UNIVERZITET U TRAVNIKU

FAKULTET ZA MENADMENT I POSLOVNU EKONOMIJU

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA: EKONOMSKI RAZVOJ

Tema : Evolucija pojma ekonomskog razvoja

Kandidati:

Mentor:

Iirlija Emir

(1660/13-XII)

Efendira Muhamed

(1702/13-XII)

Doc. dr. Sadik Bahti

Kiseljak, april 2014.

SADRAJ
1. UVOD.....................................................................................................................................1
2. EVOLUCIJA POJMA EKONOMSKOG RAZVOJA............................................................2
3. CILJEVI EKONOMSKOG RAZVOJA.................................................................................4
3.1. Ekonomski rast.................................................................................................................4
3.2. Rast zaposlenosti..............................................................................................................5
3.3. Rast efikasnosti................................................................................................................5
3.4. Ekonomska otvorenost.....................................................................................................7
3.5. Ravnomjerna raspodjela...................................................................................................7
3.6. Porast ivotnog standarda.................................................................................................8
4. TEORIJE EKONOMSKOG RAZVOJA................................................................................8
4.1. Tradicionalni pristup razvoju...........................................................................................9
4.1.1. Teorije linearnih faza.................................................................................................9
4.1.2. Modeli strukturalne promjene.................................................................................10
4.1.3. Teorije meunarodne zavisnosti..............................................................................11
4.1.4. Neoklasina kontrarevolucija..................................................................................12
5. FAKTORI EKONOMSKOG RAZVOJA.............................................................................12
5.1. Stanovnitvo...................................................................................................................13
5.1.1. Ljudski potencijal....................................................................................................13
5.1.2. Etniki stav..............................................................................................................14
5.1.3. Historijsko nasljee.................................................................................................14
5.2. Prirodni i energetski resursi............................................................................................14
5.3. Kapital-kapitalna dobra..................................................................................................15
5.4. Tehnoloke promjene-progres........................................................................................17
6. MJERENJE EKONOMSKOG RAZVOJA..........................................................................18
6.1. GDP ko nin mjerenj ekonomskog rzvoj..............................................................19
6.2. Ostali indikatori ekonomskog razvoja............................................................................19
7. ZAKLJUAK.......................................................................................................................21
8. LITERATURA......................................................................................................................22

1. UVOD
Pojam ekonomskog razvoja definiemo kao dugoroni proces odrivog porasta proizvodnje i
dohotka praen strukturnim poboljavanjem pri njihovom stvaranju i raspodjeli iji je cilj,
dugorono poveavanje mogunosti zadovoljavanja ukupnih potreba te zajednice ili drave tj.
neprekidan porast ivotnog standarda, finansijske samostalnosti i politikih sloboda naroda.1
Prouavanje ekonomske teorije postalo je posebno znaajno u doba kada su se desila dva
znaajna ekonomska i politika dogaaja novije vijeka.
Prvi je bila velika ekonomska kriza koja se desila 30-tih godina prolog stoljea iji je znaaj
posebno pogodio SAD. U to vrijeme su se traila razumna rjeenja i istraivanja krupnih
problema koji su se ispoljili u funkcionisanju tadanjih kapitalistikih privreda.
Druga se desila nakon zavretka drugog svjetskog rata, a odnosila se posebno na ekonomsku i
politiku situaciju u svijetu. U tom periodu je dolo do politikog osamostaljivanja velikog
broja zemalja koje su iz uslova krajnje nerazvijenosti pokuavale nai to krai put do
vlastitog ekonomskog razvoja.

1 Ekonomski razvoj, Doc.dr. Fahrudin ebi.

4

2. EVOLUCIJA POJMA EKONOMSKOG RAZVOJA

Prouavanje problematike ekonomskog razvoja je prolazilo kroz nekoliko faza koje
izraavaju postepeni napredak i proirivanje teoretskih stavova.
U ranoj fazi, prouavanja ekonomske problematike su izraena u koncept ekonomskog
razvoja (economic growth) koji podrazumijeva poveanje koliine proizvedenih dobara i
usluga ili stvarnog dohotka, u ukupnom iznosu i po stavovniku, u odreenim zajednicama u
odreenom vremenskom periodu. Dinamika ekonomskog rasta se mjeri na dva naina:
poveanjem realnog drutvenog perioda ili poveanjem realnog nacionalnog dohotka.
To se izraava procentom godinjeg prosjenog poveanja.
Ekonomski rast se moe ostvarivati na dva naina:
-

poveanom koliinom upotrijebljenih faktora- inputa;

istom koliinom upotrijebljenih faktora- inputa ali rastuom efikasnou njihove

upotrebe.

S obzirom da je ovaj koncept usmjeren i fokusiran samo na poveanje reprodukcije tj. na

kvantitativno poveanje ekonomske aktivnosti, on uveliko zanemaruje jedan od najznaajnih i
najbitinih faktora reprodukcije, a to je ovjeka. Time se gubi iz vida da je cilj svake
ekonomske aktivnosti zadovoljavanje potreba upravo ovog faktora i razvoj svih njegovih
potencijala.
Posmatrajui taj nedostatak koncepta ekonomskog rasta, koji nije obezbjeivao praenje i
ostvarivanje niza vrlo znaajnih ekonomskih ciljeva (uee to veeg broja stanovnika
zajednice u zadovoljavanju materijalnih, kulturnih i mnogih drugih potreba), postepeno je
rasla spoznaja o drugom konceptu zvanom koncept ekonomskog razvoja (economic
development). Ovaj koncept je sadravao i koncept ekonomskog rasta, a i niz drugih
karakteristika ekonomskog razvoja, kao to su: sloene transformacije u strukturi
privreivanja, promjene koje imaju znaaj za inpute i njihovo uee u porastu ukupnog
outputa, stepen zadovoljavanja razliitih ljudskih potreba, poev od onih najbitnijih tj.
egzistencionalnih pa do onih koje podstiu kreativnost ovjeka, daju samopouzdanje ovjeku.

