MKRO KTSAT

DERS NOTU
HAZIRLAYAN
DO. DR. LEVENT GKDEMR
NN NVERSTES BF
KTSAT BLM
e-posta: levent.gokdemir@inonu.edu.tr

Dersle ilgili Kaynaklar

Prof. Dr. Zeynel DNLER Mikro Ekonomi
Prof. Dr. Erdal NSAL ktisada Giri ve Mikro ktisat
Ak retim Fakltesi ktisada Giri ve ktisat Teorisi
Yarg Yaynevi KPSS A Grubu ktisat Kitab

KTSADIN TANIMI
KTSAT ya da EKONOM kavramlar artk gnmzde her kesimden bireyin ska
kulland, anlamn tam olarak bilmese bile neminin farknda olduu kelimelerdir. ktisat ve
ekonomi

ayn

anlamda

kullanlan

zde

kavramlardr.

ktisat

Ekonomi.

Mikro ktisat = Mikro Ekonomi, Trkiye ktisad = Trkiye Ekonomisi gibi rnekler verilebilir.
ktisat bir sosyal bilimdir (toplum bilimidir). Dolaysyla inceleme merkezine insan yerletirir.
nsanlarn hukuki, siyasi, dini, ahlaki, kltrel ve ekonomik olmak zere pek ok, birbirine
girmi ve karmak ilikileri vardr. ktisat bilimi insanlarn sadece ekonomik ilikilerini
inceleyen bir bilim daldr. Elbette bu incelemesini yaparken dier bilimlerden de
yararlanmaktadr.
Sosyal bilimlerde bir kavram tek tanmla aklamaya almak dar bir bak as ortaya
koymak anlamna gelebilir ve eksik kalabilir. Konuya yaklam tarzna ve verilen nemine
gre farkl tanmlar yaplabilir. Bu yaklamla iktisadn farkl tanmlarn u ekilde yapmak
mmkndr:
nsanlarn en temel ekonomik faaliyetleri retmek ve tketmek olduuna gre iktisat, retim
ve tketim arasnda denge kurmaya alan bir bilimdir diyebiliriz. Bu tanmdan hareketle
insanlar doduu andan itibaren tketmeye baladklarn dikkate alrsak, iktisat biliminin
insanlk tarihiyle birlikte baladn sylemek mmkndr.
te yandan biraz daha kapsaml tanm yle yapabiliriz. nsanlarn bir yanda sonsuz/snrsz
ihtiyalar bulunmaktadr. Bu ihtiyalar en temelden (beslenme, barnma, giyinme, snma,
salk, ulam, eitim gibi rnekler verilebilir), en lkse kadar (ok lks ev, otomobil, dnya
seyahati gibi) snrszdr. te yanda bu ihtiyalar karlayacak kaynaklar ise maalesef snrl ve
kttr. Eer kaynaklar da snrsz olsayd, o zaman ihtiyalarla kaynaklar arasnda bir denge
kurma ihtiyac ve abas olmayacakt. Ancak kaynaklar kt olunca denge kurma ihtiyac vardr
ve bunu iktisat bilimi yapmaktadr. zetleyerek tanm verirsek, sahip olunan kt kaynaklarla
snrsz olan insan ihtiyalarn en rasyonel (aklc, optimum) ekilde karlayarak insanlar
mutlu etmeyi, refaha ulatrmay ve refahn artrmay amalayan, bireylerin (ister retici
olsun, ister tketici) karlarn maksimuma ulatrmay hedefleyen bilime KTSAT denir.

Yukarda verdiimiz tanmlarda baz kavramlar n plana kmaktadr. Bir tanesi HTYA.
htiya (gereksinim), karlandnda insana haz ve mutluluk veren, karlanmadnda ise
sknt ve zdrap veren duyguya ihtiya denir. nsanlarn snrsz ihtiyalar bulunmaktadr.
Bireyler bu ihtiyalarn karlayabilmek iin tketim yapmak zorundadrlar. Tketimin
olabilmesi iin de karlnda retimin olmas gerekir. RETM, retim faktrlerinin
(kaynaklarnn) bir araya getirilmesi suretiyle insanlarn ihtiya duyduu mal ve hizmetlerin
oluturulmas faaliyetidir. Bu tanmdan anlyoruz ki insanlarn ihtiya duyduu eyler ya mal,
ya da hizmettir. MAL, insanlarn ihtiyacn karlayan ve somut olan (elle tutulup, gzle
grlebilen) her eye denir. Ekmek, ayakkab, saat vs.. HZMET ise, insanlarn ihtiyacn
karlayan ve soyut olan edimlere (i, fiil) denir. Doktor, avukat, hemire, retmen,
yneticinin yapt faaliyetler.
Mal eitli gruplar halinde snflandrmak mmkndr.
Mallarn Snflandrlmas
1.Grup;
a) Hammadde: Doadan elde edildikten sonra ileme tabi tutulmayan ve ekil deiikliine
uratlmayan mallara denir. Tarm rnleri, madenler, yer alt ve yerst kaynaklar, deniz,
orman, denizdeki balklar rnek olarak verilebilir. ounlukla tketicinin ihtiyacn
karlamad iin hammaddeler ara mal yapmnda kullanlr, ancak sebze ve meyve gibi
hammaddeler bir ilemden geirilmeksizin tketilirler.
b) Ara Mal: Hammaddenin ilemden geirilmesiyle elde edilen ve nihai mal retiminde
kullanlan mallara denir. Buday, pamuk ve demir madenleri hammaddelerdir. Buday un,
pamuu iplik ve demir madenini sa demir haline getirince ara mallarna dnrler.
c) Nihai (Tamamlanm, Tketime Hazr) Mal: Tketilmesi iin baka bir ileme gerek
duyulmayan mallara denir. Undan ekmek, iplikten kazak, sa demirden amar makinesi
yapldnda ara mallar nihai mallara dntrlm olur ve tketicilerin ihtiyalarn
karlayan mallar haline gelir.

2.Grup;
a) Tarm Mal: Tarm sektrnden elde edilen ve ilenmemi (hammadde) olan mallara denir.
rnein hububat, meyve ve sebzeler.
b) Sanayi Mal: Doadan ya da tarm sektrnden elde edildikten sonra ileme tabi tutulan
mallara denir. Meyve suyu, otomobil, saat, cep telefonu gibi..
3.Grup;
a) retim Mal: retken nitelikte olup, baka mallarn retiminde kullanlan mallara denir.
rnein terzinin diki makinesi, iftinin traktr, taksi ofrnn otomobili.
b) Tketim Mal: Tketicinin ihtiyacn karlayabilmek iin tketmi olduu mallara denir.
Saat, cep telefonu, ev kadnnn ald diki makinesi, ailenin ulam ihtiyacn karlamak iin
alnan otomobil.
Dikkat edilirse diki makinesi, otomobil retim mal da olabilir, tketim mal da. Burada
mallarn kullanm amac n plana kmaktadr. Ama mal kullanarak mal veya hizmet
retmek ve gelir kazanmak ise retim mal olmakta, ama ihtiyac karlamak ise tketim mal
olmaktadr.
4.Grup; Bu gruplandrmada da tketim mallarn ikiye ayrmaktayz.
a) Dayanksz Tketim Mal: Tketildiinde tkenen ve mal olma zelliini yitiren, dolaysyla
bir daha ayn ihtiyac karlayamayan mallara denir. rnek, yiyecekler, cep telefonu kontr..
b) Dayankl Tketim Mal: Ekonomik kullanm mrnce ayn ihtiyac karlayan,
tketildiinde mal zelliini kaybetmeyen mallara denir. rnek, beyaz eya, giyecekler, saat
gibi..
Temel Ekonomik Birimler
Bir ekonomide temel ekonomik birimler unlardr;
a)Hanehalk: hanehalk, bir at altnda yaayan bir kii ya da birden fazla kiiyi kapsar.
Hanehalknn tamam tketicidir. Ayn zamanda hanehalkndan bazlar retim faktr
olabilir.

b) Devlet: Devlet ekonomide dengeleri salamak ve hedeflere ulaabilmek iin, ekonomide

dar gelirli kesimleri korumak iin gerek retici, gerekse tketici olarak piyasaya giren,
mdahale eden ve dier ekonomik birimlerden farkl olarak vergi toplama ayrcalna sahip
olan bir birimdir.
c) Firmalar: retim faktrlerini bir araya getirerek retimin gerekletirilmesini salayan bir
birimdir.
MKRO KTSAT-MAKRO KTSAT AYRIMI
ktisat bilimi incelenirken en temel ayrm MKRO KTSAT ve MAKRO KTSAT eklinde
yaplmaktadr. MKRO KTSAT; birey, firma, endstri gibi daha kk ekonomik birimlerin
iktisadi davranlarn inceleyen blmdr. Fiyat oluumu, retici-tketici dengeleri,
piyasalar, arz-talep gibi temel konular mikro iktisadn inceleme alanna giren konulardan
bazlardr.
MAKRO KTSAT ise; ekonomiyi toplu halde bir btn olarak ele alp inceleyen blmdr.
Milli gelir, fiyat hareketleri (enflasyon), d ekonomik ilikiler, ekonomik byme ve kalknma,
para ve bankaclk, borlanma gibi konular makro iktisat konulardr.
Yukarda iktisad, retim ve tketim ilikisini inceleyen bilim eklinde tanmlamtk. Her ne
kadar tketim insanlk tarihiyle balayan bir ekonomik faaliyet olsa da, modern anlamda
iktisad bir bilim olarak, yani olaylar neden-sonu ilikisi erevesinde inceleyip, sonularn
ortaya koyan kii Adam Smith olmutur. Smith 1776 ylnda Uluslarn Zenginlii adl
eserinde ekonomik olaylar dzenli ve bilimsel ltler erevesinde incelemi ve Kapitalist
sistemin temelini oluturmutur.
Her bilimde olduu gibi iktisat biliminde de konular incelenirken baz varsaymlardan hareket
edilir. Smith iktisat biliminin temel varsaymn Homo Economicus olarak belirtmitir.
Btn aklamalarn bu varsaym zerine kurgulamtr. ktisadi Dnen nsan anlamna
gelen Homo Economicus, ister retici olsun ister tketici, bireylerin rasyonel davran tarz
sergilediklerini ifade eden bir kavramdr. Rasyonel/aklc davranan insanlar kt kaynaklarn
israf etmezler ve maksimum kar peinde koarlar. O halde rasyonel insan aklc, karc,
bencil (toplumun deil kendi karn gzeten), ou aza tercih eden (ok kar az kara, ok

