33.

NATYRA DHE PERHAPJA E DRITES

QELLIMET E MESIMIT:
Duke studiuar kete kapitull do te mesoni:

Cfare jane rrezet e drites, dhe si ato jane te lidhura me burimet e valeve
Ligjet e reflektimit dhe perthyerjes se drites
Faktoret nen te cilet drita reflektohet totalisht ne nje siperfaqe
Si te krijosh drite te polarizuar nga drita e zakonshme
Parimi i Hyugen dhe si ai ndihmon te analizojme reflektimin dhe perthyerjen

?keto mjete matese jane perbere prej plastike transparente, por nje ylber ngjyrash shfaqet
kur ato jane vendosur midis dy filtrave speciale te quajtur polarizues. cfare shkakton
shfaqjen e ngjyrave?

Liqenet blu, shkretetirat e hirta, pyjet jeshile dhe ylberet shumengjyresh shijohen nga
cdokush qe ka sy me te cilet mund t`i admiroje. Por duke studiuar ate dege te fizikes te
quajtur optike (e cila merret me sjelljen e drites dhe valeve te tjera elektromagnetike) ne
mund te arrijme nje vleresim me te thelle te botes se dukshme. Dija e vetive te drites na
lejon te kuptojme ngjyren blu te qiellit dhe dizenjimin e aparaturave optike si pershembull
teleskopet, mikroskopet, kamerat, syzet, dhe syri i njeriut. Te njejtat parime thelbesore te
optikes gjithashtu gjenden ne themelet e zhvillimeve bashkekohore si pershembull shpikja e
lazerit, fibrave optike, hologramet, kompjuteret optike dhe teknikat e reja degen e
mjekesise se njohur si okulistike.
Rendesia e optikes per fiziken, dhe per shkencen ne pergjithesi , eshte aq e ammadhe sa
ne do ti perkushtohemi ne kater kapitujt pasardhes ketij studimi. Ne kete kapitull do te
nisim me nje studim te ligjeve te reflektimit dhe perthyerjes dhe te koncepteve te tjera si
shperndarja, polarizimi, dhe dispersioni i drites. Gjate rruges ne do te krahasojme
Page | 1

pershkrimet e ndryshme te drites ne termat e grimcave, rrezeve ose valeve, dhe do te

paraqesim parimin e Huygenit, nje lidhez e rendesishme qe lidh pikepamjet e rrezes dhe
vales. Ne kapitullin 34 do te perdorim pershkrimin e drites si rreze per te kuptuar se si
pasqyra dhe lentet funksionojne dhe do te shohim se si pasqyrat dhe lentet perdoren ne nje
instrument optik si kamerat, mikroskopet, dhe teleskopet. Do te eksplorojme karakteristikat
e drites si vale me tej ne kapitujt 35 dhe 36.

33.1 Natyra e Drites

Deri ne kohen e Isaac Newton (1642-1727), shumica e shkencetareve mendonin se drita
perbehej nga grimca (te quajtura korpuskla) te emanuara nga burimet e drites. Galileo dhe
te tjere u munduan pa sukses te masnin shpejtesine e drites. Rreth 1666, prova te vetive
valezore te drites filluan te zbuloheshin. Ne fillimet e shekullit te XIX provat qe drita eshte
vale u shtuan dhe u bene shume bindese. Ne 1873 James Clerk Maxwell parashikoi
ekzistencen e valeve elektromagnetike dhe llogariti shpejtesine e perhapjes. Ky zhvillim, se
bashku me punen eksperimentale te te Heinrich Hertz te filluara ne 1887 treguan
perfundimisht se drita eshte nje vale elektromagnetike.

Fig 33.1 nje pajisje ngrohese elektrike cliron ne fillim rreze infrared. Por nese temepratura eshte e
larte sa duhet ajo cliron nje sasi te dallueshme drite.

Fig 33.2 kirurget okulistike perdorin lazerat per te riparuar retinat e syrit. Pulse drite blu jeshil jane
ideale per keto raste sepse ato kalojne pa bere dem ne pjesen transparente te syrit dhe thithen nga
pigmentet e kuq te retines.

Page | 2

Dy Vetite e Drites
Vetite e drites si vale nuk eshte shpjegimi i vetem. Disa efekte ne lidhje me emisionin dhe
thithjen e drites paraqesin nje aspekt te teorise se grimcave, sepse energjia e mbajtur nga
drita, vendoset ne disa pako te vogla te quajtura fotone ose kuanta. Keto dy veti ne dukje
kontradiktore te drites jane pranuar se bashku duke nisur nga 1930 me zhvillimin e
elektrodinamikes quantike, e cila beri te mundur zbulimin e nje teorie qe perfshin te dyja
vetite. Perhapja e drites eshte e pershkruar me mire nga modeli i vales, por te kuptohet me
mire emisioni dhe thithja e drites kerkohetteoria e pkesezes.
Burimet thelbesore e te gjitha rrezatimeve elektromagnetike jane shkarkesat elektrike ne
levizje te pershpejtuar. Te gjithe trupat emetojne rrezatim elektromagnetik si rezultat i
luhatjeve termikete molekulave te tyre, ky rrezatim, i quajtur rrezatim termik eshte nje
perzjerje e gjatesive te ndryshme te valeve. Ne temperatura te larta aq sa duhet cdo
materie emeton aq drite te dukshme sa mjafon per te qene i shndritshem; nje materie
shume e nxehte nxjerr drite te kuqe (fig 33.1) ose drite te bardhe. Si rrjedhim cdo materie e
nxehte eshte burim drite. Shembuj te njohur jane flaka e qiririt, karbon i nxehte, filamenti i
nxehur i nje llambe (i cili ndricon ne temperaturen 3000C) .
Drite prodhohet edhe nga shkarkesa elektrike midis gazeve te ionizuara. Drita ngjyre blu
llambave me merkur, drita ngjyre te verdhe e llambave me avull sodiumi dhe ngjyrat e
ndryshme te llambave me neon pertohen ne menyre te ngjashme. Nje variacion e llambave
me merkur jane llambat fluoreshente. Ky burim drite perdor nje material te quajtur fosfor te
konvertoje rrezatimin ultraviolet nga llamba me merkur ne drite te dukshme. Ky konvertim i
ben llambat fluoreshente me efikase se llambat inkandeshente per transformimin e
energjise elektrike ne drite.
Nje burim drite qe ka fituar vemendje ne dyzet vitet e fundit eshte lazeri. Ne me te
shumten e burimeve te drites, drita emetohet nga atome te ndryshme te pavarur nga njeritjetri por brenda te njejtit burim. Lazeri, ne te kundert, perftohet duke induktuar atomet te
emetojne drite ne nje menyre me koherente me njeri-tjetrin. Rezultati eshte nje fashe
shume e holle rrezatimi e cila eshte shume e forte dhe eshte me monokromatike se drita
nga burime te tjera. Laserat perdoren nga doktoret per mikro operacionet. CD players dhe
Page | 3

kompjuterat skanojne informacionin e ndodhur ne nje CD. Ne industri lazeri sherben per te
prere celikun dhe per te shkrire materiale etj. (fig 33.2)
Pavaresisht nga burimi, rrezatimet elektromagnetike udhetojne ne boshllek me te njejten
shpejtesi. Shpejtesia e drites ne boshllek eshte:
c = 2.99792458 X 10 m/s
ose 3.00 X 10 m/s ne tre raste te vecanta.

Valet, faqet e vales dhe Rrezet

Fig33.3 faqet e valeve sferike te zerit shperndahen ne menyre uniforme ne te gjitha
drjetimet nga pika e burimit ne nje mjedis te pandryshueshem sic eshte ajri, i cili ka te
njejtat veti ne te gjitha pjeset ne te gjitha drejtimet. Valet elektromagnetike ne boshllek
kane te njejtat veti.

Fig 33.4 faqet e vales (blu) dhe rrezet (lila)

(a) Kur faqet e vales jane sferike rrezet rrezatojne nga qendra e sferes
(b) Kur faqet e vales jane te sheshta rrezet jane perpendikulare me faqet e vales dhe
paralele me njera-tjetren.

Page | 4

(c)

Shpesh here perdorim konceptin e faqes te vales per te pershkuar perhapjen e tyre. Me
pergjithesisht ne percaktojme nje faqe vale si vendin gjeometrik i t gjitha pikave
t afrta n t ciln faza e vibrimit t nj sasie fizike t lidhur me valn sht e njjt. Kjo do
te thote, ne nje cast te caktuar, te gjitha pikat ne nje faqe vale jane ne te njejten pjese te
ciklit te variacionit te tyre. Kur hedhim nje gur zalli ne nje pellg, rrathet qe perhapen jane
faqe vale. Ne menyre te ngjashme kur valet zanore shperndahen ne ajer te palevizshem nga
nje pike e caktuar, ose rrezatimi elektromagnetik shperndahet nga nje pike e caktuar, cdo
siperfaqe sferike qe eshte koncentrike me burimin eshte faqe vale (sic tregohet ne fig 33.3).
Ne diagrame te levizjeve te vales ne vizatojme zakonisht vetem pjese te disa faqeve te vales.
Shpesh here duke zgjedhur faqe vale te njepasnjeshme qe kane te njejten faze dhe si
rrjedhim jane vetem nje gjatesi vale larg, njesoj si kreshtat e valeve te ujit. Ne menyre te
ngjashme, nje diagram per valet zanore mund te tregoje vetem kreshtat e trysnise
siperfaqet mbi te cilen trysnia eshte maksimale, gjithashtu diagrami per valet
elektromagnetike mund te tregoje vetem kreshtat ne te cilen fusha elektrike apo
magnetike eshte ne maksimum.
Ne shpesh perdorim diagramet qe tregojne formen faqes te vales ose prerjen terthore ne
nje nivel te caktuar. Pershembull, kur valet elektromagnetike rrezatohen nga nje burim i
vogel drite, ne mund te pasqyrojme faqet e vales si siperfaqe sferike kocnentrike me me
burimin ose, si psh ne fig 33.4a, mund ti paraqesim si kryqezim rrethor i ketyre siperfaqeve
me planin e diagramit. Larg nga burimi, ku diametri i sferave eshte bere shume i madh, nje
Page | 5

seksion i siperfaqes sferike mund te konsiderohen si nje plan, dhe ketu kemi nje nje vale te
shtrire si fig 33.4b.
Te pershkruash drejtimet ne te cilen drita perhapet, shpesh here eshte e udhes te
pasqyrosh nje vale drite nepermjet rrezeve dhe jo me faqe vale. Rrezet perdoreshin per te
pershkruar driten shume me perpara se natyra prej vale qe ka ajo te pranohej gjeresisht. Ne
teorine ku drita eshte e perbere nga grimca, rrezet jane rruga e grimcave. Nga pikepamja e
vales rrezja eshte nje drejtez imagjinare qe pershkron drejtimin dhe udhetimin e vales. Ne
fig 33.4b ato jane vija te drejta perpendikulare me faqet e vales. Kur valet udhetojne ne nej
material homogjenik dhe isotropik (nje material i cili eshte njesoj ne te gjtiha pjeset e te
gjitha drejtimet), rrezet jane gjithmone vija te drejta normale me faqet e vales. Tek
siperfaqja midis dy materialeve, si pershembull siperfaqja e nje shufre qelqi ne ajer
shperjtesia dhe drejtimi i rrezes mund te ndryshoje, por segmentet e rrezes ne ajer dhe ne
qelq jane vija te drejta.
Kapituj pasardhes do ju japin mundesi te shikoni nderveprimin e pershkrimit te drites si
rreze, vale dhe grimce. Dega e optikes per te cilen pershkrimi i rrezes eshte ajo e sakta
quhet optike gjeometrike. Dega e optikes qe pranon pershrkimin e drites si vale quhet
optike fizike. Ky kapitull dhe ai pasardhes perqendrohen me shume me optiken gjeometrike.
Ne kapitullin 35 dhe 36 do te studiojme optiken fizike.

