Prmbajtja

1 Fuqit e brendshme dhe format e relievit

1.1 Lvizjet dhe format tektonike t relievit
1.1.1 Lvizjet Epirogjene
1.1.1.1 KU GJINDEN LVIZJET EPIROGJENIKE
1.1.1.2 SHKAKTARET E KTYRE LVIZJEVE
1.1.1.3 PASOJAT
1.1.2 Lvizjet orogjene
1.1.3 Lvizjet horizontale
1.1.4 Lvizjet vertikale

Relievi
Relievi sht trsia e pamjes s formave t siprfaqes toksore pa marr parasysh
mnyrn e krijimit dhe dimensionet e tyre.
Relievi sht komponentja kryesore e mjedisit gjeografik. Prve ndikimit t madh q
kan komponentt e tjera t mjedisit gjeografik (klima, ujrat, bota bimore e shtazore,
formimi i dherave), relievi paraqet bazn q sht e lidhur me t gjitha aktivitetet
ekonomike.
Shkenca q merret me studimin e ndrtimit, gjenezs, zhvillimit dhe dinamiks
bashkkohore t relievit t siprfaqes toksore sht gjeomorfologjia (greq. ge-Toka, dhe
logos-shkenc, dhe morf- form). Relievi i siprfaqes s Toksore sht formuar me
veprimin e fuqive t brendshme (endogjene), dhe t fuqive t jashtme (ekzogjene).
Fuqit e brendshme dhe format e relievit
N fuqit e brendshme bjn pjes forca e gravitetit dhe nxehtsia n brendsi t Toks.
Forca e gravitetit shprehet n trheqjen e prhershme t t gjitha pjesve t Toks kah
qendra e saj, dhe ndikon n dendsimin e materies. Ky veprim i materies ka shkaktuar
ngritjen e temperaturs n brendin e Toks. Pra, me veprimin e gravitetit t Toks sht
shfaqur edhe forca tjetr e brendshme e nxehtsis s Toks. Nxehtsia e brendshme e
Toks vazhdimisht prtritet me procesin e zbrthimit t elementeve radioaktive dhe
ndikon n zgjerimin e mass. Derisa graviteti trheq kah qendra e Toks, nxehtsia ka
veprim t kundrt. Kto forca shkakojn edhe lvizjet n vet koren e Toks. Lvizjet n
koren e Toks, t shkaktuara meveprimin e fuqive t brendshme quhen lvizje tektonike.
Lvizjet dhe format tektonike t relievit
Varsisht nga intensiteti dhe zgjatje e tyre, lvizjet tektonike ndahen n lvizje epirogjene
dhe lvizje orogjene. Me ndikimin e lvizjeve tektonike shkaktohet lvizja e magms n
brendin e Toks dhe derdhja e saj n siprfaqe.
Lvizjet Epirogjene
Lvizjet ( nga greqishtja epiros-kontinent) q sjellin ngritjen dhe uljen shum t
ngadalshme t pjesve te ndryshme te kores se toks quhen lvizje epirogjenike.
Kur kto lvizje e shkaktojn ngritjen e territoreve quhen lvizje luhatse pozitive dhe kur
shkaktojn uljen e tyre quhen lvizje luhatse negative.
Lvizjet epirogjenike jan shume te ngadalshme dhe nuk mund te dallohen ne mnyre t

drejtprdrejte. Ato kane amplitude t vogl dhe kapin territore shum t mdha.
Meqense kto lvizje nuk mund te dallohen drejtprdrejte, vrtetimi behet n baz t
pasojave q ato sjellin. P. sh. Bregdeti i Holands ulet nga 1-2,6 mm n vit, Skocia
ngrihet 4 mm ne vit.
KU GJINDEN LVIZJET EPIROGJENIKE
Lvizje t tilla ka pasur kudo n t gjitha epokat gjeologjike. Disa pjese t siprfaqes s
toks jan ngritur dhe ngrihen disa jan ulur dhe ulen. Kto lvizje vihen re me mire ne
brigjet detare. Si rrjedhim kemi [pr levizje pozitive (+)] thellimin e shpejt te shtretrve te
lumenjve dhe krijimin e tarracave lumore, psh. tarracat e lumit Erzen, Devoll. Ndrsa pr
levizje negative (-) mund te shrbejn disa delta t mbytura p. sh. Delta e Renit ose
qenia e disa luginave n fund t detit q jan vazhdim i luginave t lumenjve q derdhen
n det p. sh. l Kongo Nigerit Gangut.
SHKAKTARET E KTYRE LVIZJEVE
Sipas studimeve kto levizje shkaktohen me ndryshimin qe pson magma dhe me
lvizjen e saj. Nga aty ku largohet ndodhe ulja e territorit, atje ku magma shkon ndodhe
ngritja e territoreve. Shkak tjetr i lindjes se lvizjeve epirogjenike shrben paksimi dhe
shtimi i peshs se kontinenteve. Kjo mbshtetet n faktin se levizje pozitive jan m t
prhapura n vendet q dikur ishin mbuluar me akullnajat e pleistocenit si ne Skandinavi,
Skoci, n brigjet veriore t Ameriks s Veriut etj. Kur ishin te mbuluara me akullnaja ato
ishin renduar dhe psuan ulje ndrsa kur u shkrin akullnajat u lehtsuan dhe psuan
ngritje.
PASOJAT
Pasojat gjeografike t ktyre lvizjeve jan t mdha. Kur kemi ulje t siprfaqes s
toks, deti deprton n toke, kemi prparim t detit ose transgresion detar meq rast
rritet siprfaqja e detit dhe zvoglohet siprfaqja e kontinenteve. Shume gadishuj
shndrrohen n ishuj, vendet e kuleta prmbyten, klima behet me detare. Kur siprfaqja
e toks ngrihet, zmadhohet siprfaqja e kontinenteve dhe zvoglohet ajo e deteve. N
kt rast deti trhiqet nga toka dhe kshtu ndodhe regresioni detar, disa ishuj
shndrrohen n gadishuj dhe klima behet me kontinentale.
Lvizjet orogjene
Lvizjet orogjenike ( nga greqishtja oros-ma) me karakter rrudhoses ose shkputesh
kane luajtur nj rol shume t madh n relievin e siprfaqes s Toks. Nga kto levizje
jan formuar t gjitha malet e rruazullit toksor [me prjashtim t maleve vullkanike]
Relievi i formuar nga kto levizje quhet reliev tektonik.

Fig.01. Rrudha e plot