Bazat e Klimatologjis

Klimatologjia sht nj shkenc ndrdisiplinore e Meteorologjis, Gjeologjis, Oqeanografis

dhe Fiziks.
Ajo studion gjendjen mesatare t atmosfers t nj vendi t caktuar si dhe proceste efektive
brenda atij vendi. Deg t klimatologjis jan: mikrometeorologjia, agroklimatologjia,
klimatologjia pyjore, ajo mjeksore, e transportit, sinoptike etj.
Ndarja Vertikale e Atmosfers

Troposfera, Stratosfera, mezosfera, Termosfera, Ekzosfera .

Atmosfera paraqet karakteristika t ndryshme t temperaturs, densitetit dhe prmbajtjes me

ngritjen n lartsi nga siprfaqja e toks deri n nivelet m t larta. Kryesisht pr ndarjen e
atmosfers meteorologt i referohen temperaturs. Ata fillimisht e ndanin n tre pjes kryesore:
troposfer 0-12km, stratosfer 12-80km, dhe n atmosfern e lart nga 80 deri n afro 800 km.
Aktualisht ndarja m e njohur dhe e pranuar tashm sht ajo n katr zona, e cila i referohet
kryesisht shprndarjes vertikale t temperaturs. Zonat quhen: Troposfer, Stratosfer,
Mezosfer dhe Termosfer t cilat ndahen midis tyre prej tre shtresa t holla tranzitore t
emrtuara : Tropopauz, Stratopauz dhe Mesopauz, lartsia e t cilave sht 1-2 km dhe ku
prgjithsisht ruhet nj gjendje qndrueshmrie ose e thn ndryshe pandryshushmrie n vlerat
e treguesve t temperaturs.
Troposfera
Kjo sht zona m e afrt me siprfaqen e toks. Ajo karakterizohet nga nj gradient termik
vetikal i parregullt, por q kryesisht zbret me ngritjen n lartsi. Temperatura e mass s ajrit
pran siprfaqes s toks sht rreth 15C e vlersuar n shkall globi dhe me ngritjen n lartsi
ajo ulet me 6.4 C pr do 1 km. N kufijt e tropopauzs arrin vlerat -55C deri -57C.
Troposfera prmban rreth e mass s atmosfers. N kt shtres zhvillohen edhe t gjitha
fenomenet m intensive dhe t dukshme q prbjn motin . N vijim t ksaj shtrese ndodhet
tropopauza. Trashsia e troposfers sht 11km, temperatura nga +15C n -56C, gradient
vertikal i temperaturs rritet0.6C pr do 100m.
Startosfera
Me fillimin e ksaj shtrese dhe deri n njfar lartsie temperature e mass s ajrit ruhet
konstante pr disa kilometra n vlern -56C. Rreth lartsis 17-18km nga siprfaqja e toks,
temperature fillon e ngrihet lehtsisht. Nga kilometri i 30-t, ngritja fillon e bhet m intensive.
Ngritja fillon pra n lartsin 17-18 km dhe arrin maksimumin n kuots e 48-49 km. Rritja e
temperaturs midis lartsive 17 dhe 50 km i dedikohet pranis s ozonit dhe oskigjenit atomik e
molekular. Kto gaze thithin rrezatimin diellor me gjatsi vale n pjesn ultraviolet t spektrit
dhe pr pasoj atmosfera ngrohet pasi rritet veprimtaria e prshpjtimi molekular. Trashsia
sht 39 km, temperature sillet prej -56C n + 50C, N lartsin48-50 km gjendet stratopauza.
Mezosfera
Kjo shtres e atmosfers sht rreth 30 km e trash dhe karakterizohet me nj ulje t fort t
temeraturs.N lartsin 80km shnohet vlera -75C e temeraturs. Pas lartsis 80 km ndalon ulja
e temperaturs dhe rifillon rritja e saj. Deri n kt lartsi atmosfera ka t njejtn prbrje
kimike: 78% azot, 21% oksigjen dhe 1% gaze t tjera. N vijim pason shtresa tranzitore e
mezopauzs. Trashsia sht 30 km , temeratura sillet nga + 50C deri n -75C.
Termosfera
N kt shtres temeratura rritet n vijimsi. Ajo arrin vlera t larta deri n 100C n kuots 100
km nga siprfaqja e toks dhe n rreth 1000C n lartsin 300 km. Kjo zon me temperature t
larta quhet termosfer. Kufiri i siprm i shtress s termosfers arrin ne kuots 1000 km nga
siprfaqja e toks. Trashsia sht nga 80 deri n 1000 km, temeratura e ajrit nga -75C deri n
mbi +1000C .
Ekzosfera
Pas katr shtresave kryesore q u permendn m lart vjen e ashtuquajtura ekzosfer, ku vrehen
vetm copza atmosphere q ndjekin lvizje rrotulluese t toks dhe mass s atmosfers.

Faktort e formimit t Klims

Moti ndryshon nga nj dit n tjetrn dhe klima ndryshon nga nj vend n tjetrin pr shkak t
ndryshimeve q vrehen n sasin, intenzitetin dhe shprndarjen n hapsir t elementeve
klimatike siq jan temeratura e ajrit, presioni atmosferike, lagshita e ajrit etj. Cilat jan shkaqet
e ktyre ndryshimeve? Prgjigjja sht se ekzistojn disa faktor klimatik, t cilt veprojn me
intenzitet t ndryshm dhe n kombinime t ndryshme mbi do element t siprprmendur duke i
krijuar atyre modifikime t ndryshme,t cilat shfaqen pr ne ,n variacionin e motit e t klims
q vrojtojm. Kto faktor ndahen n dy grupe: kozmik dhe gjeografik.
Kozmik, pasi varen nga forma dhe pozicioni i toks n sistemin diellor.
Gjeografik, pasi lidhen me karakteristikat thelbsore fizike dhe biologjike t siprfaqes
toksore.
Kozmike:
Lvizja e toks
Jashtqendrsia e orbits s toks
Lvizja rrotulluese 24 orshe
Rrezet diellore dhe forma sferike e toks
Gjeografike
Shprndarja e tokave dhe deteve
Distanca nga deti
Rymat detare
Orientimi i masave kontinentale dhe i sistemeve malore
Relievi dhe ekspozicioni topografik
Liqenet
Karakteristikat e toks
Vegjetacioni
Njeriu, si faktor veprues e modifikues i siprfaqes s toks
Faktort Kozmik

Kushtet e ndriqimit t Tok n Ekuinoks .

