DESCARTES VE SEARLEDE

ZHN PROBLEM
Abdullah DURAKOLU
Volkan AY
ZET
Bu almada 17. yzyl dnr Descartes ile ada dnr
Searlen zihin problemi hakkndaki grleri karlatrlmtr. almann
ana temas bilin hakkndadr ve ayrca zihin-beden problemi de ele
alnmaktadr. Her iki dnre gre bilin, zihnin en nemli zelliidir ve bu
nedenle alma Descartes ve Searlen bilin ve bilincin ilevleri hakkndaki
grlerini iermektedir. Descartesn aksine Searle, bilincin insan varlna
zg olmadn iddia etmektedir. rnein pek ok gelimi hayvan tr bir
bilince sahiptir. te yandan Searlee gore, bebekler ve pek ok hayvan tr bir
dile sahip olmamalarna karn bir bilince sahiptirler. Sonu olarak Searle e
gre bilin, Descartesn dndnden ok daha fazla ilevseldir.
Anahtar szckler: Zihin, bilin, dalizm, Descartes, Searle

(The Problem of Mind in Descartes and Searle)

ABSTRACT
In this study, Descartes (17th century) and the contemporary thinker
Searles views on the problem of the mind are compared. The main theme of this
study is consciousness and it also discusses the mind-body problem. According
to both philosophers, consciousness is the most important feature of the mind, so
this study includes Descartes and Searles views on consciousness and functions
of consciousness. Contrary to Descartes, Searle alleges that consciousness is not
only peculiar to human beings. For instance, many highly developed animal
species have consciousness. On other hand, according to Searle, babies and
many animal species dont have a language, they have consciousness. Finally,
according to Searle consciousness is much more functional than Descartes
thought it was.
Keywords: Mind, consciouness, dualism, Descartes, Searle

Abant zzet Baysal niversitesi Sosyoloji Blm

adurakoglu06@gmail.com

Yksek Lisans Mezunu. Milli Eitim Bakanlnda retmen.

retim

yesi,

FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2012 Bahar, say: 13, s. 187-200
ISSN 1306-9535, www.flsfdergisi.com

188

Descartes ve Searlede Zihin Problemi

Modern felsefenin kurucusu Fransz filozof Ren Descartes tarafndan

ortaya konulan zihin- beden dalizmi tartmas gnmzde de srmektedir. Sz
konusu dalizm tartmas 17. yyn en nemli felsefi konusu olan tz sorunuyla
da dorudan ilgili olmakla birlikte, insann zihin ve beden olmak zere iki ayr
tzden meydana geldiini ve bunlarn birbirlerine indirgenip indirgenemeyecei
sorunlar etrafnda dnmtr.
Descartes, zihin ve bedeni iki ayr tz olarak tanmlar. Buna gre, zihin
cisme ait hibir nitelikten pay almaz. nk o, doas gerei hibir ekilde
blnemez. Fakat cisimli ve yayml olan eylerde ise bunun tam tersi olur.
Dolaysyla beden her zaman blnebilir.1 Zira beden, biimi ve boyutlar olan
bir varlktr. Oysa zihnin biimi ve boyutu olmad gibi yer de igal
edememektedir.1
Descartesa gre, ne olduumuzu incelediimizde, var olmak iin
uzama, ekle ve bedene gereksinim duymadmzn farkna varrz. Dolaysyla,
zihnin ya da dncenin varlna ilikin bilgimiz, bedenin varlna ilikin
bilgimizden nce gelir. nk, bedenimiz de dahil olmak zere d dnyaya ait
nesnelerin varlndan kukulanmakla birlikte bu kuku srecinde
dndmz biliriz. Bylece dnen bir benin varolduu sonucuna
ularz.2 yleyse ben, z ve doas dnmek olan ve var olmak iin hibir
yere ve maddi hibir eye ihtiyac olmayan bir cevherim. Baka bir deyile bu
ben, cisimsel olan bedenden tamamen farkldr ve zihinle zdetir. Ancak zihin
z bakmndan mkemmel olsa da yanlabilmektir. Yanlglar, insanlarn
zihinlerini yanl kullanmalarndan kaynaklanmaktadr. yleyse doru
kullanldnda zihnin mkemmelliini salamak mmkndr. Bu da ancak
saduyu sayesinde gerekleir. 3
Descartesa gre, saduyu, insan hayvandan stn klan temel
yetilerden biridir.4 te yandan saduyu, insanlara eit bir ekilde
paylatrlmtr. Bu nedenle her insan, bu yeti sayesinde doruyu yanltan
ayrdedebilmektedir. Ancak insanlarn kanlar arasnda farkllklar vardr.
Descartesa gre, bu farkllklar baz insanlarn tekilerden daha akll
olmalarndan deil, zihinlerini gerektii gibi iyi kullanamamalarndan
kaynaklanmaktadr. yleyse Descartes iin salam zihinli olmak yetmez, nemli
olan onu iyi kullanmaktr.5

Jerome. Schaffer. Zihin Felsefesi. (ev: Turan Ko) z Yaynclk, stanbul, 2005. s. 60.
Ren Descartes. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) Bilgesu Yaynclk, Ankara, 2007.
s. 23- 24.
3
Ren Descartes. Metot zerine Konuma. (ev: Sahir Sel) Sosyal Yaynlar, stanbul,
1994. s. 78; 33.
4
a.g.e., s. 8.
5
a.g.e., s. 7-8.
2