Ovaj koncept podrazumijeva:

-

porast materijalne proizvodnje i usluga, kao i rast realnog drutvenog proizvoda i

nacionalnog dohotka;

promjene do kojih dolazi pod dejstvom naunog i tehnikog progresa;

stvaranje uslova za svestrani razvoj linosti;

Posebno se naglaava razumijevanje ekonomskog razvoja kao odvijanje sljedea tri procesa:
-

normativnog procesa usmjerenje ka realizaciji odreenih opredijeljenih ciljeva;

multidimenzionalnog procesa- povezivanja niza stanovita posmatranja ivota i

potreba pojedinaca i zajednica;

konzistentnog procesa- potrebe usklaivanja razliitih ciljeva koje je razvojem

potrebno ostvarivati.2

70-tih godina prolog stoljea nastao je do tzv. indeks kvaliteta ivota POLI INDEKS kao
pokazatelja kojim se mjeri stepen zadovoljavanja osnovnih potreba stanovnitva, a koji se
izraavaju u tri pokazatelja:
1. Oekivanog trajanja ivota;
2. Stope djeijeg mortaliteta;
3. Stope pismenosti.
Na osnovu analize ovih pokazatelja moemo doi do podataka ocjene ekonomskog razvoja
neke zajednice ili drave.
Poetkom 90-tih godina nastaje koncept odrivog humanog razvoja (sustainable human
development). U ovom konceptu su eksploatacija resursa, smjer investiranja, tehnoloki
razvoj usklaene sa ciljem zadovoljavanja sadanjih i buduih potreba pojedinaca i zajednice.
Cilj odrivog- humanog razvoja:
-

ekonomski: rast, efikasnost, stabilnost;

socijalni: jednakost, kulturni identitet;

okolinski: zdrava okolina, racionalna upotreba resursa koji se mogu obnoviti;

2 Ekonomski razvoj, Doc.dr. Fahrudin ebi.

Da bi se ovi ciljevi mogli ostvariti potreban je politiki, drutveni, proizvodni, tehnoloki i

administrativni sistem. Afirmacija ovog koncepta dovela je do novih pokazatelja: pr. Indeks
blagostanja, indeks ljudske slobode.
Meu mnogobrojnim pokazateljima najee je u upotrebi indeks humanog razvoja (human
development indeks) koji je prihvaen na nivou Ujedinjenih nacija kao najpogodnije mjerilo
ivotnog standarda stanovnitva.
Za izraunavanje ovog indikatora se koriste etiri pokazatelja:
1. oekivani ivotni vijek
2. stopa pismenosti odraslih
3. prosjene godine kolovanja
4. drutveni proizvod po stanovniku.

3. CILJEVI EKONOMSKOG RAZVOJA

CILJEVI EKONOMSKOG RAZVOJA SU:

EKONOMSKI RAST

RAST ZAPOSLENOSTI

RAST EFIKASNOSTI

EKONOMSKA OTVORENOST

RAVNOMJERNA RASPODJELA

PORAST IVOTNOG STANDARDA

3.1.

Ekonomski rast

Ekonomski rast tj. rast proizvodnje materijalnih dobara i usluga je produslov poveanja
ivotnog standarda ljudi. ak i u ovim savremenim vremenima nema nijednog drutva u
kome su ak i neke od osnovnih potreba svih graana u potpunosti zadovoljene. Aspekt
7

uravnoteenog rasta podrazumijeva, ne samo srazmjer u dinamici ekonomskog razvoja, nego i

srazmjer u razvoju izmeu pojedinih djelatnosti i grana. Privredne djelatnosti i grane su u
ekonomskoj cjelini meusobno zavisni i uzajamno povezani, pa prema tome imaju svoje
sasvim odreeno mjesto po znaaju i uticajima. Aspekt uravnoteenosti procesa takoe
podrazumijeva znaaj kontinuiranog odvijanja procesa ekonomskog rasta na cjelokupnoj
teritoriji pojedinih zajednica.
Aspekt stabilnosti ekonomskog rasta podrazumijeva:
-

odsustvo jae izraenih ciklusa ekonomske aktivnosti konjukturnih ciklusa;

odravanje to nie stope nezaposlenosti;

stabilan nivo cijena- odsustvo inflacije;

povoljna situacija u ekonomskim odnosima sa inostranstvom.

Aspekt strukturnih promjena naglaava da se svaka ekonomska cjelina sastoji od odreenih

dijelova koji svojim odnosima, srazmjerama i vezama ine njenu strukturu. Strukturne
promjene se deavaju u svim dijelovima, ali su najznaajnije one koje se dogaaju u
proizvodnji, raspodjeli i potronji. Do strukturnih promjena najee dolazi pojavom novih
djelatnosti, pri emu se neke od njih razvijaju bre od drugih. Za praenje ovih promjena
koristi se podjela ekonomskih aktivnosti.3
3.2.

