Ders hakkında

 Dersin işleyişi ve genel kurallar

- Ders saatleri
- Derse geç kalanlar (ilk 15’dk dan sonra derse girmeyiniz)
- İmzalar
Başkasının yerine imza atanlar hakkında disiplin soruşturması açılır.
(Her hafta iki imza alınacak, son 15 dk içinde gelenler imza atamaz)
- Devamsızlık (en fazla 4 hafta- 8 ders saati)
- NÖ ve İÖ arası geçişe izin verilmemektedir. Dersin diğer öğretiminde
derse girebilir ama imza atamazsınız.
 Sınavlar (vize-final) Test + Klasik, Final sınavının klasik kısımda
herhangi bir kitaptan faydalanabilirsiniz. Kitap üzerine notlar
yazılabilir. Fotokopi not ve kitap kabul edilmez.
 Dersin Kaynakları
 Çok sayıda kitap bulunmaktadır.
 Gerektiğinde ilave çalışma soruları
gönderilecektir
 İsteyenler benim kitabımdan faydalanabilir.
Mühendislik Ekonomisi
(Engineering Economics)

Hafta 1
Genel Kavramlar

Doç.Dr. İhsan EROZAN

 Derse Giriş
 Endüstri Mühendisliği’nin genel olarak verimlilik, üretim yönetimi,
istatistik ve yöneylem araştırması konuları üzerine odaklandığı
görülür.
 Endüstri Mühendisliği’nin bir diğer yönü de “ekonomi”dir.
 Bütün mühendislik dallarında, yapılan bir iyileştirmenin ve
yatırımın ekonomik olarak değerlendirilmesi gerekir. Burada temel
hedef, belirli ekonomik şartlarda ve belirli bir dönemde “yapılan
yatırımından daha fazla para kazanılacağını” garanti etmektir.
 Mühendislik ekonomisi, Endüstri Mühendisliği bölümünde görülen
genel ekonomi ve maliyet muhasebesi gibi derslerden yararlanan
bir ekonomi dalıdır.
 Derse Giriş
 Mühendislik Ekonomisi ile sizden beklenen;

✓ Bitirme tezlerinizde
✓ Üretim yönetimi ve üretim sistemleri ile ilgili çalışmalarda
✓ Sistem mühendisliği ve sistem fizibilite çalışmalarında
✓ Tesis tasarımı çalışmalarında
✓ Sürekli iyileştirme çalışmalarında
✓ Optimizasyon çalışmalarında ve
✓ İşyeri kuruluş projelerinde (KOSGEB vb.) ve
✓ Bütün projelerinizde
Çeşitli EKONOMİK ANALİZLERİ yapabilmenizdir.
Ekonomik Fizibilite = Mühendislik Ekonomisi

Proje kârlı mı?

Hangi proje daha kârlı?
Belirli bir zamanda para kazanabilecek miyiz?
Giriş
 Ekonomi bilgisi açısından zayıf bir mühendis işin ekonomik
boyutundan kaçınarak daha ziyade teknik boyuta odaklanmaya
çalışır.

 Ancak gerçek hayatta işletmelerin temel amacı “kâr” elde etmektir.

 İşletmeler ve yöneticiler her zaman kârı artırmaya yönelik

faaliyetlere öncelik verirler:

❖ Eğer bir iş etüdü çalışması, yeni bir makine alınması, yeni depo
kurulması, üretimin optimum yapılması veya stajda bir öğrencinin
yaptığı iyileştirme kârı artırmıyor veya maliyeti azaltmıyorsa yönetim
tarafından destek görmez.
✓ Mühendislik ekonomisi, makul ve kârlı yatırımların seçilmesinde
mühendislere yardımcı olur.
 Giriş

 Bir mühendisin;

(1) Bir projeyi ekonomik açıdan değerlendirebilmesi için,

(2) Ekonomik kavramlara dayalı olarak gelecek için çıkarımlar
yapabilmesi için,
(3) İyi bir yönetici olabilmesi için ve hatta
(4) İşletmeci ve iktisatçılarla ortak noktalar bulabilmesi için
ekonomiyi ve mühendislik ekonomisini bilmesi gereklidir.
 NOT
 Yöneticiler her zaman ekonomik kararlara öncelik verirler.
Çünkü işletmelerin en önemli amacı sürdürülebilir kâr elde
etmektir.

 Sürdürülebilir kârın tespiti için projelerin uzun vadeli olarak

incelenmesi gerekir.
 Temel Kavramlar

Ekonomi nedir?
 Sınırlı kaynakların sınırlı veya sınırsız ihtiyaçlara maksimum tatmini
sağlayacak şekilde dağıtılmasını araştıran bilime ekonomi denir.
 Ekonominin bir çok tanımı olmakla beraber tüm tanımlardaki ortak
nokta; kıt kaynakların ihtiyaçları maksimum derecede karşılamak
için dağıtılmasıdır.
 Ekonomi biliminin ilgilendiği bazı faktörler vardır. Bu faktörler
malın/hizmetin ekonominin ilgi alanına girip girmediğini belirler:

(1) Kaynakların kıtlığı: Kaynakların kıt olması fiyatları etkiler. Talep

varsa kıt olan kaynak her zaman bir ekonomik değere sahip olur.
Ekonomik değer= Parasal karşılık= Fiyat
 Temel Kavramlar
 “Ekonomi” kıt kaynaklara olan aşırı talepten dolayı fiyatın oluşumu
ile ortaya çıkar.
 Fiyatı olmayan değerlerle ekonomi ilgilenmez!
 Not: Kaynak kıt değilse (bolsa) ve/veya talep yoksa ilgili konu
ekonominin ilgi alanına girmez.
Örnek: Çölde kirli suyun bile “ekonomik değeri” vardır. Çünkü su kirli
bile olsa, çölde çok kıt bir kaynaktır. Türkiye ise kirli suyu içmek için
kimse para vermez! Temiz su kaynağı bile çok iken, kirli suyun fiyatı
Türkiye’de oluşmamıştır.

