Professional Documents
Culture Documents
Tercme klliyat
Say 50
HEGEL
Suad Kemal Yetkin
ESTETK
GAZETE - MATBAA
KTPHANE
stanbul 1936
Mazhar evket'e
Sevgi ile.
S z
B u g n k F r a n s a n n e n derin mtefekkirlerinden
saylan Alain; estetik sahasnda rehber olarak iki
kitap gsterir: Kant'n ( h k m n intikad), Hegel'in
( E s t e t i k k u r u d u r ) . [*]
Bu m h i m kitab o l d u u gibi dilimize evirmek
gerekirdi.
F a k a t bu deerli ie bir taraftan meguliyetim, dier taraftan eserleri Almanca m e t n i n d e n
t e r c m e edemeyiim m a n i oldu. B u g n sayn okuyuculara sunulan bu estetik, H e g e l i n estetiinin F r a n szcasndan t a m bir hlsadr. Hibir ehemmiyetli
n o k t a ihmal o l u n m a m t r . B u p a n o r a m a y gzden
geirenler, b y k filozofun sanat h a k k n d a k i a n a fikirlerini anlam olacaklardr.
Lessing'in L a o c o o n ' u n u telhisen t e r c m e e t t i i m
z a m a n baz itirazlarla karlatm. Ancak t a m tercm e n i n k l t r m z e bir faydas olacan ileri srenler
oldu. Byle d n e n l e r e o z a m a n
h a k vermitim,
b u g n de h a k veririm. F a k a t klsik eserlerin ve bunlar arasnda da Hegel'in estetiinin bir gn dilimize
evrileceini d n e r e k , okumaa, r e n m e e susam olanlar m n b i t bir kitabn gdalarndan m a h r u m
e t m e k istemedirn. Bir g n eseri t a m olarak dilimize
evrilmi g r d m z z a m a n bu kk hlsaya lz u m kalmyacaktr. F a k a t imdilik bu gibi hulsalarn l z u m u n a k a t i y e n kaniim.
S. K- Y.
[*] Alain . Vingt Leons sur les
miere leon
1
n s a n n hedefi, t a b i a t n n k a n u n u d u r m a d a n gelimek, d u r m a d a n s o n s u z l u a y r m e k t i r . n s a n ya a m a k iin k e n d i varlnn u n s u r l a r ile k u d r e t l e r i
a r a s n d a k i muhalefeti k a l d r m a k , onlar denkletirmek zorundadr.
M a d d h a y a t z a t e n zt k u v v e t l e r a r a s n d a b i r bo u m a d r , y a a y a n m a h l k bu m c a d e l e ile, bu mcadelede k a z a n a c a zaferle a n c a k kendisini d e v a m
e t t i r i r . n s a n n m a d d h a y a t n d a o l d u u gibi m a n e v
h a y a t n d a d a b u kavga, b u m c a d e l e d e v a m e d i y o r v e
tedrici b i r k u r t u l u h r r i y e t eklinde k e n d i n i gsteriyor.
H r r i y e t , insann h e m d n y a ile h e m kendisi ile
a h e n k h a l i n d e b u l u n m a k iin r a s t l a d engelleri yenmesi, snrlar amas, b t n zddiyeti o r t a d a n kaldrp fenal ve ztrab bomasdr. Gerek h a y a t t a
bu zddiyeti, insan m a d d ihtiyalarnn t a t m i n i ile
y o k e t m e k arelerini a r a r . Y a r d m n a i n d u s t r i v e
faydal s a n a t l a r arr, lkin bu s u r e t l e yalnz m a h d u t , izafi ve geici h a z l a r elde e t m i o l u r .
T a b i a t n k a n u n l a r n b u l m a ve kendisine kin a t n srlarn a m a v a d e d e n ilimde d a h a asil bir
haz bulur.
t i m a h a y a t ise faaliyetine b a k a bir s a h a a a r .