Abdullah DURAKOLU-Volkan AY

189

Descartesa gre, zihinle yaratlm olmak yetseydi her insan aba

gstermeden doru yarglar ortaya koyard. Oysa zihnimiz yanlmaya
eilimlidir.6 Yanlglarmz, istencimizin anlmzdan ok daha geni kapsaml
olmasndan domaktadr. Zihin, doas gerei istencin seimlerine kaytsz
kalamad iin kolayca aldanmaktadr. Aldanmamak, ancak yanlgya
dmemeyi renmekle mmkndr. Bu nedenle, dikkatimi sadece
kavrayabildiimiz eyler zerinde yeterince younlatrp onlar kark ve
karanlk biimde anlayabildiklerimizden ayrmam gerekir.7 Descartes zihnin,
ancak bu biimde ilerleyerek doru bilgi elde edeceini iddia eder. Bu da ancak
dnmekle mmkndr. Dnme insanda zsel bir yetidir ve insan zihninin
zyapsnda bulunduu iin zihin srekli dnmektedir. Gerekte insan, z
gerei dnmekte olan ve bunun iin hibir maddi varla gereksinimi olmayan
bir canldr.8 Dnmenin nemini vurgulayan Descartes iin nemli olan zihni
doru dnmeye yneltmektir. Bu da zihnin idaresi iin dnlen ilkelere
uymakla mmkndr. Bu ilkeler bizi yanlgya dmekten kurtarr.9 Doru
dnmemizi salayan bu ilkeler u ekilde sralanabilir:
Birincisi, doruluu hakknda kesin bilgiye sahip olmadmz hibir
eyi asla doru olarak kabul etmemeliyiz. kincisi, inceleyeceimiz glkleri
daha iyi zmlemek iin mmkn olduu kadar paralara ayrmalyz.
ncs, dnceler en basit ve anlalmas en kolay nesnelerden balayarak en
karmak olanlarn bilgisine ykselecek biimde dzenlenmelidir. Drdncs
ise, hibir eyi darda brakmadmzdan emin olabilmemiz iin, eksiksiz
saymlar ve genel kontroller yapmalyz.10 Bu ilkeler sayesinde son derece g
olan problemler bile zlebilir. Bizi hem nyarglara saplanmaktan hem de
acele yarglara varmaktan koruyan bu ilkeleri uygulamaya geirecek olan zihnin
kendisidir.11
Descartesa gre, zihin ayn zamanda bizi duyularn yanltclndan
korur. Bu durum zihnimizin yanlmaz olduu anlamna gelmez. Baka bir
deyile zihnimiz de yanlabilir. Onun yanlmasnn nedeni de duyulardr. Ancak
gerektii gibi kullandmz takdirde zihnimizin yanlgya dmesi olanakszdr.
O
halde
zihnimizi
duyulardan
koparmaya
almalyz.
Bunu
gerekletirdiimizde dncelerimizi her trl duyumlanabilir eyler olan
maddelerden soyutladmz iin katksz ve anlalabilir olan eylere
6

Ren Descartes. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) Bilgesu Yaynclk, Ankara, 2007.
s. 28.
7
a.g.e., s. 54; 58.
8
Ayhan Aydn. Dnce Tarihi ve nsan Doas, Alfa Yaynlar, stanbul, 2000. s. 134135.
9
Ren Descartes. Metot zerine Konuma. (ev: Sahir Sel) Sosyal Yaynlar, stanbul,
1994. s. 8.
10
a.g.e., s. 21-22.
11
a.g.e., s. 22.

190

Descartes ve Searlede Zihin Problemi

yneltmek ok kolay olacaktr. 12 nk duyularmz bizi ou zaman

aldatabilir. Sarlk hastalna yakalananlarn her eyi sar grmesi ya da uzak
cisimlerin bize olduundan daha kk grnmesi bu duruma rnek olarak
verilebilir. O halde yanlglar dorudan zihinden deil, bedene ait olan
duyumlardan kaynaklanmaktadr.13
Descartesa gre, salt zihnimizin bizi hibir zaman aldatmasna olanak
yoktur. nk cisme ait hibir nitelikten pay almayan zihin, ilevlerini bedenden
bamsz olarak gerekletirebilmektedir. Ayrca byle durumlarda zihin, insan
hibir zaman yanlgya gtrmeyecektir. 14 yleyse z dnme olan zihinle,
z yer kaplama olan beden arasnda ortak hibir zellik yoktur. Bundan dolay
Descartes, beden ve zihni iki ayr tz olarak nitelendirir.
Descartes, bu dncelerinden dolay dalist olarak nitelendirilir. nk
o, salt zihnin yanlmaz olduunu dnerek bunun bedenin zsel niteliklerine
gre her bakmdan farkl olduunu iddia eder. Bu balamda zihin ve beden
birbirinden ayr, ancak aralarnda etkileim bulunan tzlerdir. Bununla birlikte
zihin- beden dalizmine birtakm itirazlar da yneltilmitir. Bu itirazlardan en
ok bilinenlerinden biri gnmzn Amerikal dnr John Searlee aittir.
Zihinsel olgularn beynin zellikleri olduklarn iddia eden Searle, zihin ve
bedeni iki farkl tz deil de iki maddi gereklik olarak nitelendirir. Ona gre,
zihin, biyoloji ve fizik dnyasnn dnda deildir. Zihin beynin faaliyetlerini
ortaya karmaktadr. Bu nedenle zihin biyolojik bir nitelie sahiptir. Searle,
zihnin beyne indirgenemeyeceini savunur. Ancak ona gre, zihin her ne kadar
baka bir eye indirgenemese de yine de biyolojiktir.15
Searle felsefesindeki en nemli kavramlardan biri bilintir. O, bilinci
fotosentez, sindirim gibi olaan bir biyolojik fenomen olarak nitelendirir.
Bylece, bedenin zihne, zihnin de bedene dorudan etki ettii aka iddia
edilebilir. yleyse bilin, beyinde oluan biyolojik bir sretir. Searle bu
ynyle materyalist bir bilin teorisi ortaya koyar. Ancak Searle, bilinci nron,
sinir hcreleri gibi beyinle ilgili durumlara indirgemez. Bu ynyle Searlen
grleri, materyalist filozoflarn ve Descartesn grlerinden farkllk
gsterir.16
Geleneksel materyalizm, yalnzca maddenin gerek olduunu, madde ve
maddenin deiimleri dnda hibir eyin var olmadn ne srer. Buna gre,
12

Ren Descartes. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) BilgeSu Yaynclk, Ankara, 2007.
s. 49.
13
Ren Descartes. Metot zerine Konuma. (ev: Sahir Sel) Sosyal Yaynlar, stanbul,
1994. s. 39.
14
Ren Descartes. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) BilgeSu Yaynclk, Ankara, 2007.
s.49.
15
Pietro Pontremoli. Lunicit dellesperienza Rivista Italiana di Counseling Filosofico.
Settembre. Numero: 4, s. 51.
16
a.g.e., s. 52.