Not:
Talep yoksa kaynağın kıtlığı çok bir
şey ifade etmez!!
 Temel Kavramlar
(2) İhtiyaçların önceliği: İhtiyaç önceliği olan ürün veya hizmet için
talep oluşur. Oluşan bu talep, ürün veya hizmet sınırlı miktarsa ise
kıtlığa neden olur. Bu durumda ekonomi işin içine girmeye başlar.
 İhtiyaç önceliği değişirse fiyatı olmayan bazı ürünler ekonominin
ilgi alanına girebilir.
Örnek: Çin'deki korona virüsünden dolayı, vatandaşların yüz
maskelerine olan talebi arttı. Stoklarda maske kalmadığı belirtildi.

Not: Savaşlar, krizler, salgınlar,

kıtlıklar ve yeni buluşlar ihtiyaç
önceliğini değiştirebilir.
 Temel Kavramlar
(3) Kıt kaynakların kullanım alternatifleri: Kıt olan kaynağın kullanım şekli,
fiyatları ve kıt olma durumunu etkiler.
Örnek: Kıt olan verimli tarım toprağından sebze üretmek yerine bu
toprağa inşaat yatırımı yapılırsa sebze üretimi azalır ve sebze için kıt
olma durumu başlar, bu durumda sebze fiyatlarında artış olur.
(4) Alternatifler arasından seçim: İnsanların keyfi seçimleri ürün ve
hizmetlerde kıt olma durumunu başlatabilir.
Örnek: İnsanlar beyaz ekmek yerine tam buğday ekmeği yemeyi tercih
etmeye başlarsa büyük miktarda üretilen beyaz ekmek bol kaynak
durumuna gelir ve fiyatı düşer.
(5) Maliyetler: Ürün veya hizmetin gerçekleştirilmesindeki maliyetler; fiyatı,
arzı ve talebi etkiler. Maliyetsiz veya maliyeti çok düşük olan bir
ürünün/hizmetin talebinin çok düşük olacağı açıktır.
Örnek: Havanın maliyeti Dünya’da 0TL’dir. Havayı satamazsınız.
Temel Kavramlar
Sonuç olarak;

- “Kıt olma durumu, Talep ve Maliyet” bir ürünün veya hizmetin

ekonomik olarak incelenmesini etkileyen üç önemli faktördür.
 Temel Kavramlar

 Modern ekonominin kurucusunun Adam Smith (1723–1790)

olduğu kabul edilmektedir.
 Smith'in en önemli eserlerinden biri "Milletleri Zenginliği" isimli
kitabıdır. Bu kitap Türkçeye de çevrilmiştir.

İlk basım
yılı: 1776

Adam Smith
Temel Kavramlar

 Adam Smith kapitalizmin babası olarak nitelendirilmektedir.

 Kapitalizm; özel mülkiyet, kâr odaklı olma, serbest rekabet,

sermaye birikimi, ücretli ve gönüllü çalışma, serbest piyasa ve
devletin ekonomi üzerindeki aşırı kontrollünün kaldırılması
esasına dayalı bir ekonomik sistemdir.

 Kapitalist ekonomilerde devletin ekonomi üzerindeki tek rolü

denetleme ve kontroldür.
 Görünmez El Teoremi

 Kısaca arz-talep kanunu ifade eder. Görünmez el, herhangi bir

gözlemlenebilir müdahale olmasa bile, serbest piyasaların arz
ve talebinde bir dengeye geleceğini ifade eder.

 Görünmez el, piyasaya "bırakın yapsınlar" anlamına gelen

laissez-faire yaklaşımının bir parçasıdır.
 Bu yaklaşım, piyasanın/pazarın doğal olmayan kalıplara
zorlayan hükümet veya diğer müdahaleler olmadan dengesini
bulacağını savunur. Buna göre görünmez el iki temek fikir
sunar. Birincisi, serbest piyasada gönüllü ticaret, yaygın
faydalar üretir. İkincisi, bu faydalar düzenlenmiş ve planlı bir
ekonominin faydalarından daha fazladır.
Temel Kavramlar
 Finans ve ekonomi aynı şeyi ifade etmez!
 Finans genelde ekonomi içinde incelenen bir kavramdır ve
fonların yönetimi ile ilgilenir. Finansın temel ilgi alanı para ve
değerler iken ekonominin ilgi alanı ürün ve hizmetlerin üretimi,
tüketimi ve dağıtımıdır.
 Finans genelde ekonomi içinde incelenen ekonominin bir alt
kavramıdır.

 Ekonomi makro ekonomi ve mikro ekonomi olarak iki dala ayrılır:

- Makro Ekonomi; tüm ekonomiyi ve bütün toplumun ekonomik

davranışlarını inceler. İstihdam, işsizlik, enflasyon, milli gelir, para
politikaları, ekonomik büyüme, ülke genelindeki fiyat seviyesi ve
gelir dağılımı makro ekonominin konusu içine girer.
 Temel Kavramlar
 Makro ekonomi, mühendislik ekonomisi içeriği açısından en az ele
alınan ekonomi dalı olmakla beraber, makro ekonomik değişimlerin
mühendislik ekonomisi hesapları üzerinde önemli etkileri olduğu
unutulmamalıdır!!!!