B u h a y a t t a telkkilerini g e r e k l e t i r m e k ateile y a n a r ,
ESTETK
ESTETK
r u h ile m a d d e n i n a h e n g i teesss eder. D e m e k , sanatn gayesi n a m t e n a h i y i ve kll r u h u , hasselere arp a n ekiller iinde g s t e r m e k oluyor. Sanatin gayesi
yalnz b u d u r . F a k a t birok filozoflar s a n a t a ahlk bir
g a y e gstermiler ve ayr ikil disiplini birbirine kartrmlardr. Sanatn k a r a k t e r zerindeki m s b e t tesi
ri inkr olunamaz. Sanat, temaylleri ve ihtiraslar
yumuatr, gzleri hasbi idrake altrr, dnceleri
ve hisleri bir ideale b a l a y a r a k ykseltir. S a n a t a h e r
z a m a n gl bir m e d e n i y e t vastas olarak baklmt r ve phesiz halkn ilk r e t m e n l e r i n d e n biri de
s a n a t t r . F a k a t s a n a t a ahlk bir g a y e veren filozoflarn hatas, sanatn ahlk neticesi ile hakik gayesini
biribirine kartrmalar o l m u t u r . H e r n e k a d a r ahlk d u y g u y u y a r a l a m a m a s g e r e k s e de sanatn h i t a p
e t t i i duygu, gzellik d u y g u s u d u r .
Ahlk m k e m m e l i y e t i sanatn gayesi a d d e d e n
telkki, r u h u h r r i y e t olan sanat lme s r k l e r . Bu
telkki Efltunu, " C u m h u r i y e t , , i n d e n airleri kovm a a sevketmitir.
Ahlkla sanatn u y g u n l u u n u , k a n u n l a r n n a h e n gini teslim etmekle beraber, onlarn farklarn, istiklllerini de teslim e t m e k ylece i c a b e d e r .
Ahlkla s a n a t a r a s n d a k i bu fark iyice kavram a k iin ahlk problemini zelemi o l m a k lzmdr.
Ahlk, vazifenin h r irade ile yaplmasdr. h t i r a s
ile akl a r a s n d a k i mcadeledir. O, bu muhalefet
z e r i n d e yuvarlanr. A n t a g o n i z m m a d d v e m a n e v
h a y a t n k a n u n u d u r . L k i n b u muhalefet kalkmaldr.
Ahlkta, varlmzn k u d r e t l e r i a r a s n d a bar tesis
ESTETK
e d e n a h e n k m e v c u t deildir. A h l k b u a h e n g i h r
i r a d e y e hedef o l a r a k teklif eder.
Hedef ve hedefe
var b a k a b a k a eylerdir. Vazife, d u r m a d a n , cehtle
o r a y a v a r m a k isteyitir. Bylece, bir b a k m d a n a h l k
ve sanatn prensibi ve gayesi a y n d r : H a y r l a saadetin, fiillerle k a n u n u n a h e n g i . Yalnz u farkla ki, ahl k t a g a y e y e hibir z a m a n varlamaz. A h l k t a g a y e
vastadan, netice p r e n s i p t e n ayrlm b u l u n u y o r .
H a y r l a saadeet a r a s n d a k i ahenk, fazilet cehtlerinin
neticesi olmaldr.
ki h a d d i n ayniyetini tasavvur
e t m e k iin a h l k s a h a s n d a n d a h a y k s e k bir s a h a y a
y k s e l m e k lzmdr. A y n suretle limde, k a n u n hdiseden farkl, cevher ekilden ayr g r n r . Bu ayrl g i d e r m e k iin ilmin d n t a r z n d a n b a k a
bir d n tarz g e r e k t i r .
T e r s i n e sanat, duygularmza h i t a p eden bir
ekil iinde varlklarn ve g r n l e r i n , zatn ve suretin, h a y r n ve saadetin gereklemi ahengini! gster i r . S a n a t gerelenen m a d d e d e t e a h h u s eden r u h t u r .