Rast zaposlenosti

Rast zaposlenosti, odnosno smanjivanje nezaposlenosti je jedan od kljunih ciljeva razvoja.

Visoke stope rasta zaposlenosti znae potpuno korienje raspoloivih kapaciteta, rast
ivotnog standarda i lake rjeavanje svih drutvenih problema. Zaposlenost moemo
posmatrati sa 3 aspekta: ekonomskog, socijalnog i psiholokog. Ekonomski aspekt obiljeava
zaposlenost kao faktor razvoja i zaposlenost kao faktor raspodjele i potronje. Socijalni i
psiholoki aspekt utie na drutvenu stabilnost i socijalni mir.
3.3.

Rast efikasnosti

Rast efikasnosti izraava odnos utroenih ljudskih i materijalnih resursa i vrijednosti

dobivenih rezultata, odnosno ostvarivanje maksimalnih razvojnih ciljeva sa minimalnim
trokovima.
3 Predavanja ekonomski razvoj, dostupno na: www.scribd.com
8

Mogue podjele:
a) proizvodna efikasnost,
Definie se kao kriterij da se uz najnie trokove proizvede odreeni obim i kvalitet
proizvoda;
b) alokativna efikasnost,
Definie se kao zahtjev za alociranje resursa kojima se raspolae na proizvodnju dobara koje
je mogue trino valorizovati;
c) distributivna efikasnost,
Distributivna efikasnost se odreuje kao nastojanje da uz uslov stabilnih cijena i dohotka,
potroai troe svoj raspoloivi dohodak upravo na isti nain kao to su to do sada radili.
d) statika efikasnost,
Statistika efikasnost izraunava mjerenje ekonomskog rezultata u odnosu na koliinu
upotrijebljenih resursa. Izraava se promjenama tog odnosa u vremenskom periodu.
e) dinamika efikasnost,
Dinamika efikasnost se mjeri stepenom u kojem ukupni proizvod raste bre nego ulaganja u
kapital i novo zapoljavanje.
f) makro i mikro efikasnost;
Makro efikasnost oznaava upotrebu i alokaciju faktora proizvodnje i proizvedenih dobara
izmeu kupaca i prodavaca i fa procesa razvoja koja svakom uesniku omoguava postizanje
maximalnog cilja.
Mikro efikasnost se izraava meusobnim uporeivanjem pojedinanih subjekata koji se sa
stanovitva raspoloivosti ljudskim i materijalnim faktorima, te poloaju na tritu, nalaze u
priblino slinim uslovima.

3.4.

Ekonomska otvorenost

U uslovima savremenog svijeta neprekidno raste ekonomska i tehnoloka meuzavisnost. To

namee potrebu i obavezu stalnog praenja i prilagoavanja domae proizvodnje promjenama
u strukturi meunarodne potranje, uslovima razmjene, teritorijalne disperzije proizvodnje, a
posebno praenju novih tehniko-tehnolokih otkria i njihove primjene u vlastitoj
proizvodnji. Tri su savremene tendencije razvoja:
a) Tehniko tehnoloki progres ima veoma znaajan i snaaj uticaj na sve aspekte razvoja
(promjene u proizvodnji, potrebe za poveanjem kapitala, kadrovskog potencijala..);
b)

Na bazi sve obimnije proizvodnje nastaju veliki centri moi u svijetu: veliki
proizvodni sistemi, moni bankarski koncerni..);

c) Stvara se sve vei broj ekonomskih saveza izmeu pojedinih zemalja;

Uspjenim razvojem moe se ocijeniti samo razvoj u kome svi njegovi faktori dovode sve
njegove uesnike u takav poloaj da se u vlastitom interesu moraju otvarati prema svijetu i
ukljuivati u savremene tokove svjetskog razvoja.
3.5.

Ravnomjerna raspodjela

U savremenim uslovima kriteriji i veliina uea pojedinih subjekata u procesu raspodjelu

imaju odreujuu ulogu u njihovoj ekonomskoj i ukupnoj drutvenoj poziciji. S obzirom da
svi subjekti ne ostvaruju jednake rezultate, javljaju se velike razlike, a time i nejednakosti i
nezadovoljstva meu njima. Idealna situacija bi bila kada bi svi raspolagali istom koliinom
dohotka, te kada bi im ta raspodjela bila ravnomjerna.
Prilikom utvrivanja stepena nejednakosti obino se polazi od tzv. personalne distribucije
dohodaka, a sama mjera tih nejednakosti utvruje se na vie naina kao to su npr.:
a) uee donjih (siromanijih) dohodovnih grupa u odnosu na gornje (bogatije) grupe;
b) tzv. Lorentzova krivulja koja pokazuje odnos izmeu procenta stanovnika i procenta
dohotka koji prisvaja odreena grupa stanovnika;
U ovoj sferi postoje veoma suprotstavljena miljenja o jednakosti dohodaka kao idealnom
obliku pravednosti. Jedni smatraju da je jedino ispravna raspodjela ona koja podrazumijeva
ako ne apsolutnu, a ono bar relativnu jednakost dok drugi smatraju da je jednakost, ak i
relativna, nemogua ali i neprihvatljiva.