 Mikro Ekonomi ise üreticiler, tüketiciler ve firmalar gibi bireysel

karar birimlerinin davranışlarını inceler.
 İşletme performansı
 Bireysel gelir
 Bireysel talep
Mikro
ekonominin
 Pazarda bir ürünün fiyatının oluşumu
içeriği
 Küçük birimler arası (satıcı, alıcı, tedarikçi tüketici) arz-talep
 Bireysel ekonomik kararları etkileyen faktörler
 Temel Kavramlar
 Ekonomi; mikro ve makro ekonomi dışında farklı şekillerde de
sınıflandırılabilir.

- İşletme Ekonomisi (business economics)

- Mühendislik Ekonomisi
 Temel Kavramlar
İşletme Ekonomisi
 İşletme ekonomisi, firmadaki ekonomik olayları işletmecilik
açısından inceler. İşletme ekonomisi; fiyatlama, finansman,
maliyetleme, personel istihdamı, işletme yatırımları, pazarlama
kararları gibi konuları içerir.

Mühendislik Ekonomisi
 Bir yatırımın (1) yapılabilirliğini inceleyen, (2) yatırım analizi için
karar seçeneklerini inceleyen, (3) satın alma ve paranın zaman
değeri konuları inceleyen mikro ekonominin bir bölümüdür.
 Mühendislik ekonomisi mikro ekonomik olaylara odaklanır. Ancak
makro ekonomik olaylardan da etkilenir.
 Temel Kavramlar

 Mühendislik ekonomisi, alternatifler için ekonomik

karşılaştırmaları kolaylaştıran matematiksel teknikler topluluğudur.
 Mühendislik ekonomisi, “en ekonomik” yöntemin, projenin veya
alternatifin seçimine yardımcı olan bir araçtır.

 Mühendislik ekonomisi, bir amacın gerçekleştirilmesinde

ekonomik ve matematiksel yaklaşımları kullanarak akılcı ve gerçekçi
kararlar alınmasını sağlar.
 Mühendislik ekonomisi özellikle; faiz hesaplamaları, maliyetlerin
hesaplanması, başa baş noktası hesabı ve nakit akışı yaklaşımı gibi
tekniklerle karar vermeye yardımcı olur.
 Temel Kavramlar

 Mühendislik Ekonomisi, bir ekonomik karar alma problemini

çözmeye yönelik olarak ortaya atılan alternatifleri ve bu alternatifleri
gerçekleştirmek için katlanılan maliyetleri karşılaştırmayı hedefler.

Mühendislik Ekonomisinin Amaçları

1. Firma kaynaklarının verimli ve etkin kullanılmasının sağlanması

2. Mühendislik problemlerinin çözümünde planlı/gerçekçi yolları
izlemek
3. Akılcı kararlar üretmek (rastgele kararlar vermemek)
4. Potansiyel olanakları belirlemek
5. Olası çözüm seçeneklerinin değerlendirilmesi
6. Fizibilite etütleri yapmak
 Temel Kavramlar

 Mühendislik ekonomisi özellikle ekonomik fizibilite amacı ile

kullanılmaktadır.

 Bölümümüzdeki bazı dersler mühendislik ekonomisinden faydalanır:

✓ Girişimcilik, Tesis Tasarımı, Sistem Analizi, Yatırım Planlaması, Proje
Yönetimi, Bakım Planlaması, Fizibilite Etüdü, İş Etüdü

 Mühendislik ekonomisi; işletme ekonomisi, iktisada giriş, finans

matematiği, mikro ve makro ekonomi gibi birçok bilimden faydalanır.
 Temel Kavramlar
Mühendislik Ekonomisinde Temel İlkeler:

➢ Maksimizasyon İlkesi - Etkililik

Eldeki kaynaklarla en yüksek çıktıyı (=gelir/ciro) elde etmeyi ifade eder.
Ancak en yüksek çıktı veya gelir, en ekonomik sonuç anlamına gelmez.

➢ Minimizasyon İlkesi - Etkinlik

En az kaynak (maliyet) kullanımı ile bir hedefe ulaşmayı ifade eder. En az
kaynak kullanımı en ekonomik sonuç anlamına gelmez.

➢ Optimizasyon İlkesi - Verimlilik

Kısıtlı kaynaklar ve mevcut koşullar altında en uygun (optimal) çıktının elde
edilmesidir. Ekonomik olarak en az girdi ile en çok çıktının üretilmesini ifade
eder.
 Temel Kavramlar

Mühendislik Ekonomisinde Karar Verme

 Karar verme zorunluluğu mühendislik problemlerinde genelde

birden fazla alternatifin bulunmasından doğar.

 Eğer tek bir alternatif varsa seçim için karar vermek kolaydır. Bu
durumda genelde alternatifin kârlı olduğunu ispatlamak yeterlidir.

 Mühendislik Ekonomisinde genelde iki veya daha fazla alternatif

karşılaştırılarak ekonomik amaca göre en iyi alternatifin seçimi
yapılır.