33.2 Reflektimi dhe Perthyerja

Ne kete pjese do te perdorim modelin e rrezes te eksplorojme dy nga aspektet me te
rendesishme te perhapjes se drites; reflektimi dhe perthyerja. Kur vala e drites bie mbi nje
siperfaqe te lemuar qe ndan dy materiale transparente (si psh ajri me qelqin ose uji me
qelqin), vala pjeserisht reflektohet dhe pjeserisht perthyet kur kalon ne materialin e dte sic
tregohet ne fig 33.5a. pershembull kur sheh nga rruga nje dritare restoranti, ti sheh
reflektimin e rruges, por nje person brenda restorantit mund te shohe jashte dritares dhe te
shikoje rrugen sepse drita e arrin nepermjet perthyerjes.
Fig 33.5 (a) nje vale e drejte eshte pjeserisht e reflektuar dhe pjeserisht e perthyer tek kufiri
midis dy materialeve (ne rasti ne fig ajer dhe qelq). Drita qe shkon brenda lokalit eshte
perthyer dy here nje here kur hyn ne qelq e nje here kur del. (b) (c) tregojne se si sillet drita
tek siperfaqja midis ajrit jashte (material a) dhe qelqit (material b). Ne rastin e treguar ketu
materiali b ka nje indeks me te madh perthyerje sesa materiali a (nb > na) dhe kendi b
eshte me i vogel se kendi a

Page | 6

Fig 33.6 dy tipet e reflektimit.

(a) Reflektimpasqyror
(b) Reflektim i shperndare.

Page | 7

Segmentet e nje vale te shtrire treguar ne fig 33.5a mund te paraqiten si grumbull rrezes qe
formojne nje fasho drite (fig 33.5b). per lehtesi ne viztojme vetem nje rreze per cdo fasho
drite (fig 33.5c). paraqitja e ketyre valeve ne terma rrezes eshte thelbi i optikes gjeometrike.
Ne fillojme studimin tone me sjelljen e nje rezeje te vetme.
Pershkruajme drejtimin e nje rrezeje incidentale te pasquruar dhe perthyer, ne nje siperfaqe
te lemuar midis dy materialeve, ne saje te kendit qe bejne me normalen (perpendikularen)
te siperfaqes ne piken e incidences (takimit), sic tregohet ne fig 33.5c. nese siperfaqja eshte
jo e lemuar, si drita e perhapurashtu edhe ajo e reflektuar shperndahen ne drejtime te
ndryshme, prandaj skemi nje kend te vetem transmisioni dhe reflektimi. Reflektimi ne nje
kend te dhene nga nje siperfaqe shume e lemuar quhet reflektim pasqyror. Reflektimi ne nej
siperfaqe te ashper quhet reflektim i shperndare (fig33.6). Te dy tipet e pasqyrimit mund te
ndodhin edhe me materiale transparente por edhe ne ata jo transparente qe nuk percjell
drite. Shumica e objekteve te jetes se perditshme (rrobat librat etj) jane te dukshme sepse
reflektojne drite ne nje menyre te shperndare nga siperfaqja e tyre. Por vemendja jone do
te drejtohet ne fillim tek reflektimi pasqyror nga nje siperfaqe shume e lemuar . si
pershembull plastike, metal, qelq i drejte etj. Qe ketej e tutje me reflektim ose pasqyrim do
te kuptojme reflektimin pasqyror, nese nuk permendet ndryshe ne fjali.
Indeksi i perthyerjes i nje materiali optik, i treguar nga shkornja n , luan nje rol te
rendesishem ne optiken gjeometrike. Eshte raporti i shpejtesise se drites c ne boshllek me
shpejtesine v , ne material.
n = (indeksi i perthyerjes)

drita udheton me ngadale ne nje material ne krahasim me boshllekun. Prandaj vlera e n ne

cdo gje tjeter pervec boshllekut eshte gjithmone me i madh se 1. Per boshllekun n=1.
Kujdes: kini parasysh qe shpejtesia e vales v eshte ne perpjestim te zhdrejte me indeksin e
perthyerjes n. Sa me i madh te jete indeksi i perthyerjes ne material aq me e ngadalte eshte
shpejtesia e vales ne ate material.

Ligjet e Reflektimit dhe Perthyerjes

fig 33.7; 1. Rrezja incidentale e reflektuar dhe e perthyer dhe normalja e superfaqes shtrihen te
gjitha ne te njejtin plan.
3. kur nje drite monokromatike pershkruan siperfaqen midis dy materialeve te dhena a dhe
b, kendet a dhe b jane te lidhua me indekset e perthyerjes te a dhe b sipas ekuacionit
=

Page | 8

fig 33.8 pasqyrimi dhe perthyerja ne tre raste:

(a) Nje rreze hyn nje material me indeks perthyerje me te larte perthyet ne drejtim te
normales
(b) Nje rreze hyn nje material me indeks perthyerje me te vogel perthyet larg nga normalja
(c) Nje rreze perpendikulare qe perkon me normalen nuk perthyet pavarsisht materialit.

Page | 9

Studime eksperimentale te drejtimit te rrezes incidentale, te pasqyruar dhe perthyer ne nje

siperfaqe te lemuar midis dy materialeve optike shpune ne keto konkluzione
1. Rrezja incidentale, e pasqyruar dhe e perthyer shrihen ne te njejtin plan me
normalen. Plani i tre rrezeve eshte perpendikular me planin e siperfaqes qe ndan dy
materialet. Ne gjithmone vizatojme diagrame qe rrezet incidente, te pasqyruara dhe
te perthyera te jene ne te njejtin plan te diagramit.
2. Kendi i pasqyrimit reshte i barabarte me kendin e incidences aper te gjithe
gjatesine e vales dhe per cdo material. Fig 33.5c
r= a. (33.2)
Kjo marredhenie se bashku me vrojtimin se rrezja incidentale, e pasqyrar dhe e perthyerja
shrihen ne te njejtin plan quhet ligji i reflektimit.
3. Per driten monokromatike dhe per nje cift materialesh te dhene a dhe b, ne anet e
kunderta te siperfaqes, raporti i sinuseve te kendit a dhe b ku kendet jane matur
nga normalja ne siperfaqe, eshte e barabarte me raportin invers e dy indekseve te
perthyerjes.
= (33.3)
Page | 10

Ose
nasina=nbsinb

(33.4)

ky rezultat eksperimental se bashku me vrojtimin se rrezet incdentale, te pasqyruara dhe

perthyera shtrihen ne te njejtin plan me normalen, quhet ligji i perthyerjes
Edhe pse keto rezultate jane zbuluar ne rruge eksperimentale ato mund te perftohen edhe
teorikisht nga pershkrimi i drites si vale. Ekuacionet (33.3) dhe (33.4) tregojne qe kur nje
rreze kalon nga nje material a ne nje material b ku b ka nje indeks perthyerje me te madh
dhe si rrjedhim nje shpejtesi vale me te vogel kendi b me normalen eshte me i vogel se
kendi a me normalen. Si rrjedhim rrezja perthyet ne drejtim te normales (fig 33.8a). kur
materiali i dyte ka nje indeks me te vogel perthyerje se materiali i pare dhe si rrjedhim
shpejtesi vale me te madhe, rrezja thyet larg nga normalja (fig 33.8b).
Pavaresisht nga materiali ne anen tjeter te siperfaqes, ne rastin e incidences qe perkon me
normales rrezja e perhapurnuk perthyet (fig 33.8c). ne kete rast a=0 dhe sina=0, keshtu
nga ekuacioni (33.4) b eshte po ashtu zero. Prandaj rrezja e perhapureshte po ashtu
normale (perpendikulare) me siperfaqen. Ekuacioni (33.2) tregon se r eshte e barabarte
me 0, prandaj rrezja e pasqyruar kthehet pas ne te njejten rruge qe beri rrezja incidentale.
Ligji i perthyerjes shpjegon perse nje kallam i zhytur ne gote plot duket i perthyer; rrezet e
drites qe vijne nga poshte siperfaqes ndryshojne drejtim tek siperfaqja ku ndahet lengu nga
ajri, keshtu qe rrezet duken sikur vijne nga nje pozicion mbi piken e origjines se vertete. (fig
33.9) nje efekt i ngjashem shpjegon pamjen e djellit kur perendon.
Nje rast i rendesishem eshte ai i perthyerjes qe ndodh ne nje siperfaqe midis nje boshlleku,
indeksi i perthyerjes te te cilit eshte 1, dhe nje materiali. Kur nje rreze kalon nga nje boshllek
ne nje material b, pra kemi na = 1 dhe nb>1, rrezja thyet perhere drejt normales. Kur nje
rreze kalon nga materiali ne boshllek, pra kemi na>1 dhe nb=1, rrezja thyet larg nga normalja.
Ligjet e pasqyrimit dhe perthyerjes aplikohen pavaresisht nga cila ane e siperfaqes rrezja
incidentale vjen. Nese nje rreze drite prek siperfaqen ne fig 33.8a ose 33.8b nga e dhjathta
ke gjithsesi rreze te perthyera ose te pasqyruara; keto dy rreze, rrezja incidentale dhe
normalja e siperfaqes perseri shtrihen ne te njejtin plan. Me tej, rruga e nje rreze te
perthyer eshte e kthyeshme; ndjek te njejten rruge kur shkon nga b tek a dhe nga a tek b.
Perderisa rrezja incidentale dhe ajo e pasqyruar bejne te njejtin kend me normalen, rruga e
rrezes se pasqyruar eshte e kthyeshme gjithashtu. Prandaj kur ti sheh dike ne sy ne pasqyre
ai mund te te shohe dhe ty gjithashtu.
Intesitetet e rrezeve te pasqyruara dhe perthyera varen nga kendi i incidences, nga dy
indekset e perthyerjes, dhe polarizimit (kjo eshte drejtimi i vektorit te fushes magnetike) te
rrezes incidentale. Fraksioni i pasqyruar eshte me i vogli ne incidence normale (a=0), kur
ka afersisht 4% per nje ajer-qelq siperfaqe. Ky fraksion rritet me rritjen e kendit te
incidences ne 100% tek shtesa incidentale, kur a= 90.
Eshte e mundur te perdotesh ekuacionet e Maxwell te parashikosh amplituden, intensitetin,
fazen dhe gjendjen e polarizimite valeve te pasqyruara dhe te perthyera. Por kjo analize
eshte pertej qellimit tone.