G a y e s i n e uyan, gayesile birleen faaliyettir. M u h a lefetleri silen kuvvettir. G r l y o r ki s a n a t problemi
b a k , a h l k problemi baka. H a y r , aranlan u y g u n l u k ; s a n a t gerekleen a h e n k t i r .
2
Evrensel r u h u n evrimine tabi olan s a n a t by k ekil alyor: Senbolik ekil, klsik ekil, r o m a n t i k
ekil. Bu ekil tarihin b y k devrini, ark, eski
Y u n a n i s t a n ve y e n i zaman temsil eder.
a r k t a m p h e m v e evresiz olan d n c e k e n d i
hakik ifadesini aryor fakat b u l a m y o r . T a b i a t n ve
insan h a y a t n n hdiseleri karsnda h e n z ocukl u u n d a b u l u n a n ve eyann hakik m a n a s n kavram a a ve kendi kendini a n l a m a a gl o l m a y a n insan zeks m u a z z a m fakat karanlk telkkileri ifade
e t m e k iin bo c e h t l e r iinde y o r u l u y o r . E s a s ve ekli,
r u h u ve m a d d e y i , ahenkli bir b t n ierisinde birletirecei y e r d e kaba b i r y a k n l k t a n ibaret olan e s r a r l
bir senbole varyor.
*
Senbol, bir fikri ifade eden b i r hayaldir. Lisann iaretlerinden u n o k t a d a ayrlr ki, hayal ile fikir
arasndaki) m n a s e b e t keyfi ve itibari olmayp tabidir. Mesel arslan cesaretin, daire ebediyetin, mselles teslisin senboldr. B u n u n l a b e r a b e r senbol, fikri
tamamile deil a n c a k ksmen ifade eder. A r s l a n yalnz cesur, tilki yalnz k u r n a z deildir. Birok m a n a lar olan senbol kark ve k a r a n l k t r , i k i h a d a y r
ayr tasavvur edilip s o n r a biribirine yaklatrlrsa
a n c a k bu ok manallk o r t a d a n kalkar, ve senbol
yerini tebihe brakr. i t e b u a n l a m d a alnan senbol,
ESTETK
ESTETK
iin g r n m e z k u d r e t i n hayalleri olurlar, i t e o zam a n s a n a t d o a r . S a n a t d o u r a n , a y n z a m a n d a hassalara ve akla h i t a p eden hayallerle bu d e r u n i duyg u y u ifade e t m e k ihtiyacdr. Bu ihtiya ilk o l a r a k
10
R u h h e r eyi iine alr, h e r eyden heyecan duy a r ; ve bir nevi cezbe iinde k e h a n e t t e b u l u n u r .
R u h , kendisini k o r k u n v e m u z t a r p bir r y a ieris i n d e ifade eder. H a y v a n eklinin insan ekline kartrlmas da b u n u gsterir. Bu ba bo ilham, Msr
s a n a t n d a bir nevi s k n a , h r r i y e t s i z skna, d e t
ve lm dinine k a v u u r .
ark sanat - I r a n n , H i n d i n , Msrn sanat
gzlerimizin n n d e gzellik ve intizam canlandraca yerde, g a r i p , m u a z z a m , fantastik bir m a n z a r a
canlandrmaktadr.
* * *
S a n a t hissi, din hissi veya ilim tecesss gibi
hayretten domutur:
H i b i r eye h a y r e t e t m i y e n
insan, h a y v a n h a l i n d e yayan i n s a n d r . n s a n zihni,
m a d d e d e n v e m a d d ihtiyalardan k u r t u l u p tabiat
hdiseleri ile k a m a m a a balad ve o n l a r da b y k ,
esrarl, gizli bir k u v v e t sezdii a n d a n itibaren h a y v a n
halinden k u r t u l u r ; v e evrensel bir k u d r e t i n uyandrd bu derun d u y g u y a b e d e n v e r m e k ihtiyacn
d u y a r . E y a tabi m a n a l a r n kaybeder, ve zek
11
12
ESTETK
ESTETK
13
14
ESTETK
--
3--
ESTETK
16
ESTETK
17
18
ESTETK
ESTETK
19
20
ESTETK
ruh,
ESTETK
musiki ile m e k n d a n ve y e r t u t a n m a d d e d e n
21
bs-
btn kurtuluyor.