 Alternatif sayısını artırmak genelde daha ekonomik bir seçenek

bulma ihtimalini artırır. Ancak çözüm yükünü de artırır.
 Temel Kavramlar

Bilimsel olarak karar verme sürecinin aşamaları:

1. Problemin tanımlanması (Ör:Tesis alternatifleri arasından seçim yapacağız)

2. Hedefin belirlenmesi (Ör: “En kısa sürede” kazandıran projenin seçimi)
3. Alternatiflerin belirlenmesi (Ör: Belirlenen üç tesis)
4. İlgili verilerin toplanması (Ör: Tesislere ait sabit ve değişken giderler vb.)
5. Alternatiflerin karşılaştırılmasında kullanılan kriterlerin belirlenmesi (Ör:
Başabaş noktası analizi)
6. Karar modelinin oluşturulması (Ör: Projeler için hesapların yapılması)
7. En uygun çözümün belirlenmesi (Ör: 1. proje en kısa sürede kazandırıyor)
 Temel Kavramlar

Mühendislik Ekonomisinin Temel Kuralları/Prensipleri

 Mühendislik ekonomisi problemlerinin çözümünde gerçekçi kararlar

üretebilmek için bazı kuralları göz önünde bulundurmak gereklidir:

1. En optimum karar için mümkün olan tüm alternatifler belirlenmeli

2. Alternatiflerin yol açacağı sonuçlar dikkate alınmalı (ön değerlendirme)
3. Tüm sonuçlar sayısal olarak ifade edilebilmeli
4. Amaca uygun bir seçim kriteri belirlenmeli
5. Ekonomik belirsizlik ve risk mutlaka göz önüne alınmalı
6. En uygun (optimum) alternatif seçilmeli
 Temel Kavramlar

Mühendislik Ekonomisinin İncelediği Karar Türleri

- Makine, teçhizat, süreç seçimi kararları (TESİS TASARIMI)

En uygun makine-teçhizatın alımı ve süreç seçimi için karar verilir.
- Makine, teçhizat veya tesis yenileme kararları
Eskime veya etkinliklerinin/ekonomiklerinin azalmasından dolayı
makine, teçhizat ve tesisin yenilenmesi kararları ile ilgilenir.
- Genişleme, büyüme, yeni ürün geliştirme kararları
Kapasite artırımı, yeni hatların kurulması ve yeni ürünlerin üretilmesi ile
ilgili kararlarla ilgilenir.
- Maliyet düşürme ve kalite iyileştirme kararları (KALİTE, İŞ ETÜDÜ)
Üretkenliği artırma (insan yerine makine kullanımı gibi) ve ürünlerin
kalitesini artırmaya yönelik kararlar (müşteriye uygun ürün seçimi gibi)
ile ilgilenir.
- Fizibilite etüdünde ekonomik etüt ile ilgili kararlar – Kâra geçiş?
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları

TEMEL KAVRAMLAR

 Risk (Riziko): Zarara yol açabilecek bir olayın ortaya çıkma

olasılığıdır. Risk içinde yarar olması söz konusu değildir. Risk
tehlikenin ortaya çıkma olasılığını gösterir. “Tehlike” ise tehlikeli
olayın zarar potansiyelini gösterir.
 Ekonomide genelde risk ve kazanç arasında pozitif bir ilişki vardır.

 Ekonomik Risk: Ekonomiyi ilgilendiren bir olay hakkındaki eksik

bilgilerden dolayı yanlış karar verme ihtimalidir. Ekonomik risk
sonucunda firmanın ekonomik ve finansal yapısını etkileyecek ve
nakit akımları üzerinde olumsuz bir etki yapacak bir ortaya
çıkabilir. Yüksek ekonomik risk, yatırımın iptal edilmesine veya
ertelenmesine neden olabilir.
Ör: Dalgalanan döviz kurunun yatırıma etkileri
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)***

Ekonomik Belirsizlik

 Ekonomide belirsizlik; bir kısmı geçmişte yaşanan, nispeten

tanımlanabilmiş sorunların tekrarlanma, bir kısmı ise daha önce
yaşanmamış yeni sorunlarla karşılaşılma olasılığını ifade eder.
Hazırlanılabilen kısmı, tekrarlanma olasılığı olan geçmişte
yaşanmış ve tanımlanabilmiş sorunlardır. Geçmişte yaşanmamış
ve tanımlanmamış sorunlara ise hazırlanılması söz konusu
değildir.

 Ekonomideki belirsizlik doğru kararların verilmesini doğrudan

etkiler. Belirsizlik ortamında verilen kararlar bir riske sahiptir. Bu
ortamda iyi kararlar verebilmek, geleceği iyi okumaya veya iyi bir
tahminlemeye dayanır.
 Not: Belirsizlik arttıkça yatırım yapma isteği azalır.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)***

Ekonomik Davranma

 Bir mühendis her ne kadar daha çok teknik işlerle uğraşsa da

ekonomik te davranmak zorundadır. Özellikle işletme sahibi olan
kendisi ise ekonomik olmak bir görev değil zorunluluktur.

 Ekonomik davranmadan kasıt; aynı işi yapacak alternatifler

arasından en ekonomik olanın, en kârlı olanın veya optimum
faydayı sağlayanın seçilmesidir.

 Ülkemiz ekonomisi gibi sıkça krize giren ve dış etkilerden oldukça

çok etkilenen ekonomilerde mühendislerin ekonomik davranabilmesi
için; ekonomi; dış ticaret, para-banka ve kriz yönetimi gibi konularda
bilgi sahibi olması gerekir.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)***

 İşletme: İnsan ihtiyaçlarını karşılamak üzere faydalı mal veya

hizmet üreten “ekonomik birim”lerdir. İşletmeler ekonomik kazanç
veya ekonomik fayda amacı ile kurulur.

