Bina Otomasyon Sistemlerinde Entegrasyon ve

BACnet
Elk. Mh. Aynur Mete
TTMD yesi
ZET:
Bilindii gibi; gnmzde binalarn byk
bir blmnde bina sahibi ve yneticileri iin
tm elektromekanik sistemlerin daha etkin,
daha verimli alflmasn salayacak bina otomasyon sistemleri kullanlmaktadr. Binalarda
yangn ve gvenlik sistemlerinden, IstmaHavalandrma- klimlendirme (HVAC), aydnlatma, yk, asansrler ve proses kontrol sistemlerine kadar bir ok deiflik sistem szkonusu
olup, btn bu sistemlerin tek bir imalatdan
temin edilmesi mmkn deildir. Etkin bir ynetim sistemi iin deiflik alt sistemlerle kolayca
entegrasyon, dolaysyla bilgi alflverifli mmkn
olmaldr. BACnet; bina otomasyon sistemlerinde esneklik ve problemsiz entegrasyon salamak
amacyla ASHRAE tarafndan gelifltirilen ve
ANSI tarafndan da kabul edilen bir endstri
standarddr ve ksaca sistemler arasnda ortak
bir dille iletiflim kurulmasn salamaktadr.

Bu nedenle bina sahibi ve yneticileri tm elektromekanik sistemlerin daha etkin, daha verimli alflmasn salayacak bir kontrol yntemi aramak zorunda kalmfllar ve "Bina Otomasyonu" adn verdiimiz sistem bu ihtiyac karfllamak zere ortaya kmfltr.
zet olarak, bina otomasyon sistemini:
* Maksimum konfor flartlarn
* Etkin iflletme ve merkezi denetimi,
* Bina gvenliini,
* Enerji tasarrufunu,
amalayan ve bu ifli en az sayda personel ile en ekonomik ve hatasz bir flekilde gereklefltiren,
yksek teknoloji rn elektronik bir sistem olarak tanmlamak mmkndr. Afladaki flemada rnek bir bina otomasyon sistemi genel hatlaryla gsterilmektedir;

Building Automation Systems

Integration and BACnet
ABSTRACT:
Today, most of the buildings are controlled by
building automation systems which helps
building owners and also managers to use
electromechanical systems more efficient. There
are so many different electromechanical systems
in buildings such as fire alarm, security, HVAC,
lighting, load management, elevators, process
control systems and it is impossible to have all
these systems produced by the same company.
For an efficient building management;
integration and interoperability is a must.
ASHRAEs communication protocol standard,
BACnet is designed to provide flexibility in
system design and seamless integration.

1. Bina Otomasyonu Nedir?

Bir byk binada veya binalar grubunda bulunan mekanik ve elektriksel sistemler, stma,
soutma, iklimlendirme aydnlatma, taflma
(asansr, yryen merdiven v.s), yangn,alarm
gvenlik kontrol ve benzeri alt sistemlerden
oluflur. Sz konusu sistemlerin birlikte ve
evre flartlar ile uyum iinde alflmalarnn
binalardaki kullanclarn konforu asndan
nemi aktr.Yine bu sistemler, kurulufl maliyeti olarak bina toplam maliyetinin olduka
byk bir ksmn kapsad gibi, iflletme ve
bakmlar da gerek enerji tketimi ve personel
istihdam gerekse yedek para maliyetleri
asndan binadaki btn dier hizmetlerden
daha fazla harcama gerektirmektedir.

Bina Otomasyonu Sisteminin getirdii avantajlar daha iyi deerlendirebilmek iin konuya
teknik olarak yaklaflmak dflnda iflletmeci gz ile de bakmak yerinde olacaktr.
2. Bina flletimi
Bina ierisindeki mekanik ve elektriksel sistemlerin ana nitelerinin byk ounluu teknik
hacimlerde toplanmfl olmasna ramen, bu nitelerden bina iine datm gibi sebeplerle
tm binaya yaylmfl vaziyette iflletim ve denetim noktalar olmasnn gereklilii aktr.
Dolaysyla bu sistem ve cihazlarn gnlk alflma ifllevlerini yapmalarn salamak zere
binann byklne ve iindeki sistemlerin karmaflklna bal olarak deiflen sayda ve
kalitede personele ihtiya vardr.
Bina iflletici personelin grevi; iklimlendirici scak ve souk hava santrallarnn alfltrlp
durdurulmasndan, aydnlatma ile ilgili olarak flklarn yaklp sndrlmesine, kazanlarn
bakmna, dfl hava scaklklarna gre damper konumlandrlmasna, mahal scaklklar ve
nem flartlarna gre kazan ve soutma nitelerinin devreye alnp, devre dfl braklmasna
ve ayar deeri saptanmasna kadar deiflik elektriksel ve mekanik ifllevleri kapsamaktadr.
Tm bu sistemlerin karmaflklna ve kontrol problemlerine ilaveten genifl lde dank
olduklar da dikkate alnrsa, yalnzca bu sistemleri iflletmeye almak iin dahi nemli oranda
bir insan gcne ihtiya olduu aktr.
Bina otomasyonu tesis edilmifl binalarda ise; ncelikle tm elektromekanik sistemler insan
mdahalesi olmakszn otomatik olarak devreye alnp karlacak, ortam ss gibi tm
dizayn flartlar yine otomatik olarak kontrol edilecektir. Bylelikle enerji kullanmn optimize
etmek mmkn olabilecektir. Merkez kontrol odasnda terminalin baflnda oturan iflletmeci,
gerek ekrandaki grafikler, gerekse gnlk ve sreli raporlar aracl ile binada mevcut tm
sistemlerin durumlarn annda ve srekli gzleyebilecektir. Bylelikle olas problemler
nceden saptanarak nlemi ksa srede alnabilecek, arzalarndan annda haberdar olunarak

tamirat, arza baflka sorunlara yol amadan

giderilebilecektir. Bu suretle iflletmeci personel saysnda da dikkate deer bir dflfl
olacaktr.
Bylelikle iflletmeci personelin bir blmn
iflletme asndan nem taflyan cihaz ve sistemlerin srekli bakm iin istihdam etmek
mmkn olabilmektedir. Ayn zamanda
otomasyonun srekli gzlem zellii ile
iflletim planlamasna getirecei faydalar da
ortadadr.
3. Bina Otomasyon Sisteminin Yaps
Bina otomasyon sistemini oluflturan elemanlar ana bafllk altnda toplayabiliriz. (Burada saha kelimesi ile binadaki eflitli cihaz
ve sistemlerin dank olarak bulunduu
blgeler kastedilmektedir.)
3.1. Saha Elemanlar (Field
Equipment)
Bunlar elektromekanik sistemlerle direkt
iliflkiyi kuran elemanlardr. Is nem ve basn
duyar elemanlar, higrostat, presostat, termostat, akfl anahtar, fark basn anahtar
otomasyona bilgi aktarmn; vana ve damper
tahrik motorlar kontrol vana ve damperlerinin istenilen miktarda su ve hava geifline
izin verecek flekilde otomasyon tarafndan
konumlandrlmas gibi kumanda fonksiyonlarn gereklefltirirler.
3.2. Saha Kontrol Panelleri (Field
Controllers)
Bunlar saha elemanlarndan gelen bilgiyi
deerlendiren, yine saha kontrol elemanlarna iletiflim senaryosu dorultusunda gerekli
kumandalar veren, belirli sayda girifl ve
kfla sahip mikroifllemci bazl, programlanabilir otomatik kontrol cihazlardr.
Otomatik kontrolun kalbi olan bu paneller
modler yapda olup, sistem gzlenecek ve
kumanda edilecek nokta saysna gre panel
ilave edilerek kolaylkla geniflletilebilir. ki
telli bir haberleflme hatt paneller aras bilgi
alflveriflini ve bu sayede sistemlerin koordineli alflmasn salar. Panel zerindeki
likit kristal gstergeden sahadaki teknik eleman haberleflme hatt zerindeki tm panellerden istedii noktalar gzleyip, istediklerini deifltirebilecektir.
3.3. Grafik Gzlem Merkezi (Graphic
Central)
Yksek kapasiteli bir kiflisel bilgisayar,
yazc ve haberleflme arabirimi sistemin iletiflim a zerindeki dank otomatik kontrol
sisteminden, yangn ihbar, gvenlik vb. gibi
sistemlerle de entegrasyonunu salayarak
tam bir bina otomasyonu sistemine dnfl-