3

Energjia, q sht burim i t gjitha fenomeneve meterorologjike q zhvillohen n atmosfer vjen

nga dielli, por kushtet n t cilat do vend i rruzullit toksor merr rrezatimin diellor nuk jan
konstante n koh, pasi ndryshojn n varsi t rrotullimit t toks rreth bushtit t vet dhe rreth
diellit.
Lvizja e toks rreth diellit
N lvizjen vjetore, toka rrotullohet rreth diellit jo n form rrethore por eliptike duke e realizuar
nj rrotullim t plot n 365,25 dit dhe me nj shpejtsi mesatare30km/sek. Gjithashtu plani i
eliptiks me ekuatorin e toks formon nj knd 23,27. Lartsia e diellit mbi horizont ka rndsi
themelore pasi kndi i rnies s rrezeve diellore mbi siprfaqen e toks prcakton diferencat n
prurjet e ngrohtsis n t njejtin vend gjat dits, gjat stinve e n t njejtin moment n gjersi
t ndryshme gjeografike. Me ndryshimin e lartsis s diellit n horizont, ne momente t
ndryshme gjat vitit vrehet dhe ndryshim i kohzgjatjes s periudhs me ndriqim, q shprehet
nga numri i orve kur dielli qndron n horizont. Dielli si burim kryesor i energjis, ngroh
siprfaqen e toks dhe atmosfern me kohzgjatje t ndryshm. Zgjatja e dits sht nj faktor
tjetr q luan rol, pasi prej saj varet zgjatja e kohs me rrezatim diellor. nj informacion m i
gjer sht paraqitur n tabelen m posht.
Zgjatja e Dits sipas gjrsive gjeografike n Hemisfern Veriore ( n or dhe
minuta ose dit )

Gjersia

M e shkurt

M e gjat

Gjrsia

M e shkurt

M e gjat

12. 05

12. 05

50

8. 00

16. 18

10

11. 30

12. 40

60

5. 45

18. 45

20

10. 53

13. 18

70

55 dit

70 dit

30

10. 10

14. 20

80

123 dit

137 dit

40

9. 16

14. 58

90

176 dit

189 dit

 Lvizja 24 orshe e toks

Lvizja rrotulluese e toks shkakton nj ndarje t drits dhe ngrohtsis q vjen n tok.
Alternimi i dits dhe nats sht nj faktor me pasoja t caktuara pr fenomenet q zhvillohen
n atmosfer dhe n siprfaqen e toks. Kjo lvizje bn q t vrehen ndryshime n temeraturat e
nats me ato t dits. Po ashtu ka zona ku ndryshimet vrehen edhe pr reshjet, q sjellin pasoja
n regjimin e lumejve dhe n vegjetacion.
Rnia e rrezeve diellore dhe forma sferike e toks
Rrezet diellore gjat kalimit n atmosfer pjesrisht thithen e pjesrisht devijohen e prhapen n
t. Me zvoglimin e kndit t rnies s rrezeve diellore trashsia e atmosfers q ato duhet t
prshkojn rritet. Forma sferike e toks luan rol n shprndarjen e sasis s energjis q vjen nga
rrezet diellore. Sasia e energjis q arrin n tok sht n varsi direkte t kndit t rnies s
rrezeve dhe vlersohet sipas formuls : E" =E' Sin i
Ku E' - sht energjia e rrezeve diellore q kan prshkuar atmosfern,
I sht kndi i rnies s rrezeve, E" sht energjia e marr efektivisht.
Kur dieli sht n zenit, thithja nga atmosfera sht minimale dhe sasia e energjis q arrin tokn
sht maksimale dhe ngroh me nj intenzitet m t madh nj njsi siprfaqe.
Faktort Gjeografik
Disa faktor si shprndarja e tokave dhe mass ujore, distanca nga deti, rrymat detare, orientimi i
kontinenteve dhe i sistemeve t mdha malore e shtrijn influencn e tyre n hapsira m t
mdha, ndrsa t tjert si relief, ekspozicioni topografik, karakteristikat e toks, liqenet,
vegjetacioni dhe njeriu konsiderohen si faktor modifikues t siprfaqes s toks dhe kan nj
fush veprimi m t kufizuar.
Shprndarja e tokave dhe deteve-kontrasti i tyre termik
Siprfaqja totale e toks sht 510 milion km2, ku 70.8% sht uj dhe 29.2% sht tok. Kto
masa kan kapacitete termike t ndryshm. Masa e toks sht e ndar n kontinente, ndrsa ajo
ujore sht nj n shkall globi. Masat e toks kryesisht jan n hemisfern veriore, ndrsa n
hermisfern jugore jan vetm 16% e tyre. Shprndarja jouniforme e tokave dhe mass ujore ka
nj influenc t madhe mbi shprndarjen e tipeve t ndryshme t klimave. Detet ftohen e ngrohn
m ngadal se tokat, pasi nxehtsia specifike e ujit sht dy her me e madhe se e toks. Ngrohja
e toks bhet vetm nga siprfaqja e deri n 20m thellsi. N oqeanet dhe detet ngrohja sht m
e thell pasi rrezet deprtojn m n thellsi, ndrkoh q nga lvizjet vertikale t ujit bhet e
mundur q ngrohtsia t transferohet m n thellsi.

Shprndarja e tokave kundrejt deteve sipas brezave t gjersive gjeografike n ( % )

Gjrsit
Gjeografike

0-10

10-20

20-30

30-40

40-50

50-60

60-70

70-80

80-90

Hemisfera
Veriore

22.0%

26.7%

39.7%

42.2%

51.5%

56.7%

70.7%

29.7%

10.0%

Hemisfera
Jugore

23.4%

21.9%

23.0%

10.4%

2.0%

0.8%

10.0%

73.1%

100.0%

Distanca nga deti

Detet me inercin e tyre termike zbusin klimn e zonave prreth, ulin temperaturn dhe
shkaktojn nj far vonese t temperaturave ekstreme t vitit. N zonat e ndikuara nga detet
vrehet nj zgjatje e periudhs s dimrit.P.sh n Japoni dimri sht m i but se n Kin, por
zgjat m shum pr t njejtn gjersi gjeografike. Pra n zonat bregdetare influenca e detit bn
q t frenohet rritja e temperaturs n veqanti e atyre maksimale dhe ulja e atyre minimale.
Rrymat Detare
Ndikojn mbi regjimin e temperaturave dhe t reshjeve. Rrymat e ftofta (polare) dhe ato t
ngrohta ekuatoriale q lvizin drejt meridianve kan rol t madh n shkmbimin e ngrohtsive
midis gjersive t ndryshme gjeografike. Rrymat e ngrohta paraqesin nj influenc m t madhe
se ato t ftofta, pasi kto t fundit kalojn n thellsi. N brigjet norvegjeze p.sh vrehet nj
temperatur +8C dhe Alask +6C m e madhe, kundrejt t njejtave zonave me t njejtn
gjersi gjeografike. N t kundrtn brigjet lindore kanadeze preken nga rryma e ftoft e
Labradorit. Rrymat detare nuk ushtrojn vetm influenc termike, por ato kan nj rol t
rendsishm dhe n shprndarjen e reshjeve. Rrymat e ngrohta ndikojn n rritjen e lartsis s
reshjeve. Masa e ajrit q arrin n kontinent prej nj deti relativisht t ngroht pson mbi tok nj
ftohje, gj q e qon ajrin t lagt pran piks s kondensimit dhe pr rrjedhoj rrit mundsin e
reshjeve e kundrta dukuri vrehet pr dete t ftoft.
Orientimi i masave kontinentale dhe i sistemeve t mdha malore
Orientimi i masave kontinentale sht nj faktor tjetr q ndikon n transformimin e
karakteristikave t masave ajrore. N Kili, zona perendimore e Andeve, preket m shum nga
reshjet, ndryshe nga ajo e Patagonis s Argjentins q sht e that. Sistemet malore n Euroazi
jan t orientuara kryesisht sipas paraleleve: Alpet, Kaukaz, Himalaje. Ato lehtsojn lvizjet
zonale t masave ajrore, por paraqiten si penges pr levizjet meridionale t masave t ajrit p.sh
t atyre q vijn nga zonat polare.