10

Pristalice drugog stava navode slijedee argumente:

-

nejednakost je opravdana ako su svi u startu imali jednake uslove (znai jedni su ih
iskoristili, drugi nisu),

nejednakost je prihvatljiva ako je izraz linog izbora pojedinaca,

nejednakost je prihvatljiva ako proizlazi iz zasluga, odnosno doprinosa pojedinih

subjekata,
nejednakost je tolerantna ako je u funkciji rezultata koji e svima koristiti;

Tenja savremenog svijeta je smanjivanje nejednakosti u raspodjeli dohotka i smanjivanje

siromatva, posebno u nerazvijenim zajednicama.
3.6.

Porast ivotnog standarda

esto se ovaj cilj gubi iz vida jer se smatra da ga razvoj automatski obezbjeuje. Meutim,
iskustva pokazuju da nije tako, dvije zajednice mogu imati sline razvojne rezultate, a da se u
ovom aspektu bitno razlikuju.
Drugi problem, esto se kategorija ivotni standard, koja, inae nema sasvim precizno
odreenje, poistovjeuje samo sa stepenom zadovoljavanja odreenih potreba stanovnitva
kroz potronju, zatim uslovi rada i eventualno neki uslovi odreeni drutveno-ekonomskim
sistemom.
Najosnovnije komponente definisanja kategorije ivotnog standarda su:
Materijalni uslovi, zadovoljavanje potreba za materijalnim dobrima i uslugama, a ove potrebe
se zadovoljavaju individualnom i zajednikom potronjom. Radni uslovi, posmatraju se sa
gledita zaposlenosti i sa gledita uslova rada. Drutveni uslovi su odreeni karakterom
proizvodnog odnosa, odnosno vlasnitvom nad srestvima za proizvodnju ali se mora voditi
rauna o korigiranju odnosa vlasnika kapitala i vlasnika radne snage.

4. TEORIJE EKONOMSKOG RAZVOJA

Teorije ekonomskog razvoja nastoje objasniti i predvidjeti ekonomska kretanja, zatim uvrditi
kako prepreke razvoju mogu biti prepoznate i prevaziene, kako i na koji nain dravna
ekonomska aktivnost moe pokrenuti, odrati i ubrzati ekonomski razvoj odgovarajuim
razvojim politikama.
Teorije ekonomskog razvoja se dijele na dvije osnovne grupe:
11

TRADICIONALNI PRISTUP RAZVOJU

NOVI PRISTUP RAZVOJU

4.1.

Tradicionalni pristup razvoju

Tradicionalni pristup razvoju razlikuje etiri naina razmiljanja o razvoju:

1

Teorije linearnih faza

Modeli strukturalne promjene

Revolucija meunarodne zavisnosti

Neoklasina kontrarevolucija

4.1.1. Teorije linearnih faza

Teorije linearnih faza su Rostowljeve faze rasta, kojih ima pet:

tradicionalna faza;
priprema za uzlijetanje;
faza uzlijetanja (take off);
faza zrelost;
faza masovne potronje;

Harrod-Domarov model je drugi model linearnog razvoja i on podrazumjeva:

jednakost prosjenog i marginalnog kapitalnog koeficijenta,

model razmatra samo jedan specijalan sliaj,

stabilan i ravnotean rast,
nepromjenjenu kamatnu stopu.

Ne uvaava:

realnost kada je rije o odnosu prosjene i marginalne stope tednje,

injenicu da postoje neiskoriteni kapaciteti,
prinos proizilazi iz zapoljavanja,
oscilacije u tranji i krize.

12

Karakteristike nerazvijenih regija:

1. nizak dohodak
2. niska tednja
3. viak radne snage
4. viak materijalnih resursa
5. manjak finalnih roba

Karakteristike razvijenih regija:

1. visok dohodak
2. visoka tednja
3. viak kapitala
4. manjak radne snage
5. manjak sirovina
6. viak finalnih roba
4.1.2. Modeli strukturalne promjene
Osnovni primjeri metoda strukturalnih promjena:
1. Lewisova teorija
2. Fej-Ranisov model
3. Teorija putanje razvoja (Chevery)
Lewisova teorija se bavi pokretanjem razvoja iz situacije u kojoj je poljoprivreda u osnovi
naturalnog karaktera i dominirajua privredna aktivnost. Razvoj se vidi u pokretanju
industrije i postepen prenosu privredne aktivnosti iz sela u grad. Lewisova teorija je
fokusirana na transfer radne snage iz ruralnog u urbani sektor, a samim tim i porast
zaposlenosti u urbanom sektoru.
Fej-Ranisov model objanjava transfer izmeu poljoprivrednog i urbanog sektora i u
razmatranje uvode broj stanovnika i njegov uticaj na razvoj.
Transfer i razvoj se odvijaju u tri faze:
13

1. Otvoreni viak radne snage, raspodjela na principu prosjene zarade, obim

proizvodnje nee se smanjiti zbog naputanja poljoprivrede, zaposleni u
industriji moraju kupovati hranu jer vie ne rade u poljoprivredi, plate
zaposlenih u industriji su na minimumu, profit je relativno vei i omoguuje
dalji razvoj ekonomije.
2. Dolazi do angaovanja relativnog vika radne snage i smanjenja obima
proizvodnje u poljoprivredi te relativnog rasta cijena u istoj, rastu nadnice u
industriji, produktivnost rada u poljoprivredi poinje da raste.
3. Poljoprivreda se razvija sa industrijom, akumulacija kapitala u industriji razvija
tranju za ruralnom radnom snagom i izaziva migracija na relaciji selo-grad.
Teorija putanje razvoja (Chevery), tednja i investicije su neophodan, ali ne i dovoljan uslova
za postizanje rasta. Karakteristike su:

rast urbanih naselja i gradova

akumulacija fizikog i ljudskog kapitala

smanjenje veliine porodice i rasta populacije

promjena od poljoprivrede ka industriji

4.1.3. Teorije meunarodne zavisnosti

Dijele se na tri osnovna pravca:
1. Model neokolonijalne ovisnosti
Dominira nejednakost u odnosu snaga izmeu centro i periferije, nerazvijenost se smatra
izvana prouzrokovanim fenomenom, elite sprejavaju reformistike napore. Za oslobaanje
ovisnih nacija potrebna je revolucionarna borba ili znaajna restruktuiranja globalnog poretka
2. Model pogrene pradigme
Nerazvijenost se pripisuje pogrenom i neodgovarajuem savjetovanju ino saradnika.
3. Teze dualistikog razvoja 4
4 https://www.scribd.com/doc/188318872/Ekonomski-Razvoj-Skripta-PODJELE
14

4.1.4. Neoklasina kontrarevolucija

Tokom 80-tih godina prolog stoljea u vodeim zemljama trinoj svijeta dolo je do tzv.
neoklasine kontrarevolucije, iji miljenici smatraju da preveliko dravno mijeanje u
ekonomske aktivnosti usporava tempo razvoja. Po njihovom miljenju potrebna je promocija
slobodnih trita laissez-faire ekonomija u okvirima privredno-sistemskih rjeenja koja
omoguava nevidljivoj ruci trita da vri alokaciju resursa i stimulie razvoj. Ova teorija
ima tri verzije:

pristup slobodnog trita, verzija po kojoj su trita sama po sebi efikasna. Svaka
intervencija drave u privredi je pogrena i kontraproduktivna.

Teorija javnog izbora, tvrdi da drava ne moe da uradi nita kako treba. Ova teorija
pretpostavlja da politiari, inovnici i graani obavljaju sve aktivnosti iskljuivo iz
linog interesa, koristei mo i autoritet drave za svoje sopstvene ciljeve. Oni
smatraju da je najbolja ona drava koja se najmanje mijea u ekonomsku aktivnost.

Trea verzija je pristup nekodljivog trita i ona je uglavnom povezana sa

dokumentima i preporukama Svjetske banke. Ova verzija prihvata miljenje da su
trini promaaji u oblastima investicija i ekologije raireniji u zemljama u razvoju
nego u trinim ekonomijama.

5. FAKTORI EKONOMSKOG RAZVOJA

Proces ekonomskog razvoja predstavlja sintezu djelovanja velikog broja ekonomskih i
vanekonomskih faktora koji se meusobno razlikuju po prirodi, znaaju i intenzitetu u
procesu ostvarivanja rezultata tog procesa.
U veoma obimnoj ekonomskoj literaturi maoe se naii na razne klasifikacije ekonomskih
faktora, a sve teorije su zavisile od vremena i prostora u kojima su iste nastajale.
U dananjim uslovima privreivanja sljedea etiri faktora bi mogla biti bazna:
- stanovnitvo (ljudski-humani kapital);
- prirodni i energetski resursi;
- kapital- kapitalna dobra;
- tehnoloke promjene-progres;

15

5.1.

Stanovnitvo

U uobiajenim pristupima ovaj faktor se analizira iz pozicije njegovog ukupnog broja, polne i
starosne strukture, broja aktivnog u odnosu na broj izdravanog stanovnitva, uee broja
zaposlenih u ukupnom broju stanovnika, nivou obrazovanja. Analizi stanovnitva moemo
pristupiti sa tri aspekta i to:
1. Ljudski potencijal;
2. Etniki stav;
3. Historijsko nasljee;
5.1.1. Ljudski potencijal
Moe se prikazati u tri aspekta i to:

ukupan broj stanovnika,

obrazovni nivo stanovnitva,

zdravstveno stanje stanovnitva.

Ukupan broj stanovnika je svakako jedna od najelementarnijih komponenti ljudskog

potencijala. Znamo da u svijetu postoje zemlje sa milionskim brojem stanovnika, te i one
male zajednice sa nekoliko miliona ili stonina hiljada stanovnika. Sa ekonomske take
gledita od posebnog znaaja za aktivnost ljudi su dva procesa: proizvodnja i potronja.
Ljudski faktor se u ova dva procesa pojavljuje na razliit nain. U prvom dijelu proizvodnji
uestvuje samo jedan dio stanovnika zajednice, dok u drugom dijelu potronji- uestvuju svi.
Podjela stanovnika po polu utie na ekonomsku aktivost, posebno iz razloga to su ene, u
veini zemalja manje zaposlene. Starosna struktura utie na ekonomski razvoj u zavisnosti od
visine radnog kontigenta radno sposobnog stanovnitva ( za mukarce od 15-65, a za ene do
59.godina). Uobiajena mjera radnog kontigenta je 55-65% u odnosu na ukupno stanovnitvo.
Za ekonomska prouavanja veoma je bitno upoznavanja ekonomske strukture stanovnitva tj.
djelatnosti u kojoj je angaovano i zanimanje koje obavlja radno sposobno stanovnitvo.
Vezano za djelatnosti koje obavljaju stanovnitvo se dijeli na :

