You are on page 1of 13

Ndotje Atmosferike

LEKSIONI 1
Dr. Mirel MICO
ATMOSFERA ‐ ROLI I SAJ
ATMOSFERA  ROLI I SAJ
• Atmosfera eshte nje makine termodinamike 
j
gjigande. 
• Nga gjendja e saj energjitike varet meteorologjia 
dhe ndryshimet klimatike
dhe ndryshimet klimatike.
• Atmosfera e tokes ka nje rol te dyfishte :
a) ushqen jeten ne toke sepse perben nje shtrese 
ushqen jeten ne toke sepse perben nje shtrese
vitale ne te 
b)) sherben si mbulese mbrojtese persa i perket 
j p p
veprimeve te demshme te hapesires jashte 
tokesore .
ATMOSFERA ‐ ROLI I SAJ
ATMOSFERA  ROLI I SAJ
• Roli jetesor mbrojtes i atmosferes qendron ne 
j j q
perthithjen prej saj te mjaft rrezeve kozmike si 
dhe te nje pjese te rrezatimeve diellore duke 
mbrojtur ne kete menyre organizmat e ndryshme
mbrojtur ne kete menyre organizmat e ndryshme 
nga veprimet e demshme te ketyre rrezeve. 
Atmosfera nuk lejon qe te mberrijne ne 
siperfaqen e tokes nje pjese e mire e rrezatimeve 
i f t k j j i ti
elektro‐magnetike me origjine diellore, sidomos 
rrezet ultraviolet me gjatesi vale nen 300 nm, por 
gj ,p
atmosfera lejon kalimin e rrezatimit ultra‐violet te 
dukshme(vizibel) dhe infra te kuqe ne diapazonin 
300‐2500
300 2500 nm si dhe radiovalet 0.01
nm si dhe radiovalet 0 01‐40
40 µ.
µ
ATMOSFERA ‐ ROLI I SAJ
ATMOSFERA  ROLI I SAJ
• Nje rol tjeter i rendesishem i atmosferes konsiston ne faktin se 
nepermjet saj realizohet transporti i ujit nga oqeanet ne toke (cikli i 
ujit). Ne kete menyre atmosfera sherben si nje pajisje kondensuese 
ne kaldajen gjigante diellore. 
• Roli jetesor mbrojtes i atmosferes qendron ne perthithjen prej saj te
mjaft rrezeve kozmike si dhe te nje pjese te rrezatimeve diellore
duke mbrojtur ne kete menyre organizmat e ndryshme nga
veprimet e demshme te ketyre rrezeve
• Nje veprim tjeter i atmosferes eshte riabsorbimi i rrezatimeve infra‐
j p j
kuqe te emetuara nga siperfaqja e tokes  duke penguar shperhapjen 
e rrezeve X ne hapesire. Ne kete menyre temperatura e tokes 
mbahet pothuaj ct ne intervale relativisht te vogla (ky eshte efekti 
sere).
sere)
• Se fundi atmosfera e tokes sherben dhe si nje rezervuar per shume 
substanca ndotese kryesisht ne trajte te gazte si SO2, oksidet e 
azotit, CFC (substanca qe perdoren ne pajisjet ftohese).
, ( q p p j j )
Ndertimi i atmosferes 
1. Troposfera 
Eshte shtresa me e ulet qe shtrihet deri ne 10 – 15 km 
nga siperfaqja e tokes. Kjo lartesi eshte e ndryshueshme 
dhe varet nga gjeresia gjeografike ( me e madhe ne 
ekuator dhe me e vogel ne pole ) dhe nga stina ( sepse 
ndryshon pozicioni i tropopauzes ) Troposfera ka
ndryshon pozicioni i tropopauzes ). Troposfera ka 
ndikimin kryesor ne motin dhe klimen ne toke. Shume
prej substancave ndotese te atmosferes emetohen dhe
shperndahen pikerisht ne kete shtrese. Veçori 
karakteristike ne troposfere eshte se temperatura 
zvogelohet me rritjen e lartesise derisa arrin nje 
minimum 215° K 
minimum 215 K = ‐ 60
60° C. 
C.
2. Stratosfera 
Ndodhet mbi tropopauze ku temperatura fillon te rritet 
duke arritur nje maksimum prej 275° k ne lartesine rreth 
50 km ku ndodhet stratopauza. Rritja e temperatures 
shkaktohet nga nga absorbimi i rrezeve uv nga ozoni, 
perqendrimi i te cilit eshte 10ppm
perqendrimi i te cilit eshte 10ppm .
3. Mezosfera 
Ndodhet mbi stratopauze ku kemi ulje te temperatures 
duke arritur ne nje vlere minimale – 92° C ne lartesine 
rreth 85 km ku gjendet mezopauza .
f
4. Termosfera 
Kjo shtrese shtrihet ne lartesine 85 – 400 km ku verehet 
nje rritje e theksuar e temperatures.
Presioni. Ne dallim nga temperatura, presioni atmosferik 
ulet ne menyre te vazhdueshme pothuaj ne menyre 
eksponenciale me rritjen e lartesise nga siperfaqja e toke, 
fakt i cili tregohet ne grafikun
fakt i cili tregohet ne grafikun
Perberja kimike e atmosferes
Perberja kimike e atmosferes
• Shtresat e atmosferes dallohen dhe nga perberja kimike e 
cila ka pesuar ndryshime gjate proçesit te formimit te 
planeteve duke arritur ne nje ekuiliber ne periudhat e 
fundit. Kufijte ndermjet shtresave jane relativisht te 
d ll h
dallueshme sepse perzjerja ose difuzioni midis tyre ndodh 