Abdullah DURAKOLU-Volkan AY

191

evrendeki tek tz maddedir ve tinsel bir tz yoktur. Geleneksel materyalizm,

zihin-beden ilikisi iinde dnldnde, zihinsel olan her eyin geerli bir
felsefi analizle maddeye indirgenebilecei grne karlk gelir.17
Searle, bilimsel ilerleme sayesinde dnyann tamamen fiziksel g
alanlarndaki paracklardan olutuu ynnde bir dnceye sahip olduumuzu
savunur. Geleneksel materyalizme gre, dnya tamamen maddi ya da fiziksel
varlklardan olumutur. Buna gre, maddi gereklii aan herhangi bir ey
yoktur. Ancak bu indirgemeci gr bir dizi yanl kabule dayanr.
Materyalistlerin de savunduu gibi bilincin kendisi de biyolojik bir grngdr.
Ancak zihnin z olan bilin, her eyden nce ontolojik olarak znel, baka bir
deyile, birinci ahs ontolojisine sahiptir. Dolaysyla materyalistlerin iddia
ettii gibi bilin maddi olamaz. nk onlara gre, maddi varlk ve srelerin
tamam ontolojik olarak nesnel olmalar nedeniyle nc ahs ontolojisine
sahiptir.18
Materyalizmin bilincin mevcudiyetini dahi reddettiini iddia eden
Searle, bu durumun zihin- beden sorununun zmn imknsz hale getirdiini
syler. Zihin-beden probleminin zmne ynelik giriimlerden biri de
Descartesn dalizmidir. Dalizm, materyalizmle badamamasndan dolay
genelde bir alternatif olarak sunulur.19
Searlee gre, Descartesn dalizmi, bilin ve dier zihinsel
grngleri fizik, kimya ve biyolojinin sradan fiziksel dnyasndan oluan farkl
bir varlkbilimsel alanda grr. Baka bir deyile dalizm, dnyada, zihinsel ve
fiziksel olmak zere iki tr grng olduunu iddia eder. Ancak bu da
beraberinde yle bir soruyu gndeme getirmektedir: Bu iki varlk arasndaki
iliki nasl kurulur?20
Descartes, zihin ve beden arasndaki ilikinin sinirler araclyla
salandn dnr. rnein, ayamda bir ar hissettiimde bu duygu beyne
kadar aktarlr ve oradaki ruha bir etkide bulunur. Dolaysyla ruh, bedenin
uyarmlarn alglar ve bunlara tepkilerde bulunur.21 Searle iin bu, zihin-beden
problemine tatmin edici bir cevap deildir. Searlee gre, hem materyalizm hem
de dalizm byk bir yanlg iindedir. Her iki akm da belirli bir kelime
hazinesiyle birlikte belirli bir varsaymlar dizisini kabul eder. Searle bu

17

Ahmet Cevizci. Felsefe Szl, Ekin Yaynlar, Ankara, 1997. s. 447- 448.
John Searle. Zihin Dil Toplum. (ev: Alaattin Tural) Litera Yaynclk, stanbul, 2006. s.
59- 61.
19
a.g.e., s. 58- 60.
20
John Searle. Bilin ve Dil. (ev: Muhitin Macit, Ferruh zpilavc) Litera Yaynclk,
stanbul, 2005. s. 77.
21
Ren Descartes. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) Bilgesu Yaynclk, Ankara, 2007.
s. 80- 81.
18

192

Descartes ve Searlede Zihin Problemi

varsaymlarn yanl olduunu gstermeye alr. Bu yanllardan biri de ruh ve

bedenin birbirine indirgenemeyen iki ayr tz olduudur. 22
Searle, ayr bir zihinsel alann varolduunu savunan dalizmin bu alann
iinde yaadmz maddi dnyayla nasl bir iliki iinde olduunu
aklayamadn syler. Ona gre dalizm, bilincin statsn ve varln
tamamen gizemli bir ey haline getirir. Ayrca bilincin ayr bir zihinsel alan
olduunu iddia eden dalizmin, zihin ve maddeyi tanmlama tarz, bu ikisinin
birbirlerini karlkl olarak dlayacaklar ekildedir. Searlee gre, bu tr
tanmlar bizi elikilere drr. nk o, bilincin her eyden nce beyinde
meydana gelen biyolojik bir sre olduunu dnr. Bu nedenle zihin-beden iki
ayr tz olamaz. Dolaysyla zihin-beden problemi dalizm yoluyla da
zlemez.23 Searlen dncesinden farkl olarak Descartes, bilimsel bilgiye
zemin hazrlayan ilk admn, bedenden apayr bir varlk yaps olan zihnin
varlnn kantlanmasyla gerekletiini ileri srmektedir. Bylece o, bilimsel
bilginin elde edilme srecinde bedenin karsna konulan zihnin tek bana
belirleyici olduu dncesini savunmaktadr. Dolaysyla bilimsel bilgi, zihinbeden ikililii erevesinde olanakl hale gelmektedir. Bilimsel bilginin elde
ediliinin bedenden ayr olan bir zihne bal olduunu bu ekilde gsteren
Descartes, nce insan bedenini aklamay planlar. Sonra yine zihni ve bu iki
yapnn insan oluturmak zere ne ekilde bir araya gelip birlemeleri
gerektiini aklamay planlar.24 Descartes, zihni dnme olarak nitelendirir.
Dnme ise bilinten baka bir ey deildir. Ancak Descartes eserlerinde daha
ok zihin kavramn kullanr. Dolaysyla Searledeki bilin kavramnn
Descartesdaki karl, zihin ya da zihnin en nemli nitelii olan dnmedir.
Descartesa gre, insan ruhu, cisme ait hibir nitelikten pay almayan bir
tzdr. Bu ynyle insan, hayvanlardan tamamen farkl bir varlktr. Baka bir
deyile insanlarla hayvanlar arasndaki farkllk sadece derece bakmndan
deildir.25 Descartes, dnyada yaayan varlklardan sadece insann bir zihne
sahip olduunu dnd iin hayvanlar birer makine olarak gryordu.
Descartesa gre bu makineler, Tanr tarafndan yaplm olduu iin insan
retimi makinelerden ok daha stn zelliklere sahip olsalar da bu husus,

