurulan, Fatih Camii merkezli külliyede,
Görsel 6.53
darüşşifa, tabhane (misafirhane), mektep, kütüphane, muvakkithane (namaz Fatih Külliyesi, İstanbul
Karahanlılar
vakitlerinin Dönemi’nde
belirlendiği yapılan
yer), imaret kubbeli
(dinî yapı),yapılar,
kervansaray, on altı medrese
ve Osmanlılar
Fatih Sultan Dönemi’nde
Mehmet’in türbesiyapılan merkezî planlı
yer almaktadır (Görsel 6.53).
olması
Sultan açısından
II. Bayezid önemlidir (Görsel 6.2).
adına, 1485-1486 Orta Asya
yıllarında; cami, medrese, imaret,
Türkşadırvan
türbe, çadır sanatı şekil ve dekorasyon
ve çeşmeden açısından
ibaret bir külliye kümbet
olarak inşa edilen Amasya
mimarisini etkile- Görsel 6.2
II. miştir.
Bayezid BuKülliyesi,
etkiler Radkan ve Kişmar
15. yüzyılın Kümbetlerinde
son çeyreğinde kendinicami
yan mekânlı göstermiştir.
mimari-
sinin gelişmiş bir geçiş dönemi örneğidir. Cami beş kubbeli bir harim kısmı-
na sahiptir. Caminin içi harim kısmına geniş bir kemerle birbirine bağlanan,
arka arkaya iki kubbeli mekân ile buraya açılan yan mekânlardan oluşmak-
tadır. Külliyenin batı kısmında medrese bulun-
maktadır. Külliyenin doğusun daki “L” planlı
yapı, imaret ve konukevidir. Doğu kısmındaki
minaresi renkli taşlarla yivli olarak yapılmış,
batı kısmındaki minare ise palmetlerle süslen-
miştir (Görsel 6.54).
Mimar Sinan tarafından yapılan ve Osmanlı

Klasik Dönemi’nin en güzel eserlerinden olan
Süleymaniye Külliyesi (1550-1557), İstanbul’da-
dır. Eser mimarlık tarihinin en büyük yapı
topluluklarından birisidir. Cami merkez alınarak yapılan külliyenin içinde Görsel 6.54
II. Bayezid Külliyesi,
on beş adet yapı bulunmaktadır. Hürrem Sultan Türbesi, Mimar Sinan Amasya
Türbesi, medreseler, darüşşifa, imaret, darulkurra (Kur’an kıraatının
öğretildiği yer) bu yapılar arasındadır. Kanuni Sultan Süleyman Türbesi,
1559’da yapılmıştır. Sekiz köşeli plana sahip olan yapıda yarı yüksekliğe
kadar hafif sivri kemerli, düz saçaklı Görselrevaklar
6.3 gövdenin etrafını çevirmiştir.
Türbenin süslemelerinde çok çeşitli çini ve kalem işi süslemeler yer almak-
tadır. Hun ve Göktürk Dönemi hayvan üslubunda yer alan değişik hayvan
almıştır. Erzurum
Kanuni Sultan Emir Saltuk
Süleyman’ın Kümbeti’nde
kızı, Mihrimah Sultan(Görseliçin
6.3), On İki Mimar
1557’de Hayvanlı
Türk
Sinan Takvimi’nden
tarafından Edirnekapı
yapılantasvirler Mihrimah
ile Ahlat mezarSultan Külliyesi,
taşlarında ejder, yüksek
kurt başı,
birkartal
tepedevb. (Görsel
farklı 6.4)
kotlar hayvan
esas alınarakkabartmaları
yapılmıştır.görülmektedir.
Külliyenin cami avlusunu
çeviren revaklar ve revakların arkasındaki mekânlar ile bu mekânlarla aynı
duvarıBunların
paylaşandışında İslam
dükkânlar birdünyasına
bütünlük katılan devlet ve topluluklar da İslam
içinde yapılmıştır.
etkisiyle oluşan menzil
İstanbul dışında, İslam külliye
sanatındaolarak cami, Lüleburgaz
türbe,iseminare,
yapılanlar Sokullu,
medrese, saray,
Gebze Çoban Mustafa
kervansaray, Paşa,
darüşşifa, Konya Karapınar
külliyeler ile askerî veII. Selim, Payasgibi
su yapıları Sokollu
mimari Görsel 6.4
külliyeleridir. Mezar taşı, Ahlat
205183
66. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ
6.1.6.5.
İSLAM SANATININ
ASKERÎ MİMARİ OLUŞUMU
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıdaharitayı
Aşağıdaki askerî mimari eser örnekleri
inceleyiniz. verilmiştir.öğrendiğiniz
3 ve 5. ünitelerden Görselleri inceledikten
bilgileri desonra bu alarak
dikkate eserlerin yapılış
İslam amaçlarının
Uygarlığının
neler olabileceğini yorumlayınız.
TÜRKİSTAN
RO
M
A
YU
N
ANADOLU
A
N
İS
TA
N
AKDENİZ İRAN
MISIR
Rumeli Hisarı Selimiye Kışlası
KI
ZI
LD
EN
UMMAN DENİZİ
İZ
İslam Uygarlığı

Kızıl Kule Kastamonu Kalesi
Askerlikkomşu
uygarlıklarla tarihinde müdafaa,
olan üs ve sıçrama
Müslümanlar, Bizansnoktası olan
vasıtası ilekaleler ile sur-
Helenistik
ların Türk
Dönem mimari etkilenmiştir.
sanatından eserleri arasındaBuçok sayıda örneği
dönemde resimlivardır.
fen Anadolu’da
bilimleri
hemenbaşta
kitapları hemen her üzere
olmak şehrinAntik
etrafında
Yunan onukitaplarının
koruyan bir sur veyaçevrilmesi
Arapçaya kale bulun-
İslam sanatına damaktadır. Şehirler
yansımıştır. büyüyüp
Tercüme genişlerken
edilen kitap-
surlar ve
larda bulunan resimler, kaleler
İslam resim tamir edilmiş
sanatında önemliveya
yer tutan minyatür yeniden yapılmıştır.
sanatının gelişmesinde etkili ol-
muştur.
Anadolu’nun en eski surlarından biri
Diyarbakır
İslam sanatı, Emeviler Surları’dır
Dönemi’ndeki (Görsel
fetihler sonucu6.55).
egemenlik altına Romalılar Dönemi’nde
alınan toprakların yapılan surlara,
de etkilenmiştir. Selçuklular Dönemi’nde eklemeler
Roma İmparatorluğu’nun uzun süren yapıl-
mıştır. Akdeniz
egemenliğinin etkisiyle SelçukluHavzası’ndaki
Sultanı Melikşah’ın
Roma
yaptırdığı
mimarisi, İslam sanatını dört burçta(Görsel
etkilemiştir çiçekli6.1).
kûfiBukita-
dönemde yapılanbeler bulunmaktadır.
saraylarda Roma mimari Artuklular
planlarıDöne-
ve
süsleme teknikleri mi’nde yapılan Ulu
kullanılmıştır. ÇölBeden
sarayı veolanYedi
Kardeş burçları
Kusayr Amra Sarayı’nın hamamıenRomagösterişli burçlardır.
hamamları
Görsel 6.1 Burçlarda geniş
gibi planlanmış, duvarlarındaki kitabe kadın
fresklerde kuşakları bulun-
figürüne
Görsel 6.55
Kusayr Amra Sarayı, Ürdün
Diyarbakır Surları
yer verilmiştir. maktadır.
182206
İSLAM
İSLAM
VE VE
TÜRK
TÜRK
MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İslam sanatı,
Anadolu Abbasiler
Selçukluları Dönemi’nde
Dönemi’nde Mezopotamya
I. Alaaddin ve İrantarafından,
Keykubat sanatlarının
yanında Orta
1226-1227 Asya Türk
yıllarında Kızıl da
sanatından
yaptırılan, Kule
etkilenmiştir.
sekiz köşeli ve beş katlıdır.
Yapının üst kısımları pişmiş tuğladan yapılmıştır. Adını kırmızı tuğlalarının
Orta Asya
renginden Türk
almıştır. sanatı büyüklüğüne
Yapının kendine has özellikleri ile İslam
rağmen askerî konumundan
sanatının
dolayı gelişmesinde
giriş kapısının küçükönemli
olmasıroldikkat
oynamıştır.
çeker. İslam
Kule denizden gelecek
mimarisinin
saldırılara önemliveyapı
karşı limanı elemanlarından
tersaneyi olan yapılmış, yüzyıllar
korumak amacıyla
kubbe askerî
boyunca ve eyvanın
amaçlayanında kervansaray,
kullanılmıştır. medrese,
1950’li yıllarda onarılan kule 1979
türbeziyarete
yılında ve camiaçılmış
planlarıveOrta Asyakatı
birinci TürkAlanya
mimarisin-
Etnografya Müzesine dö-
nüştürülmüştür (Görsel 6.56).
Karahanlılar Dönemi’nde yapılan kubbeliAnadolu

yapılar, ve Rumeli Hisarları,
Osmanlılar Dönemi’nde yapılan merkezî planlıDönemi’nde yapılan
Osmanlılar
(kubbenin merkez alındığı) camilerin yüzlerce
ilk örnekleri
kale ve hisarın en
olması açısından önemlidir (Görsel 6.2). Orta Asyave mimari bakımdan
gösterişlisi
Türk çadır sanatı şekil ve dekorasyon gelişmişidir.
açısından kümbet mimarisini
1395’te etkile-
yaptırılan Görsel 6.2
Anadolu Hisarı’nın iç kalesi, Görsel 6.56
Kızıl Kule, Alanya
Osmanlıların İstanbul’da yaptığı
ilk eserdir. İç kalenin etrafı Fatih
Sultan Mehmet Dönemi’nde sur-
Görsel 6.57
Rumeli Hisarı, İstanbul
larla çevrilmiştir.
Fatih Sultan Mehmet tarafından 1452’de Anadolu Hisarı’nın karşısına

yaptırılan Rumeli Hisarı’nın kulelerinden biri on iki köşeli, diğer üçü ise
silindir şeklindedir (Görsel 6.57).
Çanakkale Savaşı’ndaki önemi ile bilinen Kilitbahir Kalesi, 1452’de

Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Kale, iç ve dış sur duvar-
larından ve avlu içinde bulunan yedi katlı üçgen kuleden oluşmaktadır.
Kuzey bölümünün orijinal dış deniz duvarı günümüzde yoktur. Bu
bölümün kuzey parçası Çanakkale Savaşı’nda önemli rol oynamıştır. Bu
kale, 1980’de Kültür Bakanlığı tarafından korunması gereken kültürel
varlık olarak tescil edilmiştir.
Selimiye Kışlası, III. Selim tarafından 1800’de

Üsküdar’da
Görsel 59 Nizam-ı Cedit askerleri için yaptırılmıştır.
Kışlanın mimarıSaraybosna
Mostar Köprüsü, Kirkor Balyan’dır. Geniş,
Görsel 6.3 meyilli bir
araziye yapılan ve Osmanlı Devri’nin en büyük kışlası
olan Hun ve Göktürk
Selimiye Kışlası,Dönemi
sade vehayvanzarif birüslubunda
mimariyeyer alan değişik hayvan
figürleri,
sahiptir. kabartmaşekilli
Dikdörtgen ve heykel
geniş bir olarak İslami
bahçeyi Dönem yapılarında yer
çevre-
almıştır.
leyen yapınınErzurum Emir Saltuk
dört köşesinde yediKümbeti’nde
katlı kuleler (Görsel
vardır. 6.3), On İki Hayvanlı
Türk süslemelerinde
Cephe Takvimi’nden tasvirler
Rönesans, ile Ahlat mezarBarok
kulelerde taşlarında ejder, kurt başı,
kartalhakimdir.
üslubu vb. (Görsel 6.4) hayvan
1807’de yeniçeri kabartmaları
ayaklanması görülmektedir.
sıra-
sında yanmıştır. Günümüzde I. Ordu Komutanlığı
olarakBunların dışında İslam
kullanılmaktadır (Görseldünyasına
6.58). katılan devlet ve topluluklar da İslam
sanatının zenginleşmesinde önemli rol oynamıştır. Farklı kültürlerin Görsel 6.58
Selimiye Kışlası, İstanbul
etkisiyle
Bölgenizdeoluşan İslamkale,
bulunan sanatında cami,
hisar, kışla türbe,mimarlık
gibi askerî minare, eserlerinin
medrese, saray,
kervansaray,
görsellerindendarüşşifa, külliyeler
oluşan bir ile askerî
slayt gösterisi ve su yapıları gibi mimari
hazırlayınız. Görsel 6.4
207183
66.
.
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM VE VE
TÜRK MİMARİSİ
6.1.6.6.
İSLAM
TÜRKSANATININ
MİMARLAROLUŞUMU
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıdaharitayı
Aşağıdaki verilen inceleyiniz.
metinleri okuyup
3 ve 5.soruları cevaplandırınız.
ünitelerden öğrendiğiniz bilgileri de dikkate alarak İslam Uygarlığının
“Bu değersiz kul, Sultan Selim Han'ın saltanat bahçesinin devşirmesi olup Kayseri sancağından oğlan devşirilm-
esine ilk defa o zaman başlanmıştı. Acemi oğlanlar arasından sağlam karakterlilere uygulanan kurallara bağlı olarak
kendi isteğimle dülgerliğe seçildim. Ustamın eli altında, tıpkı bir pergel gibi ayağım sabit olarak merkez ve çevreyi
gözledim. Sonunda yine tıpkı bir pergel gibi yay çizerek görgümü artırmak için diyarlar gezmeye istek duydum. Bir
TÜRKİSTAN
zaman padişah hizmetinde Arap ve Acem ülkelerinde gezip tozdum. Her saray kubbesinin tepesinden ve her
harabe köşesinden birROşeyler kaparak bilgi, görgümü artırdım. İstanbul’a dönerek zamanın ileri gelenlerinin
M
hizmetinde çalıştım ve yeniçeri
A olarak kapıya çıktım.”
YU
N
ANADOLU
A
N
Mimar Sinan, Tezkiretü'l Bünyan ve Tezkiretü'l Ebniye

İS
TA
N
AKDENİZ İRAN
“İnsan - çevre, çevre - estetik konularında Mimar Sinan kadar dikkatli, çevreyi inceden inceye araştıran ve en uyumluyu
ortaya koymaya çalışan çok az sanatçı vardır. Bu nedenle Selimiye Camii’ni İstanbul’a değil Edirne’ye yapmıştır.”
MISIR
Prof. Dr. Hamza GÜNDOĞDU, Milli Kültür Dergisi, Sayı 71, s. 4
KI
ZI
LD
EN
UMMAN DENİZİ
İZ
İslam Uygarlığı
Şehzade Camii, Mimar Sinan’ın çıraklık eseri

kitapları başta olmak üzere Antik Yunan kitaplarının
Süleymaniye Arapçaya
Camii, Mimar Sinan’ınçevrilmesi
kalfalık eseri
muştur.

de yapımına
Elinde ahşap bir mimar arşınıyla, Sultan Süleyman’ın türbesinin etkilenmiştir. Roma İmparatorluğu’nun
Selimiye Camii, Mimar Sinan’ın uzun süren
ustalık eseri
Sinan’ın nezaret edişi egemenliğinin etkisiyle Akdeniz Havzası’ndaki Roma
1. Mimar Sinan’ın kendisini nasıl yetiştirdiği hakkında neler söyleyebilirsiniz?
2. Mimar Sinan’ın sanatçı kişiliği ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
3. Cami görsellerini dikkate alarak Mimar Sinan’ın sanatsal gelişimi hakkında neler söyleyebilirsiniz?
182208
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Mimar
İslamSinan
sanatı, Abbasiler Dönemi’nde Mezopotamya ve İran sanatlarının
1490 yılında Kayseri’nin Ağırnas köyünde doğdu. 1512 yılında
Ortaolarak
devşirme Asya “Acemi
Türk sanatı kendine
Oğlanlar” has özellikleri
mektebine verildi.ile İslam çağı ordu
Yetişme
sanatının
içinde geçti vegelişmesinde
birçok savaşaönemli rol1539
katıldı. oynamıştır. İslam
yılında mimarbaşılığa getirildi.
mimarisinin
Gittiği bölgelerdeönemli yapı eserleri
gördüğü elemanlarından olan
kubbe ve
yakından eyvanın
inceledi ve yanında
edindiği kervansaray,
bilgileri medrese,
türbe veuyguladı.
eserlerinde cami planları
MimarOrta
SinanAsya Türk mimarisin-
hayatı
boyunca; 92 cami, 52 mescit, 55 medrese,
7 darülkurra, 20 türbe, 3 darüşşifa, 6 su
Karahanlılar
yolu, 17 Dönemi’nde
imaret, 10 köprü, yapılan kubbeli yapılar,
20 kervansaray,
36 Osmanlılar Dönemi’nde
saray, 8 mahzen, 48 hamamyapılan
olmakmerkezî planlı
(kubbenin
üzere çok sayıdamerkez alındığı)
eser yaptı camilerin
(Görsel 6.59). ilk örnekleri
Türk çadır sanatı
Mimarbaşı şekilsonra
olduktan ve dekorasyon
verdiği açısından kümbet mimarisini etkile- Görsel 6.2
üç miştir.
büyük Bu etkiler
eser; Radkan
çıraklık ve Kişmar
dönemine ait Kümbetlerinde kendini göstermiştir.
olan Şehzade Camii, kalfalık eserim
dediği Süleymaniye Camii, ustalık
eserim dediği Edirne Selimiye Camii
onun sanat yaşamındaki gelişim evrelerini göstermesi açısından önem arz Görsel 6.59
Uzun Kemer, Kemerburgaz
etmektedir. Mimar Sinan, Osmanlı mimarlığında Klasik Dönem’in en önemli
mimarıdır. Günümüze kadar ulaşan eserlerinde çevre ile uyumluluğun yanında
estetik anlayışa ve işlevselliğe de önem vermiş özgün eserler meydana
getirmiştir.
Mimar Hayrettin
Mimar Sinan’ın öğrencilerindendir. Doğum ve ölüm tarihleri bilinmemek- Bunu biliyor musunuz ?
tedir. 1536 yılında “Hassa Mimarlar Ocağına” girmiştir. 1566’da Mostar’a
köprü yapılması istenince Mimar Sinan, öğrencisi Mimar Hayrettin’i Mostar Köprüsü Bosna Hersek’te
görevlendirmiştir (Görsel 6.60). İstanbul Davut Paşa Camii, önemli eser- Neretva Nehri üzerinde Fatih
leri arasındadır. İstanbul dışındaki eserlerinden bazıları Amasya II. Bayezid Sultan Mehmet tarafından yaptı-
Camii ve Külliyesi ile Edirne II. Bayezid Külliyesi’dir. rılmış, farklı tarihlerde tamir
edilmiştir. Mostar şehrinin iki
yakasını birleştiren köprü, kulele-
rinin yüksekliği ve bu iki kule
Görsel 6.3
arasındaki kemerin genişliği ile
dikkat çekmektedir. Bosna Savaşı
Hun ve Göktürk Dönemi hayvan üslubunda yer alan değişik hayvan (1993) sırasında Sırp ve Hırvatların
figürleri, kabartma ve heykel olarak İslami Dönem yapılarında yer bombalaması sonucu tamamen
almıştır. Erzurum Emir Saltuk Kümbeti’nde (Görsel 6.3), On İki Hayvanlı yıkılmıştır. Bosna Savaşı’ndan
sonra Türkiye’nin öncülüğünde
orijinal taşları nehir yatağından
kartal vb. (Görsel 6.4) hayvan kabartmaları görülmektedir. çıkarılarak restore edilmiştir. 2004
yılında hizmete açılmış, Unesco
Bunların dışında İslam dünyasına katılan devlet ve topluluklar da İslam tarafından 2005 yılında dünya
sanatının zenginleşmesinde önemli rol oynamıştır. Farklı kültürlerin kültür mirası listesine eklenmiştir.
kervansaray, darüşşifa, külliyeler
Görsel ile
6.60 askerî ve su yapıları gibi mimari Görsel 6.4
Mostar Köprüsü, Saraybosna Mezar taşı, Ahlat
209183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM VE VE
TÜRK MİMARİSİ

Etkinlik
Mimar Davut Ağa
hangi uygarlıklardan, nasıl etkilenmiş Mimar Sinan’ın
olabileceğini “Su Yolu Nazırlığı”nı yapmış ve onun ölümünden
söyleyiniz.
sonra “mimarbaşı” olmuş, “Hassa Mimarları Ocağı”nın başına getiril-
miştir. İncili Köşk ve Bayezid Köşkü’nü yapmış, İstanbul Çarşamba
Mehmet Ağa Camii’ni 1584-1585 yılları arasında tamamlamıştır. Valide
Camii’nin yapımı esnasında vefat etmiştir (Görsel 6.61).
TÜRKİSTAN
RO
M
A
YU
N
ANADOLU
A
N
İS
TA
N
AKDENİZ İRAN
MISIR
KI
ZI
LD
Görsel 6.61
EN
Valide Camii, İstanbul U M M A N D E N İ Z İ

İZ
Sedefkâr Mehmet Ağa

İslam Uygarlığı
Mimar Sinan ve Mimar Davut Ağa’nın yanında yetişen musikiye ilgi

duyan Mehmet Ağa, III. Murat’a yaptığı sedef işlemeli rahleden sonra
Hz. Muhammed’in
“sedefkâr” vefatından
lakabını almıştır. 1606sonra
yılındaDört Halife, olmuş,
mimarbaşı Emeviler Kâbeve ve
Abbasiler
Mescid-iDönemi’nde
Nebevi’nin hızla genişleyen
tamirini İslam
yapmıştır. En Devleti’nin sınırları batıda
ünlü eseri İstanbul’un simge
eserlerinden doğudaAhmet
olan Sultan Orta Asya’ya,
Camii’dir.kuzeyde Anadolu’ya, güneyde
uygarlıklarla komşu olan Müslümanlar, Mehmet İsa Efendi
Bizans vasıtası ile Helenistik
kitapları başta olmak üzere Antik YunanMimar Sinan’ınArapçaya
kitaplarının öğrencilerindendir.
çevrilmesiEn
İslam sanatınaünlü eseri Hindistan’ın
da yansımıştır. TercümeAgra şehrinde,
edilen kitap-Şah
larda bulunan Cihan’ın
resimler, eşi içinresim
İslam yaptığı Tac Mahal’dir.
sanatında önemli
muştur. Balyan Ailesi
Sultan Dönemi’ndeki
İslam sanatı, Emeviler Abdülmecit ve fetihler
Sultan Abdülaziz
sonucu
egemenlik altınaDönemi’nde Türk mimarisinin
alınan toprakların önde gelen
Ermeni
de etkilenmiştir. asıllı mimar ailesidir.Nigoğos
Roma İmparatorluğu’nun uzun süren
egemenliğininBalyan,
etkisiyleDolmabahçe Camii ve Küçüksu
Akdeniz Havzası’ndaki Roma
mimarisi, İslam Kasrı’nı
sanatını(Görsel 6.62),
etkilemiştir Mimar
(Görsel 6.1).Sarkis
Bu
Görsel 6.62 dönemde yapılan Balyan Dol- mabahçe,
saraylarda Roma mimari Çırağan, Beyler-
planları ve
Küçüksu Kasrı, İstanbul beyi saraylarını
süsleme teknikleri yapmıştır.
kullanılmıştır. Kirkor Balyan
Çöl sarayı olan
Kusayr Amra ise Selimiyehamamı
Sarayı’nın Kışlası’nın
Romamimarlarındandır.
hamamları
Görsel 6.1 gibi planlanmış,Ailenin diğer mimar
duvarlarındaki üyeleri
fresklerde ise Senekerim
kadın figürüne
Kusayr Amra Sarayı, Ürdün yer verilmiştir.Balyan ve Garabet Amira Balyan’dır.
182210
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Mimar
İslamKemalettin
sanatı, Abbasiler Dönemi’nde Mezopotamya ve İran sanatlarının
1891’de mühendis mektebini bitirmiştir. 1909 yılından itibaren “Evkaf
Nezareti
OrtaSermimarı”
Asya Türkolarak
sanatıgörev
kendine
yapmıştır.
has özellikleri
Millî mimari
ile İslam
kültürü benim-
semiş,
sanatının
“Osmanlı
gelişmesinde
Mühendisönemli
ve Mimarlar
rol oynamıştır.
Cemiyetini”
İslamkurmuştur. Birinci
Ulusal
mimarisinin
Mimarlık önemli
Akımı’nın yapı
temsilcilerindendir.
elemanlarından Cumhuriyetin
olan ilk yıllarında
yapılan
kubbeçokve eyvanın
sayıda yanında
yapının kervansaray,
mimarıdır. İlk
medrese,
eseri, Yeşilköy Mecidiye
Camii’dir
türbe ve(Görsel
cami planları
6.63, 6.64).
OrtaGazi
AsyaOsman
Türk mimarisin-
Paşa ve 5. Mehmet Reşat Türb-
esi,den
Vakıf
aktarılmıştır.
İş Hanı ve Edirne Gar Binası eserleri arasındadır. Mescid-i
Aksa’nın onarımında görev almıştır.
Görsel 6.63
Osmanlılar Dönemi’nde yapılan merkezî planlı Yeşilköy Mecidiye Camii iç görünümü,
(kubbenin merkez alındığı) camilerin ilk örnekleri İstanbul
Görsel 6.64
Yeşilköy Mecidiye Camii, İstanbul
Mimar Emin Onat
İstanbul’da doğmuştur. Öğretim üyesi olarak Zürih Yüksek Teknik Oku-

luna gönderilmiştir. 1 Mart 1941’de Uluslararası Anıtkabir Proje Yarışması’nda
Mimar Orhan Arda ile birinci olmuştur. Emin Onat’ın akademik kariyeri
dışında, başta Anıtkabir olmak üzere İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi, İstanbul Adalet Sarayı,Görsel İTÜ6.3Merkez Binası (Taşkışla), Uludağ
Üniversitesi Senatoryumu Emir Saltuk Kümbeti, Erzurum
ve Ankara Emniyet Sarayı eserlerdendir.
Mimar Vedat
figürleri, Tek ve heykel olarak İslami Dönem yapılarında yer
kabartma
I. Ulusal
Türk mimarlık üslubunun
Takvimi’nden önde
tasvirler ile Ahlatgelen temsilcilerinden
mezar olan kurt
taşlarında ejder, Mimar başı,
Vedat Tek,
kartal vb.1873’te
(Görselİstanbul’da
6.4) hayvandoğmuştur.
kabartmaları Posta ve Telgraf Nezareti Baş-
görülmektedir.
mimarlığı görevindeyken Sirkeci’deki Posta ve Telgraf Nezareti binasını
(BüyükBunların
Postahane) tamamlamıştır.
dışında 1909’da
İslam dünyasına Mehmet
katılan Reşat
devlet tarafından “Saray
ve topluluklar da İslam
Başmimarlığı”na atanmıştır. 1909-1910
sanatının zenginleşmesinde önemli yılları arasında Sultanahmet’teki
rol oynamıştır. Farklı kültürlerin
“Tapu ve Kadastro”
etkisiyle oluşan binasını yapmıştır. Cumhuriyet’in
İslam sanatında ilanındanmedrese,
cami, türbe, minare, sonraki eser-
saray,
Görsel 6.65
lerikervansaray,
ise II. TBMM binası, Fatih’teki
darüşşifa, külliyelerTayyare
ile askerî Şehidi
ve Anıtı (Görselgibi
su yapıları 6.65)mimari
ile Tayyare Şehidi AnıtıGörsel
(Hava6.4Şehitleri Anıtı),
Ankara Çankaya’daki
eserler önemli yer Gazi Köşkü’nün (Gazi Müzesi) onarımıdır.
tutmuştur. İstanbul
Mezar taşı, Ahlat
211183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ

Etkinlik
Mimar Orhan Arda
hangiiçin
uygarlıklardan, 19 Mayıs 1911’de
nasıl etkilenmiş olabileceğini Selanik’te doğan Orhan Arda, ilk, orta ve lise öğreni-
söyleyiniz.
Anıtkabir 1941 yılında açılan
yarışmaya 49 eser katılmış, Orhan mini İstanbul’da tamamlamış, 1936’da Yüksek Mühendis Mektebinden
Arda ve Emin Onat'ın birlikte hazır- mezun olmuştur. 1 Mart 1941′de Anıtkabir (Görsel 6.66, 6.67) için açılan
ladıkları proje bazı küçük değişik- uluslararası yarışmaya Prof. Dr. Emin Onat ile birlikte katılmıştır.
liklerle kabul edilmiştir. Anıtkabir,
750 bin m² alanda kurulmuş, Aslanlı TÜRKİSTAN
Yol, Tören Meydanı, Mozole ile On
Kule’den oluşmuştur. Hürriyet Rve O
M
A
İstiklâl kulelerinin bulunduğu bö-
YU
N
lümden başlayan 250 metre uzun- ANADOLU

A
N
İS
luğundaki Aslanlı Yol, alanın giriş

TA
N
bölümünü oluşturmaktadır. Yolun AKDENİZ İRAN

iki yanındaki yirmi dört Hitit arslanı
“24 Oğuz Boyu”nu temsil etmek-
MISIR
tedir. Yolun sonundaki Mehmetçik
ve Müdafa-i hukuk kulelerinden
sonra, Zafer alanı yer alır. Bu alanın
etrafında sekiz kule ve tören
alanını çeviren duvarlarda Türk Görsel 6.66
KI
milletini temsil eden, Atatürk’ün Anıtkabir, Ankara

ZI
LD
devrimlerini anlatan, özgürlük ve

Anıtkabir’e sanal bir gezi yapınız. Anıtkabir’de bulunan heykel grup-
EN
bağımsızlık temalarını içeren UMMAN DENİZİ

İZ
kabartmalar bulunmaktadır. larını konu alan bir sunum hazırlayarak sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.
İslam Uygarlığı
Hürriyet Kulesi
İstiklâl Cumhuriyet Kulesi
Kulesi
Hz. Kitaplığı
Atatürk Muhammed’inBaşkomutanlık
vefatından sonra Dört Halife, Emeviler ve
Anıt Bloğu
Meydan
Müdafa-i hukuk Muharebesi
AtlasKulesi
Okyanusu’na, doğuda Orta
Kabartmaları
Asya’ya, kuzeyde Anadolu’ya, güneyde
Aslanlı Yol
Hitabet
Dönem sanatından etkilenmiştir. Bu dönemde resimli Kürsüsü fen bilimleri
Mehmetçik Kulesi
İslam sanatına da yansımıştır. TercümeSakarya
edilen kitap-
Zafer Kulesi
larda bulunan resimler, İslam resim sanatında
Meydan önemli
Muharebesi
Kabartmaları
muştur.
Zafer Alanı
İslam sanatı, Emeviler Dönemi’ndeki fetihler İnkılap sonucu
Misakımillî Kulesi
egemenlik altına alınan toprakların
Kulesi eski kültürlerinden
İsmet İnönü Kabri
mimarisi, İslam sanatını etkilemiştir (Görsel
Atatürk ve 6.1). Bu
Kurtuluş
dönemde yapılan
23 Nisan Kulesisaraylarda Roma mimari planları ve
Savaşı Müzesi
Görsel 6.67 Barış Kulesi süsleme teknikleri kullanılmıştır. Çöl sarayı olan
Anıtkabir’in kesiti (temsili resim)
182212
İSLAM
İSLAM VE VE TÜRK
TÜRK MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

İslam sanatı, Abbasiler Dönemi’nde Mezopotamya ve İran sanatlarının
2
1
sanatının gelişmesinde önemli rol oynamıştır. İslam
5
kubbe ve eyvanın yanında kervansaray, medrese,
türbe ve cami 4planları Orta Asya Türk mimarisin-
Karahanlılar Dönemi’nde yapılan kubbeli yapılar, 12

7 8 9
Türk çadır sanatı şekil ve dekorasyon açısından kümbet
10 mimarisini etkile- Görsel 6.2
11
13
14
1. Mimar Hayrettin tarafından yapılan Bosna 7. İznik’te adını çinilerinin renginden alan cami.
Hersek’teki köprünün adı. 8. Antalya’da Selçukluların ilk eseri.
2. Sultan III. Selim’in Nizamıcedit ordusu için 9. Büyük Selçuklular Dönemi’nde Nizamül-
yaptırdığı kışlanın adı. mülk’ün ilk medreseyi yaptırdığı şehir.
3. Osmanlılarda cami, hamam, medrese ve darüşşi- 10. Eserleriyle Osmanlı mimarisine yön veren
Görsel 6.3
faların bir arada bulunduğu yapılar topluluğu.
mimar.
4. İspanya’da Endülüs Emevileri Dönemi’nde 11. Mimar Emin Onat ve Orhan Arda’nın en ünlü
Hun ve Göktürk
yapılmış Dönemi hayvan üslubunda yer alan
olan saray. değişik hayvan
eseri.
figürleri, kabartma ve heykel olarak İslami Dönem yapılarında
5. İslam dünyasında dinî ve pozitif bilimlerin bir 12. Beyşehir’de çinileri yer ile ünlü saray.
arada okutulduğu kurumlara verilen genel isim. 13. Şah Cihan’ın eşi için yaptırdığı türbe.
6. Mimar Sinan’ın tasvirler
“kalfalık ile Ahlatdediği
eserim” mezarcami.
taşlarında ejder,sanatının
14. İslam kurt başı,
ilk anıtsal camisi.

213183
66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İSLAM
İSLAM
VE VE
TÜRK
TÜRK
MİMARİSİ
MİMARİSİ

Etkinlik
hangi1.
uygarlıklardan,
Yunan ve Romanasıl Uygarlıklarının,
etkilenmiş olabileceğini söyleyiniz.
İslam sanatı üzerindeki etkileri nelerdir?
2. Orta Asya Türk sanatının İslam sanatına katkısı hakkında neler söyleyebilirsiniz?
3. Camilerde bulunan bölümler nelerdir? TÜRKİSTAN
4. Mimar Sinan’ın
RO yaptığı Şehzade Camii ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
M
A
YU
N
ANADOLU
A
5. Darüşşifa ne demektir? Açıklayınız.

N
İS
TA
N
AKDENİZ İRAN
6. Eğitim faaliyetlerinde medreselerin önemi nedir?
MISIR
7. Kervansarayların ticaret yolları üzerinde yapılma nedenlerini belirtiniz.
KI
ZI
LD
EN
UMMAN DENİZİ
İZ
1. İslam sanatı yalnızca Orta Asya Türk sanatından etkilenmiştir.

İslam Uygarlığı
2. İlk kervansaray örneklerini Karahanlılar yapmışlardır.

3. Kubbetü-s Süleybiye,
AbbasilerAbbasiler Dönemi
Dönemi’nde eseridir.
hızla genişleyen İslam Devleti’nin sınırları batıda
4. Selçuklular medreselere çok önem vermişlerdir.
5. kitapları
Alanya’daki Kızıl Kulebaşta olmak üzere
dinî mimari Antik Yunan kitaplarının Arapçaya çevrilmesi
eserdir.
6. Külliyeler çok işlevli yapılardır. yer tutan minyatür sanatının gelişmesinde etkili ol-
muştur.
7. Anadolu Selçukluları eserlerinde anıtsal

İslamkapılara önem vermişlerdir.
sanatı, Emeviler Dönemi’ndeki fetihler sonucu
8. Osmanlılar mimari alanda gelişmede etkilenmiştir. Roma İmparatorluğu’nun uzun süren
göstermemişlerdir.
9. Niksar Yağıbasan Medresesi Anadolu’daki
dönemdeilk medreselerdendir.
yapılan saraylarda Roma mimari planları ve
10. Son dönem Osmanlı mimari eserleri
gibibarok ve rokoko
planlanmış, üslubundanfresklerde
duvarlarındaki etkilenmiştir.
kadın figürüne
Görsel 6.1
182214
İSLAM
İSLAM
VE VE
TÜRK
TÜRK
MİMARİSİ
MİMARİSİ 66. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İslam sanatı, Abbasiler Dönemi’nde Mezopotamya ve İrançoktan

D) Aşağıdaki sanatlarının
seçmeli soruları cevaplayınız.
Samarra’da
Orta Asya Türkbulunan
sanatıKubbetü’s
kendine Süleybiye Türbesi
has özellikleri ileİslam
İslamsanatının ilk türbesi olarak kabul edilir. İç
içe ikigelişmesinde
sanatının sekizgen duvardan
önemlioluşan yapının ortasında
rol oynamıştır. İslam kubbe ile örtülü merkezî bir bölüm vardır. İki
sekizgen duvar
mimarisinin arasında
önemli yapı bir çevre koridoruolan
elemanlarından bulunmaktadır. İç sekizgen dört kapılıdır. Dış sekizgenin
kubbekenarlarında
ve eyvanınbulunan
yanındakapılar, yapılanmedrese,
kervansaray, restorasyon sonucu bugün pencereye dönüştürülmüştür.
1. Yukarıda verilen bilgiye göre Kubbetü-s Süleybiye Türbesi’nin İslam sanatındaki önemi nedir?
Karahanlılar Dönemi’nde yapılan

A) İslam mimarisindeki kubbeli
ilk türbe olmasıyapılar,
Osmanlılar Dönemi’nde
B) Halifenin annesineyapılan
ait olmasımerkezî planlı
(kubbenin
C) Planımerkez alındığı)
ile sonraki camilerin
türbelere ilkteşkil
örnek örnekleri
etmesi
olması
D) açısından önemlidir
Süslemelerinin çok (Görsel 6.2). Orta Asya
güzel olması
TürkE)çadır sanatı
Abbasi şekil ve
Dönemi dekorasyon
eseri olması açısından kümbet mimarisini etkile- Görsel 6.2
2. Aşağıdakilerden hangisi Emevi Dönemi saraylarındandır?
A) Dolmabahçe B) Kusayr Amra C) Kubadabad D) Beylerbeyi E) Çinili Köşk
3. Karahanlılar Dönemi’nde merkezî kubbeli olarak yapılan ilk cami hangisidir?
A) Hazara Degaron Camii

B) Buhara Camii
C) İsfahan Mescid-i Cuması
D) Şam Emeviyye Camii
E) Kurtuba Camii
4. Aşağıdakilerden hangisi dinî mimari eserlerden değildir?
A) Türbe B) Cami C) Minare D) Medrese E) Saray
İstanbul'da Fatih ilçesinde Laleli semtinde bulunan ve Mimar Sinan'ın çıraklık eserim olarak
nitelendirdiği bir camidir. Cami Kanuni Sultan Süleyman tarafından 22 yaşındayken 1543 senesinde
ölen oğlu Mehmet adına yaptırılmıştır. Caminin yapımı 1543 ve 1548 yılları arasında tamamlanmıştır.
Gösterişli 18,42 metrelik kubbesi
Görsel 6.3olan caminin bu kubbesi 4 tane büyük yarım kubbeye yaslanmaktır.
12 sütunlu 16 kubbeli olan şadırvanı, çift şerefeli olan çift minaresi bulunmaktadır.
figürleri,
5. Parçadakabartma ve verilen
özellikleri heykeleser olarak İslami Dönem
aşağıdakilerden yapılarında yer
hangisidir?
TürkA)Takvimi’nden tasvirler ile Ahlat mezar taşlarında ejder, kurt başı,
İznik Yeşil Camii
kartal
B)vb. (Görsel
İstanbul 6.4) hayvan
Şehzade Camiikabartmaları görülmektedir.
C) Bursa Ulu Camii
Bunların
D) Edirne dışında İslam
Selimiye dünyasına katılan devlet ve topluluklar da İslam
Camii
sanatının zenginleşmesinde
E) İstanbul Süleymaniye Camiiönemli rol oynamıştır. Farklı kültürlerin
215183
77. .
ÜÜNNİ Tİ TE E
GELENEKSEL
GELENEKSELSANATLARIMIZ
SANATLARIMIZ
Konu
KonuBaşlıkları
Başlıkları
1. 1.
Türk
Türk
ElEl
Sanatları
Sanatları
2. 2.
Türk
Türk
Kültürünün
KültürününElEl
Sanatlarına
Sanatlarına
Yansıması
Yansıması
216216
Hat
Tezhip
Ebru
Minyatür
Hattat
Nakkaş
Müzehhib
Çini
Bu ünitede;
Geleneksel Türk el sanatlarını,
Türk el sanatlarının teknik, malzeme, konu ve kompozisyon özelliklerini,
Türk kültürünün el sanatlarına yansımalarını öğreneceksiniz.
217
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
GELENEKSEL
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ
SANATLARIMIZ
7.1.7.1.
TÜRK
TÜRK
ELEL
SANATLARI
SANATLARI
Etkinlik
Etkinlik
Aşağıda
Aşağıda
Türk
Türk
El Sanatlarına
El Sanatlarına
ait ait
tanım
tanım
ve görseller
ve görseller
verilmiştir.
verilmiştir.
Tanımlara
Tanımlara
göre
göre
görselleri
görselleri
numaralarandırınız.
1 1Çini
Çini
: Pişirilmiş
: Pişirilmiş
toprak
toprak zemine 3 3Tezhip
zemine Tezhip
: Kur’an-ı
: Kur’an-ı
Kerim
Kerim
ve divan gibigibi6 6HatHat
ve divan : Arap
: Arap
harfleriyle
harfleriyle
yazılan,
yazılan,
çeşitli
çeşitli
boyalarla
boyalarla
çizilen
çizilen el yazması
el yazması
değerli
değerli
kitapları
kitapları
bezeme
bezeme uyum
uyum
ve güzelliğin
ve güzelliğin
ön ön
planda
planda
geleneksel
gelenekselmotiflerin
motiflerin
üzerinin
üzerinin sanatı.
sanatı. olduğu
olduğu
güzel
güzel
yazıyazı
sanatı.
sanatı.
sırlanması
sırlanması
ile oluşan
ile oluşan
el sanatı.
el sanatı.
4 4Ebru
Ebru
: Yoğunlaştırılmış
: Yoğunlaştırılmış
su üzerine
su üzerine 7 7Kakma
Kakma
: Çeşitli
: Çeşitli
kaplama,
kaplama,
fil dişi,
fil dişi,
2 2Minyatür
Minyatür
: El :yazması
El yazması
kitaplarda
kitaplarda resim
resim
yapma
yapma
sanatı.
sanatı. kemik,
kemik,
sedef,
sedef,
formika,
formika,
seramik,
seramik,
metnin
metninanlatımını
anlatımını
kolaylaştır-
kolaylaştır- mermer
mermerve metal
ve metal
levhalardan
levhalardan
mak mak
ve kitapları
ve kitapları
süslemek
süslemek 5 5Oyma
Oyma
: Özellikle
: Özellikle
ahşap
ahşap
gibigibi
sertsert elde
elde
edilen
edilen
kompozisyonların
kompozisyonların
amacıyla
amacıylayapılan,
yapılan,
çokçok
renkli,
renkli, malzemeler
malzemeler üzerine
üzerine
motiflerin
motiflerin masif
masif
ağaç
ağaç
veya
veya
yüzyüz
kaplama
kaplama
inceince
işlenmiş,
işlenmiş,
küçük
küçük
boyutlu
boyutlu içinin
içinin
ya da
ya da
dışının
dışının
kabartma
kabartma üzerindeki
üzerindeki
yuvalarına
yuvalarına
yerleştiril-
yerleştiril-
resimler.
resimler. yoluyla
yoluyla
işlendiği
işlendiği
sanat
sanat
dalı.dalı. mesi.
mesi.
Ortaya
Ortayaçıktığı
çıktığı
toplumun
toplumun duygularını,
duygularını, sanatsal
sanatsal
beğenilerini
beğenilerinive ve
kültürel
kültürel
özelliklerini
özelliklerini
yansıtan
yansıtanel sanatları
el sanatları
hobihobi
ya da
ya ticari
da ticari
amaçla
amaçla
kişinin
kişinin
kendi
kendi
elleriyle
elleriyle
yaptığı
yaptığı
faliyetleri
faliyetleri
kapsayan
kapsayan sanat
sanat
dalıdır.
dalıdır.
El El
sanatları;
sanatları;
yaşam
yaşamşartları,
şartları,
dindin
ve ve
döneminin
döneminin estetik
estetik
beğenisine
beğenisinebağlı
bağlı
olarak
olarak
şekillenmiştir.
şekillenmiştir.
Türkler,
Türkler,
Orta
Orta
Asya’dan
Asya’dan Anadolu’ya
Anadolu’ya göçgöç
sürecinde
sürecinde karşılaştıkları
karşılaştıkları kültür-
kültür-
lerden
lerdende de
etkilenerek
etkilenerekçeşitli
çeşitli
el sanatlarıyla
el sanatlarıyla
uğraşmışlardır.
uğraşmışlardır. İslam’ın
İslam’ın resim
resim
ve ve
heykel
heykelgibigibi
sanat
sanat
dallarına
dallarına
mesafeli
mesafeli
yaklaşımı
yaklaşımıTürklerin
Türklerinhat,hat,
ebru,
ebru,
tezhip
tezhip
vb.vb.
sanat
sanatalanlarına
alanlarınayönelmelerine
yönelmelerine neden
neden
olmuştur.
olmuştur. Zamanla
Zamanla gelişen
gelişenebru,
ebru,
hat,hat,
minyatür,
minyatür,halı,
halı,
kilim,
kilim,
çini,
çini,
seramik,
seramik,
maden
maden
işlemeciliği,
işlemeciliği,ahşap,
ahşap,
taş taş
işçiliği
işçiliği
vb.vb.
el el
sanatlarından
sanatlarından bazıları
bazıları
günümüzde
günümüzde hâlen
hâlen
yapılmaya
yapılmaya devam
devamederken
ederken bazıları
bazıları
yokyok
olmuştur.
olmuştur.Geleneksel
Geleneksel el sanatlarımız,
el sanatlarımız,
Türk
Türk
toplumunun
toplumunun kendi
kendiöz özdeğerlerinin
değerlerinin
çeşitli
çeşitli
kültürlerle
kültürlerle
etkileşimiyle
etkileşimiylegelişimini
gelişimini
devam
devamettirmiştir.
ettirmiştir.
7.1.1.
7.1.1.
Halı-Kilim
Halı-Kilim
Sanatı
Sanatı
Türk
Türk
Halı
Halı
Sanatının
Sanatının
Tarihsel
Tarihsel
Gelişimi
Gelişimi
Halı;
Halı;
yere
yere
veya
veya
mobilya
mobilya
üstüne
üstüne
sermek,
sermek,
duvara
duvara
süssüs
olarak
olarak
asmak
asmak
içiniçin
yapılan
yapılan
örme
örme
ya ya
da da
düğümlü,
düğümlü,çeşitli
çeşitli
büyüklükteki
büyüklükteki
örtüdür.
örtüdür.
Dik,
Dik,
yatık
yatık
veya
veya
birbir
duvara
duvara
dayalı
dayalı
şekilde
şekilde
kurulmuş
kurulmuş tezgâhlarda
tezgâhlarda
dokunur.
dokunur.
El El
dokuma
dokumahalıhalı
Orta
Orta
Asya'da
Asya'daTürklerin
Türklerin
bulunduğu
bulunduğu bölgelerde
bölgelerde
ortaya
ortaya
çıkmış
çıkmışve ve
Türkler
Türkler
218218
GELENEKSEL
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ
SANATLARIMIZ 77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
tarafından
tarafından
geliştirilmiş
geliştirilmişbir bir
sanattır.
sanattır.
İlk İlk
dokumalarda
dokumalardarenkli
renkli
yünyün
iplikler
iplikler
düğüm-
düğüm-
lenerek
lenerekhayvan
hayvan postunu
postunu taklit
taklit
edenedenhalılar
halılar
meydana
meydana getirilmiş,
getirilmiş,
zamanla
zamanla
bunlardan
bunlardan asılasıl
halılar
halılar
oluşturulmuştur.
oluşturulmuştur. TürkTürk
halılarında
halılarındageleneksel
gelenekselolarak
olarak
Gördes
Gördes (Türk)
(Türk)düğümü
düğümü (Görsel
(Görsel
7.1)7.1)
kullanılırken
kullanılırken
Osmanlı
Osmanlısaray
saray
halılarında
halılarında
Sine
Sine
(İran)
(İran)
adıadı
verilen
verilen
düğüm
düğüm kullanılmıştır
kullanılmıştır(Görsel
(Görsel
7.2).
7.2).
Bugüne
Bugüne kadar
kadarbilinen
bilinen
en en
eskieski
Türk
Türkhalısı,
halısı,
Beşinci
Beşinci
Pazırık
Pazırık
Kurganı’nda
Kurganı’nda
Görsel
Görsel
7.1 7.1
yapılan
yapılankazılarda
kazılardabulunmuştur
bulunmuştur (Görsel
(Görsel
7.3).
7.3).
BuBu halının
halının
Hunlara
Hunlara
ait ait
olduğu
olduğu
ve ve Gördes
Gördes
(Türk)
(Türk)
düğümü
düğümü
MÖMÖ 3-2.3-2.
yüzyıllarda
yüzyıllarda yapıldığı
yapıldığıkabul
kabul
edilmektedir.
edilmektedir.Pazırık
Pazırık
Halısı’nın
Halısı’nınTürkTürk
düğümü
düğümü tekniği
tekniği
ile ile
yapılmış
yapılmışolması,
olması,
Türk
Türk
halıhalı
sanatının
sanatının
geleneksel
gelenekseltekniğinin
tekniğinin
çokçok
eskieski
bir bir
geçmişe
geçmişesahip
sahip
olduğunu
olduğunu göstermektedir.
göstermektedir. Türk
Türk
kavimleri,
kavimleri,Anado-
Anado-
lu’ya
lu’ya
göçgöç ederken
ederken halıyı
halıyı
ve ve
halıhalı
dokuma
dokuma tekniklerini
tekniklerini
de de
beraberlerinde
beraberlerinde
getirmişlerdir.
getirmişlerdir.Anadolu’da
Anadolu’da Selçuklu
Selçukluve ve
Osmanlı
Osmanlı dönemlerinde
dönemlerindebüyük
büyük gelişme
gelişme Görsel
Görsel
7.2 7.2
SineSine
(İran)(İran)
düğümü
düğümü
gösteren
gösteren TürkTürk
halılarında
halılarındaipler
ipler
çeşitli
çeşitli
bitkilerin
bitkilerin
yapraklarından,
yapraklarından,
meyvelerin-
meyvelerin-
denden
veya
veyaköklerinden
köklerinden çıkarılan
çıkarılankökkök
boyalarla
boyalarla
boyanmıştır.
boyanmıştır.
Görsel
Görsel
7.3 7.3
Beşinci
Beşinci
Pazırık
Pazırık
Kurganı’nda
Kurganı’nda
bulunan
bulunan
halı halı
Halının
Halının
göbeğini
göbeğini
farklıfarklı
genişlikte
genişlikte
beş beş
bordür
bordür
çevrelemektedir.
çevrelemektedir.
En dış
Envedışen
veiçteki
en içteki
bordürler
bordürler HunHun
GülüGülü
olarak
olarak
adlandırılan
adlandırılan
içlerinde
içlerinde
kuş başlı
kuş başlı motif
motif
24 küçük
24 küçük
eşit eşit
pano pano
kanatlı
kanatlı
hayvan
hayvan şeklinde
şeklinde
halının
halının
ortasında
ortasında
(grifon)
(grifon)
figürlerinin
figürlerinin yer almaktadır.
yer almaktadır.
yer aldığı
yer aldığı
yan yan
yanayana
sıralanmış
sıralanmış
küçük küçük
geometrik
geometrikyüzeylerle
yüzeylerle
bezenmiştir.
bezenmiştir.
Dıştan
Dıştan
dördüncü
dördüncü
bordürde
bordürde
art art
ardaarda
yürüyen
yürüyen
28 geyik
28 geyik Dıştan
Dıştan
üçüncü
üçüncü
figürü
figürü
bulunmaktadır.
bulunmaktadır. bordürde
bordürde
Geyiklerin
Geyiklerin göbekte
göbekte
olduğu
olduğu
gibi gibi
hareketleri
hareketleri
ve boynuzları
ve boynuzları HunHun
GülüGülü
figürleri
figürleri
gerçeğe
gerçeğe
uygunuygun yer almaktadır.
yer almaktadır.
olarak
olarak
tasvir
tasvir
edilmiştir.
edilmiştir.
Dıştan
Dıştan
ikinciikinci
bordürde
bordürde
kuyrukları
kuyrukları
bağlıbağlı
28 at28veat28
vesüvari
28 süvari
bulunmaktadır.
bulunmaktadır.Atların
Atların
koşumkoşum
takımları
takımları
ve eyer
ve eyer
örtüleri
örtüleri
gerçekçi
gerçekçi
bir üslupla
bir üslupla
tasvir
tasvir
edilmiştir.
edilmiştir.
219219
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
GELENEKSEL
GELENEKSEL SANATLARIMIZ
SANATLARIMIZ
7.1. TÜRK EL SANATLARI