16

1) ekonomski aktivno stanovnitvo (koji imaju zasnovan radni odnos, svi koji obavljaju
aktivnost a nemaju zasnovan radni odnos i nezaposleni ) ,
2) ekonomski neaktivno stanovnitvo (lica koja imaju vlastiti izvor prihoda, izdravana lica).
Zaposlena lica obavljaju najvaniju ekonomsku aktivnost proizvodnju tj. ostvaruju i pokreu
ekonomski razvoj. Stanovnitvo s druge strane stvara i odreuje veliinu tritva, tj. njegova
kupovna mo odreuje obim i strukturu proizvodnje u okviru jedne zajednice.
Brojnost stanovnitva nije, naravno, bazni faktor ekonomskog razvoja, ve je to sigurno,
kvalitativna karakteristika stanovnitva tj. stepen obrazovanja i kvalifikovanosti, odnosno
znanje i radno iskustvo u funkciji uspjenog ekonomskog razvoja.
Kvalitet ljudskog faktora, posebno nivo obrazovanja, kao i sposobnost rjeavanja postojeih
tehnolokih, ekonomskih i politikih problema, u savremenim uslovima je jedan od
najznaajnijih i najvanijih faktora ekonomskog razvoja.
U savremenim uslovima zdravlje ljudi se sve vie tretira kao faktor sa dugoronim dejstvom
na privredni razvoj. Bez obzira na sve ostale fa ovaj faktor je imao i uvijek e imati izuzetan i
viestruki uticaj na ekonomski razvoj.
5.1.2. Etniki sastav
Etniki stav se analizira sa tri karakteristike: nacionalnost, jezik i religija.
5.1.3. Historijsko nasljee
Shvatanje radnih obaveza, postojea tradicija i iskustvo stanovnitva u bavljenju pojedinim
ekonomskim disciplinama, tradicija naroda u razliitim vidovima ekonomske saradnje itd.
5.2.

Prirodni i energetski resursi

Predstavljaju veoma znaajan faktor ekonomskog razvoja, jer od veeg ili manjeg obima ovih
potencijala zavisi dinamika i struktura razvoja neke zajednice.
Resurse dijelimo:
a) prema vrsti: zemljini, energo, mineralni, vodeni, umski, ribarski, flora i
fauna;

17

b) prema porijeklu: kosmiki (sunce, toplota), prirodni iz zemlje, prirodni resursi

biosfere (voda, vazduh, tlo..);
c) sa stanovita pripremljenosti za upotrebu: tekui, resursi upotrebljivi na kratki
rok i perspektivni;
d) sa stanovita spremnosti za iskoritavanje: zalihe koje su utvrene koliinski i
prema mogunostima ekonomskog koritenja, pretpostavljene zalihe iju je
koliinu potrebno odrediti i dopunski istraiti kvalitet.
5.3.

Kapital-kapitalna dobra

Fiziki kapital predstavlja koliinu novca koja je uloena u neki oblik imovine, kapitalna
dobra (opreme, maine, zgrade..) i investicije s ciljem da se tom imovinom proizvode dobra i
usluge.
Za ekonomski razvoj od posebnog znaaja su osnovni proizvodni fondovi (fiksni fondovi) kao
to su mehanika sredstva za rad, proizvodni objekti, putevi i komunikacije itd. Znaajnu
ulogu u razvoju imaju i fiksni fondovi neproizvodnog karaktera (stambene zgrade, kole,
bolnice..) i fondovi koji ulaze u javna dobra (ceste, plovni kanali, pristanitva..). Od veliine i
kvaliteta ovih razliitih fondova zavisi mogunost i veliina angaovanja ostalih faktora
proizvodnje, ime je odreena i dinamika i struktura ekonomskog razvoja. Materijalni osnov
za uveavanje tih fondova ini mogunost zajednice za stvaranje potrebne koliine
akumulacije. Akumulacija predstavlja dio novostvorene vrijednosti, nacionalnog dohotka
kojim se obezbjeuje stalno proirivanje materijalne osnove proizvodnje.
Poveanje akumulacije osigurava bri razvoj, veu proizvodnju, s jedne strane i dalje
pretpostavke za povoljan ekonomski razvoj neke zajednice. U savremenim uslovima
akumulacija se tretira kao faktor koji direktno odreuje dinamiku ekonomskog razvoja.
Obim-nivo akumulacije zavisi od dva faktora:
1. dostignutog nivoa ekonomske razvijenosti odreene zajednice,
2. proporcije pri raspodjeli novostvorene vrijednosti-nacionalnog dohotka na fond
akumulacije i fond potronje.

18

Sredstva (izvori akumulacije) se obezbjeuju kao:

a) osnovni izvori predstavljaju rezultate procesa proizvodnje, to je dio novostvorene
vrijednosti razliitih subjekata drutvene reprodukcije koji se usmjerava za potrebe
drutvene reprodukcije;
b) dopunski izvori- koji se dijele na negativne i pozitivne,
-

negativni izvori- koritenje amortizacije, prekomjerno neracionalno iskoritavanje

prirodnih bogatstava.

pozitivni izvori racionalno koritenje svih razvojnih faktora, zajmovi i strana pomo,
promjene u strukturi stanovnitva.

Akumulacija se razvrstava:
-

prema djelatnostima: privredna i neprivredna;

da li slui proizvodnji ili ne: proizvodna ili neproizvodna;

bruto i neto akumulaciju;

vlastita i tua akumulacija;

prema oblicima u kojima se javlja: 1. novana i realna i 2. materijalna i nematerijalna.