Page | 11

Indeksi i perthyerjes varet jo vetem nga substanca por edhe nga gjatesia e vales se drites.
Varesia nga gjatesia e vales quhet dispersion; te cilen do e shohim ne seksionin 33.4.
indekset e perthyerjes per disa te lengshem dhe te ngurte jane dhene ne tabelen 33.1 per
disa gjatesi vale te drites se verdhe.
Indeksi i perthyerjes i ajrit ne temperature dhe presion standart eshte afersisht 1.0003, dhe
ne do ta konsiderojme si 1. Indeksi i perthyerjes ne gazra rritet me densitetin e tyre.
Shumica e gazeve te perdorura ne pajisje optike kane indekse perthyerje midis 1.5 dhe 2.0.
pak substanca kane indekse me te larta, psh eshte diamanti me 2.417.

Fig33.9 (a) shkopi eshte i drejte por duket i perthyer ne siperfaqen e ujit
( b ) Rrezet e drites nga cdo objekt i zhytur thyen ne largim nga normalja kur dalin
ne ajer.

Page | 12

Fig 33.10 (a) indeksi i perthyerjes se ajrit eshte pak me i madh se 1, keshtu qe rrezet e drites
nga Dielli qe perendon perthyen pak perbrenda kur hyjne ne atmosfere (b) perthyerje me te
medha ndodhin per driten qe vjen nga pjesa e poshtme e Diellit (pjesa me e afert me
horizontin) sepse kalon ne ajer me te dendur ne pjesen e poshtme te atmosferes.

Tab 33.1 indekset e perthyerjes te drites se sodiumit te verdhe =589nm

Page | 13

Indeksi i Perthyerjes dhe Aspektet e Drites si Vale.

Kemi diskutuar se si drejtimi i i nje rreze drite ndryshon kur kalon nga nje material ne nje
tjeter me indekse te ndryshme perthyerje. Eshte gjtihashtu e rendesishme te shikosh cfare
ndodh te karakteristikat e drites si vale kur kjo ndodh.
Se pari, frekuenca f e vales nuk ndryshon nga nje material ne nje tjeter. Kjo do te thote qe
numri i rratheve te vales qe arrijne per cdo njesi kohe te jete njesoj me numrin qe largohet
per cdo njesi kohe; ky eshte nje pohim qe siperfaqja kufitare e dy materialeve nuk mund te
krijoje apo shkaterroje vale.
Se dyti gjatesia e vales eshte e ndryshme per cdo material. Kjo sepse ne nje material
cfaredo, v = f; derisa f eshte e njejte ne cdo material po ashtu e ne boshllek dhe v eshte
gjithmone me pak se shpejtesia e vales c ne boshllek, eshte po ashtu e reduktuar. Nga kjo
rrjedh se gjatesia e vales ne nje material eshte me pak se gjatesia e vales 0 e te njejtes
drite ne boshllek. Nga diskutimi i mesiperm, f=c/0 = v/ duke e kombinuar me ekuacionin
(33.1), n=c/v gjejme;
=

(gjatesia e vales se drites ne nje material)

Page | 14

kur nje vale kalon nga nje material ne nje material tjeter me indeks perthyerje me te larte,
nb>na , shpejtesia e vales ulet. Gjatesia e vales b = 0/nb ne materialin e dyte eshte me i
shkurter se gjatesia e vales a = 0/na . Nese ne te kundert materiali i dyte ka nje indeks
perthyerje me te vogel se materiali i pare,pra nb<na, atehere shpejtesia e e vales rritet.
Atehere gjatesia e vales bne materialin e dyte eshte me e gjate se gjatesia e vales ane
materialin e pare. Kjo merr kuptim qe me intuite; vala shtypet nese shpejtesia e e vales ulet
dhe zgjerohet nese shpejtesia e vales rritet.

33.3 Pasqyrim i Brendshem i Plote

Fig 33.13 (a)reflektimi total i brendshem. Kendi i incidences per te cilin i perthyerjes eshte
90 quhet kendi kritik, eshte rasti i rrezes 3. Pjeset e pasqyruara te rrezeve 1,2,3 ne figure
jane dhene per qartesi (b) rrezet e lazerit qe hyjne ne ujin e nje qypi transparent nga lart;
ato reflektohen ne fund nga pasqyra te ngritura pak ne kende te ndryshme.

Kemi pershkruar se si drita reflektohet pjeserisht dhe pjeserisht perthyhet ne nje siperfaqe
midis dy materialeve me indekse perthyerje te ndryshme. Gjithsesi nen disa rrethana te
caktuara e gjithe drita mund te reflketohet mbrapsht nga siperfaqja, dhe asnje pjese e saj te
mos perthyhet, edhe pse materiali i dyte mund te jete transparent. Fig 33.13a tregon se si
kjo mund te ndodhe; disa rreze tregohen te nisen nga nje pike ne materialin a me indeks
perthyerje na . rrezet godasin siperfaqen e nje materiali te dyte b me indeks nb ku na >nb. (per
te lehtesuar studimin le te themi qe materialet a dhe b jane uje dhe ajer) nga ligji i Snell i
perthyerjes :

sinb =

sina

rrezja thyen ne largim nga normalja (pra i largohet normales) Per shkak se na/nb eshte me
madhe se 1, sinb eshte me e madhe se sina. Si rrjedhim ekziston nje vlere e a me pak se
90 per te cilen ligji i Snell jep sinb = 1 dhe b = 90 . kjo tregohet nga rrezja 3 ne diagram.,
e cila shfaqet te levize pergjate shtreses ne nej kend perthyerje prej 90. Krahasoni
diagramin e fig33.13a me fotografine e rrezeve te drites ne fig 33.13b.
Kendi i incidences per te cilin rrezja e perthyer del tangente me siperfaqen quhet kend kritik,
i perfaqesuar nga crit. Nese kendi i incidences eshte me i gjere se kendi kritik, sinusi i kendit
te perthyerjes, sic eshte shkruar ne ligjin e Snell, do te ishte me e madhe se 1, e cila eshte e
Page | 15

pamundur. Pertej kendit kritik, rrezja smund te kaloje ne materialin e siperm; ngelet ne
materialin e poshtem dhe eshte i pasqyruar komplet tek siperfaqja kufi.Kjo situate e quajtur
pasqyrim i brendshem i plote shfaqet vetem kur rrezja eshte incidente ne siperfaqen kufi me
nje material te dyte i cili ka indeksin e perthyerjes me te vogel se materiali ne te cilin rrezja
po udheton. Ne mund te gjejme kendin kritik per dy materiale te dhena duke vendosur
b=90 (sinb=1) ne ligjin e Snell dhe perftojme

sincrit=

(kendi kritik i pasqyrimit te brendshem total) (33.6)

pasqyrimi total i bredshem do te ndodhe nese kendi i incidences a eshte me i madh ose i
barabarte me crit.

Aplikimet e Pasqyrimit Total Te Brendshem

Fig 33.14 (a) pasqyrimi total i brendshem ne Prizmin e Porros. Nese vala incidentale godet
sic tregohet ne figure, pasqyrimi total i brendesh ndodh ne faqet 45 (b) kombinimi i dy
prizmave te Porros ne nje dylbi, dylbite perdorin prizmat e Porros qe te reflektojne driten ne
secilin sy.

Fig 33.15 ne nje shufer transparente me indeks perthyerje me te larte se materialet perreth,
drita ngelet te shufra ne te gjitha kendet e incidences pervec ne kendin kritik.

Page | 16

Fig 33.16 transmetim imazhi nga nje grumbull e fibrave optike

Pasqyrimi total i brendshem gjen shume perdorim ne teknologjine optike. Si shembull

marrim nje qelq me indeks perthyerje n=1.52. Nese drita qe shperndahet brenda qelqit bie
ne kontakt me siperfaqe midis qelqit dhe ajrit, kndi kritik eshte
sincrit=