 Relievi dhe ekspozicioni topografik

Reliefi paraqet rndsi t veqant. Me ngritjen n lartsi ulet temperatura dhe presioni. N
lartsi 3000m pr gjersin gjeografike mesatare sasia e ngrohtsis s ardhur sht e njejt me at
t regjistruar n nivel deti n ekuator. Kjo ndodh per arsye se rrezet duhet t prshkojn nj
trashsi m t vogs t atmosfers -3000m q sht edhe m pak e dendur, si dhe ndrkoh ato
prshkojn vetm ajr t that e t pastr transparent Ndrkoh atmosfera n kto lartsi duke
qen m e rrall e m me pak avuj, uji sht e pa-aft t thith e t mbaj nj sasi t madhe
energjie, e pr rrjedhoj temperature sht m e ult se n shtresat e atmosfers n nivele t detit.
Me ngritjen n lartsi zvoglohet dhe lagshtia absolute, ndrsa ajo relative ndryshon n mnyr
t parregullr dhe deri n njfar kuote rritet.
Liqenet
Prania e pasqyrave ujore Brenda kontinenteve me nj shtrirje t madhe mund t kontriboj pr t
br m t but klimn e nj zone kontinentale, pasi masat ujore veprojn n drejtim t zbutjes s
temperaturave ekstreme ditore ose vjetore. Gjat dits pran brigjeve t liqeneve ajri sht m i
freskt ndrsa gjat nats m i ngroht.
Karakteristikat e toks
Temperaturat mesatare dhe bilanci i rrezatimit n nj vend t dhn varen nga tipi i toks, nga
prmabjtja e lagshtis n t, nga ngjyra e saj dhe struktura. Tokat e lagta kan nj kapacitet
termik m t madh se tokat e thata. Tokat ranore ose gurishtore e transmetojn ngrohtsin m n
thellsi pasi ajri qarkullon m lirisht se sa p.sh n nj tok argjilore. Ngjyra. Sa m e errt t jet
aq m e prirur sht ajo tok t thith energjin diellore, ndrsa tokat e bardha me ngjyr t hapur
reflektojn m shum e pr pasoj grumbullojn m pak energji. Nj tok me mbules dbore
q reflekton 80% t rrezatimit, sigurisht q ngrohet m pak.
Vegjetacioni
Mbulesa bimore sht nj faktor shum i rndsishm, pasi ndryshon mjaft kapaciteti termik
ose aftsia thithse midis nj toke t zhveshur dhe nj t mbuluar me bimsi. Bimsia ndikon n
zbutjen ekstreme termike dhe n ruajtjen e nj shkalle m t lart t lagshtie. N zonat pyjore
p.sh ruhen temperature m t ulta se t zonave prreth. Pyjet lirojn ose prodhojn nj sasi t
madhe lagshtie q ndikon n krijimin e nj klime relativisht m t lagt e me zbutje t
temperaturave ekstremale.
Njeriu si faktor klimatik
Njeriu me njohurit e tij shkencore, me pyllzimet, me shpyllzimet, me tharjen e knetave,
krijimin e liqeneve artificial etj, ka ndikuar n ndryshimin e kushteve klimatike t zonave t
ndryshme. Krijimi i qendrave t mdha urbane p.sh shoqrohet me ndryshime t treguesve t
klims.

Rrezatimi Diellor

Gjatsia e valve dhe emrtimet perkatse, t spektrit t rrezatimit, q arrin n kufijt e jashtm t
atmosfers s Toks.
Rrezatimi diellore paraqet praktikisht burimin e vetm t energjis pr atmosfern e toks, pasi
energjia q mund ti vij asaj nga pjesa e brendshme e litosfers nprmjet siprfaqes s toks
sht e paprfillshme. Dielli, diametrii t cilit sht mbi 100 her m i madh se diametri i toks,
rrezaton n hapsir nj sasi energjie q vlersohet n 5,21024 Kilokalori/minut ose 6.15
kiloat/cm2 prej siprfaqs s tij. Planeti yn q sht mesatarisht 150 milion km larg, merr
vetm 0.5 t miliardn pjes t t gjith energjis s rrezatuar, dmth2kal/cm2min. Rreth 99% t
sasis s energjis s rrezatimit diellor arrin n gjatsin e valve q prfshihen midis
vlerave0.17 dhe 4 mikron, me intensitet maksimal n pjesn qndrore te spektrit 0.4-0.7 t
rrezatimit t dukshm. N trsi pothuajse gjysma e energjis s rrezatimit diellor ndodhet n
pjesn e rrezatimit t dukshm t spektrit, ndrsa gjysma sht e shprndar n pjesn ultraviolet
dhe n at t rrezeve infra t kuqe. Pr t kuptuar rndsin e energjis diellore mjafton t
mbahet parasysh q t gjitha fenomenet fizike q verifikohen n atmosfer dhe ato biologjike q
zhvillohen mbi siprfaqen e toks, bhen t mundura pikrisht nga kjo prqindje e vogl e
energjis diellore q arrin n toke, p.sh qarkullimi i prgjithshm i atmosfers, avullimi nga deti,
cikli i ujit n natyr, errat locale stuhit etj i dedikohen pikrisht energjis diellore t ardhur n
tok. Gjithashtu rrymat detare, lvizjet e akullnajave, jeta shtazore e bimore jan produkt i ksaj
energjie. Burimet kryesore t energjis q prdor njeriu si: qymyri, nafta, energjia e marr prej
hidrocentraleve nuk jan veqse transformim i energjis diellore.

Rrezatimi diellor dhe atmosfera e toks

Rrezatimi Diellor q arrin n kufijet e jasht t Atmosfers.