fayday az faydaya tercih eden), tercihleri arasnda tutarl olan ve karn maksimum
yapmann peinde koan insan olarak tanmlayabiliriz.
Yukarda tanmladmz temel kavramlardan birisi de retim idi. retim faktrlerinin bir
araya getirilmesi suretiyle insanlarn ihtiya duyduu mal ve hizmetlerin oluturulmas
faaliyetini retim olarak tanmlamtk. Bu tanmdan hareketle yle bir soru sorabiliriz:
retimi kim gerekletirir? Cevap: retimi retim faktrleri gerekletirir. Her maln
retiminde birbirinden ok farkl kaynaklar-girdiler kullanlsa da iktisat biliminde retim
faktrlerini drt balk altnda toplamaktayz. Bu drt faktrn tanmlarnn iyi bilinmemesi,
aralarndaki farklln gzden kamasna yol aabilir. imdi faktrleri inceleyelim.
RETM FAKTRLER
1) EMEK (GC): retime bakas (giriimci) adna belli bir cret karlnda katlan,
dolaysyla retimden kaynaklanabilecek risk ve belirsizlikleri stlenmeyen her trl
insan gcne emek denir. Bedensel-zihinsel ve vasfl-vasfsz eklinde emek trleri
vardr.
2) GRMC (MTEEBBS): retime kendi adna katlan ve riskleri stlenen, emek,
sermaye ve doal kaynaklar bir araya getirerek retimin gereklemesini salayan
organizasyon faaliyetine giriim (teebbs), bu ii stlenen kiiye de giriimci
(mteebbis) denir.
3) DOAL KAYNAK (TOPRAK): nsann retim esnasnda doada hazr olarak bulduu,
ilenmemi yani hammadde olan ve retimde kullanlan her trl faydal unsura
denir. Yer alt, yerst kaynaklar, madenler, orman, deniz, denizin iindeki balklar
rnek olarak verilebilir.
4) SERMAYE (KAPTAL): Doada hazr bulunmayan, hammadde olmayan, insan
tarafndan retilmi yada ekil deiikliine uratlm olan, retimde dorudan
kullanlan ve verimlilii artran girdilere denir. retimdeki ara-gereler, makinetehizatlar sermayedir. Bir iftinin sermayesi traktr, gbresi, bier-dveri,
pulluudur. Terzinin sermayesi kuma, ine-iplii, makasdr.

retim faktrlerinin retime katlmas sonucu aldklar gelirleri ise unlardr:

retim Faktr

Geliri

Emek

cret

Giriimci

Kar

Doal Kaynak

Rant (Kira)

Sermaye

Faiz

ktisadn bir tanmn retim ile tketim arasnda denge kurmaya alan bilim olarak
vermitik. Tketim kavramndan devam edersek, tketiciler ihtiyalarn karlayabilmek iin
mal ve hizmet tketirler. Bu tketim sonucunda fayda elde ederler.
FAYDA (Yarar): Bireylerin mal ve hizmet tketmeleri sonucu elde ettikleri haz ve tatmin
duygusuna fayda denir. Bir baka tanm ise, mallarn insan ihtiyalarn karlama zelliidir.
nsanlar tketiciler ve reticiler olmak zere iki gruba ayrdmzda her iki grubun da kt
geliri ve rasyonel bir amac vardr.
Rasyonel tketicinin amac kt kaynan israf etmeden ihtiyalarn karlamaktr. Bunun
ls ise, tketim sonucu toplam faydasn en yksek seviyeye karmasdr. Tketici toplam
faydasn maksimum yaptnda dengeye ulam saylr.
Rasyonel reticinin amac ise retim ve sat sonucu toplam karn maksimum yapmaktr. Bu
durumda dengeye ulam olurlar. ktisat biliminin amac da toplumu dengeli bir duruma
getirmektir.
ncelikle tketici konusundan balarsak, tketicinin amacnn toplam faydasn maksimum
yapmak olduunu belirttik. Tketim sonucu faydann maksimuma ulap ulamadn
anlayabilmek iin lm yaplmas gereklidir. Soyut olan faydann lm gibi bir sorun
kyor iktisatlarn karsna. Faydann llmesini tketici teorisi balnda aklayabiliriz.

TKETC DENGES (FAYDANIN LLMES)

ktisatlar faydann llmesi hususunda uzun tartmalar yapmlar ve neticede iki farkl
lm yntemi gelitirmilerdir. Birinci yntem Kardinal fayda yntemidir ve iktisat
biliminin yeni gelimeye balad dnemlerde ortaya konulan bir yaklamdr, ar iddial
varsaymlara sahip ve gereklerden uzak bir yntem olduundan gnmzde kabul

grmemektedir. kinci yntem ise Ordinal fayda yntemidir, daha gereki varsaymlar
vardr ve gnmzn modern iktisat biliminin kabul ettii yaklamdr.

1. Yaklam: Kardinal Fayda Yntemi (Saysalclar, Kardinalistler)

Bu yntemin varsaymlar unlardr:
a)Tketimden elde edilen fayda saysal olarak llebilir,
b)Faydann l birimi utildir (util ngilizce utility kelimesinden gelmekte ve fayda anlam
tamaktadr),
c)Fayda objektiftir, bir maldan ayn miktarda tketen herkes ayn fayday elde eder,
Eer yukardaki varsaymlar doru ise o halde tketici iin bir sorun kalmamakta. Rasyonel
tketici ihtiyac olan mallar fayda sralamasna tabi tutar ve gelirini en yksek faydal maldan
en dk faydal mala doru harcar. Bylece toplam faydasn maksimum yapm olur.
nemli kardinalist iktisatlar Walras, Jevons ve Gossendir.
Kardinal fayda yaklamnda karmza Marjinal Fayda adyla yeni bir kavram kmaktadr.
Marjinal Fayda (MU): Bir maldan bir birim daha fazla tketmenin toplam faydada meydana
getirdii deiiklik demektir. Bir baka ifadeyle tketilen son birim maldan elde edilen fayda
anlamna gelir. Paralarn faydas diyebiliriz. Paralarn faydas toplandnda toplam faydaya
(TU) ulalr. Gossen, tketim ile fayda arasndaki ilikiyi ve tketicinin nasl dengeye
ulaacan Gossen Yasalar ile aklamtr.
I.Gossen Yasas: Tketilen mal miktar arttka toplam fayda (TU) artar, marjinal fayda (MU)
ise azalr. Gayet mantkl ve doru bir tespittir. Fayda, tketimden aldmz haz olduuna
gre, tketim arttka o mala duyulan ihtiyacn iddeti azalaca iin maldan alnacak haz
azalmaya balar (MU azalr), ancak paralar faydasn topladmzda toplam fayda artar.

rnek:
Tketilen Su Miktar (Bardak)

Toplam Fayda (TU)

Marjinal Fayda (MU)

10 br. Util

10 br. Util

18

23

25

25

22

-3

rnekte dikkat edilmesi gereken zellikler unlardr;

1) tketilen su miktar arttka bireyin su ihtiyacnn iddeti azalmaya balar, bu nedenle
ald haz (MU) giderek azalr. Her ne kadar paralarn faydas azalsa da toplam fayda
(TU) artar.
2) Toplam fayda max. olduunda marjinal fayda sfr olur. TUmax iken MU=0 olur (5.
bardak su).
3) Tketici 4 bardak su itiinde su ihtiyac doyuma ulamaktadr. 5. Bardak suyun
tketiciye bir faydas ya da zarar yok, 6. Bardak su ise tketiciye zarar vermektedir.
Dikkat edilirse 5. ve 6. bardak sularda TUnun artmad grlmektedir. Oysa Gossen
yasasna gre tketim arttka TU artmaktayd. Bu durumu u ekilde aklayabiliriz.
Her ne kadar teorik olarak yukardaki tabloyu versek de uygulamada hibir rasyonel
tketici 5. Ve 6. Bardak suyu imez, nk hem 5. ve 6. Bardak sular iin para
harcanmakta, hem de hi faydas yok (5. Bardakta MU=0), hatta fayda yerine zarar
var (6. Bardak suyun faydas deil zarar var MU= -3). Bu davran aklc deildir.
Yukardaki tablonun ekillerini aadaki gibi izebiliriz.

ekil 1: Toplam Fayda

TU
max
TU

Q(miktar)
ekil 2: Marjinal Fayda
MU

Q(miktar)
MU

II. Gossen Yasas: Gossen ikinci olarak kardinal fayda yaklamna gre tketicinin nasl
dengeye geleceini- toplam faydasn nasl maksimum yapacan- formlle gstermitir.

TUmax(Tketici Dengesi)=

= ..........=

Denklemde (P), tketilen mallarn fiyatlarn temsil etmektedir. Bu eitlie gre tketici
tketmi olduu her bir maln marjinal faydasnn o maln birim fiyatna blmn, dier
maln marjinal faydasnn birim fiyatna blmne eitlediinde tketimini durdurmaldr,
nk TU max. olmu ve tketici dengeye ulam demektir. Toplam faydasn max. Yapmak
isteyen tketicinin gelirinin tamamn mallar arasnda harcamas gerektiini de sylemeliyiz,
nk tasarruf, gelirin bir blmnn harcanmamas anlamna gelir ki, daha az tketim
toplam faydann azalmasna yol aar.

Kardinal fayda yaklamna gre tketici dengesini bir rnekle anlatalm.

Tketilen Elma Miktar

MU Elma

Tketilen Armut Miktar

MU Armut

40

60

32

40

24

36

12

24

10

12

Elma Fiyat (Pelma): 4 TL, Armut Fiyat (Parmut): 4 TL ve Tketici Geliri (M): 40 TL
Yukardaki tabloya gre tketicinin belli bir zaman diliminde (rnein bir ay srede) sadece
iki mal tkettiini varsayalm. Bu mallarn tketim miktarlar ve elde edilen marjinal faydalar
verilmitir. imdi bu tabloya gre rasyonel bir tketicinin dengeye ulaabilmesi iin bir ayda
ka kg. elma ve armut tketmesi gerektiini hesaplayalm.
II. Gossen yasasna gre tketici dengesi iin aradmz eitlik koulu;
olduuna gre ncelikle
oluturmalyz.