= 0.658 crit= 41.1

drita do te pasqyrohet totalishtnese ajo godet siperfaqen qelq-ajer me nje kend 41.1. Duke
qene se kendi kritik eshte pak me i vogel se 45, eshte e mundur te perdorim prizmin e
kendeve 45-45-90 si siperfaqet e pasqyrimit total. Si pasqyrues, prismat e pasqyrimit total
kane disa avantazhe mbi siperfaqet metalike si pasqyrat e thjeshta. Ndersa asnje siperfaqe
Page | 17

metalike pasqyron 100% e drites incidente me te, drita mund te reflektohet totalisht nga nje
prizem. Aftesite pasqyruese te nje prizmi kane avantazhe shtese duke qene se jane te
perhershme dhe te paprekura nga nxirrja apo pluhurosja.
Nje prism 45- 45- 90 perdorur ne fig 33.14a quhet prizmi i Porros. Drita hyn dhe del ne
kendet e duhura te hipotenuzes dhe eshte i pasqyruar totalisht ne secilen nga faqet e tjera
me te vogla. Ndryshimi i plote i drejtimit te rrezes eshte 180. Dylbite perdorin shpesh
kombinime te prizmave te Porros sic tregohet ne fig 33.14b.
Kur nje rreze drite hyn tek nje ane e nje shufre transparet (fig33.15), drita mund te
reflektohet totalisht perbrenda nese indeksi i perthyerjes se drites ne shufer eshte me i
madh se materialet e tjera perqark. Drita ngelet brenda shufres edhe nese shufra eshte i
lakuar, vetem nese ky lakim nuk eshte shume i madh. Kjo shufer quhet si shufer drite. Nje
grumbull fibrash qelqi apo plastike sillen ne te njejten menyredhe kane avantazhin e te
qenit fleksibel. Nje grumbull mund te perbehet nga mijera fibrash, secila e perbere nga
0.002 te 0.01 mm ne diameter. Nese fibrat jane vendosur ne menyre te tille qe pozicionet e
seciles te jene njesoj tek dy skajet, nje grumbull fibrash mund te transmetoje nje imazh sic
tregohet ne fig 33.16.
Pajisjet me fiber optike perdoren gjeresisht ne mjekesi ne instrumente te quajtur endoskope,
te cilat futen ne bronke, fshikes, shtylle kurrizore etj per ekzaminim visual te drejtperdrejte.
Fibrat optike mund te gjenden gjeresisht edhe ne sistemet e komunikacionit, te cilat
perdoren per te transmetuar rreze lazeri te moduluara. Norma me te cilen informacioni
mund te transmetohet me nje vale (drite, radio apo cfaredo tjeter) eshte ne perjesetim me
frekuencen. Te marrim nje shembull perse e gjtihe kjo ndodh, konsideroni aftesine per te
moduluar (modifikuar) valen duke copetuar disa nga kreshtat e vales. Supozojme qe secila
kreshte perfaqeson nje shifer binare, nje kreshte te copetuar eshte nje zero dhe nje kreshte
e pamodifikuar eshte nje njesh. Numri i shifrave binare qe mund te transetojme per cdo
njesi kohe eshte per kete arsye ne proporcionale me me frekuencen e e vales. Valet e
infraredit dhe dritave te dukshme kane frekuence me te larte se valet e radios, prandaj nje
rreze lazeri i moduluar mund te transmetoje nje numer te larte infromacioni vetem e nje
kabell me fiber optike teke.
Tjeter avantazh i fibrave optike eshte se ato mund te behen me te holla se telat e
zakonshem, keshtu qe me shume fibra mund te grumbullohen se bashku ne nej kabell me
nje diameter te caktuar. Prandaj nje numer me i madh sinjalesh (psh linja telefoni te
ndryshme) mund te dergohen me te njejtin kabell. Sepse kabllat me fiber optike jane
percjelles te keq, kane imunitet nga interferencat elektrike nga rrufete apo burime te tjera
elektriciteti, dhe nuk lejojne korrente te padeshiruara midis derguesit dhe marresit. Per keto
dhe per arsye te tjera, kabllat me fiber optike po luajne nje rol ne rritje persa i perket
telefonatave me distance te madhe, televizionit, internetit.
Pasqyrimi i brenshem total gjithashtu luan nje rol te rendesishem ne dizajnin e bizhuterive.
Shkelqimi i diamantit i detyrohet ne mase te madhe indeksit te perthyerjes se drites se larte
qe ka (n=2.417) dhe perkatesisht kendit te vogel kritik. Drita qe hyn ne nje diamant eshte
totalisht e pasqyruar perbrenda nga faqet ne pjesen e pasme dhe pastaj del nga siperfaqja e
perparme. (fig33.17). Bizhuterite mediamante imitues, si zirkoni kubik, jane perbere nga
materiale kristaline me pak te shtrenjte duke qene se kane indekse perthyerje drite me te
vogel ne krahasim me diamantin.
Page | 18

fig33.17 per te maksimizuar shkelqimin e tyre diamantet priten ne menyre qe te kete

pasqyrim total te brendshem ne siperfaqen e poshtme.

33.4 Dispersion

Fig33.18 ndryshimi i indeksit te perthyerjes n me gjatesi vale per materiale te ndryshem

transparent. Aksi horizontal tregon gjatesine e vales 0te drites ne boshllek; gjatesia e vales
ne material eshte e barabarte me = 0/n.

Fig33.19 dispersioni i drites nga nje prizem. Grumbulli i ngjyrave quhet spekter.

Drita e bardhe e thjeshte eshte nje mbivendosje valesh me gjatesi vale qe shtrihen ne te
gjithe spektrin e dukshem. Shpejtesia e drites ne boshllek eshte e njejte per te gjitha
Page | 19

gjatesite e vales, por shpejtesia ne material varet nga gjatesia e vales. Varesia e shpejtesise
se drites dhe indeksit te perthyerjes se drites ne gjatesine e vales quhet dispersion
(shperndarje).
Figura 33.18 tregon ndryshimin e indeksit te perthyerjes se drites n ne raport me
gjatesinee vales per disa materiale te njohura. Vini re se aksi horizontal i kesaj figure eshte
gjatesia e vales e drites ne boshllek 0; gjatesia e vales ne material eshte dhene te ekuacioni
=0/n. Ne me te shumtet e materialeve vlera e n ne gjatesi vale ulet me rritjen e gjatesise
se vales dhe uljen e e frekuences. Si rrjeshim n rritet me uljen e gjatesise se vales dhe rritjen
e frekuences. Ne kete material, drita me gjatesi vale me te madhe ka shpejtesi me te madhe
se drita me gjatesi vale me te vogel.
Figura 331.9 tregon nje rreze drite te bardhe incidente me nje prizem. Devijimi i shkaktuar
nga prizmi rritet me rritjen e indeksit te perthyerjes dhe frekuences dhe uljen e gjatesise se
vales. Drita vjollce devijohet me shume, kurse e kuqja me pak; ngjyrat e tjera jane ne
pozicion te ndermjetem. Kur dalin nga prizmi, drita shperndahet me nje rreze ne forme
erashke.
Drita shperhapet ne nje spekter. Masa e dispersionit varet nga diferenca midis indekseve te
perthyerjes te drites vjollce dhe te drites se kuqe. Nga fig 33.18 ne shohim qe per nje
material sic eshte fluorit, diferenca midis indekseve te se kuqes dhe vjollces eshte e vogel.
Dhe dispersioni do te jete i vogel. Nje zgjedhje me e mire per nje prizem i cili ka qellim te
prodhoje nje spekter eshte qelqi prej silikat stralli, per te cilin ka nje diference me te madhe
ne vlera te n midis te kuqes dhe vjollces.
Sic permenden ne seksionin 33.3, shkelqimi i diamantit i detyrohet pjeserisht indeksit te
larte te perthyerjes se drites. Nje tjeter faktor i rendesishem eshte edhe dispersioni i larte
qe ka, e cila shkakton qe drita qe hyn ne diamond te dale si spekter shumengjyresh. Disa
kristale te perftuar ne menyre sintetike kane dispersion drite tete here me te madh se
diamanti.

Ylberet

Fig33.20(a) ylber i dyfishte (b) rruget e rrezeve te drites qe hyjne ne pjesen e siperme te
pikes se shiut (modeli i rrezeve qe hyjne ne pjesen e poshtme nuk tregohet ne kete figure
por eshte i njejte me modelin e ketyre rrezeve vetem se kokeposhte) (c) formimi i nje ylberi,
dielli ne ilustrim eshte direkt pas observuesit P. Rrezet e diellit qe formojne ylberin e pare
perthyen ne pikat e ujit, i nenshtrohen pasqyrimit te brendshem, dhe perthyen jashte, dy
perthyerjet shperndajne ngjyrat. (d) ylberi i pare formohet nga rrezet qe i nenshtrohen dy
perthyerjeve dhe nej pasqyrim te brendshem. Kendi eshte me i madh per driten e kuqe ne
krahasim me vjollcen. (e) nje ylber i dyte formohet nga rreze qe i nenshrohen dy
perthyerjeve dhe dy pasqyrimeve te brendshme. Kendi eshte me i madh per ngjyren
vjollce ne krahasim me ate te kuqe.

Page | 20

Fenomeni i ylberit qe shohim pas shiut, eshte nje fenomen qe del nga kombinimi i efekteve
te dispersionit, perthyerjes, dhe pasqyrimit. Drita e Diellit vjen nga prapa nesh, hyn ne pikat
e shiut dhe pasqyrohet pjeserisht nga pjesa e prapme e pikes se ujit, dhe perthyet kur le ate.
(fig33.20b). Nje rreze drite qe hyn ne mezin e pikes se ujit pasqyrohet e plote. Gjithe rrezet e
tjera dalin nga pika e shiut me nje kend te asaj rrezes se mezit, me rreze te tjera qe
grumbullohen te kendi . Ajo qe shohim eshte nje disk dritash me rreze kendore qe fillon
nga pika ne qiell ne anen e kundert te Diellit. Per shkak te grumbullimit te rrezeve te drites,
disku eshte me i shndrritshem perreth skajeve te cilen ne e shohim si ylber (fig33.20c). per
shkak se asnje drite nuk arrin syrin tone per kendet me te gjera se , qielli duket i erret rreth
ylberit (fig33.20a). vlera e kendit varet nga indeksi i perthyerjes i ujit qe ben pikat e shiut,
e cila per veten e saj varet nga gjatesia e vales (fig 33.20d). disku i shndritshemme drite te
Page | 21

kuqe eshte pak me i gjere se drita portokalli e cila nga ana e saj eshte me i gjere se drita e
verdhe, dhe keshtu me rradhe. Si rezultat ne shohim ylberin si grumbull ngjyrash. Ne shume
raste mund te shohesh nje ylber te dyte me te madh. Eshte rezultati i dispersionit,
perthyerjes dhe dy pasqyrimeve nga pjesa e mbrapme e pikes se ujit. (fig33.20e). Sa here
nje rreze drite godet siperfaqen e pasme, pjese e drites perthyet jashte pikes se ujit; pas
ketyre dy goditjeve, pak drite ngelet brenda pikes se ujit, kjo shpjegon perse ylberi i dyte
eshte me i zbehte se ylberi i pare. Si pasqyra qe e nxjerr ne anen e kundert shkronjat e librit,
keshtu edhe reflektimi i dyte inverton sekuencen e ngjyrave ne ylberin e dyte. Mund t`i
shihni efektet ne fig 33.20a.

33.5 Polarizimi

Fig33.21(a) valet e polarizuara ne nje varg, vale transversale te polarizuara ne menyre

lineare ne drejtim te boshtit y. (b) valet e polarizuara ne nje varg, valet transversale te
polarizuara ne menyre lineare ne drejtim te boshtit z. (c) te krijosh nje vale te polarizuar ne
nje varg nga nje vale e papolarizuar duke perdorur nje filter polarizues, funksioni i vrimes
(slot) si nje filter polarizues, le te kalojne vetem pjeset e polarizuara ne drejtim te boshtit y.