Pretvaranje novane akumulacije u realnu akumulaciju (faktore procesa proizvodnje) u cilju

nastavka proizvodnje je PROCES INVESTIRANJA (lat. rije INVESTIRE uloiti u).
Investicije se mogu posmatrati sa razliitih gledita:
-

planirane i stvarne investicije;

prema svrsi: investicije za zamjenu, investicije za proirenje;

prema vremenskoj distribuciji ulaganja i efekata na: jednokratna ulaganja sa

jednokratnim efektima;

sa stanovita izvora sredstava : realne i nepokrivene investicije;

sa stanovita oblasti i privredne fuknkcije: privredne i neprivredne, proizvodne i

neproizvodne.

19

Osnovni faktori investicija su:

1. Kamatna stopa
Veliina profita ovisi od oekivane stope profita. Ukoliko je ova rentabilnost po
procjenama nia, do investicija nee doi. Ukoliko je oekivani profit vei od utvrene
kamatne stope investicija e biti realizovana i obratno.
2. Oekivani profit
Preduzimai prilikom donoenja odluka o investicijama raunaju sa oekivanim profitom,
ali nakon odbitka poreza. To znai da svako poveanje poreskih stopa dovodi do
smanjenja rentabilnosti i uzdravanja od investicionih odluka i obrnuto.
3. Tehnoloke promjene
Velike tehnoloke promjene imaju snaan pritisak za stalnim investicionim ulaganjima.
5.4.

Tehnoloke promjene-progres

Tehnoloke promjene su:

-

stalni proces usavravanja sredstava za rad i izvora energije, uvoenje novih

proizvodnih metoda i novih naina organizacije i upravljanja proizvodnjom iji ukupni
rezultati doprinose porastu produktivnosti rada;

stvaranje novih proizvoda;

stalno unapreenje proizvodne tehnike.

Svaka tehnoloka promjena prolazi kroz 3 faze i to:

1. IZUM INVENCIJA
To je faza tehnoloke promjene koja predstavlja raanje neke nove ideje.
2. INOVACIJA
To je faza realizacije neke nove ideje, a to je ustvari neko novo rjeenje.
3. DIFUZIJA
To je faza tehnolokog unapreenja koju karakterie proces najire primjene inovacija.
Efikasan razvoj podrazumijeva potpuno i efikasno koritenje svih elemenata, a kada je rije o
njihovom koritenju tri karakteristike najvie dolaze do izraaja i to:

LIMITIRANOST

Na limitiranost najvie utiu nauna dostignua, tehniki progres, porast stanovnitva. To je

opta karakteristika svakog proizvodnog faktora, vrlo je dinamina i podlijee stalnim
20

promjenama.Vrijeme trajanja limitiranosti su uslovljeni: velinom zemlje i stepenom

ekonomske razvijenosti.

MOBILNOST

Svim mobilnim faktorima je mogue poveati mobilnost do odreenih granica, a svako

poveanje dovodi do njihovog breg ukljuivanja u proizvodni proces.

SUPSTITUCIJA

Zamjena jednih faktora drugim ima veliki uticaj na ekonomski pa i na drutveni razvoj.
Zahvaljujui naunom i tehnolokom progresu, sve podlijee supstituciji.
Veoma znaajno pitanje se rjeava sa gledita zaposlenosti. Ona se javlja u dva oblika:
zamjena ivog rada opredmeenim radom tj. kao odnos nove zaposlenosti prema tehnici i
zamjena manje kvalifikovanog rada sa vie kvalifikovanim radom. Ovim se javlja viak radne
snage ili nedostatak radne snage, to pogaa cijelo drutvo, a ne samo privredu. Razlikujemo
etiri podjele investicija prema tome koju vrstu faktora neka investicija posebno apsorbuje:
kapitalno-intenzivna; radno-intenzivna, obrazovno-intenzivna i istraivako-intenzivna.5

6. MJERENJE EKONOMSKOG RAZVOJA

Prenje ekonomskog rzvoj je veom vno z jednu zemlju koj tei ostvrenju ciljev
ekonomskog rzvoj. U svrhu prenj rzvijene su etiri osnovne skupine pokztelj, unutr
kojih postoji veliki broj rzliitih ekonomskih prmetr. Budui d se prmetri iz pojedinih
grup sutinski meusobno rzlikuju po oblsti ljudskog ivot n koju se odnose, ninu
mjerenj, mjernoj jedinici, metodm koje koriste i td, tko su one pogodnije z donoenje
konne ocjene ekonomskog rzvoj od drugih. Vrijednosno iskzni pokztelji su z sd
njpogodniji pokztelji ekonomskog rzvoj jer se runju mtemtiki i sttistiki i
brojno su iskzni, te omoguvju obuhvtnje cjelokupnih pojv koje treb d prte i
isku. Njee koriten mjer je GDP (Bruto drutveni proizvod).

5 Ekonomski razvoj, Doc.dr. Fahrudin ebi.

21

6.1.

GDP ko nin mjerenj ekonomskog rzvoj

Bruto drutveni proizvod, BDP odnosno GDP (eng. Gross Domestic Product) je osnovni
mkroekonomski pokztelj jer predstvlj njsveobuhvtniju mjeru ukupne proizvodnje
dobr i uslug u jednoj zemlji. Tko GDP moemo definisti ko ukupnu vrijednost
proizvodnje svih mterijlnih dobr i uslug koje se relizuju n tritu u toku jedne godine
izrenu u US dolrim. U usluge se ubrjju: trgovinske, sobrjne, bnkrske,
zdrvstvene, obrzovne, nune, kulturne i usluge orgn uprve. Nveden, ir, definicij
vi z sve zemlje svijet, p i nu, osim Rusije i Kine koje GDP runju neto drugije.
Drutveni proizvod se izrv u brutto i netto veliini i to ko:
Bruto drutveni proizvod (GDP)- koji izrv ukupnu vrijednost finlnih proizvod i uslug
proizvedenih tokom godinu dn.