-------------

--------------

10

15

10

ve

stunlarn

Aradmz eitlik iin iki farkl bulgu elde edilebilir. Birincisi, sadece bir tane eitlik ortaya
kabilir. O zaman bu eitlii salayan elma ve armut tketimlerini tablodan bulup, tketici
dengesinin koulunu belirleyebiliriz. kincisi ise, rneimizde olduu gibi bir taneden fazla
eitlik kabilir. Byle bir durumda tketicinin gelirini hesaba dahil edeceiz. Rasyonel
tketicinin amac maksimum toplam fayda olduuna gre ve tketim arttka toplam fayda
arttna gre, gelirin tamamnn harcanmas gerekir. rnekte tane eitlik (10=10, 6=6 ve
3=3) sz konusudur. Bu eitliklere karlk gelen elma ve armut tketim miktarlarn tketim
tablosundan kartrz. 10 eitlii iin 2 kg. elma ve 2 kg. armut tketilmekte ve bu tketime
harcanan para toplam 8+8= 16 TL olur ki gelirin tamam harcanmamtr. Tketici dengeye
ulaamaz. 6 eitlii iin 6 kg. elma ve 4 kg. armut tketilmekte, toplam 24+16= 40 TL
harcanmakta, gelirin tamam iki mal arasnda paylatrlmtr. Dolaysyla tketici max.
faydaya ular, dengeye gelir. 3=3 eitliinde ise 8 kg. elma ve 5 kg. armut tketilmekte,
32+20= 52 TL harcanmas gerekmekte, oysa tketici geliri 40 TL dir. Gelirin almas
mmkn olamayacana gre, bu seenek de olamaz.
Sonu olarak byle bir soruyla kar karya kaldmzda denge koulu iin bir ay srede 6
kg. elma ve 4 kg. armut tketilmesi gerektiini belirtiyoruz.
imdi de tketici dengesi konusunda ikinci ve gnmzde kabul gren Ordinal Fayda
yaklamn aklayalm.

2. Yaklam: Ordinal Fayda Yntemi (Srasalclar, Ordinalistler)

Kardinal fayda yaklamnn gereklerden uzak, zorlamaya dayal varsaymlar iktisatlar
tarafndan eletirilmi ve soyut olan fayda kavramnn saysal lm dncesinin gerek
d olduunu belirtmilerdir. Bunun zerine gereklere daha uygun olan bir yaklam
gelitirilmitir.
Varsaymlar;
-Ordinal fayda yaklamna gre faydann saysal olarak llemeyecei, ancak tketicinin
mallardan elde edecei faydalar sralamaya tabi tutabilecei iddia edilmektedir.
-Ayrca mallarn faydas objektif deil, sbjektiftir, yani kiiden kiiye ve ayn kii iin
tketim zamanna gre mallarn faydas deiiklik gsterebilir.
-Bir maln tketimi dier maln faydasn etkiler.
nemli ordinalist iktisatlar arasnda Edgeworth, Antonelli ve Fisher gsterilebilir.
Ordinal fayda yaklamna gre tketiciler aamada dengeye ulamaktadrlar. imdi bu
aamalar inceleyelim.

1. Aama: Farkszlk Erisi

Tketicinin belli bir dnemde sadece iki mal tkettiini varsayyoruz. rnein dnemimiz
bir ay olsun ve tkettiimiz mallar elma ve armut olsun. Tketici iki maldan farkl
miktarlarda/bileimlerde tketerek mal sepetleri oluturuyor. Her mal sepetinde farkl
miktarlarda elma ve armut bulunmakta. Her ne kadar tketici tketimden elde ettii
fayday saysal olarak lemese de karlatrma yapabilmekte ve fayda sralamas
yapabilmektedir. Teorik olarak tketici sonsuz sayda mal sepeti oluturabilir. Bu mal
sepetlerinin faydalarn karlatrdnda baz sepetlerdeki mallarn tketiminden elde
edilen faydalarn eit olduu grlr. te tketiciye ayn toplam fayday salayan bu mal
sepetlerinin grafiini izdiimizde ortaya kan ekle farkszlk erisi diyoruz. imdi bu
anlattklarmz grafik zerinde gsterelim.

Y mal (armut)
8 --- a
6 ------ b
4 ----------- c
2 -----------------d
U1
0 1 2

X mal (elma)

Grafikte eksenlerde tketilen mallar yer almakta ve ters orantl (negatif eimli) izilen eri
ise farkszlk erisidir. Tanm u ekilde verebiliriz:
Belli bir dnemde iki maldan farkl miktarlarda/bileimlerde tketerek tketicinin ayn toplam
fayday (U1) elde etmesine imkan veren eriye Farkszlk Erisi ad verilir. Tketici iki
maldan tketim miktar iin sonsuz sayda seenekler oluturabilir. rnein grafikteki a
noktasnda 8 birim armut ve 1 br elma tketmekte toplam faydas ise U1 olmaktadr. Tketici
ayn toplam fayday (U1) b noktasnda 6 br armut ve 2 br elma, c noktasnda 4 br armut ve 4
br elma, d noktasnda 2 br armut ve 7 br elma tketerek de elde edebilmektedir. Dolaysyla
toplam fayda bakmndan tketici iin a noktasnn b, c veya d noktalarndan fark
bulunmamaktadr. Zaten erinin ad da buradan gelmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken

bir husus vardr. Tketicinin tketimden bir tek amac vardr, toplam faydasn max. yapmak.
Yani tketim yaparken zevkler iin iine dahil edilmemektedir.
Farkszlk Erisinin zellikleri
1. Bir farkszlk erisi zerindeki btn noktalarda toplam fayda ayndr. Her noktada
toplam fayda U1e eittir.
2. Negatif eimlidirler. Bir baka ifadeyle sol yukardan sa aaya doru inerler.
Negatif eimli demek eksenlerdeki mallarn tketim miktarlarnn ters ynlerde
deitiini gstermektedir.

a noktasndan b noktasna gidildiinde elma tketimi

artarken, armut tketimi azalmaktadr. Bunu nedeni ise 1. Gossen yasasdr. Bir maln
tketimi artnca toplam fayda artar, yada tketim azalnca toplam fayda azalr. adan
bye gidilince elma tketimi artmakta ve toplam fayda artmaktadr. Oysa tanm gerei
U1 farkszlk erisi zerindeki her noktada toplam faydann ayn olmas lazm. te
bunun iin armut tketimini azaltmak zorundayz. yleyse zetlersek, niin farkszlk
erileri negatif eimlidirler? sorusunun cevab olarak ayn toplam fayda dzeyinde
kalabilmek iin diyebiliriz.
3. Farkszlk erileri orjinden uzaklatka toplam fayda artar. Aadaki grafik
incelendiinde; orjine en yakn olan U1 farkszlk erisinden daha uzaktaki U2 ya da
U3 farkszlk erilerine geebilmek iin mutlaka en az bir maln ya da her iki maln
tketimini artrmak gerekir. En az bir maln tketimini bile artrm olsak, Gossen
yasasna gre tketim artnca toplam fayda artar. Bu duruma geililik ilkesi diyoruz.
Ksaca, farkszlk erileri orjinden uzaklanca daha ok mal tketildii iin toplam
fayda artar.

Y mal
4

--- a

6 ------ b
4 ----------- c

U3

2 -----------------d

U2
U1

0 1 2

X mal (elma)

4. Farkszlk erileri birbirlerini kesmezler. nc zelliin sonucu olarak drdnc

zellik ortaya kmaktadr. Her bir farkszlk erisinde farkl miktarlarda mal tketimi
yapld iin farkl toplam faydalar elde edilmektedir. Oysa birbirlerini kestikleri anda
tketilen mal miktarlar eitlenmekte, sabitlenmektedir. Ayn miktarlarda mal
tketildiinde U1 ve U2 gibi farkl faydalar elde etmek geililik ilkesini bozmakta ve
iktisadi bakmdan bir mantk hatas yaplm olmaktadr. Bu hatann ve geililiin
bozulmamas iin birbirlerini kesmemeleri gerekir.
5. Farkszlk erileri orjine gre dbkeydirler. Dbkey olma nedenini azalan marjinal
fayda kanunu ya da teknik ifade ile azalan marjinal ikame oran ile aklamak
mmkndr. kame, kelime anlam olarak bir eyin yerine baka bir eyi koyma,
kullanma demektir. Marjinal ikame oran (MRS) matematiksel olarak eime/tanya
eittir.

MRS=

Farkszlk erisi zerinde a noktasndan d noktasna doru ilerledike eim

azalmaktadr. Nedeni; armut tketimini eit miktarlarda azaltrken ayn toplam fayday
(U1) elde edebilmek iin elma tketimini giderek artan miktarlarda artrma
zorunluluudur. Hatrlanaca gibi 1. Gossen yasasna gre tketim arttka MU
azalmaktayd. MU toplam fayday belirlediine gre, TUnun sabit kalmas iin bir

maln tketimi artan miktarlarda artrlr. Bylece farkszlk erisi orjine gre dbkey
olur.
Farkszlk erisini ve zelliklerini verdikten sonra son olarak problem zebilmek iin gerekli
olan drt formlden birincisini verebiliriz. Forml, farkszlk erisinin eimini gsteren bir
forml.
Farkszlk erisinin eimi = -

Problemde toplam fayda fonksiyonu verilecektir. MUx, fonksiyonda xe gre birinci

dereceden trev; MUy, yye gre trev alma anlamna gelmektedir.
Tketici dengesinde ikinci aamaya gemeden nce zel ekilli farkszlk erilerini
aklayalm.
1. Azalan MRSli Farkszlk Erisi

U
Orjine dbkey olan tipik farkszlk erisi azalan MRSli (eimli) dir. Gerek hayata
uygundur ve azalan marjinal fayda yasas geerlidir.
2. Sabit MRSli Farkszlk Erisi (Tam kame Mallar)
ilek Reeli

Kays Reeli

Tam ikame mallarn farkszlk erisi ekilde grld gibi dorusaldr. Tam ikame
mal, birbirinin yerine kullanlabilen, tketicinin ayn ihtiyacn karlayan, fayda
bakmndan bir deiiklik gstermeyen mallara denir. rnein ekirdekli portakal ile
ekirdeksiz portakal, kays reeli ile ilek reeli, kuzu eti ile dana eti gibi. Bu mallarn
farkszlk erileri dorusal olmakta ve eim her noktada ayn olmaktadr.
3. MRS Tanmsz Olan Farkszlk Erisi (Tam Tamamlayc Mallar)
Sol Tek Ayakkab