* * *
Musikinin g a y e s i , r u h u o l d u u gibi b t n his
ve heyecanlariyle, r u h u n h a r e k e t l e r i gibi sratli
ve firar iaretlerle madd olmyan ve g r l m i y e n
vastalarla ifade e t m e k t i r . M a d d e d e h u s u l e gelen
fakat a r t k hayyiz ( e t e n d u e ) i ve ekillerini hatrlatm y a n bu iaret, sestir.
Musiki, g r n e n ekli
t e r k e t t i i n d e n y e n i bir
uzva, daha r u h a n bir duyu olan samiaya h i t a p eder.
Kulak bu yer tutmyan (Gayri mtehayyiz)
iareti
kavrar. Bylece, haric ve madd ekilden uzaklaan ses, r u h u n ve hissin aksi sadas o l m a a son derece elverilidir. Musiki problemi r u h u n en gizli
tellerini t i t r e t m e k ve o titriyen tellerden b t n h a r e k e t ve heyecanlar devirmek oluyor.
Musikinin gayesi hissin son snrna v a r m a k t a d r .
Musiki hiss s a n a t t r . Sesle his a r a s n d a yle sk bir
kucaklama v a r d r ki biribirine karm, k a y n a m
z a n n o l u n u r . Gayri madd bir hdise olan, hakik devam olmyan ve b t n kymetini gizledii histen alan
ses, r u h a iler ve o n u n derinliklerinde uzun akisler
u y a n d r r . Musiki b r s a n a t l a r a kyas edilirse en
ok mimarla yakn g r n r . Musiki de mimar gibi fikirleri m p h e m ve senbolik b i r t a r z d a ifade eder.
S o n r a mimarlk tabiat o l d u u gibi kopya etmez, ekilleri o l d u u gibi a l m a z ; onlar icat eder, hendesi
nisbetlere g r e biime sokar. M u s i k i de hissin ifadesinden mstakil olarak, - m z r , kemiyeti, seslerin
22
ESTETK
u y g u n l u u n u tayin eden - adetlerin k a n u n l a r n takip eder. Mimarlk, intizam, t e n a s b , a r m o n i y i ekillere nasl sokuyorsa, musiki de ylece seslere intizam, tenasb, ve a r m o n i y i sokar. Mimarla, dilsiz musiki denilmesi b u n d a n d r . B u n u n l a b e r a b e r bu
m a b e h e t l e r i n yan banda, h e r iki sanat a r a s n d a
daha b y k faiklar kendini gsterir. n k kemiyet
v e adet k a n u n l a r h e r n e k a d a r onlarn m t e r e k temellerini m e y d a n a getirirse de, kullandklar malzemelerin m a h i y e t i
biribirine
dorudan
doruya
zttr.
M i m a r l k ar maddeyi, m a d d e n i n d sekililerini
alr; musiki, grlmiyen, h a r e k e t eden, z a m a n d a
geen sesi, r u h ve h a y a t l a dolu olan iareti kullanr.
G r l y o r ki bu iki s a n a t r u h u n biribirinden tamamiyle farkl iki sahasna baldr. Mimarlk,
colossal ekillerini, sonrasz hareketsizlikleri ve senbolleri iinde, gzlerimizin n n d e ykselttii halde,
seslerin a k a n dnyas kulak vastasiyle derhal r u h u n
iine s z l r v e o n u senpatik heyecanlarla d o l d u r u r .
M u s i k i d e n en ok u z a k l a a n sanat heykeltralktr.
Resim, ifadedeki canllk ile musikiye d a h a ok
yaklar.