Polarizimi eshte nje karakteristike e valeve transversale. Ky kapitull i perket drites, por per te
kuptuar me mire konceptin, le te ndalemi pak te valet transversale. Per nje varg qe shtrihet
ne ekuiliber pergjate boshtit te x, zhvendosja mund te ndodhe ne drejtim te boshtit te y, sic
tregohet ne figuren 33.21a. ne kte rast vargu gjithmone shtrihet ne planin xy. Por
zhvendosja mund te ndodhe ne boshtin e z. Si ne figuren 33.21b; atehere vargu gjithmone
shtrihet ne planin xz.
Kur nje vale ka vetem zhvendosje te boshti i y, themi se eshte e polarizuar ne menyre
lineare ne drejtimin e y; nje vale me zhvendosje te boshtit z, eshte e polarizuar ne menyre
lineare ne drejtim te z. Per valet mekanike, ne mund te ndertojme nje filter polarizues ose
thjesht polarizues, qe lejon te kalojne vetem vale te nje drejtimi polarizues te caktuar. Ne
figuren 33.21c vargu mund te shkase vertikalisht ne caren pa ferkim, por jo horizontalisht.
Ky filter lejon kalimin e valeve qe jane te polarizuara ne drejtim te boshtit y por bllokon ate
qe jane te polarizuara ne drejtim te boshtit z.
E njejta gjuhe mund te aplikohet ne valet elektromagnetike, te cilat gjithashtu kane
polarizim. Nje vale elektromagnetike eshte nje vale transversale; fushat elektrike dhe
magnetike te luhatura jane pingule me njera-tjetren dhe me drejtimin e perhapjes. Ne
gjithmone e percaktojme drejtimin e polarizimit e nje vale elektromagnetike, si drejtimin e
fushes elektrike vektor dhe jo fushes magnetike, sepse detektoret e fushes valeve
Page | 22

elektromagnetike pergjigjen ndaj forces elektrike ne elektronet e materialit, jo forcave

magnetike. Per kete arsye vala elektromagnetike qe pershkruhet nga ky ekuacion

thuhet qe polarizohet ne drejtim te boshtit y sepse fusha elektrike ka vetem perberesin y.

Kujdes! Kuptimi i fjales polarizim perdoret per te pershkruar dy fenomene te ndryshem.
Drejtimi i vektorit ne nje vale elektromagnetike dhe ndryshimi i ngarkeses elektike
perbrenda nje trupi qe eshte si pergjigje e nje trupi tjeter te ngakuar elektrikisht qe ndodhet
aty prane. Mbani mend qe edhe pse keto dy koncepte kane te njejtin emer, nuk
pershkruajne te njejtin fenomen.

Filtrat polarizues

Fig 33.22(a) elektronet ne nje antene transmetimi bardh e kuqe lekunden vetikalisht, dhe
prodhojne vale elektromagnetike te polarizuara vertikalisht qe perhapen nga antena ne
drejtim horizontal. (b) pavaresisht se si kjo llambe eshte e drejtuar. Levizja e crregullt e
elektroneve ne filament prodhon vale drite te papolarizuara.

Valet e emetuara nga nje transetues radio jane zakonisht te polarizuara ne menyre lineare.
Antenat vertikale te perdorura per transmetimet radiofonike emetojne vale qe, ne nje plan
horizontal rreth e rrotull antenes, jane te polarizuara ne nje drejtim vertikal paralel me
antenen. (Fig 33.22a). antenat tv shtepiake kane elemente horizontale ne Shtetet e
Bashkuara dhe elemente vertikale ne Britanine e Madhe sepse valet e transmetuara kane
polarizime te ndryshme.
Situata eshte e ndryshme per driten e dukshme. Drita nga burime te zakonshme, si llamba
inkandeshente apo llambat me neon fluoreshente, nuk eshte e polarizuar(fig 33.22b).
Antenat qe rrezatojne vale drite jane molekulat qe perbejne burimin. Valet e emetuara
Page | 23

nga cdo molekule mund te jene te polarizuara ne menyre lineare, si ato te antenes se radios.
Por nje burim i caktuar drite permban nje numer shume te madh molekulash me orientim te
crregullt, prandaj dhe drita e emetuar eshte nje miksim i crregullt vales te polarizuara
linearisht ne te gjitha drejtimet transversale te mundshme. Kjo lloj drite quhet drite e
papolarizuar ose drite natyrale. Te krijosh drite te polarizuar nga drite natyrale duhet nje
filter qe eshte njesoj si vrima e valeve mekanike ne figuren 33.21c. filtra polarizues. per vale
elektromagnetike kane detaje te ndryshme ndertimi, ne varesi te gjatesise se vales. Per
mikrovalet me gjatesi vale prej disa centimetrash, nje polarizues i mire jane tela percjelles te
rreshtuar afer njeri-tjetrit dhe paralel po ashtu te jene te izoluar nga njeri-tjetri. Elektronet
jane te lira te levizin pergjate gjatesise se telave percjelles dhe do te bejne ke te gje ne
pergjigje te nje vale e cila ka fushen elektrike paralele me telat. Korrenti qe rrezulton ne tela
cliron energji nga nxehja IR; energjia e cliruar vjen nga vala, keshtu qe cfaredo vale kalon
mes per mes rrjetit reduktohet dukshem ne amplitude. Valet me orientim pingule me
telat kalojne mespermes te paprekura, perderisa elektronet nuk mund te levizin ne ajrin
midis telave. Keshtu qe nje vale qe kalon midis ketij filtri do te polarizohet ne drejtim pingul
me telat.
Filtrat me te njohur polarizues te drites se dukshme eshte nje material qe njihet me emrin
polaroid, i perdorur gjere per syze dielli dhe si filtra polarizues per lentet e kameras. I
shpikur fillimisht nga shkencetari amerikan Edwin H. Land, ky material perfshin substanca qe
kane dikroizem, nje absorbues selektiv ne te cilin thithen perberes te polarizuar me shume
se perberes te tjere(fig33.23). Nje filter polaroid transmeton 80% e intesitetit te nje vale qe
eshte e polarizuar paralel me nje bosht te caktuar ne material, i quajtur boshti i polarizimit,
por vetem 1% ose me pak e vales qe eshte e polarizuar pingul me kete bosht. Ne nje tip filtri
polaroid, molekula zinxhir perbrenda filtrit jane te orientuara me boshtin e tyre pingul me
boshtin polarizues, keto molekula thithin drite ne menyre preferenciale, pra vetem ate qe
eshte polarizuar pergjate gjatesise se tyre, ne menyre te perafert me telat percjelles ne
filtrin polarizues per mikrovalet.

Perdorimi i Filtrave Polarizues

Fig33.23 filtrat polaroid ndricohen nga drite e papolarizuar. Drita e transmetuar eshte e
polarizuar ne menyre lineare pergjate boshtit polarizues.

Page | 24

Fig33.24 drita e papolarizuar eshte incidentale ne filtrin polarizues. celizat e fotoneve masin
intesitetin e transmetimit te drites se polarizuar linearisht.

Fig 33.25 nje analizues ideal transmeton vetem perberesit e fushes elektrike ne drejtim te
transmetimit te tij qe eshte aksi polarizues.

Fig 33.26 keto foto tregojne pamjen permes syzeve te diellit polaroid, aksi polarizues i te
cileve jane te renditura paralel (fig e majte) dhe pingule (fig e djathte). Intesiteti i
transmetimit eshte me e madhe kur boshtet jane te rreshtuara paralelisht dhe eshte zero
kur boshtet jane pingule.

Nje filter ideal polarizimi kalon 100% e drites incidente qe eshte polarizuar ne drejtim te
boshtit te polarizimit te filtrit por bllokon komplet te gjitha dritat qe jane polarizuar pingul
Page | 25

me kete bosht. Nje pajisje eshte nje idealizim i parealizueshem, por koncepti eshte i
dobishem per te sqaruar idete thelbesore. Ne diskutimin e meposhtem do te supozojme qe
te gjitha filtrat polarizues jane ideale. Ne fig 33.24 drita e papolarizuar eshte incidentale ne
nje filter te sheshte polarizues. Boshti polarizues perfaqesohet nga nje linje blu. Vektori e
vales incidentale mund te perfaqesohet me termat e perberesve paralele dhe pingule te
boshtit te polarizimit; vetem perberesi i
paralel me boshtin e polarizimit transmetohet.
Keshtu qe drita qe del nga polarizuesi eshte e polarizuar ne menyre lineare paralele me
boshtin e polarizimit.
Kur drita e papolarizuar eshte incidente me nje polarizues ideal si ne fig 33.24, intesiteti i
drites se transmetuar eshte ekzaktesisht gjysma e asaj incidentale e papolarizuar,
pavaresisht se si eshte drejtuar boshti i polarizimit. Ja perse; ne mund te vendosim fushen
e vales incidentale ne nje perberes paralel me boshtin e polarizimit, dhe nje perberes
pingul me te. Per shkak se drita incidentale eshte nje miksim i rastesishem i te gjtha
gjendjeve te polarizimit, keto dy perberes, ne mesatare, njesoj. Polarizuesi ideal transmeton
vetem komponente qe jane paralele me boshtin e polarizimit, keshtu veten gjysma e
intesitetit te incidentit transmetohet.
Cfare ndodh kur drite e polarizuar linearisht qe del nga nje polarizues kalon mes per mes
nje polarizuesi te dyte sic ka ndodhur ne fig 33.25? Konsideroni rasti ne zakonshem ne te
cilin boshti polarizues i polarizuesit te dyte i quajtur analizues, ben kend me boshtin
polarizues te polarizuesit te pare. Mund te vendosim driten e polarizuar linearisht qe
transmetohet ne nga polarizuesi i pare ne dy perberes, sic tregohet ne fig 33.25. nje paralele
dhe tjetren pingule me boshtin e analizuesit. Vetem perberesit paralele me amplitude Ecos,
mund te transmetohen nga anlizuesi. Intesiteti i transmetuar eshte me i madhi kur =0.
Eshte zero (me i ulti)kur polarizuesi dhe analizuesi jane t ekryqezuar ne menyre te tille qe
=90 (fig33.26). Per te vendosurdrejtimin e polarizimit te drites te transmetuar nga
polarizuesi i pare, ktheni analizuesin deri sa qeliza e qelise se fotoneve ne fig 33.25 te mase
intesitet zero; boshti polarizues i polarizuesit te pare te jete pingule me ate te analizuesit.
Te gjesh intesitetin e transmetimit ne vlera te ndermjetme te kendit , duhet te kujtojme
se intesiteti i nje vale elektromagnetike eshte ne perpjesetim te amplitudes se vales ne
katror. Raporti transmetimit me amplituden e incidentit eshte cos keshtu qe raporti i
transmentimit me intesitetin e incidentit eshte cos. Nga kjo rrjedh qe intesiteti i drites se
transmetuar permes analizuesiteshte:
I = Imaxcos (ligji i Malusit per driten polarizuese qe kalon
permes analizuesit) (33.7)
Ku Imax eshte intesiteti maksimal i drites se transmetuar (ne =0) dhe I eshte sasia e
transmetuar ne kendin . Kjo marredhenie e zbuluar eksperimentalisht nga Etienne Louis
Malus ne 1809 dhe quhet ligji i Malus. Ligji i Malusit aplikohet vetem nese drita incidentale
qe kalon permes analizuesit eshte polarizuar linearisht me perpara.