U
Sa Tek Ayakkab

Eer bir mal tek bana bir ihtiyac karlamyorsa, faydasnn olabilmesi iin mutlaka
baka bir malla birlikte kullanlmas gerekiyorsa bu mallara Tamamlayc Mallar
denir. rnein ay-eker, toz puding-st, dolmakalem-mrekkep, araba-lastik, di
macunu-di fras gibi. Baz mallarda ise faydann oluabilmesi iin iki maln ideal
kullanm oranlar erevesinde kullanlmas gerekebilir. Bu mallara da Tam
Tamamlayc Mallar denir. Ayakkabnn sol teki-sa teki, gmlein sol kolu-sa kolu
gibi. Bu mallarda ideal kullanm oran geerli olduu iin ikame (birbirinin yerine
kullanm) sz konusu deildir. Bu nedenle farkszlk erisi L eklinde kelidir ve
ideal kullanm oranlar erinin ke noktasdr (a noktas). Erinin eimi yoktur, MRS
tanmszdr.
4. Artan MRSli Farkszlk Erisi
Dondurma

ay

Eer iki mal birbirine zt mallar ise, bu mallar birlikte kullanmak yerine tek tek
kullanldnda daha faydal ise, bu mallarn farkszlk erisi gerek hayatta
karlatmz tipik orjine dbkey farkszlk erisinin tersine orjine ibkey
olmaktadr. Eim (MRS) artmaktadr. Bireylerin rasyonel olduklar ve israf
yapmadklar, yanl tercihte bulunmadklar dikkate alndnda bu tip farkszlk
erisini grmek mmkn deildir.
imdi tketici dengesi iin ikinci aamaya geebiliriz.
2. Aama: Bte Dorusu
Birinci aamada iki nemli eksiimiz bulunmakta. Tketici tketim karar verirken
gelirini (btesini) ve tketecei mallarn fiyatlarn dikkate alr. Gelir ve mallarn
fiyatn bu aamada denkleme dahil ediyoruz. Hemen unu belirtelim: TUmax
hedefleyen tketici gelirinin tamamn harcamak zorundadr. Tasarruf yaparsa max
faydaya ulaamaz, nk tketim arttka TU artar. Ayrca bu denklemde borlanma
gibi bir durum da sz konusu deil. Sadece gelirin tamam harcanacak. Bte
dorusunu izebilmek iin gelirin tamamyla satn alnabilecek max X mal ve Y mal
miktarlarn belirleriz. Daha sonra iki max noktay birletirip bte dorusunu izeriz.
rnek:
Gelir (M): 100 TL
Xin Fiyat (Px): 5 TL
Ynin Fiyat (Py): 10 TL
M/Px = 100/5 = 20 br X mal (tketicinin btesiyle satn alabilecei max X miktar)
M/Py = 100/10 = 10 br Y mal (tketicinin btesiyle satn alabilecei max Y miktar)

Y mal

( M/Py) 10

( M/Px) 20

X mal

Bte dorusunu u ekilde tanmlayabiliriz: Belli bir dnemde tketicinin btesiyle

iki maldan satn alabilecei max mal miktarlarn birletiren geometrik ekle bte
dorusu ad verilir. Rasyonel tketici iki maldan tketecei mal bileimlerini mutlaka
bte dorusu zerinde belirlemek durumundadr. Eer dorunun iinde bir yerde
tketim karar alrsa bu durumda tasarruf yapm olur, daha az tketim yapar ve
dengeye ulaamaz. Dorunun dndaki bir nokta ise tercih blgesi olamaz, nk gelir
yetmemektedir. Btemiz doru ile snrldr.
Problem iin gerekli olan ikinci forml, bte dorusunun eimi formldr.

Bte dorusu eimi = -

=-

Dnemler Aras Bte Dorusundaki Deimeler

1. Gelirin Deimesi
Dnemler aras incelemeye geildiinde birinci deiiklik olarak, mallarn fiyatlar
sabitken, tketici geliri deiebilir. Byle durumda yeni bte dorusu eskisine gre
paralel olarak deiir, yani bte dorusunun eimi deimez.
rnek; M1 = 100 TL, M2 = 200 TL, M3 = 50 TL, Px = 5 TL, Py = 10 TL olsun. Bu
verilere gre bte dorunu izelim.

Y mal
20

10

10

20

40

X mal

2. Mallarn Fiyatnn Ayn Oranda ve Ayn Ynde Deimesi

Bte dorusundaki ikinci deiiklik, dnemler arasnda gelir sabitken mallarn fiyatnn ayn
oranda artmas veya azalmasdr.
rnek; M = 100 TL, Px1 = 5 TL, Py1 = 10 TL, ikinci dnemde mallarn fiyatlar iki katna
karak Px2 = 10 TL, Py2 = 20 TL, olsun. nc dnemde ise fiyatlar %50 ucuzlayarak
Px3 = 2,5 TL, Py3 = 5 TL olsun. Bu verilere gre bte dorunu izelim.

Y mal
20

10

10

20

40

X mal

izimden de grlecei gibi dnemler arasnda gelir sabitken mallarn fiyatlar ayn oranda
artar ya da azalrsa bte dorusu yine paralel olarak deiiyor, yani eim ayn kalyor. Ayn
gelir deiikliindeki etki ortaya kyor.

3. Gelir ve Bir Maln Fiyat Sabitken Dier Maln Fiyatnn Deimesi

Gelir ve bir maln fiyat dnemler arasnda sabitken dier maln fiyatnn arttn ya da
azaldn varsayalm.
rnek; M = 100 TL, Px1 = 5 TL, Py = 10 TL, ikinci dnemde X malnn fiyatnn Px2 = 10 TL
ve nc dnemde de Px3 = 2,5 TL olduunu varsayalm. Bu verilere gre bte dorunu
izelim.
Y mal

10

10

20

40

X mal

Gelir ve Y malnn fiyat sabit olduu iin Y malndan alnabilecek max miktar
deimeyecektir. X malnn fiyat ucuzladnda daha ok X mal alnabilecei iin 20 br den
40 bre kacak ve bte dorusunun eimi azalacak (mavi bte dorusu), X malnn fiyat
arttnda ise daha az X mal alnabilecei iin Bte dorusu orjine yaklaacak ve eimi
artacaktr (krmz bte dorusu).
3. Aama: Tketici Dengesi
Tketici dengesi konusunda nc ve son aamada yeni bir ey yapmyoruz. Birinci ve
ikinci aamalardaki ekilleri ayn ekil zerinde birletiriyoruz.

Y mal
U1

U2

U3

D
B
0

X mal

Grafikte bir tane bte dorusu ve tane de farkszlk erisi izdik. U3 farkszlk erisi ve
zerindeki C noktas tketici dengesi olamaz, nk U3 farkszlk erisi bte dorusunun
dnda olduu iin bte yetmemektedir. U1 farkszlk erisi ve zerindeki A ve B noktalar
bte dorusu zerindedir. Yani gelirin tamam X ve Y mallar arasnda harcanmaktadr,
ancak elde edilen toplam fayda U1 olmakta. Oysa ayn gelirle D noktasnda daha yksek
fayday temsil eden U2 faydas salanmaktadr. Dolaysyla rasyonel tketici D noktasn
tercih edecektir. Buradan genel bir tketici dengesi tanm kartacak olursak yle
syleyebiliriz; Farkszlk erisi ile bte dorusunun teet olduu (tek noktada aktklar)
yerde tketici dengeye gelir, denge noktasndan eksenlere giderek tketecei mal miktarlarn
belirler ve toplam faydasn maksimum yapar.
Tketici denge noktas matematiksel bakmdan farkszlk erisinin eimi ile bte
dorusunun eiminin eitlenmesi anlamna gelir. Buradan nc forml kartabiliriz.
3.Forml: Tketici Dengesi

TUmax =

4.Forml: Gelir (Bte) Denklemi

M = Px *X1 + Py*Y1
Gelir denklemi, tketicinin dengeye ulat noktada gelirini iki mal arasnda nasl harcadn
gsteren bir denklemdir.

Tketici dengesinden sonra imdi iktisat teorisinde en nemli ve en temel iki kavram
aklayalm. ARZ ve TALEP.

ARZ VE TALEP
Arz; retim, sunum, sat tarafn kapsarken; Talep; tketim, istem, tketici tarafn
oluturmaktadr. Arz ve Talep ekonomide bir btnn iki parasn oluturmakta ve
birbirlerini tamamlayarak dengeyi meydana getirmektedirler. nce ekonominin tketici
tarafndan balayalm.
TALEP (stem)
Talep kavramn sadece istem, istemek olarak anlamak yanl olur. Talep retici ve satc iin
nem tar ve retici talebi dikkate alarak retim miktarn belirler. Bu adan bakldnda
hem satn alma istei olan, hem de satn alma gc olan istem ekonomide nemlidir. Buna
Efektif Talep diyoruz. Etkili talep, yani satn alma gcyle desteklenmi talep efektif talep
anlamna gelir. Bundan byle sadece talep kelimesini kullandmzda efektif talep kavramn
anlayacaz.
Talep kavramn u ekilde tanmlayabiliriz;
Belli bir dnemde bir maln fiyat dndaki dier deikenler sabitken, maln farkl fiyatlar
karsnda tketilmek, satn alnmak istenen mal miktarna TALEP denir. Bu tanmdan
anlyoruz ki bir maln talebini etkileyen tek unsur maln fiyat deil. Talebi etkileyen
unsurlarn neler olduunu talep fonksiyonundan grebiliriz.
Talep Fonksiyonu: Bir maln talep miktar ile bu miktar belirleyen deikenler arasndaki
fonksiyonel ilikiye talep fonksiyonu denir.
QDa = f (Pa, Pt, Pi, M, N, B, Z)
Fonksiyonda eitliin sol taraf baml deikendir ve herhangi bir a malnn talep miktarn
ifade etmektedir. Eitliin sol taraf ise bamsz deikenlerdir ve a malnn talebini
belirleyen unsurlardr.
Pa: a malnn fiyat,
Pt: a malnn tamamlaycs olan maln fiyat,
Pi: a malnn ikamesi olan maln fiyat,
M: tketici geliri,