Etkinlik
Selçuklu Dönemi Halı Sanatı
Aşağıda Türk El Sanatlarına ait tanım ve görseller verilmiştir. Tanımlara göre görselleri numaralarandırınız.
11. yüzyıldan itibaren Horasan'dan gelerek İran’a egemen olan Selçuklular,
1 Çini : Pişirilmiş toprak zemine düğümlü halı tekniğini tüm Yakın Doğu’ya tanıtmışlardır. Ancak Selçuklula-
3 Tezhip : Kur’an-ı Kerim ve divan gibi 6 Hat : Arap harfleriyle yazılan,
çeşitli boyalarla çizilen rın İran'da egemen
el yazması oldukları
değerli kitapları dönemdenuyum
bezeme günümüze halı örnekleri
ve güzelliğin ön plandakalma-
geleneksel motiflerin üzerinin mıştır. Halıcılık, Anadolu’ya 11. yüzyılınolduğu
sanatı. sonlarına doğru
güzel Selçuklu Türkleri
yazı sanatı.
sırlanması ile oluşan el sanatı. ile birlikte girmiştir. Bu dönemde, Anadolu Türk halıcılığının merkezi ve
4 Ebru : Yoğunlaştırılmış su üzerine Kakma Kayseri,
: Çeşitli kaplama, fil dişi, gibi
Selçukluların başkenti olan Konya’nın7 yanında, Sivas, Aksaray
2 Minyatür : El yazması kitaplarda resim yapma sanatı. kemik, sedef, formika, seramik,
şehirlerde de dönemin en güzel halıları dokunmuştur.
metnin anlatımını kolaylaştır- mermer ve metal levhalardan
mak ve kitapları süslemek 5 Oyma : Özellikle ahşap gibi sert elde edilen kompozisyonların
amacıyla yapılan, çok renkli, Selçuklu
malzemeler halılarından çok azı günümüze
üzerine motiflerin masifulaşabilmiştir.
ağaç veya yüzKonya
kaplamaAlaaddin
ince işlenmiş, küçük boyutlu Camii'nde
içinin yabulunan vekabartma
da dışının günümüzde İstanbul Türk ve
üzerindeki İslam Eserleri
yuvalarına Müze-
yerleştiril-
resimler. yoluyla işlendiği sanat dalı. mesi.
sinde (Görsel 7.4) sergilenen üç tanesi bütün, beş tanesi parça hâlde olan
halılar, Selçuklu halılarının en özgün örneklerindendir. Anadolu Selçuklu-
larından kalma ve parça hâlindeki üç halı ise Beyşehir Eşrefoğlu Camii'nde
bulunarak Konya Mevlana Müzesine getirilmiştir. Ayrıca Fustat (Kahire)
şehri harabelerinde yapılan kazılarda bulunan Selçuklu halılarının Konya'da
dokunarak Fustat Camii'ne gönderildiği anlaşılmıştır (Görsel 7.5). Bu
Görsel 7.4 halıların tamamı Gördes düğümü ile dokunmuştur. Renk ve dekor
Konya Alaaddin Camii Selçuklu halısı,
Türk ve İslam Eserleri Müzesi bakımından son derece zengin olan bu halıların bordürleri genellikle kûfi
yazılarla süslenmiştir.
Osmanlı Dönemi Halı Sanatı
Türk halı sanatında 14. yüzyılın başından itibaren, Selçuklu halılarındaki

geometrik motifler ve kûfi yazılı kenar şeritleri yanında stilize hayvan
Ortaya çıktığı
figürlerinin de motiftoplumun duygularını, başlandığı
olarak kullanılmaya sanatsal beğenilerini ve kültürel
görülür. 15. yüzyılın ikinci
özelliklerini
yarısındanyansıtan
itibarenelise,
sanatları
hayvanhobi ya da ticariyerini
figürlerinin amaçla kişinin kendi
geometrik ve soyutelleriyle
bitkisel
yaptığı faliyetleri
motifler almış, kapsayan
kare ya dasanat dalıdır. içine
dikdörtgen El sanatları; yaşam
yerleştirilen şartları,vedin
sekizgen ve
baklava
döneminin
motifleriestetik
sıkça beğenisine
kullanılmayabağlı olarak şekillenmiştir.
başlanmıştır. İlk dönem Osmanlı halıları diyebi-
leceğimiz bu örnekler, önce İtalyan ressamların tablolarında görülmesine
Türkler,
rağmen, halıOrta Asya’danAlman
literatürüne Anadolu’ya
Ressamgöç sürecindeadıyla
Holbein’in karşılaştıkları
geçmiştir.kültür-
lerden de etkilenerek çeşitli el sanatlarıyla uğraşmışlardır. İslam’ın resim ve
heykel16 gibi
vesanat dallarına
17. yüzyıl Türkmesafeli yaklaşımı
halı sanatının Türklerin
klasik dönemihat,olarak
ebru, tezhip
kabul vb.edilir.
sanat alanlarına
Selçuklu yönelmelerine
halılarının sağlamneden olmuştur.
geometrik Zamanla gelişen
motifleriyle oluşanebru,ilk hat,
parlak
minyatür,
dönemininhalı, kilim,
yerini,çini,
16. seramik,
yüzyıldamaden
madalyonişlemeciliği, ahşap,
motifi ve taş işçiliği
çeşitli zengin vb. el
bitkisel
sanatlarından bazıları günümüzde
kompozisyonların olduğu ikincihâlenbir
yapılmaya devam ederken
parlak dönem almıştır.bazıları yok
Bu motifler,
olmuştur.
Türk halı Geleneksel
sanatınaelyepyeni
sanatlarımız, Türk toplumunun
bir zenginlik kendi öz
kazandırmıştır. değerlerinin
Dönemin halıları
çeşitli kültürlerle
iki grupta etkileşimiyle
toplanır: Uşak vegelişimini
OsmanlıdevamSaray ettirmiştir.
halıları.
Uşak
7.1.1. Halıları: Osmanlı
Halı-Kilim Sanatı halı sanatının 16. yüzyılda en önemli merke-
zi olan Uşak’ta Gördes düğümü ile yünden dokunmuş olan Uşak halıları
Türk Halı Sanatının
“madalyonlu”, “yıldızlı”Tarihsel
ve “kuşlu”Gelişimi
olmak üzere üç gruba ayrılır. Kitap
Görsel 7.5
Fustat’ta bulunan Selçuklu halısı, ciltlerinden esinlenerek oluşturulan madalyonlu halıların ortası daima tam
National Museum, Stockholm birHalı; yere veyabelirtilmiştir.
madalyonla mobilya üstüne sermek,
10 metre duvara süs
uzunluğa olarak
kadar asmak
ulaşan bu için
halılar
yapılan örmesaray,
dönemin ya da konak
düğümlü, çeşitli büyüklükteki
ve büyük örtüdür. Dik, yatık
camilerinin donatılmasında veyayer
önemli
birtutmuştur.
duvara dayalı
Bu şekilde kurulmuş tezgâhlarda
halılar varlıklarını, dokunur. 18.
çeşitli modellerle El dokuma halı
yüzyıl sonuna
Orta Asya'da
kadar Türklerin bulunduğu bölgelerde ortaya çıkmış ve Türkler
sürdürmüştür.
218220
GELENEKSEL SANATLARIMIZ 77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Madalyonların
tarafından yıldızbirşeklini
geliştirilmiş almasıyla
sanattır. Yıldızlı Uşak
İlk dokumalarda renklihalıları meydana
yün iplikler düğüm-
gelmiştir
lenerek(Görsel
hayvan7.6). Yıldızlı
postunu Uşakeden
taklit halıları orta meydana
halılar boy halılardır. Dört metre-
getirilmiş, zamanla
denbunlardan
daha uzunasıl olanları
halılarpek azdır. Bu halılar,
oluşturulmuştur. Türkdaima kırmızı geleneksel
halılarında zemin üzerine olarak
Gördes
lacivert yıldızlar
(Türk)vedüğümü
küçük baklavalardan oluşan bir kompozisyona
(Görsel 7.1) kullanılırken Osmanlı saray sahiptir.
halılarında
Sine
Uşak halıları
(İran) 16. yüzyıldan
adı verilen düğüm 18. kullanılmıştır
yüzyıl sonuna(Görselkadar 7.2).
uzun bir süre Anadolu
halılarının ikinci parlak devrini meydana getirmiştir.
Bugüne kadar bilinen en eski Türk halısı, Beşinci Pazırık Kurganı’nda
Görsel 7.1
Beyazkazılarda
yapılan zeminli Uşak halılarından
bulunmuştur bir grup,
(Görsel 7.3). Kuşlu halılar
Bu halının adıyla ait
Hunlara tanınmak-
olduğu ve Gördes (Türk) düğümü
tadır.
MÖ Örneği meydana getiren
3-2. yüzyıllarda şekillerin
yapıldığı kabulilkedilmektedir.
bakışta kuşuPazırık
andırması yüzünden
Halısı’nın Türk
bu düğümü
ismi almıştır.
tekniği ile yapılmış olması, Türk halı sanatının geleneksel tekniğinin
çok eski bir geçmişe sahip olduğunu göstermektedir. Türk kavimleri, Anado-
Osmanlı
lu’ya Saray Halıları:
göç ederken halıyı ve16.yüzyılın
halı dokuma ikinci yarısında yaprak
tekniklerini ve çiçek
de beraberlerinde
dekorlu saray halıları
getirmişlerdir. ortaya
Anadolu’da çıkmıştır
Selçuklu (Görseldönemlerinde
ve Osmanlı 7.7). Geleneksel büyük Türkgelişme Görsel 7.2
Sine (İran) düğümü
halılarından
gösteren Türk farklı olarak ipler
halılarında Osmanlı
çeşitlisaray halıları,
bitkilerin Sine düğümü
yapraklarından, ile
meyvelerin- Görsel 7.6
yapılmıştır. Bunun nedeni
den veya köklerinden zengin
çıkarılan kökbitkisel
boyalarla motiflerin
boyanmıştır.bu teknikle daha Yıldızlı Uşak halısı
Görsel 7.3
kolay işlenebilmesidir. Düğümleri yün ve pamuktan olan bu halılarda, ipek Beşinci Pazırık Kurganı’nda bulunan halı
düğüm kullanılmamaktadır. Osmanlı saray halılarında kesintisiz, tek parça
Halının göbeğini farklı
zemin deseni esastır. Madalyon motifi ikinci derecede genişlikteönemlidir.
beş bordür Bu
dönemde halılar, Osmanlı saray üslubunu oluşturan saray nakkaşlarının çevrelemektedir.
çizdikleri desenlere göre yapılmıştır. Bu halılar 18.yüzyıla kadar tutarlı bir

üslupla yapılmış, daha sonra inceliklerini yitirmelerine rağmen 19. yüz-
yılda da varlıklarını sürdürmüştür.
En dış ve en içteki
bordürler Hun Gülü olarak adlandırılan
içlerinde kuş başlı motif 24 küçük eşit pano
kanatlı hayvan şeklinde halının ortasında
(grifon) figürlerinin yer almaktadır.
yer aldığı yan yana
sıralanmış küçük
geometrik yüzeylerle
bezenmiştir.
Görsel 7.7
Osmanlı Saray
halısı
Türk
Dıştanhalı sanatı içinde önemli bir yeri olan seccadelerin ilk örnekleri
dördüncü
bordürde art
15.yüzyılda görülmektedir.
arda yürüyen 28 geyik İlk seccadelerde mihrap nişi yan yana sıralan-
Dıştan üçüncü
maktadır.
figürüBu seccadelerin en görkemli örnekleri olan 16. yüzyıl Uşak
Geyiklerin
seccadelerinde
hareketleri veise mihrap nişi daha kıvrımlıdır. Nişin tepesine bir kandil
boynuzları
göbekte olduğu gibi
Hun Gülü figürleri
motifi gerçeğe
konulmuş,
uygun ayakların basacağı yerler belirtilmiştir (Görsel 7.8). yer almaktadır.
Mihrapolarak
nişitasvir edilmiştir.
köşelerinde ve kenar şeritlerinde saray seccadelerinden gelen
lale, sümbül ve karanfil gibi bitkisel motifler, çiçekDıştan açmış ikincibahar dalları
bordürde
kuyrukları bağlı 28 at ve 28 süvari
yer almaktadır. 17. yüzyıldan itibaren Uşak seccadelerinin yerini alan
bulunmaktadır. Atların
Gördes seccadelerinde kandil motifi yerini ibrik ya koşumdatakımları
çiçekvedemetine
eyer
örtüleri gerçekçi
bırakmıştır. Zaman içinde kullanılan renk tonları ve desenlerin farklı-
bir üslupla tasvir edilmiştir.
laşmasıyla Kula, Lâdik, Milas, Bergama ve Konya seccadeleri Türk halı
Görsel 7.8
sanatı içinde önemli bir yere sahip olmuştur. Kandil Motifli Uşak seccadesi
221219
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ
7.1.7.1.2.
TÜRKÇini-Seramik
EL SANATLARISanatı
Etkinlik
Türk Çini Sanatının Tarihsel Gelişimi
Çini, pişirilmiş toprak zemine çeşitli boyalarla çizilen geleneksel
1 Çini : Pişirilmiş toprak zemine motiflerin üzerinin sırlanması ile oluşan bir el sanatıdır. Uygurların
çeşitli boyalarla çizilen yerleşim yerlerinden
el yazması olan Hoço’da
değerli kitapları bezeme yapılan
uyum kazılarda bulunan
ve güzelliğin parça çiniler,
ön planda
geleneksel motiflerin üzerinin Uygurlardan
sanatı. itibaren Türklerin çini sanatıolduğu
ile ilgilendiklerini göstermektedir.
güzel yazı sanatı.
sırlanması ile oluşan el sanatı. Karahanlı ve Gaznelilerin de mimaride çini kullandıkları kazılarda elde
4 Ebru : Yoğunlaştırılmış su üzerine Kakma : ve Çeşitli kaplama, fil dişi,
edilen buluntulardan anlaşılmaktadır.7 Selçuklu Osmanlı Dönemlerinde
ise Türk çini sanatı büyük gelişme göstermiştir.
amacıyla yapılan, çok renkli, Selçuklu
malzemeler Dönemi
üzerineÇini Sanatı
motiflerin masif ağaç veya yüz kaplama
inceGörsel 7.9
işlenmiş, küçük boyutlu
Kubadabad Sarayı çini örneği
içinin ya da dışının kabartma üzerindeki yuvalarına yerleştiril-
resimler. yoluyla işlendiği sanat dalı. mesi.ilk örnekleri, Büyük Selçuklu
Çininin mimaride kullanılmasının
Devri’nde görülse de, çini sanatındaki asıl büyük gelişme
13. yüzyılda Anadolu Selçuklu mimarisinin zirveye
ulaştığı dönemde gerçekleşmiştir. Bu dönemde
cami, medrese, türbe ve saray gibi mimari yapıların
duvarları çinilerle bezenmiştir. İç mekânlarda
firuze, lacivert, yeşil ve mor renkli çiniler
kullanılırken, dış cephelerde sırlı veya sırsız
tuğlalar kullanılmıştır. Anadolu çini sanatında
sıraltı ve sırüstü adı verilen iki farklı sırlama
ve renklendirme tekniği kullanan Selçuklu sanat-
kârları özellikle hayvan tasvirlerinde çok başarılı
olmuşlardır. Anadolu Selçukluları cami mihrapların-
da, kubbe kasnaklarında, minarelerde ve saraylarda bol
Ortaya çıktığı miktarda
toplumun çini duygularını, sanatsalBeyşehir’deki
kullanmıştır. beğenilerini veKubadabad
kültürel
özelliklerini yansıtan
Sarayıelkazılarında
sanatları hobi ya da ticari
bulunan sekizamaçla kişininvekendi
köşeli yıldız elleriyle
haçvari figürlü
yaptığı faliyetleriAnadolu
çini levhalar kapsayanSelçuklu
sanat dalıdır. El sanatları;
Dönemi’nin yaşam
en güzel şartları, din
örnekleridir ve
(Görsel
döneminin
7.9). Buestetik beğenisine
çini levhalar, bağlı olarak
sıraltına boyamaşekillenmiştir.
ve sır üstüne madenî parıltı veren
perdah tekniği ile yapılmıştır.
Türkler, Orta Asya’dan Anadolu’ya göç sürecinde karşılaştıkları kültür-
lerden de etkilenerek
Konya Alaaddinçeşitli
Camiiel sanatlarıyla
ile Beyşehiruğraşmışlardır. İslam’ın çini
Eşrefoğlu Camii’nin resim ve
mozaik
heykel gibi sanat
tekniğinde dallarına
yapılan mesafeli yaklaşımı
mihrapları Anadolu Türklerin
Selçuklu hat,çiniebru, tezhip vb.
sanatının diğer
sanat alanlarına
önemli yönelmelerine
örneklerindendir neden7.10).
(Görsel olmuştur.
AyrıcaZamanla
Sivas’tagelişen
bulunan ebru, hat,
Keykavus
minyatür, halı, kilim, çini,
Şifahanesi’ndeki seramik,
türbe, madenUlu
Malatya işlemeciliği,
Camii,ahşap,
Sivastaş Gök
işçiliğiMedrese
vb. el
sanatlarından
(Görsel 7.11),bazıları günümüzde
Konya Karatay hâlen yapılmaya
Medresesi devam Selçuklu
çinileri ederken bazıları yok
Dönemi’nde
olmuştur. Geleneksel
çini sanatının el sanatlarımız,
ulaştığı ileri seviyeyiTürk toplumunun kendi öz değerlerinin
göstermektedir.
çeşitli kültürlerle etkileşimiyle gelişimini devam ettirmiştir.
7.1.1. Halı-Kilim Sanatı

Görsel 7.10
Türk Halı Sanatının
AlaaddinTarihsel Gelişimi
Camii mihrabı,
Konya
Halı; yere veya mobilya üstüne sermek, duvara süs olarak asmak için
Görsel 7.11 yapılan örme ya da düğümlü, çeşitli büyüklükteki örtüdür. Dik, yatık veya
Gök Medrese, Sivas
bir duvara dayalı şekilde kurulmuş tezgâhlarda dokunur. El dokuma halı
Orta Asya'da Türklerin bulunduğu bölgelerde ortaya çıkmış ve Türkler
218222
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Osmanlı Dönemi
tarafından Çini
geliştirilmiş birSanatı
sanattır. İlk dokumalarda renkli yün iplikler düğüm-
lenerek hayvan postunu taklit eden halılar meydana getirilmiş, zamanla
SelçuklularasılDönemi’nde
bunlardan çini üretim merkezi
halılar oluşturulmuştur. olan Konya’nın
Türk halılarında geleneksel yerini,
olarak
Gördes (Türk)
15.yüzyıldan itibaren başta(Görsel
düğümü İznik olmak üzere Kütahya,
7.1) kullanılırken Bursa
Osmanlı ve İstanbul
saray halılarında
gibiSine
merkezler
(İran) adıalmıştır. Bursa kullanılmıştır
verilen düğüm Yeşil Camii (Görsel
ve Yeşil Türbe ile başlayan
7.2).
Osmanlı çini sanatı, farklı renkteki sırların birbirine karıştırılmadan aynı
yüzeydeBugüne
kullanıldığı renkliensır
kadar bilinen eskitekniği ile Beşinci
Türk halısı, mozaikPazırık
çini Kurganı’nda
tekniğini
Görsel 7.1
birleştirmiştir. (Görsel
yapılan kazılarda 7.12, 7.13).
bulunmuştur Erken7.3).
(Görsel Dönem Osmanlı
Bu halının çini ait
Hunlara sanatında
olduğu ve Gördes (Türk) düğümü
görülen
MÖ 3-2.bir yüzyıllarda
diğer yenilik sıraltı kabul
yapıldığı tekniğinde mavi-beyaz
edilmektedir. PazırıkçiniHalısı’nın
üretimidir.Türk
Bursa Yeşiltekniği
düğümü Külliye’de sırlı olması,
ile yapılmış tuğlalar,Türk
çinihalımozaik tekniği
sanatının ile beraber
geleneksel tekniğinin
kullanımlarıyla dikkat sahip
çok eski bir geçmişe çekerken İznik göstermektedir.
olduğunu Yeşil Camii minaresinin sırlı tuğla
Türk kavimleri, Anado-
bezemeleri
lu’ya göç dönemin güzel örneklerindendir.
ederken halıyı 1436’da Edirne’de
ve halı dokuma tekniklerini yapılan
de beraberlerinde
Muradiye Camii’nde
getirmişlerdir. geleneksel
Anadolu’da Selçukluçinivesüslemelerinin yanındabüyük
Osmanlı dönemlerinde yeni gelişme
çini Görsel 7.12
Görsel 7.2
teknikleri
gösterendeTürk
uygulanmıştır (Görsel
halılarında ipler 7.14).
çeşitli Çini mozaik
bitkilerin tekniğinin
yapraklarından, uygu-
meyvelerin- Yeşil Camii mihrabı, Bursa
landığı son köklerinden

den veya mimari örnek Fatih Sultan
çıkarılan Mehmet’in
kök boyalarla Topkapı Sarayı içinde
boyanmıştır.
Görsel 7.3
inşa ettirdiği Çinili Köşk’tür. Renkli sır tekniğinin İstanbul’daki son örneği Beşinci Pazırık Kurganı’nda bulunan halı
ise 1548 tarihli Şehzade Mehmet Türbesi’dir.
genişlikte beş bordür
16. yüzyılın ilk yarısından itibaren sıraltı tekniğinin uygulandığı
çevrelemektedir.
iç ve dış mekânlarda çoğunlukla İznik’te üretilen çinilerin kullanıldığı

görülmektedir. Bu tarihten itibaren yüzyılı aşkın bir süre İznik, Osmanlının
en önemli çini ve seramik merkezi olmuştur. Sert ve kaliteli beyaz hamur,
pürüzsüz bir yüzey, şeffaf ve kırmızı sır 16. yüzyılın ikinci yarısında İznik
seramiklerinin
içlerinde kuşkarakteristik
başlı özelliği olmuştur (Görsel 7.15). motif 24 küçük eşit pano
16. yer
yüzyılın
aldığı yanortalarından
yana itibaren renkli sır tekniği terk edilmiş, çinici-
likte sıraltı tekniği hâkim
olmuştur. Çini sanatında renk ve motif özellikle-
bezenmiştir. rinin ön plana çıktığı bu dönemin en
büyük yeniliklerinden biri de çinide
parlak mercan kırmızısının kullanıl-
maya başlanmasıdır. Firuze, mavi, yeşil, Görsel 7.13
kırmızı, açık lacivert, beyaz ve bazen Yeşil Türbe’deki Çelebi Mehmet sandukası,
Bursa
görülen siyahla birlikte yedi rengin sır altına
uygulanması ileri bir aşamadır. Kullanılan
renk ve tekniğin değişimine paralel olarak
motiflerde de çeşitlilik görülmektedir. Lale,
Dıştan dördüncü sümbül, karanfil, narçiçeği, şakayık, erik
bordürde art
arda yürüyen 28 geyik ve kiraz dalları ile hançer gibi
Dıştan üçüncü
figürü bulunmaktadır. kıvrılan iri yapraklar en sık kullanılan bordürde
Geyiklerin
hareketleri ve boynuzları motiflerdir. Osmanlı İmparatorluğu’nun göbekte olduğu gibi
gerçeğe uygun gerileme döneminde İznik çinilerinde yer almaktadır.
olarak tasvir edilmiştir.
üretim giderek kalitesini yitirmiş,
üretim 18. yüzyılda tamamen
Dıştan ikinci bordürde sona
ermiştir. bulunmaktadır. Atların
koşum takımları ve eyer
Görsel 7.15
16. yy. İznik seramik
örneği Görsel 7.14
Muradiye Camii çinileri, Edirne
223219
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ

Etkinlik
İznik atölyelerinin gerilemesiyle birlikte, eski bir seramik üretim merkezi
Aşağıda Türk El Sanatlarına ait tanımolan Kütahya’ya
ve görseller çini sipariş
verilmiştir. edilmeye
Tanımlara başlanmıştır.
göre görselleri Kütahya çinilerinde
hamur farklılığının yanısıra, desenlerde üslup farklılıkları dikkat çekmek-
1 Çini : Pişirilmiş toprak zemine tedir. İznik çinilerinin görkeminden uzak olmakla birlikte, sarı renk
çeşitli boyalarla çizilen tonlarının belirginleştiği
el yazması değerli kitaplarıbu çiniler, Üsküdar
bezeme uyum Yeni Valide ön
ve güzelliğin Camii, Kütahya
planda
geleneksel motiflerin üzerinin Hisarbey
sanatı.Camii ve Topkapı Sarayı’nda çok fazlagüzel
olduğu kullanılmıştır.
yazı sanatı.
sırlanması ile oluşan el sanatı.
4 Ebru : Yoğunlaştırılmış su üzerine 7 Kakma : Çeşitli kaplama, fil dişi,
Çiniler dışında aynı dönemde üretilen seramikler de gerek form gerek renk
kullanımı açısından İznik seramiklerinden farklıdır. Kütahya seramiklerinde
mak ve kitapları süslemek beyaz
5 Oyma çamur ve sıraltıahşap
: Özellikle tekniği benimsenmiştir.
gibi sert elde18. yüzyılda
edilen Kütahya’da üretilen
kompozisyonların
amacıyla yapılan, çok renkli, seramiklerde
malzemeler yeşil, kobalt,
üzerine turkuaz ve kırmızının
motiflerin masif ağaçyanısıra
veya yüz kaplama
ince işlenmiş, küçük boyutlu sarı ve moryagibi
içinin darenkler
dışının de kullanılmıştır (Görsel
kabartma 7.16).yuvalarına
üzerindeki Beyaz yerleştiril-
ya da krem renkli, beyaz astarlı, çoğunlukla şeffaf sırlı bu
seramiklerde; stilize edilmiş bitkisel motifler, insan ve hayvan
figürleri, dinsel yazılar tasvir edilmiştir. Üretilen formlar ise
küçük tabaklar, fincanlar, mataralar, gülabdanlar, yüzey karoları
ve askı toplarıdır. Sadece renk ve desen bakımından değil, form
bakımından da etkileyici bir zarafete sahip olan Kütahya çini
ve seramik üslubu Türk seramik sanatının yarattığı son
orijinal üslup olarak kabul edilmektedir. 19. yüzyıla
gelindiğinde, gerek yapı etkinliğinin giderek azalması
gerek hamur ve bezeme açısından kalitenin düşmesi
sonucunda Kütahya çiniciliği de gerilemeye baş-
lamıştır. Yüzyılın sonunda ise neredeyse tamamen
yok olmuştur.
Görsel 7.16
Kütahya seramik örneği
Ortaya çıktığı seramikleri,
Çanakkale toplumun duygularını,
gerek üslup, sanatsal beğenilerini ve
gerek kültürel
Görsel 7.17
17. yy. Çanakkale seramik örneği
özelliklerini
desen veyansıtan el sanatlarıTürk
renk açısından hobi yaseramik
da ticarisanatına
amaçla kişinin kendi elleriyle
yaptığı
büyük faliyetleri
yeniliklerkapsayan sanat(Görsel
getirmiştir dalıdır. 7.17).
El sanatları; yaşam şartları,
Kaba kırmızı, din ve da
ender olarak
döneminin estetiksıraltı
bej hamurlu, beğenisine bağlı olarak
tekniğiyle bezelişekillenmiştir.
Çanakkale seramikleri ilginç desen-
leriyle dikkat çekmektedir. 17. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ilk
Türkler, kadar
çeyreğine Orta Asya’dan
İznik ve Anadolu’ya göç sürecinde oldukça
Kütahya seramiklerinden karşılaştıkları
farklıkültür-
biçim ve
lerden de etkilenerek
sırlama çeşitli
anlayışlarıyla el sanatlarıyla
çeşitli uğraşmışlardır.
özgün örnekler İslam’ın resimÇanak-
ortaya konulmuştur. ve
heykel gibi sanat dallarına mesafeli yaklaşımı Türklerin hat, ebru,
kale seramiklerinin önemli bir özelliği de ürün çeşitliliğidir. Küp, ibrik, tezhip vb.
sanat testi,
alanlarına
vazo,yönelmelerine
şekerlik, saksı,neden olmuştur.
mangal, Zamanla
çömlek, gelişen
tabak, ebru,şamdan,
matara, hat,
Görsel 7.18 minyatür, halı, kilim,
şerbet çini, seramik,
bardakları (Görselmaden
7.18),işlemeciliği, ahşap,
lamba, hokka, taş işçiliği
demlik, hayvan vb. veya
el
19. yy. Osmanlı bağa - gümüş sanatlarından bazıları
insangünümüzde hâlen yapılmaya
biçimli dekoratif ürünler devam ederken
gibi çok bazıları
çeşitli yok
seramikler
şerbet bardakları
olmuştur. Geleneksel el sanatlarımız, Türk toplumunun kendi öz değerlerinin
yapılmıştır.
1892’de Sultan II.Abdülhamit’in isteği üzerine,
7.1.1. Halı-Kilim Sanatı Yıldız Sarayı’nın bahçesinde açılan porselen
imalathanesinde ay-yıldız damgalı porselenler
Türk Halı Sanatının Tarihsel hemGelişimi
sarayın ihtiyaçlarını karşılamak hem de
yabancı elçi ve hükümdarlara seçkin
Halı; yere veya mobilya üstünearmağanlarsermek, duvara
vermeksüsamacıyla
olarak asmak için
üretilmiştir.
yapılan örme ya da düğümlü, çeşitli büyüklükteki örtüdür. Dik,
Son derece dekoratif yatıktabaklar,
parçalar, veya
bir duvara dayalı şekilde kurulmuş vazolar,tezgâhlarda dokunur.büyüleyici
levhalar çoğunlukla El dokumaİstanbul halı
Orta Asya'da Türklerin bulunduğu bölgelerde ortaya çıkmış vesüslenmiştir.
manzaralarıyla Türkler
218224
Ü NÜİ N
T Eİ T E
İmalathanede yapılan porselenlerin

tarafından geliştirilmiş bir sanattır. içinde padişah portresi
İlk dokumalarda veya
renkli yün tuğrasının
iplikler düğüm-
resmedildiği örnekler
lenerek hayvan de vardır
postunu taklit(Görsel 7.19). Yıldız
eden halılar meydana Porselen Fabrikası,
1909’da II. Abdülhamit’in
bunlardan tahttan inmesiyleTürk
asıl halılar oluşturulmuştur. kapanmıştır.
halılarında geleneksel olarak
Gördes (Türk) düğümü (Görsel 7.1) kullanılırken Osmanlı saray halılarında
Sine
Cumhuriyet’in ilanından
(İran) adı verilen düğüm1929 yılına kadar
kullanılmıştır (Görselseramik
7.2). sanatı ve
endüstrisi alanında önemli bir gelişme kaydedilmemiştir. 1929’da
Sanayiinefise
BugüneMektebinde
kadar bilinenSeramik
en eski ve Türk
Türk Çiniciliği
halısı, BeşinciAtölyesi
Pazırık Kurganı’nda
Görsel 7.1
kurulmuştur. Cumhuriyet
yapılan kazılarda ile Türk
bulunmuştur seramik
(Görsel sanatı
7.3). Bu yepyeni
halının Hunlarabirait olduğu ve Gördes (Türk) düğümü
döneme
MÖ 3-2. girmiş ve eskiyapıldığı
yüzyıllarda Anadolukabul medeniyetleri
edilmektedir. ilePazırık
Türk-İslam
geleneğinden
düğümü tekniğigelen birikimi olması,
ile yapılmış harmanlayarak gelişiminigeleneksel
Türk halı sanatının sürdürmüştür.
tekniğinin Görsel 7.19
Günümüzde
çok eski birçağdaş
geçmişeTürk seramik
sahip olduğunu sanatı ve endüstrisi,
göstermektedir. Anadolu
Türk ve Türk
kavimleri, Anado- Yıldız porselen fincan
kültür
lu’yatarihinin birikimiyle
göç ederken halıyıgelişimini sürdürmektedir.
ve halı dokuma tekniklerini de beraberlerinde
getirmişlerdir. Anadolu’da Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde büyük gelişme Görsel 7.2
gösteren Türk halılarında ipler çeşitli bitkilerin7.1.3.yapraklarından,
Minyatür Sanatı meyvelerin-
den veya köklerinden çıkarılan kök boyalarla boyanmıştır.
Görsel 7.3
Türk Minyatür Sanatının Tarihsel Gelişimi Beşinci Pazırık Kurganı’nda bulunan halı

Minyatür, el yazması kitaplarda metnin anlatımını kolaylaştırmak
genişlikte beş bordür ve
kitapları süslemek amacıyla yapılan, çok renkli, ince işlenmiş, küçük
çevrelemektedir.
boyutlu resimlerdir. Minyatürde canlı renkler kullanılır ve derinlik yoktur.

Öndeki ve arkadaki kişiler aynı büyüklükte gösterilir. İnsanlar ve nesneler
yakınlık ve uzaklık belirtecek biçimde, perspektif kurallarına göre boyut-
landırılmaz.
bordürlerIşık ve gölge yoktur. Tıpkı freskler ve halılar gibi minya- Hun Gülü olarak adlandırılan
tülerdeiçlerinde
de kök kuşboyalar
başlı kullanılmıştır. Bu nedenle eski minyatürler bugün motif 24 küçük eşit pano
bile parlaklıklarını korur.
İslam topluluklarında resim yani çizgiyle tasvir sanatı yasaklanmıştır.
Bununbezenmiştir.
nedeni tasvirin günah sayılmasıdır. Kendine has özellikleriyle bu
günahın çerçevesi dışında kalan minyatür sanatı, Selçuklu ve Osmanlı
toplumlarında büyük ölçüde rağbet görmüş ve gelişmiştir. Minyatürler; Görsel 7.20
Uygur minyatür örneği
düğünleri, soylu çevrelerde sünnet düğünü şenliklerini, av, savaş, kabul
töreni, kuşatmalar, kır ve su kenarı eğlencelerini, cirit oyunlarını ayrıntıları
ve çeşitli yönleriyle göstermektedir. Minyatürlere bakarak sanatkârın
içinde yaşadığı toplumun örf ve âdetlerini, bazı değer yargılarını, giyim
kuşamlarını, mimari yapılarını öğrenmek mümkündür.
İlk Türk minyatürleri, 8. yüzyıl sonlarında Hoço, Turfan, Bezeklik ve

Dıştan dördüncü
bordürde art
Kızıl gibi Türk 28
arda yürüyen şehirlerinde
geyik Budizm ve Maniheizm dinlerinin etkisiyle
Dıştan üçüncü
Uygurlar tarafından
figürü yapılmıştır. Doğu Türkistan’da Hoço şehri harabelerinde
Geyiklerin
bulunan 8 ve 9.veyüzyıla
hareketleri boynuzlarıait Maniheist minyatürler ve duvar resimleri Türk
resminin bugüne
gerçeğe uygunkadar bilinen en eski örnekleridir (Görsel 7.20, 7.21). Bu yer almaktadır.
minyatürler, daha sonraki Türk minyatür sanatının kaynağını oluşturmaktadır.
Dıştan ikinci bordürde
kuyrukları bağlı 28 at ve 28 süvari Görsel 7.21
Türklerin, İslamiyet’i kabulünden sonra gelişiminibulunmaktadır.
devam ettiren Atların
Türk Uygur yazısı
minyatür sanatı Selçuklular tarafından geliştirilen İslam minyatürlerinin
koşum takımları ve eyer ve minyatürü
de kaynağı olmuştur. Anadolu’da minyatür sanatıbir11. yüzyıldan itibaren
üslupla tasvir edilmiştir.
önce Selçuklu emirleri, sonra Osmanlı padişahlarının koruyuculuğunda
gelişmiştir.
225219
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ

Etkinlik
Selçuklu Dönemi Minyatür Sanatı
Selçuklular Dönemi’nde Nakışhane ve Nigarhane denilen resim okulla-
1 Çini : Pişirilmiş toprak zemine rının kurulmasıyla minyatür, ulusal sanat niteliği kazanmıştır. Türkleşen
çeşitli boyalarla çizilen Anadolu’da
el yazmasıminyatür sanatının
değerli kitapları gelişmesinde
bezeme uyumSelçuklu emirlerinin
ve güzelliğin desteği de
ön planda
geleneksel motiflerin üzerinin son sanatı.
derece önemlidir. 10. yüzyıl bilginlerinden El-Sufi’nin
olduğu güzel yazdığı Suvar
yazı sanatı.
sırlanması ile oluşan el sanatı. el-Kevakıb el-Sabita isimli astronomi kitabının 1135’te yapılan resimli
kopyası, Artuklular Dönemi’nde hazırlanan resimli eserlerin önemli
örneklerindendir. Eserde insan, hayvan ve cansız nesnelerle simgeleştirilen
mak ve kitapları süslemek yıldızların
5 Oyma :ve burçların,
Özellikle ahşapyüzeysel
gibi sertçizgi üslubuyla
elde edilenrenklendirilmeden
kompozisyonların çizilen
amacıyla yapılan, çok renkli, tasvirleri vardır.üzerine motiflerin
malzemeler masif ağaç veya yüz kaplama
ince işlenmiş, küçük boyutlu içinin ya da dışının kabartma üzerindeki yuvalarına yerleştiril-
resimler. yoluyla işlendiği sanat dalı. mesi. hizmetine giren mühendis
12. yüzyılın ikinci yarısında Artukluların
Ebü’l-İzz el-Cezeri, teknik buluşlarını El Hıyel el-Hendesiye (Otomato)
isimli kitapta toplamıştır (Görsel 7.22). El-Cezeri, temeli Arşimet ve sonrası
Görsel 7.22
El Hıyel el-Hendesiye’den (Otomato) bir minyatür, bilginlerin buluşlarına dayanan eserinde suyun ve dişlilerin hareketiyle
Topkapı Sarayı Müzesi çalışan aletlerin bütününü ve parçalarını ayrıntılı ve renkli olarak çizmiştir.
Anadolulu Hekim Dioskorides tarafından yazılmış olan Materia

Medica adlı botanik ve zooloji kitabı 12. yüzyılda Silvan’da Artuklu Emiri
Necmeddin Alpi için Kitab El-Haşaiş adıyla Süryaniceden Arapçaya çevril-
miştir. Anadolu Türk minyatür sanatının bilinen en eski örneklerinden biri
olan eserde 600’den fazla bitki ve 200’den fazla hayvan tasviri yanında
insan figürlerine de yer verilmiştir.
Ortaya çıktığı toplumun duygularını, sanatsal beğenilerini ve kültürel