Polarizimi dhe Reflektimi.

Page | 26

Fig33.27 kur drita eshte incidente me siperfaqen reflektuese ne nje kend polarizues, drita e
reflektuar eshte e polarizuar linearisht.(1)Nese drita e papolarizuar eshte incidente ne
kendin polarizues...(2) atehere drita e preflektuar polarizohet 100% pingule me planin e
incidences... (3) dhe drita e transmetuar polarizohet pjeserisht paralele me planin e
incidences. (4) alternativisht, nese drita e papolarizuar eshte incidente ne nje kend tjeter
nga p, drita e reflektuar eshte pjeserisht e polarizuar.

Drita e papolarizuar mund te polarizohet, edhe totalisht por edhe pjeserisht nepermjet
pasqyrimit. Ne fig33.27, drita natyrale e papolarizuar eshte incidentale ne nje siperfaqe
midis dy materiale optike te tejdukshme; plani qe permban nje rreze incidentale dhe te
pasqyruar dhe normalen te siperfaqes quhet plani i incidences. Per me te shumten e
kendeve te incidentit, valet per te cilen fusha elektrike vektor eshte pingule me planin e
incidences (e cila eshte paralel me siperfaqen e reflektuar) jane te reflektuar me me fort se
ato ne te cilat shtrihet ne kete plan. Ne kete rast rrezja e reflektuar eshte polarizuar
pjeserisht ne drejtim pingul te planit te incidences.
Por ne nje kend te caktuar incidente, e quajtur kend polarizues p, drita per te cilen
shtrihet ne nje plan incidence qe nuk reflektohet fare por perthyet komplet. Ne kete kend
incidence per te cilen eshte pingul me planin e incidences eshte pjeserisht pasqyruar dhe
pjeserisht perthyer. Drita e pasqyruar eshte si rrjedhim e polarizuar komplet pingule me
planin e incidences, sic tregohet ne fig 33.27. Drita e perthyer eshte pjeserisht e polarizuar
paralel me kete plan; drita e perthyer eshte nje miks i perberesve paralele me planin e
incidences, e gjitha e se ciles eshte e perthyer.
Ne 1812 shkencetari britanik sir David Brewster zbuloi qe kur kendi i incidences eshte i
barabarte me kendin e polarizimit p, rrezja e pasqyruar dhe ajo e perthyer jane pingule me
njera-tjetren (fig33.28). Ne kete rast kendi i perthyerjes b,behet nje kend plotesues i p, qe
b= 90 - p, nga ligji i perthyerjes.
nasinp= nbsinb
keshtu perfitojme
nasinp = nbsin(90 - p) = nbcosp
Page | 27

tanp =

(ligji i Brewster per kendin polarizues) (33.8)

kjo marredhenie quhet si ligji i Brewster. Megjithese e gjetur ne rruge eksperimentale,

mund te derivohet edhe nga nje model vale duke perdorur ekuacionet e Maxwellit.
Polarizimi nga pasqyrimi eshte arsyeja perse perse filtrat polarizues perdoren gjeresisht ne
syzet e diellit(fig33.26). Kur drita e Diellit reflektohet nga nje siperfaqe horizontale, plani i
incidences eshte vertikal, dhe drita e reflektuar permban epersi drite qe eshte e polarizuar
ne drejtim horizontal. Kur pasqyrimi ndodh ne siperfaqen e asfaltit te lemuar ose siperfaqen
e nje liqeni, shkakton shkelqim te padeshiruar. Shikimi mund te permiresohet kur
eleminohet ky shkelqim. Prodhuesi i ben boshtet e polarizimit te lenteve vertikale, keshtu
qe vetem pak e drites se polarizuar horizontalisht transmetohet tek syri. Syzet gjithashtu
ulin intesitetin e drites se transmetuar ne me pak se 50% te intesitetit te drites se
papolarizuar incidentale.

Polarizimi Rrethor dhe Eliptik

Fig33.30 polarizimi rrethor i nje vale elektromagnetike qe leviz ne drejtim tone paralele me
boshtin e x. Perberesi i y i izolon perberesin z me nje cerek rrethi. Kjo diference faze
rezulton ne polarizim rrethor.
Polarizim rrethor; vektori ka magnitude konstante qe
rrotullohet ne qark.

Drita dhe rrezatimet e tjera elektromagnetike kane gjithashtu polarizim rrethor dhe eliptik.
Per te paraqitur keto koncepte duhet te paraqesim edhe valet mekanike ne nje varg te
tendosur. Supozojme dy vale te polarizuara linearisht jane ne faze dhe kane amplitude te
njejte. Kur mbivendosen, cdo pike ne varg kane zhvendosje te njejta ne boshtet y dhe z me
magnitude te njejte. Nje kujdes i vogel tregon se vala rezultuese shtrihet ne nje plan te
drejtuar ne 45 te boshtit y dhe z (ne nje plan qe ben kendin 45 me planet xy dhe xz).
Page | 28

Amplituda e vales rezultuese esht me e madhe me faktor se secila vale perberese, dhe
vala rezultuese eshte polarizuar linearisht. Tani supozojme qe dy vale me amplitude te
njejte ndryshojne ne faze nga nje cerek rrethi. Keshtu levizja rezultuese e seciles pike i
korespondon nje mbivendosje e dy levizjeve harmonike te thjeshta ne kendet e duhura, me
nje faze cerek rrethi diference. Zhvendosja ne boshtin y ne nje pike eshte maksimumi ne
kohen kur zhvendosja ne boshtin y eshte zero, dhe e kunderta. Levizja e vargut nuk ndodh
vetem ne nje plan. Mund te tregohet se secila pike ne litar leviz ne rreth ne nje plan paralel
te planit yz. Pikat pasardhese ne litar kane diferenca faze pasardhese. Dhe levizja e
pergjithshme e vargut ka pamjen e nje spirale rrotulluese. Kjo tregojet tek e majta e filtrit
polarizues ne fig 33.21c. Kjo mbivendosje e vecante e dy valeve te polarizuara ne menyre
lineare quhet polarizim rrethor. Si zakon, vala thuhet se eshte e polarizuar ne menyre
rrethore nga e djathta kur krahu i levizjes e nje grimce te vargut (nje vrojtuesi qe shikon ne
te kundert perdgjate drejtimit te propagandimit) eshte ne drejtim te akrepave te ores.
Thuhet se eshte e polarizuar ne menyre rrethore nga e majta kur levizja eshte nga krahu i
kundert.
Figura 33.30 tregon situatat analoge per nje vale elektromagnetike. Dy vale sinusoidale me
amplitude te njejte. Te polarizuara ne drejtimet e boshtit te y dhe z dhe me diference faze
cerek rrethi jane te mbivendosura. Rezultati eshte nje vale ne te cilen vektori ne secilen
pike ka nje magnitude konstante por rrotullohet perreth drejtimit te perhapjes. Vala ne
figuren33.30 perhapet ne drejtim tone dhe vektori duket sikur rrotullohet ne drejti mte
akrepave te ores, prandaj thuhet se eshte vale elektromagnetike e polarizuar ne menyre
rrethore ne drejtim te akrepave te ores. Nese vektori i nje vale vjen ne drejtim tone duket
sikur rrotullohet ne drejtim te kundert te akrepave te ores, quhet vale elekromagnetike e
polarizuar ne menyre rrethore ne te majte.
Nese diferenca e fazes midis dy valeve perberese eshte dicka e ndryshme nga cerek rrethi,
ose dy valet perberese kane amplituda te te ndryshme, atehre cdo pike e vargut formon jo
nje rreth por nje elips. Vala rezultuese thuhet te jete e polarizuar ne menyre eliptike.
Per secilen vale me frekuenca radioje, polarizim rrethor apo eliptik mund te prodhohet
duke perdorur dy antena ne kendet e duhura, te ushqyera nga i njejti transmetues por me
rrjet ndryshues fazash qe arrin ndryshimin e fazes qe na duhet. Per driten, ndryshimi i fazes
mund te arrihet nga perdorimi i materialeve qe ekspozojne birefringence e cila do te thote;
materiali ka indekse perthyerje te ndryshme per drejtime te ndryshme polarizimi- ose me
mire e thene perthyen driten ne dy rreze te ndryshme. Shembull i zakonshem eshte CaCO3 .
Kur nje kristal CaCO3 drejtohet afersisht ne nej fashe drite te papolarizuar, indeksi i
perthyerjes i tij eshte 1.658 per nje drejtim polarizimi dhe 1.486 per drejtimin pingul. Kur dy
vale me amplitude te njejte dhe me drejtime pingule polarizimi hyjne ne material te tille, ata
udhetojne me shpejtesi te ndryshme. nese jane ne faze kur hyjne ne material, nuk jane me
ne faze kur dalin. Nese kristali eshte aq sa duhet i trashe te shkaktoje nje ndryshim faze prej
cerek rrethi, atehere kristali konverton drite te polarizuar linearisht ne drite te polarizuar ne
menyre rrethore. Ky lloj kristali quhet - pllake cerek vale. Nje pllake e tille mund te
konvertoje gjithashtu drite te polarizuar cirkulare ne drite te polarizuar lineare.

Fotoelasticiteti
Page | 29

Fig33.31 analiza e tensionit fotoelastik i nje modeli i nje prerjeje te terthorte te nje
katedraleje gotike. Ndertimi mural qe perdorej perketo ndertesa ka fortesi ne ngjeshje, ka
shume pak ne tension. Mbeshtetje te papershtatshme dhe harqet e larta disa here
shkaktonin tensione (strese) elastike ne elemente strukturore te kompresuara normalisht,
duke cuar keshtu ne shembje spetakolare.