 Üretim Faktörleri: Üretim gerçekleştirmek için ihtiyaç duyulan

faktörlerdir.
 Bu faktörler İngiliz literatüründe kısaca 4M, Amerikan literatüründe
ise kısaca 5M olarak adlandırılmaktadır.
➢ Malzeme (Material),
➢ İşgücü (Manpower),
➢ Sermaye (Money/Machine), Mühendislik Eko.
➢ Metot (Method)
➢ Yönetim (Management) Sadece Amerika
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)***

 Karar Verme: Mühendislik ekonomisinde ve işletmecilikte karar

verme, mevcut alternatiflerden en olumlusunun (en kârlı olan, en
kısa sürede kendini amorti eden vb.) seçilmesi olarak tanımlanır.

 Ekonomik Eşdeğerlik: Aynı özellikteki bir malın farklı zamanlarda

satın alınabilmesi sağlayan para miktarları arasındaki eşitliktir. Faiz
ve enflasyon zamana göre bir malın fiyatının ve sonuçta ekonomik
eşdeğerliğinin değişmesine neden olur

Ör: Yıllık enflasyonun %7 olduğu bir ortamda bugünkü 100 TL, 1 yıl
sonra 107 TL ye eşit olacaktır. Bu durumda bir kişiden şu anda 100
TL almak ile 1 yıl sonra 107 TL olmak arasında bir fark yoktur, bu iki
değer aslında alım gücü açsından birbirine eşittir.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Yatırım Alternatifleri: Uygun bir yatırım alternatifi, verilen bir durum

için şartları sağlayan ve en iyi olma ihtimali olan bir çözümdür.
 En uygun alternatifin seçilmesi için çok sayıda “yatırım alternatifinin”
mühendislik ekonomisi ile incelenmesi gerekir.
 Yatırım alternatifleri, en uygun alternatifin seçilebilmesi için
ekonomik olarak incelenen alternatiflerden oluşan kümedir. Yatırım
alternatiflerinin sayısının artması en ekonomik seçeneğin bulunma
ihtimalini artırır.
 Mühendislik ekonomisinde yatırım alternatiflerinin karşılaştırılması
için temel kriter “para birimi” dir.
 Bir yatırım kararı için çok sayıda uygun alternatif olabilir.
Mühendislik ekonomisi en uygununu bulmaya çalışır.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Amortisman (yıpranma yapı): Bir mal kullanıldıkça veya zaman

geçtikçe değer kaybeder. Amortisman yıpranma ve aşınmaya
dayalı olarak bir malın değerindeki kayıptır.
 Amortismanın önemi; üretim gücünün korunması için sermaye
mallarının belli bir süre sonunda yenilenmesini sağlamasıdır.
Böylece sermaye malının değerinin belli bir yüzdesi ekonomik ömür
boyunca bu malın yenilenmesi için ayrılır.
 Amortisman fiyat belirlemede de kullanılmaktadır.
 Değer: Bir malı veya hizmeti elde etmek için karşılığında ödenen
bedeldir. Bu bedel para ile ölçülür.
 Mal: İhtiyaçları karşılayan fiziki varlıklardır. “Mal” çeşitli şekilde
sınıflandırılabilir:
Ekonomik Mal: Karşılığında bedel ödenen yani fiyatı olan mallardır.
Serbest Mal: Oldukça bol olduğu için fiyatı olmayan maldır.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

Tüketim Malı: Bir mal, doğrudan insan ihtiyaçlarını karşılamak için

kullanılırsa tüketim malıdır. Nihai mal olarak ta isimlendirilir. Tüketim
malları dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları olmak üzere 2’ye ayrılır.

Sermaye (Üretim) Malı: Bir mal, üretim amacıyla kullanılırsa veya

kullanıldığında para kazanılıyorsa sermaye malı olur. Ör: makine,
hammadde, yarı mamuller vb.

 Emek: Ekonomik anlamda emek, gelir elde etmek amacı ile kişinin hür
iradesiyle ve başkasına adına sarf etmiş olduğu bütün gayret ve çabalara
denir.
 Sermaye (Kapital): Geçmişte üretilip tüketilmeyen ve üretimde kullanılan
üretim mallarına denir. Günümüzde sermaye “para” ile ölçülür.
 Trampa: Malların mallarla takas edilmesine/değiştirilmesine “trampa”
denir.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Arz (=piyasaya sunum): Bir satıcının belirli bir maldan

belirli bir zaman içerisinde satmaya razı olduğu miktardır.
Piyasaya sürülen ürün/mal miktarıdır.

 Talep: Talep tüketicilerin bir malı veya hizmeti alma

istediğidir. Talep arttıkça sayısı değişmeyen mal veya
hizmetin fiyatı artar. Talep ve arzın dengelenmesi ekonomide
önemli bir konudur. Üretim gücü yüksek ülkeler, talebi arz ile
dengeleyerek enflasyon oluşumunu önleyebilirler.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Talep Yasası: Talep edilen bir malın fiyatı arttıkça talebi azalır. Tersi
de doğrudur. Talep edilen bir malın fiyatı düştükçe talebi artar. (talep
artarsa fiyat?)

 Piyasa Dengesi: Arz ile talebin birbirini karşılama durumudur.

NOTLAR:
✓ Piyasa denge halindeyken
fiyatlar değişmez.
✓ Piyasa dengesi bozulursa
fiyat değişimleri meydana
gelir.
 Arz-Talebi Bozan İki Durum:
 Veblen mallar (zübbe malı):

 Snop etkisi:
 Bandwagon etkisi:
 Giffen mal (fakir malı):

Ör: Et ürünlerinin fiyatları arttıkça insanlar bu yiyecekten

vazgeçerek daha uygun maliyetli gıdalara yönelir. Buna
bağlı olarak arz-talep dengesi değiştiği için temel gıda
ürünlerinde fiyat artışı gözlemlenir.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Enflasyon: Fiyatların sürekli ve hissedilir bir şekilde yükselmesi,

paranın satın alma gücünün düşmesi veya paranın değer
kaybetmesidir. Enflasyon durumunda genelde “arz” müşteri talebini
karşılayamaz. Enflasyonun başka nedenleri de vardır!