özelliklerini yansıtan el sanatları hobi ya da ticari amaçla kişinin kendi elleriyle
yaptığı faliyetleri kapsayan sanat dalıdır. El sanatları; yaşam şartları, din ve7.23
Görsel
Varka ve
döneminin estetik beğenisine bağlı olarak şekillenmiştir. Gülşah’dan
bir minyatür
Topkapı Sarayı
Müzesi
heykel gibi sanat dallarına mesafeli yaklaşımı Türklerin hat, ebru, tezhip vb.
sanat alanlarına yönelmelerine neden olmuştur. Zamanla gelişen ebru, hat,
minyatür, halı, 13.
kilim, çini, seramik,
yüzyılda kültürelmaden işlemeciliği,
zenginliğin yoğunahşap,
olduğutaşKonya’da
işçiliği vb.resim-
el
lendiğigünümüzde
düşünülen hâlen
Varkayapılmaya
ve Gülşahdevam ederken
Mesnevisi bazılarıDönemi
Selçuklu yok
olmuştur. Geleneksel el sanatlarımız,
minyatür sanatınınTürk toplumunun
başyapıtıdır kendi7.23).
(Görsel öz değerlerinin
Şair Ayyuki
çeşitli kültürlerle etkileşimiyle
tarafından 11. gelişimini devam
yüzyılda ettirmiştir.
Farsça yazılarak Gazneli Sultan
Mahmud’a sunulan eserin konusu, Varka ile Gülşah arasında
geçen hazin
7.1.1. Halı-Kilim aşk öyküsüdür. Eserin konusunu oluşturan öykü
Sanatı
13. yüzyıl başlarında Nakkaş Abdülmümin bin Muhammed
Türk Halıtarafından
Sanatının71 Tarihsel
resimleGelişimi
yatay ve dar alanda tasarlanarak bir film
şeridi gibi gözler önüne serilmiştir. Yine 13. yüzyıl
Halı; yere veya mobilya üstüne
başlarında sermek,olan
yazılmış duvara süs olarak
Kelile ve Dimneasmakadlı
için iki
Görsel 7.24 yapılan örme ya başından
çakalın da düğümlü, çeşitli büyüklükteki
geçenlerin örtüdür.
anlatıldığı kitaptaki Dik, yatıkSelçuklu
minyatürler, veya
Kelile ve Dimne’den bir minyatür
bir duvara dayalı şekilde
Dönemi’nin önemli kurulmuş tezgâhlarda
eserlerindendir (Görseldokunur. El dokuma
7.24). Eserin halı
bir kopyası
Ortagünümüzde
Asya'da Türklerin bulunduğu
Topkapı Sarayı Müzesibölgelerde ortaya çıkmış ve Türkler
Kitaplığındadır.
218226
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Osmanlıgeliştirilmiş
tarafından Dönemi Minyatür Sanatı
bir sanattır. İlk dokumalarda renkli yün iplikler düğüm-
Anadolu asıl
bunlardan Beylikleri ve OsmanlılarınTürk
halılar oluşturulmuştur. ilk dönemlerinden günümüze
çokGördes
fazla minyatür örneği (Görsel
(Türk) düğümü kalmamıştır. 15. yy. ortalarından
7.1) kullanılırken Osmanlı itibaren Fatih
saray halılarında
SineMehmet’in
Sultan desteği
(İran) adı verilen ile Osmanlı
düğüm minyatür
kullanılmıştır sanatında
(Görsel 7.2). önemli gelişme-
ler yaşanmıştır. 1465’te Amasya Darüşşifası’nın Baştabibi Sabuncuzade
Şerafeddin, Cerrahiyye-i
Bugüne İlhaniye
kadar bilinen adlıTürk
en eski tıp kitabını Fatih Sultan
halısı, Beşinci PazırıkMehmet’e
Kurganı’nda
Görsel 7.1
takdim etmiştir.
yapılan Çeşitli
kazılarda hastalıkların
bulunmuştur nasıl7.3).
(Görsel ameliyat edileceğinin
Bu halının Hunlara anlatıldığı
ait olduğu ve Gördes (Türk) düğümü
eserde
MÖ 1403-2.minyatür bulunmaktadır
yüzyıllarda yapıldığı kabul (Görsel 7.25). Basit
edilmektedir. figürlü
Pazırık sahnelerin
Görsel 7.25
açık ve canlı
düğümü şekilde
tekniği resmedildiği
ile yapılmış olması,eserde, öğretici
Türk halı karakterinden
sanatının dolayı
geleneksel tekniğinin Cerrahiyye-i İlhaniye’den bir minyatür
minyatürlerin
çok eski bir kalitesine önem
geçmişe sahip verilmemiş
olduğunu olup konu şematik
göstermektedir. Türk kavimleri,figürlerle
Anado-
canlandırılmıştır.
lu’ya göç ederken halıyı ve halı dokuma tekniklerini de beraberlerinde
İstanbulTürk
gösteren Topkapı Sarayı
halılarında Müzesinde
ipler bulunan
çeşitli bitkilerin ve Fatih Dönemi’nde
yapraklarından, meyvelerin-
yapıldığı
den veya düşünülen
köklerindenMehmet
çıkarılanSiyah Kalem’e boyanmıştır.
kök boyalarla ait olan ve natüralist bir
Görsel 7.3
üslupla çizilen minyatürler, dönemin diğer önemli eserlerindendir. Beşinci Pazırık Kurganı’nda bulunan halı
1479’da İtalya’dan İstanbul’a çağrılan Gentile Bellini Fatih Sultan
Mehmet ve saray ileri gelenlerinin portrelerini yapmıştır. genişlikte beşBellini’den
bordür
etkilenen Nakkaş Sinan Bey, oturmuş hâlde, gül koklarken tasvir ettiği
çevrelemektedir.
Fatih’in portresini yapmıştır (Görsel 7.26).
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde (1520-1566) Osmanlı min-

yatür sanatı
bordürleren parlak dönemini yaşamıştır. Matrakçı Nasuh tarafından Hun Gülü olarak adlandırılan
hazırlanan ve kuş
içlerinde Sultan
başlı Süleyman’ın 1534-1536 yılları arasındaki Irak Seferi’ni motif 24 küçük eşit pano
(grifon) figürlerinin
konu alan Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn bu yer almaktadır.
yer aldığı yan yana dönemin önemli eserlerindendir. Matrakçı Nasuh,
Irak Seferi sırasında ordunun geçtiği ve konak-
bezenmiştir. ladığı yerlerin mimari ve topografik özelliklerini
Görsel 7.27
128 resimle belgelemiştir (Görsel 7.27). Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn,
Matrakçı Nasuh, daha sonraki Matrakçı Nasuh
eserlerinde de yazıyla anlatamadıklarını

fırçasıyla aktarırken manzara
ressamlığında çığır açmış ve kentlerin
16. yüzyıldaki durumlarını fotoğraf
çeker gibi belgelemiştir.
Dıştan dördüncü Kanuni’nin saray nakkaşlarından

bordürde art
arda yürüyen 28 geyik Nigari’nin Topkapı Sarayı Müze-
Dıştan üçüncü
figürü bulunmaktadır. sinde bulunan minyatürleri ise bordürde
Geyiklerin
hareketleri ve boynuzları genelde koyu bir fon üzerine göbekte olduğu gibi
gerçeğe uygun çizilmiştir. Kanuni Sultan Süley- yer almaktadır.
man’ı yaşlı hâliyle canlandırdığı
minyatür, Dıştan
Nigari’nin en karak-
ikinci bordürde
teristik eserlerinden biridir
(Görsel
koşum takımları ve eyer7.28).
Görsel 7.26 bir üslupla tasvir edilmiştir.
Fatih Sultan Mehmet minyatürü, Görsel 7.28
Sinan Bey Kanuni Sultan Süleyman, Nigari
227219
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ

Etkinlik
1579 yılında Şehnameci Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman tarafından
Aşağıda Türk El Sanatlarına ait tanımhazırlanan Şemailname’de
ve görseller Sultan Orhan’dan,
verilmiştir. Tanımlara Sultan
göre görselleri III. Murat’a kadar olan
sultanların portreleri yer alır. Nakkaş Osman’ın sultan portreleri serisi, çağdaşı
1 Çini : Pişirilmiş toprak zemine ve sonraki Türk ressamlarına model olmuş, portrelerin birçok kopyası
çeşitli boyalarla çizilen yapılmıştır.
el yazmasıYine aynı
değerli dönemde
kitapları bezemeresimlenen eserler
uyum arasında Osmanlı
ve güzelliğin ön plandapadişah-
geleneksel motiflerin üzerinin larının tarihini anlatan şehnameler gelmektedir.
sanatı. Seyyid
olduğu güzel yazıLokman
sanatı. tarafından
sırlanması ile oluşan el sanatı. yazılan ve Nakkaş Osman’ın minyatürlerini yaptığı Tarih-i Sultan Süleyman
adlı eserde, Sultan Süleyman’ın saltanatının 1558-1566 yılları arasındaki
olayları anlatılmıştır. Nakkaş Osman ayrıca, Sultan III. Murat’ın oğlu Meh-
mak ve kitapları süslemek met’in
5 Oyma 1582’de yapılan
: Özellikle sünnet
ahşap gibi düğünü
sert şenliklerini
elde edilenbütün safhalarıyla tasvirle-
kompozisyonların
amacıyla yapılan, çok renkli, diği malzemeler
Surname adlı bir eser
üzerine hazırlamıştır. masif
motiflerin Bu şenliğin safhalarını
ağaç veya 250 resimle
yüz kaplama
ince işlenmiş, küçük boyutlu tasviriçinin
edenyaNakkaş Osman,
da dışının şenliği bir film
kabartma şeridi gibi
üzerindeki gözler önüne
yuvalarına sermiştir.
yerleştiril-
Eser, Nakkaş Osman’ın özgün tasvirleriyle, Osmanlı ekonomisi, eğlencesi ve
tiyatrosu üzerine hazırlanmış eşsiz bir belgedir (Görsel 7.29).
Memlük Sultanı Berkuk tarafından yazdırılan ve Hz. Muhammed’in

hayatını destansı bir üslupla tasvir eden Siyer-i Nebi (1388) adlı eserin
Arapçadan Türkçeye kopyası 1595’te İstanbul’da tamamlanmıştır. Dinî
Görsel 7.29 kişiliği, başı çevresindeki halesi ve peçesiyle tasvir edilen Peygamberimizin
İp Cambazı minyatürü, Nakkaş Osman
yaptığı savaşlar, ordu yürüyüşleri ve toplantı sahneleri 814 tasvirle gösteril-
miştir. Bu eserdeki resimlerin büyük bir kısmı Nakkaş Osman tarafından
çizilmiştir. 16. yüzyılın sonlarından itibaren devletin zayıflamasına paralel
olarak resimli kitap yazımı azalmıştır. Bunun sonucu olarak 17. yüzyılda
minyatür sanatında bir gerileme görülmektedir. Bu dönemden kalma Eğri
Fetihnamesi adlı eserdeki Nakkaş Hasan Paşa’nın dört minyatürü ve buradaki
muharebe sahneleri gerçeğe uygun olmakla birlikte kompozisyon ve renk
Ortaya çıktığı
bakımından toplumun
oldukça zayıftır.duygularını, sanatsal beğenilerini ve kültürel
yaptığı faliyetleri kapsayan
18. yüzyılda sanatOsmanlı
Avrupa’nın dalıdır. toplumu
El sanatları; yaşamüzerindeki
ve sanatı şartları, din ve en
etkisi
döneminin
iyi Nakkaşestetik beğenisine
Levni’nin bağlı olarak
eserlerinde şekillenmiştir.
görülür. Onun doğa ayrıntılarına ve figürlere
boyut kazandırması, boyamada tonlamalara yer vermesi Batı resmine
Türkler,adımlardır.
yaklaşan Orta Asya’dan Anadolu’ya
Levni’nin göçSultan
başyapıtı sürecinde karşılaştıkları
III.Ahmet’in kültür-
şehzadelerinin
lerden
sünnetde etkilenerek çeşitli el yazan
düğünü şenliklerini sanatlarıyla uğraşmışlardır.
Vehbi’nin İslam’ın resim
eseri Surname’deki ve
resimlerdir.
heykel gibi sanat dallarına mesafeli yaklaşımı Türklerin hat, ebru,
1720’de yapılan şenlikleri 137 resimle tasvir eden Levni, başkent halkının tezhip vb.
sanat alanlarına
eğlence yönelmelerine
dünyasını gözler önüne neden olmuştur. Zamanla gelişen ebru, hat,
sermektedir.
minyatür, halı, kilim, çini, seramik, maden işlemeciliği, ahşap, taş işçiliği vb. el
Levni’nin günümüzde
yaptığı hâlenadlı
Silsilename yapılmaya
eser ise, devam ederken
Sultan III. bazıları
Ahmet’e yok
kadar olan
olmuştur.
Osmanlı Geleneksel el sanatlarımız,
padişahlarının portreleriniTürk toplumunun Levni
içermektedir. kendi öz değerlerinin
burada sultanları
bağdaş kurmuşetkileşimiyle gelişimini devam
otururken betimlemiştir ettirmiştir.
(Görsel 7.30). Levni ayrıca toplumun
çeşitli kesiminden kadın ve erkeklerle müzisyen hanımları da tasvir etmiştir.
19. yüzyılın ilk yarısından itibaren resimli el yazma eser yerine çoğunluk-
la Türk Halı Sanatının
sefaretname Tarihsel
ve seyahatname Gelişimi
türünde eserler yazılmıştır. Bu eserlerde genel-
likle portreler ve sulu boya tekniğinde yapılmış kent tasvirleri yer almaktadır.
BuHalı; yere veya
dönemde mobilya
çizilmiş üstüne
olan ve sermek,veziri
III. Selim’i, duvara süsYusuf
Koca olarakPaşa
asmak için
ile birlikte
Görsel 7.30
Osman Gazi, Levni yapılan örmeçalışma
gösteren ya da düğümlü,
minyatür çeşitli büyüklükteki
özelliğini örtüdür. Dik,
tamamen kaybetmiş, yatık veyaBatı
perspektifli
birresmi
duvara dayalıgöstermektedir.
özelliği şekilde kurulmuş tezgâhlarda
19. yüzyıldan dokunur.
itibaren OsmanlıEl resim
dokuma halı
sanatında-
Orta Asya'da Avrupa
ki gelişme, Türklerin bulunduğu
resmine bölgelerde
paralel olarak devam ortaya çıkmış ve Türkler
etmiştir.
218228
Ü NÜİ N
T Eİ T E
7.1.4. Hat, Tezhip ve Ebru Sanatı

Türk Hat
tarafından SanatınınbirTarihsel
geliştirilmiş sanattır.Gelişimi
İlk dokumalarda renkli yün iplikler düğüm-
Arap harfleriyle
bunlardan yazılan
asıl halılar uyum ve güzelliğin
oluşturulmuştur. Türk ön planda olduğu
halılarında güzel yazı
geleneksel olarak
Gördes
sanatına hat,(Türk)
sanatçılarına
düğümü da hattat7.1)
(Görsel denir (Görsel 7.31).
kullanılırken İslamsaray
Osmanlı uygarlığında
halılarında
Sineverilen
yazıya değer,
(İran) adı hatdüğüm
verilen sanatının gelişimini (Görsel
kullanılmıştır sağlamıştır.
7.2). Yazıya estetik bir
biçim vermek isteyen hat sanatçıları belli kurallar çerçevesinde kûfi, nesih ve
sülüs gibi yazı türleri
Bugüne oluşturmuşlardır.
kadar bilinen en eski TürkYazıhalısı,
türleri, harflerin
Beşinci boyutu,
Pazırık şekli,
Kurganı’nda
Görsel 7.1
aralığı, birleşik
yapılan veya bulunmuştur
kazılarda ayrı yazılması(Görsel
vb. özellikleriyle birbirlerinden
7.3). Bu halının Hunlara ayrılır.
ait olduğu ve Gördes (Türk) düğümü
MÖ 3-2. yüzyıllarda yapıldığı kabul edilmektedir. Pazırık Halısı’nın Türk
Selçuklu
düğümü Dönemi
tekniği Hat Sanatı
ile yapılmış olması, Türk halı sanatının geleneksel tekniğinin
13. yüzyılda
lu’ya göç ederken yaşayan
halıyıAmasyalı Yâkût-ı Mustasımî
ve halı dokuma tekniklerini ilk de büyük Türk
beraberlerinde
hattatı olarak kabul
getirmişlerdir. edilmektedir.
Anadolu’da Mustasımî
Selçuklu ve Osmanlı düzdönemlerinde
uçla yazılan büyük
ve Anado- gelişme Görsel 7.2
lu’da en çokTürk
gösteren kullanılan yazı türleri
halılarında olan nesih
ipler çeşitli ve sülüs
bitkilerin yazı şeklinimeyvelerin-
yapraklarından, kalemin
ucunu
den eğri
veyakeserek altı değişik
köklerinden çıkarılanbiçimde yazmıştır.
kök boyalarla Mustasımî’nin yetiştir-
boyanmıştır.
Görsel 7.3
diği hattatlar bütün İslam ülkelerinde hat sanatının gelişmesine katkıda Beşinci Pazırık Kurganı’nda bulunan halı
bulunmuştur. Altı değişik yazı, daha sonraki yüzyıllarda geliştirilerek 160
çeşide ulaşan yazılara kaynaklık etmiştir. Bütün bugenişlikte özellikleriyle Yâkût-ı
beş bordür
Mustasımî Türk hat sanatının Osmanlılar Dönemi’ndeki gelişimini hazırlayan
çevrelemektedir. Görsel 7.31
Hat sanatıyla semazen
kişi olarak kabul edilmektedir.
Osmanlı Dönemi Hat Sanatı

Osmanlı hatbaşlı
içlerinde kuş ekolünün kurucusu Amasya’da doğan Şeyh Hamdullah’tır. motif 24 küçük eşit pano
13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren devam etmekte olan altı çeşit yazı
ekolünün
yer estetik
aldığı yananlayışına
yana ilaveler yaparak yenilikler getiren Şeyh Hamdullah,
47 tanesıralanmış
Kur’an-ı küçük
Kerim,
yüzlerce En’am ve Kur’an cüzü yazmıştır. İstanbul
Bayezidbezenmiştir.
Camii, İstanbul Davutpaşa Camii, İstanbul Sultan Ahmet Camii ve
Firuzağa Camii kitabeleri onun hat tekniği ile yazılmıştır (Görsel 7.32).
bordürde art
arda yürüyen 28 geyik Dıştan üçüncü
figürü bulunmaktadır. bordürde
Geyiklerin göbekte olduğu gibi
hareketleri ve boynuzları Hun Gülü figürleri
gerçeğe uygun yer almaktadır.
Görsel 7.32 Dıştan ikinci bordürde
İstanbul Davutpaşa Camii kitabesi, Şeyh Hamdullah
Ahmed Karahisarî ise Yâkût-ı Mustasımî’ninkoşum ekolünü
takımlarıyaşatan
ve eyer ve
geliştiren büyük bir sanatkârdır. Eserleri arasında Kanuni Sultan Süleyman
bir üslupla tasvir edilmiştir. Görsel 7.33
için yazdığı şaheser, unvanına layık Kur’an ile Türk ve İslam Eserleri Mü- En’am’ı Şerif sayfası, Ahmet Karahisari
zesindeki büyük boy En’am’ı Şerif sayılabilir (Görsel 7.33).
229219
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ

Etkinlik
17. yüzyılda yaşamış olan Hafız Osman, etkilendiği Şeyh Hamdullah’ın
Aşağıda Türk El Sanatlarına ait tanımekolünü en ileri
ve görseller düzeye Tanımlara
verilmiştir. ulaştırmıştır.
göre Hattatların
görselleri piri olarak bilinen sanatçı
Türk zevk ve üslubunu dünyaya tanıtmıştır. 25’ten fazla Mushaf (Kur’an)
1 Çini : Pişirilmiş toprak zemine yazdığı bilinmektedir (Görsel 7.34). Usta-çırak öğretimi ile yeni nesillere
çeşitli boyalarla çizilen aktarılarak günümüze
el yazması kadar
değerli kitapları gelen hat sanatı;
bezeme levhalar,
uyum ve el yazması
güzelliğin kitaplar,
ön planda
geleneksel motiflerin üzerinin fermanlar,
sanatı. diplomalar, cami duvarları, halılar
olduğu güzelve
yazı mezar
sanatı. taşlarında
sırlanması ile oluşan el sanatı. kullanıldığı gibi kutu, vazo, tabak vb. gündelik eşyalarda da kullanılmaktadır.
Osmanlı Dönemi’ndeki diğer ünlü Türk hattatlar; Mustafa Râkım
mak
Görsel 7.34
veHafız
kitapları Efendi
5 Oyma (1757-1826), Mahmut
: Özellikle ahşap gibiCelaleddin (d.?-1829), Mustafa İzzet Efendi
Sülüs hat örneği, Osmansüslemek sert elde edilen kompozisyonların
amacıyla yapılan, çok renkli, (1801-1876),
malzemelerMehmed Şevki Efendi (1829-1887)
üzerine motiflerin ve 20.
masif ağaç veya yüz yüzyılda
kaplama Kamil
ince işlenmiş, küçük boyutlu Akdik’tir (1861-1941)
içinin ya (Görsel 7.35, 7.36).
da dışının kabartma üzerindeki yuvalarına yerleştiril-

yaptığı faliyetleri kapsayan sanat dalıdır. El sanatları; yaşam şartları, din ve
Görsel 7.35
Hat sanatıyla döneminin estetik beğenisine bağlı olarak Görselşekillenmiştir.
7.36
Celî sülüs levha, Mustafa İzzet Efendi
papağan,
Mustafa
Râkım Efendi TürkOrta
Türkler, Tezhip Sanatının
Asya’dan Tarihselgöç
Anadolu’ya Gelişimi
sürecinde karşılaştıkları kültür-
heykel gibi sanat dallarına
Kur’an-ı Kerim vemesafeli yaklaşımı
divan gibi Türklerin
el yazması hat, ebru,
değerli tezhipbezeme
kitapları vb.
sanat alanlarına
sanatına tezhip
yönelmelerine nedensanatçılarına
denir. Tezhip olmuştur. Zamanla
müzehhibgelişen ebru,
denir. hat,
Kur’an-ı
minyatür,
Kerim halı,
baştakilim,
olmakçini, seramik,
üzere maden
özellikle işlemeciliği,
önemli kişilereahşap, taş işçiliği
sunulacak veyavb. el
onların
sanatlarından bazıları günümüzde
özel kütüphanelerine hâlen
konulacak yapılmaya
kitaplar devamkıymetli
ve diğer ederken eserlerin
bazıları yok
çoğu
olmuştur.
tezhipleGeleneksel el sanatlarımız,
süslenmiştir. TürkOrta
Tezhip sanatı, toplumunun
Asya’dakendi öz değerlerinin
Uygurlar Dönemi’nde
ortaya çıkmış, etkileşimiyle gelişimini devam
Anadolu’ya Selçuklular ettirmiştir.
tarafından getirilmiştir. Türk tezhibinde
Hatayî, Rumî, Şükufe olmak üzere üç tarz bezeme görülür (Görsel 7.37).
1. Hatayî Tarzı Bezeme: Orta Asya’da geliştirilmiştir. Çin motiflerine
Türkbenzeyen
Halı Sanatının Tarihsel
üsluplaşmış Gelişimi
yaprak ve çiçek motiflerinden oluşur.
2. Rumî Tarzı Bezeme: Anadolu Selçukluları tarafından kullanılıp geliş-
Halı; tirilmiştir.
yere veya mobilya
Hayvan üstüne sermek,
motiflerinin duvara süs olarak
üsluplaştırılması ile asmak için ve
kıvrımlar
yapılan örme ya da düğümlü,
birbirinin çeşitli
içine girmiş büyüklükteki
dallardan örtüdür. Dik, yatık veya
oluşan bezemelerdir.
Görsel 7.37 bir duvara dayalı Tarzı
3. Şükufe şekilde kurulmuş
Bezeme: tezgâhlarda
12. yüzyıldan dokunur.
sonra El dokuma
gelişmiş, çiçekleri halı
gerçek
Mücevher kutusu, Fikri Güneş
Orta Asya'da Türklerin uygun
görünüşlerine bulunduğu bölgelerde
bir biçimde ortaya
işleyen tezhipçıkmış ve Türkler
tarzıdır.
218230
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Selçuklular
tarafından Dönemi
geliştirilmiş birTezhip
sanattır.Sanatı
İlk dokumalarda renkli yün iplikler düğüm-
12. yüzyılda
bunlardan gelişmeye
asıl halılar başlayan Selçuklu
oluşturulmuştur. tezhibi Rumî
Türk halılarında üslubun
geleneksel olarak
Gördesgeometrik
yanında, biçimlere
(Türk) düğümü de yer
(Görsel vererek
7.1) 13.yüzyıl
kullanılırken sonlarında
Osmanlı sarayenhalılarında
güzel
Sine (İran)
örneklerini vermiştir.
adı verilenBudüğüm
devir tezhibinin en (Görsel
kullanılmıştır iyi örnekleri
7.2). Konya Mevlâna
Müzesinde sergilenen Divan-ı Kebir ve Mesnevi adlı eserlerde görülmektedir.
Bugüne kadar bilinen en eski Türk halısı, Beşinci Pazırık Kurganı’nda
Görsel 7.1
Osmanlılar
yapılan kazılardaDönemi Tezhip(Görsel
bulunmuştur Sanatı7.3). Bu halının Hunlara ait olduğu ve Gördes (Türk) düğümü
Selçuklu
düğümü Devri
tekniği ile tezhibini, klasikTürk
yapılmış olması, Türkhalı
tezhibinin
sanatınınbaşlangıcı
geleneksel sayılan
tekniğinin
Osmanlı
çok eskitezhibi takip etmektedir.
bir geçmişe Osmanlılara
sahip olduğunu ait bilinen
göstermektedir. Türkilkkavimleri,
tezhip örneği,
Anado-
Sultan
lu’yaII.göç
Murat adınahalıyı
ederken hazırlanmış
ve halıolan bir musiki
dokuma nazariyat
tekniklerini de kitabındaki
beraberlerinde
süslemelerdir.
getirmişlerdir.15.Anadolu’da
yüzyılın enSelçuklu
meşhurveTürk müzehhibi
Osmanlı 1436’dabüyük
dönemlerinde Tevarihü’l
gelişme Görsel 7.2
Ervah adlı tıp
gösteren kitabını
Türk tezhip eden
halılarında ipler Aksaraylı Ahmedyapraklarından,
çeşitli bitkilerin bin Mahmud’dur. Klasik
meyvelerin-
Türk
dentezhip üslubu Fatih
veya köklerinden Dönemi’nde
çıkarılan olgunlaşmıştır.
kök boyalarla Fatih Dönemi’nin
boyanmıştır.
Görsel 7.3
nakkaşbaşısı Baba Nakkaş bu devrin tanınmış müzehhiblerindendir. Beşinci Pazırık Kurganı’nda bulunan halı

II. Bayezid Dönemi, Osmanlılarda
tezhip sanatının en parlak devrinin başlan-
çevrelemektedir.
gıcıdır. Bu dönem tezhiblerinde yeni

motiflerin yanında renklerin daha dengeli
Görsel 7.38
ve uyumlu kullanıldığı, süslemede altına Muhibbi Divanı, Kara Mehmed
bordürler daha geniş yer verildiği görülür. Feyzul- Hun Gülü olarak adlandırılan
içlerinde kuş başlı lah Nakkaş, Hasan bin Abdullah, Hasan motif 24 küçük eşit pano
(grifon) figürlerinin
bin Mehmed, Melek Ahmet Tebrizi döne- yer almaktadır.
yer aldığı yan yana min önemli tezhip ustalarıdır. Kanuni
Sultan Süleyman Dönemi’nde klasik
bezenmiştir. Osmanlı-Türk tezhibi en olgun ve parlak
devrini yaşamıştır. Fatih Dönemi’ndeki
kobalt mavi zeminin yerini koyu lacivert,
pembe ve kırmızının yerini koyu kırmızı
alır. Çizgiler daha ince, motifler daha
Görsel 7.39 zengindir. Bu devrin en büyük üstadı
18. yy. Şükufe tarzı tezhip örneği
olan Kara Memi lakabı ile bilinen Kara
Mehmed, Kanuni Sultan Süleyman’ın Muhibbî Divanı’nı tezhip etmiştir
(Görsel 7.38). 16. yüzyılın tanınmış bir müzehhibi de 1547 tarihli Kur’an-ı
Kerim’iDıştantezhipleyen
dördüncü Muhammed bin İlyas’tır. 17. yüzyıl da matbu eser-
bordürde art
lerin artması el yazması
arda yürüyen 28 geyik eserleri gittikçe azaltmıştır. Buna rağmen tezhip Dıştan üçüncü
sanatındafigürüklasik üslup özelliğini kısmen devam ettirmiştir. 18. yüzyılda III.
Geyiklerin
Ahmethareketleri
Dönemi’nde tezhip sanatı yeniden canlanmıştır (Görsel 7.39).
ve boynuzları
Klasik gerçeğe
motifleruygunile kurulan kompozisyonların yanı sıra, Batı etkisiyle yer almaktadır.
Osmalıolarak tasvir edilmiştir.
sanatına giren naturalist çiçek buketleri, kıvrık iri yapraklar tezhip
sanatını zenginleştirmiştir. Devrin başlıca müzehhibleri Yusuf
Dıştan ikinci bordürde Mısrî,
Bursalı Hazerfen ve Ali Üsküdari’dir. 18. yüzyıl sonlarına doğru Rönesans
ve Barok kıvrımları, Türk tezhibinde taklit edilmeye koşumbaşlanmış, bunun
takımları ve eyer
sonucu olarak Türk tezhibi orijinalliğini kaybetmiştir. Cumhuriyet Döne-
bir üslupla tasvir edilmiştir. Görsel 7.40
mi’nde Prof. Dr. Süheyl Ünver ve yetiştirdiği talebeler klasik üsluba Cumhuriyet Dönemi tezhip örneği,
dönmüş ve çok değerli eserler meydana getirmişlerdir (Görsel 7.40). Süheyl Ünver
231219
ÜNİTE
7. GELENEKSEL SANATLARIMIZ
Türk Ebru Sanatının Tarihsel Gelişimi
Geleneksel Türk sanatlarından ebru, yoğunlaştırılmış su üstüne resim

yapma sanatıdır. Ebru, kitre ile kıvamı arttırılmış suyun üzerine öd katılarak
suda erimeyecek hâle getirilen boyaların serpilmesi ve su yüzeyinde meydana
gelen desenlerin bir kâğıda geçirilmesiyle yapılır. Ebru yapımında en çok
kullanılan boya hammaddeleri oksit kırmızı, oksit sarı, oksit siyah, lahur
çiviti ve çamaşır çivitidir. Emici özelliği fazla ve mat kâğıtlar tercih edilir.
İçine su konulan tekneler, sactan yapılır. Fırça yapımında gül dalı ve at
kuyruğu kılı kullanılır. Su üzerine boyaların koyu renklerden başlanarak açık
renklere doğru serpilmesi önemlidir. Açık renkte yapılan ebrular hat sanatın-
da yazı zemini olarak kullanılırken ebru kâğıtları genel olarak kitap ciltle-
rinde ve yazı pervazlarının süslenmesinde kullanılmıştır.
Görsel 7.41
Taraklı ebru
Görsel 7.42
Bülbül yuvası ebru
Türk sanatçılar; Battal, Neftli, Gelgit, Şal, Kumlu, Akkase, Taraklı,
Somaki, Bülbül yuvası gibi teknikleri kullanarak ebrular yapmışlardır
(Görsel 7.41, 7.42).
232
GELENEKSEL SANATLARIMIZ 7.
ÜNİTE
Ebru sanatının nerede ve ne zaman başladığı tam olarak bilinmemekle

birlikte 8. yüzyılda Orta Asya’da ortaya çıktığı, İpek Yolu’yla önce İran’a
oradan da Anadolu topraklarına geçtiği kabul edilmektedir. Topkapı Sarayı’nda
bulunan Arifî’nin 1539 tarihli “Guy-i Çevgan” adlı eserindeki ebrular, Heratlı
Mir Ali’nin İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde bulunan 1539 tarihli iki
kıtasının bulunduğu ebrular, Maliki Deylemi’ye ait bir kıtanın yazıldığı 1554
tarihli ebru, Fuzûlî’nin “Hadikatü’s-Süeda” (Mutluluklar Bahçesi) isimli
eserinin kopyasında kullanılmış olan ebrular bugüne kadar tespit edilen en eski
ebrulardır. İlk üç ebrunun sanatçısı bilinmemektedir. 1595 yılında yazılmış
sonuncu eserin ebrularını ise Şebek Mehmet Efendi yapmıştır.
16. yüzyılın sonlarında İstanbul’a gelen Avrupalı seyyahlar, ebru

sanatını kendi ülkelerine götürmüşlerdir. Çiçekli ve akkase formlarının
20. yüzyılın başlarından itibaren gelişmeye başlaması ve modern resim
anlayışındaki soyut resim zevkinin gelişmesi ebruyu kitap ve yazı albümle-
rinden duvarlara taşıyarak, plastik sanat kimliği kazandırmıştır. Türk ebru
sanatının bilinen ilk ustalarından biri olan Hatib Mehmet Efendi, Ayasofya
Camii’nin hatibi olmasından dolayı “Hatip” diye anılmıştır. Hatip adıyla
bilinen ebru tekniğini oluşturan sanatçı, 1773’te evinde çıkan yangında
eserlerini kurtarmak isterken kendisi de yanarak vefat etmiştir.
Görsel 7.43
Hat ve ebru, Necmettin Okyay
Türk ebru sanatının en önemli sanatçılarından biri de Necmettin

Okyay’dır. Aynı zamanda hattat olan ve ebru sanatına çiçekli ebruyu
kazandıran Necmettin Okyay, daha önce kimsenin denemediği yazılı ebru
çalışmalarıyla ön plana çıkmıştır (Görsel 7.43). Çiçekli ve yazılı ebruya
bunun için Necmettin Ebrusu denilmektedir. Sanatçı 1916-1948 yılları
arasında Medresetü’l-Hattatinde ve Devlet Güzel Sanatlar Akademisinde
öğretmenlik yapmıştır. Mustafa Düzgünman (1920-1990) ise Türk ebru
sanatının diğer büyük ustalarındandır. Klasik Türk ebruculuğunu,
zamanımıza kadar, hiç bozulmadan taşıyarak bu sanatın yurdumuzda ve
dünyada tanınması ve gelişmesine büyük katkıda bulunmuştur. Aynı zaman-
da birbirinden değerli ebru sanatçıları yetiştirerek bu sanatımızın unutul-
masını da önlemiştir. Çiçekli ebru ailesine papatyayı kazandıran sanatçı,
hocası Necmettin Okyay’ın bulduğu çiçekli ebruyu geliştirerek bugünkü
durumuna getirmiştir.
233
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ
7.1.7.1.5.
TÜRKDiğer Sanatlar
EL SANATLARI
Etkinlik
Türk Ağaç Oyma - Kakma Sanatının Tarihsel Gelişimi
Ağaç oymacılığının bir sanat hâline gelmesi, yapılarda
1 Çini : Pişirilmiş toprak zemine 3
kullanılan
Tezhip : Kur’an-ı Kerim veahşap mimari
divan gibi elemanlarının süslenmesi isteğin-
6 Hat : Arap harfleriyle yazılan,
çeşitli boyalarla çizilen el yazmasıden doğmuştur.
değerli Bu sebepleuyum
kitapları bezeme Türkveve İslam sanatı
güzelliğin içerisinde
ön planda
geleneksel motiflerin üzerinin sanatı. ahşap sütunlar, başlıklar, kapı, pencere
olduğu güzelve dolap
yazı kapakları ile
sanatı.
sırlanması ile oluşan el sanatı. tavanlarda ağaç oymacılığı yoğun olarak kullanılmıştır. Mimarinin
4 Ebru : Yoğunlaştırılmış
dışında su üzerine
minber, kürsü, 7 Kakma : Çeşitli kaplama, fil dişi,
rahle, Kur’an ve cüz mahfazalarında da ağaç
Görsel 7.44 oymacılığı yaygındır. Ağaç oyma tekniğinde ucu keskin bir kalemle,
Ahşap üstüne bakır, pirinç
makmasa,ve kitapları süslemek 5 ağaç : yüzeyi
Oyma Özellikleoyularak
ahşap gibibezeme
sert tamamen
elde edilenkabartma olarak ortaya
kompozisyonların
ve sedef kakmalı
amacıyla
Dolmabahçe Sarayı yapılan, çok renkli, çıkarılmaktadır.
malzemeler üzerine motiflerin masif ağaç veya yüz kaplama
Kakma tekniğinde, desenler perdahlanmış ağaç yada diğer
malzemelerin yüzeyine ince bir kalemle çizilir, sedef ve fil dişi
parçaların yerleştirilmesi için yuvalar oyularak açılır. Kakma
işlerinde ilave parçalar esas zeminden cins ve renk bakımından
ayrılmakta böylece birbirine zıt, dekoratif şekiller ortaya çıkmaktadır
(Görsel 7.44). Kakma tekniğinde kullanılan sedef ve fil dişi malzemeler
çoğunlukla sarayların ve kasırların kapı, pencere, dolap kapakları ve bazı
mobilyalarında kullanılmıştır.
Selçuklular Dönemi’nde Ağaç Oyma Sanatı
Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden sonra oyma sanatı daha çok

Türkistan’da gelişmiştir. Selçuklu sanatında ağaç işçiliğinin önemli bir yeri
vardır. Büyük Selçuklu Devleti’nin hakim olduğu ülkelerde meydana getir-
Ortayamimari
dikleri çıktığı eserlerin
toplumunsüslenmesinde
duygularını, sanatsal beğenilerini ve
oyma işçiliğinden yoğunkültürel
olarak
özelliklerini yansıtanİslam
yararlanılmıştır. el sanatları hobi ya da ticari
medeniyetinin amaçla
izlerini kişinin
taşıyan bu kendi
eserlerelleriyle
arasında
yaptığı
kapı,faliyetleri
pencere, kapsayan sanat dalıdır.
dolap kapakları, El sanatları;
minberler, kürsüleryaşam şartları,sayılabilir.
ve rahleler din ve
döneminin
Selçukluestetik beğenisine
ağaç işleri oyma bağlı olarak şekillenmiştir.
ve şebekeli oyma teknikleri ile yapılmıştır. Bunlar
dinî yapılar için hazırlanmış olduğundan bezemede geometrik ve bitkisel
Türkler, ön
elemanlar Ortaplandadır.
Asya’danSelçuklu
Anadolu’yaağaçgöç sürecinde
işçiliğinin en karşılaştıkları
önemli ve en eskikültür-
eseri
lerden
Konya de etkilenerek çeşitli el sanatlarıyla
Alaaddin Camii’nin 1155 tarihli uğraşmışlardır. İslam’ın 7.45,
minberidir (Görsel resim 7.46).
ve
Görsel 7.45 , 7.46 heykel gibiHacı
Ahlatlı sanatMengim
dallarınaBerti
mesafeli yaklaşımı
adlı ustanın Türklerin
eseri hat, ebru,
olan minberin tezhip
kapısı vb.
üzerinde
Alaaddin Camii minberi ve detayı
sanat alanlarına
Sultan Mesud yönelmelerine neden
adına yazılmış kûfi olmuştur.
bir kitabe Zamanla gelişen
bulunmaktadır. Bu devreebru, hat,
ait eserler
minyatür, halı, kilim, çini, seramik, arasında
maden işlemeciliği,
Manisa ahşap,Ulu taş işçiliği minberi,
Camii vb. el
sanatlarından bazıları günümüzde hâlen yapılmaya
Birgi’de devam ederken
Aydınoğlu Mehmetbazıları
Bey yok Camii
olmuştur. Geleneksel el sanatlarımız, Türk toplumunun
pencere kendi öz değerlerinin
kanatları, Karaman İbrahim Bey
çeşitli kültürlerle etkileşimiyle gelişimini
İmaretidevam
pencereettirmiştir.
kanatları, Keykavus Rahlesi
ve Ankara Etnografya Müzesinde sergilen-
7.1.1. Halı-Kilim Sanatı mekte olan Selçuklu Dönemi ağaç oyma
koleksiyonları sayılabilir. Selçukluların ağaç
Türk Halı Sanatının Tarihsel Gelişimi motif ve teknikleri Osmanlı
işçiliğindeki
Dönemi ağaç oymalarına kaynaklık etmiştir.
Halı; yere veya mobilya üstüne sermek,
Bunlar, duvaraDönemi’nde
Osmanlı süs olarak asmak için
yeni teknik-
yapılan örme ya da düğümlü, çeşitli lerlebüyüklükteki örtüdür. Dik, yatık veya
daha da geliştirilmiştir.
218234
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Osmanlılar
tarafından Dönemi’nde
geliştirilmiş AğaçİlkOyma-Kakma
bir sanattır. Sanatı
dokumalarda renkli yün iplikler düğüm-
Osmanlı asıl
bunlardan İmparatorluğu zamanında ağaç
halılar oluşturulmuştur. oyma
Türk sanatı en yüksek
halılarında seviye-
geleneksel olarak
sineGördes
ulaşmıştır. Selçuklulardan
(Türk) düğümü (Görsel farklı olarak
7.1) hayvanların
kullanılırken stilize
Osmanlı edilmesin-
saray halılarında
denSine
doğan rumî
(İran) motifi düğüm
adı verilen ile çeşitli bitkilerin stilize
kullanılmıştır (Görseledilmesinden
7.2). meydana
gelen hatayi motifi sıklıkla kullanılmıştır. Mimari eserlerin iç ve dış kısım-
ları bu sanatın
Bugüneustaları
kadar tarafından
bilinen en bezenmiştir. Osmanlılarda
eski Türk halısı, oyma tekniğinin
Beşinci Pazırık Kurganı’nda
Görsel 7.1
yanında
yapılangeçme tekniği
kazılarda de kullanılmıştır.
bulunmuştur (GörselBaşlıca
7.3). Buuygulama alanları
halının Hunlara aitda cami ve
olduğu Gördes (Türk) düğümü
ve MÖ
türbelerin mihrap ile minberleri,
3-2. yüzyıllarda camiedilmektedir.
yapıldığı kabul ve medreselerde kullanılan
Pazırık rahle-
ler,düğümü
kapı, pencere
tekniğiveiledolap kapakları
yapılmış olması, olmuştur
Türk halı(Görsel 7.47).
sanatının geleneksel tekniğinin
gösteren Türk halılarında ipler çeşitli bitkilerin yapraklarından, meyvelerin-
Görsel 7.3
Beşinci Pazırık Kurganı’nda bulunan halı

çevrelemektedir. Görsel 7.47
Yeşil Türbe kapısı, Bursa
sıralanmış küçük Görsel 7.48
geometrik yüzeylerle Bağa ve pirinç malzeme ile işlenmiş
bezenmiştir. orta masa, Dolmabahçe Sarayı
Osmanlılar, ağaç işçiliğinde yumuşaklık derecesine göre daha çok

şimşir, ıhlamur, meşe, ceviz, elma, armut, sedir ve abanoz ağaçlarını
kullanmışlardır. Osmanlı Dönemi’nde, Selçuklulardan farklı olarak ahşap
üzerineDıştan
sedef, bağa ve fil dişi gibi maddelerin kakılmasıyla meydana gelen
dördüncü
bordürde art
kakma arda
tekniği
yürüyen yaygındır
28 geyik (Görsel 7.48). Ağacı renklendirmek için değişik
Dıştan üçüncü
renk vefigürü
cinsbulunmaktadır.
ağaçlarla kakma yapıldığı gibi esas olarak bağa, fil dişi, altın bordürde
Geyiklerin
ve gümüş gibi ve
hareketleri kıymetli
boynuzlarıtaşlarla kakma yapılmıştır. Topkapı Sarayı, Bağdat
ve Revan
gerçeğeKöşklerinin
uygun kapıları sedef ve bağa kakmalıdır. 1505 tarihli yer almaktadır.
II. Bayezid’e ait Kur’an mahfazası oyma teknikli olup fil dişi kakmalarda
Rumîlerin yanında yazı da yer almaktadır (Görsel 7.49). 17. bordürde
Dıştan ikinci yüzyıl ağaç
işlerinde 16. yüzyılda görülen şekiller aynı şekilde devam etmekle birlikte
Görsel 7.49
II. Bayezid’in Kur’an
sadelikten uzaklaşılarak çinilerdeki bezemeler gibi koşum hareketli vevedaha
takımları eyer göz
mahfazası, Topkapı Müzesi
doldurucu bir bezemeye yöneliş olmuştur. 18. yüzyıl sonrasında
Türk
sanatının hemen her dalında dikkat çeken Barok ve rokoko etkileri, ağaç
işlerinde de kendini göstermiştir.
235219
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ

Etkinlik
Türk Maden Sanatının Tarihsel Gelişimi
Türk maden sanatının uzun bir gelişim süreci vardır. Kurganlardan ele
1 Çini : Pişirilmiş toprak zemine geçen buluntular ve Orta Asya duvar resimlerindeki tasvirler, Türklerde
çeşitli boyalarla çizilen erken dönemlerden
el yazması itibarenbezeme
değerli kitapları gelişmiş biruyum
maden sanatının ön
ve güzelliğin olduğunu
planda kanıt-
geleneksel motiflerin üzerinin lamaktadır.
sanatı. Türk maden sanatında altın,olduğu gümüş, bakır,
güzel yazı pirinç,
sanatı. bronz gibi
sırlanması ile oluşan el sanatı. madenler kullanılmıştır. Yapımda dövme, döküm ve çekme tekniği;
süslemede ise kazıma, kabartma, kakma, deliklendirme, savatlama, telkâri,
mine ve yaldız teknikleri kullanılmıştır.
amacıyla yapılan, çok renkli, malzemeler üzerine motiflerin Selçuklu Dönemi
masif ağaç Maden
veya yüz Sanatı
kaplama
resimler. yoluyla işlendiği sanat dalı. mesi.maden sanatı içinde Büyük
Türk
Selçuklu Dönemi, gerek yapım tekniği
gerek form bakımından öncü tiplerin
ortaya çıktığı bir dönemdir. Büyük
Selçukluların maden sanatı konusunda
verdikleri ürünler, dünya müzelerindeki
koleksiyonlar arasında önde gelen örnek-
lerdir.
Selçuklular Dönemi’nde maden sana-

tının merkezi Horasan ve Herat’tır. 11 ve
Görsel 7.50 12. yüzyıllarda bu kentlerde, son derece
Selçuklu maden sanatı örnekleri, Türk ve İslam Eserleri Müzesi önemli eserler meydana getirilmiştir. 13.
yüzyılda ise maden sanatının merkezi Musul’dur. Burada meydana
Ortaya çıktığıeserler
getirilen toplumunhemduygularını,
teknik hemsanatsal beğenilerini
de bezeme ve kültürel
bakımından önemli
özelliklerini yansıtan gösterir.
özellikler el sanatları hobi ya da ticari amaçla kişinin kendi elleriyle
döneminin estetik Selçuklu beğenisine
Dönemibağlı
madenîolarak şekillenmiştir.
eserleri kap türlerine de yenilik getirmiştir.
Erken İslam Dönemi’nde tabak, tepsi, tas, ibrik, maşrapa, kandil ve
Türkler,hayvanOrta Asya’dan
biçimindekiAnadolu’ya göç sıra
kapların yanı sürecinde
Selçuklukarşılaştıkları
Dönemi’ndekültür-
mangal,
lerden dekutu, etkilenerek
hokka, çeşitli
bakraç,el şamdan,
sanatlarıyla uğraşmışlardır.
leğen, kazan, kapı İslam’ın
tokmağı resim ve
vb. günlük
heykel gibikullanım
sanat dallarına
eşyalarımesafeli
madenden yaklaşımı Türklerin
yapılmıştır hat,7.50).
(Görsel ebru, tezhip vb.
Sanat değeri
sanat alanlarınayüksek,yönelmelerine neden örnekler
özenle hazırlanmış olmuştur.iseZamanla gelişen
soylu aileler ebru, hat,
ile zengin tüccar
minyatür, ailelerinin
halı, kilim,saray
çini, ve
seramik, maden işlemeciliği,
konaklarında saklanmak üzereahşap, taş işçiliği vb. el
yapılmıştır.
sanatlarından bazıları günümüzde hâlen yapılmaya devam ederken bazıları yok
olmuştur. Geleneksel
Anadolu el sanatlarımız,
Selçukluları Türk toplumunun
Dönemi’nden günümüzekendi kadaröz ulaşabilmiş
değerlerinin az
sayıdaki etkileşimiyle
örneklerde teknikgelişimini
ve malzemedevamyönünden
ettirmiştir.Büyük Selçuklu gele-
neğinin sürdüğü görülür. Bu dönemin malzemesi genelde tunçtur. Rölyef ve
kabartma teknikleriyle
7.1.1. Halı-Kilim çeşitli formlar denenmiştir. Tümüyle kıvrık dal ve
Sanatı
yaprak süslemeli yüzeyler, bağlantı ve destek yerlerinde kullanılan hayvan
Görsel 7.51
Cizre Ulu Camii kapı tokmağı,
Türk Selçuklu
başları, Halı SanatınınsüslemeTarihsel Gelişimi yansıtır (Görsel 7.51).
tarzının özelliklerini
Türk ve İslam Eserleri Müzesi
Osmanlı
Halı; Dönemi
yere veya Maden
mobilya Sanatı
üstüne sermek, duvara süs olarak asmak için
yapılan örme ya da düğümlü, çeşitli büyüklükteki örtüdür. Dik, yatık veya
bir duvara
Türkdayalı
madenşekilde
sanatıkurulmuş tezgâhlarda
Osmanlı Devleti dokunur.en
Dönemi’nde Elparlak
dokuma halı
dönemini
Orta Asya'da Türklerin
yaşamıştır. bulunduğu
Dinî yapılarda bölgelerde
ve günlük ortaya
yaşantıda çıkmış üzere
kullanılmak ve Türkler
pek çok
218236
Ü NÜİ N
T Eİ T E
esertarafından
meydanageliştirilmiş
getirilmiştir.bir
Önceleri
sanattır.Sivas, Konya, Erzurum,
İlk dokumalarda renkli yünVan,iplikler
Diyarbakır,
düğüm-
Tokat gibi şehirler
lenerek hayvan maden
postunuişleme
taklitmerkezleri
eden halılarolarak önem arz
meydana etmiş olsa
getirilmiş, da
zamanla
daha sonra Bursa,
bunlardan Edirne oluşturulmuştur.
asıl halılar ve İstanbul önemli Türkmerkezler olmuştur.
Sine15 (İran)
ve 17.adıyüzyıllar arası kullanılmıştır
verilen düğüm Osmanlı maden sanatında
(Görsel 7.2). Klasik Dönem
olarak adlandırılır. 15. yüzyılın ikinci yarısında Balkanların Osmanlı
topraklarına
Bugünekatılmasıyla
kadar bilinenzengin gümüş
en eski Türkyataklarına sahipPazırık
halısı, Beşinci olunmuş ve bu
Kurganı’nda
Görsel 7.1
madenin
yapılankullanımı
kazılarda arttırmıştır.
bulunmuşturBu nedenle
(Görsel 7.3).16.
Buyüzyıl
halınınsonu
Hunlaraile 17. yüzyıl ve
ait olduğu Gördes (Türk) düğümü
başından
MÖ 3-2. kalan eserlerinyapıldığı
yüzyıllarda çoğu gümüşten yapılmıştır.Pazırık
kabul edilmektedir. Bu gümüş eserler
üzerinde
düğümü görülen
tekniğizengin süsleme
ile yapılmış çeşitleri
olması, Türk de
halıgenellikle bitki motifleri
sanatının geleneksel ile
tekniğinin
bezenmiştir.
Anadolu’daAnadolu’da
getirmişlerdir. zengin bakır yatakları
Selçuklu bulunduğu
ve Osmanlı için bakır,
dönemlerinde Osmanlı
büyük gelişme Görsel 7.2
Görsel 7.52 Sine (İran) düğümü
maden sanatıTürk
gösteren içinde en çok kullanılan
halılarında madendir.
ipler çeşitli 16.yapraklarından,
bitkilerin yüzyılda bakır meyvelerin-
eserlerde Bakır ibrik,
de den
bitkisel
veyaağırlıklı
köklerindensüslemeye
çıkarılan rastlanmaktadır. Bakırdan yapılmış örnek-
kök boyalarla boyanmıştır. 19. yy. Topkapı Sarayı Müzesi
Görsel 7.3
lerde, kademeli olarak kıvrık dal ve yaprakların üzerinde lotus ile Beşinci Pazırık Kurganı’nda bulunan halı
palmetler yer almaktadır (Görsel 7.52). Bakır kalaylandığı zaman gümüşe
benzemesi, kolay temizlenmesi ve sağlıklı olması nedeniyle Türk
genişlikte beş bordürmutfa-
ğının vazgeçilmez malzemesi olmuştur. çevrelemektedir.
Maden sanatı, form, teknik ve değişen malzemeler içinde her yüzyılda

farklı görünümlere bürünmüştür (Görsel 7.53, 7.54). Eserler aşırıya kaç-
mayan bordürler
bir zevkle ortaya konulmuştur. Hun Gülü olarak adlandırılan
Yaşadığınız çevrede yaşatılmakta olan el sanatları hakkında bilgi
toplayarak bu
sanatların insanların hangi gereksinimlerini karşılamak
amacıyla
geometrikdevam
yüzeylerleettirildiğini araştırıp bir sunum hazırlayınız.
bezenmiştir.
7.2. TÜRK KÜLTÜRÜNÜN EL SANATLARINA YANSIMASI