Disa materiale optike qe nuk jane birefringente normale, behen te tille qe te jene subjekte
te tensionit (stresit) mekanik (analogia e tensionit mekanike per lengjet eshte presioni). Ky
eshte thelbi i shkences se fotoelasticitetit. Tensioni ne tra mbeshtetes, pllakat e boilerit,
dhembezat e nje ingranazhi dhe shtyllat e nje katedraleje mund te analizohen duke ndertuar
nje model transparent te objektit, zakonisht me material plastik, duke i neshtruar tensionin,
dhe ta kqyresh ate midis nje polarizuesi dhe analizuesi ne pozicion te kryqezuar.
Shperndarje te nderlikuara tensioni mund te studiohen nga keto metoda optike.
Figrua 33.31 eshte nje fotografie nje modeli fotoelastik i nenshtruar tensionit. Drita e
polarizuar qe hyn ne model mendohet se ka nje perberes pergjate seciles nga dy drejtimet e
plastikes birefringente. Perderisa keto dy komponente udhetojnepermes plastikes me
shpejtesi te ndryshme, drita qe del nga ana tjeter e modelit mund te kete drejtiminin e
pergjithshem te polarizimit te ndryshem. Prandaj disa nga drita e transmetuar mund te
kaloje mespermes analizuesit eshe pse boshti i polarizimit eshte ne kend 90 me boshtin e
polarizimit, dhe keshtu zonat e tensionuara ne modelin plastik do te duken si vende te
ndritura. Sasia e birefringences eshte ndryshe per gjatesi vale te ndryshme dhe prandaj sasi
te ndryshme drite si rrjedhim ngjyra te ndryshme te drites; ngjyrat qe dalin ne cdo
vendodhje ne fig 33.31 jane ato ngjyra per te cilat drita e transmetuar eshte me se shumti e
polarizuar pergjate boshtit te polarizimit te analizuesit.

33.6 Shperndarja E Drites

Fig33.32 kur ne plazh, nje observues ne te majte shikon lart, ai sheh blu, drite dielli e
polarizuar qe eshte shperndare nga molekulat e ajrit. Observuesi ne te djathte shikon drite
te papolarizuar te skuqur kur sheh diellin.

Page | 30

Derisa drita eshte vale transverse, drejtimi i fushes elektrike ne cdo komponent te drites se
diellit shtrihet ne planin yz, dhe levizja e ngarkeses ndodh ne kete plan. Nuk ka fushe, keshtu
qe as levizje te ngarkeses, ne drejtim te boshtit x.
Nje drite incidentale vendos ngarkesat elektrike ne piken O qe vibrojne pergjate linjen e .
Mund te zberthejme kete vibrim ne dy komponente, nje pergjate boshtit te y dhe nje tjeter
ne boshtin e z. Secili perberes ne driten incidentale prodhon ekuivalenten e dy antenave
molekulare, qe lenkunden ne te njejten frekuence me driten incidente dhe qe shtrihet
pergjate boshteve te y dhe z.
Nje ngarkese lekundese, si ato ne antene, nuk rrezaton ne drejtim te lekundjes se tij. Si
rrjedhim antena pergjate boshtit te y nuk dergon drite observuesit qe ndodhet direkt
poshte tij, edhe pse emeton drite ne drejtime te tjera. Si pasoje e vetmja drite qe arrin
observuesin vjen nga nje antene tjeter molekulare qe korrenspondon luhatjes se
ngarkeses pergjate boshtit z (parlel me antenen). Vektoret e kuq ne boshtin y poshte pikes
O ne fig 33,32tregojne drejtimin e polarizimit te drites qe arrin observuesin.
Nderkohe qe fasha fillestare e drites kalon permes atmosferes, intesiteti i saj ulet dhe
energjia e saj shkon ne driten e shperndare. Analizat e detajuara te procesit se shperndarjes
se drites tregojne qe intesiteti i drites se shperndaje ne molekuat e ajrit rrisin proporcionin
ne fuqi te katert te frekuneces (inverse me fuqine e katert e gjatesise se vales). Keshtu qe
raporti i intesitetit per dy skajet e spektrit te dukshem eshte 9.4 * (700nm/400nm)= 9.4+.
drita e shperndare permban nente here me shume blu sesa te kuqe prandaj dhe qielli duket
blu.
Rete permbajne nje perqendrim te madh pikash uji dhe kristale akulli, te cilat gjtihashtu
shperndajne drite. Per shkakt te perqendrimit te madh, drita qe kalon permes rese ka me
shume mundesi per tu shperndare sesa ka drita qe kalon ne qiell te hapur. Si rrjedhim drita
e te gjithe gjatesise se vales shperndahet jashte rese, prandaj reja duket e bardhe (fig33.33).
qumeshti duket i bardhe per te njejten arsye; shperndarja i detyrohet globulave te yndyres
ne qumesht. Nese e holloni me uje mjaftueshem, perqendrimi i globulave te yndyres do t
jete aq i ulet sa vetem drita blu do te shperndahet; dhe solucioni i holluar do te duket blu
dhe jo i bardhe. (qumeshti pa yndyre duket me ngjyre me blu sesa qumeshti normal nese e
vini re me kujdes)

Page | 31

Afer perendimit te diellit, kur drita e diellit detyrohet te udhetoje nje distance te gjate
perreth atmosferes se tokes, nje perthyerje substanciale e drites blu hiqet nga shperndarja.
Drita e bardhe pa driten blu duket e kuqe ose e verdhe. Kjo shpjegon diellin e verdhe ose te
kuq qe shohim shpesh (e njejta gje shihet dhe nga observuesi ne ekstremin e djathte ne fig
33.32)
Duke qene se drita e qiellit polarizohet pjeserisht, polarizuesit jane te domosdoshem ne
fotografi. Qielli ne nje fotografi mund te nxihet duke drejtuar boshtin e polarizimit tejete
pingul ne drejtimin mbizoterues te polarizimit te drites se shperndare. Drita me e forte e
polarizuar vjen nga pjese te qiellit qe jane 90 larg nga dielli, per shebull, direkt mbi koken
kur dielli eshte ne horizont ne lindje apo perendim.

33.7 Parimi i Huygen

Fig33.34 aplikimi i parimit te Hyugenit ne faqen e vales AA` per te ndertuar nje faqe vale
tjeter BB`

Fig 33.35 perdorimi i parimit te hyugenit per te perftuar ligjin e pasqyrimit.(a) pozicione te
njepasnjeshme ne nje vale te sheshte AA` sic eshte pasqyruar ne nje siperfaqe te sheshte.
(b)Pozicione te zmadhuara te pikes (a)

Page | 32

Ligjet e pasqyrimit dhe perthyerjes per rrezet e drites u zbuluan eksperimentalisht shume
me pare se natyra e drites si vale te afirmohej. Megjithate ne mund t`i perftojme keto ligje
nga nje pikepamja e nje vale dhe te tregojme se jane te qendrueshme edhe per natyren e
drites si vale.
Nisim me nje parim te quajtur parimi i Hyugenit. Ky parim, i shpallur fillimisht nga
shkencetari hollandez Christian Hyugen ne 1678, eshte nje metode gjeometrike per te gjetur,
nga nje forme e njohur e nje faqe vale ne nje cast te caktuar, formen e faqes se vales ne nje
kohe te mevonshme. Hyugens hamendesoi qe secila pike e nje faqe vale mund te
konsiderohet burimi i nje valeze dytesore qe perhapet ne te gjitha drejtimet me shpejtesi
baraz me perhapjen e vales. Faqja e re e vales ne nje kohe te mevonshme mund te gjendet
duke ndertuar nje siperfaqe tangente me valezat dytesore ose, sic quhet, mbeshtjellja e
valezave. Te gjitha rezultatet qe perftojme nga parimi i Hyugenit mund te perftohen
gjithashtu nga edhe nga ekuacionet e Maxwellit. Kjo sjell faktin qe nuk eshte nje parim i
pavarur, por eshte shpesh here i volitshem per llogaritme me fenomene vale.
Parimi i hyugenit tregohet te fig 33.34. faqja e vales origjinale AA` largohet nga burimi, sic
tregohet nga shigjetat. Ne duam te gjejme formen e faqes se vales pas nje intervali kohe t.
Le te jete v shpejtesia e perhapjes se vales; atehere ne kohen t ajo udheton ne distance vt.
Ne ndertojme disa rrathe (gjurme te valezave sferike) me rreze r = vt, me qender ne pikat
pergjate AA`. Gjurma e mbeshtjelljes te ketyre valezave, e cila eshte faqja e re e vales, eshte
curba BB`. Supozojme qe ketuse shpejtesia v eshte e njejte ne te gjitha pikat dhe ne te gjitha
drejtimet.

Pasqyrimi dhe Parimi i Huygensit

Page | 33

Qe te arrijme te ligji i pasqyrimit nga parimi i Huygenit, duhet te konsiderojme nje vale te
sheshte qe i afrohet nje siperfaqeje te sheshte reflektuese. Ne fig 33.35a linjat AA` , OB`,
dhe Nc` perfaqesojne poziconet pasardhese e nje faqe vale qe i afrohet siperfaqes MM`.
Pika A ne faqen e vales AA` sapo mberriti ne siperfaqen pasqyruese. Ne perdorim parimin e
Huygen per te gjetur pozicionin e faqes se vales pas nje interval kohe t. Me pikat ne AA` si
qendra, vizatojme disa valeza dytesore me rreze r=vt. Valezat qe dalin afer skajit te siperm
te AA` largohen te papenguara, dhe mbeshtjellja e tyre jep pjesen OB` te faqes se re te vales.
Nese nuk do te ishte atje siperfaqja reflektuese, valezat te dala afer skajit te poshtem te AA`
ne menyre te ngjashme do te arrinin pozicionin qe tregohet nga zonat e thyera rrethore. Ne
vend te kesaj, keto valeza godasin siperfaqen pasqyruese.
Efekti i siperfaqes pasqyruese eshte ndryshimi i drejtimit te udhetimit i atyre valezave qe
godasin ate, keshtu qe pjese te valezave qe do te hynin siperfaqen faktikisht shtrihen ne te
majte te saj, sic tregohet nga linjat e plota. Valeza e pare ka qendren tek pika A; mbeshtjellja
e te gjitha ketyre valezave te pasqyruara eshte pjesa OB e faqes se vales. Pjesa e komplet
faqes se vales ne kete cast eshte linja e bashkuar BOB`. Nje ndertim i tille jep linjen CNC` per
faqen e vales pas nje intervali tjeter t. Nga gjeometria e planit kendi a midis faqes se vales
incidentale dhe siperfaqes dhe siperfaqes eshte e njejte me ate midis rrezes incidentale dhe
normales se siperfaqes dhe si pasoje e kesaj, eshte kend incidente. Njesoj reshte kendi i
pasqyrimit. Qe te gjesh marredhenien midis ketyre kendeve. Marrim parasysh fig 33.35b.
nga O perftojme OP = vt, pingul me AA`. Tani OB, nga ndertimi, eshte tangente me rrethin
me reze vt me qender A. Nese perftojme AQ nga A deri ne piken e tangences, trekendeshat
APO dhe OQA jane kongruente sepse ato jane trekendesha te drejte me pjesen AO te
perbashket dhe me AQ OP = vt. Kendi asi rrjedhim barazohet me kendin rdhe keshtu
perftuam ligjine pasqyrimit.