N shprndarjen gjeografike t energjis diellore mbi siprfaqen e toks nj rol t veqant
paraqet atmosfera me karakteristikat dhe transparencn t cilat ndryshojn vazhdimisht.
Rezatimi, q sht i prbr nga val me gjatsi t ndryshme, pson dobsim t ndryshm gjat
kalimit npr atmosfer. Nj pjes energjis thithet nga O3 - Ozoni , CO2 Gazi
karbonik dhe H2O avujt e ujit, nj pjes prhapet nga molekulat e ajrit si dhe grimcat q jan n
gjendje pezull n t gjitha drejtimet, nj pjes energjie reflektohet nga grimcat e mdha dhe nga
ret n drejtim t hapsirs, ndrsa ajo q ngelet arrin n siprfaqe t toks. Si pasoj e ktyre
dukurive energjia e cila arrin n siprfaqe t toks sht e njejt n t gjitha gjersit gjeografike.
Tre proceset q shoqrojn rrezatimin diellor gjate pershkimit t atmosfers jan: thithja,
prhapja (difuzimi) dhe reflektimi.
Thithja nuk sht e njejt n t gjith spektrin. Pr rrezet e dukshme atmosfera sht pothuajse
transparente. N zonn ultraviolet rrezet (energjia prkatse) thithet nga ozone. N pjesn e
rrezeve infra t kuqe t spektrit, rrezet thithen m shum nga gazi karbonik - CO2 dhe avujt e ujit
-H2O. Ozoni O3 thith kryesisht rrezet me gjatsi t shkurtr vale 0.23 0.32 mikron ultraviolet.
Megjithse shtresa e ozonit sht e holl ajo bn q n siprfaqen e toks kto val te spektrit
pothuajse t mungojn. Gazi karbonik CO3 ka banda thithjeje m t gjera t cilat jan 2.6-2.8
mikron dhe 4 e 5 mikron. Avujt e ujit H2O kan gjithashtu disa banda thithjeje, por sidomos
evidentohet ajo n pjesn e rrezeve infra t kuqe. Energjia e thither kthehet n ngrohtsi, n
energji kinektike ose prfshihet n procese fizike, kimike e biologjike t mjedisit t atmosfers
q prshkon. Kjo energji sht burim i rrezatimit valgjat t atmosfers.
Perhapja dhe reflektimi jan n varsi t pastrtis s atmosfers. Grimcat e vogla ose ato t
mdha bjn q rrezet t devijojn n drejtime t ndryshme. Si konkluzion mund t thuhet se
dobsimi i rrezatimit q prshkon atmosfern varet nga transparenca.

Treguesi i Rrezatimit Ultra Violet

Harta e shperndarjes se vlerave te rrezatimit UV.

do njeri sht i ekspozuar ndaj rrezeve ultra violet q vijn nga Dielli ose nga mjaft burime
tjera artificial t prdorura n industry, tregti etj. Emetimet nga dielli prmbajn dritn
ngrohtsine dhe rrezatimin ultraviolet. Rrezatimi ultraviolet prfshihet n gjatsin e valve100400nm dhe ndahet n tre breza: UVA 315-400nm, UBV 280-350nm, UVC 100-280nm). Kur
rrezatimi diellor kalon npr atmosfer e gjith pjesa UVC dhe afro 90%e UVB thithen nga
ozone, avujt e ujit dhe gazi karbonik, ndrsa UVA sht m pak i prthithshm nga atmosfera.
Sidoqoft rrezatimi UV q arrin n siprfaqen e toks sht gjersisht i prbr nga UVA si dhe
me nj komponente t vogl t UVB.
Fortsia e rrezatimit ultraviolet shprehet nprmjet treguesit UV diellor Solar UV index bazuar
n nj system t prpunuar dhe aprovuar nga Organizata Botrore e Shndetsis dhe Organizata
Botrore e Meteorologjis. Vlerat e ktij treguesi shkojn nga1 deri n 11.
Ky vlersim mban n konsiderat:
Pozicionin e Diellit n qiell
Parashkrimin pr mbulesn me re
Trashsin e shtress s ozonit n Stratosfer.
Pr stinn e vers n Europ dhe n zonn Mesdhetare shnohen vlera t larta, t rrezatimit UV
q n mjaft raste paraqiten problematike pr shndetin e njeriut.
Temperatura e Ajrit
Rrezatimi diellor sht faktori kryesor i ruajtjes s nj temperature t caktuar mbi siprfaqen e
toks. Ekziston nj lidhje direkte midis sasis s rrezatimit t marr dhe temperaturs mesatare t
mass s ajrit. Kjo shprehet n forumlen e E.T. Linacre, e cila sht e vlefshme pr gjersit
gjeografike midis 60 veri dhe 60 jug.
Td= Qd (102-1.2A) ku: Td e Qd jan prkatsisht vlerat mesatare t temperaturs n nivel deti
n C dhe intensiteti i rrezatimit t prgjithshm diellor n kal/cm2min, ndrsa A- sht gjersia
10

gjeografike n grad dhe t dhjeta t grads. N realitet temperatura n do vend t rruzullit

toksor varet gjithashtu dhe nga faktor t tjer si p.sh. prurjet energjetike q sjellin masat ajrore
mbi nj zon t caktuar, orientimi i shpatave etj. Zonat n brendsi t kontinenteve paraqesin nj
lidhje m t mir t temperaturs me rrezatimin diellor. Zonat bregdetare si p.sh. ato t Europs
VP, ku mbrrijn masa ajrore nga Atlantiku, zonat tropikale dhe ato polare, paraqesin nj lidhje
relativisht m t dobt rrezatim temperature.
Shkalla termometrike dhe llogaritja e mesatares
Shkalla
e
Temperatures

matjes

Pika e vlimit t Pika e ngrirjes s

ujit
ujit

Zero
Absolute

Fahrenheit

212

32

-460

Celsius

100

-273

Kelvin

373

273

Temperatura e ajrit matet me termometra profesionall, funksionimi i t cilve bazohet n parimin

e bymimit e tkurrjes s mrkurit (zhivs) dhe alkoolit, n varsi t temperaturs s ajrit. Ato jan
shkallzuar n grad celsius, q si kufi baz kan pikn e shkrirjes s akullit 0C dhe 100C at
t vlimit t ujit. Kto dy pragje jan zgjedhur pr arsye t rndsis s madhe q paraqet uji n t
gjitha fenomenet fizike t globit.
Temperatura mesatare vjetore

Amplituda vjetore e Temperatures vjetore pr qytetin e Moskes ( Rusi )