22

John Searle. Zihnin Yeniden Kefi. (ev: Muhittin Macit) Litera Yaynclk, stanbul,
2008. s. 15.
23
John Searle. Zihin Dil Toplum. (ev: Alaattin Tural) Litera Yaynclk, stanbul, 2006.
s. 58; 62.
24
Tom Sorell. Descartes. (ev: Cemal Atila) Altn Kitaplar Yaynevi, stanbul, 2002. s.
46- 47.
25 25
Ren Descartes. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) Bilgesu Yaynclk, Ankara,
2007. s. 49.

Abdullah DURAKOLU-Volkan AY

193

hayvanlarn hareketlerinin makineler gibi mekanik kanunlar erevesinde

aklanabilecei gereini deitirmiyordu. 26
Searle, Kartezyenlerin, insan hayvandan farkl bir varlk snf iinde
deerlendirmelerinin nedeninin dil olduunu dnr. Ona gre Kartezyenler,
hayvanlardaki dilin eksikliini onlarn bilinsiz olduu ynnde kesin bir iaret
olarak nitelendirirler. Oysa dilsel davrann, Searle iin epistemik adan bir
deeri yoktur. nk ocuklar, konuma yeteneine sahip olmadan nce de
bilinlidirler. Bu nedenle Searle, Descartesn aksine maymun, kedi, kpek gibi
st dzey hayvanlarn da insanlar gibi bilinli olduklarn ve zihnin ynelimsellik
zelliini gerekletirdiklerini iddia etmektedir.27 Searlee gre, insan beyni ile
hayvan beyni arasndaki fark dncenin, ynelimsellii sosyal olgulara
gtrecek kadar devam ettirmesindedir. Bu balamda her iki beyin arasndaki
farkllk bilin ve ynelimsellikten deil, ynelimsellii daha da ileri bir aamaya
gtrp gtrememesinden kaynaklanmaktadr. nsan dili ancak bu noktada
nemli bir rol oynamaktadr.28 Searle, dil olmadan da bilinli ve kolektif
davranlarn ortaya kmasnn mmkn olduunu dnr. Birok hayvan
grubunun davranlarnda tam anlamyla kolektif ynelimselliin izleri
grlmektedir. Kpek yavrularnn imlerde oynamas ya da iki kuun yuva
yapmas buna rnek olarak verilebilir. Fakat bu tr davran biimleri ABDnin
bakann semek gibi gelikin sosyal olgular kuramamaktadr.29
Zihnin dil olmadan da hayvanlarda olduu gibi kolektif ynelimlerde
bulunduklarn dnen Searle, insan dilini, insanlarn ibirlii faaliyetlerini
yapmalarna olanak verdii iin deerli grr. Ona gre, insanlar
kullanabilecekleri bir dile sahip olduklar iin kolektif ynelimsellii sosyal
olgulara dntrebilirler. Dil ve zihin arasndaki karlkl iliki bu noktadan
itibaren devreye girer.30 Searle e gre, dil ayn zamanda toplumsal kurumlar da
ina eder. Dil formlar olmakszn para, evlilik, ynetimler, mlkiyet gibi
kurumsal yaplara sahip olmak mmkn deildir. Bu nedenle dil, dier btn
kurumlarn kendisine gereksinim duyduu, ancak kendisinin herhangi bir baka
kuruma gereksinim duymad temel kurumdur. Dolaysyla para ve evlilik
olmadan da bir dile sahip olabiliriz fakat tersi sz konusu olamaz.31

26

Ren Descartes. Metot zerine Konuma. (ev: Sahir Sel) Sosyal Yaynlar, stanbul,
1994. s.52.
27
John Searle. Bilin ve Dil. (ev: Muhitin Macit, Ferruh zpilavc) Litera Yaynclk,
stanbul, 2005. s. 104;116.
28
a.g.e., s.103; 146.
29
a.g.e., s. 145.
30
Alfonso Gentile. Per una legislazione della realta sociale tra lordine del dritto e la
critica alla normalita Tesi di Dottorato. Universita Delgi Studi di Napoli, 2008. s.35- 36.
31
John Searle. Toplumsal Gerekliin nas. (ev: Muhittin Macit, Ferruh zpilavc)
Litera Yaynclk, stanbul, 2007. s.83.