Görsel 7.53
El sanatları, bir ülkenin kültürel kimliğinin en canlı belgeleridir. Bir Pirinç aşurelik,19. yy.
ülkenin gelenek ve göreneklerinin, yaşam biçiminin kuşaktan kuşağa Topkapı Sarayı Müzesi
aktarılmasında ve geliştirilerek devam ettirilmesinde el sanatları büyük rol
oynamaktadır.
Anadolu; birçok el sanatı ürününün yapıldığı, çeşitlendiği, dünyaya

bordürde art
tanıtıldığı çok önemli
arda yürüyen 28 geyikbir yerdir. Türk insanı ince sanat zevkini, estetiğini, Dıştan üçüncü
duygusallığını, hoşgörüsünü ve dinî inancını üretmiş olduğu el sanatları
figürü bulunmaktadır. bordürde
Geyiklerin
ürünlerine yansıtmıştır.
hareketleri ve boynuzları
gerçeğe uygun yer almaktadır.
Halı ve kilimler ilk yapıldıkları dönemden itibaren sadece insanların
fiziksel ihtiyaçlarını değil aynı zamanda psikolojik Dıştanbeklentilerini
ikinci bordürde de
karşılamak için yapılmıştır. Her bölgenin kendine bulunmaktadır.
has motifleri vardır.
Atların
Görsel 7.54
Pirinçten yapılmış dövme terazi,
Motiflerde hikâyelerin oluşumu ve anlamları Anadolu’da koşum takımlarıdokunan
ve eyer ilk
19. yy. Topkapı Sarayı Müzesi
halıya kadar uzanmaktadır. Halıyı dokuyan kişi duygu ve düşüncelerini
çoğunlukla motiflerle yansıtmıştır. El dokuması halılarda her motif, düğüm
ve ilmeğin ayrı bir anlamı vardır.
237219
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

Etkinlik
Eli Belinde Motifi: Dişiliğin simgesidir. Sadece analık ve doğur-
Aşağıda Türk El Sanatlarına ait tanımganlığı değil,verilmiştir.
ve görseller aynı zamanda uğur,göre
Tanımlara bereket, kısmet,
görselleri mutluluk ve neşeyi de
sembolize etmektedir. Bugünkü dokumalarda kullanılan ana tanrıça kültü-
1 Çini : Pişirilmiş toprak zemine rünün devamı niteliğindeki eli belinde motifi, ana tanrıça ile ilgili inancın
çeşitli boyalarla çizilen kültürel mirasdeğerli
el yazması olarak günümüze
kitapları bezemegeldiğinin bir kanıtıdır
uyum (Görsel
ve güzelliğin 7.55).
ön planda
geleneksel motiflerin üzerinin sanatı. olduğu güzel yazı sanatı.
amacıyla yapılan, çok renkli, Küpe: Vazgeçilmez
malzemeler bir düğün hediyesi
üzerine motiflerin masif ağaçolması gereken
veya yüz kaplamaküpenin
ince işlenmiş, küçük boyutlu görüntüsüne
içinin ya dabenzeyen bu motif evliliğeüzerindeki
dışının kabartma duyulan yuvalarına
arzuyu ifade etmektedir
yerleştiril-
resimler. yoluyla işlendiği
(Görsel 7.56). sanat dalı. mesi.
Görsel 7.55
Eli belinde motifli halı
Saç Bağı Motifi: Halıyı dokuyan genç kızın evlilik isteğinin gösterge-
sidir. Doğum ve çoğalmayı da sembolize etmektedir (Görsel 7.57).
Su Yolu Motifi: Su; yeniden doğuşun, bedensel ve ruhsal temizliğin,

Ortaya ve
saflığın çıktığı toplumun
erdemin duygularını,
sembolüdür. sanatsal
Anadolu beğenilerini
kadını ve kültürel
suyu yaşamın kaynağı
Görsel 7.56 özelliklerini yansıtan
kabul ettiği el sanatları
için suyu hobi yamotif
dokumalara da ticari amaçla kişinin
yapmıştır. Halı vekendi elleriyle
kilimin dışında
Küpe motifli halı
yaptığı faliyetleri
pişmiş topraktankapsayan sanatçanak
yapılmış dalıdır.çömleklerde
El sanatları; yaşam
zikzakşartları,
veya din ve
meander
döneminin estetik beğenisine
diye adlandırılan su yolubağlı olarak uygulanmıştır
motifleri şekillenmiştir. (Görsel 7.58).

Türk Halı Sanatının Tarihsel Gelişimi
Görsel 7.57 bir duvara dayalı şekilde kurulmuş Görsel
tezgâhlarda
7.58 dokunur. El dokuma halı
Saç bağı motifli halı Orta Asya'da Türklerin bulunduğu bölgelerde
Su yolu motifli halı ortaya çıkmış ve Türkler
218238
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Koç Boynuzu
tarafından Motifi:
geliştirilmiş Bereket,
bir sanattır. kahramanlık,
İlk dokumalarda renkligüç
yün ve erkeklik
iplikler düğüm-
sembolü
lenerekolan bu motif
hayvan Anadolu
postunu taklit kültüründe
eden halılaryoğun olarak
meydana kullanılmıştır
(Görsel 7.59).asıl halılar oluşturulmuştur. Türk halılarında geleneksel olarak
bunlardan
Sine
16.(İran)
yüzyılın birincidüğüm
adı verilen yarısında ilk kez(Görsel
kullanılmıştır kullanılmaya
7.2). başlanan lale
motifi, kırmızı renkle beraber halı, kilim, çini ve seramiklerle cami,
mescit, Bugüne
türbe, medrese, sebilenveeski
kadar bilinen okulTürk
gibihalısı,
yapıların duvarlarında
Beşinci yoğun
Pazırık Kurganı’nda
Görsel 7.1
olarak işlenmiştir.
yapılan kazılardaLale sözcüğünün
bulunmuştur (Görsel Osmanlıca’da Allah
7.3). Bu halının yazısıaitile
Hunlara aynı ve
olduğu Gördes (Türk) düğümü
harfleri içermesi,
MÖ 3-2. Allah’ın
yüzyıllarda birliğinekabul
yapıldığı işaretedilmektedir.
eder gibi birPazırık
soğandan bir çiçek
açması
düğümügibitekniği
nedenlerle lale motifi
ile yapılmış olması,elTürksanatlarında sıkça
halı sanatının kullanılmıştır.
geleneksel tekniğinin
Peygamberin
çok eski birkokusunun
geçmişe sahipgül olduğunu
kokusunagöstermektedir.
benzediği inancı, Türkgülkavimleri,
ve goncasınınAnado- Görsel 7.59
aşklu’ya
ve göç
güzellik
ederkensimgesi
halıyı olarak
ve halıdesenlerde sevilerek de
dokuma tekniklerini kullanılmasını
beraberlerinde Koç boynuzu motifli halı
sağlamıştır (Görsel
getirmişlerdir. 7.60). Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde büyük gelişme
Anadolu’da Görsel 7.2
Görsel 7.3

çevrelemektedir.
Ayrıca çiçek açmış bahar ağaçları, cennetin tasviri; selvi ağaçları ise Görsel 7.60
tasavvuftaki sabrın timsali olarak görüldüğü için Türk el sanatlarında bu Çiçek ve dal motifli halı
motiflerbordürler
sıkça kullanmıştır. Hun Gülü olarak adlandırılan
içlerinde kuş başlı motif 24Etkinlik
küçük eşit pano
Aşağıda kilim türküsünün sözleri verilmiştir. Türküden hareketle kültür özelliklerinin
el
sıralanmış küçük sanatlarındaki motif ve desenlere yansımasıyla ilgili düşüncelerinizi söyleyiniz.
bezenmiştir.
KİLİM
Sevdiğine sözü olan bir kilim dokur.
Kilimin dilinden ancak anlayan okur.
Sırlarımı verdim sana, sevgimi verdim.
Şu gönlümü kilim yaptım yoluna serdim.
Ayıptır günahtır diye kilit vurdular dilime,

Aşkı dokudum kilime anlıyor musun?
Yetinmedim türkü yaptım, gayrı bu canımdan bıktım.
HaniDıştan
senindördüncü
olacaktım dinliyor musun?
bordürde art
Kilimfigürü
kalbin aynasıdır, gönlün sesidir.
Her Geyiklerin
nakışı bir duygunun ifadesidir. göbekte olduğu gibi
Kilimhareketleri
sevgiliyeveçağrı aşka davettir.
boynuzları Hun Gülü figürleri
Kimigerçeğe
renkleruygun
şikayettir, kimi hasrettir. yer almaktadır.
Ben şu gönül tezgahında kilim dokudum. Dıştan ikinci bordürde

Erenlerin dergahında aşkı okudum. kuyrukları bağlı 28 at ve 28 süvari
Töremizde kilim demek ilim demektir.
Kilim sevdadır, özlemdir, derttir, istektir. örtüleri gerçekçi
Fatih Kısaparmak (www.turkuler.com)
239219
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Etkinlik 7.1. TÜRK EL SANATLARI

Etkinlik
Aşağıda farklı el sanatlarına ait görseller verilmiştir. Öğrendiğiniz bilgileri kullanarak görsellerin
Aşağıda Türk El kullanılan
konusunu, Sanatlarına teknik
ait tanım
vevemalzemeleri
görseller verilmiştir. Tanımlara göre görselleri numaralarandırınız.
söyleyiniz.
1 Çini : Pişirilmiş toprak zemine 3 Tezhip : Kur’an-ı Kerim ve divan gibi 6 Hat : Arap harfleriyle yazılan,
çeşitli boyalarla çizilen el yazması değerli kitapları bezeme uyum ve güzelliğin ön planda
geleneksel motiflerin üzerinin sanatı. olduğu güzel yazı sanatı.
amacıyla yapılan, çok renkli, malzemeler üzerine motiflerin masif ağaç veya yüz kaplama

döneminin estetik beğenisine bağlı olarak şekillenmiştir.

Türk Halı Sanatının Tarihsel Gelişimi
218240
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ 77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

tarafından geliştirilmiş bir sanattır. İlk dokumalarda renkli yün ipliklerA)
düğüm-
Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.
bunlardan asıl halılar oluşturulmuştur. Türk halılarında geleneksel olarak
Gördes (Türk) düğümü (Görsel 7.1) kullanılırken 2 Osmanlı saray halılarında
Sine (İran) adı verilen düğüm kullanılmıştır
1 (Görsel 7.2).
Bugüne kadar bilinen en eski

4 Türk halısı, Beşinci Pazırık Kurganı’nda
5
Görsel 7.1
yapılan kazılarda3 bulunmuştur (Görsel 7.3). Bu halının Hunlara ait olduğu ve Gördes (Türk) düğümü
düğümü tekniği ile yapılmış olması, Türk halı sanatının geleneksel tekniğinin
çok eski bir geçmişe sahip olduğunu 6göstermektedir. Türk kavimleri, Anado-
getirmişlerdir. Anadolu’da Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde
9 büyük gelişme16 Görsel 7.2
gösteren
7 Türk halılarında ipler çeşitli bitkilerin
8 yapraklarından, meyvelerin-
10
Görsel 7.3
Halının göbeğini farklı 12

11
çevrelemektedir.
14
13
yer aldığı yan yana 15
bezenmiştir.
1. Türk süsleme sanatlarında kullanılan motif- 9. Selçuklular Dönemi’ndeki resim okulu.

lerden biri. 10. Anadolu’da çok kullanılan yazı türlerinden biri.
2. Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn isimli eserin 11. Yüzü çeşitli desenlerle süslü, yere yaymak,
minyatürlerini yapan sanatçı. mobilya üstüne sermek ve duvarlara süs
3. El yazması kitaplara metni aydınlatmak için olarak asılmak için yapılan örme ya da
yerleştirilen, çok ince işlenmiş, küçük boyutlu düğümlü, çeşitli büyüklükteki örtüler.
açıklayıcı resimler. 12. Kur’an-ı Kerim ve divan gibi el yazması
4. Dıştan
El yazması
dördüncü eserleri minyatürle süsleyen değerli kitapları bezeme sanatı.
sanatçı.
bordürde art 13. III. Murat Dönemi’nde, Osmanlı padişahlarının
arda yürüyen 28 geyik
5. figürü
Yoğunlaştırılmış
bulunmaktadır. su üzerine resim yapma sanatı. tarihinin anlatıldığı minyatürlü yazmalara
Dıştan üçüncü
bordürde
6. Geyiklerin
İnsan dışındaki canlı veya cansız varlıkların verilen isim. göbekte olduğu gibi
hareketleri ve boynuzları
sahip oldukları özellikleri ve nitelikleri sözle 14. Arap harfleriyle yazılmış güzel yazı
gerçeğe uygun
sanatı.
yer almaktadır.
veyatasvir
olarak yazıedilmiştir.
ile ifade etme. 15. Sultan III.Ahmet’in şehzadelerinin sünnet
7. Hat sanatçılarına verilen isim. düğünü şenliklerininin anlatıldığı Surname
8. İçi veya tek yüzü sırlı, sır altı boyalarıylakuyrukları bağlı 28 atadlı
ve 28eserin
süvari minyatürlerini yapan sanatçı.
dekore edilerek geleneksel motiflerle süslen- 16. Sultan III. Murad’ın oğlu Mehmet’in 1582
miş, mimariye bağlı olarak gelişen sanat türü. yılında
örtüleri yapılan sünnet düğünü şenliklerinin
gerçekçi
bütün
bir üslupla tasvir safhalarıyla tasvirlendiği eser.
edilmiştir.
241219
77. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
GELENEKSEL
SANATLARIMIZ

Etkinlik
1. Günümüze ulaşan Türk el sanatlarından bildiklerinizi söyleyiniz.
1 2. :Yurdumuzdaki
Çini Pişirilmiş toprakönemli
zemineçini 3merkezlerini söyleyiniz.
Tezhip : Kur’an-ı Kerim ve divan gibi 6 Hat : Arap harfleriyle yazılan,
çeşitli
3. Hat boyalarla
sanatı çizilen
en çok hangi eserlerdeel yazması değerli kitapları bezeme
görülmektedir? uyum ve güzelliğin ön planda
geleneksel
4. Türk kültürünün el sanatlarına yansımasına günümüzden örneklerolduğu
motiflerin üzerinin sanatı. veriniz.güzel yazı sanatı.
5. Anadolu Selçuklu çini sanatı örneklerinin verildiği yerleri belirterek
4 Ebru : Yoğunlaştırılmış su üzerine
özelliklerini açıklayınız.
7 Kakma : Çeşitli kaplama, fil dişi,
2 6. Osmanlı duvar çinilerinin
Minyatür : El yazması kitaplarda görüldüğü örneklerden
resim yapma sanatı. bildiklerinizi söyleyiniz.
kemik, sedef, formika, seramik,
7. Türk
metnin halılarında
anlatımını tarih boyunca kullanılan motiflerden örnekler veriniz.
kolaylaştır- mermer ve metal levhalardan
8. Hat
mak sanatı örneklerinde
ve kitapları süslemek kullanılan
5 Oyma yazı çeşitlerinden
: Özellikle ahşap gibibildiklerinizi
sert söyleyiniz.
elde edilen kompozisyonların
amacıyla
9. Minyatüryapılan, çok renkli,
nedir? malzemeler
Minyatürün resimden üzerine
hangi motiflerin
yönlerle masif ağaç veya yüz kaplama
ayrıldığını belirtiniz.
ince
10. işlenmiş, küçük
Fatih Sultan boyutlu resimiçinin
Mehmet’in ya dabakış
sanatına dışının kabartma
açısını üzerindeki yuvalarına yerleştiril-
değerlendiriniz.
11. Osmanlı minyatür sanatçılarından ve yapıtlarından örnekler veriniz.
El sanatları ortaya çıktığı toplumun duygularını, sanatsal beğenilerini ve kültürel

1.
özelliklerini yansıtmaktadır.
2. Türk halılarında Milas ve Sine düğümleri kullanılmıştır.
3. Osmanlı saray halıları Türk düğümü ile yapılmıştır.

Sivas Gök Medrese
yaptığı çinileri
faliyetleriOsmanlı
kapsayançini sanatının
sanat dalıdır.13.
El yüzyılın
sanatları; sonuna doğru geldiği
yaşam şartları, din ve
4.
noktayı gösterir.
döneminin estetik beğenisine bağlı olarak şekillenmiştir.
5. 15. yüzyılda en önemli çiniOrta

Türkler, üretim merkezi
Asya’dan İznik’tir. göç sürecinde karşılaştıkları kültür-
Anadolu’ya
heykelSefer-i
Beyan-ı Menazil-i gibi sanat dallarına
Irakeyn, mesafeli
Sultan yaklaşımı
Süleyman’ın Türklerinyılları
1534-1536 hat, ebru, tezhipIrak
arasındaki vb.
6.
Seferi’ni konusanat
alır. alanlarına yönelmelerine neden olmuştur. Zamanla gelişen ebru, hat,
7. Türk harfleriyle yazılmış güzel yazı sanatına hat denir.
8. Yâkût-ı Mustasımî, ilk büyük Türk hattatıdır.
9. 1729’da matbaanınTürk Halı

ülkeye Sanatının
girmesiyle Tarihsel
tezhip Gelişimi
sanatında ilerleme olmuştur.
10. yapılan
Necmettin Okyay, örme
ebru ya daçiçekli
sanatına düğümlü, çeşitli
ebruyu büyüklükteki
kazandıran örtüdür. Dik, yatık veya
kişidir.
218242
Ü NÜİ N
T Eİ T E
tarafından geliştirilmiş bir sanattır. İlk dokumalardaD) renkli yün iplikler

Aşağıdaki düğüm-
çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.
bunlardan asıl halılar oluşturulmuştur. Türk halılarında geleneksel olarak
Gördes (Türk) düğümü hangisi halı7.1)
(Görsel ve kilimlerde
kullanılırkenkullanılan
Osmanlı motiflerden değildir?
saray halılarında
Sine (İran) adı verilen düğüm kullanılmıştır (Görsel 7.2).
A) Eli belinde motifi
B) Rumikadar
Bugüne motifibilinen en eski Türk halısı, Beşinci Pazırık Kurganı’nda
C) kazılarda
yapılan Saç bağı bulunmuştur
motifi (Görsel 7.3). Bu halının Hunlara ait olduğu ve Görsel 7.1
Gördes (Türk) düğümü
MÖ D) 3-2.Suyüzyıllarda
yolu motifiyapıldığı kabul edilmektedir. Pazırık Halısı’nın Türk
E) Koç
düğümü tekniği boynuzu motifiolması, Türk halı sanatının geleneksel tekniğinin
ile yapılmış
lu’ya hangisi
göç ederken halıyı veTürk
halı minyatür
dokuma sanatçılarındandır?
tekniklerini de beraberlerinde
A) Mustafa Düzgünman
B) Osman
den veya Hamdiçıkarılan
köklerinden Bey kök boyalarla boyanmıştır.
C) El-Sufi Görsel 7.3
D) Necmettin Okyay
E) Matrakçı Nasuh genişlikte beş bordür
çevrelemektedir.
3. Aşağıdakilerden hangisi ebru çeşitlerinden değildir?
A) Taraklı ebru B) Battal ebru C) Nakışlı ebru D) Şal ebru E) Gelgit ebru
içlerinde kuş başlı hangisi Osmanlı Dönemi’nde çini üretiminin yapıldığı merkezler arasında yer
motif 24 almaz?
küçük eşit pano
A)aldığı
yer Aksaray
yan yana B) Çanakkale C) İznik D) İstanbul E) Kütahya
Bugüne kadar bilinen en eski Türk halısı, Beşinci Pazırık Kurganı’nda yapılan kazılarda bulun-
bezenmiştir.
muştur. Bu halının Hunlara ait olduğu ve MÖ 3-2. yüzyıllarda yapıldığı kabul edilmektedir. Pazırık
Halısı’nın Türk düğümü tekniği ile yapılmış olması, Türk halı sanatının geleneksel tekniğinin çok
eski bir geçmişe sahip olduğunu göstermektedir. Türk halılarında geleneksel olarak Gördes (Türk)
düğümü kullanılırken Osmanlı saray halılarında Sine (İran) adı verilen düğüm kullanılmıştır Anad-
olu’da Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde büyük gelişme gösteren Türk halılarında ipler çeşitli
bitkilerin yapraklarından, meyvelerinden veya köklerinden çıkarılan kök boyalarla boyanmıştır.
5. Yukarıdaki metne göre aşağıdaki ifadelerden hangisine ulaşılamaz.

bordürde art
A) Bilinen en eski Türk halısı, Orta Asya'da Pazırık Bölgesi'nde bulunmuştur.
B) Türk
figürü halılarında Gördes ve Sine düğümleri kullanılmıştır.
Geyiklerin
C) Pazırık Halısı MS 4-5. yüzyıllara tarihlenir. göbekte olduğu gibi
hareketleri ve boynuzları Hun Gülü figürleri
D) İlkuygun
gerçeğe dokumalarda renkli yün iplikler düğümlenerek hayvan postunu taklit eden halılar yapılmıştır.
yer almaktadır.
E) İlk
olarak dönemlerde
tasvir edilmiştir. halılar kök boyalarla boyanmıştır.
6. Aşağıdakilerden hangisi Türk maden sanatında süslemede
kuyrukları bağlı kullanılan tekniklerdendir?
28 at ve 28 süvari
A) Dövme tekniği B) Döküm tekniği C) Çekme tekniği D) Çizim tekniği
örtüleri gerçekçi E) Kabartma tekniği
243219
88. .
ÜÜNNİ Tİ TE E
1919VEVE20.
VEVERESİM
20.YÜZYIL
YÜZYIL
RESİMSANATI
SANATI
TÜRK
TÜRKHEYKEL
HEYKEL
Konu
Konu
Başlıkları
Başlıkları
1. 1.
1919
veve
20.20.
Yüzyıl
Yüzyıl
Türk
Türk
Heykel
Heykel
Sanatı
Sanatı
2. 2.
1919
veve
20.20.
Yüzyıl
Yüzyıl
Türk
Türk
Resim
Resim
Sanatı
Sanatı
244244
Abstre
Desen
14’ler Grubu
D Grubu
Yeniler Grubu
Onlar Grubu
Bu ünitede;
20. yüzyıl Türk heykel sanatçılarını ve eserlerini,
19 ve 20. yüzyıl Türk resim sanatçılarını ve eserlerini öğreneceksiniz.
245
88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
19 19
VE VE
20 20
.YÜZYIL
.YÜZYIL
TÜRK
TÜRK
HEYKEL
HEYKEL
VE VE
RESİM
RESİM
SANATI
SANATI
8.1.8.1.
1919
VEVE
20.20.
YÜZYIL
YÜZYIL
TÜRK
TÜRK
HEYKEL
HEYKEL
SANATI
SANATI
Etkinlik
Etkinlik
Osmanlıdan
Osmanlıdan
Cumhuriyet’e
Cumhuriyet’e
heykel
heykel
sanatındaki
sanatındaki
değişim
değişim
hakkında
hakkında
neler
neler
söyleyebilirsiniz?
söyleyebilirsiniz?
C. F. C.
Fuller
F. Fuller Heinrich
Heinrich
Krippel
Krippel Hüseyin
Hüseyin
Gezer
Gezer
Sultan
Sultan
Abdülaziz
AbdülazizHeykeli
Heykeli UlusUlus
ZaferZafer
AnıtıAnıtı Ulusal
Ulusal
Yükseliş
Yükseliş
AnıtıAnıtı
Türk
Türk
sanatında
sanatında
heykel
heykel
geleneği
geleneği
balbal
balbal
adıadı
verilen
verilen
mezar
mezar
taşlarına
taşlarına
kadar
kadar
uzanır.
uzanır.
19.19.
yüzyıl
yüzyıl
sonlarına
sonlarına
kadar
kadar
heykel
heykel
sanatı
sanatı
dinin
dinin
de de
etkisiyle
etkisiyle
mimariye
mimariye
bağlı
bağlı
taştaş
süslemeciliği
süslemeciliği
şeklinde
şeklinde
gelişme
gelişmegöstermiştir.
göstermiştir.
Osmanlı
Osmanlıİmpara-
İmpara-
torluğu’nda
torluğu’nda Batılılaşma
Batılılaşma
etkisi
etkisi
ile ile
resim
resimsanatında
sanatındayaşanan
yaşanangelişmeler
gelişmeler
heykel
heykelsanatında
sanatındagörülmemiştir.
görülmemiştir.BuBudönemde
dönemdeülkemizde
ülkemizdeçokçoksayıda
sayıda
ressam
ressamolmasına
olmasınakarşın
karşın
heykeltıraş
heykeltıraş
yetişmemiştir.
yetişmemiştir.
Sultan
Sultan
Abdülaziz,
Abdülaziz, Viyana
Viyanaseya-
seya-
hatihati
sırasında
sırasındagördüğü
gördüğü heykeller-
heykeller-
dendenetkilenerek
etkilenerekkendikendiheykelini
heykelini
yaptırmak
yaptırmak istemiş
istemiş ve veheykeltıraş
heykeltıraş
C. C.F. F.Fuller’i
Fuller’i(Fuler)
(Fuler)İstanbul’a
İstanbul’a
getirterek
getirterekbugün
bugün Beylerbeyi
Beylerbeyi Sara-
Sara-
yı’nda
yı’ndayeryeralan alanat atüzerindeki
üzerindeki
heykelini
heykeliniyaptırmıştır
yaptırmıştır(1871).
(1871).
Fakat
Fakat
bu bu
heykel
heykel
(Görsel
(Görsel8.1)8.1)
büyük
büyük tepki
tepki
almıştır.
almıştır.
AynıAynı
dönemde
dönemde açılan
açılan
askerî
askerî
ve ve
sivil
sivil
okullarda
okullardada da
heykel
heykel
üzerine
üzerine
birbir
eğitim
eğitim
verilmemiştir.
verilmemiştir.
GörselGörsel
8.1 8.1
SultanSultan
Abdülaziz
Abdülaziz
Heykeli,
Heykeli,
C. F. C.
Fuller
F. Fuller
246246
19 19
VE VE
20 20
.YÜZYIL
.YÜZYIL
TÜRK
TÜRK
HEYKEL
HEYKEL
VE VE
RESİM
RESİM
SANATI
SANATI 88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Ülkemizde
Ülkemizdeheykel
heykel
sanatı1883
sanatı1883
yılında
yılındaaçılan
açılan
Sanayi-i
Sanayi-i Nefise
Nefise
Mektebi
Mektebi ile ile
başlamıştır.
başlamıştır.
Sanayi-i
Sanayi-i
Nefise
Nefise
Mektebinin
Mektebinin ilk ilk
heykel
heykel hocası
hocası
Roma’da
Roma’da heykel
heykel
eğitimi
eğitimi
almış
almış
olanolan
Osgan
Osgan
Yervant’tır
Yervant’tır
(1855-1914).
(1855-1914). Cumhuriyet
Cumhuriyet öncesi
öncesi
dönemde
dönemde
Sanayi-i
Sanayi-i Nefise
NefiseMektebinde
Mektebinde öğrenim
öğrenim gören
gören
heykel
heykel sanatçılarından
sanatçılarından bazıları
bazıları
İsaİsaBehzat
Behzat
(1875-1916)
(1875-1916)(Görsel (Görsel8.2)8.2)İhsanİhsanÖzsoyÖzsoy
(1867-1944)
(1867-1944) ve ve
Mehmet
Mehmet Mahir
Mahir
Tomruk’tur
Tomruk’tur
(1885-1949).
(1885-1949). BuBu dönemde
dönemde heykel
heykel alanında
alanında
yetişmiş
yetişmiş önemli
önemli bir bir
isimisim
de de
Nijad
NijadSirel’dir
Sirel’dir
(1897-1959).
(1897-1959). Çağdaş
Çağdaş TürkTürk
heykel
heykelsanatının
sanatının
bu builk ilk
öncüleri,
öncüleri,genel
genelolarak
olarak
klasik
klasik
heykel
heykel
formlarında
formlarında natüralist
natüralisteserler
eserler
(özellikle
(özellikle
büstler)
büstler)
meydana
meydana getirmişler
getirmişler
ve ve
malzeme
malzeme olarak
olarakçoğun-
çoğun-
lukla
lukla
alçı,alçı,
taş taş
ve ve
bronz
bronz
kullanmışlardır.
kullanmışlardır.
Görsel
Görsel
8.2 8.2
Sakallı
Sakallı
Adam
Adam
Heykeli,
Heykeli,
İsa Behzat
İsa Behzat
Cumhuriyetle
Cumhuriyetleberaber beraberheykel
heykelsanatına
sanatınabüyük büyük
önem
önemverilmiştir.
verilmiştir.Atatürk
Atatürk
bu bu
sanata
sanata
verdiği
verdiği önemi,
önemi,
22 22
OcakOcak1923’te
1923’te Bursa’da
Bursa’dayapmış
yapmışolduğu
olduğu konuş-
konuş-
mada
mada“...“...
Dünyada
Dünyada uygarlığa
uygarlığa
ulaşmak,
ulaşmak,ilerlemek,
ilerlemek,
gelişmek
gelişmek isteyen
isteyenherhangi
herhangibir bir
ulusulus
isterister
istemez
istemez
heykel
heykelyapacak
yapacakve veheykelci
heykelciyetiştirecektir...”
yetiştirecektir...” Görsel
Görsel
8.3 8.3
sözleriyle
sözleriyleifadeifade
etmiştir.
etmiştir.
BuBu düşünceyle
düşünceyle önemli
önemli Samsun
Samsun
Atatürk
Atatürk
Anıtı,Anıtı,
H. Krippel
H. Krippel
meydanlara
meydanlara konulmak
konulmak üzere,
üzere,
yaşanan
yaşananzaferleri
zaferleri
ve ve
değerli
değerlikomutanları
komutanları konu
konualanalan
anıtanıt
heykellerin
heykellerin
yaptırılması
yaptırılması düşünülmüştür.
düşünülmüştür. Fakat
Fakatülkemizde
ülkemizde anıtanıt
heykel
heykelyapımı
yapımı içiniçin
gerekli
gerekli
teknik
teknik
imkânların
imkânların ve yeterli
ve yeterli
tecrübeye
tecrübeye sahipsahipsanatçıların
sanatçılarınolmaması
olmaması nedeniyle
nedeniyle bu bu
alanda
alandayabancı
yabancı sanatçılar
sanatçılar
ülkemize
ülkemize davetdavet
edilmiş,
edilmiş,yurtyurt
dışından
dışından Heinrich
Heinrich Krippel
Krippel(Henri
(HenriKıripel)
Kıripel)ve vePietro
Pietro
Canonica
Canonica (Pietro
(Pietro
Kanoniko)
Kanoniko) gibigibi
yabancı
yabancıheykeltıraşlar
heykeltıraşlargetirtilmiştir.
getirtilmiştir.
BuBusanatçılardan
sanatçılardan
Heinrich
Heinrich
Krippel,
Krippel,1925’te
1925’te Türkiye’ye
Türkiye’ye gelmiş
gelmiş
ve ve
1938 1938
yılına
yılına
kadar
kadar
Türkiye’de
Türkiye’de kalarak
kalarak
Atatürk
Atatürkheykelleri
heykelleri yapmıştır.
yapmıştır.
Sarayburnu
Sarayburnu Atatürk
AtatürkHeykeli,
Heykeli,
UlusUlus
Zafer
Zafer Anıtı,
Anıtı,
Samsun
Samsun Atatürk
Atatürk Anıtı
Anıtı(Görsel
(Görsel8.3),
8.3),
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar Zafer
Zafer
Anıtı
Anıtı
ve ve Oturan
Oturan
Atatürk
Atatürk
Anıtı
Anıtısanatçının
sanatçınınönemli
önemlieserleri
eserleri
arasında
arasında
yeryer
almaktadır.
almaktadır.
Diğer
Diğer
önemli
önemlisanatçı
sanatçı
Pietro
Pietro
Canonica
Canonica iseise
Türkiye'de
Türkiye'de gerçekleştirdiği
gerçekleştirdiği
büyük
büyük çaplı
çaplı
mermer
mermer ve ve
bronz
bronz
heykeller
heykeller
ile ile
Türk
Türk
sanat
sanat
tarihinde
tarihinde
iz bırak-
iz bırak-
mıştır.
mıştır.
Sanatçının
SanatçınınTürkiye’de
Türkiye’deyaptığı
yaptığı
en enünlüünlü
eseri,
eseri,
Taksim
TaksimCumhuriyet
Cumhuriyet
Anıtı’dır
Anıtı’dır
(Görsel
(Görsel
8.4).
8.4).
Eserlerinden
Eserlerinden
bazıları;
bazıları;
Ankara
Ankara Etnoğrafya
Etnoğrafya
Müzesi
Müzesi
önündeki
önündeki AtlıAtlı
Atatürk
AtatürkAnıtı,
Anıtı,
Ankara
AnkaraZafer
ZaferAlanı’nda
Alanı’nda bulunan
bulunan
Atatürk
Atatürk
Heykelidir.
Heykelidir.
Görsel
Görsel
8.4 8.4
Taksim
Taksim
Cumhuriyet
Cumhuriyet
Anıtı,Anıtı,
P. Canonica
P. Canonica
247247
88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
19 19
VE VE
20 20 .YÜZYIL
.YÜZYIL TÜRK
TÜRK HEYKEL
HEYKEL VE VE RESİM
RESİM SANATI
SANATI
8.1. 19 VE 20. YÜZYIL TÜRK HEYKEL SANATI

Etkinlik
Ülkemizde
Osmanlıdan Cumhuriyet’e heykel sanatındaki değişim heykel
hakkında sanatının
neler gelişmesi için yurt dışına
söyleyebilirsiniz?
öğrenciler gönderilmeye başlanmış, 1925’te Ratip Aşir
Acudoğlu, devlet tarafından Paris’e heykel eğitimi için
gönderilen ilk sanatçı olmuştur. Sonraki yıllarda Ali Hadi
Bara, Zühtü Müridoğlu, Nusret Suman devlet bursu kaza-
narak yurt dışına gitmişlerdir. Bu sanatçıların ülkemizde
heykel sanatının gelişmesine büyük katkıları olmuştur.
1937’de Devlet Güzel Sanatlar Akademisi heykel

atölyesi şefi olan Belling, görev yaptığı 1955’e kadar
figüre dayalı klasik eğitim vermiştir. Heykel sanatında
çağdaş akımların Akademi’de öğretilmesi ise 1950’de Ali
Hadi Bara ve Zühtü Müridoğlu’nun atölye hocaları olarak
görev almasıyla başlamış, İlhan Koman ve Şadi Çalık’la
Görsel 8.5 bu dönem hız kazanmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde ise heykel sanatının
Barbaros Anıtı, Zühtü Müridoğlu
gelişmesinde ve yaygınlaşmasında Hüseyin Anka Özkan, Yavuz Görey,
Zerrin Bölükbaşı, Hüseyin Gezer, Kuzgun Acar, Ali Teoman Germaner ve
Gürdal Duyar’ın yapmış oldukları çalışmalar önemli yer tutmaktadır.
Zühtü Müridoğlu (1906 - 1992)

C. F. Fuller Heinrich Krippel Hüseyin Gezer
Sultan Abdülaziz Heykeli 1924’te Sanayi-i Nefise Mektebine giren sanatçı
Ulus Zafer Anıtı 1928′de
Ulusal Yükseliş Anıtı heykel eğiti-
mi almak için Paris’e gitmiştir. Figüratif ve soyut anlayışla yapıtlar
üretmiş, Türkiye’de heykel sanatının gelişmesinde önemli katkıları olmuş-
tur.
Türk1932’de
sanatındaGülhane
heykelParkı içindeki
geleneği balbalAlay Köşkü’nde
adı verilen mezaraçmış olduğu
taşlarına sergi
kadar
ülkemizdeki
uzanır. 19. yüzyılilksonlarına
heykel kadar
sergisidir.
heykelSanatçının eserleri
sanatı dinin arasında
de etkisiyle Ali Hadi
mimariye
Bara
bağlı taş ile birlikte yaptıkları
süslemeciliği şeklindeBeşiktaş’taki Barbaros Osmanlı
gelişme göstermiştir. Anıtı, Anıtkabir’in
İmpara-
büyük merdiveninin
torluğu’nda Batılılaşma batı etkisiyanındaki
ile resimkabartma,
sanatındaBüyükada’daki
yaşanan gelişmeler Atatürk
heykel sanatında görülmemiştir. AnıtıBuvedönemde
Muş’takiülkemizde
Atatürk Anıtı çok sayılabilir
sayıda
ressam olmasına karşın heykeltıraş (Görsel 8.5).
yetişmemiştir.
Mustafa Nusret
Sultan Suman (1905
Abdülaziz, Viyana- 1978)
seya-
hati sırasında gördüğü heykeller-
Güzel
den Sanatlar Akademisini
etkilenerek bitirdikten
kendi heykelini
sonra Münih'te
yaptırmakresim, Paris'te
istemiş heykel öğre-
ve heykeltıraş
nimi görmüş,
C. F.çalışmalarının çoğunda
Fuller’i (Fuler) Atatürk'ü
İstanbul’a
konu edinmiştir. Tokat, Beylerbeyi
getirterek bugün Muğla, Kırıkkale,
Sara-
Balıkesiryı’nda
ve Sivas
yergibi birçok
alan at ildeki Atatürk
üzerindeki
Anıtlarıheykelini
ile Sıhhiye meydanındaki
yaptırmıştır HititFakat
(1871). Güneş
Kursu Anıtı sanatçının
bu heykel eserlerinden
(Görsel 8.1) büyük bazılarıdır
tepki
(Görsel almıştır.
8.6). Aynı dönemde açılan askerî
ve sivil okullarda da heykel üzerine
bir eğitim verilmemiştir.
Görsel 8.6
Görsel 8.1
Hitit Güneş Kursu Anıtı, M. Nusret Suman
Sultan Abdülaziz Heykeli,
C. F. Fuller
246248
19 19
VE VE
20 20
.YÜZYIL TÜRK
.YÜZYIL HEYKEL
TÜRK VE VE
HEYKEL RESİM SANATI
RESİM SANATI 88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Hüseyin Ankaheykel
Ülkemizde Özkansanatı1883
(1909-2001) yılında açılan Sanayi-i Nefise Mektebi ile
başlamıştır. Sanayi-i Nefise Mektebinin ilk heykel hocası Roma’da heykel
1931'dealmış
eğitimi İstanbul GüzelYervant’tır
olan Osgan Sanatlar(1855-1914).
Akademisinin Cumhuriyet öncesi dönemde
heykel bölümüne kaydolan sanatçıSanayi-i
Cumhuriyetin
Nefiseilk
Mektebinde öğrenim gören
kuşak heykeltıraşlarındandır. Akademiyi
heykel bitirdikten
sanatçılarından bazıları İsa Behzat
sonra çalışmalarını serbest sürdürmüş, çoğunlukla
(1875-1916) (Görsel 8.2) İhsan Özsoy Görsel 8.7
anıtsal heykeller yapmıştır. Figüre bağlı olarak
(1867-1944) ve Mehmet Mahir Tomruk’tur Anıtkabir Kadın
Heykel Grubu,
çalışan sanatçı antik Yunan heykellerinden
(1885-1949).esinlen-
Bu dönemde heykel alanında Hüseyin Anka Özkan
miştir. yetişmiş önemli bir isim de Nijad Sirel’dir
(1897-1959). Çağdaş Türk heykel sanatının
Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya bu Fakültesindeki
ilk öncüleri, genel olarak klasik heykel
Mimar Sinan Anıtı, Anıtkabir'in formlarında
değişik yüzey ve eserler (özellikle
natüralist
mekânlarındaki heykel ve kabartma uygulamaları
büstler) meydana getirmişler ve
sanatçının önemli eserlerindendir (Görsel
malzeme8.7).olarak çoğun-
lukla alçı, taş ve bronz
Cumhuriyet’in ilanından sonrakullanmışlardır.
heykel sanatında işlenen konuları
araştırıp birGörsel
sunu 8.2hazırlayınız.
Sakallı Adam Heykeli, İsa Behzat
Cumhuriyetle beraber heykel sanatına büyük

8.2. 19buVE
önem verilmiştir. Atatürk 20. verdiği
sanata YÜZYIL TÜRK RESİM SANATI
önemi,
22 Ocak 1923’te Bursa’da yapmış olduğu konuş- Etkinlik
mada “... Dünyada uygarlığa ulaşmak, ilerlemek,
gelişmekOsmanlıdan Cumhuriyet’e
isteyen herhangi resim
bir ulus ister sanatındaki değişim hakkında neler söyleyebilirsiniz ?
istemez
heykel yapacak ve heykelci yetiştirecektir...” Görsel 8.3
sözleriyle ifade etmiştir. Bu düşünceyle önemli Samsun Atatürk Anıtı,
H. Krippel
meydanlara konulmak üzere, yaşanan zaferleri ve
değerli komutanları konu alan anıt heykellerin
yaptırılması düşünülmüştür. Fakat ülkemizde anıt
heykel yapımı için gerekli teknik imkânların ve yeterli
tecrübeye sahip sanatçıların olmaması nedeniyle bu
alanda yabancı sanatçılar ülkemize davet edilmiş, yurt
dışından Heinrich Krippel (Henri Kıripel) ve Pietro Canonica (Pietro
Kanoniko) gibi yabancı heykeltıraşlar getirtilmiştir. Bu sanatçılardan Heinrich
Krippel, 1925’te Türkiye’ye gelmiş ve 1938 yılına kadar Türkiye’de kalarak
Atatürk heykelleri yapmıştır. Sarayburnu Atatürk Heykeli, Ulus Zafer Anıtı,
Samsun Levni, İp Cambazı
Atatürk Anıtı (GörselOsman
8.3),Hamdi Bey, Silah Taciri
Afyonkarahisar Zafer Anıtı ve Oturan
Atatürk Anıtı sanatçının önemli eserleri arasında yer almaktadır.
Diğer önemli sanatçı Pietro Canonica ise Türkiye'de gerçekleştirdiği

büyük çaplı mermer ve bronz heykeller ile Türk sanat tarihinde iz bırak-
mıştır. Sanatçının Türkiye’de yaptığı en ünlü eseri, Taksim Cumhuriyet
Anıtı’dır (Görsel 8.4). Eserlerinden bazıları; Ankara Etnoğrafya Müzesi
önündeki Atlı Atatürk Anıtı, Ankara Zafer Alanı’nda bulunan Atatürk
Heykelidir.
Görsel 8.4
Namık İsmail, Kurtuluş Savaşı Nejat Anıtı,
Taksim Cumhuriyet Melih Devrim, Soyut Resim
P. Canonica
249247
88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
19 19
VE VE
20 20 .YÜZYIL
.YÜZYIL TÜRK
TÜRK HEYKEL
HEYKEL VE VE RESİM
RESİM SANATI
SANATI