N: tketici says,
B: beklentiler,
Z: tketicilerin zevk, tercih ve alkanlklar.
Elbette gerek hayatta bir maln talebini etkileyen pek ok unsur bulunmaktadr (ya, cinsiyet,
eitim seviyesi, kltr, iklim vs. gibi), ancak biz talep fonksiyonunu yukardaki denklemle
snrlandrabiliriz.
Yukarda vermi olduumuz talep fonksiyonu tam alml bir fonksiyondur, yani talebi
etkileyen btn deikenler denklemde yer almaktadr. Her bir deikenin talebi nasl
etkilediini lebilmek iin bire bir ilikiyi gsteren fonksiyonlar oluturabiliriz. rnein;
QDa = f (Pa) ceteris paribus
QDa = f (Pt, Pi) c.p.
Gibi her bir deiken ile talep ilikisini fonksiyonel olarak incelemek mmkndr.
Talep Erisi
Vermi olduumuz talep tanm erevesinde talep grafiini u ekilde izebiliriz;

P (fiyat)

D
0

Q (miktar)

Grafikte dikey eksende maln fiyat ve yatay eksende ise talep miktar yer almaktadr.
Talep erisi negatif eimli bir grafiktir. Maln fiyat ile talebinin ters orantl olduunu
gsterir. Fiyat artarsa, talep azalr.
Dikkat!! Talep fonksiyonunda nce bamsz deikenler deiir, bu deiiklie bal
olarak baml deiken deer alr.
Talep fonksiyonundaki bamsz deikenlerin talebi nasl etkilediini u ekilde
gsterebiliriz;

-, -, +, +, +,
QDa = f (Pa, Pt, Pi, M, N, B, Z)
Fonksiyonda zerinde (-) olan deikenler taleple ters orantl, + olanlar ise doru orantldr.
Maln fiyat ve tamamlayc maln fiyatndaki deime talebi ters ynde etkilerken; ikame
maln fiyat, tketici geliri ve tketici says talebi doru orantl etkilemektedir. Beklentiler
ve tketici tercihleri ise duruma gre deiir.
Talep Miktarnn Deimesi
Talep miktarnn deimesi iin geerli olan talep fonksiyonu u ekildedir;
QDa = f (Pa) ceteris paribus ve grafii ise;
P (fiyat)

P1

------------------ a

p2

------------------------- b
D
0

Q (miktar)
Q1

Q2

Talep miktarnn deiebilmesi iin mutlaka ilgili maln fiyatnn deimesi gereklidir. Maln
fiyat deimeden talep miktarnn deimesi mmkn deildir. Bu deiimi ayn talep erisi
zerinde bir noktadan dier noktaya yer deitirme eklinde gstermekteyiz. Bir fiyata
karlk bir talep miktar gelmektedir. Fiyat deimeden talep miktarnn artmas/azalmas sz
konusu olamaz.
Talebin Deimesi (Talep Erisinin Saa/Sola Kaymas)
Talebin deimesi konusunda maln fiyatnn sabit olduunu varsayyoruz. Fiyat sabit iken
talebin artmas ya da azalmas iin talep fonksiyonundaki dier deikenlerden birinin
deimesi gerekir. yleyse bu konuda geerli talep fonksiyonu u ekilde olabilir;

QDa = f (Pt, Pi) c.p.

QDa = f (M) c.p.
QDa = f (N) c.p.
QDa = f (B) c.p.
QDa = f (Z) c.p.
Bu fonksiyonlardan bir tanesinin deimesi talep erisini saa/sola kaydrr. Talep erisinin
saa kaymas talebin artmas, sola kaymas ise talebin azalmas anlamna gelir.

P (fiyat)

P1

------------------ a-----------------

D3
D2
0

D1
Q (miktar)

Q1

Acaba yukardaki fonksiyonlardaki hangi deiiklikler saa, hangi deiiklikler sola kaydrr?
D2 ---------D1-----------D3
+

Pt

Pi

B
Z
Tamamlayc maln fiyatnn artmas, ikame maln fiyatnn dmesi, gelirin ve tketici
saysnn artmas, beklenti ve tercihlerin mal lehine olmas durumunda talep erisi saa kayar
(talep artar), tersi durumda ise talep erisi sola kayar (talep azalr).

ARZ (Sunum) (S)

Arz, belirli bir dnemde dier deikenler sabitken bir maln deiik fiyatlar karsnda
reticilerin/satclarn satmak zere piyasaya getirmi olduklar mal miktarna denir. Arz
etmek sadece retmek anlamna gelmez. Satmak zere piyasaya getirilen mal satc retmi
de olabilir, ya da reticiden alm hatta ithal etmi olabilir.

Arz Fonksiyonu
Bir maln arz miktar ile bu miktar belirleyen deikenler arasndaki fonksiyonel ilikiye arz
fonksiyonu denir.

+, -, -, +, -, +, +,
QSa = f (Pa, Pb, Pg, T, Tx, Sb, N, B)
Eitliin sa taraf a malnn arz miktarn (baml deikeni), sol taraf ise a malnn arz
miktarn belirleyen deikenleri (bamsz deikenleri) gstermektedir.

Pa: a malnn fiyat

Pb: b malnn fiyat
Pg: girdi fiyatlar
T: retim teknolojisi
Tx: Vergiler
Sb: Sbvansiyonlar (Destekler, Tevikler)
N: Firma says
B: Firmalarn beklentisi
Fonksiyonda kar artran/maliyeti azaltan her deiiklik arz artrr, kar azaltan/maliyeti
artran her deiiklik ise arz azaltr.
Satcnn amac toplam karn maksimum yapmak olduu iin mal ne kadar pahalya satarsa o
kadar daha fazla kar yapaca iin maln fiyat ile arz doru orantldr.
B mal, a mal retiminde kullanlan ayn girdilerle retilmesi mmkn olan dier mal
demektir. rnein a mal binek tip otomobil iken, b mal minibs olabilir. Firma otomobil
retim miktarna karar verirken sadece otomobilin fiyatn deil, ayn zamanda minibsn
fiyatn da dikkate almaldr. Eer minibsn fiyat artarsa otomobil retimini azaltp, minibs
retimini artrr. Dolaysyla a mal arz miktar ile minibs fiyat ters orantldr.

Girdi fiyatlar bir maliyet unsuru olduu iin arz ters ynde etkiler.
retim teknolojisi doru orantldr, ne kadar gelimi teknoloji kullanlrsa, o kadar arz artar.
Vergiler maliyet unsurudur, dolaysyla olumsuz etkiler.
Sbvansiyon; Devletin retimi ve reticiyi tevik iin reticinin maliyetlerinin bir ksmna
ortak olmasdr. Dolaysyla olumlu etkiler.
Firma says doru orantldr.
Beklentiler ise duruma gre, beklentiye gre deiir.
Arz Erisi
Pa
Sa
P2

----------------------------------------

P1

------------------------

Q1

Q2

Qa

Grafikte grld gibi maln fiyat P1 iken arz miktar Q1 kadar, fiyat P2ye ykseldiinde
arz miktar Q2ye artmaktadr. Fiyat ile arz doru orantldr.
Maln fiyatndaki deiiklik ayn arz erisi zerinde bir noktadan baka bir noktaya yer
deitirme anlamna gelmektedir. Yani maln fiyatnn deimesi arz erisini saa/sola
kaydrmaz.
Arzn Saa/Sola Kaymas (Yer Deitirmesi)
Arz fonksiyonunda maln fiyat sabitken dier deikenlerden herhangi birinin deimesi arz
erisini saa sola kaydrr.

Pa

S3
S1
S2

P1

--------b----------------

Q3

a--------- c

Q1

Q2

Qa

Arzn artmas saa, azalmas ise sola kayma anlamna gelmektedir.

Acaba arz fonksiyonundaki hangi deiiklikler saa, hangi deiiklikler sola kaydrr?
S3 ---------S1-----------S2
+

Pb

Pg

Tx

Sb

Piyasa Dengesi
Herhangi bir piyasada denge denilince arzn talebe eit olmas anlalmaktadr (S=D). S>D ya
da D>S durumunda piyasada dengenin bozulmas (dengesizlik) anlamna gelmektedir.
Aadaki grafikte arz ile talebin kesitii nokta (d) denge noktasdr. Bu noktadan eksenlere
gidildiinde denge fiyat P1 ve denge alveri miktar Q1 olarak karmza kar.

Pa
Sa

P1 ----------------------- d

Da
0

Q1

Qa

Denge fiyatn stndeki fiyatlarda arz artar, talep azalr ve bylece arz fazlas ortaya kar.
P>P1 ise, S>D olur. Bu durumda satlamayan rn bulunduu iin fiyatlar der ve piyasa
dengeye gelir.
Denge fiyatn altndaki fiyatlarda ise, D>S olur.
P1>P ise, D>S olur. Bu durumda piyasada ktlk olur ve fiyatlar artmaya balar, denge fiyata
gelinir.
Dnemler Aras Dengedeki Deiiklikler
1. Arz Sabitken Talebin Deimesi
Bir maln arz sabitken talebinin artmas ya da azalmasnn (talep erisi saa/sola kayarsa)
denge fiyat ve miktarda meydana getirecei deiikliin grafiini izelim.

Pa
Sa
P2 -----------------------------P1 ----------------------P3 -----------------D2
D1
D3
0

Q3

Q1

Q2

Qa

Bir maln arz sabitken talebi artarsa (saa kayarsa), S ile D2nin kesitikleri nokta yeni denge
noktas olur. Bu noktadan eksenlere gidildiinde denge fiyatn ve alveri miktarnn artt
grlr (P2 ve Q2).
Arz sabitken eer talep azalrsa (sola kayarsa) denge fiyat ve alveri miktar azalr (P 3 ve
Q3).
2. Talep Sabitken Arzn Deimesi
Bir maln talebi sabitken arznn artmas ya da azalmasnn (arz erisi saa/sola kayarsa)
denge fiyat ve miktarda meydana getirecei deiikliin grafiini izelim.

Pa

S3
S1
S2

P3

----------------------

P1 ----------------------P2 ----------------------------D

Q3

Q1 Q2

Qa

Bir maln talebi sabitken arz artarsa (S1den S2ye kayarsa), S2 ile Dnin kesitikleri nokta
yeni denge noktas olur. Bu noktadan eksenlere gidildiinde denge fiyatn dt ve alveri
miktarnn artt grlr (P2 ve Q2).
Talep sabitken eer arz azalrsa (S1den S2ye sola kayarsa) denge fiyat artar ve alveri
miktar azalr (P3 ve Q3).