 Çok kısa süreli veya bir defalık fiyat yükselişi enflasyon değildir!!

- Yüksek Enflasyon: İki haneli enflasyondur.

- Kronik Enflasyon: 15 yıl ve daha fazla yıl süren enflasyonu ifade
eder. İnsanlar enflasyonla yaşamaya alışmaya başlar.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Hiper enflasyon: Enflasyonun kontrol dışı hızlı bir şekilde

yükselmesine hiper enflasyon denir. Günlük fiyat artışları bile
görülür.
 En şiddetli enflasyon biçimidir. Genelde çok özel durumlarda
(savaş, salgın, ambargo vb.) veya az gelişmiş ülkelerde görülür.
 Venezüella’da 2019 başında enflasyon %280.000 civarındadır.En
yüksek %1.600.000’a kadar çıkmıştır.
 2020-2021 arasında Venezüella’daki ortalama enflasyon %2400-
%3000 arasındadır.

 Çekirdek enflasyon: Fiyatlardaki geçici etkilerin arındırılması ile

elde edilen enflasyondur. Fiyatlardaki değişimi sürekli kılan
unsurlar tespit edilir.
 Yapısal Enflasyon: Yapısal enflasyon (structural inflation) Türkiye gibi
gelişmekte olan ülkelerde sıkça görülür. Bu enflasyon; geleneksel
üretim yaklaşımlarının kullanılması, eksik rekabet şartları, verimsiz
yatırımlar, üretim gücünün zayıflığı ve sanayinin yeterince gelişmemiş
olması gibi yapısal sorunlardan kaynaklanır. Genelde gelişmekte olan
ülkelerde görülen bir enflasyon türüdür.

 Gizli Enflasyon: Gizli enflasyon (hidden inflation), enflasyonun hafifçe

ve kendini hissettirmeden artmasıdır. Gizli enflasyonda genelde fiyat
artışları bazı ürün gruplarında görülür. Enflasyon, ilgili kurumlar
tarafından baskılanır.
 Devlet enflasyonun indekslere yansımaması için fiyat artışlarını
parasal desteklerle önleyerek veya fiyatları kontrol ederek enflasyonu
zaman içine yaymaya çalışır.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Enflasyonun Mühendislik Ekonomisine Etkileri

➢ Hammadde, ürün ve hizmetlerin fiyatları artar

➢ Paranın satın alma gücü düşer
➢ Faizler yükseltilir (talebi azaltmak için)
➢ Yatırımlar riskli hale geldiği için azalmaya veya ertelenmeye başlar

 Enflasyon Neden Oluşur? (Kitap sy 227)

1. Talep, arzdan fazlaysa enflasyon oluşur. Buna talep enflasyonu denir.
2. Üretimi gerçekleştirmek için kullanılan üretim faktörlerine yapılan
ödemelerin (emek, kira, faiz, kar payı) veya üretimde kullanılan
girdilere yapılan ödemelerin (örneğin enerji giderleri, hammadde
giderleri vb) miktarı artarsa bu artışlar fiyatlara yansır ve enflasyon
oluşur. Buna da arz enflasyonu ya da maliyet enflasyonu denir.
NOTLAR
 Faizlerin yükseltilmesi makro ekonomik bir karardır
 Faiz sadece talebi azaltmak için artırılmaz, başka
makro ekonomik nedenlerle de faiz artırılabilir.

Ör: TL’nin faizi artırılırsa Dolar ve Euro’ya talep azalır,

Dolar ve Euro’da düşüş başlar
Neden?
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

Enflasyon ve Faiz İlişkisi:

 Eğer talep enflasyonu mevcutsa yani üretilen mal ve hizmet

miktarından daha fazlası talep ediliyorsa fiyatlar yükselecek ve
enflasyona neden olacaktır. Bunu önlemenin bir yolu (MB tarafından)
faizleri artırarak talebi düşürmek ve insanları tüketim yerine tasarrufa
yönlendirmektir.

 Eğer maliyet enflasyonuyla karşı karşıyaysak yani üretim unsurları

ve girdilerinin fiyatları talep dışı nedenlerle artıyorsa o zaman faiz
arttığında enflasyon da artar. Çünkü faiz de bir maliyet unsudur
(finansman maliyeti) ve buradaki artış enflasyonun daha da
artmasına yol açabilir.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

Uyarı:

- Enflasyon belirlenirken bir veya birkaç malın değil, bir sepet malın
fiyatı hesaba alınır.
- Kısa süreli fiyat artışı enflasyon değildir.
- Enflasyon ve faiz artışı mühendislik ekonomisi hesaplarında
önemli bir yere sahiptir. Yüksek enflasyona ve yüksek faize sahip
ortamlarda yapılan yatırımlar ekonomik risklere sahiptir.
- Enflasyonun hesabı makro ekonomik bir konudur.
- Bir ortamda aynı anda hem talep hem de arz enflasyonu olabilir.
Bu durumda faiz MB tarafından bir silah olarak kullanılamayabilir.
 Döviz: Bir ülkede, yabancı ülkelerin paralarına döviz
denir.
Ör: Dolar, Euro, Sterlin bizim için dövizdir.