11

Temperaturat mesatare vjetore t ajrit ruajn vlerat m t larta rreth gjersive gjeografike 30
grad, pra jo n ekuator por n Sahara dhe n pjesn e Arabis jugore. Kjo shpjegohet me faktin
se n ekuator vransira e lagshtia e lart thithin nj pjes t rrezatimit diellor, para se ai t arrij
n siprfaqen e toks. Kshtu Afrika rezulton si kontinenti m i ngroht kundrejt kontinenteve t
tjer. Zonat m t ftohta jan ato t Siberis VL, t Greenlands, n Detin Arktik, ku
temperaturat arrijn n-25C dhe disa zona t pjess lindore n Antarktid, ku shnohen vlerat 40C, -50C. Izotermat nuk prkojn dhe ndjekin n mnyr paralele gjersin gjeografike pr
shkak t rrymave detare, ndrthurjes s tokave dhe oqeaneve me karakteristika t ndryshme
termike, t qarkullimit t prgjithshm t atmosfers etj.
Ndryshueshmria e temperaturs n koh
Alternimi i dits me natn si dhe ndryshueshmria e stinve prcaktojn n ecurin e
temperaturs s ajrit ciklet 24 orshe dhe vjetoer q shnojn ritmin e jets pr gjith sfern
biologjike t planetit. Ngrica Ngrica quhen uljet e temperaturs n shtresn e ajrit pran toks
dhe n siprfaqe t toks deri n 0C e m tepr minus n periudhn e vegjetacionit aktiv t
bimve dhe n sfondin e temperaturave pozitive. Njohurit pr ngricat jan t domosdoshme pr
vlersimin e rrezikut t ngricave t territoreve t caktuara, llogaritjes s afateve t mbjelljeve,
zgjidhjes s shtjeve mbi shprndarjen racionale t kulturave me ngrohtsi dashse, prcaktimin
e probabiliteteve t dmtimit t luleve e t lidhjes s fruteve t bimve dhe t bimve t
porsambira.
Ngricat advektive
Formohen si rezultat i ardhjes s masave ajrore t ftohta nga nj zon tjetr me temperatur
nn 0C n nj zon me temperatura t ajrit mbi 0C. Si rregull ato vrojtohen gjat disa ditve
rresht n fillim t pranvers ose fund t vjeshts, shoqrohen me vransira dhe erra t forta, e
mund t prfshijn rajone t mdha. Ngricat rrezatuese Formohen n net t qeta e t kthjellta si
rezultat i ftohjes gjat nats s siprfaqes s toks, e cila ndodh si pasoj e humbjeve t mdha
t ngrohtsis s toks me rrugn e rrezatimit valgjat. Kto ngrica mund t zgjasin disa net dhe
shfaqen n mnyr lokale n territorin e ekonomive e rajoneve t veanta. Ngricat advektivorrezatuese jan m t rrezikshme pr bimt. Ato formohen si rezultat i bashkimit t ajrit t ftoht
t ardhur nga nj zon tjetr dhe ftohjes s tij t mtejshme pr llogari t rrezatimit valgjat
gjat nats. N kt rast proceset e adveksionit dhe t ftohjes rrezatuese s bashku forcojn njratjetrn.
Rrezikshmria e Ngricave
Ngricat paraqiten si nj prej faktorve klimatik m t rrezikshm pr kulturat bujqsore e n
veanti atyre t perimeve dhe drurve frutore, t cilat nganjher i shkaktojn dmtim t madh
prodhimit. Prandaj vlersimi i rrezikshmris s ngricave n territoret e ekonomive bujqsore n
pranver e vjesht ka nj rndsi t madhe praktike. Ky vlersim kryhet me metoda llogaritse,
t cilat n raste t caktuara plotsohen me rezultatet e matjeve me sy dhe matjeve instrumentale
mikroklimatike. Rrezikshmria e lart e ngricave dallohet n luadhet n pyll dhe tok, n trofiket
e thata n t cilat intensiteti i ngricave t pranvers e t vjeshts mund t jet me 3-5C m
shum, ndrsa vazhdimsia e periudhs pa ngrica 20-30 dit m e shkurtr n krahasim me
vendet e sheshta t hapura. N brigjet e liqeneve t mdha dhe lumenjve rrezikshmria e
ngricave ulet, veanrisht n kohn e ngricave t vjeshts, kur uji sht relativisht m i ngroht
se toka. Rrezikun m t madh pr bimt barishtore dhe kulturat frutore e paraqesin ngricat e vona
pranverore dhe ato t hershme t vjeshts, pasi bima n kt koh vegjeton intensivisht piqet dhe
kalitja e tyre sht e vogl. Zakonisht ngricat n kt koh kan origjin advektivo-rrezatuese.
Periudha midis dats mesatare t ngricave m t vona t pranvers dhe dats mesatare t
12

ngricave m t hershme t vjeshts quhet periudh pa ngrica. Rreziku i ngricave pr bimt e

kultivuara sht i ndryshm dhe varet nga lloji, varieteti dhe faza e zhvillimit t bimve, koha e
futjes s tyre n nj faz t caktuar. Organe t ndryshme t po t njjts bim kan shkall t
ndryshme qndrueshmrie ndaj temperaturave t ulta kritike. M pak t qndrueshme ndaj
ngricave jan organet e frutave. Pas ktyre ngricave bimt nuk vdesin, por pas disa ndalesash n
rritje e zhvillim vazhdojn t vegjetojn dhe t formohet prodhimi, por shum m i ult n
krahasim me bimt q nuk jan prekur nga ngricat.
Mnyrat dhe mjetet e Mbrojtjes nga Ngricat
T gjitha mnyrat dhe mjetet e mbrojtjes nga ngricat mund t ndahen n biologjike, agroteknike
dhe teknike. Mnyrat biologjike t mbrojtjes konsistojn n nxjerrjen e llojeve t kulturave
bujqsore, t qndrueshme ndaj ngricave si dhe gjithashtu seleksionimin e llojeve t bimve, t
cilat fillojn t lulzojn von, gj q do tu lejonte atyre t shptonin nga ngricat e vona t
pranvers. Masat agroteknike prmbledhin n vetvete zgjedhjen e vendeve t mbjelljeve, ku
rrall vrojtohen ngrica, shtrirjen optimale t ktyre parcelave sipas shpateve, shfrytzimin e
hormoneve t rritjes, votuesve kimik, krasitjet speciale pr mbajtjen e lulzimit t kulturave
frutore si dhe masa t tjera ndihmse. Rezultate m shpres dhnse si ka treguar praktika japin
paisjet e ndryshme teknike, me ndihmn e t cilave sigurohet shmangia e uljes s temperaturave
t ajrit n zonn e rritjes s bimve nn madhsit kritike. Mbrojtja e bimve nga ngricat me
ndihmn e mjeteve teknike mund t arrihet me ngrohjen e hapur, nprmjet przierjes s ajrit n
shtresat e ulta me ndihmn e makinave erbrse mnyra dinamike ose me an t ujitjes n
form shiu ose ujitjes s zakonshme si dhe me shfrytzimin e llojeve t ndryshme t mbulesave
strehimeve apo n kt rast t perdeve t tymit, mjegullave artificiale dhe mbulesave.
Presioni atmosferik dhe Era
Presioni sht pesha e atmosfers n nj pik t caktuar. Ajri si dihet ka nj pesh, 1 litr ajr i
pastr dhe i that n nivelin e detit n temperatur 0C peshon 1.293 gr ose 773 her m pak se
uji. Pran nivelit t detit densiteti llogaritet t jet sipas formuls n vijim:

Me q ka nj pesh ai ushtron dhe nj

presion, i cili arrin vlera t mdha n saj t mass s madhe t atmosfers. Pra, n nivel deti
masa e ajrit vlersohet afrsisht n 1.3 kg/m3. Trsia e mass s atmosfers llogaritet t jet 5.1
x 1018kg. Peshn e ajrit e zbuloi fizikani italian Torriceli n shekullin e XVII, i cili me
eksperimentin e njohur vrtetoi se n nivel deti, ajri mesatarisht ushtron mbi do cm2 n nj forc
t barabart me at t nj kolone mrkuri t lart 76cm dhe me seksion 1cm2.
Me q 1 cm3 n temperatur 0C peshon, 13.5gr, mund t thuhet se nj forc e till do t jet 76 x
13.59 1032.8gr. Pra, nj presion prej 1.033 kg/cm2. Kjo njsi presioni quhet atmosfer. Presioni
atmosferik shprehet dhe n hektopaskal simboli: hPa. Njsia m e vjetr sht milibari simboli:
mb , njsi q i korrespondon ekzaktsisht hektopaskalit. Nj trusni prej 1013.25 milibar sht
ekuivalent me 1013.25 hPa ose 760 mm t kolons s mrkurit n temperatur 0C, n fakt 13.6
g/cm3 x 76 cm x 871 cm/sek2 = 1013250 din ose 12013.25 mbar. Kjo i korrespondon gjithashtu
nj force presioni prej1.01x10 Njuton/m2. Kshtu ekziston ky relacion midis njsive t
ndryshme: 760 mm Hg = 1013,25 hPa = 1013,25 mb.

13

Isobaret jan vija t lakuara t cilat lidhin t gjitha vendet me presion t nj atmosferik
Presioni atmosferik zvoglohet shum shpejt me ngritjen n lartsi dhe gradienti prkats
vlersohet t jet: 1hPapr do 8.3 metra. Ai matet nprmjet nj instrumenti q quhet
barometr. Pr t pas mundsin me i krahasu t dhnat e matura t presionit midis stacioneve t
ndryshme sht e nevojshme q ato paraprakisht t kthehen n t njjtin nivel, prgjithsisht
vlerat kthehen n nivel deti. Prandaj, duhet q barometrat t rregullohen dhe t tregojn vlern e
presionit n nivel deti. Gjat 24 orshit trusnia atmosferike paraqet nj luhatje t dyfisht, ajo
rritet midis orve 4 dhe 10 t paradites dhe zvoglohet ndrmjet orve 10 e 16 t pasdites, duke u
rritur prsri midis orve 16 dhe 22 dhe q zvoglohet prsri midis orve 22 dhe 4. Regjimi i
presionit ecuria e tij sht mjaft e ndryshme n zona t ndryshme t rruzullit. Ajo varet nga stina,
shprndarja e tokave dhe mass ujore, gjersia gjeografike etj. N zonat ekuatoriale ndryshimet e
presionit gajt vitit jan t vogla. Me vendosjen pr n pole ato rriten.
Shprndarja gjeografike e presionit
Ndryshimet e presionit jan t lidhura me ecurin e motit. Kur studiohet situata meteorologjike
n nj moment t dhn krkohet t parashikohet ecuria e saj, sht e nevojshme t njihet
shprndarja gjeografike e presionit mbi nj zon shum m t gjr. Kjo shprndarje paraqitet n
harta nprmjet izolinjave q quhen izobare, t cilat lidhin t gjitha vendet me vler t njjt
barometrike.

14

Era - Drejtimi dhe Shpejtsia

Shpejtsia e Eres dhe drejtimi i lvizjes s saj

Era mund t prcaktohet si nj rrym q krijohet nga ' vendosja e mass s ajrit nga nj vend n
nj tjetr. N origjinn e ksaj ' vendosje qndron diferenca e presionit, q n vetvete varet nga
diferenca e temperaturs. Nse ngrohtsia do t ishte e shprndar n mnyr uniforme n t
gjith siprfaqen e toks era nuk do t ekzistonte, pasi do t mungonte do shkak q do t ishte
prcaktues pr variacione, presione Barometrike dhe q nj shkaku direkt i lvizjeve t ajrit nga
nj zon n tjetrn. Gjithashtu nj faktor i rndsishm n formimin e ers sht forca devijuese
e provokuar nga rrotullimi it oks. N fakt nse toka do t ishte e palvizshme, si pasoj e
ngrohjes m t madhe n ekuator dhe m pak n zonat polare, do t kishte nj qarkullim
atmosferik n drejtim t meridianve. Ky qarkullim do t kishte n shtresat e poshtme nj rrym
ajri t ftoht q do t vinte nga polet drejt ekuatorit dhe n lartsi nj rrym me ajr relativisht t
ngroht me drejtim ekuator pole. Kto erra do t vareshin nga fusha e presionit, dy faktor pr
krijimin e tyre jan prcaktues:
a. diferenca e presionit midis zonave si dhe
b. nga densiteti i ajrit.
Kto dy parime n nj far mase zbatohen dhe n errat q vrojtohen mbi tok por duhet thn se
qarkullimi i atmosfers sht shum m tepr kompleks, pasi rotullimi i toks synon drejt
krijimit t nj qarkullimi t tipit zonal si dhe nga ana tjetr sisteme t qarkullimit me dimensione
kontinentale grshetohen me errat lokale me origjin termike.
Sistemi i errave dominuese n nj vend t dhn analizohet, npermjet vrojtimeve
anemometrike, q kryhen n stacionet meteorologjike. Shkalla tradicionale e matjes s
intenzitetit t ers, e paraqitur n tabelen n vijim u hartua nga Admirali Britanez Sir Francis
Beaufort, kjo tabel me kalimin e kohs ka psuar disa ndryshime.

15

Shkalla Beaufort

Intensiteti
Shkalla

Prshkrimi

Klasa

Prshkrimi sipas shkalles Beaufort

[Nyje]

[m/s]

[Km/h]

Qetsi

Qetsi

<1

< 0. 3

<1

Tymi ngrihet vertikalisht

Fllad ere

Qetsi

1:3

0.3 : 1.5

1:5

Drejtimi i ers sht i dukshm nga lvizja e

tymit

Briz e Leht

Dobt

4:6

1.6 : 3.3

6 : 11

Vrehet era mbi ftyr, gjethet lvizin

Briz e Fort

Dobt

7 : 10

3.4 : 5.4

12 : 19

Gjethet dhe degt e pemve n lvizje

konstante

Er
Moderuar

Moderua
r

11 : 6

5.5 : 7.9

20 : 28

Pluhri fillon t ngrihet, degt e pemeve lvizin

Er
Mesatare

Moderu
ar

17 : 21

8
:
10.7

29
38

Pemt fillojn t lkunden , fillojn

dallgat n ujra

Er
Ndjeshme

Fort

22 : 27

10.8 :
13.8

39
49

Degt e mdha n lvizje

16

Shkalla Beaufort

Intensiteti
Shkalla

Prshkrimi

Klasa

Prshkrimi sipas shkalles Beaufort

[Nyje]