3. Arz ve Talebin Birlikte Deimesi

3.1. Arz ve Talebin Ayn Ynde ve Miktarda Artmas/Azalmas

Pa

S3
S1
S2

P1 ----------------------------------D2
D1
D3
0

Q3

Q1

Q2

Qa

Bir maln talebi ve arz ayn miktarda artarsa (S1den S2ye ve D1den D2ye kayarsa), S2 ile
D2nin kesitikleri nokta yeni denge noktas olur. Bu noktadan eksenlere gidildiinde denge
fiyatn deimedii ve alveri miktarnn artt grlr (P1 ve Q2).
Eer talep ve arz ayn miktarda azalrsa (S1den S3e ve D1den D3e sola kayarsa) denge fiyat
deimez ve alveri miktar azalr (P1 ve Q3).
3.2 Arz ve Talebin Ayn Miktarda ve Ters Ynlerde Artmas/Azalmas

Pa

S3
S1

P3

S2

----------------------------

P1 -----------------------P2 -----------------------------

D3
D1
D2

Q1

Qa

Bir maln talebi azalrken arz ayn miktarda artarsa (S1den S2ye ve D1den D2ye kayarsa),
S2 ile D2nin kesitikleri nokta yeni denge noktas olur. Bu noktadan eksenlere gidildiinde
denge fiyatn dt ve alveri miktarnn deimedii grlr (P2 ve Q1).
Eer talep artarken arz ayn miktarda azalrsa (S1den S3e ve D1den D3e kayarsa) denge
fiyat artar ve alveri miktar ayn kalr (P3 ve Q1).
Bu grafiksel deiikliklerden sonra imdi de arz ve talep fonksiyonlar zerinden dengeyi
hesaplayalm.
QD = 10 2P bu fonksiyon bir talep fonksiyonudur. Miktar ile fiyat arasnda negatif ynl
iliki varsa talep olduunu anlarz. Ayn zamanda bu bir dz talep fonksiyonudur. Bir de ters
fonksiyon vardr. Dz talep fonksiyonunda miktar= fiyat eklinde ( baml de.= bamsz
de.)yazlrken, ters fonksiyonda fiyat = miktar (bamsz de.= baml de.) eklinde
yazlr.
PD = 5 -

Q eklinde yazlrsa ters talep fonk olur.

QS = 4 + 2P dz arz fonksiyonu,
PS = Q 2 ters arz fonksiyonudur.
Dengede arz ve talep fonksiyonlarn eitleriz.
rnek; QS= 4 + 2P arz fonk ve QD= 10 P ise, piyasadaki denge fiyat ve miktar bulunuz.
Denge iin QS = QD gerekli.
4 + 2P = 10 P,
2P + P = 10 4,

3P = 6, buradan Pdenge = 2 bulunur. Bulduumuz denge fiyat bir

denklemde yerine koyduumuzda denge miktar da bulmu oluruz.

Q = 4 + 2*2, Q = 4 + 4,

Qdenge = 8 olur.

Soru (KPSS 2002): x malnn talep denklemi PD = 10 0,2Q ve arz denklemi PS = 2 + 0,2Q
eklinde ise denge fiyat katr?
10 0,2Q = 2 + 0,2Q,

10 2 = 0,2Q + 0,2Q,

8 = 0,4Q

80 = 4Q

Buradan Q = 20 bulunur ve denklemde yerine konulduunda, P = 10 0,2 * 20

P = 10 4,

Pdenge = 6 olarak bulunur.

TKETC VE RETC RANTI (ARTII)

1) Tketici Rant
Tketicilerin bir mal satn almaya raz olduklar fiyatn altnda bir fiyattan satn almalar
durumunda aradaki tketici lehine olan farka tketici rant denir. Buradaki rant kelimesinin,
retim faktrlerinden doal kaynan geliri olan rantla ilgisi yoktur. Bu konudaki rant, artk,
ekstra kazan anlamlar tamaktadr. Tketici rantn bir rnekle aklamak gerekirse; tketici
dnem banda plan yapyor ve klk bir ayakkaby 100 TLye almaya raz oluyor.
Btesinden 100 TL ayrmtr. Ayakkab piyasasnda ise arz ve talebin karlamas sonucu
denge fiyat 80 TLde olumutur. Bu durumda artk herkes denge fiyattan ilem (alveri)
yapmak zorundadr, nk dnem boyunca artlar deimedii srece kimsenin gc fiyatlar
deitirmeye yetmeyecektir. Tketici planlad fiyatn altnda bir fiyata ayakkaby alaca
iin bir ift ayakkab iin 100 80 = 20 TL tketici rant elde edecektir. Mal planlad fiyata
satn alan tketiciler iin rant sfrdr. Satn almay umduu fiyattan daha pahalya satn
alanlar iin ise rant deil, zarar sz konusudur. Rant sadece umduu fiyattan ucuza alanlar
iin vardr.

Pmax
Toplam Tketici Rant

80
D

Talep erisinin fiyat eksenini kestii nokta (bu noktaya Pmax denir) ile denge fiyat arasndaki
genin alan, toplam tketici rantn vermektedir. Pmax, hibir tketicinin mal satn almaya
raz olmayaca en yksek fiyat anlamna gelmektedir. Talep erisi fiyat eksenini kesmedii
srece talep vardr. Ancak ekseni kesmesi talebin sfrlanmas anlamna gelmektedir.

2) retici Rant
reticilerin bir mal satmaya raz olduklar fiyattan daha pahalya satmalar durumunda
aradaki retici lehine olan farka retici rant denir. Tketici gibi retici de dnem banda
plan yapar. Diyelim ki retici klk ayakkaby 40 TLye mal etti ve 60 TLye satmaya raz.
Piyasa denge fiyat eer 60 TLnin zerinde olursa, retici bekledii fiyattan daha pahalya
satt iin beklenmedik bir ekstra kazan elde eder ki buna retici rant diyoruz. retici bir
ift ayakkabdan 80 60 = 20 TL retici rant elde edecektir. Mal planlad fiyata satan
reticiler iin rant sfrdr. Satmay planlad fiyattan daha ucuza satanlar iin ise rant deil,
zarar sz konusudur.

S
80
Toplam retici Rant

Pmin
0

Arz erisinin fiyat eksenini kestii nokta (bu noktaya Pmin denir) ile denge fiyat arasndaki
genin alan, toplam retici rantn vermektedir. Pmin, hibir reticinin mal satmaya raz
olmayaca en dk fiyat anlamna gelmektedir. Arz erisi fiyat eksenini kesmedii srece
arz vardr. Ancak ekseni kesmesi arzn sfrlanmas anlamna gelmektedir.
rnekler
Soru 1) QD = 100 2P talep denklemi ve
QS = P 20 arz denklemi verilmitir. retici ve tketici rantlarn hesaplaynz.
ncelikle arz ve talep denklemlerini eitleyerek denge fiyat ve miktar buluruz.
QD = QS

100 2P = = P 20 ,

100 + 20 = P + 2P

120 = 3P, buradan piyasa denge fiyat Pdenge = 40 bulunur. Bulunan fiyat arz veya talep
denklemlerinden birinde yerine konularak denge miktar bulunur.

Qdenge = 40 20 = 20

50

40

20

20

Denge fiyat ve miktar bulduktan sonra genlerin alanlarn bulabilmek iin imdi de P max ve

Pmini hesaplamamz gerekir.

Pmax, QDyi sfr yapan fiyat olduuna gre talep denkleminde QDyi sfrlarz.
QD = 100 2P = 0,
QS = P 20 = 0,

Tketici rant =

retici rant =

2P = 100, buradan Pmax = 50 kar.

Pmin = 20 kar. imdi genlerin alanlarn hesaplayabiliriz.

= 100 olur.

= 200 olur.

Soru 2) A tketicisinin bir mala demeye raz olduu fiyat 50 TL, B tketicisinin 45 TL ve C
tketicisinin ise 40 TLdir. Maln fiyat 40 TL olduuna gre tketicinin toplam tketici
rant ka TLdir? (KPSS 2009)
Ann rant = 50 40 = 10 TL
Bnin rant = 45 40 = 5 TL
Cnin rant = 40 40 = 0 TL
Toplam rant = 15 TL olur.
Soru 3) Ann ete ynelik talebi QD = 100 P denklemiyle gsterilmektedir. Etin fiyat 75
ise, Ann net tketici rant ka olur? (KPSS 2003)
QD = 100 75, buradan QD = 25 bulunur.
QD = 100 P denkleminde QD = 0 yapan Pmax buluruz. Pmax = 100 kar.

genin alann hesaplarsak; 100 75 = 25 ykseklik olur, taban da 25 bulunmutu.

Tketici rant =

==

= 312.5 olur.
ESNEKLK KONUSU

Esneklik konusunu arz esneklii ve talep esneklii olmak zere iki balk altnda
inceleyebiliriz.
Talep Esneklii
Talep Esneklii eitleri
1.Talebin Fiyat Esneklii (ep)
1) Tanm: Bir maln talep miktarndaki yzdesel (oransal) deiimin fiyattaki yzdesel
deiime orantsna talep esneklii denir.
2) Forml: szel ve simgesel formller verebiliriz.

ep =

ep =

vermi

olduumuz

zmnde kullanlacaktr. Formldeki

bu

simgesel

= Q2 Q1 olmakta ve

forml

problem

dnem bandaki

ilk fiyat ve ilk miktar gstermektedir.

rnek: Bir maln fiyat 8 TLden 12 TLye ktnda talep edilen miktar 10 kg.dan 4 kg.a
dmektedir. Bu maln talebinin fiyat esneklii ka olur?

ep =

=- x

= - = - 1,2 olarak hesaplanr.

Talep esneklii; talebin fiyat esneklii (ep), talebin gelir esneklii (em) ve apraz talep
esneklii (e) olmak zere grupta toplanmaktadr. Yukarda vermi olduumuz tanm ve
formller talebin fiyat esnekliine aittir.
Talebin fiyat esnekliinin rakamsal sonular (mutlak deer olarak) bee ayrlmaktadr.
1) ep = 0 sfr esneklik (tam inelastik veya hi esnek olmayan talep). Bu esneklie mal
rnei olarak tuz, sirke ve hayati nemi olan ilalar verebiliriz. Bu mallarda
tketiciler maln fiyatndaki deiiklii hi dikkate almazlar, ne kadar tketmeleri
gerekiyorsa, o kadar tketirler. Grafii;

Talep erisi, fiyat eksenine paralel bir doru eklindedir.