mesini, tek bir merkezden tm merkezlerin

tm sistemlerin gzlenmesini ve kumanda
edilebilmesini salar. Grafik kapasite
iflletmeciye gzlemde ok byk kolaylklar
salar.
Gnmzde saha kontrol panelleri "dorudan saysal kontrol" (DDC-Direct Digital
Control) prensibini kullanmakta olup kendi
programlarn zerlerinde depolanmfl olarak
taflrlar ve merkezle iletiflim kesilmesi ya da
merkezin herhangi bir flekilde devre dfl
kalmas durumunda dahi bulunduklar blgeye programlandklar gibi dorudan hizmet
vermeye devam ederler.
Bu sebeple merkezi bir sistem otomatik
kontrol, yangn ihbar ve bunun gibi sistemlerin ana kumanda ve gzlemini yapan saha
panellerini etkilemeyecei iin ilave iletiflim
riski getirmemektedir.
4. Bina Otomasyon Sisteminin Ana
fllevleri
4.1. Bilgi toplamak
Etkin bir bina iflletimi iin gerekli olan tm
bilgileri toplar. Scaklk, nem, basn, seviye,
akm, gerilim, g, g faktr, enerji sarfiyat, cihaz durumlar (ak/kapal, alflyor/
duruyor, normal/arzada gibi) ve benzeri bilgiler sistemlerin salkl alflmalarn salamak iin gzlenir, kullanlr ve iflletici personelin srekli ve sk sk denetlemesine gerek kalmadan annda deerlendirmeye hazr
olarak depolanr.
4.2. flletmeciyi Bilgilendirmek
Toplad bilgileri deerlendirerek bir merkezden renkli bir ekran aracl ile grafik
grntl olarak iflletmeciye aktarr. Bunun
yansra bu bilgileri bir yazc aracl ile
de kada aktararak kaydeder. Bylece merkezde bulunan iflletmeci personel ekrana ya
da yazcya bir gz atmak suretiyle tm
binadaki sistemlerin alflma durumlar hakknda annda bilgi sahibi olur. stenmesi halinde tm bu bilgiler hard diskte ileride kullanlmak zere depolanabilecei gibi, yazc
devaml devrede tutularak sistemin alflmas
gn gnne belgelenebilir.
4.3. Ayarlamak
Elektromekanik sistemler ile tamamen
otomatik olarak ;
*Binada istenilen konfor flartlarn salayacak flekilde nceden belirlenmifl bir rejim
dahilinde alflmas,
*Is, nem gibi evre koflullarnda oluflabilecek karmaflk deiflimlere ve bina iindeki
deiflken ihtiyaca gre sistem alflma deerlerinin deifltirilmesi
*Istma, havalandrma, iklimlendirme

santrallarndan binann her blmne optimum flartlarda hava verilmesi

*Enerji kullanmnda aflr yklenmeler olmayacak flekilde sistemlerin birbirleri ile
koordineli alfltrlmas ve iflletmeci personelin komutlar dorultusunda eflitli cihazlarn alflma konumlar veya pozisyonlar
ya da sistemlerin dizayn flartlarnn deifltirilmesi salanr.
4.4. Korumak
Bina ierisindeki tm cihazlarn arza ya da
alarm durumlarn annda otomatik olarak
bildirir. Bu suretle iflletmeci personelin bu
cihazlara derhal mdahele edip arzay
gidermeleri salanmfl olur. Baz durumlarda
nceden belirlenmifl bir takm nlemler
otomatik olarak sistem tarafndan alnabilir.
Klasik sistemlerde belli aralklarla insan
gz, kula gibi hata yapmaya ok yatkn
duyulara braklan izleme fonksiyonu 24
saat kesintisiz olarak, hataya frsat vermeyen
hatta hatalar da farkeden akll bir sisteme
devredilmifltir.
Doal olarak baz otomasyon sistemleri bu
fonksiyonlar dierlerinden ok detayl ve
kapsaml olarak yerine getirir. Baz
otomasyon sistemleri ise hz, doruluk ve
ekonomi asndan da dierlerinden daha
stndr. Fakat genelde bunlarn hepsi
kullancya aflada sralanan faydalar
salarlar.
5. Bina Otomasyon Sisteminin Salad Faydalar
5.1. nsan Gc Tasarrufu Salar
Bina otomasyonu sistemi ile iflletmeci
personel saysnda byk bir dflfl olur.
Kullanlan iflletmeci personel ile cihazlar
alfltrmak, durdurmak, kritik cihazlarn
durumlarn incelemek ve bilgi toplamak
amac ile bina ierisinde uzun turlar yaparak
vakit harcamak yerine, cihazlarn durumlarn srekli olarak gzleyip performanslarn arttrmakla uraflrlar. stelik kendilerine ne zaman ihtiya olursa bulunacaklar
yer bellidir.
5.2. flletme Maliyetini Azaltr
Bina otomasyonu ile stma/soutma,
havalandrma, aydnlatma ve benzeri dier
cihazlar ihtiya duyulur duyulmaz annda
ve devre dfl brakma iin uygun zaman
aralklar ile binada yaplan turlar sz konusu
deildir. zel tasarruf nlemleri alnmadan
yalnzca etkin iflletimden ortaya kan bu
kk gnlk tasarruflar dahi toplandnda
elektrik ve yakt harcamalarnda ortalama
%10 orannda azalma sz konusudur.
Enerji ynetim programlarnn da devreye
sokulmas ile sistemin yapsna gre %25
ile%35lere varan tasarruf salanabilmektedir.