Ukupni GDP,

GDP per cpit (GDP po glvi stnovnik) koji je relniji, reltivn pokztelj,

GDP per cpit iskzn u PPP (Pyment Power Prity) - pritet kupovne moi,

GDP per cpit (per hour) po stnovniku po stu,

Neto drutveni proizvod (NDP) kog dobivmo umnjenjem GDP z iznos

mortizcije.

6.2.

Ostli indiktori ekonomskog rzvoj

Iko postoje mnogi pokztelji ekonomskog rst, oni dju mlo informcij o ekonomskom
rzvoju. To je vodilo stvrnju pogodnijih, potpunijih indiktor z mjerenje ekonomskog
rzvoj. Dv dns njzstupljenij su:

WDI (World Development Indictors) Svjetske bnke

HDI (Humn Development Index) UN-

22

WDI pru irok i potpun prikz rzvoj. On ukljuuje socioekonomske i podtke o okoliu iz
rzliitih izvor drvnih sttistikih publikcij, istrivkih institucij i meunrodnih
orgnizcij.
HDI (Humn Development Index) UN- stvoren je 1990. kko bi se pobio predrsude
Svjetske bnke d je ekonomski rst mjer ekonomskog rzvoj. Cilj HDI index Ujedinjenih
nrod je d ''ljude stvi nzd u sredite rzvojnog proces u smislu ekonomske rsprve,
politik i podrke.'' Drugim rijeim, HDI se fokusir n ljudske ishode, ne smo ekonomske
podtke prilikom mjerenj rzvoj.

23

7. ZAKLJUAK
Pojam ekonomskog razvoja definiemo kao dugoroni proces odrivog porasta proizvodnje i
dohotka praen strukturnim poboljavanjem pri njihovom stvaranju i raspodjeli iji je cilj,
dugorono poveavanje mogunosti zadovoljavanja ukupnih potreba te zajednice ili drave tj.
neprekidan porast ivotnog standarda, finansijske samostalnosti i politikih sloboda naroda.
Prouavanje problematike ekonomskog razvoja je prolazilo kroz nekoliko faza koje
izraavaju postepeni napredak i proirivanje teoretskih stavova.
U ranoj fazi, prouavanja ekonomske problematike su izraena u koncept ekonomskog
razvoja (economic growth) koji podrazumijeva poveanje koliine proizvedenih dobara i
usluga ili stvarnog dohotka, u ukupnom iznosu i po stavovniku, u odreenim zajednicama u
odreenom vremenskom periodu. Dinamika ekonomskog rasta se mjeri na dva naina:
poveanjem realnog drutvenog perioda ili poveanjem realnog nacionalnog dohotka.
To se izraava procentom godinjeg prosjenog poveanja.
Ekonomski rast se moe ostvarivati na dva naina:
-

poveanom koliinom upotrijebljenih faktora- inputa;

istom koliinom upotrijebljenih faktora- inputa ali rastuom efikasnou njihove

upotrebe.

S obzirom da je ovaj koncept usmjeren i fokusiran samo na poveanje reprodukcije tj. na

kvantitativno poveanje ekonomske aktivnosti, on uveliko zanemaruje jedan od najznaajnih i
najbitinih faktora reprodukcije, a to je ovjeka. Time se gubi iz vida da je cilj svake
ekonomske aktivnosti zadovoljavanje potreba upravo ovog faktora i razvoj svih njegovih
potencijala.
Posmatrajui taj nedostatak koncepta ekonomskog rasta, koji nije obezbjeivao praenje i
ostvarivanje niza vrlo znaajnih ekonomskih ciljeva (uee to veeg broja stanovnika
zajednice u zadovoljavanju materijalnih, kulturnih i mnogih drugih potreba), postepeno je
rasla spoznaja o drugom konceptu zvanom koncept ekonomskog razvoja (economic
24

development). Ovaj koncept je sadravao i koncept ekonomskog rasta, a i niz drugih

karakteristika ekonomskog razvoja, kao to su: sloene transformacije u strukturi
privreivanja, promjene koje imaju znaaj za inpute i njihovo uee u porastu ukupnog
outputa, stepen zadovoljavanja razliitih ljudskih potreba, poev od onih najbitnijih tj.
egzistencionalnih pa do onih koje podstiu kreativnost ovjeka, daju samopouzdanje ovjeku.

8. LITERATURA
-

Ekonomski razvoj, Doc.dr. Fahrudin ebi, dostupno na: www.scribd.com;

Predavanja ekonomski razvoj, dostupno na: www.scribd.com;

https://www.scribd.com/doc/188318872/Ekonomski-Razvoj-Skripta-PODJELE;

http://www.aced.ba/ekonomski-razvoj,12.html;

http://www.novodrustvo.net/content/download/1362/4786/file/Babic_Uloga
%20ekonomske%20i%20socijalne%20politike.ppt;

http://www.slideshare.net/KenanKundalic/faktori-ekonomskog-razvoja;

25