 Döviz Kuru: Yabancı paraların yerel para cinsinden

değerini gösterir.
Örneğin: 1$= 31.36 TL
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

Döviz Kuru Sistemleri

1. Sabit Kur Sistemi: Yerel paranın değeri bir referans paraya göre
sabitlenir. Ör: 1$=6 TL diye sabitlenebilir. Eğer yerel paranın
değeri referans paraya göre düşürülürse bu duruma
“devalüasyon” denir. Örneği parayı devalüasyona uğrattık ve artık
1$= 30 TL dedik.
2. Serbest (esnek, dalgalı) Kur Sistemi: Devlet kura ya kısmen
müdahale eder yada hiç müdahale etmez.
(1) Tam: Merkez Bankası kurdaki değişimlere karışmaz.
(2) Müdahaleli: Merkez Bankası kurdaki değişimlere döviz alım
satımı yaparak müdahale eder.
3. Karma Kur Sistemi
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

Stagflasyon (Sy 236)

 Enflasyonla beraber “ekonomik durgunluğun” ve “işsizliğin” var
olduğu durumdur.
 Stagflasyon durumunda hem “enflasyon” hem de “işsizlikle”
mücadele edilir.
 Genelde “maliyet enflasyonu” kaynaklıdır. Maliyetleri artan
üreticiler üretimi kısarlar veya tasarrufa giderler. Tüketiciler de
fiyatı artan mallara çok talep göstermezler. Bir noktadan sonra
üreticiler küçülmeye giderler, işten çıkarmalar başlar.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Deflasyon: Deflasyon enflasyon kavramının tam tersidir, yani genel

fiyat seviyesindeki düşüşü tanımlar.
 Paranın alım gücü sürekli artar.
 Aşırı deflasyon istenilen bir durum değildir.
 Deflasyon genelde tüketicilerin ve işletmelerin satın almada veya
talep etmedeki isteksizliklerinden kaynaklanır. Yani tüketici ve
işletmeler satın alma yerine tasarrufa yönelirler.
 Aşırı üretim de deflasyona neden olabilir.

 Resesyon: Ekonomik büyümenin belirli bir süre negatif ya da yavaş

olmasıdır. Resesyon, ekonomide atıl kapasitenin olması ya da
ekonominin uzun vadeli büyüme oranından daha düşük bir oranda
büyümesi olarak da tanımlanabilmektedir.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Cari Açık: Bir ülkenin cari işlemlerden (dış ticaret dengesi,

hizmetler dengesi, yatırım gelirleri dengesi) elde ettiği gelirler bu
işlemlerden elde ettiği giderlerden daha fazla ise bu durum cari
fazla, eğer tam tersi durum olursa bu durum cari açık olarak ifade
edilir.

 Cari açık, ülkenin döviz açığı verdiği anlamına gelir. Cari açığın
giderek artması ülkenin krize girişi için bir uyarıdır. Yüksek cari
açık ortamında, gelişmekte olan ülkelerde cari açığı azaltmak için
ithal mallara ilave vergiler konur ve ihracat için teşvikler verilir.

 2018 IMF verileri ile Türkiye dünyada en fazla cari açık veren ilk
5 ülke arasındadır.
 Dolarizasyon:

 Shrinkflasyon:

 Skimpflasyon:
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Kredi derecelendirme: Derecelendirme bir kuruluşun finansal

yükümlülüklerini zamanında yerine getirip getiremeyeceğini ve
borçlunun anapara ve faizini geri ödeme kapasitesini ölçmeye
yarayan profesyonel bir görüştür. Derecelendirme kuruluşları
yaptıkları istatistiksel analizlerden çıkan sonuçları herkesin anladığı
bir şekilde harflerle ifade edilen sembolleri kullanarak yayınlarlar.

Ör: Standard & Poor's, Moody's, Fitch Ratings

 Reel Sektör ve Finans Sektörü (Sy.32) : Reel sektör, ulusal

ekonomide tarım, sanayi ve hizmetler ana sektörleri ile üretici ve
tüketici konumundaki bireylerin tümünü temsil eden kesimdir. Finans
sektörü ise reel sektör tarafından gerçekleştirilen tasarrufları
toplayıp tekrar reel kesime kredi olarak kullandıran sektördür.
Finans sektörü içerisinde, bankalar, sermaye piyasası ve aracı
kuruluşlar yer almaktadır.
Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Para (Sy 27): Mal ve hizmetlerin değer ölçüsüdür. Para, satın

alma gücü olan bir varlıktır.

Paranın dört fonksiyonu vardır:

1. Değiş tokuş
2. Saklama, tasarruf etme
3. Borç ödeme
4. Değer ölçüsü olma (kıyaslama vb.)

 Kağıt parayı basan ve yöneten kuruluşlar merkez bankaları dır.

 Banknot kağıt para demektir.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Merkez bankaları, ekonomideki para arzını kontrol ederek,

fiyatların genel düzeyi (enflasyon ve deflasyon) yanında, işsizlik ve
milli geliri (toplam üretim ) etkileme gücüne sahiptir.
 Devlet adına para basarak piyasaya süren Merkez Bankası’nın
temel işlevi piyasadaki toplam para arz ve toplam para talebinin
birbirine eşit olmasını sağlamaktır.
 Emtia: Emtia; para dışında ticarete konu olan fiziksel (ölçülüp
tartılan, ağırlığı olan) mallardır. Emtialara örnek: Altın, gümüş,
bakır, petrol, pamuk, şeker, buğday, mısır, hayvansal ürünler ve
her türlü mineral...Bu tip mallarının ticaretinin yapıldığı piyasaya
emtia borsası denir.
 Emtia, makro açıdan ülkelerin maddi kaynaklarının zenginliği
hakkında bilgi sağlar.
 Politika Faizi
 Merkez bankası bankalara verdiği faiz oranını kendi belirleyerek
fiyatlar genel seviyesini etkilemeyi amaçlar. Bu nedenle bu faiz
oranına politika faiz oranı denilmektedir.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Piyasa: Arz ile talebin karşılaştığı yere veya organizasyona piyasa

veya pazar denir.