[m/s]

[Km/h]

Er e Fort

Fort

28 : 33

13.9 :
17.1

50
61

T gjitha pemt n lvizje

Stuhi

Shum
e Fort

34 : 40

17.2 :
20.7

62
74

Thyhen degt e pemve, vshtrsi pr t

ecur prpara

Stuhi
Fort

e Shum
e Fort

41 : 47

20.8 :
24.4

75
88

Vrehen dme t vogla n ndrtesa

10

Tufan

Tufan

48 : 55

24.5 :
28.4

89 :
102

Dme t ndjeshme n ndrtesa, shkulje

me rrnj e pemeve

11

Tufan
i
fuqishm

Tufan

56 : 63

28.5 :
32.6

103 :
117

Dme t pallogaritshme n siprfaqe t

mdha

12

Uragane

Tufan

> 63

> 32.6

> 117

Dme t pallogaritshme pr nj koh t

shkurtr n siprfaqe t mdha

Vrojtimet anemometrike
17

Rrall era paraqet nj rrym uniforme dhe t rregullt. Ajo zakonisht karakterizohet nga nj
vijimsi pulsimesh me intensitet dhe drejtim t ndryshm. Era karakterizohet nga dy tregues:
drejtimi dhe shpejtsia.
- Drejtimi prcaktohet me ertreguesin (anemoskop).
- Shpejtsia prcaktohet me anemometr (m/sek).
Lagshtia e ajrit dhe reshjet

Cikli i ujit n Atosfer

Uji, nj nga prbrit kryesor t sistemit tok atmosfer, ndodhet n t gjitha gjendjet e tij
fizike dhe n nj lvizje t vazhdueshme n kt mjedis, duke u shoqruar jo vetm me
ndryshimin e gjendjes n koh por edhe t vendit n hapsirn e rruzullit. Lvizja e ujit n kt
sistem prshkruhet nga mjaft autor, t cilt kan konkretizuar hulumtimet e tyre me krijimin e
nj skeme t plot t lvizjes apo qarkullimit t ujit.
Avullimi dhe lagshtia e ajrit
Avulli i ujit q gjendet n atmosfer, e ka burimin tek avullimi prej oqeaneve e deteve si dhe n
nj mas m t vogl prej siprfaqeve ujore n kontinente. Avullimi sht m i lart n zonat
ekuatoriale, rreth 100 cm n vit, vijon t rritet drejt tropikve 115-120cm e ulet drejt poleve n 56 cm n vit.
Lagshtia absolute
Lagshti absolute sht sasia e avujve t ujit e shprehur n gram q ndodhet n 1 m3 ajr. Kt
madhsi e shnojm me (a) kur ajri sht i pangopur dhe me (A) kur ajri sht i ngopur.
Lagshtia absolute paraqet vlerat m t larta n zonn ekuatoriale. Lagshtia absolute zvoglohet
progresivisht n drejtim t poleve, pasi q zvoglohet dhe kapaciteti i ajrit pr t mbajtur
lagshti. Zona me prmbajtje m t lart t lagshtis absolute sht gjiri Persik, ku presioni i
avullit t ujit arrin n 35mb. Ndryshimet vjetore t lagshtis absolute jan t ngjashme me
ndryshimet e temperaturs.
Lagshtia relative
Lagshti relative (r) shpreh raportin midis sasis s avullit q ndodhet n 1m3 ajr (a) dhe sasis
s avullit (A) q do t nevojitej pr t ngopur po kt volum ajri n temperaturn e dhn. Ajo
shprehet nga raporti: r = a/A x 100,
Lagshtia relative karakterizohet nga nj maksimum n ort e mngjesit dhe minimum n
mesdit.
Kondensimi
18

Avulli i ujit n atmosfer mund t arrij pikn e ngopjes kur vrojtohet ulje e temperaturs n
masn e ajrit q e prmban. Kshtu, quhet pik e vess, temperatura n t ciln avulli i ujit q
ndodhet n ajr qndron n gjendje t ngopur.
Mjegulla
Formohet kur vrojtohet ftohje e shtress m t poshtme t atmosfers, e cila provokon
kondensim t avujve t ujit deri n nj far lartsie duke u nisur nga siprfaqja e toks. Kjo gj
shprehet n formn e pikzave, t cilat pr shkak t peshs s leht qndrojn pezull dhe
formojn at q quhet mjegull. Mjegulla pra sht nj re me baz n kontakt me tokn q
formohet kur ajri q qndron mbi tok ngopet dhe lagshtia me prmbajtje t saj arrin pikn e
kondensimit dhe fillon t vrojtohet pikrisht kjo dukuri. N baz t origjins mjegulla
klasifikohet si m posht:
Mjegulla advektive
Mjegulla q formohet nga lvizja horizontale e ajrit, e cila krijohet kur nj mas ajri e lagsht
dhe n lvizje ndeshet me tokn ose ujin q sht shum e ftoht. N momentin q temperatura e
shtress s ajrit ndeshet me siprfaqen e ftoht, temperatura e saj ulet n vlern e piks s vess e
kshtu fillon t formohet mjegulla.
Mjegulla e rrezatimit
Ky tip mjegulle formohet gjat nats ose n mngjes hert kur toka sht shum e ftoht, qielli
sht i qet dhe ajri sht i lagsht. N kto kushte kemi nj inversion t temperaturs n tok
dhe nse shtresa e inversionit arrin temperaturn e piks s vess formohet mjegulla.
Mjegulla nga reshjet
Ky tip mjegulle formohet kur reshje relativisht t ngrohta bien prmes shtresave t ftohta t ajrit
pran toks.
Ret
Gjenetikisht nuk ekziston asnj diferenc midis formimit t reve dhe mjegullave. Mjegullat
formohen pran siprfaqes s toks ndrsa ret n lartsi. Formimi i reve i dedikohet ftohjes pr
shkak t zgjerimit t masave t ajrit q kryejn lvizje ngjitse. Nj re sht nj trsi e dukshme
e pjeszave mjaft t imta t ujit n gjendje t lngshme ose t akullt, ose e t dyjave n t njjtn
koh, q qndrojn pezull n atmosfer. Kjo trsi mund t mbaj n t njjtn koh dhe pjesza
t ujit t lngshm ose t akullt t dimensioneve m t mdha, t pjeszave t lngshme jo ujore
ose t pjeszave t ngurta, q jan me origjin p.sh. nga avujt industriale, tymrat ose pluhurat.
Ret ndahen n grupe kryesisht bazuar n lartsin e bazs s tyre kundrejt siprfaqes s toks
Ret e tipit Noctilucent ose polare mezosferike jan gjetur n lartsi t mdha t atmosfers s
toks. Ndryshe nga ret e ulta q prodhojn reshje shiu e dbore kto re formohen n shtresat e
larta t atmosfers, pikrisht n at q quhet mezosfer.
Ret e katit t siprm
Ret e larta Jan re q formohen n lartsi 5-13 km. N kt kategori bjn pjes:
Ret puplore Cirrus (ci) 9000m
Ret puplore shtresore Cirrostratus (cs) 8000m
Ret puplore shtllungore Cirrocumulus (Cc) 7000m Niveli mesatar m i poshtm i ktij
grupi sht 5-6000m.