194

Descartes ve Searlede Zihin Problemi

Descartes, dier kartezyenlerden ve Searleden farkl olarak insan zihni

ile dilin fonksiyonlar arasnda hibir iliki kurmaz. Ona gre, hayvanlar
doutan konuma yetisine sahip olsalar bile dncelerini bu yetileriyle
anlatabilecek bir biimde ifade edemezler. Bu hayvanlarn akll olmadklarn
gsterir. Oysa insanlar sar ve dilsiz doduklarnda da baz iaretler icat
etmekte, bunlarla dncelerini anlatabilmektedirler.32 Bu erevede insan dili
Descartes a gre, zihnin fonksiyonlarn yerine getirebilmesi iin gerekli
deildir.
Descartes, doutan dilsiz insanlarn zihinlerini bile birok yetenee
sahip olan birer dzenek olarak grr. Bu yetiler arasnda varolduu dnlen
grev blmnde anlk, birinci srada yer alr.33 Descartes, anlk, zihni
tasarlayarak kendisine doru dnen ve kendisindeki idelerden birini nesne edinen
bir bilme yetisi olarak tanmlar. Anlk, asla cisme ynelmez. Bu nedenle tek
bana anlk ile hibir eyi ne olumlayabilir ne de yadsyabilirim. 34
Dier yetiler, edindiklerini anlka sunarlar. Sonunda btn
deerlendirme ii anla kalr. Dier iki yeti ise anla yardmcdr. Bunlar
imgelem ve duyulardr. Bu yardmclarn yanna bellei de koyabiliriz. Ancak
her eyin bilgisi anla baldr.35
Anlk, doru bilginin ortaya kt yerdir. Anln salam bilgilere
ulaabilmesi iin kendisinden baka bir eye gereksinimi yoktur. Ancak br
yetilerin yardm iini daha da kolaylatrr. Kendimi duyulardan ve imgelemden
ayr sayabilirim. Byle bir durumda bile ben olmaktan kmam. Ancak kendimi
anlktan ayramam. nk benin yapsnn temeli, tek bana anlk ile
belirlenir.36 Descartes, anln imgelemden farkn gstermek iin yle bir rnek
verir. Bir gen imgelediim zaman, bunun izgiden oluan bir ekil
olduunu tasarlamakla kalmyor, ayn zamanda bu izgiyi de, zihnimin
abasyla var olarak dnyorum, baka bir deyile imgeliyorum. Bir bingen
dndmde ise onu tasarlayabilsem de bingenin bin kenarn, genin
kenarn kavradm gibi ne imgeleyebiliyor ne de onlara zihnimin gzleriyle var
olan eyler gibi bakabiliyorum. Dolaysyla insan anl, cisimsel olmayan
varlklara ynelir. Bunlardan biri de insann ruhu, baka bir deyile, kendisidir.37

32

Ren Descartes. Metot zerine Konuma. (ev: Sahir Sel) Sosyal Yaynlar, stanbul,
1994. s. 53- 54.
33
Afar Timuin. Descartes Bilgi Kuramnn Temellendirilii, Bulut Yaynlar,
stanbul, 2000. s.95.
34
Ren Descartes. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) BilgeSu Yaynclk, Ankara, 2007.
s. 52; 68.
35
Afar Timuin. Descartes Bilgi Kuramnn Temellendirilii, Bulut Yaynlar,
stanbul, 2000. s. 93- 94.
36
a.g.e., s. 95- 97.
37
Ren Descartes. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) Bilgesu Yaynclk, Ankara, 2007.
s. 67- 68.

Abdullah DURAKOLU-Volkan AY

195

Descartesa gre anlk, bilen ben olarak nitelendirilebilir. nk

ben, imgeleme yetisine sahip olmasam da varlm hakknda bilgi sahibi
olabilirim. Ancak anlk olmadan asla kendi varlmn bilgisini kavrayamam. Bu
nedenle anlk ruhumun zne baldr. Dolaysyla buradan imgeleme yetisinin
ruhumdan baka bir eye sahip olduu sonucu karlabilir. 38
Zihnimden cisimsel eylerin tm izlerini silsem ve tm duyularm
kapatsam da kendi i dnyam irdeleyebilirim. Bylelikle yava yava kendime
daha aina olmaya alrm.39 Baka bir ifadeyle insan, anlk sayesinde
kendisine ben neyim?,nedir dnen bir ey? trnden sorular sorabilir. Ben
her eyden nce dnen, imgeleyen ve duyan bir varlm. Benin bu biimde
ifade edilen yapsnn temelini anlk belirler. Bu nedenle Descartes, anlksz bir
benin dnlemeyeceini iddia eder.40 Grlyor ki Descartes felsefesinde
bilinli zihnin en nemli yetisi anlktr. nk insanlara hakikati sadece anlk
retir.
Bilincin en belirgin zelliinin ontolojik olduunu dnen Searle, bu
dncesiyle Descartesa yaklar. Yakndan incelendiinde her iki dnr de
bilincin bir zne tarafndan tecrbe edilmi olmasna dikkat ekmektedirler.
Ancak Descartes, kendi bilin durumlarmz hakknda mutlak kesinlie sahip
olduumuzu iddia ederken Searle, bu anlay yanl bulur.41
Descartes, insan zihninin en nemli yetisi olarak grd sezginin,
anln bir ilemi olduunu syler. Ona gre, sezgi yalnzca akldan kaynaklanr.
Bu nedenle sezgiyle bilgi elde etmek, tmdengelimle bilgi elde etmekten daha
kolaydr. Bylece herkes, kendi sezgisiyle bilgi elde edebilir. Ayrca sezgiyle
elde edilen bilgi kendisinden phe edilemeyecek kadar seiktir. 42 Dolaysyla
sezgi, hibir kukuya yer brakmayan ve son derece ak olan bir kavray
etkinliidir. Descartesa gre anlk, sezgi gcn kullanarak doruluu apak
grnen bilgilere ular. Bylelikle sezgiyle yanll gsterilemez bilgiler elde
edilir.43 Descartes, insann kendi benine ilikin bilgilerin de sezgiyle elde
edildiini dnr. nsanlar, kendi varlna ilikin aratrmalarnda kesin
hkmlere ulaabilirler. nk bu bilgiler imgelemle deil, ak ve net biimde
elde edilirler. Dolaysyla insann kendi benine ait bilgiler, doruluundan
phe edilmeyen apak bilgilerdir. Grlyor ki felsefi sistemini, benlik
38