Etkinlik
İlk Dönem Ressamları
Osmanlıdan Cumhuriyet’e heykel sanatındaki değişim hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Türk resim sanatını 19. yüzyıla kadar geleneksel tekniklerle yapılan,
renk, mekân ve perspektif açısından üsluplaşmış betimlemeler olan duvar
resimleri ve minyatürler oluşturmaktadır. Bu dönemde, Osmanlıda ekono-
mik, siyasal, toplumsal ve askerî alanlarda yaşanan gelişmelere paralel
olarak yoğunlaşan Batılı tarzda yaşama isteği, resim sanatında da etkisini
göstermiştir. Bu nedenle Mühendishane-i Bahri-i Hümayun (1773) ve
Mühendishane-i Berri-i Hümayun (1795) gibi Batılı anlamda ilk resim
Görsel 8.8 örneklerini veren asker ressamların yetiştiği okullar açılmıştır. Bu dönemde
Hisar Tablosu, Ferik İbrahim Paşa
resim eğitimi almaları için Avrupa’ya gönderilen askerî okul öğrencilerin-
den Ferik İbrahim Paşa, Tevfik Paşa, Süleyman Seyyit ve Şeker Ahmet
Paşa gibi ressamlar Osmanlı Dönemi resim sana-
tının gelişmesinde etkili olmuşlardır (Görsel 8.8).
Osman Hamdi Bey ise babası tarafından 1857’de
hukuk öğrenimi için Paris’e gönderilmiş, Paris’te
yaşadığı dönemde resim dersleri de almıştır. 1860’ta
Paris’e gönderilen askerî okul öğrencilerinin iyi
yetişmesini sağlamak için bu kentte Mekteb-i
Osmanî adlı bir okul açılmıştır. Elli altmış civarında
öğrencisi olan okul iyi sonuç alınamadığı için
C. F. Fuller
1874’te kapatılmıştır. Galatasaray
Heinrich Krippel Hüseyin Gezer
Mektebi Sultanisi
Sultan Abdülaziz Heykeli Ulus Zafer Anıtı(1869) ve DarüşşafakaUlusal
Lisesi (1873)
Yükseliş Anıtı gibi orta dere-
celi okullarda da resim dersleri önem kazanmaya
başlamıştır. 1883’te İstanbul’da, Osman Hamdi
Görsel 8.9 Türk sanatında heykel Bey'ingeleneğimüdürlüğünü yaptığımezar
balbal adı verilen Sanayi-i Nefisekadar
taşlarına Mekte-
Sanayii Nefise Mektebi
uzanır. 19. yüzyıl sonlarınabinin kadar(Görsel
heykel8.9) kurulmasının
sanatı ardından,
dinin de etkisiyle 1909’da
mimariye
da Osmanlı
bağlı Ressamlarşeklinde
taş süslemeciliği Cemiyeti kurulmuştur.
gelişme Bu kuruluş,
göstermiştir. Osmanlı 1929’da Güzel
İmpara-
Sanatlar Birliği
torluğu’nda adını almıştır.
Batılılaşma etkisi ile resim sanatında yaşanan gelişmeler
heykel sanatında görülmemiştir. Bu dönemde ülkemizde çok sayıda
ressamŞeker Ahmet
olmasına Paşaheykeltıraş
karşın (1841-1907)
yetişmemiştir.
Şeker Ahmet Paşa, çağdaş Türk resim sanatının en önemli isimlerinden

Sultan Abdülaziz, Viyana seya-biri
olarak kabul edilmektedir. Harbiye Mektebinde
hati sırasında aldığıgördüğü
anatomi heykeller-
ve perspektif
dersleri ile resim yeteneğini geliştirmiştir.kendi
den etkilenerek Resmeheykelini
olan ilgisin-
den dolayı Sultan Abdülaziz
yaptırmak tarafından
istemişParis’e gönderilmiş,
ve heykeltıraş
burada birçok ünlü C. ressamın atölyesinde
F. Fuller’i (Fuler)çalışma imkânı
İstanbul’a
bulmuştur. Yaşadığı getirterek
yıllarda siyasalbugünveBeylerbeyi
sosyal açıdan
Sara-pek
çok olay gerçekleşmiş yı’nda olmasına karşınatsanatçı,
yer alan eserle-
üzerindeki
rinde bu tür olayları ele almamış,
heykelini bir gözlemci
yaptırmıştır olarak
(1871). Fakat
bakışlarını doğaya çevirmiş
bu heykelve(Görselnatürmort8.1) çalışmaları
büyük tepki ile
ünlenmiştir. Natürmortlarında
almıştır. Aynı vedönemde
peyzajlarında nesneler
açılan askerî
üzerine düşen ışık vevegölgeyi gerçekçidabirheykel
sivil okullarda biçimde yansıt-
üzerine
mıştır. İstanbul’da gerçek
bir eğitim anlamda ilk resim sergisi 27
verilmemiştir.
Nisan 1873’te onun çabalarıyla açılmıştır. Başlıca eser-
leri; Karpuz Dilimli ve Üzümlü Natürmort (Görsel 8.10),
Görsel 8.1
Görsel 8.10
Ağaçlar Arasında Karaca, Manolya
Sultan Abdülaziz Heykeli,ve Meyveler, Talim
Karpuz Dilimli ve Üzümlü Natürmort, Şeker Ahmet Paşa Yapan Erler, Manzara, C. F.Tepe
Fuller Üzerindeki Kale’dir.
246250
19 19
VE VE
20 20
.YÜZYIL TÜRK
.YÜZYIL HEYKEL
TÜRK VE VE
RESİM SANATI 88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Osman Hamdi
Ülkemizde Bey (1842-1910)
heykel sanatı1883 yılında açılan Sanayi-i Nefise Mektebi ile
Çağdaşalmış
eğitimi Türkolan
müzeciliğinin kurucusu
Osgan Yervant’tır ve ilk Türk
(1855-1914). arkeoloğu
Cumhuriyet öncesi dönemde
kabul edilen Osman Hamdi Bey, Sayda Sanayi-i Kral Mezarlığı
Nefise (Lübnan)
Mektebinde öğrenim gören
kazısı sırasında (1887-1888) dünyacaheykel ünlü İskender Lahdi’ni
sanatçılarından bazıları İsa Behzat
bulmuş ve ülkemize getirmiştir.(1875-1916)
İstanbul Arkeoloji
(Görsel Müzesini
8.2) İhsan Özsoy
kurmuş, müzenin dünyanın sayılı(1867-1944)
müzelerinden biri olmasını
ve Mehmet Mahir Tomruk’tur
sağlamıştır. Ayrıca Sanayii Nefise (Mimar Sinan
(1885-1949). Üniversitesi
Bu dönemde heykel alanında
Güzel Sanatlar Fakültesi) kurucusu olan ressam
yetişmiş önemli Türk resminde
bir isim de Nijad Sirel’dir
Batılı anlamda figürlü kompozisyon kullanan ilkÇağdaş
(1897-1959). sanatçıdır.
TürkEser-
heykel sanatının
lerinden bazıları: İki Müzisyen buKız, Naile Hanım
ilk öncüleri, genel Portresi,
olarak klasik heykel
Feraceli Kadınlar, Kaplumbağa Terbiyecisi
formlarında (Görsel 8.11),eserler
natüralist Şehzade(özellikle
Türbesinde Derviş, Silah Taciri’dir.büstler) meydana getirmişler ve
malzeme olarak çoğun-
Sanayi-i Nefise Mektebinin TürkluklaResim
alçı, taş ve bronz
sanatına katkılarını
kullanmışlardır.
araştırınız. Araştırma sonuçlarını arkadaşlarınızla paylaşınız.
Görsel 8.2
14 Kuşağı Ressamları

Sanayi-i
önem Nefise Atatürk
verilmiştir. Mektebibutarafından Paris’e
sanata verdiği gönderilen İbrahim
önemi,
Çallı, Avni Lifij,
22 Ocak 1923’te Nazmi
Bursa’daZiyayapmış
Güranolduğu
ve kendi olanakları ile giden
konuş-
Namık
madaİsmail gibi ressamlar
“... Dünyada uygarlığaI.ulaşmak,
Dünya ilerlemek,
Savaşı'nın başlaması ile
birlikte geri dönmek
gelişmek zorunda kalmışlardır.
isteyen herhangi bir ulus isterBu ressamlar Türk resim
istemez
tarihinde
heykel “14 Kuşağı”,
yapacak ve “Çallı
heykelciKuşağı” veya “Türk İzlenimcileri” Görsel 8.3
yetiştirecektir...”
Görsel 8.11
şeklinde adlandırılmıştır.
sözleriyle ifade etmiştir. BuBu grubun başlıca önemli
düşünceyle üyeleri; İbrahim Çallı, Samsun Atatürk Kaplumbağa
Anıtı,
Terbiyecisi,
Ruhi Arel, Feyhaman
meydanlara konulmak Duran,üzere,Hikmet
yaşananOnat, Avni ve
zaferleri Lifij, Nazmi Ziya H. Krippel Osman Hamdi Bey
Güran ve Namık
değerli komutanlarıİsmail’dir.
konu 14’ler Kuşağı,
alan anıt Avrupa'dan döndük-
heykellerin
lerinde izlenimciliği
yaptırılması Türk resmine
düşünülmüştür. Fakat taşımışlardır
ülkemizde anıt (Görsel 8.12).
Resme;
heykelfigürü,
yapımı portreyi de almış,
için gerekli teknikyaptıkları
imkânlarıntüm resimlere kendi
ve yeterli
yorum ve sezgilerini
tecrübeye katarak farklı
sahip sanatçıların bir boyut
olmaması kazandırmışlardır
nedeniyle bu
(Görsel
alanda8.13). Haliç civarı
yabancı sanatçılarile Boğaziçi
ülkemizekıyılarını
davet büyük
edilmiş,biryurt
ustalıkla
resmederek
dışından Türk resminde
Heinrich Krippel “Boğaziçi
(HenriManzaraları”
Kıripel) ve olarak
Pietrobilinen
Canonica (Pietro
türün yaratıcısıgibi
Kanoniko) olmuşlardır. Bu yeni anlayışı
yabancı heykeltıraşlar halka Bu
getirtilmiştir. sunmak için Heinrich
sanatçılardan
1926’da
Krippel,Galatasaraylılar
1925’te Türkiye’ye Yurdunda sergiler
gelmiş açmışlardır.
ve 1938 yılına kadar Türkiye’de kalarak
Samsun Atatürk Anıtı (Görsel 8.3), Afyonkarahisar Zafer Anıtı ve Oturan
Diğer önemli sanatçı Pietro Canonica ise Türkiye'de gerçekleştirdiği

Heykelidir.
Görsel 8.4
Görsel 8.12 Taksim Cumhuriyet Anıtı, Görsel 8.13
Namaz Kılan Adam, Ruhi Arel Atatürk
P. Canonica Portresi, Nazmi Ziya Güran
251247
88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
19 19
VE VE
20 20 .YÜZYIL
.YÜZYIL TÜRK
TÜRK HEYKEL
HEYKEL VE VE RESİM
RESİM SANATI
SANATI

Etkinlik
İbrahim Çallı (1882-1960)
Osmanlı Ressamlar Cemiyetinin üyeleri arasında yer alan İbrahim Çallı,
sayısız öğrenci yetiştirdiği Sanayi-i Nefise Mektebinde hocalık yapmıştır.
İbrahim Çallı, Türk resim sanatına getirdiği yenilikler yanında atak

kişiliği, öğrencilerine sanat aşkı aşılaması, resim sanatını geniş halk
kesimlerine yayma çabası nedeniyle “14 Kuşağı” ressamlarının öncüsü
olarak kabul edilmektedir. Resimlerinde desenden çok renge önem
vermiştir. Konu olarak manzara, portre, natürmort, tarihten ve günlük
yaşamdan kesitleri seçmiştir. 1923’ten sonra Millî Mücadele’yi ve inkılap-
ları konu alan resimler yapmıştır. Sanatçının önemli eserleri arasında;
Mevleviler, Manolyalar, İstiklâl Savaşı’nda Zeybekler, Mor Salkımlar,
Moda’da Deniz Banyosu, Gül Koklayan Kadın sayılabilir (Görsel 8.14).
Hikmet Onat (1882-1977)
Görsel 8.14 Sanayi-i Nefise Mektebinde resim çalışmalarına başlayan Hikmet

Gül Koklayan Kadın, İbrahim Çallı Onat, İstanbul’un değişik semtlerinin resimlerini yapmış, bu nedenle resim
tarihimizde İstanbul portrecisi olarak yer almıştır. Doğa resimleri yapan
sanatçının çalışmalarında deniz, yelkenliler, balıkçı kayıkları ve sandallar
C. F. Fuller
sık sık yer Heinrich
almıştır. Önemli eserleri arasında;Hüseyin
Krippel
SiperdeGezer
Mektup Okuyan
Sultan Abdülaziz Heykeli Askerler, Salacak’ta Kayıklar ve Kız Kulesi, Manolyalar,
Ulus Zafer Anıtı Balıkçı Tekneleri,
Ulusal Yükseliş Anıtı
Topkapı Sarayı, Üsküdar'dan Manzara sayılabilir (Görsel 8.15).
Nazmi
Türk Ziya heykel
sanatında Güran geleneği
(1881-1937)
balbal adı verilen mezar taşlarına kadar
uzanır. 19. yüzyıl sonlarına kadar heykel sanatı dinin de etkisiyle mimariye
bağlı 14
taş Kuşağı’nın en şeklinde
süslemeciliği önemli temsilcilerinden ve TürkOsmanlı
gelişme göstermiştir. resim sanatının
İmpara- en
başarılı empresyonist
torluğu’nda Batılılaşma ressamlarındandır. 1902’de yaşanan
etkisi ile resim sanatında Sanayi-i gelişmeler
Nefise Mek-
Görsel 8.15 tebinesanatında
heykel girmiş, buradaki eğitimininBu
görülmemiştir. ardından 1908’de
dönemde Paris’e gitmiş,
ülkemizde I. Dünya
çok sayıda
Üsküdar'dan Manzara, Hikmet Onat Savaşı yıllarında yurda dönmüştür.
ressam olmasına karşın heykeltıraş yetişmemiştir.
Nazmi Ziya,
SultanbirAbdülaziz,
güneş ressamıdır.
Viyana seya-Resim-
lerinin konusunu özenlegördüğü
hati sırasında seçen sanatçı,
heykeller-günün
çeşitli saatlerinde güneşekendi
den etkilenerek dair desenler
heykeliniçiz-
miştir. Nazmi Ziya’nın
yaptırmak asılve
istemiş başarısı İstanbul
heykeltıraş
resimlerinde
C. F. görülür.
Fuller’i Boğaz’ın mavi suları,
(Fuler) İstanbul’a
Karacaahmet Mezarlığı’ndan
getirterek bugün Beylerbeyiservi kümeleri,
Sara-
Çamlıca’dan
yı’ndaağaçlar,
yer alan mahalle kahveleriyle
at üzerindeki
Nazmi heykelini
Ziya, tamyaptırmıştır
bir İstanbul portrecisidir.
(1871). Fakat
Sıcak vebusoğuk
heykelrenklerin sistemli
(Görsel 8.1) büyük kullanımı,
tepki
sanatçının hemen
almıştır. Aynıhemen
dönemde bütün
açılaneserlerinde
askerî
görülür. veEserlerinden
sivil okullardabazıları; Karacaahmet,
da heykel üzerine
Yelkenliler, Koç Kahvesi’dir
bir eğitim verilmemiştir.(Görsel 8.16).
Görsel 8.1
Görsel 8.16 Sultan Abdülaziz Heykeli,
Karacaahmet,C. F.Nazmi
FullerZiya Güran
246252
19 19
VE VE
20 20
.YÜZYIL TÜRK
.YÜZYIL HEYKEL
TÜRK VE VE
RESİM SANATI 88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Feyhaman
Ülkemizde Duran
heykel(1886-1970)
sanatı1883 yılında açılan Sanayi-i Nefise Mektebi ile
Türk resim
eğitimi almış olan tarihinde portreleriyle
Osgan Yervant’tır ünlü olan
(1855-1914). sanatçı öncesi
Cumhuriyet Galatasaray
dönemde
Lisesinde eğitim gördüğü yıllardaSanayi-i resim yapmaya başlamış, 1911
Nefise Mektebinde yılında
öğrenim gören
resim eğitimi için Paris’e gönderilmiştir. heykel 1.sanatçılarından
Dünya Savaşı bazıları
nedeniyle
İsayurda
Behzat
dönmüş ve Sanayi-i Nefise Mektebinde (1875-1916) kız öğrencilere
(Görsel 8.2) dersİhsan
vermiştir.
Özsoy
Özellikle Atatürk ve İnönü portreleriyle tanınanveünlü
(1867-1944) ressam,
Mehmet kimiTomruk’tur
Mahir eserle-
rini de fotoğraftan çalışarak yapmıştır. Portrenin
(1885-1949). yanı sıra heykel
Bu dönemde manzara ve
alanında
natürmort eserleri de vardır. Hoca Ali önemli
yetişmiş Rıza’nın birPortresi, Ressamlar
isim de Nijad Sirel’dir
Grubu (Görsel 8.17), Ayvalı Natürmort (Görsel
(1897-1959). 8.18),Türk
Çağdaş İstanbul
heykelLimanı
sanatının
ve Meyveler eserlerinden bazılarıdır. bu ilk öncüleri, genel olarak klasik heykel
formlarında natüralist eserler (özellikle Görsel 8.17
Hüseyin Avni Lifij (1886-1927) büstler) meydana getirmişler ve Ressamlar Grubu, Feyhaman Duran
Sanayi-i Nefise Mektebinde resim luklaöğrenimi
alçı, taş vegördükten
bronz sonra Şehzade
Abdülmecit tarafından Avrupa’ya gönderilmiştir. 1912′de Türkiye’ye
kullanmışlardır.
döndükten sonra Görselkahramanlık
8.2 konularını işleyen resimler yapmıştır.
Sakallı Adam
Akşam ışıkları Heykeli,resimlediği
içinde İsa Behzat manzaralarında, ışığın bir anlık değişi-
mini, renkleri ustaca
Cumhuriyetle kullanarak
beraber heykelyansıtmıştır.
sanatına büyükIşığı renklere ayrıştırmasıyla
izlenimciliğe yaklaşmış;
önem verilmiştir. Atatürk büyük figürlü,
bu sanata süslemeci
verdiği önemi, nitelikte çalışmalarında
daha çok simgeci
22 Ocak bir yaklaşımı
1923’te Bursa’da yapmış benimsemiştir.
olduğu konuş- Eserlerinden bazıları;
Peyzaj,
madaİstanbul’da
“... DünyadaSabah uygarlığave Kağnılı
ulaşmak,Yolculuk’tur
ilerlemek, (Görsel 8.19).
gelişmek isteyen herhangi bir ulus ister istemez
H. Krippel
Görsel 8.18
tecrübeye sahip sanatçıların olmaması nedeniyle bu Ayvalı Natürmort, Feyhaman Duran
Görsel 8.19
Diğer önemli sanatçı Pietro
Kağnılı Canonica
Yolculuk, Hüseyin Avniise
Lifij Türkiye'de gerçekleştirdiği
Namıkçaplı
büyük İsmail (1890-1935)
mermer ve bronz heykeller ile Türk sanat tarihinde iz bırak-
Galatasaray
Anıtı’dır Lisesinde
(Görsel 8.4).okurken
Eserlerindenresim bazıları;
çalışmalarına başlamış,
Ankara daha sonra
Etnoğrafya Müzesi
Sanayi-i Nefise
önündeki AtlıMektebini bitirmişAnkara
Atatürk Anıtı, ve ailesiZafertarafından Fransa’ya
Alanı’nda bulunangönderil-
Atatürk
miştir. Yurda dönünce I. Dünya Savaşı yıllarında savaş resimleri çizmiş,
Heykelidir.
1928’de Güzel Sanatlar Akademisine müdür olarak atanmıştır. Namık İsmail
desen çizimi, renkleri kullanma biçimi ve değişik ögeleri resimlerine yerleştir-
Görsel 8.20
medeki ustalığı ile kompozisyon ressamı olarak tanımlanmıştır. Lale Devri, Görsel 8.4
Harman, Namık İsmail
Taksim Cumhuriyet Anıtı,
Tifüs Girdabı ve Harman (Görsel 8.20) en tanınmış eserleridir. P. Canonica
253247
88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
19 19
VE VE
20 20 .YÜZYIL
.YÜZYIL TÜRK
TÜRK HEYKEL
HEYKEL VE VE RESİM
RESİM SANATI
SANATI

CUMHURİYET DÖNEMİ RESSAMLARI
Etkinlik
Müstakil Ressamlar
Osmanlıdan Cumhuriyet’e heykel sanatındaki değişimve Heykeltıraşlar
hakkında Birliği Ressamları
1929 yılında kurulan Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliğinin

kurucuları; Refik Epikman (Görsel 8.21), Cevat Dereli, Mahmut Cuda,
Şeref Akdik (Görsel 8.22), Nurullah Berk, Hale Asaf, Ali Avni Çelebi, Zeki
Kocamemi, Muhittin Sebati, Ratip Aşir Acudoğlu ve Fahrettin Arkunlar’dır.
Cumhuriyet Dönemi’nin ilk sanatçı

topluluğu olan Müstakiller resim sanatını
halka sevdirmek için büyük çaba sarf etmişler
ve değişik illerde sergiler açmışlardır. Amaç-
ları resim ve heykel sanatının geleneksel el
sanatları gibi benimsenmesini sağlamaktır.
Değişik akımların etkisi altında kalan bu
sanatçıların ortak özellikleri yok denecek
kadar azdır. Yurt dışında bulundukları dönem-
de birçok üslubun etkisi altında çalışmalar
yapmışlar, yurda döndükten sonra da aynı
şekilde çalışmalarına devam etmişlerdir. İlk
sergilerinde Paris ve Münih peyzajlarına daha
C. F. Fuller Heinrich Krippel
çok yer vermişlerdir. Bu ressamlarımızın
Hüseyin Gezer
Sultan Abdülaziz Heykeli Görsel 8.21 Ulus Zafer Anıtı hemen hepsi resimlerinde
Ulusal Yükselişrenkten
Anıtı çok desene
Koru, Refik Ekipman
ve çizgiye önem vermişlerdir.
Türk sanatında heykel geleneği balbal adı verilen mezar taşlarına kadar
bağlı taş süslemeciliği şeklinde gelişme göstermiştir. Osmanlı İmpara-
torluğu’nda Batılılaşma etkisi ile resim sanatında yaşanan gelişmeler
Sultan Abdülaziz, Viyana seya-

den etkilenerek kendi heykelini
yaptırmak istemiş ve heykeltıraş
C. F. Fuller’i (Fuler) İstanbul’a
getirterek bugün Beylerbeyi Sara-
yı’nda yer alan at üzerindeki
heykelini yaptırmıştır (1871). Fakat
bu heykel (Görsel 8.1) büyük tepki
almıştır. Aynı dönemde açılan askerî
Görsel 8.1
Balıkçı Tekneleri, Şeref Akdik C. F. Fuller
246254
19 19
VE VE
20 20
.YÜZYIL TÜRK
.YÜZYIL HEYKEL
TÜRK VE VE
RESİM SANATI 88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
D Grubu Ressamları
1933’te, Zeki Faik

Ülkemizde heykel İzer, Nurullahyılında
sanatı1883 Berk, Elif Naci,
açılan Cemal
Sanayi-i Tollu,Mektebi
Nefise Abidin ile
Dino ve heykeltıraş
başlamıştır. Sanayi-iZühtü
NefiseMüridoğlu
Mektebininbirilkaraya hocası D
heykelgelerek Grubu’nu
Roma’da heykel
kurmuşlardır.
eğitimi almışTürkiye'de
olan Osgan resim sanatı
Yervant’tır tarihinde Cumhuriyet
(1855-1914). kurulan dördüncü grup
öncesi dönemde
olmalarından dolayı kendilerine isim olarakNefise
Sanayi-i alfabenin dördüncüöğrenim
Mektebinde harfi olan
gören
“D”yi seçmişlerdir. Batı’dan aldıklarıheykeleğitimle Türkiye'de bazıları
sanatçılarından aldıklarıİsa
eğitimi
Behzat
harmanlamış ve geleneksel sanatla(1875-1916)
çağdaş sanat (Görsel
birleşimi8.2)
bir sanat
İhsangörüşü
Özsoy
ortaya koymuşlardır. Bu ressamların üslupları ve
(1867-1944) kübist ve inşacı
Mehmet Mahireğilimlere
Tomruk’tur
dayanmakla birlikte birbirlerinden(1885-1949).
farklılık göstermektedir.
Bu dönemde heykel alanında
yetişmiş önemli bir isim de Nijad Sirel’dir
D Grubu ressamları, Çallı Kuşağı'nın rastgele,
(1897-1959). dağınık
Çağdaş Türkrenk anlayışına
heykel sanatının
karşı tavır sergileyip, desen, düzen bu veilk kuruluşa
öncüleri, önem
genel vererek daha çok
olarak klasik heykel
biçimsel bir eğilim ortaya koymuşlardır. Türknatüralist
formlarında resminin eserler
gelişim(özellikle
sürecinde
manzara ressamlarıyla başlayan büstler)ve sonrasında
meydanaBatı'nın izlenimciliğini
getirmişler ve
örnek alan resim üslubu, ilk kez bu sanatçılarla
malzeme özgün bir yoruma
olarak çoğun-
ulaşmıştır. lukla alçı, taş ve bronz
kullanmışlardır.
Cemal TolluGörsel
(1899-1968)
8.2
Sanayi-i Nefisedeki
Cumhuriyetle berabereğitiminin ardından büyük
heykel sanatına Almanya’da Hoffman Atölye-
sinde eğitimine
önem devam
verilmiştir. etmiştir.
Atatürk Parisverdiği
bu sanata ve Londra'da
önemi, “Çağdaş Türk Sanatı”
sergilerine katıldıktan
22 Ocak 1923’te sonra
Bursa’da 1947'de
yapmış olduğuİstanbul'da
konuş- ilk önemli sergisini Görsel 8.23
açmıştır. Cemal
mada “... Tollu,
Dünyada Güzel ulaşmak,
uygarlığa Sanatlar Akademisinde
ilerlemek, çalışırken İbrahim Toprak Ana, Cemal Tollu
Çallı’dan
gelişmeketkilenmekle beraber
isteyen herhangi daha ister
bir ulus sonra yanlarında öğrenim gördüğü
istemez
Lhote ve Leger
heykel gibi kübist
yapacak ressamların
ve heykelci tesirinde kalmıştır. Bu etkileriGörsel
yetiştirecektir...” yerel8.3
kültür değerleriyle kaynaştırmasıyla Türk
sözleriyle ifade etmiştir. Bu düşünceyle önemliresim sanatında önemli bir yereAtatürk Anıtı,
Samsun
sahip olmuştur.konulmak
Sanatçının önemli eserleri arasında; H. Krippel
meydanlara üzere, yaşanan zaferleri ve Koza Han, Kasaplar,
Balerin,
değerliKurban, Toprak konu
komutanları Ana (Görsel 8.23)heykellerin
alan anıt ve Keçili Kompozisyon sayılabilir
(Görsel 8.24).
Görsel 8.24
Keçili Kompozisyon,
Diğer önemli sanatçı Pietro Canonica ise Türkiye'de gerçekleştirdiği Cemal Tollu
Heykelidir.
Görsel 8.4
P. Canonica
255247
88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
19 19
VE VE
20 20 .YÜZYIL
.YÜZYIL TÜRK
TÜRK HEYKEL
HEYKEL VE VE RESİM
RESİM SANATI
SANATI

Etkinlik
Nurullah Berk (1906-1981)
1920-1924 yılları arasında Sanayi-i Nefise Mek-
tebinde Hikmet Onat ve İbrahim Çallı atölyelerinde
sanat öğrenimi görmüş, 1924-1928 yılları arasında Paris
Güzel Sanatlar Okulunda çalışmalarını sürdürmüştür.
Lhote ve Leger atölyelerine devam ederken bu
sanatçıların resimde savundukları desen, kütle ve
hacim yaratma anlayışlarını benimsemiş, bu anlayışları
Türk resmine getirmeyi amaçlamıştır.
1950’lerin sonunda Türk resminde Doğu-Batı

birleşiminin gerekliliğini savunarak yazma minyatürleri
incelemiş, bunları Batılı tekniklerle biçimlendirmeye
çalışmıştır. Türkiye’de geometrik-figüratif resim anla-
yışının ilk temsilcilerinden olmuştur. İskâmbil Kâğıtlı
Görsel 8.25
İskâmbil Kağıtlı Natürmort, Nurullah Berk Natürmort, Testili Kadın, İncir Dalında Beyaz Güvercinler, Gergef İşleyen
Kadın, Tayyareciler, Ütü Yapan Kadınlar, Dikiş Diken Kadınlar eserlerin-
den bazılarıdır (Görsel 8.25, 8.26).
Zeki Faik İzer (1905-1988)

Sultan Abdülaziz Heykeli 1923’te Sanayi-i Nefiseye girmiş burada Çallı’nın
Ulus Zafer Anıtı Ulusal Yükselişöğrencisi
Anıtı olmuştur.
1928-1932 yılları arasında Paris’te sanat öğrenimine devam etmiştir.
1960’lara kadar figüratif resimleri ile bilinen sanatçı, bu tarihten sonra
Türk sanatında
soyut resimler heykel
yapmıştır.geleneği balbal adı
En önemli verilenİnkılap
eserleri; mezar Yolunda,
taşlarına kadar
Dolma-
uzanır. 19. yüzyıl
bahçe’den, sonlarına
Büyük Balık,kadar heykel
Akdeniz sanatı dinin(Görsel
Mitolojisi’dir de etkisiyle
8.27).mimariye

Görsel 8.26 C. F. Fuller’i (Fuler) İstanbul’a
Gergef İşleyen Kadın, Nurullah Berk
Görsel 8.1
Görsel 8.27 Abdülaziz Heykeli,
Sultan
Dolmabahçe’dC.
en,F.Zeki Faik İzer
Fuller
246256
19 19
VE VE
20 20
.YÜZYIL TÜRK
.YÜZYIL HEYKEL
TÜRK VE VE
RESİM SANATI 88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Yeniler Grubuheykel
Ülkemizde Ressamları
sanatı1883 yılında açılan Sanayi-i Nefise Mektebi ile
Yenileralmış
eğitimi Grubu olanüyeleri,
OsganDYervant’tır
Grubu’nun aşırı Batı yanlısı,
(1855-1914). biçimci
Cumhuriyet ve ekolcü
öncesi dönemde
anlayışına karşı çıkmış; toplumsal Sanayi-i yaşamı, halkın
Nefise sorunlarını,
Mektebinde sıkıntılarını,
öğrenim gören
sevinçlerini ve hüzünlerini yansıtan bir sanat
heykel anlayışını bazıları
sanatçılarından savunmuşlardır.
İsa Behzat
Grup üyeleri, D Grubundan ayrılan(1875-1916) Abidin Dino (Görsel
ile Turgut8.2)
Atalay, Haşmet
İhsan Özsoy
Akal, Mümtaz Yenen, Nejat Melih(1867-1944) Devrim, Ferruh Başağa,Mahir
ve Mehmet FarukTomruk’tur
Morel,
Agop Arad, Avni Arbaş, Selim Turan, Kemal Sönmezler,
(1885-1949). Bu dönemde Fethiheykel
Karakaş’tır.
alanında
İlk dört yılında etkin olan grup 1952’ye yetişmiş kadar varlığını
önemli sürdürmüştür.
bir isim de Nijad Sirel’dir
Abidin Dino (1913-1993) bu ilk öncüleri, genel olarak klasik heykel
formlarında natüralist eserler (özellikle
Çağdaş Türk resminin öncülerinden büstler)olan Abidin
meydana Dino, aynı
getirmişler ve zamanda
bir yazar ve siyasetçidir. Sanata olan malzemeilgisiolarak
nedeniyle öğrenimini yarıda
çoğun-
bırakıp, resim, karikatür ve yazı alanlarında kendini
lukla alçı, taş geliştirmiştir. Sanatçı
ve bronz
arkadaşlarıyla 1933’te D Grubu’nu, 1941’de Yeniler Grubu’nu oluştur-
kullanmışlardır. Görsel 8.28
Yörük Kadını, Abidin Dino
muştur. Başlangıçta Picasso’nun etkisinde kalan sanatçı, daha sonraları
Görsel 8.2
yapıtlarında
Sakallıözgün ve yerel
Adam Heykeli, bir senteze ulaşmıştır. Çizgi ve desenlerin ön
İsa Behzat
plana çıktığı resimlerinde

Cumhuriyetle beraber heykel işçi ve köylübüyük
sanatına tiplerini özgün bir üslupla
işlemiştir. İşkence, Atom
önem verilmiştir. AtatürkKorkusu,
bu sanataSavaş
verdiğiveönemi,
Barış, Dört Kent, Dağ-Deniz,
Yörük Kadını
22 Ocak (Görsel
1923’te 8.28) yapmış
Bursa’da gibi pekolduğu
çok tanınmış
konuş- eseri vardır.
Avni Arbaş
gelişmek (1919-2003)
isteyen herhangi bir ulus ister istemez
Güzel Sanatlar
sözleriyle Akademisinde
ifade etmiştir. Leopold
Bu düşünceyle önemliLevy’den resim dersleri Samsun Atatürk Anıtı,
almıştır. Soyutkonulmak
resmi dekoratif plandazaferleri
kabul etmiş, H. Krippel
konularını doğadan
meydanlara üzere, yaşanan ve
seçerek
değerlipeyzaj, natürmort
komutanları konuvealanportreanıtüzerine çalışmıştır. Mustafa Kemal
heykellerin
portrelerinin yanı sıra, İstanbul ve Boğaz
yaptırılması düşünülmüştür. Fakat ülkemizde anıt konulu eserler üretmiştir. Eser-
lerinden
heykelbazıları;
yapımı içinVazoda Çiçekler,
gerekli Manzara, Atlı
teknik imkânların Mustafa Kemal, Kadın
ve yeterli
Portresi’dir
tecrübeye(Görsel 8.29).
sahip sanatçıların olmaması nedeniyle bu
dışından Heinrich Krippel (Henri Kıripel) Nuriveİyem (1915-2005)
Pietro Canonica (Pietro
Krippel, 1925’te Türkiye’ye gelmiş ve 1938 Öğrenimini
yılına kadar Güzel Sanatlar
Türkiye’de kalarak
Atatürk heykelleri yapmıştır. Sarayburnu Akademisinde NazmiUlus
Atatürk Heykeli, Ziya,Zafer
Hikmet Anıtı,
Samsun Atatürk Anıtı (Görsel 8.3), AfyonkarahisarOnat, İbrahim Zafer Çallı Anıtı
ve Leopold
ve Oturan
Atatürk Anıtı sanatçının önemli eserleriLevy Atölyelerinde
arasında yer almaktadır.tamamlamış, Görsel 8.29
toplumsal gerçekçi sanat anlayışını Portre, Avni Arbaş
Diğer önemli sanatçı Pietro Canonica savunmuştur.
ise Türkiye'de gerçekleştirdiği
mıştır. Sanatçının Türkiye’de yaptığı enSanatçı, ünlü eseri, Anadolu insanını
Taksim Cumhuriyet
Anıtı’dır (Görsel 8.4). Eserlerindenportre bazıları;veAnkara
figürlerle tanıtmakla
Etnoğrafya Müzesi
önündeki Atlı Atatürk Anıtı, Ankara birlikte
Zafer 1950’li
Alanı’ndayıllardan
bulunan sonra
Atatürk
Heykelidir. soyut resimler de yapmıştır.
Akademi’den, Nalbant, Natürmort,
Kilim Motifleri, Çeşme Başı,
Görsel 8.30 Çiçekli Figür eserlerinden bazılarıdır Görsel 8.4
Nalbant, Nuri İyem (Görsel 8.30). P. Canonica
257247
88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
19 19
VE VE
20 20 .YÜZYIL
.YÜZYIL TÜRK
TÜRK HEYKEL
HEYKEL VE VE RESİM
RESİM SANATI
SANATI

Etkinlik
Onlar Grubu Ressamları
Orhan Peker, Nedim Günsür, Mustafa Esirkuş, Leyla Gamsız, Turan
Erol, Mehmet Pesen ve Adnan Varınca gibi Bedri Rahmi Eyüboğlu
Atölyesinde yetişen bazı ressamlar, 1947 yılında Onlar Grubu’nu
kurmuşlardır.
1946’da akademi salonlarında ilk sergilerini açtıktan sonra geniş bir

kitle tarafından desteklenmişler, hem Batı hem de Doğu sanatının değer-
lerinden yararlanmayı, yeni bir senteze ulaşmayı hedeflemişlerdir. Grup,
1955’e kadar resim sanatında güçlü bir yere sahip olmuş Türk resmini
kendi özümüze ait olan halılardan, minyatürlerden, işlemelerden ve Türk
motiflerinden oluşturmamız gerektiğini savunmuştur.
Orhan Peker (1927-1978)
Onlar Grubu’nun en etkili üyesidir. Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun

Atölyesinde sanat eğitimi görmüştür. Viyana ve Paris’e gitmiş, Almanya’da
taş baskı resimlerini sergilemiştir. 1959’da Ankara’ya yerleşerek Turizm
Görsel 8.31 ve Tanıtma Bakanlığında çalışmaya başlamıştır. Resim çalışmalarında
Karga, Orhan Peker lekeci bir anlayışı belirgindir. Doğa’ya farklı bir bakış yöneltmiş, at
C. F. Fuller
arabaları, çiçekler, kediler, karpuz dilimleri, Hüseyin
Heinrich Krippel
kapı, Gezer
pencere ve ev gibi
Sultan Abdülaziz Heykeli sıradan motifleri erişilmesi
Ulus Zafer Anıtı güç bir ustalıklaUlusal
resmetmiştir.
Yükseliş Anıtı Kırmızı Evli
Peyzaj, Çayır, Atlar ve Arabalar, Kedinin Rüyası ve Karga eserlerinden
bazılarıdır (Görsel 8.31).
uzanır.Nedim Günsür
19. yüzyıl (1924-1994)
sonlarına kadar heykel sanatı dinin de etkisiyle mimariye
1942’deBatılılaşma
torluğu’nda girdiği Güzeletkisi
Sanatlar
ile Akademisinde
resim sanatında Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun
yaşanan gelişmeler
öğrencisiyken
heykel sanatında Onlar Grubu’nunBukurucuları
görülmemiştir. dönemde arasında
ülkemizde yer çok
alansayıda
Günsür,
Fransız hükümetinden aldığı bursla Paris’e
ressam olmasına karşın heykeltıraş yetişmemiştir. gitmiştir. İlk dönemde empresyonist
tarzda çalışmalar yapan sanatçı, Paris’teki yıllarında Picasso, Leger ve
Matisse’in yanı sıra yeni tanıdığı Afrika sanatının da etkisiyleViyana
Sultan Abdülaziz, Abstreseya-
(soyut)
çalışmalarla yarı soyut anlayışa yönelmiştir.
1950’lerde figüratif-dışa
yaptırmak istemiş vurumcu bir anla-
ve heykeltıraş
yışla maden
C. F.işçilerinin yaşamınıİstanbul’a
Fuller’i (Fuler) konu alan
eserler veren Günsür,
getirterek 1960’lardan
bugün Beylerbeyi sonra yapıt-
Sara-
larında kent
yı’ndayaşamı
yer ve alansorunlarına yönelmiş
at üzerindeki
dramatik heykelini
yönü ağıryaptırmıştır
basan resimler (1871).yapmıştır.
Fakat
Kent vebukıyı görünümlerini,
heykel (Görsel 8.1) büyük lunapark
tepki ve
bayram almıştır.
yerleriniAynı
betimlediği
dönemde eserlerinde
açılan askerîise
şiirsel birveanlatım ağırlık da
sivil okullarda kazanmıştır.
heykel üzerineKöylü
Aile, Panayır, Büyükdere’den,
bir eğitim verilmemiştir. Denize İnen
Sokak eserlerinden bazılarıdır (Görsel 8.32).
Görsel 8.1
Köylü Aile, Nedim Günsür
C. F. Fuller
246258
19 19
VE VE
20 20
.YÜZYIL TÜRK
.YÜZYIL HEYKEL
TÜRK VE VE
RESİM SANATI 88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
1950 Sonrası heykel

Ülkemizde ve Soyut Resim yılında açılan Sanayi-i Nefise Mektebi ile
sanatı1883
20. yüzyılda
eğitimi ortaya
almış olan çıkan
Osgan soyut sanat,
Yervant’tır resim ve Cumhuriyet
(1855-1914). heykelde yapıtın
öncesidoğada
dönemde
rastlanan gerçek varlıkları betimlememesi
Sanayi-ianlayışıdır. Almanya,öğrenim
Nefise Mektebinde Hollanda,
gören
Rusya ve Fransa’da hızla yaygınlaşan
heykelbusanatçılarından
akımın etkisiyle Türkiye'de
bazıları ilk
İsa Behzat
soyut resim örneklerinin verilmesi (1875-1916)
1950'li yıllara (Görsel
rastlamaktadır.
8.2) İhsan Özsoy
(1867-1944) ve Mehmet Mahir Tomruk’tur
(1885-1949). Bu dönemde heykel alanında
bu ilk öncüleri, genel olarak klasik heykel
lukla alçı, taş ve bronz
kullanmışlardır.
Görsel 8.2

önem verilmiştir. Atatürk bu sanata verdiği önemi,
22 Ocak 1923’te Bursa’da yapmış olduğu konuş-
H. Krippel
meydanlara konulmak üzere, yaşanan zaferleri ve Görsel 8.33
Ülkemizde
değerli 1950'den konu
komutanları sonra alan
toplumsal ve siyasal değişimlerin hız kazan-
anıt heykellerin Soyut resim, Ferruh Başağa
masıyla toplumsal gerçekçilik anlayışını
yaptırılması düşünülmüştür. Fakat ülkemizde benimseyen
anıt resimler yapılmaya
başlanmıştır. Ressamlar
heykel yapımı eserlerinde
için gerekli teknik ekonomik
imkânlarınve vesosyal
yeterli açıdan zor koşullar
altında yaşayan
tecrübeye sahipAnadolu insanının
sanatçıların çileli yaşamını
olmaması nedeniyle abartılı
bu vücutlar ve
ifadelerle resmetmişlerdir. Cemal Bingöl, Nejat
alanda yabancı sanatçılar ülkemize davet edilmiş, yurt Devrim, Halil Dikmen,
Ferruh Başağa,
dışından Arif Kaptan,
Heinrich Krippel Adnan Turani,
(Henri LütfüveGünday
Kıripel) PietroveCanonica
Adnan Çoker (Pietro
gibiKanoniko)
sanatçılargibi
soyut
yabancıresme yönelen ilk
heykeltıraşlar ressamlardandır.
getirtilmiştir. Sabri Berkel,
Bu sanatçılardan Heinrich
Cemal Bingöl,
Krippel, Halil
1925’te Dikmen geometrik
Türkiye’ye soyut;yılına
gelmiş ve 1938 Z.Faik İzer,Türkiye’de
kadar Lütfü Günay, kalarak
Atatürk heykelleri yapmıştır. Sarayburnu ArifAtatürk
Kaptan, Adnan
Heykeli, Turani,
Ulus Zafer Anıtı,
Erdal Alantar, Zafer
Samsun Atatürk Anıtı (Görsel 8.3), Afyonkarahisar Ferruh Başağa
Anıtı ve
ve Oturan
Adnan yer
Atatürk Anıtı sanatçının önemli eserleri arasında Çoker ise lirik soyut ve
almaktadır.
soyut dışa vurumcu çalışmalarıyla
Diğer önemli sanatçı Pietro Canonica bilinirler (Görsel 8.33,
ise Türkiye'de 8.34). Av-
gerçekleştirdiği
büyük çaplı mermer ve bronz heykeller rupa’da
ile Türkçalışmalarını
sanat tarihinde sürdüren
iz bırak-
mıştır. Sanatçının Türkiye’de yaptığıFahrünnisa en ünlü eseri, Zeid, SelimCumhuriyet
Taksim Turan,
Anıtı’dır (Görsel 8.4). Eserlerinden bazıları; Nejat DevrimAnkaraveEtnoğrafya
bazı çalışma-Müzesi
önündeki Atlı Atatürk Anıtı, Ankaralarıyla ZaferAbidin Dino bulunan
Alanı’nda aynı eğilimde
Atatürk
Heykelidir. eserler vermişlerdir (Görsel 8.35).
Şemsi Arel, Abidin Elderoğlu ve
Sabri Berkel'in hat sanatı ve
Görsel 8.34 kaligrafi etkisindeki soyut çalış- Görsel 8.4
Görsel 8.35
Müzisyenler, Adnan Turani maları dikkat çekmiştir. P. Canonica Soyut Resim, Fahrünnisa Zeid
259247
88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
19 19
VE VE
20 20
.YÜZYIL TÜRK
.YÜZYIL HEYKEL
TÜRK VE VE
RESİM SANATI
Etkinlik 8.1. 19 VE 20. YÜZYIL TÜRK HEYKEL SANATI

Etkinlik
Aşağıda Türk heykel ve resim sanatına ait görseller ve bu görsellerin isimleri verilmiştir. Öğren-
diğiniz bilgileri
Osmanlıdan kullanarak
Cumhuriyet’e eserlerin
heykel altına sanatçılarının
sanatındaki isimlerini
değişim hakkında yazınız.
Soyut Resim Feraceli Kadınlar

.......................................... ..........................................

Sultan Abdülaziz Heykeli Ulus Zafer Anıtı Ulusal Yükseliş Anıtı
Harman
uzanır. 19. yüzyıl sonlarınaBarbaros Anıtı
kadar heykel sanatı dininSamsun de etkisiyle
Atatürk Anıtı
mimariye
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bağlı
.. taş. .süslemeciliği
. . . . . . . . . . . . . . şeklinde
. . . . . . . . . gelişme
.... göstermiştir.
. . . . . . . . . . . . .Osmanlı
. . . . . . . . . İmpara-
.......