5.3. Cihazlarn mrlerini Uzatr

Bina otomasyonu ile tm cihazlar gerekten
kendilerine ihtiya olduu anda iflletmeye
alndndan bofl yere alflmalar sz konusu
deildir. Pompa gibi yedekli sistemler de
asl ve yedek cihazlar zaman iinde dnflml olarak alfltrlarak hem cihazlarn
ekonomik mrleri uzatlmakta hem de yedek cihazn tereddtsz her an iin iflletime
hazr beklemesi salanmaktadr. Ayrca arzalardan annda haberdar olunup derhal mdahale edilerek cihazlarn ypranmas nlenmektedir. flte tm bunlar cihazlarn mrlerinin uzamasna neden olacaktr.
5.4. Arzalar ve Tehlikeleri Annda
kaz Eder
Arzalardan annda haberdar olunduundan
problemler bymeden ve daha byk
arzalara yol amadan giderilebilirler. rnein aflr snan bir motor, yataklar yanmadan
ve hatta yangn tehlikesi dahi ortaya kmadan devre dfl braklacaktr. Cihaz iflletim
senaryosu dahilinde sistem tarafndan otomatik olarak alnan nlemler dflnda (fan arzas
durumunda santraln tmyle devre dfl braklmas gibi), annda alarmlar iflletmecinin
sz konusu cihaza derhal mdahale ederek,
minumum zaman ierisinde gerekli nlemleri alarak tekrar iflletmeye sokmasn salar.
5.5. Merkezi Bir Denetim Sayesinde
flletmecinin Etkinliini Arttrr
Bina otomasyonu ile iflletmeci personel tm
binay bir merkezden daha etkin ve kapsaml
bir flekilde kontrol eder. Tm alarm ve arza
durumlar merkezde grntlenir ve kayda
geer. Kayda geen bilgilerin deerlendirilmesi sonucu ilerisi iin yerinde kararlar
alnarak ynetimin etkinlii arttrlr.
Sralanan tm bu faydalarn genelde ortak
yn, iflletimde kolaylk ve giderleri minimumda tutabilmektedir. Tm bunlara ilaveten sistem, kendi bnyelerinde tasarrufa
ynelik olarak gelifltirilmifl paket enerji ynetim programlarna da sahiptir. flte bu
programlarn da devreye alnmas ile sistemin verimi maksimuma karlarak ok daha
byk tasarruf imkanlar salanmaktadr.
Bu flekilde %35lere varan tasarruflar mmkn olabilmektedir. Bu suretle sistem lokal
kontrol sistemlerinden daha sratli ve daha
gvenilir olmaktan baflka, ok daha ekonomik olmaktadr. Bu zellii dolays ile
sistem kendi yatrm maliyetini bir iki yl
gibi ksa bir sre ierisinde karflladktan
sonra, binann hizmette olduu sre boyunca
tasarruf yapmaya devam etmektedir.
Bilindii gibi teknolojinin bugn ulaflt
seviye ile binalarda yangn ve gvenlik sistemlerinden , Istma-Havalandrma- klimlendirme (HVAC), aydnlatma, bagaj konveyrleri, yryen merdivenler ve proses
kontrol sistemlerine kadar bir ok deiflik
sistem szkonusu olup btn bu sistemlerin
tek bir imalatdan temin edilmesi mmkn

deildir. Etkin bir ynetim sistemi iin deiflik alt sistemlerle kolayca entegrasyon, dolaysyla bilgi alflverifli mmkn olmaldr.
Ayrca sz konusu entegrasyon; iletiflim halindeki sistemlerinin kendi iindeki alflmasn aksatmamal, zarar vermemelidir.

Kontrolrler aras bilgi paylaflm

Alarm veya Acil Durumlar:
(BACnet cihazlar arasndaki belli bir kritere
gre daha nceden tanmlanmfl bir duruma
uygun bilgi alflverifli)
Alarm durumundaki noktalarn gsterimi

6. Entegrasyon, Ama Nasl?

BACnet; bina otomasyon sistemlerinde esneklik ve problemsiz entegrasyon salamak
amacyla ASHRAE tarafndan gelifltirilen
ve ANSI tarafndan da kabul edilen bir
endstri standarddr ve ksaca sistemler
arasnda ortak bir dille iletiflim kurulmasn
salamaktadr.
ASHRAEnin bina otomasyon ve kontrol
a protokol olan BACnet , deiflik fonksiyonlar olan ekipmanlarn kendi servislerini
etkilemeksizin bilgi aktarmn salar. Sonu
olarak BACnet protokol merkezdeki ana
kontrol bilgisayarndan, genel amal dorudan dijital kontrolrlere hatta uygulamaya
zel (spesifik uygulamalar iin gelifltirilmifl)
kontrolrlere kadar ayn flekilde kullanlr.
ASHRAE 1987 ylnda ortak bir haberleflme
protokolnn gereini bu konuda bir komite
kurarak duyurmufltur. ASHRAEnin resmi
duyuru tarihi ise 1995 yldr. Yine ayn yl
ierisinde BACnet ANSI tarafndan da
(ASHRAE/ANSI 135-95) uluslararas bir
standart olarak yrrle sokulmufltur.
ASHRAEnin BACnet komitesi 2000
ylnda BACnet protokolne sistemler
arasnda bilgi alflverifli yaplacak standart
fonksiyonlar ieren yeni bir ek (Annex K)
yaplmasna karar vermifltir. Bunlar; ksaca
BIBB (BACnet Interoperable Building
Blocks) olarak anlmaktadr. lgili Ek
(Annex K) zellikle BACnete uyumlu retim yapacak firmalara yardmc olmas
dflncesiyle hazrlanmfl ve BACnet protokolne uyum iin gerekli n flartlar iermektedir. BACnet ile ilgili unutulmamas
gereken nemli bir ayrnt BACnetin
piyasadaki benzerleri gibi tak ve alfltr
(plug and play) fleklinde bir sistem olmaddr. rnek olarak, bir VAV kontrolrn
herhangi ilave bir programlama yapmadan
baflka bir reticinin kontrolr ile deifltirmek mmkn deildir. BACnet (veya herhangi baflka bir ak protokol) kullanm sistem performansnda ve fonksiyonalitesinde
kayplara neden olabilir. BACnet dzgn
olarak kurulduunda sistemler arasnda ortak
bir dille iletiflim kurulmasn salayacak
altyap kurulmufl olur, fakat kullancnn
sistemi yaplandrmak iin hala farkl
reticilere zel yazlm paketlerine ihtiyac
vardr.Salkl bir BACnet altyapsnn kurulmufl olabilmesi iin afladaki fonksiyonlarn
salanmas gerekmektedir:

Programlar:
(BACnet cihazlar arasndaki daha nceden
zaman tanmlanmfl bir duruma uygun bilgi
alflverifli)
Zaman programlarnn (tarife) dzenlenmesi ve deifltirilebilmesi

Bilgi Paylaflm:
(BACnet cihazlar arasndaki bilgi alflverifli)
Bilginin PC ekrannda gsterilmesi (men,
grafik ya da rapor vastasyla)
Ayar deerlerinin deifltirilebilmesi

Trendler:
(Belirli bir aralkta toplanan deerler)
Belirli aralklarda rnek deerlerin alnmas
(gzlem ve/veya kayt amal)
A (Network):
(BACnet cihazlar arasndaki belli cihazlarn
alflmasna ve durumlarna ynelik bilgi
alflverifli)
Sistemin iflletilmesi
Tm bu fonksiyonlar komnikasyon gereksinimleri asndan detayl bir biimde ayrca
incelenebilecei gibi; 135-95 Annex Kda
da detaylandrlmfltr.
7. BACnetin iki temel unsuru; BACnet
Kullancs (BACnet Client)/ BACnet
Salaycs (BACnet Server)
BACnet Salaycs BACnet formatnda bilgi salayabilen bir sistem veya cihaz olarak
tanmlanabilir. BACnet Salaycs aflada
detay flemas verilen rnek sistem olarak
anlacak olan EBI ( EnterPRSE Buildings
Integrator) Sistemi yapsnda da EBI sistemine durum, deer ve alarm bilgileri aktaran
kontrolrlerdir.
BACnet salaycs iin yine ayn flema
zerinden bir rnek BACnet protokoln
kullanarak EBI sistemine baflka bir sistemin
durum bilgisini aktaran Phoenix Controls
Accel Gatewayi olacaktr. BACnet Kullancsnn ifllevi EBI sisteminin BACnet Salaycsndan BACnet bilgisini almasdr.
BACnet Kullancs BACnet Salaycsndan
bilgiyi alr ve rnek sistem olan EBI
Sisteminin bilgibankasna grafik, trend ve
raporlar iin yerlefltirir.
8. BACnet Nasl Kullanlr?
BACnet genelde; farkl rn salayclarnn
farkl rn gruplarn entegre etmek iin
kullanlr.Tipik bir bina bnyesinde Istma,
havalandrma, otomatik kontrol ve dier
bina otomasyon, g, can gvenlii, mal
gvenlii, kartl girifl kontrol, aydnlatma,
ve deiflik zel kontrol sistemleri mevcuttur.
rnek sistem EBI bina iindeki tm sistemler arasnda ana sistem fleklinde grev yapmaktadr. EBI, BACnet Salaycs zerinden dier tm sistemlerle binann en etkin
flekilde iflletilebilmesi iin bilgi alflveriflinde
bulunur. Bu durum afladaki flemada
gsterilmifltir;