2) ep = sonsuz esneklik (tam esnek talep). Bu esneklie mal rnei olarak ok ar
lks mallar verebiliriz. Bu mallarda fiyat dnem boyu sabittir ve tketiciler bu
fiyattan istedikleri kadar mal tketebilirler. Tam Rekabet Piyasasnn talep erisi bu
ekildedir. Grafii;
P

Talep erisi, miktar eksenine paralel bir doru eklindedir.

3) ep = 1 birim esneklik. Bu esneklie mal rnei olarak giyim mallarn, kira giderini
verebiliriz. Bu mallarda fiyattaki deime ile talepteki deiim (ters ynlerde) ayn
orandadr. Grafii; ikiz kenar hiperbol eklindedir.
P

4) ep > 1 esnek talep. Bu esneklie mal rnei olarak lks mallar verebiliriz. Bu
mallarda tketiciler maln fiyatn yakndan takip etmekte ve fiyat deiiminden daha
byk oranda taleplerini ters ynde deitirmektedirler. Rahatlkla maln tketiminden
vazgeebilmektedirler. Grafii; talep erisi daha yatktr, eimi dktr.
P

Q
esnek olmayan talep. Bu esneklie mal rnei olarak zorunlu mallar

5) ep < 1

verebiliriz. rnein gda mallar. Bu mallarda tketiciler maln fiyatna ok fazla tepki
gsterememektedir, nk tketmek zorundadr. Grafii; talep erisi daha diktir,
eimi byktr.
P

Be farkl esneklii bir grafikte u ekilde gsterebiliriz.

P

2
3
4
5
0

1. Ep = 0
2. Ep =
3. Ep > 1
4. Ep = 1
5. Ep < 1
2.Talebin Gelir Esneklii (em)
a)Tanm: Tketici gelirindeki yzdesel deiimin talep miktarndaki yzdesel deiime
orantsna ksaca gelir esneklii denir ve esneklik katsays em ile gsterilir.
b) Formller

em =

em =

Formlde M dnem bandaki ilk gelir ve Q dnem ba

tketim miktarn gstermektedir. imdi gelir esneklii ile ilgili bir soru zelim.
rnek: Bir tketicinin geliri 900 TLden 1000 TLye ktnda tketim miktar 60 kg.dan 90
kg a kmaktadr. Tketicinin gelir esneklii ka olur?

em =

= 4,5

3.apraz Talep Esneklii (e)

a)Tanm: B malnn fiyatndaki yzdesel deiimin A malnn talep miktarndaki yzdesel
deiime orantsna apraz talep esneklii denir ve esneklik katsays e ile gsterilir.
b) Formller

e =

e =

rnek: A malnn fiyat 30 TL den 60 TL ye ktnda B malndan talep edilen miktar 20 kg

dan 10 kg a dmektedir. A ve B mal arasndaki apraz talep esneklii ka olur?

e =

x =

= - 0,5

RETM TEORS
retimde Dnemler
retim teorisi konusunda tane dnem sz konusudur.
1) ok Ksa Dnem (Pazar, Piyasa Dnemi): retim miktarnn deitirilemedii,
sadece nceden retilmi ve stoklarda bulunan mallarn retim merkezinden pazarlara
tanmas iin geen sreyi kapsayan dneme denir.
2) Ksa Dnem: retimde kullanlan girdilerden bir ksmnn deitirilebildii (bunlara
deiken girdi denir), bir ksmnn ise deitirilemedii (sabit girdi denir) dneme
denir.
3) Uzun

dnem:

retimde

kullanlan

btn

girdilerin

kullanm

miktarnn

deitirilebildii, hatta retim teknolojisinin, retimin konusunun deitirilebildii

dneme denir.
Ksa dnemde emek, hammadde ve enerji gibi girdiler deiken girdi, sermaye ve retim
tesisleri ise sabit girdi olarak kabul edilmektedir. Ksa dnemde bir firmann verimlilik
analizinin yaplabilmesi iin, bir baka deyile firmann maksimum kara ulaabilmesi iin
kullanmas gereken ideal girdi kullanmn belirleyebilmek iin ncelikle temel kavramlar
aklayalm.
Toplam rn (TP): Belli bir retim dneminde belli miktarda deiken girdi kullanarak
elde edilen toplam ktya toplam rn denir. rnein 10 tane emek kullanarak bir ylda
200 ton buday retiliyorsa 200 ton buday TP olmaktadr.
Ortalama rn (AP): retimde kullanlan deiken girdi bana den rn miktar
demektir. 200 ton buday/10 emek = 20 ton buday/emek. retimde alan her bir
emein yllk ortalama 20 ton buday rettii kabul edilmektedir.
Marjinal rn (MP): retimde kullanlan deiken girdi bir birim artrldnda toplam
rnde meydana gelen deiiklie marjinal rn denir. Baka bir ifade ile, retimde
kullanlan son deiken girdinin kendi bana rettii rn demektir. 10 emekle 200 ton,

11 emekle 206 ton buday retiliyorsa, 11. Emein kendi bana rettii buday miktar
(MP) 6 ton olmaktadr.
Azalan Verimler Yasas
TP (buday retimi)

max

TP

II

III

L (emek, deiken girdi)

Grafik, retimde kullanlan deiken girdi emek kullanm arttka buday retimindeki
deiimi gstermektedir. Yukardaki grafii verimlilik deiimi bakmndan blgeye
ayrarak inceleyebiliriz.
I.blge: Artan verim blgesidir. retimde kullanlan her emek retime daha fazla katkda
bulunmaktadr. Yani, MP artandr.
II.blge: Azalan verim blgesidir. retime katlan her emek buday retimine olumlu
katkda bulunmakla birlikte, retim art hz yavalamaktadr. MP azalandr. II. blge
sonunda toplam buday retimi maksimum noktaya ular.
III.blge: Negatif verim blgesidir. retime katlan emek buday retimini mutlak olarak
(rakamsal) azaltmaktadr.
Grafikle ilgili nemli noktalar u ekilde sralayabiliriz;
-

I. blge sonunda AP maksimum olur ve MPye eit olur. Bu noktaya sabit verim
blgesi denir. MP = APmax

II. blge sonunda TP max olur ve MP = 0 olur.

I. ve II. blgelerde TP pozitif eimlidir. III. Blgede ise TP negatif eimlidir.

I. ve II. blgelerde MP pozitif deer alr (MP>0 olur), III. Blgede ise MP negatif
deer alr (MP<0 olur).

rnek: (KPSS 2008) emein toplam retimi 120, drt emein toplam retiminin 160
olduu bir retim srecinde drdnc emein ortalama rn (AP) ve marjinal rn (MP)
deerleri srasyla ka olur?
160 120 = 40 drdnc emek kendi bana 40 br mal retmektedir. MP = 40
AP = 160/4 = 40 br rn. Sonu olarak AP = MP olur. Demek ki buras I. blgenin sonudur.
Cevap: (40,40)
MALYET TEORS
Ksa Dnem Maliyetler
1-Toplam Maliyetler (TC)
a)Toplam Sabit Maliyetler (TFC): Bir firmann retimden bamsz (yani retim yapmasa
da) katlanmak zorunda olduu maliyetlerin toplamna toplam sabit maliyetler denir. Grafii
retim eksenine paralel bir doru eklindedir. rnek olarak idari personel maalar, binalara
denen kiralar ve sigorta primleri verilebilir.

TFC

TFC

b)Toplam Deiken Maliyetler (TVC): Firmann retim yapabilmek iin kulland girdilere
yapt demelerin toplamna toplam deiken maliyetler denir. Emee denen cretler,
hammadde ve enerji giderleri deiken maliyetleri oluturur. TVC orjinden balayan erisel
bir grafiktir. Hi retim yaplmyorsa deiken girdi kullanmaya gerek olmad iin orjinden
balar ve verimlilie bal olarak farkl eimlere sahiptir.

TVC

TVC

c)Toplam Maliyetler: Toplam maliyetler ksa dnemde toplam sabit maliyetler ile toplam
deiken maliyetlerin toplamndan olumaktadr.

TC = TFC + TVC

TVC

TC

TVC

TFC

Toplam maliyet grafiinin eimi toplam deiken maliyet grafiinin eimine eit olur, nk
TFC dorusal olduu iin ve eimi olmad iin TVCnin eimini etkilemez. Dolaysyla TC,
TVCnin ayn ekli olur, sadece TFC kadar yukardan balar.

2-Ortalama Maliyetler (AC)

a)Ortalama Sabit Maliyetler (AFC): retilen mal bana (para bana) den sabit
maliyete AFC denir.

AFC

AFC
0

AFC, srekli negatif eime sahip bir grafiktir. Srekli azalan olmasnn nedeni, toplam sabit
maliyet sabit olduundan, retim arttka para bana den sabit maliyetin azalmasndan
dolaydr.
AFC =
b)Ortalama Deiken Maliyetler (AVC): retilen mal bana den deiken maliyet
demektir.

AVC =

AVC
AVC

AVC, yksekten balayarak belli bir retim dzeyine kadar der ve minimum noktasna
ular, daha sonra retim arttka AVC ykselmeye balar. Bunun nedeni verimliliin nce
artmas, daha sonra azalmasdr.

c)Ortalama Toplam Maliyetler (ATC) ya da Ortalama Maliyetler (AC): Ortalama sabit

maliyetlerle ortalama deiken maliyetlerin toplamndan oluur.

AC = AFC + AVC

AVC

AC

AVC

3-Marjinal Maliyet (MC)

retimdeki bir birimlik artn toplam maliyette meydana getirdii deiiklie marjinal
maliyet denir. Bir baka ifade ile retilen son birim maln maliyetidir. MC yksek bir
deerden balayp azalr ve minimuma ular, sonra ykselmeye balar. Sadece son birimin
maliyetini gsterdii iin d ve ykselii serttir. Bu nedenle MC grafii J harfi ekline
benzer.

MC

MC

4-MC ve AC likisi
Marjinal maliyet erisi ortalama maliyet erisini daima minimum noktasnda keser. Dier
nemli bir nokta ise; eer AC>MC ise AC dmeye devam eder (grafikte min. noktasna
kadar) ,

AC<MC ise AC ykselmeye balar (min noktasndan sonra).