Perthyerja dhe parim i Huygensit

Fig33.36 perdorimi i parimit te Huygensit per te perftuar ligjin e perthyerjes. Rasti i treguar
eshte vb< va (nb> na) (a) pozicionet e njepasnjeshme i nja vale te sheshte AA` sic eshte
perthyer ne nje siperfaqe te sheshte. (b) zmadhimi i (a)

Page | 34

Fig33.37 si formohet imazhi

Mund te perftojme ligjin e perthyerjes nga parimi i Huygensit me nje procedure te ngjashme
me ate te ligjit te pasqyrimit. Ne fig33.36a ne konsiderojme nje faqe vale, e perfaqesuar nga
linja AA`, per te cilen pika A sapo ka arritur siperfaqen kufitare SS` midis dy materialeve
transparente a dhe b, me indekse perthyerje na dhe nbme shpejtesi vale va dhe vb(valet e
pasqyruara nuk tregohen ne figure, ato sillen si ne shembullin e fig 33.35). ne mund te
perdorim parimin e Huygens per te gjetur pozicionin e faqes se vales se perthyer pas nje
kohe t.
Page | 35

Me pikat ne AA` si qendra, ne vizatojme disa valeza dytesore. Keto kane fillesen afer skajit
te siperm te AA` dhe udhetojne me shpejtesi vadhe pas nje intervali kohe t, jane siperfaqe
sferike me rreze r=vat. Valeza qe del tek pika A, gjithsesi, udheton ne nje material te dyte b
me shpejtesi vbme nje kohe t, eshte siperfaqe sferike me rreze r=vbt. Mbeshtjellja e valezave
nga faqja e vales origjinale eshte plani, gjurma e se ciles eshte linja qe vizatohet ne BOB`.
Nje ndertim i perngjashem shpie ne linjen CPC` pas nje intervali te dyte kohe t.
Kendet a dhe bmidis siperfaqes dhe faqeve te valeve incidentale dhe te perthyer jane
kendet e incidences dhe perthyerjes perkatesisht. Te gjesh marredhenien midis ketyre
kendeve shikoni fig 33.36b. vizatojme OQ = vat, pingule me AQ dhe vizatojme AB = vbt,
pingule me BO. Nga trekendeshi i djathte AOQ;
sina=

dhe nga trekendeshi i djathte;

sinb=

duke i kombinuar keto perftojme;

(33.9)

Kemi percaktuar indeksin e perthyerjes n te nje materiali si raporti i shpejtesise se drites c

ne boshllek me shpejtesine e saje v ne material.; na = c/va dhe nb = c/vb. Per kete

Mund te rishkruajme ekuacionin (33.9) si

=
Ose
nasina = nbsinb

ne te cilen ne dallojme ligjin e Snellit (ekuacioni 33.4). Keshtu ne perftuam ligji ne Snellit nga
nje teori vale. Ne menyre alternative mund te konsiderojme ligjin e Snellit si nje rezultat
Page | 36

eksperimental qe percakton indeksin e perthyerjes se nje materiali; ne kete rast kjo analize
ndihmon ne konfirmimin e marredhenies v = c/n per shpejtesine e drites ne material.
Mirazhet afrojne nje shembull interesant te parimit te Huygensit ne zbatim. Kur siperfaqja
e dyshemese ose reres se shkretetires eshte nxehur shume nga dielli, nje shtrese e vogel ajri
te nxehte dhe me pak e dendur formohet afer siperfaqes, valezat e Huygensit kane diameter
pak me te madh, dhe fronti i vales lekundet lehte, dhe rrezet qe jane drejtuar ne drejtim
siperfaqes me kend me te larte incidence (afer 90)mund te kerruset ne drejtim lart sic
tregohet ne fig 33.37. Drita me e larget nga toka kerruset me pak dhe udheton ne vije te
drejte. Vrojtuesi shikon objektin ne pozicionin e tij natyral, me nje imazh te invertuar poshte
tij, sikur te ishte nje siperfaqe reflektuese horizontale. Edhe kur turbulenca e ajrit te nxehur
parandalon nje imazh te qarte te formohet, mendja e nje vrojtuesi te etur e interpreton si
nje siperfaqe uji.
Eshte e rendesishme te kesh parasysh se ekuacioni i Maxwellit eshte marredhenia
thelbesore per shperndarjen e vales elektromagnetike. Por eshte per tu mbajtur mend fakti
se parimi i Huygensit parashikoi analizen e Maxwellit para dy shekujsh. Maxwell na pajisi me
perforcimit teorik te parimit te huygensit. Cdo pike ne nje vale elektromagnetike, me fushat
e tyre elektrike dhe magnetike qe ndryshojne ne kohe, veprojne si burim te nje vale te
vazhdueshme, sic parashikoi ligji i Amperit dhe Faraday.

Permbledhje e kapitullit 33

Drita dhe karakteristikat e saj; drita eshte nje vale elektromagnetike. Kur emetohet ose
thithet, shfaq gjithashtu karakteristika grimce. Emetohet nga ngarkesa te pershpejtuara
elektrike.
Nja faqe vale eshte nje siperfaqe me faze konstante; faqet e vales levizin me shpejtesi te
barabarte me shpejtesine e propagandimit te vales. Nje rreze eshte nje drejtez pergjate
drejtimit te propagandimit, pingule me faqet e vales. Presantimi i valeve nepermjet
rrezeveeshte qellimi i optikes gjeometrike.
Kur drita transmetohet nga nje material ne tjetrin, frekuenca e vales nuk ndryshon, por
gjatesia e vales dhe shpejtesia e vales po. Indeksi i perthyerjes n ne material eshte raporti i
shpejtesise se drites ne boshllek c dhe shpejtesise ne material c (n=c/v). Nese 0 eshte
gjatesia e vales ne boshlleke njejta vale ka gjatesi vale me te shkurter ne nje mesatare me
indeksi perthyerje n (0=/n).
Ndryshimi i indeksit te perthyerjes n me gjatesi vale quhet dispersion. Zakonisht n ulet
me rritjen e .

Reflektimi dhe perthyerja; ne nje siperfaqe te lemuar midis dy materialeve optike, rrezet
incidentale, e pasqyruar dhe e perthyer, dhe normalja me siperfaqen te gjitha shtrihen ne te
njejtin plan qe quhet plani i incidences. Ligji i pasqyrimit pohon se kendet e incidences dhe
pasqyrimit jane te njejte (r=a). Ligjet e perthyerjes lidh kendet e incidences dhe
Page | 37

perthyerjes me indekset e perthyerjes te materialit. Kendet e incidences, pasqyrimit dhe

perthyerjes jane gjithmone te matura nga normalja e siperfaqes (nasina = nbsinb).

Reflektimi total i brendshem; kur nje rreze udhetonnenej material me indeks me te madh
perthyerje nane drejtim te nje materiali me indeks me te vogel nbreflketimi total i
brendshem ndodh ne siperfaqen e kufirit mes dy materialeve kur kendi i incidences tejkalon
nje kend kritik crit. sincrit=nb/na

Polarizimi i drites; drejtimi i polarizimit te nje vale elektromagnetike te polaruzar linearisht

eshte drejtimi i fushes . Nje filter polarizues kalon valet qe jane te polarizuara linearisht
pergjate boshtit te saj te polarizimit dhe bllokon valet e polarizuara pingul me kete bosht.
Kur drita polarizuese me intesitet Imax eshteincidentale ne nje filter polarizues perdorur ne
nje analizues, intesiteti I i drites transmetuar permes analizuesit varet nga kendi midis
drejtimit te polarizimit te drites incidentale dhe boshtit te polarizimit te analizuesit (I = Imax
cos, ligji i Maxwellit). Kur dy vale te polarizuara linearisht me diference faze mbivendosen,
rezultati eshte nje polarizim drite ne forme rrethore apo eliptike. Ne kete rast vektori nuk
eshte i kufizuar e nje plan qe permban drejtimin e perhapjes, por pershkruan rrathe apo
elipse ne plane pingule te drejtimit te propagandimit. Drita shperndahet nga molekulat e
ajrit. Drita e shperndare polarizohet pjeserisht.

Polarizimi nga pasqyrimi; kur drite e papolarizuar godet nje siperfaqe midis dy materialeve,
ligji i Brewster pohon se drita e reflektuar eshte e polarizuar komplet pingul me planin e
incidences (paralel me siperfaqen kufitare mes dy lendeve) nese kendi i incidences
barazohet me kendin e polarizimit p. (tanp=nb/na ligji i Brewster)

Parimi i Huygensit; parimi i Huygensit pohon se nese pozicioni i faqes se vales eshte i
njohur ne nje cast, atehere pozicioni i faqes ne nje kohe te mevonshme mund te ndertohet
duke imagjinuar faqen si burim te valezave dytesore. Parimi I Huygensit mund te perdoret
per te derivuar ligjet e reflektimi dhe perthyerjes.

Termat kyc:
Optike; faqe vale; rreze; optike gjeometrike, potike fizike; pasqyrimi; perthyerja; pasqyrim i
spektrit; pasqyrim i shperndare; indeksi i perthyerjes; ligjet e pasqyrimit ligjet e perthyerjes;
kendi kritik; pasqyrim i plote i brendshem; dispersioni; polarizim linear; filtra polarizues;
drite e papolarizuar; dikroizma; bosht i polarizimit; ligji i Malus; plani i incidences; kendi i i
polarizimit; ligj i Brewster; polarizim rrethor, polarizim eliptik; shperndarje; parimi i
Huygensit.

Page | 38

Page | 39