Afladaki flemada EBI rnek Sistemi flartlarnda tipik BACnet Kullancs ve BACnet Salaycs etkileflimleri gsterilmektedir;

EBI Salaycs

BAC net Kullancs

BAC net Protokol Mesajlar
Ethernet zerinde BAC net

BAC net Salaycs

BAC net Salaycs

Soutma (Chiller) Sistemi

3. Parti Merkez Sistemi

Not: rnek Sistem olan EBI sistemi Ethernet zerinde BACnet prensibi ile alflmaktadr. Dier fiziksel ortamlar; MS/TP zerinde
BACnet , ARCNET zerinde BACnet veya LonWorks zerinde BACnet yaplar iin protokol deiflimi yapacak ilave donanmlar
gerekecektir.
BNA OTOMASYON SSTEM

YANGIN GVENLK SSTEM

Yangn
LAN

C - BUS
LON Works

EBI Kullancs EBI Kullancs EBI Salaycs

NXN

Yangn Gvenlik Sistemi

Gvenlik
Sistemi

KDTV
Kontrol nitesi

3. PART
MERKEZ

Kontrol
Panel

Kontrol
Panel

Kontrol
Panel

Kontrol
Panel

3. PART SSTEMLER

Baz durumlarda rnek sistem EBI binadaki primer ncelikli sistem olmayabilir; bu durumda EBI BACnet Salaycs opsiyonu ilgili bilgiyi
ana sisteme aktarma grevini stlenir, bir baflka deyiflle, sistemin btn ele alndnda BACnet Kullancs olarak grev yapar.
Sonu olarak; gnmzde binalarn byk bir blmnde bina sahibi ve yneticileri iin tm elektromekanik sistemlerin daha etkin, daha
verimli alflmasn salayacak bina otomasyon sistemleri kullanlmaktadr ve entegrasyon ve ak sistem kavramlar zerinde en ok
zerinde tartfllan konular arasndadr. ASHRAE tarafndan gelifltirilen ve ANSI tarafndan da kabul edilmifl olan BACnet ile;bina otomasyon
sistemlerinde esneklik ve problemsiz entegrasyon ile sistemler arasnda ortak bir dille iletiflim kurulmasn salamak ve kolay entegre
edilebilen ak sistemler oluflturmak hedeflenmifltir.
Referanslar:
ANSI/ASHRAE 135 1995 ASHRAE STANDARD BACnet A Data Communication Protocol for Building Automation and Control Networks ISSN 1041-2336
Applebaum, Martin A. and Bushby, BACnets First Large Scale Test Steven T. ASHRAE Journal, July 1998
James, Simon BACnet White Paper Revision 0.1 July 1999 Honeywell Enterprise Buildings Integrator BACnet White Paper

Aynur Mete
Hacettepe niversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blmnden 1993 ylnda mezun oldu.Mezuniyet sonras Honeywell A.fi. Bina Kontrol Sistemleri Blmnde
otomatik kontrol, bina otomasyon, yangn alglama ve gvenlik sistemleri konularnda satfl ve projelendirme mhendisi olarak alflmaya bafllad. Halen ayn
firmada Ankara Blgesi Satfl Mdr ve Bina Kontrol Sistemleri Blm Partnerler sorumlusu olarak grev yapmaktadr.

Is Sayalar Tipleri ve lm Doruluunun nemi

Mak. Mh. Hamdi Sara
TTMD yesi
ZET:
Is sayalar artk Trkiyede de piyasadaki
yerini almfltr. Zaman ierisinde s sayac
kullanmnn daha da yaygnlaflaca tahmin
edilmektedir. Tketici asndan bakldnda
s sayacnn nemli bir rn olduu ve lm
doruluunun n planda tutulmas gerektii
aka ortadadr. Bu yazda sz konusu s
sayalarnn nemine deinilip, alflma prensiplari hakknda bilgi verilecektir.

Importance Of Accuracy In
Heat Meter
ABSTRACT:
Today heat meters are used in the Turkish
market. It is assumed that the use of heat
meters will rise in the near future. Seen from
the user point of view the heat meter is an
important product and the heat meter accuracy
should be one of the mayor selecting criteria.
In this article the necessity of heat meters and
information about heat meter will be described.

1. Girifl
Is sayalar bir ka yl nceye kadar Trkiyede pek kullanlmamaktayd. Bunun nedenleri ise bafllca flunlardr: Trkiye'de uygulanan tesisat sistemlerinin s sayac kullanmna elveriflli olmamas; piyasann henz
hazr olmamas ve tketicinin harcad s
kadar para deme bilincinin oluflmamas.
Son yllarda modern binalarn yaplmas,
tketicinin bilinlenmesi ve enerji fiyatlarndaki artfl s sayalarn zorunlu klmfltr. Bunun sonucu olarak baflta Avrupal
firmalar olmak zere s sayac reticileri
Trkiye pazarna girmektedirler. Is sayac
bafllca farkl paradan oluflmaktadr.
Bunlar debimetre, scaklk hissedicileri, ve
elektronik nitedir. Debimetreler farkl lm prensipleriyle s sayalarnn eflitlerini
olufltururlar.
2. Debimetre Tipleri
Debimetreleri, farkl lm prensiplerine
gre 5 ayr gruba ayrmak mmkndr. Bunlar, mekanik sayalar, manyetik sayalar,
ultrasonik sayalar, vortex tipi sayalar ve

orifis tipi sayalardr.

3. Mekanik Sayalar
Mekanik sayalar volumetrik veya trbin
tipi olarak basit bir teknolojiye sahiptir. Bu
tip sayalarn gvdeleri genellikle pirin
veya dkmden olup yine i ksmnda yer
alan mekanik aksamlar da pirin veya teflon
tipi plastik trlerinden oluflmaktadr. Bu
sayalarn nemli dezavantajlarndan birisi
suda bulunan yabanc madde ve partikllerden etkilenmesidir. Dolays ile yanlfl
lm yapma oran dierlerine gre daha
yksektir.
4. Manyetik Sayalar
Manyetik sayacn debimetre ksm gvde,
elektrod ve bobin elemanlarndan oluflur.
Bunun yannda elde edilen sinyalleri deerlendirmek iin sinyal konvertr olarak adlandrlan elektronik bir ksm da bulunmaktadr.
Bak. fiekil 1,2, 3,4.
letken bir akflkann manyetik alandan
geerken oluflturduu endksiyon voltajn
lerek o akflkann debisini lmek mmkndr. Bunu ilk olarak Michael Faraday
ortaya koydu ve 1832 ylnda Thames
nehrinde ispatlamaya alflt. Dnyann manyetik alann kullanarak Thames nehrinin
debisini lmek iin nehre iki elektrod
daldrarak indkte edilen voltaj belirlemeye
alflmflt.
Deney baz nedenlerle baflarl olmad. En
byk neden ise lm sinyallerinin su ile
elektrod arasnda bulunan elektrokimyasal
voltajdan etkilenmesi olmufltu.
Yaklaflk yz yl sonra Faraday kanununa
dayanarak ilk manyetik debimetreler gelifltirildi ve 1950lerden sonra endstri alannda
kullanlmaya baflland. Bu tip debimetreler
flu anda her alanda youn halde kullanlmaktadr. Nedeni ise endstride nemli olan
birok ihtiyalara cevap verebilmesidir.
Bunlar aflada sralanmfltr :
Debiye orantl olarak sinyal retmesi.