MC, AC

MC
AC

min

Q
PYASALAR
1. TAM REKABET PYASA MODEL

Piyasa, herhangi bir mal ya da hizmetin arz ve talebinin (alc ve satcsnn) kar karya
geldii ve al veriin gerekletii ortam olarak tanmlanabilir. Piyasalar arz ve talep
edenlerin zellikleri ve aralarndaki rekabet bakmndan Tam Rekabet ve Eksik (Aksak)
Rekabet Piyasa Modelleri olmak zere iki ana balk halinde incelemek mmkndr.
Tam Rekabet Piyasas; ideal, aksamayan, kusursuz, bu nedenle de uygulamada pek
grlmeyen teorik bir piyasa eklidir. Ancak bir modeli yarglarken ne kadar gereki
olduuna gre deil de gerei anlamada ne kadar yardmc olduuna gre deerlendirmek
gerekir. Tam Rekabet Piyasa modeli de piyasalarn genel davrann anlamada ok etkili
olmaktadr. Her modelde olduu gibi tam rekabet piyasa modeli de baz varsaymlara
dayanmaktadr. Bu varsaymlar unlardr:
Tam Rekabet Piyasa Modeli Varsaymlar
1) Satclar fiyat alclardr. Bu varsaymn iki yn bulunmaktadr. Birincisi, hibir satc
fiyatlar etkileyebilecek kadar byk lee sahip deildir. kincisi, herhangi bir
satcnn ald kararlar dier satclar etkileyip toplu deiimlere sebep olmaz.
2) Satclar stratejik davranmamaktadr. Bir satc karar alrken dier satclarn bu karar
karsnda nasl hareket edeceini hesaplamaz. Bir dier deyile, satclar birbirinde
bamsz hareket eder.
3) Piyasaya giri serbesttir. Yeni bir satcnn piyasaya girmesinde yasal veya yasal
olmayan bir engel yoktur.

4) Alclar fiyat alcdr. Bir alc hangi miktarda satn alrsa alsn fiyatlar etkileyemez.
Bir piyasann tam rekabet piyasas olabilmesi iin drt koul veya zellie sahip olmas
gerekir. Bu zellikleri aklayalm.
I.

Tam Rekabet Piyasa Modelinin zellikleri

1) okluk (Atomize Olma) zellii: Piyasada alc ve satc saysnn fiyatlar

etkileyemeyecek kadar ok sayda olmasdr. Bir firmann arz ettii mal, piyasadaki
toplam arzn kk bir blmn oluturduu iin firmann arznda deiiklik
yapmas piyasada toplam arz zerinde ve dolaysyla fiyatta bir deiiklie yol
amayacaktr. Ayn mantkla bir tketicinin talebi de toplam talep iinde kk bir
paya sahip olduu iin bireysel talepteki deiiklik toplam talebi ve fiyat
etkilemeyecektir. Bu zellikten anlalmaktadr ki, fiyat piyasa arz ve talebi tarafndan
belirlenmekte ve oluan bu denge fiyat dnem boyunca tm alc ve satclar iin veri
olmaktadr.
2) Trdelik (Homojenlik) zellii: Bir endstrideki tm firmalarn retmi olduu
mallar kalite ve nitelik ynnden ayndr, bir baka ifade ile tam ikame mallardr.
Mallarn

homojen

olmas

nedeniyle

tketiciler

firma

tercihinde

kaytsz

kalmaktadrlar. Homojenlik zelliinin kaybedilmemesi iin de tam rekabet

piyasasnda reklamn olmamas gerekir.
3) Tam Bilgi (effaflk) zellii: Piyasada alc, satc ve retim faktr sahiplerinin kar
ve fayda maksimizasyonu hedefine ulaabilmeleri iin retilen mallarn kalitesi,
miktar, fiyatlar ve maliyeti gibi konularda tam bilgi sahibi olmalardr. Eer bir
endstride hibir firma mallarnn sat fiyatn etkileyemiyorsa, alclarn rn
hakknda tam bilgiye sahip olduunu varsayarz.
4) Hareket Serbestlii (Mobilite) zellii: Bu zellik; alclarn, satclarn, mallarn ve
retim faktrlerinin bir kstlamayla karlamadan ve ek maliyete katlanmadan
hareket serbestliine sahip olmalar ve istedikleri endstriye giri k serbestlii
anlamn ifade etmektedir. Alc ve satclarn amalarna ulaabilmek iin piyasalar
arasndaki hareketlilikleri, bir maln fiyatnn tm piyasalarda eitlenmesine yol aar.
Ayrca bu zellik, uzun dnemde firmalarn ar kar yerine normal kar elde etmelerine
neden olur.

KUTU.1
Tam rekabet piyasa modeline en yakn sektr tarm sektrdr. rnein kays
piyasasn ele alalm(Burada kaysnn retimi yerine sat gz nne alnmtr.).
Kays piyasasnda ihracat yapan byk satclardan, lke iinde bulunduu semte
sat yapan daha kk satclara kadar irili ufakl ok satc bulunmaktadr. Alc
says, satclardan ok daha fazla olup pazara direkt etki edecek alc
bulunmamaktadr. Tek eit kays olmamakla birlikte aralarnda ok byk fark
bulunmamakta, ayrca isteyen satc istedii trde kays temin etmekte serbesttir.
Kays piyasasyla ilgili istenilen bilgilere ok rahat ulalabilmekte, zaten gelimeye
ak bir rn olmad iin genel olarak zellikleri herkes tarafndan bilinir. Yldan
yla deien tek ey fiyat olup o da piyasada belirlenmektedir(Bununla birlikte
gnmzde rnn organiklik derecesi tam bilinememektedir.) Firmalar ciddi bir
kstlamayla karlamadan ya da ek bir maliyet olmakszn sektre giri k
yapabilmektedir. En bata deinildii gibi mutlak bir tam rekabet piyasa modeli
gerek hayatta ulalabilecek bir model deildir. Ancak gerek hayat anlamamzda
bize yardmc olmaktadr.

II.

TAM REKABET PYASA MODELNDE TALEP

Tam rekabet piyasasnda bir maln piyasa arz erisi1 ile piyasa talep erisinin kesitii
noktada denge fiyat ve bu fiyattan gerekleecek arz-talep miktar ortaya kar. Denge fiyat
belirlendikten sonra bu fiyattan btn firmalar dnem boyunca istedikleri kadar mal arz
edebilirken, tketiciler ise diledikleri kadar mal tketebilirler. Yani, bir maln denge fiyat, bir
firmann arz miktarndaki ve tketicilerin taleplerindeki deiikliklerden etkilenmeyecektir.
Dolaysyla bir firmann arz ettii mala olan talep erisi sonsuz esneklie sahip yatay bir
doru eklinde olacaktr. Bu anlatlanlar aada ekil 1 ve ekil 2de gsterilmitir.
1

Piyasa arz/talep erisini, toplam arz/talep erisi ile kartrmamak gerekir. Piyasa arz/talep erisi sadece tek
maln btn satclarnn/tketicilerinin bireysel arz/talep miktarlarnn toplamn ifade etmektedir ve mikro
iktisadn konusudur.

Oysa Toplam arz/talep erisi, piyasadaki btn mallarn arz ve talep miktarlarnn toplam anlamna
gelmekte, dolaysyla makro iktisadn ilgi alanna girmektedir.

P (Fiyat)

P (Fiyat)
S

P1

P1

D=AR=MR

D
Q (Miktar)
Q

Q (Miktar)

ekil 1: Tam Rekabet Piyasasnda

Piyasa Denge Fiyat

Miktar

ekil 2: Tam Rekabet Piyasasnda

Firma Talep Erisi

3. TAM REKABET PYASA MODELNDE TEK FYATIN

ORTAYA IKARDII SONULAR
Tam rekabette piyasada fiyatn belirlenmesi ve dnem boyunca sabit kalmas tane sonu
ortaya karmaktadr. Bunlar; tketici rantnn maksimum olmas, retici rantnn maksimum
olmas ve al veri hacminin maksimum olmasdr.
3.1.Maksimum Tketici Rant
Tketici rant, tketicilerin bir mal satn almaya raz olduklar fiyattan daha dk fiyata satn
almalar durumunda aradaki tketici lehine olan kazanc ifade etmektedir. Her tketicinin
satn alacaklar mallardan beklentileri ve ncelik sralamalar birbirinden farkl olduu iin
demeye raz olduklar fiyat da farkl olacaktr. Oysa tam rekabet piyasasnda bir maln tek
fiyat olmakta ve alveri bu fiyattan gereklemektedir. Toplam tketici rant talep erisinin
fiyat eksenini kestii nokta ile piyasa denge fiyat arasnda kalan alana eittir. Eer maln
fiyat denge fiyatnn stnde olursa, talebin azalmas, genin alann dolaysyla toplam
tketici rantn azaltacaktr. Fiyatn azalmas durumunda ise arz azalacak ve tketilebilecek
mal miktar azalaca iin yine toplam tketici rant azalacaktr.
3.2.Maksimum retici Rant
retici rant, reticilerin bir mal satmaya almaya raz olduklar fiyattan daha yksek fiyata
satmalar durumunda aradaki retici lehine olan kazanc ifade etmektedir. Tam rekabet
piyasasnda tek fiyat tketicilerde olduu gibi reticiler iin de kazan ortaya kartr. Toplam
retici rant arz erisinin fiyat eksenini kestii nokta ile piyasa denge fiyat arasnda kalan

alana eittir. Maln fiyatnn denge fiyatnn altnda olmas, arzn azalmasna ve toplam retici
rantnn (genin alannn) azalmasna yol aacaktr. Fiyatn ykselmesi ise talebi azaltacak,
alveri hacmi decek ve toplam retici rant azalacaktr. ekilde grld gibi sadece
denge fiyat durumunda retici rant maksimum seviyeye ulamaktadr.
3.3.Maksimum Alveri Hacmi
Tam rekabet piyasasnda piyasa arz ve talebinin kesitii yerde oluan denge fiyattan
gerekleen alveri hacminin denge fiyatn stndeki ya da altndaki fiyatlarda elde edilmesi
olanakszdr. Eer fiyat denge fiyatn zerinde olursa talebin dmesi sonucu alveri hacmi
decek, fiyatn denge fiyatn altna inmesi durumunda ise arzn azalmas alveri hacminin
dmesine yol aacaktr.