j j dif i i idi t d dh
ngadale . Kjo diference ne perberjen kimike ndodh per keto 
arsye :
a) forces terheqese te tokes qe detyron atomet e renda te 
)f t h t t k d t t t d t
zbresin me poshte duke patur atome dhe molekula te lehta 
ne shtresat me siper .
b)
b) reaksioneve kimike ndermjet perberesve te atmosferes, 
ki ki ik d j t b t t f
veçanerisht reaksioneve fotokimike nen veprimin e 
rrezatimeve diellore dhe kozmike, te cilat jane me te 
fuqishme ne shtresat e jashtme
fuqishme ne shtresat e jashtme .
Gazet atmosferike te cilet marrin pjese 
ne filtrimin e rrezatimeve diellore jane :
ne filtrimin e rrezatimeve diellore jane :
• Ozoni absorbon rrezatimin ultraviolet dhe filtron 
rrezatimin diellor ultraviolet ne lartesi te medha.
• Avujt e ujit absorbojne rrezatimin infra te kuqe ( 0.8 ‐
40
4.0 μm ). Per shkak te abondances se tij dhe bandes se 
) P hk k t b d tij dh b d
gjere te absorbimit, avujt e ujit luajne nje rol ne 
riabsorbimin e rrezatimeve tokesore infra te kuqe.q
• Dioksidi i karbonit absorbon rrezatim me gjatesi vale 
rreth 15 μm,
• Gazet e tjere gjurme absorbojne rrezatim infra te kuq 
ne gjatesi vale ne te cilat CO2 dhe uji jane transparente.
Tipet e reaksioneve kimike ne 
atmosfere 
f
• Keto reaksione zhvillohen si rezultat i bashkeveprimit te 
perberesve te atmosferes me rrezatimet diellore si dhe 
te grimcave me energji te larte qe emetohen prej tij. 
Ato gjithashtu shpjegojne disa nga ndryshimet ne 
gj pj g j g y
perberjen kimike si dhe mjaft nga dukurite qe verehen 
ne atmosfere .
• Speciet me aktive dhe me te paqendrueshme qe 
Speciet me aktive dhe me te paqendrueshme qe
marrin pjese ne shumicen e proçeseve kimike jane 
molekulat e eksituara nga absorbimi i rrezatimeve 
elektromagnetike psh NO2, O
elektromagnetike psh NO O2 dhe N
dhe N2, radikalet e lira si 
radikalet e lira si
psh HO‐, H3C‐, HOO‐, HOC‐, disa jane ne trajte atomike 
ose fragmente molekulash te ngarkuara .
Tipet e reaksioneve kimike ne 
atmosfere 
f
• 1 Fotodisocijimi 
Reaksioni me kryesor qe ndodh ne atmosfere eshte ai i disocijimit te O2
nga absorbimi i rrezeve ultraviolet. Vlera maksimale e gjatesise se vales qe 
shkakton disocijimin e O2 ne atome mund te llogaritet duke u nisur nga 
energjia e lidhjes se molekules se tij qe rezulton 242 nm (maksimale). 
Absorbimi gradual rrezatimit ultraviolet nga O
b b d l l l 2 ben qe vetem nje pjese 
b
shume e vogel e tij te arrije ne toke.
Nje proçes tjeter qe mund te ndodhe eshte ai i fotodisocijimit te ujit :
O = H+ + OH
H2O = H + OH‐
OH‐ = H‐ + O
Permbajtja e H2O ne shtresat e larta te atmosferes eshte shume e vogel, 
psh ne 30 km perqendrimi i ujit eshte 3 ppm, prandaj ky reaksion ka 
rendesi dytesore .
d id
Ka mendime qe reaksioni i fotodisocijimit te ujit ka luajtur nje rol te 
rendesishem ne formimin e atmosferes se O2 ne toke ne periudhat e 
hershme
Tipet e reaksioneve kimike ne 
atmosfere 
f
• Jo
Jonizimi 
Prania e elektroneve dhe e joneve ne shtresat e 
pj g p ç
larta te atmosferes shpjegohet me proçesin e 
jonizimit te molekulave. Prania e joneve ne lartesi 
mbi 50 km eshte aq mbizoteruese sa qe shtresa 
mbi te quhet jonosfere . Jonizimi i molekulave 
bi t h tj f J i i ii l k l
mund te ndodhe per dy arsye :
a) nga veprimi i rrezeve uv te diellit
a) nga veprimi i rrezeve uv. te diellit 
b) nga veprimi i tufes se elektroneve dhe 
protoneve me energji te larte qe vijne nga dielli
protoneve me energji te larte qe vijne nga dielli. 
Tipet e reaksioneve kimike ne 
atmosfere 
f
• Fotojonizimi
Fotojonizimi i molekulave kerkon energji me te madhe se 
fotodisocijimi prandaj fotonet qe shkaktojne jonizimin e molekulave 
i takojne zones ultraviolet me gjatesi vale shume te vogel ose 
frekuence shume te madhe Ne kete menyre kjo pjese e rrezatimit
frekuence shume te madhe. Ne kete menyre kjo pjese e rrezatimit 
diellor pengohet ne shtresat e larta te atmosferes duke mos arritur 
ne siperfaqen e tokes. Jonet molekulare qe fitohen si rezultat i 
fotojonizimit kane aftesi reaguese shume te madhe. Ato mund te 
marrin pjese ne mjaft reaksione kimike te rendesishme ku 
i j j ft ki ki ik t d ih k
permendim tre tipe:

• reaksionet e rikombinimit me disocijim 
reaksionet e rikombinimit me disocijim
• reaksionet me kalim te ngarkeses 
• reaksionet e shkembimit
Shembull
• Menyrat e shprehjes se koncentrimit te ndotjes se ajrit jane:

• ppm – pjese per million (nje


per million (nje pjese e nje
e nje substance ne 1 milion
substance ne 1 milion pjese te ajrit)
• ppb – pjese per billion (nje pjese e nje substance ne 1 bilion pjese te ajrit)
• mg/m3 – miligram per meter kub
• mg/Nm3 – miligram per normal meter kub

C   C g / m  22,4 10
3
3
m 3 / mol
ppm
M g / mol
Ne tabelen e meposhteme jane dhene perqendrimet:
Ne tabelen e meposhteme jane dhene perqendrimet:

[CO] = 30 mg/m3
[NO2] = 400 g/m3
[SO2] = 350 g/m3
[O3] = 200 g/m3

Ktheni keto perqendrime ne ppm.


Ktheni keto perqendrime ne ppm.
Shembull
• masa molare e CO = 12+16 = 28 g/mol
masa molare e CO = 12+16 = 28 g/mol
30  10 3 g / m 3
CO    22.4  10  3 m 3 / mol  24  10  6  24 ppm
28 g / mol

• masa molare e NO
l O2 = 14+2x16 = 46 g/mol 
2 6 6 / l
400  10 6 g / m 3
NO2    22.4  10 3 m 3 / mol  195  10 9  195 ppb
46 g / mol

• masa molare e SO2 = 32+2 x 16 = 64 g/mol  
350  10 6 g / m 3
SO2    22.4  10 3 m 3 / mol  122,5  10 9  122,5 ppb
64 g / moll

• masa molare e O3 = 16 x 3 = 48 g/mol
O   200  10 g / m  22.4  10 3 m 3 / mol  93.3  10 9  93 ppb
6 3

 3  48 g / mol

You might also like