Boru sisteminde sfra yakn basn kayb

oluflturmas.
Servis gerektirmemesi ve gvenilir olmas.
Prensipte tek bir snrlayc unsur bulunmaktadr; debisi llecek akflkann elektrie karfl iletken olmas flarttr.
5. Magnetite Problemleri
Akflkan bnyesinde oksijen okluu ve pH
deerinin 7den byk olmas sebebiyle
akflkan ierisinde Magnetite ad verilen demir oksit (Fe3 O4 ) oluflabilir. Magnetite ince
bir tabaka olarak borularn ve sayacn i yznde oluflur. Bu oluflum suda bulunan Fe
nin tamam kullanldktan sonra kendiliinden durmaktadr. Magnetitin direncinin
dflklnden dolay elektrodlardaki elde
edilen voltaj deeri de dflmektedir.
st ksmdaki
bobin
Elektrod

Debi yn
Debimetre
gvdesi.

fiekil 1. Bobin ve elektrod yerleflimleri.

Bobin

Debimetrenin
kesiti
Elektrod.

fiekil 2. Prensip olarak debimetre kesiti.

Homojen manyetik alan

Elektrod

Debi yn
Debimetre
gvdesi.

fiekil 3. Manyetik alan

Verici /Alc

Sensor Kanad

C2 = C0 - v cos
C1 = C0 + v cos

Yanltc Kanat

L = D/sin

Alc/Verici

fiekil 8. Ultrasonik kalorimetre ve lm

prensibi
Deiflen Anaforlar

fiekil 6. Vortex prensibi

fiekil 4. Manyetik debimetre
Bu da yanlfl lme sebep olmaktadr. Danimarka'da bir firmada yaplan lmler ve
test sonucu edinilen bilgilere gre manyetik
debimetrelerde suyun iletkenlii 250
mikroSimens/cm altna dfltnde lm
hassasiyeti olumsuz etkilenmektedir. Dier
bir yandan da dflk iletkenliklerde, 5
mikroSiemens/cm, lm yanlfll %50
kadar ykselmektedir.
0

20

40

60

80

100 120 140

uS/cm
160 180 200 220

0
2
4
6
8
10

%
12

fiekil 5. sve blgesel s kurumu:

''Vremverks Foreningen''Induktif Manyetik debimetreler ile ilgili yaymlad iletkenlik ile hassasiyet arasndaki eri. ''Blue
Serie No 104 (Sept. 1993)

Dier zellikleri ise yksek basn ve sya

dayankl olmasdr. 100 bar ve 400C kadar
klabilir. Dezavantaj- larndan bazlar ise
meydana gelen diren ve yatrm maliyetleri
olmaktadr.
7. Orifis Tipi Debimetreler
Orifis tipi debimetreler iki flanfl arasna monte
edilmifl orifis plakas ve fark basn lm
cihazlarndan oluflmaktadr. Basn orifis
plakasnn n ve arka ksmnda belirlenir ve
basn fark orifisin ve boru apnn deerleri
gz nnde tutularak sinyal olarak sinyal
konvertrde okunur.
Bu prensip ok eskilere dayanan bir prensip
olup zellikle petro kimya sanayinde yaygn
olarak kullanlmaktadr. Orifis debi lmnn bir dezavantaj, debide srekli deiflen
farklar, yksek diren ve servis gerektirmektedir. En byk avantaj ise basn, s
ve akflkan kalitesinden etkilenmemesidir.

Yukaridaki erinin gstermifl olduu gibi

induktif manyetik sayalarn lm hatalar
dflen iletkenlikle ok bymektedir.
6. Vortex Tipi Debimetreler
Vortex fenomeni 1513 de Leonardo da Vinci
tarafndan tespit edildi. 1878 de Strouhal
tarafndan Vortex frekans ile debi hz
arasnda Reynold saylarnn belirli bir ksm
ierisinde balant olduunu tespit etmifltir.
Vortex debimetreleri bir hacimsel debimetre
olup prensip olarak debinin ''Bluff body'' ad
verilen kanat etrafndan deiflen anaforlardan
meydana gelen deiflimleri piezoelektrik
kristaller tarafndan alglanp sinyallere evrilmesiyle debi belirlenmektedir.
Bak. fiekil 6.Vortex tipi debimetrelerin avantaj buhar, gaz ve sv akflkanlar lebilmesi
ve ok gvenilebilir olmas ve minimum
servis gerektirmesidir.

fiekil 7. Orifis
8. Ultrasonik Debimetreler
Ultra sonik debimetreler prensip olarak ultrasonik ses dalgalarnn debimetrenin ierisinde
bulunan akflkan debisinin ultrasonik ses veya
hz farkn lerek debiyi hesaplamaktadr.

fiekil 9. Ultrasonik kalorimetre

Ultrasonik debimetreler farkl, yeni ve
gvenilir bir lm prensibi getirmektedir.
lm, prensip olarak transducerlerden yanstlan ses dalgalarnn alglanmasndan ortaya
kan zaman farkna dayanr. Bu prensip iki
nemli avantaja sahiptir:
- Suyun kalitesine baklmakszn yaplan lmn doruluundan emin olunmas ki,
bylece scaklk ve ses hz lmyle hesaplanan belirliksizlikleri ortadan kaldrr.
- lm ifllemi daha kesindir. Scaklk lmnde bir aksama olsa bile debi lm
devam eder.
Bu bahsedilen Sonocal (ses st) serisi
lerlerin transduserlerini ifade eden anahtar
kelime salamlktr. Transduserlerin duvar
kalnl 3 mm dir. Oysa dier tip ultrasonik
debimetrelerin ki ou kez milimetrenin onda
biri kadardr. Bahsedilen debimetrelerdeki
salam transduserler daha zayf transduserlerin kullanld dier debimetrelerde hasara
sebep olabilen, tesisatta oluflabilecek vakum
gibi zor flartlara dayanlkldr.Dayankl
tasarm sayesinde bahsedilen debimetre tipleri, suda bulunabilen kum ve benzeri partikllerin sebep olduu transduser tahribati ve
cihaz dflna kaak oluflum gibi problemleri
de zmektedir.
9. Is Sayalarnda lme Doruluu
ve nemi
Is sayalarnn lcme doruluunu etkileyen
ana ekipman vardr. Bunlar, debimetreler,
scaklk sensrleri ve elektronik nitelerdir.
Bu sayalarn gerek doruluu gerek cihazdan alnabilen veriler detayl olarak EN1434
de bahsedilmifltir. EN 1434 de 3 ayr klastan
bahsedilmektedir. Bunlar Klass 1, 2 ve 3
olarak snflandrlr.Ayrca ortam ve uygulama snflandrlmasnn da bu standarda

Blgesel stmada kalorimetre testi Dinamik iflletme (hacim) - KBV

Referans hacimden sapma (%)