C. F. Fuller’i (Fuler) İstanbul’a
Manolyalar Gergef İşleyen Kadın Taksim Cumhuriyet Anıtı

............................. ............................. Görsel 8.1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C. F. Fuller
246260
19 19
VE VE
20 20 .YÜZYIL
.YÜZYIL TÜRK
TÜRK HEYKEL
HEYKEL VE VE RESİM
RESİM SANATI
SANATI 88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E

Ülkemizde heykel sanatı1883 yılında açılan Sanayi-i Nefise Mektebi ile
eğitimi almış olan Osgan Yervant’tır (1855-1914). Cumhuriyet öncesi dönemde
Sanayi-i Nefise Mektebinde öğrenim gören
heykel sanatçılarından bazıları İsa Behzat
(1875-1916) (Görsel1 8.2) İhsan Özsoy 3
(1867-1944) ve Mehmet Mahir 2Tomruk’tur
5
(1885-1949). Bu dönemde heykel alanında
4
7 8
6 10
lukla alçı, taş ve bronz 9
11 kullanmışlardır.
Görsel 8.2
Sakallı Adam Heykeli, İsa Behzat12 14
Cumhuriyetle beraber heykel sanatına13 büyük
önem verilmiştir. Atatürk bu sanata verdiği önemi,
22 Ocak 1923’te Bursa’da yapmış olduğu konuş-
mada “... Dünyada uygarlığa
15 ulaşmak, ilerlemek,
sözleriyle ifade etmiştir. Bu düşünceyle 16
önemli Samsun Atatürk Anıtı,
H. Krippel
dışından Heinrich
1. Konusu cansızKrippel (Henri
varlıklar veyaKıripel)
nesnelerveolanPietro Canonica
9. Resim, (Pietroheykel gibi sanat türlerinde
fotoğraf,
sanat akımı.
Kanoniko) bir kişininHeinrich
gibi yabancı heykeltıraşlar getirtilmiştir. Bu sanatçılardan yüzünün ve yüz ifadesinin betimlen-
2. Soyut
Krippel, resim.
1925’te mesi ile oluşturulan
Türkiye’ye gelmiş ve 1938 yılına kadar Türkiye’de kalarak eser.
3. Bey’in resimlerinden birinin adı 10.
Atatürk heykelleri yapmıştır. Sarayburnu Atatürk Heykeli, Ulus Zafer Anıtı, olarak var olan gerçek var-
Osman Hamdi Doğada bağımsız
4. İzlenimciliğe
Samsun Atatürk Anıtıbir(Görsel
tepki olarak ortaya çıkan Zaferlıkların
8.3), Afyonkarahisar Anıtı olduğundan
ve Oturan farklı olarak verildiği sanat.
çağdaş
Atatürk Anıtı bir resim akımı.
sanatçının 11. Önce D Grubu sonrasında Yeniler Grubu’nun
önemli eserleri arasında yer almaktadır.
5. İbrahim Çallı ve arkadaşlarının etkisinde kal- içinde yer alan yazar ve siyasetçi.
resim akımı. 12.
Diğer önemli sanatçı Pietro Canonica ise Türkiye'deHeykel
dıkları sanatında başı, göğsü, kimi zaman da
gerçekleştirdiği
6. Resimde eserlerin doğal bir biçimde yapıldığı omuzları içine alan heykel türü.
üslup. 13. Ülkemizdeki ilk heykel sergisini açan sanatçı.
7. Türk resmini kendi özümüze ait olan Türk 14. Sanatsal bakış açısıyla meydana getirilmiş üç
motiflerinden oluşturmamız gerektiğini savu- boyutlu formlar.
önündeki Atlı Atatürk
nan resim grubu. Anıtı, Ankara Zafer Alanı’nda bulunan
15. Bugün Atatürk
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniver-
Heykelidir.
8. Namık İsmail’in resimlerinden birinin adı. sitesi adıyla eğitime devam eden sanat okulu.
16. Nesneleri yüzeye görüldükleri gibi çizme sanatı.
Görsel 8.4
P. Canonica
261247
88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
19 19
VE VE
20 20
.YÜZYIL TÜRK
.YÜZYIL HEYKEL
TÜRK VE VE
RESİM SANATI

Etkinlik
1. Cumhuriyet Öncesi Dönem’de heykel çalışmaları niçin akademik eğitimle sınırlı kalmıştır?
2. Cumhuriyet’in ilanından sonra yabancı heykeltıraşların ülkemize davet edilme nedenlerini açıklayınız.
3. Türk heykel sanatının gelişimi hakkında bilgi veriniz.
4. Osman Hamdi Bey’in hizmetleri ve sanatçı kişiliği hakkında bildiklerinizi söyleyiniz.
5. 1914 Kuşağı sanatçıları, resim sanatına hangi yenilikleri getirmişlerdir?
6. 1914 Kuşağı sanatçıları arasında İbrahim Çallı’nın öncü olma nedenlerini açıklayınız.
7. Türk resim sanatının gelişiminde Sanayii Nefise Mektebinin önemini belirtiniz.
8. Cumhuriyet’in ilanından sonra resim sanatında ne gibi gelişmeler yaşanmıştır?
9. Soyut resim ile ilgili bildiklerinizi söyleyiniz.
10. Ülkemizde soyut resim niçin 1950’den sonra gelişmeye başlamıştır?
Osmanlı İmparatorluğu’nda Batılılaşma etkisi ile resim ve heykel sanatı aynı dönemde
1.
gelişme göstermiştir.
Ülkemizde heykel sanatının başlaması ve gelişmesi 1883 yılında açılan Sanayi-i Nefise
2. C. F. Fuller Heinrich Krippel Hüseyin Gezer
Mektebi
Sultan Abdülaziz Heykeliile
gerçekleşmiştir. Ulus Zafer Anıtı Ulusal Yükseliş Anıtı
3. Ratip Aşir Acudoğlu, devlet tarafından Paris’e heykel eğitimi için gönderilen ilk sanatçıdır.
4. bağlı taş
Hüseyin Anka Özkan, süslemeciliği
ülkemizdeki şeklinde
ilk heykel gelişme
sergisini göstermiştir. Osmanlı İmpara-
açmıştır.
Türk resim sanatını 19.olmasına
ressam yüzyıla kadar
karşınrenk, mekân ve
heykeltıraş perspektif açısından üsluplaşmış
yetişmemiştir.
5.
betimlemeler olan duvar resimleri ve minyatürler oluşturmaktaydı.
6. hati
Osman Hamdi Bey, Türk resminde Batılı anlamda figürlü kompozisyonsırasında kullanan
gördüğüilkheykeller-
kişidir.
7. İbrahim Çallı, İstanbul portrecisi olarak resim tarihimizdeC. yer
F. almıştır.
Fuller’i (Fuler) İstanbul’a
8. heykelini yaptırmıştır (1871). Fakat
Güzel Sanatlar Akademisinin eski adı Sanayi-i Nefise Mektebidir.
Çağdaş Türk resminin öncülerinden olan Abidin Dino, ve aynı zamanda
sivil bir da
okullarda yazar ve siyas-
heykel üzerine
9.
etçidir. bir eğitim verilmemiştir.
10. Yeniler Grubu sanatçıları kübizmden etkilenmiş ve buGörsel

doğrultuda
8.1
eserler vermişlerdir.
C. F. Fuller
246262
19 19
VE VE
20 20 .YÜZYIL
.YÜZYIL TÜRK
TÜRK HEYKEL
HEYKEL VE VE RESİM
RESİM SANATI
SANATI 88. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
Ülkemizde çoktan
D) Aşağıdaki heykel sanatı1883 yılında cevaplayınız.
seçmeli soruları açılan Sanayi-i Nefise Mektebi ile
eğitimi almış olan Osgan Yervant’tır (1855-1914). Cumhuriyet öncesi dönemde
1. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet’ten Sanayi-i Nefiseönce yetişmiş öğrenim
Mektebinde heykel sanatçılarındandır?
gören
heykel sanatçılarından bazıları İsa Behzat
A) Zühtü Müridoğlu (1875-1916) (Görsel 8.2) İhsan Özsoy
B) İhsan Özsoy (1867-1944) ve Mehmet Mahir Tomruk’tur
C) Hüseyin Anka Özkan (1885-1949). Bu dönemde heykel alanında
D) Yavuz Görey yetişmiş önemli bir isim de Nijad Sirel’dir
E) Mustafa Nusret Suman (1897-1959). Çağdaş Türk heykel sanatının
2. Aşağıdaki sanatçı-eser eşleştirmelerinden hangisieserler
formlarında natüralist değildir?
doğru (özellikle
A) Heinrich Krippel - Taksim Cumhuriyet
malzeme olarakAnıtı
çoğun-
B) Pietro Canonica - İzmir lukla Atlı Atatürk
alçı, taşAnıtı
ve bronz
C) Zühtü Müridoğlu - Beşiktaş’taki Barbaros Anıtı
kullanmışlardır.
D) Mustafa Nusret
Görsel 8.2 Suman - Hitit Güneş Kursu Anıtı
E)Sakallı Adam Heykeli,
Hüseyin Anka İsa Özkan
Behzat - Mimar Sinan Anıtı

3. Sanayi-i
önem Nefise’nin
verilmiştir. Atatürk bu kurulmasından
sanata verdiğiönceönemi,resim eğitimi almaları için Avrupa’ya gönderilen askerî
okul1923’te
22 Ocak öğrencileri
Bursa’daarasında hangisi
yapmış olduğu yoktur?
konuş-
A) Hikmet
gelişmek isteyenOnatherhangiB) Ferik İbrahim
bir ulus isterPaşa C) Tevfik Paşa D) Süleyman Seyyit E) Şeker Ahmet Paşa
istemez
sözleriyle ifade etmiştir. hangisi Osman Hamdi
Bu düşünceyle Bey’in eserlerinden biri
önemli Samsun değildir?
Atatürk Anıtı,
H. Krippel
A) İki
değerli Müzisyenkonu
komutanları Kız alan anıt heykellerin
B) Nailedüşünülmüştür.
yaptırılması Hanım PortresiFakat ülkemizde anıt
C) Karpuz
heykel yapımı için Dilimli
gerekliNatürmort
teknik imkânların ve yeterli
D) Feraceli
tecrübeye sahip Kadınlar
sanatçıların olmaması nedeniyle bu
E) Kaplumbağa
alanda yabancı sanatçılar Terbiyecisi
ülkemize davet edilmiş, yurt
I. Grupgibi
Kanoniko) 1929 yılında
yabancı kurulmuştur.
heykeltıraşlar getirtilmiştir. Bu sanatçılardan Heinrich
II. Refik Epikman, Cevat
Krippel, 1925’te Türkiye’ye gelmiş ve 1938 Dereli, Mahmut Cuda,
yılına kadarNurullah
Türkiye’deBerk, Hale Asaf, Ratip Aşir Acudoğlu
kalarak
Atatürk grubun kurucuları
heykelleri yapmıştır.arasındadır.
Sarayburnu Atatürk Heykeli, Ulus Zafer Anıtı,
III. Cumhuriyet
Samsun Atatürk Anıtı Dönemi’nin
(Görsel 8.3),ilk sanatçı topluluğudur.
Afyonkarahisar Zafer Anıtı ve Oturan
IV. Grubun
Atatürk amacı resim
Anıtı sanatçının önemliveeserleri
heykelarasında
sanatının
yer geleneksel
almaktadır. el sanatları gibi benimsenmesidir.
5. Diğer
Yukarıda hangi
önemli resim Pietro
sanatçı grubunun özelliklerine
Canonica vurgu yapılmıştır?
ise Türkiye'de gerçekleştirdiği
A) Sanatçının
mıştır. Onlar Grubu Türkiye’de yaptığı en ünlü eseri, Taksim Cumhuriyet
B) D (Görsel
Anıtı’dır Grubu 8.4). Eserlerinden bazıları; Ankara Etnoğrafya Müzesi
C) Çallı
önündeki Kuşağı
Atlı Atatürk Anıtı, Ankara Zafer Alanı’nda bulunan Atatürk
D) Yeniler Grubu
Heykelidir.
E) Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği
Görsel 8.4
P. Canonica
263247
EKLER
EKLER
1. Ünite
1. Ünite
Cevap
Cevap
Anahtarı
Anahtarı
BULMACA
BULMACA
1-ANTROPOLOJİ
1-ANTROPOLOJİ
2-ZANAATKÂR
2-ZANAATKÂR 3-SANAT
3-SANAT4-TİYATRO
4-TİYATRO
5-ALACAHÖYÜK
5-ALACAHÖYÜK 6-ARKEOLOJİ
6-ARKEOLOJİ7-FRESKO
7-FRESKO 8-NATÜRMORT
8-NATÜRMORT
9-COĞRAFYA
9-COĞRAFYA
10-FİLOLOJİ
10-FİLOLOJİ
11-PORTRE
11-PORTRE 12-NUTUK
12-NUTUK 13-TARİH
13-TARİH
14-NÜMİZMATİK
14-NÜMİZMATİK
DOĞRU-YANLIŞ
DOĞRU-YANLIŞ
1-D1-D
2-Y2-Y
3-D3-D
4-D4-D
5-D5-D
6-Y6-Y
7-D7-D
8-D8-D
TEST
TEST
1-B1-B
2-D2-D
3-A3-A
4-B4-B
5-E5-E
6-B6-B
7-E7-E
8-A8-A
9-B9-B
10-B
10-B
2. Ünite
2. Ünite
Cevap
Cevap
Anahtarı
Anahtarı
BULMACA
BULMACA
1-ALTAMİRA
1-ALTAMİRA
2-KALKOLİTİK
2-KALKOLİTİK 3-İDOL
3-İDOL4-ÇATALHÖYÜK
4-ÇATALHÖYÜK
5-DOLMEN
5-DOLMEN6-MİKROLİT
6-MİKROLİT7-KARAİN
7-KARAİN 8-HACILAR
8-HACILAR9-KÜLTEPE
9-KÜLTEPE
10-MEGARON
10-MEGARON11-GÖBEKLİTEPE
11-GÖBEKLİTEPE 12-TÜMÜLÜS
12-TÜMÜLÜS 13-BRONZ
13-BRONZ
14-SÜMER
14-SÜMER
DOĞRU-YANLIŞ
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y1-Y
2-D2-D
3-D3-D
4-Y4-Y
5-D5-D
6-Y6-Y
7-D7-D
TEST
TEST
1-A1-A
2-D2-D
3-B3-B
4-A4-A
5-B5-B
6-D6-D
7-C7-C
8-C8-C
9-A9-A
10-C
10-C
11-C
11-C
12-B
12-B
13-E
13-E
3. Ünite
3. Ünite
Cevap
Cevap
Anahtarı
Anahtarı
BULMACA
BULMACA
1-MYRON
1-MYRON2-ODEİON
2-ODEİON3-NARTEKS
3-NARTEKS 4-PANTHEON
4-PANTHEON 5-URNA
5-URNA
6-BAZİLİKA
6-BAZİLİKA
7-MEZOPOTAMYA
7-MEZOPOTAMYA 8-KORİNT
8-KORİNT 9-İKON
9-İKON
10-TAPATES
10-TAPATES
11-CELLA
11-CELLA
12-KATAKOMP
12-KATAKOMP 13-ATRİUM
13-ATRİUM 14-POLİS
14-POLİS
15-MASTABA
15-MASTABA16-COLLESİUM
16-COLLESİUM
17-ZİGGURAT
17-ZİGGURAT
DOĞRU-YANLIŞ
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y1-Y
2-D2-D
3-Y3-Y
4-D4-D
5-D5-D
TEST
TEST
4-C4-C
5-B5-B
6-A6-A
7-D7-D
8-B8-B
9-D9-D
10-D
10-D
4. Ünite
4. Ünite
Cevap
Cevap
Anahtarı
Anahtarı
BULMACA
BULMACA
1-CENNETKAPISI
1-CENNETKAPISI
2-CHARTRESKATEDRALİ
2-CHARTRESKATEDRALİ 3-BERNİNİ
3-BERNİNİ
4-GOTİKSANATI
4-GOTİKSANATI
5-HÜMANİZM
5-HÜMANİZM 6-ROKOKO
6-ROKOKO7-RÖNESANS
7-RÖNESANS
8-EKSPRESYONİZM
8-EKSPRESYONİZM9-FRANSA
9-FRANSA
10-KATEDRAL
10-KATEDRAL
11-SALVADORDALİ
11-SALVADORDALİ
DOĞRU-YANLIŞ
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y1-Y
2-D2-D
3-Y3-Y
4-Y4-Y
5-D5-D
TEST
TEST
1-D1-D
2-E2-E
3-B3-B
4-A4-A
5-B5-B
6-C6-C
7-D7-D
264264
EKLER
EKLER
5. Ünite
5. Ünite
Cevap
Cevap
Anahtarı
Anahtarı
BULMACA
BULMACA
1-STUPA
1-STUPA2-GRİFON
2-GRİFON3-ORHUNANITLARI
3-ORHUNANITLARI 4-HAYVANÜSLUBU
4-HAYVANÜSLUBU
5-ORTAASYA
5-ORTAASYA6-OTAĞ
6-OTAĞ7-YURT
7-YURT
8-GÖKTÜRKLER
8-GÖKTÜRKLER 9-KAPLUM-
9-KAPLUM-
BAĞA
BAĞA 10-KURGAN
10-KURGAN11-APLİKE
11-APLİKE12-PAZIRIK
12-PAZIRIK
13-HUN
13-HUN
14-14-
BALBAL
BALBAL
15-BOZKIR
15-BOZKIR
DOĞRU-YANLIŞ
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y1-Y
2-D2-D
3-D3-D
4-Y4-Y
5-D5-D
TEST
TEST
1-E1-E
2-C2-C
3-B3-B
4-D4-D
5-D5-D
6-E6-E
7-E7-E
8-D8-D
6. Ünite
6. Ünite
Cevap
Cevap
Anahtarı
Anahtarı
BULMACA
BULMACA
1-MOSTARKÖPRÜSÜ
1-MOSTARKÖPRÜSÜ 2-SELİMİYEKIŞLASI
2-SELİMİYEKIŞLASI3-KÜLLİYE
3-KÜLLİYE4-ELHAMRA
4-ELHAMRA
5-MEDRESE
5-MEDRESE 6-SÜLEYMANİYECAMİSİ
6-SÜLEYMANİYECAMİSİ 7-YEŞİLCAMİ
7-YEŞİLCAMİ
8-YİVLİMİNARE
8-YİVLİMİNARE9-BAĞDAT
9-BAĞDAT 10-MİMARSİNAN
10-MİMARSİNAN 11-ANITKABİR
11-ANITKABİR
12-KUBATABAD
12-KUBATABAD 13-TAÇMAHAL
13-TAÇMAHAL 14-ŞAMEMEVİYE
14-ŞAMEMEVİYE
DOĞRU-YANLIŞ
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y1-Y
2-D2-D
3-D3-D
4-D4-D
5-Y5-Y
6-D6-D
7-D7-D
8-Y8-Y
9-D9-D
10-D
10-D
TEST
TEST
1-A1-A
2-B2-B
3-A3-A
4-E4-E
5-B5-B
7. Ünite
7. Ünite
Cevap
Cevap
Anahtarı
Anahtarı
BULMACA
BULMACA
1-RUMİ
1-RUMİ 2-MATRAKÇINASUH
2-MATRAKÇINASUH 3-MİNYATÜR
3-MİNYATÜR 4-NAKKAŞ
4-NAKKAŞ
5-EBRU
5-EBRU6-TASVİR
6-TASVİR
7-HATTAT
7-HATTAT8-ÇİNİ
8-ÇİNİ9-NAKIŞHANE
9-NAKIŞHANE
10-SÜLÜS
10-SÜLÜS
11-HALI
11-HALI
12-TEZHİP
12-TEZHİP
13-ŞAHNAME
13-ŞAHNAME 14-HAT
14-HAT 15-LEVNİ
15-LEVNİ
16-16-
SURNAME
SURNAME
DOĞRU-YANLIŞ
DOĞRU-YANLIŞ
1-D1-D
2-Y2-Y
3-Y3-Y
4-Y4-Y
5-D5-D
6-D6-D
7-Y7-Y
8-D8-D
9-Y9-Y
10-D
10-D
TEST
TEST
1-B1-B
2-E2-E
3-C3-C
4-A4-A
5-C5-C
6-C6-C
8. Ünite
8. Ünite
Cevap
Cevap
Anahtarı
Anahtarı
BULMACA
BULMACA
1-NATÜRMORT
1-NATÜRMORT 2-ABSTRE
2-ABSTRE
3-SİLAHTACİRİ
3-SİLAHTACİRİ4-KÜBİZM
4-KÜBİZM5-İZLEN-
5-İZLEN-
İMCİLİK 6-NATÜRALİST
İMCİLİK 6-NATÜRALİST
7-ONLAR
7-ONLAR
8-HARMAN
8-HARMAN 9-PORTRE
9-PORTRE
10-SOYUT
10-SOYUT
11-ABİDİNDİNO
11-ABİDİNDİNO12-BÜST
12-BÜST
13-ZÜHTÜMÜRİDOĞLU
13-ZÜHTÜMÜRİDOĞLU
14-HEYKEL
14-HEYKEL
15-SANAYİİNEFİSE
15-SANAYİİNEFİSE 16-PERSPEKTİF
16-PERSPEKTİF
DOĞRU-YANLIŞ
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y1-Y
2-D2-D
3-D3-D
4-Y4-Y
5-D5-D
6-D6-D
7-Y7-Y
8-D8-D
9-D9-D
10-Y
10-Y
TEST
TEST
1-B1-B
2-A2-A
3-A3-A
4-C4-C
5-E5-E
265265
EKLER
EKLER
Sözlük 1. Ünite Cevap Anahtarı

BULMACA
abide 1-ANTROPOLOJİ
: Eski dilde2-ZANAATKÂR
anıt. 3-SANAT 4-TİYATRO
5-ALACAHÖYÜK 6-ARKEOLOJİ 7-FRESKO 8-NATÜRMORT
abidevi : Ölçüleri büyük tutulmuş mimarlık eserleri veya bunların unsurları.
9-COĞRAFYA 10-FİLOLOJİ 11-PORTRE 12-NUTUK 13-TARİH
agora 14-NÜMİZMATİK
: Antik Yunan kentlerinde stoalar ile çevrelenmiş, içinde ya da yakınında tapınak, bouleuterion gibi dinî ve resmî
yapıların bulunduğu toplumsal ve ticari yaşamın yoğunlaştığı alan.
akant DOĞRU-YANLIŞ
: Yaban enginarı da denilen ve Eski Yunan'da sütun başlıklarında stilize edilerek kullanılmış bitki türü
1-D 2-Y 3-D 4-D 5-D 6-Y 7-D 8-D
akropolis : Antik Yunan’da savunma amacıyla genellikle sarp bir tepe üzerine inşa edilen özel bölge.
akroter TEST : Üçgen şekilli alınlığın tepesinde ve iki kenarında yer alan bazen bitkisel (palmet gibi) bazen de küçük heykeller
1-B 2-D 3-Aşeklinde
4-Bbulunan
5-E süsleme
6-B 7-E 8-A 9-B
elemanlarının 10-B
genel adı.
alçı sıva : Su ile karıştırılarak macun kıvamına getirilmiş alçı

2. Ünite Cevap Anahtarı
alem : Yapıların kubbe ve külah gibi yerlerinin tepesinde, sancaklarda çoğunlukla yarım aya benzer formda bezeme
BULMACAelemanı, bir çeşit tepelik.
1-ALTAMİRA 2-KALKOLİTİK 3-İDOL 4-ÇATALHÖYÜK
alınlık : Antik yapıların cephelerinde çatı ile korniş arasında yer alan üçgen biçimindeki kısım.
5-DOLMEN 6-MİKROLİT 7-KARAİN 8-HACILAR 9-KÜLTEPE
amfitiyatro 10-MEGARON 11-GÖBEKLİTEPE
: 1. Çağdaş anlamda, basamaklı bir oturma12-TÜMÜLÜS
alanı bulunan gösteri13-BRONZ
ve toplantı yapısı 2. Roma Dönemi’nde, içinde savaş
14-SÜMER oyunları, gladyatör ve vahşi hayvan dövüşlerinin düzenlendiği daire ya da oval planlı alanı kademeli oturma
yerleriyle çevreleyen yüksek yapı.
ampir üslubuDOĞRU-YANLIŞ
: I. Napoleon’un Dönemi’nde (1804 - 1814) ortaya çıkan ve etkisini mimarlıkla dekoratif sanatlarda gösteren üslup.
1-Y 2-D 3-D
antik çağ (antikite)
4-Y 5-D 6-Y 7-D
: MÖ 6 - MS 3. yy. arasında kalan dönemdir. Bu dönemde varlığını sürdürmüş tüm uygarlıklar için değil, sadece
Yunan ve Roma için kullanılır.
TEST
apsis : Kiliselerde koronun arkasında bulunan ve camilerdeki mihrabın karşılığı olan, tonoz ya da kubbe ile örtülü bölüm.
1-A 2-D 3-B 4-A 5-B 6-D 7-C 8-C 9-A 10-C 11-C 12-B 13-E
arasta : Çarşı, dizi dükkanlar, bazen önlerinde revak ya da karşılıklı sıraların arasında örtü bulunan bir tür kapalı çarşı.
arşitrav : Antik mimarlıkta sütunların taşıdığı, bir sütun ekseninden diğer sütun eksenine uzanan taş hatıl
BULMACA
athena : Yunan mitolojisinde akıl, sanat barış tanrıçasıdır. Romalılarda tanrıça Minerva diye bilinir.
1-MYRON 2-ODEİON 3-NARTEKS 4-PANTHEON 5-URNA
atrium 6-BAZİLİKA 7-MEZOPOTAMYA
: Antik 8-KORİNT
Roma konutlarında evin bir bölümünü oluşturan,9-İKON
etrafı sütunlarla çevrili avlu.
10-TAPATES 11-CELLA 12-KATAKOMP 13-ATRİUM 14-POLİS
ayak : Paye, taş ya da tuğladan örülmüş taşıyıcı mimari öge.
15-MASTABA 16-COLLESİUM 17-ZİGGURAT
ayazma : Ortodokslarca kutsal sayılan su kaynağı ve onun üzerinde yaptırılan küçük yapı.
DOĞRU-YANLIŞ
aydınlık feneri : Kubbe ve çatı gibi örtülerle kaplanan iç mekanlara ışık sağlamak için düzenlenmiş bölüm.
1-Y 2-D 3-Y 4-D 5-D
bab-ı hümayun : Topkapı Sarayı’nın Ayasofya’ya bakan birinci avluya bakan kapı.
bazilika TEST : Hristiyanlığa geçişte ve ilk Bizans Devri’nde yapılan bir kilise tipi.
4-C 5-B 6-A 7-D 8-B 9-D 10-D
bezeme : Mimari eserler ve her türden kullanım eşyası üzerinde süslemeye yönelik olarak yapılan çalışmaların tümü.
bordür
4. Ünite: Kenar,
Cevap Anahtarı
genellikle süslemeli kenar şeridi.
büst
BULMACA: İnsanın vücudunun başını ya da göğüsten yukarısını gösteren heykel.
1-CENNETKAPISI 2-CHARTRESKATEDRALİ 3-BERNİNİ
çapraz tonoz4-GOTİKSANATI 5-HÜMANİZM
: İki beşik tonozun 6-ROKOKO
dik açıyla kesişmesinden oluşan tonoz 7-RÖNESANS
biçimi.
darülkurra 8-EKSPRESYONİZM 9-FRANSA

: Kur’an’ı en güzel biçimde okuyan 10-KATEDRAL
kişiler ve imamlar yetiştirmek amacıyla yapılmış medrese bölümü.
11-SALVADORDALİ
diyorit : Doğada nadir olarak bulunan sert, saydam, üstü tanecikli derinlikli kayaç.
eksedra DOĞRU-YANLIŞ
: Yarım kubbeyi desteklemek ve yapıyı genişletmek için bunların yan taraflarına yapılan çeyrek kubbe.
1-Y 2-D 3-Y 4-Y 5-D
eyvan : Üç tarafı ve üstü kapalı, bir tarafı bütün genişliği ile bir avluya ya da diğer bir mekana açılan yapı birimi.
fil ayağı TEST : Büyük kubbeleri taşımak amacıyla taştan örülerek yapılan büyük taşıyıcı sütun.
1-D 2-E 3-B 4-A 5-B 6-C 7-D
264266
EKLER
EKLER
5. Ünite Cevap Anahtarı Sözlük

BULMACA
forum :1-STUPA 2-GRİFON
Antik Roma kentlerinde, 3-ORHUNANITLARI
kent merkezinde 4-HAYVANÜSLUBU
yer alan, içindeki ve çevresindeki yapılarla Yunan kentlerindeki agora ile
5-ORTAASYA
aynı işlevi taşıyan alan. 6-OTAĞ 7-YURT 8-GÖKTÜRKLER 9-KAPLUM-
fresko BAĞA 10-KURGAN

: Yaş sıva 11-APLİKE
üzerine suda çözülmüş 12-PAZIRIK
boya pigmentleri kullanarak yapılan13-HUN
duvar resmi.14- BALBAL
15-BOZKIR
friz : Genellikle Eski Yunan ve Roma yapılarında , duvarların üst bölümünde, duvarın eni boyunca devam eden ve
çoğunlukla süsleme veya kabartmaların olduğu bölüm veya kuşak.
DOĞRU-YANLIŞ
galeri : Kiliselerde yarı neflerin (sahın) üst katında yer alıp ana nefe bakan1-Y
mekân.2-D
3-D 4-Y 5-D
grifon : Baş ve kanatları kartal, gövdesi aslan biçiminde mitolojik yaratık.
TEST
gül bezek 1-E 2-C
: Tezyini yapraklardan ibaret, gülü hatırlatan yuvarlak 3-B
kabartma. 4-D 5-D 6-E 7-E 8-D
gül pencere : Genellikle Gotik katedrallerin cephelerinde yer alan daire biçimindeki vitraylı pencere.
harim : Osmanlı camilerinin çevresinde yer alan ve cami alanını kentsel alandan ayıran duvarla çevrili dış avlu.
BULMACA
hazire 1-MOSTARKÖPRÜSÜ 2-SELİMİYEKIŞLASI
: Camilerin kıble tarafında bulunan küçük mezarlık. 3-KÜLLİYE 4-ELHAMRA
hiyeroglif 5-MEDRESE
: İnsan ve eşyaların 6-SÜLEYMANİYECAMİSİ
basitleştirilip sembolize 7-YEŞİLCAMİ
edilerek biçimlendirilmiş resimli Mısır yazısı.
8-YİVLİMİNARE 9-BAĞDAT 10-MİMARSİNAN 11-ANITKABİR
hünkâr mahfili : Camilerde hükümdara ayrılan bölüm.
12-KUBATABAD 13-TAÇMAHAL 14-ŞAMEMEVİYE
izlenimcilik (empresyonizm) : 19. yüzyıl sonunda Fransa’da ortaya çıkan, ışık etkilerine dayanarak doğayı anlık görüntüsü ile resimlemeye
dayanan sanat akımı. DOĞRU-YANLIŞ
kaburgalı tonoz
1-Y 2-D 3-D 4-D 5-Y 6-D 7-D 8-Y 9-D 10-D
: Genellikle beşik tonozlarda ve diğerlerinde destek kaburga sisteminin görülebildiği tonoz biçimi.
kalem işi : Yapıların genellikle iç yüzeylerinin bezenmesinde kullanılan bir süsleme türü. TEST
kasnak 1-A 2-B 3-A 4-E 5-Bkaide.
: Bir mimari yapıda kubbenin oturduğu ve yapının üslubuna, türüne göre çokgen ya da yuvarlak olan
kemer : Dairesel, örgülü ara taşıyıcı ve bezeme ögesi. 7. Ünite Cevap Anahtarı
kontur : Çevre çizgisi, figürleri ya da motifleri çevreleyen çizgi. BULMACA
korint düzeni : Antik mimarlıkta kullanılan bir düzen olup stilize akant yaprakları ile bezeli 4-NAKKAŞ
1-RUMİ 2-MATRAKÇINASUH 3-MİNYATÜR sütun başlıkları yoluyla diğer
5-EBRU
düzenlerden ayrılır. 6-TASVİR
Dor ve iyon 7-HATTAT
düzeninden daha 8-ÇİNİ
geç bir dönemde 9-NAKIŞHANE
ortaya çıkmıştır.
10-SÜLÜS 11-HALI 12-TEZHİP 13-ŞAHNAME 14-HAT 15-LEVNİ
korniş : Mimaride saçakların altını akan sulardan korumak amacıyla yapılan çıkıntılı bölüm
16- SURNAME
köşebent : Dikdörtgen ve kare formlu biçimlerde köşelere yapılan süslemelere verilen ad.
kripta : Kiliselerde koronun altında bulunan yeraltı mezarı.

DOĞRU-YANLIŞ
1-D 2-Y 3-Y 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-Y 10-D
kûfi yazı : Arap harflerinin düz ve köşeli olarak kullanılmasıyla oluşan bir yazı türü.
külliye : İşlevleri birbirini tamamlar nitelikte ve üslup özellikleri aynı olan birden fazla yapıdan oluşanTEST
yapılar topluluğu.
1-B 2-E 3-C 4-A 5-C 6-C
kümbet : Gömme bölümü, gövde (ziyaret) bölümü ve kubbesinin üstünde külahı bulunan mezar anıtları için kullanılan ad.
lahit
: Tahta, taş (mermer) ya da pişmiş topraktan yapılan, içine ölünün yerleştirildiği özel sanduka.
manastır
BULMACA
: Hristiyan din adamlarının kent hayatından uzakta ibadetleri için sessiz bir yere yapılan bina.
1-NATÜRMORT 2-ABSTRE 3-SİLAHTACİRİ 4-KÜBİZM 5-İZLEN-
mastaba İMCİLİK
: Mezar odalarının 6-NATÜRALİST
üzerine 7-ONLAR
dinî törenlerin yapıldığı ve üstü yatay 8-HARMAN 9-PORTRE
olarak kesilmiş piramit şeklinde planlı yapıların
eklenmesiyle oluşan mezar yapıları.
10-SOYUT 11-ABİDİNDİNO 12-BÜST 13-ZÜHTÜMÜRİDOĞLU
medrese : Yüksek düzeyde dinî ve14-HEYKEL
pozitif bilimlerin 15-SANAYİİNEFİSE
okutulduğu öğretim kurumu. 16-PERSPEKTİF
megaron : Prehistorik Çağlardan itibaren Ege çevresinde uygulanmış, kısa tarafında giriş bölümü olan ön dehliz ve dikdörtgen
bir odadan oluşan ev tipi. DOĞRU-YANLIŞ
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-D 10-Y
metop : Yunan mimarisinde, Dor nizamında, kare biçimde rölyef
mozaik çini TEST

: Değişik renklerde sırlanmış levha ve parçaların alçı zemin içinde dondurulmasıyla elde edilen bir süsleme tekniği.
1-B 2-A 3-A 4-C 5-E
267265
EKLER
EKLER
Sözlük 1. Ünite Cevap Anahtarı

BULMACA
mukarnas 1-ANTROPOLOJİ
: Kademeli 2-ZANAATKÂR 3-SANAT
olarak taşmalar yapacak biçimde, aşırtmalı4-TİYATRO
olarak yan yana ve üst üste gelen, üç boyutlu görünüm veren
5-ALACAHÖYÜK
bir geçiş ve6-ARKEOLOJİ 7-FRESKO
dolgu ögesidir. Petek biçimli 8-NATÜRMORT
bir görüntü ile yarım kubbelerin içini dolgulayan İslam sanatı ögesi.
9-COĞRAFYA
muvakkithane 10-FİLOLOJİ
: Camilerin 11-PORTRE
yakınında yapılan 12-NUTUK
ve namaz vakitlerinin 13-TARİH
saptanması işlevine hizmet eden araçlarla donatılmış küçük yapı.
14-NÜMİZMATİK
natüralizm : Sanat yapıtının doğal gerçekliğe uygun bir biçimde yapılmasını savunan anlayış.
nef (sahın) DOĞRU-YANLIŞ

: Yapılarda sütunlarla ya da payelerle ayrılan her bir bölüm, yol, genellikle kiliselerde nef, camilerde ise sahın diye
1-D 2-Y 3-D 4-D 5-D 6-Y 7-D 8-D
bilinir.
nekropol : Antik Yunan ve Roma kentlerinde kentin dışında yer alan mezarlık alanı.
TEST
neoklasik 1-B 2-D 3-A
: 19. 4-B 5-E ve
yüzyıl sonları 6-B 7-E başlarında
20. yüzyıl 8-A 9-B 10-B
bir sanat akımı. Eski Türk ve İslam sanatından alınmış mimari ve süsleme
ögelerinin kullanılması ile ortaya çıkan ilk ulusal akım.
neoklasisizm 2. Ünite: 18.

Cevap
yüzyılınAnahtarı
ikinci yarısında Almanya’da ortaya çıkan, ancak Fransa’da daha çok uygulanma olanağı bulan ve
antikiteden esinlenerek klasik formlara dönüşü amaçlayan sanat anlayışı ve üslubu.
BULMACA
niş 1-ALTAMİRA 2-KALKOLİTİK
: Duvarda küçük ölçüde ve düzgün 3-İDOL
girinti. 4-ÇATALHÖYÜK
obeliks 5-DOLMEN: Yüksek,
6-MİKROLİT 7-KARAİN 8-HACILAR
dörtgen prizma biçiminde, yukarı doğru incelen, üstü 9-KÜLTEPE
piramit biçiminde son bulan ve yan yüzeyleri
10-MEGARON 11-GÖBEKLİTEPE 12-TÜMÜLÜS 13-BRONZ
üzerinde hiyeroglif yazıları olan dini anlamlı ve güneş tanrısının sembolü taşlar.
14-SÜMER
orthostat : Asur ve Hitit mimarilerinde, yapıların dış cephelerinin altında yer alan kabartmalı taş blok.
palmet DOĞRU-YANLIŞ
: İlk Çağlardan beri kullanılan bir bezeme motifidir. Dilimli simetrik yaprak şeklinde olup adını Yunanca palma (el)
sözcüğünden alır.
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-Y 7-D
pandantif : Kare altyapıdan kubbe eteği olan daireye geçiş ögesi.
TEST
payanda : Destek, yükü karşılamak üzere eklenmiş duvar parçası.
1-A 2-D 3-B 4-A 5-B 6-D 7-C 8-C 9-A 10-C 11-C 12-B 13-E
paye : Örülerek meydana getirilmiş tek taşıyıcı, ayak.
perdah Tekniği : Bir maden levhayı ya da duvarı zımpara, mala vb. aletlerle düzleme tekniğne verilen isim.
BULMACA
portal (Taç kapı) : Yapıların anıtsal girişli kapılarına verilen ad.
rasathane 6-BAZİLİKA 7-MEZOPOTAMYA
: 1. Gözlemevi 8-KORİNT
2. Gök bilimi için kullanılan 9-İKON
medrese türü.
realist : Gerçeğine uygun.
renkli sır tekniği : 14 ve 15. yüzyıllarda Osmanlı Dönemi’nde sıkça kullanılan çini üzerine desenlerin siyah boya ile konturlarının
çizildiği ve içlerinin renkli sırlarla boya gibi kullanılması ile oluşturulan süsleme tekniği.
DOĞRU-YANLIŞ
revak 1-Y 2-D 3-Y 4-D
: Sütun 5-D tarafından taşınan kemerler arkasında yer alan, üstü örtülü, uzun bölüm
ve payeler
ribat : Kaynağı ileri karakol anlamında olan yarı askerî yapılardır. Sonradan han ve kervansaraylar için geç döneme kadar
TEST kullanılan yerleşik bir terim.
4-C 5-B 6-A 7-D 8-B 9-D 10-D
rik’a : Türklerin ortaya çıkardığı bir yazı çeşidi.
riton
4. Ünite: Anadolu
Cevapuygarlıklarında
Anahtarıdini törenlerde kullanılan törensel içecek kabı.
rokoko
BULMACA: 18. yüzyılda ortaya çıkan süslemeci sanat akımı.
rumî 4-GOTİKSANATI 5-HÜMANİZM
: Filiz, yaprak 6-ROKOKO
ve hayvan motiflerinden 7-RÖNESANS
oluşan stilize süsleme ögesi
sahın 8-EKSPRESYONİZM 9-FRANSA

: Camilerde ve kiliselerde 10-KATEDRAL
mihraba doğru uzanan ve birbirinden sütunlarla ayrılmış kısımlardan her biri.
11-SALVADORDALİ
savat : Metal yüzey özellikle de gümüş üzerinde derin olmayan oyuklar açılıp içine siyah renkli bir eriyik doldurularak
yapılan bezeme.
DOĞRU-YANLIŞ
sella (cella) 1-Y 2-D 3-Y
: Eski4-Y
Yunan5-D
ve Roma’da içinde kült heykelinin korunduğu, tapınağın en kutsal bölümü.
sfenks : Eski Mısır'da piramitlerin yakınında bulunan, insan başlı ve hayvan gövdeli yontu.
TEST
1-D 2-E 3-B 4-A 5-B 6-C 7-D
264268
EKLER
EKLER
5. Ünite Cevap Anahtarı Sözlük

BULMACA
sır :1-STUPA 2-GRİFON
Keramikler üzerinde 3-ORHUNANITLARI
koruyucu, cam benzeri tabaka. 4-HAYVANÜSLUBU
5-ORTAASYA 6-OTAĞ 7-YURT 8-GÖKTÜRKLER 9-KAPLUM-
sıraltı tekniği : Keramik boyalarının bisküvi halindeki keramikler üzerine boyanarak üstlerine sır çekilmesi, boyaların sır altında
BAĞA 10-KURGAN
kalması ile oluşan teknik. 11-APLİKE 12-PAZIRIK 13-HUN 14- BALBAL
15-BOZKIR
silme : Duvar yüzeylerinde süsleme amacıyla yapılmış şerit biçimindeki çıkıntılara verilen ad.
son cemaat yeri DOĞRU-YANLIŞ

: 14. yüzyıldan itibaren cami ve mescitlerde yaygın olarak kullanılan, ana mekanın dışında yarı açık hazırlık bölümü.
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D
stilize : Doğadaki formların belli bir üslubun ya da tekniğin gereği sadeleştirilmiş şekli.
stoa TEST
: Antik Yunanistan mimarisinde bir sokak ya da agoranın yanında yer alan, üstü kapalı, sütunlu galerilere verilen ad.
1-E 2-C 3-B 4-D 5-D 6-E 7-E 8-D
stuko : Alçı yoğunluklu süsleme tekniği.
sunak (altar) 6. adaklar

: Tapınağın içinde ya da yakınında bulunan, tanrılara sunulan ÜniteiçinCevap Anahtarı
kullanılan, genellikle taştan yapılmış öge.
sülüs : Yuvarlak karakterli, daha çok kitabelerde kullanılan, kitaplarda ise başlıklara mahsusBULMACA
büyük boy bir yazı üslubu.
1-MOSTARKÖPRÜSÜ 2-SELİMİYEKIŞLASI 3-KÜLLİYE 4-ELHAMRA
sütun : Genellikle daire kesitli ince, uzun, tek parça yada parçalı; kaide gövde ve başlık kısımları olan taşıyıcı öge.
5-MEDRESE 6-SÜLEYMANİYECAMİSİ 7-YEŞİLCAMİ
sütunce :8-YİVLİMİNARE
Küçük sütun, mihrap ve portal9-BAĞDAT 10-MİMARSİNAN
gibi yerlerde dekoratif 11-ANITKABİR
amaçla kullanılan mimari öge.
şadırvan : Cami avlularında yer alan ve abdest almak için kullanılan, genellikle çokgen ya da daire planlı, üstü piramidal ya da
konik çatıyla örtülü, çevresi açık küçük çeşme yapısı.
DOĞRU-YANLIŞ
şapel : 1. Tek mekanlı küçük kilise 2. Büyük bir kilise ya da katedralde bir kutsal kişiye adanmış dua mekanı.
1-Y 2-D 3-D 4-D 5-Y 6-D 7-D 8-Y 9-D 10-D
şemse : Süslemede kullanılan oval, dairesel biçimde dilimli ya da düz motifler.
TEST
poseidon : Yunan mitolojisinde denizlerin, deniz canlılarının ve akarsuların tanrıçası
1-A 2-B 3-A 4-E 5-B
tabhane : Dini yapıların bir bölümü olup özellikle gezici dervişlerin misafir edildiği oda.
talik : Yatık çizgileri uzun, dik çizgileri kısa bir yazı çeşididir.
BULMACA
tasvir : İnsan dışındaki canlı veya cansız varlıkların sahip oldukları özellikleri ve nitelikleri resim veya yazı ile ifade etme.
1-RUMİ 2-MATRAKÇINASUH 3-MİNYATÜR 4-NAKKAŞ
tetimme 5-EBRU
: Medreselerin yüksek öğretime6-TASVİR
hazırlık bölümü 7-HATTAT 8-ÇİNİ 9-NAKIŞHANE
tonoz : Taş ya da tuğladan örülerek meydana getirilen bir mimari örtü elemanıdır. Biçimine göre beşik tonoz, aynalı tonoz,
çapraz tonoz, kaburgalı tonoz, yelken tonoz gibi adlar alır. 16- SURNAME
transept : 1. Örtü sisteminde nefleri dik açı ile kesen ve altyapıya da yansıyan birimdir. 2. Kiliselerde apsisin önünde
nefleri dik olarak kesen uzun mekân.
DOĞRU-YANLIŞ
1-D 2-Y 3-Y 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-Y 10-D
tromp : Kare altyapıdan kubbe eteğini hazırlayan sekizgene geçiş ögesi.
tümülüs : Bir yeraltı mezar odasının üzerini örten doldurma toprak yığınından oluşan tepe. TEST
1-B 2-E 3-C 4-A 5-C 6-C
vitray : Renkli camların belli bir kompozisyon düzeni içinde bir araya getirilerek yapılan süsleme ögesi.
BULMACA
İMCİLİK 6-NATÜRALİST 7-ONLAR 8-HARMAN 9-PORTRE
14-HEYKEL 15-SANAYİİNEFİSE 16-PERSPEKTİF
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-D 10-Y
TEST
1-B 2-A 3-A 4-C 5-E
269265
EKLER
EKLER
Kaynakça 1. Ünite Cevap Anahtarı

BULMACA
1-ANTROPOLOJİ
Acun, H. (2007). Anadolu Selçuklu Dönemi 2-ZANAATKÂR 3-SANAT
Kervansarayları. Ankara: 4-TİYATRO
Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Akkaya, T. Beksaç, E. (1990). Kaynak ve Kökleriyle Avrupa Resim Sanatı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yayınları.
14-NÜMİZMATİK
Akşit, İ. (1981). Hititler. İstanbul: Sandoz Yayınları.
Aktüre, S. (1994). Anadolu’da Bronz Çağı Kentleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
DOĞRU-YANLIŞ
1-D Anadolu
Akurgal, E. (1989). 2-Y 3-D 4-D İstanbul:
Uygarlıkları. 5-D 6-Y 7-D Yayınlar.
Net Turistik 8-D
Akurgal, E. (1995). Hatti ve Hitit Uygarlıkları. İstanbul: Net Turistik Yayınlar.
TEST
1-B Anadolu
Akurgal, E. (1998). 2-D 3-A
Kültür4-B
Tarihi. 5-E
Ankara:6-B 7-E
Tübitak 8-ABilim
Popüler 9-B 10-B
Kitapları.
Akurgal, E. (1999). Bir Arkeoloğun Anıları. İstanbul: TÜBA Yayınevi.