a.g.e., s. 68.
a.g.e., s. 31.
40
Afar Timuin. Descartes Bilgi Kuramnn Temellendirilii, Bulut Yaynlar,
stanbul, 2000. s. 95- 96.
41
John Searle. Zihin Dil Toplum. (ev: Alaattin Tural) Litera Yaynclk, stanbul, 2006.
s. 82
42
Ren Descartes. Anln Yntemi in Kurallar, lk Felsefe zerine Meditasyonlar.
(ev:Aziz Yardml), dea Yaynevi, stanbul, 1997. s. 15; 35.
43
Afar Timuin. Descartes Bilgi Kuramnn Temellendirilii, Bulut Yaynlar,
stanbul, 2000. s. 51, 101.
39

196

Descartes ve Searlede Zihin Problemi

bilgisi ve ondan kard bir doruluk ilkesi zerine ina eden Descartes, dier
tm bilgilerin temeli olarak en kesin ve gvenilir bilgi olarak benlik bilgisini
kabul etmitir.44
Searle, Descartesdan farkl olarak kendi bilin durumlarmz hakknda
dahi mutlak kesinlie sahip olamayacamz iddia eder. Bilincin znel bir var
olma kipine sahip oluu, kendi bilin durumlarmz hakknda mutlak kesinlie
sahip olmak iin yeterli deildir. Kendi bilin durumlarmz hakknda yanlyor
da olabiliriz. Kendi bilin durumlarmz hakknda hata yapmamzn muhtemel
olduu durumlar drt grupta incelenebilir.45
Kendi bilin durumlarmz hakknda hata yapabilmemizin ilk koulu,
kendimizi
aldatmayla
gerekleir.
Kskanlklarmz,
zayflklarmz,
dmanlklarmz vs. ile yzlememiz bize ac verdii iin bunlar kendimize bile
itiraf etmeyi reddederiz. Kendi bilin durumlarmz hakknda hata
yapabilmemizin ikinci koulu, yanl yorumlamayla gerekleir. rnein, youn
duygusal anlar yaadmz srada k olduumuzu sanrz. Ancak daha sonra
bunun sadece geici bir tutku olduunu fark ederiz.46
Kendi zihinsel durumlarmza ilikin nc hata, ikinciyle
balantldr. Bir eyi yapmaya kesin ve koulsuz bir niyetim olduunu
sylediimde, yapmaya niyetli olduumu iddia ettiim eyi yapmak iin en
azndan bir eilim gstermediim mddete kendime gerekten bir niyet atfedip
atfetmediimden phe duyulabilir. rnein, sigaray brakmaya, kilo vermeye
karar vermi olduumuzu zannederiz fakat sonuta ortaya kan davran hatal
olduumuzu gsterir. Kendi bilin durumlarmz hakknda drdnc bir hata ise
dikkatsizlikle gerekleir. Belirli bir siyasi durua bal olduumuzu dnrz,
fakat yllar getikten sonra fark ederiz ki, biz farkna varmadan siyasi
tercihlerimiz zamanla deiime uramtr. Grlyor ki kendi bilin
durumlarmz hakknda bilgimizin kesin ve deimez olduklarn zannetmek
Descartesn bilince ilikin yapt bir hatadr.47
Searlen bilince ilikin yapt bir baka tespit de, onun Descartestan
farkl bir yaklama sahip olduunu gstermektedir. Searlee gre, bilin, bilgi ve
dikkatle ayn ey deildir. Sinirlilik hali bir bilin durumu olmakla birlikte bunun
bilgiyle ilikisinin olmad aktr.48 Zira insanlar, tm bilin deneyimlerini bu
veya u duygu durumu iinde yaarlar. Tm duygu durumlarnn isimleri olmas
gerekmez. rnein, u an ben ne neeli, ne sinirli, ne sevinli ne de kederliyim.

44

Ren Descartes. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) Bilgesu Yaynclk, Ankara, 2007.
s. 25.
45
John Searle. Zihin Dil Toplum. (ev: Alaattin Tural) Litera Yaynclk, stanbul, 2006.
s. 82.
46
a.g.e., s. 82, 83.
47
a.g.e., s. 82- 84.
48
eref Gnday. Zihin Felsefesi, Asa Kitabevi, Bursa, 2002. s. 139.