1 x Mekanik
1

1 x Ultrasonik
2 x Oszillation
3 x Mekanik
2

3 x Manyetik

Test Basama
fiekil 10. Kopenhag s merkezinde 1992-1995 yllar arasnda gereklefltirilen s lm ile ilgili projenin sonularn
yanstmaktadr.
Yksek Magnetit ieren:
4.10 - 0.03 mg/l
Dflk iletkenlik:
27 - 93 S/cm
Kopenhag blgesel s merkezinde 11 farkl debimetre testi
Sonu:
Byk lm hatas veren sayalar
1 Mekanik (1) +%35
2 Manyetik (3) -%42 den -%63 e varan oranlar
Hatasz lenler < %3:
Ultrasonik (4)
Oszillation (2)
Mekanik (1)
uygun olmas gerekir. Yine EN1434 de ''Evironmental Class'' olarak 3 snflandrlma belirlenmifltir. Bunlar Class A, B ve C olmaktadr.
Dier bir konu ise scaklk sensrlerinin iftlefltirilmifl (Paired temp. sensors) olmasdr. Bu sensrlerin uyumluluu iki sensrden
birisinin 40 C de dierinin ise 120 C de ki deerlerinin dorulanp ve belirlenen uygulama iin kullanlmasdr. Bu uyumluluk testinin
debimetre ve elektronik niteler iin de yaplmas zorunludur.
Yukardaki diagram 1992-1995 yllar arasnda yaplan testleri gstermektedir ki ultrasonik s sayalarnn lm doruluu ok yksek
ve lmleri dorudur.
10. flletme ve Yatrm Maliyetleri
Is sayalarnda ilk planda yatrm maliyetleri n planda olmaktadr. Bu da son kullanc asndan bakldnda pek cazip olmayabilir.
Nedeni ise ucuz yatrm maliyetinin ileride kullancya pahal ve ngrlmemifl masraflarn kabilmesidir. Danimarkada yaplan bir
arafltrmaya gre, mekanik kalorimetreler ultrasonik kalorimetrelere oranla kullancya/iflletmeciye on yl gibi bir sre ierisinde 3 kat
daha fazla maliyet getirmektedir. rnein yllk 5 milyon Dolarlk s satan blgesel s istasyonu %1 yanlfl lme oran ile yllk 50
bin USD zarara uramaktadr. Bu rakam %5 olunca zarar 250.000 USDa ve %10 olur ise yaklaflk yllk 500.000 USDa ulaflmaktadr.
Bu da gsteriyor ki sadece maliyetleri gznne alnarak verilen kararlar yanlfl ve yanltc olabilmektedir. Bu konunun da iflletme
maliyeti analiz edilip uygun rn seiminin daha optimum yaplmas gerekir.
Avrupa da talep ultrasonik sayalara yneliktir. nk s satfl pazarnda rakamlar ok byktr ve bylesine byk rakamlar szkonusu
olduunda lme doruluu ve gvenilirlik daha da nem kazanmaktadr.
11. Sonu
Bu ksa makalede s sayalarn ana ekipman olan farkl debimetreler deerlendirilmeye alfllmfltr. Konu hem Avrupada ki trend,
hem de teknolojik ve ekonomik olarak da ele alndnda btn gstergeler ultrasonik s sayalarnn daha avantajl olduunu
gstermektedir. Bu stmay/soutmay hem satan ve hem de alan asndan bakldnda avantaj oluflturmaktadr. Konunun bir de milli
ekonomi ile ilgili yn vardr. Kullanc neye ne kadar dendiini bildiinde iflletmesinin daha ekonomik ve optimum halde alflmasn
istemektedir. Bu enerji tasarrufuna ynelmek demektir. Milli ekonomi asndan bakldnda bteye dolayl da olsa katkda bulunmakdr.
Kalorimetreler de bu alanda bir ara rn olup hem milli hem de ferdi ekonomiye katkda bulunmaktadr. Umarz lkemizde kalorimetre
uygulamalar daha da yaygnlaflr, ve bununla birlikte rn ve lm prensiplerinde dorularn bulunmas salanmfl olur.

% 100
90
80
70

Venturi

60

Orfis

50

Ultrasonik

40

Manyetik

30
20
10
0
65

70

75

80

85

90

fiekil 11. Danimarkada blgesel stmada kullanlan debimetre seimindeki eilim

Debimetre Tasarm/prensipleri: Mekanik-Manyetik-Ultrasonik-Vorflex-Orifis
Is sayac seim kriterleri
Mekanik

Manyetik

Ultrasonik

Vorflex

Orifis

Dflk kaliteli su

Yksek kaliteli su(Non korosiv)

Debi aral (Yaz-Kfl)

40 bar

Basnc Snr

160oC

Scaklk Snr

Diren

Uzun zaman stabilitesi

Servis maliyeti

Yatrm maliyeti

*Magnetite problemi

= Mkemmel

= Uyumsuz

fiekil 12. Kalorimetre seiminde dikkate alnmas gereken unsurlar.

Referanslar:
[1] 21. Yzyla Girerken Trkiyenin Enerji Stratejisinin Deerlendirilmesi, Trk Sanayici ve fladamlar Dernei, Yayn No. TSAD-T/98-12/239,
Hazrlayan: Prof.Dr. M. . ltanr, 1998, stanbul.
[2] Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl eflitli rapor ve istatistikleri.
[3] Enerji Dergisi, Yl 4, Say 1-12, Uzman Yaynclk A.fi., stanbul.
[4] TEAfi statistikleri, 1998.
[5] TEAfi 1998 flletme Faaliyetleri Raporu.
[6] TEAfi 1999 Yl flletme Faaliyetleri Tahmin Revize Raporu.

Hamdi Sara
Hamdi SARA, 1963 doumlu. 1972 ylndan itibaren Danimarka'da ikamet etmifl, 1987 ylnda Danimarka'nn Odense niversitesine bal Snderborg
mhendislik fakltesinden makina mhendisi olarak mezun olmufltur. 1994-1998 yllar aras enerji alannda mflavirlik hizmetleri vermifltir. Temmuz 1998
ylndan DANFOSS A/S Trkiye stanbul rtibat Brosu zerinden Orta Asya sorumlusu ve Trkiye koordinatr olarak stanbulda greve bafllamfltr. Halen
bu grevi srdrmektedir.

Villalarda Boyler ncelikli Istma Sistemi

Uygulamalar
Mak. Mh. Rknettin Kkal
TTMD yesi

lerden ikisi gece rejimi ve boyler ncelikli

stma sistemlerinde kullanlr. Modern scak

sistemlerle ilgilidir.

su sistemlerinde otomatik kontrol imkan-

ZET:

larnn salad avantajlardan biri de boyler

Bu alflmada scak sulu kalorifer

1.1 Kaloriferin Gece Kapatlmas

ncelikli alflma rejimleridir. Burada scak

sistemlerinde boyler ncelikli sistem

zellikle konut uygulamalarnda geceleri

su kazan hem stma devresinin ihtiyac olan

seiminin oda scakl, konfor, kurulufl

kalorifer sistemini belirli bir sre, rnein

scak suyu temin etmektedir, hem de kullan-

ve iflletme maliyeti, servis ve bakm skl

alt saat, devreden kartmak nemli bir yakt

ma scak suyu retimi iin boyleri beslemek-

zerine etkileri zerinde durulmufltur.

tasarrufuna neden olacaktr. Ancak bu ayn

tedir. Burada iki tip uygulama sz konusudur.

Burada nemli olan konforu salamakla

zamanda bir konfor eksiklii oluflturacaktr.