➢ Tam rekabet piyasası: Alıcı ve satıcı çoktur. Piyasadaki oyuncular

fiyatları tek başlarına belirleyemezler, fiyatlar piyasada oluşur.
➢ Eksik rekabet piyasası: Bir malın piyasasında fiyat, alıcı ve/veya
satıcılardan biri veya birkaçı tarafından belirlenebiliyor veya
değiştirilebiliyorsa, o piyasa eksik rekabet piyasasıdır.
- Monopol piyasası: Satıcı tek, alıcı çok sayıdadır. Herhangi bir
rekabetten söz edilemez, fiyatı satıcı belirler. Piyasaya yeni firma
girişi oldukça zordur. Tekelleşme olarak da adlandırılır.
- Oligopol piyasa: Birkaç satıcı ve çok sayıda alıcı vardır. Bu satıcılar
piyasayı paylaşmışlardır. Firmalar bağımsız hareket edemezler.
Piyasaya yeni firma girişi zordur.
- Oligopol piyasada firmalar kartel oluşturuyor olabilirler, yani
üretilecek miktar ve satış fiyatı üzerinde ortak karar alıyor olabilirler.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Hisse Senedi: Sermaye şirketlerinin ortaklarına sermaye

paylarını belgelendirmek amacı ile verdikleri kıymetli evraklara
hisse senedi denir. Her sermaye şirketi hisse senedini çıkarma
yetkisine sahip değildir. Sermaye Piyasası Kurulu’ndan (SPK) izin
alan sermaye şirketleri hisse senedi çıkarabilir.

 Hisse senedi çıkarma yetkisi olan kurum ve kuruluşlar şunlardır:

Anonim şirketler, Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler,
Özel kanunla kurulmuş kurumlar (T.C. Merkez Bankası, Kamu
İktisadi Teşekkülleri, sigorta şirketleri)
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Borsa: Hisse senetleri ve emtiaların işlem gördüğü kurumsal

piyasalardır.
Ör: BIST
 Arbitraj: Arbitraj, bir finansal ürünü veya ekonomik değeri olan
malı bir piyasadan ucuza alıp aynı anda daha pahalı olduğu başka
bir piyasada satarak gelir elde etmektir.

 Forex Piyasası: Forex (Foreign Exchange) piyasası, bir ülkenin

para birimiyle başka bir ülkenin para biriminin değiştirildiği
piyasaya denilmektedir. Arbitraj, Forex piyasalarında sık yapılan
işlemlerdendir.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

Keynes ve Keynesçilik

 John Maynard Keynes İngiliz iktisatçıdır.

 “İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi” isimli eserinde, talep
yanlı politikalarla kapitalist işleyişin devamı için çıkış yolları
önermiştir.
 Devletin toplam talebi arttırıcı yönde para ve maliye politikası
uygulaması gerektiğini ifade eden Keynes, bu şekilde kapitalist
sistemin aksayan yanlarının onarılabileceğini öngörmüştür.
 Keynes, piyasaların dokunulmazlığı ilkesinin kriz dönemlerinde
işlemeyeceğini savunur.
 II. Dünya Savaşı sonrasında, Keynes'in ekonomi felsefesi,
kapitalist devlet hükümetleri için çok daha önemli bir hal aldı.
Kapitalist ülkeler, ekonomilerini güçlendirmek için piyasaya
müdahaleci/düzenleyici politikaları benimsediler.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 1970'lerle birlikte, para politikası teorisyenleri, piyasanın düzelmesi

için paranın kontrol edilmesinin kilit kavram olduğu fikrini terk
etmeye başladılar.

 Keynesyen ekonomi, ilke olarak özel sektörün dengesiz olduğunu

kabul eder. Bu dengesizliği ortadan kaldırmak amacıyla ekonomiye
devlet müdahalesinin gerekli olduğunu öngörür.

 Keynes’in en büyük mirası, kapitalist ülkelerde ekonomi yönetiminin

hükümetin zorunlu ve doğal bir faaliyet alanı olduğu anlayışını
yerleştirmesidir.
 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 Fizibilite (Feasibility): Bir proje veya yatırımın çeşitli kriterlere

uygunluğunun incelenmesidir. Bir fizibilite çalışması sonucunda
olumsuz bir sonuç ile karşılaşılırsa bu durum projenin amaçlara
uygun olmadığını veya eldeki imkânlarla bu projenin
yürütülemeyeceğini ifade eder.

 Fizibilite analizlerinde genellikle; teknik, mali ve ekonomik etüt

yapılır.

Ekonomik Etüt = Mühendislik Ekonomisi

 Temel İşletme ve Ekonomi Kavramları (Devam)

 İhracat (Export): Mal veya hizmetlerin yurtdışına satışına ihracat

denir. İhracat sonucunda yurda kısıtlı kaynak olan döviz girer
(eğer yerel para ile ticaret yapılmıyorsa). Böylece yurtiçinde döviz
bollaşır.

 İthalat (Import): İthalat ihracatın tam tersidir. Yani bir ülkenin,

başka bir ülkeden her türlü mal ve hizmet almasına ithalat denir.
İthalat ülkeden para veya döviz çıkışına neden olur. Eğer bir
ülkenin ithalatı ihracatından yüksek ise ülkede döviz açığı oluşur.
TEŞEKKÜRLER