B u n u n l a beraber resim de
heykeltralk gibi, nceden, t a b i a t t e y e r t u t a n ve grlen sek i l e r i v c u d a getirir. Bu ekilleri a r t i s t icat etmez,
onlar sadece y a y a r ve ruhaniletirir. H a l b u k i musikiinas, bir m e t n e bal olmakla beraber, r u h u n hislerini a n l a t m a a en elverili olan
kombinezonlar
icat eder. Bazan m e v z u u n u bile u n u t u r ve kendi his
ve heyecanlarn dile getirir. B u n u n iin bu sanat,
23
ESTETK
belli
olduundan,
24
ESTETK
ESTETK 25
et-
Musiki m e v z u d a n bir dereceye k a d a r kurtulabilirse de, hakik tesirini y a p m a k iin bir fikri) ifade
e t m e k m e c b u r i y e t i n d e d i r . F a k a t fikri fikir olarak,
u m u m nosyon olarak deil his olarak ifade eder, M u sikinin mevzuu, insann derun hayatdr,
" S e s l e r d e r u h u n bu gizli hayatn, bu e s r a r e n g i z
h a r e k e t l e r i n i c a n l a n d r m a k veya bu ahenkli aksi saday, dnceler ifade eden
kelimelerin
lisaniyle
t e r k i p etmek, bu s o u k lisan senpatik hissin fkr a n k a y n a n a daldrmak... ite musikiye den g
i budur,,
Musikinin sahas byle evrilmi olmakla b e r a b e r
g e n e genitir. n k hissin sahas son derece g e n i
ve deiiktir. D i e r taraftan musiki, hissi - spont a n e barta - r u h t a n tabi olarak k u r t u l d u u ekilde ifade etmiyecek, fakat bu ifadeyi, a r m o n i ve ritim k a n u n l a r n a g r e ilenmi llerle ve cadenc
seslerle hafifletecek, tadil edecektir. Yalnz bu itbarla bir s a n a t t r ve b t n s a n a t l a r a r a s n d a tabi hislerin iddetini y a t t r m a a , r u h u n k u r t u l u u n u hazrlayp o n u d a h a sakin ve saf bir beldeye g t r m e e
en kabiliyetli olan bu s a n a t t r . Musikimin r u h , ve
bilhassa h a s s a s i y e t z e r i n d e y a p t tesir bu prensiplerle izah o l u n u r . Musiki, ne m d r i k e n i n tasavvurlarn uyandrr, ne de u u r u , dikkati datacak hayallerle d o l d u r u r ; o, sadece hissin derin m n t a k a s n d a
toplanr. R u h d a k i derun deimelerin bu n o k t a s n a
yerleen musiki, insan b a t a n baa k a v r a r ve sarsar.
Bu b a k m d a n musikiyi br sanatlarla m u k a y e s e
edersek, musikinin ve b r sanatlarin yaptklar tesirin b a k a baka o l d u u n u anlam oluruz. R e s i m
sanatlarnda temaa edenle t e m a a edilen, biribirinden ayrdr, biri dierinin karsndadr. Musikide,
phesiz sesler bizden ayrdr, fakat bu ayrlk, karmzda d u r a n bir m a n z a r a n n sabitliine b e n z e m e z .
Sesin k a r a k t e r i o a n a m a h s u s l u k t u r .
Bylece musiki, derhal r u h u n h a r e k e t l e r i n i n der u n k a y n a n a szlr. R u h , sakin t e m a a s n d a k i
h r r i y e t i kaybeder, muziksel ifade bizi alr, srkler. Ses, tabiatin bir kuvveti gibi tesirde b u l u n u r .
Benlik, ruh varlmn yalnz bir n o k t a s n d a n kavranlm deildir; b a t a n baa havalanm ve h a r e k e t e
getirilmitir. Buna, bize mihanik olarak tesir
eden m z r n ve ritmin k u d r e t i n i de ilve ediniz,
musikinin tesirlerinin izahn elde etmi o l u r s u n u z .