Birinci uygulamada boyler ve stma devreleri

birlikte, binann enerji giderlerini de

Buradaki yakt tasarrufunun boyutu ve buna

ayr ayr ayn anda beslenebilmektedir. Bunun

dflrmektir.

karfllk ortaya kan konforsuzluun derecesi

iin kazan rnein 90/70 C rejiminde alfl-

ok tartfllan bir konudur. Dfl hava scak-

makta, boylere 90Cde su beslenmekte;

Hot Water Priority Heating System

lnn ok dflk olmad gecelerde kalori-

stma devresinde ise bir yollu motorlu

Applications In Houses

ferin belirli srelerde kapatlmas, uyku dne-

vana ve yardmc elemanlar bulunmakta, bu

minde konforu bozmamaktadr. Bu kesintili

karfltrma vanas yardmyla su istenilen

ABSTRACT:

alflma, ekonomik ve konforlu bir zm

scaklkta stma devresine beslenmektedir.

Effects of hot water priority heating regimes

oluflturmaktadr. Elektronik kontrol paneli,

Bu uygulamada kazan kapasitesi stma ve

on indoor air temperature, comfort,

dfl hava scakl 5 Cnin stnde olduu

kullanma scak suyu ihtiyalarnn toplamna

installation cost, operation cost, service

srece (istenirse daha dflk deere ayar-

eflit olmaldr.

and maintanence frequency are discussed

lanabilir), gece kazan kapatmaktadr. Ancak

in this article. Important point is

dfl hava scakl ayarlanan deerin (5

Boyler ncelikli sistemde ise, kazan, stma

maintaining comfort together with energy

Cnin) altna indiinde ise, elektronik kontrol

devresi ihtiyac olan scaklk deerinde alfl-

savings.

paneli kazan dflk eride alfltrmaya

maktadr. Boylerde stma ihtiyac ortaya

bafllar. Bylece ok souk havalarda yapnn

ktnda, stma devresini kesmekte, kazan-

1. Girifl

i scaklnn ok dflerek konforun bozul-

daki su scakln ykseltmekte ve boyleri

Scak sulu stma sistemlerinde eflitli

masna izin vermez. Bu konuda bir baflka

beslemeye bafllamaktadr. Boylerde kullanma

nedenlerle belirli srelerde stmaya ara veril-

otomatik kontrol yaklaflm ise, sabah kalklan

scak suyu ihtiyac bitip, boyler dolduktan

diinde i ortam scaklndaki azalmann

saatte i scakl istenilen konfor scaklna

sonra tekrar stma rejimine gemektedir.

ne kadar olduu pratik adan ok nemlidir.

getirecek flekilde, dfl scakla bal olarak

Genellikle bu tip sistemlerde boyler hacmi

Eer sz konusu kesinti srasnda ortam scak-

sistemin kendiliinden belirli bir zaman nce

fazla byk seilmemekte, sadece konforlu

l konfor deerlerinin altna dflmyorsa,

alflmaya bafllamasdr.

ve stabil bir su scakl temin etmek zere

herhangi bir sorun olmaz. Ayrca kurulufl ve

bir s volan gibi kullanlmaktadr. Dolaysy-

iflletme maliyetlerinde ne gibi avantajlar ge-

1.2. Villalarda Boyler ncelikli alfl-

la sistem, ani su stclar daha yakn bir

tirdii de incelenmelidir. Scak sulu kalorifer

ma Rejimi

rejim iinde alflmaktadr.

sistemlerinde kesinti ile ilgili en ilgin rnek-

Bu alflma rejimi zellikle villa tipi bamsz

Bu nedenle, boyler besleme sreleri scak

su kullanmyla snrl kalmaktadr. Bir evde
scak su kullanma sresi (banyo, mutfak,
amaflr dahil) gnde toplam bir saatin
altnda olup, kullanm srekli deildir, gn
iine dalmaktadr. rnein bir dufl
yaplyorsa, boyler ncelikli alflma
dolaysyla stmadaki kesinti, sresi dufl
sresiyle snrl kalmaktadr. Bir dufl
banyosunun sresi 12 dakikadr. kinci banyo
birinciyi 10 dakika ara ile takip eder. Eer
kvet dolduruluyorsa; ihtiya 10 dakika
inde 40Cde 150 lt scak sudur.
Dolaysyla bu tip alflmada, stmadaki
kesintiler en fazla 10 dakika ile 20 dakika
arasnda olmaktadr. Buradan hareketle,
stmada boyler ncelikli alflma nedeniyle
en fazla yarm saat mertebesinde kesinti
olursa, i scaklktaki dflfl hangi mertebede
olur? Konforu hangi oranda etkiler? Bu
alflmada bu sorunun da cevab zerinde
durulacaktr. Bunun iin gelifltirilen bir
bilgisayar modeli zerinde yapnn sl
davranfl simle edilerek, sorularn cevab
arafltrlacaktr.

Dfl duvar

Kalnlk (cm)
letim katsays (kcal/mhC)
zgl s (kcal/kgC)
3
Younluk (kg/m )

20
0,25
0,2
900

Toplam pencere alan, (m )

Pencere tipi

(ahflap,
tek caml)

Binann yap elemanlar olan dfl duvar, i

duvar, zemin ve atnn zellikleri ise
izelge 1de grlmektedir.
Bu programda, benzer programlardaki gibi,
zaman adm aralklar 1 saat olarak alnmfltr.
Buna gre tipik bir gnde, gece saat 1.00dan
itibaren kalorifer sndrldnde i
scaklklarn her iki tip yapda 5 saat boyunca
deiflimi izelge 2de verilmifltir. Bu
izelgede deiflen dfl scaklk deerleri de
grlmektedir.

Zemin

20
0,28
0,2
1200

20
0,4
0,2
1500

at

30
0,4
0,2
1500

izelge 1. Bina yap elemanlarnn zellikleri

Saat
1
2
3
4
5
6

1. Bina
Dfl scaklk(C) scaklk(C)
3,6
20
3,4
19,4
3,3
19,1
2,6
18,8
1,3
18,4
0,7
18

izelge 2. Befl saatlik kesinti srasnda

i scaklklardaki dflme (C)

3. Gece Kaloriferin Kapatlmas

Dflarda scakln yaklaflk 2-3 C olduu
rnek zmde, gece boyunca olan 5 saatlik
kesinti sresince scaklktaki dflme 2 C
olmaktadr. Bu hissedilebilir bir deerdir.
Ancak saat 6da yanmaya bafllayan kalorifer

sistemi saat 7de i ortam 19.4 C deerine

2. Binalarn Isl Davranfl Simlasyon
getirebilmektedir. Bylece sabah kalkldnProgram
da nemli bir konforsuzluk hissedilmeyeS. Bykyldz ve A. Arsoy tarafndan
cektir. Sistemin, otomatik kontrol sayesinde,
gelifltirilen (1) bilgisayar program, yaplar
sabah kalkfl saatinde ortam istenilen scaktek zon olarak ele alarak, stma sistemlerini
la getirecek flekilde erken alflmaya bafllave binann sl davranfln simle etmektedir.
mas halinde; gece sndrme ifllemi konforBu program kullanlarak rnek bir yapnn,
suzluk yaratmadan yakt tasarrufu salayan
farkl dfl scaklk koflullarnda, kalorifer
faydal bir ifllem olmaktadr. Elektronik
kapatldndaki davranfllar incelenmifltir.
kontrol paneli kullanlmas durumunda, ayrEle alnan rnek yap 4 katl, 8 daireli kk
standart bir apartmandr. Yapnn zellikleri
ca dfl hava scakl ayarlanan deerin altnaflada verilmifltir:
da indiinde, otomatik olarak kazan dflk
eride alfltrmak mmkndr. Bylece ok
Bina
souk havalarda yapnn i scaklnn ok
2
Bina oturma alan, (m )
442
dflerek konforun bozulmasna izin verilmez.
2
Toplam dfl duvar alan, (m )
864
Toplam i duvar alan, (m )