Akyürek, E. (1994). Ortaçağdan Yeniçağ’a Felsefe ve Sanat. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
BULMACA
1-ALTAMİRA
Akyürek, E. (1996). 2-KALKOLİTİK
Bizans’ta Sanat ve Ritüel. İstanbul: Kabalcı3-İDOL
Yayınevi. 4-ÇATALHÖYÜK
5-DOLMEN 6-MİKROLİT 7-KARAİN 8-HACILAR
Alp, S. (2001). Hitit Çağında Anadolu. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları. 9-KÜLTEPE
Alparslan, A. 14-SÜMER
(1992). Ünlü Türk Hattatları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Altun, A. (1988). Ortaçağ Türk Mimarisinin Anahatları için Bir Özet. İstanbul: Arkeoloji Yayınları.
DOĞRU-YANLIŞ
Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi. (1982). İstanbul: Görsel Yayınları.
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-Y 7-D
Arseven, C. E. (1952). Sanat Ansiklopedisi. İstanbul: MEB Yayınları.
TEST
Aslanapa, O. (1986). Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılap Yayınları.
1-A 2-D 3-B 4-A 5-B 6-D 7-C 8-C 9-A 10-C 11-C 12-B 13-E
Aslanapa, O. (1992). Mimar Sinan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Aslanapa, O. (2005). Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: inkılap yayınları.
BULMACA
Ayverdi, H. E. Aydın, Y. (1972). İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Baha Mat.
6-BAZİLİKA
Cansever, T. (2005). 7-MEZOPOTAMYA
Mimar Sinan. İstanbul: 8-KORİNT 9-İKON
Albaraka Türk Yayınları.
Cantay, G. (1992). Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: AKM Yayınları.
Cezar, M. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık. İstanbul: Türkiye İş Bankası yayınları.
DOĞRU-YANLIŞ
Çoruhlu, Y. (2000). Türk Sanatının ABC’si. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
1-Y 2-D 3-Y 4-D 5-D
Çoruhlu, Y. (2006). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
TEST
Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
4-C 5-B 6-A 7-D 8-B 9-D 10-D
D. Kuban, Batıya Göçün Sanatsal Evreleri. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Darga, M. (1985). Hitit Mimarlığı 1/ Yapı Sanatı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
BULMACA
Darga, M. (1992). Hitit Sanatı. İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Kitapları.
Derman, U. M.4-GOTİKSANATI 5-HÜMANİZM
(1977). Türk Sanatında Ebru. İstanbul: Ak Yayınları.6-ROKOKO 7-RÖNESANS
Dinçol, A.M. 8-EKSPRESYONİZM 9-FRANSA

(1982). Hititler. Anadolu Uygarlıkları Görsel Anadolu10-KATEDRAL
Tarihi Ansiklopedisi. İstanbul: Görsel Yayınlar.
11-SALVADORDALİ
Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. İstanbul: MEB Yayınları.
DOĞRU-YANLIŞ
Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, (1997). İstanbul: Yem Yayın.
1-Y 2-D 3-Y 4-Y 5-D
Ekrem, A. (1987). Hatti Uygarlığı. Remzi Oğuz Arık Armağanı. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi. Yayınları,
TEST
Ertem, H. (1980). Hitit Devletinin İki Eyaleti: Pala-Tum(m)ana. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
1-D 2-E 3-B 4-A 5-B 6-C 7-D
264270
EKLER
EKLER
5. Ünite Cevap Anahtarı Kaynakça

BULMACA
Eyüboğlu, İ. Z. (1981). Anadolu1-STUPA 2-GRİFON
Uygarlığı. İstanbul: Der Yayınları.3-ORHUNANITLARI 4-HAYVANÜSLUBU
Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi. (2002). İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları.
BAĞA 10-KURGAN 11-APLİKE 12-PAZIRIK 13-HUN 14- BALBAL
Gombrich. (1997). Sanatın Öyküsü. İstanbul: Remzi Kitabevi. 15-BOZKIR
Grabber O. (1988). İslam Sanatının Oluşumu. İstanbul: Kanat Kitap.
DOĞRU-YANLIŞ
Grant, M. (Terc. Z. Zühre İlkgelen). (2000). Roma’dan Bizansa. İstanbul: Homer Yayınları. 1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D
Günkut, A. (1990). Asya Merkezi Mekan Geleneği. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
TEST
1-E Yayınları.
Hasol, D. (1990). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi 2-C 3-B 4-D 5-D 6-E 7-E 8-D
Hassan, Ü. Berktay, H. Ödekan, A. (1990). Osmanlı Devletine Kadar Türkler. İstanbul: Cem Yayınları.
Hüseyin Sabri A. (Editör). (2012). Anadolu Arkeolojisi. Eskişehir: A.Ü. AÖF Yayınları.
BULMACA
İnam, A. (Editör). (1982).1-MOSTARKÖPRÜSÜ 2-SELİMİYEKIŞLASI
Estetik Ve Sanat Felsefesi. Eskişehir: A.Ü. AÖF Yayınları. 3-KÜLLİYE 4-ELHAMRA
Karamağaralı, B. (1972). Ahlat Mezar Taşları.5-MEDRESE 6-SÜLEYMANİYECAMİSİ
Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 7-YEŞİLCAMİ
Karul, N. (2012). Anadolu’nun Arkeoloji Atlası 1-2. İstanbul: Atlas Dergisi Yayınları.
Kınal, F. (1987). Eski Anadolu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
DOĞRU-YANLIŞ
Köroğlu, K. (Editör). (2011). Eski Anadolu Tarihi. Eskişehir: A.Ü. AÖF Yayınları.
1-Y 2-D 3-D 4-D 5-Y 6-D 7-D 8-Y 9-D 10-D
Küçükyılmazlar, K. A. (2006). Çini Araştırması. İstanbul: İstanbul ticaret Odası.
TEST
Leaman, O. (2010). İslam Estetiğine Giriş. İstanbul: Küre Yayınları.
1-A 2-B 3-A 4-E 5-B
Lloyd, S. (1997). Türkiye’nin Tarihi, Bir Gezginin Gözüyle Anadolu Uygarlıkları. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
Mahir, B. (2005). Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
BULMACA
Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ntv Tarih. Sayı 44 5-EBRU 6-TASVİR 7-HATTAT 8-ÇİNİ 9-NAKIŞHANE
Ögel, S. (1987). Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı. Ankara: TTK Yayınları.
16- SURNAME
Önay, G. (1988). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: İş Bankası Yayınları.
Önder, M. (1983). Yurt Dışı Müzelerinde Türk Eserleri. Ankara: İş Bankası Yayınları.
DOĞRU-YANLIŞ
1-D 2-Y 3-Y 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-Y 10-D
Önder, M. (1996). Şaheserler Konuştukça. Ankara: İş Bankası Yayınları.
TEST
Özgüç, T. (1988). İNANDIKTEPE, Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
1-B 2-E 3-C 4-A 5-C 6-C
Parla, C. (Editör). (2013). Sanat Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
Pischel, G. (1978). Sanat Tarihi Ansiklopedisi. İstanbul: Görsel Yayın Ansiklopedik Neşriyat.
BULMACA
Salman, F. (1995). Kurganlarda Bulunan Hun Giysileri. Ankara: Van Çevre ve Kültür Derneği Yayınları.
İMCİLİK
Sanat Tarihi Ansiklopedisi, (1978). İstanbul: 6-NATÜRALİST 7-ONLAR 8-HARMAN 9-PORTRE
Görsel Yayınevi.
10-SOYUT 11-ABİDİNDİNO
Sarı, İ. (2016), Türk Sanat Tarihi, Net Medya Yayınları 12-BÜST 13-ZÜHTÜMÜRİDOĞLU
Sevim, A. Erdoğan, M. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
Sevin, V. (1991). Anadolu Arkeolojisinin ABC’si. İstanbul: Simavi Yayınları. DOĞRU-YANLIŞ

1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-D 10-Y
Sevin, V. (1999). Anadolu Arkeolojisi. İstanbul: Der Yayınları.
TEST
1-B 2-A 3-A 4-C 5-E
271265
EKLER
EKLER
Kaynakça 1. Ünite Cevap Anahtarı

BULMACA
1-ANTROPOLOJİ
Sözen, M. Uğur, T. (1994). Sanat Kavram 2-ZANAATKÂR 3-SANAT
ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: 4-TİYATRO
Remzi Kitabevi.
Şahinoğlu, M. (1977). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazının Dekoratif Elemen Olarak Kullanılması. İstanbul: TEV Yay.
14-NÜMİZMATİK
Tanındı, Z. (1996). Türk Minyatür Sanatı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Tansuğ, S. (1993). Resim Sanatının Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.

DOĞRU-YANLIŞ
1-DÇağdaş
Tansuğ, S. (1999). 2-YTürk
3-DSanatı.
4-Dİstanbul:
5-DRemzi
6-YKitabevi.
7-D 8-D
Tuna, C. (2000) Mağaradan Kente, Anadolu’nun En Eski Yerleşim Yerleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
TEST
1-BDünya
Turani, A. (1999). 2-DSanat
3-A 4-B
Tarihi. 5-ETürkiye
İstanbul: 6-B İş7-E 8-A
Bankası 9-B
Kültür 10-B
Yayınları.
Türk Dünyası El Kitabı, (1991). Ankara: Kolektif Yayınevi.

Türk Etnografya Dergisi, (1961). Sayı 4.
BULMACA
1-ALTAMİRA
Türkler Ansiklopedisi. 2-KALKOLİTİK
(2002). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 3-İDOL 4-ÇATALHÖYÜK
5-DOLMEN 6-MİKROLİT 7-KARAİN
Yetkin, S. K. (1977). Barok Sanat. İstanbul: Cem Yayınları. 8-HACILAR 9-KÜLTEPE
Yetkin, Ş. (1986). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Ed. Fak. Yayınları.
14-SÜMER
Yetkin, Ş. (1991). Türk Halı Sanatı. Ankara: İş Bankası Yayınları.
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-Y 7-D
TEST
1-A 2-D 3-B 4-A 5-B 6-D 7-C 8-C 9-A 10-C 11-C 12-B 13-E

BULMACA
6-BAZİLİKA 7-MEZOPOTAMYA 8-KORİNT 9-İKON
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y 2-D 3-Y 4-D 5-D
TEST
4-C 5-B 6-A 7-D 8-B 9-D 10-D

BULMACA
4-GOTİKSANATI 5-HÜMANİZM 6-ROKOKO 7-RÖNESANS
8-EKSPRESYONİZM 9-FRANSA 10-KATEDRAL
11-SALVADORDALİ
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y 2-D 3-Y 4-Y 5-D
TEST
1-D 2-E 3-B 4-A 5-B 6-C 7-D
264272
EKLER
EKLER
5. Ünite Cevap Anahtarı Kaynakça

BULMACA
1. ÜNİTE GÖRSEL KAYNAKÇA 1-STUPA 2-GRİFON 3-ORHUNANITLARI 4-HAYVANÜSLUBU
Görsel 1.1 http://anthropology.ir/sites/default/files/public/styles/article_post/public/anthropology-images/14641.jpg?itok=B3P7inar (22.06.2014, 14.45)
BAĞA 10-KURGAN(22.06.2014,
Görsel 1.2 http://www.sanalmuze.org/image/aot08.jpg 11-APLİKE 14.45) 12-PAZIRIK 13-HUN 14- BALBAL
Görsel 1.3 https://classconnection.s3.amazonaws.com/944/flashcards/3067944/jpg/pagoda-13E86A5022C4C6033D9.jpg 15-BOZKIR
(22.06.2014, 14.45)
Görsel 1.4 www.dreamstime.com ID:36466786 (07.06.2017, 14.45)
Görsel 1.5 http://i.sabah.com.tr/sb/fotohaber/ekonomi/dunyanin_en_buruk_ekonomileri/009.jpg (07.02.2018 saat 11.21)
Görsel 1.6 Hakan Öztürk arşivi DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 1.7 https://www.yagliboyatablolar.com.tr/userfiles/productlargeimages/product_1492.jpg1-Y 2-D 14.45)
(22.06.2014, 3-D 4-Y 5-D
Görsel 1.8 http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/27.45/ (22.06.2014, 14.45)
Görsel 1.9 http://lima.nexolocal.com.pe/nl_imagenes/nl_posting/6/4/599/2968312/1314306440_9226141.jpg ( 22.06.2014, 14.45)
Görsel 1.10 http://snitt.hu/system/covers/big/covers_14512.jpg?1442177352 (22.06.2014, 14.45) TEST
Görsel 1.11 http://www.resimbul.com/sonuc/ayasofya/ayasofya-cinileri/ayasofya-cinileri-c6e9df.jpg
1-E 2-C 3-B 4-D (22.06.2014,
5-D 6-E 14.45)7-E 8-D
Görsel 1.12 Komisyon tarafından çekilmiştir.
Görsel 1.13 http://www.yozgatmuzesi.gov.tr/sikke1.jpg (22.06.2014, 14.45)
Görsel 1.14 6. Ünite Cevap
http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,144670/kultepe-tabletleri-unesco-dunya-belleginde.html Anahtarı
(22.06.2014, 14.45)
Görsel 1.15 http://kastder.org.tr/wp-content/uploads/2016/07/ata03.jpg (22.06.2014, 14.45)
Görsel 11.6 http://www.tsmd.org.tr/Resim/1705,mimarsinanjpg.png?0 (22.06.2014, 14.45) BULMACA
Görsel 1.17 1-MOSTARKÖPRÜSÜ 2-SELİMİYEKIŞLASI
http://www.kvmgm.gov.tr/Resim/52782,011-lidya-eserleri01.png?0 3-KÜLLİYE
(08.02.2018 saat 15.33) 4-ELHAMRA
Görsel 1.18 Komisyon üyeleri tarafından çekilmiştir. (22.06.2014, 14.45)
Görsel 1.19 5-MEDRESE
Komisyon üyeleri tarafından çekilmiştir. (22.06.2014,6-SÜLEYMANİYECAMİSİ
14.45) 7-YEŞİLCAMİ
Görsel 1.20 Komisyon üyeleri8-YİVLİMİNARE 9-BAĞDAT 10-MİMARSİNAN 11-ANITKABİR
tarafından çekilmiştir. (22.06.2014, 14.45)
2. ÜNİTE GÖRSEL KAYNAKÇA
Görsel 2.1 http://arkeofili.com/65000-yil-once-insanlar-bicak-yapmak-icin-isitma-teknikleri-kullaniyordu DOĞRU-YANLIŞ

(07.12.2018, 14.45)
Görsel 2.2 https://kknews.cc/zh-mo/culture/z6vgjnp.html
Görsel 2.3
1-Y 2-D 3-D 4-D 5-Y
https://cdn.zmescience.com/wp-content/uploads/2012/11/spear-tip.jpg (06.08.2014, 14.45)
6-D 7-D 8-Y 9-D 10-D
Görsel 2.4 http://www.sciencebuzz.org/sites/default/files/images/Altamira_Bison.jpg (07.02.2018 saat 12.53)
Görsel 2.5 http://cfileonline.org/wp-content/uploads/2016/01/2-14000-year-old-sculpture-cfile-contemporary-ceramic-art.jpg TEST
(22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.6 http://nsuartmuseum.org/wp-content/uploads/2017/03/Venus_of_Brassempouy.jpg (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.7 https://tallbloke.files.wordpress.com/2015/01/stonehenge.png (22.06.2014, 14.45) 1-A 2-B 3-A 4-E 5-B
Görsel 2.8 https://dinkulturuveahlaksilgisi.files.wordpress.com/2010/04/stadel.jpg (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.9 7. Ünite Cevap Anahtarı
http://blogs.hisarschool.k12.tr/aligurhanoglu/files/2013/11/Museum_Quintana_-_Neolithische_Sichel.jpg (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.10 https://anthonydoyle.files.wordpress.com/2009/11/poulnabourne-dolmen.jpg (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.11 http://static.wixstatic.com/media/7b2592_294c4a8bc14a44e8b4d48cc993513db8.jpg/v1/fit/w_630,h_500,q_80,usm.jpg BULMACA (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.12 http://alfa-img.com/show/found-at-uruk-vessel.html (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.13 1-RUMİ 2-MATRAKÇINASUH
http://s49.radikal.ru/i124/0902/2c/30560d074a48.jpg (06.08.2014, 14.45) 3-MİNYATÜR 4-NAKKAŞ
Görsel 2.14 5-EBRU 6-TASVİR 7-HATTAT
http://www.une.edu.au/__data/assets/image/0006/22101/bademagaci3.jpg (22.06.2014,8-ÇİNİ
14.45) 9-NAKIŞHANE
Görsel 2.15 http://www.antalyamuzesi.gov.tr/tr/karain-magrasi
10-SÜLÜS 11-HALI 12-TEZHİP (06.08.2014, 14.45)
13-ŞAHNAME 14-HAT 15-LEVNİ
Görsel 2.16 http://www.antalyamuzesi.gov.tr/tr/karain-magrasi (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.17 http://www.gezilecekyerleri.com/wp-content/uploads/2014/10/40-beldibi-antalyainfo-org.jpg (06.08.2014, 16- SURNAME
14.45)
Görsel 2.18 http://www.tgdturkey.com/statics/images/istanbul/foto-galeri/9034.jpg (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.19 http://www.dedeal.com/deniz/article/yb/yb.htm (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.20
DOĞRU-YANLIŞ
http://www.turkiyeyigezelim.com/wp-content/uploads/%C3%96k%C3%BCz-ini-Ma%C4%9Faras%C4%B1-2.jpg (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.21 1-D 2-Y 3-Y 4-Y 5-D 6-D(07.02.2018,
http://www.samsun.bel.tr/Haber/Large/www.samsun.bel.tr_1685_CP8E66RPAPFI.jpg 7-Y 8-D 9-Y 10-D
15 09)
Görsel 2.22 http://www.samsunvehaber.com/samsunda-islik-calan-magara-ilgi-odagi-oldu-1148h.htm (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.23 http://arkeolojidia.blogspot.com.tr/2014/02/burdur-haclar-hoyugu-kalkolitiktas.html (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.24 http://blog.radikal.com.tr/yasam/koy-hayatinin-baslangici-hallan-cemi-92063 (22.06.2014, 14.45) TEST
Görsel 2.25 http://belcikowski.org/ladormeuseblogue/wp-content/uploads/vasecalcaire.jpg (06.08.2014, 1-B 2-E 14.45) 3-C 4-A 5-C 6-C
Görsel 2.26 http://c1h.weebly.com/catal-huyuk.jpg adresindeki görselden yararlanılarak komisyonumuz tarafından hazırlanmıştır. (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.27 http://www.architectureoflife.net/aygazdan-anadoluda-insan-goruntuleri-sergisi 8. (06.08.2014,
Ünite Cevap 14.45) Anahtarı
Görsel 2.28 https://aratta.files.wordpress.com/2013/02/prehistc3b3riatouroc387atalhuyukanatolia.jpg?w=655&h=446 (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.29 http://simge.metu.edu.tr/projects/projects/Project6/neolitik.html (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.30
BULMACA
https://iasbh.tmgrup.com.tr/0f86d3/0/0/0/0/0/0?u=http://i.sabah.com.tr/sb/galeri/dunya/sasirtici-bilgiler/3.jpg&mw=752&mh=700 (07.02.2018, 15.18)
Görsel 2.31 1-NATÜRMORT 2-ABSTRE 3-SİLAHTACİRİ 4-KÜBİZM
http://urfamutfagi.blogspot.com.tr/2012/07/hadi-urfallar-silkinin-uzeriyizdeki-olu.html (06.08.2014, 14.45)5-İZLEN-
Görsel 2.32 İMCİLİK 6-NATÜRALİST 7-ONLAR 8-HARMAN 9-PORTRE
http://4.bp.blogspot.com/-XXQmT9Cn3hQ/T_Lq0ejPV3I/AAAAAAAAPag/zTLoADnjty8/s1600/14370.jpg (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.33 http://www.crystalinks.com/gobeklitepewall.jpg (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.34 10-SOYUT 11-ABİDİNDİNO
http://www.diyarbakirmuzesi.gov.tr/kazilar.aspx?hid=6 12-BÜST
(07.02.2018, 15.30) 13-ZÜHTÜMÜRİDOĞLU
Görsel 2.35 14-HEYKEL 15-SANAYİİNEFİSE
http://haged.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2014/02/turk_mutfagi_-uhbt.pdf 16-PERSPEKTİF
(22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.36 http://haged.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2014/02/turk_mutfagi_-uhbt.pdf (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.37 http://www.forumgercek.com/472152-post2.html /06.06.2015 (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.38 http://gunce.marsyas.gen.tr/?page_id=587 (06.08.2014, 14.45) DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 2.39 1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-D 7-Y15.36)
http://fe-mitolojisozlugu.com/turkiye_yerlesimler/h/hacilar_merkez_burdur_4.png (07.02.2018, 8-D 9-D 10-Y
Görsel 2.40 http://www5a.biglobe.ne.jp/~SE3Q/eye/eye14.html (22.06.2014, 14.45)
TEST
1-B 2-A 3-A 4-C 5-E
273265
EKLER
EKLER

Görsel Kaynakça
BULMACA
Görsel 2.41 1-ANTROPOLOJİ 2-ZANAATKÂR
http://kirsehirarkeoloji.blogspot.com.tr/2010/ 3-SANAT
(07.02.2018, 16.17) 4-TİYATRO
Görsel 2.42 5-ALACAHÖYÜK 6-ARKEOLOJİ 7-FRESKO 8-NATÜRMORT
http://yozgatmuhabir.blogspot.com.tr/2010/09/sorgunun-alisar-koyundeki-hoyuk-tarihe.html (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.43 http://bolge11.ormansu.gov.tr/11bolge/Libraries/Bo%C4%9Fazk%C3%B6y-Alacah%C3%B6y%C3%BCk_Milli_Park%C4%B1/
9-COĞRAFYA 10-FİLOLOJİ 11-PORTRE
bogazkoy_alacahoyuk_milli_parki_22.sflb.ashx 12-NUTUK 13-TARİH
(07.02.2018,15.41)
Görsel 2.44 14-NÜMİZMATİK
http://www.turkish-media.com/forum/topic/183676-ankara-anadolu-medeniyetleri-muzesi (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.45 http://i54.tinypic.com/rqxmpw.jpg (22.06.2014, 14.45)
Görsel 2.46 http://www.turkish-media.com/forum/topic/183676-ankara-anadolu-medeniyetleri-muzesi/ (07.02.2018, 16.10)
Görsel 2.47 DOĞRU-YANLIŞ
http://www.dermalook.com/wp-content/uploads/2014/09/estauillas.jpg (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.48 1-D 2-Y 3-D 4-D 5-D 6-Y 7-D 8-D
http://www.architectureoflife.net/wp-content/uploads/2013/05/aygaz1.jpg (07.02.2018, 16.25)
Görsel 2.49 http://www.tayproject.org/haberarsiv20094.html (07.02.2018, 16.36)
Görsel 2.50 http://www.tayproject.org/haberarsiv20094.html (07.02.2018, 16.41)
Görsel 2.51 TEST
http://www.tayproject.org/haberarsiv20094.html (07.02.2018, 16.31)
Görsel 2.52 1-B 2-D 3-A 4-B 5-E 6-B 7-E 8-A (07.02.2018,
https://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/1990.255/ 9-B 10-B16.45)
Görsel 2.53 http://arabic.britishmuseum.org/britishmuseum-images/ps048852_m.jpg (07.02.2018, 16.46)
Görsel 2.54 http://arkeofili.com/wp-content/uploads/2015/09/16.jpg (06.08.2014, 14.45)
http://www.frru2.altervista.org/ARCH/VEP/Gemini/NeT-Alacahoyuk3.jpg (07.02.2018, 16.56)
Görsel 2.56 http://store.donanimhaber.com/a3/7a/7f/a37a7fd7c14d161f9994eed50ca8bf4a.jpg (06.08.2014, 14.45)
Görsel 2.57 BULMACA
http://blogs.hisarschool.k12.tr/alpdagtekin/files/2013/11/ilgin%C3%A7%C3%A7%C3%A7.jpg (07.02.2018, 17.00)
Görsel 2.58 1-ALTAMİRA 2-KALKOLİTİK 3-İDOL
http://sv102.piclect.com/fd13535e6/m/15/04/02/27.jpg 4-ÇATALHÖYÜK
(06.08.2014, 14.45)
5-DOLMEN
3. ÜNİTE GÖRSEL 6-MİKROLİT
KAYNAKÇA 7-KARAİN 8-HACILAR 9-KÜLTEPE
Görsel 3.1 Komisyon
14-SÜMER tarafından çekilmiştir. (22.06.2014, 14.45)
Görsel 3.2 http://www.portalsaofrancisco.com.br/alfa/mosaico/imagens/mosaicos-10.jpg (06.08.2014, 14.45)
Görsel 3.3 http://www.derecho.usmp.edu.pe/itaest2011/marzo_2011/media/measopotamia.jpg (06.08.2014, 14.45)
http://encyclopediaurantia.org/images/lou407.jpg (22.06.2014)
Görsel 3.5 https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/originals/05/fc/ba/05fcba4e2c4416af42ecbae106e52fce.jpg (06.08.2014, 12.43)
Görsel 3.6
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-Y 7-D
http://sumerianshakespeare.com/media/847317fed673ab31ffff8041ffffe417.jpg (06.08.2014, 12.43)
Görsel 3.7 https://parismuse.com/wp-content/uploads/2017/10/king-sargon-louvre-733x1024.jpg (22.06.2014, 12.43)
Görsel 3.8 TEST
http://www.britishmuseum.org/images/ps208360_l.jpg (22.06.2014, 12.43)
Görsel 3.9 http://i.imgur.com/xfqEDqw.jpg (06.08.2014, 12.43)
Görsel 3.10 1-A 2-D 3-B 4-A 5-B 6-D 7-C 8-C 9-A 10-C 11-C 12-B 13-E
https://scout.univ-toulouse.fr/pub/docs/ut2.veronique.larrive/web/Journal-de-Gilgamesh/Bas-relief%20du%20palais%20de%2 (06.08.2014, 12.43)
Görsel 3.11 http://prophetess.lstc.edu/~rklein/images4/naramstele.JPG (07.02.2018, 17.12)
Görsel 3.12 Komisyon3. Ünite Cevap
tarafından Anahtarı
çekilmiştir. (06.08.2014, 12.43, 12.43)
Görsel 3.13 Komisyon tarafından çekilmiştir. (06.08.2014, 12.43, 12.43)
http://art.lostonsite.com/wp-content/uploads/2014/10/Puerta-de-Ishtar-Toro-salvaje-s%C3%ADmbol.jpg (06.08.2014, 12.43)
Görsel 3.15 http://vygosh.cz/umeni/chamurapiho_zakonik.png (22.06.2014, 12.43)
Görsel 3.16 1-MYRON 2-ODEİON 3-NARTEKS
http://g1208.hizliresim.com/10/6/bjupd.jpg 4-PANTHEON 5-URNA
(06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.17 6-BAZİLİKA 7-MEZOPOTAMYA 8-KORİNT 9-İKON
https://classconnection.s3.amazonaws.com/848/flashcards/4859848/png/3-148A47D560D28A05291.png (22.06.2014, 10.43)
Görsel 3.18 10-TAPATES 11-CELLA 12-KATAKOMP 13-ATRİUM
http://www.faydalibilgiler.com/Dosyalar/2667_misir-piramitlerinin-sirri-nedir.jpg 14-POLİS
(06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.19 http://player.myshared.ru/427490/data/images/img1.jpg( 06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.20 15-MASTABA 16-COLLESİUM
http://i5.asn.im/giza-sphinx-_ubhx.jpg (06.08.2014,17-ZİGGURAT
10.43)
Görsel 3.21 http://jcn54.c.j.f.unblog.fr/files/2014/07/vallee.jpg (22.06.2014, 10.43)
Görsel 3.22 http://clioseye.sfasu.edu/Archives/Student%20Reviews%20Archives/ArticleGraphicIcons/Nefertiti.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.23
DOĞRU-YANLIŞ
http://egyptholidaysdirectory.com/blog/wp-content/uploads/2013/01/AbuSimbel3.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.24 1-Y 2-D 3-Y 4-D 5-D
https://namelessintaipei.files.wordpress.com/2010/06/p1010974.jpg (22.06.2014, 10.43)
Görsel 3.25 http://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details/collection_image_gallery.aspx?assetId=
35333001&objectId=153325&partId=1 (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.26 TEST
https://ia800308.us.archive.org/26/items/mma_statue_of_an_offering_bearer_544210/544210.jpg (22.06.2014, 10.43)
Görsel 3.27 4-C 5-B 6-A 7-D 8-B 9-D 10-D
http://www.bbc.com/arabic/multimedia/2015/08/150828_uk_sekhemka_statue (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.28 http://imgc.allpostersimages.com/images/P-473-488-90/64/6453/1QZH100Z/posters.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.29 https://www.pourlascience.fr/tags/hasan-dagi
4. Ünite Cevap Anahtarı(22.06.2014, 10.43)
Görsel 3.30 http://image.slidesharecdn.com/sunu1-100525105714-phpapp02/95/sunu1-3-728.jpg?cb=1274785813 (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.31 http://www.ozgunresimler.com/data/media/2140/PAPIRUS-RESIM-PASTEL-BOYAMA-ORIJINAL.jpg (26.06.2014, 10.43)
Görsel 3.32
BULMACA
Komisyon tarafından çekilmiştir. (26.06.2014, 10.43)
Görsel 3.33 1-CENNETKAPISI 2-CHARTRESKATEDRALİ 3-BERNİNİ
http://www.historystudies.msu.ru/ojs2/index.php/ISIS/article/viewFile/41/102/397 (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.34 4-GOTİKSANATI 5-HÜMANİZM 6-ROKOKO 7-RÖNESANS(06.08.2014, 10.43)
http://www.forumishqiptar.com/attachment.php?attachmentid=145782&stc=1&d=1305869915
Görsel 3.35 http://www.hittitemonuments.com/bogazkoy/hattusa09.jpg (26.06.2014, 10.43)
Görsel 3.36 8-EKSPRESYONİZM 9-FRANSA 10-KATEDRAL
http://bolge12.ormansu.gov.tr/12bolge/Libraries/01haber/%C3%87orum_Aslanl%C4%B1_Kap%C4%B1-Bo%C4 (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.37 11-SALVADORDALİ
http://www.bogazkale.gov.tr/resim/hattusa/tapinak/tapinak2.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.38 http://www.nizip.com/gallery/files/karkamis.jpg (26.06.2014, 10.43)
Görsel 3.39 http://cdn.biblicalarchaeology.org/wp-content/uploads/Hittite-God.jpg (06.08.2014, 10.43)
http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/26_01_00_3a4f5.jpg (26.06.2014, 10.43)
Görsel 3.41 1-Y 2-D 3-Y 4-Y 5-D
https://el-libertario.webnode.es/_files/200006356-2d9db2f92c/de%20Carquemis,%20Turquia,%20anterior%20a%20nuestra%20era.JPG
(07.02.2018, 17.29)
Görsel 3.42 http://etc.ancient.eu/wp-content/uploads/2016/10/28699698515_612b47df79_h-1024x751.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.43 TEST
http://www.anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr/Resim/75778,eski-hitit-ve-hiti-imp-cagi1jpg.png?0 (07.02.2018, 17.31)
1-D 2-E 3-B 4-A 5-B 6-C 7-D
264274
EKLER
EKLER

Görsel Kaynakça
BULMACA
Görsel 3.44 1-STUPA 2-GRİFON 3-ORHUNANITLARI
https://www.metmuseum.org/toah/images/hb/hb_1989.281.11.jpg (06.08.2014, 10.43) 4-HAYVANÜSLUBU
Görsel 3.45 5-ORTAASYA 6-OTAĞ 7-YURT 8-GÖKTÜRKLER(06.08.2014,
https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/e4/c0/28/e4c028ab87158b69c6cba70d37c37288.jpg 9-KAPLUM- 10.43)
Görsel 3.46 http://www.aktuelarkeoloji.com.tr/CF/CP/767_13307051491_w180.JPG (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.47 BAĞA 10-KURGAN 11-APLİKE 12-PAZIRIK
http://antikforever.com/Asie_Mineure/Phrygiens/Images/gordion01b.jpg (06.08.2014, 13-HUN
10.43) 14- BALBAL
Görsel 3.48 15-BOZKIR
http://img1.restbee.ru/polieznyie-znaniia/gordion-stolica-mifov-i-legend/Phrygian_tumulus (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.49 http://img-3.onedio.com/img/2r0/547626eedd6310f2341b870b.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.50 http://www.afyoninternethaber.com/wp-content/uploads/2014/06/Gerdekkaya_frigya-1024x768.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.51 http://i.radikal.com.tr/150x113/2014/08/18/fft16_mf2359130.Jpeg (07.02.2018, 17.34) DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 3.52 1-Y 2-D
AKŞİT, İlhan, Uygarlıklar Ülkesi Türkiye,s.241,Akşit Yayıncılık, İstanbul, 2002 (06.08.2014, 10.43)3-D 4-Y 5-D
Görsel 3.53 https://www.penn.museum/sites/expedition/files/1958/09/double_pinned_fibula.jpg (07.02.2018, 17.55)
Görsel 3.54 http://2.bp.blogspot.com/-eHW0dz91uaE/VSI9i7RXbsI/AAAAAAAAFsA/ep-Ve9VBn4A/s1600/IMAG0178.JPG (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.55 https://www.metmuseum.org/toah/images/hb/hb_66.116.jpg (07.02.2018, 18.21) TEST
Görsel 3.56 http://www.cliolamuse.com/IMG/jpg/gord_rhyton.jpg (07.02.2018, 1-E18.14)
2-C 3-B 4-D 5-D 6-E 7-E 8-D
Görsel 3.57 https://img-fotki.yandex.ru/get/3505/resurs3sergiy.115/0_2d009_81410265_L (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.58 https://iahbr.tmgrup.com.tr/2015/01/09/660x347/1420797695022.jpg (07.02.2018, 18.25)
Görsel 3.59 6. Ünite
http://altintepekazisi.net/wp-content/uploads/2013/12/DSC_00551-2.jpg (06.08.2014, Cevap Anahtarı
10.43)
Görsel 3.60 http://www.vankulturturizm.gov.tr/Resim/74018,meherkapi3.png?0 (07.02.2018, 18.26)
Görsel 3.61 http://http://suyonetimi.ormansu.gov.tr/AnaSayfa.aspx?sflang=en (02.09.2016, 10.43) BULMACA
Görsel 3.62 1-MOSTARKÖPRÜSÜ
Komisyon tarafından çekilmiştir. 2-SELİMİYEKIŞLASI 3-KÜLLİYE 4-ELHAMRA
Görsel 3.63 http://rubens.anu.edu.au/raider4/europe.0602/germany/karlsruhe/urartu/IMGP9768.JPG 26.12.2016 Saat 19.11 (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.64 5-MEDRESE 6-SÜLEYMANİYECAMİSİ
http://www.hakkindabilgi.biz/wp-content/uploads/2015/01/urartu-sanat-eserleri.png 7-YEŞİLCAMİ
(06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.65 8-YİVLİMİNARE 9-BAĞDAT 10-MİMARSİNAN 11-ANITKABİR
http://www.gezilecekyer.org/wp-content/uploads/2014/06/aslanbashlibilezik-urartular.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.66 https://dic.academic.ru/pictures/wiki/files/84/Tushpuea02.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.67 http://www.defineisareti.com/public/album_photo/f3/0d/0de6_48e7.jpg?c=0142 (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.68 http://ic.pics.livejournal.com/kalinzar/14842656/4153/4153_600.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.69 http://www12.0zz0.com/2011/12/05/16/956859342.jpg (06.08.2014, 10.43) DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 3.70 http://i.sabah.com.tr/sb/galeri/yasam/lidyalilar_ve_dunyalari_sergisinden_kareler/030_d.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.71
1-Y 2-D 3-D 4-D 5-Y 6-D 7-D
http://www.geziwow.com/wp-content/uploads/2015/01/Sardes-Antik-Kenti-Manisa.jpg (06.08.2014, 10.43)
8-Y 9-D 10-D
Görsel 3.72 https://lh3.googleusercontent.com/-MLTb1s59KxI/U0bIjO98h4I/AAAAAAAAOvU/KLXrxSPKNr0.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.73 http://www.karunhazineleri.com/images/left_horse.png (06.08.2014, 10.43) TEST
Görsel 3.74 http://www.usaktanitim.gov.tr/upload/72133726.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.75 1-A 2-B 3-A 4-E
http://www.gezilecekyer.org/wp-content/uploads/2014/05/a%C4%9F%C4%B1r-halkal%C4%B1-alt%C4%B1n-m.jpg (06.08.2014, 5-B 10.43)
Görsel 3.76 http://www.salihlitso.org.tr/uploaded/fck_files/ilk-para.jpg (07.023.201, 18.40)
http://2.bp.blogspot.com/-hezZKO818rw/Ui7-0sKGUdI/AAAAAAAABeI/GFGkRyLNW4w/s1600.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.78 http://illinois.edu/1940/miletus_001_bouleuterion.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.79 http://images.slideplayer.it/2/610946/slides/slide_15.jpg (06.08.2014, 10.43) BULMACA
Görsel 3.80 http://www.guiadegrecia.com/images/partenon-4.gif (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.81 1-RUMİ 2-MATRAKÇINASUH 3-MİNYATÜR
https://lh4.googleusercontent.com/-gerPnVYIMGY/TWv4YoUmO8I/AAAAAAAAANw/friz-2.jpg (06.08.2014, 4-NAKKAŞ 10.43)
http://amaruideciocolata.ro/wp-content/uploads/Fresca-Parthenon.jpg 8-ÇİNİ 9-NAKIŞHANE
(06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.83 10-SÜLÜS 11-HALI 12-TEZHİP 13-ŞAHNAME 14-HAT 10.43)
https://www.russianartandculture.com/wp-content/uploads/2014/09/reclining-dionysos.jpg(06.08.2014, 15-LEVNİ
Görsel 3.84 http://www.bizimzeytinevleri.com/wp-content/uploads/2015/05/Assos_Behramkale_athena.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.85 http://arkeofili.com/wp-content/uploads/2015/08/tap7.jpg (06.08.2014, 10.43) 16- SURNAME
Görsel 3.86 http://islam-deutschland.info/files/diokaisareia_02g.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.87 http://vr.theatre.ntu.edu.tw/fineart/sculpture-wt/greek/peplos-kore-01x.jpg (07.02.2018, 18.46)
Görsel 3.88
DOĞRU-YANLIŞ
https://edu.glogster.com/library/proxy?url=http%3A%2F%2Fwwwis.win.tue.nl%2F~hera%2Fhera.png (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.89 1-D 2-Y10.43)
http://www.roth37.it/COINS/Gorgon/corfu.gif (06.08.2014, 3-Y 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-Y 10-D
Görsel 3.90 http://www.artlex.com/ArtLex/a/images/apollo_gr.artem.relief.lg.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.91 https://hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection/06.+Sculpture/922851/?lng=ru050157476306 (07.02.2018, 18.48)
Görsel 3.92 http://rachel.education.gov.ck/wikip/images/1017/101703.jpg (06.08.2014, 10.43) TEST
Görsel 3.93 1-B 2-E 3-C 4-A10.43)
https://tr.wikipedia.org/wiki/Bergama_Zeus_Sunağı#/media/File:Triton_Pergamonaltar.JPG(06.08.2014, 5-C 6-C
Görsel 3.94 http://www.library.csi.cuny.edu/archives/siias/images/pergaltar.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.95 https://www.bluffton.edu/homepages/facstaff/sullivanm/newyork/buffalo/martinhouse/395px-Nike_of_Samothrake_Louvre_Ma2369_n4.jpg
(06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.96 http://www.britishmuseum.org/collectionimages/AN00034/AN00034520_001_l.jpg?width=304 (07.02.2018, 18.54)
Görsel 3.97 http://www.britishmuseum.org/collectionimages/AN00034/AN00034520_001_l.jpg?width=304 (06.08.2014, 10.43)
BULMACA
1-NATÜRMORT 2-ABSTRE 3-SİLAHTACİRİ
Görsel 3.98 http://deacademic.com/pictures/dewiki/66/BattleofIssus333BC-mosaic-detail1.jpg 4-KÜBİZM
(06.08.2014, 10.43) 5-İZLEN-
İMCİLİK 6-NATÜRALİST 7-ONLAR (06.08.2014,
Görsel 3.99 http://www.hurriyet.com.tr/seyahat/antik-cagin-izlerini-tasiyan-ask-sehri-40511588 8-HARMAN 10.43) 9-PORTRE
Görsel 3.100 http://llcdn.listelist.com/listeliststatic/2014/03/Roma-Forumu.jpg (06.08.2014, 10.43)
10-SOYUT 11-ABİDİNDİNO 12-BÜST(06.08.2014,
Görsel 3.101 http://mrblogrome.blog.kataweb.it/files/photos/uncategorized/pantheon_1.jpg 13-ZÜHTÜMÜRİDOĞLU
10.43)
14-HEYKEL
Görsel 3.102 http://hipermir.ru/image/poznanie/panteon_1.jpg (06.08.2014,15-SANAYİİNEFİSE
10.43) 16-PERSPEKTİF
Görsel 3.103 http://i1.trekearth.com/photos/22441/09-may_2009_226.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.104 http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,144180/aspendos-antik-tiyatrosu.html (06.08.2014, 10.43)
DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 3.105 http://www.anawalls.com/repic/image.php?src=http://www.anawalls.com/images/city/colosseum-inside-view-stone (06.08.2014, 10.43)
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-D 10-Y
Görsel 3.106 https://historiae2014.files.wordpress.com/2015/02/dibujo-que-muestra-los-obeliscos-del-circo-mc3a1ximo.png?resize=700%2C537
(07.02.2018, 19.03)
Görsel 3.107 http://courses.washington.edu/rome250/gallery/Rome%20Wk%201/42%20forum.jpg (07.06.2017, 10.43)
Görsel 3.108 http://amandaseuropeanadventure.weebly.com/uploads/2/1/0/0/21006306/9993699_orig.jpg (06.08.2014, 10.43)TEST
1-B 2-A 3-A 4-C 5-E
275265
EKLER
EKLER

Görsel Kaynakça
BULMACA
1-ANTROPOLOJİ
Görsel 3.109 Komiyon 2-ZANAATKÂR
tarafından çekilmiştir. (06.08.2014, 10.43) 3-SANAT 4-TİYATRO
5-ALACAHÖYÜK 6-ARKEOLOJİ 7-FRESKO(06.08.2014,
Görsel 3.110 https://www.colorado.edu/classics/clas1061/Graphics/PrimaPorta2.jpg 8-NATÜRMORT10.43)
Görsel 3.111 http://vr.theatre.ntu.edu.tw/fineart/sculpture-wt/roman/trajans-column-01x.jpg (06.08.2014, 10.43)
9-COĞRAFYA 10-FİLOLOJİ 11-PORTRE 12-NUTUK
Görsel 3.112 http://users.clas.ufl.edu/karelisa/Alexander_and/Alexandria%20Imags/issus.jpg 13-TARİH
(06.08.2014, 10.43)
14-NÜMİZMATİK
Görsel 3.113 http://people.hsc.edu/drjclassics/romansin/acar8-28-8s.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.114 http://www.museudaimprensa.pt/museuvirtpress/images/museusmundo/image7.jpeg(06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.115 http://strangesounds.org/wp-content/uploads/2013/10/derinkuyu_map.jpg (06.08.2014, 10.43)
DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 3.116 http://www.farfesh.com/pic_server/articles_images/2014/05/07/underground/Cappadocia-underground-city.jpg (06.08.2014, 10.43)
1-D 2-Y 3-D 4-D 5-D 6-Y 7-D 8-D
Görsel 3.117 http://data.planet-puzzles.com/cubic-fun.100/cubic-fun-puzzle-3d-basilique-saint-pierre-de-rome.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.118 http://deacademic.com/pictures/dewiki/71/Goreme_OpenAir_Museum_Dunkle_Kirche_2_11_2004.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.119 http://www.ruskappadokia.com/wp-content/uploads/2017/11/2-4.jpg (06.08.2014, 10.43)
TEST
Görsel 3.120 http://rusico.indrik.ru/artists/f/filatyev_ti/5077_icon_images_01.jpg?adm=8f59e5cd1138dda89d44a67deb9fdca9 (06.08.2014, 10.43)
1-B 2-D 3-A 4-B 5-E 6-B 7-E 8-A 9-B 10-B
Görsel 3.121 http://sites.utexas.edu/culturescontexts/files/2015/03/Frans_Hogenberg_Bildersturm_1566.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.122 https://cf.ppt-online.org/files/slide/k/kfU43ju0HETVKMLxbXt1yqZoQn7vNJIC6glmpe/slide-4.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.123 Komisyon tarafından çekilmiştir. (06.08.2014, 10.43)
2. Ünite Cevap Anahtarı(06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.124 http://topkapisarayi.gov.tr/en/hagia-irene-0
Görsel 3.125 http://i.sabah.com.tr/sb/galeri/dunya/yukseklere-kurulmus-muhtesem-yapilar/30.jpeg (06.08.2014, 10.43)
BULMACA
Görsel 3.126 http://i.hurimg.com/i/hurriyet/75/590x332/56166fb90f25447680bd7c83.jpg (06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.127 http://ar.kahramanmarastayatirim.com/Icerik/Large/www.kahramanmarastayatirim.com_22_GV7S48ILICEG.jpg (07.02.2018, 19.10)
Görsel 3.128 http://nibiryukov.narod.ru/nb_pinacoteca/nb_pinacoteca_painting/nb_pinacoteca_laurens_st_john_chrysostom_and_empress_eudoxia.jpg
5-DOLMEN
(06.08.2014, 10.43) 6-MİKROLİT 7-KARAİN 8-HACILAR 9-KÜLTEPE
10-MEGARON 11-GÖBEKLİTEPE 12-TÜMÜLÜS
Görsel 3.129 http://luxheart.altervista.org/wp-content/uploads/2017/01/herbarium5.jpg 13-BRONZ
(06.08.2014, 10.43)
Görsel 3.130 ID 5420768
14-SÜMER © Patricia Fatta | Dreamstime.com (06.08.2014, 10.43)

DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 4.1 Komisyon tarafından düzenlenmiştir.(06.08.2014, 14.45)
Görsel 4.2
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-Y 7-D
http://medieval.ucdavis.edu/120A/Cluny.html (22.06.2014, 14.45)
Görsel 4.3 http://www.ca1310.de/kfm/schrift.htm (Komisyon tarafından düzenlenmiştir.) (06.08.2014, 14.45)
Görsel 4.4 TEST
ID 69100403 Dreamstime.com 15.12.2016 (15.12.2016, 14.45)
Görsel 4.5 http://www.kunstlinks.de/material/speyer/Dom_NO.jpg (25.06.2014, 14.45)
Görsel 4.6 1-A 2-D 3-B 4-A 5-B 6-D 7-C
http://www.escavamar.com/fr/references.php 8-C 14.45)
(22.06.2014, 9-A 10-C 11-C 12-B 13-E
Görsel 4.7 http://www.gridgit.com/post_romanesque-church-plan-diagram_574108/ (22.06.2014, 14.45)
Görsel 4.8 3. Ünite
FlavioConti ,RomanCevap Anahtarı
Sanatını Tanıyalım, İst. 1985. S.53 (06.08.2014, 14.45)
Görsel 4.9 http://www.themorgan.org/collection/medieval-and renaissance/manuscript/145640/verso# (22.08.2014, 14.45)
http://www.france-voyage.com/photos/photos-chauvigny-1454.htm (22.06.2014, 14.45)
Görsel 4.11 http://image.slidesharecdn.com/monasticism-111117171538-phpapp01/95/monasticism-25-728.jpg?cb=1321550294 (23.07.2014, 14.45)
Görsel 4.12 1-MYRON 2-ODEİON 3-NARTEKS 4-PANTHEON
http://www.metmuseum.org/toah/images/hb/hb_17.190.1672.jpg 5-URNA
(25.07.2014, 14.45)
Görsel 4.13 6-BAZİLİKA
ID 7-MEZOPOTAMYA
28224086 Dreamstime.com (15.12.2016, 14.45) 8-KORİNT 9-İKON
Görsel 4.14 10-TAPATES 11-CELLA 12-KATAKOMP 13-ATRİUM 14-POLİS
http://www.essentialtravelguide.com/wp-content/uploads/2011/03/Canterbury-Cathedral-.jpg (25.07.2014, 14.45)
Görsel 4.15 http://www.easynotecards.com/notecard_set/39567 (Komisyon tarafından düzenlenmiştir.) (06.08.2014, 14.45)
Görsel 4.16 15-MASTABA 16-COLLESİUM 17-ZİGGURAT
http://www.saventravel.com/wp-content/uploads/2013/10/101313_2012_ NotreDameKa171.jpg (22.06.2014, 14.45)
Görsel 4.17 ID 43561595 Dreamstime.com (15.12.2016, 14.45)
Görsel 4.18 https://almostdailybrett.files.wordpress.com/2015/10/gutenberg.jpg (12.06.2014, 14.45)
Görsel 4.19
DOĞRU-YANLIŞ
http://mundodelmuseo.com/ficha.php?id=217 (14.06.204, 14.45)
Görsel 4.20 1-Y 2-D 3-Y 4-D 5-D
http://www.ttk.gov.tr/tarihveegitim/istanbulun-fethi (15.07.2014, 14.45)
Görsel 4.21 http://vcrown.com/wp-content/uploads/2013/07/Spedale-degli-Innocenti-Filippo-Brunelleschi-1.jpg (15.07.2014, 14.45)
Görsel 4.22 https://www.thinglink.com/scene/628651106867609600 (15.12.2016, 14.45)
Görsel 4.23 TEST
http://www.solotravel.it/wp-content/uploads/2010/12/Battistero2.jpg (22.07.2014, 14.45)
Görsel 4.24 4-C 5-B 6-A 7-D 8-B 9-D 10-D
httpwww.decorarconarte.comWebRootStoreES2Shops615524824B7266F186CCB938AE6BC0A828B9B7F0.JPG (22.06.2014, 14.45)
Görsel 4.25 http://projekti.gimvic.org/2009/2c/renesansa/gatta%20melata.jpg (22.28.2014, 14.45)
Görsel 4.26 http://sites.stfx.ca/catholic_studies/sites/sites.stfx.ca.catholic_studies/files/michelangelo-pieta.jpg?1326474840
4. Ünite Cevap Anahtarı (04.06.2014, 14.45)
Görsel 4.27 ID 26660813 Dreamstime.com (16.12.2016, 14.45)
Görsel 4.28 http://en.academic.ru/pictures/enwiki/49/138px-Giotto_-_Scrovegni_-_-20-_-_Flight_into _Egypt.jpg (22.06.2014, 14.45)
Görsel 4.29
BULMACA
ID 53806913 Dreamstime.com (16.12.2016, 14.45)
Görsel 4.30 1-CENNETKAPISI
ID 2-CHARTRESKATEDRALİ
126571364 shutterstock (21.06.2014, 14.45) 3-BERNİNİ
Görsel 4.31 4-GOTİKSANATI 5-HÜMANİZM 6-ROKOKO 7-RÖNESANS
http://i674.photobucket.com/albums/vv107/banukoker/KARISIK%20ALINTI%20FOTO/rom37wp51.jpg (22.05.2014, 14.45)
Görsel 4.32 http://www.paradoxplace.com/Perspectives/Italian%20Images/images/Portraits/ Botticelli/Botticelli-Magi-R800.jpg (12.07.2014, 14.45)
Görsel 4.33 8-EKSPRESYONİZM 9-FRANSA 10-KATEDRAL
https://resimbiterken.files.wordpress.com/2014/07/raphael-milan-brera-3505445-o.jpg (13.06.2014, 14.45)
Görsel 4.34 11-SALVADORDALİ
Jose M. Parramon, Yağlı Boya Resim Sanatı, Remzi kitabevi, Barselona, 1996 S.11 (06.08.2014, 14.45)
Görsel 4.35 Haydar Çelik, Maniyerizmin Sanat Felsefesi, ist. 1997. S.48 (06.08.2014, 14.45)
Görsel 4.36 http://albertvataj.com/2016/05/albrecht-durer-eksponenti-me-i-rendesishem-i-piktures-se-rilindjes-gjermane/ (22.06.2014, 14.45)
https://www.scholarsresource.com/browse/artist/384?page=4 (22.05.20149, 14.45)
Görsel 4.38 1-Y 2-D 3-Y 4-Y 5-D
ww.istanbulsanatevi.com/wp-content/uploads/2014/12/pieter-bruegel-61-ciftcilerin-dansi.jpg (03.07.2014, 14.45)
Görsel 4.39 http://www.romeing.it/wp-content/uploads/2014/06/san-carlino.jpg (04.05.2014, 14.45)
Görsel 4.40 http://www.businessinsider.com/a-planned-replica-of-versailles-in-the-dc-suburbs-has-neighbors-freaking-out-2012-4 (14.06.2014, 14.45)
Görsel 4.41 TEST
http://www.arte.it/guida-arte/roma/da-vedere/chiesa/chiesa-di-santa-maria-della-vittoria-127 (08.06.2014, 14.45)
1-D 2-E 3-B 4-A 5-B 6-C 7-D
264276
EKLER
EKLER

Görsel Kaynakça
BULMACA
Görsel 4.42 1-STUPA(02.06.2014,
http://gohighbrow.com/rococo/ 2-GRİFON 14.45) 3-ORHUNANITLARI 4-HAYVANÜSLUBU
Görsel 4.43 5-ORTAASYA
ID 730841644 Shutterstock 6-OTAĞ 7-YURT 8-GÖKTÜRKLER 9-KAPLUM-
(05.06.2014, 14.45)
Görsel 4.44 http://www.gallerie-estensi.beniculturali.it/galleria-estense/collezioni/sculture/ritratto-di-francesco-i-deste (07.06.2014, 14.45)
Görsel 4.45 BAĞA 10-KURGAN 11-APLİKE 12-PAZIRIK 13-HUN 14- BALBAL
https://www.lonelyplanet.com/germany/berlin/attractions/schloss-charlottenburg/a/poi-sig/1119921/359364 (09.06.2014, 14.45)
Görsel 4.46 http://linda.langans.org201405painted-ceilings-hall-mirrors-versailles (22.05.2014, 14.45) 15-BOZKIR
Görsel 4.47 http://www.the-athenaeum.org/art/list.php?m=a&s=du&aid=495 (12.06.2014, 14.45)
Görsel 4.48 http://yareah.com/wp-content/uploads/2013/06/Rubens_kindermord.jpg (05.06.2014)
Görsel 4.49 http://artplease.ru/upload/iblock/ef2/ef28f161d5dec914cb4f51846e5b493b.jpg (05.06.2014) DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 4.50 http://sites.duke.edu/mfaeda2016influences/files/2014/11/Rem.jpg (06.06.2014) 1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D
Görsel 4.51 http://librodenotas.com/encasadeluculo/22567/los-huevos-de-velazquez (06.06.2014, 14.45)
Görsel 4.52 http://www.essentialvermeer.com/related_vermeer_paintings/earring.html#.WcIyU8hJaUk (08.06.2014, 14.45)
Görsel 4.53 http://www.identifythisart.com/art-movements-styles/pre-modern-art/baroque-art-movement (08.06.2014, 14.45) TEST
Görsel 4.54 1-E 2-C 3-B
http://www.branchcollective.org/?ps_articles=mary-favret-the-napoleonic-wars 4-D 14.45)
(08.06.2014, 5-D 6-E 7-E 8-D
Görsel 4.55 http://www.artandpopularculture.com/Jacques-Louis_David (09.06.2014, 14.45)
Görsel 4.56 http://www.tienearte.com/h.arte/Francisco%20Goya%20pinturas%205.htm (09.06.2014, 14.45)
Görsel 4.57 http://solifera.canalblog.com/archives/2013/09/11/27994574.html (09.06.2014, 6. 14.45)
Ünite Cevap Anahtarı
Görsel 4.58 http://artmatch4u.com/opaintMonetYesterday3.html (10.06.2014, 14.45)
http://emeaajsantlluis.blogspot.com.tr/2014/02/efemerides-2015-vincent-van-gogh.html (10.06.2014, 14.45)
Görsel 4.60 1-MOSTARKÖPRÜSÜ 2-SELİMİYEKIŞLASI 3-KÜLLİYE 4-ELHAMRA
http://e-ducativa.catedu.es/44700165/aula/archivos/repositorio//3750/3779/html/33_autores_y_obras.html (10.06.2014, 14.45)
Görsel 4.61 http://www.artionado.com/Matisse/Matisse%20fauve%20works%205.html (11.06.2014, 14.45)
Görsel 4.62 5-MEDRESE 6-SÜLEYMANİYECAMİSİ
http://www.dailyartfixx.com/2014/10/25/pablo-picasso-1881-1973 (11.06.2014, 14.45) 7-YEŞİLCAMİ
Görsel 4.63 8-YİVLİMİNARE 9-BAĞDAT 10-MİMARSİNAN 11-ANITKABİR
http://www.picturicelebre.ro/product_info.php?manufacturers_id=14&products_id=120&osCsid=a4070953d63c3fd (11.06.2014, 14.45)
Görsel 4.64 http://www.artchive.com/artchive/B/boccioni/boccioni_cyclist.jpg.html (12.06.2014,
12-KUBATABAD 13-TAÇMAHAL 14-ŞAMEMEVİYE 14.45)
Görsel 4.65 https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/236x/b6/37/df/b637dfac05aaf5013573b0b3cd2eeeb9.jpg (12.06.2014, 14.45)
Görsel 4.66 http://artinbulk.com/image/famous%20artist/Munch/munch_008.jpg (12.06.2014, 14.45)
Görsel 4.67 http://totallyhistory.com/wassily-kandinsky-paintings (12.06.2014, 14.45) DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 4.68 http://arjelle.altervista.org/Tesine/Irene2/dechirico.htm (12.06.2014, 14.45)
Görsel 4.69
1-Y 2-D 3-D 4-D 5-Y 6-D 7-D 8-Y 9-D 10-D
http://www.fansshare.com/gallery/photos/11542778/salvador-dali-design-heard-surrealism/?displaying (13.06.2014, 14.45)
Görsel 4.70 http://www.nextstoparte.it/notizie/20160216-cento-anni-di-dadaismo (13.06.2014, 14.45)
Görsel 4.71 http://www.manager-magazin.de/lifestyle/artikel/bild-832416-349816.html (15.06.2014, 14.45) TEST
Görsel 4.72 http://www.smh.com.au/news/Arts/The-eyes-have-it/2004/12/31/1104344975958.html (15.06.2014, 14.45)
Görsel 4.73 1-A 2-B 3-A
http://www.omgstory.com/img/2013/01/neon-lighting-against-dark-space-17-600x400.jpg (15.06.2014, 14.45) 4-E 5-B
Görsel 4.74 http://www.ecole-art-aix.fr/Art-contemporain-4467 (16.06.2014, 14.45)
BULMACA
Görsel 5.1 http://edu.hermitage.ru/dataprovider/ip/thumb.php?path=/storage/app/catalogs/14182038_/1418203874/spf&id=125938736/ac001001.
(03.06.2014, 14.45) 1-RUMİ 2-MATRAKÇINASUH 3-MİNYATÜR 4-NAKKAŞ
Görsel 5.2 Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye 5-EBRU 6-TASVİR
Yayınları, Ankara, 7-HATTAT
2002, Cilt 1, 8-ÇİNİ
S. 730 (06.08.2014, 14.45) 9-NAKIŞHANE
10-SÜLÜS 11-HALI 12-TEZHİP 13-ŞAHNAME
Görsel 5.3 http://www.comunitaodinista.org/Contenuti/Immagini/AdT/grifone/grifone3.jpg 14-HAT
(06.08.2014, 14.45) 15-LEVNİ
Görsel 5.4 https://depts.washington.edu/silkroad/museums/shm/shm06267_th.jpg (06.08.2014, 14.45)
Görsel 5.5 http://arkeofili.com/wp-content/uploads/2017/03/paz3.jpg (02.05.2014, 14.45) 16- SURNAME
Görsel 5.6 https://depts.washington.edu/silkroad/museums/shm/shm06267_th.jpg (03.05.2014, 14.45)
Görsel 5.7 https://depts.washington.edu/silkroad/museums/shm/shmpazyryk.html (08.07.2014, 14.45)
Görsel 5.8 Türkler Ansiklopedisi, 4.cilt, s.54 (06.08.2014, 14.45)
DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 5.9 Türk Dünyası El Sanatı, cilt 2, Türk Kült. Arşt. 1-D 2-Y
Yay. Ank. 3-Y
Sayfa 4-Y 5-D 14.45)
297 (06.08.2014, 6-D 7-Y 8-D 9-Y 10-D
Görsel 5.10 http://mongolinfo.hu/tag/noin-ula (22.26.2014, 14.45)
Görsel 5.11 http://tudam.sinop.edu.tr/images/1.jpg (25.11.2014, 14.45)
Görsel 5.12 https://www.metmuseum.org/toah/keywords/buckle (21.28.2014, 14.45) TEST
Görsel 5.13 https://depts.washington.edu/silkroad/museums/shm/shmpazyryk.html (23.07.2014, 1-B 14.45)
2-E 3-C 4-A 5-C 6-C
Görsel 5.14 http://ww4.ticaret.edu.tr/rektorlukdersi/wp-content/uploads/sites/51/2015/04/Altin-Kemer-Tokasi-MO-V-VI-YY.jpg (02.05.2014, 14.45)
Görsel 5.15 insanveevren.wordpress.com/2011/05/10/esik-kurgani-issik-kurgani-ve-altin-elbiseli-adam-khan-uya
8. Ünite Cevap Anahtarı (15.09.2014, 14.45)
Görsel 5.16 http://www.websitem.gazi.edu.tr/upload/5f8a7deb15235a128fcd99ad6bfde11e/de829cc41d27f07c17771b5027167353.jpg (22.08.2014, 14.45)
Görsel 5.17 https://depts.washington.edu/silkroad/museums/shm/shmpazyryk.html (05.06.2014, 14.45)
Görsel 5.18 http://i.hurimg.com/i/hurriyet/75/424x636/55eaed36f018fbb8f89f9402 (21.29.2014, 14.45)
BULMACA
Görsel 5.19 http://img.eba.gov.tr/ekitap_ftp/sanat-tarihi/11/derskitabi/meb/sanat-tarihi_11_derskitabi_meb_t%C3%.pdf (22.06.2014, 14.45)
Görsel 5.20 Fikri Salman, GÖKTÜRK DÖNEMİ İMCİLİK 6-NATÜRALİST
KIYAFETLERİ, 7-ONLAR
sayfa 22 (06.08.2014, 14.45)8-HARMAN 9-PORTRE
Görsel 5.21 http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/sanat/moduller/turk_sanati_tarihi.pdf (25.06.2014, 14.45)
Görsel 5.22 http://www.tarihsinifi.com/7434/ilk-t%C3%BCrk-devletlerinde-sanat-ders-notu.html (22.06.2014, 14.45)
14-HEYKEL 15-SANAYİİNEFİSE
Görsel 5.23 http://www.osaka-u.ac.jp/en/research/annual-report/volume-2/graphics/02.html 16-PERSPEKTİF
(23.27.2014, 14.45)
Görsel 5.24 http://www.osaka-u.ac.jp/en/research/annual-report/volume-2/graphics/02.html (23.07.2014, 14.45)
Görsel 5.25 http://www.tlf.gov.cn/_mediafile/tlf/2015/11/16/a4nbsfw7uv.jpg (22.28.2014, 14.45)
DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 5.26 http: //img.eba.gov.tr/ 881/356/7a7/83e/f2f/4c4/655/870/1b2/228/910/515/eb2/b26/ 027/8813567a783ef2f4 c46558.pdf (25.06.2014, 14.45)
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-D 7-Y14.45)
Görsel 5.27 www.penn.museum/sites/expedition/files/2010/11/uyghur-buddhist-devotees.jpg (25.07.2014, 8-D 9-D 10-Y
Görsel 5.28 www.penn.museum/sites/expedition/files/2010/11/uyghur-buddhist-devotees.jpg (22.07.2014, 14.45)
Görsel 5.29 www.esoteric.msu.edu/VolumeVI/jpg/DragonO.jpg (25.07.2014, 14.45)
TEST
1-B 2-A 3-A 4-C 5-E
277265
EKLER
EKLER

Görsel Kaynakça
BULMACA
1-ANTROPOLOJİ
6. ÜNİTE GÖRSEL KAYNAKÇA 2-ZANAATKÂR 3-SANAT 4-TİYATRO
Görsel 6.1 Shutterstock ID584560339 (05.12.2014, 10.35)
9-COĞRAFYA
Görsel 6.2 Ara 10-FİLOLOJİ
Altun; Orta Çağ Türk 11-PORTRE
Mimarisinin Anahatları 12-NUTUK
İçin Bir Özet. Ark 13-TARİH
ve Sanat Yay. İst.1988, s.34 (05.12.2014, 10.35)
14-NÜMİZMATİK
Görsel 6.3 www.kulturportali.gov.tr/turkiye/erzurum/gezilecekyer/uc-kumbetler (08.06.2014, 10.35)
Görsel 6.4 Beyhan Karamağaralı, Ahlat mezar taşları, Kült. Bak. Yay.Ank.1992. S.203 (05.12.2014, 10.35)
Görsel 6.5 www.dreamstime.com ID 63212604 (22.28.2014, 10.35)
DOĞRU-YANLIŞ
1-D 2-Y 3-D 4-D 5-D 6-Y 7-D 8-D
Görsel 6.7 http://www.oocities.org/mutmainaa/mosque/dome_pic_small.jpg( 04.02.2018, 10.35)
Görsel 6.8 shutterstockID652078282 (22.08.2014), 10.35
Görsel 6.9 Kemal Özkurt (25.28.2014, 10.35)
TEST
Görsel 6.10 ShutterstockID133669493 (05.12.2014, 10.35)
Görsel 6.11 Ara
1-BAltun;2-DOrta3-A
Çağ Türk
4-BMimarisinin
5-E 6-B Anahatları
7-E İçin 8-A Bir Özet.
9-B Ark ve Sanat Yay. İst.1988, s.34 (05.12.2014, 10.35)
10-B
Görsel 6.12 ShutterstockID447022279 (05.12.2014, 10.35)
Görsel 6.13 Shuttestock ID263264591 (05.12.2014, 10.35)
Görsel 6.14 Komisyon2. Ünite
tarafındanCevap Anahtarı
çekilmiştir (05.12.2014, 10.40)
Görsel 6.15 shutterstock ID711386680 (05.12.2014, 10.35)
BULMACA
Görsel 6.16 Oktay Aslanapa, Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılâp Yay. İst.1986 s.22 (05.12.2014, 10.35)
Görsel 6.17 http://cdn.trt.net.tr/images/medium/rectangle/c6c7/549c/1e5a/5947c42da85ee.jpg?time=1499294706(11.10.2017, 09.52)
Görsel 6.18 Komisyon tarafından çekilmiştir (05.12.2014, 10.40)
5-DOLMEN 6-MİKROLİT 7-KARAİN 8-HACILAR
Görsel 6.19 http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/26_08_00_be475.jpg (04.02.2018, 10.39) 9-KÜLTEPE
10-MEGARON
Görsel 6.20 Komisyon 11-GÖBEKLİTEPE
tarafından çekilmiştir (05.12.2014, 10.40) 12-TÜMÜLÜS 13-BRONZ
Görsel 6.21 http://cyna.news/images/post/10/Sultan_Sanjar_mausoleum-2.jpg (04.02.2018, 10.48)
14-SÜMER
Görsel 6.23 http://sempozyum2016.erzincan.edu.tr/wp-content/uploads/2015/11/MamaHatun-Kumbeti.jpg (05.02.2018, 12.00)
DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 6.24 http://idora.milliyet.com.tr/YeniAnaResim/2017/05/15/bursa-nin-sembolu-yesil-turbe-9128196.Jpeg (05.02.2018, 12.19)
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-Y 7-D
Görsel 6.26 http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,163963/yivli-minare-camii-antalya-2016.html (11.08.2014, 10.35)
Görsel 6.27 http://www.byegm.gov.tr/turkce/haber/anadolu-selcuklularina-yon-veren-devlet-adami/73844 (22.06.2014, 10.35)
TEST tarafından çekilmiştir (05.12.2014, 10.40)
1-A 2-D 3-B 4-A(05.12.2014,
Görsel 6.30 ShutterstockID760194139 5-B 6-D 7-C 8-C 9-A 10-C 11-C 12-B 13-E
10.46)
Görsel 6.31 http://i.sabah.com.tr/sb/galeri/yasam/istanbulun-en-onemli-vakif-eserleri/2.jpg (05.02.2018, 12.29)
Görsel 6.32 Oktay3. ÜniteOsmanlı
Aslanapa, Cevap Anahtarı
Devri Mimarisi, İnkılâp Yay. İst.1986 s.204 (05.12.2014, 10.46))
Görsel 6.33 https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/amasya/gezilecekyer/kapi-agasi-buyuk-aga-medreses (05.02.2018, 12.52)
BULMACA
Görsel 6.34 https://uzbekistanpass.com/site/region/navoi/navoi-7.jpg (05.02.2018, 14.21)
Görsel 6.35 www.eokul-meb.com/wp-content/uploads/kervansaray-298x168.jpg (09.07.2014, 10.46)
1-MYRON 2-ODEİON 3-NARTEKS
Görsel 6.36 http://www.edirnevdb.gov.tr/galeri/galeri2.html (22.08.2014,4-PANTHEON
10.46)) 5-URNA
6-BAZİLİKA 7-MEZOPOTAMYA
Görsel 6.37 www.dreamstime.com ID 92128549 (22.28.2014, 10.46) 8-KORİNT 9-İKON
Görsel 6.38 Shutterstock
10-TAPATES ID448624513(22.28.2014, 10.46)
11-CELLA 12-KATAKOMP 13-ATRİUM 14-POLİS
Görsel 6.39 ShutterstockID266518925(22.28.2014, 10.46)
15-MASTABA 16-COLLESİUM
Görsel 6.40 Komisyon tarafından çekilmiştir (05.12.2014, 10.40) 17-ZİGGURAT
Görsel 6.41 http://www.topkapisarayi.gov.tr/sites/default/files/styles/slash-blog-post/public/topkapi-sarayi-harem-suru-sultani (05.02.2018, 14.45)
Görsel 6.42 http://www.topkapisarayi.gov.tr/tr/content/bab-%C4%B1-h%C3%BCmayun (05.02.2018, 14.45)
DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 6.43 http://cdn.trt.net.tr/images/large/rectangle/5339/5512/952c/5939360ccc7be.jpg?time=1515648587(05.02.2018, 14.47)
1-Y Gündoğdu,
Görsel 6.44 Hamza 2-D 3-Yİshak 4-DPaşa5-D
Sarayı, KBY.Ank.1991 s.107 (05.12.2014, 14.45)
TEST
Görsel 6.47 http://mudurnu.bel.tr/app/files/6614_5157_1741-Yildirim_Bayezid_Hamami.jpg (05.12.2014, 14.45)
4-C 5-B 6-A 7-D 8-B 9-D 10-D
Görsel 6.48 http://www.edirnevdb.gov.tr/edirne/g/b/1/183.jpg (05.12.2014, 14.45)
Görsel 6.51 Celal Özdemir, Amasya Darüşşifası ve Cerrah Sabuncuoğlu Şerafettin, Amasya Valiliği Yay. Amasya 2014, s.53 (05.12.2014, 14.45)
Görsel 6.52 http://www.museumwnf.org/images/zoom/monuments/isl/tr/1/22/2.jpg (05.02.2018, 16.16)
BULMACA
Görsel 6.53- http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/PublishingImages/MetinResimleri/fatih_kulliyesi.jpg (05.12.2014, 14.45)
Görsel 6.54 http://www.amasyakulturturizm.gov.tr/Resim/73548,bayezidcami03.png?0(05.02.2018, 15.31)
Görsel 6.55 https://i.cnnturk.com/ps/cnnturk/75/1280x720/527b7f8e992df107209bd92b (05.12.2014, 14.45)
Görsel 6.56 www.tursab.org.tr/pic_lib/bigSize/resimgalerisi/34/kizil_kule1_34_7815359.jpg (05.12.2014, 14.45)
Görsel 6.57 http://cdn.sariyergazetesi.com/haber/2015/08/Ba%C5%9Fl%C4%B1ks%C4%B1z-14.jpg (05.12.2014, 14.45)
11-SALVADORDALİ
Görsel 6.58 http://i.hurimg.com/i/hurriyet/75/700x395/58fe049c0f25442c680fe475.jpg (05.12.2014, 14.45)
Görsel 6.59 shutterstock ID 148385567 (05.12.2014, 14.45)
Görsel 6.60 ishutterstockID122695150 (05.12.2014, 14.45)
DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 6.61 http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/PublishingImages/MetinResimleri/valide_camii.jpg (05.12.2014, 14.45)
1-Y 2-D 3-Y 4-Y 5-D
Görsel 6.62 http://icube.milliyet.com.tr/MolaThumb/2017/06/05/fft350_mf23533142.Jpeg (05.12.2014, 14.45)
TEST
1-D 2-E 3-B 4-A 5-B 6-C 7-D
264278
EKLER
EKLER

Görsel Kaynakça
BULMACA
1-STUPA
Görsel 6.65 ID 1061455037 shutterstock 2-GRİFON
(21.06.2014, 14.45) 3-ORHUNANITLARI 4-HAYVANÜSLUBU
5-ORTAASYA
Görsel 6.66 ID 1097441930 shutterstock 6-OTAĞ 7-YURT 8-GÖKTÜRKLER 9-KAPLUM-
(21.06.2014, 14.45)

15-BOZKIR
Görsel 7.1 http://fr.academic.ru/pictures/frwiki/78/Noeud_turc.jpg (07. 11.2014, 10.40)
Görsel 7.2 http://www.saracarpetgallery.com/images/180px-Noeud_senneh.jpg (07.11.2014, 10.40)
Görsel 7.3 https://depts.washington.edu/silkroad/museums/shm/shmpazyryk.html (05.02.2018, 17.10) DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 7.4 Komisyon tarafından çekilmiştir (05.12.2014, 10.40) 1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D
Görsel 7.5 http://www.academia.edu/8813005/AVRUPA_RESM%C4%B0NDE_T%C3%9CRK_ HALISI (08.11.2014, 10.40)
Görsel 7.6 http://www.usak.bel.tr/modules/gallery/galleries/usak-halilari/IMG_B2D8EE-09B4CC-DB3E8D.jpg (08.11.2014, 10.40)
Görsel 7.7 http://www.millisaraylar.gov.tr/PortalMain/CollectionImages/vq3u2wkg.png (08.11.2014, 10.40) TEST
Görsel 7.8 1-E 2-C 3-B 4-D 5-D 6-E 7-E (08.11.2014,
http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Geleneksel%20T%C3%BCrk%20Dokuma.pdf 8-D 10.40)
Görsel 7.11 shutterstockID 636528638 (05.12.2014, 10.40) 6. Ünite Cevap Anahtarı
Görsel 7.12 http://ismek.ist/files/ismekOrg/wp-content/uploads/2015/08/dergi5-103.jpg (05.12.2014, 10.40)
Görsel 7.13 http://www.mimarlikmuzesi.org/koleksiyon/imajlar/2004/000000148B.jpg (10.11.2014, 10.40) BULMACA
Görsel 7.14 1-MOSTARKÖPRÜSÜ 2-SELİMİYEKIŞLASI
http://cinili.com/archive/wp-content/uploads/2013/06/P10207421.jpg 3-KÜLLİYE
(10.11.2014, 10.40) 4-ELHAMRA
Görsel 7.15 Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 2007, sayfa 290 (10.11.2014, 10.40)
Görsel 7.16 5-MEDRESE
Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik 6-SÜLEYMANİYECAMİSİ
Sanatı, T.C. Kültür 7-YEŞİLCAMİ
ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 2007, sayfa 339 (11.11.2014, 10.40)
Görsel 7.17 Anadolu’da Türk 8-YİVLİMİNARE
Devri Çini ve Seramik Sanatı, 9-BAĞDAT 10-MİMARSİNAN 11-ANITKABİR
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 2007, sayfa 365 (13.11.2014, 10.40)
Görsel 7.18 http://en.turkkahvesidernegi.org/images/galeri/galeri-6.jpg (13.11.2014, 10.40)
Görsel 7.19 http://www.topkapisarayi.gov.tr/sites/default/files/34-1611-padisah_portreli_fincan_0.jpg (13.11.2014, 10.40)
Görsel 7.20 http://akademiye.org/tr/wp-content/uploads/2013/05/asetat4.gif 0 (13.11.2014, 10.40)
Görsel 7.21 https://img0.etsystatic.com/040/0/7893465/il_570xN.617114870_ibf1.jpg (13.11.2014, 10.40) DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 7.22 http://kilyos.ee.bilkent.edu.tr/~history/Pictures2/ul12.jpg (05.02.2018, 10.40)
Görsel 7.23
1-Y 2-D 3-D
http://www.cgie.org.ir/uploads/news/2016/9/0(4).jpg (13.11.2014, 10.40)
4-D 5-Y 6-D 7-D 8-Y 9-D 10-D
Görsel 7.24 http://enacademic.com/pictures/enwiki/83/Syrischer_Maler_um_1310_001.jpg (05.02.2018, 17.51)
Görsel 7.25 http://i.imgur.com/r6AiHcr.jpg (14.11.2014, 10.40) TEST
Görsel 7.26 http://kilyos.ee.bilkent.edu.tr/~history/Pictures1/im39.jpg (14.11.2014, 10.40)
Görsel 7.27 http://besiktaskultursanat.com/wp-content/uploads/matrakci_nasuh.jpg (14.11.2014, 10.40) 1-A 2-B 3-A 4-E 5-B
Görsel 7.28 http://kilyos.ee.bilkent.edu.tr/~history/Pictures2/Yeni/por3.JPG (14.11.2014, 10.40)
Görsel 7.29 http://kilyos.ee.bilkent.edu.tr/~history/Pictures2/ul175.jpg (14.11.2014, 10.40)7. Ünite Cevap Anahtarı
Görsel 7.30 http://www.turkishculture.org/picture_shower.php?ImageID=2953 (05.02.2018, 18.00)
Görsel 7.31 http://www.bulkturkey.org/wp-content/uploads/2015/11/tourist-info-2.jpg (17.11.2014, 10.40) BULMACA
Görsel 7.32 http://www.kalemguzeli.org/images/upload/SeyhHamdullah_006.jpg (17.11.2014, 10.40)
Görsel 7.33 1-RUMİ 2-MATRAKÇINASUH
http://www.kulturvarliklari.gov.tr/Resim/32381,2jpg.png?0 (17.11.2014, 10.40) 3-MİNYATÜR 4-NAKKAŞ
http://ismek.ist/files/ismekOrg/wp-content/uploads/2015/05/dergi10-24.jpg 8-ÇİNİ
(17.11.2014, 10.40) 9-NAKIŞHANE
Görsel 7.35 10-SÜLÜS(17.11.2014,
http://unyezile.com/un1757.jpg 11-HALI10.40) 12-TEZHİP 13-ŞAHNAME 14-HAT 15-LEVNİ
Görsel 7.36 BERK, Dr. Süleyman, Hat San’atı, Tarihçe, Malzeme ve Örnekler, İsmekYayınları,sayfa 120 (17.11.2014, 10.40)
Görsel 7.37 http://sedefkarfikri.com/public/galleryImages/1643106833.jpg (17.11.2014, 10.40) 16- SURNAME
Görsel 7.38 http://www.turkishculture.org/picture_shower.php?ImageID=962 (17.11.2014, 10.40)
Görsel 7.39 http://ismek.ibb.gov.tr/blog/wp-content/uploads/2015/05/dergi9-931.jpg (18.11.2014, 10.40)
Görsel 7.40 İsmek El Sanatları Albümü 4, sayfa 15 (18.11.2014, 10.40)
DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 7.41 DERE,Ömer Faruk, Ebru Sanatı, İsmek Yayınları, 1-D 2-Y2009,sayfa
İstanbul 3-Y 4-Y 5-D 6-D10.40)
106 (18.11.2014, 7-Y 8-D 9-Y 10-D
Görsel 7.42 DERE,Ömer Faruk, Ebru Sanatı, İsmek Yayınları, İstanbul 2009,sayfa 101 (18.11.2014, 10.40)
Görsel 7.43 http://scontent.cdninstagram.com/t51.288515/s480x480/e15/10534947_759113344171730_1549852167_n.jpg?ig_cache_key=ODkz
MzY2MjI0OTI5MjgzNTgy.2 (19.11.2014, 10.40) TEST
1-B 2-E
Görsel 7.44 http://www.millisaraylar.gov.tr/PortalMain/CollectionImages/1kzepecq.jpg (19.11.2014, 3-C 4-A 5-C 6-C
10.40)
Görsel 7.46 Komisyon tarafından çekilmiştir (05.12.2014, 10.40) 8. Ünite Cevap Anahtarı
Görsel 7.47 http://www.eba.gov.tr/gorsel/bak/54468b421e16a663a4bdabcf38c8a18168d5cba89e016 (19.11.2014, 10.40)
Görsel 7.48 http://www.millisaraylar.gov.tr/PortalMain/CollectionImages/22v3wzm3.jpg (19.11.2014, 10.40)
Görsel 7.49 http://www.museumwnf.org/images/lo_res/objects/isl/tr/1/26/1.jpg (19.11.2014, 10.40)
BULMACA
Görsel 7.50 Murat Bektaşoğlu 1-NATÜRMORT 2-ABSTRE 3-SİLAHTACİRİ 4-KÜBİZM 5-İZLEN-
Arşivi (20.11.2011, 10.40)
Görsel 7.51 Komisyon tarafından çekilmiştirİMCİLİK 6-NATÜRALİST
(05.12.2014, 10.40) 7-ONLAR 8-HARMAN 9-PORTRE
Görsel 7.52 http://www.topkapisarayi.gov.tr/tr/content/bak%C4%B1r-ve-tombak-mutfak-e%C5%9Fyas%C4%B1(06.02.2018, 10.18)
10-SOYUT 11-ABİDİNDİNO 12-BÜST
Görsel 7.53- BELLİ, Dr. Oktay, Anadolu’da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi, Sandoz Kül. Yay. 13-ZÜHTÜMÜRİDOĞLU
No:14, İstanbul, 1993, s. 64 (20.11.2011, 10.40)
Görsel 7.54 BELLİ, Dr. Oktay, Anadolu’da Türk Bakırcılık 14-HEYKEL 15-SANAYİİNEFİSE
Sanatının Gelişimi, 16-PERSPEKTİF
Sandoz Kül. Yay. No:14, İstanbul, 1993, s. 84 (20.11.2011, 10.40)
Görsel 7.56 http://www.turkelhalilari.gov.tr/halidetay.php?language=tur&kod=000014 (06.02.2018, 10.50)
Görsel 7.57 http://www.bayat.gov.tr/ortak_icerik/bayat/IMG_2874.jpg (21.11.2014, 10.40) DOĞRU-YANLIŞ
Görsel 7.58 Komisyon tarafından çekilmiştir (05.12.2014, 10.40)1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-D 10-Y
Görsel 7.60 http://www.turkelhalilari.gov.tr/halidetay.php?language=tur&kod=000032 (06.02.2018, 10:50)
TEST
1-B 2-A 3-A 4-C 5-E
279265
EKLER
EKLER

Görsel Kaynakça
BULMACA
1-ANTROPOLOJİ
8. ÜNİTE GÖRSEL KAYNAKÇA 2-ZANAATKÂR 3-SANAT 4-TİYATRO
Görsel 8.1 http://sultanabdulaziz.com/wp-content/uploads/2016/12/Sultan-Abd%C3%BClaziz-1871-C.-F.-Fuller-adl%C4%B1-sanat
%C3%A7%C4%B1ya-at-%C3%BCst%C3%BCnde-bir-heykeliniyapt%C4%B1rm%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1r.-
14-NÜMİZMATİK
ABD%C3%9CLAZ%C4%B0Z-HEYKEL%C4%B0.jpg (01.12.2014, 11.40)
Görsel 8.2 http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Resim/15567,65-85page01image0002jpg.png? (01.12.2014, 10.40)
Görsel 8.3 http://people.sabanciuniv.edu/~pantelic/courses/designing_the_nation/mw_images/Heinz%20Kriphel.jpg (01.12.2014, 12.40)
http://www.kvoku.org/blog/wp-content/uploads/2014/02/frunze-01.jpg (06.08.2014, 11.40)
Görsel 8.5 1-D 2-Y 3-D 4-D 5-D 6-Y 7-D 8-D
http://en.besiktas.bel.tr/media/gallery/barbaros-monument/barbanit2.jpge (06.02.2018, 12.40)
Görsel 8.6 http://arkeofili.com/wp-content/uploads/2015/04/g%C3%BCne%C5%9Fkursu2.jpg (05.12.2014, 12.40)
Görsel 8.7 http://www.kulturportali.gov.tr/Common/GetFoto.aspx (05.12.2014, 10.40)
Görsel 8.8 TEST
http://www.istanbulsanatevi.com/wp-content/uploads/2014/12/ferik-ibrahim-pasa-8277-surlar-istanbul.jpg (05.12.2014, 11.40)
1-B 2-D tarafından
3-A çekilmiştir
4-B 5-E (05.12.2014,
6-B 7-E 10.40)
8-A 9-B 10-B
Görsel 8.10 Komisyon tarafından çekilmiştir. (08.12.2014, 12.40)
Görsel 8.11 http://www.osmanhamdibey.gov.tr/Resim/38290,021jpg.png?0 (08.12.2014, 10.40)
Görsel 8.12 2. Ünite Cevap Anahtarı (08.12.2014, 11.40)
http://www.sanalmuze.org/images/zmra15.jpg
Görsel 8.13 http://www.isteataturk.com/resimler/8a50fata_resim_08.jpg (10.12.2014, 11.40)
http://dergipark.gov.tr/download/article-file/181914 (06.02.2018, 12.25)
Görsel 8.15 1-ALTAMİRA 2-KALKOLİTİK 3-İDOL (10.12.2014,
http://www.edebiyadvesanatakademisi.com/dosyalar/068-a.jpg 4-ÇATALHÖYÜK11.40)
Görsel 8.16 http://joiss.karabuk.edu.tr/Makaleler/1126340567_5.%20e.karayel.pdf (10.12.2014, 11.40)
Görsel 8.17 5-DOLMEN 6-MİKROLİT 7-KARAİN 8-HACILAR 9-KÜLTEPE
http://www.sakipsabancimuzesi.org/sites/default/files/batiya-yolculuk-b.png (10.12.2014, 11.40)
Görsel 8.18 10-MEGARON 11-GÖBEKLİTEPE 12-TÜMÜLÜS 13-BRONZ
http://www.aksahaber.org/iki-dunya-arasinda-bir-ressam-feyhaman-duran-14-ocak-2017.html (06.02.2018, 12.06)
Görsel 8.19 http://www.avnilifij.com/paintings/paint-086.JPG (12.12.2014, 11.40)
14-SÜMER
Görsel 8.20 http://acikerisim.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/707/ESRA%20%C4%B0NCELTEZ.pdf?sequence=1&isAllowed=y
(06.02.2018, 12.00)
http://sanalmuze.tcmb.gov.tr/sanalmuze/tr/sanat-koleksiyonu/s/149/REFIK+EPIKMAN (06.02.2018, 12.17)
Görsel 8.22 http://sanalmuze.tcmb.gov.tr/sanalmuze/tr/sanat-koleksiyonu/s/108/SEREF+AKDIK (06.02.2018, 12.21)
Görsel 8.23
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-Y 7-D
http://www.tarihnotlari.com/wp-content/uploads/2011/10/cemal-tolluekin.jpg (12.12.2014, 11.40)
Görsel 8.24 http://acikerisim.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/707/ESRA%20%C4%B0NCELTEZ.pdf?sequence=1&isAllowed=y
TEST 12.35)
(06.02.2018,
Görsel 8.25 http://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/12345/466/13-125-130.pdf?sequence=1&isAllowed=y (05.02.2018, 12.41)
Görsel 8.26 1-A 2-D 3-B 4-A 5-B 6-D 7-C 8-C 9-A 10-C 11-C 12-B 13-E
http://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/12345/466/13-125-130.pdf?sequence=1&isAllowed=y (05.02.2018, 12.45)
Görsel 8.27 http://3.bp.blogspot.com/-0NuyRgBBLbY/VRhrGc3XpuI/AAAAAAAAAmY/ICd7lhObjtY/s1600.jpg (15.12.2014)
http://www.sakipsabancimuzesi.org/sites/default/files/exhibitions/highlights/dino6.jpg (06.02.2018, 11.40)
Görsel 8.29 http://sanalmuze.tcmb.gov.tr/sanalmuze/tr/sanat-koleksiyonu/s/117/AVNI+ARBAS (06.02.2018, 11.40)
http://ileilgili.org/resimleri/nedir/34/3/nalbant_hakkindaresim6.jpg (17.12.2014, 11.40)
Görsel 8.31 http://csmuze.anadolu.edu.tr/sites/csmuze.anadolu.edu.tr/files/110orhanpeke.jpg (06.02.2018, 14.30)
Görsel 8.32 1-MYRON 2-ODEİON 3-NARTEKS
http://www.turkresmi.com/resimler/404.jpg 4-PANTHEON 5-URNA
(19.12.2014, 14.43)
Görsel 8.33 6-BAZİLİKA 7-MEZOPOTAMYA 8-KORİNT 9-İKON
http://digital.sabanciuniv.edu/arsiv/freeaccess/su_sanateserleri/images/artists/ferruh_basaga/framed/04.jpg (19.12.2014, 14.43)
Görsel 8.34 http://sanalmuze.tcmb.gov.tr/sanalmuze/upload/gthumbs/artwork29508.jpg
10-TAPATES 11-CELLA 12-KATAKOMP 13-ATRİUM (19.12.2014, 14.33)
14-POLİS
Görsel 8.35 http://i.milliyet.com.tr/YeniAnaResim/2013/10/22/fft99_mf3707291.Jpeg (06.02.2018, 14.43)
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y 2-D 3-Y 4-D 5-D
TEST
4-C 5-B 6-A 7-D 8-B 9-D 10-D

BULMACA
11-SALVADORDALİ
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y 2-D 3-Y 4-Y 5-D
TEST
1-D 2-E 3-B 4-A 5-B 6-C 7-D
264280
EKLER
EKLER
5. Ünite Cevap Anahtarı Notlar

BULMACA
1-STUPA 2-GRİFON 3-ORHUNANITLARI 4-HAYVANÜSLUBU
15-BOZKIR
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D
TEST
1-E 2-C 3-B 4-D 5-D 6-E 7-E 8-D

BULMACA
1-MOSTARKÖPRÜSÜ 2-SELİMİYEKIŞLASI 3-KÜLLİYE 4-ELHAMRA
5-MEDRESE 6-SÜLEYMANİYECAMİSİ 7-YEŞİLCAMİ
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y 2-D 3-D 4-D 5-Y 6-D 7-D 8-Y 9-D 10-D
TEST
1-A 2-B 3-A 4-E 5-B

BULMACA
5-EBRU 6-TASVİR 7-HATTAT 8-ÇİNİ 9-NAKIŞHANE
16- SURNAME
DOĞRU-YANLIŞ
1-D 2-Y 3-Y 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-Y 10-D
TEST
1-B 2-E 3-C 4-A 5-C 6-C

BULMACA
İMCİLİK 6-NATÜRALİST 7-ONLAR 8-HARMAN 9-PORTRE
DOĞRU-YANLIŞ
1-Y 2-D 3-D 4-Y 5-D 6-D 7-Y 8-D 9-D 10-Y
TEST
1-B 2-A 3-A 4-C 5-E
281265

Sanat Tarihi Meb.2022 2023 PDF

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sanat Tarihi Meb.2022 2023 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ORTAÖĞRETİM

Program Geliştirme Uzmanı

Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı

Rehberlik ve Gelişim Uzmanı

Grafik Tasarım Uzmanı

Mehmet Âkif Ersoy

5. ÜNİTE - ORTA ASYA TÜRK SANATI

5.1. ORTA ASYA TÜRKLERİNDE YAŞAM VE SANAT .................................................... 164

6. ÜNİTE - İSLAM VE TÜRK MİMARİSİ

7. ÜNİTE - GELENEKSEL SANATLARIMIZ

7.1. TÜRK EL SANATLARI .................................................................................................. 218

8. ÜNİTE - 19 VE 20. YÜZYIL TÜRK HEYKEL VE RESİM SANATI

8.1. 19 VE 20. YÜZYIL TÜRK HEYKEL SANATI .............................................................. 246

CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................... 264

Görsel Alt Yazısı Etkinlik Görsel

Thomas Munro (Tomas Munro), doğada ve sanatta güzeli konu

Önceleri sanat türlerinin her birinde kullanılan konu, malzeme,

1.1. SANAT VE SANAT TARİHİ

Kullanılan malzemeye göre sulu boya, yağlı boya, pastel

Resim konularına göre temelde, figürlü ve figürsüz

Kronoloji: Zamanı bölümlere ayıran ve olayları tarihlerine göre

Filoloji: Dillerin yapısını, tarihsel gelişimlerini ve diller arasındaki

Nümizmatik: Eski madenî paraları inceleyerek bu paraların ve eser-

Etkinlik 1.1. SANAT VE SANAT TARİHİ

Thomas Munro (Tomas Munro), doğada ve sanatta güzeli konu

1. görseldeki sanat eseri daha çok hangi sosyal

3 ve 8. görseldeki sanat eserlerindeki yazıların

Sanat eserlerinin yapıldığı doğal çevrenin

Görselleri verilen sanat eserlerinin yapılış

Görselleri verilen sanat eserlerinin yapılış

Görselleri verilen sanat eserlerinde yer alan

1.4. ATATÜRK’ÜN SANATA VE SANATÇIYA VERDİĞİ ÖNEM

Etkinlik Sanat, insanoğlunun tarih öncesi çağlardan bu yana kendisini ifade

Thomas Munro (Tomas Munro), doğada ve sanatta güzeli konu

Tarihî eserler, insanlık tarihindeki gelişmeleri günümüze taşıyan en

Sanat eserlerinin “niçin” ve “nasıl” korun-

Sanat eserlerinin tarihsel gelişimini inceleyen bilim dalıdır. Sanatın

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1.1.

Thomas Munro (Tomas Munro), doğada ve sanatta güzeli konu

1.1. SANAT VE SANAT TARİHİ

Thomas Munro (Tomas Munro), doğada ve sanatta güzeli konu

A) Sanat eseri tek ve özgündür

3. Aşağıdaki yapılardan hangisi sivil mimari örnekleri içerisinde yer almaz?

A) Cami B) Han C) Köprü D) Kale E) Saray

Sanatı; duygu ve düşünceleri etkileme gücünden hareketle “İnsanların,

TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR

Paleolitik Çağ’a ait ilk yerleşim yerlerinden

Tarih öncesi devirlerin başlama ve bitişgeçmesi zamanları böyleyapılmıştır.

Mezolitik Çağ yerleşmelerinde yapılan kazılarda, yabani tahıl toplayı-

Neolitik Çağ insanlarının mağaraları bırakarak kendilerine taş, saz ve Etkinlik

Le Grand Menhir Brise önemli menhir örneklerindendir.

Günümüzden yaklaşık 600000 yıl önce yeryüzünde yaşam müca-

TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR

Obsidiyen; volkan camı da denilen obsidiyen, volkanik

Tarih öncesi devirlerin başlama ve bitiş zamanları böyle ifade edil-

TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR

Tarih öncesi çağlarda Anadolu’daki başlıca yerleşim yerleri

üzerine çakmak taşından aletle kazılarak yapılan kazıma tekniğinde

kabartmalar, tek renkli veya çok renkli desen ve resimler görülür.

TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR

ŞARKLI KEPER MAĞARASI

Gaziantep’in 10 kilometre kuzeybatısında

Antalya Körfezi'nin batı kıyısında ve Antalya'dan 30 km uzaklıkta

TEKKEKÖY MAĞARALARI ORTA ASYA