Ret e katit t mesm

19

Ret e lartsive mesatare Jan re q formohen n lartsi mesatare 2-8km. N kt grup bjn
pjes llojet e mposhtme:
Ret shtllungore t larta Altocumulus (Ac) 3500m
Ret shtresore t larta Altrostratus (As) 4000m Niveli mesatar m i ult i ktij grupi sht
2000m dhe ai i siprm 6-8000m.
Ret e katit t poshtm
Ret e shtresave t ulta Jan re q formohen n zonat e poshtme n lartsin deri 2000m. N
ret e ulta bjn pjes llojet e mposhtme:
Ret shtresore shtllungore Stratocumulus (Sc) 1500m
Ret shtresore me shi Nimbostratus (Ns) 1000m
Ret shtresore Stratus (St) Niveli mesatar m i siprm i ktij grupi sht rreth 2000m dhe ai
mesatar i poshtm shkon deri pran toks.
Reshjet
T gjitha tipet e reve nuk japin reshje, vetm disa prej tyre e mundsojn nj gj t till. Po ashtu
dhe re t t njjtit tip jo gjithnj japin reshje, por dhe kur prodhojn ato mund t ken karakter t
ndryshm. Pikat e ujit q prbjn reshjet kan dimensione t ndryshme q jan n funksion t
tipit t reshjeve: Pika shtrngat: me diametr 5 mm, Pika shiu: me diametr 1 mm.
Klasifikimi i Masave Ajrore
Klasifikimet e masave t ajrit t bra prej meteorologve marrin n konsiderat n radh t par
vendorigjinn. Ato ndahen n 4 kategori: Polare (P), Arktike (A), Tropikale (T), Ekuatoriale (E).
Klasifikimi Gjeografik i masave t Ajrit .

Simboli

Emertimi

Periudha

Arktik

n t gjitha stint

Pk

Polar
Kontinental

n 6 - mujorin e ftoht

Pd

Polar detare

n t gjitha stint

Tk

Tropikal

n 6 - mujorin e ngroht

20

Klasifikimi Gjeografik i masave t Ajrit .

Simboli

Emertimi

Periudha

kontinental

Td

Tropikal
detare

n t gjitha stint

Ekuatoriale

n t gjitha stint

Quhet mas ajri e ftoht ajo mas q ka temperatur m t ult se ajo siprfaqe toksore nn t, e
pr rrjedhoj ajo tenton t thith nga posht ngrohtsi e lagshti dhe ti transferoj n nivelet m
t larta. Quhet mas ajri e ngroht ajo mas q ka temperatur m t lart se ajo e siprfaqes
toksore nn t, n kt rast masa e ajrit lshon ngrohtsi e vjen e bhet gjithnj e m e ftoht.
Duke patur parasysh kto fakte mund t konsiderojm n vija t prgjithshme si mas ajri e
nxeht at q zhvendoset nga jugu drejt veriut dhe konsiderojm t ftoht at mas ajrore q
lviz nga veriu drejt jugut.
Ajri Arktik
Ky tip ajri sht shum i ftoht, pasi q formohet pran polit, shpesh arrin deri n gjersit
gjeografike mesatare duke sjell temperatura t ulta. N qoft se vjen nga VP pasi kalon mbi
detin e Norvegjis dhe detin e Veriut arrin me karakteristikat e ajrit Arktik detar, i cili sjell mjaft
lagshti n formn e dbors n zonat malore e reshje shiu m n juggjersit gjeografike
mesatare. N qoft se vjen nga VL dhe prshkon Finlandn, Rusin dhe Evropn Danubiane,
ruan karakteristikat e Ajrit Arktik Kontinental, t ftoht e m pak lagshti duke provokuar kur
arrin n gjersit gjeografike mesatare, vetm reshje t lehta dbore n zonat malore e disi m t
bollshme m n jug, pasi fiton dhe nj far rritje t lagshtis kur prshkon Adriatikun.
Ajri polar
Pavarsisht nga emri, ai formohet n gjersit gjeografike 60-75 grad Veri, si mbi kontinente
ashtu edhe oqeane.
Ajri polar kontinental sht shum i ftoht n baz. Kur arrin n Mesdhe sjell temperatura t
ulta dhe re t lehta t tipit Stratocumulus. Reshjet dhe dbora q sjell jan n sasi t moderuar.
Ajri polar detar vjen nga veri-perndimi dhe ka m tepr karakter t paqndrueshm. N dimr
kur penetron n kontinentin Evropian, ftohet n baz dhe tenton t stabilizohet, ndrsa n ver
duke u ngrohur m tej mbi kontinente thekson paqndrueshmrin e tij dhe prezantohet me
reshje t bollshme.
Ajri tropikal Ka origjinn n zonat tropikale dhe subtropikale me presion t lart si mbi oqeane
ashtu edhe kontinente. Ajri tropikal detar, i anticikloneve t ishujve Azore pson nj luhatje
21

stinore n gjersi gjeografike mjaft t gjra, pasi n ver arrin deri n 50 gjersi gjeografike,
ndrsa n dimr arrin n drejtim t tropikut duke ngelur n jug t paralelit 30. Ajri tropikal
karakterizohet nga temperatura t larta, lagshti e lart dhe nga nj shtreszim i qndrueshm, q
theksohet kur lviz drejt gjersive gjeografike m t larta. Ajri tropikal kontinental, q krijohet
kryesisht n shkrettirn e Saharas, sht relativisht i ngroht e i that n dimr, ndrsa gjat
vers ngrohet shum n pjesn e poshtme por paqndrueshmria ngelet e kufizuar n shtresat m
t ulta, derisa masa e ajrit nuk largohet nga kontinenti Afrikan. Duke arritur n zonat
mesdhetare t Evrops, masa e ajrit ndikon dhe sjell temperatura maksimale m t larta, por q
shoqrohet gjithashtu edhe me nj rritje t shkalls s lagshtis, gj q e fiton gjat kalimit mbi
Mesdhe.
Ajri Ekuatorial Ky tip mas ajrore nuk arrin asnjher n gjersit tona gjeografike, pasi ai nuk
e shtrin influencn e tij prtej tropikve. Me Ajr Ekuatorial do t kuptojm jo vetm ajrin
shumt t ngroht e t lagt q gjat gjith vitit ndodhet mbi zonn ekuatoriale, por dhe at q
arrin nga ana JP, prej qendrave subtropikale anticiklonare dhe q gjat rrugs drejt ekuatorit mbi
oqean, bhet m i lagt m i paqndrueshm, duke marr kshtu pra karakteristikat ekuatoriale.

22