duvar

4. Villalarda Boyler2750
ncelikli alflma
Yukardaki sonulara gre 168
i scaklk ilk
1 saatte 0.6 C dflmektedir. Boyler ncelikli
alflma srasnda en fazla kesinti sresi 1/2
saat alndnda, maksimum scaklk dflm
0.3 C olacaktr. Bu ekstrem durum dflnda,
gndz dfl scaklk daha yksekse, normal
boyler ncelikli alflmalarda i scaklklardaki dflme 0.1C mertebesindedir. Burada
rnek olarak alnan bina, s yaltm asndan geerli ynetmeliklere gre kt durumdadr. Isl yaltm yoktur ve tek caml
pencere kullanlmfltr. Gnmzdeki yaplarda yaltm deeri ok yksektir. rnek yapda
2
m kullanm alan baflna ortalama norm s

kayb 40 kcal/h mertebesindedir. Halbuki

bu deer gnmzde bunun yar mertebelerine kadar dflebilmektedir. Doal olarak
bu durumda kesinti srasndaki scaklk
dflm sl yaltmla orantl olarak azalacaktr. Dolaysyla boyler ncelikli alflma
rejiminde ortaya kan scaklk deiflimlerini
insanlarn hissetmesi ve bu alflmann herhangi bir konforsuzluk yaratmas sz konusu
deildir. Klasik oda termostatlar +/- 1 C
tolerans ile alflmaktadrlar. Dolaysyla
klasik oda termostat olan odadaki dalgalanma boyler nceliinin yaratt dalgalanmadan ok daha fazladr. Ancak geliflmifl
oda scaklk kontrol sistemlerinde tolerans
azaltlmfltr. rnein ERC duyar elemannda
0,1C diferans ile alfllmaktadr.
Burada i scakln ani dflfln nleyen
binann sl ktlesi olmaktadr. rnek binann
i blmelerinde, eflyalar hari tutulduunda
ve i-dfl scaklk fark 20 C alndnda,
depolanan s Qi,depo= 2.640.000 kcal
olmaktadr. Dfl duvarlarda ortalama scaklk
alnarak, scaklk fark 10 C kabul edilirse,
burada depolanan s ise, Qd,depo = 311.000
kcal bulunur. Buna gre depolanmfl toplam
s Q= 3.000.000 kcal mertebesinde
olmaktadr. Halbuki bu binann kalorifer
kazan 80.000 kcal/h kapasitelidir. Yapdaki
bu byk s volan, s beslenmesindeki kk kesintilerin ve dalgalanmalarn i scaklk zerinde etkili olmasn engellemektedir.
5. Boyler ncelikli Sistemlerin Avantajlar
Boyler ncelikli sistemler zellikle villa tipi
stma uygulamalarnda ok yaygn kullanlmaktadr. Bu sistemler beraberinde nemli
avantajlar getirmektedir:
1. ncelikle bu sistemlerde kazan gc belirlenirken, stma gc ve boyler gc toplanmaz. Bu sistemlerde gerekli kazan gcnn
toplamdan daha az olmas yeterlidir. Optimum kazan gc hesabyla ilgili olarak (2)
numaral kaynaktan yararlanlabilir. Boylerin
depolama kapasitesine bal olarak optimum
g deiflir. Pratik olarak yln byk blmnde ilave kazan gcne gerek kalmak-

Aflada boyler ncelikli sistem ile, stma+boyler sisteminin karfllafltrlmas bir izelge halinde verilmifltir:
Kriterler
Kurulufl maliyeti

flletme (yakt)
maliyeti
Yer kayb

Arza riski
Servis bakm skl
Konfor
mr
Mimari avantajlar

Boyler ncelikli sistem

Daha dflktr. nk kazan
kapasitesi daha azdr, 3 yollu motorlu vana
ve ek elemanlar yoktur ve pompa says azdr.
Kazan su scakl daha dflk tutulabildiinden,
kazan yllk kullanm verimi daha yksektir
ve yakt tketimi bu nedenle daha azdr.
Daha az yer kaplar

Arza riski azalan eleman saysna

bal olarak azalr.
Arza riski az olunca, servis bakm
daha seyrek gerekir
Istma konforu asndan bir eksiklik
grlmemektedir.
Gerek alflan paralarn azalmas, gerekse,
kazandaki sl gerilmelerin azalmas, mr uzatr.
Sistem basittir ve grnfl olarak pek ok
para ortadan kalkmfltr.
Bu mimari avantaj salar.

Istma+boyler sistemi
Kurulufl maliyeti yksektir.

Yakt maliyeti daha fazladr.

Pompa, 3 yollu motorlu vana ve

kolektrler nedeniyle daha
fazla yer kaplar.
Biraz daha fazladr
Az da olsa daha sktr.
Istma konforunda bir kesinti yoktur.
Daha zorlanmfl flartlarda
alflma vardr.
Grnfl asndan ortadaki boru,
pompa kolektr ve elemanlar
sakncaldr.

szn, ayn zamanda kullanma scak suyu ihtiyac karfllanabilir. Istma kazan reticileri villalarda kendi sistemlerindeboyler stma yklerini
dikkate almakszn kazan seilmesini nermektedir.
2. Bu sistemlerin kurulufl maliyeti daha dflktr. nk sistemde 3 yollu vana ihtiyac ortadan kalkmaktadr, kazan kapasitesi daha dflktr,
pompa says ikiden bire inmektedir.
3. Sistemin yakt ve iflletme giderleri daha azdr. Kazandaki su scakl daha dflk tutulabildiinden, bu sistemde kullanma verimi dier
sisteme gre daha yksektir. Ayrca kazan daha fazla yklendiinden, ksmi yklerde alflma zaman dierine gre daha azdr. Her iki faktr de verimin artmasna ve yakt giderinin azalmasna neden olur.
4. Boyler ncelikli sistem daha basit olduu ve daha az yer kapladndan, mimari yerleflim asndan avantaj salad gibi, bakm ve servis
giderleri de daha azdr.
6. Sonu
Modern kazanlarda kullanlan otomatik kontrol sistemleri deiflik ynlerden, ilave yatrm ve iflletme maliyeti azalmalarna imkan tanmaktadr.
Bu imkanlardan biri de kazanlarn konfordan fedakarlk etmeden kesintili alfltrlabilmeleridir. zellikle boyler ncelikli stma sistemlerinin,
villa tipi uygulamalarda kullanlmasnn konforu etkilemedii, i scaklklardaki azalmann 1 C deerinin altnda kald (klasik oda termostatlar da +/- 1 C tolerans ile oda scakln kontrol eder), buna karfllk kurulufl ve iflletme maliyetinde ciddi avantajlar getirdii gsterilmifltir.
Bu sistemler herhangi bir rahatszla neden olmadan, uygulamada Avrupada ve Trkiyede milyonlarca konutta beeniyle kullanlmaktadrlar.
Sonu olarak ok iyi bir konfor salamakla birlikte, binann enerji bilanosu da dengelenmektedir.

Referanslar:
[1] S. Bykyldz, A. Arsoy, Yaplarda deiflik faktrlerin yllk yakt sarfiyatna etkisi, Mamkon 1997, T.
[2] Issan alflmalar No. 117, Istma sistemlerindeki geliflmeler, Blm 1.4., Issan 1998.
Sayn Serper Giraya katklar iin teflekkr ederim.

Rknettin Kkal
1950 ylnda dodu. 1972 ylnda .T.. Makina Fakltesinden mezun oldu. Sungurlar ve Tokar firmalarnda mhendis ve
flantiye flefi olarak grev yaptktan sonra 1975 ylnda ISISAN A.fi.yi kurdu. Halen bu firmann yneticisi olarak grev
yapmaktadr.