* * *
fade tarzlarnn s t n l n e ve ifade vastalarnn m a h i y e t i n e g r e sanatlar dereceleniyor. Sanatlarn birinci b a s a m a m i m a r l k t ; sonuncu b a s a m a z n da iir tekil ediyor. M i m a r l k t a n iire doru ykseldike fikrin madd ekillerden gitgide k u r t u l d u u nu ve grlmiyen, y e r t u t m y a n , madd olmyan iaretle, r u h u n ve hissin aksi sadas olan sesle ifade
olduunu gryoruz.
Musikinin dier sanatlardan s t n oluu, (madd ekillerden uzaklam bul u n m a s n d a d r . F a k a t musiki, d u y g u l a r n kavrand
ekilleri a t m a k l a ibhame, k a r a n l a d m oluyor.
D n c e y i aka ifade edemiyor ve m e v z u u n u aydn-
26
ESTETK
ESTETK
iir, musikiye
27
benzer; nk
h e r iki sanatn
Musiki,
biime sokar.
B u n u n iin zihin,
ihtiyacndadr.
iirle
musikinin
e-
ayrld
28
ESTETK
ESTETK
29
elverilidir. a r k dncesi, a z a m e t ve istirak dncesidir. Sebep ve neticelerin m a n t k teselsln ve onlar idare eden k a n u n l a r b u l u p k a r m a k t a n
z i y a d e k i n a t t a k i hdiselerin v e k a n u n l a r n b t n l n kavramaa mtemayildir.
a r k dehas, daima t e r k i p ve birlik dehas
o l m u t u r . Garp zeks ise aksine olarak, b t n
eyleri birer birer, biribiri a r d n c a inceleyen, tahlil
ve tecrit eden ilim zeksdr.
E s k i Y u n a n i s t a n arkla
garbn
ortasndadr;
b u n u n iindir ki eserleri erikinliin ve gzelliin
modeli olarak b t n zaman h a y r a n l k l a r u y a n d r m tr.
iirin ve nevilerinin geliiminde k i n a t n
ritmi olan dereceli evrimi t e k r a r b u l u y o r u z .
Objektif sanatlar tekil eden mimarla, h e y k e l t r a la ve resme, iirde e p o p e tekabl eder. E p o p e , varln ahs olmyan, objektif tarafn gsterir. u sur e t l e ki epopenin veya epik i i r i n esasn tekil eden
aksiyon, bir hdise eklini alr ve o n u n n n d e air silinir, bu hdise insanlarn iradesinden
mstakil olarak bir nevi haric z a r u r e t ile v u k u a gelir.
Lirik iir, musikiye karlk o l m a k t a d r . R u h u n
d e r u n dnyasn b t n d n c e ve isteklerile, n e e
ve straplariyle gsterir. airin ifade ettii ey
k e n d i dncesidir.
D r a m a t i k iir en m k e m m e l nevidir.
E p i k ve
lirik iirleri birletirir.
E p i k iir gibi bir a k s i y o n u ,
biribiri ardnca gelen safhalarnda, ahslarla gste-
30
ESTETK
rir. Fakat bu aksiyonu vcuda getiren umum kanunlar ve haric zaruret olmayp, kendi mkedderatlarn
yaratan ahslarn iradesidir. Dramatik iir, aksiyonu
ve ihtiras birletiren iirdir.
Sanatlar serisinde iirin en sona brakl, evelce
gzden geirdiimiz ekilleri ve fikirleri btnl
ile ifade ettii iindir. Sanat ekillerinin ilerleyiinde son tekemml merhalesini tekil eden iir, ayni
zamanda da sanatn inhill etmee baladn ve
fikrin daha yksek bir ekle muhta bulunduunu
bildiriyor.
Gerekten iir, din ile felsefenin yoldadr.
Ruh, sanat mntakasnn stne ykselen din ve felsefe mntakalarnda, duygulara arpan hayallerden
kurtuluyor ve mcerret hakikati, mahiz hakikati temaaya dalyor.
--S O N--