Abdullah DURAKOLU-Volkan AY

197

Ancak bunlardan farkl ve ifade edilemeyecek bir duygu durumundaym.49

Searlen grne gre, bilin deneyimlerimizin tamam herhangi bir duygu
durumunda gerekleir. Ancak Descartes, her ne kadar duygu durumlarnn da
zihinsel olduunu ifade etse de temel kaygsnn bilimsel bilgiyi temellendirmek
olduu aktr. Ona gre, zihin kendi iindeki her eyin bilincindedir ve bu bilin
dorudan bir bilin olduu iin dier her eyin bilincinden daha kesindir.50 Bu
balamda Descartesa gre, bilincin en nemli fonksiyonu bilmedir.
Descartes, duygularda ve isteklerde hata yapabileceimizi iddia eder.
Ancak ona gre, bunlar dncenin, dolaysyla bilincin konusu deillerdir. Bu
nedenle yanlglar istenten kaynaklanmakta ve yarglarmz etkilemektedirler.
Bylelikle istenten kaynaklanan yanlglar, hatal yarglarda bulunmamza,
baka bir deyile zihnimizdeki fikirlerin geree aykr hale gelmelerine neden
olmaktadrlar. Bunun en byk nedeni isten alanmzn anlay alanndan daha
da geni olmasdr.51 Bilin sayesinde yalnzca zerlerinde bir yargda
bulunabileceim idealar alglayabilirim. sten ise, yalnzca anlan nmze
koyduu eyleri onaylayabilir veya yadsyabilir. Dolaysyla isten kolayca
aldanabiliyor.52 sten aldandnda ise, doru yerine yanl, iyi yerine kty
seer. Bu nedenle insan yanlabilir.53 Bu erevede ele alndnda Descartes
felsefesinde duygular ve arzular alan, bilin alanndan ayr, ancak bilinci
etkileyen, baka bir deyile yanl yarglarda bulunmamza neden olan bir
kategoriyi ifade etmektedir. Dolaysyla Descartesa gre, bilin deneyimlerimiz,
herhangi bir duygu durumunda olsa dahi bilin alan isten alanndan farkl bir
yapya sahiptir. Bilincin karakteristii yargda bulunma, istencin karakteristii
ise zgrce seme yetisi sayesinde onaylama ve yadsmadr.
Descartes ve Searle, bilincin kayna konusunda da farkl dnceye
sahiptir. Descartesn bilin anlayna bakldnda, ne kanlar ontolojik ve
epistemolojik olmakla birlikte, daha derinlere bakldnda teolojik ynlerinin de
olduu grlebilir.54 Koyu bir Katolik olan Descartes, Tanrnn her insana
doruyu yanltan ayrt etmek iin k verdiini syler. Ona gre, Tanr ve ruh
ideleri duyularda aranamaz. Bu nedenle Tanrnn ve ruhun varl mutlak bir

49

John Searle. Bilin ve Dil. (ev: Muhitin Macit, Ferruh zpilavc) Litera Yaynclk,
stanbul, 2005. s.74.
50
ahabettin Yaln. Modern Felsefede Benlik, Boazii niversitesi Yaynevi, stanbul,
2010. s. 31.
51
Ren Descartes. Felsefenin lkeleri. (ev: Mesut Akn) Say Yaynlar, stanbul, 2008.
s.72, 76.
52
Ren Descartes. Anln Yntemi in Kurallar, lk Felsefe zerine Meditasyonlar.
(ev:Aziz Yardml), dea Yaynevi, stanbul, 1997. s. 118- 119.
53
Ren Descartes. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) Bilgesu Yaynclk, Ankara, 2007.
s. 54.
54
ahabettin Yaln. Modern Felsefede Benlik, Boazii niversitesi Yaynevi, stanbul,
2010. s. 48.

198

Descartes ve Searlede Zihin Problemi

kesinlie sahiptir.55 Searle, Descartesn bu bak asn eletirerek kesinliin

dinsel inanla deil, sadece bilimle elde edilebileceini savunur. 56
Searle, Descartesn bilin hakkndaki dncelerinin ayn zamanda
hatal bir anlayn benimsenmesine de neden olduunu iddia eder. Bu anlay,
bilincin bir doa bilimleri konusu olmaya elverili olmamas ynndedir.
Searlee gre, bilinli durumlar, bunlara sahip olan bir failin ancak kendilik bak
asndan mevcutturlar. Searle bu durumu, birinci ahs ontolojisi olarak
adlandrr. Dolaysyla bilinli durumlar birinci ahs varolu kipine sahiptirler. 57
Searlee gre, mevcut yaklamlarn ouna gre bilim, sadece nc ahs
grngleriyle ilgilenebilmektedir. Bu yaklamlara gre, bilim ancak nesnel
olgularla ilgilenebilir. Ancak Searlee gre bu durum, bilincin bilimsel olarak
incelenmesine engel deildir. nk birinci ahs varolu kipine sahip olan
eyler ontolojik olarak znel olsalar da epistemolojik olarak znel olmayabilirler.
Ayamdaki ar ifadesi buna rnek olarak verilebilir. Zira ayamda u anda
bir ar var ifadesi nesnel bir olgu meselesidir. Bu nedenle bilimsel olarak
incelenebilmektedir. Ayn biimde bilin de nesnel bir grngdr. Dolaysyla
bilincin, epistemolojik ynden bilimsel aratrma konusu olmamas iin hibir
neden yoktur.58
SONU
Dalizm, materyalizm ve idealizmden farkl olarak madde ya da
zihinden birinin varln yadsmak yerine her ikisinin de gerek olduunu iddia
eder. Dalizmi savunan bu filozoflarn banda Descartes gelir. O, tek asli
niteliini dnmek olarak grd zihni fiziksel nesnelerden ayrr. nk
Descartesa gre, insan bedeni de dhil fiziksel nesnelerin byle bir zellii
yoktur. Ancak zihin ile beden zleri bakmndan farkl tzler olmalarna ramen
insanlarda bir btnlk halinde bulunduklar aktr. yleyse yle bir soru
akllara gelmektedir. Zihin yer kaplamadna, beden de dnmediine gre,
nasl olur da her ikisi arasnda bir iliki kurulabilir? Descartes, zihin-beden
problemini zdn iddia eder. Ona gre, zihin bedenle olan bu btncl
ilikiyi beyinde yer alan bir bez araclyla kurar. O, bu bezin sadece insanlarda
olduunu dnr. Bu bez sayesinde zihnimde meydana gelen bir deiiklik

55

Ren Descartes. Metot zerine Konuma. (ev: Sahir Sel) Sosyal Yaynlar, stanbul,
1994. s. 37.
56
John Searle. Zihin Dil Toplum. (ev: Alaattin Tural) Litera Yaynclk, stanbul, 2006.
s. 46.
57
a.g.e., s. 52-55.
58
John Searle. Bilin ve Dil. (ev: Muhitin Macit, Ferruh zpilavc) Litera Yaynclk,
stanbul, 2005. s. 79.

Abdullah DURAKOLU-Volkan AY

199

bedenimi etkilemekte, bedenimde meydana gelen bir deiiklik de zihnimi

etkilemektedir.
Ne var ki Descartesn zihin-beden problemine getirdii bu
yaklam birok dnr tatmin etmemitir. Birbirleriyle hibir ortak zellii
olmayan iki farkl tzn etkileimlerini sadece bedende bulunan bir bezle
aklama giriimi baz dnrlere gre, problemi zmek iin yeterli deildir.
Descartesn zm nerisini yetersiz bulan Searle, zihin ve bedenin birbirlerini
karlkl olarak etkilediini kabul eder. Ancak o zihinsel olgular, beynin
zellikleri olarak grmesiyle Descartesdan ayrlr. Bu ynyle Searle, dalist
dnceyi savunanlardan farkl olarak bilincin maddi bir tz olduunu iddia
eder.
Searle, bilinci maddi bir tz olarak kabul etmekle birlikte kendisini
materyalist olarak nitelendirmez. Ona gre, geleneksel materyalizm, bilinci
herhangi bir nesne gibi grmektedir. Oysa bilin, geleneksel materyalizmin
dndnden farkl olarak dier maddelere indirgenemeyen biyolojik bir
fenomendir. Bilin problemi zerine dnceler gelitirirken geleneksel
dnrlerden farkl olarak bilimin sonularndan da yararlanan Searle, buna
ramen bilincin ne olduunu tam olarak ortaya koyamaz. Ancak o, bunu bir
sorun olarak grmez. nk bilincin epistemolojik olarak bilinmesi mmkndr.
Baka bir deyile bilin nedir? sorusunun kesin yant vardr. yleyse bilimsel
olarak bilin aratrma konusu olmaya uygundur. Ayrca Searlen asl amac
bilincin ne olduunu ortaya karmak deil, bilime uygun bir genel teori elde
etmektir.
Searlen teorisine gre, dnyada nemli olan her ey bilinle ilikisi
orannda nemlidir. Bu bakmdan bilin ya da zihin toplumsal kurumlarn ortaya
kmasnda da nemli bir role sahiptir. Baka bir ifadeyle, zihin ve toplum bir btn
oluturacak biimde birbirleriyle uyumlu bir haldedir. Dolaysyla Searlee gre
bilincin en nemli nitelii kendini aarak baka bilinlerle iliki kurmas ve bunun
sonucunda toplumsal gereklii ina etmesidir. Bu dnce ayn zamanda zihin
problemine ilikin grleri bakmndan Searlen Descartesdan farkn da ortaya
koymaktadr. Zira Descartesa gre, zihnin ayrdedici nitelii, baka herhangi bir
eye gereksinim duymakszn kendisi hakknda dnme etkinliini
baarabilmektedir. Bu ynyle Descartesn bilen znesi, tarih d ve toplumsal
olmaktan uzak bir karaktere sahiptir.
Searle,
Descartesn
teorisinin
bilimsel
dnya
gryle
badaamayacan dnr. Ona gre zihin, dil ve toplumsal gereklikler arasnda
var olan mantksal bamllk ilikilerini aratrp sorgulamak nemlidir. Zira Searle
bilimlerden de yararlanarak bu ilikileri incelemitir. Ancak ona gre, Descartesn
dalizmini temele aldmz srece zihinsel olann fiziksel olanla ilikisini anlamak
olduka zor olmaktadr. Bu dnceden hareket eden Searle, dalizmin geleneksel
kategorilere derinden bal, modas gemi antibilimsel bir yaklam olduunda
srarldr.

200

Descartes ve Searlede Zihin Problemi

KAYNAKA
AYDIN, Ayhan. Dnce Tarihi ve nsan Doas, Alfa Yaynlar,
stanbul, 2000.
CEVZC, Ahmet. Felsefe Szl, Ekin Yaynlar, Ankara, 1997.
DESCARTES, Ren. Metot zerine Konuma. (ev: Sahir Sel) Sosyal Yaynlar,
stanbul, 1994.
DESCARTES, Ren. Anln Yntemi in Kurallar, lk Felsefe zerine
Meditasyonlar. (ev: Aziz Yardml), dea Yaynevi, stanbul, 1997.
DESCARTES, Ren.. Meditasyonlar. (ev: smet Birkan) Bilgesu Yaynclk,
Ankara, 2007.
DESCARTES, Ren. Felsefenin lkeleri. (ev: Mesut Akn) Say Yaynlar,
stanbul, 2008.
GENTLE, Alfonso.. Per una legislazione della realta sociale tra lordine del
dritto e la critica alla normalita Tesi di Dottorato. Universita Delgi
Studi di Napoli, 2008.
GNDAY, eref. Zihin Felsefesi, Asa Kitabevi, Bursa, 2002.
PONTREMOL, Pietro E.(2008), Lunicit dellesperienza Rivista Italiana di
Counseling Filosofico. Settembre. Numero: 4, s.49- 58.
SEARLE, John R. Zihnin Yeniden Kefi. (ev: Muhittin Macit) Litera Yaynclk,
stanbul, 2008.
SEARLE, John R. Bilin ve Dil. (ev: Muhitin Macit, Ferruh zpilavc) Litera
Yaynclk, stanbul, 2005.
SEARLE, John R. Zihin Dil Toplum. (ev: Alaattin Tural) Litera Yaynclk,
stanbul, 2006.
SEARLE, John R. Toplumsal Gerekliin nas. (ev: Muhittin Macit, Ferruh
zpilavc) Litera Yaynclk, stanbul, 2007.
SHAFFER, Jerome. Zihin Felsefesi. (ev: Turan Ko) z Yaynclk, stanbul,
2005.
SORELL, Tom. Descartes. (ev: Cemal Atila) Altn Kitaplar Yaynevi, stanbul,
2002.
TMUN, Afar. Descartes Bilgi Kuramnn Temellendirilii, Bulut
Yaynlar, stanbul, 2000.
YALIN, ahabettin. Modern Felsefede Benlik, Boazii niversitesi Yaynevi,
stanbul, 2010.